Kontrata e shitjes
Besnik Maho KONTRATA E SHITJES
•
\Kontrata e shitjes është më e rëndësishmja dhe më e përhapura.
•
Ajo përdoret vazhdushmërisht nga çdo person për të siguruar disponueshmerinë e të gjithë të mirave që ato kanë nevojë Nisur nga aspekti i zhvillimit historik të kontratës së shitjes asaj i ka paraprirë kontrata e shkëmbimit.
• •
Kontrata e shkëmbimit ishte forma më e thjeshtë e shkëmbimit të vlerave.
•
Shkëmbimi i mallrave haste vështirësi pasi ndodhte që jo gjithmonë prodhuesi të kishte ato mallra që i duheshin të tjerëvë.
•
Njerëzit filluan të këmbenin produktet e tyre me disa sende të caktuara që kërkoheshin më shumë si kripa,vajguri etj.
•
Më pas lindi nevoja e shkëmbimit të mallrave me një ekuivalent të përbashkët.Fillimisht këtë rol e luajtën shufrat e metalit dhe më pas monedhat metalike.
•
Hyrja e parasë në qarkullimin e vlerave dhe ekuivalentimin e tyre me vlerën e mallrave shënon krijimin e institutit juridik mjaft të rëndësishëm- kontratën e shitjes ( emptio vendito). Kontrata e shitjes është një marrëdhënie juridiko-civile mes shitësit dhe blerësit.
• •
Shitësi detyrohet që t’ja dorëzojë sendin blerësit duke e transferuar të drejtën e disponimit dhe të pronësisë tek ai.
•
Blerësi detyrohet të paguajë shumën e caktuar të parave si çmim të blerjes.
•
Shitësi dhe blerësi janë dy subjektet e marrëdhënies kontraktore.
Në Kodin Civil kontrata e shitjes rregullohet në Titullin II, në Kreun I dhe konkretisht në nenin 705 në të cilin përcaktohet : “Kontrata e shitjes ka për subjekt kalimin e pronësisë së një sendi ose kalimin e një të drejte kundrejt pagimit të një çmimi”. • Shit-blerja është kontratë që ka për objekt : - transferimin e pronësisë të një sendi - ose transferimin e një të drejte ( që mund të jetë e drejtë reale, por edhe një e drejtë kredie, ose një pjesmarrje shoqërore nga shitësi tek blerësi. •
Blerësi detyrohet të paguaj shumën e caktuar si çmim të blerjes (pretium).
1
Kontrata e shitjes •
Besnik Maho
Çmimi është elementi thelbësor i shitjes dhe konsiston në kundravlerën në të holla.
• •
Kontrata e shitjes është kontratë e dyanshme (detyrimet ekzistojnë për të dy palët në mënyrë të ndërsjelltë) dhe me shpërblim. • Kontrata e shitjes është një kontratë konsensuale (pëlqimore) pasi ajo është shprehje e vullnetit të të dy palëve kontraktuese për krijimin e një marrëdhënie detyrimore. • Vlefshmëria e kësaj kontrate arrihet që në momentin e arritjes së marrëveshjes ,të përputhjes së vullneteve të palëve. E drejta jona civile në nenin 80 të K.Civil sanksionon parimin e lirisë së formës së veprimit juridik: “Veprimi juridik mund të kryhet me shkrim, me gojë dhe me çdo lloj shfaqje tjetër të padyshimtë të vullnetit” . • Si rregull shitja është një kontratë joformale. • Palët janë të lira që me marrëveshje mes tyre ta shndërrojnë atë në kontaratë formale të shkruar , kryesisht për efekt provushmërie. Ligji parashikon rastet kur detyrimisht kërkohet që kontrata e shitjes te jetë formale dhe të realizohet në formën e shkruar. • Këtu këmi dy lloje kontratash formale : • Kontrata solemne ( ad solemnitatem)-Kur forma e shkruar kërkohet për efekt vlefshmërie dhe mungesa e kësaj forme e bën kontratën absolutisht të pavlefshme.Konkretisht kjo formë solemne kërkohet në rastet e shitjes së pasurive të paluajtshme. Neni 83 i K.Civil parashikon se : “Veprimi juridik për kalimin e pronësisë së sendeve të paluajtshme dhe të të drejtave reale mbi to, duhet të bëhet me akt noterial dhe të regjistrohet, përndryshe nuk është i vlefshëm ”. • Kontrata jo solemne-Kur forma e shkruar kërkohet për efekt provushmërie(erga omnes) mungesa e së cilës nuk e bën kontratën e pavlefshme,por ka efekt provushmërie lidhur me ekzistencën ose jo të faktit juridik.Konkretisht kjo formë kërkohet tek kontratat e shitjes të lidhura mes personave juridike shtetërore ose privat duhet të bëhet me shkresë sepse nuk mund të provohet me dëshmitarë. • Kontrata e shitjes quhet e lidhur kur vullnetet e palëve përputhen me njëri tjetrin për tërë kushtet e kontratës. • Kushti i parë për lidhjen e kontratës është shfaqja e vullneteve të palëve. • Ekzistenca e pëlqimit të palëve kontraktore është një element i rëndësishëm lidhur me vlefshmërinë e kontratës. • Pëlqimi i palëve duhet të jetë rezultat i përputhet së vullnetit të brendshëm me shfaqen e tij të jashtme. • Subjektet e kontratës që mund të jenë persona fizik ose juridik duhet ta shfaqin vullnetin e tyre të pavesuar. • Shfaqja e vullnetit është e lidhur ngushte me pëlqimin dhe dëshirën e personit për të kryer veprimin juridik dhe për ardhjen e pasojave të caktuara. Në nenin 660 të Kodit Civil sanksionohet se:”Palët në kontratë përcaktojnë lirisht përmbajtjen e saj, brenda kufijve të vendosura nga legjislacioni në fuqi”.
