Euskera eta Literatura

835026 _ 0001-0019.qxd

27/7/07

13:09

Página 1

Egizu 1DBH Euskara eta Literatura Irakaslearentzako baliabideak GIDA ETA BALIABIDEAK DBHko lehen mailarako Egizu 1 gida Zubia / Santillanaren Hezkuntza-argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Enric Juan Redalen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Proiektu honetan egile-talde honek parte hartu du: Idoia Aranberri Kristina Bilbao Rakel Kareaga Joseba Santxo EDIZIOA Kristina Bilbao Joseba Santxo PROIEKTU-ZUZENDARITZA Ainhoa Basterretxea

Zubia Santillana

835026 _ 0001-0019.qxd

27/7/07

13:09

Página 2

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 3

Aurkibidea AURKEZPENA

4 Zer da… Jakintzaren Etxea? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . DBHko curriculuma. Oinarrizko gaitasunak . . . . . . . . . . . . . . . Proiektuaren ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gida eta baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 6 10 18

GIDALIBURUA

20 Gidoi didaktikoak

11. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. unitatea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liburua irakurtzea: Harresi handirantz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liburua irakurtzea: Matilda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liburua irakurtzea: Manolito Laubegi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liburua irakurtzea: Bihotz ausarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A unitate monografikoa: Informazioa bilatzea . . . . . . . . . . . . . . B unitate monografikoa: Informazioa ulertzea . . . . . . . . . . . . . . C unitate monografikoa: Informazioa interpretatzea . . . . . . . . . Ikastunitateetako entzumen-testuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22 34 46 58 70 82 94 106 118 130 142 144 146 148 150 154 158 162

Baliabide osagarriak

Ortografia-programa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gramatika lantzeko ariketak Aditza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deklinabidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atzizkiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Joskera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ariketen erantzunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ordenagailua erabiltzeko oinarrizko trebetasunak . . . . . . . . . .

쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

192 212 263 293 313 333 453

3

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 4

Aurkezpena

Zergatik...? Izenaren esanahia Izenak ez dira hitzen multzo soilak. Ideiak dira, kontzeptuak. Jakintzaren Etxea izenak hezkuntza-proiektuaren eta argitaratze-proiektu baten berri ematen digu. Izen horrek adierazten du badela aldez aurretik harrera egiteko eta segurtasuna nahiz konfiantza emateko asmoa. Behar bezala egituratutako ikasketarako helburuak agertzen ditu. Jakintzaren etxe nagusiaren, eskolaren, metafora da; hor hazten dira ikasleak eta hor ikasten dute. Jakintzaren Etxea proiektu gisa sortu da, ikasleei eskolan arrakasta izaten laguntzeko eta irakasleentzako zerbitzu gisa.

Gure argitaratze-proiektuaren giltzarriak OINARRI TEORIKOAK. Jakintzaren Etxea hausnarketatik sortu eta kontu handiz diseinatu zen. Honako oinarri teoriko hauek izan dira etxea eraikitzeko planoak: gaien programaziorako oinarri teorikoak, alor bakoitzeko edukien segida erabakitzekoak, osagarri didaktikoak aukeratzekoak eta ebaluazio-proposamenak egitekoak. Plano horietan zehaztu ziren etxearen oinarri teorikoak; hau da, justifikazio psikopedagogikoak eta zientifikoak. GAI GUZTIEN ZUTABEAK. Jakintzaren Etxea proiektuko osagai guztiek aintzat hartzen dituzte balioak (elkartasuna, tolerantzia, izaera ekintzailea), IKTak eta oinarrizko gaitasunak (hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna; matematika-gaitasuna; mundu fisikoaren ezagutzarako eta harekiko elkarrekintzarako gaitasuna; gaitasun digitala eta informazioaren trataerarakoa; gizarte- eta hiritar-gaitasuna; kultura- eta arte-gaitasuna, ikasten ikasteko gaitasuna; norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna). ANIZTASUNA: GUZTIENTZAKO GUNEA. Jakintzaren Etxea guztiontzat izatea nahi genuen. Guztientzako moduko gunea. Guztiok ikasteko, hazteko eta garatzeko baliabideak aurkituko ditugun gunea. Gehiago ikasteko edo ezagutzak finkatzeko baliabideak, hobeto ulertzeko eta ikasitakoa aplikatzeko baliabideak, aukera berriak aztertzeko baliabideak. Eta gure hizkuntza ondo ez dakiten iritsi berriei harrera egiteko baliabideak.

Orain Etxea egia da. Etxea diseinatzen eta egiten parte hartu dute irakasleek, diseinatzaileek, psikopedagogoek, editoreek, ilustratzaileek, argazkilariek, infografistek, maketagileek eta informatikariek. Ia amaituta dago. Baina funtsezkoa falta da: biztanleak. Beren esperientzia, lana eta ahalegina ekarriko dutenak, gelak Jakintzaz betetzeko, hormak ilusioz, eta bazterrak bizitzaz. Guztiontzat garrantzitsuena den urratsa falta da. Gure proiektua beraien proiektu bihurtzea. Eskua luzatu, eta denok batera, ikasleen arrakastaren alde lan egitea. Aurrera, hau da zuen proiektua. Zuen etxea da. Guztion etxea.

4


835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 5

Proiektua zertan datzan Oinarrizko lau printzipiok inspiratu dute Jakintzaren Etxearen edukia, orientazioa eta egitura: lege-esparru berrira egokitzea (LOE), ikasleen ulermena hobetzea, informazioaren gizarterako prestatzea eta mota askotako materialak ematea, irakasleen lana errazteko.

IKASLEENTZAKO LIBURU BERRIAK C

M

Y

CM

MY

CY

CM

Y

K

Testua bereziki zainduta duten liburuak: hizkuntza garbia eta erraza, ikasleen mailarako hiztegi egokia, eta ulermena hobetzeko bereziki aukeratutako tipografia. Ikasleentzat irudi ulergarriak dituzten liburuak, idatzitakoa berresteko baino zerbait gehiagorako balio dutenak. Gaitasunak garatzeko oso tresna ahaltsuak diren irudiak dituztenak; esate baterako, gaitasun hauek garatzeko: behaketa, analisia, lotura, galderak planteatzea eta ahozko adierazpena. Helburuekin koherenteak diren ariketak dituzten liburuak; zailtasunaren arabera graduatutako ariketak, ohiturak eta trebetasunak garatzeko prestatuak; esanahiak eraiki ditzaten, ikasitakoa testuinguruan kokatu eta orokor bihur dezaten prestatuak. Jakintzaren Etxean garrantzia eman diogu liburuen dotoretasunari, formatuari, diseinuari, irudien edertasunari eta paperaren testurari. Hori guztia, ongi egindako lanaren sentsazioa emateko, eta hezkuntzaren eta kulturaren garrantzia helarazteko.

M

MY

CY

CM

Y

K

IKASGELAN LAN EGITEKO BALIABIDE UGARI DITUZTEN GIDAK Gidoi didaktikoak, ikasliburuan bildutako unitate modularrei dagozkienak: ikasgelarako programazioak biltzen dituzte, eta unitate bakoitzean lantzen diren helburuak, edukiak eta gaitasunak ageri dira bertan. Iradokizun didaktikoak, informazio gehigarria eta ariketen erantzunak ere azaltzen dituzte. Horrez gain, lau literatura-libururen lanketa eta erantzunak, eta informazioaren inguruko unitate monografikoen azalpena eta erantzunak ageri dira. Azkenik, ikastunitateetan lantzen diren entzumen-testu osoak ere ageri dira. Baliabide osagarriak. Hauen barruan, ortografia berrikusteko programa azaltzen da, teoria, ariketa eta ariketen erantzunekin; eta baita gramatika lantzeko ariketak, eta ariketa horien guztien erantzunak. Ordenagailua erabiltzeko oinarrizko trebetasunak.

Egizu 1

LAGUNTZA DIGITALERAKO MATERIAL OSOA Entzumena lantzeko testuen CDa. Komunikazio atalaren barruan entzumena lantzeko erabiliko diren testuak biltzen ditu CD honek.

DBH

Euskara eta Literatura

Entzumena lantzeko testuak

Gida pdf formatuan. Ikasleei ariketa-fitxak arre errazago banatu ahal izateko, fotokopiagailua erabiltzen ibili gabe, edota gidoi didaktikoak ordenagailuan eroso kontsultatu ahal izateko. Ikasgelarako programazioa, word formatuan. Moldakuntzak egin ahal izateko. 쮿 EGIZU 1 쮿 © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

5

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 6

DBH-KO CURRICULUMA. OINARRIZKO GAITASUNAK Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako curriculumaren printzipioak Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren xedea Espainiako hezkuntza-sistemaren barneko ikasle guztiek prestakuntza komuna izango dutela bermatzea da, eta honako helburu hauek ditu: ikasleek kulturaren oinarrizko elementuak barneratzea; ikasteko eta lanerako ohiturak garatzea eta finkatzea; ondoko ikasketetarako eta laneratzeko prestatzea; eta herritar diren aldetik, haiek dituzten eskubide eta betebeharrak betetzeko trebatzea.

Etapako helburuak Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan ikasleek zenbait gaitasun jasoko dituzte, eta horiei esker, hau egin ahal izango dute: a) Betebeharrak arduraz onartu; beren eskubideak ezagutu eta erabili, gainerakoak errespetatuz; beste pertsona eta talde batzuen artean tolerantziaz, lankidetzaz eta elkartasunez jardun; elkarrizketa erabiltzen trebatu eta giza eskubideak gizarte anitzaren baterako balioak direla finkatu; eta hiritar demokratikoak izateko prestatu. b) Diziplina-ohiturak, ikastekoak, bakarkako lanerakoak eta taldeko lanerakoak garatu eta finkatu, ikasketak modu eraginkorrean egiteko eta norberaren garapenerako beharrezko baldintza diren aldetik. c) Sexuen arteko aldea eta eskubide- eta aukera-berdintasuna aintzat hartu eta errespetatu. Gizonen eta emakumeen arteko diskriminazioa dakarten estereotipoak baztertu. d) Ikasleen gaitasun afektiboak sendotu nortasunaren eremu guztietan eta gainerakoekiko harremanetan; indarkeria, edonolako aurreiritziak eta jarrera sexistak baztertu; eta gatazkak modu baketsuan konpondu. e) Informazio-iturriak erabiltzeko oinarrizko gaitasunak garatu, ezagutza berriak eskuratzeko, zentzu kritikoz. Teknologien esparruan oinarrizko prestakuntza jaso, informazioari eta komunikazioari dagokionez, batik bat. f) Ezagutza zientifikoa hainbat diziplinatan egituratutako jakintza integratutzat jo; eta ezagutzaren eta esperientziaren esparruetako problemak hautemateko metodoen berri izan, eta metodo horiek aplikatu. g) Izaera ekintzailea eta norberarekiko konfiantza, partaidetza, zentzu kritikoa, norberaren ekimena, eta ikasten ikasteko, planifikatzeko, erabakiak hartzeko eta erantzukizunak hartzeko gaitasuna garatu. h) Euskarazko eta gaztelaniazko testu eta mezu konplexuak, ahozkoak nahiz idatzizkoak, zuzen ulertu eta adierazi, eta literaturaren ezagutzari, irakurketari eta azterketari ekin. i) Atzerriko hizkuntza bat edo gehiago behar bezala ulertu eta hitz egin. j) Besteen eta norberaren kulturaren eta historiaren oinarrizko alderdiak ezagutu, aintzat hartu eta errespetatu, bai eta arte- eta kultura-ondarea ere. k) Norberaren gorputzaren eta gainerakoenen funtzionamenduaren berri izan eta onartu, aldeak errespetatu, gorputzaren zaintze- eta osasun-ohiturak finkatu, eta gorputz-hezkuntza eta kirola egitea bereganatu, garapen pertsonala eta gizarte-garapena errazteko. Sexualitatearen giza dimentsioaren aniztasunaren berri izan eta aintzat hartu. Osasunarekin, kontsumoarekin eta izaki bizidunak nahiz ingurumena zaintzearekin lotutako gizarte-ohiturak kritikoki aztertu eta balioetsi, kontserbazioa eta hobekuntza bultzatzeko. l) Arte-sormena aintzat hartu eta arte-adierazpenen hizkuntza ulertu, bai eta adierazpenerako zenbait bide erabili ere.

6


835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 7

Oinarrizko gaitasunak sartzea, curriculum-berrikuntza gisa Maiatzaren 3ko Hezkuntzako 2/2006 Lege Organikoaren 6. artikuluan, etapako helburuen, oinarrizko gaitasunen, edukien, pedagogia-metodoen eta ebaluazio-irizpideen multzo gisa definitzen da Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako curriculuma. Abenduaren 29ko 1631/2006 Errege Dekretuaren I. eranskinean, etaparen amaieran ikasleek izan behar dituzten oinarrizko gaitasunak ageri dira. Oinarrizko gaitasuna kontzeptuak ibilbide luzea egin du hezkuntza-sistemara iritsi arte. Izan ere, 1995. urteaz geroztik, gaitasun horiek eskuratzea izan da Europako politikako eztabaidagai bat. Hain zuzen, urte hartan landu zituzten lehen aldiz oinarrizko gaitasunak Hezkuntzari eta prestakuntzari buruzko liburu zurian. Urte hartatik aurrera, estatu kideetako adituen zenbait talde lanean aritu dira, trebetasun berriak identifikatu eta definitzeko, curriculumean sartzeko modurik egokiena aztertzeko, eta bizitzan zehar nola ikasi nahiz horiei nola eutsi jakiteko ere. OCDEren Gaitasunak definitu eta aukeratu (GaDeAu) proiektuan, bizitza oparoa izateko eta gizarteak egoki funtzionatzeko oinarrizko gaitasunak zein izango liratekeen aztertu zen. ASEM ekimenean, bizitza osoko ikasketaren testuinguruko funtsezko gaitasunak aztertu ziren. Horretarako, gizabanako baten gaitasunen eta gizarte-helburuen arteko integrazio handiagoa nola lor zitekeen aztertu zuten. EURYDICE txostenak interes handia erakutsi zuen, gizartean partaidetza arrakastatsua izateko ezinbestekotzat jotzen diren gaitasunei buruz. PISA 2000 nazioarteko azterketak ere gaitasun zabalagoak eskuratzearen garrantzia azpimarratzen zuen, ikasketa arrakastatsua izateko. TUNING proiektuaren arabera, hezkuntzari esker ikasleek gaitasunak eskuratu behar dituzte, eta gaitasunetan oinarritutako baterako hizkuntza bat proposatzen du, ikasketa-planak egiteko.

Oinarrizko gaitasuna kontzeptua Gaitasuna hau dela onartzen da: eskuratutako ezagutza, abilezia eta jarrera pertsonalak zenbait testuinguru eta egoeratan modu integratuan erabiltzeko gaitasuna. Gaitasun kontzeptuak hauek guztiak barne hartzen ditu: hala ezagutza teoriko guztiak nola abilezia eta gaitasun praktikoak, eta jarrerak. Gainera, jakin eta egiten edo aplikatzen jakin baino haratago doa, izaten jakin eta egoten jakin ere barne hartzen baititu. Oinarrizko gaitasunek edo gaitasun nagusiek ezaugarri hauek dituzte: 킞 Gaitasunen garapena sustatzen dute edukiak eskuratzea baino gehiago, ikasketak zehaztean edukiak beti agertzen diren arren. 킞 Aintzat hartzen dute ikasketak zertan erabil daitezkeen, gai den pertsona bere ekintza-esparruko problemak konpontzeko gaitasuna duena baita. 킞 Beren izaera dinamikoa dute oinarri, pixkanaka-pixkanaka garatzen baitira, eta zenbait egoeratan eta hezkuntza-instituziotan eskura baitaitezke. 킞 Diziplinartekoak eta zehar-lerroak dira, zenbait diziplina akademikotako ikasketak integratzen baitituzte. 킞 Kalitatearen eta zuzentasunaren arteko elkargunea dira, oinarrizko gaitasunen bidez garai honetako beharrei erantzungo dien hezkuntza bermatu nahi baita (kalitatea), eta gainera, ikasle guztiek eskura ditzatela nahi da, hiritar guztien baterako oinarria izan dadin (zuzentasuna). Beraz, oinarrizko gaitasunak edo gaitasun nagusiak gizabanako guztiek errealizatzeko, garatzeko eta laneratzeko behar dituzten ezagutzak, trebeziak eta jarrerak dira. Derrigorrezko hezkuntzaren amaierarako, gaitasun horiek garatuta egon behar dute, eta ondorengo ikasketetarako balio behar dute, bizitza osoko ikasketaren zati bat den aldetik.


7

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 8

Oinarrizko gaitasunak Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako curriculumean Curriculumean oinarrizko gaitasunak sartzeak zenbait helburu ditu. 킞 Lehenik eta behin, ikasketak integratzea, bai arloetan edo gaietan sartutako ikasketa formalak, bai informalak eta ez-formalak. 킞 Bigarrenik, ikasle guztiei ikasketak integratzeko aukera ematea, mota askotako edukiekin lotzea eta eraginkorki erabiltzea, zenbait egoeratan eta testuingurutan erabili behar dituztenean. 킞 Eta azkenik, irakaskuntza orientatzea –ezinbestekoak diren edukiak eta ebaluazioirizpideak identifikatzeko aukera ematen baitute– eta, oro har, irakaskuntza- eta ikasketa-prozesuari buruzko erabakiak inspiratzea. Curriculumeko alorren eta gaien bidez, ikasle guztiek hezkuntza-helburu guztiak lor ditzatela nahi da, eta ondorioz, oinarrizko gaitasunak ere eskura ditzatela. Dena den, ez dago lotura unibokorik alor edo gai jakin batzuen irakaskuntzaren eta gaitasun batzuen garapenaren artean. Alor bakoitzak gaitasun jakin batzuk garatzen laguntzen du, eta aldi berean, oinarrizko gaitasun bakoitza zenbait alorretako edo gaitako lanaren ondorioz eskuratuko da.

Oinarrizko zortzi gaitasunak Azken urteotan, ezagutzaren gizartean pertsona guztientzat beharrezkoak diren oinarrizko gaitasunen zortzi eremu definitu dira. Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna

Pentsamenduak, sentimenduak eta ekintzak (entzun, hitz egin, irakurri eta idatzi) ahoz zein idatziz adierazteko abilezia da.

Matematika-gaitasuna

Zenbakiak, haien arteko oinarrizko eragiketak, sinboloak, adierazpide eta arrazonamendu matematikoak erabili eta erlazionatzeko abilezia da.

Mundu fisikoaren ezagutzarako Mundu fisikoarekin elkarreragiteko abilezia da, hala haren eta harekiko elkarrekintzarako alderdi naturalekin nola gizakiaren ekintzek eragindakoekin. gaitasuna Gaitasun digitala eta informazioaren trataerarakoa

Gaitasun digitala duenak konfiantzaz eta modu kritikoan erabiliko ditu baliabide elektronikoak, lanean, aisialdian eta komunikazioetan.

Gizarte- eta hiritar-gaitasuna

Gaitasun horri esker, unean uneko gizarte-errealitatea uler daiteke, lankidetzan aritu, bizikide izan, hiritartasun demokratikoa gauzatu aniztasuneko gizartean eta hura hobetzen lagundu.

Kultura- eta arte-gaitasuna

Gaitasun horrek kultura- eta arte-adierazpenak ezagutzea, ulertzea, balioestea eta kritikoki aztertzea dakar.

Ikasten ikasteko gaitasuna

Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna

Ikasten ikasteko gaitasuna izateak esan nahi du ikasketari ekiteko abileziak daudela, bai eta norberaren helburuen eta beharren arabera gero eta modu eraginkorragoan eta autonomoagoan ikasten jarraitzeko abileziak ere. Banakako edo taldekako ekintzak edo proiektuak sormenez, konfiantzaz, erantzukizunez eta ikuspegi kritikoz imajinatzeko, hasteko, garatzeko eta ebaluatzeko abilezia da.

Oinarrizko gaitasunak ez dira independenteak. Haien zenbait elementu elkarren osagarri dira. Zenbait kasutan, lotura hori oso handia da; esate baterako, hizkuntza-komunikaziorako gaitasunaren funtsezko elementu batzuk, ikasten ikasteko gaitasunarenak, eta gaitasun digitalarenak eta informazioaren trataerarako gaitasunarenak oinarrizkoak dira gainerako gaitasunak garatzeko. Gaitasunen arteko lotura hori oso nabarmena da gaitasun guztietan ageri diren zenbait elementutan: problemak ebaztea, jarrera kritikoa, zirraren kudeaketa, sortzeko ekimena eta arriskuak neurtuta erabakiak hartzea.

8


835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 9

Hizkuntza LOEn Hizkuntzaren eta Literaturaren alorreko hezkuntza funtsezko faktorea da pertsonaren garapen osorako eta harmonikorako, arlo intelektualari, afektiboari eta sozialari dagokienez. Euskara eta Literatura ikasgaiaren helburua komunikazio-gaitasuna garatzea da; eta horretarako, gizarteko hainbat arlotan behar bezala jarduteko ezagutzak eta prozedurak eskaintzen ditu. Jakintza horiek hainbat arlo hartzen dute aintzat: elkartrukean oinarri diren printzipio eta arau sozialak, gure kulturan testuek dituzten ohiko formak, multzo kohesionatu batean testuaren atalak egituratzen dituzten prozedurak, zentzuzko esaldiak eta gramatikalki onargarriak direnak antolatzea ahalbidetzen duten arau lexiko eta sintaktikoak edo arau ortografikoak. Hezkuntza literarioak komunikazio literarioaren ezaugarri berezien mende dauden gaitasun espezifikoak hartzen ditu barnean; bai, halaber, hizkuntzaren erabilera literarioaren berezko konbentzioak eta testu literarioaren eta testuinguru kulturalaren arteko harremanak ere.

Edukia antolatzeko lau atal Curriculumaren ardatza gizarte-jardueraren eremu adierazgarrietan hitz egiteko, idazteko, entzuteko eta irakurtzeko trebetasunak eta estrategiak dira. Ikaskuntza horiek hiru edukiataletan jasotzen dira: 1. Hitz egitea, entzutea eta elkarrizketan ari izatea. 2. Irakurtzea eta idaztea. 3. Hezkuntza literarioa. Haiei lotuta, 4. multzoak –Hizkuntzaren ezaguera– ikasleek hizkuntzaren funtzionamenduari erreparatzeko eta hari buruz hitz egiteko duten gaitasunei buruzko edukiak hartzen ditu barnean, eta, horiekin batera, hizkuntzari eta hura erabiltzeko moduei buruzko ezagutza zehatzak ere bai. Hizkuntza-trebetasunei buruzko edukien atalek –hots, entzuteak eta hitz egiteak, irakurtzeak eta idazteak– ikaskuntza hori pertsonen arteko harremanen eremuan, eremu akademikoan eta komunikabideen eremuan kokatzen dute. Hizkuntza-trebetasunak erabilera-eremuetan zehazteak badu arrazoi bat: ahozko eta idatzizko testuak ulertzeko eta sortzeko trebetasun eta estrategia espezifikoak behar dira, kontuan hartuta komunikazio-trukaketa nolakoa den, zer gizarte-eremutan egiten den eta zer testu mota erabiltzen den. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan, hezkuntza literarioaren xedea hauxe da: irakurtzeko ohitura finkatzea, testuen irakurketaren eta birsorkuntzaren eremuetako esperientziak zabaltzea eta esperientzia sinbolizatzeko eta sentimenduak adierazteko premietara egokitzea, konbentzio literarioei buruzko behaketak sistematizatzea eta obren eta haien testuinguru historikoaren arteko harremana modu sistematikoagoan finkatzea.

Hizkuntzaren ezaguera atalaren barruan, hizkuntzari buruzko gogoetarekin eta gramatikakontzeptuak eta -terminologia barneratzearekin zerikusia duten edukiak daude. Hizkuntzaeta komunikazio-trebetasunen garapenak hizkuntzaren hainbat arlori buruzko gogoeta dakar: dialektoak, gizarte-erregistroak eta erabilerak azaltzen dituzten aldaerak eta arrazoiak; testuinguruarekin loturiko forma linguistikoak; kohesio-prozedurak; eduki bera adierazteko aukera sintaktikoak; hainbat proposizio biltzeko prozedura gramatikalak; hitzak eratzeko mekanismoak; arau gramatikala eta ortografikoa… Laburbilduz, Euskara eta Literatura ikasgaiko curriculumaren ardatza hizkuntzaeta komunikazio-trebetasunak garatzeko prozedurak dira, hau da, gizarte-testuinguru esanguratsuetako ahozko eta idatzizko adierazpen eta ulermenerako prozedurak, bai eta komunikazio literarioaren eremuan ere. Trebetasun horiek barneratzeko eta garatzeko, hizkuntzaren funtzionamendurako mekanismoak eta erabilera-baldintzak aztertu behar dira, eta horrekin batera, hizkuntzari buruz hitz egitea ahalbidetzen duen terminologia ikasi behar da. Era berean, hezkuntza literarioan, testuinguru historiko eta kulturalari buruzko ezagutzak testu literarioen irakurketan eta interpretazioan aplikatu behar dira.


9

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 10

Proiektuaren ezaugarriak EGIZU hizkuntza-proiektuaren helburu nagusia DBHko ikasleek beren hizkuntza-garapen egokirako behar dituzten baliabide guzti-guztiak eskaintzea da. EGIZU 1 Euskara eta Literatura izeneko liburu honek 10 ikastunitate ditu. Haietako bakoitza hiru programa nagusitan dago hezur-mamiturik: • Komunikazioa (kolore berdez): irakurmena, entzumena, idazmena eta euskara gizartean atalek osatua. • Hizkuntza (kolore laranjaz): gramatika, lexikoa eta gomendioak atalek osatzen dute. • Literatura (kolore morez): testua, testugileak eta testuingurua atalen bitartez emana. Unitate bakoitzaren amaieran, ikaslearen gaitasunak ebaluatzeari begira proposatutako zenbait jarduera eskaintzen ditugu, gaitasunak aztergai izeneko orrialde bikoitzean. KOMUNIKAZIOA Komunikazio-programaren barruan, hizkuntza-trebetasunak landuko ditugu (irakurmena, entzumena eta idazmena) oso era atseginean eta dinamikoan. Mintzamenari ez diogu atal berezirik eman, gainerako atal guztietan txertatu baitugu jardueren bitartez. EUSKARA GIZARTEAN programa berria eta berritzailea: oharturik hizkuntza biziek gizartean duten eraginaz, eta gizarteak haiei ere nola eragiten dien, programa hau euskararen gizartedimentsioari eskaintzea erabaki dugu, testuak, jarduerak eta hausnargaiak eskainiz. HIZKUNTZA Gramatika erraza (mailakatua eta urrats guztiak azaltzen dituena), argia (oso hizkera ulergarrian eta adibide askorekin emana) eta praktikoa (ariketa ugariduna) eskaintzen dugu programa honen bihotzean. Horrez gain, lexikoa lantzen dugu, bai eta hizkuntza zuzen erabiltzeko gomendioak eman ere. LITERATURA Literaturan testua dugu abiapuntu eta helmuga, eta hiru sailen bitartez garatzen ditugu langaiak: testua, testugileak eta testuingurua. Literatura lantzeko genero nagusien azterketa hautatu dugu, eta bi ikuspegitatik lantzen dugu: batetik ikuspegi unibertsaletik eta bestetik euskararen ikuspegitik. BESTE ZENBAIT BALIABIDE Liburuen bukaeran, ohi bezala, beste baliabide asko eskaintzen ditugu: taulak, irakurketan trebatzeko programak, testuen lanketaren inguruko monografiak…

10


835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 11

Unitatearen egitura

Komunikazioa Hizkuntza-trebetasunak Hasierako irakurgaia

1

IRAKURRI

AURRETIK

• Hizkuntzek ba al

Komunikatu beharra Hizkuntza sekretua; sekretuen hizkuntza

dute bizirik?

