KIMIA ANORGANIK II TITANIUM TITANIUM DAN ZIRKONIUM
OLEH: NAMA ANGGOTA KELOMPOK
NIM
KOMANG TRIYANI TRIYANI WIDIASTUTI
1313031049
INDAH SRI WAHYUNINGSIH I PUTU JUNIA PURWANTO
1313031061 1313031063
: IV/C SEMESTER :
JURUSAN PENDIDIKAN KIMIA
UNIVERSITAS UNIVERSITAS PENDIDIKAN GANESHA SINGARAJA 2014
BAB I PENDAHULUAN
A. LAT LATAR BLAKA BLAKANG NG G!"!#$%# IV B &'$% ()*+,'- $!"!#$%# -%#*%-)#)(%. U#*' (%"% $!"!#$%# IV B -+%*' (%"% '#*' -%#*)*) %)-' '#*' ,"! ( %#$ !#2)$'%*) +"+-!##% ()%)) !"+ *', '")- (. U#*' U#*''#* '#*' ' %#$ %#$ -+%* -+%*' ' (%"% (%"% $!"!#$ $!"!#$%# %# IV B %)-' %)-' T)-%# T)-%#)' )' 5T) 5T)77 8)!# 8)!#)' )' 587 587 H%2#)' 5H27 (%# R'-+2!()' 5R2. B+,+% B+,+%%% *)2%*)2%- $!"!#$ $!"!#$%# %# )#) (%%(%%- )-% )-% ")%")%- (%"% (%"% S)*-+ S)*-+ P+)!( P+)!() ) U#*' U#*'.. K!#2)$ K!#2)$'% '%*) *) +"+-!# -+"'% '#*' )#) %(%"% 5#1( #* . B)"%#$%# !*)(%*) %#$ *+)#$ ()&'%) %(%"% ;7 ;3 (%# ;47 #%'# '#-' 8 (%# H2 ()&'%) ,)"%#$%# !*)(%*) ;1. B)"%#$%# !*)(%*) ;4 ()%-%%# "+,) *-%,)" (%) "%)##% %+#% ,)"%#$%# !*)(%*) %#$ "+,) +#(% +#$%"%) ()*!!*)!#%*).S++-) %#$ -+&%() %(% T)-%#)'. T);3 < T); ; T);4 T); < T)0 ; T);4 L!$%"!$% )#) *%#$%- +%*7 +'%%# !#('-! %#$ ,%) +'#%) -)-) ()() (%# -)-) =%) %#$ -)#$$). T)(% +%-)2 %(% *'' %% -+-%) &)% ()%#%*%# (+#$%# O %(% *'' () %-%* 600 C %%# +,+#-' MO7 *+(%#$ (+#$%# %"!$+# %%# +,+#-' M>4. D%"% "%'-%# %*% %-%' ,%*%7 "!$% )#) -)(%"% "%'- %+#% &'*-' +,+#-' !*)(%#% *+,%$%) +")#('#$. M+*)'# ,+$)-'7 8 "%'- (%"% A?'%+$)% *+(%#$ T) (%%- "%'- (%"% H@ %#$ +'()%# +,+#-' HT)@6 (%# H. H2 +'#%) &%)&%) %-! %#$ *%% (+#$%# 8 (%# !"+ %+#% )-' +('%#% +)")) *)2%- %#$ *%%. M%% (%) %"%*%# )#)"% +('%#% *'% ())*%%#. P%(% %%"% )#)7 '*'* %%# (),%%* "+,) "%#&'- +#$+#%) )!#)' (%# -)-%#)' *%&%.
B. RUMU RUMUSA SAN N MASAL MASALAH AH 1. B%$%)%#% B%$%)%#% *+&%% *+&%% *)#$%*)#$%- +#+'%# +#+'%# -)-%#)' -)-%#)' (%# )!#) )!#)' ' . B%$%) B%$%)%#% %#% +,+%( +,+%(%%% %%%# # (%# ()*-),' ()*-),'*) *) -)-%#) -)-%#)' ' (%# )!#)' )!#)' (%"% (%"% +*+# +*+#% %%%## %%##% % %(% "%)*%# +% ,') 3. B%$%)%#% B%$%)%#% =%% )*!"%*) )*!"%*)77 *)2%-*)2 *)2%-*)2%%- (%# +#$$'#%%# +#$$'#%%# -)-%#)' -)-%#)' (%# (%# )!#)' )!#)' 4. B%$%) B%$%)%#% %#% *-' *-'-' -' (%# *)2%*)2%-*) *)2%2%- !*)(%7 !*)(%7 !*)(% =%'% =%'%# # (%# *'"2)(% *'"2)(% -)-%# -)-%#)' )' (%# )!#)' . B%$%)%#% B%$%)%#% *)2%-*)2 *)2%-*)2%%- (%# +%*) +%*)+%*) +%*) %")(% %")(% -)-%#)' -)-%#)' (%# (%# )!#)' )!#)'
6. B%$%)%#% *)2%-*)2%- *+#%% !*!%#)!# (%) -)-%#)' (%# )!#)' E. B%$%)%#% *)2%-*)2%- %,)(% (%# #)-)(% -)-%#)' (%# )!#)' F. B%$%)%#% *)2%-*)2%- !"+* -)-%#)' (%# )!#)' (+#$%# ,)"%#$%# !*)(%*) IV (%# III *+-% ,)"%#$%#,)"%#$%# !*)(%*) "+,) +#(%
C. TUJUAN 1. M+#&+"%*%# *+&%% *)#$%- +#+'%# -)-%#)' (%# )!#)' 2. M+#&+"%*%# +,+%(%%%# (%# ()*-),'*) -)-%#)' (%# )!#)' (%"% +*+#%%%##% %(% "%)*%# +% ,') 3. M+#&+"%*%# =%% )*!"%*)7 *)2%-*)2%- (%# +#$$'#%%# -)-%#)' (%# )!#)' 4. M+#&+"%*%# *-'-' (%# *)2%-*)2%- !*)(%7 !*)(% =%'%# (%# *'"2)(% -)-%#)' (%# )!#)' 5. M+#&+"%*%# *)2%-*)2%- (%# +%*)+%*) %")(% -)-%#)' (%# )!#)' 6. M+#&+"%*%# *)2%-*)2%- *+#%% !*!%#)!# (%) -)-%#)' (%# )!#)' 7. M+#&+"%*%# *)2%-*)2%- %,)(% (%# #)-)(% -)-%#)' (%# )!#)' 8. M+#&+"%*%# *)2%-*)2%- !"+* -)-%#)' (%# )!#)' (+#$%# ,)"%#$%# !*)(%*) IV (%# III *+-% ,)"%#$%#,)"%#$%# !*)(%*) "+,) +#(%
BAB II PMBAHASAN
A. SJARAH SINGKAT PNMUAN TITANIUM DAN 8IRKONIUM 1. TITANIUM 5L%-)#: -)-%#*7 %#% +-%% ,') (%"% )-!"!$) !%) D)-+'%# !"+ W)"")% G+$! () -%'# 1E91 (%# ()#%%%# !"+ K"%!- () -%'# 1E9. T)-%#)' %#$ -)(% '#) ()+*)%%# !"+ N)"*!# (%# P+--+**!# () -%'# 1FFE7 -+-%) '#*' %#$ '#) -)(% (),'%- *%%) %(% -%'# 1910 !"+ H'#-+ (+#$%# =%% +%#%*%# T)C"4 (+#$%# #%-)' (%"% ,! ,%&%. . 8IRKONIUM 8)=!#)' %(%"% *+,'-%# '#-' "!$% ,+%#% '-) %,'%,'7 ,+,+#-' )*-%" 5%!27 "'#%7 (%%- ()-+% (%# ()'"' ,)"% '#) &'$% -%%# -+%(% '(%% ,%%# %). L!$% %#$ ()-+'%# !"+ M.H. K%"%!- %(% -%'# 1EFF (%"% ,+#-' )#+%" )=!# )#) -)(% ()-+'%# () %"% (%"% ,+#-' ,+,%* -+-%) *+,%$) !*)(% %-%' *)")%- (%"% +% ,') (%# ,+,%-'%# (%"% %(% +=)". L!$% )#) +)")) "%,)#$ 8 (+#$%# #!! %-! +"%-)+ 9174. 