2
Kontrata e shitjes
Besnik Maho
• •
Jo cdo kusht i përcaktuar nga palët në kontratë mund të jetë asolutisht i lirë. Kushtet e vendosura duhet të jenë si brenda kufijve ligjor,por dhe te atyre ekonomik e moral. • Konkluzion i mësipërm është nxjerrë nga Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë në vendimin Unifikues nr. 932 datë 22.06.2000.Konkretisht në vendimin e mësipërm konkludohet se liria e kontraktimit: “…mund “të kufizohet” nga disa faktorë ekonomikë e moral,..” . •
Në rast të mungesës së shprehjes së lirë të vullneteve apo të kontraktimit tej kufijve që lejon ligji,do te ndodhemi përpara rastit të pavlefshmërisë së këtij veprimi juridik.
• Kontrata si rregull kalon në dy faza : - propozimi për lidhjen e kontratës dhe - pranimi. • Propozimi duhet të jetë i plotë, i qartë dhe t’i adresohet përsonit të caktuar me të cilin duhet lidhur kontrata. • Propozimi duhet të përcaktojë elementet kryesorë të kontratës: si objektin, çmimin, kohën e vendin e dorëzimit të sendit, mënyra e përmbushjes së detyrimeve si dhe çdo kusht tjetër. • Në praktikë ndodh shpesh që për shitjen e një sendi të caktuar shitësi bën një shpallje në ndonjë gazetë,internet apo në ndonjë vend të dukshëm. • Kur shpallja përmban të gjithë të dhënat për kushtet e lidhjes së kontratës edhe pse ajo nuk i drejtohet një përsoni të caktuar, ajo mund të konsiderohet si një propozim për lidhje kontratë shitje. • Pas propozimit, n.q.s palët janë dakort atëherë ato vendosin pranimin tërësisht ose pjesërisht të kushteve të propozimit , të cilat i pasqyrojnë në kontratën e lidhur. Kushtet e lidhjes së kontratës. Në momentin e lidhjes së kontratës së shitjes palët duhet të bien dakort për tërë kushtet e saj; • për objektin, • çmimin , • vendin , • kohën, • mënyrën e dorëzimit të sendit, si dhe për • çdo kusht tjetër që ato kanë rënë dakort. Shënim: Këto kushte të kontratës së shitjes do të trajtohen më poshtë. ELEMENTËT E KONTRATËS SË SHITJES Elementët e kontratës së shitjes janë: • Subjektet (palët)
3
Kontrata e shitjes
Besnik Maho
• Objekti (sendet dhe të drejtat). • Përmbajtja (të drejtat e detyrimet e palëve). Subjektet janë palët në kontratën e shitjes.Ato mund të jenë si personat fizikë ashtu edhe përsonat juridikë privat ose shtetërorë, shqiptarë ose të huaj , si dhe vetë shteti. Palët në këtë kontratë emërtohen shitësi dhe blerësi. Subjektet që lidhin këtë kontratë duhet të kenë zotësi për të vepruar. Shitja realizohet: • ose nga prodhuesi, i cili mund të nxjerrë në treg prodhimin e tij ose direkt pranë konsumatorit( cka është e pamundur kur kemi të bëjmë me konsum të gjërë) ose praën një ri(shitësit) siç janë tregtarët. • Ose “nga një i ndërmjetëm në qarkullimin e mallrave” që mundet të realizojë shitjen pranë publikut ( shitja me pakice) ose nëpërmjet rishitësve të tjerë ( tregti me shumicë). • Ose nga një shitësi jo professional, që disponon një burim( apartament, auto, TV, etj) jo në ushtrimin e një aktiviteti të vazhdueshëm, përkundrazi me karakter të rastësishëm. • Në nenin 709 të Kodit Civil parashikohet se nuk mund të marrin pjesë si blerës drejtpërdrejtë ose me anë të një tjetri, ose në ankand kategoria e përsonave të mëposhtëm: • personat që administrojnë ose ruajnë pasuritë e të tjerëve në bazë të ligjit, të një kontrate apo të emërimit nga organet shtetërore. • personat zyrtarë të cilët janë ngarkuar të realizojnë