Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z Dnia 2 Kwietnia 1997 r.

©Kancelaria Sejmu

s. 1/1

Opracowano na podstawie: Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319, z 2006 r. Nr 200, poz. 1471, z 2009 r, Nr 114, poz. 946.

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r.

W trosce o byt i przysz łość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku mo żliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzą cy cy w Boga  bę dą cego cego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i pi ę kna, kna,  jak i nie podzielaj ą cy cy tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzą cy cy z innych źródeł, równi w prawach i w powinno ściach wobec dobra wspólnego - Polski,

ę   o niepodległość  okupion ą  wdzię czni czni naszym przodkom za ich pracę , za walk ę  ę zakorzenion ogromnymi ofiarami, za kultur ę     zakorzenioną  w   w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich warto ściach, nawią zuj zują c do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowią zani, zani, by przekazać  przyszłym z ponadtysią cletniego cletniego dorobku,

pokoleniom

wszystko,

co

cenne

złą czeni czeni wię zami zami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie,

świadomi potrzeby współ pracy  pracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej,  pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolno ści i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane,  pragną c na zawsze zagwarantować  prawa obywatelskie, a działaniu instytucji pu blicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed w łasnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję  Rzeczypospolitej  Rzeczypospolitej Polskiej  jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolno ści i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniają cej cej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 2/2

Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę   Konstytucję  bę dą   stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbaj ą c o zachowanie przyrodzonej godno ści człowieka,  jego prawa do wolności i obowi ą zku zku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszon ą   podstawę   Rzeczypospolitej Polskiej.

Rozdzia ł I RZECZPOSPOLITA Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pa ństwem prawnym, urzeczywistniają cym zasady sprawiedliwości społecznej.

Art. 3. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje w ładzę  przez  przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę  środowiska, kierują c się  zasadą  zrównowa  zrównoważonego rozwoju. Art. 6. 1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dost ę   pu do dóbr kultury, b ę dą cej cej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. 2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszka łym za granicą  w   w zachowaniu ich zwi ą zków zków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

Art. 7. Organy władzy publicznej działają  na  na podstawie i w granicach prawa.

Art. 8. 1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 3/3

2. Przepisy Konstytucji stosuje si ę  bezpo   bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążą cego cego ją  prawa  prawa mię dzynarodowego. dzynarodowego. Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera si ę  na  na podziale i równowadze w ła dzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i w ładzy są downiczej. downiczej. 2. Władzę   ustawodawczą   sprawują   Sejm i Senat, władzę   wykonawczą   Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę  s  są downicz downiczą  są dy dy i trybuna ły. Art. 11. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno ść  tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają  na   na zasadach dobrowolno ści i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kszta łtowanie  polityki państwa. 2. Finansowanie partii politycznych jest jawne.

Art. 12. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność  tworzenia i działania zwią zków zków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzysze ń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzesze ń oraz fundacji. Art. 13. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwo łują cych cych się  w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk dzia łania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a tak że tych, których program lub dzia łalność zak łada lub dopuszcza nienawiść rasową  i   i narodowościową , stosowanie przemocy w celu zdobycia w ładzy ę  państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub cz łonkolub wpływu na polityk ę  stwa.

Art. 14. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.

Art. 15. 1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację  władzy  publicznej. 2. Zasadniczy podzia ł  terytorialny państwa uwzglę dniaj dniają cy cy wię zi zi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniaj ą cy cy jednostkom terytorialnym zdolno ść wykonywania zadań publicznych okre śla ustawa.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 4/4

Art. 16. 1. Ogó ł  mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnot ę  samorz  samorzą dow dową . 2. Samorzą d terytorialny uczestniczy w sprawowaniu w ładzy publicznej. Przys ługują cą  mu  mu w ramach ustaw istotną  cz  część zadań publicznych samorz ą d wykonuje w imieniu własnym i na w łasną  odpowiedzialno  odpowiedzialność.

Art. 17. 1. W drodze ustawy mo żna tworzyć  samorzą dy dy zawodowe, reprezentują ce ce osoby wykonują ce ce zawody zaufania publicznego i sprawuj ą ce ce pieczę   nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. 2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorzą du. du. Samorz ą dy dy te nie mogą  narusza   naruszać wolności wykonywania zawodu ani ogranicza ć wolności podejmowania działalności gospodarczej.

Art. 18. Małżeństwo jako zwią zek zek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielą Rzeczypospolitej stwo znajdują  si  się  pod  pod ochron ą  i  i opiek ą     Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 19. ą   otacza weteranów walk o niepodległość, Rzeczpospolita Polska specjalną   opiek ą  zwłaszcza inwalidów wojennych. Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolno ści działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i wspó ł pracy  pracy partnerów społecznych stanowi podstawę  ustroju  ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 21. 1. Rzeczpospolita Polska chroni w łasność i prawo dziedziczenia. 2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Art. 22. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze wzgl ę du du na wa żny interes publiczny.

Art. 23. Podstawą  ustroju  ustroju rolnego pa ństwa jest gospodarstwo rodzinne. Zasada ta nie narusza  postanowień art. 21 i art. 22.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 5/5

Art. 24. Praca znajduje się  pod   pod ochron ą  Rzeczypospolitej   Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy.

Art. 25. 1. Kościoły i inne zwi ą zki zki wyznaniowe s ą  równouprawnione.  równouprawnione. 2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowuj ą  bezstronno   bezstronność w sprawach przekonań  religijnych, światopoglą dowych dowych i filozoficznych, zapewniają c swobodę  ich  ich wyrażania w życiu publicznym. 3. Stosunki mi ę dzy dzy państwem a kościołami i innymi zwi ą zkami zkami wyznaniowymi są  kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra cz łowieka i dobra wspólnego.

ą  a Kościołem Katolickim określają  4. Stosunki mi ę dzy dzy Rzeczą   pospolitą   Polsk ą  ą  ii ustawy. umowa mię dzynarodowa dzynarodowa zawarta ze Stolicą  Apostolsk   Apostolsk ą  ą   a innymi ko ściołami oraz zwią zkami 5. Stosunki mi ę dzy dzy Rzeczą   pospolitą   Polsk ą  zkami wyznaniowymi okre ślają   ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych  przez Radę  Ministrów  Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

Art. 26. 1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą  ochronie   ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. 2. Siły Zbrojne zachowuj ą   neutralność  w sprawach politycznych oraz podlegaj ą  cywilnej i demokratycznej kontroli.

Art. 27. W Rzeczypospolitej Polskiej ję zykiem zykiem urzę dowym dowym jest ję zyk zyk polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszości narodowych wynikaj ą cych cych z ratyfikowanych umów mi ę dzynarodowych.

Art. 28. 1. Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek or ła białego w koronie w czerwonym polu. 2. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są  kolory  kolory bia ły i czerwony. 3. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dą   browskiego. 4. God ło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegaj ą  ochronie  ochronie prawnej. 5. Szczegóły dotycz ą ce ce godła, barw i hymnu okre śla ustawa.

Art. 29. Stolicą  Rzeczypospolitej  Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 6/6

Rozdział II WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWI ĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA ZASADY OGÓLNE Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godno ść człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowią zkiem zkiem władz publicznych. Art. 31. 1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. 2. Każdy jest obowi ą zany zany szanować  wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolno ści i praw mogą   być  ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy s ą  konieczne   konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porzą dku dku publicznego, b ą dź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralno ści publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mog ą  narusza  naruszać istoty wolno ści i praw.

Art. 32. 1. Wszyscy są  wobec   wobec prawa równi. Wszyscy mają  prawo   prawo do równego traktowania  przez władze publiczne. 2. Nikt nie mo że być dyskryminowany w życiu politycznym, spo łecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Art. 33. 1. Kobieta i m ężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają  równe  równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, spo łecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna mają  w   w szczególności równe prawo do kszta łcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za prac ę  jednakowej   jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godno ści publicznych i odznaczeń.

Art. 34. 1. Obywatelstwo polskie nabywa si ę  przez   przez urodzenie z rodziców bę dą cych cych obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego okre śla ustawa. 2. Obywatel polski nie mo że utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się  go  go zrzeknie.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 7/7

Art. 35. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim nale żą cym cym do mniejszości narodowych i etnicznych wolno ść  zachowania i rozwoju własnego ję zyka, zyka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. 2. Mniejszości narodowe i etniczne mają   prawo do tworzenia w łasnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji s łużą cych cych ochronie to żsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotycz ą cych cych ich tożsamości kulturowej.

Art. 36. Podczas pobytu za granic ą  obywatel  obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 37. 1. Kto znajduje się   pod w ładzą   Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolno ści i  praw zapewnionych w Konstytucji. 2. Wyją tki tki od tej zasady, odnosz ą ce ce się  do  do cudzoziemców, okre śla ustawa.

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE Art. 38. ę  życia. Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną  ochron  ochronę ż Art. 39.  Nikt nie może być  poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyra żonej zgody.

Art. 40.  Nikt nie mo że być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poni żają cemu cemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się  stosowania  stosowania kar cielesnych.

Art. 41. 1. Każdemu zapewnia się   nietykalność  osobistą   i wolność  osobistą . Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastą   pić tylko na zasadach i w trybie okre ślonych w ustawie. 2. Każdy pozbawiony wolno ści nie na podstawie wyroku s ą dowego dowego ma prawo odwołania się  do są du du w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolno ści powiadamia się   niezwłocznie rodzinę   lub osob ę  wskazaną  przez  przez pozbawionego wolno ści. 3. Każdy zatrzymany powinien by ć niezwłocznie i w sposób zrozumia ły dla niego  poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on by ć w cią gu gu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji s ą du. du. Zatrzymanego nale ży zwolnić, je j eżeli w cią gu gu 24 godzin od przekazania do dyspozycji s ą du du nie zosta-

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 8/8

ęczone nie mu dor ę  c  zone postanowienie są du du o tymczasowym aresztowaniu wraz z  przedstawionymi zarzutami. 4. Każdy pozbawiony wolno ści powinien by ć traktowany w sposób humanitarny. 5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolno ści ma prawo do odszkodowania.

Art. 42. 1. Odpowiedzialno ści karnej podlega ten tylko, kto dopu ścił si ę  czynu   czynu zabronionego pod gro ź bą  kary  kary przez ustawę  obowi  obowią zuj zują cą  w  w czasie jego pope łnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego pope łnienia stanowił przestę   pstwo w myśl prawa mię dzynarodowego. dzynarodowego. 2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest post ę   powanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach post ę   powania. Mo że on w szczególno ści wybrać obrońcę  lub  lub na zasadach okre ślonych w ustawie korzysta ć z obro ńcy z urzę du. du. 3. Każdego uważa się   za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona  prawomocnym wyrokiem s ą du. du.

Art. 43. Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzko ści nie podlegają  przedawnieniu.  przedawnieniu.

Art. 44. Bieg przedawnienia w stosunku do przest ę   pstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, pope łnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

Art. 45. 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły są d. d. 2. Wyłą czenie czenie jawności rozprawy może nastą  pić ze wzglę du du na moralno ść, bezpieczeństwo państwa i porzą dek dek publiczny oraz ze wzgl ę du du na ochron ę  życia prywatnego stron lub inny wa żny interes prywatny. Wyrok og łaszany jest publicznie.

Art. 46. Przepadek rzeczy może nastą   pić tylko w przypadkach okre ślonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia s ą du. du.

Art. 47. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 9/9

Art. 48. 1. Rodzice mają  prawo   prawo do wychowania dzieci zgodnie z w łasnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzgl ę dnia dniać stopień dojrzałości dziecka, a tak że wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. 2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastą   pić tylko w przy padkach okre ślonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia są du. du.

Art. 49. Zapewnia się   wolność  i ochronę   tajemnicy komunikowania si ę . Ich ograniczenie może nastą   pić  jedynie w przypadkach okre ślonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Art. 50. Zapewnia się   nienaruszalność  mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu mo że nastą   pić jedynie w przypadkach okre ślonych w ustawie i w sposób w niej okre ślony.