8)!#)' ()-+'%# (%"% &'"% ,%#% () ,)#-%#$,)#-%#$ -)+ S7 (%# &'$% -+"% ())(+#-)2)%*)%# (%"% %-%%) (%# +-+!. A#%")*)* ,+,%-'%# ,'"%# %#$ ()%,)" (%) ,+,%$%) )*) A!""! +#'#&'%# %#('#$%# )!#)' %#$ -)#$$)7 (),%#()#$%# (+#$%# ,+,%-'%# ,'). K+'()%# %(% -%'# 1F97 ()-+'%# !#!")#) +'#)#$%# )#+%" ,%((+"+)-+ %(%"% ,+#-' %"%) (%) !*)(% )!#)'. S+())- +)")) ++#-)#$%# +!#!) %+#% +"%#$%%##%. T)-) "+,' %#$ *%#$%- -)#$$) )!#)% 5E0C +,'% +#$+#(%")%# +-','%# )*-%" -'#$$%" *'")-7 %+#% -)(% %(% %(% %#$ ,)*% +#%%# ,%%# (%"% +%(%%# =%) #%. N%'#7 *-%,)")*%*) !*)(% )!#)' ',) -+"% ()+%")*%*)%# *+&% ()#)7 (+#$%# !(' *)#-+-)* *-%,)" )!#)% ()++#%"%# %(% -%'# 1930. M+*)'# ',)7 )-' (%"% ,+#-' !"))*-%")# +%): )#) ()$'#%%# *+,%$%) ,%%# -%%# %) ,%%#7 *%#$%- -%%# -+%(% ))% (%# %#%* 5)#$$% 40C. T'&' -%'# +'()%#7 J+%# %") )#+%" MV S-%=+",+$ (%# K. C'(!,% +#+'%# %"%) )!#)% ',) (%"% ,+#-' ,'-)%# )!*!)* -+%*' (%"% +-%)=- )!#. I#) ()%#$$% *+,%$%) %*)" *%)#$%# (%) !*+* +-%)=-)%-)!#7 -+-%) ('% )"'%# -)(% ,+)) )#+%" %#$ ='' +#-)#$ '#-' +,+)%# #%% +*). P+#+'%# )-' ()!#2)%*) +"%"') ()2%*) *)#%> 7 +,'-)%# %(%#% )-% %"%) '#-' !(' *)#-+-)*. S++-) *+,%$)%# ,+*% -',' +#$$%#-) ,+")%#7 $%$%*%# +!('*) )*-%" ',) )!#)%-'#$$%" '#='" () ,+#% %% )"'%# +#=%) (%# *+,%$'#% %-+) ,%'
'#-' ()$'#%%# (%"% "%*+ (%# %")%*) !-) "%)##%. P!('*)#% %)#% +"%%') *)#-+-)* *+,+"'#%7 *++-) *)#-+-) *-!#-)' -)-%#%-7 *)#-+-)* '-)"7 YAG 5Y--)' %"')#)' $%#+- (%# GGG 5$%(!")#)' $%"")' $%#+-. B+,+%% +#+")-)%# %%" (%"% +-','%# )*-%" -'#$$%" ()+#(%")%# ',) )!#)% -+&%() () P+%#=)* -%'# 1960%#7 ,%#% ++&%%# %#$ ()"%'%# !"+ Y. R!'")# (%# R. C!""!#$'+*. T+#) )#) +"),%-%# )!#)% =%) %#$ -+%#('#$ (%"% '")- -))*%(%- )!#)% %*)7 (+#$%# +-','%# )*-%" (%) "+"+%#: P!*+* ,+#%% %(% ()#$)#7 *+,'% +2++#*) -+%(% *)*-+ %) +#()#$)# %#$ ()$'#%%#. M+*)'# +#&%#&)%#7 '%% )#) %#% +#$%*)"%# )*-%" +=)". K+'()%#7 S!)+- )"'%# () ,%% VV O*)! () I#*-)-'- @)*)% L+,+(+ () M!*! +#+'#%%# -+#)7 %#$ +'()%# ,+#%% +=!,%%# -+#$!% 5*+,'% *)#()%# ,%) +%(% ,+#-'()()#$)#%# %(% %) %-%' ,+#-' )*-%" %(%#$%(%#$ -','. M++% +#%%) @)%#)- +%-% *+-+"% #%% "+,%$% @IAN 5@)*) I#*-)-'- A%(+) I"'7 -%) #%% )-' -)(% ()$'#%%# () "'% U#) S!)+-. T+!,!*%# ++% ()-+,)-%# %(% -%'# 19E37 (%# !('*) !+*)%" ()'"%) %(% 19E6. P%(% -%'# 19F0 !('*) $"!,%" -%'#%# -+"% +#=%%) 0 &'-% %%- 510 -!#.
B. KBRADAAAN DAN DISTRIBUSI TITANIUM DAN 8IRKONIUM DALAM PRSNYAWAANNYA PADA LAPISAN KRAK BUMI. 1. TITANIUM T)-%#)' ()-+'%# () +-+! (%# () (%"% %-%%). B+,%-'%# %#$ ()%,)" !"+ )*) A!""! 1E +#'#&'%# +,+%(%%# T)O *+,%#% 171. G%)*$%)* -)-%#)' !*)(% *%#$%- &+"%* -+")%- () *+-' ,)#-%#$,)#-%#$ -)+ M. U#*' )#) +'%%# '#*' +*+,)"%# -+,%#% %(% +% ,'). T)-%#)' *+"%"' %(% (%"% )$#+!'* !=* 5,+,%-'%# (%# (%"% *+()+# %#$ ()%,)" (%) ,+,%-'%# -+*+,'-. I% &'$% -+(%%- (%"% )#+%" '-)"+7 )"+#)-+ (%# *+#+ (%# -+(%%- (%"% -)-%#%-+ (%# ,)&) ,+*). T)-%#)' &'$% -+(%%- () (+,' ,%-',%%7 (%"% -+-','%# (%# (%"% -',' %#'*)%. L!$% )#) %#% ()'-%'-) () "%,!%-')' *%%) %(% -%'# 19467 K!"" +#'#&'%# =%% +!('*) -)-%#)' *+=%% !+*)" (+#$%# ++('*) -)-%#)' -+-%"!)(% (+#$%# %$#+*)'. M+-!(% )#) %#$ ()%%) *+=%% '' *%%- )#). S+"%#&'-#% "!$% -)-%#)' (%%- ()'#)%# (+#$%# =%% +(+!!*)*)%# )!(%#%. . 8IRKONIUM
8)!#)' ,+%*%" (%) ,)&) '-%% )#+%" )!# 5)=!#)' *)")=%-+7 8S)O4 (%# ,%(("+)-+ 5)=!#)' !)(+7 8O. K+('% )#+%" )#) ()&'%) (%"% ,+#-' *+#%% (+#$%# %2#)'. P%(% ''#% )!# +#$%#('#$ '#*' ,+*)7 %"*)' *!()'7 %#$%#7 (%# '#*' "%)##% %#$ +#+,%,%# %#% %(% )!# ,+%)%*)7 *++-) '-) ,+#)#$ )#$$% '#)#$7 +)&%'%#7 =!"%- ++%%#7 '#)#$ +=!"%-%#7 (%# $+"%7 *)*)-) )*-%" !#!")#7 )*%-)7 ())%)(%7 (%# ()-+-%$!#%"7 )"% ")")# *%%) "!$%7 ,+"%%# *+'#% -)(% ,+%-'%#7 ++%*%# 67E77 ,+%- &+#)* 4767F7 )#(+* +2%*) 1797197 )"%#$ )&% 0717 (%# -)-) "+,' .000!C. D+!*)- )#) -+(%%- () US7 A'*-%")%7 (%# B%*)". 8)!# ()-+'%# ''#% %(% ,%-'%# ,+' (%# (%"% +))" *+-% %*) *+,%$%) ,%-'%# ,+' %*)" +!*). D%"% ,+#-' )#)7 )!#*+)#$ ,+=%' (+#$%# *)")%7 )"+#)-7 (%# '-)". S+,%$)%# ,+*%(%) )!# %#$ ()$'#%%# (%"% )#('*-) *%%- )#) ,+%*%" (%) %*)(%# +))". C. CARA ISOLASI7 8IRKONIUM.