shitje me ekzekutim të detyrueshëm për atë kategori sendesh që ato do të shesin. • Nuk mund të jenë blerës gjyqtarët, prokurorët, noterët, avokatët, përmbaruesit, për sendet të cilat janë objekt gjykimi në Gjykatat e vendeve ku ushtrojnë veprimtarinë e tyre • Objekti i kontratës së shitjes. janë sendet ose të drejtat. • Objekti i kontratës të plotësojë këto kushte: - të ekzistojë në momentin e lidhjes së kontratës,ose të vihet në ekzistencë në të ardhmen; - të jetë i përcaktuar dhe i përcaktueshëm; - të jetë i mundshëm; - të marrë pjesë në qarkullimin civil. • •
•
Sendet si objekt i kontratës së shitjes mund të jetë cdo send që merr pjesë në qarkullimin civil dhe që mund të tjetërsohet pa ndonjë pengesë ligjore. Sendet në qarkullimin civil duhet të jetë: 1.pjesë materiale e natyrës, që mund 2.të jetë përvetësuar nga njeriu dhe 3.t’i shërbejë plotësimit të nevojave njerëzore dhe 4.të ketë vlerë pasurore. Me ligj ose me një vendim gjyqësor mund të ndalohen të jenë pjesë e qarkullimit civil disa sende për të tërë subjektet ose për një grup të caktuar subjektesh.Psh,Toka bujqësore nuk lejohet t’i shitet një shtetasi të huaj.(Ligji Nr.7501, datë 19.7.1991 “Për tokën”,ose me vendim gjyqësor ndalohet shitja e pasurive të një shoq.treg.në falimentim etj.
4
Kontrata e shitjes
Besnik Maho
•
Sendet me qarkullim të kufizuar janë ato sende për të cilët është nevoja e marrjes së lejes së posaçme nga organet kompentente shtetërore,apo e ndjekjes së proçedurave ligjore të përcaktuara.Psh.,lëndët narkotike për përdorimim në industrinë farmaceutike,një kategori e caktuar e armëve dhe municioneve të zjarrit për ndërtim.
• •
Objekti i kontratës së shitjes mund të jenë edhe të drejtat. Të drejtat që mund të jenë objekt shitje mund të përmendim: të drejtën e trashëgimisë, të drejtën e përdorimit të një shpikje, të drejtën e përdorimit të një sendi, të drejtën e shfrytëzimit të të ardhurave të tij, bursat, aksionet, e drejta e kopjimit, marka tregtare,një të drejtë që është në gjykim e sipër, për të cilën nuk është dhënë akoma një vendim i formës së prerë e të tjera,të drejtën e kredisë etj. Sendet me qarkullim të kufizuar janë ato sende për të cilët është nevoja e marrjes së lejes së posaçme nga organet kompentente shtetërore,apo e ndjekjes së proçedurave ligjore të përcaktuara.Psh.,lëndët narkotike për përdorimim në industrinë farmaceutike,një kategori e caktuar e armëve dhe municioneve të zjarrit për ndërtim.
•
• •
Objekti i kontratës së shitjes mund të jenë edhe të drejtat. Të drejtat që mund të jenë objekt shitje mund të përmendim: të drejtën e trashëgimisë, të drejtën e përdorimit të një shpikje, të drejtën e përdorimit të një sendi, të drejtën e shfrytëzimit të të ardhurave të tij, bursat, aksionet, e drejta e kopjimit, marka tregtare,një të drejtë që është në gjykim e sipër, për të cilën nuk është dhënë akoma një vendim i formës së prerë e të tjera,të drejtën e kredisë etj.
•
Objekti i kontratës së shitjes mund të jenë edhe një send ose një e drejtë e ardhshme, që nuk ekziston dhe nuk është e materializuar në çastin e lidhjes së kontratës , por parashikohet nga palët që të krijohet në të ardhmen. Këto sende mund të përpunohen apo të vijnë në të ardhmen,por duhet të jenë sende saktësisht të përcaktuara. Kontrata me objekt një send të ardhshëm quhen ndryshe edhe kontrata e shitjes se shpresës.(venditio rei sperate).