Art. 51. 1. Nikt nie mo że być  obowi ą zany zany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczą cych cych jego osoby. 2. Władze publiczne nie mogą  pozyskiwa   pozyskiwać, gromadzić i udost ę  pniać innych informacji o obywatelach ni ż niezbę dne dne w demokratycznym pa ństwie prawnym. 3. Każdy ma prawo dost ę   pu do dotyczą cych cych go urz ę dowych dowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa mo że określić ustawa. 4. Każdy ma prawo do żą dania dania sprostowania oraz usuni ę cia cia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustaw ą . 5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udost ę   pniania informacji określa ustawa.

Art. 52. 1. Każdemu zapewnia się   wolność  poruszania się   po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. 2. Każdy może swobodnie opu ścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mog ą  podlega   podlegać ograniczeniom określonym w ustawie. 4. Obywatela polskiego nie mo żna wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kra ju. 5. Osoba, której pochodzenie polskie zosta ło stwierdzone zgodnie z ustawą , może osiedlić się  na  na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.

Art. 53. 1. Każdemu zapewnia się  wolno  wolność sumienia i religii.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 10/10

2. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnę trzniania trzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę , uczestniczenie w obrzę dach, dach, praktykowanie i nauczanie. Wolno ść religii obejmuje tak że posiadanie świą ty tyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierz ą cych cych oraz  prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się  znajduj  znajdują . 3. Rodzice mają  prawo   prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosu je się  odpowiednio.  odpowiednio. 4. Religia kościoła lub innego zwi ą zku zku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji  prawnej może być  przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie mo że być naruszona wolność sumienia i religii innych osób. 5. Wolno ść uzewnę trzniania trzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpiecze ństwa państwa, porzą dku dku publicznego, zdrowia, moralno ści lub wolno ści i praw innych osób. 6. Nikt nie mo że by ć zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych. 7. Nikt nie mo że być  obowią zany zany przez organy w ładzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglą du, du, przekona ń religijnych lub wyznania.

Art. 54. 1. Każdemu zapewnia się  wolno   wolność wyrażania swoich poglą dów dów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są   zakazane. Ustawa może wprowadzić  obowi ą zek zek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Art. 55. 1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyj ą tkiem tkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3. 2. Ekstradycja obywatela polskiego mo że być dokonana na wniosek innego pa ństwa lub są dowego dowego organu mi ę dzynarodowego, dzynarodowego, je żeli możliwość  taka wynika z ą umowy ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą  Polsk    Polsk ą     umowy mi ę dzynarodowej dzynarodowej lub ustawy wykonują cej cej akt prawa stanowionego przez organizacj ę  mię dzynarodow dzynarodową , której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn obję ty ty wnioskiem o ekstradycję : 1) został pope łniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz 2) stanowił  przestę   pstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowił by  by przestę   pstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie  popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego  popełnienia, jak i w chwili z łożenia wniosku. 3. Nie wymaga spe łnienia warunków okre ślonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mają ca ca nastą   pić  na wniosek s ą dowego dowego organu mi ę dzynarodowego dzynarodowego powo łanego ą   umowy na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolit ą   Polsk ą  mię dzynarodowej, dzynarodowej, w zwi ą zku zku z obj ę tą   jurysdykcją   tego organu zbrodni ą 

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 11/11

ludobójstwa, zbrodni ą   przeciwko ludzkości, zbrodnią   wojenną   lub zbrodni ą  agresji. 4. Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o pope łnienie bez użycia przemocy przestę   pstwa z przyczyn przycz yn politycznych lub jej dokonanie b ę dzie dzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela. 5. W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka są d. d.

Art. 56. 1. Cudzoziemcy mog ą  korzysta   korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed  prześladowaniem, może być  przyznany status uchod źcy zgodnie z wi ążą cymi cymi ą umowami Rzeczpospolitą  Polsk   Polsk ą    umowami mię dzynarodowymi. dzynarodowymi.

WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE Art. 57. Każdemu zapewnia się  wolno   wolność organizowania pokojowych zgromadze ń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.

Art. 58. 1. Każdemu zapewnia się  wolno  wolność zrzeszania się . 2. Zakazane są  zrzeszenia,   zrzeszenia, których cel lub dzia łalność są  sprzeczne   sprzeczne z Konstytucją  lub ustawą . O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka są d. d. 3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegają cych cych są dowej dowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.

Art. 59. 1. Zapewnia si ę  wolno   wolność  zrzeszania się   w zwią zkach zkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców. 2. Zwią zki zki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają  prawo   prawo do rokowa ń, w szczególności w celu rozwią zywania zywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania uk ładów zbiorowych pracy i innych porozumień. 3. Zwią zkom zkom zawodowym przys ługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach okre ślonych w ustawie. Ze wzgl ę du du na dobro publiczne ustawa mo że ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do okre ślonych kategorii pracowników lub w okre ślonych dziedzinach. 4. Zakres wolno ści zrzeszania się   w zwi ą zkach zkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolno ści zwią zkowych zkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są   dopuszczalne przez wiążą ce ce Rzeczpospolitą  ą umowy Polsk ą     umowy mi ę dzynarodowe. dzynarodowe.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 12/12

Art. 60. Obywatele polscy korzystają cy cy z pełni praw publicznych mają   prawo dost ę   pu do służ by publicznej na jednakowych zasadach.

Art. 61. 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o dzia łalności organów władzy  publicznej oraz osób pełnią cych cych funkcje publiczne. Prawo to obejmuje równie ż uzyskiwanie informacji o działalności organów samorzą du du gospodarczego i zawodowego, a tak że innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w  jakim wykonują   one zadania władzy publicznej i gospodaruj ą   mieniem komunalnym lub maj ą tkiem tkiem Skarbu Pa ństwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dost ę   p do dokumentów oraz wst ę  p na posiedzenia kolegialnych organów w ładzy publicznej pochodz ą cych cych z powszechnych wyborów, z mo żliwością  rejestracji  rejestracji dźwię ku ku lub obrazu. 3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, mo że nastą   pić wyłą cznie cznie ze wzglę du du na okre ślone w ustawach ochron ę  wolno   wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochron ę  porz   porzą dku dku publicznego, bezpiecze ństwa lub ważnego interesu gospodarczego pa ństwa. 4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, okre ślają  ustawy,   ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Art. 62. 1. Obywatel polski ma prawo udzia łu w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorzą du du terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu g łosowania kończy 18 lat. 2. Prawo udzia łu w referendum oraz prawo wybierania nie przys ługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem są dowym dowym s ą  ubezw   ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Art. 63. Każdy ma prawo sk ładać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, w łasnym lub innej osoby za jej zgod ą   do organów w ładzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w zwią zku zku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.

WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE Art. 64. 1. Każdy ma prawo do w łasności, innych praw maj ą tkowych tkowych oraz prawo dziedziczenia. 2. Własność, inne prawa mają tkowe tkowe oraz prawo dziedziczenia podlegaj ą  równej  równej dla wszystkich ochronie prawnej.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 13/13

3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

Art. 65. 1. Każdemu zapewnia się   wolność  wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyją tki tki określa ustawa. 2. Obowi ą zek zek pracy może być nałożony tylko przez ustaw ę . 3. Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania okre śla ustawa. 4. Minimalną  wysoko  wysokość wynagrodzenia za pracę  lub  lub sposób ustalania tej wysoko ści określa ustawa.

ę   zmierzają cą   do pe łnego, produktywnego 5. Władze publiczne prowadzą   polityk ę  zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót pu blicznych i prac interwencyjnych.

Art. 66. 1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowią zki zki pracodawcy okre śla ustawa. 2. Pracownik ma prawo do okre ślonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy okre śla ustawa.

Art. 67. 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia spo łecznego w razie niezdolności do pracy ze wzglę du du na chorob ę  lub   lub inwalidztwo oraz po osi ą gni gnię ciu ciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. 2. Obywatel pozostaj ą cy cy bez pracy nie z w łasnej woli i nie mają cy cy innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Art. 68. 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają   równy dost ę   p do świadczeń  opieki zdrowotnej finansowanej ze środków  publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. 3. W ładze publiczne są  obowi  obowią zane zane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepe łnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. 4. Władze publiczne są  obowi   obowi ą zane zane do zwalczania chorób epidemicznych i zapo biegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. 5. Władze publiczne popierają  rozwój   rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 14/14

Art. 69. Osobom niepe łnosprawnym władze publiczne udzielają , zgodnie z ustawą , pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji spo łecznej.

Art. 70. 1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowią zkowa. zkowa. Sposób wykonywania obowi ą zku zku szkolnego okre śla ustawa. 2. Nauka w szko łach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych us ług edukacyjnych przez publiczne szko ły wy ższe za odpłatnością . 3. Rodzice mają   wolność  wyboru dla swoich dzieci szkó ł  innych ni ż  publiczne. Obywatele i instytucje mają  prawo   prawo zak ładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zak ładów wychowawczych. Warunki zak ładania i działalności szkół  niepublicznych oraz udzia łu władz publicznych w ich finansowaniu, a tak że zasady nadzoru pedagogicznego nad szko łami i zak ładami wychowawczymi, określa ustawa. 4. Władze publiczne zapewniają  obywatelom   obywatelom powszechny i równy dost ę  p do wykształcenia. W tym celu tworzą   i wspierają   systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa. 5. Zapewnia si ę  autonomi  autonomię  szkó  szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.

Art. 71. 1. Państwo w swojej polityce spo łecznej i gospodarczej uwzglę dnia dnia dobro rodziny. Rodziny znajduj ą ce ce się   w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają  prawo  prawo do szczególnej pomocy ze strony w ładz pu blicznych. 2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy w ładz pu blicznych, której zakres okre śla ustawa.

Art. 72. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron ę  praw   praw dziecka. Ka żdy ma prawo żą da dać od organów w ładzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą , okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją . 2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy w ładz  publicznych. 3. W toku ustalania praw dziecka organy w ładzy publicznej oraz osoby odpowieę  możliwości dzialne za dziecko są   obowi ą zane zane do wysłuchania i w miar ę  uwzglę dnienia dnienia zdania dziecka. 4. Ustawa okre śla kompetencje i sposób powo ływania Rzecznika Praw Dziecka.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 15/15

Art. 73. Każdemu zapewnia się   wolność  twórczości artystycznej, badań  naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolno ść  nauczania, a tak że wolność  korzystania z dóbr kultury.

Art. 74. ę zapewniaj 1. Władze publiczne prowadzą  polityk    polityk ę     zapewniają cą  bezpiecze   bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. 2. Ochrona środowiska jest obowi ą zkiem zkiem władz publicznych. 3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. 4. Władze publiczne wspierają  dzia   działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. Art. 75. ę sprzyjaj 1. W ładze publiczne prowadzą  polityk    polityk ę     sprzyjają cą  zaspokojeniu   zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają   bezdomno ści, wspierają  rozwój budownictwa socjalnego oraz popieraj ą  dzia   działania obywateli zmierzają ce ce do uzyskania w łasnego mieszkania. 2. Ochronę  praw  praw lokatorów okre śla ustawa. Art. 76. Władze publiczne chronią   konsumentów, u żytkowników i najemców przed dzia łaniami zagrażają cymi cymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony okre śla ustawa.

ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW Art. 77. 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka zosta ła mu wyrzą dzona dzona przez niezgodne z prawem dzia łanie organu władzy publicznej. 2. Ustawa nie mo że nikomu zamyka ć  drogi są dowej dowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Art. 78. Każda ze stron ma prawo do zaskar żenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyją tki tki od tej zasady oraz tryb zaskar żania określa ustawa.

