E Drejta Familjare Dhe Trashegimore Permbledhje ANuhiu J

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI JURIDIK

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHËGIMORE Përmbledhje(Ajdin Nuhiu)

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHËGIMORE

Përmbledhje

E Drejta Familjare 1. E drejta familjare mund te kuptohet ne dy aspekte: a) si pjesë përbërëse e sistemit juridik –që përfshinë tërësinë e normave juridike që rregullojnë familjen dhe martesën si dhe marrëdhëniet që lindin nga to dhe b) si disiplinë shkencore – përfshinë tërësinë e studimeve që Ë referohen rregullimit juridik të familjes dhe martesës si dhe marrëdhëniet që lindin nga to. 2. Objekt i së drejtës familjare janë familja, martesa dhe marrëdhëniet që lindin nga to. Po ashtu e drejta familjare e rregullon e studion edhe institucionet dhe marrëdhëniet e tjera që lindin nga familja dhe martesa ose që kanë lidhje të ngushta me to, siç janë marrëdhëniet midis prindërve dhe fëmijëve, midis personave në gjini, adoptimi dhe kujdestaria. 3. Familja është institucion qendror në të drejtën familjare. Familjes mund ti qasemi nga aspekte të ndryshme, p.sh. Nga aspekti juridik, sociologjik, psikologjik etj. Nga aspekti juridik familja zakonisht përkufizohet si grup themelor shoqëror I njerëzve të lidhur me martesë e gjini midis të cilëve ekzistojnë të drejta dhe detyra të parashikuara me ligj. Në familje bëhet lindja, ruajtja mirë rritja dhe edukimi I fëmijëve, proces ky I përsëritjes së shoqërisë. Veçori tjetër është se familjen e përbëjnë personat e lidhur me martesë( e në bashkësi jashtëmartesore) dhe në gjini (prindi natyror martesor ose jashtëmartesor adoptuesi, fëmija martesor ose jashtëmartesor dhe I adoptuar si dhe kushërinjtë e tjerë, p.sh: vëllai, motra, gjyshi, njerku, njerka, thjeshtri, thjeshtra etj. 4. Martesa është institucion qendror në të drejtën familjare. Edhe martesës mund ti qasemi nga aspekte të ndryshme. Nga aspekti juridik martesa zakonisht përkufizohet si bashkëjetesë e vazhdueshme ( jo e përkohshme dhe jo e përhershme) e burrit dhe e gruas ( hetero-seksuale) e rregulluar me ligj. 5. Bashkësia Jashtëmartesore përkufizohet në analogji me martesën, do te thotë si bashkësi e jetesës së vazhdueshme të burrit dhe gruas, por e pa rregulluar me ligj. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|2


Përmbledhje

6. Adoptimi është marrëdhënie prindërore familjare mes adoptuesit dhe të adoptuarit me të porsalindurit etj. Me adoptim themelohet familja sipas adoptimit. 7. Kujdestaria është institucion që përfshinë marrëdhëniet midis kujdestarit dhe të kujdesuri-t. 8. Marrëdhëniet juridike familjare janë pjesë e marrëdhënieve faktike familjare të rregulluara me ligj. Marrëdhënieve faktike familjare u jep karakter juridik rregullimi I tyre me norma juridike. Si marrëdhënie themelore juridike familjare janë: marrëdhëniet midis bashkëshortëve, midis bashkëshortëve jashtëmartesor, midis prindërve e fëmijëve, midis personave në gjini, midis adoptuesit e të adoptuarit dhe marrëdhëniet midis kujdestarit dhe të kujdesuri-t. Të gjithë këto marrëdhënie mund të jenë të natyrës thjesht personale, thjesht pasurore dhe të përziera. Sa I përket mënyrës së themelimit marrëdhëniet familjare mund të jenë formale dhe solemne si dhe joformale , ose konsensuale. 9. Subjektet e marrëdhënieve juridike familjare janë personat fizikë: bashkëshortët, bashkëshortët jashtëmartesor, atë, nënë, vëlla, motër, atë adoptues, nënë adoptuese, kujdestar etj. Subjektet e marrëdhënieve juridike familjare disponojnë zotësinë juridike, ndërsa zotësia për të vepruar nuk është gjithnjë e domosdoshme. Në të drejtën familjare kërkohet zotësia për të vepruar për lidhjen e veprimeve juridike, që kanë të bëjnë me personalitetin, si p.sh: lidhje e martesës, lidhje e adoptimit, ushtrimi i detyrës prindërore, njohja e amësisë, atësisë etj. 10. Objekt i marrëdhënieve juridike familjare mund të jenë veprimet (bërjet ose mosbërjet), sendet dhe të mirat personale. Objekt i këtyre marrëdhënieve nuk mund të jetë personi fizik( njeriu). Lindjen, ndryshimin dhe pushimin e marrëdhënieve juridike familjare e shkaktojnë faktet juridike në formë të ngjarjeve, veprimeve dhe afateve. Si ngjarjes mund të jenë: lindja, vdekja etj. Si veprime: njohja e atësisë, amësisë, kundërshtimi i tyre, etj. Afatet mund të jenë: zgjatja e ndërprerjes së bashkësisë së jetesës, zgjatja e martesës, zgjatja e miturisë, afati për paraqitjen e padisë.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|3


Përmbledhje

11. Metodat e së drejtës familjare mund të vështrohen në dy aspekte: a) si metodë shkencore dhe si b) si metodë e rregullimit juridik të marrëdhënieve familjare. a) metoda shkencore si metodë e të drejtës familjare përfshinë veprimet dhe mjetet me anë të të cilave shkenca e së drejtës familjare mbledh njohuri mbi objektin e vet. Metodat që zbatohen më së shpeshti janë 1)Metoda Juridikeqë nëpërmjet saj bëhet përshkrimi dhe shpjegimi I normave juridike ashtu si janë të rregulluara në të drejtën pozitive dmth. Përcaktohet domethënia juridike e normës, çka parasheh ajo normë. 2) Metoda Sociologjike- që nëpërmjet saj analizohen dhe shpjegohen arsyet e ekzistimit të një norme juridike,roli shoqëror I saj, shkalla e pasqyrimit të realitetit objektiv në normën juridike etj. b) metoda e rregullimit juridik të marrëdhënieve familjare-përfshinë trajtat e rregullimit juridik të marrëdhënieve familjare. Normat juridike në të drejtën familjare kanë karakter kryesisht urdhërues. 12. Detyrat e së drejtës familjare janë: a) të hulumtojë trajtat dhe metodat e rregullimit juridik që ndihmojnë mbrojtjen dhe forcimin e familjes, b) të bëjë demokratizimin dhe përsosjen e normave juridike dhe ti përshtatë ato nevojave të kohës, c) të sanksionojë barazinë midis anëtarëve te familjes, d)të luftojë gjurmët e trashëguara të zakoneve prapanike në familje dhe martesë etj. 13. Ndarja e së drejtës familjare - mund të ndahet në pjesë të ndryshme varësisht nga kriteret që merren për bazë: a)sipas llojit të marrëdhënieve juridike familjare (1. të drejtën martesore, 2. të drejtën prindërore dhe 3. të drejtën e kujdestarisë. b)sipas karakterit personal a pasuror të marrëdhënieve juridike familjare (1. të drejtën familjare personale, 2. të drejtën familjare pasurore, c) sipas llojit të institucioneve qendrore (1. martesën dhe 2. familjen) d) sipas vëllimit të përfshirjes së marrëdhënieve juridike familjare (1. të drejtën familjare në kuptim të ngushtë dhe 2. të drejtën familjare në kuptim të gjerë)

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|4


Përmbledhje

e)Sipas llojit të dispozitave juridike familjare ( 1. të drejtën familjare materiale dhe 2. të drejtën familjare procedurale.) Ligji mbi martesën dhe marrëdhëniet familjare i Kosovës (LMMFK) I vitit 1984 ka miratuar ndarjen e së drejtës familjare në të drejtë martesore, të drejtë prindërore dhe të drejtën e kujdestarisë. 14. Burimet formale të së drejtës familjare konsiderohen a)ligji, b)zakonet, c) praktikat gjyqësore dhe d)doktrinat juridike. 15. Burimet plotësuese të së drejtës familjare përbëjnë ligjet të me të cilat nuk rregullohen në mënyrë të drejtpërdrejtë marrëdhëniet familjare, por preken në mënyrë të tërthortë disa çështje që janë të rëndësishme për këtë degë të së drejtës, p.sh. ligji penal, e drejta trashëgimore, e drejta e procedurës civile, e drejta e procedurë penale, e drejta statusore etj. 16. Funksionet e familjes -Si funksione më të shpeshta të familjes përmendën: a) funksioni seksual dhe riprodhues, b) funksioni ekonomik, c) funksioni edukues dhe arsimore, d)funksioni mbrojtës dhe e) funksioni shoqërues. a) Funksioni Seksual dhe Riprodhues përfshinë në vete dy nën funksione: marrëdhëniet intime midis bashkëshortëve (komponenti seksual) dhe lidhjen e fëmijëve (komponenti biologjik) b) Funksioni Ekonomik-përmes këtij funksioni sigurohet baza materiale e familjes dhe e martesës. Edhe ky funksion përfshinë dy nën-funksione :prodhimin dhe konsumin e të mirave materiale. c) Funksioni Edukues dhe Arsimor-nënkupton detyrën e familjes që të kujdeset për4 edukimin e drejtë të fëmijëve dhe për arsimin e tyre në pajtim me dëshirat dhe prirjet që kanë. Edukimi I fëmijëve bëhet kryesisht në familje dhe në institucionet përkatëse dmth në institucionet edukues. Ndërkaq arsimimi I fëmijëve bëhet në institucione përkatëse arsimore. Familja ka për detyrë qe të kujdeset për arsimim duke I siguruar kushte optimale për mësim të mirëfilltë. d)Funksioni Mbrojtës-përfshinë trajtat e ndryshme të mbrojtjes që u siguron familja anëtareve të saj. Në të kaluarën ekzistonin lloje te ndryshme të mbrojtjes familjare: mbrojtja fizike(hakmarrja dhe gjakmarrja), mbrojtja ekonomike, mbrojtja juridike, mbrojtja profesionale, mbrojta mjekësor etj. Sot www.e-LIBRARIA.com

Faqe|5


Përmbledhje

në familje kanë mbet vetëm mbrojtja ekonomike, detyrimi I ushqimit (alimentacionit)midis anëtarëve të familjes dhe në të drejtën e trashëgimit. e) Funksioni Shoqërues-qëndron në shoqërizimin ose në socializmin e fëmijëve nëpërmjet familjes. Fëmija nëpërmjet familjes e vë lidhjen me shoqërinë. Fëmija në familje I merr njohuritë e para mbi shoqërinë dhe dukuritë e ndryshme me karakter shoqëror. 17. Klasifikim i Familjes- Mund të klasifikohen: a)sipas mënyrës së themelimit dhe b) sipas rrethit të anëtarëve që përbëjnë familjen. Familja mund të klasifikohet edhe në bazë të kushteve gjeografike përbërjes së plotë dhe jo të plotë të saj, në bazë të bartësit të autoritetit në familje etj. 18. Gjinia-Përkufizohet si lidhje midis dy apo më shumë personave, e pranuar nga e drejta dhe zakonet, lidhje kjo me karakter biologjik, ekonomik, moral, religjioz etj. Gjinia mund të shikohet si kategori biologjike, sociale dhe juridike. Një marrëdhënie juridike mund të jetë e pranuar nga shoqëria, por mos të jetë e pranuar nga e drejta dhe anasjelltas. Por mund të ndodhë që një lidhje biologjik e të mos jetë e pranuar as nga shoqëria dhe as nga e drejta. Me LMMFK njihen tri lloje të gjinisë: a)gjinia e gjakut, b) gjinia e krushqisë, c)gjinia e adoptimit. Në jetën e përditshme ekzistojnë edhe lloje tjera të gjinisë, por ato nuk janë të pranuara me LMMFK si p.sh. Gjinia e qumështit dhe gjinia e kumbarisë. 19. Gjinia e gjakut Është lidhje familjare midis dy a më shumë personave që rrjedhin njëri prej tjetrit ose nga një kryeprind i përbashkët (eponim)që është e pranuar nga e drejta ose zakonet. Gjinia e gjakut llogaritet sipas vijave dhe shkallëve. Ekzistojnë dy lloje të vijave: vija e drejtë dhe vija e tërthortë. Vijën e drejtë e përbëjnë personat që rrjedhin prej njëri tjetrit p.sh. Stërgjyshi, gjyshi, baba, djali, nipi, stërnipi etj. Vijën e tërthortë e përbëjnë personat që rrjedhin nga një kryeprind i përbashkët p.sh. Vëllezërit e motrat ose fëmijët e vëllezërve dhe të motrave. Fëmijët që rrjedhin nga një nënë dhe nga një baba janë në gjini të plotë të gjakut, kurse ata që janë vetëm nga nëna ose vetëm nga babai janë në gjini jo të plotë të gjakut. Shkallët në të vërtetë janë lindjet. Sa lindje ka po aq ka edhe shkallë por duke mos llogaritur lindjen e kryeprindit ose të personit të cilit i llogaritet gjinia. Gjinia e gjakut mund të jetë martesore dhe jashtëmartesore. Gjinia martesore e gjakut themelohet me lindjen e fëmijës në www.e-LIBRARIA.com

