ISO 14731 Kaynak koordinasyonu – Görev ve sorumluluklar Önsöz ISO; ulusal standart kurumlar ından oluş oluşan uluslararası bir federasyondur. Uluslararas ı standartları hazırlama iş işi ISO nun teknik komiteleri taraf ından yapılır. Teknik komite taraf ından tespit edilmiş edilmi ş bir konu ile ilgili her bir üye grup o komitede temsil hakk ına sahiptir. Uluslar aras ı organizasyonlar, kamusal veya özel, ISO ile iliş ili şkili her kurum bu çalışma içersinde yer almaktad ır. ISO elektroteknik konular ındaki standartlaş standartlaştırma işlerinde de Uluslar aras ı elektroteknik komisyonu (IEC) ile de yak ın iş işbirliğ birliği içersindedir. Uluslar arası standartlar , ISO/IEC direktifleri, Kısım 2 de verilen kurallara uyumlu olarak hazırlanmıştır. Teknik komitenin ana görevi uluslar aras ı standartları hazırlamaktır. Teknik komite taraf ından benimsenmiş benimsenmi ş taslak standartlar, üye komitelerin oylar ına sunulur. Bir uluslar arası standardın yayımlanması için , üye komitenin en az %75 oyu gerekmektedir. Bu dökümandaki baz ı elementlerin patent hakk ıyla iliş ilişkisi olabilir ve ISO bu konuda herhangi bir sorumluluk almamaktad ır. ISO14731; Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) Teknik Komitesi CEN/TC 121, “Kaynak” komitesi taraf ından, ISO/TC 44 teknik komitesi; Kaynak ve ili şkili prosesler , Altkomite SC11;Kaynak ve ilgili proseslerle ilgili personelin vasıfland ırma şartlar ı, iş işbirliğ birliğe ISO ve CEN arasındaki Vienna anlaş anlaşması doğ doğrultusunda ile haz ırlanmıştır. Teknik olarak tekrar revize edilen bu ikinci bask ı, ilk baskıyı (ISO 14731:1997) iptal eder ve yerine geçer.
1
İçindekiler
1. 2. 3. 4. 4.1. 4.2. 5 5.1. 5.2. 5.3. 6 6.1. 6.2. Ek A Ek B
Önsöz 1 Giriş 3 Kapsam 4 Standartla ilgili referanslar 4 Terimler ve tanımlamalar 4 Görev ve sorumluluklar 4 Kalite ile ilgili görevler 4 Görev ve sorumlulkuklar ın sınıflandırılması 4 İş tanımı 5 Genel 5 Görevler 5 Sorumluluklar 5 Teknik bilgi 5 Tüm kaynak koordinasyon personeli için gerekli genel bilgi 5 Kaynak koordinasyonundan sorumlu personel için gerekli özel bilgi 5 Kaynakta, teknik bilgi için tavsiyeler 7 Uygun durumlarda düşünülecek ISO 3834 ile uyumlu kaynak ile ilgili temel görevler 8 Kaynakça 11
2
Giriş Kaynak işlemi, kaynaklı imaltta ve hizmette güvenilebilirliğin sağlanması için kaynak operasyonun koordinasyonunu gerektiren özel bir prosestir. Kaynak ve ilgili uygulamalarla (planlama, yürütme, denetleme ve muayene gibi) ilgili personelin görev ve sorumluluklar ı açıkça belirtilmelidir.
3
Kaynak koordinasyonu – Görev ve sorumluluklar 1-Kapsam Bu uluslar aras ı standart kaynak koordinasyonu ile ilgili kalite ile ilgili olarak görev ve sorumluluklar ı tanımlar.
2-Standartlarla ilgili referanslar Aşağıdaki refere edilmiş dökümanlar bu döküman ın uygulamaları için zorunludur. Tarihi belirtilen referanslar için, sadece o bask ısı uygulanır, tarihi belirtilmeyenler için ise, o dökümanın en son bask ısı (düzeltmeler de dahil olarak) kullan ılır. ISO 3834-1, Metalik malzemelerin ergitme kaynağı için kalite şartları-Kısım 1: Uygun kalite şartları seviyesinin seçimi için kriterler
3-Terimler ve Tanımlamalar Bu doküman için aşağıdaki tanım ve terimler geçerlidir.
3.1. İmalatçı Kaynaklı imalattan sorumlu kişi veya organizasyon 3.2. Kaynak koordinasyonu Tüm kaynak ve kaynak uygulamalar ı için imalat işlemlerinin koordinasyonu 3.3. Kaynak koordinatörü Kaynak koordinasyonunu yürütmek için uzman ve sorumlu ki şi 3.4. Kaynak denetimi Ölçüm veya test gibi uygun gözlem ve kararlarla kaynakla ilgili konular ın uyum değerlendirmesi Not: Kaynak denetimi kaynak koordinasyonunun bir parças ıdır.
