1
BIL.
PERKARA
MUKA SURAT
1
Pendahuluan
3
2
Penghargaan
4
3
Ibnu Sina – Bapa Perubatan Dunia
6-9
4
Ibnu Khaldun – Tokoh Sejarawan Ulung
10-14
5
As- Sayyid Jamaluddin Al-Afghani – Pejuang Islam yang Gigih
15-18
6
As-Syeikh Muhammad Abduh – Tokoh Islah Agung
19-23
7
As-Syeikh Tahir Jalaluddin – Tokoh Pemikir Tanah Air
24-27
8
Hamka – Permata Nusantara
28-31
9
Rumusan
32
10
Bibliografi
33
2
Saya, Nur Fatin Firzanah binti Mohd Fauzi dengan nombor kad pengenalan ************ dari kelas 501 menjalankan sebuah kajian untuk kerja kursus Pendidikan Agama Islam yang bertajuk Tokoh-tokoh Islam. Kajian ini telah diberikan oleh guru Pendidikan Agama Islam saya, Ustazah Norhassani binti Hussin. Kajian ini juga dilakukan berdasarkan Kurikulum Bersepadu Sekolah Menengah supaya tidak lari daripada tuntutan kajian yang asal.
3
Jutaan terima kasih saya ucapkan kepada Ustazah Norhassani binti Hussin selaku guru mata pelajaran Pendidikan Islam kelas saya dari tahun 2013 hingga tahun 2014. Beliau telah banyak memberikan didikan dan dorongan kepada kami sepanjang proses menyiapkan folio ini. Beliau juga sudi meluangkan masa untuk mendengar permasalahan dan kerenah kami demi menghasilkan folio seperti yang diarahkan. Kepada ibu dan ayah yang saya kasihi iaitu Encik Mohd Fauzi bin Shaari dan Puan Nor Hafizah binti Abdul Kadri, terima kasih tidak terhingga saya ucapkan kerana sentiasa memberikan sokongan sepenuhnya dalam setiap kerja yang kami lakukan dan sanggup mengeluarkan wang ringgit untuk persiapan folio ini yang secukupnya. Tidak lupa kepada rakan-rakan seperjuangan yang amat saya kasihi dan hormati iaitu rakan-rakan sekelas 501. Terima kasih kerana sentiasa sudi memberikan kerjasama dan berkongsi info-info yang penting lagi bermanfaat buat saya. Sepanjang saya menyiapkan folio Agama Islam, semua kerja yang dilakukan lebih mudah dengan bantuan rakan-rakan terutama rakan-rakan saya dari kelas 501.
4
5
6
BIODATA IBNU SINA Nama
Al-Husain bin Abdullah bin Al-Hasan bin Ali bin Sina
Tarikh Lahir
370 Hijrah / 980 Masihi
Tempat lahir Keturunan Bapa Ibnu Sina
Afsyanah Bukhara, Turkistan Turki Penguasa Kharmathain, Bukhara
Perpindahan
Selepas bapanya meninggal dunia pada tahun 390 Hijrah/1000Masihi, Ibnu Sina berpindah ke Khawarizm, Jurjan, Rai dan Hamazan.
Pakar Perubatan di wilayah Rai Penasihat Agung Amir Al-Daulah di Asfahan
Jawatan Disandang
Tarikh meninggal
428Hijrah / 1037Masihi di Hamazan
KEPERIBADIAN IBNU SINA 1. Ibnu Sina merupakan seorang yang tekun dalam mempelajari ilmu. Beliau pernah membaca buku metafizik karangan Aristotle sebanyak 40 kali. 2. Ibnu Sina seorang yang taat beragama. Beliau sering berdoa kepada Allah s.w.t terutama apabila beliau menghadapi kebuntuan untuk menyelesaikan masalah. Beliau sering pergi ke masjid untuk memohon petunjuk daripada Allah s.w.t. 3. Seorang yang pintar. Beliau Berjaya menguasai pelbagai ilmu naqliah ( ilmu agama ) ketika berusia 18 tahun. 4. Seorang yang berinovatif. Ibnu Sina banyak melakukan penyelidikan dan menghasilkan karya dalam pelbagai bidang ilmu terutama dalam bidang perubatan.
PENDIDIKAN IBNU SINA 1) Ibnu Sina mula mempelajari Al-Quran semenjak berusia 5 tahun. 2) Beliau menghafaz Al-Quran ketika berumur 10 tahun. 3) Beliau telah mempelajari: ilmu fikah dan tasawuf daripada Ismail Az-Zahid ilmu hisab dan prinsip-prinsip geometri daripada Muhammad Al-Massah ilmu falsafah daripada Abu Abdillah An-Natili ilmu sains dan astronomi daripada Al-Biruni. 4) Semasa berusia 16 tahun, beliau telah menguasai ilmu perubatan. 5) Berkat kesungguhannya yang tidak mengenal jemu, beliau muncul sebagai seorang pakar perubatan yang terkemuka.
7
Ketokohan perubatan
ibnu
sina
dalam
bidang
1) Kesarjanaan Ibnu Sina dalam bidang perubatan mendapat pengiktirafan dunia. 2) Beliau pernah diberi kepercayaan untuk merawat penguasa Bukhara Nuh bin Mansur, penguasa Jurjan Al-Amir Syams Ma’ali Qabus bin Wasyamkir, penguasa Hamazan Al-Amir Syamsul Daulah, dan penguasa Asfahan Al-Amir Ala AAd-Daulah. 3) Ibnu Sina menghasilkan banyak karya terutama dalam bidang perubatan. Contohnya Al-Qanun Fit Tib, Al-Adawiah Al-Qalbiah, dan Al-Afiah At-Tibbiah. 4) Karya-karya tersebut telah diterjemahkan ke dalam pelbagai bahasa termasuk bahasa Latin, Hebrew, dan Inggeris. 5) Ibnu Sina Berjaya melakukakan beberapa pencapaian dalam bidang perubatan iaitu:
a) Penemuan penyakit baru serta puncanya
Pengaruh kuman dalam penyakit Jangkitan virus seperti Tibi (TB) dan sebagainya. Penyakit seperti rubella, alahan, cacar, penyakit jiwa , dan seumpamanya.
b) Penemuan dalam bidang farmasi
Menghasilkan ubat dan preskripsi yang mujarab untuk pelbagai jenis penyakit. Ubat bius
c) Membangunkan teknologi perubatan
Mencipta benang khusus untuk menjahit luka pembedahan. Mencipta picagari dan lain-lain.