Faqe|6


Përmbledhje

martesë ndërsa gjinia jashtëmartesore e gjakut themelohet me lindjen e fëmijës jashtë martesës. Në kuadër e së drejtës familjare gjinia e gjakut është pengesë martesore pikërisht në vijë të drejtë pa kufij kurse në vijë të tërthortë përfundimisht deri në shkallën e katërt. 20. Gjinia e Krushqisë (affinitas)- është lidhje midis njërit bashkëshort dhe të afërmit e bashkëshortit tjetër p.sh. Midis dhëndrit dhe vjehrrës, resë dhe vjehrrit, njerkës dhe thjeshtrit si dhe njerkut e thjeshtrës. Gjinia e krushqisë llogaritet njësoj sikurse gjinia e gjakut me një plotësim që ka të bëjë me faktin se në atë shkallë në të cilën edhe ndodhet njëri bashkëshort me të afërmit e vet, po në atë shkallë ndodhet edhe bashkëshorti tjetër me ata persona, por në gjini të krushqisë. Kjo gjini themelohet me martesë, por pushimi i martesës nuk e shuan atë sepse gjinia e krushqisë është marrëdhënie e përhershme. 21. Gjinia e Adoptimit është lidhje e cila themelohet me aktin juridik, pra me marrëveshjen e adoptimit midis adoptuesit dhe të adoptuesit me të paslindurit e tij. Gjinia e adoptimit në të drejtën familjare paraqet pengesë martesore. i adoptuari dhe të paslindurit e tij kanë të drejtë ta trashëgojnë adoptuesin dhe anasjelltas nëse plotësohen kushtet e paraparë me ligj. 22. Planifikimi i familjes -Në disa vende bëhet me qëllim të kufizimit apo të shtimit të natalitetit, kurse te ne nuk është konstituuar as si kufizim dha as si shtim i natalitetit, por si e drejtë e njeriut që të vendos lirisht mbi lindje e fëmijëve. Planifikimi i familjes është ndarë nga shtimi dhe është ngjitur në nivel të së drejtës së njeriut. 23. Ngjashmëritë dhe Dallimet në mes të drejtës familjare dhe të drejtës civile-Në të kaluarën e drejta familjare si degë dhe si disiplinë shkencore ishte në kuadër të së drejtës civile. Sipas sistemit institucional e drejta civile ndahej në tri pjesë: në persona, në padi dhe në sende. E drejta familjare përfshihej në persona dhe në padi. Ndërsa sipas sistemit të pandekteve e drejta civile ndahej në katër pjesë: e drejta reale, e drejta e detyrimeve, e drejta familjare dhe e drejta trashëgimore. Midis të drejtës familjare dhe të drejtës civile ekzistojnë edhe dallime që janë: a)për nga objekti, b)për nga metoda e rregullimit juridik, c)për nga sanksionet, d)për nga forma e veprimeve juridike dhe e)për nga afatet.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|7


Përmbledhje

24. Dallimet në mes të drejtës familjare dhe të drejtës civile për nga objektiObjekt i së drejtës familjare janë marrëdhëniet familjare të karakterit personal dhe pasuror e të cilat marrëdhënie nuk janë qarkulluese, ndërsa objekt i së drejtës Civile janë marrëdhëniet pasurore midis qytetarëve të cilat janë qarkulluese. 25. Dallimet në mes të Drejtës Familjare dhe të Drejtës Civile- për nga metoda e rregullimit juridik. Normat e së drejtës Familjare kanë kryesisht karakter urdhërues, kjo do te thotë se palët me marrëveshje midis tyre, nuk mund të ndryshojnë ose edhe të përjashtojnë zbatimin e atyre normave ndërkaq normat e së drejtës civile kanë kryesisht karakter diapozitiv, qe do te thotë se palët me marrëveshje midis tyre mund te ndryshojnë ose edhe te përjashtojnë zbatimin e atyre normave. 26. Dallimet në mes të Drejtës familjare dhe të drejtës civile për nga sanksionet. Sanksionet në të drejtën penale janë personale dhe indirekte (p.sh. Nëse shkelet bashkëshortësia nuk do të përdoret dhuna, por mund të kërkohet shkurorëzimi) kurse në të drejtën civile janë pasurore dhe të drejtpërdrejta. 27. Dallimet në mes të drejtës familjare dhe të drejtës civile për nga forma e veprimeve juridike. Veprimet juridike në të drejtën familjare janë kryesisht formale dhe solemne kurse në të drejtën civile kryesisht joformale, pelqimore (konsencuale). 28. Dallimet në mes të drejtës familjare dhe të drejtës civile për nga afatet Marrëdhëniet në të drejtën familjare kanë karakter të vazhdueshëm, andaj nuk kufizohen me ndonjë afat. Në rastet kur marrëdhëniet familjare dhe çështjet e ndryshme janë të afatizuara, Gjykata sipas detyrës zyrtare kujdeset për këto afate. Kurse në të drejtën civile marrëdhëniet zakonisht janë të afatizuara dhe Gjykata kujdeset për këto afate vetëm sipas kërkesës së palëve. 29. E drejta martesore mund të kuptohet në dy aspekte: a) si pjesë përbërëse e së drejtës pozitive familjare-përfshinë tërësinë e normave juridike qe rregullojnë martesën dhe marrëdhëniet martesore. E drejta martesore është pjesa më e rëndësishme e së drejtës familjare sepse rregullon martesën dhe pjesërisht bashkësinë jashtëmartesore si dy trajta www.e-LIBRARIA.com

Faqe|8


Përmbledhje

themelore themelimin e familjes. E drejta martesore mund të ndahet në të drejtën personale martesore (rregullon marrëdhëniet personale midis bashkëshortëve) dhe të drejtën pasurore martesore (rregullon marrëdhëniet pasurore midis bashkëshortëve) dhe b) si pjesë përbërëse shkencës juridike mbi të drejtën familjare- përfshinë tërësinë e studimeve, që I referohen rregullimit juridik të martesës dhe marrëdhënieve martesore. 30. Objektin e rregullimit/studimit të së drejtës martesore e përbëjnë martesa dhe marrëdhëniet martesore dmth. Studion lidhjen e martesës (kushtet dhe procedurën) efektet juridike të martesës, mënyrat e pushimit të martesës, pasojat e pushimit etj. 31. Parimet themelore të së drejtës martesore janë: a) parimi i laicitetit, b) mbrojtja ligjore e martesës, c) barazia midis burrit e gruas, d) parimi i monogamisë, e) martesa si bashkësi e vazhdueshme e shkëputëshme vetëm në rastet e parapara me ligj. a) parimi i laicitetit-qëndron në rregullimin juridik të martesës dhe të marrëdhënieve martesore me norma ligjore dhe lidhje e saj para organeve shtetërore. b) parimi -mbrojtja ligjore e martesës- martesa gëzon mbrojtjes ligjore, e cila shprehet sidomos në mbrojtjen juridike familjare dhe juridike penale. c) parimi -barazia midis burrit e gruas –zbërthehet në të drejtat dhe liritë e njeriut, qoftë në cilësi të qytetarit ose në cilësi të bashkëshortit p.sh. njeriu si qytetar ka të drejtë të lidhë apo të mos lidhë martesë. Në shumë sisteme juridike gruaja është e barabartë me burrin, po ashtu edhe në LMMFK. d) parimi I monogamisë- qëndron në lidhjen e martesës midis martesës së një burri dhe një gruaje. Poligamia qoftë si poligjin apo poliandri nuk është e lejuar, Nuk është e lejuar as bigamia, përkundrazi ajo është e inkriminuar si vepër penale. Një person nuk mund të lidhë martesën e dytë pa I pushuar martesa e parë në ndonjë mënyrë të parashikuar me ligj. e) martesa si bashkësi e vazhdueshme e shkëputshme vetëm në rastet e parapara me ligj-martesa nuk mund të kufizohet në pikëpamje të zgjatjes www.e-LIBRARIA.com

Faqe|9


Përmbledhje

kohore. Ajo nuk është bashkësi as e përkohshme dhe as e përjetshme. Shkaqet e pushimit të martesës nuk mund ti ndryshojnë bashkëshortët , ato janë të parashikuar me ligj. 32. Komponentët themelore të martesës janë: a) martesa është bashkësi jetese e dy personave me sekse të kundërta-dmth. Bashkësi hetero seksuale b) martesa është bashkësi jetese e vazhdueshme-martesa nuk është bashkësi jetese e përkohshme dhe as e përhershme. Ajo nuk mund të lidhet që të zgjasë për një çast ose deri në vdekje, ngase zgjatja e saj është e paparashikueshme dmth është e vazhdueshme. c)martesa është institucion I rregulluar me ligj – sidomos marrëdhëniet kyqe në martesë janë të rregulluara me dispozita ligjore me karakter urdhërues. Disa marrëdhënie dhe d) martesa është bashkësi e lirë-dmth se martesa është bashkësi jetese e themeluar me vullnetin e lirë të fejuarve. Asnjë qytetar nuk mund të detyrohet që të lidh martesë dhe as të pengohet në lidhjen e saj përveç në rastet kur nuk janë plotësuar kushtet e parashikuara me ligj. 33. Natyra juridike e martesës - Në teori ekzistojnë disa pikëpamje: a) martesa është kontratë civile, si çdo kontratë tjetër e këtij lloji, p.sh. kontrata e shitblerjes, e huas etj, kjo pikëpamje e vë theksin në mënyrën e themelimit të martesës. b)martesa është institucion juridik a shoqëror. Kjo pikëpamje nxjerr në spikamë gjendjen që krijohet me themelimin e martesës dhe normat juridike që e rregullojnë këtë gjendje, c) martesa nuk është as vetëm kontratë dhe as vetëm institucion juridik, sipas kësaj pikëpamje martesa për nga themelimi është kontratë, por jo civile dmth. Që është një kontratë e veçantë, kurse për nga përmbajtja dhe gjendje që krijohet është një institucion juridik. 34. Përmbajtja dhe qëllimet e martesës- Përmbajtja e martesës është jetesa e përbashkët. Jetesa e përbashkët është bërthama e martesës. Qëllimet e www.e-LIBRARIA.com

Faqe|10


Përmbledhje

martesës janë a) q. natyror-përfshinë marrëdhëniet intime mes bashkëshortëve dhe lindjen e fëmijëve, b) q. moral I martesës – qëndron nënllojet e ndryshme të ndihmës së dyanshme midis bashkëshortëve, që mund të jetë e natyrës materiale (nëpërmjet ushqimit) dhe morale (nëpërmjet këshillave, ngushëllimeve etj), c) q. shoqëror I martesës qëndron në faktin se martesa është bazë e familjes, e familja është bazë e shoqërisë. Në martesë realizohen edhe interesat e shoqërisë, prandaj shoqëria ka për detyrë që me instrumente juridike dhe me instrumente tjera të krijojë kushte të nevojshme për martesë të harmonishme. Në martesë në rend të parë realizohen interesat personale, lumturia personale, fati personal etj. 35. Kushtet për lidhjen e martesës-Ndahen në kushte materiale dhe në ato formale. Kushtet materiale janë:a) kushtet thelbësore, b)mosekzistimi I pengesave të martesës, c) mosekzistimi I ndalesave dhe d) lidhje e martesës me qëllim të jetesës së përbashkët. 36. Kushtet thelbësore për lidhjen e martesës janë: a) dallimi i seksit- martesën mund ta lidhin vetëm dy persona me sekse të kundërta, mirëpo p.sh. mund të ndodhë që martesën e lidhin një grua me një person biseksual-hermafroid dhe në qoftë se te ai mbizotëron seksi femëror, martesa e tij do të jetë e pa qenë, absolutisht nule. b) hiri i palëve – vullneti i lirë i të fejuarve. Deklarimi i vullnetit nga personat e tretë nuk është I plotfuqishëm, lejohet në rast të sëmundjeve, por me prokurë. Hiri i palëve nuk mund të kufizohet me kusht apo me afat kohor, dhe c)forma e parashikuar me ligj për lidhjen e martesës – përfshinë kompetencat e organit para të cilit lidhet martesa sipas Ligjit. 37. Pengesat e martesës dhe klasifikimi-Pengesat janë faktet ose rrethanat që pengojnë lidhjen e martesës së plotfuqishme, dhe mosrespektimi I tyre sjell anulimin e martesës. Sipas LMMFK-së, pengesa martese janë: a) mungesa e vullnetit, b)martesa ekzistuese, c)sëmundja psikike dhe paaftësia për të gjykuar, d) gjinia dhe e) mituria. 38. Mungesa e vullnetit si pengesë martesore -Ekziston atëherë kur vullneti I deklaruar nuk përputhet me vullnetin e vërtetë (të brendshëm) për shkak të: www.e-LIBRARIA.com

Faqe|11


Përmbledhje

a) dhunës ose kanosjes – ekziston kur vullneti për lidhjen e martesës është deklaruar nga frika e shkaktuar nga një kanosje serioze që bëhet kundër tij apo ndonjë personi të afërm dhe b) lajthitjes-që ekziston atëherë kur vullneti I deklaruar nuk përputhet me vullnetin e vërtetë për shkak se nga personi I lajthitur nuk janë ditur disa fakte e rrethana, të cilat po ti dinte nuk do ta deklaronte vullnetin. 39. Lajthitja mund të jetë : a) lajthitja mbi personin fizik (ekziston atëherë kur njëri nga të fejuarit mendon se po lidhë martesë p.sh. me personin A dhe në të vërtetë ai lidhë martesë më personin B. (këto raste janë të rralla në praktikë) b) lajthitja mbi personin qytetar (ekziston atëherë kur njëri nga të fejuarit është prezantuar rrejshëm me emër, mbiemër, datëlindje, vendbanim etj ku në të vërtetë ky person nuk është ai që thotë se është) c)lajthitja mbi cilësitë thelbësore (ekziston atëherë kur njëri nga të fejuarit nuk ka njohuri për të metat e të fejuarit tjetër, të cilat janë të asaj natyre qe po ti dinte nuk do të deklaronte vullnetin p.sh. sëmundja e vazhdueshme (kronike), e rrezikshme ose e rëndë, paaftësia seksuale, shtatzënia e gruas para martesës me ndonjë person tjetër etj. 40. Mungesa ekzistuese është pengesë martese që tërheqë nulitet absolute, e paevitueshme, e përkohshme dhe absolute. 41. Sëmundja psikike dhe paaftësia për të gjykuar si pengesë martese-Është kur një person vuan nga ndonjë sëmundje e rëndë psikike ose është I paaftë të gjykojë normalisht, p.sh. paranoja, skizofrenia, deliriumet etj. Paaftësinë për të gjykuar e shkaktojnë edhe shkaqe të tjera p.sh: marrëzia, alkoolizmi, narkotizimi etj. Këta persona me këto të meta nuk mund të martohen sepse nuk mund të gjykojnë drejtë dhe ekziston mundësia që ti trashëgojnë të metat e tyre të paslindurit. 42. Fejesa përkufizohet si premtim reciprok, jo formal I dy personave me sekse të kundërta se në të ardhmen do të lidhin martesë dmth. Se fejesa është marrëveshje joformale, pra një lloj parakontrate. Kjo marrëveshje nuk prodhon