Art. 79. 1. Każdy, czyje konstytucyjne wolno ści lub prawa zosta ły naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnie ść skargę  do   do Trybuna łu Konstytucyjnego w sprawie zgodno ści z Konstytucj ą  ustawy   ustawy lub innego aktu normatywnego, na  podstawie którego są d lub organ administracji publicznej orzek ł  ostatecznie o

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 16/16

 jego wolno ściach lub prawach albo o jego obowi ą zkach zkach określonych w Konstytucji. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw okre ślonych w art. 56.

Art. 80. Każdy ma prawo wyst ą   pienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolno ści lub praw naruszonych przez organy w ładzy publicznej.

Art. 81. Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 mo żna dochodzić w granicach okre ślonych w ustawie.

OBOWIĄZKI Art. 82. Obowią zkiem zkiem obywatela polskiego jest wierno ść Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne.

Art. 83. Każdy ma obowi ą zek zek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 84. Każdy jest obowi ą zany zany do ponoszenia ci ężarów i świadczeń  publicznych, w tym  podatków, określonych w ustawie. Art. 85. 1. Obowi ą zkiem zkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. 2. Zakres obowi ą zku zku służ by wojskowej określa ustawa. 3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają   na odbywanie s łuż by wojskowej, może być obowi ą zany zany do s łuż by zastę  pczej na zasadach określonych w ustawie.

Art. 86. Każdy jest obowią zany zany do dba łości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno ści określa ustawa.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 17/17

Rozdział III ŹRÓDŁA PRAWA Art. 87. 1. Źródłami powszechnie obowią zuj zują cego cego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są : Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy mi ę dzynarodowe dzynarodowe oraz rozporzą dzedzenia. 2. Źródłami powszechnie obowią zuj zują cego cego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są  na obszarze działania organów, które je ustanowi ły, akty prawa miejscowego.

Art. 88. 1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporzą dze dzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. 2. Zasady i tryb og łaszania aktów normatywnych okre śla ustawa. 3. Umowy mi ę dzynarodowe dzynarodowe ratyfikowane za uprzedni ą  zgod   zgodą  wyra   wyrażoną  w   w ustawie są  ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady og łaszania innych umów mię dzynarodowych dzynarodowych okre śla ustawa.

Art. 89. ą  umowy mi ę dzynarodowej 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą   Polsk ą  dzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyra żonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, uk ładów politycznych lub uk ładów wojskowych, 2) wolności, praw lub obowi ą zków zków obywatelskich okre ślonych w Konstytucji, 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji mię dzynarodowej, dzynarodowej, 4) znacznego obci ążenia państwa pod wzglę dem dem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. 2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów mię dzynarodowych, dzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyra żonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. 3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów mi ę dzynarodzynarodowych okre śla ustawa.

Art. 90 1. Rzeczpospolita Polska mo że na podstawie umowy mi ę dzynarodowej dzynarodowej przekazać organizacji mię dzynarodowej dzynarodowej lub organowi mi ę dzynarodowemu dzynarodowemu kompetencje organów w ładzy państwowej w niektórych sprawach. 2. Ustawa wyra żają ca ca zgodę  na   na ratyfikację  umowy   umowy mi ę dzynarodowej, dzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm wi ę kszo kszością  2/3   2/3 g łosów w obecno ści co

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 18/18

najmniej połowy ustawowej liczby pos łów oraz przez Senat wię kszo kszością   2/3 głosów w obecno ści co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 3. Wyrażenie zgody na ratyfikację  takiej   takiej umowy mo że być  uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. 4. Uchwałę   w sprawie wyboru trybu wyra żenia zgody na ratyfikację   podejmuje Sejm bezwzglę dn dną  wię kszo kszością  głosów w obecno ści co najmniej połowy ustawowej liczby pos łów.

Art. 91. 1. Ratyfikowana umowa mi ę dzynarodowa, dzynarodowa, po jej og łoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część  krajowego porz ą dku dku prawnego i jest  bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa mi ę dzynarodowa dzynarodowa ratyfikowana za uprzedni ą  zgod   zgodą  wyra   wyrażoną  w   w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą , jeżeli ustawy tej nie da się  pogodzi  pogodzi ć z umową .

ą umowy 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą  Polsk    Polsk ą     umowy konstytuują cej cej organizację  mi  mi ę dzynarodow dzynarodową , prawo przez ni ą  stanowione   stanowione jest stosowane  bezpośrednio, mają c pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Art. 92. 1. Rozporzą dzenia dzenia są  wydawane   wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upowa żnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno okre ślać  organ właściwy do wydania rozporz ą dzenia dzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotycz ą ce ce treści aktu. 2. Organ upowa żniony do wydania rozporz ą dzenia dzenia nie może przekazać  swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

Art. 93. 1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarz ą dzenia dzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają   charakter wewnę trzny trzny i obowi ą zuj zują   tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydaj ą cemu cemu te akty. 2. Zarzą dzenia dzenia są   wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mog ą   one stanowi ć  podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. 3. Uchwały i zarzą dzenia dzenia podlegają   kontroli co do ich zgodno ści z powszechnie obowią zuj zują cym cym prawem.

Art. 94. Organy samorzą du du terytorialnego oraz terenowe organy administracji rzą dowej, dowej, na  podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają  akty   akty prawa miejscowego obowi ą zuj zują ce ce na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego okre śla ustawa.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 19/19

Rozdział IV SEJM I SENAT Art. 95. 1. Władzę  ustawodawcz  ustawodawczą  w  w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują  Sejm  Sejm i Senat. 2. Sejm sprawuje kontrolę   nad działalnością   Rady Ministrów w zakresie okre ślonym przepisami Konstytucji i ustaw.

WYBORY I KADENCJA Art. 96. 1. Sejm sk łada się  z  z 460 pos łów. 2. Wybory do Sejmu s ą   powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają  si  się  w  w głosowaniu tajnym.

Art. 97. 1. Senat sk łada się  ze  ze 100 senatorów. 2. Wybory do Senatu s ą   powszechne, bezpośrednie i odbywają  się  w głosowaniu tajnym.

Art. 98. 1. Sejm i Senat są   wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają  si  się  z  z dniem zebrania si ę  Sejmu  Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają  do  do dnia poprzedzają cego cego dzień zebrania się  Sejmu  Sejmu nastę   pnej kadencji. 2. Wybory do Sejmu i Senatu zarz ą dza dza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed up ływem 4 lat od rozpocz ę cia cia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczają c wybory na dzie ń  wolny od pracy, przypadaj ą cy cy w cią gu gu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpocz ę cia cia kadencji Sejmu i Senatu. 3. Sejm może skrócić swoją  kadencj  kadencję  uchwa  uchwałą  podj   podję tą  wi  wi ę kszo kszością  co  co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby pos łów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje si ę  odpowiednio.  odpowiednio. 4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasi ę gni gnię ciu ciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach okre ślonych w Konstytucji zarz ą dzi dzić  skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje równie ż kadencja Senatu. 5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarzą dzaj dzają c skrócenie kadencji Sejmu, zarzą dza dza  jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat ę  na   na dzień przypada ją cy cy nie pó źniej niż w cią gu gu 45 dni od dnia zarz ą dzenia dzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwo łuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzie ń po dniu przeprowadzenia wyborów. 6. W razie skrócenia kadencji Sejmu stosuje się  odpowiednio  odpowiednio przepis ust. 1. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 20/20

Art. 99. 1. Wybrany do Sejmu mo że być obywatel polski maj ą cy cy prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów ko ńczy 21 lat. 2. Wybrany do Senatu mo że być obywatel polski maj ą cy cy prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów ko ńczy 30 lat. 3. Wybraną  do  do Sejmu lub do Senatu nie mo że być osoba skazana prawomocnym ę pozbawienia wyrokiem na kar ę    pozbawienia wolno ści za przestę   pstwo umyślne ścigane z oskar żenia publicznego.

Art. 100. 1. Kandydatów na pos łów i senatorów mog ą  zg  zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy. 2. Nie można kandydowa ć równocześnie do Sejmu i Senatu. 3. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów okre śla ustawa.

Art. 101. 1. Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza S ą d Najwyższy. 2. Wyborcy przys ługuje prawo zg łoszenia do Są du du Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów na zasadach okre ślonych w ustawie.

POSŁOWIE I SENATOROWIE Art. 102.  Nie można być równocześnie posłem i senatorem.

Art. 103. 1. Mandatu pos ła nie można łą czy czyć z funkcją  Prezesa   Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastę   pców, członka Rady Polityki Pieni ężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rzą dowej. dowej. Zakaz ten nie dotyczy cz łonków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rz ą dowej. dowej. 2. Sę dzia, dzia, prokurator, urz ę dnik dnik służ by cywilnej, żołnierz pozostają cy cy w czynnej służ bie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służ b ochrony  państwa nie mogą  sprawowa  sprawować mandatu poselskiego. 3. Inne przypadki zakazu łą czenia czenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa.

Art. 104. 1. Pos łowie są  przedstawicielami  przedstawicielami Narodu. Nie wiążą  ich  ich instrukcje wyborców. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 21/21

2. Przed rozpocz ę ciem ciem sprawowania mandatu pos łowie sk ładają  przed   przed Sejmem nastę  pują ce ce ślubowanie: "Uroczyście ślubuję   rzetelnie i sumiennie wykonywać  obowią zki zki wobec  Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać  Konstytucji i innych  praw Rzeczypospolitej Polskiej."

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg". 3. Odmowa z łożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się  mandatu.  mandatu.

Art. 105. 1. Poseł  nie może być  pocią gni gnię ty ty do odpowiedzialno ści za swoją   działalność wchodzą cą  w   w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwaą   działalność  poseł  odpowiada wy łą cznie nia, ani po jego wyga śnię ciu. ciu. Za tak ą  cznie  przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być  pocią gnię ty ty do odpowiedzialno ści są dowej dowej tylko za zgod ą  Sejmu.  Sejmu. 2. Od dnia og łoszenia wyników wyborów do dnia wyga śnię cia cia mandatu poseł nie może być pocią gni gnię ty ty bez zgody Sejmu do odpowiedzialno ści karnej. 3. Postę   powanie karne wszczę te te wobec osoby przed dniem wyboru jej na pos ła ulega na żą danie danie Sejmu zawieszeniu do czasu wyga śnię cia cia mandatu. W takim  przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postę  powaniu karnym. 4. Poseł może wyrazić zgodę  na   na pocią gni gnię cie cie go do odpowiedzialno ści karnej. W takim przypadku nie stosuje si ę  przepisów  przepisów ust. 2 i 3. 5. Poseł nie może by ć zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyj ą tkiem tkiem ącym uję cia cia go na gor ą  c  ym uczynku przestę   pstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbę dne dne do zapewnienia prawidłowego toku post ę   powania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia si ę   Marszałka Sejmu, który mo że nakazać  natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. 6. Szczegółowe zasady pocią gania gania posłów do odpowiedzialno ści karnej oraz tryb  postę   powania określa ustawa.

Art. 106. Warunki niezbę dne dne do skutecznego wype łniania obowią zków zków poselskich oraz ochronę  praw  praw wynikaj ą cych cych ze sprawowania mandatu okre śla ustawa. Art. 107. 1. W zakresie określonym ustawą  pose  poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osią ganiem ganiem korzyści z mają tku tku Skarbu Pa ństwa lub samorzą du du terytorialnego ani nabywa ć tego mają tku. tku. 2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, pose ł, uchwałą  Sejmu  Sejmu podj ę tą  na wniosek Marszałka Sejmu, może być  pocią gni gnię ty ty do odpowiedzialno ści  przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 22/22

Art. 108. Do senatorów stosuje się  odpowiednio  odpowiednio przepisy art. 103-107.

ORGANIZACJA I DZIAŁANIE Art. 109. 1. Sejm i Senat obraduj ą  na  na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwo łuje na dzień przypadają cy cy w cią gu gu 30 dni od dnia wyborów, z wyj ą tkiem tkiem przypadków określonych w art. 98 ust. 3 i 5.

