Kaum Dan Etnik Di Negeri Sabah

1.0 Kaum dan Etnik Di Negeri Neger i Sabah Sabah, negeri yang kedua terbesar di Malaysia, terletak di utara pulau Borneo, pulau ketiga terbesar di dunia. Sabah meliputi kawasan seluas 72,500 kilometer persegi . Sabah dikenali dengan gelaran "Negeri i Bawah Bayu", Sabah bukan saha!a terkenal dengan keindahan semula!adi tetapi !uga dengan warisan budaya penduduknya. Negeri Negeri Saba Sabah h mempu mempuny nyai ai tidak tidak kuran kurang g dari dari tiga tiga puluh puluh etnik etnik suku suku kaum. kaum. enduduk enduduk Sabah terdiri daripada pelbagai pelbagai suku kaum. #tnik terbesar di Sabah adalah $ada% $ada%an an usun usun,, Ba!au Ba!au dan dan Murut Murut.. Suku Suku kaum kaum yang yang lain lain ialah ialah $eday $edayan an,, Bisay Bisaya, a, &rranun, 'ungus, $imarang, $wi!au, (undayeh, )bian, Binadan, *rang Sungai, +atana, +agaas, Brunei, Suluk dan lainlain. Suku Suku kaum kaum di nege negeri ri Saba Sabah h mempu mempuny nyai ai perbe perbe%a %aan an yang yang ketar ketara a dari dari segi segi bahasa, agama, adat istiadat dan pegangan hidup termasuklah pakaian tradisi mereka. 1.1. Budaya Dan Dan Adat Kaum Kaum Kadazan-Dusun Kadazan-Dusun $aum $ada%an $ada%an usun merupakan merupakan nama kaum bumiputera asli yang terbesar terbesar di Sabah dan berasal daripada &ndo-hina. $aum etnik ini menggunakan pelbagai bahasa dan dialek dengan pelbagai kebudayaan dan adat resam tradisional. +erdapat 27 suku kaum di dalam kaum $ada%an usun. ntaranya ialah usun (iwan, usun +indal, usun ahu, usun (otud, Bagahak, usun (abuk, usun $imaragang, +agahas, +angara, usun usun,, 'ungu 'ungus, s, *rang *rang Sung Sungai, ai, $ui!a $ui!au, u, +ambanu mbanuo, o, dan dan sebag sebagain ainya ya.. $ada% $ada%an an memp mempun unya yaii

bebe bebera rapa pa dial dialek ek yang ang

digu diguna naka kan n

oleh oleh usu usun n

ata atau

$ada% ada%an an di

Malaysia Malaysia.+ .+e erdapat rdapat 50 bahasa bahasa kaum asli di Sabah, Sabah, kesemuan kesemuanya ya berasal berasal daripad daripada a bahasa ustronesia. ustronesia. engguna bahasabahasa bahasabahasa ini berbe%a dari segi sai% iaitu daripada ratusa ratusan n ke ribua ribuan. n. $eba $ebanya nyaka kan n darip daripad ada a baha bahasa sa ini ini dikat dikateg egori orikan kan kepad kepada a / sub kumpulan iaitu Ba!au SamaBa!au1, usun, Murut dan aitan.

alaubagaimanapun bahasa kada%andusun berasal daripada kumpulan usun. $ada%an atau usun merupakan kaum bumiputra terbesar di negeri Sabah. Sebenarnya terdapat suatu kumpulan etnik yang bersi3at kolekti3 serta menggunakan bahasa yang sama dengan dialek berlainan. Malah kumpulan etnik $ada%an4usun ini mempunyai persamaan dari segi kebudayaan serta keperayaan tradisional. i dalam kumpulan 1

etnik ini sendiri pula wu!ud 60 !enis sub bahasa yang mempunyai 0 dialeknya. Setiap daer daerah ah memp mempun unya yaii

dial dialek ek baha bahasa sa $ada $ada%a %ann nnya ya send sendir iri. i.

Sese Sesete teng ngah ah dari daripa pada da

masyarakat kaum $ada%an lebih gemar menggunakan gelaran usun sebagai nama kaum mereka mereka manakal manakala a masyarak masyarakat at di enampa enampang ng atau atau apar apar pula menggun menggunakan akan nama kaum $ada%an. $ada%an usun membentuk 0 peratus populasi Sabah yang terdiri daripada dua dua kaum, kaum, $ada $ada%a %an n dan dan usu usun n digab digabung ungka kan n bersa bersama ma keran kerana a berko berkong ngsi si baha bahasa sa dan dan buda budaya ya yang yang seru serupa pa..

Baga Bagaim iman anap apun un,,

be%a be%any nya a

etni etnik k

$ada $ada%a %an n

ting tingga gall

di

kawasan lembah dan seara tradisi terlibat dalam penanaman penanaman padi, sementara sementara etnik usun tinggal di kawasan pergunungan di pedalaman Sabah. Kepercayaan $aum $aum etni etnik k ini ini meru merupa paka kan n anta antara ra oran orang gor oran ang g asli asli yang yang meng mengam amal alka kan n penanaman padi bukit huma1 serta padi biasa. Mereka menghuni bahagian )tara dan Barat Sabah serta beberapa daerah sekitar 8unung $inabalu terutamanya di bahagian 'anau, 'anau, $eninga $eningau u dan !uga Beau3or Beau3ort. t. *rang *rang $ada%a $ada%an n mengama mengamalkan lkan keperay keperayaan aan animistik serta semangat dalam setiap hidupan alam ini. $ebanyakkan orang $ada%an telah pun meninggalkan amalan ini kerana kedatangan agama $ristian dan &slam dalam kehidupan kehidupan mereka. Segelintir golongan tua masih lagi mengamalkannya mengamalkannya terutamnya mereka yang tinggal di pedalaman Sabah. alaupun begitu, akibat arus pemodenan kini bilangan mereka sudah kian berkurangan. *rang $ada%an kini men!adikan amalan lalu hanya sebagai kenangan atau sebagai sebahagian daripada adat mereka saha!a dan tidak mengamalkannya seara serius. i kebanyakan daerah di Sabah, bomoh atau bobohi%an masih lagi memainkan peranan yang penting dalam kehidupan kehidupan seharian orang $ada%an. $ada%an. Bobohi%an Bobohi%an adalah seorang bomoh perempuan yang terdiri daripada golongan yang sudah berumur dan mereka mereka memainka memainkan n peranan peranan dalam dalam halhal halhal kesihata kesihatan n serta kerohan kerohanian ian seseteng sesetengah ah pendu pendudu duk k pedal pedalama aman. n. $emah $emahira iran n bomoh bomoh perem perempu puan an ini ini adala adalah h dala dalam m bidan bidang g perub perubat atan an di mana mana wanit wanita a yang yang sakit sakit bersa bersalin lin akan akan dibid dibidank ankan an merek mereka. a. Selai Selain n itu, itu, bobo boboh h !uga !uga ber3 ber3un ungs gsii

seba sebaga gaii

pemb pembim imbi bing ng masy masyar arak akat at

$ada $ada%a %an n

dari dari

segi segi

kerohanian serta mengingatkan mereka kepada adatadat lama yang sudah men!adi warisan turuntemurun. turuntemurun. alam perkahwinan, perkahwinan, bobohi%an bobohi%an !uga men!adi pengantara pengantara dan  !uga men!adi ketua ketua dalam memastikan ma!lis ber!alan ber!alan lanar. lanar. alaupun alaupun begitu, begitu, peranan 2

bomoh perempuan ini !uga sudah kian berkurangan dalam kehidupan orang $ada%an sepertimana yang berlaku kepada adatadat lama yang dahulunya dipegang mereka. Bilangan bobohi%an dalam