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|12


Përmbledhje

efekte juridike personale dmth. Nuk sjell detyrimin e lidhjes së martesës edhe pse qëllimi I saj është lidhje e martesës. 43. Fejesa mund të pushojë: a) me lidhjen e martesës- sepse qëllimi I saj ishte martesa b) me vdekje-e njërit nga të fejuarit është mënyrë e natyrshme e pushimit të fejesës. Me vdekje pushon subjektiviteti I të fejuarve, c)me shkëputje – e cila mund të jetë me marrëveshje dhe e njëanshme (me mirëbesim kur I fejuari e shkëput fejesën në mënyrë të njëanshme por per shkaqe te justifikueshme, dhe me keqbesim kur I fejuari e shkëput fejesën në mënyrë të njëanshme por pa ndonjë arsye apo shkak) 44. Pasojat e pushimit të fejesës janë: a)kthimi I dhuratave ( I fejuari që kërkon shkëputjen e fejesës me mirëbesim ka të drejtë në kthimin e dhuratave, kurse ai që kërkon shkëputjen me keqbesim nuk ka të drejtë në kthimin e dhuratave dhe është I detyruar ti kthej dhuratat qe ka marrë) dhe b) kompensimi I dëmit( I fejuari që kërkon shkëputjen e fejesës me mirëbesim ka të drejtë në kompensimin e dëmit-shpenzimet e përgatitjes për martesë, kurse ai që kërkon shkëputjen me keqbesim është I detyruar të kompensoj dëmin) 45. Format e lidhjes së martesës-Martesat mund të lidhen në mënyrë formale dhe joformale. Joformale është kur për lidhjen e martesës mjafton deklarimi I thjeshtë I vullnetit të palëve, kurse formale ekziston atëherë kur për lidhjen e plotfuqishme të martesës duhet plotësuar forma e veçantë e deklarimit të vullnetit, e parashikuar me ligj. Forma e lidhjes së martesës mund të jetë fetare dhe civile. Forma civile mund të jetë fakultative dhe e detyrueshme. Sipas LMMFK-së lidhje e martesës bëhet ne formën e detyrueshme civile. 46. Procedura për lidhjen e martesës- përfshin dy faza:a)veprimet paraprake për lidhjen e martesës dhe b) kurorëzimin 47. Veprimet paraprake për lidhjen e martesës- Paraqitja e vullnetit për lidhjen e martesës bëhet para ofiqarit të kuvendit Komunal, në formë të shkruar – me fletëparaqitje ose me gojë, të shënuar në procesverbal. Rekomandohet që në fletëparaqitje të shënohet edhe marrëveshja për www.e-LIBRARIA.com

Faqe|13


Përmbledhje

mbiemrin e ardhshëm, kësaj duhet ti bashkëngjitet edhe certifikata e lindjes, nëse ka ekzistuar martesa më parë, edhe dokumenti i shkurorëzimit ose anulimit të saj. Ofiqari e shqyrton të gjithë dokumentet e paraqitura dhe nëse janë plotësuar kushtet, merr vendim për lidhjen e martesës dhe në marrëveshje me të fejuarit cakton datën për lidhjen e martesës, nëse nuk janë plotësuar kushtet ofiqari u komunikon me gojë se nuk mund të lidhin martesë. 48. Me Kurorëzim kuptojmë tërësinë e veprimeve që mundësojnë drejtpërdrejtë lidhjen e martesës, pra kurorëzimi është finalizim I lidhjes së martesës. Kurorëzimi bëhet në formë civile dhe kjo formë është e detyrueshme me ligj. Bëhet në mënyrë solemne, publikisht dhe në lokale të caktuara, në komuna apo zyra të vendit. Përjashtimisht mund të bëhet edhe jashtë zyrave të komunës, nëse këtë gjë e kërkojnë të fejuarit për shkaqe të arsyeshme (sëmundja, vuajtja me burg etj). Në aktin e kurorëzimit marrin pjesë dy të fejuarit, delegate I komunës, ofiqari dhe dy dëshmitarë. Të fejuarit marrin pjesë personalisht në kurorëzim. Në rastet me arsye të posaçme njërit nga të fejuarit mund ti lejohet përfaqësuesi, i cili duhet të këtë prokurë speciale. Ajo prokurë vlen 90 ditë nga data e vërtetimit të saj. Deklarimi i të fejuarve bëhet me “po” ose “jo”, “pajtohem” ose “nuk pajtohem”. 49. Efektet juridike të fejesës janë: a) efektet juridike në zotësinë për të vepruar të bashkëshortëve, b) efektet juridike personale c) efektet juridike personale pasurore dhe d) efektet juridike pasurore 50. Efektet juridike të martesës në zotësinë për të vepruar të bashkëshortëve- si rregull martesa nuk e zgjeron dhe as nuk e ngushton zotësinë juridike për të vepruar të bashkëshortëve, por ka raste kur gjykata lejon të mitur 16-18 vjet lidhjen e martesës për shkaqe të arsyeshme dhe me këtë rast ai fiton zotësinë për të vepruar qëllimi është barazimi bashkëshortëve. 51. Efektet juridike personale të martesës- mund të quhen edhe te drejta dhe detyra të natyrës personale midis bashkëshortëve, dmth. U përkasin vetëm www.e-LIBRARIA.com

Faqe|14


Përmbledhje

bashkëshortëve dhe janë të natyrës intime dhe morale. Ndahen në dy lloje: a) të drejtat dhe detyrat e e natyrës personale midis bashkëshortëve për të cilat nuk mund të bëjnë marrëveshje (sepse janë të rregulluara me norma urdhëruese, me LMMFK parashihen: jeta e përbashkët e bashkëshortëve dhe ndihma reciproke midis bashkëshortëve) dhe b) të drejtat dhe detyrat e e natyrës personale midis bashkëshortëve për të cilat ata mund të bëjnë marrëveshje (janë të rregulluara me norma dispozitive dhe bashkëshortët atom und ti ndryshojnë me marrëveshje, ato janë:caktimi I vendbanimit mbajtja e ekonomisë së përbashkët familjare, caktimi I mbiemrit dhe çështja e shtetësisë. 52. Efektet juridike personale pasurore të martesës në të vërtetë janë të drejta dhe detyra midis bashkëshortëve. Ato janë: a) ushqimi I bashkëshortit t ë pa siguruar – është e drejtë dhe detyrë e natyrës personale-pasurore midis bashkëshortëve. Çështja e ushqimit shtrohet në rastet kur bashkëshortët nuk qojnë jetë të përbashkët. Kushtet për ushqimin e bashkëshortit të pasiguruar janë: të mos jetë I zënë me punë ose të jetë I paaftë për punë, të mos ketë mjete të duhura për ekzistencë, të mos jetë fajtor për ndërprerjen e jetës së përbashkët, dhe bashkëshorti që jep ushqimin duhet të ketë tepricë të mjeteve për ekzistencë. b)ushqimi I familjes-përfshinë ushqimin e bashkëshortëve dhe fëmijëve. Është detyrë e të dy bashkëshortëve në mënyrë solidare, c)përgjegjësia për detyrimet e krijuara rreth plotësimit të nevojave të përditshme në bashkësinë martesore a familjare – nënkupton pagimin e shpenzimeve për plotësimin e këtyre nevojave në mënyrë solidare nga të dy bashkëshortet (vetëm për nevojat e përditshme, jo edhe për luks) siç janë : ushqimi, veshmbathja, banesa, rryma, uji etj. Përgjegjësia solidare e bashkëshortëve ekziston edhe për detyrimet të cilat sipas dispozitave te përgjithshme I ngarkojnë të dy bashkëshortët si p.sh pagesa e tatimit ligjor, shpërblimi I dëmit etj, që e kanë shkaktuar bashkërisht. 53. Efektet juridike pasurore janë marrëdhëniet e natyrës pasurore midis bashkëshortëve, rregullohen me regjim pasuror martesor. Me regjim pasuror martesor kuptojmë tërësinë e normave juridike që rregullojnë nga njëra anë www.e-LIBRARIA.com

Faqe|15


Përmbledhje

marrëdhëniet pasurore midis bashkëshortëve dhe nga ana tjetër marrëdhëniet pasurore të bashkëshortëve ndaj personave të tretë. a) Pasuria e përbashkët e bashkëshortëve –përbëhet nga pasuria që kanë fituar bashkëshortët me punë gjatë bashkësisë martesore, pra për fitimin e pasurisë së përbashkët duhet plotësuar dy kushte: fitimi i pasurisë me punë dhe ekzistimi I martesës dmth. Jetesës së përbashkët në martesë. b) Dallimet midis pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve dhe bashkëpronësisë –është se e para është institucion i së drejtës familjare ndërsa bashkëpronësia është institucion I së drejtës civile. Në pasurinë e përbashkët nuk dihen hiset a pjesët e titullarëve as në mënyrë ideale deri sat ë bëhet përpjesëtimi I saj ndërsa në bashkëpronësi dihen hiset e pjesët e bashkë titullarëve në mënyrë ideale., Si titullarë të pasurisë së përbashkët, bashkëshortët janë persona me cilësi të caktuar kurse në bashkëpronësi si titullarë zakonisht janë qytetarët. Të drejtat e bashkëshortëve mbi sendet e paluajtshme që janë objekt I pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve, regjistrohen në emër të dy bashkëshortëve, kurse të drejtat e bashkëpronarëve mbi sendet e paluajtshme që janë objekt I bashkëpronësisë, regjistrohen në emër të secilit bashkëpronar. c) Natyra juridike e pasurisë së përbashkët – Pasuria e përbashkët e bashkëshortëve rregullohet me norma urdhëruese. Në pasurinë e përbashkët bashkëshortët paraqiten si një subjekt i vetëm. Të drejtat reale dhe kërkesore që paraqesin pasurinë e përbashkët u takojnë të dy bashkëshortëve, thuajse secili është titullar I plotë mbi ato të drejta. d) Pasuria e përbashkët e bashkëshortëve përbëhet prej masës së pasurisë që e quajmë aktiv dhe nga masa pasurore që e quajmë pasiv. Aktivi I pasurisë së përbashkët përbëhet nga e tërë pasuria që është krijuar me punë gjatë jetës së përbashkët në martesë. Kjo e drejtë shprehet në trajtë të drejtave reale (e drejta e pronësisë, e hipotekës etj) dhe të drejtat nga marrëdhëniet e detyrimeve (kamatat, kompensimi për fitimin e humbur etj). Pasivi i pasurisë së përbashkët përbëhet nga shpenzimet për administrimin dhe disponimin e pasurisë së përbashkët p.sh. tatimi, qiraja, rryma etj, si dhe detyrimet tjera që e ngarkojnë pasurinë e përbashkët p.sh. shpenzimet për ushqimin e familjes, shpenzimet për dëmin e shkaktuar nga bashkëshortët etj. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|16


Përmbledhje

e)Evidentimi i të drejtave bashkëshortore mbi sendet e paluajtshme në regjistrat publik – të drejtat e bashkëshortëve mbi sendet e paluajtshme që përbëjnë pasurinë e përbashkët, evidentohen në regjistrat publik në emër te dy bashkëshortëve, si pasurie përbashkët e papërcaktuar. Në rastet kur në këta regjistra është regjistruar si pronari pasurisë së përbashkët vetëm njëri, do të konsiderohet se regjistrimi është bërë edhe në emër të bashkëshortit tjetër, përveç rasteve kur evidentimi është bërë në bazë të kontratës me shkrim të lidhur nëpërmjet bashkëshortëve. f) Administrimi dhe disponimi i pasurisë së përbashkët – administrimi i pasurisë së përbashkët përfshin marrjen e masave e të veprimeve të zakonshme për ruajtjen dhe mirëmbajtjen e sendeve që përbëjnë pasurinë e përbashkët, si p.sh pagimi i tatimit, qirasë etj. Kurse disponimi i pasurisë së përbashkët përfshinë marrjen e masave e të veprimeve me të cilat bëhet tjetërsimi dhe ngarkimi i sendeve që përbëjnë pasurinë e përbashkët p.sh shitja e shtëpisë së përbashkët, vënia e hipotekës në tokën e përbashkët etj. g) Pjesëtimi i pasurisë së përbashkët – mund të bëhet gjatë ekzistimit të martesës dhe pas pushimit të saj. Gjatë martesës pjesëtimi i pasurisë mund të bëhet me kërkesën e njërit apo të dy bashkëshortëve si dhe me kërkesën e kreditorit të njërit apo të dy bashkëshortëve, kurse pas pushimit të martesës, pjesëtimi bëhet me rastin e vdekjes së njërit nga bashkëshortët, sipas kërkesës së trashëgimtarit, me rastin e shkurorëzimit pjesëtimi bëhet me marrëveshjen e bashkëshortëve por nëse ata nuk merren vesh atëherë pjesëtimi bëhet në procedurë kontestimore pranë gjykatës kompetente. Gjykata konstaton vleren e sendeve dhe bën pjesëtimin e pasurisë duke u caktuar hiset. h) Pasuria e veçantë mund të fitohet para martesës dhe gjatë martesës. Pasuria që kanë sjell bashkëshortët në bashkësinë martesore pavarësisht si e kanë fituar, përbën pasurinë e veçantë të secilit prej tyre. Edhe pasuria e trashëguar dhe dhuratat para ose gjatë martesës, trajtohet si pasuri e veçantë. i) Kontratat midis bashkëshortëve – bashkëshortët mund të lidhin ndërmjet vete kontrata të ndryshme, me të cilat themelojnë të drejta e detyrime të caktuara si psh. Kontrata të shitblerjes, të huas etj. Këto kontrata kanë karakter pasuror. Bashkëshortët mund të lidhin edhe kontrata tjera që nuk kanë karakter pasuror drejtpërdrejtë, por që kanë të bëjnë me pasurinë. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|17


