kaynak dökümantasyonu

KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES VE

EN VE ASME NORMLARINA GÖRE DOKÜMANTASYONU T.ÖZHAN / 2005

KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES PROSES VE DOKÜMAN DOKÜMANTASY TASYONU ONU

1

KAYNAK NEDR?

T.ÖZHAN / 2005


2

KAYNAK NEDR?

T.ÖZHAN / 2005


2

KAYNAK NEDR?

Günümüzün gelişen teknolojik gereks gereksini inim m ve olanak olanakları ları doğrul doğrultus tusund undaa çok karmaşık şekilli konstrüksiyonlar imal edilmektedir. Bu konstrüksiyonların yekpare halde imali ekonomik ve çoğunlukla da mümkün olmayacağından, olmayacağından, imalat imalatıı gerçek gerçekleş leştire tirebil bilmek mek için için kayna kaynakk prosesine başvurmak kaçınılmazdır. T.ÖZHAN / 2005


3

KAYNAK NEDR?

Teknik anlamıyla kaynak işlemi, farklı malzemelerin ısı enerjisi ve / veya basınç ile, birleştirilen malzemelerin minimum özelliklerini sağlayacak ve sürekli bir iç yapıya sahip olacak şekilde birleştirilmesidir.

T.ÖZHAN / 2005

KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES VE DOKÜMANTASYONU

4

KAYNAKLI MALATTA KULLANILABLEN MALZEMELERE GENEL BAKIŞ

T.ÖZHAN / 2005


5


KAYNAĞA UYGUNLUK:

Bir malzemenin kaynağa uygun olup olmadığı, o malzemenin özelliklerinin kaynak işlemi esnasında sergilediği değişikliklere bakılarak belirlenir. malatı tamamlanan bir yapı elemanında, kaynak dikişi ve HAZ’ın özelikleri yapı elemanında aranılan minimum şartları karşılıyorsa, malzemenin kaynağa uygunluğu yeterli düzeydedir. T.ÖZHAN / 2005


6


T.ÖZHAN / 2005


7


          

Günümüzde (belirli kısıtlamaları olmakla birlikte) aşağıdaki malzeme gruplarına ait malzemelere kaynak işlemi uygulanabilmektedir. Karbon çelikleri Düşük alaşımlı çelikler Paslanmaz çelikler Dökme demirler Alüminyum alaşımları Nikel alaşımları Bakır alaşımları Magnezyum alaşımları Titanyum alaşımları Zirkonyum alaşımları Ve çeşitli plastik malzemeler T.ÖZHAN / 2005


8

KAYNAKLI BRLEŞTRMENN Ç YAPISI

T.ÖZHAN / 2005


9


Bir kaynaklı birleştirmeye ait özellikler, dikiş kenarlarının ısıdan etkilenme yüzeyi ve kaynak metalinin kristalleşme türü ile belirlenmektedir.

T.ÖZHAN / 2005


10


1: Kaynak metali (tek pasolu/çok pasolu) 2: Erime çizgisi (kaynak metali ve ana malzeme arasındaki birleşme yüzeyi) 3: Isıdan etkilenmiş bölge (HAZ) (Kaynak dikişinin yan tarafında kaynak ısısı sebebiyle değişikliğe uğrayan ana malzeme bölgesi) T.ÖZHAN / 2005


11




Eritme kaynağı, ilave malzemenin eritilerek kaynak metaline geçişi- ana malzemenin eritilmesi- kaynak metalinin kısa sürede ana malzemeyle birleşmesi gibi aynı anda meydana gelen kısmi süreçleri kapsar.



Eritme kaynağında, ark içerisindeki kaynak damlası fiziksel ve kimyasal yönden etkilenir. (örneğin alaşımın yanması, hidrojen soğurulması)

T.ÖZHAN / 2005


12




Kaynak metalinde (sıvı kat ) ve erime çizgisinde (kat sıvı kat ) hal de i iklikleri meydana gelir.



Kaynak metalinde ve ana malzemedeki erime bölgesi ile s dan etkilenmi bölgede (dü ük/yüksek so uma h z ) farkl iç yap dönü ümleri meydana gelir.

T.ÖZHAN / 2005


13


Elle ark kaynak yönteminde sıcaklıklar:

1. Elektrot: yaklaşık 20..1600 C 2. Ark: yakla k 5600 C 3. Damlac k: yakla k 2200 C 4. Kaynak banyosu: yakla k 1700 C 5. Kaynak metali: yakla k 1600 C ila oda veya ön s tma s cakl 6. Ana malzeme: oda s cakl veya ön s tma s cakl T.ÖZHAN / 2005


14


Görüldüğü gibi, kaynak sırasında erişilen sıcaklık değerleri çok yüksek olabilmektedir. Malzeme bu sıcaklıklara kontrolsüz bir şekilde maruz kalırsa iç yapısında istenmeyen metalurjik gelişmeler görülür. Bu da kaynaklı birleştirmenin beklenen fonksiyonunu kısa veya uzun vadede yerine getirememesine ve yapının beklenmeyen kazalara sebep olmasına yol açar.

T.ÖZHAN / 2005


15

KAYNAK PROSESLER 

T.ÖZHAN / 2005


16

KAYNAK PROSESLER

Günümüzde, yaklaşık 20 çeşit eritme kaynak yöntemi kullanılmaktadır. Ancak çelik konstrüksiyon alanında genellikle kullanılan kaynak yöntemleri şunlardır:     

Elle ark kaynağı (SMAW) Gaz altı (masif tel= GMAW /özlü tel=FCAW) kaynağı Toz altı ark kaynağı (SAW) Argon kaynağı (GTAW) Saplama kaynağı (Stud welding)

T.ÖZHAN / 2005


17

ASME SECTION IX VE

EN 288’ E GÖRE KAYNAK POZSYONLARI T.ÖZHAN / 2005


18

ASME SECT. IX VE EN 288’E GÖRE KAYNAK POZSYONLARI

1-Yatay düzlemsel (Flat), PB

PA

T.ÖZHAN / 2005

PA


PB

19


2-Yanal (Horizontal), PB

PC

PB PC

PB

T.ÖZHAN / 2005


20


3-Dik, aşağıdan yukarıya (Vertical upward),

PF

PF PF

T.ÖZHAN / 2005


21


4-Dik, yukarıdan aşağıya (Vertical downward), PG

PG

T.ÖZHAN / 2005


PG

PB

22


5-Tavan (Overhead) PD PE

PD PD

T.ÖZHAN / 2005


23


6- Eğik J-L045 H-L045

T.ÖZHAN / 2005


24

BRLEŞTRME ŞEKLLER KAYNAK AĞZI DETAYLARI

T.ÖZHAN / 2005


25

BRLEŞTRME ŞEKLLER, KAYNAK AĞZI DETAYLARI

BAZI ALIN BRLEŞTRME ŞEKLLER

Dik kenarlı aralıklı alın

V alın T.ÖZHAN / 2005

Dik kenarlı bitişik alın

Yarım V alın KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES VE DOKÜMANTASYONU

26

BRLEŞTRME ŞEKLLER, KAYNAK AĞZI DETAYLARI

Çift V (X) alın

Y alın

T.ÖZHAN / 2005

Çift yarım V (K) alın

Çift J alın KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES VE DOKÜMANTASYONU

27

BRLEŞTRME ŞEKLLER, KAYNAK AĞZI DETAYLARI BAZI KÖŞE BRLEŞTRME ÇEŞTLER

T birleşme

Dış köşe T.ÖZHAN / 2005

Bindirme

Haç birleştirme KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES VE DOKÜMANTASYONU

28

KAYNAK KALTESNE ETK  EDEN PARAMETRELER

T.ÖZHAN / 2005


29

KAYNAK KALTESNE ETK EDEN PARAMETRELER

Fonksiyonunu hakkıyla yerine getiren bir kaynak (sound weld), birleştirdiği malzemelerden zayıf olanının minimum metalurjik ve mekanik özelliklerini taşımalıdır. Bu özellikleri etkileyen parametreler de ilerleyen bölümlerde bahsedilecek olan WPS, PQR ve WPQ dokümanları içinde belirtilir.