Art. 110. 1. Sejm wybiera ze swojego grona Marsza łka Sejmu i wicemarszałków. 2. Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strze że praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewną trz. trz. 3. Sejm powo łuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne.

Art. 111. ę  śledczą  do 1. Sejm mo że powołać komisję ś  do zbadania okre ślonej sprawy. 2. Tryb dzia łania komisji śledczej określa ustawa. Art. 112. Organizację  wewn  wewnę trzn trzną  i  i porzą dek dek prac Sejmu oraz tryb powo ływania i działalności  jego organów, jak te ż  sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowią zków zków organów pa ństwowych wobec Sejmu okre śla regulamin Sejmu uchwalony  przez Sejm.

Art. 113. Posiedzenia Sejmu są   jawne. Jeżeli wymaga tego dobro pa ństwa, Sejm może bezwzglę dn dną  wię kszo kszością  głosów w obecno ści co najmniej połowy ustawowej liczby  posłów uchwalić tajność obrad.

Art. 114. 1. W przypadkach okre ślonych w Konstytucji Sejm i Senat, obraduj ą c wspólnie  pod przewodnictwem Marsza Mar szałka Sejmu lub w jego zastę   pstwie Marsza łka Senatu, działają  jako  jako Zgromadzenie Narodowe. 2. Zgromadzenie Narodowe uchwala swój regulamin.

Art. 115. 1. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów maj ą  obowi  obowią zek zek udzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w ci ą gu gu 21 dni. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 23/23

2. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów maj ą  obowi  obowią zek zek udzielenia odpowiedzi w sprawach bieżą cych cych na każdym posiedzeniu Sejmu.

Art. 116. 1. Sejm decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu  pokoju. 2. Sejm może podjąć uchwałę  o   o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napa ści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów mi ę dzynarodowych dzynarodowych wynika zobowią zanie zanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Je żeli Sejm nie może się  zebra   zebrać na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospolitej.

Art. 117. Zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej okre śla ratyfikowana umowa mi ę dzynarodowa dzynarodowa lub ustawa. Zasady pobytu obcych wojsk na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i zasady przemieszczania się   ich przez to terytorium określają  ratyfikowane  ratyfikowane umowy mi ę dzynarodowe dzynarodowe lub ustawy.

Art. 118. 1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczy pospolitej i Radzie Ministrów. 2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mają cych cych prawo wybierania do Sejmu. Tryb post ę   powania w tej sprawie określa ustawa. 3. Wnioskodawcy, przedk ładają c Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają  skutki   skutki finansowe jej wykonania.

Art. 119. 1. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. 2. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje wnioskodawcy projektu, pos łom i Radzie Ministrów. 3. Marszałek Sejmu może odmówi ć  poddania pod g łosowanie poprawki, która uprzednio nie by ła przedłożona komisji. 4. Wnioskodawca mo że wycofać  projekt ustawy w toku post ę   powania ustawodawczego w Sejmie do czasu zako ńczenia drugiego czytania projektu.

Art. 120. łą  wię kszo Sejm uchwala ustawy zwyk łą  kszością  głosów w obecno ści co najmniej połowy ustawowej liczby pos łów, chyba że Konstytucja przewiduje inn ą  wię kszo kszość. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa lub uchwa ła Sejmu nie stanowi inaczej.

Art. 121. 1. Ustawę  uchwalon  uchwaloną  przez  przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 24/24

2. Senat w ci ą gu gu 30 dni od dnia przekazania ustawy mo że ją   przyjąć  bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwali ć odrzucenie jej w ca łości. Jeżeli Senat w cią gu gu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwa ły, ustawę  uznaje się  za  za uchwaloną  w  w brzmieniu przyj ę tym tym przez Sejm.

ę  zaproponowan 3. Uchwałę  Senatu   Senatu odrzucaj ą cą  ustaw   ustawę  albo   albo poprawk ę  zaproponowaną  w   w uchwale Senatu uważa się  za   za przyję tą , je j eżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzgl ę dn dną  wię kszokszością  g  głosów w obecno ści co najmniej po łowy ustawowej liczby pos łów.

Art. 122. 1. Po zako ńczeniu postę   powania określonego w art. 121 Marsza łek Sejmu przedstawia uchwaloną  ustaw  ustawę  do  do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustaw ę  w  w cią gu gu 21 dni od dnia przedstawienia i zarzą dza dza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej mo że wystą  pić  do Try bunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodno ści ustawy z Konstytuą  cją . Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówi ć  podpisania ustawy, któr ą  Trybunał Konstytucyjny uzna ł za zgodną  z  z Konstytucją . ą  Trybuna ł  Kon4. Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, któr ą  stytucyjny uzna ł za niezgodną  z   z Konstytucją . Jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją   dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybuna ł Konstytucyjny nie orzeknie, że są  one   one nierozerwalnie zwią zane zane z całą   ustawą , Prezydent Rzeczypospolitej, po zasię gni gnię ciu ciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustaw ę  z   z pominię ciem ciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucj ą  albo   albo zwraca ustawę  Sejmowi w celu usuni ę cia cia niezgodności. 5. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie wystą   pił z wnioskiem do Trybuna łu Konstytucyjnego w trybie ust. 3, mo że z umotywowanym wnioskiem przekaza ć ustawę  Sejmowi  Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy  przez Sejm wię kszo kszością  3/5  3/5 g łosów w obecno ści co najmniej po łowy ustawowej liczby posłów Prezydent Rzeczypospolitej w ci ą gu gu 7 dni podpisuje ustaw ę  i   i zarzą dza dza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie  ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie  przysługuje prawo wyst ą   pienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3. 6. Wystą   pienie Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodno ści ustawy z Konstytucją  lub   lub z wnioskiem do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy wstrzymuje bieg, okre ślonego w ust. 2, terminu do podpisania ustawy.

Art. 123. 1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyją tkiem tkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotycz ą cych cych wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorz ą du du terytorialnego, ustaw regulują cych cych ustrój i właściwość władz publicznych, a tak że kodeksów.

ę bno   ści w postę  powaniu 2. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu okre ślają  odr ę  ustawodawczym w sprawie projektu pilnego.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 25/25

3. W postę  powaniu w sprawie ustawy, usta wy, której projekt zosta z ostał uznany za pilny, termin  jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni.

Art. 124. Do Senatu stosuje si ę  odpowiednio przepisy art. 110, 110, art. 112, art. 113 i art. 120.

REFERENDUM Art. 125. 1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być  przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. 2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarz ą dzi dzić Sejm bezwzgl ę dn dną  wi  wi ę kszo kszością  głosów w obecno ści co najmniej po łowy ustawowej liczby pos łów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą  Senatu  Senatu wyrażoną  bezwzgl  bezwzglę dn dną  wi  wię kszo kszością  g  głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzi ęło udział wię cej cej niż połowa uprawnionych do g łosowania, wynik referendum jest wi ążą cy. cy. 4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza S ą d Najwyższy. 5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum okre śla ustawa.

Rozdzia ł V PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 126. 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczy pospolitej Polskiej i gwarantem cią głości władzy państwowej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. 3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.

Art. 127. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpo średnich i w g łosowaniu tajnym. 2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pi ę cioletni cioletnią  kadencj   kadencję  i może być  ponownie wybrany tylko raz. 3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej mo że być wybrany obywatel polski, który naj później w dniu wyborów ko ńczy 35 lat i korzysta z pe łni praw wyborczych do

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 26/26

Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli maj ą cych cych prawo wy bierania do Sejmu. 4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzyma ł wi ę cej niż po łowę  wa  wa żnie oddanych g łosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej wię kszo kszości, czternastego dnia po pierwszym g łosowaniu przeprowadza się  ponowne  ponowne g łosowanie. 5. W ponownym g łosowaniu wyboru dokonuje si ę  spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym g łosowaniu otrzymali kolejno najwi ę ksz kszą   liczbę  głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgod ę  na   na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza si ę  kandydata,   kandydata, który otrzyma ł kolejno najwi ę ksz kszą   liczbę  głosów w pierwszym g łosowaniu. W takim przypadku dat ę   ponownego g łosowania odracza się  o  o dalszych 14 dni. 6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał wię cej cej głosów. 7. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej okre śla ustawa.

Art. 128. 1. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się  w  w dniu obj ę cia cia przez niego urzę du. du. 2. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarz ą dza dza Marszałek Sejmu na dzie ń przy padają cy cy nie wcześniej niż na 100 dni i nie pó źniej niż na 75 dni przed up ływem kadencji urzę duj dują cego cego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opróżnienia urzę du Prezydenta Rzeczypospolitej - nie później niż w czternastym dniu po opró żnieniu urzę du, du, wyznaczają c datę  wyborów  wyborów na dzie ń wolny od pracy przypadaj ą cy w cią gu gu 60 dni od dnia zarz ą dzenia dzenia wyborów.

Art. 129. 1. Ważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Są d Najwyższy. 2. Wyborcy przys ługuje prawo zg łoszenia do Są du du Najwyższego protestu przeciwko ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej na zasadach okre ślonych w ustawie. 3. W razie stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej prze prowadza się   nowe wybory, na zasadach przewidzianych w art. 128 ust. 2 dla  przypadku opróżnienia urzę du du Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 130. Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urzą d po z łożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego nastę  pują cej cej przysię gi: gi: "Obejmują c z woli Narodu urz ą d Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysię gam, gam, że dochowam wierno ści postanowieniom Konstytucji, bę dę   strzegł niezłomnie godno ści Narodu, niepodleg łości i bezpieczeństwa Państwa, a dobro Ojczyzny oraz pomy ślność obywateli b ę dą  dla   dla mnie zawsze najwyższym nakazem". 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 27/27

Przysię ga ga może być złożona z dodaniem zdania "Tak mi dopomó ż Bóg".

Art. 131. 1. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawowa ć urz ę du, du, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowi ą zki zki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić  Marszałka Sejmu o niemo żności sprawowania urzę du, du, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urz ę du du przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marsza łka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzę du du przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybuna ł Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowi ą zków zków Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowi ą zki zki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie: 1) śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) zrzeczenia się  urz  urzę du du przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 3) stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych  przyczyn nieobję cia cia urzę du du po wyborze, 4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwa łej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzę du du ze wzglę du du na stan zdrowia, uchwałą   podj ę tą  wię kszo kszością   co najmniej 2/3 g łosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, 5) z łożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzę du du orzeczeniem Trybuna łu Stanu. 3. Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywa ć obowi ą zków zków Prezydenta Rzeczy pospolitej, obowi ą zki zki te przejmuje Marszałek Senatu. 4. Osoba wykonuj ą ca ca obowią zki zki Prezydenta Rzeczypospolitej nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu.

Art. 132. Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urz ę du du ani pe łnić żadnej funkcji publicznej, z wyją tkiem tkiem tych, które s ą  zwią zane zane ze sprawowanym urzę dem. dem.

Art. 133. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnę trztrznych: 1) ratyfikuje i wypowiada umowy mi ę dzynarodowe, dzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat, 2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych pa ństwach i przy organizacjach mię dzynarodowych, dzynarodowych, 3) przyjmuje listy uwierzytelniają ce ce i odwo łują ce ce akredytowanych przy nim  przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji mię dzynarodzynarodowych.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 28/28

2. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy mi ę dzynarodowej dzynarodowej może zwrócić się   do Trybuna łu Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją . 3. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem.

Art. 134. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił  Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 2. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. 3. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas okre ślony. Czas trwania kadencji, tryb i warunki odwołania przed jej upływem okre śla ustawa. 4. Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódc ę  Si  Si ł Zbrojnych. W tym samym trybie mo że on Naczelnego Dowódc ę  Sił Zbrojnych odwo łać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił  Zbrojnych i zasady jego podleg łości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa. 5. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe. 6. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, zwi ą zane zane ze zwierzchnictwem nad Siłami Zbrojnymi, szczegółowo określa ustawa.