Përmbledhje

54. Zgjidhja e martesës bëhet në disa mënyra:a) me anulim, b) me shkurorëzim, c)me shpalljen e bashkëshortit të zhdukur për të vdekur dhe d) me vdekjen. Tri rastet e para kanë të bëjnë me mënyrën juridike për zgjidhjen e martesës, kurse rasti i katërt ka të bëjë me mënyrën natyrore për zgjidhjen e martesës. 55. Anulimi i martesës kur nuk janë plotësuar kushtet për lidhjen e plotfuqishme të martesës, anulimi mund të jetë 1) absolut dhe 2) relativ. Anulimi absolut i martesës bëhet atëherë kur ekzistojnë shkaqet që kanë për pasojë nulitetin absolut të martesës, e që janë: a) martesa ekzistuese, b) paaftësia për të gjykuar, c) gjinia, d) shmangia nga qëllimi i martesës, e) mosrespektimi i procedurës për lidhjen e martesës dhe f) mituria deri në 16 vjet. 56. Martesa ekzistuese si shkak i nulitetit Absolut ekziston atëherë kur është lidhur martesa e dytë pa e zgjidhur martesën e parë. Mirëpo ekzistojnë dy raste kur martesa e dytë mbetet në fuqi me gjithë ekzistimin e martesës së parë. Në rastin e parë kur bashkëshortët në procedurën për anulimin e martesës së tyre paraqesin se martesa e mëparshme nuk është e plotfuqishme, procedura do të pezullohet dhe në procedurën e re do të gjykohet për plotfuqishmërinë e martesës së parë. Nëse martesa e parë anulohet martesa e tyre e dytë do të mbetet në fuqi. Rasti i dytë ekziston atëherë kur martesa e parë pushon në ndonjë mënyrë të paparashikuar me ligj (me vdekjen, me shpalljen e bashkëshortit të zhdukur për të vdekur dhe me shkurorëzim) gjatë kohës sa zgjatë martesa e dytë. 57. Paaftësia për të gjykuar si shkak i nulitetit absolut të martesës – ekziston atëherë kur personi që ka lidhur martesë, është i paaftë për të gjykuar për shkak të ndonjë sëmundje psikike ose për ndonjë shkak tjetër. Paaftësinë për të gjykuar nuk e shkakton çdo sëmundje psikike, por vetëm trajtat e tyre të rënda si dhe shkaqet tjera si marrëzira, alkoolizmi etj. Paaftësia për të gjykuar nuk nënkupton paaftësinë totale të gjykimit, por vetëm paaftësinë për të gjykuar normalisht. Persona të tillë sipas mjekësisë mentale janë: idiotët, imbecilët dhe debilët. Paaftësia për të gjykuar është shkak i nulitetit absolut të martesës nëse ka ekzistuar në momentin e lidhjes së martesës, kurse nëse lind gjatë jetesës në martesë është shkak i shkurorëzimit. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|18


Përmbledhje

58. Gjinia si shkak i nulitetit absolut të martesës – ekziston atëherë kur martesa është lidhur midis personave në shkallë të ndaluar me ligj të gjinisë së gjakut, gjinisë së krushqisë dhe gjinisë së adoptimit. Gjinia e gjakut është shkak i nulitetit absolut në vijë të drejtë pa kufi dhe në vijë të tërthortë deri në shkallën e katërt. Gjinia e krushqisë në vijë të drejtë deri në shkallën e parë. Gjinia e adoptimit të plotë është shkak i nulitetit absolut njësoj sikur gjinia e gjakut, kurse gjinia e adoptimit jo të plotë është shkak i nulitetit absolut midis adoptuesit, nga njëra anë dhe të adoptuarit me të paslindurit e tij nga ana tjetër. 59. Shmangia nga qëllimi i martesës si shkak i nulitetit absolut të martesës ekziston atëherë kur bashkëshortët nuk e kanë lidhur martesën me qëllim të jetesës së përbashkët, por për ndonjë qëllim tjetër, këtu ekziston mospajtimi i vullnetit të brendshëm me atë të deklaruar. Sipas LMMFK-së, kjo lloj martese që bëhet për realizimin e trashëgimit ligjor, pensionit familjar,etj është nule. Martesa e tillë është fiktive. 60. Mosrespektimi i dallimit të sekseve si shak i nulitetit absolut- ekziston atëherë kur martesa nuk është lidhur nga persona me sekse të kundërta. 61. Mosrespektimi i mosrespektimi i kompetencës së organitpër lidhjen e martesës si shak i nulitetit absolut-është atëherë kur martesa nuk është lidhur para tij dhe konsiderohet nule. 62. Mosrespektimi i procedurës për lidhjen e martesës si shak i nulitetit absolut-Është atëherë kur nuk janë kryer veprimet konstituive në procedurën e kurorëzimit. Ky shkak përfshine edhe mospraninë e bashkëshortëve me rastin e lidhjes së martesës, ku në vend të tyre i dërgojnë përfaqsuesit e tyre. 63. Mituria si shak i nulitetit absolut – Mituria deri në moshën 16 vjet është shkak i nulitetit të martesës sepse nuk ka arritur pjekurinë as fizike dhe as psikike për martesë. 64. Anulimi Relativ i Martesës – ekziston atëherë kur ekzistojnë disa pengesa martesore të aktuara me ligj, të cilat mund të shkaktojnë anulimin e martesës vetëm sipas padisë private. Shkaqe të anulimit të martesës janë a)dhuna ose kanosja, b) lajthitja, c) mituria dhe d)paaftësia për të gjykuar.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|19


Përmbledhje

65. Dhuna ose Kanosja është shkak i nulitetit relativ të martesës kur njëri nga të fejuarit martesën e ka lidhur nga frika për shkak të kanosjesserioze nga ana e të fejuarit tjetër ose e ndonjë personit të tretë. 66. Lajthitja është shkak i nulitetit relativ të martesës kur njëri nga të fejuaritka pasur pasqyrë të gabuar mbi rrethanat e caktuara pa qenë i vetdijshëm për këtë. 69. Lajthitja mbi personin Fizik – është ahëherë kur njëri nga të fejuarit ka menduar se po e lidh martesën p.sh me personin A por në të vërtetë ai ka lidhur martesë me personin B. 70. Lajthitja mbi personin qytetar ekziston atëherë kur njeri nga të fejuarit e ka lidhur martesën me një person të caktuar që nuk është ai person për të cilin shtiret sepse ka dhënë shenime të rreme për emrin, mbiemrin datëlindjen etj. 71 Lajthitja mbicilësinë thelbësore- është atëherë kur njëri nga të fejuarit ka pasur pasqyrë të gabuar mbi disa cilësi të tëfejuarit tjetër, të cilat po ti dinte nuk do të lidhtemartesën si të tilla janë:sëmundjet e përhershme të rrezikshme dhe të rënda, paaftesisë seksuale, shtatzënia e gruas para martesës me një person tjetër etj. 72. Mituria- është shkak i nulitetit relativ të një personiqë ka lidhur martesën është në moshën 16-18 vjeqare. Në procedurën për anulimin e kësaj martese, gjykata kompetente për shkaqe të arsyeshme, mund të refuzoj padinë për anulimin e martesës dhe martesën e tillë ta lërë në fuqi. 73. Padinë për anulimin e martesës për shkaqe të nulitetit absolut – kanë të drejtë ta paraqesin: bashkëshortët, personat e tretë që kanë interes të drejtpërdrejtë juridik dhe prokurori publik, kurse për shkaqet nulitetit relativ kanë të drejtë:bashkëshortët dhe prindërit a kujdestari.Për shkaqe të nulitetit absolut afati i paraqitjes së padisë nuk është i kufizuar, nuk parashkruhet, ndersaper shkaqe të nulitetit relativafati i paraqitjes së padisë është i kufizuar. Për dhunën dhe kanosjen afati është 1 vitqë nga dita kur ka pushuar dhuna ose është diktuar lajthitja, nëse bashkëshortët kanë jetuar së bashkugjatë asaj kohe. Te mituria prindi ose kujdestari i të miturit ka të drejtë ta paraqes padinë deri sa të arrinë moshën madhore, kurse bashkëshorti që ka lidhur martesë në kohën kur ka qenë i mitur, të drejtëne padisë e ka 6 muaj pasi ti ketë mbushur www.e-LIBRARIA.com

Faqe|20


Përmbledhje

18 vjet. Te paaftësia për të gjykuar, padia paraqitet brenda afatit prej 1 viti ng pushimi i paaftësisë përtë gjykuar. Procedurapër anulimin e martesës zhvillohet pranë gjykatës së qarkut dhe është kontestimore. 74. Dallimet mes nulitetit absolut dhe nulitetit relativ të martesës. – Në raste të nulitetit absolut të martesës shkelen përveq interesave personalet bashkëshortëve edhe interest e përgjithshme shoqërore, kurse në raste të nulitetit relativ të martesës shkelen vetëm interesat personale të bashkëshortëve. Te nulitetiabsolut rrethi i personave që kane të drejtë të paraqesin padinë për anulimin e martesës është më i gjerë kurse te nulitetin relativ është më i ngushtë. Te nuliteti absolut afati eshtë i pakufizuar, kurse te nuliteti relativ është i kufizuar. 75. Pasojat e nulitetit të martesës- jane të një llojtapavarësisht se për cilin lloj të nulitetetit të martesës është fjala. Pasojat lindin nga momenti i plotfuqishmërisë së aktgjykimit mbi anulimin e martesës. Pasojate nulitetit të martesës janë dy lloje: a) Pasoja juridike familjare dhe b) pasoja juridike penale. a) Pasoja juridike familjare të nulitetit tëmartesës- kanë të bëjnë me qështjet statusore dhe pasurore lidhur me fëmijët dhe bashkëshortët p.sh nëse kanë fëmijë se kujt i jepen fëmijët për ruajtje dhe edukim, kurse bashkëshortët kanë të bëjnë me mbiemrin, me pjesëtimin e pasurisë së përbbashkët, me të drejtën e trashëgimit etj. b) pasoja juridike penale te nulitetit të martesës- kanë të bëjnë me përgjegjësinë juridike penale të bashkëshortëve në qoftë se veprimet e tyre që kane krijuar shkakun e shkurorëzimit ekzistojnë elemente të ndonjë vepre penale. 76. Martesa e paqenë (joekzistuese) – LMMFK nuk e njeh institucionin e martesës së pa qenë. Shkaqet që e shkaktonin këtë martesë janë shndërruar në shkaqe të nulitetit absolut tëë martesës. Sipas ligjit mbi martesën të Kosovës të vitit 1974 e paqenë konsiderohej martesa që është lidhur pa u plotësusr kushtet thelbësore për lidhjen e saj p.sh dallimi i sekseve, hiri i palëve, forma e parashikuar me ligj.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|21


Përmbledhje

77.Vdekaj si mënyrë e zgjidhjes së martesës- Vdekja është mënyrë e zakonshme e zgjidhjes së martesës së plotfuqishme. Zgjidhja e martesës me vdekjen shkakton pasoja sidomos lidhur me a) mbiemrin, b) pjesëtimin e pasurisë së përbashkët, c) të drejtën e trashëgimit, d)qështjet statusore etj. 78. Shpallja e bashkëshortit të zhdukur për të vdekur si mënyrë e zgjidhjes së martesës. – barazohet me vdekjen. Person i zhdukur konsiderohet ai, të cilit nuk i dihet vendbanimi a vendqëndrimi dhe në bazë të rrethanave të rastit besohet se ka vdekur. Në teori njihet edhe personi që mungon dhe nuk i dihet as vendqëndrimi dhe as vendbanimi, por besohet të jetë i gjallë. Vetëm personi i zhdukur shpallet i vdekur dhe jo edhe personi që mungon. 79.Kushtet për shpalljen e bashkëshortit të zhdukur për të vdekur- të vdekur mund të shpallen këta persona: personi që nuk ka pasur lajme për 5 vitet e fundit dhe që ka mbi 60 vjet, personi për të cilin nuk ka pasur lajme gjatë 5 viteve të fundit dhe për të cilin besohet se nuk është gjallë, personi që është zhdukur në fatkeqësi natyrore (termet, zjarr, vërshim, aksident etj) për të cilin nuk ka pasur lajme 6 muajt e fundit nga dita e pushimit të rrezikut, personi që është zhdukur gjatë luftës dhe që nukka pasur lajme gjatë 1 viti nga dita e mbarimit të luftës. 80. Procedura për shpalljen e bashkëshortit të zhdukur për të vdekur. Një person të zhdukur e shpall per të vdekur gjykatae komunës me procedurë jashkontestimore. Shplljen e personit të zhdukur për të vdekur mund ta kërkojnë këta persona:bashkëshori i gjallë, secili që ka interes të drejtpërdrejtëjuridik, prokurori publik dhe avokati publik kur duhet mbrojtur interesat pasurore të shtetit., kur ekziston nevoja që shteti të paraqitet si trashëgimtar.Gjykata pasi të ketë marrë kërkeën bën hetimeduke mbledhur shënime, dhe më pas bën shpalljen në gazetën zyrtare dhe në tabelën e gjykatës, nëse është e nevojshme edhe në mjetet e informimit, ku fton të zhdukurin që po të jetë gjallë të paraqitet brenda tre muajve e nëse në këtë kohë nuk paraqitet gjykata merr vendim për shpalljen e tij të vdekur apo e refuzon kërkesën për shpalljen e personittë zhdukur për të vdekur. 81. Pasojat e shpalljes se bashkëshortit të zhdukur për të vdekur- si moment i vdekjes konsiderohet momenti i caktuar në vendimin e gjykatës, sepse dita e vdekjes nuk duhet. Nga ky moment zgjidhet martesa. Po qe se ndodh personi i www.e-LIBRARIA.com

Faqe|22


Përmbledhje

zhdukur të jëtë gjallë dhe të kthehet, ai ka të drejtë të kërkojë revokimin e vendimit, metë cilin është shpallur i vdekur, mirëpo ai në martesë nuk hyjë, sepse martesa e tij ka pushuar, por ka të drejtë të bëjë martesë të re po qe se bashkëshortët dëshirojnë të bëjnë martesë të re. 82. Shkurorëzimi si mënyrë e zgjidhjes së martesës – zgjidhja e martesës me shkurorëzim dallohet thelbësisht nga zgjidhja e saj me anulim. Martesat e vlefshme të plotfuqishme nuk anulohen, por mund të bëhëet shkurorëzimi i tyre. Dallimi themelor midis anulimit të martesësë dhe shkurorëzimit, është se anulohet vetëm martesa e pavlefshme ndërsa shkurorëzimi bëhet vetëm te martesa e vlefshme. 83. Kuptimi dhe veqoritë e shkurorëzimit – Shkurorëzimi zakonisht përkufizohet si zgjidhje e martesës së vlefshme (të plotfuqishme) gjatë jetës së bashkëshortëve, për shkaqe të parashikuar me ligjdhe në procedurë gjyqësore(me vendimin e gjykatës). Elementet e shkurorëzimit janë:ekzistimi i martesës së vlefshme, shkurorëzimi bëhet sa të jenë gjallë bashkëshortet, shkurorëzimi bëhet vetëm për shkaqe të parashikuara me ligj dhe shkurorëzimi bëhet në procedurë gjyqësore. 85. Historiku i shkurtër i Shkurorëzimit- shkurorëzimi është institucion i lashtë, dukuri përbërse dhe e pandashme e martesës. Volteri thoshte se shkurorëzimi lindi disa javë pas martesës,. Shkurorëzimi ishte në favor të burrit dhe shkaqet kryesore kanë qenë: mospasja e fëmijëve (sidomos djem) dhe shkelja e besnikërisë bashkëshortore. 86. Shkurorëzimi si dukuri ka marrë përmasa të mëdha dhe se vjen e shtohet. Shkaqet e shkurorëzimeve lidhen me aspektet sociologjike, juridike, ekonomike, psikologjike etj. Tek ne familja është në proces tranzicioni, të shndërrimit nga një familje patriarkale në një familje demokratike. Emancipimi i gruas shkakton shtimin e numrit të shkurorëzimeve, sepse sa më tëpër që thellohet ky proces ajo bëhet më e batrabartë dhe e pavarur nga burri. Ngritja profesionale dhe pavarësia ekonomike janë disa nga shkaqet. 87. Sistemet e shkurorëzimit në botë- Ekzistojnë dy sisteme:

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|23


Përmbledhje

a) sistemet që ndalojë shkurorëzimin(shtetet në të cilat ka ndikim e drejta kanonike:Spanja, Irlanda, Monakoetj, ku në vend të shkurorëzimit lejohet ndarja nga shtrati dhe tryeza, mirëpo martesa juridikish ekziston dhe b) sistemet që lejojnë shkurorëzimin- këtu dalljojmë disa sisteme si ps.sh, shtetet që kanë liri absolute të shkurorëzimit, shtetet që kanë për bazë të drejtën e sheriatit (shtetet myslimane), sistemi tjetër i cili lidhet me të drejtën franceze ku shkurorëzimi lejohet si sanksion (si pasojë e fajësisë) etj. 88. Me LMMFK është miratuar sistemi i shkurorëzimit ku merren për bazë shkaqet e përgjithshme objektive p.sh qrregullimi serioz dhe i vazhdueshëm i marrëdhënieve martesore, mosrealizimi i qëllimit të martesës dhe shkurorëzimi me marrëveshje. Por edhe shkaqe të veçanta, p.sh zhdukja, sëmundja psikike dhe paaftësia për të gjykuar, ndërprerja e jetës faktike etj. 89. Shkaqet e shkurorëzimit sipas Ligjit mbi martesën të Kosovës të vitit 1974 – janë: jeta e padurueshme e bashkëshortëve, shkelja e besnikërisë bashkëshortore, atentati kundër jetës së bashkëshortit, keqtrajtimi, fyerjet e rënda dhe jetajeta e padurueshme, lënia qëllimkeqe dhe e parsyeshme, sëmundja e paarsyeshme ,sëmundja psikike e pashërueshme dhe paaftësia e vazhdueshme për të gjykuar, zhdukja dënumi penal, ndërprerja e gjatë e jetës faktike dhe shkurorëzimit me marrëveshje. 90. Procedura eShkurorëzimit – Është e rregulluar me LMMFK si procedurë e veqantë. Kjo procedurë dallohet nga procedura civile për shkak të natyrës së marrëdhënieve juridike familjare dh etë natyrës së kontesteve martesore.Në procedurën e shkurorëzimit zbatohen edhe rregullat e procedurës civile, por vetëm në mënyrë subsidare. Si rregull procedura e shkurorëzimit fillon me padinë por naë rastet e shkurorëzimit me marrëveshje mund të fillojë edhe vetëm me propozimin e shkurorëzimit me marrëveshje.Padinë për shkurorëzim kanë të drejtë ta paraqesin vetëm bashkëshortët. Trashëgimtarët nuk mund ta paraqesin padinë për shkurorëzim por vetëm mund ta vazhdojë procedurën e nisur nga bashkëshortët. Gjatë kohës së shtatzanisë se gruas ose deri sa fëmija i tyre të mosmbushë 1 vit, bashkëshortët mund të kërkojnë shkurorëzim vetëm mëe marrëveshje. Kur është fjala për bashkëshortët e sëmurë psikikisht ose të paaftë për të gjykuar, padinëpër shkurorëzim mund ta paraqes kujdestari i tij me lejen paraprake të organit të kujdestarisë. Paditësi mund të tërheqë padinë www.e-LIBRARIA.com

Faqe|24


Përmbledhje

deri në mbylljen e seancëskryesore pa pëlqimin e bashkëshortit të paditur kurse pas mbylljes së seancëskryesore e deri në përfundimin e procedurës në formë të prerë, këtë mund ta bëjë vetëm me pëlqimin e bashkëshortëve. Bashkëshortët mund të tërheqin edhe propozimin e përbashket për shkurorëzim me marrëveshje deri sa gjykimi mbio shkurorëzimin të mos marrë formën e prerë. Në rastet kur nga propozimiheq dorë njëri nga bashkëshortët, do të konsiderohetse propozimi i përbashkët është tërhequr. Në procedurën e shkurorëzimit mund të paraqitet kundërpadia nga bashkëshorti tjetër deri në përfundimin e seancës kryesore. 90. Fazat e Procedurës së Shkurorëzimit janë: a) tentimi për pajtimin e bashkëshortëve, b)caktimi i masave të përkohshme për vendosjen dhe ushqimin e bashkëshortit të pasiguruar, c) seanca kryesore dhe d) marrja e vendimeve. 91. Pasojat e shkurorëzimit janë dy llojesh a) ndaj ish bashkëshortëve janë të lidhura me mbiemrin, pjesëtimin e pasurisë, dhuratat, të drejtën e banimit, ushqimin e bashkëshortit të pasiguruar, dëmshpërblimin dhe shpenzimet gjyqësore, dhe b) ndaj fëmijëve Gjykata me aktgjykim mbi shkurorëzimin e martesë vendos edhe për ruajtjen dhe edukimin e fëmijëve të mitur të bashkëshortëve. Mbi ruajtjen dhe edukimin e fëmijëve mund të merren vesh prindërit e nëse prindërit nuk merren vesh, gjykata duke u nisur në radhë të parë nga interesat e fëmijëve, vendos se kujt do ti besojë ruajtjen e fëmijëve, duke marrë parasysh edhe dëshirën e fëmijëve nëse ikanë mbushur 10 vjet. Prindi të cilit i janë besuar fëmijët, të drejtën prindërore e ushtron efektivisht, ndërsa prindi tjetër nuk e ushtron të drejtën efektivisht, për të cilën edhe më tutje është titullar. Prindi që nuk ushtron të drejtën prindërore, ka të drejtë të mbajë kontakte personale me fëmijën. 92. Bashkësia jashtëmartesore – përkufizohet si bashkesi jetësore e vazhdueshme e një gruaje dhe e një burrie parregukkuar me ligj.Bashkësia jashtemartesore, si martesa ngrihet mbi parimin e monogamisë, sepse ajo është bashkësi jetese e një gruaje dhe një burri dmth.heteroseksuale.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|25


Përmbledhje

93. Themelimi i bashkësisë jashtëmartesore- mënyra e themel;imit të bashkësisë jashtëmartesore dallohet thelbësisht nga mënyra e martesës. Ky dallim veqanërisht është i shprehur në pikëpamje të kushteveformale, e më pak në pikëpamje të kushteve materiale. Martesa themelohet me hirin e palëve, që duhet të deklarohen në formën e parashikuar me ligj. Ndërsa bashkësiajashtëmartesore themelohet me hirin e lirë të palëve, pra në mënyrë joformale ose edhe në mënyrë konkludente dmth. Me themelimin e bashkësisë së jetesës në mënyrëfaktike. Për të qenë e plotfuqishme bashkësia jashtëmartesore, duhet të plotësohen këtokushte: ekzistimi ijetesës së përbashkët, jeta e përbashkët të vazhdojë një kohë të gjatë dhe të mos ketë pengesa martese. 94. Subjektet e bashkësisë jashtëmartesore –janë vetëm personat fizikë me zotësi juridike dhe me zotësi veprimi. 95. Llojet e bashkësisë jashtëmartesore –janë a) e qastit (përfshinë marrëdhëniet intime momentale midis burrit dhe gruas), b) e përkohshme (përfshinë marrëdhëniet intime momentale të burrit dhe gruas , por që zgjasin një kohë të caktuar më të gjatë dhe c) e vazhdueshme (përfshinë jetën e përbashkët të vazhdueshme midis burrit dhe gruas dhe i ngjet martesës). 96. Lloje tjera të bashkësisë jashtëmartesore janë: e personave të mitur dhe e personave madhor, e lirë dhe jo e lirë, ligjore dhe joligjore 97.Ngjajshmëritë dhe dallimet themelore midis bashkësisëjashtëmartesore dhe martesës – ngjajshmëritë midis këtyre dy institucioneve qëndrojnë në faktin se si njëra si tjetra janë bashkësi jetese e vazhdueshme, kurse dallimi është se bashkësia jashtëmartesore themelohet në mënyrë faktike pra me marrëveshje të thjeshtë, kurse martesa themelohet në mënyrë formale juridike, me kontratë në formë solemne. Bashkësia jashtëmartesore është bashkësi jetese faktike kryesisht e parregulluar me ligj, kurse martesa është bashkësi jetese e rregulluar me ligj. Bashkësia jashtëmartesore pushon në mënyrë faktike dmth. Ashtu siq është themeluar dhe nuk janë ta parashikuar me ligj shkaqet e pushimit të saj, ndërsa martesa pushon në mënyrë juridike dhe vetëm me shkaqe të parashikuara me ligj. 98. Efektet juridike të bashkesisë jashtëmartesore- edhe pse marrëdhëniet personale nuk janë rregulluar me ligj, asaj i njihen dy lloje të efekteve juridike www.e-LIBRARIA.com

Faqe|26


Përmbledhje

familjare: a) efektet juridike të karakterit personal-pasuror (detyrimi i ushqimit) dhe b)efektet juridike të karakterit pasuror (pasuria e përbashkët) 99. Detyrimet e ushqimit midis bashkëshortëve jashtëmartesor.- nënkupton detyrën e furnizimit të rregulltë të bashkëshortit jashtëmartesor me të mira materiale me qëllim të plotësimit të nevojave për jetë, por kjondodhë vetëm pas pushimit të kësaj bashkësie dhe vetëm kur të plotësohen a) kushtet e përgjithshme: bashkëshorti jashtëmartesor të mos ketë mjete për jetë, të jetë i paaftë për punë, të mos jetë i zënë në punëetj, dhe b) kushtet e veçanta : ekzistimi i bashkësisë jashtëmartesore, zgjatjae jetës së përbashkëtpër një kohë të gjatë ose fakti se kanë fëmijë, pushimi i bashkësisë jashtëmartesore dhe mosekzistimi i fajit. 100. Kushtet që duhet të plotësohen për ekzistimin e pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve jashtëmartesor- duhet të plotësohen dy kushte: ekzistimi i bashkësisë jashtëmartesore dhe fitimi i pasurisë me punë. Pjesëtimi i kkësaj pasurie bëhet sipas rregullave në martesë. 101. Mënrat e pushimit të bashkesisë jashtëmartesore janë: a) vdekja, b)me shpalljene bashkëshortit jashtëmartesor të zhdukur për të vdekur, c) me lidhjen e martesës, d)me marrëveshje dhe e) me shkëputje të njëanshme. 102. Pasojat e pushimit të bashkesisë jashtëmartesore janë: rrjedhimet që prodhohen pas pushimit të bashkesisë jashtëmartesore, ato ndahen në dy grupe: 1) pasojat për ish bashkësortët jashtëmartesor të natyrës personale pasurore (e drejta e ushqimit) dhe të natyrës pasurore (pasuria e përbashkët) dhe 2) Pasojat për fëmijët (trajtohen si qështje që kanë të bëjnë me ushtrimin e së drejtës prindërore, që kanë të bëjnë me ruajtjen, edukimin dhe ushqimin). 103. Familja jashtëmartesore- mund të përkufizohet në analogji me përkufizimin e familjes në përgjithësi. Bazë e themelimit të familjesjashtëmartesore është bashkësia jashtëmartesore dhe gjinia (e gjakut). Anëtarët e e familjes jashtëmartesore dhe kushërinjët e tjerë jashtëmartesore. Midis anëtarëve të kësaj familje lindin të drejta dhe detyra të përcaktuara me ligj, por fakti se kjo familje është themeluar pa martesë atëherë këto detyra dhe të drejta kanë një theks të veqantë.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|27


Përmbledhje

104. Mënyra e themelimit të familjes jashtëmartesore- Themelohet në mënyrë natyrore me lindjen e fëmijës jashtë martesës. Fëmija që lind jashtë martesës mund të rrjedh nga kontaktet e përkohshme ose të kohëpaskohëshme dhe nga bashkësia jashtëmartesore (konkubinat). Familja e themeluar me kontakte të qastit ose të përkohshme, është familja jo e plotë, zakonisht e përbërë nga nëna dhe fëmija. 108. Klasifikimi i llojeve të familjes jashtëmartesore mund të klasifikohen sipas titullarit të autoritetit në familje: familje patriarkale dhe demokratike, sipas rrethit të anëtarëve të familjes, dallojmë: familjen e madhe dhe të vogël. Në aspektin juridik rëndësi e veqantë ka klasifikimi në familje të plotë e jo të plotë, dhe të madhe e të vogël.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|28


Përmbledhje

E drejta trashëgimore

1.objekt studimi I se drejtes trashegimore eshte studimi I normave juridike te cilat rregullojne trashegimin dhe marrdheniet trashegimore juridike qe kan te bejne me kalimin e pasurise nga trashegimlenesit te persona te tjjere qe quhen trashegimtare. 2.me pasuri trashegimore kuptojme nje pasuri te caktuar e cila perbehet nga sendet te palujtshme dhe te lujtshme si dhe te drejta reale te lidhura me kete pasuri. 3.perberja e objektit te trashegimit jane. A- Te drejta reale (pronsia,pengu,servitudet,posedimi) B- Te drejtat detyrimeve (kontrata,shperblimi I demit,permit e sigurimeve etj) dhe C- Te drejtat e autorit dhe e drejta industriale. 4.pasuria trashegimore perbehet nga aktiva dhe pasiva.Caktimi I vleres se pasuris trashegimore behet ashtuqe para se te caktohet madhesia e pjeseve qe ju takojne trasegimtareve, pra hiqet pasiva prej actives dhe ajo qe mbetet eshte pasuria trashegimtare. 5.parimet themelore  Parimi I barazise (ne kushte te njejta te gjith trashegimtaret jan te njejt)  Parimi I trashegimise tastamentare (pasuria u takon trashegimtareve testamentary ose ligjor ,vetem personi qe ka interes juridik mund te kerkon anulimin e testamentit)  Parimi I kurizimit te bazave juridike te trashegimise (askush nuk mund te trashegoj pa baze juridike)  Parimi I sukcesorit universal (Eshte personi qe trashegon tere pasurine ose nje pjese te saj dhe pos qe fiton te drejtat e caktuara ai pergjigjet edhe per borxhet e trashegimlenesit pra ai e pranon edhe pasiven)  Parimi I sukcesorit singular (I veqant) quhet personi I cili fiton vetem dobi nga trashegimi pr ate drejtat nga aktiva dhe nuk pergjegjet per borxhet e trashegimlenesit (pasiven) www.e-LIBRARIA.com