negeri

Sabah

!uga

tidak

banyak

dan

apa

yang

membimbangkan adalah usia kebanyakkan daripada bomoh ini sudah lan!ut. Pakaian radisi!na" ada amnya, perhiasan dan sulaman pada pakaian tradisi kaum $ada%an adalah sederhana berbanding dengan kumpulan etnik yang lain. akaian kaum lelaki menun!ukkan pengaruh pakaian -ina. +erdapat tiga !enis blaus kaum wanita. Satu daripadanya ialah blaus lengan pendek yang dipakai oleh wanita muda. Satu lagi ialah blaus dengan lengan 9 dipakai oleh wanita pertengahan umur untuk pakaian seharian. :enis yang ketiga dipakai oleh wanita tua atau pakar ritual semasa sesuatu upaara. Bagi kaum lelaki, mereka memakai 8aung, iaitu se!enis ba!u lengan pan!ang tanpa sulaman. ada masa sekarang, ia dihiasi dengan perhiasan dan butang emas. Manakala Sou;a, se!enis seluar pan!ang hitam dengan ikat pinggang berwarna biru indigo. erhiasan emas di sepan!ang pinggang seluar moden. arian radisi!na" +arian Suma%au merupakan se!enis tarian tradisi rakyat Sabah yang amat terkenal di Sabah dan di seluruh Malaysia. &a merupakan tarian tradisi suku kaum $ada%andusun. +arian ritualnya memenuhi pelbagai 3ungsi seperti tarian Suma%au yang ditarikan untuk menguap kesyukuran yang berkaitan dengan kegiatan menanam dan menuai padi dan  !uga untuk menolak bala, menyemah semangat, dan mengubati penyakit. 8erak dan irama tari Suma%au adalah perlahanlahan dan lemah lembut. asangan penari lelaki dan wanita menari berhadapan dan mereka menggerakgerakkan kaki dengan langkah keil, sementara tumit kaki diangkat dan diturunkan mengikut irama lagu. $etika menari tangan dikepakkan keluar, gerakannya turun naik seperti burung terbang. Biasanya Suma%au ditarikan semasa menyambut hari keramaian dan di ma!lis  !amuan. esta $aamatan Menuai1 disambut oleh $ada%andusun sebagai meraikan tuaian baik dan disambut oleh semua kaum lain Sabah.

3

1.#. Budaya Dan Adat Kaum $urut $aum Murut merupakan antara suku kaum yang unik dan menatatkan lebih kurang .0< atau 50,000 orang daripada penduduk Sabah. $aum ini terdiri daripada banyak kumpulan yang menggunakan 65 !enis bahasa dan 26 dialek asal Murut. Namun demikian bahasa Murut yang biasanya di3ahami ialah +aggal yang lebih menyerupai bahasa $ada%an usun. #lemen bahasa ini boleh ditemui di =isaya di Sarawak1, Brunei dan kaum $elabit di $alimantan. Bahasa Murut merupakan antara bahasa asli pulau Borneo yang masih kekal hingga kini. $aum etnik Murut boleh ditemui kebanyakkannya di $eningau, +enom, ensiangan, $alabakan dan $inabatangan. &ni men!adikan kaum Murut di antara kaum etnik minoriti Sabah. alaupun begitu, penduduk berketurunan Murut !uga boleh didapati di Brunei, Sarawak dan $alimantan kesemuanya berdekatan sempadan kawasan tersebut. Bahasa kaum ini didapati digunakan oleh pelbagai suku kaum dan satusatunya bahasa di Sabah yang mempunyai keistimewaan sebegitu. $epelbagaian  !enis >subkaum> Murut ini sememangnya mengelirukan pelbagai pihak kerana masih banyak orangorang Murut yang tinggal !auh di pedalaman. empat ingga" $aum Murut tinggal di rumah pan!ang.

'umah pan!ang Murut diperbuat

daripada bambu atau buluh serta daun kering dari pokok tertentu. 'umah pan!ang ini dibina dalam keadaan meman!ang mengikut !umlah keluarga dalam suatu kampung atau khas untuk ketua kampung serta orangorang penting. $ini rumah pan!ang orang Murut tidak lagi banyak dibina kerana peredaran %aman moden. Kepercayaan Beberapa dekad dahulu, kaum Murut mengamalkan tradisi pemburuan kepala yang men!adikan kaum ini digeruni kaum lain. $esemua kaum etnik pulau Borneo mempunyai amalan pemburuan kepala keuali kaum penan di Sarawak, persoalan mengapa amalan ini dipraktikkan masih belum diketahui sepenuhnya lagi. Namun suatu kemungkinan yang hampir ialah kerana adat ini merupakan suatu ara mendapatkan penghormatan daripada bangsa sendiri. Selain itu, amalan pemburuan kepala di kalangan kaum Murut ini berkait rapat dengan tradisi perkahwinannya yang 4

mengkehendaki pengantin lelaki mempersembahkan sekurangkurangnya satu kepala yang dipenggal kepada keluarga pengantin perempuan. kti;iti pemburuan kepala di!alankan !uga bertu!uan untuk upaara kerohanian, di mana kepala mangsa akan diletakkan pada asas !ambatan besar bagi memastikannya tahan lama. ?al yang hampir  serupa ialah penanaman tengkorak mangsa di sawah padi agar padi dapat tumbuh subur. Satu 3akta menarik ialah kepala ketua suku kaum Murut yang diambil oleh suku kaum Murut yang lain adalah kurang nilainya berbanding kepala seorang tua atau kanakkanak yang dipenggal dalam serangan menge!ut. Sehingga kini kaum Murut masih menyimpan kepalakepala ini dalam rumah pan!ang tetapi ada !uga yang telah menanamnya. malan ini sudah lama ditinggalkan kerana terdapat kawalan pihak berkuasa di pedalaman. arga tua kaum ini masih peraya kepada perkaraperkara mistik serta kewu!udan roh. $aumkaum asli di pulau Borneo ini mengamalkan keperayaan animisme dan kaum Murut !uga tidak terkeuali . $ini, dengan adanya kemasukan agama $ristian atau &slam dalam hidup mereka, persepsi kematian serta kehidupan telah banyak berubah malah sesetengah amalan telah ditinggalkan. $aum Murut seara tradisionalnya menyimpan mayat si mati dalam ta!au besar. Setelah sekian lama, amalan itu !uga telah ditinggalkan dan biasanya kini, mayat dimasukkan dalam keranda. Suatu tugu bereka bentuk seperti tugu kaum -ina didirikan di atas keranda tersebut yang telah ditanam. $awasan penempatan mayat kebanyakkan keluarga kaum Murut selalunya men!adi sempit akibat terlalu banyak keranda disimpan. Mayat yang ditempatkan dalam ta!au akan dikeluarkan kemudian dan tulangtulang mayat pula akan dibersihkan. Setelah itu, tulangtulang mayat akan ditempatkan dalam ta!au baru untuk diletakkan dalam pondok penempatan mayat suatu keluarga. +empayan lama itu pula akan digunakan semula untuk menempatkan mayat lain yang baru. ondok kubur biasanya dihiasi dengan antik oleh ahli keluarga, walaupun begitu kaum Murut tidak mendirikan apaapa monumen peringatan yang indah berlainan dengan kaumkaum yang lain. Malah rumah pan!ang milik kaum ini !uga tidak memiliki sebarang ukiran menarik atau perhiasan tetapi hanya sedikit ker!a menghias saha!a yang diaplikasikan. Namun demikian, pondok kubur kaum ini tetap dihiasi dengan baik, indah dan terdapat ukiran berunsurkan keunikan pulau Borneo serta orak burung 5