SI@ATSI@AT
DAN
PNGGUNAAN
TITANIUM
DAN
1. TITANIUM %. P!*+* K!"" •
T)-%#)' ()%"% -+(%%- (%"% ,+#-' ,)&) *++-) '-)" 5T)O (%# )"+#)- 5 @+T)O3. R'-)" ()$'#%%# (%"% ,+#-' %"%)7 *+(%#$%# )"+#)- ()!*+* '#-' +#$)"%#$%# %- ,+*) %#$ -+(%%- () (%"%#%7 *+)#$$% +#$%#('#$ -)-%#)' ()!*)(% %")#$ *+())F. R'-)" ()%*'%# + (%"% +%-! 2"')()+( ,+*%% $%* "! (%# %,!#. M%-+) -+*+,'- ()%#%*%# *%%) 1.6@ 5900C (%# %*)" +%*) ))%#% %(%"% -)-%#)' -+-%"!)(% '#) 5T)C"4 (%# %,!# !#!*)(%. M+%#)*+ +%*)#% %)-':
T)O ; C" T)C"4 ; CO •
L!$% +'()%# ()%*'%# + (%"% -%#$) +#'")#$%# ,+*% (%# ()%#%*%#. P!*+* )#) +#$$'#%%# +-!(+ (+*-)"%*) 2%*)!#%" (%# +*))-%*) '#-' +)*%%# !-!%# %+#% +,%#%%# %(% !*+* +-%% !-!%# &'$% )'- -+"!)#%*) . *+)#$$% !-!%# %'* ())"%#$%#7 !-!%# %#$ ())"%#$%# %)-' "!)(% "!$% -+%*' ,+*)7 %#%()'7 )!#)'7 *)")!#7 (%# %$#+*)'. P%(% !*+* )#) ()%*)"%# =%)%# -)(% ,+%#%.
•
S+"%#&'-#%7 *+-+"% ()'#)%# -)-%#)' -+-%"!)(% ()-%#*2+ 5(%"% ,+#-'
=%)%#
+
,+&%#%
+%-!
*-%)#"+**
*-++".
K+'()%#
()-%,%%# %$#+*)' (%# +%=-! -+*+,'- ()%#%*%# *%%) 01@ 51.100C. "%"'7 A$!# ()!% + (%"% %(% *+)#$$% '(%% %%# ())"%#$ (%# '-' +#=+$% -+!#-%)#%*) !"+ !*)$+# %-%' #)-!$+#. M%$#+*)' ,++%*) (+#$%# "! +#$%*)"%# %$#+*)' "!)(% =%) *+)#$$% +#$%*)"%# %(%-%# -)-%#)' '#). •
K+'()%# %(%-%# -)-%#)' ()+"'%%# (%) (%"% +%-! (%# +'()%# (+#$%# +#$$'#%%# %) (%# %*% "!)(% '#-' +#$)"%#$%# +"+,)%# %$#+*)' (%# %$#+*)' "!)(%. P%(%-%# %#$ ()%*)"%# %(%"% "!$% ,+!) %#$ ()*+,'- *!#*. M+%#)*+ +%*)#% %)-':
T)C"4 ; M$ T) ; M$C" •
S!#* -)-%#)' '#) +'()%# ()',% +#&%() +"+-!(%5"++#$%# *!#* +"%"') -%#'+"+-!(%. P%(% !*+* )#)7 *!#* ()=%' (+#$%# ,+,%$%) %=% ,+*) (%# ()"%* *+)#$$% +#$%*)"%# +"+-!(% *!#*.
•
L%"' +"+-!(% *!#* ()-+%-%# (%"% %' -'#$' ,'*' '#-' ()=%)%#. D%"% %(% %)=!!"+( -+,%$% ,'*' ")*-)7 +"+-!(% *!#* ()"+"+%# '#-' +,+#-' )#$!-. S+'% '(%% (%"% %(% ())"%#$%# 5+,+#-' '%#$ %% %-%' %-!*2+ ())*) (+#$%# %$!# '#-' +#=+$% !#-%)#%*)7 %)#% %%# +,+' (%# +,+#-' ,%-%#$%# -)-%#)' '#).
,. P!*+* V%# A+" (+ B!+ P%(% !*+* )#) %(%"% +#$',% "!$% +#&%() !!#+#!!#+# "%)##% *++-) "!$% )!()(+. S%"% *%-' "!$% %#$ ,)*% () !*+* +#$$'#%%# %# A+" )#) %(%"% T)-%#)'. T) ()%#%*%# (+#$%# I %(% *'' 0=. T) ,+',% +#&%() T)I4 7 -+-%) %*)"#% -)(% '#). = ()%#%*%# (+#$%# %#%* ,+"+,) %)-' %(% *'' 1400=7 *+)#$$% T)I4 -+'%) +#&%() T) (%# I. R+%*)#% *+,%$%) ,+)'-: T) ; I < T)I4 T)I4 < T) ; I . 8IRKONIUM
S',+ '-%% 8)!#)' %)-' )#+%" )=!#7 8S)O4 (%# ,%((+"+)-+7 8O. U#-' ++!"+ "!$% )=!#)'7 8O ()!*+* +#''- +-!(% *++-) %"#% %(% -)-%#)' 5!*+* K!"": 8O5* ; C5* ; C"5$ 8C"45$ ; CO5$ P%(% -%% )#) )%)% +#$!-!7 %)-' %2#)'5IV "!)(%7 H2C"47 (%%())*%%# (%) )=!#)'5IV "!)(% (+#$%# *',")%*) 2%*)!#%". @%*) *+#%% %2#)' +#',") %(% *'' *+)-% 319!C7 (%# *+#%% )=!#)' %(% *'' *+)-% 331!C. K+'()%#7 8C"4 '#) ()+('*) (+#$%# "!$% %$#+*)' +#''- +*%%%# +%*): 8C"45$ ; M$ 5" 8 5* ; M$C" 5" D+#$%# +-!(+ %#%+"(+ ,!+7 )=!#)' ()%#%*%# (%"% %(% %#$ ()+%'%*) (+#$%# *+())- )!()#+ )#$$% -++%-'+ *+)-% 00!C (+#$%# 8I4 %#$ ()%*)"%# +#&%() 2%*+ '%. S+#%% )#) +'()%# ()%#%*%# (+#$%# 2)"%+#- !"25W %(% *'' 1300!C )#$$% -+&%() (+!!*)*) (%# "!$% '#) 8 +#$+#(% %(% 2)"%+#. SIFAT FISIKA
S),!" M%**% %-! K!#2)$'%*) +"+-!# T)-) ()() T)-) "+"+ "+-!#+$%-)2)-%* #+$ )!#)*%*) +-%% #+$ )!#)*%*) +('% #+$ )!#)*%*) +-)$% #+$ )!#)*%*) ++%-
TITANIUM T) 4E790 A3( 4* 3FE C 1660 C 17 6F J/!" 1310 J/!" 6 J/!" 41E J/!"