Art. 135. Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej Rzeczypospolitej w zakresie wewnę trznego trznego i zewnę trznego trznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.

Art. 136. W razie bezpośredniego, zewnę trznego trznego zagrożenia państwa Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarz ą dza dza powszechną  lub   lub częściową  mo mo bilizację  i  i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 137. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę  na   na zrzeczenie się  obywatelstwa  obywatelstwa polskiego.

Art. 138. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje ordery i odznaczenia.

Art. 139. Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje si ę  do   do osób skazanych przez Trybunał Stanu.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 29/29

Art. 140. ędziem   ziem do Sejmu, do Senatu lub Prezydent Rzeczypospolitej może zwracać się  z or ę  d ędzia   zia nie czyni się  przedmiotem do Zgromadzenia Narodowego. Or ę  d  przedmiotem debaty. Art. 141. 1. W sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Radę  Gabinetową . Radę   Gabinetową   tworzy Rada Ministrów obraduj ą ca ca pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Radzie Gabinetowej nie przysługują  kompetencje  kompetencje Rady Ministrów.

Art. 142. 1. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporz ą dzenia dzenia i zarzą dzenia dzenia na zasadach określonych w art. 92 i art. 93. 2. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje postanowienia w zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji.

Art. 143. Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej jest Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 144. 1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystają c ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urz ę dowe. dowe. 2. Akty urz ę dowe dowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają   dla swojej wa żności  podpisu Prezesa Pre zesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. 3. Przepis ust. 2 nie dotyczy: 1) zarzą dzania dzania wyborów do Sejmu i Senatu, 2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu, 3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach okre ślonych w Konstytucji, 4) inicjatywy ustawodawczej, 5) zarzą dzania dzania referendum ogólnokrajowego, 6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy, 7) zarzą dzania dzania ogłoszenia ustawy oraz umowy mi ę dzynarodowej dzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

ędziem   ziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Naro8) zwracania się  z or ę  d dowego, 9) wniosku do Trybuna łu Konstytucyjnego, 10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwy ższą  Izb  Izbę  Kontroli,  Kontroli, 11) desygnowania i powo ływania Prezesa Rady Ministrów, 12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pe łnienia obowi ą zków, zków, 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 30/30

13) wniosku do Sejmu o poci ą gni gnię cie cie do odpowiedzialno ści przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów, 14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufno ści, 15) zwoływania Rady Gabinetowej, 16) nadawania orderów i odznacze ń, 17) powoływania sę dziów, dziów, 18) stosowania prawa łaski, 19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyra żania zgody na zrzeczenie się  obywatelstwa polskiego, 20) powoływania Pierwszego Prezesa Są du du Najwyższego, 21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, 22) powoływania Prezesa Naczelnego Są du du Administracyjnego, 23) powo ływania prezesów Są du du Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Są du du Administracyjnego, 24) wniosku do Sejmu o powo łanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, 25) powoływania członków Rady Polityki Pieni ężnej, 26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpiecze ństwa Narodowego, 27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powo ływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, 29) wydawania zarzą dze dzeń na zasadach określonych w art. 93, 30) zrzeczenia się  urz  urzę du du Prezydenta Rzeczypospolitej.

Art. 145. 1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za pope łnienie przestę   pstwa może być pocią gni gnię ty ty do odpowiedzialno ści przed Trybuna łem Stanu. 2. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskar żenia może nastą  pić uchwałą  Zgromadzenia   Zgromadzenia Narodowego, podj ę tą  wię kszo kszością   co najmniej 2/3 g łosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 cz łonków Zgromadzenia Narodowego. 3. Z dniem podj ę cia cia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskar żenia przed Trybuna łem Stanu sprawowanie urzę du du przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 stosuje si ę  odpowiednio.  odpowiednio.

Rozdział VI RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA Art. 146. ę   wewnę trzn 1. Rada Ministrów prowadzi polityk ę  trzną   i zagraniczną   Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Do Rady Ministrów nale żą  sprawy   sprawy polityki pa ństwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorzą du du terytorialnego. 3. Rada Ministrów kieruje administracją  rz  rzą dow dową . 4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 31/31

1) zapewnia wykonanie ustaw, 2) wydaje rozporz ą dzenia, dzenia, 3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rz ą dowej, dowej, 4) chroni interesy Skarbu Pa ństwa, 5) uchwala projekt bud żetu państwa, 6) kieruje wykonaniem bud żetu państwa oraz uchwala zamknię cie cie rachunków  państwowych i sprawozdanie z wykonania bud żetu, 7) zapewnia bezpieczeństwo wewnę trzne trzne państwa oraz porzą dek dek publiczny, 8) zapewnia bezpieczeństwo zewnę trzne trzne państwa, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi pa ństwami i organizacjami mię dzynarodowymi, dzynarodowymi, 10) zawiera umowy mię dzynarodowe dzynarodowe wymagają ce ce ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy mi ę dzynarodowe, dzynarodowe, 11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronno ści kraju oraz określa corocznie liczbę  obywateli  obywateli powoływanych do czynnej s łuż by wojskowej, 12) określa organizację  i  i tryb swojej pracy.

Art. 147. 1. Rada Ministrów sk łada się  z  z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. 2. W sk ład Rady Ministrów mog ą  by  być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów. 3. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą  pe  pełnić tak że funkcję  ministra.  ministra. 4. W sk ład Rady Ministrów mogą  być ponadto powo ływani przewodniczą cy cy określonych w ustawach komitetów.

Art. 148. Prezes Rady Ministrów: 1) reprezentuje Radę  Ministrów,  Ministrów, 2) kieruje pracami Rady Ministrów, 3) wydaje rozporz ą dzenia, dzenia, 4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i okre śla sposoby jej wykonywania, 5) koordynuje i kontroluje prac ę  cz  członków Rady Ministrów, 6) sprawuje nadzór nad samorz ą dem dem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach, 7) jest zwierzchnikiem służ bowym pracowników administracji rzą dowej. dowej.

Art. 149. 1. Ministrowie kierują  okre  określonymi działami administracji rzą dowej dowej lub wype łniają  zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres dzia łania ministra kierują cego cego działem administracji rzą dowej dowej okre ślają  ustawy.  ustawy.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 32/32

2. Minister kierują cy cy działem administracji rzą dowej dowej wydaje rozporzą dzenia. dzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mo że uchylić  rozporzą dzenie dzenie lub zarzą dzenie dzenie ministra. 3. Do przewodnicz ą cego cego komitetu, o którym mowa w art. 147 ust. 4, stosuje si ę  od od powiednio przepisy odnosz ą ce ce się  do  do ministra kieruj ą cego cego działem administracji rzą dowej. dowej.

Art. 150. Członek Rady Ministrów nie mo że prowadzić  działalności sprzecznej z jego obowią zkami zkami publicznymi. Art. 151. Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie sk ładają  wobec   wobec Prezydenta Rzeczypospolitej nastę  pują cą  przysi  przysię gę : "Obejmują c urzą d Prezesa Rady Ministrów (wiceprezesa Rady Ministrów, ministra), uroczyście przysię gam, gam, że dochowam wierno ści postanowieniom Konstytucji i innym prawom Rzeczypospolitej Polskiej, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli bę dą  dla  dla mnie zawsze najwyższym nakazem". Przysię ga ga może być złożona z dodaniem zdania "Tak mi dopomó ż Bóg".

Art. 152. 1. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda. 2. Tryb powo ływania i odwo ływania oraz zakres działania wojewodów okre śla ustawa.

Art. 153. 1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zada ń państwa, w urzę dach dach administracji rzą dowej dowej działa korpus służ by cywilnej. 2. Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu s łuż by cywilnej.

Art. 154. 1. Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje sk ład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powo łuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ci ą gu gu 14 dni od dnia  pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyję cia cia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysię gę  od  od członków nowo powo łanej Rady Ministrów. 2. Prezes Rady Ministrów, w ci ą gu gu 14 dni od dnia powo łania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala  bezwzglę dn dną  wię kszo kszością  głosów w obecno ści co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 3. W razie niepowo łania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ci ą gu gu 14 dni od up ływu terminów okre ślonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 33/33

 przez niego członków Rady Ministrów bezwzgl ę dn dną  wię kszo kszością  głosów w obecności co najmniej po łowy ustawowej liczby pos łów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną  Rad  Rad ę  Ministrów   Ministrów i odbiera przysi ę gę  od   od jej członków.

Art. 155. 1. W razie niepowo łania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospolitej w cią gu gu 14 dni powo łuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysi ę gę . Sejm w ci ą gu gu 14 dni od dnia powo łania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania wię kszo kszością  g  głosów w obecno ści co najmniej  połowy ustawowej liczby pos łów. 2. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie okre ślonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencj ę  Sejmu  Sejmu i zarzą dza dza wybory.

Art. 156. 1. Członkowie Rady Ministrów ponosz ą  odpowiedzialno   odpowiedzialność przed Trybuna łem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a tak że za przestę   pstwa popełnione w zwią zku zku z zajmowanym stanowiskiem. 2. Uchwa łę   o poci ą gni gnię ciu ciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialno ści przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 pos łów wię kszo kszością  3/5  3/5 ustawowej liczby pos łów. Art. 157. 1. Członkowie Rady Ministrów ponosz ą  przed  przed Sejmem solidarną  odpowiedzialno  odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów. 2. Członkowie Rady Ministrów ponosz ą  przed   przed Sejmem równie ż odpowiedzialność indywidualną   za sprawy należą ce ce do ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów.

Art. 158. 1. Sejm wyra ża Radzie Ministrów wotum nieufności wię kszo kszością  ustawowej  ustawowej liczby  posłów na wniosek zg łoszony przez co najmniej 46 pos łów i wskazują cy cy imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyję ta ta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję  Rady  Rady Ministrów i powo łu je wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek  pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysi ę gę . 2. Wniosek o podj ę cie cie uchwały, o której mowa w ust. 1, mo że być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po up ływie 7 dni od dnia jego zg łoszenia. Powtórny wniosek mo że być zgłoszony nie wcześniej niż  po up ływie 3 miesię cy cy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek mo że być zgłoszony  przed upływem 3 miesi ę cy, cy, jeżeli wystą   pi z nim co najmniej 115 posłów.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 34/34

Art. 159. 1. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufno ści. Wniosek o wyra żenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 pos łów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje się  odpowiednio.  odpowiednio. 2. Prezydent Rzeczypospolitej odwo łuje ministra, któremu Sejm wyraził  wotum nieufności wię kszo kszością  g  głosów ustawowej liczby pos łów.

Art. 160. Prezes Rady Ministrów może zwrócić się  do   do Sejmu o wyra żenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów nastę   puje wię kszokszością  g  głosów w obecno ści co najmniej po łowy ustawowej liczby pos łów. Art. 161. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w sk ładzie Rady Ministrów.

Art. 162. 1. Prezes Rady Ministrów sk łada dymisję  Rady  Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. 2. Prezes Rady Ministrów sk łada dymisję  Rady  Rady Ministrów równie ż w razie: 1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów, 2) wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufno ści, 3) rezygnacji Prezesa Rady Ministrów. 3. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmują c dymisję   Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowią zków zków do czasu powo łania nowej Rady Ministrów. 4. Prezydent Rzeczypospolitej, w przypadku okre ślonym w ust. 2 pkt 3, mo że odmówi ć przyję cia cia dymisji Rady Ministrów.

Rozdział VII SAMORZĄD TERYTORIALNY Art. 163. Samorzą d terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję  lub  lub ustawy dla organów innych w ładz publicznych.

