Kaum Murut

2.0 ANALISIS ETNIK MURUT DI MALAYSIA

2.1 Sejarah Etnik Murut Perkataan Perkataan “Murut” di Sabah merujuk kepada kumpulan penduduk penduduk yang tinggal di lereng bukit atau tanah tinggi di pedalaman yang mempunyai hubungan rapat dengan suku Dusun. Kaum Murut juga, merupakan suku kaum yang tertua di Sabah yang datang dari Annam, IndoChina dan kepulauan Filipina. Mengikut Porllard, istilah Murut berasal dari akar kata “purut” iaitu “berian” atau “hantaran mas kahwin”. Kebiasaannya, kaum Murut terdapat di Sabah serta di wilaya wilayah h perba perbatas tasan an Kalim Kaliman anta tan n dan dan Saraw Sarawak ak.. Kaum Kaum murut murut ini ini merup merupaka akan n suku suku etnik etnik ketiga terbesar di sabah. Di Sarawak pula, terdapat juga kaum Murut, akan tetapi suku kaum ini amat sedikit kerana kaum ini terletak di bawah kaum Orang Ulu iaitu mewakili peribumi kecil sahaja. sahaja. Kaum Kaum Murut Murut di Sabah Sabah meneta menetap p di Tenom, Tenom, Kemabo Kemabong, ng, Pensian Pensiangan gan,, dan Kening Keningau. au. Kaum Murut terbahagi kepada Murut Tahol atau Tagal, Tidung, Timugon, Sembakung, Sembakung, Paluan, Bookan, Kalabakan, dan Murut Serundung. Selain itu, kaum Murut juga mendiami di rumah panjang yang berhampiran di tepi sungai. Sebahagian daripada suku kaum Murut menganut agama Islam dan sebahagian lagi menganut agama Kristian.

1

2.1.1 Asal Usul Etnik Murut Menurut Pollard (1935) dalam Ismail Yusoff (1997 :28) istilah “Murut” berasal dari akar kata ‘purut’ iaitu ‘berian’ atau ‘hantaran as kahwin’. Ada juga pengkaji berpendapat istilah ini diperoleh dari ‘burut’ iaitu sejenis tumbuh-tumbuhan berubi yang digemari oleh orang Murut. Sebelum nama ini menjaga menjadi popular kaum Murut dikenali dengan berbagai nama yang dikaitkan dengan alam sekeliling di mana mereka berorentasi. Prentice (1965) dalam Ismail Yusoff (1997 : 28) misalnya menamakan menamakan mereka ini ‘hill people’ kerana mereka tinggal di bukitbukau. Sementara Whelan (1970) dalam IsmailYusoff (1997 : 28) pula menamakan mereka ‘man of wood’ kerana lokasi perkampungan mereka di hutan rimba. Asal usul dan sejarah sejarah awal masyarakat masyarakat Murut sukar di kesan. kesan. Ini disebabkan disebabkan oleh kajian tentang orang Murut belum banyak dilakukan. dilakukan. Adapun, Adapun, hanya catatan-catatan catatan-catatan ringkas yang dibu dibuat at oleh oleh orang orang Eropa Eropah. h. Misaln Misalnya ya Rutte Rutterr (1922 (1922 ) dala dalam m Isma Ismail il Yuss Yussof of ( 1977 1977 : 28) 28) beranggapan beranggapan bahawa ringkas yang dibuat oleh orang Eropah. Misalnya Rutter (1922) dalam Ismail Yussof ( 1977 : 28) beranggapan bahawa orang Murut ini berasal dari Annam, Ulu Burma atau Formosa disebabkan oleh keadaan fizikal yang kecil dan rendah. Ada yang mengatakan bahawa penghijrahan beramai-ramai dari tanah besar Asia turut diakui oleh Owen Rutter (1922) dala dalam m Abdu Abdulla llah h Halim Halim Band Bandan an (2006 (2006 : 7) dalam dalam buku bukunya nya The The Paga Pagan n Of North North Borne Borneo o menjelaskan bahawa penduduk Dusun dan Murut di negeri Sabah adalah daripada kelompok orang pendatang yang berasal dari tanah besar Asia (Funan). Ada juga kajian mengatakan bahawa masyarakat Murut merupakan suku bangsa yang tertua sekali di Sabah, dan dipercayai datang dari Annam, Indo-China dan sampai ke Sabah melalui kepulauan Filipina. Cara hidup mereka hampir sama dengan cara hidup bangsa Mois iaitu Orang Asli negeri tersebu tersebut. t. Mereka Mereka juga juga mempuny mempunyai ai banyak banyak persamaa persamaan n dengan dengan orang orang Dayak Dayak di Sarawak. Sarawak. Kawasan penempatan mereka ialah di daerah Tenom, Sapulut, Rundum, dan Sipitang. Selain itu, Menurut Abdul Halim Bandan (2006 : 8), penduduk terawal negeri ini (Sabah) dikatakan menghuni kawasan pesisir pantai dan muara sungai. Akan tetapi kedatangan kumpulan yang berikutn berikutnya ya dipercay dipercayai ai lebih lebih gagah gagah serta serta bertamad bertamadun, un, telah telah memaksa memaksa kaum yang awal itu berpindah ke daerah pedalaman. Mereka berpindah untuk mencari tempat perlindungan yang baharu dan selamat.