• Bereizten al

dituzu hizkuntza hilak eta biziak? Eman adibideak.

• Ba al dago

gizonek soilik erabiltzen duten hizkuntzarik? Eta emakumeek soilik erabiltzen dutenik?

Lau hizkuntza-trebetasunak dira gure komunikazio-programaren oinarri: irakurmena, entzumena, mintzamena eta idazmena.

ezkondu ondoren, ezkon-bizitzan nola jokatu behar zuten irakasteko edo. Izan ere, orduko emazteen bizimodua latza zen, oso: gurasoen etxea utzi behar izaten zuten, inoiz ikusi gabeko gizon batekin bizitzera joateko. Geroago, emakumeak beren barneko ametsak, itxaropenak, poemak, aholkuak eta sentimenduak nushueraz azaltzen hasi ziren. Nushu hizkuntzak 2.000 hitz inguru zituen, eta idazteko euskarriak haizemaileak, brodatuak eta horrelakoak izaten ziren. Zoritxarrez, eskuizkribu gutxi heldu da guganaino, antzinako ohitura baitzen hildakoak beren ondasun eta guzti lurperatzea.

Yang Huanyi hil zenean, Txinako hegoaldeko baserritar baten alarguna hil zen, 98 urte zituela. Baina, harekin batera, zapaldutako txinatar emakume askoren arteko hizkuntza sekretua ere hil zen –nushu hizkuntza, hain zuzen ere–, emakume hura baitzen hizkuntza haren azken ezagutzailea.

Hizkuntza harrigarri honek berez duen balio kulturalaz gain, giza balio handia ere badu, Yang Huanyiren adierazpen honetan ikus daitekeenez: «Nushuerak gure bizimodua hobetzen lagundu zigun, komunikatzeko bidea eskaini zigulako».

Orain dela 1.700 urte inguru, Txinako emakumeak gizonen mendean bizi ziren, guztiz. Gizonezkoek eskolan mandarin txinera ikasten zuten, baina emakumezkoei ukatu egiten zitzaien irakurtzen eta idazten ikastea. Gainera, senarrarekin edo gurasoekin bizi behar izaten zuten, haien gizonkeriaren gatibu.

Lehenbiziko orrialde bikoitzean irakurgai nagusia aurkezten dugu, izenburu orokor baten azpian.

GRANADAKO UNIBERTSITATEA Txinako Kulturaren eta Hizkuntzaren Unibertsitateko Elkartearen aldizkari elebiduna (moldatua)

Halaxe, bada, egoera latz hark behartuta, Hunan eskualdeko emakume nekazariek munduan parekorik ez duen hizkuntza sekretua sortu zuten, beren artean, eta gizonen isilean, komunikatu ahal izateko.

Ezkerreko zutabean irakurtzeari ekin baino lehenagoko galderak dituzue.

Nushu hitzak, txineraz, «emakumezkoen idazkera» esan nahi du, eta hasieran, ezkondu ondoko gutunak idazteko erabili izan zen. Gutun haiek oihaletan idatzitako testuak ziren, eta amek alabei ematen zizkieten

10

11

Irakurmena, ulermena eta mintzamena Irakurgai nagusiaren ulermena lantzeko jarduerak daude unitate bakoitzaren hirugarren orrialdean, helburuaren arabera sailkaturik: testua ulertu, testua aztertu, hausnartu eta azaldu… Eskuineko orrialdean, berriz, entzumena lantzeko testu-eredua azaltzen dugu. KOMUNIKAZIOA • IRAKURMENA

KOMUNIKAZIOA • ENTZUMENA

TESTUA ULERTU

Erreportajea

1. Azaldu testuan ageri diren hitz hauen esanahiak.

• gizonkeria • itxaropen

CDko testua entzun ondoren, testuak ulertzeko eta sortzeko ariketak eskaintzen ditugu.

• gatibu • euskarri

• isilean • eskuizkribu

• Gizonezkoek eskolan mandarin txinera ikasten

zuten, baina emakumezkoei ukatu egiten zitzaien irakurtzen eta idazten ikastea.

Entzun arretaz Euskara eta espioitza testua.

• Hunan eskualdeko emakume nekazariek munduan parekorik ez duen hizkuntza sekretua sortu zuten.

• Orduko emazteen bizimodua latza zen, oso: gurasoen

etxea utzi behar izaten zuten, inoiz ikusi gabeko gizon batekin bizitzera joateko. 3. Erantzun galderei.

• Zer desagertu zen Yang Huanyi hiltzearekin batera? • Zer-nolako hizkuntza da nushu izenekoa? • Zer ziren ezkondu ondoko gutunak? • Zergatik ezagutzen ditugu nushueraz idatzitako hain testu gutxi? • Zer-nolako balioa zuen nushuerak Hunango emakumeentzat? TESTUA AZTERTU 4. Aukeratu erantzun zuzena. Zein da irakurgaiaren gai nagusia? a) Txinako emakumeen bizimodua. b) Nushu izeneko hizkuntza. c) Yang Huanyi izeneko emakume baten gorabeherak.

Mintzamena lantzeko ariketa mordoa proposatzen dugu han-hemen.

Erreportajea kazetaritza-generoko kontakizun mota bat da, errealitateari sakon heldu eta gertaeren muinera iristeko helburua duena. Testu-mota honetan edozein gai jorra daiteke, eta baita edonoizkoa ere. Erreportajeetan bestelako informazio-testuak txerta daitezke, hala nola: inkesten emaitzak, elkarrizketak, iritzi-iruzkinak, kontakizunak, albisteak, kontakizunak…

2. Irakurri esaldi hauek eta eman beste modu batean letra etzanez idatzita dagoena.

5. Aztertu testua paragrafoz paragrafo eta bildu goian aipatutako gaiei buruzko informazioa.

• Non ageri daYang Huanyiri buruzko informazioa? Zer azaltzen da bertan? • Non ageri da txinatar emakumeei buruzko informazioa? Zer azaltzen da? • Non ageri da nushuerari buruzko informazioa? Zer azaltzen da?

ARIKETAK ARIKETAK ENTZUNDAKOA ULERTU 1. Erantzun. Leku-izen hauetatik, zein aipatu dira testuan?

• Karrantza herria • Euskararen etxea

• Guadalcanal • San Ignazio auzoa

• Japonia • Euskaltzaindia

2. Erantzun galdera hauei.

• Zer ari dira ikusten neba-arrebak? • Zertarako erabili zen euskara Bigarren Mundu Gerran? • Zergatik erabili zuten? • Noren ideia izan zen? • Zer abantaila izan zituen euskararen erabilerak? • Zure ustez, zergatik ez zekiten euskaraz japoniarrek? 3. Eman testuan agertzen diren hitz hauen sinonimoak.

• apurtuta etorri • zifratu

• debekatu • ekin

• berri izan • espiatu TESTUA SORTU

4. Jarri taldeka eta sortu erreportajea, puntu hauek kontuan izanik.

HAUSNARTU ETA AZALDU

• Aukeratu zuen gustuko gaia eta garatu. • Lana egiteko, era guztietako informazioa erabil dezakezue: elkarrizketak, inkesten datuak, musika...

6. Zer gertatzen da hizkuntza bat desagertzen denean? Desagertutako hizkuntzek uzten al dute arrastorik? Uztekotan, non uzten dute arrastoa? 7. Garrantzitsua al da hizkuntza batean baino gehiagotan mintzatzen jakitea? Zertarako da baliagarria?

12


• Erreportajea irudiz edota argazkiz lagun dezakezue. • Aukerarik izanez gero, bideoz graba dezakezue, eta ondoren,

denok batera ikusi, talde bakoitzaren lanari buruz mintzatzeko.

13

11

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 12

Unitatearen egitura

Komunikazioa Idazmena eta euskararen gizarte-dimentsioa KOMUNIKAZIOA • IDAZMENA

KOMUNIKAZIOA • IDAZMENA

Komunikazioa

Idazmena

Alfabetoak

Komunikazioa bai gizakiok bai animaliek dugun gaitasuna da. Animaliek begiradak, keinuak, hotsak, mugimenduak eta abar erabiltzen dituzte elkarren artean komunikatzeko. Adibidez, otsoek hortzak erakusten dituzte mehatxua edo erasoa adierazteko, eta erleek dantza egiten dute beren kideei nektarra non dagoen erakusteko. Gizakiok, ideiak, sentimenduak, nahiak, premiak eta abar adierazteko, askoz prozesu konplexuagoak erabiltzen ditugu. Begirada, keinu, mugimendu eta abarrez gain, ahoz eta idatziz komunikatzen gara.

Alfabetoa idatzizko ikur multzo bat da, komunikatzeko erabiltzen dena. Lehen alfabetoa feniziarrek sortu zuten duela 3.000 urte; eta hartatik sortu zen alfabeto grekoa, eta grekotik latindarra, gerora Europako hizkuntza askotara zabaldu zena. Gaur egun, beste alfabeto batzuk ere badira. Adibidez, zirilikoa, Errusian, Ukrainan, Serbian, Bulgarian... erabiltzen dena; edo Islamaren herrialdeetan alfabeto arabiarra.

Testu idatzien tipologia lantzea da programa honen helburu nagusia. Ezkerraldeko orrialdean testu mota bat aurkezten da, eskuinaldekoan teorizatzen eta lantzen dena. Lehen unitatean, salbuespenez, komunikazio idatziaren berri ematen da, programaren aurkezpen gisa.

ARIKETAK ARIKETAK 1. Azaldu zure hitzez edo adibide bidez kontzeptu hauek.

• komunikazioa

• igorlea

• hartzailea

• informazioa

• kodea

2. Ordenatu kronologikoki irudi hauek.

Komunikazioaren elementuak

a

c

b

Komunikazioa, azken batean, informazioa transmititzea da. Komunikazioan, igorleak informazioa bidaltzen dio hartzaileari, eta hartzaileak informazio hori jaso eta interpretatu egiten du. Horretarako, kode berbera erabili behar dute; hau da, bi-biek ezagutzen duten zeinu-sistema. igorlea

informazioa

hartzailea

kodea

Komunikazio idatzia Gure arbasoek, beraz, beren artean komunikatzeko, keinuak, oihuak eta abar erabili izan zituzten hasieran. Geroago, ahozko hizkuntza sortu zuten. Baina ahozkotik idatzira pasatzea, hau da, idazkeraren asmakuntza, oso aldaketa garrantzitsua izan zen komunikazioaren arloan. Lehen zeinu idatziak Mesopotamian agertu ziren orain dela 5.000 urte. Bertan garatu zen idazkera kuneiformea, kanabera zati batekin buztin hezean idazten zena. Egipton ere bazuten beren idazkera, idazkera hieroglifikoa izenekoa. Bi idazkera horiek irudi bidezkoak ziren; hau da, animalien eta gauzen marrazkiak ziren.

LAN-TEKNIKAK

Komunikatzeko bide bereziak ZI

RK U

Ikusmenaren eta mintzamenaren bidez, irudi, hitz eta keinuak jasotzen ditugu. Ukimenaren bidez, informazioaz gain, sentipen biziak eta zuzenak hautematen ditugu; ikusmenak irakurtzeko aukera ere ematen digu.

A D AT

OR!

1. Lotu egoerak eta komunikazio motak. 1. Neska bat agur egiten ari da eskuarekin. 2. Amona zoriondu duzu telefonoz. 3. Kartel batean zirkua datorrela irakurri duzu.

a) Ahozko komunikazioa b) Komunikazio idatzia c) Keinu bidezko komunikazioa

2. Idatzi esaldi labur bat braille alfabetoa erabiliz. Horretarako, orrialde lodi bat zulatu beharko duzu. Ondoren, eman zure ikaskideari, irakur dezan.

14

15

LAN-TEKNIKAK izeneko saila duzue idazmen-programaren ariketagunearen barruan. Programatxo honetan, idazten ikasteko oinarrizko teknikak azaltzen dira, adibide, ariketa eta guzti.

Euskara gizartean Euskarak, hizkuntza bizia den aldetik, eragina du gizartean; bai eta, era berean, gizarteak ere eragiten dio gure hizkuntzari. Eta horixe da programa berri eta berrizale honen muina.

KOMUNIKAZIOA • EUSKARA GIZARTEAN

KOMUNIKAZIOA • EUSKARA GIZARTEAN

...eta hitza sortu zen EUSKALDUNEN MISTERIOA Euskaldunak herri enigmatikoa dira. Gaur egunean Espainian eta Frantzian banatuta dagoen lurrean bizi dira aspalditik, horren berri historikorik izan aurretik, eta beren hizkuntzaren jatorriak ez ezik herritarren jatorriak ere misterio izaten jarraitzen du. Teoria baten arabera, masail distiratsu, ile ilun eta sudur luzeko biztanle hauek jatorrizko iberiarrak ziren, eta inbaditzaileek bultzatu zituzten Pirinioen, Kantabriar mendikatearen eta Bizkaiko golkoaren artean dagoen zoko menditsuraino. Beste batzuen ustez, berriz, euskaldunak inguru horretako aborijenak dira. MARK KURLANSKY, Makailua (moldatua)

Testu batetik abiatzen gara, informazioa emateko eta hizkuntzaren inguruko hausnargaiak proposatzeko.

Zure ustez, argituko al da noizbait euskararen jatorria?

omen dira.

Hizkuntzen jatorria eta hedapena

Zure ustez, euskarazko zer beste hitz ote dira antzinakoak?

Paleoantropologiaren teoria Paleoantropologia izen luzearen azpian Historiaurreko gizakia aztertzen duen zientzia dago. Zientzia horren arabera, gaur egungo giza talde guztiek Afrikan sortu zen Homo Sapiens Sapiens deituriko giza espeziean dute jatorria. Homo Sapiens Sapiens gizakiak mezuak eta emozioak trukatzen hasi ziren, keinu bidez hasieran, eta oihuz eta interjekzioz gero. Hala, lehenbiziko hizkuntza moduko bat sortu zuten. Orain dela 100.000 urte inguru gertatu zen hori.

KA

Ni lo

iba ia

OZEANO BAREA

A


i b a ia

O

K

16

I

UK AS

I

Talde handi batek hizkuntza bera izan arren, pertsona edo familia bakoitzak bere hitz egiteko modua dauka. Denborarekin, desberdintasun txiki horien bitartez, hizkuntza berriak sor daitezke. Hortaz, pentsatu behar da Homo Sapiens Sapiens gizakiek, Afrikatik mundu osora hedatu zirenean, hizkuntza desberdinak sortu zituztela toki bakoitzean, eta nahiko arin, gainera. Colin Renfrew ingeles adituaren arabera, lehen hedapen honetako hizkuntzak hauek lirateke: amerindiera, nilosaharera, indopazifikoa eta australiera hizkuntza-familiak; Kaukasoko hizkuntzak, eta euskara.

us

S AHA RA

R

Afrikatik mundu zabalera

nd

Saiatu irudikatzen zer-nolako oihuak eta interjekzioak erabiltzen zituzten eta zertarako.

ARIKETAK ARIKETAK 1. Erantzun. Zer da paleoantropologia? 2. Erreparatu lehen hedapeneko hizkuntzen izenei eta seinalatu munduko mapan non kokatu ziren gutxi gorabehera.

E

12

Zure ustez, gaur egun nolakoak gara euskaldunok?

Euskararen sorrerari, jatorriari eta garapenari buruzko teoria asko daude. Ondoren irakurriko duzuna haietako bat da. Theo Vennemann alemaniar hizkuntzalariaren ustez, Historiaurrean, azken izotzaldiaren garaian, giza taldeak Pirinioetan aterpetu ziren hotzetik ihesi. Garai hartan eta toki hartan sortu zen euskararen oinarria edo protoeuskara. Gero, izotzaldia bukatutakoan, giza talde haiek Europan zehar hedatu ziren berriro, eta berekin eraman zuten Pirinioetako hizkuntza hura. Geroago, indoeuropar hizkuntza-familia Europako lurraldeetan Antzinako zabaldu zenean, protoeuskara desagertu egin zen, euskararen lekuko Akitanian eta Pirinioetan izan ezik. Euskararen hitz batzuk antziTeoria horrek oinarri genetikoa izan dezake; izan na-antzinakoak dira, gizakia ere, genetikan aditua den John Fosternekazaritza lantzen hasi zen garaikoak. Orduan, lanabesak ek europarren genoma edo iturri geharrizkoak ziren; eta gaur netikoa Pirinioetan sortu eta ondoren egun erabiltzen ditugun aitzur, Europara zabaldu zela ondorioztatu du aizkora eta aizto hitzak, haitzbere ikerlanetan. erroa bide dutenak, ordukoak

A M

Ariketez gain, zertzelada jakingarriak ematen ditugu eskuinaldeko orrialdeko laukitxoan.

Testuan aipatutako bi teorietatik, zein iruditzen zaizu sinesgarriagoa?

Euskararen sorrera eta hedapena

A U S T R AL I A

3. Saiatu imajinatzen antzinako euskaldunen bizimodua, beharrak, arriskuak... 4. Bilatu euskararen jatorriari buruzko beste teoria batzuk eta hitz egin denon artean haiei buruz: zein diren, noizkoak diren... eta zeinen alde zaudeten.

17

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:35

Página 13

Unitatearen egitura

Hizkuntza Gramatika erraza, argia eta praktikoa HIZKUNTZA • GRAMATIKA

HIZKUNTZA • GRAMATIKA

Hizkuntzaren misterioak

Lau orrialdetan Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako ikasle guztiek jakin eta erabili beharreko gramatika eskaintzen dugu.

Zer aztertzen du gramatikak? Gramatikak hitzen forma eta konposizioa aztertzen du, baita hitz horiek esaldiaren barruan duten erlazioa ere. Hau da, gramatikak hizkuntzaren elementuak eta haien funtzionamendua aztertzen ditu. Gramatika Hizkuntzalaritzaren arloetako bat da, eta hiru azpiarlo lantzen ditu: morfologia (hitzen forma eta konposizioa), sintaxia (esaldiaren barruan hitzek duten erlazioa) eta semantika (hitzen esanahia). Haiez gain, Hizkuntzalaritzak edo hizkuntzaren azterketaz arduratzen den zientziak beste zenbait arlo aztertzen ditu: fonologia, fonetika eta lexikologia.

HIRU GALDERA 1 Lerro hauek irakurtzeko pazientzia hartu duenak eta nik badugu elka§

rren artean konpartitzen dugun ezaguera mota bat: bion hizkuntza, euskara, kasu honetan. Zein da dugun ezaguera horren natura? § Nola ikasi dugu hizkuntza hau? Nola pasatu gara A egoeratik (ez genekien hitz egiten) B egoerara (hitz egiten dugu, ulertzen dugu, ulertzen gaituzte)? 3 Behin ezaguera hori lortuz gero, nola jartzen dugu abian? Zergatik esaten dugu «gaixorik § dago eta» batean, «gaixorik dagoelako» bestean, «gaixorik baitago» hurrengoan eta «gaixorik dagoenez gero» beste noizbait? PELLO SALABURU (moldatua) 2

Hizkuntzalaritza

Saiatu hiru galdera horiei erantzuten zure hitzez. Gramatika

Sintaxia

Zuk eta nik konpartitzen dugun hori Horra hor goiko hiru galderei Noam Chomsky hizkuntzalari ezagunak emandako erantzunak: 1 Zuk eta nik konpartitzen dugun horri gramatika esaten diogu. Gramatika hori § bat da, bakarra, unibertsala, eta hizkuntza guztien barnean dago. Hizkuntza partikularrek ere badute, noski, beren gramatika partikularra, baina gramatika partikular hori gramatika unibertsalaren parametroen egokiera baino ez da.

Haurrak ez datoz aldez aurretik kodifikaturik 2 Gramatika unibertsala sortzezkoa da; hau da, jaiotzetik datorkigu. Haurrak ez §

datoz aldez aurretik kodifikatuta euskaraz edo erdaraz egiteko, baizik eta edozein hizkuntza ikasteko. Beraz, edozein haurrek, edozein lekutan, edozein hizkuntza ikas lezake eskatzen diren gutxieneko baldintzak betetzen badira.

Erantzunik eza 3 Hirugarren galderak ez du erantzunik; besteak beste, giza askatasunarekin erla§

zionaturik dagoelako.

Morfologia

Fonologia

Fonetika

Lexikologia

Semantika

ARIKETAK ARIKETAK 1. Erantzun galderei zure hitzez.

• Zer da gramatika? • Hizkuntza batzuk ez dira inoiz idatzi. Ba al dute gramatikarik? • Animaliak komunikatzen al dira? • Animaliek ba al dute gramatikarik? • Bizitzaren zer arotan ikasten dira hizkuntzak errazen? 2. Erreparatu egoeroi eta esan zure ustez zer hizkuntzatan hitz egingo duten haur hauek.

• Londresera bizitzera joan diren guraso euskaldunen haurra. • Frantziako iparraldean bizi diren frantses gurasoen haurra. • Kolonbian bizi den eta italiar gurasoak dituen haurra. • Txinatik ekarritako jaioberria, guraso euskaldunak dituena. 3. Adierazi esaldi hauek egia ala gezurra diren.

Thank you!

Eskerrik asko! Obrigado!

• Gizaki guztiok gramatika unibertsal bera dugu. • Edozein pertsonak hizkuntza bat ikas dezake. • Ingeles haurrek ingelesa baino ezin dute ikasi. • Hizkuntza burmuinean gauzatzen da. • Gramatika morfologiaren azpiarloetako bat da.

18

19



Esaldiak

Hotsetik testura

Hitzak izakiak, nolakotasunak, ekintzak... adierazteko erabiltzen ditugu. Baina, gehienetan, hitzak ez dira bakarka agertzen, baizik eta elkarren artean konbinaturik, ideia jakin bat sortzeko. Adibidez, letra, zituen, ozenki, guztiak, alfabetoko, esan hitzak konbinaturik, ideia bat adierazten duen multzoa lortu dugu. Ozenki esan zituen alfabetoko letra guztiak. Ideiak trasmititzen dituzten hitz multzo horiei esaldiak deritze. Hitzek esaldi barruan duten erlazioa sintaxiak aztertzen du.

Hizkuntza hainbat unitatek osatzen dute, eta unitate horiek, elkarren artean lotzen badira, mezuak eratzen dituzte. Hizkuntzaren unitate txikienak hotsak dira. Hotsek ez dute berezko esanahirik. Hotsak konbinatuz, hitzak osatzen ditugu. Hitzek izakiak, ezaugarriak, ekintzak eta abar adierazten dituzte eta elkartu egin daitezke. Esate baterako, katu hitzak izaki bat adierazten du; zuri hitzak, izaki horren ezaugarri bat; eta edan hitzak, ekintza bat. Baina, hitzok berez esanahia duten arren, aske daudenean, gehienetan ez digute balio ideiak azaltzeko. Ideia bat adierazi nahi izanez gero, hitzak konbinatzen eta lotzen ditugu. Horrelakoetan, esaldiak sortzen ditugu. Esaldiak ideia bat adierazten duten hitz multzoak dira. Katu, zuri, edan, esne guztia hitzak zuzen konbinatuz, esaldi hau hotsak sor dezakegu: Katu zuriak esne guztia edan du. hitzak Komunikazio-unitate handiena edo beteena testua dugu. Testua esaldi bat baino gehiago lotzean sortzen da. Izan ere, gizakiok testuak (ahozkoak nahiz idatziak) erabiltzen ditugu komunikatzeko.

esaldiak testuak

Hotsak

Testuak Era berean, esaldiak elkarren artean konbinatzen ditugunean, testuak sortzen dira. Testuak besteekin komunikatzeko hizkuntza-unitateak dira. Halaxe, bada, hizkuntzako elementuak txikitik handira konbinatzean –hotsak, hitzak, esaldiak–, gero eta elementu handiagoak sortzen ditugu, testura heldu arte.

ARIKETAK ARIKETAK 4. Aldatu hots bat, hitz berriak osatzeko. Idatzi hitz bakoitzaren esanahia.

Gizakiok hotsak sortzeko gaitasuna dugu, baina guztiok ez ditugu hots berberak ebakitzen edo sortzen. Adibidez, Lapurdiko, Bizkaiko edo Nafarroako euskal hiztunak hotsak ahoskatzeko moduagatik bereiz ditzakegu. Beste hizkuntza batzuetan, adibidez ingelesez, euskaraz erabiltzen ez diren hotsak dituzte. Egia esan, jaiotzen garenetik, gure inguruan erabiltzen den hizkuntzako hotsetara ohitzen gara, eta haiek dira ahoskatzen ikasten ditugun hotsak. Hotsen azterketaz fonetika eta fonologia arduratzen dira.

G esan F eman, edan • izar • bete

Adibidez

• asto

• hotz

• datu

5. Idatzi lau hitzez osatutako esaldia. Ondoren, erantsi beste bi hitz, esaldiak zentzua izaten jarraitu behar duela ahaztu gabe. Egin gauza bera beste hiru aldiz. ZINEM

G Hiria oso handia da.

A

Adibidez

Hiria oso handia eta zaratatsua da...

6. Idatzi zer diren hizkuntza-unitate hauek.

Hitzak Hotsek banan-banan ez dute esanahirik, animaliek sortzen dituztenen parekoak dira. Baina hotsak konbinatzean esanahia ematen diegu. Adibidez, k-o-e-z-n-i hotsak konbinatuz, objektu bat izendatzeko multzoa lortzen dugu.

• Ane etxean geratuko da gaur.

Gaixorik dago eta ez dauka ezertarako gogorik. Beharbada, bihar etorriko da eskolara.

• Gaur zinemara joango gara.

• atzo / mendia / isuri / zeruko. • d-l-t-k-a-r-n.

7. Irakurri testua eta bereizi esaldiak, hitzak eta hotsak.

o

z

e

n

k

i

E

Sortzen ditugun hots multzo horiek hitzak dira; ozenki hitz bat da. Morfologiak hitzen forma eta konposizioa aztertzen ditu, eta semantikak, hitzen esanahia. Lexikologiak, berriz, hitzak eta esamoldeak aztertzen ditu. 20

statu Batuek, 1972. urtean, Pioner X espazio-ontzia bidali zuten espaziora. Ontziaren barruan, plaka batean grabatutako mezu bat zegoen. Mezua beste munduko ustezko bizilagunei zuzenduta zegoen. Bertan, besteak beste, nor garen, nolakoak garen eta non gauden azaltzen zen.

21

Hiru dira gure gramatika-programaren giltzarri nagusiak: Gramatika erraza proposatzen dugu. Erraztasunaren gakoa, berriz, neurrian dago: ikusi beharreko kontzeptuak ematen eta lantzen ditugu, ez gehiago, ezta gutxiago ere; eta beti testuinguru errealetik abiatuta, denok ohart gaitezen gramatika ez dela ikasketa abstraktu funsgabea, baizik eta eguneroko hizketan abian jartzen dugun mekanismoa.

Gramatika argia aurkezten dugu, tonu ulerterrazean emana, argazki eta irudi apaingarriz hornitua, eta eskema argigarriz osatua. Gramatika praktikoa da gurea, kontzeptu teorikoak jardunbidean lantzeko aukera ematen duena. Proposatzen ditugun ariketetan, idatzizkoak zein ahozkoak dituzue, banaka nahiz taldeka egitekoak.


13

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:36

Página 14

Unitatearen egitura

Hizkuntza Lexiko aberasgarria eta gomendio erabilgarriak HIZKUNTZA • LEXIKOA

Itsasontziak hizketan

2

B

anderak norberaren herriaren erakusgarri dira. Itsasoan, ordea, bandera itsasontzien artean edota itsasontziaren eta lehorraren artean komunikatzeko zeinu multzoa da. Mezua bidaltzeko, aurreko mastan altxatzen dira mezuari dagozkion banderak, goitik behera ordenaturik. aur egun, alfabetoko letrak adierazteko 26 bandera ditugu, eta 0tik 9ra arteko zenbakiak adierazteko, beste hamar. Baina letrei dagozkien banderek berezko esanahia ere badute. Adibidez, baten bat uretara erori dela adierazteko, O letradun bandera erabiltzen da. ada, ordea, guztion ezaguna den bandera bat: Emmanuel Wynne frantses piratarena. Hark banderen dantza ikusirik, 1700. urtean berea diseinatzea erabaki zuen. Hondo beltzaren gainean, burezur bat eta bi berna-hezur gurutzaturik jarri zituen. Gainerako piratek arin kopiatu zioten ideia. Eta gaur egun piratak ez direnek ere erabiltzen dute. Ba al dakizu zer tokitan eta zer adierazteko?