• •
Sipas nenit 706 te Kodit Civil, fitimi i pronësisë bëhet sapo sendi ose e drejta pranohet se ekzistojnë. • Në qoftë së palët e kanë parashikuar kontratën e shitjes së një sendi të ardhshëm me kusht pezullues , kur ky send nuk arrin të materializohet ose të krijohet atëherë kontrata konsiderohet e paefektshme nga pikëpamja juridike. • Si konkluzion, mjafton që sendi i ardhshëm të jetë i mundshëm për t’u realizuar që kontrata e shitjes të jetë e vlefshme. • Një nga kushtet themelore të kontratës së shitjes është edhe çmimi. Çmimi është shuma e parave që një blerës do t’i paguaj shitësit në këmbim të sendit të blerë. • Kur blerja kryhet nga një subjekt tregtar atëherë çmimit i shtohet Tvsh-ja dhe të gjitha taksat e tjera.Palët duhet të merren vesh shprehimisht për çmimin e objektit
5
Kontrata e shitjes
• •
•
• • •
Besnik Maho
të kontratës,në mjaft raste duhet të bien dakort edhe llojin e monedhës dhe mënyrën e pagesës që do të paguhet. Çmimi duhet të plotësojë disa kushte: duhet të jetë i shprehur në të holla. Si përjashtim , çmimi mund të jetë i shprehur pjesërisht në të holla dhe pjesërisht në natyrë. Në këtë rast do të jemi para kontratës së shitjes, atëherë kur vlera e shprehur në të holla do të jetë më e madhe sesa vlera e sendeve që këmbehen në natyrë. Çmimi duhet të jetë i real dhe aktual ( pretium iustium). Çmimi duhet të përafrojë me vlerën e sendit në kohën e realizimit të shitjes.Vënia e një çmimi fiktiv,qesharak apo më shumë i ulët ( E drejta franceze e konsideron çmim të ulët ¼ e vlerës reale të çmimit) jo real bën që kontrata të konsiderohet e pavlefshme si kontratë fiktive. Çmimi duhet të jetë përcaktuar ose i ndryshueshëm.Çmimi është i përcaktuar, atëherë kur palët kanë parashikuar vlerën fikse të tij , monedhën në të cilën do të bëhet pagesa, vendin e pagesës , si dhe mënyrën e realizimit të saj. Çmimi quhet i ndryshueshëm , atëherë kur palët e kanë lidhur ndryshueshmërinë e tij me ndonjë kusht ose me kalimin e një afati të caktuar . Në qoftëse palët nuk kanë parashikuar ndonjë afat ose ndonjë kusht me kalimin e të cilit çmimi do të bëhet fiks, atëherë sipas nenit 707 të Kodit Civil, do të prezumohet si çmim i objektit të kontratës çmimi i përdorur normalisht nga shitësi në kontratat e mëparshme ose aktuale të shitjes ku objekti ka qënë i njëjtë me atë të kontratës në fjalë.
• •
Detyrimet e palëve në kontratën e shitjes (përmbajtja). Tërësia e të drejtave dhe e detyrimeve të shitësit dhe të blerësit formojnë përmbajtjen e kotratës së shitjes. • Shitja është një kontratë e dyanshme dhe si e tillë sjell detyrime reciproke për të dyja palët. Detyrimet e shitësit janë: • 1.Detyrimi të kalojë të drejtën e pronësisë tek blerësi. • Padyshim që pasoja më e rëndësishme juridike e kontratës së shitjes është kalimi i së drejtës së pronësisë nga shitësi tek blerësi.Që shitësi të përmbushë këtë detyrim duhet që ai të jetë pronar i sendit. • Si përjashtim,sipas nenit 166 të Kodit Civil , blerësi mund të fitojë pronësinë pa qënë shitësi-pronar kur plotësohen këto kushte : • Së pari, kur është lidhur një kontratë me shpërblim, • Së dyti, kur objekti i kontratës është një send i luajtshëm, • Së treti, të ekzistojë mirbesimi. • Megjithatë fituesi, qoftë edhe me mirëbesim, nuk bëhet pronar i sendit kur ky është i vjedhur.Përjashtim bën rasti kur fituesi me mirëbesim bëhet pronar i monedhave dhe i letrave me vlerë edhe sikur këto t’i jenë vjedhur ose t’i kenë humbur pronarit. • Përcaktimi i çastit të kalimit të së drejtës së pronësisë ka një rëndësi teorike dhe praktike.