4-Görev ve sorumluluklar 4.1. Kalite ile ilgili görevler Kaynak koordinasyon personelinin kalite ile ilgili görev ve sorumluluklar ını belirlemek için Ek-B rehber olarak kullan ılır. Özel uygulamalar için ek yap ılabilir. Tüm maddeler bütün imalat organizasyonları veya kalite sistemi şartları için gerekli değildir ve bunlar içinden seçim uygun bir biçimde yap ılmalıdır. Örneğin, tahribatsız muayene yapılmadan tahribatsız muayene için B.14 b) ve c) uygulanmaz.
4.2. Görev ve sorumlulukların sınıflandırılması Kaynak koordinatörünün görevleri ISO 3834-1 de (bak ınız Ek-B) tanımlanan kriterlere uyumlu olacak şekilde ISO 3834 ün uygun k ısmından seçilir Ek-B deki her bir uygulama bir görev ve sorumlulukla ilgilidir, örne ğin; - şartname ve hazırlık - Kontrol - Muayene, kontrol veya gözetim
4
Kaynak koordinasyonu birden fazla kişiyle yürütülüyor ise, görev ve sorumluluklar aç ık bir şekilde ayrılmalıdır. Örneğin sorumluluk aç ıkca tanımlanmalı ve kişiler herbir spesifik kaynak koordinasyonu görevi için vas ıflandırılmalıdır. Kaynak koordinasyonu, imalatç ının ana sorumluluğudur. İmalatçı en az bir kaynak koordinatörü sorumlusu tayin etmelidir. Kaynak koordinasyonu taşere edilebilir. Bununla birlikte, bu uluslar aras ı standarda uyum, yine ana imalatçının sorumluluğundadır.
5-İş tanımı 5.1. Genel Kaynak koordinasyonu personeli için görev ve sorumluluklar ını kapsayan bir iş tarifi gereklidir. 5.2. Görevler Kaynak koordinasyon personeline atanan görevlerin tan ımlanmas ı için, bölüm 4.2. ve EkB ye bakınız. 5.3. Sorumluklar Kaynak koordinasyon personelinin sorumluluklar ı aşağıda tanımlanmıştır: - imalat organizayonundaki pozisyonlar ı ve sorumlulukları - Prosedür şartnamesi ve denetim raporlar ı gibi, imalat organizasyonunda taraflar ın yetkilendirme kapsamı - Sorumluluklara göre , tahsis edilen görevleri yerine getirmek için yetkilendirme kapsamı
6-Teknik Bilgi 6.1. Tüm kaynak koordinasyon personeli için gerekli genel bilgi Verilen tüm görevler için kaynak koordinatörleri,verilen görevlerde tatmin edici performans için yeterli teknik bilgiyi gösterebilmelidirler. Aşağıdaki faktörler düşünülebilir : -
Genel teknik bilgi Kaynakta uzmanlaşmış teknik bilgi ve teorik bilgi, eğitim veya tecrübe ile elde edilmiş görevlerler ilgili işlemler
Gerekli tecrübe,eğitim ve teknik bilginin kapsamı üretici taraf ından karar verilir ve işe konulan görev ve sorumluluklara bağlıdır.
6.2. Kaynak koordinasyonundan sorumlu personel için gerekli özel bilgi Sorumlu kaynak koordinasyon personeli (bak ınız 4.2.), imalat ın basit ya da zorluğuna göre aşağıdaki gruplardan birine ayr ılmalıdır : a) İleri düzey teknik bilgiye sahip personel, 6.1 e göre full teknik bilgi gereken, tüm görevlerin planlama,yürütme, denetim,test ve kaynak imalat ındaki sorumluluklar için b) Spesifik teknik bilgiye sahip personel, yeterli seviyede teknik bilgi gerektiren, kaynak imalatında,teknik olarak s ınırlanmış belirli bir alanda planlama,yürütme, denetim ve test
5
c) Temel teknik bilgiye sahip personel, yeterli seviyede teknik bilgi gerektiren kaynak imalatında,teknik olarak sınırlanmış belirli bir alanda ve sadece basit kaynakl ı konstrüksüyonlarda (bak ınız ek-A) planlama,yürütme, denetim ve test
6
Ek-A Kaynakta, teknik bilgi için tavsiyeler Uluslar arası kaynak enstitüsü (IIW), gönüllü olarak, kaynak koordinasyonu ve muayenesi ile igili personelin eğitimi, pratiği, sınav ve vasıflandırması için kılavuzlar hazırlamıştır. Kaynak koordinasyonu ile ilgili personel için minumum şartlar aşağıdaki dökümanlarda belirtilmiştir: -Uluslar arası Kaynak Mühendisi (IWE) Doc. IAB-002-2000/EWF-409;
-Uluslar arası Kaynak Teknolijisti (IWT) Doc. IAB-003-2000/EWF-410;
-Uluslar arası Kaynak Uzmanı (IWS) Doc. IAB-004-2000/EWF-411.