T.ÖZHAN / 2005


30


1. KAYNAKÇI KALFKASYONU

Kaynağı yapacak kaynakçının gerekli el becerisine sahip olmasının yanı sıra görme yeteneği de 30- 35 cm mesafeden 0.8 mm uzunluğunda ve 0.1 mm kalınlığındaki harflerden oluşan bir metni okuyabilecek düzeyde olmalıdır.

T.ÖZHAN / 2005


31


2. KAYNAK AĞZI HAZIRLIĞI, YÜZEY TEMZLĞ

Kaynak ağzının kaynak yapmaya engel teşkil etmeyecek bir geometride (uygun ağız açısı, uygun alın yüksekliği) hazırlanması ve yüzeyinin de kaynak banyosuna çeşitli inklüzyonların girmemesi açısından yağdan (hidrojen çatlağı riski!!) kirden, tufal ve pastan arındırılmış olması gerekmektedir.

T.ÖZHAN / 2005


32


3. KAYNAK YÖNTEM

Kaynak yönteminin kaynak kalitesine etkisi bir çok başlık altında incelenebilir. Yöntem değiştiğinde amper, voltaj, kaynak hızı, sarf malzemeleri (elektrot, gaz veya toz) ve bunlara bağlı olarak ta ısı girdisi değişecektir.

T.ÖZHAN / 2005


33


4. KAYNAK POZSYONU

Kaynak pozisyonunun değişmesi ısı girdisini etkiler. Örneğin yatay oluk pozisyonunda (PA veya 1G) parçaya etkiyen ısı girdisi miktarı aşağıdan yukarıya dikey kaynakta (PF veya 3G) parçaya etkiyen ısı girdisine kıyasla daha azdır.

T.ÖZHAN / 2005


34


5. SOĞUMA HIZI Kalın parçalardaki ısı iletimi, ince parçalardaki ısı iletimine göre daha hızlıdır. Yani 50 mm kalınlığındaki bir plakaya ön ısıtma uygulamadan kaynak yapmaya kalktığımızda, gerek kaynak pasoları arasında, gerekse kaynak metali ile ana malzeme arasında yapışmama hatası ve kabul edilemez sertlik değerleri ile karşılaşmak kaçınılmazdır. Bu sebeple yine kaynak yöntemine bağlı olmak koşuluyla, belirli kalınlık sınırlarının üzerindeki kalınlıklarda malzemeleri kaynak öncesinde ısıtmak ve yine kalınlık sebebiyle kaynaktan sonra (hem sertleşmeyi engellemesi hem de malzeme üzerindeki kaynak sonrasında meydana gelen gerilimleri gidermesi açısından) ısıl işleme tabi tutmak (PWHT) gerekmektedir. T.ÖZHAN / 2005


35


6. KAYNAK SARF MALZEMELER Aşağıda yöntemlere göre kullanılan sarf malzemeleri belirtilmiştir. SMAW GTAW GMAW / FCAW SAW

– Elektrod – Dolgu teli, koruyucu gaz – Dolgu teli, koruyucu gaz – Dolgu teli, koruyucu toz

Bu sarf malzemelerinin kaynak dolgusunu oluşturmanın dışında, içerdikleri alaşım elementleri vasıtasıyla kaynak metalinin mekanik ve metalurjik özellikleri üzerinde doğrudan etkisi vardır. Ayrıca arkı korumak, kaynak metalinin kaynak banyosuna geçiş şeklini etkilemek, kaynak dikişinin güzel görünmesini sağlamak vs. gibi görevleri vardır. T.ÖZHAN / 2005


36


7. AKIM ŞDDET (A)

Akım şiddetinin büyüklüğü nüfuziyet derinliğini, dolgu metalinin eritme verimini ve dikiş yüksekliğini belirler.

Akım şiddeti

T.ÖZHAN / 2005


37


8. KAYNAK GERLM

Kaynak gerilimi genellikle dikiş genişliğini etkiler. Nüfuziyet üzerindeki etki az olmakla birlikte kaynak akım şiddetinin tam tersi bir etki söz konusudur. Gerilimin yükselmesiyle gözenek oluşumuna meyil de artar. Çok yüksek bir kaynak gerilimi köşe kaynak dikişlerinde içe olan kavisi arttırır ve yanma oluklarına (undercut) neden olur. Gerilim çok düşük olduğunda köşe ve alın kaynak dikişlerindeki dış bükeylik artar, kaba görünüşlü bir dikiş oluşur ve cürufun temizlenmesi zorlaşır.

T.ÖZHAN / 2005


38


9. KAYNAK HIZI

Kaynak hızı dikişin oluşum şeklini, ısı girdisini, yanma oluklarını, çatlak ve gözenek oluşumunu etkiler. Nüfuziyet derinliğinde aşağıdaki diyagram geçerlidir.

T.ÖZHAN / 2005


39


10. ISI GRDS

Isı girdisi, kaynak metali ile ana malzeme arasındaki ısıdan etkilenen bölge(HAZ)’nin metalurjik özelliklerini etkileyen önemli bir parametredir.

T.ÖZHAN / 2005


40

BAŞLICA KAYNAK HATALARI

T.ÖZHAN / 2005


41

BAŞLICA KAYNAK HATALARI 1. Çatlaklar a) Boyuna çatlaklar

T.ÖZHAN / 2005


42


2. Gaz boşlukları (gözenekler)

T.ÖZHAN / 2005


43

BAŞLICA KAYNAK HATALARI 3. Kalıntılar a) Curuf kalıntıları -iç curuf kalıntıları - Dış curuf kalıntıları

T.ÖZHAN / 2005


44

BAŞLICA KAYNAK HATALARI b) Dekapan ve kaynak tozu/teli kalıntıları c) Oksit kalıntıları d) Ağır metal kalıntıları 4. Yetersiz erime ve nufuziyet azlığı a) Yetersiz erime (yapışmama)

T.ÖZHAN / 2005


45

BAŞLICA KAYNAK HATALARI b) Nüfuziyet azlığı

5. Dış yüzey hataları a) Yanma olukları

T.ÖZHAN / 2005


46


b) Aşırı metal yığma

T.ÖZHAN / 2005


47

BAŞLICA KAYNAK HATALARI c) Aşırı dış bükey köşe kaynağı

d) Aşırı iç bükey köşe kaynağı

e) Aşırı sarkmış kök

T.ÖZHAN / 2005


48

BAŞLICA KAYNAK HATALARI f) Kaynak metalinin ana metal üzerine yapışmadan taşması

g) Eksen kayması

h) Açısal çarpılma

T.ÖZHAN / 2005


49


ı) Yetersiz doldurma

T.ÖZHAN / 2005


50


i) Kökün iç bükeyliği

T.ÖZHAN / 2005


51

BAŞLICA KAYNAK HATALARI j) Yüzey düzgünsüzlüğü

T.ÖZHAN / 2005


52


k) Yüzeyde ark çarpması

T.ÖZHAN / 2005


53

TEST PARÇALARINA UYGULANAN TAHRBATLI TESTLER T.ÖZHAN / 2005


54

TEST PARÇALARINA UYGULANAN TAHRBATLI TESTLER 1. Çekme Testi:

T.ÖZHAN / 2005


55

TEST PARÇALARINA UYGULANAN TAHRBATLI TESTLER 2. Bükme (Eğme) Testi:

T.ÖZHAN / 2005


56

TEST PARÇALARINA UYGULANAN TAHRBATLI TESTLER 3. Sertlik Testi a) Brinell Sertlik Testi :

T.ÖZHAN / 2005


57

TEST PARÇALARINA UYGULANAN TAHRBATLI TESTLER b) Vickers Sertlik Testi:

T.ÖZHAN / 2005


58

TEST PARÇALARINA UYGULANAN TAHRBATLI TESTLER c) Rockwell C Sertlik Testi:

T.ÖZHAN / 2005


59

pWPS, PQR (WPAR), WPS VE WPQ NEDR?

T.ÖZHAN / 2005


60

pWPS, PQR (WPAR), WPS, WPQ NEDR?

pWPS (Preliminary Welding Procedure Specification) NEDR?

Yöntem testine başlamadan önce, testte kullanılacak değişkenlerin, (ana malzeme, kaynak ağzı, pozisyon, kaynak yöntemi, elektriksel değerler, kaynak hızı...vb. gibi) yaklaşık olarak dokümante edildiği taslak haldeki WPAR’dır. Kaynak sonrası test parçasının mekanik ve metalurjik yapısının uygun olduğu belirlendikten sonra, pWPS test raporları da eklenerek WPAR’a dönüştürülür.

T.ÖZHAN / 2005


61

pWPS, PQR (WPAR), WPS, WPQ NEDR?

PQR (Procedure Qualification Record) / WPAR(Welding Procedure Approval Record) NEDR?

Kaynağın yapılışı öncesinde ve sırasında var olan ve kaynağın mekanik/metalurjik özelliklerini etkileyen (bunlar ilgili standartlar tarafından belirlenmiştir) tüm parametreler ile, kaynağın bitirilmesinden sonra yapılan mekanik, metalurjik ve tahribatsız testlerin ortam bilgileriyle birlikte sonuçlarının da kaydedildiği bir dokümandır. T.ÖZHAN / 2005


62

WPS, PQR (WPAR), WPQ NEDR?

WPS (Welding Procedure Specification) NEDR? Yapılacak kaynakta kullanılması gereken nesnel nitelik ve parametrelerin gösterildiği bir nevi reçete mahiyetindeki dokümandır. Bu dokümanda belirtilen aralık (range) içinde kalınması halinde referans PQR’daki mekanik ve metalurjik özellikler elde edilir, kalınamaması halinde PQR’daki mekanik ve metalurjik özelliklerden biri veya ikisi birden elde edilemez. Bu durumda kaynağa devam edilmemeli veya risk alınarak kaynak bitirilmeli, kaynağın final kabulü için bu parametrelerle yapılacak PQR’ın sonucu beklenmelidir.

T.ÖZHAN / 2005


63

WPS, PQR (WPAR), WPQ NEDR?

WPQ (Welder Performance Qualification) NEDR?

Yöntemi doğrulanmış prosedürlere göre kaynakçıların kaynak yapabilme becerilerinin kontrol edilip onaylandığı, “kaynakçı sertifikası” olarak adlandırılan bir dokümandır.

T.ÖZHAN / 2005


64

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR T.ÖZHAN / 2005


65

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR

WPS, PQR (WPAR) ve WPQ dokümanlarının hazırlanmasında ASME (American Society of Mechanical Engineers) ve EN (European Norm) uluslararası standartları referans kabul edilir. T.ÖZHAN / 2005


66

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR LGL ASME VE EN STANDARTLARI ASME Section IX :Qualification Standard for Welding and Brazing Procedures, Welders,Brazers, and Welding and Brazing Operators ASME Section II Part C Filler Metals

:Specifications of Welding Rods, Electrodes and

EN 288 - 1

: General Rules For Fusion Welding

EN 288 - 2 for Metallic Materials

: Specification and Approval of Welding Procedures

EN 288 - 3 Steel.

: Welding Procedure Tests For The Arc Welding Of

EN 288 - 4 : Welding Procedure Tests For The Arc Welding Of Aluminium and Its Alloys. EN 288 - 5 T.ÖZHAN / 2005

: Approval By The Use Of Approved Consumables. KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES VE DOKÜMANTASYONU

67

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR EN 288 - 6

:

EN 288 - 7

:

EN 288 - 8

:

EN 287 – 1

:

EN 287 – 2

:

EN 1418

:

T.ÖZHAN / 2005


68

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR EN 288 – 1 Birleştirme kaynağı için genel kurallar : Bu kısım EN 288 standartlar serisini tanıtır, diğer kısımların kısa bir tanımını içerir. EN 288-2 Metalik malzemeler için Kaynak prosedürlerinin belirlenmesi ve onayı : Standartın bu kısmı bir WPS içerisinde belirtilmesi gereken bilgileri bir liste şeklinde belirtir. EN 288-3: Çeliklerin ark kaynağı için kaynak yöntem testleri : Bu, kaynak prosedürlerini kalifiye etmede kullanılan en tanıdık ve en geniş kullanım alanına sahip metottur. Tüm gerekli özellikleri ile üretim kaynağını temsil eden bir test parçasının kaynağının nasıl yapılacağını belirtir. Test kaynağının tamamlanmasının ardından parça, zorlu uygulamalarda kaynağın kabul edilebilmesini garanti edecek bir dizi spesifik testlere tabi tutulur. T.ÖZHAN / 2005


69

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR EN 288 – 4 Alüminyum ve alaşımlarının ark kaynağı için kaynak yöntem testleri: EN 288-3 ün alüminyum versiyonudur. EN 288 – 5 Onaylanmış dolgu malzemeleri ile onaylama : Bazı malzemelerde ısıdan etkilenmiş bölge, ısı girdisinin verilen sınır değerler içinde kaldığı durumlarda, kesin olarak zedelenmez. Bu çeşit malzemeler için, kaynak dolgularının onaylanması ve tüm büyük etkenlerin geçerlilik alanı içerisinde olması koşuluyla, bir WPS onaylanır. Kaynak dolgularının kullanımıyla onaylama, dolgu malzemesi kullanılan ark kaynakları ile sınırlıdır. lgili tüm test parçalarının kaynağı, muayenesi ve kontrol işleri bağımsız bir kontrolörün veya kontrol makamının sorumluluğundadır. Bu kontrolör veya kontrol makamı, tanınan kaynak dolguları için başlıca etkenlerin büyüklüğünü gözönüne alarak, kabul edilebilir geçerlilik alanını belirler. T.ÖZHAN / 2005