8IRKONIUM 8 91.4 K4( * 4400 !C 1F C 1. 669 J/!" 1346 J/!" 31 J/!" 36 J/!"
SIFAT KIMIA TITANIUM
T)-%#)' %(%"% *+,'% '#*' ))% (%"% -%,+" +)!() %#$ +)")) *),!" T) (%# #!! %-! . T)-%#)' +'%%# "!$% -%#*)*) %#$ )#$%#7 '%-7 Q"'*-!'*7 -%%# !!*) 5-+%*' -%%# -+%(% %) "%'- (%# "!)# (+#$%# %#% '-)+-%") ++%%#.T)-%#)' ()$'#%%# (%"% %""! '%- (%# )#$%# 5-+'-%% (+#$%# ,+*) (%# %"''#)' (%# +'%%# *+#%% -+,%#%#%7 T)-%#)' ()!)(+7 ()$'#%%# (%"% )$+# '-).
ZIRKONIUM
8)!#)' %(%"% *+,'-%# '#-' "!$% ,+%#% '-) +%,'%,'%#7 ,+,+#-' )*-%" 5%!27 "'#%7 (%%- ()-+% (%# ()'"' ,)"% '#) &'$% -%%# -+%(% '(%% ,%%# %) 5+%(+%(. L!$% %#$ ()-+'%# !"+ M.H.K%"%!- -%'# 1EFF (%"% ,+#-' )#+%" 8)!# 58O )#) -)(% ()-+'%# () %"% (%"% +%(%%# ,+,%*7 -+-%) *+,%$%) !*)(% %-%' *)")%- (%"% +% ,') (%# ,%-',%-'%# (%"% %(% +=)". L!$% +)")) "%,%#$ 8 (+#$%# #!! %-! +"%-)2 9174. REAKSI - REAKSI TITANIUM Reak! "e#$a# A!%
T)-%#)' %%# ,++%*) (+#$%# %) +,+#-' T)-%#)' ()!*)(% (%# (!$+#. T)5* ; HO5$ < T)O5* ; H5$
Reak! "e#$a# U"a%a
K+-)% T)-%#)' (),%% () '(%% %%# +#$%*)"%# T)-%#)' ()!*)(% (+#$%# #%"% '-) %#$ -+%#$ (%# +-)% (),%% (+#$%# N)-!$+# '#) %%# +#$%*)"%# T)-%#)' N)-)(%. T)5* ; O5$ < T)O5* T)5* ; N5$
Reak! "e#$a# Ha&'$e#
R+%*) T)-%#)' (+#$%# H%"!$+# +#$%*)"%# T)-%#)' H%")(%. R+%*) (+#$%# @"'! ,+"%#$*'#$ %(% *'' 00C. T)5* ; @5* < T)@45* T)5* ; C"5$ < T)C"45* T)5* ; B 5" < T)B 45* T)5* ; I5* < T)I45* Reak! "e#$a# Aa(
L!$% T)-%#)' -)(% ,++%*) (+#$%# %*% )#+%" %(% -++%-' #!%" -+-%) (+#$%# %*% )(!2"'!) %#$ %#%* +,+#-' !"+* %#)!# 5T)@63 T)5* ; H@ 5%? < 5T)@635%? ; 3 H5$ ; 6 H;5%?
Reak! "e#$a# Baa
T)-%#)' -)(% ,++%*) (+#$%# %"%") %(% -++%-' #!%"7 -+-%) %(% +%(%%# %#%*. ZIRKONIUM Reak! "e#$a# A!%
8)!#)' -)(% ,++%*) (+#$%# %) %(% +%(%%# () ,%% #!%". Reak! "e#$a# U"a%a
8 5* ; O 5$ < 8O 5* Reak! "e#$a# Ha&'$e#
8)!#)' ,++%*) (+#$%# H%"!$+# +,+#-' 8)!#)' 5IV H%")(%. 8 5* ; @ 5$ < 8@4 5* 8 5* ; C" 5$ < 8C"4 5* 8 5* ;B 5$ < 8B 4 5* 8 5* ; I 5$ < 8I4 5* Reak! "e#$a# Aa(
H%#% -+(%%- *+())- +'#$)#%# "!$% 8)!#)' ,++%*) (+#$%# %*%. 8)!#)' -)(% (%%- ,+=%' (+#$%# %*% )(!2"'!)7 H@7 +,+#-' !"+* 2"'!!.
KEGUNAAN TITANIUM
1 K)%)% 9 %*)" T)-%#)' ()$'#%%# (%"% ,+#-' T)-%#)' ()!*)(% 5T)O7*+&+#)* )$+# '-) -+%#$ %#$ +%" (+#$%# '%*% ")'-%# %#$ ,%) '#-' =%-7 +-%*7 !,%$)$)7 (%# "%*-). A""! T)-%#)' ()$'#%%# (%"% +*%%-7 "%- +)*%)7 %%" %#$%-%# "%'-7 +"'' ,+%#('. D%%- &'$% ()$'#%%# (%"% +%%* (%' (%# ,)#$%) %=% 5%#$ #)"%) +!#!)*#% -)#$$). 3 T)-%#)' %#$ ()%""!%# ,+*%% V%#%()' ()$'#%%# (%"% '")- "'%%# +*%%-+,%#$7 +%"%-%# +#(%%-%#7 (%# *%"'%# )(!"). 4 K%+#% (%% -%%##% %#$ ,%) -+%(% %) "%'-7 T)-%#)' ()$'#%%# *+,%$%) +%#%* +#()#$)# %'%)' %) %*)# (%# )*%' &'' *+"%. B%%# '-%% ,%-' +%-% ,'%-%# %#'*)% %#$ *+=%% +"%-)2 %$% "+,'-.
6 T)-%#)' -+-%"!)(% 5T)C"47 =%)%# -)(% ,+%#% %#$ ()$'#%%# '#-' +"%)*) %=%.. E T)-%#)' ()$'#%%# '#-' +%"%-%# !+%*). F K%+#% +"+#$%)%##% (%# +#$%*)"%# %#% %#$ +#%) +#&%()%# "!$% )#) !'"+ '#-' +#)#() ,%(%#.
ZIRKONIUM
1 K+$'#%%%# '-%% )#+%" )!# 58S)O4 %)-' *+,%$%) "!$% +2%-!) (%# =+%)= !%=)2)=%-)!#. 8)!# &'$% ()$'#%%# *+,%$%) +#$)%* ,%-' +%-% %"%) %#$ ()$'#%%# %(% )#-%#. 8)!#)' !*)(% ()!*+* '#-' +#$%*)"%# =',)= )!#)%. I#) ,+'&'( )*-%" ,+#)#$ ,+)"%'%# %#$ ()$'#%%# *+,%$%) +#$$%#-) )#-%# (+#$%# %$% %#$ "+,) +#(%. K+$'#%%# %#$ "%)# : 1 8)!#)' (%%- +#+% %#%* %#$ "+,) +#(% *+)#$$% )#('*-) -+#%$% #'") +#$$'#%%#
)!#)'
(%"%
+#$)*)
+%-!