6
Kontrata e shitjes • • • • •
•
• • • • •
Besnik Maho
Në çastin e kalimit të së drejtës së pronësisë,shitësi pushon së qenuri pronar i sendit dhe si i tillë nga moment bëhet blerësi.Nga kjo rrjedhin një sërë pasojash juridike. Lidhur me çastin e kalimit të së drejtës së pronësisë nga shitësi tek blerësi, legjislacionet e ndryshme njohin dy sisteme: Sistemi i çastit të dorëzimit të sendit. Sistemi i çastit të lidhjes së kontratës. Ligji mbi Veprimet Juridike dhe të drejtat (LVJD) e lidhte çastin e kalimit të së drejtës së pronësisë me llojin e sendit objekt kontrate.Në qoftë se objekti i shitjes ishte një send apo e drejtë individualisht e përcaktuar, atëherë pronësia kalonte në çastin e lidhjes së kontratës dhe në qoftëse objekti ishte i përcaktuar në gjini, atëherë e drejta e pronësisë kalonte në çastin e dorëzimit të sendit. Sipas Kodit Civil të vitit 1981, përsëri çasti i kalimit të së drejtës së pronësisë i referohej llojit të objektit të kontratës së shitjes, por me një ndryshim. Për sendet e luajtshme, pavarësisht nëse ishin të përcaktuara ose individualisht të përcaktuara, çasti i kalimit ishte ai i dorëzimit të sendit, ndërsa për sendet të paluajtshme kalimi i të drejtës së pronesisë bëhej në çastin e lidhjes së kontratës me akt noterial dhe të regjistrimit të saj. Sipas Kodit Civil në fuqi, çasti i kalimit të së drejtës është çasti i lidhjes së kontratë.Pra si rregull i përgjithshëm është pranuar sistemin i çastit të lidhjes së kontratës ( neni 164). Ndërsa për sendet e paluajtshme,kontratat e të cilave duhet të bëhen me akte noteriale dhe të regjistrohen, pronesia kalon në çastin e lidhjes së kontratës. Disa legjislacione civile të huaja (kryesiht anglez dhe Italian) lidhur me transferimin e pronësisë e trajton kontratën e shitjes si kontratë me efekte reale dhe me efekte detyruese. Shitja ka për objekt transferimin e pronësisë ose të një të drejte tjetër , transferim i cili realizohet si pasojë e shprehjes së vullnetit të palëve. Në këtë rast shitja paraqitet si një kontratë me efekte reale. Kemi shitje të detyruar në ato raste kur transferimi i pronësisë së sendit nuk është me efekte të menjëhershme dhe mbi shitësin vazhdon të rëndojë detyrimi për kalimin e pronësisë së sendit të shitur tek blerësi. Edhe në këto raste efekti i transferimit të pronësisë është evident gjithmonë si një efekt real i kontratës, por ky efekt në vend që të prodhohet menjëherë , prodhohet në një moment të mëvonshëm.
Rastet e veçanta të shitjes së detyruar : • Shitja e sendeve të përcaktuara në gjini. • Shitja e sendeve që do të vijnë në egzistencë në të ardhmen. • Shitja e sendeve të të tjerëve. • Shitja me rezervë pronësie ( me këste).Do të trajtohen më gjerësisht . • Disa legjislacione civile të huaja (kryesiht anglez dhe Italian) lidhur me transferimin e pronësisë e trajton kontratën e shitjes si kontratë me efekte reale dhe me efekte detyruese.
7
Kontrata e shitjes • • • • • • •
Besnik Maho
Shitja ka për objekt transferimin e pronësisë ose të një të drejte tjetër , transferim i cili realizohet si pasojë e shprehjes së vullnetit të palëve. Në këtë rast shitja paraqitet si një kontratë me efekte reale. Shitje të detyruar është në ato raste kur transferimi i pronësisë së sendit nuk është me efekte të menjëhershme dhe mbi shitësin vazhdon të rëndojë detyrimi për kalimin e pronësisë së sendit të shitur tek blerësi. Përcaktimi i momentit të mëvonshëm të transferimit të pronësisë si detyrim të shitësit jepet duke dh%jepet duke dhënë rastet e veçanta të shitjes së detyruar : Shitja e sendeve të përcaktuara në gjini. Shitja e sendeve që do të vijnë në egzistencë në të ardhmen . Shitja e sendeve të të tjerëve . Shitja me rezervë pronësie ( me këste). Kjo kontratë është parashikuar në Kodin Civil në nenin 746 të tij.
Së dyti shitësi detyrohet të dorëzojë efektivisht sendin. • Me dorëzim të sendit kuptohet dhënia materialisht në posedim të blerësit. Shitesi duhet: • - t’i dorëzojë sendet në gjendjen që ato ishin në çastin e lidhjes së kontratës. Shitësi - t’i dorëzojë sendet dhe të gjithë aksesorët e tij si dhe frutet dhe të ardhurat që sendi ka krijuar që nga çasti i lidhjes së kontratës deri në çastin e dorëzimit të tij. • - t’i dorëzojë blerësit të gjitha dokumentat që vërtetojnë të drejtën e tij të pronësisë në mënyrë që kjo e drejtë t’i kalojë blerësit. Dorëzimin e objektit të shitjes e kemi dy llojesh: • Dorëzim faktik ose efektiv dhe, • Dorëzim joefektiv • Dorëzimi është faktik atëherë kur sendi i jepet në dorë blerësit fizikisht dhe materialisht. Dorëzimi i sendit apo të drejtës joefektiv është në këto raste: -kur dorëzohen dokumentat e sendit, -kur sendi i dorëzohet transportuesit të parë , atëherë kur në kontratën e shitjes është përfshirë edhe transporti i sendit. -kur sendi i dorëzohet postës e të tjera ( kodi Civil neni 458). Lidhur me vendin e dorëzimit si rregull është i përcaktur në kontratë. Raste kur palët nuk e kanë përcaktuar : Në nenin 712 parashikohen rastet kur shitësi duhet të dorëzojë sendin në afatin e caktuar.Konkretisht : • T’i dorëzojë sendet në datën e caktuar në kontratë, në rastin kur palët kanë parashikuar një datë fikse , ose • Në çdo moment kohor të caktuar ose të caktueshëm , kur palët e kanë lënë në mënyrë të tillë përmbajtjen e kontratës ose • brenda një afati të arësyeshëm pas përfundimit të kontratës, kur palët nuk kanëë parashikuar një afat për dorëzimin e sendit. • Kur objekti i një kontrate shitje është një e drejtë, dorëzimi i saj dallon nga dorëzimi i sendit. Për të drejtat dorëzimi bëhet me anë të lidhjes se kontratës dhe jo me dorëzimin e drejtpërdrejt të tyre.