enggang. *rang yang telah meninggal akan dikebumikan bersama  sama barang kepunyaan mereka seperti sarung, pakaian, pinggan, sudu serta berus gigi. %pacara Keramaian )paara keramaian merupakan sebahagian daripada kehidupan kaum Murut yang masih kekal hingga kini. $aum Murut mengadakan upaara keramaian atau pesta yang unik iaitu dengan berpesta dari pagi ke malam selama seminggu biasanya. malan berpesta ini tidak kira untuk apa saha!a selalunya mempunyai keadaan seperti ini. )paara keramaian yang paling unik bagi kaum Murut ialah semasa perkahwinan atau +ina>uh di!alankan. erkahwinan orang Murut merupakan suatu upaara yang penting dan bahagian paling penting dalam upaara ini ialah semasa penyerahan hantaran perkahwinan yang terakhir. ada kebiasaannya, hantaran perkahwinanharta1 yang perlu diberikan pihak lelaki uma dapat dilangsaikan 20 tahun kemudiannya selepas berkahwin atau selepas pihak lelaki itu memiliki isteri kedua. eranangan hal perkahwinan memerlukan banyak proses perlu dilalui dan banyak perkara seperti !umlah hantaran, tarikh perkahwinan dan !enis upaaranya. *rangorang Murut !uga mempunyai masalah mereka yang tersendiri dalam seperti ini, iaitu untuk memu!uk generasi muda berkahwin. 8enerasi muda kaum Murut agak sukar menerima perkahwinan dalam usia muda kerana untuk berkahwin banyak harta serta wang perlu dikeluarkan malah mereka terpaksa menanggung beban kewangan yang tinggi seumur  hidup mereka. $ini tradisi ini sudah semakin pudar tetapi tetap berlaku di sesetengah tempat +radisi perkahwinan kaum Murut pada masa kini sudah berubah, iaitu ta!au, pakaian, kain, emas, manikmanik atau harta lain kepunyaan pengantin lelaki dipersembahkan bukannya kepala manusia yang sudah terpenggal lagi. akaian tradisi keduadua pengantin masih lagi dihiasi dengan bi!i manik yang antik akaian tradisi ini biasanya diwarisi atau dipindahkan semasa perkahwinan. )paara perkahwinan ini diadakan di rumah pan!ang pengantin perempuan atau rumah biasa. Sekiranya perkahwinan diadakan di rumah biasa dan bukannya rumah pan!ang, maka rumah tersebut perlu diubahsuai sedikit untuk menampung sekurangkurangnya 650 orang. da di kalangan saudaramara atau rakanrakan kedua dua pengantin yang akan bermalam selama seminggu bagi merayakan perkahwinan ini.

6

Selain ruangan rumah, dapur perlu diperbesarkan malah halaman rumah !uga. $omponen terpenting dalam ma!lis perkahwinan kaum Murut iaitu +apai !uga perlu disediakan, daging perlu dikukus dan diinang malah ahliahli keluarga !uga perlu dikumpul. ara !emputan yang datang akan disambut dengan pukulan gong yang meriah dan dengan tangan terbuka. arian radisi!na" +arian Magunatip dan +arian (ansaran merupakan tarian tradisional bagi suku kaum Murut. +arian Magunatip merupakan se!enis tarian tradisi masyarakat suku kaum Murut dari suku $uhi!au $wi!au1. Magunatip berasal dari perkataan @apit> yang bermakna !epit. &a membawa maksud ketika menari kaki penari ter!epit atau terapit di antara dua batang kayu buluh1 !ikalau tidak ekap mengelakkannya. Biasanya tarian ini tidak memerlukan iringan mu%ik oleh kerana bunyi buluh itu yang dilagakan akan menimbulkan bunyi yang kuat serta rentak dan irama yang menarik.+arian Magunatip bertu!uan untuk memeriahkan lagi sesuatu upaara yang diadakan. +arian (ansaran pula hanya dilakukan di lantai khas yang berukuran kirakira A6 kaki persegi yang dibina di tengahtengah rumah pan!ang yang diperbuat menggunakan kayu bulat. $ayu bulat dipasang berlapislapis seara khusus supaya boleh melantun seperti "spring. $emunak tarian ini ialah berbalasbalas pantun tanda mengeratkan lagi tali silaturahim . ada masa lalu tarian itu diadakan bagi menyambut kepulangan para pahlawan yang telah menapai kemenangan setelah bertarung di medan pertempuran. 1.&. Budaya Dan Adat Kaum Ba'au $aum Ba!au merupakan kaum bumiputera kedua terbesar di negeri Sabah. $aum Ba!au kebanyakannya beragama &slam dan berasal dari dua kumpulan etnik yang tidak !auh be%anya iaitu Ba!au di pantai +imur dan !uga Ba!au di pantai Barat. Mereka ini merupakan antara pelaut yang terkenal pada %aman dahulu sebelum kedatangan pen!a!ah di Sabah. $aum Ba!au didapati mempunyai kemahiran membina sampan atau kapal yang sederhana sai%nya dalam beberapa atatan se!arah. $aum Ba!au pada masa dahulu !uga adalah pelaut yang mahir di mana kegiatan utamanya ialah pelanunan serta penangkapan ikan. *rangorang Ba!au mempunyai kemahiran menunggang kuda dan ini men!adikan mereka antara kaum yang paling

7

ber!aya di Sabah. $emahiran mereka ini men!adikan mereka terkenal di negeri Sabah dan diberi gelaran "$oboi +imur" atau "$oboi Sabah". Semasa dalam ma!lis tertentu seperti pesta dan hari perayaan, penunggang kuda kaum Ba!au ini sering kelihatan dalam pakaian berwarnawarni, malah kuda mereka !uga dipakaikan kain seperti penunggang. Kegiatan (arian *rang Ba!au yang berada di sebelah pantai Barat Sabah kebanyakannya menetap dari bahagian $ota $inabalu sehingga ke $ota Belud. Bagi kaum Ba!au yang berada di bahagian pantai +imur Sabah, mereka masih mengamalkan kehidupan tradisional seperti kegiatan menangkap ikan dan kaum Ba!au di sini digelar Ba!au (aut. alaubagaimanapun orangorang Ba!au di bahagian +imur Sabah ini kebanyakannya telah menetap di darat atau di perkampungan tepian pantai. Segelintir daripada mereka masih lagi tinggal dalam perahu yang merantau ke sanasini, antaranya ialah (epa. $aum wanita Ba!au !uga terkenal dengan tenunan kain mereka iaitu astar yang disulam dengan kain berwarna merah, kuning, hi!au, oren, emas dan putih. Pertuturan Bahasa i Sabah,  bahasa Ba!au di gunakan dan semuanya berasal daripada keluarga SamaBa!au. engguna bahasa ini termasuklah pendatangpendatang daripada negara  !iran. Bagi kaum Ba!au daripada bahagian pantai +imur Sabah, bahasa mereka dipin!am daripada Suluk iaitu bahasa perdagangan di (aut Sulu. $aum Ba!au pantai Barat Sabah pula mengadaptasikan bahasa mereka daripada bahasa Melayu. $aum Ba!au bahagian ini telah beker!asama dengan kaum $ada%andusun dari segi akit;iti ekonomi, perdagangan, perhubungan sosial serta kebudayaan. *rang Ba!au dikatakan telah menggunakan sistem Barter dalam akti;iti ekonomi mereka iaitu menukar ganti hasil tangkapan ikan mereka dengan beras orang $ada%an. Bukan itu saha!a, pengaruh kebudayaan daripada keduadua kaum ini !uga dapat dilhat dari segi kesenian material, mu%ik dan !uga reka bentuk bangunan. arian radisi!na" +arian Brunsai merupakan salah satu !enis tarian tradisional suku kaum Ba!au. +arian Brunsai tidak diiringi dengan musik ataupun bunyibunyian, ianya mengutamakan pada "kalang" seperti berbalas pantun yang diiringi oleh hentakan kaki penari lelaki. 8