Faqe|29


Përmbledhje

 Parimi ipso jure I trashegimit.Qe do te thot se trashegimtarët ne momentin e vdekjes se personit fizik fitojne te drejten trashegimtare (dhe duhet qe trashegimtari te mos kete hequr dor nga e drejta e trashegimit)  Parimi I zbatimit parallel te bazave per thirrjen ne trashegim.Pra nje person mund te trashegoj ne the njejten kohe sipas ligjit dhe sipas testamentit. 6.trashegimtaret singular quhen edhe legatar 7.momenti i vdekjes se trashegimlenesit qe njeherit eshe edhe momenti I hapjes se trashegimis quhet DELACION. 8.burimet e se drejtes ndahen A- burime materiale, qe shprehin fuqine e shoqerise qe krijon dhe ju jep permbajtje dhe B- burime formale,forma me te cilen shprehen normat juridike 9.burimet e se drejtes ndahen ne. A- Burime te drejtperdrejta (kushtetuta dhe ligji) dhe B- Burime te terthorta (doktrina juridike dhe praktika gjyqesire). E drejta zakonore dhe shkenca juridike nuk jane burime te se drejtes trashegimore. 10.metoda e zbatimit te se drejtes trashegimore jane A- Metoda normative juridike dhe B- Metoda historike 11.metoda normative juridike.Me ane te kesaj metode konstatohet permbajtja e se drejtes, funksionimi i saje dhe menurat si kryhen detyrat para saje (kjo mundeson dhe kritiken shkencore ,ide te reha per menjanimin e te metave) 12.metoda historike aplokohet ne studimin dhe analizimin e mardhenieve te trashegimise qe nga lindja e tyre e deri ne ditet e sotme. 13.trashegimi me ligj. Eshte kalimi me ligj i pasurise se personit te vdekur tek nje apo me shum persona sipas rregullave me ligj. Kjo zbatohet kur trashegimlenesi nuk ka len testament ose ka len testament vetem per nje pjese te pasurise ose kur testamenti eshte plotesisht apo pjeserisht i pavlefshem.Si www.e-LIBRARIA.com

Faqe|30


Përmbledhje

fakte me te rendesishmeper formimin e radheve te trashegimise ligjore jane marre : A- Gjinia dhe B- Martesa. 14.gjinia- trashegimtar ligjor jane: Femijet e trashegimlenesit , te birsuarit e tij dhe pasardhesit e tyre, bashkshorti, prinderit, vllezerit e motrat dhe pasardhesit e tyre, gjyshi dhe gjyshja dhe pasardhesit e tyre,. Trashegimtaret e radhes me te afert i perjashtojne trashegimtaret e radhes me te larget.Por nese trashegimlenesi nuk le trashegimtar atehere trashegimi i takon komunes ku trashegimlenesi ka pasur vendbanimin e fundit.nese nuk dihet vendbanimi dhe vendqendrimi, trashegimi i takon shtetit te Kosoves. 15.martesa- si fakt per caktimin e radhes ligjore te trashegimise histirikisht ka pasuri ndikim te vogel per shkak te pozites diskriminuese qe ka pasur dhe qe ka gruaja ne shoqeri.Tani bashkshortet jan te barabart sa i perket trashegimis perfshire ketu edhe bashkeshortet jashtmartesor.Trashegimi ne mes te bashkshorteve nuk zbatohet kur martesa e tyre anulohet apo shkurorzohen. 16.Sipas ligjit te Kosoves te drejtat e personave ndaj te cileve trashegimlenesi ka pasur paguar detyrimin per ushqim pse mbajtje nuk shuhen moris kauza por ato te drejta kalojne te trasheguesit qe jan pergjegjes per pagimin e keti borxhi. 17.qelja e trashegimis (dellatio) Trashegimia qelet ne momentin e vdekjes se trashegimlenesit, pra i gjalli nuk trashegohet.Trashegimtareve u kalojn vetem ato te drejta pasurore dhe detyrime qe trashegimlenesi i ka pasur ne kohen e qeljes se trashegimis.Pasuria e gjetur, me vone nese vertetohet me fakte se i ka takuar trashegimlenesit ne momentin e vdekjes se tij poashtu u kalohet trashegimtareve te tij.Vdekja faktike vertetohet me aktvdekje te leshuar nga ofiqari dhe vdekja e personit te shpallur si te vdekur me aktvendim te gjykates.Ne kohen e qeljes se trashegimis lidhet momenti i parashkrimit te kerkesese per zvoglimin e disponimeve me testament dhe kerkesave tjera sipas dispozitave ligjore. 18.vendi i qeljes se trashegimis eshte vendqendrimi ose vendbanimi i fundit i trashegimlenesit (eshte me rendesi percaktimi i gjykates komepetente) 19. trashegimlenesi mund te jete gjdo person fizik dhe kushti qe ai te kete vdekur dhe pas vetes te ket lene pasuri trasheguese (te kete mbushur moshen www.e-LIBRARIA.com

Faqe|31


Përmbledhje

madhore 18 vjet ose 16 vjet per persona te martuar dhe te kete zotesi per te vepruar) 20.trashegimtari – nje person qe ne momentin e delacionit ka qen i gjall ose ka lindur brenda afatit prej 300 ditesh nga dita e vdekjes se trashegimlenesit dhe eshte thirrur ne trashegimi ne baz te ligjit ose testamentit (zbatohet parimi i perjashtimit nga trashegimi te trashegimtareve te radhes me te larget) 21.zotesia per te trasheguar e ka trashegimtari qe ka perjetuar qastin e delacionit dhe qe ka lindur i gjall brenda afatit prej 300 ditesh nga vdekja e trashegimlenesit. 22.bazat per thirrjen ne trashegim jan A- me ligj dhe B- me testament 23.sistemet per caktimin e radheve per thirrje ne trashegimi ligjore jan. -Sistemi i gjakut te perbashket – eshte sasia e gjakut te perbashket te personave ne gjini me trashegimlenesin (vllezerit dhe motrat , femijet e tij , prinderit , vllezerit dhe motrat qe rrjedhin vetem nga njeri prind) ne praktik nuk zbatohet ky parim. -Sistemi i shkalleve te gjinis-Bazen e ka e drejta romake (femijet e trashegimlenesit – prinderit , radha e dyte niperit, mbesat dhe gjusherit dhe radha e trete sterniperit , stergjysherit , dajet , tezet , kusherinjet). -Sistemi parentelar – parantelet (brez) quhej grupi i personave ne gjini te cilet kan prejardhje prej nje personi si paraardhes te perbashket.Parantelen e pare e perbejne te gjith personat qe rrjedhin nga trashegimlenesi si plak i tyre i gjinis – femijet e tij dhe paraardhesit e tij.Plaku i paranteles eshte trashegimlenesi i vdekur. -Sistemi parentelar linear.Zbatohet e drejta e perfaqesimit dhe personat ne gjini thirren si trashegimtar ne baze te vijave.Pra nese njeri nga dy femijet e trashegimlenesit ka vdekur para trashegimlenesit ne trashegim vendin e femijes se vdekur do ta zere femija i tij-perkatesisht nipi i trashegimlenesit dhe keshtu derisa te ket edhe nje trashegimtar te fundit ne vijen e drejte www.e-LIBRARIA.com

Faqe|32


Përmbledhje

zbritese.parantela e pare e paraardheseve ndersa e dyta e prinderit dhe kusherinjt e trashegimlenesit. 24.radhet e trashegimise.radhitja neper radhe trasheguese eshte bere duke marr parasysh sistemin ligjor parantelar te trashegimit.trashegimtaret e radhes me te afert i perjashtojne nga trashegimia personat e radhes me te larget ( ky eshte parimi i perjashtimit). 25.Radha e pare e trashegimise.Rrethin e pare e perbejn femijet dhe bashkshorti i trashegimlenesit. Te gjithe trashigimtaret marin pjese te barabarta.(me te drejten e perfaqsimit kuptojm te drejten e pasardhesve ne kuader te nje vije te drejte zbritese qe te paraqiten si zevendesim ne vend te paraardhseve te vdekur te tyre,dhe ata trashegojne ate pjese te cilen do ta kishte trasheguar paraardhesi i vdekur.Kjo e drejte vazhdon edhe dei tek i fundit ne kuader te vijes. Kur nuk mund te zbatohet kjo e drejte zbatohet e drejta e shtimit qe do te thote se kur e drejta e perdaqesimit nuk mund te zbatohet ne kuader te nje vije te radhes trashegimore ateher pjesa trashegimore u shtohet trashegimtareve te tjer qe jane ne radhe.E drejta e shtimit zbatohet edhe te trashegimia ligjore e edhe te trashegimia e testamentare(per dallim e prejta e perfaqsimit zbatohet vetem te trashegimia ligjore) 26. Radha e dyte e trashegimise-Jane prinderit dhe bashkshorti I traashegimlenesit kur trashegimlenesi nuk ka trashegimtar ne radhen e pare te trashegimit(pra nuk ka lene pasardhes).Ndersa vellezerit dhe motrat e trashegimlenesit do te trashogojne ne raste kur njeri ose te dy prinderit e trashegimtarit kan vdekur para trashegimlenesit(pjesen qe do tu kishte takuar prinderve te trashegimlenesit). 27 Radha e trete-radha e trete e trashegimis jane gjysherit edhe gjyshet e trashegimlenesit(kur trashegimlenesi nuk ka lene pasardhes as bashkshort dhe prinderit e tij nuk kan pasardhes te tjere) Me kete rast nje pjes I takon trungut te atesise dhe nje pjese trungut te amesis.Karakteristik e radhes se trete shte se trashegimtaret ligjor thirren sipas faktit te gjinise se gjakut per dallim prej radhes 1 dhe 2 ku konkuronin trashegimtaret edhe sipas gjinis civile(birsimit) dhe faktit te lidhjes martesore. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|33


Përmbledhje

28.Komuna si trashegimtar ligjor- kur trashegimlenesi nuk le as trashegimtar dhe as testamend ateher trashegimi I takon komunes ku trashegimlenesi ka pasur vendbanimin ose vendqendrimin e tij te fundit.Nese ky trashigimlenes vendbanimin e ka jasht kosoves ateher pasurin e tij e trashegon komuna ku ai kishte per here te fundit vendqendrimin. Nese ai nuk ka pasur vendbanim ose vendqendrim ne kosove ateher trashegimtar I tij eshte shteti I kosoves. 29.Trashegimia e domosdoshme- personave te cileve ju eshte garantuar e drejta e trashegimis quhen trashegimtare te domosdoshem ndersa pasuria quhet pjese e domosdoshme.Ose me sakt pjesa e pasurise trashegimore ne te cilet personat e caktuar kan te drejte ne trashegim dhe te cilen nuk mund te ndryshojn trashegimlenesi me deklarimin e vullnetit te fundit quhet pjese e domosdoshme. 30.Trashegimtar te domosdoshem – jane pasardhesit e trashegimlenesit, te birsuarit e tij dhe pasardhesit e tij,prinderit dhe bashkshorti I tij.Nese gjysherit e trashigimlenesit,motrat dhe vellezerit e tij jane plotesisht te paafte per pune dhe nuk kane mjete per jetese behen trashegimtar te domosdoshem.pra trashegimtar te domosdoshem trashegojne sipas rradheve te caktuar me ligj(rregulla e sistemit parentelar-linear) 31.Logaritja e pjeses se domosdoshme- kjo eshte e rregulluar me dispozita ligjore(ne kete pasuri hyjne edhe dhuratat qe trashigimtari ka perfituar nga trashegimlenesi) 32.Perjashtimi nga trashegimi- I trashegimtarit te domosdoshem- kuptojme heqjen e cilesis se trashegimtarit ligjore nga ana e trashegimlenesit me deklarimin e vullnetit te fundit ashtu qe ajo nuk fiton asgje nga pasurija trashegimore(kjo behet per shkaqe te ndryshme si p.sh. kur trashegimtari eshte sjellur ne menyre te vrazhde ndaj trashegimlenesit , femijeve te tij, te birsuarit, prinderve ose ka kryer veper te rende penale ndaj tyre dhe nese eshte plangprishes(nuk do te punoj dhe eshte dhen pas jetes se pandershme)trashegimtaret te cilit I eshte cenuar pjesa e domosdoshme mund te kerkoj me padi zvoglimin e disponimit me testament dhe kthimin e dhuratave per shkak te cenimit te pjeses se domosdoshme. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|34


Përmbledhje

33. Privimi nga pjesa e domosdoshme- ne dobi te trashegimtareve.Ne qofte se trashegimtari I dosmosdoshem ka shum borxh ose eshte plangprishes , trashegimlenesi mund ta privoj pjeserisht apo teresisht nga pjesa e domosdoshme ne dobi te pasardheseve te tij.te drejten e trashegimit ne kete rast do te zbatohen te trashegimtaret e tjere. 34. Padenjesia per te trasheguar- personi I padenj nuk mund te trashegoj as ne baze te trashegimit me ligj dhe as me testament.por kjo nuk I pengon pasardhesit e tij te trashegoj.I padenj te trashegoj eshte personi qe: a- me dashje ka vrar apo ka tentuar te vras trashegimlenesin bashkshortiin ose femijet dhe prinderit e tij. b- nese personi ka bere deshmi te rreme per kryerjen e nje vepre penale nga trashegimlenesi per te cilin eshte parapar denimi me heqje lirie c- nese personi me mashtrim , kanosje ose dhune ka shtyr trashegimlenesin te bej, ndryshoj testamentin ose ka perpiluar vet nje testament te rreme d- personi qe eshte sjell ndaj trashegimlenesit ne menyre poshteruese dhe e ka keqtrajtuar ate dhe e- personi qe nuk e ka permbushur detyrimin per te mbajtur ose per te ndihmuar trashegimlenesin. 35.Pengimi I vullnetit te trashegimlenesit- behet ne dy menyra a- me asgjesimin apo fshierjen e testamentit b- me falsifikimin e testamentit ( ky trashegimtar eshte I padenj per te trasheguar) vleresimi I padenjesis per trashegim per disa shkaqe ( shkeljen e detyrimit per mbajtjen dhe mosdhenje te ndihmes trashegimlenesit) kujdeset zyrtarisht gjykata, ndersa per disa raste te tjera vetem kur pala e ngreh kundershtimin. 36.Dhurimet- konsiderohen cdo heqje dore nga nje e drejt , falja e borxhit , cdo transefim I pasurise ose I interesit te nje trashigimtari ne emer te pjeses trashegimore ose per te themelluar a per te zgjeruar familjen, si dhe cdo disponim tjeter pa shperblim. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|35