2

2.1.2 Pakaian Etnik Murut Penggunaan pakaian-pakaian tradisional tersebut boleh dilihat dari dua sudut zaman iaitu zaman klasik dan zaman moden. Di zaman klasik, pakaian-pakaian tradisional ini dipakai semasa uparaca-upacara ritual, hari perkahwinan dan sebagai pakaian seharian. Di zaman moden pula pakaian-pakaian tradisional ini hanya dipakai untuk tujuan-tujuan yang tertentu seperti di hari perkahwinan oleh pengantin lelaki dan perempuan (kadangkala juga oleh pengapit pengantin) serta untuk acara-acara kebudayaan. Kebanyakan suku kaum di Sabah memilih hitam sebagai warna pakaian traditional mereka. Penggunaan warna hitam asalnya daripada kepercayaan bahawa warna hitam adalah lambang kekuasaan atau warna ketuhanan yang mana dapat melindungi si pemakai daripada makhluk-makhluk halus yang jahat. Ada setengah-tengah pihak mengatakan bahawa penggunaan warna hitam adalah disesuaikan dengan cara hidup dan keadaan semulajadi di waktu itu. Manakala bagi kaum lelaki pula, pakaiannya lebih kepada kulit kayu.

2.1.2.1 Hiasan Diri Pada masa lalu, batu akik merah, manik-manik kaca berwarna, kulit kowri, butang putih atau cakera yang dibuat daripada cengkerang dan tembaga digunakan untuk menghiasi pakaian lelaki dan perempuan. Pada hari ini, kebanyakan hiasan-hiasan ini diganti dengan manik-manik plastik dan bahan moden yang lain seperti benang emas dan perak, labuci dan benang berwarna. Seperti dahulu, hiasan-hiasan ini masih lagi disertai dengan tali pinggang yang dibuat daripada berbagai-bagai bahan seperti manik cengkerang dan kaca duit syiling perak, tembaga dan logam-logam lain, lapik pinggang yang dibuat daripada rotan berwarna untuk mengetatkan gaun, seluar atau anak baju. Kalung dibuat daripada berbagai-bagai bahan dijadikan hiasan leher dan dada. Gelang juga dipakai untuk menghiasi lengan, pergelangan tangan serta kaki. Tutup kepala seperti terendak atau tudung dipakai oleh kaum lelaki dan wanita sebagai pakaian biasa sebagai pelindung dan penahan peluh. Pada majlis-majlis upacara, terendak-

3

terendak yang dipakai adalah lebih indah dan berwarna-warni. Spesialis ritual memakai tutup kepala dan pakaian dengan hiasan yang banyak yang membezakan mereka dari orang biasa apabila mereka menjalankan sesuatu upacara tradisional. Kaum lelaki masih memakai sigah sejak dari dahulu lagi. Sigah atau tanjak ini adalah sekeping kain segiempat yang dipakai dalam berbagai-bagai bentuk mengikut daerah atau asal si pemakai. Kaum wanita pula memakai manik, sisir, tudung dan terendak bergantung pada waktu dan kegiatan yang dilakukan.

4

2.1.3 Bahasa Etnik Murut Suku Kaum Murut di Sabah terdiri daripada pelbagai jenis iaitu Baukan, Timugon, Paluan, Tagal atau Tahol, Kolod, Naabai, Sembakung, Serudung dan Kalabakan. Kepelbagaian jenis Murut ini adalah disebabkan oleh bentuk muka bumi yang berbukit bukau dan terletak di kawasan penempatan yang berbeza. Suku kaum Murut di Sabah terpisah-pisah antara satu sama lain sehingga membawa kepada perbezaan dari segi dialek dan sedikit perbezaan adat resam. Salah satu budaya yang dikongsi bersama ialah “Pesta Keamatan” (Bahasa Dusun) atau “Pesta Napangaan Nangotom” (Bahasa Murut) . Dalam bahasa Melayu bermaksud “Pesta Selasai Menuai Padi”. Dari segi agama, ramai suku kaum Murut di Sabah yang beragama Kristian dan sebilangannya adalah beragama Islam dan Pagan. Di daerah Sepulut, kebanyakannya beragama Kristian Basel. Dalam bahasa pertuturan utama, masyarakat Murut bertutur dalam bahasa Murut, yang menjadikan bahasa ibunda dan bahasa harian dalam kalangan mereka. Namun demikian, mereka juga menggunakan bahasa Malaysia sebagai lingua franca untuk berhubung dengan suku-suku kaum lain, semasa berurusan dengan hospital dan pejabat-pejabat kerajaan apatah lagi bahasa itu bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi Negara. Umumnya, masyarakat Murut Tagal di Daerah Sepulut boleh dianggap sebagai masyarakat luar bandar yang agak homogeneous (seragam). Anggota masyarakatnya yang sebangsa dan seagama memperlihatkan keseragaman dari segi adat, cara, gaya dan taraf hidup. Keseragaman ini selaras dengan hakikat bahawa kebanyakan anggota masyarakat mempunyai ikatan kekerabatan antara satu sama lain mewujudkan perpaduan dan perasaan kekitaan di kalangan mereka. Hubungan yang rapat antara kaum keluarga dan perpaduan yang wujud penting bagi menimbal kesukaran hidup dan kelemahan ekonomi.