Bu dökümanlardaki şartları sağlayan veya kabul edilebilir vasıflandırmaya sahip aynak koordinasyonu ve denetimi ile ilgili personel, bölüm 6.2 de verilen ilgili şartları karşıladığı düşünülür.
7
Ek-B Uygun durumlarda düşünülecek ISO 3834 ile uyumlu kaynak ile ilgili temel görevler
B.1 Şartların gözden geçirilmesi Şartlar gözden geçirilirken aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır: a) Gerekli eklerle birlikte kullan ılan ürün standard ı b) Tanımlanan şartları karşılıyabilmesi için imalatç ının kapasitesi
B.2 Teknik gözden geçirme Teknik değerlendirmede aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır: a) b) c) d)
Ana malzeme ve kaynaklı birleştirmelerin özellikleri Dizayn şartlarıyla ilişkili birleştirme konumu Kaynaklar için kalite ve kabul şartları Denetim ve tahribats ız muayene için ulaşılabilirlik de dahil olmak üzere konum, ulaşılabilirlik ve kaynak sırası e) Diğer kaynak şartları, örneğin : Sarf malzemelerin testi –mekanik,kimyasal (batch test), kaynak metalinin ferrit içeriği, hidrojen içeriği, yaşlanma, kalıcı altlık, çekiçle dövme, yüzey işlemi, kaynak profili gibi. f) Kaynak birleştirme hazırlığı ve bitmiş kaynağın boyutları ve detayı
B.3 Alt Sözleşme Alt sözleşme denildiğinde, kaynaklı imalat için taşeronun uygunluğu hesaba katılmalıdır.
B.4 Kaynak Personeli Kaynak personeli denildiği zaman, kaynakçıların,kaynak operatörlerinin, lehimcilerin ve lehim operatörlerinin vas ıflandırılması hesaba katılmalıdır.
B.5 Ekipman Ekipman denildiği zaman aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır. abcde-
Kaynak ve ilgili ekipmanların uygunluğu Ekipman desteği, tanımlama ve kullanım Direkt olarak alakalı imalatla ilgili kişisel korunma ve diğer güvenlik ekipmanlar ı Ekipman bakımı Ekipman sağlanması ve geçerliliği
B.6 Üretim planlaması Üretim planlaması denildiği zaman aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır. abcdef-
Kaynak ve ilgili prosesler için uygun prosedür şartnamesine referans Kaynakların yapılış sırası Çevresel koşullar (örneğin, rüzgardan korunma, s ıcaklık ve yağış) Kalifiye personelin dağıtımı Termometre ile ön ısıtma ve kaynak sonrası ısıl işlem için ekipman İmalat testinin düzenlenmesi
8
B.7 Kaynak prosedürlerinin nitelendirilmesi Kaynak prosedürlerinin nitelendirilmesi denildi ği zaman, nitelendirme metodu ve aral ığı hesaba katılmalıdır.
B.8 Kaynak prosedür şartnamesi Kaynak prosüdür şartnamesi denildiği zaman, nitelendirme aral ığı hesaba katılmalıdır.
B.9 İş talimatları İş talimatları denildiği zaman, iş talimatlarının yayınlaması ve kullanılması hesaba katılmalıdır.