#'")
*+,%$%)
+%#-'".
8)!#)' ()$'#%%# *+=%% +"'%* () )#('*-) ))% %(% )% %#$ -+"+-% () ")#$'#$%# !!*)2 -+'-%% %(% -++%-' -)#$$). 8)!#)' %,!#%- ()$'#%%# *+,%$%) "!-)!# %#-) %='# #%'# ,%#% !%#$ %"+$) -+%(% !(' )#). 3 L!$% 8)!#)' ()$'#%%# (%"% -+%* +%-! #'") %+#% -%%# !!*) (%# -)(% +#+% #+'-!#.
D. STRUKTUR DAN SI@ATSI@AT OKSIDA7 OKSIDA CAMPURAN DAN SUL@IDA TITANIUM DAN 8IRKONIUM
1. TITANIUM %. O*)(% T)-%#)' T)-%#)' ()!*)(% 5T)O &'$% ,)*% ()*+,'- T)-%#)% %-%' T)-%#)' 5IV !*)(% +'%%# ,+#-' !*)(% (%) -)-%#)' *+=%% ))% (%%- ()-'")*%# T)O. S+#%% )#) ()%#2%%-%# *+=%% "'%* (%"% ,)(%#$ %#%-%* *+,%$%) )$+#7 ,%-+)*)(%7 %*-% $)$)7 2!-!%-%")* (%# +"+-!(% (%"% *+" *'%. S+#%% T)O ,+*)2%- %2!-+7
-+"%'- *+=%% "%,%- (%"% HSO45%? +%-7 +,+#-' )*-%" *'"2%- (%# +#$%*)"%# !(' -)-%#%- (+#$%# %"%") =%). S)2%- *+#%% T)O %(%"% -)(% -+,'* =%%%7 +'#%) %#% '-)7 "+,%7 -)(% ,+%='#7 (%# %$%#% +"%-)2 '%. T)-%#)' ()!*)(% (%%- ()%*)"%# (%) !*+* *'"2%- %-%''# "!)#. T)-%#)' ()!*)(% 5T)O +)")) -)$% 2%*+ *-'-' )*-%"7 %)-' %#%-%*7 '-)"7 ,!!)-. A%# -+-%) %#% %#%-%* (%# '-)" *%&% %#$ +,+%(%%#% () %"% ='' *-%,)". K+%'%# 2!-!%-))-%* *+)!#('-! T)O ()+#$%') !"+ !2!"!$)7 "'%* +'%%#7 )*-%#)")-%* (%# ''%# %-)+". A#%-%* ()+-%') *+,%$%) )*-%" -)-%#)% %#$ "+,) 2!-!%-)2 (%)%(% '-)".
G%,% 1. S-'-' )*-%" anatase T)O
G%,% . S-'-' )*-%" rutile T)O O*)(% =%'%# (%) T)O %#$ ,%#% () +(%$%#$%# %#-%% "%)# +!*)-7 C%T)O37 (%# *-'-' %#$ *+&+#)* %)-' ST)O3 (%# B%T)O3. T)-%#%- "%)# %#$ +'#%) *-'-' )"+#)- 5@+T)O3 %)-' M$T)O37 M#T)O37 C!T)O37 (%# N)T)O3. S+(%#$%# %#$ +'#%) *-'-' *)#+" %)-' M$ T)O47 8#T)O47 (%# C!T)O4. . 8IRKONIUM %. O*)(% 8)!#)' 8)!#)' !*)(% %(%"% "!$% ,+%#% '-) +%,'%,'%#7 ,+,+#-' )*-%" 5%!2/*-'-' )*-%" %#$ -)(% -+%-'7 "'#%7 (%%- ()-+% (%# ()'"' ,)"% '#)7 &'$% -%%# -+%(% '(%% ,%%# %). 8)!#)' !*)(% -+$!"!#$ %-+)%" %#$ ,+*)2%-
!")!2) %#$ +)")) -)$% %=% *-'-' )*-%" %)-' !#!")#) 511E0 C7 -+-%$!#%" 511E0 3E0 C7 ','* 53E0 C. 8)!#)' '#) %(% *'' %% +)")) *-'-' )*-%" !#!")#) 58O (%# ,)"% -++#% +%#%*%# *%%) 1000 1100 C %%# ,+',% *-'-' )*-%"#% +#&%() -+-%$!#%" 5-8O. K%+#% %(% )*%%# *'' 1000 1100 C %*) -+$!"!#$ 2%*+ %#$ -)(% *-%,)" (%# ,)"% ()()#$)#%# +,%") %(% *'' '%#$ %%# ,+',% +,%") +#&%() !#!")#) 58O.
Ga()a% *+ K)*-%" 8O !#!")#) (+#$%# )!# 84; ()-'#&'%# (+#$%# ,'"%-%# +=)"
,+%#% '#)#$ (%# )!# O ,'"%-%# ,+*% ,+%#% ,)' () %#% %-! 8 ()+")")#$) !"+ ")% %-! !*)$+#. P+%#$%- "'#% %#$ ()$'#%%# '#-' +#$$%,% %(%"% !$% B%"" %#( S-)=*.
Ga()a% 4+ K)*-%" 8O -+-%$!#%" (+#$%# )!# 84; ()-'#&'%# (+#$%# ,'"%-%# +=)"
,+%#% '#$' (%# )!# O ,'"%-%# ,+*% ,+%#% +% ()%#% %-! 8 ()+")")#$) !"+ ")% %-! !*)$+#. P+%#$%- "'#% %#$ ()$'#%%# '#-' +#$$%,% %(%"% !$% B%""* %#( S-)=*. O*)(% =%'%# (%) 8O %#$ ()*+,'- *+,%$%) )!#%- (%%- (),'%- (%) =%'%# %#-%% !*)(%7 )(!*)(%7 (%# #)-%- (%) "!$%"!$% "%)#7 )) *+#%% )!#)' %#$ (),%% %(% 1000000C. C%8O3 ,+*)2%- )*!!2) (+#$%# +!*)-. S-'-' *)#+" (%) MII8O4 &'$% -+"% ()+#%".
. SI@ATSI@AT DAN RAKSIRAKSI HALIDA TITANIUM DAN 8IRKONIUM 1. TITANIUM S%"% *%-' %")(% -)-%#)' %)-' T)-%#)' -+-%"!)(%7 =%)%# -)(% ,+%#% 5-)-) ()() 136= +'#%) ,%' ,'*'7 ,+%*% (+#$%# '%- (%"% '(%% ,%*% (%# -+)(!")*)* *+=%% '%- -+-%) -)(% +%* !"+ %) :
T)C"4 ; HO < T)O ; 4HC"
H%")(% "%)##% (%) -)-%#)' %#$ ()+#%" %(%"% T)B4 5-)(% *-%,)"7 T)I4 ,+,+#-' K)*-%" %(% -++%-'+ %%7 (%# T)@4 ,+'% ,',' '-) %#$ )$!*!)*. . 8IRKONIUM H%")(% 8)!#)' (),+#-' "%#$*'#$ (%) !,)#%*) +"++#+"++##% %)-' 8 ()-%,% @7C"7B (%# I. 8 5* ; @ 5$ < 8@4 5* 8 5* ; C" 5$ < 8C"4 5* 8 5* ;B 5$ < 8B4 5* 8 5* ; I 5$ < 8I4 5*
F. SI@ATSI@AT SNYAWA OKSOANION DARI TITANIUM DAN 8IRKONIUM
G. SI@ATSI@AT KARBIDA DAN NITRIDA TITANIUM DAN 8IRKONIUM H. SI@ATSI@AT KOMPLKS TITANIUM DAN 8IRKONIUM DNGAN BILANGAN OKSIDASI IV DAN III SRTA BILANGANBILANGAN OKSIDASI LBIH RNDAH
DA@TAR PUSTAKA C!--!#7 @. A.7 W)")#*!#7 G.7 %#( G%'*7 P. L. 199. Basic Inorganic Chemistry. T)( ()-)!#7 N+ Y!: J!# W)"+ S!#.