5

2.2

Adat Resam Etnik Murut Menurut Md. Yussop Bakar (1989 : 30) adat bertindak sebagai hukuman dan juga

mempunyai fungsinya yang tersendiri sebagai alat sosialisasi dan juga kawalan sosial dalam masyarakat. Kedua-dua aspek ini iaitu aspek hukuman dan juga fungsi adat itu sendiri berlaku dalam rangka hubungan manusia sesama manusia iaitu hubungan sosial dan juga alat tabii dan dengan alam metafizik. Kepentingan adat resam di dalam hidup masyarakat tidak kira apa bangsa sekalipun tidak dapat dinafikan. Adat yang merangkumi seluruh aspek bermula dari kelahiran, perkahwinan sehinggalah kematian terdapat di dalam hidup semua masyarakat di Malaysia. Adat resam merupakan kebiasaan cara hidup yang diamalkan oleh sesuatu masyarakat yang dapat menggambarkan corak budaya masyarakat tersebut. Adat masyarakat Melayu jelas terlihat dalam peribahasa yang berbunyi “Biar mati anak, jangan mati adat”. Menurut Zainal Kling dalam Md. Yussop Bakar (1989 : 28-29) menyatakan bahawa kemunculan adat merupakan struktur asas keseluruhan kehidupan dan menegaskan ciri keperibadian sesebuah masyarakat. Dengan demikian dalam masyarakat tradisi, adat mempunyai kedudukan suci sehingga mencapai martabat agama, dipancarkan oleh kelakuan yang betul halus, sesuatu ciri kehidupan yang menyerapi sistem kepercayaan, hukuman dan denda. Setiap anggota masyarakat yang melanggar, melencong atau menafikan adat akan menerima balasan dan kehidupan. Anggota masyarakat yang mematuhi adat akan hidup senang dan bahagia serta meneruskan kepatuhan kepada adat.

6

2.2.1 Semasa Kelahiran Bagi adat kelahiran kaum Murut pula, mereka tidak mempunyai adat resam dan pantang larang yang khusus semasa mengandung dan bersalin. Mereka akan mempunyai beberapa pantang larang apabila selepas bayi itu dilahirkan, iaitu dari segi pemberian nama . Bagi masyarakat Murut, bayi yang dilahirkan tidak akan diberi nama dengan serta merta. Hal ini bertujuan untuk mengelakkan sebarang perkara buruk menimpa bayi tersebut. Oleh yang demikian, pemilihan nama amat dititikberatkan oleh masyarakat Murut. Oleh itu, kebanyakan nama yang diberi adalah berdasarkan nama alam semulajadi atau melalui sesuatu peristiwa tertentu. Selain itu, nama orang Murut juga berkemungkinan bertukar untuk beberapa kali. Situasi ini bergantung kepada keadaan yang berlaku di sekeliling mereka. Sebagai contoh, jika seseorang itu kerap sakit atau ada orang yang meninggal dunia dan secara kebetulan nama mereka adalah sama, kaum murut yang mempunyai nama itu tadi perlu menukar nama tersebut dengan serta merta bagi mengelakkan perkara yang sama berlaku kepada dirinya.

7

2.2.2 Semasa Kematian Adat kematian dalam masyarakat Murut, mereka akan mengebumikan mayat. Mereka akan melakukan mengebumikan mayat bergantung kepada punca kematian seseorang itu. Sesuatu kes kematian perlu diuruskan dengan tertib dan baik dengan mengikuti adat-adat tertentu. Hal ini bertujuan bagi mengelakkan daripada berlakunya sebarang bencana atau musibah. Terdapat tiga proses dalam pengebumian mayat dalam kaum Murut iaitu semasa kematian, pengebumian, dan selepas pengebumian.