8
Kontrata e shitjes
Besnik Maho
– –
Ekzistojnë edhe disa lloj të drejtash që dorëzohen materialisht. Sendet duhet të dorëzohen sipas mënyës së parashikuar në kontratë.(në sasinë, cilësinë, llojin dhe mënyrën e ambalazhimit, sipas një modeli ose kampioni të caktuar). Së treti shitësi duhet të garantojë blerësin për gëzimin e qetë të sendit të lirë nga çdo e drejtë tjetër pronësi e përsonave të tjerë mbi të. • Blerësi duhet të sigurohet që fillim dhe të garantohet nga shitësi së sendi i blerë është vetëm i tij dhe asnjë person i tretë nuk ka të drejta pronësie mbi këtë send.Pra blerësi duke u bërë pronar i sendit duhet ta gëzojë atë në mënyrë paqësore dhe të mos cënohet në të drejtën e tij të pronësisë. Në nenet 710 pika 3 dhe 719 të Kodit Civil parashikohet detyrimi i shitësit që të garantojë blerësin nga zhveshja e sendit dhe ta dorëzojë sendin të shkarkuar nga çdo e drejtë apo pretendim i të tretëve. Pra të garantojë blerësin nga të metat juridike të sendit. • -Me të meta juridike ose eviksion do të kuptojmë humbjen ose cënimin i të drejtës së pronësisë së blerësit gjatë ushtrimit të së drejtës së pronësisë.Detyrimi shitësit quhet ndryshe edhe garanci për eviksion. Trajtim të detyrimeve që rrjedhin nga garancia për eviksion....... Marrëveshja për të përjashtuar shitësin nga eviksioni....... Eviksionin e kemi dy llojesh: Eviksion të plotë ose të pjesshëm. • -Eviksioni i plotë është kur blerësit i merret tërësisht sendi. • -Eviksioni i pjesshëm është kur me vendim të gjykatës i merret vetëm një pjesë e tij. • Kur malli i shitur është i rënduar me barrë ose të drejta reale në favor të përsonave të tretë të cilat janë të padukshme , por ulin fitimin e lirë dhe nuk janë të shprehura në kontratë, blerësi që nuk kishte dijeni për këto mund të kërkojë zgjidhjen e kontratës ose uljen e çmimit. Së katërti shitësi duhet të garantojë blerësin nga veset dhe të metat e fshehta të sendit. • Shitësi jo vetëm që është i detyruar t’i dorëzojë sendet objekt kontrate blerësit dhe ti garantojë atij gëzimin e qetë mbi sendin,por ta garantojë që në fillim se sendi është i cilesisë së mirë dhe nuk ka të meta. • Cilësia e sendit të shitur duhet t’u përgjigjet kushteve të kontratës dhe kur ato nuk janë parashikuar duhet t’u përgjigjet kushteve të zakonshme të përdorimit të tyre. (neni 715 parag.II-të ). Doktrina jonë mbi detyrimet i ndan të metat në dy lloje: të meta të dukshme dhe të meta të fshehta. • Të meta të dukshme do të konsiderohen ato të meta të cilat mund të konstatohen aty për aty në momentin e marrjes së sendit në dorëzim me një vëmendje dhe një kontroll të zakonshëm nga ana e blerësit. • Të meta të fshehta do të konsiderohen ato të meta që për shkak të natyrës së tyre nuk mund të zbulohen aty për aty, por shfaqen pas kalimit të një kohe të caktuar apo gjatë përdorimit të sendit. • Përgjegjsia për të metat e dukshme dhe të fshehta..... • Afatet e kundërshtimit......