B.10 Kaynak sarf malzemeleri Kaynak sarf malzemeleri ile ilgili aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır: a- uyumluluk b- teslim koşulları c- kaynak sarf malzemeleri denetim döküman ının tipi de dahil olmak üzere kaynak sarf malzemeleri sat ın alma şartnamesindeki her bir ek şartlar d- kaynak sarf malzemelerinin depolanmas ı ve kullanımı
B.11 Malzemeler Malzemeler ile ilgili aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır: a- malzemenin denetim döküman ı dahil olmak üzere, malzeme sat ın alma şartnamesindeki her bir ek şartlar b- ana malzemenin depolanmas ı ve kullanımı c- izlenebilirlik
B.12 Kaynak öncesi denetim ve muayene Kaynak öncesi denetim ve muayene ile ilgili a şağıdaki maddeler hesaba katılmalıdır: a- Kaynakçıların ve kaynak operatörlerinin nitelendirme sertifikalar ının uygunluğu ve geçerliliği b- Kaynak prosedür şartnamesinin uygunluğu c- Ana malzemenin tan ımı d- Kaynak sarf malzemelerinin tan ımı e- Kaynak ağzı-Birleştirme hazırlığı (örneğin :şekil ve boyutlar f- Bağlantı elemanları g- Kaynak prosedür şartnamesinde belirtilen herhangi bir özel şart (örneğin: çarpılmayı önleme gibi) h- Çevre koşulları da dahil olmak üzere, kaynak için çal ışma koşullarının uygunluğu
B.13 Kaynak esnasında denetim ve muayene Kaynak esnasında denetim ve muayene ile ilgili aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır: abcdefgh-
Temel kaynak parametreleri (kaynak ak ımı, ark voltajı ve ilerleme h ızı gibi) Ön ısıtma – pasolar aras ı sıcaklık Kaynak metalinin temizlenmesi, paso şekli ve katmanları Oyuk açma Kaynak sırası Kaynak sarf malzemelerini doğru kullanımı Çarpılmanın kontrolü Herhangi bir ara muayene (boyutlar ın kontrol edilmesi gibi)
9
B.14 Kaynak sonrasında denetim ve muayene Kaynak sonrasında denetim ve muayene ile ilgili aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır: abcde-
Gözle muayene (kaynağın tamamlanması, kaynak boyutları, şekli) Tahribatsız muayene Tahribatlı muayene Konstrüksiyonun form, şekil, tolerans ve boyutlar ı Sonraki operasyonlar ın sonuçları ve kayıtları (kaynak sonrası ısıl işlem, yaşlanma gibi)
B.15 Kaynak sonrası ısıl işlem Kaynak sonrası ısıl işlemde, şartnameye uygunluk dikkate al ınmalıdır.
B.16 Uygunsuzluk ve düzeltici faaliyetler Uygunsuzluk ve düzeltici faaliyetlerle ilgili gerekli ölçüm ve uygulamalar ( kaynak tamirleri, tamir edilen kaynaklar ın tekrar değerlendirilmesi, düzeltici faaliyetler gibi) dikkate alınmalıdır.
B.17 Ölçüm, denetim ve muayene ekipmanlarının kalibrsayon ve geçerliliği Bu konu ile ilgili gerekli metod ve uygulamalar hesaba kat ılmalıdır.
B.18 Tanımlama ve izlenebilirlik Tanımlama ve izlenebilirlik ile ilgili aşağıdaki maddeler hesaba kat ılmalıdır: abcdefghi jk-
Üretim planlarının tanımlanmas ı Yönlendirme kartlar ının tanımlanması Konstrüksiyondaki kaynak konumlar ının tanımlanmas ı Tahribatsız muayene prosedürlerinin ve personelinin tan ımlanmas ı Kaynak sarf malzemelerinin (gösterim, ticari ismi, imalatç ı ve yığın-döküm numaralar ı gibi) tanımlanmas ı Ana malzemenin tanımlanmas ı ve izlenebilirliği (tipi, döküm numaras ı) Tamir yerlerinin tan ımlanmas ı Geçici eklerin-birleştirmelerin yerlerinin tan ımlanmas ı Özel kaynaklarda full mekanize ve otomatik kaynağın izlenebilirliği Özel kaynaklarda kaynakçı ve kaynak operatörlerinin izlenebilirliği Özel kaynaklarda kaynak prosedür şartnamesinin izlenebilirliği
B.19 Kalite kayıtları Alt-sözleşme taşeronlar ın uygulamaları da dahil olmak üzere kalite kay ıtları ile ilgili, gerekli kayıtların hazırlanması ve bakımı dikkate alınmalıdır.
10
Kaynakça [1]
ISO 3834-2, Metalik malzemelerin ergitme kaynağı için kalite şartları- Bölüm 2: Kapsaml ı kalite şartları
[2]
ISO 3834-3, Metalik malzemelerin ergitme kaynağı için kalite şartları- Bölüm 3: Standard kalite şartları
[3]
ISO 3834-4, Metalik malzemelerin ergitme kaynağı için kalite şartları - Bölüm 4: Temel kalite şartları
[4]
ISO 3834-5, Metalik malzemelerin ergitme kaynağı için kalite şartlar ı - Bölüm 5 : ISO 3834-2, ISO 3834-3 veya ISO 3834-4 standardlar ının kalite şartlarına uygunluğun sağlandığı hususunu teyid etmek için gerekli dokümanlar
11