K

A

Lexikoa

HIZKUNTZA • LEXIKOA

Itsasontziaren atalak 5

4

3 6

Lexikoaren lanketa hizkuntzaren erabilera aberasteko biderik emankorretakoa dugu. Hainbat prozedura interesgarri proposatuko zaizkizue lexikoprogramari eskaini dizkiogun hiru orrialdeetan: hitzak aztertzea, alderatzea, testuinguruan jartzea eta identifikatzea, sailkatzea, bereiztea, esanahiaz jabetzea…

G I

1

B

X

O

ARIKETAK ARIKETAK 4. Bilatu beheko zerrendan goiko itsasontzi pirataren atalak. Ondoren, kopiatu beheko eskema koadernoan eta sailkatu bertan zerrendako hitz guztiak.

Arrandegia, popa, lanperna, aingura, olagarroa, ontziola, lupia, portua, izkira, branka, kaia, bizkarra, erreboiloa, eskotilla, masta, arrain-saltzailea, karramarroa, itsasargia.

ARIKETAK ARIKETAK

Itsas giroa

1. Azpimarratu itsasoarekin zerikusirik ez duen hitza eta, ondoren, azaldu hitz guztien esanahiak.

Itsasokoak

• itsasertza • itsasikara • itsasgora • itsaskia • itsasadarra • itsas trikua • itsasgarria • itsasartea Adibidez G Itsasertza: kostaldea, itsasoaren ondoko aldea. 2. Berridatzi esaldiok koadernoan, eskuineko hitzak erabiliz. zurikoak dira. • Karibe aldeko hondartzak mugimendura. • Marinelak ohiturik daude perla ikusgarriak izaten dira. • Ostren zuriz pintatzen du ur-azala. • Olatuen laguntza handia ematen diete itsasgizonei. •

Itsasontzietakoak

Lehorrekoak

5. Lotu gezi bidez ezkerreko hitz bakoitza dagokion arloarekin.

™ ™ ™ ™ ™

itsas lilipa • itsaskirria • itsas pintura • itsas izarra • itsaslabarra • Itsaso Gorria •

uhin

iparrorratz

apar

harea

maskor

3. Zehaztu herri-izen bakoitza kostaldekoa ala barnealdekoa den, eta esan zer herrialdetan dagoen.

G Hondarribia F Kostaldekoa da eta Gipuzkoan dago.

• zoologia • geografia • geologia • botanika • artea • meteorologia

6. Lotu esamolde bakoitza dagokion esanahiarekin.

• Sardina bat lan, sardina bat jan. • Amuarraina amutik eta arkumea larrutik. • Marinelaren emaztea, goizean senardun, arratsaldean alargun.

Adibidez

• Agurain • Mutriku

• Hendaia • Mundaka

• Itsasondo • Lizarra

• Usurbil • Izaba

a) Leku arriskutsuan lanean diharduenari ezbeharra gerta dakioke. b) Egindako lanaren araberakoa da lortuko dugun saria. c) Bakoitzak bere heldulekua dauka harrapatzeko.

22

23

Testutik abiatuko gara beti, testua baita hitzen berezko erabilera-eremua. Horrek bide emango digu, batetik, gaikako lexikoa jorratzeko, eta bestetik, lexiko hori hainbat ikuspegitatik lantzeko: morfologia, semantika, sintaxia… ariketa ugariren bitartez.

Gomendioak Atal honetan Euskaltzaindiak euskara zuzen erabiltzeko eman dituen arauak eta gomendioak aurkezten dira, azalpen labur eta argien bidez, eta ariketa praktikoak proposatuz.

14

HIZKUNTZA • LEXIKOA

HIZKUNTZA • GOMENDIOAK

Hitz motak

Letra larriak noiz erabili Euskaltzaindiaren irizpideen arabera, hona hemen noiz erabiliko diren letra larriak:

Hitzak, egituraz, hiru eratakoak izan daitezke: bakunak, elkartuak edo eratorriak. • Hitz bakunak: hitz bakar batez osatuak F kresal, arrain, haize… • Hitz elkartuak: hitz bat baino gehiago dutenak F itsaso + ontzi: itsasontzi, katu + arrain: katuarrain. • Hitz eratorriak: atzizkidun hitzak dira F itsaso + -tar: itsastar, arrain + -zale: arrantzale…

f

R

• Testuen hasieran eta puntuaren ondoren. • Pertsonen eta animalien izenetan, izengoitietan eta deituretan. Eneko Mujika, Pintto txakurra, Lauaxeta, Artola jatetxea.

• Estatu, herri, herrialde eta abarren izenetan.

Laudio, Euskal Herria, Deba ibaia, Ekialde Urruna. Baina: laudiotar, euskaldun…

• Izen ofizial osoetan; hau da, erakunde, elkarte eta egoitza ofizialen izenetan.

Zer eratakoak dira euskarazko hitz gehienak?

Eusko Legebiltzarra, Gernikako Udala, Ertzaintza. Baina: hainbat legebiltzarretan, Bizkaiko udaletan, ertzain bat.

• Egun handien eta jaiegunen izenak. Eguberriak, Aste Santua, Gabon-eguna.

ARIKETAK ARIKETAK

• Aldizkarien eta egunkarien izenetan.

7. Sortu hitz elkartuak, zerrendako hitz bakunak lotuz. Ondoren, egiaztatu hiztegian sortu dituzun hitzak zuzen daudela.

Argia aldizkaria, Berria egunkaria…

G itsaso + ontzi = itsasontzi

Adibidez

• ontzi + ola • bela + ontzi

•itsaso + lapur • itsaso + behera

• kala + txori • amu + arrain

A

B

portuen inguruan ibili ohi dira hegaka. • hirurehun ingeles itsasontzi • Joanes Suhigaraitxipi

4. lanpara 5. egongela 6. langela

7. biltegia 8. haize-orratza 9. eskudela

G Azkaine - azkaindar

F

logela

elkartua

lo + gela

IRAKURL E-TXARTE

LA

Herria:

3. Berridatzi esaldi hauek, letra larriak eta xeheak erabiliz.

G

Adibidez

G

I OSAGAIAK

Udal-liburutegia

Izen-deiturak: Ikastetxea: Helbidea:

H

ELKARTUA/ERATORRIA

x

Adibidez

2. Kopiatu txartela eta osatu zure datuekin. E

10. Osatu taula hau koadernoan eta osatu goiko ariketako hitzekin. HITZA

Ab M

1. Idatzi koadernoan zure eskualdeko bost herriren izenak eta adierazi nola esaten zaien bertakoei.

C D

harrapatu zituen. denean joan behar da. • Lanpernak errazago hartzeko, itsasontziak konpontzen eta egiten ditu. • Aitorrek egin du munduaren itzulia. • Neska horrek ederrak hazten dira. • Bidasoa ibaian

1. logela 2. sarbidea 3. eskailera

k

ARIKETAK ARIKETAK

8. Berridatzi esaldiok, goiko ariketako hitz elkartuak erabiliz.

9. Zehaztu hitz bakoitza bakuna, elkartua edo eratorria den, eta esan non kokatu behar den alboko irudian.

a

ire lehen

eitura

txeberria da. F Nire lehen deitura Etxeberria da.

• oan den udan ahara asamortuan barrena ibili ginen. • Mattinek akioko dalean egiten du lan. ertako lkatea da. • Etxean rgia aldizkaria erosten dugu. • aur goizean uskal erriko ilotazaleen lkarteetako rdezkariak elkartu dira. • rrege-eguna oso gun berezia izaten da haur guztientzat, opariak jasotzen baitituzte.

24


25

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:36

Página 15

Unitatearen egitura

Literatura Literatura unibertsala eta euskal literaturaren unibertsoa LITERATURA • TESTUINGURUA

LITERATURA • TESTUA

KUPMANDUCK Sanskrito hizkuntzan bada hitz bat, ikuspegi mugatua duen pertsona izendatzeko, hau da, beti egin duenarekin eta entzun duenarekin eta mundu guztiak egiten duenarekin konformatzen denari deitzeko. Hitz hori kupmanduck da eta «putzuko igela» esan nahi du. Putzu sakon batean, ondo babesturik eta bakean bizi zen igel kolonia bat. Hango arrisku bakarra neskatila batek ura biltzeko goitik botatzen zuen ontzia zen. Halakoetan, igelek alarma jotzen zuten, uretan murgiltzen ziren eta putzuaren hormen kontra estu-estu geratzen ziren arriskua igaro arte.

Eta horrela izan zen aldi batez, harik eta goiz batean putzuaren kanpoaldean krokro ezaguna entzun zen arte. Gora begiratzean eta igel iheslariaren silueta ikustean, mutu geratu ziren beheko guztiak.

Igel gazte bati, ordea, ontzi hura arriskua beharrean aukera izan zitekeela bururatu zitzaion, eta kanpoan sumatzen zen hura guztia ezagutzeko grina piztu zitzaion. Gainerako igelak, ordea, aurka jarri zitzaizkion.

Behean zalaparta handia sortu zen. Batzuek proposamenari buruz hitz egin nahi izan zuten. Baina agintariek guztiz debekatu zuten, eta igel gazteari, jaitsiz gero, hil egingo zutela esan zioten.

Hala ere, igel ausartak bere hartan jarraitu zuen, eta ontzia goranzko bidean ikustean, salto egin eta barrura sartu zen. Beste guztiek harriturik eta beldurrez beterik ikusi zuten ontzia urruntzen. Zaharren kontseiluak, orduan, igel gaztea koloniatik betiko kanporatu zuen eta igel hartaz hitz egitea debekatu zuen.

–Hemen goian, zoragarri bizi naiz. Ura mugitzen da, jateko era askotako zomorroak dira, beste igel asko daude eta oso jatorrak dira. Hemen guztiontzako lekua dago –esan zuen igel gazteak.

Igelak alde egin zuen handik, eta gauzak baretu egin ziren putzuaren barruan; baina, hurrengo goizean, ontzia putzutik ateratzean, neskatila harriturik geratu zen ontzia igelez beterik ikustean. Ipuin sanskritoa(moldatua)

ARIKETAK ARIKETAK 1. Erantzun.

• Zein dira testuko pertsonaiak? • Guztiak al datoz bat gauzak egiteko moduarekin? Azaldu • Zeri diote beldur Kontseiluko igelek? • Nolakoa zen putzutik kanpoko bizitza?

Literaturaren hastapenak

Literatura-programako langaiak hiru ardatzen inguruan kokatu ditugu: testuak (idazlan zatiak), testuingurua (historikoa, soziolinguistikoa, kulturala…) eta testugileak (idazleak, alegia).

Literatura zer den Literatura hitza latineko litterae hitzetik dator eta «letra» edo alfabetoko zeinua esan nahi du. Antzina literatura terminoak hitz idatziari egiten zion erreferentzia, eta ondo idazteko eta irakurtzeko jakintza eta gaitasunei loturik zegoen. Gaur egun, literatura hitza eder-asmoz edo arte-kezkaz eginiko lanari esaten zaio; eta fikziozko oinarriren bat iza ohi du. Dena dela, literatura idazte hutsa baino askoz gehiago da; hitzaren bidez, gizakiak besteekin komunikatzeko duen premiari erantzuten baitio. Horrela, emozioak, beldurrak, amorrua, ametsak, itxaropena, maitasuna… trasmititzeko bidea da literatura. Eman literatura-testu baten adibidea.

Ahozko literatura Literaturaren lehen adierazpenak ahozkoak izan ziren, eta bertsoz paratutakoak, gainera. Literatura idatzia geroagokoa da, eta hasieran dantzarekin, musikarekin eta antzerkiarekin lotuta egon zen. Inprimatzearen asmakuntzak berebiziko garrantzia izan zuen: batetik, literatura idatzia asko hedatu zelako eta, bestetik, ahozko literatura idatziz biltzen eta argitaratzen hasi zelako.

Munduko lehen literaturak Munduan ez dago eta ez da egon literatura bakarra, hizkuntza bakoitzak bere literatura sortzeko bidea du-eta. Hortaz, esan daiteke hizkuntza adina literatura dagoela. Hala ere, guztiak ez dira berdinak eta ez dira aldi berean garatu. Literatura zaharrenak literatura sanskritoa, hebrearra, arabiarra, Afrikakoa, eta Txinako eta Japoniako literaturak ditugu. Aurrekoekin batera, Greziako eta Erromako literatura klasikoek gaur egungo jakintzaren iturri kultural garrantzitsuena osatzen dute. Nahiz eta literatura bakoitzak berezko izaera izan, guztietan ardatz izango dira gai hauek: Lurraren eta unibertsoaren sorrera azaltzeko mitoak, historia, filosofia, maitasuna eta erlijioa.

Ikuspegiaren aldetik, genero nagusien erreferentzia ezagunenak ikusiko ditugu, bai unibertsalak, eta baita euskal mundukoak ere.

Bilatu Interneten. Zenbat hizkuntza daude munduan?

2. Bilatu entziklopedian sanskrito hitza eta idatzi informazioa zure koadernoan.

Bilatu Vedak izeneko testuei buruzko informazioa entziklopedian. Zer ziren? Zer hizkuntzatan idatzi ziren?

26

27

LITERATURA • TESTUGILEAK

LITERATURA • TESTUA

Arku-lehiaketa

Lehen egile ezagunak

Literaturaprogramaren jardunbidea ziklikoa duzue: testutik abiatu, langaia kokatu, oinarri teorikoa ezagutu eta testuarekin bukatu, ariketa eta guzti.

Lehen egile ezagunetako bat Konfuzio izan zen, ekialdean; Konfuziok garrantzi handia izan zuen Txinako literaturaren hastapenetan. Beste bat, Homero, mendebaldeko literatura klasikoaren zutabe garrantzitsua izan zen.

teneak burutazio hauxe sartu zion buruan Peneloperi: arkua eta gezia ateratzea, ezkongaiak lehia zitezen. Goiko gelatik giltza hartu, eta mirabeak lagun zituela, senarraren gauzarik kutunenak gordetzen zituen gelara joan zen. Giltza sartu eta atea ireki zuen. Arkua hartu, magalean jarri, eta negarrez egon zen hari helduta. Gero, megaroi aldera abiatu zen, arkua eta geziak zeramatzala. Mirabeek kutxa bat zeramaten Ulisesen garaikurrekin. Ezkongaiengana iritsi, zutabe baten kontra gelditu, eta zapi batez masailak gorde zituen; alde banatan mirabe bat zuen.

A

Konfuzio Kondairaren arabera, adarbakar batek iragarri zuen Konfuzioren jaiotza. Adarbakar hark ahoan omen zeraman jadezko oholtxo batean hauxe irakur zitekeen: «Beira baino garbiagoa izango den haur bat jaioko da Txou dinastiari jarraipena emateko, erresumarik gabeko errege izateko». Konfuzio edo Kung Fun Tzu (Kung Jakintsua) duela 2.500 urte bizi izan zen Txinan, eta irakaslea eta filosofoa izan zen. Kargu politiko garrantzitsuak izan zituen eta Txinan zehar bidaiatu zuen bere ideiak zabaltzen. Konfuziok filosofia praktikoa aldarrikatzen zuen, jakintzara eta norberaren burua ezagutzera bideratua. Bere filosofiaren oinarriak bi bildumatan bildurik daude: batetik, Txinako literaturari hasiera ematen dioten Bost Liburu Klasikoetan eta, bestetik, Klasiko Txikiak izeneko lau liburuetan. Azken horietan, Konfuzioren esaerak, aipuak eta horiei buruzko iruzkinak agertzen dira, haren jarraitzaileek idatzita. Konfuzioren esaerak eta aipuak oso famatuak izan dira. Hona hemen pare bat: 1 Esadazu eta ahaztuko dut. Irakats iezadazu eta gogoratuko dut. Utz iezadazu egiten eta buruan gordeko dut. 2 Akatsa egin duenak zuzentzen ez badu, akats larriagoa egiten du. Ados al zaude Konfuzioren bi aipu horietan esaten denarekin? Arrazoitu.

Homero ODISEAREN ARGUMENTUA

Troiako gerraren ondoren, Itakako errege Odiseok (latinez Ulises) etxerako bidea hartu du. Baina hogei urte emango ditu bideko zailtasunak gainditzen. Bitartean, Itakan, beraren emazte Peneloperi hainbat ezkongai kokatu zaizkio etxean.

Ezer gutxi dakigu Homerori buruz: non jaio zen, noiz sortu zuen bere lana.... Horregatik, ikertzaile batzuek pentsatzen dute Homero ez zela inoiz existitu. Hala ere, kondairaren arabera, Homero K.a. VIII. mendean jaio eta bizi izan zen Grezian, eta olerkaria izan zen. Tradizioak dioenez, bera izan zen Iliada eta Odisearen egilea, hots, Troiako gerraren historia bertsotan kontatzen duten lanen egilea. Baina, batzuen ustez, pertsona bakar batek ezin izan zituen bi lan eskerga horiek idatzi.

ntzun, nirekin ezkondu nahi duzuen horiek: jan eta edan besterik ez duzue egiten. Emaztetzat nahi nauzuela diozue. Bada, lehiaketa bat egingo dugu: Ulisesen arkua jarriko dut. Hori tenkatu eta geziak aizkoren zulotik pasarazten dituena, hura egingo dut nire jabe, eta harekin joango naiz, etxe hau utzirik.

—

HOMERO Ulises (Juan Kruz Igerabideren bertsioa)

ARIKETAK ARIKETAK 1. Azaldu. Zer berezitasun dute literatura-testuek bestelako testuek ez dutena? 2. Erantzun. Nola zabaldu ziren literatura-testuak hasieran?

• Idazkerak ahozko testuak desagerrarazi al zituen? Zergatik? 3. Esan esaldi hauek egia ala gezurra diren.

• Konfuziok Klasiko Txikiak idatzi zituen. • Konfuzio olerkaria izan zen. • Homerori buruzko datu gehienak ez dira oso fidagarriak. • Iliada eta Odisea bertsoz paratuta daude. 4. Laburbildu goiko testuaren argumentua lerro pare batean. Ondoren, erantzun:

• Nor dira testu zati honetako pertsonaiak? • Nor da pertsonaia nagusia? • Nola froga daiteke testu honen oinarria fikziozkoa dela? 5. Bilatu entziklopedian zerez arduratzen omen den Atenea, Olinpoko jainkosa.

28

GAITASUNAK AZTERGAI

29

GAITASUNAK AZTERGAI

Gaitasunak aztergai

Logalea zeukan ekilibristaren kasua

Ideia nagusiak Erreportajea kazetaritza-generoko kontakizun mota bat da, edozein gai jorratzen duena.

1. ESZENA

Komunikazioa elkarri informazioa emateko prozesua da. Komunikazioa bai gizakiok bai

Off. Jaun-andreak, mesedez eta faborez, eseri eta isilik egon. Denok espero zenuten unea heldu da. Zuekin, unibertsoko ipuinkontalaririk onena, munduko andrerik xarmagarriena... Zuekin... (danbor-erredoblea) Maria Txorakeri Señorita!!! (Ez da inor azaltzen.) Off. Andreak eta jaunak, faborez eta mesedez, isilik eta eserita egon. Zuekin munduko ipuin-kontalaririk ospetsuena, unibertsoko andrerik xarmagarriena, zuekin Maria Txorakeri Señorita!!!... Maria Txorakeri!!! (Maria Txorakeri azaltzen da, erosketarako poltsarekin.) BERNARDO ATXAGA Logalea zeukan ekilibristaren kasua (moldatua)

animaliek dugun gaitasuna da. Gizakiok elkar ulertzeko konpartitzen dugunari gramatika esaten diogu. Gramatika hori bat da, bakarra, unibertsala, eta hizkuntza guztien barnean dago. Gramatika unibertsala sortzezkoa da; hau da, jaiotzetik datorkigu. Edozein umek edozein hizkuntza ikas dezake berez. Gramatikak hizkuntzaren elementuak eta haien funtzionamendua aztertzen ditu. Hiru arlo nagusi ditu: morfologia, sintaxia eta semantika. Hotsak konbinatuz, hitzak sortzen ditugu; hitzak konbinatuz, esaldiak; eta esaldiak konbinatuz, testuak. Testua dugu komunikazio-unitaterik osoena. Hitzak hiru eratakoak izan daitezke: bakunak, elkartuak edo eratorriak. Literatura eder-asmoz edo arte-kezkaz eginiko lana da; eta fikziozko nolabaiteko oinarria ohi duena. Literatura ahozkoa edo idatzizkoa izan daiteke.

ARIKETAK ARIKETAK 1. Zer adieraz ditzakegu komunikazioaren bidez? 2. Zer behar dugu gizakiok elkarri ulertzeko? 3. Noiz ikasten dugu gramatika?

7. Irakurri testu hau. Lehen klaseko erretzaile-bagoi baten bazterrean, mr justice wargrave, epailetzatik erre-tiratu berria zena, arretaz ari zen the times-eko politika-saila irakurtzen, zigarro bat erretzen zuen artean.

4. Lotu gramatikaren arloak eta aztergaiak. Morfologia • Sintaxia • Semantika •

• Hitzen esanahia. • Hitzen forma. • Hitzen antolaketa.

• hitzak • hotsak

30

Hitz elkartuak

• Nor ari da hizketan? • Nori zuzentzen zaio? • Non ari da hitz egiten? • Zer hizkuntzatan ari da hitz egiten? 2. Asmatu beste komunikazio-egoera bat eta erantzun goiko galderei.

5. Prestatu zure ikastetxeko kirol-ohiturei buruzko erreportajea, puntu hauek kontuan izanik:

• Zerrendatu zure ikastetxean egiten diren kirolak.

• Sailkatu zeuk nahi duzun irizpidearen arabera; adibidez: bakarrik egitekoak, binaka, taldeka… iritziak, etab.

IDEIA NAGUSIAK izeneko atalean unitateko eduki nagusien laburpena eskaintzen dugu.

• Nor ari dira erreportajea egiten? • Zertara joan ziren gasolinazerbitzugunera?

Eman arrazoiak.

Hitz eratorriak

• Letra larririk behar al du inon?

Berridatzi letra larriak zuzen jarriz.

Unitatearen amaierako programan ikaste-prozesuan erabili ditugun gaitasun guztiak ebaluatuko ditugu: irakurmena, entzumena (CDaren bitartez), mintzamena eta idazmena.

• Bildu zure ikaskideen kirol-gustuak eta

4. Erantzun galdera hauei.

• Zure ustez, literatura-testua al da?

6. Eman hiruna adibide. Hitz bakunak

1. Erantzun galderoi.

3. Entzun Palestina hotela testua arretaz.

5. Ordenatu elementu hauek handienetik txikienera.

• esaldiak • testuak

E

• Zergatik eman behar izan zituzten

azalpenak? • Zer-nolako tratua jasan zuten? • Zer zegoen debekaturik eta zergatik? • Zure ustez, non gertatu da kontaturikoa?

31


15

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:36

Página 16

Aurkibidea KOMUNIKAZIOA Irakurgaia

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Entzumena

• Hizkuntza sekretua,

sekretuen hizkuntza

• Erreportajea

10. or.

• Irakurtzearen

13. or.

• Pasadizoa

misterioa

Idazmena

Euskara gizartean

• Komunikazioa • Lan-teknikak:

• Hizkuntzen jatorria eta hedapena

komunikatzeko bide bereziak 15. or.

• Sinopsiak • Lan-teknikak:

16. or.

• Herri nekazarien etorrera

Aurkibideak erabiltzea

32.or.

35. or.

• Ingalaterrako hotel bateko • Erantzungailuko bezero baten eta logelazerbitzuaren ohar bidezko harremana 54. or.

• Publizitatea nonahi

mezuak

57. or.

• Aurrez aurreko publizitatea

76. or.

• …enak gara!! 98.or.

• Izarren ligatik at!

• Publizitate-kartelak • Lan-teknikak: esloganak sortzea

• Idaztearen garrantzia

123. or.

145. or.

• Jarraibideak

82. or.

• Erromaren eragina 104. or.

• Latinaren globalizazioa 126. or.

125. or.

• Kritika lagungarria

142. or.

60. or.

103. or.

• Objektuak deskribatzea • Lan-teknikak: irudiak aztertzea

• Mahai-ingurua

antzinatean

81. or.

101. or.

120. or.

• Erraldoi zintzoa

• Euskararen eremua

oharrak • Lan-teknikak: testua 59. or. garatzea

• Arautegiak • Lan-teknikak: prozedura-testuak

• Iritzi bat aldeztea

• Zaharrak berri

• Mezu laburrak edo

79. or.

• Zuzeneko berriak

38. or.

37. or.

edo konstruktiboa • Lan-teknikak: ideiak 147. or. biltzea

• Orientabideak • Lan-teknikak:

• Ilunpetik argitarantz 148. or.

• Erdi Aroan erdibidera

deskribapen-testua

164. or.

167. or.

• Burmuinaren boterea • Gai jendaurrean

• Testak • Lan-teknikak:

azaltzea

170. or.

169. or.

• Euskara eta Erdi

Aroko agintariak

grafikoak azaltzea

186. or.

• Pello Zabala

eguraldi-iragarlea

189. or.

• Kazetaritzako

191. or.

192. or.

• Egunkaria • Erdi Aroaren • Lan-teknikak: telefono amaieran

elkarrizketa

bidezko elkarrizketa

208. or.

211. or.

213. or.

214. or.

ERANSKINA

16

Liburua irakurtzea

Harresi handirantz. Jon Arretxe. Irakurmena lantzeko fitxa.

232. or.

Liburua irakurtzea

Matilda. Roald Dahl. Irakurmena lantzeko fitxa.

236. or.

Liburua irakurtzea

Manolito Laubegi. Elvira Lindo. Irakurmena lantzeko fitxa.

240. or.

Liburua irakurtzea

Bihotz ausarta. Joanes Urkixo. Irakurmena lantzeko fitxa.

244. or.


835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:36

Página 17

Egizu 1 HIZKUNTZA Gramatika

LITERATURA

Lexikoa

• Zer da gramatika? • Zer aztertzen du gramatikak?

• Itsasontziaren atalak • Hitz motak

18. or.

• Zer da perpausa? • Perpaus motak

Gomendioak

40. or.

• Letra larriak noiz erabili

22. or.

• Lanbideak eta lanabesak • Hitz eratorriak

Testua, testuingurua, testugileak

25. or.

• a itsatsia 44. or.

• Perpausaren osagaiak • Posta • Izen-sintagmaren • Jatorri-atzizkiak

47. or.

• Partitiboaren

• Izena eta izen motak

XX.

66. or.

• Antzinako lanbideak • Egile-atzizkiak

84. or.

• Izenordaina • Adjektiboa • Izenondoa • Izenlaguna

69. or.

• Noiz -a eta noiz bat?

88. or.

• Denboraren joana • Sinonimoak eta antonimoak 106. or.

91. or.

• Izenordain indartuen erabilera

110. or.

113. or.

• Lau elementuak • Sentipenak nola • Atzizki graduatzaileak adierazi 128. or.

• Determinatzaileak

132. or.

• Garraiobideak • Hitz-elkarketa

150. or.

• Zenbatzaileak

• Asmakizunak • Zailtasun-atzizkiak 194. or.

• Deklinabide-kasuak

198. or.

114. or.

157. or.

158. or.

• Lehen perediküa • Herri-antzerkia: pastoralak • Antso Handia pastorala

180. or.

179. or.

• Mugatuaren erabilera • Buhame jaunaren predikua okerra • Herri-antzerkia: maskaradak eta xaribariak • San Pantzart 201. or.