9
Kontrata e shitjes
Besnik Maho
Kur të metat përbëjnë : -mospërmbushja të rëndësishme, apo -të parëndësishme. • Me mospërmbushje të rëndësishme do të kuptojmë dorëzimin e një sendi me të meta që shkakton mosrealizimin e qëllimit të kontratës së shitjes dhe në të njëjtën kohë mosrealizimin e të drejtave dhe interesave të blerësit.Trajtim. • Me mospërmbushje të parëndësishme do t kuptojmë dorëzimin e një sendi me të meta, por që nuk shkakton mosrealizimin e plotë të të drejtave të blerësit dhe mosrealizimin e vullnetit kontraktor të palëve.Trajtim. Në qoftëse blerësi konstaton që sendi është me të meta të tilla që i korrespondojnë një mospërmbushje të rëndësishme të kontratës, ai mund të ushtrojë një nga këto të drejta: • uljen e çmimit • ndërrimi i sendit me një send pa të meta • ndreqjen e të metave pa pagesë, ose • zgjidhjen e kontratës. Trajtim.... Kodi Civil aktual rregullon në mënytë të shprehur dy lloje kontrata shitje: • Shitjen me rezervë të pronës, • Shitjen e pasurive të paluajtshme. -Në shitjen me rezervë pronësie palët parashikojnë që çmimi i shitjes do të paguhet me këste dhe blerësi fiton pronësinë me pagimin e çmimit të fundit. -Shitësi mbetet pronar i sendit deri në pagimin e këstit të fundit,pavarësisht se blerësi i është bërë dorëzimi efektiv i sendit (nenet 746-748 të Kodit Civil). -Shitja me rezervë pronësie duhet të parashikohet shprehimisht në kontratë. Kjo kontrate shitje bazohet në tre parime : • Detyrimi i shitësit për të dorëzuar menjëherë sendin tek blerësi, ku ky i fundit fiton menjëherë të drejtën për ta gëzuar atë. • Blerësi bëhet pronar i sendit me pagimin e këstit të fundit të çmimit. • Rreziqet në lidhje me sendin e shitur dhe në veçanti risku i humbjes apo shkattërimit të sendit në momentin e dorëzimit të tij kalojnë nga shitësi tek blerësi. •
Raster e aplikimit të kësaj lloj kontrate………………….
• Pasojat e mospagimit të kësteve………………………… Shitja e sendeve të paluajtshme. • •
Në nenin 750-756 të Kodit Civil rregullohet në mënyrë të veçantë kontrata e shitjes së sendeve të paluajtshme. Kjo shitje është formale , domethënë duhet të bëhet në formën e përcaktuar nga neni 83 i Kodit Civil pra me akt noterial dhe të rregjistrohet, sepse në të kundërt është e pavlefshme.
Gjykata e Lartë në Vendimin Unifikues Nr.1 datë 06.01.2009 bën interpretimin ligjor të nenit 83 të Kodit Civil si më poshtë trajtohet…………
10
Kontrata e shitjes
Besnik Maho
• • •
Zgjidhja e kontratës së shitjes. Dallimi mes pavlefshmërisë së kontratës,zgjidhjes së saj…………… Në zgjidhjen e kontratës së shitjes veprojnë të njëjtat rregulla si për kontratat në përgjithsi.Zgjidhja e kontratës së shitjes bëhët për efekt mospërmbushje. Kjo zgjidhje paraqitet në dy format klasike që janë: 1.Zgjidhja e kontratës në rrugë gjyqësore; 2.Zgjidhja e kontratës në rrugë jashtëgjyqësore. Trajtim për secilën rrugë........... -Në Kodin Civil janë të përcaktuara rastet kur palët e kontratës (Shitësi,Blerësi) kanë të drejtën e zgjidhjes së kontratës. A.Zgjidhja e Kontratës nga shitësi. Sipas të nenit 737 të Kodit Civil shitësi ka të drejtë të deklarojë kontratën e zgjidhur kur: 1.Mospërmbushja e detyrimit të blerësit përbën një rëndësi të veçantë ose thelbësore për kontratën. 2.Blerësi nuk paguan çmimin brenda afatit të caktuar 3.Blerësi nuk merr sendet në dorëzim as brenda afatit shtesë të caktuar nga shitësi. 4.Blerësi deklaron brenda afatit kontraktor ose afatit shtesë se nuk do të përmbushë detyrimet e tij. E drejta e shitësit për të kërkuar zgjidhjen e kontratës humbet kur: 1.blerësi e përmbush në vonesë detyrimin për pagimin e çmimit, po qe se nuk e kërkon zgjidhjen e kontratës para se të marrë dijeni për ekzekutimin e këtij detyrimi. 2.nuk e kërkon zgjidhjen e kontratës brenda një kohe të arsyeshme ( psh. mospërmbushje në sasi apo në cilësi). Kjo kohë e arsyeshme për shitësin fillon: – që nga momenti që ka marrë ose duhet të merrte dijeni për një mospërmbushje të tillë, – që nga momenti i mbarimit të afatit shtesë, – që nga momenti kur blerësi deklaron se nuk e përmbush detyrimin brenda afatit shtesë. B.Zgjidhja e kontratës nga blerësi. Kjo e drejtë e blerësit lind kur: • nuk bëhet dorëzimi i sendit brenda afatit të caktuar në kontratë • nuk bëhet dorëzimi brenda afatit shtesë të caktuar nga ai vetë, • shitësi deklaron brenda afatit të kontratës ose afatit shtesë se nuk do të bëjë dorëzimin e sendit.Kjo e drejtë parashikohet në nenin 724 të Kodit Civil. -Trajtim për secilin rast….. Blerësi humbet të drejtën për të kërkuar zgjidhjen e kontratës, pasi shitësi i ka dorëzuar sendet kur: • kur sendet janë dorëzuar me vonesë dhe blerësi nuk ka kërkuar zgjidhje kontrate brenda një kohe të arsyeshme, që është jo më shumë se 15 ditë marrja dijeni se dorëzimi është kryer.