6) Terdapat banyak lagi penemuan dan teori perubatan yang dikemukakan oleh Ibnu Sina dalam karya-karyanya. Karya-karya tersebut diiktiraf sebagai rujukan penting.
Kesan peninggalan ibnu sina dalam bidang perubatan 1) Penyelidikan dan penulisan Ibnu Sina berjaya menggilap kembali bidang perubatan yang kian malap pada masa itu. 2) Beliau melakukan metode pemerhatian dan analisis. Berdasarkan metode ini, ilmu perubatan berkembang maju hingga ke hari ini. 3) Beliau juga banyak membuat analisis tentang pelbagai penyakit dan menyenaraikan lebih kurang 760 penyakit serta kaedah merawatnya. 4) Penyelidikan dan penulisan Ibnu Sina banyak mempengaruhi perkembangan ilmu perubatan moden.
8
5) Pada zaman ini, hasil perkembangan sains dan teknologi telah muncul kaedah-kaedah perubatan baru menggunakan peralatan-peralatan canggih. Contohnya, organ dalaman manusia boleh dilihat hanya menggunakan x-ray atau ultra sound. Oleh itu, sesuatu penyakit atau kecederaan dapat dikesan dan dirawat dengan lebih cepat dan berkesan.
Sumbangan ibnu sina dalam bidang ilmu perubatan dan pemikiran 1. Ibnu Sina menghasilkan 116 karya dalam pelbagai bidang seperti falsafah, mantik, matematik, astronomi, kimia, fizik, biologi dan sains politik. 2. Buku-buku tersebut telah dihimpun oleh Domonican Institute for Oriental Studies di Kaherah, Mesir. 3. Kemudian pada tahun 1950 Masihi, ia telah diterjemahkan ke dalam bahasa Arab dan dinamakan sebagai Muallafat Ibni Sina ( Karya-karya Ibnu Sina ). 4. Jasadnya dihargai hingga ke hari ini. Sebuah university pendidikan di Hungary telah mengambil sempena nama beliau iaitu Avicenna College ( Kolej Ibnu Sina ).
Al-Qanun fi Tibb
9
10
BIODATA IBNU KHALDUN Abdul Rahman bin Muhammad bin Muhammad Ibnu Khaldun Tunisia 732H/ 1332M Arab dari Yaman yang berhijrah ke Andalus
Nama Gelaran Tempat Lahir Tarikh Lahir Keturunan
Sejak Tunisia dilanda wabak taun pada tahun 749 Hijrah, Ibnu Khaldun berpindah ke beberapa tempat iaitu Algeria, Fez, Granada, Bougie dan Mesir.
Perpindahan
Jawatan Pernah Disandang
Setiausaha negara di Istana Sultan Abu Ishak b Abi Yahya dan Sultan Abu Annun Anggota Majlis Ilmiah Anggota Jabatan Setiausaha Sulit Sultan Abu Salim b Abi Al-Hassan Ketua Hakim negara Mesir
808 Hijrah / 1406 Masihi di Kaherah, Mesir ketika berusia 87 tahun
Tarikh Meninggal Dunia
KEPERIBADIAN IBNU KHALDUN 1. Ibnu Khaldun adalah seorang yang tekun dalam menuntut ilmu. Walaupun beliau sibuk dengan tugas pentadbiran, namun tidak menghalangnya untuk menuntut ilmu. Beliau bijak membahagikan masa untuk masyarakat dan menuntut ilmu. 2. Beliau seorang yang berjiwa pemimpin. Beliau pernah menjawat jawatan penting seperti Ketua Hakim di Mesir, dan Perdana Menteri di Bougie. Semua jawatan ini diberikan kerana kecekapannya dalam pentadbiran serta keupayaannya mengemukakan idea-idea untuk kemajuan Negara. 3. Seorang yang kreatif. Pemikiran Ibnu Khaldun dalam kitab Al-Muqaddimah adalah hasil daripada pengalaman dan kreativiti beliau untuk mengetengahkan sejarah sebagai bidang ilmu yang tersendiri. Buku ini dijadikan bahan kajian oleh sarjanasarjana Timur dan Barat hingga ke hari ini.
11
PENDIDIKAN IBNU KHALDUN 1. Ibnu Khaldun mempelajari asas agama dan bahasa Arab daripada: a) Abdul Rahman bin Muhammad ( bapa beliau ) b) Muhammad bin Al-Muhaimin Al-Hadrami c) Muhammad bin Saad bin Barral Al-Ansari d) Muhammad bin Al-Syawasyi Az-Zarzali dan ramai lagi. 2. Ibnu Khaldun mempelajari ilmu-ilmu fardu kifayah seperti mantik, falsafah, sains, dan matematik daripada Muhammad bin Ibrahim Al-Abili. 3. Semasa di Fez, Ibnu Khaldun mendapat pendidikan tinggi daripada beberapa orang guru yang terkenal seperti: a) Ahmad bin Al-Qassar dan Lisanuddin bin Al-Khatib iaitu pengarang kitab Tarikh Gharnatah ( Sejarah Granada ) b) Muhammad bin Abdul Salam.
Ibnu khaldun tokoh pelbagai bidang Ibnu Khaldun sebagai Sejarawan
Ibnu
Khaldun menganalisis sesuatu tamadun dari segi permulaan, faktor kegemilangan dan kejatuhan.
Beliau
member tafsiran sejarah berdasarkan psikologi, ekonomi, sosiologi, alam sekitar dan geografi.
Ideanya
yang menarik dalam kitab Al-Muqaddimah mendorong para pengkaji dan pemikir untuk mengiktiraf beliau sebagai tokoh sarjana dan sejarawan yang mengatasi sejarawan terkenal sebelumnya seperti Al-Tabari dan Al-Mas’udi.
Ibnu Khaldun sebagai Negarawan
Ibnu
Khaldun merupakan negarawan yang banyak berjasa untuk Negara. Beliau pernah menyandang jawatan-jawatan seperti: a) Setiausaha Negara di Istana Sultan Abu Ishaq bin Abi Yahya dan Sultan Abu Annan. b) Anggota Majlis Ilmiah c) Anggota Jabatan Setiausaha Sulit Sultan Abu Salim bin Abi Al-Hassan di Fez, Maghribi. d) Perdana Menteri ( Hajib ) Bougie. e) Ketua Hakim ( Qadi Al-Qudhah ) Mesir.