Përmbledhje

37.Kthimi I dhuratave- nese pjesa e domosdoshme nuk plotsohet me zvoglimin e disponimit me testamend ateher kthehen dhuratat.kthimi I dhuratave behet brenda afatit prej 3 vjetash nga vdekja e trashegimlenesit. 38.Logarija e dhurimeve- cdo trashigimtari ligjor I llogaritet ne pjesen trashegimore cdo gje qe ka marr dhurim nga trashegimlenesi ne cfardomenyre.Ketu nuk llogariten perfitimet e tjera qe ka pasur trashegimtari nga sendi I dhuruar deri ne vdekjen e trashegimlenesit. Mirpo dhurimi nuk llogaritet nese trashegimlenesi ka deklaruar ne kohen e dhurimit ose me von me testament se kjo dhurat nuk hyn ne pjesen trashegimore ose per shkak te rrethanave mund te konkludohet se ky ka qen vellim I trashegimlenesit.dhurimet e rendomta nuk llogariten 39.Heqja dore nga trashegimia – trashegimtari mund te heq dore nga trashegimia me deklarat te dhene para gjykates deri sa te perfundoj seanca mbi trashegimin.heqja dore nga trashegimi mund te behet vetem para vdekjes e kjo vlen edhe per pasardhes(heqja dore nga trashegimia).vetem ne raste se trashegimtari shprehet se heqe dor vetem ne emer te vetin ateher pasardhesit do te trashegoj ne zevendesim. 40.Anulimi I deklarates per heqjen dore nga trashegimia- mund te behet nese deklarimi eshte bere nen kanosje , mashtrim ose lajthitje.Ndersa heqja dore nga trashegimia nuk mund te revokohet sepse do te shkaktohet pasiguri juridike dhe se ka fuqi ndaj deklaratdhenesit. 41.Pasoja e heqjes dore nga trashegimi-me ligj dallohen nga pasojat e heqjes dore nga trashegimi me testament.nese ka hequr dore trashegimtari me testament ateher pjesa e tij trashegimore do tu ndahet trashegimtareve ligjor.(dhe jo vetem ne raste kur ne testament eshte emri I personit zevendesues nese trashegimtari I caktuar ne testament ka hequr dore nga trashegimia) Nese trashegimtari me ligj, qe ka hequr dore nga trashegimi konsiderohet se nuk ka qene kurr trashegimtare.andaj trashegimin e tij do ta trashegojne trashigimtaret e tjere ligjor. Jane dy afate sa I perket parashtrimit te se drejtes per kerkimin e pasurise trashigimore.- -afati I parashkrimit per posedimin e sendit me mirbesim eshte nje vit nga dita kur trashigimtari eshte vene ne dijeni dhe www.e-LIBRARIA.com

Faqe|36


Përmbledhje

-afati objektiv I parashtrimit per poseduesin e sendit nga pasurija trashegimore eshte 10 vjet. Ndersa per poseduesin ne keqbesim brenda afatit 20 vjet nga dita e shpalljes se testamentit ose vdekjes se trashegimlenesit.nese brenda 20 vitesh nuk ka trashegimtar ateher pasurija trashegimore do ti talkoj komunes.ne rast se pasuris nuk I dihet trashigimtari ose vendbanimi I tyre gjykata cakton kujdestarin e perkohshem. 42.pranimi i trashegimise- jan dy raste kur pranimi i trasgegunuse byj varet nga vullneti i trashegimtarit A- Kur komuna eshte trashegimtar i radhes se fundit dhe B- Kur shtetaseve te huaj u kushtezohet e drejta e trashegimit ne vendin e tyre me kusht qe nga vendi nga vijne tu njohe te drejten e trashegimise shtetasve Kosovar. Ndarja e trashegimise nuk parashkruhet dhe trashegimtaret nuk mund te heqin dore nga e drejta e ndarjes se pasurise se trasheguar. 43.transaksionet ne mes te gjalleve.- Paraardhesi per se gjalli mund tua cedoj dhe tua pjestoj pasurin e vet pasaardhesve te tij.Kjo behet me marrveshje e cila duhet te perpilohet me shkrim dhe te vertetohet nga gjyqtari.Pra kjo eshte nje kontrat e 2anshme dhe formale ne mes te paraardhesve dhe pasaardhesve.Keshtu qe cedin jane : A- Pajtimi i te gjith pasardhesve B- Kontrata me shkrim C- E vertetuar nga gjykata. Ne kontraten e cedimit dhe pjestimit perfshihet vetem pasuria qe ne qastin e vdekjes se ceduesit ka egzistuar dhe te cilen per se gjalli e ka ceduar, e nuk perfshihet pasuria e cila eshte fituar me vone dhe e cila nuk eshte perfshire ne cedim te plotfuqishem. 44.Shuarja e kontrates me cedim – dhe pjestimin e pasuris behet me marrveshje por mund te behet edhe permes gjykates.Pra ceduesi ka te drejte te kerkoj kthimin e pasuris nese pasardhesi ka treguar shenja mosmirnjohese.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|37


Përmbledhje

45.Trashegimi me testament- testamenti eshte nje veprim juridik i njeanshem i kryer nga vet trashegimlenesi me anen e te cilit ky disponon pasurin per kohen pas vdekjes ose testamenti eshte deklarate e fundit e vullnetit te njeanshem personale e personit me zotesi testamentare dhe i rregulluar me ligj. 46Permbajtja e testamentit – caktimi i trashegimtareve , percaktimi i pasurise qe do ti kaloj trashegimtarit , detyrimet qe u ngarkohen trashegimtareve ligjor ose testamentar dhe caktimi i zbatuesit te testamentit. 47.Instituti i substitutit – kuptojme caktimin e perfaqesuesit ose zevendesuesit te trashegimtarit ne rastet kur ai nuk mund ose nuk do ta trashegoj trashegimlenesin. 48.Testamenti eshte akt rigoroz personal – Testatori personalisht shfaq vullnetin e fundit (andaj personat e paafte nuk mund te lene testament). 49.Testamenti eshte pun juridike mortiscausa, pra prodhon efekte juridike vetem ne qaste e vdekjes se trashegimlenesit. 50.Testamenti eshte pun juridike bamirese per kundershperblim sepse edhe kur trashegimtaret ngarkohen me borgje vlera e borxheve se paku duhet te jete ne propercion me vleren e trasheguar. 51.Testamenti eshte pune juridike e njeanshme – ngase lind dhe prodhon efekte vetem me deklarimin e vullnetit te fundit. Dhe eshte i pavlefshem nese eshte bere me kanosje , shtrengim , mashtrim.Testamenti eshte akt formal juridik , per te qene i vlefshem testamenti kerkohet forma e parapare me ligj. 52.Revokimi i testamentit – Testamenti mund te revokohet vetem ne formen e parapare me ligj dhe ne qdo kohe nga trashegimlenesi.Trashegimlenesi mund te revokoj testanebtub ne shkrim dhe me asgjesim e dokumentit dhe me ane te nje deklarate te trashegimlenesit perpara notarit. 53.Me testament – ndahet pasuria trashegimore 54.Zotesia per te bere testament – Testanebtub mund ta bej gjdo person qe ka zotesi juridike per te vepruar dhe qe ka mbushur 18 vjet. Testamentin mund ta bej edhe personi qe ka mbushur 16 vjet dhe eshte i martuar. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|38


Përmbledhje

55.Pavlefshmeria e testamentit – jane tri shkaqe: A- Kanosja, shtrengimi dhe lajthitja B- Mungesa e formes se kerkuar me ligh C- Berja e testamentit pa vullnetin e testatorit Nje testament mund te jete plotesisht ose pjeserisht i pavlefshem. 56.Testamenti absolute nul – eshte nese dispozita e tijjane ne kundershtim me dispozitat lirgjore me rendin juridik dhe me rregullat e moralit. 57.Testamenti Relative nul – Eshte kur shkaqet e nulitetit cenojne vetem interesat e individeve t ecaktuar.Per shkaqet e nulitetit relative nuk kujdeste gjykata sipas detyres zyrtare por personat interesat e te cileve jan cenuar mund te kerkojne nulitetin e testamentit. 58.Ruajtja e testamentit – Me norma juridike eshte rregulluar vetem, menyra e dorzimit dhe ruajtjes se testamentit gjyqesor.Testatori testamentin e vet e shkruan nga dora e tij, ose ne prani te deshmitareve dhe testamentin gjyqesor mund te ja dorzoj ne ruajtje gjykates kompetente me zarg te hapur ose te mbyllur.Per kete gjykata do te beje procsverbal dhe testamentin do ta vendos ne zarf te veqant qe do ta vulos dhe ruaj ne gjykate.Po ashtu edhe kur deshmitaret e testamentit gojor kan ardhur ne gjykate per te deshmuar per deklarimin e vullnetit te fundit te testatorit , gjykata do te marr deklaratat e tyre dhe vertetoj per saktesin e vullnetit te fundit te trashegimlenesit.Testamenti mund ta ruaj vet testatori apo tek qdo person fizik apo juridik (miku, avokati, ekzekutori i testamentit apo edhe ne gjykate) 59.Interpretimi i testamentit – Nenkupton gjetjen e qellimit te vertete te testatorit te shprehur ne deklarimin e fundit. 60.Legu – Eshte urdher ne testament i trashegimlenesit me te cilin legatarit i le nje apo me shum sendte apo te drejta dhe e urdheron trashegimtarin ose personin tjeter qe nga pasuria trasheguar i jep ndonje send jne personi te caktuar, ti paguaj nje shum te hollash, ta liroj nga ndonje borxhe.Pra si legatar ashtu edhe e drejta apo sendi duhen te caktohen me testament.Legatari si rregulle nuk eshte trashegimtar i trashegimlenesit por person qe fiton nga legu dhe ai vihet ne mardhenie juridike me trashegimtare. www.e-LIBRARIA.com

Faqe|39


Përmbledhje

61.Per te qene i vlefshem legu – Duhet te perfshije tre persona >TESTATORIN i cili duhet te kete zotesin per berjen e testamentit, ONERATIN- personin e ngarkuar per ta permbushur legun dhe , LEGATORIN – perfituesin e legut (trashegimtar ligjor ose i domosdoshem) 62.Permbajtja e legut – pershine caktimin e nje ose me shum legatoreve si sukcesore singulare te cilet kane te drejten e kerkimit te dhenjes ose veprimit – mosveprimit te caktuar. 63.Legu i lene institucioneve publike – Kur testatori ua le me testament pasurine organeve publike ose te tjera ka te drejte t ekerkoj dhe caktoj qellimin per te cilin duhet te perdoret pasuria. 64.Heqja dore nga legu- Legatori e fiton te drejten e legut ne baze te testamentit por jo ne kundershtim me vullnetin e tij.Sipas rregullave legatori me kontrate mund te krijoje obligimin qe objekti i leguut ti jepet nje trashegimtari apo personi te tretë. 65.Ekzekutimi i legut – Legatori ka te drejte te kerkoj ekzekutimin e legut nga trashegimtari i cili eshte i detyruar qe nga trashegimia e tij ti jap sendin e leguar.Me vdekjen e trashegimtarit te ngarkuar me leg ose qe eshte bere i padenje, ose qe ka hequr dore nga trashegimia , me detyrimin e ekzekutimit te legut ngarkohet bashk trashegimtaret ose trashegimtaret e tjere ligjor.Ndersa nese legatori vdes para testatorit atehere sendi i leguar i mbetet ekzekutorit ne qofte se nuk eshte parapa ndryshe me testament.Trashegimtari nuk eshte i detyruar te ekzekutoj legun nese vlera e legut eshte me me madhe se pjesa e trasheguar nga ai. 66.Ekzekutori i legut – mund te caktohet vetem personi qe ka zotesi per te vepruar.Gjykata mund te shkarkoj ekzekutorin si me peropozim ashtu edhe Ex offico. 67.Detyrat e ekzekutorit te testamentit jane: Ruajtja e pasuris trashegimore , Administrimi i pasurise trashegimore dhe Pagimin e borxheve dhe dhe legeve sipas vullnetit te fundit te trashegimlenesit.Ekzekutori ka te drejte per shperblimin e shpenzimeve te cilat bien ne barre te pasuris se disponuar.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|40


Përmbledhje

 Testatori mund te ia lere legun kreditorit te tij i cili edhe ka me tej ka te drejten te kerkoj borxhin e meparshem dhe ne te njejten kohe edhe legun nese nuk percaktohet ndryshe me testament. 68.Shuarja e legut – Legu shuhet kur legatori vdes perpara trashegimlenesit , heq dor nga legu ose eshte i padenj.Po ashtu legu mund te shuhet nese objekti i legut ka pushuar se ekzistuari derisa testatori ka qene gjalle. 69.Parashkrimi i legut – Afati i parashkrimit eshte 1 vit dhe jan dy momente kur fillon te rrjedhe parashikimi. A- Dita kur legatori ka marre ne dijeni te drejten e vet B- Dita kur ka qene i autorizuar per te kerkuar ekzekutimin e legut. 70.Llojet e testamentit – Testamenti me shkrim, privat, i rendomte , me goje , publik, i jashtzakonshem, i veqant. 71.Testamenti me shkrim kerkon formen e shkruar dhe vetem kur testatori nuk eshte ne gjendje ta beje me shkrim mund ta beje me goje. 72.Tstamenti publik- Eshte e domosdoshme pjesmarrja e gjyqtarit ose perfaqesuesit konzullar ose kapitenit te anijes pra organit zyrtar. 73.Testamenti privat – Nuk marrin pjese personat zyrtar si bartesit te funksioneve publike. 74.Testamenti i rendomt – Mund te behet ne qfardo rrethane dhe qdo kohe dhe kerkesat per fomen nuk jan rigoroze. 75.Testamenti i jashtzakonshem – mund te behet ne rrethana te jashtzakonshme.Por ky testament vlen vetem derisa te pushojne rrethanat e jashtzakonshmne. 76.Testamenti i veqant – mund te behet vetem ne rrethana te veqanta. 77.E drejta jone i njeh keto lloje te testamentit 1- testamenti i shkruar nga vete testatori 2- testamenti me shkrim ne pranin e deshmitareve 3- testamenti gjyqesor dhe www.e-LIBRARIA.com