S'()%7 I.B.N. S)+$%7 M. 500. Penuntun Belajar Kimia Anorganik II (Bagian Kedua). J''*%# P+#()()%# K))% @MIPA IKIP N+$+) S)#$%%&%. S%)-!7T%!.1996. B'' T+* K))% A#!$%#) O#")#+.P!-%" P+#()()%# G%-)* I#(!#+*)%. --*://.*=),(.=!/(!=/364F/U#*'U#*'G!"!#$%#A"%")T%#%IIA(2 A#!#).M'(%
(%#
A-)2
B+"%&%
K))%.
--://))%.').+('/'-%%/,%%#%&%/'")%+,/009/0E04004/1.0M'(%0(%#0A-)2 0B+"%&%0K))%,%,3.(2. 1 P+,'%) 01.
UNSUR-UNSUR GOLONGAN IVB - kimia anorganik 2 BAB I PENDAHULUAN 1.1.LATAR BELAKANG
Golongan IV B juga disebut golongan transaktinida. Unsur dalam golongan IV B termasuk dalam unsur transisi aitu unsur blok d ang kon!igurasi elektronna diak"iri ole" sub kulit d. Unsur-unsur ang termasuk dalam golongan IV B aitu #itanium $#i%& 'irkonium $'r%& (a!nium $(!%& dan Rut"er!ordium $R!%. Bebera)a si!at golongan ini da)at kita li"at dalam Sistem *eriodik Unsur. +on!igurasi elektron terluar unsur ini adala" $n-,%d2 ns2 . Bilangan oksidasi ang sering dijum)ai adala" 2& dan /& namun untuk 'r dan (! dijum)ai bilangan oksidasi ,. Bilangan oksidasi / dikatakan lebi" stabil dari lainna karena bilangan oksidasi ang lebi" renda" mengalami dis)ro)orsionasi.Se)erti ang terjadi )ada #itanium. 2 #i #i2 #i/ 2#i2 #i #i/ Logam-logam ini sangat keras& meru)akan konduktor ang baik memunai titik didi" dan titik 0air ang tinggi. #idak reakti! )ada su"u kamar teta)i jika di)anaskan dengan O2 )ada su"u di atas 1 3 akan membentuk 4O 2& sedang dengan "alogen akan membentuk 45 /. 6alam larutan asam atau basa& logam ini tidakla" larut karena justru membentuk oksidana sebagai )elindung. 4eski)un begitu& 'r larut dalam A7uaregia sedang #i da)at larut dalam (8 ang kemudian membentuk ( 2#i81dan (2. (! mem)unai jari-jari atom ang sama dengan 'r dan ole" karena itu keduana memiliki si!at ang sama. 4aka dari alasan inila" keduana sukar di)isa"kan. →
→
1.2.
,. 2. . /. ;. 1. 1.3.
RUMUSAN MASALAH
A)a saja unsur 9 unsur ang berada )ada golongan IVB : 6imana keberadaan unsur 9 unsur golongan IVB : Bagaimana kelim)a"an unsur 9 unsur golongan IVB: Bagaimana si!at !isis dan si!at kimia unsur 9 unsure golongan IVB : Bagaimana reaksi-reaksi dari unsur-unsur golongan IVB: Bagaimana kegunaan dari unsur-unsur golongan IVB: TUJUAN
,. 4engeta"ui unsur 9 unsur ang berada )ada golongan IVB 2. 4engeta"ui keberadaan unsur 9 unsur golongan IVB . 4engeta"ui kelim)a"an unsur 9 unsur golongan IVB
/. 4engeta"ui si!at !isis dan si!at kimia unsur 9 unsur golongan IVB ;. 4engeta"ui reaksi 9 reaksi dari unsur 9 unsur golongan IVB 1. 4engeta"ui kegunaan dari unsur- usur golongan IVB
BAB II PEMBAHASAN 2.1. KEBERADAAN UNSUR-UNSUR GOLONGAN IVB Titanium Ti!
Unsur ini terda)at di banak mineral dengan sumber utama adala" Rutile dan Ilmenite& ang tersebar luas di seluru" bumi. Ada 2 bentuk allotro)i0 dan ; isoto) alami dari unsur ini<#i-/1 sam)ai #i-; dengan #i-/= ang )aling banak terda)at di alam $>&=?%. Sala" satu karakteristik #itanium ang )aling terkenal adala" si!at ang sama kuatna dengan baja namun "ana dengan 1? berat baja. Unsur #itanium terda)at dalam bentuk sena@a #iB 2 $#itanium Borida%& #i3 $ #itanium 3arbida%& #iO2 $ #itanium 6ioksida%& #iN $#itanium Nitrida%. "i#$%nium "#!
'irkonium banak terda)at dalam alam mineral se)erti ir0on $(a0iant"% dan ir0onia $baddeleit%. Baddeleit sendiri meru)akan oksida irkonium ang ta"an ter"ada) su"u luar biasa tinggi se"ingga digunakan untuk )ela)is tanur tinggi. Ha&nium H&!
Logam ini di)erkirakan menusun kurang lebi" &;= ? dari la)isan bumi. Logam ini ditemukan dalam 0am)uran sena@a 'irkonium ang mana tidak ditemukan dalam unsur bebas di alam. 4ineral ang mengandung 'irkonium se)erti AlCite D$(!& #"& 'r% SO/ (2OE& #"ortCeitite dan 'irkon $'r SlO /% biasana mengandung ,?-;? (!. Antara logam (a!nium dan 'irkonium mem)unai si!at ang sama se"ingga sulit di)isa"kan. *erlu diketa"ui ba"@a (a!nium ditemukan sebagai )roduk sam)ingan dari )emurnian 'irkonium. Rut'(#&%)ium R&!
Unsur ini meru)akan unsur sintetik ang meru)akan isoto) ang mengalami )eluru"an melalui reaksi !isi ang berjalan s)ontan. 2.2. KELIMPAHAN Titanium Ti!
Logam ini juga dijum)ai )ada 4eteorit dan ditemukan )ada 4ata"ari dan bintang jenis 4. Batuan ang diba@a dari bulan )ada misi A)ollo-,>& mengandung ,2&,? #iO2. "i#$%nium "#!
'irkonium terjadi se0ara alami& terda)at / isoto) stabil dan dari , radio isoto) $F1'r% ang mem)unai @aktu "idu) ang sangat )anjang. Radioisoto) kedua ang )aling stabil adala" F'r ang mem)unai @aktu )aru" ,&; juta ta"un. = radioisoto) lain
baru diamati. +ebanakkan dari mereka mem)unai @aktu )aru" lebi" sedikit dari , "ari ke0uali F;'r $1/&2 "ari%& =='r $1&/ "ari%& dan =F'r $>=&/, "ari%. Ha&nium H&!
(a!nium alami meru)akan 0am)uran dari 1 isoto) stabil aitu (a!nium ,>/ $&2?%& (a!nium ,>1 $;&2?%& (a!nium ,>> $,=&1?%& (a!nium ,>= $2>&,?%& (a!nium ,>F $,&>?%& dan (a!nium ,= $;&2?%. Rut'(#&%#)ium R&!