2.2.2.1 Semasa kematian Semasa kematian, ahli keluarga si mati akan memukul gong dan ketika gong dipukul, semua penduduk perlu berhenti daripada melakukan aktiviti masing-masing. Jika terdapat penduduk tidak berhenti daripada melakukan pekerjaan semasa gong dipukulkan,seluruh penduduk akan didenda iaitu member seekor babi kepada ahli keluarga si mati. Selepas itu, mayat akan dimandikan dan setelah itu mayat akan dipakaikan dengan pakaian yang cantik serta bersih. Mayat akan berada di rumah selama dua hari sebelum dimasukkan ke dalam bajau iaitu bangkalan kaum Murut. Tajau akan ditutup dengan kayu dan di atasnya diletakkan lampu kecil bagi menakutkan hantu syaitan. Pada hari kedua tajau akan dibawa keluar dari bilik tepat pukul 12.00 tengah malam dan ketika ini ahli keluarga akan bertangis-tangisan sambil mengelilingi tajau tersebut. Pada hari ketiga, kaum lelaki akan pergi ke tanah perkuburan untuk membaiki rumah perkuburan sekiranya terdapat kerosakkan. Pada malam ke empat mereka akan bersuka ria sebagai menghormati malam terakhir si mati berada dirumah. Keesokkan harinya, tajau mayat akan diusung dengan menggunakan usungan kayu ke tanah perkuburan. Ketika ini, ahli keluarga perempuan si mati akan menangis kerana mereka percaya akan roh si mati akan selamat ke syurga dan bertujuan mengucap selamat jalan.

8

2.2.2.2 Semasa pengebumian Proses yang kedua iaitu semasa pengebumian gong akan dibunyikan sepanjang jalan tajau dihantar ke tapak pengebumian dan tajau tersebut akan dihias dengan manik-manik beraneka warna dan dipaku dengan kayu yang berukir. Ketika ini mereka akan meraikan majlis makanmakan. 2.2.2.3 Selepas pengebumian Seterusnya proses yang terakhir iaitu selepas pengebumian, ahli keluarga akan meletakkan tiga potongan bara setelah empat hari tajau di tanah perkuburan. Bara-bara tersebut akan dikawal apinya oleh keluarga si mati, supaya roh si mati tidak dapat meniup api tersebut kerana mereka percaya sekiranya si mati dapat meniup api sehingga menyala kemungkinan rumah tersebut ditimpa bencana. Adat tolak bala akan diadakan bagi menandakan pantang larang adat kematian sudah selesai.

9

2.2.3 Semasa Perkahwinan Istilah ‘Barian Sampai Mati’ merupakan istilah yang tidak asing lagi di dalam kaum Murut. Barian atau dalam bahasa Melayu ‘Mas Kahwin” dan dalam bahasa Inggeris “Dowry”. Barian ialah nama yang diberi oleh masyarakat Murut bagi menunjukkan mas kahwin ataupun barang-barang hantaran daripada keluarga pihak lelaki kepada keluarga pihak perempuan semasa perkahwinan berlangsung. Oleh demikian, ‘barian sampai mati’ bermaksud mas kahwin atau barang-barang hantaran yang dituntut atau diminta oleh keluarga pihak perempuan daripada keluarga pihak lelaki bermula dari perkahwinan sehingga ke akhir hayat. Adat ‘Barian Sampai Mati’ sudah lama diamalkan sejak zaman nenek moyang lagi oleh masyarakat Murut di Sabah. Apabila gadis Murut dikahwini oleh lelaki pilihan keluarga atau pilihan sendiri, barian akan terus ditagih oleh keluarga pihak perempuan sehingga ke akhir hayat. Meskipun sudah beranak pinak dan umur sudah menjangkau 30 hingga 90 tahun, tetapi keluarga pihak perempuan masih meminta barian daripada pihak lelaki. Masyarakat Dusun dan masyarakat lain di Sabah mengatakan bahawa gadis Murut yang dikahwini memiliki barian atau pun hantaran mas kahwin yang sangat mahal berbanding dengan suku kaum lain di Malaysia. Adat “Barian Sampai Mati” dapat dilihat apabila keluarga sebelah pihak perempuan menghadapi masalah seperti ada kematian, saudara mara berkahwin, menghadiri perkahwinan dan menghadiri “Tinauh”. Keluarga sebelah pihak lelaki mahupun suami gadis yang dikahwini turut dilibatkan sama dalam kesusahan tersebut. Pihak suami mesti membantu keluarga sebelah pihak perempuan dengan memberi mana-mana barang seperti tajau, kain sarung, emas, gong, kain nila, sisitan, duit dan sebagainya untuk diberi kepada keluarga pihak perempuan yang meminta bantuan. Selain ibubapa perempuan yang dikahwini meminta pertolongan, keluarga lain juga turut melakukan hal yang sama kepada pihak lelaki. Adat ini amat membebankan masyarakat Murut tetapi memandangkan adat ini sudah lama diamalkan, maka adat ini terus menjadi amalan tradisi masyarakat Murut Tagal di daerah Sepulut Sabah.