70

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR EN 288-6 Mevcut kaynak tecrübesiyle onaylama : Eğer aynı kaynak sistemi yıllardır başarılı bir biçimde kaynaklı imalatta kullanılıyorsa, bu şekilde yapılan kaynakların kabul edilebilir olduğu farzedilebilir. Maalesef ki, lineer elastik kırılma mekaniği bilgimiz bize kabul edilebilir bir servis ömrüne sahip kusurlu bir kaynak ile ciddi bir hataya sebep olan arasında sıklıkla çok ince bir çizgi olduğunu söyler. Bu sebeple bu metod büyük bir dikkat ile uygulanmalıdır. EN 288-7 Standart bir kaynak prosedürü ile onaylama : Karbon çeliği ve paslanmaz çelik gibi kaynaklanması göreceli olarak kolay olan malzemeleri birleştirmek için gerekli olan dokümanlar saygın kuruluşlardan satın alınabilir. Bu yöntem kendi prosedürlerini kalifiye etmekle uğraşak istemeyen kuruluşlar için kullanışlı olacaktır. T.ÖZHAN / 2005


71

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR EN 288-8 Üretim öncesi kaynak testi ile onaylama : Belirli bir birleşim geometrisi, boyutları ve test gereksinimleri dolayısıyla EN 288-3 veya 4’ün tüm gerekliliklerini karşılayamıyorsa, birleşimi tüm yönlerden temsil edecek ve EN 288-3 ya da 4 tarafından istenen testlere tabi tutulacak benzer bir birleşim türünde özel bir test yapılabiir.

Böyle durumlarda bir veya daha çok miktarda özel test parçası üretilir. Burada amaçlanan, gerekli üretim kaynak birleştirmelerinin benzerlerini (örneğin ölçü, çarpılma, soğuma) bütün başlıca noktalarda elde etmektir. Test, üretim başlamadan önce ve üretim koşullarında uygulanır. Test parçasının denetimi ve muayenesi, bu standartın koşulları sağlandığı sürece (288-3 ve 4) mümkündür. Bu test, gerektiğinde istenilen kaynaklı birleştirmeye uygun özel testlerle genişletilebilir veya değiştirilebilir ve kontrolör veya kontrol makamı tarafından onaylanmalıdır. T.ÖZHAN / 2005


72

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI EN 288-3 EN 288’e 288’e göre kaynak kaynak prosed prosedürünün ürünün aşamala aşamalarını rını aşağıdak aşağıdakii gibi özetleyebiliriz. 



Tasarım yada proje bölümleri tarafından hazırlanan imalat imalat resimleri resimleri ve ve detay detay resimler, resimler, kayna kaynaklı klı imalat imalat düşünülerek gözden geçirilmeli, kullanılacak kaynak yöntemleri, kaynak makinaları, kaynakçılar kalifikas kalifikasyonl yonları arı ve yeterlil yeterlilikler iklerii açısında açısından n değerlendirilmelidir. Eldeki imkanlar ve kalifikasyonlar ile gereksinim duyulan ihtiyaçlar, standartlar ve kabiliyetler gözden geçirilerek listelenir. Tüm bu çalışmalardan sonra yapılacak herbir kaynak kaynak için için elde onayla onaylanmış nmış gerekli gerekli WPS WPS ve WPAR’lar WPAR’lar ve ve bu kay kayna nakl klıı imal imalat atıı ya yapa pabi bile lece cekk sert sertif ifik ikal alıı ka kayn ynak akçı çıla larr varsa, imalata başlanılabilir. Eğer bu gereksinimlerden biri eksik ise çalışma devam etmelidr.

T.ÖZHAN / 2005


73

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI EN 288-3



malat malat resimleri resimleri detayl detaylıı olarak incelenir incelenir.. Resimde Resimde gözüken ve gözükmeyen tüm kaynaklar numaraland numaralandırılı ırılır. r. Daha Daha sonra sonra “kaynak “kaynak planı” planı” olarak adlandırılacak olan bir dokümana her bir kaynak numarasına karşılık gelen kaynağın hangi iki malzemeyi birleştirdiği, birleşim şekli, kaynak pozisyonu, birleştirilecek malzemelerin kalınlıkları, malzeme özelliği özelliğine ne ve kalınlı kalınlığına ğına bağlı bağlı olarak ön ön ısıtma ısıtma yapılıp yapılıp yapılmayacağı yapılmayacağı,, pasolar pasolar arası arası sıcaklık sıcaklık kontro kontrolü, lü, kaynak kaynak sonrası sonrası ısıl işlem işlem gereklil gerekliliği iği ve bu kaynağın kaynağın gerçekleştirilmesi gerçekleştirilmesi için seçilen kaynak yöntemi gibi bilgiler girilir. T.ÖZHAN / 2005


74




Elimizde Elimizdeki ki bu kaynak kaynak planın planının ın bize bize sağladığı sağladığı bilgiler bilgiler ışığında kaynak dokümanlarının hazırlanmasında bir aşama daha daha ileri ileri gidilerek gidilerek ihtiyaç ihtiyaç duyulacak duyulacak minim minimum um WPAR adedi belirlenmelidir. Bunun için kaynak planındaki planındaki bilgi bilgiler ler grupland gruplandırıl ırılır. ır. Aynı Aynı gruba dahil dahil olan olan malzemeler belirlenir. Mümkün olan en zor şartlar altınd altındaa (ör: (ör: tek tek tarafl taraflıı kaynak kaynaklan lanmı mışş bir birleş birleşim im ile ile hazırl hazırlanm anmış ış bir WP WPAR, AR, çift çift tarafl taraflıı kaynağa kaynağa göre göre bize bize daha fazla avantaj sağlar) test parçalarının kalınlıkları, malzem malzemele eleri, ri, kaynak kaynak ağzı ağzı dizaynl dizaynları arı vb. parame parametre treler ler belirlenir. T.ÖZHAN / 2005


75

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI EN 288-3 

Test parçalarının kaynatılmasından önce pWPS denilen taslak WPS dokümanı hazırlanır. Bu dokümanda: Kaynak metodu Birleştirmenin gösterimi Kaynak pozisyonu Kullanılacak sarf malzemelerinin tipi ve boyutları Kaynak banyosu koruması Sarf malzemelerine uygulanacak ön işlemler Kökte oluk açma, kaynak altlığı kullanma gibi ek işlemlerin varlığı Salınımlı ya da çizgisel paso tekniği Elektriksel kaynak parametreleri (amper, voltaj) Ön ısıtma sıcaklığı Pasolar arası sıcaklık limitleri Kaynak sonrası ısıl işlem gibi bilgiler bulunmalıdır. T.ÖZHAN / 2005


76




malata verilen bu bilgiler ışığında yapılan kaynaklardan mekanik ve metalurjik test numuneleri alınır. EN 288-3’e göre test parçalarına uygulanacak testlere ait tablo aşağıdadır.

T.ÖZHAN / 2005


77

T.ÖZHAN / 2005


78




Gerekli testler yapılarak kaynak parametrelerinin doğruluğu belgelendikten sonra, hazırlanan pWPS, test raporları da eklenerek, onaylı bir WPAR’a dönüştürülür.



Onaylı WPAR kullanılarak standardın müsaade ettiği aralıklarda onaylı WPS’ler hazırlanır.