• Ura goian-behean • Bat eta batzuk nola • Hizkuntzaren altxorra: deklinatu atsotitzak

216. or.

92. or.

• Bihar ezkonduko naiz • Bat-bateko bertsoaren sorkuntza-prozesua • Aspaldiko partez bi begiak busti zaizkizu

• Lehoia eta olagizonak • Ahozko ipuin motak • Arrastango jentilarria

polisemia

• Deklinabidea

70. or.

136. or.

• Zenbakien idazkera 176. or.

mende-hasierara

• Bihotz eritua • Txistuen ordaina • Bertsolaritza: XX. mendetik gaur egunera • Gizona ez da ogiz bakarrik bizi

135. or.

beharreko hitzak

• Barne-egoerak • Monosemia eta

48. or.

• Tartalo • Ahozko ipuinak • Arrietako mandazaina

• Marratxoz idatzi 154. or.

172. or.

• Ahozko lorez • Ahozko poesia • Ana Juanixe

26. or.

• Bat-batekoaren indarra • Bertsolaritza: Erdi Arotik

erabilera okerra

osagaiak

62. or.

• Kupmanduck • Literaturaren hastapenak • Arku-lehiaketa

220. or.

223. or.

202. or.

• Peru Abarka • Atsotitzak • Zenbait atsotitz

224. or.

ERANSKINA A, B, C monografikoak

Informazioa bilatzeko, ulertzeko eta interpretatzeko unitateak

248. or.

Taulak

Deklinabidea, landutako atzizkiak eta -a itsatsidun hitzen zerrenda

276. or.

Bertsogintza

Bertsolaritzako oinarrizko hiztegia eta bertso moldeak

285. or.

Glosarioa

Liburuko kontzeptuen definizioak eta azalpenak

288. or.


17

835026 _ 0001-0019.qxd

31/7/07

14:36

Página 18

Gida eta baliabideak GIDALIBURU honek ikasleei eguneroko lanean laguntzeko material didaktikoa izatea du asmo eta xede nagusi. Baliabide hauek eskaintzen ditu: GIDOI DIDAKTIKOAK Ikasliburuan ageri diren unitate modularrei eta monografikoei dagozkie batik bat eta gidaren benetako ardatza dira. Gidoi didaktikoek hiru elementu hauek biltzen dituzte: – Ikasgelarako programazioa. Helburuen, edukien eta ebaluazio-irizpideen arabera antolaturik dago eta unitate bakoitzean lantzen diren gaitasun guztiak barnebiltzen ditu. – Iradokizun didaktikoak. Iradokizun didaktikoen helburua liburuko programak zertan diren azaltzea eta garatzea da. Horretarako, hain zuzen ere, edukiak zehazten dira, lanerako iradokizunak ematen dira, langaiei buruzko azalpen gehigarriak eskaintzen dira, eta ariketa gehiago zein ikasgelarako proiektutxoak proposatzen dira, besteak beste. – Unitateetan proposatutako ariketen erantzunak. – Lau literatura libururen lanketa, erantzun eta guzti. – Informazioaren inguruko unitate monografikoak, erantzun eta guzti. – Ikastunitateetako entzumen-testuak. BALIABIDE OSAGARRIAK Hizkuntza-gaitasuna garatzeko edota ikusitako edukiak areago lantzeko nahiz osatzeko, material hauek eskaintzen ditu gidaliburuak: – Ortografia-programa. Euskararen ortografia osatzen duten gaien berrikusketa gisakoa da. Azalpenak labur-labur biltzen dituzten laukiez gain, langai bakoitzari dagozkion ariketak eta berrikusketa orokorrerako ariketak ageri dira bertan, erantzun eta guzti. – Gramatika lantzeko ariketak. Aditza, deklinabidea, atzizkiak eta joskera areago lantzeko aukera ematen duten fitxa mordoa eskaintzen dira gidaliburuaren amaieran, ikasleek ikasgelan edo etxean egiteko. – Ordenagailua erabiltzeko oinarrizko trebetasunak.

Gida eta baliabideak: edukiak 1. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNA 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Gramatikak aztertzen dituen hizkuntzaren atalak ezagutzea. – Hizkuntzaren unitateak bereiztea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Komunikazioarekin zerikusia duten hitzak ezagutzea eta lantzea. – Hitz bakunak, hitz elkartuak eta hitz eratorriak bereiztea. • Zuzentasun-gaitasuna – Letra larriak noiz erabili jakitea.

HELBURUAK KOMUNIKAZIOA

HIZKUNTZA

• Erreportajearen ezaugarriak zein diren jabetzea eta lantzea. • Komunikazioa eta bertako elementu nagusiak aztertzea. • Munduko hizkuntzen eta euskararen jatorriaz eta hedapenaz diharduten teoriak aztertzea.

• Hizkuntzaren unitateak aztertzea eta bereiztea. • Gramatika zer den jakitea. • Hitz bakunak, elkartuak eta eratorriak bereiztea. • Letra larrien erabilera lantzea. LITERATURA • Literatura zer den aztertzea eta hastapenen berri izatea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • • •

Erreportajea. Komunikazioa eta bertako elementu nagusiak. Munduko hizkuntzak eta euskara: jatorria eta hedapena. Gramatika: definizioa eta atalak. Hizkuntzaren unitateak: hotsak, hitzak, esaldiak eta testuak. Hitz bakunak, hitz elkartuak eta hitz eratorriak. Letra larriak. Literatura: definizioa, hastapenak eta lehen egile ezagunak.

PROZEDURAK ETA TREBETASUNAK

• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Erreportajea idaztea. Komunikazioaren elementuak bereiztea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta hitz motak bereiztea. Letra larriei dagozkien arauak aplikatzea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• • • •

Hizkuntza komunikatzeko bide gisa baloratzea. Komunikatzeko bideekiko interesa izatea. Geure hizkuntza ez ezik, munduko gainerako hizkuntzak baloratzea. Bai ahoz eta baita idatziz ere zuzen jarduteko ardura izatea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Komunikazio egoera desberdinetan parte hartzen duten elementuak bereiztea. • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Gramatikaren eginkizuna eta atalak zein diren jakitea. • Hizkuntzaren elementuak, txikienetik handienera, ezagutzea.

22

KOMUNIKAZIOA

Entzumena

Hizkuntza sekretua, sekretuen hizkuntza (10.-12. or.)

EDUKIEN ESKEMA

5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Kultura gorde eta transmititu beharreko ondare gisa baloratzea. – Euskal hizkuntza eta munduko gainerako hizkuntzak baloratzea.

• Komunikazioaren inguruan egituratutako ikastunitate honi hasiera emateko, Nushu izeneko hizkuntza jada galduari buruzko testu bat ageri da. Hizkuntza sekretu horri buruzko informazioa ez ezik, emakumeek Txinan jasandako bizimoduari buruzko informazioa ere biltzen da bertan. Txinakoa geurearen oso bestelako kultura izanik, hari buruzko informazioa bilatu eta ikasgelan azaltzea merezi du. Hori horrela izenik, galdetu ikasleei Txinari eta bertako ohiturei buruz zerbait ote dakiten. Komentatu ikasgelan neska-mutilek jada dakizkiten datuak eta eskatu taldeka informazio gehiago bilatzeko (gastronomiari buruzkoa, arteari buruzkoa, historiari buruzkoa, emakumeei buruzkoa…). Azaldu ahoz informazio hori Irakurmenaren lanketa amaitutzat jo eta entzumena landu baino lehen.

• Erreportajea kazetaritza-generoko kontakizun mota bat da, errealitatea sakon aztertzea helburu duena. • Erreportajeetan edozein gai jorra daiteke eta bestelako informazio-testuak txerta daitezke.

• Atal honetan elkarrizketa tankerako testu bat entzungo dute ikasleek eta, ondoren, horri buruzko ariketak osatuko dituzte. Horretarako, jakina, behin baino gehiagotan adi-adi entzun beharko dute testua, bertan esaten dena ongi ulertu eta barneratzeko. • Lehen ikastunitate honetan erreportajea eta haren ezaugarriak landuko dira. Elkarrizketan tartekaturik, telebistako dokumental baten atala ageri da, euskara Bigarren Mundu Gerran komunikazio kode sekretu gisa erabili zena dioena.

• Goian aipatutako jarduera egokia da hasierako testua irakurri ostean egiteko. Testua irakurtzen hasi aurretik, alabaina, ezkerraldean ageri diren galderei erantzungo diete • Hitz bakunak, hitz elkartuak eta hitz eratorriak ikasleek. Ariketa ahoz egitea komeni da, ondorengo irakurketa girotzeko asmoz. bereiztea. • Galderak direla-eta, hizkuntza biziei eta hilei buruz ari garela, hizkuntzak ez hiltzeko • Letra larriak zuzen erabiltzea. beharrezkoa zer den eztabaidatu ikasgelan. Mintzatu euskarari buruz eta egun bizi duen • Testu literarioak bereiztea eta haien ezaugarrien berri egoerari buruz. Aurrerago, Euskara gizartean izeneko programan, euskararen sorrerari izatea. buruzko teoriak aztertuko dira eta datozen ikastunitateetan ere geure hizkuntzaren historia laburraren berri izango dute ikasleek. Euskarari buruz mintzatzea atari polita izan daiteke programa horretara heldutakoan ikasgelan esandakoa gogorarazi eta zer-nolako ondare baliotsua dugun ohartzeko.

ERANTZUNAK

• Testua sortu izeneko atalean, taldeka jarri eta erreportaje bat egitea proposatzen zaie ikasleei. Entzumenean erabili den gaia jakingarria denez gero, ikasleek interesa edo jakinmina baldin badute, informazioa bilatzea eta entzumen-testuan aditutakoa osatzeko moduko erreportajea idaztea proposa dakieke. • Erreportajea egiteko orduan, ziurtatu ikasleek kontuan hartzen dituztela testu motaren berezko ezaugarriak eta ariketan emandako jarraibideak.

ERANTZUNAK

TESTUA ULERTU (12. or.)

HIZKUNTZA

1. UNITATEA

Euskara eta espioitza (13. or.)

Irakurmena

1. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. Gramatika: Gramatika. Hizkuntzaren elementuak. Lexikoa: Itsasontziak hizketan. Itasontziaren atalak.baina emakumeei ez zitzaien uzten ira2. • (…), Hitz motak. kurtzen eta idazten ikastea. Gomendioak: Letra larriak noiz erabili. • Hunan eskualdeko emakume nekazariek munduan beste inon sortu ez den hizkuntza sekreLITERATURA tua sortu zuten. Testuak: Ipuin sanskritoa, Kupmanduck. • (…) gurasoen etxea utzi behar izaten zuten, giHomero, Arku-lehiaketa. zon ezezagun batekin bizitzera joateko. Testuingurua: Literaturaren hastapenak. 3. • Nushu izeneko hizkuntza desagertu zen. Testugileak: Konfuzio. Homero. • Emakumeen arteko hizkuntza sekretua zen. • Amek alabei ematen zizkieten ezkon-bizitzarako aholkuak, oihaletan idatziz bilduak. • Nushu hizkuntzaren euskarriak oihalak eta haizemaileak zein 쮿 EGIZU 1 쮿 © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿 23 brodatuak izaten zirelako, emakumeen objektu pertsonalak, alegia. Eta emakumeak beren ondasun eta objektuekin lurperatzen zituzten. • Hizkuntza ofiziala idazten eta irakurtzen ikasi ezin zuten garai hartan, komunikatzeko bidea eman zien eta bizimodua hobetzen ere lagundu zien.

24

18

Komunikazioa

4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea.

Irakurmena: Hizkuntza sekretua, sekretuen hizkuntza. Entzumena: Erreportajea: Euskara eta espioitza. Idazmena: Komunikazioa. Braille alfabetoa. Euskara gizartean: Hizkuntzen jatorria eta hedapena.

Hizkuntza sekretua sekretuen hizkuntza izeneko irakurgaiak, (10.-11. or.) kulturaren balioari buruz hausnartzeko ez ezik, emakumeek historiako zenbait unetan eta munduko zenbait lekutan bizi izandako egoeraz jabetzeko balio du.

쮿 EGIZU 1 쮿 © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea.

IKASTUNITATEAREN ESKEMA

BALIOEN HEZKUNTZA HEZKUNTZA EZ-SEXISTA

B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko.

TESTUA AZTERTU

ENTZUNDAKOA ULERTU (13. or.)

TESTUA SORTU

4. b) Nushu izeneko hizkuntza.

1. Aipatutako lekuak: San Ignazio auzoa, Euskararen etxea, Guadalcanal.

4. Erantzun askea.

5. • Hasieran ageri da informazio hori. Emakume hori nor zen eta zer gertatu zitzaion. • Hirugarren paragrafoan. Emakume txinatarrak nola bizi ziren ageri da bertan. • Bigarren paragrafoan, sarrera gisakoa egin ostean, azaltzen da Nushu hizkuntzaren lehen aipamena. Laugarren paragrafotik aurrera ageri da Nushu hizkuntzari buruzko informazioa. Hizkuntza hori zertan zen, nola hedatu zen, zertarako erabiltzen zen eta zergatik desagertu zen azaltzen da bertan. HAUSNARTU ETA AZALDU 6. Erantzun askea. 7. Erantzun askea.



2. • Telebistako dokumentala ikusten ari dira. • Asiako frontean zeuden soldaduei mezu zifratuak, sekretuak bidaltzeko. • Japoniarrek ez zeukatelako euskararen berririk eta ez zutelako ulertzeko modurik. • Euskal emigratzaileen seme zen kapitain batena, Frank Carranza izenekoarena. • Mezuak ahoz bidaltzeko aukera zegoen, alde bietan soldadu elebidunak egonez gero. Horrela, ez ziren hizkuntza sekretuan idatzi eta irakurri behar, eta denbora asko irabazten zen. • Bada, Japonian ez zelako inoiz euskal emigratzailerik izan seguruenik. 3. • • • • • •

Apurtuta etorri: neka-neka eginda etorri. Zifratu: kodetu. Debekatu: galarazi. Ekin: hasi. Berri izan: berri jakin. Espiatu: zelatatu.


25

GIDOI DIDAKTIKOAK

Komunikatu beharra

GIDOI DIDAKTIKOAK

1

14:36

Página 19

1. UNITATEA Euskara gizartean

Idazmena

Komunikazioa (14.-15. or.)

… eta hitza sortu zen (16.-17. or.)

EDUKIEN ESKEMA

EDUKIEN ESKEMA

• Komunikazioa informazioa transmititzean datza.

• Euskararen sorrerari, jatorriari eta garapenari buruzko teoria asko daude.

• Komuniklazioan elementu hauek parte hartzen dute: igorlea (mezua edo informazioa bidaltzen duena), informazioa (esaten dena), hartzailea (informazioa jasotzen duena) eta kodea (informazioa adierazteko erabili den zeinu-sistema).

• Teoria horietariko baten arabera, euskara munduko alde honetan sortu zen, Afrikatik etorritako Homo Sapiens-Sapiensak hemen kokatzean.

Hizkuntza

• Euskara gizartean izeneko programa honetan, euskal hizkuntzaren nondik norakoak izango ditugu aztergai: euskararen jatorria, inguruko hizkuntzekiko harremanak, bilakaera, erabilera, eta abar. Hasteko, euskararen sorrerari buruzko teoria bat azalduko dugu, Colin Renfrew ingeles adituarena, euskara, beste zenbait hizkuntzekin batera, Homo Sapiens gizakien misterioak Hizkuntzaren europartze prozesuarekin lotzen duena.

• Lehen idazkerak irudi bidezkoak izan ziren. Lehen alfabetoa (letraduna) feniziarrek asmatu zuten.

Gramatika

• Lehen ikastunitate honetan, komunikazio idatziari buruzko informazioa ageri da idazmenari dagokion zatian. Aurrerantzean, alabaina, askotariko testu motak aztertu eta sortzeari ekingo diote ikasleek.

• Komunikatzeko bide berezietan Braille idazkera aipatzen da. Horrezaz gain, modurik izanez gero, mutuek elkarrekin komunikatzeko erabiltzen duten zeinu-sistemari buruzko informazioa bilatzea, zeinu horiek ikastea eta komunikatzeko erabiltzea proposatu ikasleei. • Era berean, komunikazioari eskeinitako unitate honetan, interesgarria izan daiteke idatziaz besteko komunikatzeko moduez mintzatzea. Eskatu ikasleei elkarri informazioa adierazteko erabil daitezkeen erak aipatzeko: keinuak, irudiak, markak (adibidez mendian bidea seinalatzeko egiten direnak), koloreak, Nushuaren tankerako hizkuntza sekretuak (adibidez loreena, haizemaileena…), eta abar. Interesgarria irudituz gero, esan komunikatzeko bide horiei buruzko informazioa sakontzeko.

ARIKETAK (17. or.)

1. Adibidez:

1. 1. Neska bat agur egiten ari da eskuarekin. c) Keinu bidezko komunikazioa.

1. Historiaurreko gizakia aztertzen duen zientzia da.

3. Kartel batean zirkua datorrela irakurri duzu. b) Komunikazio idatzia.

• Hartzailea: informazioa hartzen duena. • Informazioa: adierazten dena, mezua. • Kodea: informazioa adierazteko erabiltzen den zeinu-sistema.

3. Erantzun askea.

3. • Gizaki guztiok gramatika unibertsal bera dugu. Egia.

5. Erantzun askea. 6. a) Ane etxean geratuko da gaur. Gaixorik dago eta ez dauka ezertarako gogorik. Beharbada, bihar etorriko da eskolara.Testua. b) Gaur zinemara joango gara. Esaldia. c) Atzo / mendia / isuri / zeruko. Hitzak. d) D-l-t-k-a-r-n. Hotsak. 7. Erantzun askea.

• Edozein pertsonak hizkuntza bat ikas dezake. Egia. • Ingeles haurrek ingelesa baino ezin dute ikasi. Gezurra. • Hizkuntza burmuinean gauzatzen da. Egia. • Gramatika morfologiaren azpiarloetako bat da. Gezurra.

• Era berean, gramatikaren arloak zein diren ulertzen laguntzeko,aipatu zenbait hitz ikasgelan eta proposatu ikasleei adibideak ematea. Harrigarri hitza esterako, morfologiaren ikuspuntutik begiratuta, hitz eratorria da, erroa eta atzizkia baititu. Semantikaren aldetik, bestalde, harridura sortzen duena esan nahi du. Harrigarri hitza izenondoa da eta, normalean, izenarekin batera ageri da, haren ezaugarriren baten berri emanez, izen-sintagmaren barruan…

4. Erantzun askea.

2. Erantzun askea.


4. Adibidez: • Asto: asmo, asko, aske… • Izar: izan, izen, ezen… • Bete: bere, bero, gero… • Hotz: hots, hats, har… • Datu: damu, dama, dema…

• Gramatika aztertzen ari garen honetan, interesgarria izan daiteke ikasleek dakizkiten hizkuntzen gramatikak konparatzea, guztiek elementu berberak izanik, funtzionamendu aldetik dituzten berezitasunez ohartzeko. Nahikoa izango da hizkuntza horietariko bakoitzean emandako esaldi bana idaztea arbelean (esanahi berekoa), eta bertako elementuak eta haien ordena gain-gainetik aztertzea.

2. Erantzun askea, orrialdeotan azaldutakoan oinarritua.

2. a) 2, b) 3, c) 1.

26

ARIKETAK (21. or.)

1. • Gizaki guztiok elkar ulertzeko konpartitzen duguna. Gramatika unibertsala da, baina hizkuntza partikularrek beren gramatika partikularra dute. • Bai, hizkuntza guztiek dute gramatika. • Bai. • Ez, animaliek ez dute gramatikarik. • Umetan ikasten dira hizkuntzak errazen.

• Hasteko, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, hausnartu eta saiatu bertan ageri diren hiru galderei erantzuten. Galderei erantzun zuzena ematea baino areago, hizkuntzaren ezaugarriei buruz gogoeta egitea da atariko ariketa honen helburua, aurrerago gramatikaren eta hizkuntzaren gainean emango diren azalpenak hobeto ulertzeko.

ERANTZUNAK

2. Amona zoriondu dugu telefonoz. a) Ahozko komunikazioa.

ARIKETAK (19. or.)

2. • Euskaraz (gurasoek euskaraz egiten badiote) eta ingelesez. • Frantsesez. • Italieraz (gurasoek italieraz egiten badiote) eta espainolez. • Euskaraz.

hizkuntzekin lotura estua du eta beste zenbaitentzat, berriz, Kaukaso aldeko hizkuntzekin dago ahaidetua. Laugarren ariketan euskararen jatorriari buruzko teoriak biltzeko eskatzen zaie ikasleei. Goian aipatutakoak eta beste zenbait ageri dira, esate baterako, honako esteka • Lehen ikastunitate honetan hizkuntzarekin zerikusia duten kontzeptu orokorrak azaltzen dira: gramatika zer den, zer-nolako arloak dituen eta hizkuntzaren oinarrizko elementuak zein hauetan: Euskararen jatorriari buruzko teoriak, www.hiru.com eta Euskararen jatorria, diren. www.erabili.com.

LAN-TEKNIKAK

• Igorlea: informazioa ematen duena.

(18.-21.or.)

aspaldiko Iberoen hizkuntza zaharra, penintsula osoan desagertu zena, geure•lurraldean izan Hotsak konbinatuz, hitzak sortzen ditugu; hitzak konbinatuz, esaldiak; eta esaldiak konbinatuz, testuak. ezik. Beste zenbaiten ustez, Iberiar penintsulako hizkuntza ez ezik, Mediterraneo osoan ere • Testua dugu komunikazio-unitaterik osoena. hitz egiten zen hizkuntzaren aztarna dugu euskara. Beste aditu batzuentzat, ordea, Afrikako

ARIKETAK (15. or.) • Komunikazioa: informazioa adierazteko prozesua.

ERANTZUNAK

• Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun ahoz behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak EDUKIEN ESKEMA dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Gizakiok elkar ulertzeko konpartitzen dugunari gramatika esaten diogu. Gramatika hori bat da da, bakarra, • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen unibertsala, eta hizkuntza guztien barnean dago. duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta • Gramatika unibertsala sortzezkoa da; hau da, jaiotzetik datorkigu. Edozein umek edozein hizkuntza ikas arrazoituan aditzera ematen dutela. dezake berez. • Teoria asko izan dira euskararen jatorria dela eta ez dela. Zenbaitek jatorri biblikoa duela • Gramatikak pentsatu izan du, hots, Jainkoak Babelgo dorrean hizkuntzak nahastu zituenenean sortu hizkuntzaren elementuak eta haien funtzionamendua aztertzen ditu. Hiru arlo nagusi ditu: zela, alegia. Teoria horren arabera, Tubalek ekarri zuen Iberiar penintsulara eta morfologia, euskara da sintaxia eta semantika.

• Baliatu aukera idazmenari buruz mintzatzeko ikasleekin. Gogorarazi historia idazmenarekin batera sortu zela eta aipatu guztion artean idazmenaren asmakuntzak ekarri zituen abantailak. Halaber, aipatu ezagutzen dituzuen testu motak eta zein den haien xede nagusia.

ERANTZUNAK

1. UNITATEA

• Gaurko euskararen jatorri den hizkuntzari protoeuskara deritzogu.

• Komunikatzeko, gizakiek keinuak erabili zituzten aurrena; ondoren, ahozko hizkuntza sortu zuten eta geroago, hizkuntza idatzia.

GIDOI DIDAKTIKOAK

31/7/07

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0001-0019.qxd

• Landu hizkuntzaren unitateak ikasleekin batera. Horretarako proposatu hurrengo jarduera egitea. Ikasleak taldeka jarrita, irakasleak hamar hots aukeratuko ditu (hiru bokal eta lau kontsonante, esaterako); talde bakoitzak ahal duen hitz kopuru handiena sortuko du hots 27 horiek konbinatuz, eta gero esaldi laburrez osatutako testutxo labur bat sortuko du (zentzua duena, jakina), aldez aurretik osatutako hitz guztiak erabiliz.


1. UNITATEA

28 ARIKETAK (24. or.) 7. • • • • • •

Itsasontziak hizketan (22.-24. or.) EDUKIEN ESKEMA • Hitz bakunak hitz bakar batez osatuta daudenak dira. • Hitz elkartuak bi hitzez edo gehiagoz osatuta daudena dira. • Hitz eratorriak atzizkia duten hitzak dira.

• Hiztegia lantzeko orrialdeak ikastunitateari dagokion gai nagusiaren inguruan egituraturik daude eta bertan hizkuntzaren alderdi semantikoak eta morfologikoak jorratzen dira. • Lexiko programako orrialdeek egitura hau dute: hasteko, gai nagusiarekin loturiko irakurgai arin bezain motibagarria eskaintzen zaizkie ikasleei eta, ondoren, irakurgaiko lexikoa lantzeko ariketak ageri dira. Hurrengo bi orrialdeetan ere, hizkuntzaren alderdi semantikoak edota morfologikoak lantzen dira eta kasuan kasuko langaiaren ariketak proposatzen. • Kontuan izan testuliburuaren atal honetan maiz erabili beharko dutela ikasleek hiztegia. Hori dela eta, komenigarria izango litzateke hiztegia beti eskura izatea eta haren erabileran trebatzea. • 24. orrialdean, euskaraz dauden hitz motak aztertuko ditugu: bakunak, elkartuak eta eratorriak. Azterketa azalekoa izango da, hitzak hiru multzo horietan sailkatzea baita helburua. Aurrerago ikusiko ditugu banan-banan eta sakonean.

ARIKETAK (23. or.)

1. Itsasoarekin zerikusirik ez duen hitza itsasgarria da. Ariketaren beste zatia egiteko erabili hiztegia. 2. • • • • •

Karibe aldeko hondartzak harea zurikoak dira. Marinelak ohiturik daude uhinen mugimendura. Ostren maskorretan perla ikusgarriak izaten dira. Olatuen aparrak zuriz pintatzen du ur-azala. Iparrorratzak laguntza handia ematen die itsasgizonei.

3. • Agurain barnealdekoa da eta Araban dago. • • • •

Mutriku kostaldekoa da eta Gipuzkoan dago. Hendaia kostaldekoa da eta Lapurdin dago. Mundaka kostaldekoa da eta Bizkaian dago. Itsasondo barnealdekoa da eta Gipuzkoan dago. • Lizarra barnealdekoa da eta Nafarroan dago. • Usurbil barnealdekoa da eta Gipuzkoan dago. • Izaba barnealdekoa da eta Nafarroan dago.

30

8. • Kalatxoriak portuen inguruan ibili ohi dira hegaka. • Joanes Suhigaratxipi itsaslapurrak hirurehun ingeles itsasontzi harrapatu zituen. • Lanpernak errazago hartzeko, itsasbehera denean joan behar da. • Aitorrek ontziolan itsasontziak konpontzen eta egiten ditu.

Itsas lilipa - botanika. Itsaskirria - metereologia. Itsas pintura - artea. Itsas izarra - zoologia. Itsaslabarra - geologia. Itsaso Gorria - geografia.

9. Erantzuna, hurrengo ariketarekin batera. 10. • • • • • • • • •

Logela: elkartua; lo + gela; E. Sarbidea: elkartua; sar(tu) + bidea; I. Eskailera: bakuna; H. Lanpara: bakuna; B. Egongela: elkartua; egon + gela; D. Langela: elkartua; lan + gela; F Biltegia: eratorria; bil(du) + tegi; G. Haize-orratza: elkartua; haize + orratza; A. Eskudela; bakuna; C.

1. UNITATEA

Literatura

ERANTZUNAK ARIKETAK (26. or.)

Literaturaren hastapenak

Gomendioak

• Literatura eder-asmoz edo arte-kezkaz eginiko lana da.

Letra larriak noiz erabili (25. or.)

• Literaturaren lehen adierazpenak ahozkoak izan ziren. Literatura idatzia, beraz, ahozko literatura baino berriagoa da.