10

‘Barian Sampai Mati’ juga dapat dilihat apabila keluarga pihak perempuan pergi mengunjugi rumah pihak lelaki selepas kahwin, keluarga pihak perempuan akan meminta apa saja yang disukai dan dijumpai oleh mata mereka dalam rumah menantu lelaki. Pada masa itu juga, keluarga pihak perempuan akan terus mengambil benda atau pun barang tersebut misalnya televisyen, peti sujuk, tajau, gong, kain sarung, emas, basikal dan apa sahaja yang ditemui ketika berada di rumah pihak lelaki. Pihak lelaki pula tidak berbuat apa-apa dan membenarkan saja permintaan keluarga pihak perempuan sebagai tanda hormat kepada bapa dan mak mertuanya. Untuk memiliki seorang gadis Murut, pihak lelaki terpaksa menanggung beberapa risiko tinggi untuk memenuhi tuntutan barian daripada keluarga pihak perempuan. Keluarga pihak perempuan berhak menuntut barian apa saja pada bila-bila masa. Pihak lelaki pula terpaksa menurut permintaan daripada keluarga perempuan untuk menjaga maruah keluarga. Berikut merupakan beberapa cara pihak perempuan menuntut barian atau mas kahwin daripada pihak lelaki.

2.2.3.1 Semasa ‘Anamong’ atau bertunang Selepas adat merisik berjaya dilakukan terhadap seorang gadis Murut yang bakal dikahwini oleh sang teruna, adat bertunang akan diadakan di rumah keluarga pihak perempuan. Selalunya adat bertunang ini dilangsungkan di rumah panjang dan dihadiri oleh keluarga terdekat sahaja. Adat bertunang ini penting untuk memberi tanda kepada gadis yang dirisik tadi bahawa dirinya ‘sudah dimilki’ dan tidak boleh dirampas oleh mana-mana lelaki lain. Antara barian atau mas kahwin yang dituntut oleh ibubapa keluarga pihak perempuan ialah : o

Duit Rm 100.00

o

Kain sarung atau ‘tapi’ 10 hingga 30 keping

o

Rantai, cincin dan anting-anting.

o

Bungkas atau rantai manik buatan lama

o

Tajau atau ‘sampa’ kecil antara 5 hingga 10 buah.

11

o

Lain-lain ikut permintaan keluarga pihak perempuan.

Sejak sekian lama, barian atau hantaran mas kahwin ini sudah ditetapkan oleh orang tua-tua yang berpengaruh sejak turun tumurun lagi. Malah, selain daripada jenis barian yang disenaraikan di atas, terdapat lagi barian yang dituntut oleh ibubapa pihak perempuan seperti seekor lembu atau seekor kerbau sebagai tanda sayang kepada anak gadis mereka yang bakal berpisah dengan keluarganya untuk bersama dengan bakal suaminya. Ianya bergantung kepada sifat ‘gila harta’ ibubapa pihak perempuan untuk mengeksploitasi anak gadis mereka bagi memperolehi barang hantaran mas kahwin. Ada kalanya, pihak lelaki tidak dapat memenuhi permintaan barian oleh keluarga pihak perempuan kerana dianggap terlalu mahal dan

sukar

didapati.

Akibatnya,

berlaku

ketidakpuashatian

dan

menyebabkan

ikatan

pertunangan tersebut diputuskan sama ada oleh pihak lelaki yang merasakan barian tersebut keterlaluan ataupun pihak perempuan yang merasakan pihak lelaki tidak mampu membayar mas kahwin anaknya. Adat barian yang keterlaluan hanya diamalkan oleh sesetengah ibubapa yang merasakan anak mereka layak dibayar tinggi. Manakala ibubapa yang berfikiran positif dan pandai bersikap bertimbang rasa akan mengikut barian yang ditetapkan dan tidak meminta lebih daripada itu. Namun, ada sesetengah pihak lelaki sanggup menurut apa sahaja yang diminta oleh keluarga pihak perempuan meskipun bariannya sangat mahal. Itu sebagai tanda sayang seorang teruna kepada gadis yang bakal dikahwininya.

2.2.3.2 Semasa Majlis Perkahwinan Selepas beberapa bulan bertunang, majlis perkahwinan akan dilangsungkan selama tiga hari atau seminggu. Biasanya diadakan di rumah panjang dan dihadiri oleh sanak saudara. Mengikut tradisi masyarakat Murut Tagal, anak-anak mereka berkahwin dalam usia yang masih muda iaitu sekitar 13 tahun bagi anak perempuan dan 15 hingga 18 tahun bagi anak lelaki. Ibu bapa bertanggungjawab dalam memilih pasangan hidup anak-anak mereka. Dalam adat perkahwinan masyarakat Murut, sistem barian iaitu hantaran sampai mati atau barian kahwin seumur hidup diamalkan. Sistem ini dianggap sebagai tunjang adat bagi mengukuhkan tali persaudaraan antara ibu bapa dan anak perempuan yang telah berkahwin. Barian yang dibawa oleh pihak lelaki semasa majlis perkahwinan dianggarkan RM 20 000 hingga RM 30 000.