T.ÖZHAN / 2005


79

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI EN 288-3 Group 1

2

Table 2: Grouping system for steel Type of steel1)

Steel with a minimum yield strength, R eH , up to 360 N/mm 2 and with contents, as percentages, not exceeding the following values: C 0,24 (0,25 for castings) S 0,045 Si 0,60 P 0,045 Mn 1,70 Any other single element: 0,3 (0,4 for castings) Mo 0,70 All other elements: total 0,8 (1,0 for castings) Normalized or thermomechanically treated fine grain steels and cast steels with a specified minimum yield strength, ReH, above 360 N/mm 2

3 4

Quenched and tempered steels and precipitation hardened steels except stainless steels Steels with Cr max. 0,75 %, Mo max. 0,6 % and V max. 0,3 %

5

Steels with Cr max. 10 % and Mo max. 1,2 %

6

Cr Mo V steels with Cr max. 12,2 %, Mo max. 1,2 % and V max. 0,5 %

7 8

Nickel alloy steels with Ni max. 10 % Ferritic or martensiiic stainless steels with 10,5 % < Cr < 30 %

9 10

Austenitic steels Austenitic ferritic stainless steels (duplex)

11 Steels not covered by groups 1 to 10 and with 0,25 % < C < 0,5 % 1) in accordance T.ÖZHAN / 2005 KAYNAKLI MALATLARDA with the definition in the material standard,KAYNAK R eH can be used instead of R r PROSES VE DOKÜMANTASYONU

80


Table 3: Range of approval for dissimilar metal joints Existing approved welding procedure test for group of steel or dissimilar metal joints 2

Range of approval 2 welded to 1

3 8 welded to 2 8 welded to 3

3 welded to 1 3 welded to 2 8 welded to 1 8 welded to 2 8 welded to 1 8 welded to 2 8 welded to 3 9 welded to 1 9 welded to 2 9 welded to 2 9 welded to 1 9 welded to 2 9 welded to 3 9 welded to 3 NOTE: For dissimilar metal joints, the yield or alloying element criteria given in 8.3.1.1 shall be applied to each material group.

T.ÖZHAN / 2005


81


Table 4: Range of approval for thickness RANGE OF APPROVAL 2) Thickness of the test piece, t 1)

Butt, T-butt and branch Butt, T-butt and branch connections for welding and connections for single run or all fillet welds single run from both sides 0,8 to 1,1 t to 2 t t< 3 3 100 0,8 to 1,1 0,5 t to 1,5 t 1) For multi-run procedures, the recorded thickness contribution of each process may be used as a basis for the range of approval for the individual welding process. 2) For grades where impact testing is required, when the test Is carried out on a test piece of thickness less than 12 mm, approval is for less than 12 mm without impact testing. T.ÖZHAN / 2005


82


Table 5: Range of approval for pipe and branch connection Diameter of test piece, D1)2), in mm

Range of approval

< 168,3 D> 168,3

to 2 D >0,5 D and plate 3)

D

0,5 D

1) D

is the outside diameter of the pipe or outside diameter of the branch pipe. 2) Approval given for plates also covers pipes when the outside diameter is greater than 500 mm. 3) See also 8.4.2. T.ÖZHAN / 2005


83


T.ÖZHAN / 2005


84

EN 288-3’E GÖRE WPAR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

T.ÖZHAN / 2005


85

EN 288-3’ E GÖRE WPAR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI WPAR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

T.ÖZHAN / 2005


86

EN 288-3’ E GÖRE WPAR VE WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI WPAR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI Test parçalarının boyutlarının belirlenmesinde aşağıdaki standartlara başvurulur. EN 875 :Destructive tests on welds in metallic materials mpact tests - Test specimen location, notch orientation and examination EN 895 :Destructive tests on welds in metallic materialsTransverse tensile test prEN 910 tests

:Welding-Welded butt joints in metallic materials-Bend

prEN 1043-1 :Destructive test on welds in metallic materialsHardness testing-Part 1: Hardness test on arc welded joints T.ÖZHAN / 2005


87

EN 287-1 E GÖRE KAYNAKÇI KALFKASYONU

T.ÖZHAN / 2005


88

EN 287-1’E GÖRE KAYNAKÇI KALFKASYONU

Kaynakçı kalifikasyon testi, bir kaynakçının, onaylı bir WPS de belirtilen koşullar ile, kaynak yapabilme becerisinin sınanmasıdır. Genel bir kural olarak, test parçası kaynakçıyı sadece test sırasındaki koşullarda değil, aynı zamanda kaynaklanması daha kolay olarak kabul edilen birleştirmelerde de kalifiye eder.

T.ÖZHAN / 2005


89


EN 287’de, onay sertifikası verme yetkisi kontrolör ya da kontrol kurumunun sorumluluğundadır. Kaynakçı sertifikası, uygulama standartının gereklilikleri sağlandığı sürece geçerlidir. EN 287’ye göre, kaynakçı benzer birleştirmeleri başarıyla kaynaklıyorsa, sertifika işveren tarafından 6 aylık aralıklarla 2 yıla kadar uzatılabilir.

T.ÖZHAN / 2005


90


ki yıldan sonra, kaynakçı sertifikasının uzatılması için kaynakçının yaptığı kaynakların başarılı olduğunu kanıtlayan test raporlarının Kontrol kurumu tarafından onaylanması gerekmektedir. Bunun yanında, EN 287’ye göre 6 aylık döneme ait Xray, ultrasonik test ya da kırılma testi raporlarının kaynakçı sertifikasıyla birlikte “Kaynakçı Geçmişi Listesi” şeklinde dokümante edilmesi ve saklanması gerektiği (kaynakçının kaynakladığı WPAR testlerine ait raporlar yeterli olacaktır) dikkate alınmalıdır. T.ÖZHAN / 2005


91


SINAV PARÇALARININ SEÇLMES Kaynakçı tarafından kaynaklanacak sınav parçaları, üretimdeki kaynak işine (Atölyede, şantiyede) göre seçilir. Zor olan kaynak koşulları, yapılışı daha kolay olan kaynak işlerini kapsar. 1.Kaynak yöntemi 2.Yarı mamul, parçanın şekli 3.Kaynak dikişinin çeşidi 4.Çeliğin türü 5.Kaynak dolgu malzemesi 6.Sınav parçasının kalınlığı (plaka, boru) 7.Sınav parçasının çapı (boru) 8.Kaynak pozisyonu 9.Kaynak detayları T.ÖZHAN / 2005


92

EN 287-1’E GÖRE KAYNAKÇI KALFKASYONU KAYNAKÇI SINAVININ KISA GÖSTERM ÖR: EN 287-1 111 P BW 1.1 B t10 PF ss nb EN 287-1 111 P BW 1.1

Standart numarası kaynak yöntemi yan mamul dikiş çeşidi çelik türü

B

dolgu malzemesi

t10 PF SS nb

sınav parçası kalınlığı kaynak pozisyonu kaynağın yapılışı kaynağın yapılışı

T.ÖZHAN / 2005

Elle ark kaynağı Plaka Alın dikişi Kaynağa uygunluğu iyi olan yapı çeliği Bazik örtülü çubuk elektrod Plaka kalınlığı 10 mm Dik aşağı Tek tarafı kaynak Kaynak altlığı yok