Brunsai biasanya dilakukan pada waktu malam untuk meraikan ma!lis perkahwinan, merayakan kelahiran bayi, ma!lis kesyukuran dan bagi meraikan orang yang sudah berna%ar. enari Brunsai !uga memakai pakaian yang berwarna warni seperti seluar  hitam, biru, merah dan ba!u serta tan!ak yang mempunyai orakorak menarik. Selain itu, +arian (imbai !uga merupakan se!enis tarian asli masyarakat suku Ba!au. +arian (imbai ditarikan ketika menyambut ketibaan pengantin lelaki yang diarak ke rumah pengantin perempuan. Sebaik saha!a rombongan pengantin sampai, perarakan dihentikan sementara, lalu +arian (imbai dipersembahkan di hadapan pengantin. &a merupakan upaara khas sebagai isyarat men!emput pengantin naik ke rumah untuk melakukan istiadat pernikahan. &rama dan bahasa tarian mengiringi anggotaanggota rombongan pengantin naik ke rumah. enaripenari melambailambaikan selendang mereka sebagai lambang mengundang dan menguapkan selamat datang. Kisah-kisah Kaum Ba'au Menurut Cidelis &nsing, engetua SM St. Mihael, enampang pada tahun 200 hingga 200, pada suatu masa dahulu tinggal seorang manusia yang sangat tinggi orangnya di $ampung Solibog,+ambunan. *rang ini dinamakan Ba!au kerana dia berasal daripada kaum Ba!au. -erita ini menyatakan bahawa Ba!au memiliki sai% badan yang sangat besar. &sterinya  !uga mempunyai ketinggian yang sama dengan Ba!au. alaubagaimanapun tiada sesiapa pun yang dapat memberitahu setinggi mana Ba!au hingga kini. +apak kaki Ba!au  !uga sangat besar sehinggakan apabila dia menyeberangi sungai ramai orang kampung yang akan mengekorinya. &ni kerana mereka ingin mengambil ikanikan yang mati dipi!ak Ba!au. *leh itu, orangorang kampung mendapat 3aedah daripada Ba!au terutamanya dari segi makanan. pabila orangorang kampung hendak menangkap ikan, maka Ba!au akan diminta untuk berbaring di dasar sungai egalan. *rangorang kampung akan mengumpul ikanikan yang mati itu pada bahagian kering tempat Ba!au berbaring. ada masa itu, permusuhan antara kumpulankumpulan kaum etnik !uga berlaku. *rangorang kampung Solibog sangat dibeni oleh orangorang +apasang yang tinggal di bukit. ermusuhan ini berlaku kerana orangorang +apasang emburu dengan kehadiran Ba!au yang memberikan banyak 3aedah kepada orangorang kampung

9

Solibog. *leh itu, orangorang +apasang menuba untuk membunuh Ba!au agar orang orang Solibog tidak mendapat 3aedah lagi. Mereka telah bersedia untuk membunuh Ba!au menggunakan penyumpit yang telah dimasukkan sumpit beraun. Namun demikian usaha yang mereka lakukan semasa menyerang Ba!au umalah siasia saha!a kerana dia hanya terasa seperti digigit nyamuk saha!a. enghormatan yang diberikan kepada Ba!au bukan saha!a kerana sumbangannya dari segi penangkapan ikan tetapi !uga kerana suatu peristiwa. eristiwa ini seperti yang dinyatakan ialah Ba!au telah mengangkat satu batu besar ke tempat di mana dia hendak dikebumikan. 'amai orang telah menuba untuk mengangkat batu besar tersebut yang dibawa Ba!au di bawah ketiaknya ke suatu tempat yang dipanggil Batu Ba!au. Sehingga ke hari ini, batu besar itu masih dapat dilihat dan dinamakan Batu Ba!au. Batu Ba!au adalah setinggi dua kaki dan !uga dua kaki lebar. Batu ini seara semula!adinya mempunyai makna tersendiri kepada orang ramai. Batu ini dikatakan di!aga atau dihuni oleh rohroh !ahat yang akan mendatangkan penyakit kepada orang orang yang datang mengganggu. +idak lama dahulu, rohroh !ahat ini dikatakan men!adi sangat ganas di mana orang yang melaluinya akan sakit sertamerta atau menemui a!al. Sesiapa saha!a yang melalui kawasan batu ini yang memakai ba!u lama akan !atuh sakit. +erdapat orang ramai yang sangat memperayai mitos ini sehinggakan mereka sanggup memakai ba!u baru atau mengelak daripada melalui kawasan tersebut bagi memastikan rohroh itu tidak diganggu. 1.). Adat Dan Budaya Suku $!m!gun *ungus 'ungus !uga di kenali sebagai usun (aut atau ayak usun. Suku kaum Momogun 'ungus mendiami kawasan pesisir pantai barat $udat, pantai timur $udat, +eluk Marudu, itas hingga ke Beluran dan !uga kepulauan sekitar $udat. $ebanyakan suku kaum Momogun 'ungus adalah penganut agama $ristian. +arian Sumundai Monggigol merupakan tarian suku kaum Momogun 'ungus yang ditarikan oleh seorang lelaki dan beberapa orang perempuan. +arian yang dinamakan SumundaiMongigol ini diiringi dengan paluan gong. latan mu%ik yang digunakan terdiri daripada / buah gong dan gendang yang dinamakan >+ontog>. enari perempuan akan merapatkan bahu antara satu sama lain dan menggerakkan pergelangan tangan dengan langkahlangkah yang perlahan dan lembut. pabila lelaki

10

dan perempuan samasama menari, ia dipanggil "miandak" dalam bahasa 'ungus. +arian SumundaiMongigol ini ditarikan apabila tiba esta $aamatan, upaara pemu!aan semangat, ma!lis perkahwinan, kematian, keraian ataupun ketika menyambut tetamu yang istimewa. 1.+. Suku ,ranun &ranun atau &llanun ialah nama satu suku kaum yang dikategorikan sebagai penduduk bumiputera Sabah. &ranun bermaksud berkasihkasihan. &ni bagi mewu!udnya sistem hubungan sosial yang amat erat, yang terikat oleh tali persaudaraan yang amat intim, yang berlandaskan sistem ker!asama dan gotongroyong. Mereka merupakan pelayar yang ekap, tempat tinggal masyarakat &ranun banyak tertumpu di kawasan tepi pantai. Namun ada !uga yang terletak di bahagian dalam daerah. Masyarakat &ranun ini banyak menetap di daerah $ota Belud seperti di $ampung antai #mas, $aguraan, $ota eladok, +amau, ayaayas, Marampayan, $ota Bongan, dan lainlain. 1.. Suku ,daaan &daan adalah suatu etnik yang menetap terutamanya di sekitar daerah (ahad atu di persisiran timur Sabah. opulasi semasa dianggarkan sekitar ,000 , etnik ini memiliki hak esklusi3 bagi mengumpulkan sarang burung layanglayang di dalam gua batu kapur di kawasan penempatan mereka. Sebahagian besarnya adalah muslim, tetapi sebahagian keil suku kaum yang dikenali sebagai Begaak adalah animist. Selama beberapa abad, etnik &daan telah memiliki mekanisme sosial berasaskan se!arah. Sebagai etnik minoriti, &daan beroperasi sebagai kumpulan korporat berkait rapat berkaitan dengan akti;iti menuai sarang burung layanglayang. 1.. Suku Bisaya Bisaya dikatakan di antara yang pertama menerima &slam pada awal kurun ke 6. $edatangan &slam dalam kaum Bisaya adalah melalui hubungan dagang dengan pedagang dari tanah rab. :ika dilihat daripada segi kehidupan sosial, sedikit sebanyak pengaruh rab memainkan peranan dalam urusan mereka sehariharian. Bangsa Bisaya adalah suku kaum asli yang telah tinggal dan menetap di Borneo Sabah se!ak beribu tahun yang lalu. $emahiran suku kaum ini dalah dalam 11