Art. 164. ą  samorz 1. Podstawową  jednostk   jednostk ą  samorzą du du terytorialnego jest gmina. 2. Inne jednostki samorz ą du du regionalnego albo lokalnego i regionalnego okre śla ustawa. 3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorz ą du du terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorz ą du du terytorialnego.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 35/35

Art. 165. 1. Jednostki samorz ą du du terytorialnego maj ą   osobowo ść  prawną . Przysługują  im  prawo własności i inne prawa mają tkowe. tkowe. 2. Samodzielność jednostek samorz ą du du terytorialnego podlega ochronie s ą dowej. dowej. Art. 166. 1. Zadania publiczne s łużą ce ce zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorz ą dowej dowej są  ę  samorz wykonywane przez jednostk ę  samorzą du du terytorialnego jako zadania własne. 2. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb pa ństwa, ustawa może zlecić jednostkom samorzą du du terytorialnego wykonywanie innych zada ń publicznych. Ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zada ń zleconych. 3. Spory kompetencyjne mi ę dzy dzy organami samorz ą du du terytorialnego i administracji rzą dowej dowej rozstrzygają  s  są dy dy administracyjne.

Art. 167. 1. Jednostkom samorz ą du du terytorialnego zapewnia się  udzia  udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadaj ą cych cych im zadań. 2. Dochodami jednostek samorz ą du du terytorialnego s ą   ich dochody w łasne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. 3. Źródła dochodów jednostek samorz ą du du terytorialnego są  okre  określone w ustawie. 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorz ą du du terytorialnego nastę  pują  wraz  wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

Art. 168. Jednostki samorzą du du terytorialnego maj ą   prawo ustalania wysoko ści podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Art. 169. 1. Jednostki samorz ą du du terytorialnego wykonuj ą   swoje zadania za po średnictwem organów stanowi ą cych cych i wykonawczych. 2. Wybory do organów stanowi ą cych cych są  powszechne,   powszechne, równe, bezpo średnie i odbywają  się  w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zg łaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki wa żności wyborów okre śla ustawa. 3. Zasady i tryb wyborów oraz odwo ływania organów wykonawczych jednostek samorzą du du terytorialnego okre śla ustawa. 4. Ustrój wewn ę trzny trzny jednostek samorzą du du terytorialnego okre ślają , w granicach ustaw, ich organy stanowi ą ce. ce.

Art. 170. Członkowie wspólnoty samorz ą dowej dowej mogą   decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczą cych cych tej wspólnoty, w tym o odwo łaniu pochodz ą cego cego z wyborów

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 36/36

 bezpośrednich organu samorzą du du terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego okre śla ustawa.

Art. 171. 1. Działalność samorzą du du terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. 2. Organami nadzoru nad dzia łalnością  jednostek   jednostek samorzą du du terytorialnego s ą  Pre  Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. 3. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mo że rozwią za zać  organ stanowi ą cy cy samorzą du du terytorialnego, je żeli organ ten rażą co co narusza Konstytucję  lub   lub ustawy.

Art. 172. 1. Jednostki samorz ą du du terytorialnego maj ą  prawo  prawo zrzeszania się . 2. Jednostka samorz ą du du terytorialnego ma prawo przyst ę   powania do mię dzynarodzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz wspó ł pracy  pracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych pa ństw. 3. Zasady, na jakich jednostki samorz ą du du terytorialnego mog ą  korzysta   korzystać z praw, o których mowa w ust. 1 i 2, okre śla ustawa.

Rozdział  VIII SĄDY I TRYBUNAŁY Art. 173. ę bn   ą  i Są dy dy i Trybuna ły są  w  władzą  odr   odr ę   i niezależną  od  od innych w ładz. Art. 174. Są dy dy i Trybuna ły wydają  wyroki  wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

SĄDY Art. 175. 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuj ą  S  S ą d Najwyższy, są dy dy powszechne, są dy dy administracyjne oraz są dy dy wojskowe. 2. Są d wyją tkowy tkowy lub tryb dora źny może być ustanowiony tylko na czas wojny.

Art. 176. 1. Postę   powanie są dowe dowe jest co najmniej dwuinstancyjne. 2. Ustrój i właściwość są dów dów oraz post ę   powanie przed są dami dami określają  ustawy.  ustawy.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 37/37

Art. 177. Są dy dy powszechne sprawuj ą  wymiar   wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wy ją tkiem tkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych s ą dów. dów.

Art. 178. 1. S ę dziowie dziowie w sprawowaniu swojego urz ę du du s ą  niezawi   niezawiśli i podlegają  tylko   tylko Konstytucji oraz ustawom. 2. Sę dziom dziom zapewnia się  warunki   warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadaj ą ce ce godności urzę du du oraz zakresowi ich obowi ą zków. zków. 3. S ę dzia dzia nie może należeć do partii politycznej, zwią zku zku zawodowego ani prowadzić  działalności publicznej nie daj ą cej cej się   pogodzić  z zasadami niezależności są dów dów i niezawisłości sę dziów. dziów.

Art. 179. Sę dziowie dziowie są  powo   powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Są downictwa, downictwa, na czas nieoznaczony.

Art. 180. 1. Sę dziowie dziowie są  nieusuwalni.  nieusuwalni. 2. Złożenie sę dziego dziego z urzę du, du, zawieszenie w urz ę dowaniu, dowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli mo że nastą  pić jedynie na mocy orzeczenia są du du i tylko w przypadkach okre ślonych w ustawie. 3. Sę dzia dzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemo żliwiają cych cych mu sprawowanie jego urz ę du du choroby lub utraty si ł. Tryb post ę   powania oraz sposób odwo łania się  do  do są du du okre śla ustawa. 4. Ustawa określa granicę   wieku, po osi ą gni gnię ciu ciu której sę dziowie dziowie przechodzą  w stan spoczynku.

ęgów   ów są dowych 5. W razie zmiany ustroju s ą dów dów lub zmiany granic okr ę  g dowych wolno s ę dziego przenosić  do innego s ą du du lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu  pełnego uposa żenia.

Art. 181. Sę dzia dzia nie może by ć, bez uprzedniej zgody s ą du du okre ślonego w ustawie, poci ą gni gnię ty ty do odpowiedzialno ści karnej ani pozbawiony wolno ści. Sę dzia dzia nie może by ć zatrzyącym many lub aresztowany, z wyj ą tkiem tkiem uję cia cia go na gor ą  c  ym uczynku przest ę   pstwa,  jeżeli jego zatrzymanie jest niezbę dne dne do zapewnienia prawid łowego toku post ę  powania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia si ę  prezesa   prezesa właściwego miejscowo są du, du, który mo że nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 182. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwo ści określa ustawa.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 38/38

Art. 183. 1. Są d Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością  są dów dów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. 2. Są d Najwyższy wykonuje tak że inne czynności określone w Konstytucji i ustawach. 3. Pierwszego Prezesa Są du du Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią  kadencj   kadencję  spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sę dziów dziów Są du du Najwyższego.

Art. 184.  Naczelny S ą d Administracyjny oraz inne są dy dy administracyjne sprawują , w zakresie określonym w ustawie, kontrol ę   działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również  orzekanie o zgodno ści z ustawami uchwał  organów samorzą du du terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rz ą dowej. dowej. Art. 185. Prezesa Naczelnego Są du du Administracyjnego powo łuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią  kadencj  kadencję  spo  spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sę dziów dziów Naczelnego Są du du Administracyjnego.

Art. 186. 1. Krajowa Rada S ą downictwa downictwa stoi na straży niezależności są dów dów i niezawisłości sę dziów. dziów. 2. Krajowa Rada Są downictwa downictwa może wystą  pić  do Trybuna łu Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodno ści z Konstytucj ą   aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotycz ą  one  one niezależności są dów dów i niezawis łości sę dziów. dziów. Art. 187. 1. Krajowa Rada S ą downictwa downictwa sk łada się  z:  z: 1) Pierwszego Prezesa Są du du Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa  Naczelnego Są du du Administracyjnego i osoby powo łanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) pię tnastu tnastu członków wybranych spo śród sę dziów dziów Są du du Najwyższego, są dów dów  powszechnych, są dów dów administracyjnych i s ą dów dów wojskowych, 3) czterech członków wybranych przez Sejm spo śród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spo śród senatorów. 2. Krajowa Rada Są downictwa downictwa wybiera spośród swoich członków przewodnicz ą cecego i dwóch wiceprzewodnicz ą cych. cych. 3. Kadencja wybranych cz łonków Krajowej Rady S ą downictwa downictwa trwa cztery lata. 4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady S ą downictwa downictwa oraz sposób wyboru jej cz łonków okre śla ustawa.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 39/39

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY Art. 188. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: 1) zgodno ści ustaw i umów mi ę dzynarodowych dzynarodowych z Konstytucj ą , 2) zgodno ści ustaw z ratyfikowanymi umowami mi ę dzynarodowymi, dzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyra żonej w ustawie, 3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy pa ństwowe, z Konstytucj ą , ratyfikowanymi umowami mi ę dzynarodowymi dzynarodowymi i ustawami, 4) zgodno ści z Konstytucją  celów  celów lub działalności partii politycznych, 5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

Art. 189. Trybunał  Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomi ę dzy dzy centralnymi konstytucyjnymi organami pa ństwa.

Art. 190. 1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego maj ą  moc   moc powszechnie obowi ą zuj zują cą  i są  ostateczne.  ostateczne. 2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188  podlegają  niezw   niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzę dowym, dowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się  w Dzienniku Urzę dowym dowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". 3. Orzeczenie Trybuna łu Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia,  jednak Trybuna ł Konstytucyjny mo że określić inny termin utraty mocy obowi ą zują cej cej aktu normatywnego. Termin ten nie mo że przekroczyć osiemnastu miesię cy, cy, gdy chodzi o ustaw ę , a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesię cy. cy. W przypadku orzecze ń, które wi ążą  się  z   z nak ładami finansowymi nie  przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybuna ł Konstytucyjny okre śla termin utraty mocy obowi ą zuj zują cej cej aktu normatywnego po zapoznaniu si ę  z  z opinią  Rady  Rady Ministrów. 4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodno ści z Konstytucj ą , umową  mię dzynarodow dzynarodową  lub   lub z ustawą  aktu   aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie s ą dowe, dowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnię cie cie w innych sprawach, stanowi podstaw ę  do  do wznowienia post ę  powania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygni ę cia cia na zasadach i w trybie określonych w przepisach w łaściwych dla danego post ę   powania. 5. Orzeczenia Trybuna łu Konstytucyjnego zapadają  wi  wię kszo kszością  g  głosów.

Art. 191. 1. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybuna łu Konstytucyjnego wystą  pić mogą :

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 40/40

1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 pos łów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Są du du Najwyższego, Prezes Naczelnego Są du du Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, 2) Krajowa Rada Są downictwa downictwa w zakresie, o którym mowa mowa w art. 186 ust. 2, 3) organy stanowi ą ce ce jednostek samorzą du du terytorialnego, 4) ogólnokrajowe organy zwi ą zków zków zawodowych oraz ogólnokrajowe w ładze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, 5) kościoły i inne zwi ą zki zki wyznaniowe, 6) podmioty okre ślone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym. 2. Podmioty, o których mowa w w ust. 1 pkt 3-5, mog ą   wystą  pić  z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw obj ę tych tych ich zakresem działania.

Art. 192. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do Trybuna łu Konstytucyjnego wyst ą   pić mogą : Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Są du du Najwyższego, Prezes Naczelnego Są du du Administracyjnego i Prezes Najwy ższej Izby Kontroli.