93


1.KAYNAK YÖNTEMLER

111 114 121 125 131 135 136 gaz var 141 15 311 T.ÖZHAN / 2005

Elle ark kaynağı Metal ark kaynağı, özlü tel, koruyucu gaz yok Tel elektrotla tozaltı kaynağı Özlü tel ile tozaltı kaynağı Metal ark asal gaz kaynağı (MIG) Metal aktif gaz kaynağı (MAG) Metal aktif gaz kaynağı, özlü tel, koruyucu aktif Tungsten asal gaz kaynağı (TIG) Plazma kaynağı Oksiasetilen gaz kaynağı KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES VE DOKÜMANTASYONU

94


2.YARI MAMUL, PARÇANIN ŞEKL

P T

Plaka Boru

3.KAYNAK DKŞ ÇEŞD

FW köşe kaynağı BW alın kaynağı T.ÖZHAN / 2005


95


4. ÇELĞN TÜRÜ Syf.1

T.ÖZHAN / 2005


96


4. ÇELĞN TÜRÜ Syf.2

T.ÖZHAN / 2005


97


T.ÖZHAN / 2005


98

EN 287-1’E GÖRE KAYNAKÇI KALFKASYONU 5. KAYNAK DOLGU MALZEMES nm A B C M P S RA R RC RR V W Y Z T.ÖZHAN / 2005

dolgu malzemesi yok Çubuk elektrod, asidik örtülü Çubuk elektrod, bazik örtülü Çubuk elektrod, selülozik örtülü Çubuk elektrod, metal tozlu Çubuk elektrod, rutil, hızlı katılaşan cüruf Çubuk elektrod, solid Çubuk elektrod, rutil asidik örtülü Çubuk elektrod, rutil örtülü Çubuk elektrod, rutil-selüloz örtülü Çubuk elektrod, kalın rutil örtülü Çubuk elektrod, rutil ya da bazik/florid Çubuk elektrod, Bazik/florid, yavaş katılaşan cüruf Çubuk elektrod, bazik/florid, hızlı katılaşan cüruf Çubuk elektrod, diğer tipler KAYNAKLI MALATLARDA KAYNAK PROSES VE DOKÜMANTASYONU

99


T.ÖZHAN / 2005


100

EN 287-1’E GÖRE KAYNAKÇI KALFKASYONU 6. SINAV PARÇASI KALINLIĞI (PLAKA, BORU)

T.ÖZHAN / 2005


101

EN 287-1’E GÖRE KAYNAKÇI KALFKASYONU 8. KAYNAK POZSYONU

T.ÖZHAN / 2005


102

EN 287-1’E GÖRE KAYNAKÇI KALFKASYONU 9. KAYNAK DETAYLARI ss bs lw rw sl ml mb nb

T.ÖZHAN / 2005

tek taraflı kaynak çift taraflı kaynak sola doğru kaynak sağa doğru kaynak tek paso çok paso kaynak altlığı var kaynak altlığı yok


103


Kaynak altlığı çeşitleri: 1. Kaynak ağzının altına yerleştirilen ek parça (çıkarılabilir veya sabit olabilir.)

2.Çift taraftan kaynak yapıldığında, kaynak metali

T.ÖZHAN / 2005


104


Kaynak altlığı çeşitleri: 3.Köşe kaynağında ana malzemenin kendisi

4.Kısmi nüfuziyetli kaynaklar ya da kaplama kaynağı

T.ÖZHAN / 2005


105


T.ÖZHAN / 2005


106


KAYNAKÇI SINAVI PARÇALARININ HAZIRLANMASI

T.ÖZHAN / 2005


107


NUMUNE TEST METODLARI

T.ÖZHAN / 2005


108

ASME SECTION IX’A GÖRE KAYNAK DOKÜMANTASYONU

T.ÖZHAN / 2005


109

ASME SECT. IX’A GÖRE KAYNAK DOKÜMANTASYONU

ASME Section IX kaynak & kaynakçı ve sert lehim (brazing)& lehimci kalifikasyon ve sertifikasyonuna ait kuralları tarifleyen bir referanstır. ASME’nin kazan, basınçlı kap, borulama gibi imalat alanlarına yönelik kodlarına göre yapılacak imalatlarda kullanılacak kaynak ve lehim bağlantılarının nasıl yapılacağını ve personelin nasıl kalifiye edileceğini & sertifikalandırılacağını tarifler. T.ÖZHAN / 2005


110

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI

T.ÖZHAN / 2005


111

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI Kaynak uygulaması

WPS

Belirler:

 T E Z Ö I I E L C I T R A

PQR

WPQ

Kaydeder:

Kaydeder:

Belirler:

De i ken aral klar n

Gerçek de erleri

Test edilen de er

Kalifiye edilen aral k

Gerekli de i kenleri


Gerekli olmayan de i kenleri

Testleri ve sonuçlar

Di er yönlendirmeler

Di er bilgileri

QW-200.1 WPS için içerik, de i iklikler, elde edilebilirlik kurallar

QW-200.2 PQR için içerik, de i iklikler, elde edilebilirlik kurallar

Testleri ve sonuçlar kaydeder.

QW-200.3 P-Numaralar , Grup Numaralar , S-Numaralar QW-200.4 WPS ve PQR kombinasyonlar QW-201 Kod kullan c s n n sorumlulular QW-202 QW-451 uyar nca test tipleri ve say lar QW-202.2 Al n ve kö e kaynaklar QW-203 Pozisyonlar n limitleri QW-210 Ana ve dolgu test kuponu, tip ve boyutlar QW-213'ten 218'e Özel prosesler QW-250 Gerekli ve gerekli olmayan de i kenler

QW-250 PQR için gerekli de i kenler

QW-253 SMAW için de i kenler QW-283 Buttering tekni i QW-284 RW ekipmanlar

T.ÖZHAN / 2005

QW-284 Ekipman kalifikasyonu


113

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI Kaynak uygulamas ı

 T E Z Ö I I I E L C I T R A

WPS

PQR

WPQ

Belirler:

Kaydeder:

Kaydeder:

Belirler:

De i ken aral klar n

Gerçek de erleri

Test edilen de er

Kalifiye edilen aral k



Gerekli olmayan de i kenleri

Testleri ve sonuçlar

Di er yönlendirmeler

Di er bilgileri

Testleri ve sonuçlar kaydeder.

QW-300.1 WPQ de i kenlerinin genel tan m QW-300.2 Sorumluluk

QW-300.2 Kod kullan c s kaynakç lar kalifiye etmek için test yapmal d r.

QW-300.3 Kod kullan c lar n n gruplar

QW-300.3 Grup kaynakç kalifikasyonu

QW-301.2 Kaynakç lar kalifiye edecekler

QW-301.2 WPS nin izlenmesi zorunlu de i kenleri

QW-301.2 WPQ test kuponlar n n tan m QW-301.3 Kaynakç kimli i QW-301.4 Test kay tlar QW-302.1 Mekanik testler QW-302.2 Radyografi QW-302.3 Boru test kuponlar QW-302.4 Görsel muayene QW-303 Pozisyonlar & çaplar QW-304 Kaynakç lar n radyografileri QW-305 Kaynak operatörleri radyografi ve s n rlamalar QW-306 Proses kombinasyonlar QW-310 Test kuponlar , plaka, boru ve kaynak altl QW-320 Yenilenen testler ve kalifikasyonlar n yenilenmesi QW-322 Sürenin dolmas ve kalifikasyonun yenilenmesi QW-350 Kaynakç lar için de i kenler QW-360 Operatörler için de i kenler

T.ÖZHAN / 2005


114


ASME’nin kaynak dokümanlarının geçerlilik alanlarına yaklaşımı EN’den oldukça farklıdır. ASME’de değişkenler kaynak yöntemlerine göre farklılık gösteren : • • •

Gerekli değişkenler (essential variables) Ek olarak gerekli değişkenler (supplementary essential variables) Gerekli olmayan değişkenler (non-essential variables) şeklinde sınıflandırılır. T.ÖZHAN / 2005


116


•

Gerekli değişkenler (Essential variables)

a.Yöntem açısından: Değiştiğinde kaynağın çentik tokluğu dışındaki mekanik özelliklerini etkileyecek olan kaynak parametreleridir; Ör: P-No, kaynak prosesi, dolgu metali, elektrod, ön veya son ısıtma.. vb. b. Kaynakçı performansı açısından: Değiştiğinde kaynakçının sağlam bir kaynak yapma yeteneğini etkileyecek olan parametreleridir; Ör: kaynak prosesi, kaynak altlığının yokluğu, elektrod, F-numarası, kaynak tekniği.. vb.