Jawatan-jawatan
tersebut telah member peluang kepada Ibnu Khaldun untuk berkhidmat kepada Negara dengan berkesan.
12
Ibnu Khaldun sebagai Budayawan
Ibnu Khaldun merupakan penggiat budaya dan kesusasteraan Arab. Pengajian kesusasteraannya dengan Syeikh Muhammad Bahir
di
Tunisia
dimanfaatkan untuk menajamkan kemahirannya dalam syair.
Beliau
banyak menghasilkan syair semenjak kanak-kanak lagi. Kemahiran beliau dalam bidang ini jelas kelihatan dalam kitab Al-Muqaddimah ketika beliau membahaskan tentang syair Arab.
SUMBANGAN IBNU KHALDUN DALAM BIDANG ILMU DAN PEMIKIRAN ISLAM 1. Ibnu Khaldun banyak meninggalkan sumbangan yang bernilai kepada tamadun manusia. 2. Ibnu Khaldun berjaya menganalisis sejarah dari aspek kemasyarakatan, ekonomi, politik dan pendidikan dalam karyanya 3. Beliau telah memberi idea dan panduan terbaik kepada manusia tentang asas pembinaan sesebuah tamadun. Beliau berpendapat bahawa sesebuah tamadun tertegak di atas hasil kombinasi di antara keunggulan rohani dengan jasmani. 4. Ibnu Khaldun merupakan pelopor kepada pemikiran-pemikiran moden khususnya dalam bidang sejarah, politik, ekonomi, sosiologi dan penyelidikan. 5. Kejayaan Ibnu Khaldun itu mendorong para sarjana mengiktiraf karya beliau sebagai bahan kajian dan rujukan dalam bidang-bidang tersebut. 6. Disanjung masyarakat dan dunia hingga hari ini. Pemikirannya sering dijadikan wacana, tema-tema seminar, bengkel dan persidangan ilmu dan judul buku dan tesis di peringkat pengajian tinggi. 7. Sebuah Negara ilmiah yang berprestij dinamakan sempena nama beliau iaitu Ibnu Khaldun Chair of Islamic Studies di Universiti Amerika. 8. Nama Ibnu Khaldun diabadikan dalam sebuah university terkemuka di Jakarta, Indonesia iaitu Universiti Ibnu Khaldun.
13
KARYA AGUNG IBNU KHALDUN 1. Penglibatan Ibnu Khaldun selama 20 tahun dalam bidang pentadbiran mematangkan pemikiran dan pengalaman beliau. 2. Hasil kombinasi pengalaman, ilmu pengetahuan, dan kreativiti, beliau menghasilkan karya-karya yang bermutu seperti: a) Kitab Al-Ibar Wa Diwan Al-Mubtada Wal Khabar Fi Ayyamil Arab Wal Ajam Wal Barbar Wa Man Asarahum Min Zawi Al-Sultan Al-Akbar yang lebih dikenal sebagai Muqaddimah Ibnu Khaldun. b) Al-Takrif Bi Ibni Khaldun Wa Rihlatuhu Gharban Wa Syarqan. 3. Muqaddimah Ibnu Khaldun lebih berkualiti dan berpengaruh kepada pemikiran manusia. 4. Beliau berjaya memurnikan ilmu sejarah dengan menjadikan rasional sebagai kayu ukur fakta sejarah tanpa fanatic kepada sesuatu laporan yang tidak terbukti kebenarannya. 5. Beliau menggariskan 4 perkara yang perlu dilakukan oleh sejarawan dalam penelitian dan analisis laporan sejarah, iaitu: a) Membandingkan antara peristiwa-peristiwa dengan berdasarkan kaedah sebab dan musahab. b) Mengkaji peristiwa-peristiwa lalu untuk dijadikan iktibar kepada peristiwaperistiwa yang sedang berlaku. c) Mengambil kira perngaruh iklim dan alam sekitar terhadap apa yang berlaku. d) Mengambil kira kedudukan ekonomi dan budaya terhadap peristiwa yang berlaku.
14
15
16
BIODATA AS-SAYYID JAMALUDDIN AL-AFGHANI Nama
As-Sayyid Jamaluddin bin Safdar Al-Afghani
Gelaran
As-Sayyid (berketurunan Saidina Ali dan Rasulullah SAW)
Tempat Lahir
Perkampungan Asad Abad, Kabul, Afghanistan
Tarikh Lahir
1254H/1838M 5 Syawal 1314H/9 Mac 1897M ketika berusia 60 tahun. Mekah India Mesir Paris Istanbul Iran Russia Baghdad London Paris Anggota Majlis Al-Ma’arif ( Kementerian Pendidikan ) di Istanbul, Turki
Tarikh Meninggal
Tempat Merantau Menyebarkan Idea Islah
Jawatan Pernah Disandang Anak Murid Yang Meneruskan Idea Islahnya
Syeikh Muhammad Abduh
KEPERIBADIAN AS-SAYYID JAMALUDDIN AL-AFGHANI 1. Berani Memperjuangkan Kebenaran. As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani sangat berani 2. 3. 4. 5.
memperjuangakan kebenaran. Beliau petah berpidato menaikkan semangat umat Islam menentang penjajah. Oleh sebab itulah beliau pernah diusir ke India, Turki dan Mesir. Suka Merantau. As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani suka mengembara untuk mengkaji kedudukan umat Islam serta menyebarkan idea Islah yang banyak mempengaruhi perkembangan Islam khususnya di Timur. Seorang yang tekun. Dengan ketekunannya itu membolehkan dia menguasai pelbagai ilmu dan bahasa. Mencintai ilmu pengetahuan. As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani sangat meminati ilmu pengetahuan menyebabkan beliau merantau ke beberapa buah Negara untuk mempelajari pelbagai jenis ilmu. Mempunyai akal fikiran yang cerdas, tajam, dan berpandangan jauh.