12

Berikut ialah barian yang wajib dipenuhi oleh pihak lelaki untuk diberi kepada keluarga pihak perempuan: 

Tajau besar ‘Tiluan” harga RM 1000.00



Tajau besar “Binukul” harga RM 1000.00



Duit “Pamahipusan atau Kapuan Nu Tapi” (Khusus untuk Ibu pengantin Rm 1000.00)



Tajau Besar buatan lama “Binalayungan” (Khusus untuk bapa pengantin) anggaran RM 1000.00



Lembu atau Kerbau antara seekor atau tiga ekor.



Tajau besar biasa 5 hingga 10 anggaran RM 5000.00



Tajaun sederhana besar dan kecil 50 hingga 100 anggaran RM 3000.00



Gong Besi 2 hingga 5 anggaran RM 5000.00



Gong Tembaga 5 hingga 10 anggaran RM 2000.00



Kain sarung 100 hingga 200 keping anggaran RM 1000.00



Emas seperti rantai, cincin dan anting-anting anggaran RM 2000.00



“Sisitan atau Susukur” 50 hingga 100 utas anggaran RM 1000.00



Kain Nila 10 hingga 30 batang anggaran RM 1000.00



Lain-lain permintaan dari ahli keluarga pihak perempuaan dianggarkan RM 5000.00

Berbeza dengan suku kamu lain di negeri Sabah, hantaran mas kahwin tidak terlalu mahal berbanding dengan masyarakat Murut khususnya Murut Tagal. Sebenarnya, hantaran barian ini tidak mampu dilakukan oleh ibubapa pihak lelaki kerana begitu mahal tetapi kerana amalan kerjasama sesama keluarga dapat membantu meringankan masalah pihak lelaki. Setiap satu keluarga di sebelah pihak lelaki akan membawa barian dari rumah atau yang dibeli misalnya

13

duit, gong, tajau besar, emas, kain sarung dan kain nila untuk membantu keluarga mereka yang telah berkahwin. Jika ada 30 buah keluarga sebelah pihak lelaki, barian ke acara perkahwinan yang dibawa boleh dianggarkan mencapai RM 20 ribu sehingga RM 40 ribu. Walaupun bukan dalam bentuk duit, tetapi harga barang yang dibawa memiliki harga yang mahal misalnya tajau besar buatan lama, gong dan emas semua dibeli dalam harga yang mahal. Oleh itu, amalan bekerjasama dan bergotong royong sesama keluarga sama ada keluarga jauh atau dekat tetap akan datang membantu. Mereka mengamalkan ada “timbal balas”. Setiap kali dalam kesusahan, sesebuah keluarga yang mempunyai masalah akan memberitahu keluarganya yang lain untuk datang membantu. Dengan cara itu, masyarakat Murut Tagal dapat meringankan segala bebanan yang dipikul.

2.2.3.3 Semasa Limpuhu Limpuhu sama juga dengan majlis perkahwinan, ada kalanya keluarga pihak perempuan terus melompat kepada adat ‘Limpuhu’. Memandangkan adat kahwin masyarakat Murut berhierarki, maka berkecenderungan untuk mengamalkan kahwin “Limpuhu” nombor dua daripada adat kahwin biasa. Barian yang dibawa oleh pihak lelaki juga sama dengan kahwin biasa. Antara barian yang selalu di bawa oleh pihak lelaki ialah : 























14



















2.2.3.4 Semasa Bului Seperti adat kahwin “Limpuhu”, kahwin “Bului” juga sama dengan barian yang di bawa semasa perkahwinan biasa. Cuma nama yang berbeza. Adat kahwin ‘bului’ selalu diamalkan oleh keluarga pihak perempuan apabila anak gadis mereka dikahwini. Biasanya apabila keluarga pihak perempuan tidak mampu mengadakan cara kahwin “Tinauh”, mereka menggunakan adat kahwin ‘Bului” untuk anak gadis mereka yang dikahwini. Semua hantaran barian adalah sama sahaja cuma perjalanan adat itu semasa ia dilangsungkan adalah berbeza. Antara barian yang dibawa ialah : •