Gerekli değişkenlerin tümünün gerçek değerleri PQR üzerinde kayıtlı olmalı ve hepsinin kapsama aralıkları WPS üzerinde belirtilmelidir. Gerekli değişkenlerden biri değiştiğinde, yeni değişkenin PQR tarafından kapsanması durumunda yeni bir WPS yayınlanmalı, PQR’ın kapsama aralığı dışında kalması durumunda ise yeni bir PQR hazırlanmalı ve buna uygun yeni bir WPS yayınlanmalıdır. T.ÖZHAN / 2005


117

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI 2. Ek olarak gerekli değişkenler (Supplementary essential variables)

Değiştiğinde kaynağın çentik tokluğu özelliğini değiştiren kaynak parametreleridir; Ör: kaynak metodu, yukarı veya aşağı kaynak pozisyonu, ısı girdisi, ön ısıtma ve / veya son ısıtma, vb.. Bu değişkenler, sadece konstrüksiyon kodu tarafından çentik darbe testi gerektiğinde gözönüne alınır. Bu değişkenlerin tümünün gerçek değerleri PQR üzerinde kayıtlı olmalı ve hepsinin kapsama aralıkları WPS üzerinde belirtilmelidir. T.ÖZHAN / 2005


118

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI 3. Gerekli olmayan değişkenler (Nonessential variables)

Değiştiğinde kaynağın mekanik özelliklerini etkilemeyecek olan kaynak parametreleri Ör: birleştirme dizaynı, oluk açma ya da temizleme metodu vb.. Gerekli olmayan değişkenlerden biri ya da daha fazlası değiştiğinde WPS ve/veya PQR’ın değişmesi gerekli değildir. Gerekli olmayan değişkenlerin tümünün kapsama aralıkları WPS üzerinde belirtilmelidir.

T.ÖZHAN / 2005


119

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI P-NUMARALARI Ana malzemeler kalifikasyon amacıyla P-Numaraları altında gruplandırılmışlardır. P-Numaralarının tam listesi QW/QB-422 de bulunabilir. Bu tabloda kaynak ve sert lehim için kullanılan malzemelerin bir arada bulunduğu unutulmamalıdır. QW/QB-422 her bir ana malzemeyi ASTM malzeme spesifikasyon numaralarına göre listeler. ASME kodları bir ASTM malzeme spesifikasyonunu benimsediğinde (söz gelimi bir A-XXX malzemesi), bunu malzemenin ASTM tanımının başına bir S ekleyerek belirtir.(SA-XXX gibi..) SA işareti malzemenin ASTM A-XXX ile özdeş olabilen, ASME SA-XXX’e uygun olarak üretildiğini belirtir. Ancak, ASME SA-XXX spesifikasyonunun ASTM spesifikasyonundan farklı yönlerinin olabileceği unutulmamalıdır. T.ÖZHAN / 2005


120

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI GRUP NUMARALARI Belirli darbe testi gerekliliği olan demir bazlı metallerin Pnumaralarına Grup numaraları da ilişkilendirilmiştir. Grup numaraları, imalat kodu tarafından darbe testi istendiğinde PQR üzerinde belirtilmesi gereken ek olarak gerekli değişkenlerdir .

T.ÖZHAN / 2005


121

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI S- NUMARALARI QW-420.2, S-Numaraları kod kullanıcısının lehine Sect. IX’ın zorunlu olmayan bir ekidir. S-Numaraları ASME B31 basınçlı borulama ya da seçilen kazan veya basıçlı kap kodu tarafından kullanım için uygun olan ancak, ASME Sect. II içerisinde değinilmeyen malzemelerin listesidir. S-Numaralarının kullanılması için bir zorunluluk yoktur. Bu malzemeler QW-420.1’deki P-numaralarının gruplandırmalarına benzer olarak S-numarası ya da Snumarası artı Grup numarası olarak gruplandırılmıştır.

T.ÖZHAN / 2005


122


F-NUMARALARI Dolgu metallerinin sınıflandırılmasında kullanılır. QW-432 her bir F-numarasının limitlerini belirler.

T.ÖZHAN / 2005


123

ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI A- NUMARALARI

Kaynak dolgusunun kimyasal kompozisyonundaki elementlerin oranlarının QW-442 uyarınca sınıflandırılması ile belirlenir. Sadece demir bazlı metallere uygulanırlar ve sadece WPS’nin kalifikasyonu için kullanılabilirler. Belirlenme yöntemleri QW-404.5’te açıklanmaktadır.

T.ÖZHAN / 2005


124


MALZEME TANIMLAMA HARFLERNN ÖZET Malzeme tanımlama

P

Açıklama

Malzeme tanımlamasının temeli

Ana malzemelerin ASME gruplandırması

P-numaras P-numarasıı ASME SA-XXX SA-XXX spesifikasyonlarına dayanır.

ASME ana malzeme spesifikasyonu

SA ASME’nin ASTM A-XXX spesifikasyonunu benimsediğini belirtir.

S

Diğer ana malzemelerin sınıflandırılması

S-numarası, ASME B31, kod durumu ve diğer ana malzemelere dayanır.

F

Dolgu metallerinin ASME gruplandırması

F-nu F-numa mara rası sı AWS AWS spesifikasyonu/sınıflandırmasına spesifikasyonu/sınıflandırma sına dayanır.

A

Kaynak metalinin ASME gruplandırması

A-numaras A-numarasıı kaynak kaynak metali analizine analizine dayanır.

SFA

ASME dolgu malzemesi spesifikasyonları

SFA, ASME’nin AWS A-XXX dolgu metali spesifikasy spesifikasyonlar onlarını ını benimsediğin benimsediğinii belirtir. belirtir.