2. Erantzun askea.

EDUKIEN ESKEMA

• Munduan ez da egon eta ez dago literatura bakarra. Hala ere, nahiz eta literatura bakoitzak berezko izaera izan, guztietan badira ardatz gisakoak diren gai batzuk.

Kupmanduck (26.-29. or.)

• Letra larrien erabilera lantzeko asmoz, testuliburuan proposatzen diren ariketz gain, Euskal Herriko paisaia ederrenetarikoa da Auritzeko diktaketak egin daitezke. Diktaketarako testuak edozein iturritik har daitezke: literaturako zelai zabala. Zein leku zoragarria! Dena belardi liburuak, artikuluak, testuliburuetako pasarteak… ederrez estalia, behi zuri eta behorrez beteak, larretoki aberatsetan bazkatzen direnak udaberritik udazkeneraino.

1. Erantzun askea. 2. Erantzun askea. Ikasle bakoitzak bere datuekin osatuko du txartela.

ARIKETAK (31. or.)

1. Sentimenduak, nahiak, premiak, informazioa…

3. • Testuan ez da haren izenik ageri, haren ahotsa entzuten dela baino ez da esaten (Off). Badirudi aurkezlea edo dela hizketan ari dena. • Ikusleei. • Antzoki batean edo. • Euskaraz.

3. Txiki-txikitan ikasten dugu, umetan. 4. • Morfologia: hitzen forma. • Sintaxia: hitzen antolaketa. • Semantika: hitzen esanahia.

2. Erantzun askea.

5. Hotsak, hitzak, esaldiak, testuak.

3. Entzumen-ariketa.

6. Erantzun askea.

4. • Kazetari batzuk. • Petrolioari buruzko erreportajea egitera.

7. • Literatura-testua da. Kontakizun baten zatia dirudi eta xehetasun asko ematen ditu pertsonaia bati buruz. Perpaus bakar batean ematen dira xehetasun guzti horiek, hizkera landua da. • Lehen klaseko erretzaile-bagoi baten bazterrean, Mr. Justice Wargrave, epailetzatik erretiratu berria, arretaz ari zen The Times-ko politika-saila irakurtzen, zigarro bat erretzen zuen artean.

• Greziako eta Erromako literatura era samur eta entretenigarrian ezagutarazteko, interesgarria izan daiteke sasoiko ipuin mitologikoak bildu eta ikasgelan kontatzea. Horretarako modua izanez gero, ikasleei eska dakieke ipuin horiek bilatzeko, biltzeko eta ikaskideei kontatzeko. • Testugileak direla-eta, mendebaldeko literatura klasikoan badira egile ezagun asko, hala nola, Esopo, Sofokles, Safo, Julio Zesar, Ovidio, Virgilio… Bilatu haiei buruzko informazioa guztion artean eta aurkeztu ikasgelan. Era berean, ikastunitatean aztertutako egileak sakonago landu nahi izanez gero, proposatu ikasleei haiei buruzko informazio zehatzagoa bilatzea.

32

ARIKETAK (30. or.)

2. Gramatika behar dugu.

• Munduko lehen literaturak direla-eta, ikasleek sankritoz idatzitako ipuinak ezagutzeko, jo Panchatantra izeneko bildumara eta aukeratu bertako ipuinen bat ikasgelan irakurtzeko. Oso erraza da interneten bertako ipuinak aurkitzea, azken batean bilduma hori munduko garrantsitsuenetarikoa baita, eta bertako istorioak literatura guztietara zabaldu baitira. 31


• Penelope da pertsonaia nagusia. • Jainkosa bat delako protagonistetako bat.

ERANTZUNAK

Auñamendi entziklopedia (moldatua)

• Literaturaren eginkizunari eta definizioari dagokionez, ziurtatu ikasle guztiak literatura-testuak bereizteko gai direla. Proposatu gogoko dituzten literatura-lanak aipatzea eta ikasgelara ekartzea, pasarteren bat edo beste irakurtzeko.

• Mattinek Bakioko Udalean egiten du lan. Bertako alkatea da. • Etxean Argia aldizkaria erosten dugu.

• Penelope (Ulisesen emaztea) eta Atena jainkosa.

5. Erantzun askea

Gaitasunak aztergai

ENRIKE ZUBIRI «MANEZAUNDI», Paisaiak (moldatua)

3. • Joan den udan Sahara basamortuan barrena ibili ginen.

3. • Konfuziok Klasiko Txikiak idatzi zituen. Egia. • Konfuzio olerkaria izan zen. Gezurra. • Homerori buruzko datu gehienak ez dira oso fidagarriak. Egia. • Iliada eta Odisea bertsoz paratuta daude. Egia. 4. Laburpena, erantzun askea.

Auritz. Nafarroako udalerria, Urrobi ibaiaren ondoan, Ortzantzurieta, Girizu eta Mendixuri mendien magaleko lautadan kokatua. Hirigunean, leihoetan eta ertzetan harlanduz luzituriko etxeak ugaltzen dira, teila lauez eraikitako lau aldetako teilatuak dituztenak.

Gero zelaiElkarhura, dena inguratua da mendi oihantsuez, • Gaur goizean Euskal Herriko Pilotazaleen teetako ordezkariak elkartu dira.eta erdi-erdian Auritzeko herri polit eta garbia, Teilatuak xut-xutak dira, elurrak • Errege-eguna oso egun berezia bospasei izaten daostaturekin. haur jausarzteko. guztientzat, opariak jasotzen baitituzte.

ARIKETAK (25. or.)

2. Literaturako testuak hasieran ahoz zabaldu ziren. Hala ere, literatura idatziak ez zuen ahozko literatura desagerrarazi, besteak beste guztiek ez zekitelako idazten eta irakurtzen.

ARIKETAK (29. or.) 1. Literatura-testuak eder-asmoz eginak daude eta hitz edo hizkera landuaren bitartez, gizakion sentipen eta sentimenduak adieraztea dute xede nagusia.

• Literaturaren hastapenei buruz arituko garen unitate honetan bi testu proposatzen dira, irakurtzeko eta aztertzeko. Lehena, Kupmanduck izenekoa, sanskritoz idatzitako ipuin zaharra da. Bestea, Arku-lehiaketa, Homero greziar idazle ospetsuaren Odisea epopeiaren bertsio bat da.

• Gomendioak izeneko atal honen helburua euskara, ahoz zein idatziz, zuzen erabiltzeko jarraibideak eta arauak ematea da. Batzuetan, Euskaltzaindiaren gomendio eta arauen berri • Literatura-testuen ezaugarriez jabetzeko, proposatu honako testu biak alderatzea eta bakoitzaren ezaugarriak aipatzea: azalduko da hemen, bestetan, ordea, sarritan egiten ditugun akats eta erdarakadak zuzentzeko arau gramatikalak azalduko dira.


29


1. • Putzu baten barruan bizi diren igelak. • Ez. Bada igel gazte bat legeak hausteko prest dagoena, nolabait. Putzuko ontzia arriskua iruditu beharrean, putzutik ateratzeko aukera aparta iruditzen zaio. • Guztiak alde egingo ote duten beldur dira. • Zoragarria, barrukoarekin alderatuz.

ERANTZUNAK

6. • Sardina bat lan, sardina bat jan: Egindako lanaren araberakoa da lortuko dugun saria. • Amuarraina amutik eta arkumea larrutik: Bakoitzak bere heldulekua dauka harrapatzeko. • Marinelaren emaztea, goizean senardun, arratsaldean alargun: Leku arriskutsuan lanean diharduenari ezbeharra gerta dakioke.


EDUKIEN ESKEMA

4. • ITSASOKOAK: lanperna, olagarroa, lupia, izkira, erreboiloa, karramarroa. • ITSASONTZIKOAK: popa, aingura, branka, bizkarra, eskotilla, masta. • LEHORREKOAK: arrandegia, ontziola, portua, kaia, arrain-saltzailea, itsasargia. 5. • • • • • •

• Neska horrek belaontzian egin du munduaren itzulia. • Bidasoa ibaian amuarrain ederrak hazten dira.

• Letra larriak testuen hasieran eta puntuen ondoren erabiltzen dira, eta baita izen berezietan ere, hots, pertsona eta leku izenetan, izen ofizial osoetan, egun handien eta jaiegunen izenetan eta aldizkari zein egunkarien izenetan.


Ontzi + ola: ontziola. Bela + ontzi: belaontzi. Itsaso + lapur: itsaslapur. Itsaso + behera: itsasbehera. Kala + txori: kalatxori. Amu + arrain: amuarrain.

GIDOI DIDAKTIKOAK

Lexikoa

GIDOI DIDAKTIKOAK

• Antzeko ariketa bat ere egin daiteke, ahozkoa. Eskatu ikasle bati hitz bat esateko eta hurrengoari hitz horrekin elkar daitekeen beste bat aipatzeko, esaldi bat sortzen joateko asmoz. Adibidez: gizona / etxera / joan / da. Hurrengo ikasleak beste esaldi bati eman beharko dio hasiera eta horrela, banan-banan, ikasle guztien artean zentzua duen testu bat sortu arte. Bien bitartean, irakasleak ikasleek esandako esaldi guztiak idatziko ditu, eta amaitzean testua oso-osorik irakurriko du.

• Plano batzuk atera zituztelako. • Tratu ona jasan zuten. • Kazetari atzerritarrek debekatuta zeukaten petrolioarekin zerikusia zuten guneetan irudiak hartzea, interes nazionaleko eremua zirelako eta estatubatuarrek irudiak leku haiek bonbardatzeko erabiliko zituztela pentsatzen zutelako. • Iranen. 5. Erantzun askea.


33


Ortografia eta ariketak Letra larriak

Alfabetoa

NOIZ ERABILI

EUSKAL ALFABETOA

Euskaltzaindiaren irizpideen arabera, hona hemen noiz erabiliko diren letra larriak:

• Hona hemen euskal alfabetoaren zerrenda:

A B (C) D E F G H I

a b ze de e efe ge hatxe i

J K L M N Ñ O P (Q)

iota ka ele eme ene eñe o pe ku

R S T U (V) (W) X (Y) Z

• Testu baten hasieran eta puntuaren ondoren.

erre ese te u ube ube bikoitza ixa i grekoa zeta

• Pertsona eta animalien izenetan, izengoitietan eta deituretan. AdibidezG

Eneritz Arrue, Izarne jatetxea, Pintto txakurra, Axular…

AdibidezG

Aita Santua, Lehendakaria, Nafarroako Erregea…

• Koadroan letra bikoitzak agertu ez arren, euskaraz askotan erabiltzen ditugu; letra bikoitz horietako batzuk hitzei enfasia edo indarra emateko erabiltzen ditugu. ll: Pello… tx: txiki, txakur…

rr: arropa, herria… ts: atsotu…

tt: pottoka, ttipi, kitto…

Askotan «tt», «dd», «ll» eta «tx» kontsonante bikoitzak balio txikigarria emateko erabiltzen dira.

AdibidezG

Habe aldizkaria, Berria egunkaria…

• Astronomian, planeta, izar eta konstelazio izenetan.

itsaso: [itxaso]

sagu: [xagu]

AdibidezG AdibidezG

itsusi: [itxusi]

AdibidezG

Nobel saria, Egizu 1, Urrezko Maskorra…

• Hala ere, bertan ere saltzen omen

• Aitak ez

botilla

botila

ikurrina

ikurriña

gaisoa

gaixoa

otsaila

otsailla

2. Irakurri testutxo hau eta zuzen ahoskatu.

Apirila zen eta kanpoan giro ederra zegoen. Maddik itsasoko uhinak entzuten zituen bere gelatik. Hiru egun zeramatzan gaixorik ohean etzanik eta nahiko aspertuta zegoen. Amak pertsianak bajatu zituen eta gela ilun samar zegoen. Orduan, kanpoko ateko txirrinak jo zuen eta Anttonen ahotsa entzun zuen.

162

3. Idatzi hurrengo hitzen ahoskera:

• • • • • •

bonbilla: engainatu: bilatu: gaixo: baina: samar:

• Zu ez

.

ARIKETAK

. . . . .

• Nik ez

1. Aukeratu Gipuzkoako sei herriren izenak eta

adierazi nola esaten zaien bertakoei. AdibidezG Mutiloa-mutiloar

2. Irakurri zutabeetako hitzak eta markatu zuzen 4. Hurrengo hizkiak edo letrak konbinatuz, osatu

hamar euskal hitz eta idatzi nola ahoskatzen diren. a ñ d

g h t

AdibidezG erpina:

r s i

e f l

erpiña

쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

o z p

u k n

idatzita daudenak. ilargia

aberri eguna

lehendakaria

Lurra

Arrese

Mediterraneo itsasoa

Peru abarka

Legebiltzarra

tartalo

Euskadiko iparraldean

du.

dituzte.

dituzue.

dituzte.

diezue.

• Ahapaldi horiei guk hitz bat kenduko... zaio.

aitarekin.

diegu.

• Berba horiek guk hor jarri ahal...

palomitak guk eraman, debekatuta dagoelako.

• Zuk eramango

zuzen idatzita dagoena.

diote.

gu eraman.

• Filma amaitzean hurbilduko

• Haiek gu ez

1. Aukeratu hurrengo hitz bikoteetatik euskaraz

diezue.

• Zuek aldizkariotako pertsonaiak ondo ezagutzen...

zinera joateko.

• Baina gure amak ezin • Ezin

diote.

dituzue.

• Normalean, gai-jartzaileek gaiak asmatu egiten...

• Zuek haiei instituko oharra erakutsiko...

• Ni lehen Edurekin geratu

ARIKETAK

guiskia

du.

• Bertsolari horrek gaia ahaztu...

(nor / nor nork).

Lurra, Eguzkia, Saturno, Kasiopea…

ARIKETAK

ADITZA: INDIKATIBOA ORAINALDIAN

• Haiek irakasleari bere liburua eskatu...

2 Jarri aditz egokia:

Maiatzaren Lehena, Eguberri, Aste Santu…

• Sarien izenetan eta liburuen eta artelanen izenburuetan.

whiskya

entrenatzaileari.

baina, hori da zure lekua? Izarra Kultur Elkartea, Gernikako Udala, Ertzaintza, Legebiltzarra, Euskara Zerbitzua, Ajuria Enea, • Amak hor eseri umea eta lasai-lasai joan da. Udaltzaingoa, Herrizaingo saila… Baina: kultur elkarteetan, gure udaletan, bi ertzain… • Zeukan diru guztia lapurtu bart. • Zientzien eta ikasgaien izenetan. • Langile batzuek aizkorak zaku horretan sartu . AdibidezG Historia, Matematika, Literatura, Medikuntza… Baina: oso trebea naiz literaturan. • Horiek zuri ez gertatutako guztia kontatu. • Aldizkari eta egunkari izenetan. • Entzute handiko egunetan eta erlijio jaietan.

2. FITXA

1 Lotu aditz egokiarekin:

nor, entrenatzaileak ala jokalariak? Laudio, Euskal Herria, Deba ibaia, Ekialde Urruna, Hirugarren Mundua… Baina: laudiotar, • Zeinek jo euskaldun… • Orain nik ohartxo bat idatziko irakasleari den-dena azaltzeko.

• Mendebaldeko euskalkietan «in» eta «il» kontsonante taldeak [ñ] eta [ll] ahoskatzen dira. AdibidezG oiloa: [olloa] ozpina: [ozpiña] urtarrila [urtarrilla] irina: [iriña]

[ixilik]

egia osoa kontatu.

AdibidezG

• Antzera gertatzen da «is» eta «its» taldeekin, [x] eta [tx] ahoskatzen baitira: AdibidezG isilik:

1

zure urtebetzera aurten?

• Haiek niri oraingoan ez

• Izen ofizial osoetan: erakunde, elkarte eta egoitza ofizialetan. Eta horietatik sortutako batzordeen izenetan. • Aizu, barkatuko

New Jersey, Colorado…

dd: Maddi, Maddalen… tz: mintzatu, zintz…

AdibidezG

• Nor gonbidatu

ORTOGRFIA

AdibidezG

ARIKETAK


• Futbolari horrek partida hasieran ostikoa eman

• Estatu, herri, herrialde eta geografiako izenetan. • Parentesi arteko letrak ez dagozkio euskal alfabetoari, baina beste hizkuntzetako hitzak idazteko beharrezkoak dira.

1. FITXA

(nor-nork / nor-nori-nork)

Basajaun, Mari, Olentzero, Zeus, Kronos…

• Pertsona bakarra adierazten duten kargu eta tituluak bakarrik doazenean. AdibidezG

1

1 Hutsuneak bete, aditz egokia erabiliz:

• Mitologiako izakien izenetan.

diegu.

gozokiak.

ditugu.

• Olerki horiei zerbait falta...

etxera eramango.

dizkie.

? ezezagunak kotxean ekartzen.

zaie.

• Hori egiteko zuk tekla hori sakatu beharko...

horretaz konturatu?

duzu.

inoiz ezezagun bat gure kotxean ikusi.

diozu.

• Liburu horri lizuna atera... zaie.

3 Inguratu aukera zuzena: (nor-nori / nor-nori-nork). mundu osoko parlamentuetan interpreteak dabiltza, • Nori ahaztuko (zaio/dio) bihar baloia ekartzea? baina ez duzue inon aurkituko ernest agirre "agirretxu" bezalako tipo xelebrerik. hego irlandan jaio zen eta • Hurrengoan nik zuri ez (zaizu/dizut) bideojoko hori utziko. literaturan lizentziatu zen, shakespeare saria lortu Eguraldi txarrak plana zapuztu (digu/zaigu) guri. zuen bere bigarren liburuarekin when the txoriak• falls

zaio.

3. Jarri letra larria behar den tokietan.

2 Hutsuneak bete:

• Txerrizalea txerrikumeei hurbildu • Arratoiek zenbait gaixotasun transmititzen

to the itsasora. bruselara joan zen eta europako • Haiei futboleko kromoak putzuan erori (zaizkie/dizkie). batasunaren egoitzan lortu zuen lana; eta han dabil • Gaur amari loreak eraman (zaizkit/dizkiot) nik. sei-zazpi hizkuntzatatik ingelesera itzultzen. • Pilota errekara jausi (zaie/die) umeei. harrigarriena da, berak ingelesez eta euskaraz baino ez dakiela eta ez dela inor konturatu. • Karta horiekin ez (zaigu/diguzu) irabaziko.


harrapatzeko.

• Baso horretako katagorriei jende asko hurreratzen

• Tukanek elkarri baiak pasatzen

• Plastilinaz egindako irudiari zulo batzuk egin behar (dizkiogu/zaizkigu).

163

.

mokotik mokora.

• Burruntziaren bizitzak aste batzuk baino ez

irauten.

• Puma emeak ernaldiaren ondoren arrari ez

uzten hurbiltzen.

• Kameleoiak intsektuak harrapatu eta oso-osorik irensten

• Nahi izanez gero, hemen dudana trukatuko (zaizu/dizut).

• Buztana galtzen badu, arrabioari berehalaxe hazten


. gizakiei.

• Narrasti harrapariek harrapakin handiagoei ere eraso egiten

. beste bat.

183



185

19

835026 _ 0020-0033.qxd

27/7/07

13:15

Página 20

27/7/07

13:15

Página 21

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0020-0033.qxd

835026 _ 0020-0033.qxd

1

27/7/07

13:15

Página 22

Komunikatu beharra


HIZKUNTZA

• Erreportajearen ezaugarriak zein diren jabetzea eta lantzea. • Komunikazioa eta bertako elementu nagusiak aztertzea. • Munduko hizkuntzen eta euskararen jatorriaz eta hedapenaz diharduten teoriak aztertzea.

• • • •

Hizkuntzaren unitateak aztertzea eta bereiztea. Gramatika zer den jakitea. Hitz bakunak, elkartuak eta eratorriak bereiztea. Letra larrien erabilera lantzea.

LITERATURA • Literatura zer den aztertzea eta hastapenen berri izatea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • • •

Erreportajea. Komunikazioa eta bertako elementu nagusiak. Munduko hizkuntzak eta euskara: jatorria eta hedapena. Gramatika: definizioa eta atalak. Hizkuntzaren unitateak: hotsak, hitzak, esaldiak eta testuak. Hitz bakunak, hitz elkartuak eta hitz eratorriak. Letra larriak. Literatura: definizioa, hastapenak eta lehen egile ezagunak.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Erreportajea idaztea. Komunikazioaren elementuak bereiztea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta hitz motak bereiztea. Letra larriei dagozkien arauak aplikatzea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• • • •

Hizkuntza komunikatzeko bide gisa baloratzea. Komunikatzeko bideekiko interesa izatea. Geure hizkuntza ez ezik, munduko gainerako hizkuntzak baloratzea. Bai ahoz eta baita idatziz ere zuzen jarduteko ardura izatea.

BALIOEN HEZKUNTZA HEZKUNTZA EZ-SEXISTA

22

Hizkuntza sekretua sekretuen hizkuntza izeneko irakurgaiak, (10.-11. or.) kulturaren balioari buruz hausnartzeko ez ezik, emakumeek historiako zenbait unetan eta munduko zenbait lekutan bizi izandako egoeraz jabetzeko balio du.


27/7/07

13:15

Página 23

1. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNA 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Gramatikak aztertzen dituen hizkuntzaren atalak ezagutzea. – Hizkuntzaren unitateak bereiztea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Komunikazioarekin zerikusia duten hitzak ezagutzea eta lantzea. – Hitz bakunak, hitz elkartuak eta hitz eratorriak bereiztea. • Zuzentasun-gaitasuna – Letra larriak noiz erabili jakitea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Kultura gorde eta transmititu beharreko ondare gisa baloratzea. – Euskal hizkuntza eta munduko gainerako hizkuntzak baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Komunikazio egoera desberdinetan parte hartzen duten elementuak bereiztea. • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Gramatikaren eginkizuna eta atalak zein diren jakitea. • Hizkuntzaren elementuak, txikienetik handienera, ezagutzea.

• Hitz bakunak, hitz elkartuak eta hitz eratorriak bereiztea. • Letra larriak zuzen erabiltzea. • Testu literarioak bereiztea eta haien ezaugarrien berri izatea.

IKASTUNITATEAREN ESKEMA KOMUNIKAZIOA

HIZKUNTZA

Irakurmena: Hizkuntza sekretua, sekretuen hizkuntza. Entzumena: Erreportajea: Euskara eta espioitza. Idazmena: Komunikazioa. Braille alfabetoa. Euskara gizartean: Hizkuntzen jatorria eta hedapena.

Gramatika: Gramatika. Hizkuntzaren elementuak. Lexikoa: Itsasontziak hizketan. Itasontziaren atalak. Hitz motak. Gomendioak: Letra larriak noiz erabili.

LITERATURA Testuak: Ipuin sanskritoa, Kupmanduck. Homero, Arku-lehiaketa. Testuingurua: Literaturaren hastapenak. Testugileak: Konfuzio. Homero.


23

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0020-0033.qxd

835026 _ 0020-0033.qxd

27/7/07

13:15

Página 24

Komunikazioa Irakurmena Hizkuntza sekretua, sekretuen hizkuntza (10.-12. or.) • Komunikazioaren inguruan egituratutako ikastunitate honi hasiera emateko, Nushu izeneko hizkuntza jada galduari buruzko testu bat ageri da. Hizkuntza sekretu horri buruzko informazioa ez ezik, emakumeek Txinan jasandako bizimoduari buruzko informazioa ere biltzen da bertan. Txinakoa geurearen oso bestelako kultura izanik, hari buruzko informazioa bilatu eta ikasgelan azaltzea merezi du. Hori horrela izenik, galdetu ikasleei Txinari eta bertako ohiturei buruz zerbait ote dakiten. Komentatu ikasgelan neska-mutilek jada dakizkiten datuak eta eskatu taldeka informazio gehiago bilatzeko (gastronomiari buruzkoa, arteari buruzkoa, historiari buruzkoa, emakumeei buruzkoa…). Azaldu ahoz informazio hori Irakurmenaren lanketa amaitutzat jo eta entzumena landu baino lehen. • Goian aipatutako jarduera egokia da hasierako testua irakurri ostean egiteko. Testua irakurtzen hasi aurretik, alabaina, ezkerraldean ageri diren galderei erantzungo diete ikasleek. Ariketa ahoz egitea komeni da, ondorengo irakurketa girotzeko asmoz. • Galderak direla-eta, hizkuntza biziei eta hilei buruz ari garela, hizkuntzak ez hiltzeko beharrezkoa zer den eztabaidatu ikasgelan. Mintzatu euskarari buruz eta egun bizi duen egoerari buruz. Aurrerago, Euskara gizartean izeneko programan, euskararen sorrerari buruzko teoriak aztertuko dira eta datozen ikastunitateetan ere geure hizkuntzaren historia laburraren berri izango dute ikasleek. Euskarari buruz mintzatzea atari polita izan daiteke programa horretara heldutakoan ikasgelan esandakoa gogorarazi eta zer-nolako ondare baliotsua dugun ohartzeko.

ERANTZUNAK TESTUA ULERTU (12. or.)

TESTUA AZTERTU

1. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa.

4. b) Nushu izeneko hizkuntza.

2. • (…), baina emakumeei ez zitzaien uzten irakurtzen eta idazten ikastea. • Hunan eskualdeko emakume nekazariek munduan beste inon sortu ez den hizkuntza sekretua sortu zuten.

5. • Hasieran ageri da informazio hori. Emakume hori nor zen eta zer gertatu zitzaion. • Hirugarren paragrafoan. Emakume txinatarrak nola bizi ziren ageri da bertan.

• (…) gurasoen etxea utzi behar izaten zuten, gizon ezezagun batekin bizitzera joateko. 3. • Nushu izeneko hizkuntza desagertu zen. • Emakumeen arteko hizkuntza sekretua zen. • Amek alabei ematen zizkieten ezkon-bizitzarako aholkuak, oihaletan idatziz bilduak. • Nushu hizkuntzaren euskarriak oihalak eta haizemaileak zein brodatuak izaten zirelako, emakumeen objektu pertsonalak, alegia. Eta emakumeak beren ondasun eta objektuekin lurperatzen zituzten. • Hizkuntza ofiziala idazten eta irakurtzen ikasi ezin zuten garai hartan, komunikatzeko bidea eman zien eta bizimodua hobetzen ere lagundu zien.

24

• Bigarren paragrafoan, sarrera gisakoa egin ostean, azaltzen da Nushu hizkuntzaren lehen aipamena. Laugarren paragrafotik aurrera ageri da Nushu hizkuntzari buruzko informazioa. Hizkuntza hori zertan zen, nola hedatu zen, zertarako erabiltzen zen eta zergatik desagertu zen azaltzen da bertan. HAUSNARTU ETA AZALDU 6. Erantzun askea. 7. Erantzun askea.


27/7/07

13:15

Página 25

1. UNITATEA Entzumena Euskara eta espioitza (13. or.) EDUKIEN ESKEMA • Erreportajea kazetaritza-generoko kontakizun mota bat da, errealitatea sakon aztertzea helburu duena. • Erreportajeetan edozein gai jorra daiteke eta bestelako informazio-testuak txerta daitezke.

• Atal honetan elkarrizketa tankerako testu bat entzungo dute ikasleek eta, ondoren, horri buruzko ariketak osatuko dituzte. Horretarako, jakina, behin baino gehiagotan adi-adi entzun beharko dute testua, bertan esaten dena ongi ulertu eta barneratzeko. • Lehen ikastunitate honetan erreportajea eta haren ezaugarriak landuko dira. Elkarrizketan tartekaturik, telebistako dokumental baten atala ageri da, euskara Bigarren Mundu Gerran komunikazio kode sekretu gisa erabili zena dioena. • Testua sortu izeneko atalean, taldeka jarri eta erreportaje bat egitea proposatzen zaie ikasleei. Entzumenean erabili den gaia jakingarria denez gero, ikasleek interesa edo jakinmina baldin badute, informazioa bilatzea eta entzumen-testuan aditutakoa osatzeko moduko erreportajea idaztea proposa dakieke. • Erreportajea egiteko orduan, ziurtatu ikasleek kontuan hartzen dituztela testu motaren berezko ezaugarriak eta ariketan emandako jarraibideak.