bidang pertanian. Mereka !uga mahir memburu binatang liar di hutan untuk dimakan. Selain itu mereka !uga menternak ayam, itik, angsa, lembu dan lainlain binatang sebagai makanan. $aum Bisaya !uga mahir dalam seni kra3tangan dan sebahagian besar peralatan kra3tangan digunakan dalam kehidupan seharian mereka selain mahir menangkap ikan. +arian Bubu merupakan kaum Bisaya yang biasanya mempersembahkan semasa upaara perkahwinan, pertunangan dan !amuan masuk rumah baru. Mereka peraya kepada kuasa ghaib, oleh itu dukun atau pawang men!adi perantara komunikasi bagi mereka dengan dunia lain. 1./. Suku Su"uk Sulu berasal daripada $epulauan Sulu dan Borneo Sabah1 se!ak %aman $esultanan Sulu lagi. $aum Suluk ini menggunakan bahasa +ausug sebagai bahasa pertuturan. gama yang dianuti adalah agama &slam. $aum Suluk ini !uga mempunyai budayanya yang unik dan tersendiri. . usat petempatan bagi orang Suluk adalah terletak di daerah $udat, Semporna, Sandakan, (ahad atu, $ota $inabalu, Menggatal,+ uaran dan +elipok. *rang Suluk tidak memanggil diri mereka Suluk melainkan menggelar diri mereka +ausug yang membawa maksud "*rang dari Sulu". +arian BolakBolak adalah tarian suku kaum Suluk yang diiringi dengan pukulan "gabbang" yang sering diadakan di ma!lisma!lis perkahwinan dan ma!lisma!lis keramaian yang lain. +arian ini dilakukan oleh kaum wanita dan lelaki yang memakai pakaian tradisional berwarna warni. enari menggunakan empat bilah kayu keil !enis keras yang digenggam dengan tangan, dua bilah kayu dalam satu tangan ditepuktepuk sehingga mengeluarkan bunyi sama rentak dengan pukulan kulintangan. 1.. Suku idung Suku kaum +idung adalah suku kaum rumpun Melayu yang banyak terdapat di bahagian tenggara Sabah iaitu sekitar daerah +awau dan Sebatik. ntara suku kaum Melayu +idung begitu dikenali di +awau ialah +idung pas, +idung &ndrasabah, +idung Membalua, +idung Merotai dan +idung $alabakan. +erdapat !uga ramai suku kaum +idung di beberapa kawasan di Sandakan seperti di Beluran.

12

Mereka adalah etnik Muslim dan menggunakan bahasa Melayu untuk berkomunikasi dengan entiti masyarakat lain di sekitarnya seperti masyarakat Bolongan  +an!ung Selor1, masyarakat Ban!ar  Ban!armasin 1, masyarakat $utai dan masyarakat Berau yang merupakan penghuni. +arian Dapin merupakan tarian dalam budaya masyarakat Melayu +idung. +arian Dapin atau Dipin serta alat mu%ik seperti gambus dan kompang yang berasal dari budaya rab sudah lama digunakan se!ak turun temurun. i +awau ini !uga terdapat masyarakat Melayu keturunan rab dan ?abib yang merupakan golongan pendakwah &slam terdahulu yang telah menetap di sini dan berkahwin dengan masyarakat tempatan. #.0 Etnik Di Negeri Saraak Sarawak mempunyai 27 etnik besar setakat ini yang dikemukakan. $esemua kumpulan etnik ini mempunyai bahasa, kebudayaan, dan ara kehidupan yang tersendiri. #tnik di Sarawak terbahagi mengikut kawasan penempatan seperti persisiran pantai, lembah sungai, daerah pendalaman, dan kawasan tanah tinggi. $awasan yang paling padat dengan penduduk ialah di dataran pantai, lembah sungai di bahagian barat $uhing, dan kawasan antara Sungai $ayan dengan Sungai Mukah. -orak penempatan dan taburan penduduk yang berselerak di Sarawak menyebabkan mereka tidak banyak berhubung dengan orang luar. $eadaan ini mendorong setiap kelompok

etnik

membentuk

identiti

kebudayaan

masingmasing

mengikut

persekitarannya. Seara kolekti3nya kumpulan etnik utama di Sarawak dikenali sebagai ayak, &ban, Bidayuh dan *rang )lu. ayak, yang bermaksud hulu sungai atau kawasan pedalaman, adalah satu istilah menyeluruh yang digunakan oleh penduduk &slam persisiran pantai kepada lebih daripada 200 kumpulan suku kaum. Seara la%imnya, mereka tinggal di rumah pan!ang, rumah komuniti tradisional yang boleh menempatkan 20 hingga 600 keluarga.

13

-ontoh etniketnik lain di negeri Sarawak adalah sepertiE

Bidayuh

Sekapan

$e!aman

Sihan

+agal

+abun

Saban

(isum Sekapan

(ongkiput $e!aman

Sihan

+agal

+abun

Saban

Melanau $enyah

$ayan (un Bawang

enan

$elabit

$edayan

Bisaya Berawan

(ahanan unan

Baketan )kit

#.1. Suku ,ban Suku kaum &ban dahulu dikenali sebagai dayak laut dan dengan !umlah sebanyak 57,000 iaitu 0< daripada !umlah penduduk Sarawak, kaum &ban merupakan kumpulan etnik yang terbesar di Sarawak. $adangkala seara salah 3aham mereka diru!ukkan sebagai orang ayak (aut kerana kemahiran mereka menggunakan bot, sedangkan mereka sebenarnya adalah suku kaum hulu sungai daripada kawasan di tengahtengah

$alimantan.

ada masa dahulu,

mereka merupakan

pahlawan

perlawanan yang digeruni dan terkenal dengan pemburuan kepala dan pelanunan. Seara tradisi, mereka menyembah tuhan perintahan bertiga di bawah kuasa Singalang Burung, tuhan burung bagi peperangan. alaupun pada masa sekarang, kebanyakan daripada mereka telah beragama $ristian, mereka masih lagi mengamalkan kebanyakan daripada budaya tradisi mereka. *rang &ban biasanya menduduki di lembah Sungai Saribas, Sungai Skrang, Sungai Batang (upar, dan Sungai 'a!ang.+radisi orang &ban adalah menyimpan pasu, gong, dan tempayan yang dipanggil ta!au. &a diwarisi seara turuntemurun, bernilai, dianggap sui, dan dihomati.