17
PENDIDIKAN AS-SAYYID JAMALUDDIN AL-AFGHANI 1. As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani menghafaz Al-Quran ketika berumur 12 tahun. 2. Ketika berumur 18 tahun menguasai pelbagai ilmu pengetahuan: Tasawuf Falsafah Nahu Al-Quran Hadis Fikah Mantik Astronomi Ilmu Kalam Perubatan Matematik 3. Beliau berrmusafir ke India mendalami ilmu sains dan matematik moden. 4. As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani menguasai beberapa bahasa di dunia seperti: Afghanistan Parsi Arab Turki Rusia Inggeris Perancis Urdu
SUMBANGAN JAMALUDDIN DALAM BIDANG PEMIKIRAN
AS-SAYYID AL-AFGHANI ILMU DAN
1) As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani merupakan penggerak utama dalam perjuangan menentang penjajah. 2) Beliau merantau ke beberapa buah negara Islam untuk menyatukan umat Islam serta mengembalikan keyakinan mereka supaya mengusir penjajah dari tanah air mereka. 3) Pidatonaya yang bernas dan bersemangat umat Islam.Sebagai contoh,beliau cuba mengembalikan keyakinan umat Islam di India terhadap kemampuan mereka menentang penjajah. 4) As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani menghasilkan beberapa karya yang berbentuk ilmiah seperti: a) Al-A’mal Al Kamilah b) Ar-Rad Ala Al-Dahriyyin c) Tatimmah Al-Bayan Fi Tarikh Afghan d) Al-Khatirat e) At-Takayyufat Ala Syarh Al-Dawani Lil Aqaid Al-Adudiyyah. 5) Beliau juga mengasaskan beberapa akhbar seperti: a) Akhbar Al-Urwatul Wusqa di Perancis b) Akhbar Misr di Mesir c) Akhbar At-Tijarah di Mesir d) Akhbar Al-Khafiqin di London. 6) Beliau tidak menghasilkan kitab-kitab besar sebagaimana ulama-ulama lain tetapi idea islah yang dibawanya member pengaruh yang besar dalam jiwa umat Islam hingga ke hari ini. 18
IDEA ISLAH AS-SAYYID JAMALUDDIN AL-AFGHANI Maksud Islah
Bentuk Islah Yang Dibawa
Kesan Islah yang Dibawa
Pembaikan atau perubahan terancang ke arah yang lebih baik. Usaha mengembalikan kecemerlangan umat Islam seperti Zaman Khulafa’ Ar-Rasyidin Membina perpaduan tanpa mengira bangsa dan budaya melalui Al-Jamiatul Al-Islamiah Mengkritik taklid Al-A’Ma ( mengikut sesuatu secara membuta tuli ) tanpa berlandaskan Al-Quran dan AsSunnah. Menyeru umat Islam supaya kembali kepada ajaran Islam yang tulen serta sesuai dilaksanakan sepanjang masa dan semua tempat. Cuba menyedarkan umat Islam tentang keburukan sesuatu mazhab hingga memecahbelahkan kesatuan umat Islam. Berpandangan bahawa umat Islam mesti menumpukan perhatian kepada usaha-usaha untuk memerdekakan tanah air dan pemikiran mereka daripada penjajahan. Disambung oleh As-Syeikh Muhammad Abduh dan Muhammad Rashid Redha Pengaruh di Asia Barat lebih besar berbanding gerakan Islah dari India yang dipelopori oleh Syah Waliyyullah Ad-Dahlawi. Di Malaysia, gerakan Islah dikembangkan oleh siswazahsiswazah dari universiti pengajian Tinggi Mesir dan Mekah, contohnya , Syeikh Tahir Jalaluddin, As-Sayyid Sheikh Al-Hadi dan As-Syeikh Abu Bakar Al-Asy’ari. Gerakan islah telah mendorong umat Islam mengkaji semula fahaman dan amalan masyarakat serta membetulkannya menurut taksiran Al-Quran dan AsSunnah. Gerakan ini telah berjaya mengembalikan keyakinan umat Islam tentang kemuliaan dan kekuatan yang ada pada mereka. Hasilnya timbul kesedaran dalam kalangan umat Islam untuk berjuang membebaskan tanah air daripada penjajahan .
KEPERLUAN INDIVIDU KEPADA ISLAH 1. Islah amat diperlukan dalam kehidupan umat Islam untuk membangunkan diri dan melaksanakan Islam menurut ajarannya yang murni. 2. Islah dapat member keyakinan kepada umat Islam tentang kesesuaian Islam untuk dilaksanakan pada setiap masa dan dalam semua keadaan. 3. Sebagai pelajar, kita mesti bersikap positif untuk melakukakn Islah untuk memperoleh pencapaian akademik yang lebih baik. 19
20
BIODATA MUHAMMAD ABDUH Nama Tempat Lahir Tarikh Lahir
AS-SYEIKH
Muhammad bin Abduh b Hassan Khairullah Tanta Mesir 1265H/1849M 1882M kerana dituduh terlibat dengan pemberontakan Urabi Penerbitan Majalah Al-Urwatul Wusqa bersama Syed Jamaluddin Al-Afghani di Perancis
Tarikh Dibuang Negeri Penerbitan Majalah
Jawatan Pernah Disandang
Guru di Masjid Al-Husaini di Mesir Pensyarah di Darul Ulum Mesir Guru di Sekolah Al-Sultaniah, Beirut Ketua editor akhbar Al-Waqai’ AlMisriyyah di Mesir. Ketua Hakim Mahkamah Rayuan Mesir Anggota Majlis Pengurusan Universiti Al-Azhar Mufti Kerajaan Mesir
Tempat Meninggal Tarikh Meninggal
Iskandariah, Mesir 1314H / 1905M
KEPERIBADIAN MUHAMMAD ABDUH
AS-SYEIKH
1. As-Syeikh Muhammad Abduh memiliki sifat keperibadian yang tinggi. Beliau berani menyatakan idea-idea islahnya walaupun terpaksa berhadapan dengan rintangan yang besar. 2. Beliau seorang yang tegas tetapi penyayang kepada anak-anak muridnya. Beliau menubuhkan Al-Jamiah Al-Khairiah Al-Islamiah untuk membantu murid-muridnya yang menghadapi masalah kewangan. 3. Beliau merupakan seorang tokoh ulama yang berketrampilan. Beliau diberi kepercayaan untuk menyandang beberapa jawatan penting Negara seperti Hakim Mahkamah Rayuan Mesir, ahli Majlis Pengurusan Universiti Al-Azhar Mesir, dan mufti kerajaan Mesir. 4. Berdaya kreatif dalam menghasilkan tulisan-tulisan yang bernas sehingga dapat mempengaruhi pemikiran umat Islam.