ERANTZUNAK ENTZUNDAKOA ULERTU (13. or.)

TESTUA SORTU

1. Aipatutako lekuak: San Ignazio auzoa, Euskararen etxea, Guadalcanal.

4. Erantzun askea.

2. • Telebistako dokumentala ikusten ari dira. • Asiako frontean zeuden soldaduei mezu zifratuak, sekretuak bidaltzeko. • Japoniarrek ez zeukatelako euskararen berririk eta ez zutelako ulertzeko modurik. • Euskal emigratzaileen seme zen kapitain batena, Frank Carranza izenekoarena. • Mezuak ahoz bidaltzeko aukera zegoen, alde bietan soldadu elebidunak egonez gero. Horrela, ez ziren hizkuntza sekretuan idatzi eta irakurri behar, eta denbora asko irabazten zen. • Bada, Japonian ez zelako inoiz euskal emigratzailerik izan seguruenik. 3. • • • • • •

Apurtuta etorri: neka-neka eginda etorri. Zifratu: kodetu. Debekatu: galarazi. Ekin: hasi. Berri izan: berri jakin. Espiatu: zelatatu.


25

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0020-0033.qxd

835026 _ 0020-0033.qxd

27/7/07

13:15

Página 26

Idazmena Komunikazioa (14.-15. or.) EDUKIEN ESKEMA • Komunikazioa informazioa transmititzean datza. • Komuniklazioan elementu hauek parte hartzen dute: igorlea (mezua edo informazioa bidaltzen duena), informazioa (esaten dena), hartzailea (informazioa jasotzen duena) eta kodea (informazioa adierazteko erabili den zeinu-sistema). • Komunikatzeko, gizakiek keinuak erabili zituzten aurrena; ondoren, ahozko hizkuntza sortu zuten eta geroago, hizkuntza idatzia. • Lehen idazkerak irudi bidezkoak izan ziren. Lehen alfabetoa (letraduna) feniziarrek asmatu zuten.

• Lehen ikastunitate honetan, komunikazio idatziari buruzko informazioa ageri da idazmenari dagokion zatian. Aurrerantzean, alabaina, askotariko testu motak aztertu eta sortzeari ekingo diote ikasleek. • Baliatu aukera idazmenari buruz mintzatzeko ikasleekin. Gogorarazi historia idazmenarekin batera sortu zela eta aipatu guztion artean idazmenaren asmakuntzak ekarri zituen abantailak. Halaber, aipatu ezagutzen dituzuen testu motak eta zein den haien xede nagusia. • Komunikatzeko bide berezietan Braille idazkera aipatzen da. Horrezaz gain, modurik izanez gero, mutuek elkarrekin komunikatzeko erabiltzen duten zeinu-sistemari buruzko informazioa bilatzea, zeinu horiek ikastea eta komunikatzeko erabiltzea proposatu ikasleei. • Era berean, komunikazioari eskeinitako unitate honetan, interesgarria izan daiteke idatziaz besteko komunikatzeko moduez mintzatzea. Eskatu ikasleei elkarri informazioa adierazteko erabil daitezkeen erak aipatzeko: keinuak, irudiak, markak (adibidez mendian bidea seinalatzeko egiten direnak), koloreak, Nushuaren tankerako hizkuntza sekretuak (adibidez loreena, haizemaileena…), eta abar. Interesgarria irudituz gero, esan komunikatzeko bide horiei buruzko informazioa sakontzeko.


LAN-TEKNIKAK

1. Adibidez:

1. 1. Neska bat agur egiten ari da eskuarekin. c) Keinu bidezko komunikazioa.

• Komunikazioa: informazioa adierazteko prozesua. • Igorlea: informazioa ematen duena. • Hartzailea: informazioa hartzen duena. • Informazioa: adierazten dena, mezua. • Kodea: informazioa adierazteko erabiltzen den zeinu-sistema.

2. Amona zoriondu dugu telefonoz. a) Ahozko komunikazioa. 3. Kartel batean zirkua datorrela irakurri duzu. b) Komunikazio idatzia. 2. Erantzun askea.

2. a) 2, b) 3, c) 1.

26


27/7/07

13:15

Página 27

1. UNITATEA Euskara gizartean … eta hitza sortu zen (16.-17. or.) EDUKIEN ESKEMA • Euskararen sorrerari, jatorriari eta garapenari buruzko teoria asko daude. • Teoria horietariko baten arabera, euskara munduko alde honetan sortu zen, Afrikatik etorritako Homo Sapiens-Sapiensak hemen kokatzean. • Gaurko euskararen jatorri den hizkuntzari protoeuskara deritzogu.

• Euskara gizartean izeneko programa honetan, euskal hizkuntzaren nondik norakoak izango ditugu aztergai: euskararen jatorria, inguruko hizkuntzekiko harremanak, bilakaera, erabilera, eta abar. Hasteko, euskararen sorrerari buruzko teoria bat azalduko dugu, Colin Renfrew ingeles adituarena, euskara, beste zenbait hizkuntzekin batera, Homo Sapiens gizakien europartze prozesuarekin lotzen duena. • Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun ahoz behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Teoria asko izan dira euskararen jatorria dela eta ez dela. Zenbaitek jatorri biblikoa duela pentsatu izan du, hots, Jainkoak Babelgo dorrean hizkuntzak nahastu zituenenean sortu zela, alegia. Teoria horren arabera, Tubalek ekarri zuen Iberiar penintsulara eta euskara da aspaldiko Iberoen hizkuntza zaharra, penintsula osoan desagertu zena, geure lurraldean izan ezik. Beste zenbaiten ustez, Iberiar penintsulako hizkuntza ez ezik, Mediterraneo osoan ere hitz egiten zen hizkuntzaren aztarna dugu euskara. Beste aditu batzuentzat, ordea, Afrikako hizkuntzekin lotura estua du eta beste zenbaitentzat, berriz, Kaukaso aldeko hizkuntzekin dago ahaidetua. Laugarren ariketan euskararen jatorriari buruzko teoriak biltzeko eskatzen zaie ikasleei. Goian aipatutakoak eta beste zenbait ageri dira, esate baterako, honako esteka hauetan: Euskararen jatorriari buruzko teoriak, www.hiru.com eta Euskararen jatorria, www.erabili.com.


4. Erantzun askea.

1. Historiaurreko gizakia aztertzen duen zientzia da. 2. Erantzun askea, orrialdeotan azaldutakoan oinarritua. 3. Erantzun askea.


27

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0020-0033.qxd

835026 _ 0020-0033.qxd

27/7/07

13:15

Página 28

Hizkuntza Gramatika Hizkuntzaren misterioak (18.-21.or.) EDUKIEN ESKEMA • Gizakiok elkar ulertzeko konpartitzen dugunari gramatika esaten diogu. Gramatika hori bat da da, bakarra, unibertsala, eta hizkuntza guztien barnean dago. • Gramatika unibertsala sortzezkoa da; hau da, jaiotzetik datorkigu. Edozein umek edozein hizkuntza ikas dezake berez. • Gramatikak hizkuntzaren elementuak eta haien funtzionamendua aztertzen ditu. Hiru arlo nagusi ditu: morfologia, sintaxia eta semantika. • Hotsak konbinatuz, hitzak sortzen ditugu; hitzak konbinatuz, esaldiak; eta esaldiak konbinatuz, testuak. • Testua dugu komunikazio-unitaterik osoena.

• Lehen ikastunitate honetan hizkuntzarekin zerikusia duten kontzeptu orokorrak azaltzen dira: gramatika zer den, zer-nolako arloak dituen eta hizkuntzaren oinarrizko elementuak zein diren. • Hasteko, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, hausnartu eta saiatu bertan ageri diren hiru galderei erantzuten. Galderei erantzun zuzena ematea baino areago, hizkuntzaren ezaugarriei buruz gogoeta egitea da atariko ariketa honen helburua, aurrerago gramatikaren eta hizkuntzaren gainean emango diren azalpenak hobeto ulertzeko. • Gramatika aztertzen ari garen honetan, interesgarria izan daiteke ikasleek dakizkiten hizkuntzen gramatikak konparatzea, guztiek elementu berberak izanik, funtzionamendu aldetik dituzten berezitasunez ohartzeko. Nahikoa izango da hizkuntza horietariko bakoitzean emandako esaldi bana idaztea arbelean (esanahi berekoa), eta bertako elementuak eta haien ordena gain-gainetik aztertzea. • Era berean, gramatikaren arloak zein diren ulertzen laguntzeko,aipatu zenbait hitz ikasgelan eta proposatu ikasleei adibideak ematea. Harrigarri hitza esterako, morfologiaren ikuspuntutik begiratuta, hitz eratorria da, erroa eta atzizkia baititu. Semantikaren aldetik, bestalde, harridura sortzen duena esan nahi du. Harrigarri hitza izenondoa da eta, normalean, izenarekin batera ageri da, haren ezaugarriren baten berri emanez, izen-sintagmaren barruan… • Landu hizkuntzaren unitateak ikasleekin batera. Horretarako proposatu hurrengo jarduera egitea. Ikasleak taldeka jarrita, irakasleak hamar hots aukeratuko ditu (hiru bokal eta lau kontsonante, esaterako); talde bakoitzak ahal duen hitz kopuru handiena sortuko du hots horiek konbinatuz, eta gero esaldi laburrez osatutako testutxo labur bat sortuko du (zentzua duena, jakina), aldez aurretik osatutako hitz guztiak erabiliz. • Antzeko ariketa bat ere egin daiteke, ahozkoa. Eskatu ikasle bati hitz bat esateko eta hurrengoari hitz horrekin elkar daitekeen beste bat aipatzeko, esaldi bat sortzen joateko asmoz. Adibidez: gizona / etxera / joan / da. Hurrengo ikasleak beste esaldi bati eman beharko dio hasiera eta horrela, banan-banan, ikasle guztien artean zentzua duen testu bat sortu arte. Bien bitartean, irakasleak ikasleek esandako esaldi guztiak idatziko ditu, eta amaitzean testua oso-osorik irakurriko du.

28


27/7/07

13:15

Página 29

1. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (19. or.)

ARIKETAK (21. or.)

1. • Gizaki guztiok elkar ulertzeko konpartitzen duguna. Gramatika unibertsala da, baina hizkuntza partikularrek beren gramatika partikularra dute. • Bai, hizkuntza guztiek dute gramatika. • Bai. • Ez, animaliek ez dute gramatikarik. • Umetan ikasten dira hizkuntzak errazen.

4. Adibidez: • Asto: asmo, asko, aske… • Izar: izan, izen, ezen… • Bete: bere, bero, gero… • Hotz: hots, hats, har… • Datu: damu, dama, dema… 5. Erantzun askea.

2. • Euskaraz (gurasoek euskaraz egiten badiote) eta ingelesez. • Frantsesez. • Italieraz (gurasoek italieraz egiten badiote) eta espainolez. • Euskaraz. 3. • Gizaki guztiok gramatika unibertsal bera dugu. Egia.

6. a) Ane etxean geratuko da gaur. Gaixorik dago eta ez dauka ezertarako gogorik. Beharbada, bihar etorriko da eskolara.Testua. b) Gaur zinemara joango gara. Esaldia. c) Atzo / mendia / isuri / zeruko. Hitzak. d) D-l-t-k-a-r-n. Hotsak. 7. Erantzun askea.

• Edozein pertsonak hizkuntza bat ikas dezake. Egia. • Ingeles haurrek ingelesa baino ezin dute ikasi. Gezurra. • Hizkuntza burmuinean gauzatzen da. Egia. • Gramatika morfologiaren azpiarloetako bat da. Gezurra.


29

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0020-0033.qxd

835026 _ 0020-0033.qxd

27/7/07

13:15

Página 30

Lexikoa Itsasontziak hizketan (22.-24. or.) EDUKIEN ESKEMA • Hitz bakunak hitz bakar batez osatuta daudenak dira. • Hitz elkartuak bi hitzez edo gehiagoz osatuta daudena dira. • Hitz eratorriak atzizkia duten hitzak dira.

• Hiztegia lantzeko orrialdeak ikastunitateari dagokion gai nagusiaren inguruan egituraturik daude eta bertan hizkuntzaren alderdi semantikoak eta morfologikoak jorratzen dira. • Lexiko programako orrialdeek egitura hau dute: hasteko, gai nagusiarekin loturiko irakurgai arin bezain motibagarria eskaintzen zaizkie ikasleei eta, ondoren, irakurgaiko lexikoa lantzeko ariketak ageri dira. Hurrengo bi orrialdeetan ere, hizkuntzaren alderdi semantikoak edota morfologikoak lantzen dira eta kasuan kasuko langaiaren ariketak proposatzen. • Kontuan izan testuliburuaren atal honetan maiz erabili beharko dutela ikasleek hiztegia. Hori dela eta, komenigarria izango litzateke hiztegia beti eskura izatea eta haren erabileran trebatzea. • 24. orrialdean, euskaraz dauden hitz motak aztertuko ditugu: bakunak, elkartuak eta eratorriak. Azterketa azalekoa izango da, hitzak hiru multzo horietan sailkatzea baita helburua. Aurrerago ikusiko ditugu banan-banan eta sakonean.


ARIKETAK (23. or.)

1. Itsasoarekin zerikusirik ez duen hitza itsasgarria da. Ariketaren beste zatia egiteko erabili hiztegia.

4. • ITSASOKOAK: lanperna, olagarroa, lupia, izkira, erreboiloa, karramarroa. • ITSASONTZIKOAK: popa, aingura, branka, bizkarra, eskotilla, masta. • LEHORREKOAK: arrandegia, ontziola, portua, kaia, arrain-saltzailea, itsasargia.

2. • • • • •

Karibe aldeko hondartzak harea zurikoak dira. Marinelak ohiturik daude uhinen mugimendura. Ostren maskorretan perla ikusgarriak izaten dira. Olatuen aparrak zuriz pintatzen du ur-azala. Iparrorratzak laguntza handia ematen die itsasgizonei.

3. • Agurain barnealdekoa da eta Araban dago. • • • •

Mutriku kostaldekoa da eta Gipuzkoan dago. Hendaia kostaldekoa da eta Lapurdin dago. Mundaka kostaldekoa da eta Bizkaian dago. Itsasondo barnealdekoa da eta Gipuzkoan dago. • Lizarra barnealdekoa da eta Nafarroan dago. • Usurbil barnealdekoa da eta Gipuzkoan dago. • Izaba barnealdekoa da eta Nafarroan dago.

30

5. • • • • • •

Itsas lilipa - botanika. Itsaskirria - metereologia. Itsas pintura - artea. Itsas izarra - zoologia. Itsaslabarra - geologia. Itsaso Gorria - geografia.

6. • Sardina bat lan, sardina bat jan: Egindako lanaren araberakoa da lortuko dugun saria. • Amuarraina amutik eta arkumea larrutik: Bakoitzak bere heldulekua dauka harrapatzeko. • Marinelaren emaztea, goizean senardun, arratsaldean alargun: Leku arriskutsuan lanean diharduenari ezbeharra gerta dakioke.


27/7/07

13:15

Página 31

1. UNITATEA ARIKETAK (24. or.) 7. • • • • • •

Ontzi + ola: ontziola. Bela + ontzi: belaontzi. Itsaso + lapur: itsaslapur. Itsaso + behera: itsasbehera. Kala + txori: kalatxori. Amu + arrain: amuarrain.

8. • Kalatxoriak portuen inguruan ibili ohi dira hegaka. • Joanes Suhigaratxipi itsaslapurrak hirurehun ingeles itsasontzi harrapatu zituen. • Lanpernak errazago hartzeko, itsasbehera denean joan behar da. • Aitorrek ontziolan itsasontziak konpontzen eta egiten ditu.

• Neska horrek belaontzian egin du munduaren itzulia. • Bidasoa ibaian amuarrain ederrak hazten dira. 9. Erantzuna, hurrengo ariketarekin batera. 10. • • • • • • • • •

Logela: elkartua; lo + gela; E. Sarbidea: elkartua; sar(tu) + bidea; I. Eskailera: bakuna; H. Lanpara: bakuna; B. Egongela: elkartua; egon + gela; D. Langela: elkartua; lan + gela; F Biltegia: eratorria; bil(du) + tegi; G. Haize-orratza: elkartua; haize + orratza; A. Eskudela; bakuna; C.

Gomendioak Letra larriak noiz erabili (25. or.) EDUKIEN ESKEMA • Letra larriak testuen hasieran eta puntuen ondoren erabiltzen dira, eta baita izen berezietan ere, hots, pertsona eta leku izenetan, izen ofizial osoetan, egun handien eta jaiegunen izenetan eta aldizkari zein egunkarien izenetan.

• Gomendioak izeneko atal honen helburua euskara, ahoz zein idatziz, zuzen erabiltzeko jarraibideak eta arauak ematea da. Batzuetan, Euskaltzaindiaren gomendio eta arauen berri azalduko da hemen, bestetan, ordea, sarritan egiten ditugun akats eta erdarakadak zuzentzeko arau gramatikalak azalduko dira. • Letra larrien erabilera lantzeko asmoz, testuliburuan proposatzen diren ariketz gain, diktaketak egin daitezke. Diktaketarako testuak edozein iturritik har daitezke: literaturako liburuak, artikuluak, testuliburuetako pasarteak…

ERANTZUNAK ARIKETAK (25. or.) 1. Erantzun askea. 2. Erantzun askea. Ikasle bakoitzak bere datuekin osatuko du txartela.

• Gaur goizean Euskal Herriko Pilotazaleen Elkarteetako ordezkariak elkartu dira. • Errege-eguna oso egun berezia izaten da haur guztientzat, opariak jasotzen baitituzte.

3. • Joan den udan Sahara basamortuan barrena ibili ginen. • Mattinek Bakioko Udalean egiten du lan. Bertako alkatea da. • Etxean Argia aldizkaria erosten dugu.


31

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0020-0033.qxd

835026 _ 0020-0033.qxd

27/7/07

13:15

Página 32

Literatura Literaturaren hastapenak Kupmanduck (26.-29. or.) EDUKIEN ESKEMA • Literatura eder-asmoz edo arte-kezkaz eginiko lana da. • Literaturaren lehen adierazpenak ahozkoak izan ziren. Literatura idatzia, beraz, ahozko literatura baino berriagoa da. • Munduan ez da egon eta ez dago literatura bakarra. Hala ere, nahiz eta literatura bakoitzak berezko izaera izan, guztietan badira ardatz gisakoak diren gai batzuk. • Literaturaren hastapenei buruz arituko garen unitate honetan bi testu proposatzen dira, irakurtzeko eta aztertzeko. Lehena, Kupmanduck izenekoa, sanskritoz idatzitako ipuin zaharra da. Bestea, Arku-lehiaketa, Homero greziar idazle ospetsuaren Odisea epopeiaren bertsio bat da. • Literatura-testuen ezaugarriez jabetzeko, proposatu honako testu biak alderatzea eta bakoitzaren ezaugarriak aipatzea:

Euskal Herriko paisaia ederrenetarikoa da Auritzeko zelai zabala. Zein leku zoragarria! Dena belardi ederrez estalia, behi zuri eta behorrez beteak, larretoki aberatsetan bazkatzen direnak udaberritik udazkeneraino. Gero zelai hura, dena inguratua da mendi oihantsuez, eta erdi-erdian Auritzeko herri polit eta garbia, bospasei ostaturekin. Teilatuak xut-xutak dira, elurrak jausarzteko.

Auritz. Nafarroako udalerria, Urrobi ibaiaren ondoan, Ortzantzurieta, Girizu eta Mendixuri mendien magaleko lautadan kokatua. Hirigunean, leihoetan eta ertzetan harlanduz luzituriko etxeak ugaltzen dira, teila lauez eraikitako lau aldetako teilatuak dituztenak. Auñamendi entziklopedia (moldatua)

ENRIKE ZUBIRI «MANEZAUNDI», Paisaiak (moldatua)

• Literaturaren eginkizunari eta definizioari dagokionez, ziurtatu ikasle guztiak literatura-testuak bereizteko gai direla. Proposatu gogoko dituzten literatura-lanak aipatzea eta ikasgelara ekartzea, pasarteren bat edo beste irakurtzeko. • Munduko lehen literaturak direla-eta, ikasleek sankritoz idatzitako ipuinak ezagutzeko, jo Panchatantra izeneko bildumara eta aukeratu bertako ipuinen bat ikasgelan irakurtzeko. Oso erraza da interneten bertako ipuinak aurkitzea, azken batean bilduma hori munduko garrantsitsuenetarikoa baita, eta bertako istorioak literatura guztietara zabaldu baitira. • Greziako eta Erromako literatura era samur eta entretenigarrian ezagutarazteko, interesgarria izan daiteke sasoiko ipuin mitologikoak bildu eta ikasgelan kontatzea. Horretarako modua izanez gero, ikasleei eska dakieke ipuin horiek bilatzeko, biltzeko eta ikaskideei kontatzeko. • Testugileak direla-eta, mendebaldeko literatura klasikoan badira egile ezagun asko, hala nola, Esopo, Sofokles, Safo, Julio Zesar, Ovidio, Virgilio… Bilatu haiei buruzko informazioa guztion artean eta aurkeztu ikasgelan. Era berean, ikastunitatean aztertutako egileak sakonago landu nahi izanez gero, proposatu ikasleei haiei buruzko informazio zehatzagoa bilatzea.

32


27/7/07

13:15

Página 33

1. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (26. or.) 1. • Putzu baten barruan bizi diren igelak. • Ez. Bada igel gazte bat legeak hausteko prest dagoena, nolabait. Putzuko ontzia arriskua iruditu beharrean, putzutik ateratzeko aukera aparta iruditzen zaio. • Guztiak alde egingo ote duten beldur dira. • Zoragarria, barrukoarekin alderatuz. 2. Erantzun askea.

2. Literaturako testuak hasieran ahoz zabaldu ziren. Hala ere, literatura idatziak ez zuen ahozko literatura desagerrarazi, besteak beste guztiek ez zekitelako idazten eta irakurtzen. 3. • Konfuziok Klasiko Txikiak idatzi zituen. Egia. • Konfuzio olerkaria izan zen. Gezurra. • Homerori buruzko datu gehienak ez dira oso fidagarriak. Egia. • Iliada eta Odisea bertsoz paratuta daude. Egia. 4. Laburpena, erantzun askea.

ARIKETAK (29. or.) 1. Literatura-testuak eder-asmoz eginak daude eta hitz edo hizkera landuaren bitartez, gizakion sentipen eta sentimenduak adieraztea dute xede nagusia.

• Penelope (Ulisesen emaztea) eta Atena jainkosa. • Penelope da pertsonaia nagusia. • Jainkosa bat delako protagonistetako bat. 5. Erantzun askea

Gaitasunak aztergai ERANTZUNAK ARIKETAK (30. or.)

ARIKETAK (31. or.)

1. Sentimenduak, nahiak, premiak, informazioa…

3. • Testuan ez da haren izenik ageri, haren ahotsa entzuten dela baino ez da esaten (Off). Badirudi aurkezlea edo dela hizketan ari dena. • Ikusleei. • Antzoki batean edo. • Euskaraz.

2. Gramatika behar dugu. 3. Txiki-txikitan ikasten dugu, umetan. 4. • Morfologia: hitzen forma. • Sintaxia: hitzen antolaketa. • Semantika: hitzen esanahia.

2. Erantzun askea.

5. Hotsak, hitzak, esaldiak, testuak.


6. Erantzun askea.

4. • Kazetari batzuk. • Petrolioari buruzko erreportajea egitera.

7. • Literatura-testua da. Kontakizun baten zatia dirudi eta xehetasun asko ematen ditu pertsonaia bati buruz. Perpaus bakar batean ematen dira xehetasun guzti horiek, hizkera landua da. • Lehen klaseko erretzaile-bagoi baten bazterrean, Mr. Justice aWrgrave, epailetzatik erretiratu berria, arretaz ari zen The Times-ko politika-saila irakurtzen, zigarro bat erretzen zuen artean.

• Plano batzuk atera zituztelako. • Tratu ona jasan zuten. • Kazetari atzerritarrek debekatuta zeukaten petrolioarekin zerikusia zuten guneetan irudiak hartzea, interes nazionaleko eremua zirelako eta estatubatuarrek irudiak leku haiek bonbardatzeko erabiliko zituztela pentsatzen zutelako. • Iranen. 5. Erantzun askea.


33

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0020-0033.qxd

835026 _ 0034-0045.qxd

2

27/7/07

13:13

Página 34

Letren lilura


HIZKUNTZA

• Pasadizoek zer-nolako ezaugarriak dituzten ikastea eta lantzea. • Sinopsiak zer diren ikastea eta lantzea. • Euskarak duen antzinatasunaz eta jasan dituen eraginez jabetzea.

• Perpausa aztertzea eta perpaus motak bereiztea • Hitz eratorrien osaera aztertzea. • a itsatsia duten hitzen erabilera zuzena lantzea. LITERATURA • Ahozko poesiaren ezaugarriak eta adierazpen nagusiak aztertzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Pasadizoa. Sinopsiak. Euskara eta inguruko hizkuntzak: harremanak eta eragina. Perpausa: definizioa eta motak. Hitz eratorriak: aurrizkiak, artizkiak eta atzizkiak. a itsasia. Ahoz ahoko poesia: dekorazio-olerkiak, kopla zaharrak eta erromantzeak.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Pasadizoa idaztea. Sinopsiak aztertzea eta idaztea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta hitz eratorriak osaerari begiratuta bereiztea. a itsasia duten hitzak bereiztea eta zuzen deklinatzea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• • • • •

Idazketa komunikatzeko bide gisa baloratzea. Beste kulturekiko jakin-mina eta interesa izatea. Liburuekiko interesa izatea. Beste hizkuntzek geurean utzi dituzten arrastoak onartzea. Bai ahoz eta baita idatziz ere zuzen jarduteko ardura izatea.

BALIOEN HEZKUNTZA KULTURARTEKO HEZKUNTZA

34

Irakurtzearen misterioa izeneko irakurgaiak, (32.-33. or.) idazketaren garrantziari gogoeta egiteko ez ezik, kultura desberdineko gizakiek dituzten berezitasunez eta sinesmenez ohartzeko eta horiek baloratzen eta errespetatzen ikasteko aukera ematen du.


27/7/07

13:13

Página 35

2. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Perpausak zer diren ezagutzea. – Perpaus motak bereiztea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Tresna eta lanabesekin zerikusia duen lexikoa ezagutzea eta lantzea. – Hitz eratorriak, osaeraren arabera, aurrizkudun, artizkidun eta atzizkidun gisa bereiztea. • Zuzentasun-gaitasuna – a itsatsia duten hitzak bereiztea eta zuzen deklinatzea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Liburuak kultur ondare gisa eta ezagutzak transmititzeko bide gisa baloratzea. – Euskal hizkuntza eta munduko gainerako hizkuntzak baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Pasadizoak modu koherentean antolatzeko eta kontatzeko gai izatea. • Liburu zein filmen argumentuak modu laburrean ematea. • Perpausa zer den jakitea eta testuetako perpausak bereiztea.

• Perpaus motak bereiztea. • Hitz eratorriak sortzea eta osaeraren arabera bereiztea. • a itsatsia duten hitzak bereiztea eta zuzen deklinatzea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: Irakurtzearen misterioa. Entzumena: Pasadizoa: Ezetz jakin zer gertatu zaidan! Idazmena: Sinopsiak. Aurkibideak erabiltzea. Euskara gizartean: Inguruko hizkuntzak.

Gramatika: Perpausa. Perpaus motak. Lexikoa: Gure mirabe modernoak. Lanbideak eta lanabesak. Hitz eratorriak. Gomendioak: a itsatsia.

LITERATURA Testuak: Dekorazio-olerkiak, Ana Juanixe. Testuingurua: Ahoz ahoko poesia: dekorazio-olerkiak, kopla zaharrak, erromantzeak.