14

Kegiatan Ek!n!mi *rang &ban pada %aman dahulu merupakan peneroka terulung dalam membuka hutan rimba berimba1 atau berumpang kampong1 bagi tu!uan penanaman padi bukit. kti;iti penerokaan ini dilakukan dengan seluas yang termampu dengan matlamat untuk mendapatkan hasil tuaian tanaman padi yang lebih banyak. *rang &ban yang tinggal di rumah pan!ang masih men!alankan akti;iti memburu dan mendapat sumbersumber  hutan untuk mendapatkan bekalan makanan dan perubatan. enghi!rahan orang &ban ke kawasankawasan baru adalah bertu!uan untuk menari tanah bagi tu!uan beruuk tanam dan menari sumber makanan daripada hutang serta sekaligus mewarisi tanah tanah ini sebagai tanah pusaka mereka dari turuntemurun. Selain menanam padi, orang &ban !uga menanam getah, kopi, lada, koko dan sekarang ini kelapa sawit. Pantang 2arang Kaum ,ban $aum &ban amat menekankan pantang larang sewaktu mengandung dan selepas bersalin. antang larang sewaktu mengandung bukan saha!a dikenakan kepada wanita yang sedang mengandung malah si suami turut dikenakan pantang larang. -ontohnya, mereka tidak dibenarkan memotong pokok yang men!alar di atas tanah kerana dikhuatiri berlakunya pendarahan berterusan semasa si ibu melahirkan. Mereka !uga dilarang memeahkan telur menggunakan pisau atau kayu kerana dikhuatiri bayi aat. Selain itu mereka !uga dilarang membawa kurakura ke bilik kerana dikhuatiri bayi tersangkut semasa dilahirkan. Bakal ibu !uga dilarang menuang minyak di tapak tangan untuk disapu ke rambut kerana dikhuatiri bayi yang akan lahir daripada menanah Sebaik saha!a bayi dilahirkan, ahli keluarga akan memalu buluh yang dikenali sebagai potong oleh masyarakat &ban sebagai tanda bayi telah dilahirkan dan untuk memanggil  !iran tetangga. Namun selaras arus kemodenan, ada !uga keluarga yang menggunakan senapang untuk menggantikan potong. Sebaik saha!a bayi dibersihkan bayi akan dibalut atau dibedung menggunakan kain khas yang dipanggil sebagai kain pua kumbu atau kain yang disulam. Si ibu akan diurut oleh bidan, bertu!uan menghilangkan kesakitan selepas bersalin. Seterusnya ubat yang diperbuat daripada halia dan entemu dibalut dengan kekalung iaitu se!enis kain yang diperbuat daripada kulit kayu akan di sapu pada badan si ibu.

15

Sepan!ang tempoh berpantang si ibu perlu men!aga pemakanan selama 0 hari dan berdiang selama /0 hari. Semasa berpantang makanan, si ibu hanya dibenarkan memakan nasi bersama ikan kering atau ikan salai dan puuk paku atau buah pulur. Makanan tersebut pula perlu diampur dengan air rebusan halia bagi memanaskan badan si ibu. Berdiang atau bersalai ialah duduk berhampiran unggun api. )nggun api perlu menggunakan kayu api yang dikhaskan, iaitu kayu malam dan kayu langsat. ?al ini demikian kerana kayu tersebut mempunyai khasiat tersendiri. Sepan!ang tempoh /0 hari ini, si ibu perlu menalitkan kapur pada tiang rumah sebagai penanda hari. +u!uan bersalai adalah menghilangkan penyakit ibu yang baru bersalin. emilihan nama amat penting bagi kaum &ban. ?al ini kerana mereka berpendapat nama yang baik akan memberi kesan yang baik kepada masa depan bayi tersebut. Nama timbangan terlebih dahulu di berikan sebelum nama rasmi. Nama rasmi diberikan berdasarkan nama orang terdahulu yang hebat dan ber!asa agar kelak bayi tersebut akan men!adi orang yang berguna. -ara pemilihan nama bagi kaum &ban merupakan adat yang sangat unik. ua nama terbaik akan dipilih dan diletakkan di atas dua keping papan yang berlainan. Seterusnya gumpalan nasi diletakkan di atas papan tersebut. Seekor ayam !antan akan dilepaskan supaya memagut salah satu gumpalan nasi. ?al ini bermakna nama yang terdapat pada gumpalan nasi yang dipagut oleh ayam akan men!adi pilihan untuk nama bayi. Perayaan yang diraikan $aum iban menyambut perayaan yang dikenali sebagai perayaan hari 8awai. erayaan ini disambut setiap tahun iaitu pada 6 dan 2 Bulan :un. erayaan ini disambut sebagai tanda berakhirnya musim menuai padi. erayaan ini dianggap bermula apabila masyarakat &ban berkumpul di serambi umum rumah pan!ang di mana terletaknya ranyai iaitu pokok istiadat. ada hari perayaan, kaum &ban akan mengenakan pakaian tradisional yang diperbuat daripada manikmanik yang diwarisi turuntemurun. ?ari gawai disambut dengan meriah di kampungkampung mahupun bandarbandar. ada hari tersebut mereka akan berkumpul dan bersukaria di samping pelbagai makanan tradisional. elbagai akti;iti diadakan sepan!ang perayaan, ontohnya, persembahan tarimenari, meminum arak beras atau dikenali sebagai tuak dan lainlain akti;iti yang menghiburkan. ada perayaan tersebut !uga kaum &ban akan menyembahkan makanan 16

dan arak kepada dewa kekayaan sebagai tanda kesyukuran dan terima kasih atas hasil tuaian yang baik. )paara penyembahan ini perlu mengikut adat iaitu wakil masyarakat &ban akan membaakan mantera dan seterusnya darah ayam akan diren!iskan pada persembahan tersebut.

arian Nga'at +arian Nga!at adalah merupakan identiti utama masyarakat &ban yang men!adi kebanggaan kebudayaan di Sarawak. Biasanya, +arian Nga!at ditarikan dalam sambutan ?ari 8awai sebagai tanda kesyukuran dalam hasil menuai padi sepan!ang tahun ini. $eunikan dalam setiap persembahan tarian nga!at inilah men!adikan suku kaum ini terlalu istimewa dan tersendiri. $eindahan tarian nga!at yang terdapat dalam masyarakat ini adalah unik dan asli kerana ianya merupakan satu indentiti komuniti &ban yang penuh dengan dunia mistik dan kea!aiban serta membe%akan kaumnya dari suku suku kaum pribumi lain di Sarawak. Nga!at bagi orangorang &ban ialah tarian semasa menyambut ?ari 8awai sebelum berperang dan selepas musim menuai. ada %aman dahulu tarian tersebut ditarikan selepas mereka kembali dari berperang. Nga!at dengan kata lain adalah se!enis tarian pahlawan tradisional suku kaum &ban di Sarawak. +arian biasanya dipersembahkan semasa meraikan ke!ayaan atau menyambut kepulangan pahlawanpahlawan &ban yang baru balik dari medan perang dan !uga meraikan ke!ayaan hasil dari uuk tanam mereka yang meru!uk kepada tanaman padi. +arian nga!at dibahagikan kepada pelbagai !enis tarian iaitu Nga!at (esong, Nga!at Bunuh, Nga!at &nduk, Nga!at Ngalu +emuai menyambut tetamu1, Nga!at ua $umbu dan Nga!at $uta persembahan nga!at +radisional1. •

Nga'at Berbunuh ipersembahkan oleh kaum lelaki dari masyarakat berkenaan, tarian ini merupakan satu peniruan atau pengulangan yang di lakukan oleh mereka sebagaimana yang yang mereka lakukan semasa menghadapi musuh

•

musuh ketika mereka mengadakan akti;iti harian seperti memburu. Nga'at ,nduk Merupakan persembahan yang di persembahkan oleh golongan wanita yang memaparkan kelembutan dan kehalusan seni budaya serta adat istiadat 17

masyarakat pribumi itu sendiri. 8erak tari yang dipersembahkan mempunyai •

maksud yang tersirat serta menggambarkan akti;iti seharian masyarakat &ban. arian Nga'at 2es!ng +arian yang di persembahkan oleh golongan lelaki saha!a. ersembahan nga!at  !enis ini hanya di benarkan untuk di tarikan oleh kaum lelaki kerana ianya memerlukan penari lelakinya untuk menari sambil menggigit lesong. $ekuatan dan kegagahan yang di tun!ukkan dalam persembahan tarian nga!at !enis ini

•

hanya sesuai di persembahkan oleh golongan lelaki saha!a. Nga'at Nga"u emuai 3menyambut tetamu4 ipersembahkan bagi tu!uan menyambut kedatangan tetamu khas yang datang. Biasanya tarian ini di persembahan ketika upaara perasmian atau pembukaan sesuatu ma!lis rasmi yang di hadiri oleh banyak tetamutetamu terhormat dan

•

orang ramai. Nga'at Kuta Merupakan se!enis tarian persembahan nga!at yang menggabungkan penari lelaki dan perempuan. Biasanya diadakan bagi upaara sambutan seperti

•

perasmian sesebuah persembahan kebudayaan dan sebagainya. Nga'at Pua Kumbu Merupakan salah satu daripada !enis persembahan yang terdapat dalam tarian nga!at. ersembahan nga!at !enis ini la%imnya di persembahkan oleh golongan wanita. Memandangkan nama tarian ini ialah ua $umbu sudah pasti penari akan menari sambil membawa kain pua kumbu sebagai alat dalam persembahan mereka.