Belum diketa"ui )rosentasena di alam se0ara )asti. 2.3. SI*AT-SI*AT GOLONGAN IVB SI*AT *ISIKA 1. TITANIUM
Simbol Radius Atom Volume Atom 4assa Atom #itik 6idi" Radius +oCalensi Struktur +ristal 4assa enis +onduktiCitas Listrik KlektronegatiCitas +on!igurasi Klektron 8ormasi Kntal)i +onduktiCitas *anas *otensial Ionisasi #itik Lebur Bilangan Oksidasi +a)asitas *anas Kntal)i *engua)an 2.
'r ,.1 ,/., 0mHmol F,.22/ /1=2 + ,./; (eksagonal 1.;, gH0m 2. J ,1 o"m-,0m-, ,. D+rE/d2 ;s2 2, kHmol 22.> m-,+-, 1.=/ V 2,2= + / .2>= g-,+-, ;F.; kHmol
"IRKONIUM
Simbol Radius Atom Volume Atom 4assa Atom #itik 6idi" Radius +oCalensi Struktur +ristal 4assa enis
'r ,.1 ,/., 0mHmol F,.22/ /1=2 + ,./; (eksagonal 1.;, gH0m
+onduktiCitas Listrik KlektronegatiCitas +on!igurasi Klektron 8ormasi Kntal)i +onduktiCitas *anas *otensial Ionisasi #itik Lebur Bilangan Oksidasi +a)asitas *anas Kntal)i *engua)an 3.
HA*NIUM
Simbol Radius Atom Volume Atom 4assa Atom #itik 6idi" Radius +oCalensi Struktur +ristal 4assa enis +onduktiCitas Listrik KlektronegatiCitas +on!igurasi Klektron 8ormasi Kntal)i +onduktiCitas *anas *otensial Ionisasi #itik Lebur Bilangan Oksidasi +a)asitas *anas Kntal)i *engua)an +.
2. J ,1 o"m-,0m-, ,. D+rE/d2 ;s2 2, kHmol 22.> m-,+-, 1.=/ V 2,2= + / .2>= g-,+-, ;F.; kHmol 'r ,.1 ,/., 0mHmol F,.22/ /1=2 + ,./; (eksagonal 1.;, gH0m 2. J ,1 o"m-,0m-, ,. D+rE/d2 ;s2 2, kHmol 22.> m-,+-, 1.=/ V 2,2= + / .2>= g-,+-, ;F.; kHmol
RUTHER*ODIUM
Simbol 'r Radius Atom ,.1 Volume Atom ,/., 0mHmol 4assa Atom F,.22/ #itik 6idi" /1=2 + Radius +oCalensi ,./; Struktur +ristal (eksagonal 4assa enis 1.;, gH0m +onduktiCitas Listrik 2. J ,1 o"m-,0m-,
KlektronegatiCitas +on!igurasi Klektron 8ormasi Kntal)i +onduktiCitas *anas *otensial Ionisasi #itik Lebur Bilangan Oksidasi +a)asitas *anas Kntal)i *engua)an
,. D+rE/d2 ;s2 2, kHmol 22.> m-,+-, 1.=/ V 2,2= + / .2>= g-,+-, ;F.; kHmol
Titi$ Di)i' )an Titi$ L(,('
#itik didi" dan titik lele"na $dari unsur #i sam)ai R!% semakin besar nilaina. Ja#i a#i At%m
#ela" diketa"ui dari tabel Sistem *eriodik Unsur ba"@a semakin banak Nomor Atom maka semakin banak kulit ang dimiliki atom tersebut se"ingga semakin besar jarijarina. adi da)at dikatakan ba"@a dari unsur #itanium sam)ai Rut"er!ordium& jari-jari makin besar. K(#a/atan
6ari data ang terli"at )ada table di atas& kera)atan dari unsur #itanium sam)ai (a!nium semakin besar& ke0uali untuk Rut"er!ordium belum diketa"ui kera)atanna. E,($t#%n(0atiita
Besarna keelektronegatiCitas unsur golongan IVB dari atas ke ba@a" $ #i sam)ai R!% semakin menurun. *ernataan ini didukung dengan adana sumber aitu #abel *auling. P%t(nia, R()u$i Stan)a#t V!
Besarna )otensial reduksi standart dari atas ke ba@a" semakin bernilai negatiCe $ke0il%. En(#0i I%niai
Besarna Knergi Ionisasi dari atas ke ba@a"& 0enderung menurun "argana. SI*AT KIMIA TITANIUM
#itanium adala" sebua" unsur kimia dalam tabel )eriodik ang memiliki simbol #i dan nomor atom 22. #itanium meru)akan logam transisi ang ringan& kuat& Mlustrous& ta"an korosi $termasuk ta"an ter"ada) air laut dan klorin% dengan @arna )uti"metalik ke)erakkan.#itanium digunakan dalam allo kuat dan ringan $terutama dengan besi dan alumunium% dan meru)akan sena@a terbanakna& #itanium dioJide& digunakan dalam )igmen )uti".
"IRKONIUM
'irkonium adala" sebutan untuk logam ber@arna )uti" keabu-abuan& berbentuk kristal $amor!%& lunak& da)at ditem)a dan diulur bila murni juga ta"an ter"ada) udara ba"kan a)i $read-"ead%. Logam ang ditemukan ole" 4.(.+ala)rot" ta"un ,>== dalam bentuk mineral 'irkon $'rO2% ini tidak ditemukan di alam dalam keadaan bebas& teta)i sebagai oksida atau silikat dalam kerak bumi dan batu-batuan dalam kadar ke0il. Logam memiliki lambang 'r dengan nomor atom relati! F,&22/. HA*NIUM
(a!nium adala" logam ang ditemukan ole" 6irk 3oster ta"un ,F2 memiliki tam)ilan ang berkilau se)erti )erak dengan smbol (! bernomor atom >2. Logam ini resistan ter"ada) korosi dan mem)unai si!at !isika dan kimia ang miri) dengan 'irkonium. Logam ini memiliki kemiri)an kon!igurasi elektronik dengan jari-jari atom serta jarijari soni0 dengan 'irkonium. (al tersebut dikarenakan )engaru" dari lant"anide 0ontra0tion $7.C%. RUTHER*ORDIUM
Rut"er!ordium adala" unsur kimia dalam tabel )eriodik berlambang R! dengan nomor atom ,/.4eru)akan unsur sintetik ang amat radioakti!. Unsur ini adala" unsur transaktinida )ertama dan di)erkirakan mem)unai si!at ang miri) dengan (a!nium. 2.+. REAKSI - REAKSI TITANIUM R(a$i )(n0an Ai#
#itanium akan bereaksi dengan air membentuk #itanium dioksida dan "drogen. #i$s% 2(2O$g% #iO2$s% 2(2$g% →
R(a$i )(n0an U)a#a
+etika #itanium dibakar di udara akan meng"asilkan #itanium dioksida dengan nala )uti" ang terang dan ketika dibakar dengan Nitrogen murni akan meng"asilkan #itanium Nitrida. #i$s% O2$g% #iO2$s% 2#i$s% N2$g% #iN$s% →
→
R(a$i )(n0an Ha,%0(n
Reaksi #itanium dengan (alogen meng"asilkan #itanium (alida. Reaksi dengan 8luor berlangsung )ada su"u 23. #i$s% 282$s% #i8/$s% #i$s% 23l2$g% #i3l/$s% #i$s% 2Br2$l% #iBr/$s% #i$s% 2I2$s% #iI/$s% →
→
→
→
R(a$i )(n0an Aam
Logam #itanium tidak bereaksi dengan asam mineral )ada tem)eratur normal teta)i
dengan asam "idro!luorik ang )anas membentuk kom)leks anion $#i8 1%2#i$s% 2(8 $a7% 2$#i81%-$a7% (2$g% 1 ($a7% →
R(a$i )(n0an Baa
#itanium tidak bereaksi dengan alkali )ada tem)eratur normal& teta)i )ada keadaan )anas. "IRKONIUM R(a$i )(n0an Ai#
'irkonium tidak bereaksi dengan air )ada keadaan di ba@a" normal. R(a$i )(n0an U)a#a
'r $s% O2 $g%
'rO2 $s%
→
R(a$i )(n0an Ha,%0(n
'irkonium bereaksi dengan (alogen membentuk 'irkonium $IV% (alida. 'r $s% 282 $g% 'r8/ $s% 'r $s% 23l2 $g% 'r3l/ $s% 'r $s% 2Br2 $g% 'rBr/ $s% 'r $s% 2I2 $g% 'rI/ $s% →
→
→
→
R(a$i )(n0an Aam
(ana terda)at sedikit kemungkinan logam 'irkonium bereaksi dengan asam. 'irkonium tidak da)at ber0am)ur dengan asam "idro!luorik& (8& membentuk kom)leks !luoro. HA*NIUM
Logam (a!nium resistan ter"ada) kondisi alkali& namun (a!nium bereaksi dengan (alogen membentuk (a!nium #etra"alides& misalna (!3l/& (! 8/. Selain itu& )ada tem)erature tinggi& (a!nium da)at bereaksi dengan Oksigen membentuk (!O2& dengan Nitrogen membentuk (!N ang mana mem)unai titik didi" ;o3& dengan +arbon membentuk (!3& dengan 4elting *oint mendekati =F o3 &dan Boron& Silikon serta Sul!ur. R(a$i )(n0an Ai#
#idak bereaksi dengan air di ba@a" kondisi normal. R(a$i )(n0an U)a#a
(! $s% O2 $g%
(!O2 $s%
→
R(a$i )(n0an Ha,%0(n
(! $s% 282 $g%
(!8/ $s%
→
RUTHER*ODIUM
Si!at kimia dari unsur Rut"er!ordium belum diketa"ui.