35

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0034-0045.qxd

835026 _ 0034-0045.qxd

27/7/07

13:13

Página 36

Komunikazioa Irakurmena Irakurtzearen misterioa (32.-34. or.) • Hasierako irakurgaia John iW lkinsen testu moldatua da. Jonh iW lkins Northamptonshire herrian jaio zen, Ingalaterran, 1614. urtean. Gizon ikastun eta jakintsua, zientzia ororekiko interes bizia zeukan. Gai zientifiko askori buruz ikerlan eta izkribu ugari argitaratu zituen bere bizitzan zehar, tartean irakurgaian azaltzen zaigun Mercury, or the Secret an Swift Messenger (Merkurio edo mezulari sekretua eta lasterra) izenekoa. Lana 1641. urtean eman zen argitara eta urrun dauden bi punturen arteko komunikazio azkarra ahalbidetzen duten bideei buruzkoa da. Idazleak erronka bat planteatzen du bertan: gauza ezagun guztiak eta ideia guztiak azaltzeko gai den karaktere unibertsal bat aurkitzea, gizakion hizkuntza-berezitasunak elkar ulertzeko inolako eragozpen izan ez daitezen. Mintzatu ikasleekin erronka horri buruz, eztabaidatu egingarri iruditzen ote zaien eta errepasatu historian egin diren saioak, esperantoarena, esaterako. • Ezkerraldean ageri diren galderak liburuei eta idazketari buruzkoak dira, hori baita, azken batean, irakurgaian lanzen den ideia nagusia. Eztabaida pizteko eta irakurgaia girotzeko ez ezik, baliatu galdera horietariko batzuk ikasleek elkarri liburuak gomendatzeko eta irakurzaletasuna eragiteko. • Ikasle guztiak idazketaren inportantziaz jabetzeko eta liburuak gizakiontzako zeinen ondare garrantzitsua diren ohartzeko, aipatu guztion artean gaur egun ditugun abantailak, sinismenak edo pentsamoldea eta ezagutzak lortzeko ezinbestekoak izan diren liburuak: literaturako lanak, historiari buruzko liburuak, filosofiako edo beste edozein zientzietako tratatuak, eta abar.

ERANTZUNAK TESTUA ULERTU (34. or.) 1. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. 2. Erantzun askea. 3. Ezkerretik hasita: 1, 3, 4, 2. 1. Gizon zuria indiar gazteari errietan ari zaio, pikuak jan dituelako eta papera jartzen dio horren lekuko. 2. Beste gizon zuriak piku bete otzara eman dio berriz indiar gazteari, lagunari eramateko. Piku kopuruaren berri ematen duen gutuna ere eman dio. 3. Indiar gazteak pikuak jan ditu, baina gutuna harri baten azpian gorde du, ez ikusteko. 4. Indiarrak pikuak jan dituela oharturik, lehengoan baino are gogorrago errietan egin dio lagunak eta indiar gaztea guztiz txunditurik dago. 4. • Indiarrek bazuten idazketa, baina ez zuten gizaki zuriena ulertzen. Gezurra. Indiarrek ez zuten idazketarik.

36

• Amerikako gizaki zuriek liburuekin hitz egiteko ohitura zuten. Gezurra. Indiarrek horixe uste zuten. • Irakurketari esker, gauza berri mordoa ikas dezakegu. Egia. • Indiarrek uste zuten liburuak objektu magikoak zirela. Egia. • Indiarrek hasieran ez zuten ulertzen idazkerak zertarako balio zuen. Egia. TESTUA AZTERTU 5. • IRITZIAK: 1. paragrafoa. • INFORMAZIOA: 2. paragrafoa. • GERTAKIZUNAK: 3. paragrafoan gertakizun bat kontatzen du (bibliarena) eta hortik aurrerakoetan beste bat (pikuena). HAUSNARTU ETA AZALDU 6. Erantzun askea.


27/7/07

13:13

Página 37

2. UNITATEA Entzumena Ezetz jakin zer gertatu zaidan! (35. or.) EDUKIEN ESKEMA • Pasadizoa norbaiti gertatutako zerbaiten kontakizuna da. • Pasadizoetan informazioa nahi den eran antola ddaiteke, baina datuak argi eman behar dira.

• Hasteko, entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena ulertu eta barneratzeko. • Bigarren ikastunitate honetan pasadizoa eta haren ezaugarriak landuko dira. Hori horrela izanik, ikasleek entzungo duten elkarrizketan, lagun batek gertaturiko pasadizo baten berri ematen dio beste lagun bati. • Entzumen ariketa egin baino lehen, eta laukian pasadizoari buruz esaten dena irakurri aurretik, eskatu ikasleei pasadizoak zer diren azaltzeko beren hitzez edota adibideak emanez. • Testua sortu izeneko atalean, pasadizoak idaztea eta ikasleen aurrean kontatzea proposatzen zaie ikasleei. Denbora nahikoa hartzeko aukera izanez gero, eman ikasgelan ahalik eta pasadizo gehien kontatzeko eta entzuteko aukera. • Pasadizoak kontatzen ari direla, kontakizunaren koherentzia ez ezik, kontuan hartu ikasleen ahoskera eta adierazkortasun-gaitasuna. Pasadizoak kontatzeko orduan, oso garrantzitsua da entzulearen arreta geureganatzea eta horretarako, ahalik eta datu gehien eman ez ezik, ezinbestekoa da informazioa modu erakargarrian ematea: umore puntu batez, tentsio uneetan etenak eginez, hizketa-jardunari tonu egokia emanez…

ERANTZUNAK ENTZUNDAKOA ULERTU (35. or.) 1. • Bi pertsonek hitz egiten dute: Idoiak eta Galderrek. • Eskolan daude (girotze-hotsetan nabari da hori).

3. • Telefonoan mezu bat jaso zuela, telefono-zenbaki batera deitzeko esaten ziona. Telefonozenbaki hartara deitu eta iruzur egin zioten, bere zenbakiarekin hainbat dei egin eta faktura ikaragarria heldu baizitzaion Idoiari etxera. • Erantzun askea.

• Elkarrizketan beste pertsona hauek aipatzen dira, solaskideez gain: sakelako telefonoaren operadorea, Idoiaren ama, telefono-konpainiako langile bat eta Idoiaren gurasoak.

TESTUA SORTU

• Idoiak.

5. Erantzun askea.

4. Erantzun askea.

2. • Idoiak ezin dio Galderri mezua bota. Gezurra. • Idoiak mezu bat jaso zuen bere telefonoan. Egia. • Galderrek telefonoan eta linean arazoak zituen. Gezurra. • Idoiaren telefono-faktura ikaragarria zen. Egia. • Idoiaren amak fakturako telefono-zenbakiak ezagutzen zituen. Gezurra.


37

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0034-0045.qxd

835026 _ 0034-0045.qxd

31/7/07

14:16

Página 38

Idazmena Liburuak (36.-37. or.) EDUKIEN ESKEMA • Sinopsiak liburuen eta filmen argumentuen laburpenak dira. • Sinopsietan ez da istorioa zehatz-mehatz kontatu behar eta ez da inolaz ere nola amaitzen den esan behar. Sinopsiek erakargarriak izan behar dute.

• Ikastunitaetan, bai idazketan eta baita lan-teknikei dagokion atalean ere, liburuekin estu lotuta dauden bi gauza izango ditugu aztergai, sinopsiak eta aurkibideak. Gauza bi horiek lantzeko tokirik aproposena ikastetxeko liburutegia izan daiteke, hantxe topatuko baituzue material ugari. Bide batez, liburuak aztertzeko aitzakiaz, liburutegiaren funtzionamendua zertan den eta bertako zerbitzuak nola erabili berrikusi daiteke. • Sinopsiak lantzeko, proposatu ikasleei azken boladan irakurritako libururen baten edo ikusitako film baten kritika-artikulu modukoa idaztea. Argi izan behar dute artikuluaren azken helburua irakurleak liburu hori irakur dezaten edo filma ikus dezaten animatzea dela.


ARIKETAK (37. or.)

1. • Margolana: Bi gazte eta eskolazain beldurgarri bat dira protagonista nagusiak. Ekintza nagusia institutu batean gertatzen da. Hauxe gertatzen da: margolan ezezagun eta baliotsu bat agertu dela institutuan.

3. Erantzun askea.

• Zaldun tigrelarruduna: Protagonistak zaldun tigrelarruduna eta bidean elkartzen zaizkion beste bi zaldunak dira. Ekintzak ekialde urruneko herrietan gertatzen dira: Arabian, Pertsian, Indian, Txinan… Argumentua hauxe da: zaldun tigrelarrudunak maitea galdu du eta bila ari da munduan zehar. Bila ari dela, abentura ugari biziko ditu.

LAN-TEKNIKAK 1. • Maskaradak: Literatura atalean, 9. unitatean, 202. orrialdean. • Deklinabidea: Gramatika atalean, 9. unitatean, 194. orrialdean. • Jatorri-atzizkiak: Lexiko atalean, 3. unitatean, 78. orrialdean.

• Lukiano doktorea: Protagonistak Lukiano doktorea eta bere laguntzaileak dira: Lanbart eta Langaur Munduate. Tokia ez da zehazten. Hona hemen gertatzen denaren berri: Lukiano doktoreak beste bi zientzialari kontratatu ditu logurearen aurkako antidotoa aurkitzen laguntzeko. Denek iraultza handia ekarriko duela uste dute, baina ikerketa horren atzean asmo ilunak daudela dirudi. 2. Erantzun askea.

38


27/7/07

13:13

Página 39

2. UNITATEA Euskara gizartean Inguruko hizkuntzak (38.-39. or.) EDUKIEN ESKEMA • Herri indoeuropearrak Europan hedatu zirenean, beren hizkuntzak ezarri zituzten, eta lehenagotik zeuden hizkuntza oso gutxik iraun zuten, tartean euskarak. • Orduz gero, beste zenbait herriren eta haien hizkuntza eragina jasan du euskarak, desagertu gabe, ordea. • Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun ahoz behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Orrialdeotan esaten denez, euskarak inguruko hizkuntzen eragina jasan izan du urte luzetan, baina eraginik handiena, aspaldiko garaietan behinik behin, latinarena izan zen. Aurrerago mintzatuko gara erromatarren etorrerak eta latinak euskaran izan zuten eraginari buruz (5. eta 6. unitateetan); hori dela eta, honako honetan, ikasleekin euskarak inguruko hizkuntzekin dituen harremanaz aritzea aproposa izan daiteke, batez ere lagungarria izango zaielako laugarren ariketari erantzuteko. Aztertu ikasgelan euskarak gaur egun duen egoera eta frantsesarekin nahiz espainierarekin duen harremana. Aztertu hizkuntza horiek biek geure lexikoan izan duten eta oraindik orain daukaten eragina, eta baita ingelesarena eta beste hizkuntza batzuena ere, euskarak azken urteotan hartutako maileguak adibide gisa jarriz eta ikertuz. • Iberiera leinu iberiarren hizkuntza zen eta seguruenik aldaera bat edo beste izango zituen, tokian tokikoak eta leinuen araberakoak. Iberiar penintsulako, Mediterranear kostaldean erabili zen, Frantziako Herault ibaitik hasita gaur egungo Jaen aldera eta penintsulako barru aldera arte hedatu zelarik. Dirudienez, merkataritzarako hizkuntza gisa erabili zen. Iberiera hizkuntza ez-indoeuroparra da eta ez dakigu zein den bere jatorria. Teoria asko daude iberieraren jatorriari buruz; horietako batek euskararekin lotzen du. Desagertu egin zenez, iberiera aztertzeko iturri bakarrak hizkuntza horretan dauden antzinako inskripzioak ditugu (iberiar, tartesotar eta joniar alfabetoan idatziak). Gaiari buruz informazio gehiago lortu nahi izanez gero, jo esteka eta webgune hauetara, besteak beste: La lengua y la escritura ibé rica , es.geocities.com; Idioma ibero, es.wikipedia.org.

ERANTZUNAK ARIKETAK (39. or.) 1. Teoria batek dioenez, konkistaren bidez zabaldu ziren hizkuntza horiek. Beste teoriaren arabera, ordea, heldu berrien ohiturekin batera haien hizkuntza ere onartu zuten Europan lehendik zeuden herriek. Lehen galderaren bigarren zatiaren erantzuna askea da.

ageri dira bertan eta txateatzeko aukera ere ematen du, bertan azaltzen denari buruz iritzia ematekoa, besteak beste. 4. Espainierarena, frantsesarena eta ingelesarena, batik bat. Hala ere, beste hizkuntza batzuen eragina ere badu.

2. Erantzun askea. 3. Kultura zeltiberiarrari buruzko orrialdea da. Zeltiberiarren historiari eta ohiturei buruzko artikuluak


39

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0034-0045.qxd

835026 _ 0034-0045.qxd

27/7/07

13:13

Página 40

Hizkuntza Gramatika Izan zen perpausa... (40.-43. or.) EDUKIEN ESKEMA • Perpausa testuko bi etenen artean gertatzen den esanahidun kate mintzatu edo idatzia da. • Perpausak sailkatzeko irizpide hauek hartzen dira kontuan: a) Aditzen arteko harremana kontuan hartuz, lokabeak eta mendekoak izan daitezke perpausak. b) Aditza jokaturik edo jokatu gabe dagoen kontuan hartuz, jokatuak edo jokatugabeak izan daitezke perpausak. c) Aditz kopuruaren arabera, perpaus bakunak eta elkartuak bereiz daitezke. d) Hizktunaren jarreraren arabera honako perpaus motak ditugu: adierazpen-perpausak, galde-perpausak, aginte-perpausak eta harridura-perpausak. e) Azkenik, perpausak baiezkoak eta ezezkoak izan daitezke.

• Gramatikaren sekretuak argitzen hasteko, zentzu betea duten unitate gramatikaletatik hasiko gara, perpausetatik, hain zuzen ere. Horrenbestez, bigarren ikastunitate honetan perpausak zer diren azaldu eta, zenbait irizpide aintzat hartuta, zenbat mota dauden aztertuko dugu. • Hasteko, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, hausnartu eta saiatu bertan ageri diren hiru galderei erantzuten. Galderei erantzun zuzena ematea baino areago, gogoeta eragitea da atariko ariketa honen helburua, ikasleek aurrerago emango diren azalpenak hobeto ulertzeko. • Orrialdean proposatzen diren ariketez gain, perpausa eta perpaus motak areago lantzeko, eman testu labur bat ikasleei (hasierako irakurgaiaren zati bat edo beste edozein testu), eta eskatu bertan dauden perpausak banatzeko eta zenbatzeko. Gogorarazi idatzirik ageri direnean puntu artean dauden testu-zatiak edo unitateak direla perpausak. Hori egindakoan, aztertu perpaus horiek: batzuk laburrak izango dira seguruenik eta beste batzuk, berriz, luzeak. Esaldi laburruenek aditz bakarra izango dute, luzeneenek, berriz, aditz bat baino gehiago izango dituzte. Erreparatu esaldi luzeen aditzei, zenbatu zenbat aditz dituzten eta aztertu aditzek elkarren artean nolako harremana duten (bata bestearen mende ote dauden ikusteko). Erreparatu, halaber aditzei eta erabaki jokatuak ala jokatugabeak diren. Azkenik, egilearen ikuspuntuari erreparatu eta esan zein izan den bere helburua perpaus horiek sortzean: zerbait adieraztea, galdetzea, agintzea edo harridura azaltzea. Amaitzeko, eskatu ikasleei perpaus horiek guztiak (edo zenbait) zein motatakoak diren azaltzeko, gramatika atalean ikusitako irizpideak kontuan harturik. • Baiezko eta ezezko perpausak lantzeko, bestalde, proposatu ikasleei hurrengo ariketa erraz hau: ikasle batek baiezko perpausa bat esango du eta albokoak ezezko bihurtuko du perpaus hori. Kontrako aldera ere egin daiteke nahi izanez gero, hots, ezezko perpausak baiezko bihurtu.

40


27/7/07

13:13

Página 41


ARIKETAK (43. or.)

1. • Esaldiei, hots, esanahi osoa duten hizketako zatirik txikienei. • Perpausa hotsez eta hitzez osatuta dago. • Bost irizpide daude perpausak sailkatzeko: aditzen arteko harremana, aditzak jokatuak ala jokatugabeak diren, aditz kopurua zein den, hiztunaren jarrera zein den eta baiezkoak ala ezezkoak diren.

4. Adibidez: • Arazoak ez zaizkit batere gustatzen. • Atzo elefantea hegan egiten ikusi nuen. • Baita zera ere! • Zein mutil dator bide horretatik hain azkar?

2. • Etorri zirenerako (lok), ni ez nengoen hor (mend). • Es dut uste (lok) berriro joango denik (mend). • Amari kafe hutsa gustatzen zaio (lok) eta aitak kafesnea nahiago du (lok). • Hondartzara joan ziren (lok) eguraldi ederra egiten zuelako (mend). 3. Erantzun askea.

5. • Nork etorri nahi du nirekin Izaroraino? Bakuna, lokabea, jokatua, galde-perpausa. • Anima zaitez, motel, laster haziko zaizu-eta! Elkartua, mendekoa, jokatua, aginte-perpausa. • Gu Gernikan bizi gara. Bakuna, lokabea, jokatua, adierazpen-perpausa, baiezkoa. • Nik ez dut ezer esan. Bakuna, lokabea, jokatua, adierazpen-perpausa, ezezkoa. 6. Erantzun askea.


41

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0034-0045.qxd

835026 _ 0034-0045.qxd

27/7/07

13:13

Página 42

Lexikoa Gure mirabe modernoak (44.-46. or.) EDUKIEN ESKEMA • Hitz eratorriak aurrizkidunak (aurrizkiz osatuak), artizkidunak (artizkiz osatuak) edo atzizkidunak (atzizkiz osatuak) izan daitezke.

• Ikastunitate honetan, tresnei eta lanabesei dagokion lexikoa lantzeko ariketez gain, hitz-eratorpena jorratzeko ariketak ere ageri dira. • 45. orrialdeko laugarren eta bosgarren ariketetan, hitzak sailkatzeaz eta lotzeaz gain, eskatu ikasleei tresna horiek deskribatzeko eta zertarako diren azaltzeko. Bosgarren ariketa dela-eta, astirik eta modurik izanez gero, aipatzen diren tresnen asmatzaileak nor izan ziren bilatzea eta fitxak egitea proposa dakieke ikasleei, tresna bakoitzaren asmaitzaile, asmatze-data, tresnaren beraren deskribapena eta funtzionamenduaren berri jasoz.

ERANTZUNAK 5. • • • • • •

ARIKETAK (44. or.) 1. • • • • • • • •

Pisutsu: astun. Dirudun: aberats. Kaxa: kutxa. Miretsi: harritu. Otsein: mirabe. Labana: aizto. Ikuzgailu: garbigailu. Harpe: haitzulo.

ARIKETAK (46. or.)

2. • Aitonak egunkaria irakurtzeko betaurrekoak jarri behar ditu. • Gozoki horiek giltzapean gorde ditu izebak, osabak ez jateko. • Atzo txirrina jo genizuen, baina ez zegoen inor. • Komunean sartzen denean, atea kisketaz ixten du. • Labean sartu oilaskoa, bazkaltzeko prest egon dadin. 3. Erantzun askeak. ARIKETAK (45. or.) 4. • ZURGINA: mailua, zerra, iltzeak, arrabota, lizpapera. • JOSTUNA: titarea, markarria, artaziak, botoia, jostorratza, orraztokia. • SUKALDARIA: iragazkia, burruntzalia, ehogailua, motrailua. • ARGIKETARIA: etengailua, bihurkina, daratulua, burdin haria, aliketak.

42

Erratza - Xurgagailua. Abakoa - Kalkulagailua. Beheko sua - Sutegia. Argimutila - Esku-argia. Haizemailea - Haizagailua. Fonografoa - Diskmana.

6. • • • • • • • •

Iragazi +-ki: iragazki (atzizkiduna). ezagun +ez-: ezezagun (aurrizkiduna). Egun +-kari: egunkari (atzizkiduna). Igo +-gailu: igogailu (atzizkiduna). Izoztu +-gailu: izozkailu (atzizkiduna). Ikusi +ber-: berrikusi (aurrizkiduna). Ebaki +-ra-: erabaki (artizkiduna). Apaindu +-garri: apaingarri (atzizkiduna).

7. • Atzo Mikel eta Jon igogailuan harrapatuta geratu ziren. • Osoko bilkuran erabaki dute kiroldegia berritzea. • Azterketaren aurretik gai guztiak berrikusi ditugu. • Amaren egunean aitak apaingarri polita ekarri zion amari. • Esne-gaina kentzeko, erabil ezazu iragazkia. • Zenbat graduan jarri behar da izozkailua? • Irakasleak jolas-orduan egunkaria irakurtzeko ohitura du. • Bihar erregaien prezioa igoko dute berriro. • Zientzialariek bakterio ezezagun bat aurkitu berri dute.


27/7/07

13:13

Página 43

2. UNITATEA 8. Adibidez: • BER-: berpiztu, berragertu, berrantolaketa, berretsi, berrargitalpen… . • BIR-: birbanatu, birbiloba, birramona, birfindu, birziklatu, birlandatu… • DES-: desadostasun, desagertu, desegin, desamodio, desatsegin, desberdin…

• EZ-: ezjakin, ezezagun, ezaxola, ezegoki, ezetsi, ezgauza… 9. Hona sortzen diren aditzak: erantzun, erakutsi, irakatsi, eragin, erabili, erantzi, erasan, iragarri, eragotzi, eratorri. Esanahiak emateko, erabili hiztegia.

Gomendioak A itsatsia (47. or.) EDUKIEN ESKEMA • a itsatsia duten hitzak honako hauek dira: a) a letraz bukatzen diren jatorrizko euskal hitzak. b) Jatorrizko erdaran a letraz bukatzen diren mailegu guztiak. c) Zenbait atzizki dituzten hitzak (-(k)eria, -dura/-tura, -kuntza, -(k)ada, -gintza…). d) Leku-izen berezi batzuk (Donostia, Nafarroa, Bizkaia, Pasaia…). • Ikasgelan a itsatsia duten hitzak lantzeko asmoz, egin guztion artean hitz horien zerrendak. Lana taldeka egin daiteke nahi izanez gero. Talde bakoitzean kide bat edo bi arduratuko dira mota bakoitzeko hitzak (jatorriz euskarazkoak direnak, erdaratiko maileguak, atzizkidunak edota leku-izenak) zerrenda batean jartzeaz. Ondoren, taldekideen zerrenda guztiak bateratu egingo dira eta, amaitzeko, gainerako ikaskideenekin erkatuko dira. • a itsatsia duten hitzen deklinabidea lantzen jarraitu nahi izanez gero, zerrenda horietako hitzen deklinabidea ematea proposa dakiekie ikasleei. • Testuliburuaren eranskinean a itsatsia duten hitzen zerrenda aurkituko duzue, kontsultatzeko.

ERANTZUNAK ARIKETAK (47. or.) 1. • Getaria, Getarian, Getariara, Getariatik, Getariarako, Getariaz, Getariatzat. • Irakaskuntzari, irakaskuntzan, irakaskuntzara, irakaskuntzatik, irakaskuntzarako, irakaskuntzaz, irakaskuntzatzat. • Txosnari, txosnan, txosnara, txosnatik, txosnarako, txosnaz, txosnatzat. • Anaiari, anaiarengan, anaiarengana, anaiarengandik, anaiarenganako, anaiaz, anaiatzat. • Tximiniari, tximinian, tximiniara, tximiniatik, tximiniarako, tximiniaz, tximiniatzat.

• Neskatilari, neskatilarengan, neskatilarengana, neskatilarengandik, neskatilarenganako, neskatilaz, neskatilatzat. 2. Lamia, egia, burdina, inbidia, erromeria, okela, piztia. 3. Adibidez: • -(t)eria: gizateria, ontziteria… • • • •

-bera: minbera, egarbera… -tza: jendetza, belartza… -(k)era: ibilera, janzkera… -dura/-tura: urradura, batura…


43

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0034-0045.qxd

835026 _ 0034-0045.qxd

27/7/07

13:13

Página 44

Literatura Zer da ahoz ahoko poesia? Ahozko lorez (48.-51. or.) EDUKIEN ESKEMA • Ahozko poesia idatzi gabeko poesia da, ahoz ahoz dabilena eta memorian gordetzen dena. • Dekorazio-olerkiak ahozko poemak dira. Apaingarri gisako olerki hauek ezaugarri berezi hauek dituzte: hitzen errepikapena, hotsak eta erritmoa. Gugana iritsi diren pieza zaharrenak dira eta asko haur-kanta bilakatu dira. Dekorazio-olerkien helburua belarria gozaraztea da. • Kopla zaharrak jai, ospakizun eta eskean egiteko errondetan kantatzen diren koplak dira. Kopla zaharrek lau lerro dituzte eta egiturari begiratuta, bi zati dituzte: lehen zatian naturaren aipamena ageri da gehienetan; baigarren zatian, berriz, koplaren mezua esaten da. Kopla zaharrak, neurriari begiratuta, txikiak edo nagusiak izan daitezke. • Erromantzeak musikadun herri-poemak dira. Hiru multzotan sailkatzen dira: a) Eredu epikoa (XIV.-XVI. mendeak): Erromantze zaharrenak dira, benetako gertakarien kronikak. Multzo honetan sartzen dira gudu-kantak, eresiak eta erlijio-kantak. b) Eredu epiko-lirikoa (XVII. mendea): Kontakizun asmatuak dira, baina errealismo handiz kontatuak daude. Sentimenduak azaltzen dira. c) Eredu lirikoa (XVIII. mendea): Maitasun-kantuak dira gehienetan. Elkarrizketa eran emanda daude.

• Bigarren ikastunitate honetatik hasita hurrengoetan euskal ahozko literatura aztertzeari ekingo diogu. Lehenik eta behin ahozko poesia ikusiko dugu, ondoren bertsolaritza eta, azkenik, ahozko herri-ipuinak. • Aztertu ondo 48. orrialdeko dekorazio-olerkiak. Galdetu ikasleei ezagunak egiten ote zaizkien eta, ezagunak eginez gero, noiz entzun dituzten edo zertarako erabiltzen diren. Horietako batzuk zotz egiteko kantu gisa erabiltzen dituzte haurrek eta beste batzuk txiki-txikitan ikasi eta abestuko zituzten seguruenik. • Kopla zaharrak direla-eta, Santa Agata bezperan abesten diren koplak bildu eta azter ditzakezue. Bilatu haietan kopla zaharren ezaugarriak: naturako elementuak azaltzen ote diren, zer-nolako neurriak dituzten… Azkenik, koplak ikasi eta abes ditzakezue. • Erdi Aroko erromantze asko oso ezagunak ditugu gaur egun ere, kanta gisa heldu baitzaizkigu. Hartu erromantze horietako bat edo beste eta banatu ikasleei. Irakurri, aztertu eta saiatu zein eredukoa den finkatzen. Esar zer-nolako ezaugarriak dituzten erromantze horiek, zein duten gai nagusia eta azaldu labur-labur bertan kontatzen dena. Hona hemen horrelako zenbait erromantzeren izenak: –Bereterretxeren kantorea (www.basq uepoetry.net) –Alosko Beltranen eresia (Xaramela kantutegia, Elkar, 1990) –Brodatzen ari nintzen (www.basq uepoetry.net) –Milia Lasturko (www.basq uepoetry.net)

44


27/7/07

13:13

Página 45

2. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (48. or.) 1. Olerkiak umeentzat eginak direla dirudi. Gainerakoan, erantzuna askea da. 2. Erantzun askea. 3. Natura. ARIKETAK (51. or.) 1. Idatzi gabeko poesia da, ahoz transmititu eta memorian gordetzen dena. 2. Hitzen errepikapena, hotsen erabilera eta erritmoa. 3. Kopla zaharrak jai, ospakizun eta eskean egiten diren errondetan kantatzen diren koplak dira. Egiturari begiratuta, naturarerekin zerikusia duen iru-

diren batekin hasten dira gehienetan eta, gero, bigarren zatian, koplaren mezua esaten da. 4. • Eredu lirikoa: XVIII. mendea. • Eredu epikoa: XIV.-XVI. mendeak. • Eredu epiko-lirikoa: XVII. mendea. 5. Erromantzea da. Eredu lirikoko erromantzea, hain zuzen ere. Maitasun-kantua da eta bi pertsonaien elkarrizketa ageri da bertan. 6. Istorioaren kontalaria garia saltzen ari zela, neska bat hurbildu zitzaion, erosteko asmoz, zenbatean zeukan galdetzera. Maitemindurik, gari-saltzaileak laztan truke emango ziola esan zion eta neskak, berriz, plazan ez, leku sekreturen batean eskatu izan balio, konponduko zirela erantzun zion, haren maitasun-eskeari nolabait baietza emanez.