5agung 3 Ba'u Burung4 enari nga!at akan memakai pakaian tradisi seperti >sirat>, >gagung> atau ba!u burung. enari !uga memakai topi yang dihias dengan bulubulu burung. 8agung merupakan se!enis ba!u yang tebal dan keras yang diperbuat daripada kulit haiwan seperti kulit beruang tetapi tidak di!ahit kiri dan kanannya. enaripenari akan memakai kain merah yang yang diikat pada bahagian pinggang hingga ke paras lutut. enari !uga memakai topi yang dihias dengan bulubulu burung. i tubuhnya dipakaikan se!enis ba!u yang dibuat dari bulubulu burung tetapi tidak di!ahit kiri dan kanannya *entak tarian +arian ini tarikan dengan berdiri di atas bulatan langsaran ke atas dan ke bawah, penari akan melompat bersama iringan lagu. Setiap rentak yang dimainkan adalah bersesuaian dengan upaaranya. Satu !enis tarian ini lagi ialah penari akan memegang perisai kayu

18

di tangan kiri dan pedang di tangan kanan lalu menari seperti berdepan dengan musuh dengan menghayunkan badannya ke kiri dan ke kanan. $uzik6 2agu ,ringan (agu iringan dibunyikan dari alatalat seperti gong besar dan keil, gendang, tawak, bebendai, engkurumong dan sapeh, iaitu alat bertali seperti gitar. #.#. Suku Kaum Bidayuh $aum Bidayuh di Sarawak lebih kepada kehidupan yang mendamaikan dan suka mengambil !alan mudah. *rang Bidayuh di Sarawak terkenal dengan layanan baik dan tuak atau wain beras mereka. Mereka membina rumah mereka di kawasan pergunungan Sarawak dan kebanyakannya terdiri daripada petani dan pemburu. ada waktu pemburuan kepala pada %aman mereka dahulu, tengkorak sebagai hadiah buruan mereka disimpankan di dalam >baruk> rumah bulat yang berdiri setinggi kirakira 6.5 meter dari atas tanah. Mereka pada asalnya adalah penganut animisme, sekarang kebanyakan dari mereka telah menganut agama $ristian. Bahasa Pertuturan Bahasa Bidayuh agak unik berbanding bahasabahasa yang lain yang terdapat di Sarawak. $eunikan ini adalah berdasarkan sebutan,pertuturan, gerak gaya dan alunan yang dipertuturkan. (a%imnya, bahasa Bidayuh akan berubah intonasi dan bahasa mengikut kampung dan daerah tertentu. Sebagai ontoh, suku Bidayuh dari kawasan Serian menyebut "makan" ialah "maan" manakala suku Bidayuh dari kawasan adawan pula menyebut "makan" sebagai "man". Pakaian radisi!na" arna hitam adalah warna utama dalam pemakaian masyarakat Bidayuh. Bagi $aum wanita masyarakat Bidayuh, pakaian lengkap adalah termasuk ba!u berlengan pendek atau separuh lengan dan sepasang kain sarung berwarna hitam paras lutut yang dihiasi dengan manik manik halus pelbagai warna disulami dengan kombinasi warna utama iaitu putih, kuning dan merah. +udung keil separuh tinggi dengan orak anyaman yang indah atau penutup kepala daripada kain berwarnawarni dengan sulaman manik halus adalah pelengkap hiasan kepala wanita masyarakat Bidayuh. $aum lelaki masyarakat Bidayuh pula la%imnya mengenakan sepasang persalinan

19

berbentuk ba!u hitam separa lengan atau berlengan pendek dengan sedikit orak berunsur 3lora dan seluar hitam atau awat yang berwarna asas seperti biru, merah dan putih. $ain lilit kepala pula adalah pelengkap hiasan kepala kaum lelaki masyarakat ini. Perkahinan Bagi masyarakat Bidayuh, perkahwinan adalah satu ara untuk men!adi anggota dan

menikmati

hak

sebagai

anggota bilik atau ramin itu.

Masyarakat

Bidayuh

mengamalkan monogami saha!a. Namun demikian, perkahwinan semula selepas peneraian ialah satu perkara biasa. *leh sebab larangan yang kuat terhadap inses, perkahwinan luar daripada keluarga sendiri ialah peraturan penting dalam masyarakat tersebut. Masyarakat Bidayuh !uga melarang perkahwinan antara sepupu. $umpulan seperti ayak Selako melarang ahlinya daripada berkahwin dengan anggota kaum yang pernah men!adi musuh perang mereka kerana khuatir akan termakan sumpah namun kerana sudah berlaku perkahwinan yang pertama antara nenek datuk rnereka dengan keturunan bekas musuh rnereka, maka larangan tersebut mansuh. i kalangan kumpulan ayak BukarSadong, peraturan tentang perkahwinan agak longgar. lelaki dan perempuan boleh bebas bergaul dan berkenalan antara satu dengan lain sebelum mereka berkahwin. #.&. Suku Kaum $e"anau Masyarakat Melanau merupakan masyarakat etnik di Sarawak. Masyarakat Melanau mempunyai persamaan dengan masyarakat Melayu baik dari segi keperayaan, kebudayaan dan adat resam.Namun begitu masyarakat Melanau tetap mempunyai budaya dan adat resam mereka yang tersendiri. Masyarakat Melanau merupakan suku yang

beragama

&slam dan

$ristian.

*rang

Melanau

yang

bukan

beragama

&slam pula peraya makhluk ghaib yang dipanggil ipok. Suku etnik Melanau berkumpul di persisiran pantai seperti kawasan lembah utara Sungai 'a!ang, &gan, Mukah, alat, *ya, dan Bintulu. Masyarakat yang terawal di Sarawak menetap di Mukah. Asa" %su" $e"anau $irakira setengah abad yang lalu, semasa aerah Bintulu masih dalam !agaan $era!aan $esultanan Brunei, kerap kali Baginda Sultan datang ke Bintulu untuk melihat keadaan daerah ini serta memungut hasil daripada penduduknya. ada suatu hari, apabila sebuah perahu kera!aan Brunei sedang belayar menu!u ke $uala Bintulu, tiba 20