Art. 193. Każdy są d może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucj ą , ratyfikowanymi umowami mi ę dzynadzynarodowymi lub ustaw ą , jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnię cie sprawy toczą cej cej się  przed  przed są dem. dem. Art. 194. 1. Trybuna ł  Konstytucyjny sk łada się   z 15 sę dziów, dziów, wybieranych indywidualnie  przez Sejm na 9 lat spośród osób wyró żniają cych cych się  wiedz  wiedzą  prawnicz  prawniczą . Ponowny wybór do sk ładu Trybuna łu jest niedopuszczalny. 2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powo łuje Prezydent Rzeczy pospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sę dziów dziów Trybuna łu Konstytucyjnego. Art. 195. 1. Sę dziowie dziowie Trybuna łu Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urz ę du du są   niezawiśli i podlegają  tylko  tylko Konstytucji. 2. S ę dziom dziom Trybuna łu Konstytucyjnego zapewnia się  warunki  warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadają ce ce godności urzę du du oraz zakresowi ich obowi ą zków. zków. 3. Sę dziowie dziowie Trybuna łu Konstytucyjnego w okresie okres ie zajmowania stanowiska nie mogą  nale  należeć do partii politycznej, zwią zku zku zawodowego ani prowadzi ć działalności publicznej nie daj ą cej cej się  pogodzi   pogodzić z zasadami niezależności są dów dów i niezawisłości sę dziów. dziów.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 41/41

Art. 196. Sę dzia dzia Trybunału Konstytucyjnego nie mo że być, bez uprzedniej zgody Trybuna łu Konstytucyjnego, poci ą gni gnię ty ty do odpowiedzialno ści karnej ani pozbawiony wolności. Sę dzia dzia nie może by ć zatrzymany lub aresztowany, z wyj ą tkiem tkiem uję cia cia go na goącym r ą  c  ym uczynku przest ę   pstwa, je żeli jego zatrzymanie jest niezbę dne dne do zapewnienia  prawidłowego toku post ę   powania. O zatrzymaniu niezw łocznie powiadamia się  Pre  Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który mo że nakazać  natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Art. 197. Organizację  Trybuna   Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb post ę   powania przed Trybunałem określa ustawa.

TRYBUNAŁ STANU Art. 198. 1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w zwi ą zku zku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urz ę dowania, dowania, odpowiedzialność konstytucyjną   przed Trybunałem Stanu ponosz ą : Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, cz łonkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzy ł  kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Si ł Zbrojnych. 2. Odpowiedzialność konstytucyjną  przed   przed Trybuna łem Stanu ponosz ą  równie   również posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 107. 3. Rodzaje kar orzekanych przez Trybuna ł Stanu okre śla ustawa.

Art. 199. 1. Trybuna ł Stanu sk łada się  z  z przewodniczą cego, cego, 2 zastę   pców przewodnicz ą cego cego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona pos łów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastę   pcy przewodniczą cego cego Trybuna łu oraz co najmniej po łowa członków Trybuna łu Stanu powinni mie ć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sę dziego. dziego. 2. Przewodniczą cym cym Trybuna łu Stanu jest Pierwszy Prezes Są du du Najwyższego. 3. Członkowie Trybuna łu Stanu w sprawowaniu funkcji s ę dziego dziego Trybuna łu Stanu są  niezawi  niezawiśli i podlegają  tylko  tylko Konstytucji oraz ustawom. Art. 200. Członek Trybuna łu Stanu nie może być bez uprzedniej zgody Trybuna łu Stanu pocią gni gnię ty ty do odpowiedzialno ści karnej ani pozbawiony wolno ści. Członek Trybuna łu ącym Stanu nie może by ć zatrzymany lub aresztowany, z wyj ą tkiem tkiem uję cia cia go na gor ą  c  ym uczynku przestę   pstwa, je żeli jego zatrzymanie jest niezbę dne dne do zapewnienia prawidłowego toku post ę   powania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się  przewod  przewod2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 42/42

niczą cego cego Trybuna łu Stanu, który mo że nakazać  natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Art. 201. Organizację   Trybunału Stanu oraz tryb post ę   powania przed Trybunałem określa ustawa.

Rozdział IX ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI Art. 202. 1. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. 2. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 3. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności.

Art. 203. 1. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje dzia łalność organów administracji rzą dowej, dowej,  Narodowego Banku Polskiego, pa ństwowych osób prawnych i innych pa ństwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalno ści, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolowa ć działalność organów samorzą du du terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalno ści, gospodarno ści i rzetelności. 3. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolowa ć z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystuj ą   one maj ą tek tek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywi ą zuj zują  się  z   z zobowi ą za zań finansowych na rzecz  państwa.

Art. 204. 1. Najwyższa Izba Kontroli przedk łada Sejmowi: 1) analizę  wykonania  wykonania bud żetu państwa i założeń polityki pieni ężnej, 2) opinię  w  w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wyst ą   pienia, określone w ustawie. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 43/43

Art. 205. 1. Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą  Senatu   Senatu na 6 lat i mo że być ponownie powo łany tylko raz. 2. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska, z wy ją tkiem tkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywa ć innych zajęć zawodowych. 3. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, zwią zku zku zawodowego ani prowadzi ć  działalności publicznej nie daj ą cej cej się   pogodzić z godnością  jego  jego urzę du. du.

Art. 206. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie mo że być  bez uprzedniej zgody Sejmu poci ą gnię ty ty do odpowiedzialno ści karnej ani pozbawiony wolno ści. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie mo że by ć zatrzymany lub aresztowany, z wyją tkiem tkiem uję cia cia go ącym na gor ą  c  ym uczynku przest ę   pstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbę dne dne do za pewnienia prawidłowego toku post ę   powania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się   Marszałka Sejmu, który mo że nakazać  natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Art. 207. Organizację  oraz  oraz tryb działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Art. 208. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. 2. Zakres i sposób dzia łania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa. Art. 209. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powo ływany przez Sejm za zgodą  Senatu   Senatu na 5 lat. 2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie mo że zajmować innego stanowiska, z wyj ą ttkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywa ć innych zajęć zawodowych. 3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie mo że należeć  do partii politycznej, zwią zku zku zawodowego ani prowadzi ć  działalności publicznej nie daj ą cej cej się   pogodzić z godnością  jego  jego urzę du. du.

Art. 210. Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów pa ństwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 44/44

Art. 211. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może by ć bez uprzedniej zgody Sejmu poci ą gni gnię ty do odpowiedzialno ści karnej ani pozbawiony wolno ści. Rzecznik Praw Obywatelącym skich nie może by ć zatrzymany lub aresztowany, z wyją tkiem tkiem uję cia cia go na gor ą  c  ym uczynku przestę   pstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbę dne dne do zapewnienia prawidłowego toku post ę   powania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się   Marszałka Sejmu, który mo że nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 212. Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI Art. 213. 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. 2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporz ą dzenia, dzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwa ły.

Art. 214. 1. Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji s ą   powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie mo że należeć do partii politycznej, zwią zku zku zawodowego ani prowadzi ć działalności publicznej nie dają cej cej się  pogodzi  pogodzi ć z godnością  pe  pełnionej funkcji.

Art. 215. Zasady i tryb działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, jej organizację   oraz szczegółowe zasady powoływania jej członków okre śla ustawa.

Rozdzia ł X FINANSE PUBLICZNE Art. 216. 1. Środki finansowe na cele publiczne są   gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. 2. Nabywanie, zbywanie i obci ążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne nast ę  puje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 3. Ustanowienie monopolu nast ę  puje w drodze ustawy. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 45/45

ęcze 4. Zacią ganie ganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i por ę  c  zeń  finansowych przez  państwo nastę  puje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. ę cze 5. Nie wolno zaci ą ga gać po życzek lub udzielać gwarancji i por  i  por ę  czeń finansowych, w nastę   pstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 warto ści rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania warto ści rocznego produktu krajowego brutto oraz pa ństwowego długu publicznego okre śla ustawa.

Art. 217.  Nak ładanie podatków, innych danin publicznych, okre ślanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a tak że zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków nast ę   puje w drodze ustawy.

Art. 218. Organizację  Skarbu Państwa oraz sposób zarzą dzania dzania mają tkiem tkiem Skarbu Pa ństwa określa ustawa.

Art. 219. 1. Sejm uchwala bud żet państwa na rok bud żetowy w formie ustawy bud żetowej. 2. Zasady i tryb opracowania projektu bud żetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiada ć projekt ustawy bud żetowej, a tak że zasady i tryb wykonywania ustawy bud żetowej określa ustawa. 3. W wyj ą tkowych tkowych przypadkach dochody i wydatki pa ństwa w okresie krótszym niż rok mo że określać  ustawa o prowizorium bud żetowym. Przepisy dotycz ą ce ce  projektu ustawy budżetowej stosuje się  odpowiednio   odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium bud żetowym. 4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium bud żetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczę cia cia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospoę  finansow dark ę  finansową  na  na podstawie przedłożonego projektu ustawy. Art. 220. 1. Zwi ę kszenie kszenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę   Ministrów nie może powodowa ć  ustalenia przez Sejm wię kszego kszego deficytu  budżetowego ni ż przewidziany w projekcie ustawy bud żetowej. 2. Ustawa bud żetowa nie może przewidywać  pokrywania deficytu bud żetowego  przez zacią ganie ganie zobowią zania zania w centralnym banku pa ństwa.

Art. 221. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium  budżetowym, zmiany ustawy bud żetowej, ustawy o zacią ganiu ganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez pa ństwo przysługuje wyłą czcznie Radzie Ministrów.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 46/46

Art. 222. Rada Ministrów przedk łada Sejmowi najpóźniej na 3 miesią ce ce przed rozpoczę ciem ciem roku bud żetowego projekt ustawy bud żetowej na rok nastę   pny. W wyj ą tkowych tkowych  przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Art. 223. Senat może uchwalić poprawki do ustawy bud żetowej w cią gu gu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.

Art. 224. 1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w cią gu gu 7 dni ustaw ę  budżetową   albo ustawę  o   o prowizorium bud żetowym przedstawioną   przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium bud żetowym nie stosuje si ę  przepisu  przepisu art. 122 ust. 5. 2. W przypadku zwrócenia si ę  Prezydenta   Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybuna łu Konstytucyjnego w sprawie zgodno ści z Konstytucją  ustawy  ustawy bud żetowej albo ustawy o  prowizorium bud żetowym przed jej podpisaniem, Trybuna ł orzeka w tej sprawie nie później niż w cią gu gu 2 miesię cy cy od dnia z łożenia wniosku w Trybunale.

Art. 225. Jeżeli w cią gu gu 4 miesię cy cy od dnia przed łożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w cią gu gu 14 dni zarz ą dzi dzić skrócenie kadencji Sejmu.

Art. 226. 1. Rada Ministrów w ci ą gu gu 5 miesię cy cy od zakończenia roku bud żetowego przedk łada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy bud żetowej wraz z informacją  o stanie zadłużenia państwa. 2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się  z  z opini ą  Najwy  Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ci ą gu gu 90 dni od dnia przed łożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę   o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Art. 227. 1. Centralnym bankiem pa ństwa jest Narodowy Bank Polski. Przys ługuje mu wyłą czne czne prawo emisji pienią dza dza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej.  Narodowy Bank Polski odpowiada odpowiada za warto ść polskiego pieni ą dza. dza. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego s ą : Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieni ężnej oraz Zarzą d Narodowego Banku Polskiego. 3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powo ływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat. 4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie mo że należeć  do partii politycznej, zwią zku zku zawodowego ani prowadzi ć działalności publicznej nie dają cej cej się  pogodzić z godnością  jego  jego urz ę du. du.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 47/47

5. W sk ład Rady Polityki Pieni ężnej wchodzą  Prezes  Prezes Narodowego Banku Polskiego  jako przewodniczą cy cy oraz osoby wyró żniają ce ce się   wiedzą   z zakresu finansów,  powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat. 6. Rada Polityki Pieni ężnej ustala corocznie założenia polityki pieni ężnej i przedk łada je do wiadomo ści Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę  Ministrów   Ministrów projektu ustawy bud żetowej. Rada Polityki Pieni ężnej, w cią gu gu 5 miesię cy cy od zakończenia roku bud żetowego, sk łada Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieni ężnej. 7. Organizację  i   i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegó łowe zasady powoływania i odwo ływania jego organów okre śla ustawa.