2.. KEGUNAAN TITANIUM
P +ira-kira F;? "asil #itanium digunakan dalam bentuk #itanium dioksida $#iO2%&sejenis )igmen )uti" terang ang kekal dengan kuasa li)utan ang baik untuk 0at& kertas& obat gigi& dan )lastik. P Allo #itanium digunakan dalam )esa@at& )lat )erisai& ka)al angkatan laut& )eluru ber)andu. 6a)at juga digunakan dalam )erkakas da)ur dan bingkai ka0a $ang nilai ekonomisna tinggi%. P #itanium ang diallokan bersama Vanadium digunakan dalam kulit luaran )esa@at terbang& )eralatan )endaratan& dan saluran "idrolik. P +arena daa ta"anna ang baik ter"ada) air laut& #itanium digunakan sebagai )emanas-)endingin akuarium air asin dan )isau juru selam. P 6i Rusia& #itanium menjadi ba"an utama dalm )embuatan ka)al angkatan )erang termasuk ka)al selam se)erti kelas Al!a& 4ike dan juga #)"oon karena kekuatanna ter"ada) air laut. P Ba"an utama batu )ermata buatan manusia ang se0ara relati! agak lembut. P #itanium tetraklorida $#i3l /%& 0airan tidak ber@arna ang digunakan untuk mela)isi ka0a. P #itanium dioksida $#iO2% digunakan dalam )elindung mata"ari karena keta"ananna ter"ada) ultra ungu. P 6igunakan dalam im)lant )enggantian sendi karena si!at lengaina se0ara !isiologi. P #itanium digunakan untuk )eralatan o)erasi. P +arena kelengaianna dan meng"asilkan @arna ang menarik menjadikan logam ini )o)uler untuk menindik badan. P 6igunakan dalam im)lant gigi karena kemam)uanna ang luar biasa untuk ber)adu dengan tulang "idu) $ osseointegrate %. P #itanium bias dianodkan untuk meng"asilkan beraneka @arna. "IRKONIUM
P +egunaaan utama mineral irkon $'rSiO /% aitu sebagai logam re!raktori dan 0erami0 o)a0i!i0ation. 'irkon juga digunakan sebagai )eng"ias batu )ermata alami ang digunakan )ada intan. 'irkonium oksida di)roses untuk meng"asilkan 0ubi0 irkonia. Ini ber@ujud kristal bening berkilauan ang digunakan sebagai )engganti intan dengan "arga ang lebi" renda". +egunaan ang lain Q 'irkonium da)at menera) )anas ang lebi" renda" se"ingga industri tenaga nuklir menggunakan irkonium dalam mengisi reaktor nuklir sebagai )emantul. Q 'irkonium digunakan se0ara meluas di industri kimia )ada )i)a ang terletak di lingkungan korosi! terutama )ada tem)eratur tinggi.
Q 'irkonium karbonat digunakan sebagai lotion anti ra0un namun banak orang alergi ter"ada) )roduk ini. Q Logam 'irkonium digunakan dalam teras reaktor nuklir karena ta"an korosi dan tidak menera) neutron. HA*NIUM
Q Sering digunakan sebagai )engontrol rods )ada reaktor nuklir karena mem)unai "ig"& neutron& 0a)ture& 0ross se0tion dibandingkan dengan 'irkonium dengan resistan ter"ada) korosi ang bagus. Q Sebagai gas !illed dalam )lasma 0utting. (al ini dikarenakan kemam)uan na mele)as elektron ke udara. Q 6alam bentuk sena@a dasar digunakan sebagai "ig"-k-dielektri0 gate insulator dalam /; nm generation o! intregate sir0uit. Q Bersamaan dengan Iron& Niobium& #antalum& #itanium& dan logam transisi lainna digunakan sebagai Allo. Q Allo #antalum (a!nium 3arbide $#a/(!3;% meru)akan sena@a re!ra0tor ang )aling dikenal. RUTHER*ORDIUM
+arena unsur belum diketa"ui keberadaanna di alam maka kegunaanna belum diketa"ui.
,. 2. .
/. ;.
BAB III KESIMPULAN Unsur-unsur ang termasuk dalam golongan IV B aitu #itanium $#i%& 'irkonium $'r%& (a!nium $(!%& dan Rut"er!ordium $R!%. #itanium adala" sebua" unsur kimia dalam tabel )eriodik ang memiliki simbol #i dan nomor atom 22. 'irkonium adala" sebutan untuk logam ber@arna )uti" keabu-abuan& berbentuk kristal $amor!%& lunak& da)at ditem)a dan diulur bila murni juga ta"an ter"ada) udara ba"kan a)i $read-"ead%. (a!nium adala" logam ang ditemukan ole" 6irk 3oster ta"un ,F2 memiliki tam)ilan ang berkilau se)erti )erak dengan smbol (! bernomor atom >2. Rut"er!ordium adala" unsur kimia dalam tabel )eriodik berlambang R! dengan nomor atom ,/. DA*TAR PUSTAKA
*etru00i& Ral)" (. ,F=; . Kimia Dasar : Prinsip Dan Terapan Modern . akarta Krlangga.
Can Arkel& A.K.& and de Boer& .(.,F2;. Preparation of Pure Titanium, Zirkonium, Hafnium, and Thorium Methal : Zeitschrift fur Anorganishe und Allgemeine Chemie, v !"#, p $"%&$%' http://id.wikipedia.org/wiki/ . Diakses pada tanggal 04 September 2011 pukul 11.00 WI http://wapedia.mobi/ms/Titanium. Diakses pada tanggal 05 September 2011 pukul 16.00 WI.