PENDIDIKAN MUHAMMAD ABDUH 21
AS-SYEIKH
Ssemasa kecil, As-Syeikh Muhammad Abduh belajar membaca dan menulis daripada bapanya. Beliau mempelajari dan menghafaz Al-Quran dalam masa 2 tahun. Seterusnya, beliau belajar bahasa Arab di Masjid Al-Ahmadi. Beliau mempelajari tasawuf dan tatabahasa Arab dari As-Syeikh Darwisy Khudr dan As-Syeikh Darwisy. Beliau mempelajari pelbagai ilmu hisab dan falsafah di Universiti Al-Azhar dengan As-Syeikh Hasan At-Tawil. Pada tahun 1877M, beliau memperoleh ijazah daripada Universiti Al-Azhar. Pada tahun 1896M , beliau berkesempatan bertemu dengan As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani yang mengunjungi Mesir. Pada kesempatan itu, beliau mendalami bidang akademik dan pemikiran Islam.
Aliran pemikiran as-syeikh Muhammad abduh serta perjuangannya 1) As-Syeikh Muhammad Abduh banyak mengambil inspirasi daripada gerakan islah yang dipelopori oleh As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani. 2) Kesan daripada gerakan islah tersebut,beliau lebih bersikap terbuka berbanding sebelumnya. 3) Beliau banyak member saranan kea rah pembangunan rohani dan jasmani umat Islam. Saranan-saranan beliau meliputi aspek-aspek berikut: Akidah - As-Syeikh Muhammad Abduh menyeru umat Islam supaya kembali kepada ajaran Islam dalam bentuknya yang asli dan murni serta menyesuaikannya dengan kehendak semasa.Syaratnya ia tidak bercanggah dengan Al-Quran dan As-Sunnah.Beliau menolak sekeras-kerasnya konsep taklid Al-A’ma ( taqlid buta ).Beliau mengajak umat Islam mempelajari ilmu-ilmu fardu ain dan fardu kifayah untuk membina umat yang mempunyai daya fikir yang tinggi dan seterusnya mampu keluar mampu keluar dari belenggu penjajahan. Integrasi ilmu - As-Syeikh Muhammad Abduh mendapati sistem pendidikan pada masa itu hanya tertumpu kepada bidang agama dalam bentuk huraian kitab-kitab klasik cuba disesuaikan dengan kehendak semasa.Beliau menyarankan supaya bidang-bidang ilmu fardu kifayah seperti sains, matematik, geografi, dan seumpamanya dimasukkan ke dalam kurikulum sekolah dan universiti.Saranan beliau telah diterima baik oleh Kerajaan Mesir. Sukatan pengajian di Universiti Al-Azhar diubah selaras dengan saranan beliau dan dijadikan sebagai model kepada pusat-pusat pengajian tinggi lain di seluruh dunia Islam. Kecekapan pentadbiran - Ketika As-Syeikh Muhammad Abduh bertugas sebagai hakim Mahkamah Rayuan Mesir. Beliau mendapati kepincangan dalam sistem pentadbiran kehakiman. Beliau berpendapat ia tidak sistematik dan perlu dengan pengislahan. Pengislahan yang dilakukannya dimuatkan di dalam karyanya yang berjudul At-Tahrir Fi Islah Al-Mahakim Al-Syariah.
22
FAKTOR AS-syeikh Muhammad abduh MELAKUKAN PENGISLAHAN DALAM SISTEM PENDIDIKAN 1) Inspirasi gerakan islah As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani yang menjurus kearah mewujudkan integrasi ilmu. 2) Kesedaran As-Syeikh Muhammad Abduh terhadap keperluan kepada islah dalam kurikulum sekolah dan universiti yang sudah ketinggalan zaman. 3) Sistem pendidikan semasa itu menjurus ke arah taklid buta dan pasif (jumud). 4) Kekurangan prasarana pendidikan serta bantuan dari Kerajaan Mesir kepada golongan miskin. 5) Kadar gaji guru yang rendah.
METODE ISLAH MUHAMMAD ABDUH
AS-SYEIKH
1. Disebabkan proses islah memakan masa yang panjang dan dengan strategi yang baik, As-Syeikh Muhammad Abduh menggunakan pelbagai metode untuk menyalurkan idea-idea islahnya. 2. Antara idea-idea beliau termasuklah: Melalui proses pengajarannya di Masjid Al-Husain, Darul Ulum, dan Universiti Al-Azhar. Melalui media massa seperti majalah Al-Urwatul Wusqa, akhbar Al-Waqai’ Al-Misriyyah dan Al-Ahram. Melalui karya-karya ilmiah beliau seperti Risalah At-Tauhid, Tafsir Juz Amma, At-Tahrir Fi Islah Al-Mahakim As-Syariah Al-Islam Wal Nasraniah Ma’al Ibn Wal Madaniah. Melalui jawatan-jawatan yang disandangnya seperti Hakim Mahkamah Rayuan Mesir, Ahli Majlis Pengurusan Universiti Al-Azhar Mesir dan Mufti Kerajaan Mesir.
SUMBANGAN MUHAMMAD ABDUH
AS-SYEIKH
1. Idea-idea yang dibawa oleh As-Syeikh Muhammad Abduh telah mengubah pandangan umat Islam terhadap Islam yang sering terikut-ikut dengan sebahagian sarjana Muslim yang jumud dan positif. 2. As-Syeikh Muhammad Abduh berjaya memberi gambaran yang jelas tentang keperluan umat Islam kepada islah khususnya dalam bidang pendidikan. 3. Idea islah As-Syeikh Muhammad Abduh dalam bidang pendidikan khususnya di Universiti Al-Azhar telah memberi kesan yang mendalam terhadap perkembangan ilmu pengetahuan umat Islam. Idea-idea tersebut ialah: Mewujudkan Mata Pelajaran: a) Matematik b) Geometri c) Algebra d) Geografi e) Sejarah 23
f) Seni khat Mewujudkan piawaian dalam penganugerahan sijil. Mewujudkan farmasi khusus untuk pelajar Universiti Al-Azhar. Menyediakan peruntukan untuk gaji guru daripada perbendaharaan negara dan wakaf negara . Memperbaiki asrama pelajar dengan menekankan aspek-aspek keselematan dan kesihatan.