•


•


•


•


•


•


15

•


•


•


•


•


•


•


2.2.3.5 Semasa Tinauh Adat “Tinauh” adalah satu acara perkahwinan yang berada di hierarki paling tertinggi dalam adat Murut Tagal di Daerah Sepulut Sabah. Manakala adat “Barian Sampai Mati” pula adalah kemuncak penghantaran hantaran mas kahwin ataupun barang-barang hantaran yang diminta oleh keluarga sebelah pihak perempuan. Kemuncak penghantaran mas kahwin itu adalah pada acara keramaian “Tinauh” yang berlangsung selama tiga hari tiga malam ataupun dalam tempoh seminggu. Meskipun sudah beranak pinak dan umur sudah menjangkau 30 hingga 50 tahun, barian tetap diberi oleh pihak lelaki kepada sebelah pihak perempuan. Menurut Herman Scholz (1988) Both, the tina’uh and the bului are highly traditional affairs, and they are best described as the last handing over of the outstanding dowry that was initially agreed on for the bride. The bului ceremony is even grander than the tina’uh, but this text will content itself to explanations pertaining to the tina’uh of the Tataluan Murut. Berikut ialah barian atau barang-barang hantaran yang dibawa semasa adat “Tinauh” : Tajau Besar buatan lama atau “Sampa Lair” 10 hingga 30 buah.  Gong Besi dan Gong Tembaga atau ‘Ahung basi dan Ahung Tambaga” 20 hingga 40

buah.

16

 Tajau bersaiz sederhana besar “Sampa Biasa” 50 hingga 300 buah  Kain Sarung atau “Tapi” 100 hingga 300 keping.  Kain nila atau “Kain Kinayuh” 20 hingga 30 keping.  Lembu atau Kerbau 1 hingga 3 ekor.  Emas atau “Amas” seperti rantai, gelang, cicin dan anting-anting.  Bungkas 10 hingga 20 utas  Sisitan 50 hingga 200 utas

Selain barian yang disenaraikan di atas, terdapat juga permintaan daripada pihak perempuan yang mesti dipenuhi oleh keluarga pihak lelaki. Permintaan tersebut berupa barang berharga atau duit. Biasanya, saging atau ‘buyuung’ di hantar dan dibahagi-bahagikan kepada keluarga pihak lelaki untuk memenuhi permintaan pihak perempuan. Sekiranya ada 30 buah keluarga menghantar ‘buyung’ atau saging maka 30 buah juga keluarga daripada pihak lelaki memiliki saging dari pihak perempuan. Setiap satu keluarga ada satu ‘buyuung’, malah lebih dari dua. Mereka berpasangan untuk memudahkan barang yang diminta tertunai oleh keluarga pihak lelaki. Sehelai kertas diletak di atas ‘buyuung’ sebagai simbolik untuk memberitahu hajat barang yang diminta. Antara contoh barang yang diminta oleh keluarga pihak perempuan daripada pihak lelaki ialah :  Tajau Binalayungan (Tajau Buatan Lama)  Gong Besi atau “ahung”.  Lembu/Kerbau  Jam Tangan Berjenama  Rantai Emas Berbuah, Gelang Emas Berbuah, Anting-anting tebal dan Cicin tebal.  Peti Sejuk

17

 Almari Pakaian  Astro.  Televisyen  Generator  Basikal  Motorsikal  Dan lain-lain

2.3 TARIAN TRADISIONAL 2.3.1.1 Tarian Lansaran Perkataan lansaran berasal daripada perkataan lumasar yang bermaksud melambung atau berayun-ayun. Hal ini sesuai dengan situasi tarian itu yang ditarikan di satu tempat khas dengan berayun-ayun dan melambung-lambungkan diri. Pada masa dahulu tarian ini berkait rapat dengan pemujaan roh atau semangat tengkorak, khususnya pemujaan semangat kepala manusia yang diperoleh semasa ngayau. Kini tarian ini ditarikan sebagai bersuaka ria sempena keramaian seperti perkahwinan dan perpindahan ke rumah panjang yang baharu. Sebelum majlis tarian diadakan, beberapa

18

persediaan perlu dibuat. Yang utama, tuan rumah perlu menyediakan tapai dua minggu sebelum majlis itu berlangsung. Selain itu, beberapa makanan lain juga disediakan. Tempat lansaran yang berukuran lapan hingga 30 kaki persegi dan dapat menampung 30 orang penari, dibina di suatu ruang di rumah panjang. Kerja pembinaannya dilakukan secara bergotong-royong. Beberapa batang kayu bulat yang keras dan liat sebesar lengan orang dewasa merupakan bahan utama binaan itu. Kayu tersebut biasanya daripada jenis selangan batu. Kayu-kayu itu diikat dengan rotan saga. Tempat tarian ini dibina sekaki terkebawah daripada paras lantai. Penyokong binaan tempat lansaran ialah tujuh batang kayu sepanjang 35 kaki yang menjadi tempat menghentakkan kaki serta pengeluar irama tertentu. Bahan ini disokong oleh 60 batang gelegar sepanjang 20 kaki. Sejumlah kayu bulat lagi digunakan untuk menutup ruangan lantai segi empat itu. Penari-penari lansaran terdiri daripada lelaki dan wanita. Tiada ketetapan dari segi jumlah penari, hanya bergantung pada saiz tempat lansaran. Lelaki dan wanita menari bersama-sama, iaitu melonjak-lonjakkan diri untuk mencapai singkowoton yang diletakkan di bahagian bumbung tempat lansaran. Pada zaman dahulu, singkowoton ialah tengkorak manusia. Pada masa kini singkowoton diperbuat daripada paruh burung enggang yang dihiasi dengan manik-manik beraneka warna sebagai pengganti tengkorak. Biasanya diadakan pertandingan antara pasukan. Setiap pasukan masuk ke tempat lansaran secara bergilir-gilir untuk menari (melonjak-lonjakkan diri) bagi mencapai singkowoton itu. Sesuatu pasukan dapat juga terdiri daripada lelaki sahaja atau wanita sahaja. Adakalanya peraduan diadakan antara kampung atau rumah panjang.