Rozdział XI STANY NADZWYCZAJNE Art. 228. 1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, je żeli zwyk łe środki konstytucyjne s ą  nie  niewystarczają ce, ce, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyj ą tkowy tkowy lub stan kl ę ski ski żywiołowej. 2. Stan nadzwyczajny mo że być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporzą dzenia, dzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. 3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mog ą  zosta   zostać ograniczone wolno ści i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, okre śla ustawa. 4. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat maj ą tkowych tkowych wynikają cych cych z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. 5. Działania podję te te w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego musz ą  odpo  odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania pa ństwa. 6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mog ą  być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorz ą du du terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. 7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ci ą gu gu 90 dni po jego zako ńczeniu nie może być  skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą  być  przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorzą du du terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają  odpowiedniemu   odpowiedniemu przed łużeniu. Wybory do organów samorz ą du du terytorialnego są  możliwe tylko tam, gdzie nie zosta ł  wprowadzony stan nadzwyczajny.

Art. 229. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 48/48

W razie zewnę trznego trznego zagrożenia państwa, zbrojnej napa ści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umowy mi ę dzynarodowej dzynarodowej wynika zobowi ą zanie zanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na cz ęści albo na całym terytorium pa ństwa.

Art. 230. 1. W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju pa ństwa, bezpieczeństwa obywateli lub porzą dku dku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyj ą ttkowy na części albo na całym terytorium pa ństwa. 2. Przedłużenie stanu wyją tkowego tkowego może nastą   pić  tylko raz, za zgodą  Sejmu   Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.

Art. 231. Rozporzą dzenie dzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyj ą tkowego tkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w cią gu gu 48 godzin od podpisania rozporz ą dzedzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporzą dzenie dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić  bezwzglę dn dną  wię kszo kszością  głosów w obecno ści co najmniej  połowy ustawowej liczby posłów.

Art. 232. W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych nosz ą cych znamiona kl ę ski ski żywiołowej oraz w celu ich usuni ę cia cia Rada Ministrów może wprowadzić  na czas oznaczony, nie dłuższy niż  30 dni, stan kl ę ski ski żywiołowej na części albo na całym terytorium pa ństwa. Przedłużenie tego stanu mo że nastą   pić za zgodą  Sejmu.  Sejmu.

Art. 233. 1. Ustawa określają ca ca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyją tkowego tkowego nie mo że ograniczać  wolności i praw określonych w art. 30 (godno ść cz łowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialno ści karnej), art. 45 (dost ę   p do są du), du), art. 47 (do bra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko). 2. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłą cznie cznie z powodu rasy, p łci, ję zyka, zyka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz mają tku. tku. 3. Ustawa określają ca ca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klę ski ski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa okre ślone w art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolno ść osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się  i   i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo w łasności), art. 65 ust. 1 (wolno ść  pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 49/49

 bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku).

Art. 234. 1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie mo że zebrać się  na   na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporz ą dzenia dzenia z mocą  ustawy   ustawy w zakresie i w granicach okre ślonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporzą dzenia dzenia te podlegają  zatwierdzeniu  zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 2. Rozporz ą dzenia, dzenia, o których mowa w ust. 1, maj ą   charakter źródeł  powszechnie obowią zuj zują cego cego prawa.

Rozdział XII ZMIANA KONSTYTUCJI Art. 235. 1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej. 2. Zmiana Konstytucji nast ę  puje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym  brzmieniu przez prz ez Sejm i nastę   pnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. 3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji mo że odbyć się   nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. 4. Ustawę   o zmianie Konstytucji uchwala Sejm wię kszo kszością   co najmniej 2/3 głosów w obecno ści co najmniej po łowy ustawowej liczby pos łów oraz Senat bezwzglę dn dną  wi  wi ę kszo kszością  g  g łosów w obecno ści co najmniej połowy ustawowej licz by senatorów. 5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniają cej cej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się  nie   nie wcześniej niż sześćdziesią tego tego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy. 6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII,  podmioty okre ślone w ust. 1 mog ą  za  za żą da dać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzają cego. cego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają  si  si ę  do   do Marszałka Sejmu, który zarzą dza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w cią gu gu 60 dni od dnia z łożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyj ę ta, ta, jeżeli za tą  zmian   zmianą  opowiedzia   opowiedziała się  wi  wię kszo kszość głosują cych. cych. 7. Po zako ńczeniu postę   powania okre ślonego w ust. 4 i 6 Marsza łek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną  ustaw   ustawę  do  do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę  w cią gu gu 21 dni od dnia przedstawienia i zarzą dza dza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 50/50

Rozdzia ł XIII PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE Art. 236. 1. W okresie 2 lat od dnia wej ścia w życie Konstytucji Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekty ustaw niezb ę dnych dnych do stosowania Konstytucji. 2. Ustawy wprowadzają ce ce w życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotycz ą cym cym postę  powania przed są dami dami administracyjnymi zostaną  uchwalone   uchwalone przed up ływem 5 lat od dnia wej ścia w życie Konstytucji. Do czasu wejścia w życie tych ustaw obowią zuj zują  przepisy   przepisy dotycz ą ce ce rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Są du Administracyjnego.

Art. 237. 1. W okresie 4 lat od dnia wej ścia w życie Konstytucji w sprawach o wykroczenia orzekają  kolegia   kolegia do spraw wykrocze ń przy są dach dach rejonowych, przy czym o karze aresztu orzeka są d. d. 2. Odwołanie od orzeczenia kolegium rozpoznaje s ą d. d. Art. 238. 1. Kadencja konstytucyjnych organów w ładzy publicznej i osób wchodz ą cych cych w ich sk ład wybranych lub powo łanych przed wejściem w życie Konstytucji kończy się  z  z upływem okresu ustalonego w przepisach obowi ą zuj zują cych cych przed dniem wejścia w życie Konstytucji. 2. W przypadku gdy przepisy obowi ą zuj zują ce ce przed dniem wej ścia w życie Konstytucji nie ustalały tej kadencji, a od dnia wyboru lub powo łania upłynął  okres dłuższy niż  ustalony przez Konstytucj ę , kadencja konstytucyjna organów w ładzy publicznej lub osób wchodz ą cych cych w ich sk ład upływa po roku od dnia wejścia w życie Konstytucji. 3. W przypadku gdy przepisy obowi ą zuj zują ce ce przed dniem wej ścia w życie Konstytucji nie ustalały tej kadencji, a od dnia wyboru lub powo łania upłynął  okres krótszy niż  ustalony przez Konstytucję   dla konstytucyjnych organów w ładzy  publicznej lub osób wchodzą cych cych w ich sk ład, czas, w którym organy te lub osoby pełniły funkcje według przepisów dotychczasowych, wlicza si ę  do  do kadencji ustalonej w Konstytucji.

Art. 239. 1. W okresie 2 lat od dnia wej ścia w życie Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodno ści z Konstytucją  ustaw   ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są   ostateczne i podlegają   rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie Trybuna łu Konstytucyjnego wi ę kszo kszością  2/3   2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby pos łów. Nie dotyczy to orzeczeń wydanych w nast ę   pstwie pytań prawnych do Trybuna łu Konstytucyjnego. 2. Post ę   powanie w sprawach o ustalenie ustal enie przez prz ez Trybunał Konstytucyjny powszechnie obowi ą zuj zują cej cej wyk ładni ustaw, wszczę te te przed wejściem w życie Konstytucji, podlega umorzeniu. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 51/51

3. Z dniem wej ścia w życie Konstytucji uchwa ły Trybuna łu Konstytucyjnego w sprawie ustalenia wyk ładni ustaw tracą  moc  moc powszechnie obowi ą zuj zują cą . W mocy pozostają  prawomocne   prawomocne wyroki s ą du du oraz inne prawomocne decyzje organów władzy publicznej, podj ę te te z uwzglę dnieniem dnieniem znaczenia przepisów ustalonego  przez Trybunał  Konstytucyjny w drodze powszechnie obowi ą zuj zują cej cej wyk ładni ustaw.

Art. 240. W okresie roku od dnia wej ścia w życie Konstytucji ustawa bud żetowa może przewidywać pokrywanie deficytu bud żetowego przez zacią ganie ganie zobowi ą za zań w centralnym banku pa ństwa.

Art. 241. ą  1. Umowy mi ę dzynarodowe dzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolitą  Polsk    Polsk ą  na podstawie obowi ą zuj zują cych cych w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw uznaje si ę   za umowy ratyfikowane za uprzednią  zgod   zgodą  wyra   wyrażoną  w   w ustawie i stosuje się  do   do nich przepisy art. 91 Konstytucji, jeżeli z treści umowy mi ę dzynarodowej dzynarodowej wynika, że dotyczą  one  one kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji. 2. Rada Ministrów w ci ą gu gu 2 lat od wej ścia w życie Konstytucji przedstawi Sejmowi wykaz umów mi ę dzynarodowych dzynarodowych zawierają cych cych postanowienia niezgodne z Konstytucją . 3. Senatorowie wybrani przed dniem wej ścia w życie Konstytucji, którzy nie ukońą  zostali czyli 30 lat, zachowują  swoje   swoje mandaty do ko ńca kadencji, na któr ą  zostali wy brani. 4. Połą czenie czenie mandatu posła lub senatora z funkcj ą  lub   lub zatrudnieniem, których dotyczy zakaz określony w art. 103, powoduje wyga śnię cie cie mandatu po up ływie miesią ca ca od dnia wej ścia w życie Konstytucji, chyba że poseł albo senator wcześniej zrzeknie się  funkcji  funkcji albo ustanie zatrudnienie. 5. Sprawy b ę dą ce ce przedmiotem postę   powania ustawodawczego albo przed Trybunałem Konstytucyjnym b ą dź Trybunałem Stanu, a rozpocz ę te te przed wejściem w życie Konstytucji, s ą   prowadzone zgodnie z przepisami konstytucyjnymi obowią zuj zują cymi cymi w dniu rozpocz ę cia cia sprawy. 6. W okresie 2 lat od dnia wej ścia w życie Konstytucji Rada Ministrów ustali, które z uchwał Rady Ministrów oraz zarzą dze dzeń ministrów lub innych organów administracji rzą dowej, dowej, podj ę te te lub wydane przed dniem wej ścia w życie Konstytucji, wymagają   - stosownie do warunków okre ślonych w art. 87 ust. 1 i art. 92 Konstytucji - zastą   pienia ich przez prze z rozporzą dzenia dzenia wydane na podstawie upowa żnienia ustawy, której projekt w odpowiednim czasie Rada Ministrów przedstawi Sejmowi. W tym samym okresie Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekt ustawy określają cej, cej, które akty normatywne organów administracji rz ą dowej, dowej, wydane przed dniem wej ścia w życie Konstytucji, stają  się  uchwa   uchwałami albo zarzą dzeniami dzeniami w rozumieniu art. 93 Konstytucji. 7. Obowi ą zuj zują ce ce w dniu wej ścia w życie Konstytucji akty prawa miejscowego oraz  przepisy gminne staj ą  si  się  aktami  aktami prawa miejscowego w rozumieniu art. 87 ust. 2 Konstytucji. 2009-11-16

©Kancelaria Sejmu

s. 52/52

Art. 242. Tracą  moc:  moc: 1) ustawa konstytucyjna z dnia 17 pa ździernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach mię dzy dzy władzą   ustawodawczą   i wykonawcz ą   Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzą dzie dzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426, z 1995 r. Nr 38, poz. 184 i Nr 150, poz. 729 oraz z 1996 r. Nr 106, poz. 488), 2) ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 67, poz. 336 i z 1994 r. Nr 61, poz. 251).

Art. 243. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wchodzi w życie po upływie 3 miesię cy cy od dnia jej ogłoszenia.

2009-11-16