4. Syeikh Muhammad Abduh Juga meninggalkan beberapa karya yang bermutu dan menjadi sumber rujukan utama dalam dunia Islam seperti: Riasalah at-Tauhid Tafsir Juz' 'Amma Tafsir Surah al-'Asr Risalah ar-Raddi 'ala ad-Dahriyyin yang merupakan terjemahan karya Sayid Jamaluddin al-Afghani Syarh Nahji al-Balaghah Syarh Maqamat al-Badi' at-Tahrir fi Islah al-Mahakim as-Syar'iyyah al-Islam wa ar-Raddu 'ala Muntaqidih al-Islam wa an-Nasraniyyah ma'a al-'ilmi wa al-Madaniyah
24
25
26
BIODATA AS-SYEIKH TAHIR JALALUDDIN Nama
Muhammad Tahir bin Syeikh Muhammad bin Ahmad Jamaluddin 7 November 1869 Ampek Angkek, Bukit Tinggi, Sumatera Barat, Indonesia Seorang Ulama terkenal berketurunan Melayu Minangkabau Pada tahun 1900 di Mekah Guru di Madrasah Al-Masyhur, Pulau Pinang, Madrasah Haji Taib, Parit Jamil, Muar, Johor dan Masjidil Haram Makkah. Mufti Negeri Johor dan Perak Nazir sekolah-sekolah agama Johor.
Tarikh Lahir Tempat Lahir Bapanya Tamat Pengajian Jawatan Pernah Disandang
Gelaran Syeikh Meninggal Dunia
Dikurniakan ketika menjadi Mufti Perak 26 Oktober 1956 di Perak
keperibadian AS-SYEIKH TAHIR JALALUDDIN 1. As-Syeikh Tahir Jalaluddin adalah seorang yang menepati masa. Beliau tidak pernah terlewat menghadiri kelasnya melainkan kerana keuzuran. Murid-muridnya memahami sikap beliau ini dan mereka berjaya mendisiplinkan diri masing-masing. 2. Cinta kepada ilmu pengetahuan. As-Syeikh Tahir Jalaluddin suka membaca. Beliau menyediakan sebuah perpustakaan kecil di rumahnya. 3. As-Syeikh Tahir Jalaluddin tekun dan gigih dalam menyebarkan idea walaupun sentiasa ditentang oleh para ulama tradisional di tanah air. 4. Seorang yang gigih dan bersungguh-sungguh dalam memajukan masyarakat Islam. 5. Seorang yang kreatif dan berminat menghasilkan karya-karya ilmiah. 6. Seorang yang tegas dan memiliki semangat perjuangan yag tinggi.
PENDIDIKAN AS-SYEIKH TAHIR JALALUDDIN 1. Semasa berumur 12 tahun, As-Syeikh Tahir Jalaluddin telah belayar ke Makkah. 2. Di Mekah, beliau tinggal bersama saudara sepupunya iaitu Syeikh Muhammad al Khatib. 3. As-Syeikh Ahmad Al- Khatib merupakan pemimpin mazhab Syafie di Masjid al Haram. Kesempatan ini digunakan oleh As-Syeikh Tahir Jalaluddin untuk menuntut ilmu-ilmu agama. 4. Pada tahun 1893 masihi, beliau menyambung pelajaran dalam jurusan ilmu falak di Universiti Al Azhar, Mesir. 5. Beliau tekun mempelajari ilmu falak hingga berjaya menguasainya dengan baik. 27
6. Beliau pernah diberi kepercayaan untuk mengajar di Masjidil Haram. 7. Pada tahun 1899 Masihi, As-Syeikh Tahir Jalaluddin pulang ke tanah air dan mengembangkan ilmunya serta membuat pembaharuan untuk memajukan masyarakat Islam.
IDEA ISLAH AS-SYEIKH TAHIR JALALUDDIN 1. As-Syeikh Tahir Jalaluddin mula tertarik dengan idea idea islah semasa beliau bersahabat dengan As-Syeikh Muhammad Rasyid Redha iaitu murid As-Syeikh Muhammad Abduh di Universiti Al-Azhar. 2. Apabila kembali ke Malaysia, beliau berusaha untuk menyedarkan masyarakat Islam tentang perlunya kebebasan berfikir yang terhindar daripada kongkongan khurafat dan syirik serta penjajahan luar. 3. Mesej islah As-Syeikh Tahir Jalaluddin ialah: a) Mengajak umat Islam supaya mengamalkan ajaran Islam yang berteraskan AlQuran dan As-Sunnah yang bebas daripada adat lama yang sebahagiannya dipusakai dari agama Hindu. b) Menjauhkan pengaruh negatif dari luar khususnya dari Barat. c) Berusaha mempelajari pelbagai ilmu fardu ain dan fardu kifayah. d) Menolak taklid buta.
metode AS-SYEIKH TAHIR JALALUDDIN dalam menyampaikan idea islah Melalui Penerbitan Akhbar 1. As-Syeikh Tahir Jalaluddin menerbitkan majalah Al-Imam bersama As-Sayyid AsSyeikh Al-Hadi pada bulan Jamadilakhir 1324 Hijrah bersamaan bulan Julai 1906 Masihi di Singapura. 2. Melalui majalah Al-Imam, As-Syeikh Tahir Jalaluddin menyampaikan mesej islahnya. 3. Akibat tekanan daripada pihak penjajah Inggeris dan Belanda, penerbitan majalah AlImam terpaksa dihentikan pada tahun 1908 Masihi. 4. Namun ia meninggalkan kesan yang mendalam kepada karyawan Melayu dan para pembaca seluruh nusantara. 5. Berikutan itu, beberapa majalah lain muncul seperti Al-Munir di Indonesia pada tahun 1908 Masihi, Neraca di Singapura pada 1911 Masihi dan Pengasuh di Malaysia pada tahun 1918 Masihi. Melalui Jawatan-jawatan yang disandang 1. Kesarjanaan As-Syeikh Tahir Jalaluddin semakin terselah apabila beliau dilantik menjadi mufti Perak dan Johor. 2. Beliau menggunakan kesempatan tersebut dengan baik untuk menyebarkan idea islah kepada masyarakat. Melalui Proses Pengajaran 1. Semasa As-Syeikh Tahir Jalaluddin menjadi guru di Madrasah Al-Masyhur Pulau Pinang dan Madrasah Parit Jamil Johor, beliau mengambil peluang untuk menyebarkan idea islah di kalangan murid-murid dan guru-guru. 28
2. Usaha beliau mendapat sokongan rakan-rakan serta murid-muridnya seperti AsSyeikh Muhammad Jamil Jambek, As-Syeikh Abdullah Ahmad, dan As-Syeikh Abdul Karim Amrullah ( bapa Hamka ). 3. Menerusi asuhan mereka, lahirlah tokoh-tokoh pendakwah serta pendokong islah generasi seterusnya seperti Hamka, Haji Agus Salim, Prof. Datuk Dr. Zulkifli Muhammad, As-Sayyid As-Syeikh Al-Hadi.