2.3.1.2 Tarian Mangunatip Tarian mangunatip atau tarian buluh merupakan tarian tradisi suku kaum Murut Kuhijau (Kwijau). Magunatip berasal dari perkataan ‘apit’ yang bermakna jepit (ketika menari kaki penari terjepit atau terapit oleh 2 buluh jikalau tidak cekap mengelakkannya). lanya ditarikan dengan iringan pukulan gong pada awal tarian tetapi semasa buluh dilagakan, bunyi gong tidak diperlukan lagi kerana bunyi buluh yang dilagakan akan

19

mengeluarkan bunyi yang kuat dengan irama yang menarik dan unik. Beberapa penari lelaki dan wanita, terlonjak-lonjak menari dengan pakaian yang penuh tradisi, sementara dua atau empat orang melagakan alu dan dua orang lagi rnemegang pangkal alu tersebut supaya tidak berganjak dari kedudukannya. Tarian ini sudah dijadikan satu upacara rasmi, terutama sekali semasa Majlis Jamuan Makan orang-orang kenamaan atau lebih dikenali sebagai 'Orang Kaya-kaya' atau O.K.K. di samping ditarikan dalam majlis-majlis menyambut perayaan Pesta Kaamatan iaitu hari Pesta Menuai Padi pada 31 Mei setiap tahun. Selain itu, tarian ini juga dipersembahkan di majlismajlis tertentu seperti menyambut Hari Guru, Hari Kemerdekaan dan sebagainya. Tarian Mangunatip bertujuan untuk memeriahkan sesuatu upacara yang diadakan. Pakaian Adat suku kaum Murut. Lelaki memakai jaket barbaru dan cawat dari kulit kayu puputul yang dilukis dengan motif dari manik atau warna. Perhiasan kepalanya “tupi sinulatan” juga dari kulit kayu. Wanita menggayakan pakaian “pinongkolo” dari kain kapas berhiaskan motif sarat dari manikmanik berwarna-warni. Perhiasan diri juga dari manik seperti rantai “rarangkol” dan hiasan kepala “salupai”.

2.3.2 Perayaan Etnik Murut 2.3.2.1 Mansista Perayaan Mansisa dikenali Hari Pesta Menuai dalam bahasa Murut iaitu " OROU NAPANGAAN NANANTAB". Walau bagaimanapun nama sebenar perayaan selepas menuai bagi suku kaum Murut adalah "Mansisia". Sebelum perayaan tersebut diadakan, setiap keluarga akan menyumbangkan beras hasil dari titik peluh mereka kepada Ketua Masyarakat ( Penghulu ). Beras akan dimasak samada dibuat tapai atau untuk nasi. Selain itu,mereka juga akan menyumbangkan wang untuk membeli lauk-pauk semasa perayaan. Setelah hari Mansisia

20

menjelang, semua penduduk kampung akan menghadiri jamuan makan/minum di Tulus ( Rumah Panjang ) atau di Rumah Ketua Masyarakat jika kampung berkenaan tidak mempunyai " Tulus". Salah satu acara rasmi yang akan berlangsung dalam perayaan tersebut adalah meminum tapai yang dipanggil " Pansisiaan". Semua penduduk kampung dikehendaki meminum tapai tersebut sebagai satu tradisi. Pada masa yang sama, perayaan Mansisia ini akan membuat semua penduduk kampung dapat menikmati hasil tuaian setiap keluarga memandangkan

beras

yang

disumbangkan

sebelumnya

dicampur-gaulkan

sebelum

dimasak. Antara tujuan perayaan Mansisia ini dilakukan adalah sebagai hari kesyukuran dan bersukaria. Hari tersebut juga dianggap sebagai hari Kelepasan Am bagi para petani. Kebiasanya perayaan tersebut dilengkapi dengan beberapa acara yang menarik seperti persembahan kebudayaan, minum tapai dan bermacam-macam lagi sesuai dengan suasana sambutan " Mansisia ".

21

Kaum Murut

Recommend Documents