11
Kontrata e shitjes
Besnik Maho
•
është në rastin e mospërmbushjeve të ndryshme nga dorëzimi i vonuar, jo më vonë se 15 ditë psh.rasti i mospërmbushjes në sasi dhe cilësi etj. Në rastet e mësipërme afti fillon: -nga momenti kur blerësi ka marrë ose duhej të merrej dijeni lidhur me mospërmbushjen, -nga momenti i mbarimit të afatit shtesë të caktuar nga blerësi. C.Pasojat e zgjidhjes së kontratës . • Si rregull pasoja kryesore e zgjidhjes së kontratës është: • kthimi i palëve ne gjendjen fillestare që ishte para lidhjes së kontratës.Konkretisht shitësi duhet të kthejë çmimin si dhe pagimet dhe shpenzimet që ka bërtë blerësi,ndërsa blerësi detyrohet të kthejë sendin. • në varësi të fajësisë në mospërmbushjen e detyrimit mund të përfitojnë dhe shpërblimin e dëmit. • -Trajtim i disa raste të zgjidhjes së kontratës së shitjes të vlefshme si për shitësin ashtu edhe për blerësin të parashikuara në Kodin Civil.... Dallimi i kontratës së shitjes nga kontrata e tjera të përafërta. •
• •
•
Kontrata e shitjes dallon nga kontrata e shkëmbimit pasi ajo është kontratë e dyanshme me shpërblim.Pra transferimi i të drejtës së pronësisë dhe dorëzimi të sendit bëhet kundrejt pagimit të çmimit.Ndërsa tek kontrata e shkëmbimit kemi shkëmbimin e një malli me një mall tjetër. Kontrata e shitjes dallon nga kontrata e dhurimit pasi tek shitja kalimi i së drejtës së pronësisë bëhet me shpërblim,kundrejt pagimit të çmimit,ndërsa tek dhurimi ky kalim bëhet pa shpërblim. Kontrata e shitjes dallon nga kontrata e furnizimit në disa aspekte.Tek shitja objekt i kontratës janë si sendet dhe të drejta,ndërsa tek furnizimi objekt i kontratës janë vetëm sendet.Zakonisht tek shitja objekti dorëzohet menjëherë,ndërsa tek furnizimi dorëzimi ka karakter periodik ose të vazhdueshëm.Kontrata e furnizimit është kontratë joformale, ndërsa shitja mund të jetë dhe formale (shitja e sendeve të paluajtshme).Tek shitja kemi në çdo rast kalimin e të drejtës së pronësisë,ndërsa tek furnizimi,veç të drejtës së pronësisë mund të kalojë dhe e drejta e përdorimit të objektit të kontratës. Kontrata e shitjes dallon nga kontrata e qirasë së pasurisë pasi tek kjo e fundit kundrejt shpërblimit kalon përkohësisht vetëm e drejta e përdorimit të objektit të kontratës.
Dallimi i kontratës së shitjes nga kontrata e tjera të përafërta. •
Kontrata e shitjes dallon nga kontrata e shkëmbimit pasi ajo është kontratë e dyanshme me shpërblim.Pra transferimi i të drejtës së pronësisë dhe dorëzimi të sendit bëhet kundrejt pagimit të çmimit.Ndërsa tek kontrata e shkëmbimit kemi shkëmbimin e një malli me një mall tjetër.
12
Kontrata e shitjes • •
•
Besnik Maho
Kontrata e shitjes dallon nga kontrata e dhurimit pasi tek shitja kalimi i së drejtës së pronësisë bëhet me shpërblim,kundrejt pagimit të çmimit,ndërsa tek dhurimi ky kalim bëhet pa shpërblim. Kontrata e shitjes dallon nga kontrata e furnizimit në disa aspekte.Tek shitja objekt i kontratës janë si sendet dhe të drejta,ndërsa tek furnizimi objekt i kontratës janë vetëm sendet.Zakonisht tek shitja objekti dorëzohet menjëherë,ndërsa tek furnizimi dorëzimi ka karakter periodik ose të vazhdueshëm.Kontrata e furnizimit është kontratë joformale, ndërsa shitja mund të jetë dhe formale (shitja e sendeve të paluajtshme).Tek shitja kemi në çdo rast kalimin e të drejtës së pronësisë,ndërsa tek furnizimi,veç të drejtës së pronësisë mund të kalojë dhe e drejta e përdorimit të objektit të kontratës. Kontrata e shitjes dallon nga kontrata e qirasë së pasurisë pasi tek kjo e fundit kundrejt shpërblimit kalon përkohësisht vetëm e drejta e përdorimit të objektit të kontratës.
13