KEGIGIHAN AS-SYEIKH TAHIR JALALUDDIN dalam MEMPERJUANGKAN idea islah 1) Kedatangan As-Syeikh Tahir Jalaluddin memperjuangkan idea islah menyebabkan beliau mendapat tentangan yang hebat daripada golongan utama tradisional khususnya di Malaysia. 2) Beliau juga mendapat kekangan dari pihak penjajah yang merasakan kedudukan mereka terancam dengan kebangkitan orang Melayu. 3) Akhirnya, pada tahun 1972 Masihi, As-Syeikh Tahir Jalaluddin dipenjarakan selama 9 bulan atas tuduhan menentang Belanda. Namun ia tidak dapat mengikis semangatnya yang kental memperjuangkan Islam.
SUMBANGAN AS-SYEIKH TAHIR JALALUDDIN dalam BIDANG ILMU DAN PEMIKIRAN
Bidang Pemikiran
o Menerusi majalah Al-Imam, As-Syeikh Tahir Jalaluddin menyalurkan idea islah serta maklumat-maklumat intelektual Islam untuk membebaskan masyarakat Melayu daripada sebarang unsur penjajahan fizikal dan pemikiran
Bidang Pendidikan o As-Syeikh Tahir Jalaluddin memberi sumbangan yang bermakna dalam bidang pendidikan. o Pada tahun 1908 Masihi, beliau menubuhkan madrasah Al-Iqbal Al-Islamiah di Singapura. o Penubuhannya menjadi sumber inspirasi kepada penubuhan Madrasah Al-Iqbal Al-Islamiah di Riau, Al-Madrasah Al-Adabiah di Sumatera Barat, Madrasah AlHadi di Melaka dan Madrasah Al-Masyhur di Pulau Pinang.
Bidang Ilmu Falak
o As-Syeikh Tahir Jalaluddin merupakan orang yang bertanggungjawab mengembangkan ilmu falak di Malaysia. o Kemahiran beliau dalam ilmu falak menyebabkan beliau digelar Beliau AlFalaki. o Walaupun ilmu falak kurang mendapat sambutan ketika itu, namun beliau sentiasa optimis dengan keperluannya sebagai ilmu yang futuristik. o Menjelang akhir tahun 60-an, ilmu falak mula mendapat perhatian khusus daripada pihak kerajaan. Ia bermula dengan penubuhan jawatan kuasa kecil takwim Islam di bawah pusat Islam.
29
o Pusat-pusat pengajian tinggi juga menawarkan kursus falak syarie sebagaimana yang dilakukan oleh Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia pada tahun 1981.
Bidang Kesusateraan
o As-Syeikh Tahir Jalaluddin merupakan penggiat sastera. Ini terserlah melalui penulisan-penulisannya seperti dalam majalah Al-Imam dan seumpamanya.
30
BIODATA HAMKA 31
Haji Abdul Malik bin As-Syeikh Abdul Karim bin Syeikh Muhammad Amrullah
Nama Tarikh Lahir
13 Muharram 1362 Hijrah / 16 Februari 1908 Masihi Desa Tanah Sirat, Sungai Batang, Maninjau, Minangkabau, Sumatera Barat, Indonesia
Tempat Lahir
Syeikh Abdul Karim seorang ulama terkenal yang membawa pembaharuan di Minangkabau
Bapanya
Anugerah Dr. Kehormat oleh Universiti Al-Azhar, Mesir (1959) Anugerah Guru Besar (Profesor) oleh Universiti Moestopo, Jakarta (1960) Anugerah Dr. Kehormat oleh Universiti Kebangsaan Malaysia (1974)
Anugerah
Guru agama di Tebing Tinggi, Medan dan Padang Panjang. Pensyarah di Universiti Islam Jakarta dan Universiti Muhammadiah Pahang Panjang Rektor Pengurusan Tinggi Jakarta Pengawai Tinggi Agama Indonesia Ketua Umum Majlis Ulama Indonesia
Pengalaman
Tarikh Meninggal Dunia
24 Julai 1981 ketika berusia 73 tahun
KEPERIBADIAN HAMKA 1. Hamka merupakan seorang yang petah berpidato. Beliau pernah diberi penghormatan untuk berpidato dalam satu rancangan radio Arab Saudi. 2. Seorang yang berjiwa seni. Ini jelas kelihatan melalui gaya bahasa beliau dalam karya-karya agungnya. Rangkap-rangkap pantun dan syair banyak terdapat dalam tulisan beliau. 3. Seorang yang berani. Semasa revolusi terhadap pihak penjajah Belanda di Sumatera. Hamka dengan berani mengatur siri pidato untuk membangkitkan semangat umat Islam menentang Belanda.
PENDIDIKAN HAMKA 32
1) 2) 3)
4) 5)
Hamka mempelajari al-Quran dan asas-asas agama daripada bapanya iaitu Syeikh Abdul Karim. Beliau mendapat pendidikan rendah di Sekolah Desa Padang Panjang dan Sekolah Agama at Tawalib yang didirikan oleh bapanya sendiri. Hamka banyak mengikuti pengajian di masjid dan surau yang disampaikan oleh ulamaulama yang terkenal ketika itu. Antaranya ialah As-Syeikh Ibrahim Musa, As-Syeikh Ahmad Rasyid, Sutan Mansur, dan Kiyai Bagus Hadikusumo. Hamka suka menghabiskan masa lapangnya di perpustakaan untuk membaca buku-buku falsafah, kesasteraan, sejarah, dan poltik dunia. Beliau menggunakan kemahirannya dalam bahasa Arab untuk mengkaji karya-karya sarjana Timur Tengah seperti Jurji Zaidan, Abbas Mahmud Al-Aqqad, dan Mustada AlManfaluti serta karya sarjana barat seperti Karl Marx dan Arnold Toynbee.