Faqe|41


Përmbledhje

4- testamenti ne rrethana te jashtzakonshme. 78.Testamenti i shkruar nga vete testator- quhet edhe HOLOGRAF. Eshte testament i shkruar nga vet testatori dhe i nenshkruar me doren e tij.Nese jan shum faqe mjafton te nenshkruhet vetem e fundit edhe pse kerkohet qe te nenshkruhet secila faqe veq e veq.Ky testament eshte i pavlefshem kur testatori nuk e ka shkruar me doren e vete por me mjet mekanik te shkrimit (mjetet e shkrimit jan me ngjyre , laps , shkumes dhe , leter , pluhur , ne dru apo material tjeter.) 79.Testamenti me shkrim ne pranin e deshmitareve (ALOGRAFIK) ben pjese ne testamentin provat.Testatori qe di te shkruaj dhe lexoj mund ta beje testamentin duke e nenshkruar me dore dokumentin pa marre parasysh se kush e ka perpiluar dhe ne pranine dy deshmitarve qe e kuptojne gjuhen duke deklaruar para tyre se testamenti eshte i tij. 80.Testamenti gjyqesor – quhet testamenti te cilin e perpilon gjyqtari sipas tregimit te vullnetit te fundit te trashegimlenesit ne menyre dhe kushtet e parapara sipas ligjjit.Testamenti gjyqesor qe testatori eshte ne gjendje ta lexoj dhe pastaj e nenshkruan dhe testamenti gjyqesor qe testatori nuk eshte ne gjendje ta lexoj vete , e lexon gjyqtari ne pranin e dy deshmitareve dhe me kete rast nuk kerkohet nenshkrimi i testatorit. 81.Procedura e berjes se testamentit – kompetente eshte gjykata komunale.Gjyqtari e perpilon testamentin sipas vullnetit te fundit te testatorit.Mirpo para qdo veprimi duhet te vertetohet identiteti i trashegimlenesit (gjyqtai mund te njeh testatorin personalisht apo sipas pamjes se jashtme dhe sipas emrit mbiemrit familjar).Mund te behet ne baze te dokumenteve te leshuara nga organet kompetente me fotografi dhe nenshkrim. 82.Deklarata mbi permbajtjen e fundit – Permbajtja e vullnetit te fundit te testatorit e deklaron pra gjyqtari me goje ndersa gjyqtari e qet ne procesverbal ose testatori e dorezon me shkrim te perpiluar me pare dhe gjyqtari e pershkuan procesverbal.Me kete rast gjyqtari e luan rolin e keshilltarit juridik per te sqaruar kuptimin e fjaleve dhe shprehjeve te perdorura nga testatori.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|42


Përmbledhje

 Gjat shenimit te vullnetit te testatorit gjyqtari duhet te perpiqet ta shenoj me fjalet e trashegimlenesit por mund ta beje edhe duke perdorur terma perkatese juridike..psh Ne vend te fjales SI LE ASGJE mund te shkruaj PERJASHTOJ. 83.Testamenti gjyqesor – qe testatori nuk eshte ne gjendje ta lexoj – Me kete rast gjyqetari ja lexon ne pranin e dy deshmitareve dhe pas kesaj testatori ne pranin e po ketyre deshmitareve e nenshkruan ose e ve ne shenje e gishtit te vete pasi deklaron se testamenti eshte i tij.Nese testatori nuk mund te vere as gishte, atehere behet permes interpretit gjyqesor. 84.Testamenti me goje- mund te behet para 2 deshmitareve vetem kur per shkak te rrethanave te jaashtzakoneshme nuk mund te beje me shkrim. 85.Deshmitaret e testamentit me goje – Keta nuk eshte e domosdoshme te ftohen per te marre pjese ne berjen e testamentit. Po ata mun te jene persona te cilet rastesisht do te ken ndodhur ne vendngjarjen e rethanes se jashtzakoneshme.Pra testatori nuk mund te zgjedhe as vendin as kohen dhe as deshmitaret.Keta deshmitare kerkohet te pakten te mund te shohin dhe te degjojne. 86.Detyrat e deshmitarit te testamentit me goje- eshte te perpilojne me shkrim deklaraten e fundit te testatorit dhe sa me pare ta dorzojne ne gjykate, ose te perserisin deklaraten me goje para gjykatesit dhe duke treguar kur , ku ,dhe ne qfar rrethanash testatori ka deklaruar vullnetin e tij te fundit.Afati i ketij deklarimi eshte 30dite. 87.Testamenti ne anije – mund te beje testatori qofte gjate udhetimit zyrtar apo privat.Ky testament eshte i shkruar , publik ,dhe i jashtzakonshem.Nese ai di shkrim dhe lexim ne anije mund ta perpiloj testamentin HOLOGRAF ose ALOGRAF. Me kete rast komandanti i anijes e kryen funksionin e gjyqtarit.Ky testament vlen per ne afatin prej 30 ditesh nga dita e kthimit te testamentit ne atdhe. 88.Testamenti konsullar diplomatik – Eshte testamenti i cilli perpilon perfaqesuesi i konsulates diplomatike sipas tregimit te trashegimlenesit dhe nje menyre e parapar me ligj.Kete testament e ben shtretasi i cili ndodhet me pune ne boten e jashtme apo ne udhetim zyrtar a privat ne shtepit e huaja.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|43


Përmbledhje

89.Testamenti nderkombetar – eshte i shkruar rendomt dhe publik dhe eshte i rregulluar me dispozita ligjore , Testamenti i tille behet ne pranin e gjyqtarit te gjykates komunale sipas rregullave te parapara dhe me kete rast mund te paraqitet edhe perfaqesuesi i konsullates i shteti shtetas i te cilit eshte testatori.Ky testament nuk kufizohet me kohe dhe zgjate deri ne revokimin e tije eventual.Dhe ky testament dorezohet ne ruajtje organit publik te autorizuar. 90.Testamenti ushtarak – behet me shkrim, eshte publik dhe ben pjese ne grupin e testamentit te jashtzakonshem dhe mund te behet vetem gjat luftes ose mobilizimit.Qdo person ushtarak mund ta bej testamentin ushtarak.Ne rolin e organit publik paraqitet eprori ushtarak.Me kete rast zbatohen rregullat ligjore qe vlejne per testamentin gjyqesor.Vlefshmeria kohore e ketij testamenti eshte i kufizuar.Po ashtu me rastin e perpilimit te ketij testamenti si organ publik paraqitet edhe njodnje avokat apo student drejtesie i cili rastesisht qellon aty.Mirpo prezenca e eprorit ushtarak eshte e domosdoshme. 91.Procedura e shqyrtimit te pasurise trashegimore – paraqet nje tersi veprimesh nga gjykata per vertetimin e pasojave juridike qe te trashegimise pas vdekjes se trashegimlenesit dhe caktimi e masave per mbrojtjen e kesaj pasurie dhe te drejtave qe burojne nga ajo, Pra menjeher gjykata posa informohet per vdekjen e trashegimlenesit fillon proceduren zyrtarishte per konstatuar se kush jan trashegimtaret m pasurin trasheguese dhe cilat jane te drejtat e trashegimtareve, legatareve dhe personave te tjere. 92. Parimet e procedures se shqyrtimit te trashegimise jane : a) parimi i urgjentitetit ( shqyrtimi i trashegimise te behet sa me pare), b) parimi i socialitetit ( të kihet parasysh realizimi dhe mbrojtaja e personave të sëmurë: mental, të mitur) c) parim i zurtaritetit (ex officio) proceduren e shqyrtimit te pasurise trashegimiore gjykata e fillon sipsas detyres zyrtare posa te informohet se nje person ka vdekur ose shpallur i vdekur d) perjashtimi i parimit te drejtperdrejtshpmeris. Gjykata e ka per detyr te verteoj edhe faktet te cilat palet nuk i klane proppzuar perveq qeshtjeve tjera te parashtruara lidhur me pasurine trasheguese. Ne fund pas vendimit gjykata i jep te drejten paleve te deklarohen lidhur me provat.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|44


Përmbledhje

KOMPETENCAT E GJYKATAVE PA NE PROC. TRASHEGIMORE 93 Kompeteca vendore- gjykata e cila ka kompetencen vendore per shqyrtimin e pasurise trashegimore qyhet ndryshe gjykate trashegimore. Kkjo kompetenc caktohet ne baz te 3 kritereve kryesore: a) ne baz te vendit ku trashegimlenesi e kishte vendbanimin e perhershem ne kohen e vdekjes, b) ne baz te vendit ku trashegimlenesi e kishte vendbanimin e perkohshen ne kohen e vdekjes. c) Ne baze te vendit ku ndodhet pjesa me e madhe e pasurise se trashegimlenesit ne kohen e vdekjes se tij. 94. Kompetenca nderkombetare- pasi te ket marre akt vdekjen dhe qertifikaten nga librat amze te te vdekrve gjykata me vendim do te shpallet jo kompetente nese gjen se gjykata e huaj eshte kompetente. Ne qoftese pasuria trashegimore e shtetasit te kosoves shqyrtohet ne shtetin e huaj sipas ligjeve te atij shteti ateher edhe pasuria trashegimore e shtetasit te atij shteti do te shqyrtohet sipas ligjeve te kosoves. Ky eshte parimi i reciprocitetit te se dr nderkombetare. Kompetenca lendore e ka gjykata komunale traashegimore. 95. Pergadtija e seances trashegimore-veprimet qe gjykata i kryen para fillimit te seances trashegimore quhen veprime paraprake dhe jane: masa e perkohshme per sigurimin e pasurise, regjistrimi dhe vlersimi i pasurise, emreimi i kujdestarit te perkohshem te pasurise. 96 Perplimi i aktvdekjes- kur nje person vdes ose shpallet i vdekur, nenpunesi i gjendjes civile duhet te bej regjistrimin e vdekjes ne librin amze te te vdekurve dhe brenda afatit 30 ditesh duhet tia dergoj aktvdekjen gjykates trashegimore.nese nga shenimet ne aktvdekje del se trashgimlenesi nuk ka len pasuri me aktvendim gjykata do te vendos qe pasuria trashegimore te mos shqyrtohet. perkunde kesaj palet kane te drejte qe te filojn vet proc per shqyrtimin e pasurise trasheguese. 97. Regjistrimi dhe vlersimi i pasurise- me ket veprim behet ne forme te shkruar dhe sipas kritereve te caktuara, eksistimi i pasurise trasheguese vlerat

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|45


Përmbledhje

e saj dhe borgjet eksistuese. Ky regjistrim behet me vendim te gjykates por ka raste kur behet pa vendim te gjykates. 98. Objekti ireghistrimit dhe i vlersimit te pasurise- ne ket regjistrim perfshihet pasuria e luajtshmedhe e paluajtshme qe ka poseduar i vdekuri ne kohen e vdekjes se tij pastaj pasuria qe i ka takuaar te vdekurit dhe gjendet te personi tjeter dhe kerkesat dhe borgjet e te vdekurit ne veqanti tatimi i papaguaar. 99. Seanca e trashegimise- me ket rast gjykata do te shqyrtoj te gjitha qeshtjet qe kane te bejne me pasuri trashegimore, me te drejten e trashegimit, me madhsin e pjeses trashegimore dhe me te drejten e legut. 100. Urdhri i paleve ne kontest civil- nese ndermjet paleve jane kontestuese ateher gjykata do te nderpres shqyrtimin e pasurise dhe do ti udhzoj palet qe te fillojn kontestin para organit kompetent. Mirpo nese midis paleve ka kontest rreth se drejtes se legatarit ose te ndonje te drejte nga pasuria trashegimore gjykata nuk do te nderpres shqyrtimin e trashegimise. Ndersa faktet per te cilat gjykata do te nderpres shqyrtimin jane e drejta per trashegin , plotfuqishmeria e testamentit, madhesia e pjeses trashegimore nese ndonje person eshte i padenje ose ne se ka hequr dore nga trashegimia. Pas shqyrtimit gjykata shpall aktvendimin per trashegim (kujt i takon pasuria gjykata i shpall trashegimtar) 101. Pasuria e gjetur pas marrjes se aktvendimit per trashegim- gjetja e mevonshpe e pasurise trashegimore obligon ne qofte sipas detyres zyrtare, qofte ne baz te ekrkeses se paleve te filloj proceduren dhe te marr aktvendim plotesues per trashegim dhe ate mundet perpara plotfuqishmeris se aktvendimit te meparshem. 102. Ne rast se pasi qe eshte ber i plotfuqishem aktvendimi per trashegim gjendet testamenti, gjykata trashegimore nuk do te shqyrtoj perseri pasurine trasheguese do ti informoj palet se te drejtat e veta ne baze te testamentit mund ti realizoj ne proc kontestimore.e njejta vlen edhe nese nje person paraqitet si trashegimtar pasi qe eshte ber i plotfuqishem aktvendimi per tyrashegim pra ai do te udhzohet ne proc kontestimore.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|46


Përmbledhje

103.Mjetet e goditjes se aktvendimit jane: a) te zakonshme dhe b) te jashte zakonshme Si mjet i zakonshem eshte ankesa. Pala e pakenaqur mund te ushtij ankes kunder aktvendimit ne afatin prej 15 ditesh nga data e e pranimit te aktvendimit. Kjo ka egeks suspenziv qe do te thor se shtyhet mundesia qe aktvendimi te marr formen e prer.ne ankes mund te paraqiten faktet dhe provat e reja te cilat me heret nuk jan mar parasysh. Mjeti i goditjes do te merret parasysh nese eshte i lejueshem ne te kundeten gjykata do ta hedh posht. 104. Aktvendimi emrr formen e prer- kur kunder tij ne afatin e caktuar ligjor nuk eshte paraqitur ankesa. Pas shqyrtimit te ankeses gjykata ne shkallen e dyt merr vendim ose e refuzon ankesen dhe le ne fuqi aktvendimin ose abrogon aktvendimin e gjykates ne shkall te pare dhe e kthen lenden per shqyrtim. 105. Mjetet e jashtezakonshme te goditjes jane; a)revizioni behet kunder aktvendimit te shkalles se dyt kur hidhet posht ankesa ose kur vertetohet aktvendimi i shkalles e pare. B) kerkesa per mbrojtjen e ligjshmerise nese me rastin e marrjes se aktvendimit shkelet ligji material ose procedura ligjore.

www.e-LIBRARIA.com

Faqe|47

E Drejta Familjare Dhe Trashegimore Permbledhje ANuhiu J

Recommend Documents