tiba bertembunglah perahu itu dengan beberapa buah perahu yang menu!u ke destinasi yang sama. Nakhoda pun bertanya dengan seorang kelasinya, "erahu siapakah yang banyak di hadapan kitaF" :awab kelasi itu, "erahu orang memanau, atuk." Sari sehari ke sehari perkataan >memanau> ini dengan tidak disedari oleh sesiapa bertukar men!adi >Melanau>. >anau>, begitulah asal perkataan yang sebenar dalam dialek Bintulu yang mana bererti salah satu peker!aan yang boleh didapati dalam daerah Bintulu pada masa ini. eker!aannya ialah menangkap ikan duai, ikan !amah dan sebagainya. eker!aan ini dilakukan oleh enam hingga sepuluh orang serta lengkap dengan perkarangan yang dinamakan "&dus" dalam dialek Bintulu serta perahu yang besar sebab orang yang beker!a >panau> harus pergi ke tengah laut se!auh enam atau tu!uh batu. aundaun >mulong> di!adikan umpan. i tengahtengah laut inilah kadangkadang ter!adi ribut yang kenang dan gelombang besar yang datang dengan tibatiba. Sekiranya mereka memakai perahu yang keil sudah tentu mereka karam dan boleh !adi nyawa mereka  !uga mungkin teranam.  ndaian lain tentang asal nama Melanau ialah kaitannya dengan nama >Meranau> Maranao1 atau >Mindanau> Mindanao1. >Maranau> atau >Marinau> ialah nama suku kaum di Mindanao +engah lanun1 yang sering menyerang kawasan persisiran Sarawak yang didiami orang Melanau sekarang. Kegiatan Ek!n!mi $egiatan ekonomi utama mereka adalah menangkap hasil laut dan men!adi petani padi sawah bagi sebahagian keil daripada mereka yang tinggl di kawasan pendalaman. Selain itu, perusahaan sagu !uga diusahakan oleh kaum ini. okok sagu tumbuh di kawasan yang berpaya. okok Sagu hanya boleh ditebang selepas sepuluh tahun. +epung sagu atau lemantak diperoleh daripada isi pokok sagu yang dipanggil ripo. 'ipo di!emur sehingga kering dan diproses sebelum di!adikan lemantak, iaitu tepung sagu. +eknik pembuatan sagu !uga diselitkan di dalam tarian Melanau seperti Mengarang. Sarawak merupakan pengeksport sagu yang terbesar di Malaysia. Pakaian radisi!na" akaian lelaki Melanau dari satin berwarna gelap dipadankan dengan kain songket bunga tabur dan pakaian kepala sengkulon dari :awa. (elaki menggayakan ba!u 21

potongan moden bersamping broked oren keemasan, pinggang berikat selendang si3on berkopiah :awa. akaian wanita Melanau menggayakan ba!u baldu hitam dengan sarung songket Brunei tenunan Sarawak, bertali pinggang pending besar, diserikan dokoh dan perhiasan kepala kepih sanggul. anita Melanau !uga menggayakan Ba!u Baban asal pakaian pengantin Melanau. Ba!u kurung pendek warna hitam dipadankan dengan kain songket. Mereka memakai 2 helai selendang merah di dada dan perhiasan diri kepih dada dan kepih sanggul. &.0 Kesimpu"an $esimpulannya, etnik di Sabah dan Sarawak biasanya tinggal di persisiran laut dan kegiatan

ekonomi

mereka

!uga

berasaskan

laut.

Namun

demikian,

dengan

perkembangan tamadun, ada !uga etnik yang tinggal di atas bukit dan kegiatan ekonomi mereka adalah berasaskan perhutanan. i negeri Sabah dan Sarawak, terdapatnya pelbagai !enis etnik. Budaya dan adat mereka adalah berbe%a antara satu sama lain. Mereka mempunyai orak kehidupan mereka yang unik dan terunggul, mahir dalam kegiatan ekonomi agar menampung kehidupan harian mereka, dan mahir dalam menipta peralatan yang memudahkan ker!a mereka. $ebanyakan dariada etnik di Sabah dan Sarawak mengamalkan keperayaan animism, iaitu peraya terhadap kuasa ghaib alam sekeliling. -ontohnya, kaum kada%an di Sabah peraya bahawa roh nenek moyang mereka sentiasa tersemai di 8unung $inabalu. engan sumbangan etniketnik di Sabah dan Sarawak, tamadun manusia negara kita dapatlah dibina dengan sempurna. 'akyat di negara ini sentiasa berhidup dalam komuniti yang terdiri daripada pelbagai golongan dengan aman dan damai. Sosiokonomi negara kita !uga berorientasikan sumber laut dan sumber hutan pada suatu ketika dahulu. $ini, negara kita dapat berkembang pesat sebagai satu negara yang anggih. &ni adalah sumbangan daripada nenek moyang kita yang tekun dan pintar.

22

).0 *e7"eksi Semasa proses pelaksanaan tugasan ini, saya telah menghadapi beberapa kekangan. ntaranya ialah tidak mengenali sesetengah suku etnik di negeri Sarawak. saya telah membuat ru!ukan di internet dan telah meminta tun!uk a!ar daripada kawan kawan saya yang berasal dari negeri Sarawak. hal ini memang meman3aatkan saya kerana saya telahpun memahami etniketnik terbesar di negeri Sabah dan Sarawak setelah menyelesaikan tugasan ini. Bagi etnik di Sabah, saya berasa bersyukur kerana saya adalah berasal daripada negeri Sabah dan saya sering bergaul dengan kawan kawan yang terdiri daripada pelbagai kaum. engan ini, say telah mempunyai serba sedikit pengetahuan tentang etnik terbesar di Sabah. Melalui tugasan ini, saya dapat memahami budaya, adat, bahasa pertuturan dan asal usul etnik di Sabah dan Sarawak adalah berbe%a. Mereka mempunyai budaya dan adat mereka masingmasing yang unik dan diwarisi se!ak turuntemurun. ada %aman kini, penduduk di satu komuniti adalah terdiri daripada pelbagai kaum dan etnik. Saya memahami bahawa kita perlu

saling hormatmenghormati antara kaum agar 

mewu!udkan suasana yang harmoni dan seterusnya menapai aspirasi negara dan slogan Satu Malaysia. -ontohnya, semasa pesta $aamatan atau ?ari 8awai, kita boleh mengun!ung ke rumah kaum ini untuk meraikan perayaan ini bersama. Bagi saya, tugasan ini adalah menarik kerana kita boleh sambil membuat tugasan dan memahami etnik yang wu!ud di negara ini terutama di Borneo. $ita patut mengambil tahu tentang kaum atau etnik di negara ini kerana banyak etnik di Sabah dan Sarawak tidak mempunyai populasi yang tinggi dan kemungkinan besar akan pupus dalam masa yang akan datang.  khir sekali, saya bersyukur kerana dapat menghasilkan tugasan ini dalam tempoh masa yang ditentukan. Selain itu, saya !uga amat berterima kasih kepada pensyarah pembimbing saya, uan Shari3ah Mastura Bt hmad atas bimbingan dan tun!uk a!ar beliau.

23

+.0 *u'ukan ETNIK SABAH DALAM KEPELBAGAIAN KEBUDAYAAN . 200A, No;ember 6/1. ilayari pada Ma 6, 206/, dari :abatan enerangan MalaysiaE httpE44pmr.penerangan.go;.my4indeG.php4budaya47/A6etniksabahdalam kepelbagaiankebudayaan.html &nsing, C. n.d.1. BATU BAJAU LEGEND . ilayari pada Ma 6A, 206/, dari httpE44www.myonestopsarawak.om.my4in3o4Borneo(itt4ustoms4page6.html Kaum Iban. 2060, September 671. ilayari pada Ma 67, 206/, dari httpE44bmpengurusan2060.blogspot.om4206040H4kaumiban.html Masyarakat Malanau. 2060, September 671. ilayari pada Ma 6A, 206/, dari + N B)I #+N&$ & M(IS&E httpE44bmpengurusan2060.blogspot.om4206040H4masyarakatmelanau.html Melanau. 206, No;ember 221. ilayari pada Ma 6A , 206/, dari wikipedia,ensiklopedia bebasE httpE44ms.wikipedia.org4wiki4Melanau 'ahim, S. . 6HH21. eramal erpaduan ntara #tnik E &mplikasi +erhadap eranangan $omunikasi. Jurnal Komunkas , 577. TA!IAN NGAJAT IDENTITI ISTIME"A MASYA!AKAT IBAN . 200A, No;ember 6/1. ilayari pada Ma 67, 206/, dari :abatan enerangan MalaysiaE httpE44pmr.penerangan.go;.my4indeG.php4budaya4/5tariannga!atidentiti istimewamasyarakatiban.html

24

25