KEGIGIHAN HAMKA MENYEMBANGKAN DAKWAH ISLAMIAH DI NUSANTARA 1. Pada usia 17 tahun, Hamka menerbitkan sebuah majalah dakwah yang diberi nama Khatibul Ummah. 2. Semasa berada di Makkah, pada tahun 1927 Masihi, Hamka mengasaskan Persatuan Hindia Timur untuk memberi pelajaran kepada jemaah haji Indonesia. 3. Apabila pulang dari Makkah, beliau menganggotai Pertubuhan Muhammadiah dan mengetuai cawangannya di Padang Panjang. 4. Pada tahun 1935 Masihi, Hamka mengasaskan Kolej al Muballighin. 5. Seterusnya, pada tahun 1936 Masihi, Hamka menerbitkan majalah Pedoman Masyarakat. 6. Sejak itu, Hamka mengasaskan beberapa buah majalah yang bermotifkan dakwah seperti Menara, Merdeka, Pemandangan, Panji Masyarakat dan Gema Islam. 7. Pada tahun 1935 Masihi, Hamka dilantik sebagai anggota pimpinan pusat Pertubuhan Muhammadiah.
SUMBANGAN HAMKA DALAM BIDANG ILMU DAN PEMIKIRAN 1. Hamka merupakan tokoh ulama yang melakukan pembaharuan yang besar kepada umat Islam di Nusantara. 2. Karya-karya beliau dalam bidang agama, kesusasteraan, dan falsafah menyentuh secara langsung kehidupan umat Islam di rantau ini. 3. Hamka merupakn penyambung idea Islah yang dibawa oleh As-Sayyid Jamaluddin Al-Afghani dan Muhammad Abduh di Nusantara. 4. Akhbar dan majalah digunakan sepenuhnya untuk mengajak umat Islam mengkaji semula tentang sebahagian kefahaman dan ajaran yang bertentangan Al-Quran dan As-Sunnah. Contohnya, amalan mengurus surat ke makam Imam As-Syafie untuk memohon kebaikan, keuntungan dalam perniagaan dan jodoh. 5. Karya-karya beliau terutamanya Tafsir al -Azhar meninggalkan kesan yang mendalam dalam bidang ilmu dan pemikiran umat Islam di alam Melayu. 6. Pendekatan Hamka yang sederhana diterima baik oleh masyarakat Islam di Indonesia, malah pada peringkat antarabangsa. 33
7. Kegigihan beliau mendapat perhatian pelbagai pihak untuk menganugerahkannya dengan pelbagai anugerah seperti: a) Anugerah Doktor Kehormat oleh Universiti Al-Azhar, Mesir pada tahun 1959 Masihi. b) Anugerah Guru Besar ( Profesor ) oleh Universiti Moestopo Jakarta pada tahun 1960 Masihi. c) Anugerah Doktor Kehormat oleh Universiti Kebangsaan Malaysia pada tahun 1974 Masihi.
Hasil-hasil karya hamka BIDANG
HASIL KARYA Tafsir Al-Azhar Tasawuf Moden Pedeoman Mubaligh Islam Arkanul Islam Sejarah Umat Islam Revolusi Agama Falsafah Hidup Lembaga Hidup Falsafah Ideologi Islam Ekspensi Ideologi Pandangan Hidup Muslim Tenggelamnya Kapal Van Der Wijck Di Bawah Lindungan Kaabah Laila Majnun Mandi Cahaya di Tanah Suci Menunggu Beduk Berbunyi
Agama
Falsafah
Sastera
PERJUANGAN hamka 1) Seluruh kehidupan Hamka diisi dengan perjuangan. 2) Hamka pernah mengetuai Front Pertahanan Nasional untuk menyekat kemaraan Belanda di Indonesia. 3) Semasa Hamka menjadi anggota pimpinan pusat Pertubuhan Muhammadiah, beliau menentang khurafat, bidaah, dan tariqat kebatinan yang sesat. Untuk tujuan itu, beliau menubuhkan Pusat Latihan Dakwah Muhammadiah. 4) Hamka menggunakan pidato dan penulisan sebagai medium untuk menyampaikan ajaran Islam. 5) Beliau pernah dipecat daripada jawatan ketua umum Majlis Ulama Indonesia kerana kelantangannya mengkritik kepincangan pentadbiran Indonesia. 6) Perjuangan Hamka sering menghadapi rintangan, beliau pernah dipenjarakan bersama tokoh-tokoh Majlis Syura Muslim Indonesia ( MASYUMI ). 7) Namun semua ujian tersebut tidak mematahkan semangat beliau untuk menyampaikan ajaran Islam kepada masyarakat.
34
Alhamdulillah, syukur ke hadrat Ilahi kerana dengan limpah kurnia dan inayahnya, dapatlah saya menyiapkan tugasan yang telah diamanahkan kepada saya ini. Saya berharap dengan terhasilnya folio ini, saya dapat memantapkan lagi pemahaman saya berkenaan tokoh-tokoh Islam. Jutaan terima kasih sekali lagi saya ucapkan kepada semua pihak yang terlibat dalam membantu saya secara langsung mahupun tidak langsung demi menyelesaikan tugasan ini. Segala bantuan yang disumbangkan amatlah dihargai. Kebanyakan daripada kita hanya mengetahui nama tokoh-tokoh tertentu tanpa mengetahui latar belakang mereka dan sejarah hidup tokoh mereka. Walaubagaimanapun, setelah saya menelaah dan mencari maklumat berkenaan tokoh-tokoh tersebut, saya dapati banyak kelebihan mengenai tokoh yang tidak diketahui oleh kebanyakan orang. Terdapat banyak ciri keistimewaan dalam diri setiap tokoh seperti latar belakangnya, sumbangan terhadap negara dan agama, serta karya-karya yang telah dihasilkan. Sumbangan mereka harus dihargai dan dijadikan tauladan oleh generasi muda zaman ini dan akan datang.
35
Rujukan: 1) Buku Teks Pendidikan Islam Tingkatan 5 2) Nexus Bestari Pendidikan Islam SPM Tingkatan 4 dan 5 3) http://amirkhalis.blogspot.com/2012/12/folio-pendidikan-agama-islamtingkatan.html 4) http://www.scribd.com/doc/76767846/Folio-Agama 5) http://www.scribd.com/doc/63050821/Tokoh-Tokoh-Islam-Tingkatan-5 6) http://www.scribd.com/doc/46123241/Folio-Agama-100
Ucapan terima kasih kepada: 1. Ustazah Norhassani binti Hussin, guru Pendidikan Islam Tingkatan 501 2. Encik Mohd Fauzi bin Shaari dan Puan Nor Hafizah binti Abdul Kadir, ibu bapa 3. Rakan-rakan sekelas 501
TAMAT 36