SA

T.ÖZHAN / 2005


125

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞ OLUŞTU TURU RULM LMAS ASII – ASME ASME Sect Sect.. IX IX

T.ÖZHAN / 2005


126

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX ASME’ye göre kaynak prosedürünün oluşturulma basama basamakla kları rı EN ile aynı aynı temele temele dayan dayanır. ır. Yani Yani imala imalatt çizimle çizimlerind rinden en kaynak kaynak planı oluşturma, oluşturma, kaynak kaynak planındak planındakii kalınlık, birleşim şekli, şekli, kaynak yöntemi gruplarından gerekli olan WPS aralıklarını belirleyerek, belirleyerek, bu WPS’leri WPS’leri oluşturmam oluşturmamızı ızı sağlayacak sağlayacak PQR PQR parçası parçası özelliklerini özelliklerini saptama saptama ve tabii tabii ki, imalatı imalatı gerçekleştirece gerçekleştirecekk kaynak kaynak personelini kalifikasyonlarına göre görevlendirme aşamaları, ASME için de geçerlidir. Burada farklılığı farklılığı yaratan yaratan WPS WPS değişkenleridir. değişkenleridir. malatta malatta kullanılacak kaynak yöntemi saptandıktan sonra, QW-250 ile başlayan tablolardan uygun olan tablodaki değişkenler, ve bunların Article IV IV içindeki açıklamala açıklamaları rı gözönünde gözönünde bulundurulara bulundurularakk uygun WPS ve PQR dokümanları dokümanları hazırlanır. hazırlanır. T.ÖZHAN / 2005


127

T.ÖZHAN / 2005


128

T.ÖZHAN / 2005


129

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX

ÖRNEK:1 Tb

td

Tb = td SORU: Bir WPS üzerindeki ana malzeme kapsama aralığı 1/16
T.ÖZHAN / 2005


131


ÖRNEK:2 Tb

td

Tb = td SORU: Bir WPS kullanılarak ¼, 3/8, 5/8, 1 in. kalınlıklarda parçaların kaynaklanabilmesi istenmektedir.kök ve dolgu pasolarda kullanılan F-no.4 dolgu malzemesinin kapsadığı max değer td4 max=1 in. ve kapak pasoda kullanılan F-no.3 dolgu malzemesinin kapsadığı max değer td3 max=1/4 in. ‘tir. Bu durumda PQR’da kullanılması gereken test parçasının ve dolgu malzemesinin kalınlık değerleri Tc ve tc yi bulunuz.

T.ÖZHAN / 2005


132

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX ÖRNEK:2

ÇÖZÜM: WPS’de kapsanması gereken ana malzemenin kalınlık aralığı için ¼

133

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX KÖŞE KAYNAĞI KALFKASYONU (PQR) QW-202.2(a) ya da QW-202.2(b) deki kurallar izlendiğinde, alın kaynağı test parçası kullanılarak köşe kaynağı WPS’leri kalifiye edilebilir. Alternatif olarak, basınca maruz kalmayan köşe kaynakları, kodun diğer bölümlerinde belirtildiği üzere, QW-202.2(c) uyarınca bir köşe kaynağı test parçası kullanılarak da kalifiye edilebilir. QW-202.2’deki kurallar gereğince herhangi bir alın kaynağı test parçasının, kullanılan kaynak yönteminin gerekli değişkenlerinin limitleri dahilinde tüm boyutlarda, tüm ana malzeme kalınlıklarında, tüm boru çaplarında köşe kaynaklarını kalifiye etmesine müsaade eden QW451.4’deki tablo kullanılabilir. T.ÖZHAN / 2005


134

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX KÖŞE KAYNAĞI KALFKASYONU (PQR)

T.ÖZHAN / 2005


135


KAYNAKÇI KALFKASYONU (WPQ)

ASME’ye göre kaynakçı kalifikasyon prosedürünün hazırlanma mantığı, diğer kaynak prosedürleri ile aynı temele dayanır. QW-416 ve diğer yöntemlere bağlı değişkenleri gösteren tabloların referans gösterdiği paragraflar uyarınca, hangi değişkenler değiştiğinde yeni bir WPQ yayınlanmasının gerektiği belirlenir. Kaynakçı performans testleri radyografik test veya mekanik test sonuçları ile onaylanabilir. Bunlardan hangisinin seçileceği üreticinin tercihindedir. WPQ’nun geçerlilik süresi EN’de olduğu gibi 6 ay’dır. 6 ay veya daha uzun süre boyunca kaynak yapmayan bir kaynakçının yeniden sertifikalandırılması gerekir. T.ÖZHAN / 2005


136

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI Sect. IX

ASME

WPQ KONTROL LSTES

T.ÖZHAN / 2005


137

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX WPQ KONTROL LSTES

T.ÖZHAN / 2005


138

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX WPQ KONTROL LSTES

T.ÖZHAN / 2005


139

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX WPQ ÇN MALZEME ARALIKLARI

T.ÖZHAN / 2005


140

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX WPQ ÇN F-NUMARALARI

T.ÖZHAN / 2005


141

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX WPQ ÇN KAYNAK POZSYONLARI

T.ÖZHAN / 2005


142


WPQ ÇN KAYNAK METAL KALINLIĞI “t”

Kaynakçı performansının kalifikasyonu için, kaynak metali kalınlık aralıklarını belirleyen QW-452.1 (b) uygulanır. Alın birleştirmeli kaynakçı testi parçaları kullanılarak kalifiye edilen köşe kaynakları için QW-452.6 tablosu uygulanır. Burada dikkat edilmesi gereken, QW-351’de belirtildiği gibi, kaynakçının her kaynak yönteminde doldurduğu kaynak metalinin, kep ve kökteki fazlalıkları olmaksızın yaklaşık kalınlığının test kuponu kalınlığı olarak alınacağıdır. Yani, kaynakçı testi kapsama aralığı gerçek test parçasının kalınlığından ziyade yaptığı kaynak metalinin kalınlığına bağlıdır. T.ÖZHAN / 2005


143


T.ÖZHAN / 2005


144

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX Kaynakçıyı bilinen bir (td) kaynak metali kalınlık aralığında kalifiye etmek için, kaynakçının WPQ test parçasında uygun kalınlıkta kaynak metali doldurabilmesine izin verecek WPQ test parçası (Tc)’nın minimum kalınlığı belirlenmelidir. Maksimum 1 in. kalınlığında, tek çeşit dolgu metali ve SMAW yöntemi kullanılarak yapılacak bir kaynakçı testinde, test parçası üzerinde doldurulması gereken kaynak metali kalınlığını(tc) bulmak için QW-452.1(b) tablosu kullanılacaktır. Buradan; td= 1 in. td=2 tc tc=1/2 td tc= ½ in. WPQ test parças kal nl Tc=tc=1/2 in. olmal d r. Bu durumda, kaynakç bu ½ in. kal nl ndaki kaynak metalini minimum 3 katmanda dolduruyorsa, QW-452.1(b) uyar nca kaynakç n n kaynaklayabilece i kaynak metali kal nl (td) s n rs zd r. T.ÖZHAN / 2005


145


ÖRNEK WPS (syf.1)

T.ÖZHAN / 2005


146


ÖRNEK WPS (syf.2)

T.ÖZHAN / 2005


147


ÖRNEK WPS (syf.3)

T.ÖZHAN / 2005


148


ÖRNEK PQR (syf.1)

T.ÖZHAN / 2005


149


ÖRNEK PQR (syf.2)

T.ÖZHAN / 2005


150


ÖRNEK WPQ (syf.1)

T.ÖZHAN / 2005


151

ASME SECTION IX’A GÖRE PQR ve WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

T.ÖZHAN / 2005


152

ASME SECTION IX A GÖRE PQR VE WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

PQR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI Plakalarda numune alım düzeni

T.ÖZHAN / 2005

Borularda numune alım düzeni


153

ASME SECTION IX A GÖRE PQR VE WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

T.ÖZHAN / 2005


154

kaynak dökümantasyonu

Recommend Documents