ARIKETAK (53. or.)

1. • Atzo etxean geratu ziren. Bakuna, lokabea, jokatua, adierazpen-perpausa, baiezkoa. • Lagun batek kontatu dit laster Martera helduko garela. Elkartua, mendekoa, jokatua, adierazpen-perpausa, baiezkoa.

1. Lehen testua, Sara izeneko gizona. Bigarren testua, Belle, Landetako sirena.

• Egon geldi hor! Bakuna, lokabea, jokatugabea, aginte-perpausa. • Nork esan dizu balleta egiten dudala? Elkartua, mendekoa, jokatua, galde-perpausa. • Ez nuen gutxiagorik espero. Bakuna, lokabea, jokatua, adierazpen-perpausa, ezezkoa.

2. • Zumalakarregi jeneralaren zerbitzuan zelatari ibilitako gizona. • Ez, bere gogoz joan zen. • Gurasoekin joan ziren. • Eskolan zenbait ikasgai huts egin dituztelako. 3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.

2. Adiskidetasun, erakarri, birlandatu, pilotari.


3. • Nafarroako Pirinioetan bizi gara. • Atzo gauza asko erosi nituen. • Zenbait animalia basatiak dira.

6. • Ospitalean dago. • Armairu gaineko tramankuluak garbitu nahi zituen.

4. • Dekorazio-olerkia da. • Agertzen diren hitzek hoskidetasuna dute eta neurri berekoak dira, horrek erritmoa eta sonoritatea ematen dio olerkitxoari. Pun! hotsa ere ageri da.

• Aitona astunegia zelako. • 90 kilo. • Beredatzi eta erdietan heldu zen aita. 7. Erantzun askea.


45

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0034-0045.qxd

835026 _ 0046-0057.qxd

3

31/7/07

14:52

Página 46

Mezu artean


HIZKUNTZA

• Erantzungailuko mezuek zer-nolako ezaugarriak dituzten ikastea eta lantzea. • Oharrak aztertzea eta lantzea. • Euskarak antzinatean zeukan erabilera-eremua aztertzea.

• Izen-sintagma eta aditz-sintagma zer diren ikastea eta haien funtzioak aztertzea. • Jatorri-atzizkien erabilera lantzea. • Partitiboaren erabilea aztertzea. LITERATURA • XX. mendearen hasierara arteko bertsolaritza aztertzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Erantzungailuko mezuak. Mezu laburrak edo oharrak. Euskara antzinatean: erabilera-eremua. Perpausaren osagaiak: izen-sintagma eta aditz-sintagma. Jatorri-atzizkiak. Partitiboa. Bertsolaritza: Erdi Arotik XX. mendearen hasierara.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Mezuak asmatzea eta idaztea. Oharrak aztertzea eta idaztea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta jatorri-atzizkien erabileran trebatzea. Partitiboa zuzen erabiltzea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• Idazketa komunikatzeko bide gisa baloratzea. • Geure hizkuntzarekin zerikusia duten gaiekiko eta geure kulturarekiko jakin-mina eta interesa izatea. • Zerbait eskatu edo adierazteko orduan, erabidetasunez jokatzea. • Bai ahoz eta baita idatziz ere zuzen jarduteko ardura izatea.

BALIOEN HEZKUNTZA GIZALEGERAKO ETA MORALERAKO HEZKUNTZA

46

Unitate honetan komunikazioaren inguruan arituko gara berriro, mezuak izango direlarik langai nagusia. Besteekiko harremanak direla-eta, ikasleek kontuan hartu behar dute beti errespetuz eta tolerantziaz jokatu behar dutela. Hizkuntzari dagokionean, hizkera zaindu behar dute, erregistroak ongi aukeratu eta nolabaiteko bazterkeria adieraz dezaketen terminoak edo hitz iraingarriak arbuiatu.


27/7/07

13:31

Página 47

3. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Perpausen osagai nagusiak, hots, izen-sintagma eta aditz-sintagma, aztertzea. – Izen-sintagmako osagaiak bereiztea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Postarekin zerikusia duen lexikoa ezagutzea eta lantzea. – Jatorri-atzizkiak zuzen erabiltzea. • Zuzentasun-gaitasuna – Partitiboa modu egokian erabiltzea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Besteekiko harremanetan errespetuz jokatzea. – Geure hizkuntza eta geure kultura baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Mezuak eta oharrak modu ulergarri eta zuzenean emateko gai izatea. • Perpausetan izen-sintagma eta aditz-sintagma bereiztea eta zein funtzio betetzen duten jakitea. • Jatorri-atzizkiak zuzen erabiltzea.

• Partitiboa zuzen erabiltzea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: Ingalaterrako hotel bateko… Entzumena: Erantzungailuko mezuak: Erantzungailua. Idazmena: Oharrak. Testua garatzea. Euskara gizartean: Euskararen erabilera-eremua antzinatean.

Gramatika: Perpausaren osagaiak. Izen-sintagmaren osagaiak. Lexikoa: Postaren ibilbidea. Posta. Jatorri-atzizkiak. Gomendioak: Partitiboaren erabilera.

LITERATURA Testuak: Xenpelar, Iparragirre abila dela; Txirrita, Hil da Cánovas; Bilintx, Bihotz eritua. Testuingurua: Bertsolaritza Erdi Arotik XX. mendearen hasierara. Testugileak: Bertsolari eskolatu gabeak eta eskolatuak.


47

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0046-0057.qxd

835026 _ 0046-0057.qxd

27/7/07

13:31

Página 48

Komunikazioa Irakurmena Ingalaterrako hotel bateko bezero baten eta logela-zerbitzuaren ohar bidezko harremana (54.-56. or.) • Aztertu irakurgaia gainetik eta erantzun ezkerraldean ageri diren galderei. Mintzatu ikasleekin mezuen erabilerari eta erabilgarritasunari buruz. Galdetu mezurik edo oharrik idazteko ohiturarik ba ote duten, noiz eta zertarako idazten dituzten… Oharrak paperean idazteko ohiturarik ez badute ere, SMS bidezko mezuak usu erabiliko dituztenez, komentatu zer-nolako ezaugarri bereziak dituzten mezu horiek eta berrikusi hitz osoak ez idazteko erabiltzen diren laburtzapenak. • Testua irakurri ondoren, galdetu ikasleei kontatzen dena benetan gertatua ote den usten duten ala ez eta eztabaidatu arazoa modu errazagoan konpontzeko bideak.

ERANTZUNAK TESTUA ULERTU (56. or.) 1. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. 2. Behin eta berriz aipatutako xaboi-pastilla huraxe nahi dut. 3. 1. Hoteleko bezero batek ohar bat utzi zuen xaboitxorik ez uzteko esanez. 2. Ordezko garbitzaileak beste hiru xaboitxo utzi zizkion bainugelan. 3. Bezeroaren gela txukuntzeaz arduratzen zen emakumea aldatu zuten. 4. Bezeroari berak erositako xaboi-pastilla kendu zioten. 5. Gerenteak kexa bat jaso zuen, bezero baten gelan xaboirik ez zegoelako. 6. Harreragileak eta garbitzaileak 27na xaboitxo eraman zuten bezeroaren gelara. TESTUA AZTERTU 4. • Guztira, hamabi ohar ageri dira. Bezeroak, ordezko garbitzaileak, garbitzaileak, Carmen andreak (harrera-lekuko langileak), Kensedder jaunak (gerenteak). Oharrak hauek eta honetarako dira: 1. Berman jaunak (bezeroak) garbitzaileari, xaboitxo gehiago ez uzteko eta dauuzkanak eramateko. 2. Ordezko garbitzaileak Berman jaunari, ordezko garbitzailea dela esateko eta esandako xaboitxoak eraman baina beste 3 utzi dizkiola esateko. 3. Berman jaunak garbitzaileari, xaboitxoak eramateko. 4. Garbitzaileak Berman jaunari, xaboitxoak non gorde dituen esateko.

48

5. Carmen andreak (harrera-lekukoak) Berman jaunari, garbitzailea aldatuko diotela esateko. 6. Berman jaunak Carmen andreari, garbitzaileak berriz hiru xaboitxo utzi dizkiola-eta, kexatzeko. 7. Carmen andreak Berman jaunari, garbitzaileak xaboitxo gehiago utziko ez dizkiola eta gelan dauzkanak kenduko dizkiola esateko. 8. Berman jaunak Kensedder jaunari (gerenteari), berak erositako xaboi-pastilla eraman diotelaeta, kexatzeko. 9. Kensseder jaunak Berman jaunari, desenkusatu eta garbitzaileek egunero 3 xaboitxo banatzeko agindua dutela esateko. 10. Berman jaunak Carmen andreari, 57 xaboitxo utzi dizkiotela-eta, kexatzeko. 11. Carmen andreak Berman jaunari, 54 xaboitxo zergatik dituen azaltzeko. 12. Berman jaunak Carmen andreari, gelan dituen xaboien txosten laburra egiteko. • Xaboitxo asko pilatzen zitzaizkiolako logelan eta traba egiten ziotelako, eta gainera, berak erositako xaboi pastilla arrunta eraman ziotelako. • Pertsonaiek ezin zutelako zuzenean hitz egin, haien ordutegiak ez zetozelako bat. • Den-dena kendu ziotela. • Azkenean, 53 xaboitxo, xaboi pastilla bat, 3 ontzitxo gel eta bainurako gel handi bat zituen. 5. Erantzun askea. HAUSNARTU ETA AZALDU 6. Erantzun askea.


27/7/07

13:31

Página 49

3. UNITATEA Entzumena Erantzungailua (57. or.) EDUKIEN ESKEMA • Erantzungailuan uzten diren mezuek, eta oro har guztiek, honako ezaugarriak dituzte: laburrak eta argiak izan behar dute.

• Lehenik eta behin, entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena ulertzeko eta barneratzeko modua izan dezaten. • Bigarren ikastunitate honetan mezuak eta haien ezaugarriak landuko dira. Hori horrela izanik, abagune honetan erantzungailuan utzitako hainbat mezu entzuteko eta aztertzeko aukera izango dute ikasleek. • Entzumen-testuan Murphyaipatzen da halako batean. Ulermen-galderetan ere Murphyhori nor ote den galdetzen zaie ikasleei. Baliteke zenbaitek Murphyren eta haren legeen berri izatea, baina, hala ere, informazioa biltzea interesgarria izan daiteke eta, gainera, neskamutilek lege horiei buruz pentsatzen dutena eztabaidatzea dibertigarria ere izan daiteke. «Zerbait gaizki atera badaiteke, gaizki aterako da» , horixe dio Edward A. Murphyizeneko ingeniariak izendaturiko legeak. Murphykoheteekin esperimentuak egiten aritu zen epe batez eta orduan otu omen zitzaion gerora hainbeste famatu den legea. Lege hori oinarritzat hartuta, korolario luzea sortu da, hainbat zientzia eta bizitzako arloei aplikatzeko moduko beste lege asko biltzen dituena. Hona hemen ezagunena: 1. Ezer ez da dirudien bezain erraza. 2. Edozer egiteko pentsatzen zenuena baino denbora gaheiago eman beharko duzu beti. 3. Gauza bat baino gehiago okertzeko aukera izanez gero, kalte handienak eragingo dituena izango da okertzen den bakarra. 4. Edozer egitera zoazela, zerbait txarto irteteko lau aukera daudela aurrikusi eta aldez aurretik neurriak hartuz gero, berehala bosgarren aukera bat agertuko zaizu. 5. Gauzak beren kasa utziz gero, oker baino okerrago joango dira. 6. Zerbait egiten hasi bezain pronto, aurretik beste zeozer egin behar zenuela ohartuko zara. 7. Edozein konponbidek arazo gehiago dakartza berarekin. 8. Alferrikakoa da tontoen aurka babestua dagoen ezer egitea, tontoak oso burutsuak baitira. 9. Natura beti dago inperfekzio izkutuaren alde. 10. Ama Natura maltzur hutsa da.

ERANTZUNAK ENTZUNDAKOA ULERTU (57. or.) 1. • Nere etxera heldu denean, erantzungailuan mezu mordoa zeuden. b) • Jokinen asmoa Nererekin hitzordua egiteko aitzakia bat bilatzea zen. c) 2. • Idoia Jokinen arreba da eta Gotzon haren laguna. • Idoiak hartu dituela Gotzonekin joateko.

• Jokinek aipatu du Murphy. Informazioa bilatu eta erantzun nor den Murphy. • Ez, azkenean ez dio mezu argirik utzi. TESTUA SORTU 3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.


49

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0046-0057.qxd

835026 _ 0046-0057.qxd

27/7/07

13:31

Página 50

Idazmena Galdutako objektuen bila (58.-59. or.) EDUKIEN ESKEMA • Mezu laburretan espazio mugatuan informazio ugari ematen dugu, horrenbestez, datu garrantzitsuenak sartu behar ditugu eta hitzak kendu, esaldiak laburtzeko asmoz.

• Hasteko, irakurri orrialdean ageri diren oharrak eta aztertu. Mintzatu haiei buruz: zertarako diren, nolakoak diren, nork idatziak diren, non kokatuta dauden, zergatik kokatzen diren hor… • Oharrak areago aztertzeko asmoz, ekarri egunkaria ikasgelara eta aztertu bertan ageri diren ohar laburrak: lagunak agurtzekoak, zerbait saldu, erosi edo alokatzekoak, laneko eskakizunak… Ikusi nola dauden sailkaturik ohar horiek. • 58. orriko ariketan, sarritan galtzen dituzten gauzen zerrenda egiteko eskatzen zaiei ikasleei. Zerrenda egindakoan, bertan jarritako zerbait galdu dutela-eta, oharra asmatu eta idazteko eska dakieke. • Lan-tekniketan, emandako testua garatzeko lana bakarka nahiz taldeka egin daiteke. Taldean eginez gero, taldekideek testua zabalean eta sakonean nola luzatu erabaki beharko dute, hots, testuari zer-nolako informazioa gehitu nahi dioten pentsatu beharko dute. Jarraian, lana banatuko dute, bakoitzak mota bateko edo beste informazioa bilatu beharko duelarik. Lana taldean egiten bada, testua askoz gehiago luzatzeko aukera izango da agian.


Sakonean luzatzeko: Banillari eta piperrari buruzko xehetasun gehiago eman, hala nola, nondik datozen, nola lantzen diren, zer-nolako jakiak prestatzeko erabiltzen diren…

1. Erantzun askea. ARIKETAK (59. or.) 2. Erantzun askea. LAN-TEKNIKAK 1. Erantzun askea. Testua luzatzeko hauxe egin daiteke, adibidez: Zabalean luzatzeko: Ongailuei buruzko informazioa gehiago sartu, hala nola, beste ongailu batzuk aipatu, edota ongailuak sukaldaritzan noiz erabiltzen hasi ziren konatatu, ongailuen balioari buruz hitz egin, ongailuak zein herrietako sukaldaritzan erabiltzen diren aipatu…

50


27/7/07

13:31

Página 51

3. UNITATEA Euskara gizartean Gure hizkuntzaren lurraldea (60.-61. or.) EDUKIEN ESKEMA • Euskararen erabilera-eremua asko murriztu da antzinatetik egundaino. • Euskararen erabilera-eremua oso zabala izanik ere, euskal lurraldearen mugen barruan eremu elebidunak egongo ziren seguruenik, eta eremu horietan, euskaraz gain, alboko herrietako hizkuntzaz mintzatuko ziren. • Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun ahoz behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Euskararen erabilera dela-eta, lurralde osoan euskarak izandako atzerakada aztertu ez ezik, saiatu ikertzen zuen lurraldean zer gertatu den. Horretarako, esan ikasleei etxeko nagusienei informazioa eskatzeko, hots, haien gazte garaian jendeak euskaraz mintzatzeko ohitura ba ote zuen galdetzeko, haien guraso eta aitona-amonek euskaraz ba ote zekiten, hitz ez egitekotan zergatik ez zuten egiten… Bildutako informazioa oinarri gisa hartuta, konparatu gaur egungo egoerarekin eta atera ondorioak. Jarduera hau egitea interesgarria izan daiteke, ikasleak euskarak beren herrian edo eskualdean bizi duen egoeraz jabetzeko ez ezik, atzerakada zein bultzada zergatik izan duen jakiteko. • Elebitasuna dela eta ez dela, aurrena argitu elebidun izatea zer den eta, ondoren, eztabaidatu Euskal Herrian bizi garenok benetan elebidunak ote garen. Eskatu ikasleei adibideak emateko. • Azkenik, modua eta denbora izanez gero, italieraz eta 61. orriko laukitxoan jasotako hizkuntzetan ez ezik, saiatu Euskal Herria beste zenbait hizkuntzetan nola esaten den bilatzen eta ahalik eta zerrenda luzeena osatzen.

ERANTZUNAK ARIKETAK (61. or.) 1. Gaur egungoa askoz murritzagoa da. 2. Bi hizkuntza maila berean erabiltzeko gai izatea da elebiduna izatea, bi hizkuntzak ongi menderatzea eta batean ari zarenean hizkuntza horretan pentsatzea. 3. Erantzun askea. 4. Paese Basco.


51

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0046-0057.qxd

835026 _ 0046-0057.qxd

27/7/07

13:31

Página 52

Hizkuntza Gramatika Perpausean pausatuz (62.-65. or.) EDUKIEN ESKEMA • Perpausak bi osagai nagusi ditu: Izen-sintagma eta aditz-sintagma. • Izen-sintagmaren ardatza izena da eta aditz-sintagmaren ardatza, berriz, aditza. • Ize-sintagmak, normalean subjektu fuztioa betetzen du, hots, ekintza nork egiten duen adierazten du. Aditz-sintagmak, aldiz, predikatu funtzioa betetzen du, hau da, ekintza adierazten du. • Izen-sintagmak osagai hauek ditu: a) Ardatz-elementuak: normalean izena izaten da ardatza, baina izenordaina ere ardatz izan daiteke. b) Elementu atributiboak: elementu hauek izena kalifikatzen dute, izenondoa eta izenlaguna dira. c) Elementu determinatzaileak: izena mugatzen dute.

• Ikastunitate honetan perpausaren bi osagai nagusiak, hots, izen-sintagma eta aditz-sintagma aurkezten dira, baina izen-sintagmari buruzko informazio gehiago ematen da, bertako osagai nagusiak zein diren azaltzen delarik. Aurrerantzean datozen ikastuniteetan ere gramatika atalean izen-sintagmaren osagai horiek banan-banan eta are sakonago aztertuko eta landuko ditugu. • Hasteko, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, hausnartu eta saiatu bertan ageri diren hiru galderei erantzuten. Galderei erantzun zuzena ematea baino areago, gogoeta eragitea da atariko ariketa honen helburua, ikasleek aurrerago emango diren azalpenak hobeto ulertzeko. • Gramatika atalean proposaturiko ariketak amaitutakoan, teorian azaldutakoa lantzen jarraitzeko asmoz, jo berriz hasierako testura (Egurrezko betaurrekoak izenekora), eta esan ikasleei ondoko jarduera egiteko: Lehenik eta behin, testuan dauden perpaus bakunak azpimarratuko dituzte. Ondoren, perpaus horietan subjektu funtzioa betetzen duen izen-sintagma eta predikatu funtzioa betetzen duen aditz-sintagma bereiziko dituzte. Amaitzeko, izen-sintagmaren osagai nagusiak bereiziko dituzte, hots, ardatz-elementua, elementu atributiboak eta elementu determinatzaileak. • Langaia areago jorratzea komeni dela iritziz gero, goikoaren antzeko beste jarduera hau ere egin daiteke. Eskatu ikasle bati izen-sintagma bat esateko eta, ondoren, esan beste ikasle bati hari egokitzeko moduko aditz-sintagma esateko. Idatzi perpaus osoa arbelean eta eskatu beste ikasle batzuei perpausak era horretan osatzeko. Arbelean zenbait perpaus bilduta dauzkazuenean, aztertu banan-banan lehen esandako eran. Jarduera hau ahoz zein idatziz egin daiteke.

52


27/7/07

13:31

Página 53


ARIKETAK (65. or.)

1. • Zazpi (gizon) magnifikoen abenturak ahaztezinak izan ziren. • (Behi) beltzak ez du askorik ematen; (behi) zuriak, berriz, izugarri. • Iaz hiru (mendi) handiak egin nituen eta leher eginda bukatu nuen. • (Txakur) txikiak (txakur) handiak baino askoz azkarragoak izaten dira.

4. • • • •

2. • • • • • • • • 3. • • • • • •

Neska txiki polita. Ume handi samarrak. Auto gorri horiek. Gurpil eroa. Zaldi bizkor hura. Nire txakur jolastiak. Eibarko pilotalekua. Hango zarata izugarria.

Katu azkarrek gauez egiten dute ehiza. Kubako musika lasaiak lo egiten laguntzen dit. Lehengusuaren ordenagailu berria oso arina da. Zure baloi horia gogorregia da niretzat. Altsasuko inauteriak izugarriak izaten dira. Aralarreko perretxikoak oso garesti saltzen dituzte azoketan. • Gorbeiako artzainak kezkatuta daude otsoengatik.

Auto (ard) / moderno (atrib) / batzuk (det). Txakur (ard) / handi (atrib) / hori (det). Zenbait (det) / jende (ard) / jator (atrib). Aitaren (atrib) / liburu (ard) / berri ((atrib) / a (det).

5. Erantzun askea. 6. Erantzun askea. 7. Izenak direnak, azpimarraturik. • Gero egingo dizut / Geroa, alferraren leloa. • Ariketa hori oso gaitza da. / Gaitza oso arin zabaldu zen herrian. • Hotz ikaragarria pasatu genuen Errusian. / Ur hotza ona omen da zirkulaziorako. • Hori oso gizon aberatsa da. / Aberatsak normalean ez dira metroz joaten. • Argiak ez dira beti izaten gehien dakitenak. / Oso neska argia da benetan. • Haiek uste dute gaindiezinak direla. / Gaindiezinak aspaldiko telesaila da. 8. • • • • • • •

Zenbait katu azkar. Jende lodi asko. Jokalari alfer batzuk. Egun alai hauek. Etxe handi haiek. Bi piramide urrun. Lau liburu lodi.


53

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0046-0057.qxd

835026 _ 0046-0057.qxd

27/7/07

13:31

Página 54

Lexikoa Postaren ibilbidea (66.-68. or.) EDUKIEN ESKEMA • Jatorri-atzizkiak ondokoak dira eta honela erabiltzen dira: a) -tar: silaba bat edo bi dituzten edo kontsonantez amaitzen diren izenekin erabiltzen da. b) -dar: m, n, l letrez amaitzen diren izenekin erabiltzen da. c) -ar: bi silaba baino gehiago dituzten izenekin eta bokalez edo t, d letrez amaitzen diren izenekin erabiltzen da. d) -(e)ko: leku-izenei loturik jatorria adierazten du.

• Ikastunitate honetan, postari dagokion lexikoa lantzeko ariketez gain, jatorri-atzizkiak eta haien erabilera jorratzeko ariketak ere ageri dira. • Jatorri-atzizkiak lantzen jarraitzeko asmoz, proposatu hurrengo jolasa ikasleei. Idatzi arbelean Euskal Herriko zenbait herriren izenak (10-12 bat edo). Ondoren, eskatu ikasleei herri horiek herrialdeka sailkatzeko, hots, Araban, Bizkaian, Gipuzkoan, Behe Nafarroan, Nafarroan, Lapurdin edo Zuberoan ote dauden esateko, eta bertakoei dagozkien jentilizioak idazteko. Nahi izanez gero gauza bera egin daiteke Euskal Herrikoak ez diren izenekin ere, guztiak lantzeko. Idatzi munduko zenbait herrialderen izenak. Ikasleek bertako hiriburuak zein diren adierazi beharko dute eta bertako jentilizoak zein diren esan. Adibidez: Suedia - Stockholm stockholmdar…

ERANTZUNAK ARIKETAK (66. or.) 1. • Erlazio: harreman - Izaki, gertaera edo erakundeen artean dagoen elkarreragina, lotura. • Bataila: gudua - Gatazka, arma bidezko borroka. • Korrika: lasterka - Laster eginez, arinka. • Unatu: akitu - Indarra nabarmenki gutxitu, ahuldu. • Instituzio: erakunde - Helburu batzuk lortzeko antolatutako elkartea, organizazioa. • Baliatu: erabili - Inori zerbait edo norbait baliagarri gertatu, zerbaiterako bide bezala, zerbait edo norbait erabili. • Jazo: gertatu - Ekintza bat gauzatu, suertatu. 2. • Amonak ehun urte ditu; ez pentsa adin horretara iristea gauza erraza denik! • Ikastetxeko zuzendari izatea lortu zuen. • Leku askotako gutunak hartu genituen iaz. • Besotik oratu eta lurrera bota nau. • Perretxikotan joan zen basora, eta suge batek ausiki zion.

54

• Ekin iezaiozu lanbide horri. • Madari onduak nahiago ditut. • Aste honetako apunteak etxera bidaliko dizkiot. ARIKETAK (67. or.) 3. • BITARTEKOAK: posta-txartela, posta-kodea, gutuna, postaria, inprimakia, datagailua, paketea, zigilua, gutun-azala, zakua, helbidea, postontzia, posta-kutxa, a bildua, posta elektronikoa. • EKINTZAK: ziurtatu, sinatu, antolatu, banatu, garraiatu, bete, idatzi, jaso, irakurri, pisatu. 4. • Bidali gutunak eta ez ahaztu izena, deiturak, helbidea eta posta-kodea argi eta garbi adieraztea. • Postontzien barruan zakuak egon ohi dira gutunak batzeko. • Posta-bulegoetan, gutunak heldu ahala antolatzen dituzte. • Hegazkinez, trenez… era askotara garraiatzen dute posta. • Paketeak pisatzen dituzte eta pisuaren arabera bidalketa merkeagoa edo garestiagoa da.


27/7/07

13:31

Página 55

3. UNITATEA • Ez ahaztu zigilua erostea eta gutun-azalean jartzea, bestela eskutitza ez da inora helduko. • Bete inprimakia letra larriz eta eman leihatilako bulegariari. • Gure txakurrak -ari-z bukatzen den guztiari kosk egiten dio: argiketariari, albaitairaria eta auzuneko postariari ere bai. ARIKETAK (68. or.) 5. Milandar, paristar, londrestar, zestoar, biarriztar, aresoar, arratiar. 6. • • • •

Arrainak plentziar gizon batek ekarri zizkidan. Jonen bi alaba alemaniarrak omen dira. Horren izebak persiar katua erosi du. Nire auzokoek joan den udan australiar neska bat izan zuten etxean.

7. • Ganboarrak oinaztarren etsaiak izan ziren IXV. eta V X. mendeetan. • Aranatarren etxean udaldi bikainak igaro ditugu. • Esatekotan, Ilargiko biztanleei ilargitarrak edo selenitak esango genieke. • Zuhaitz berantiarrek udazken aldera ematen dute fruitua. • Aurtengo biltzarrean ezkertiarrek proposamen ugari egin dituzte. • Hiri modernoetako hiritar askok ez dute inoiz behirik ikusi. • Sekular hitzak ez dauka -(t)ar atzizkirik. • Gora gu eta gutarrak! • Juanito Oiartzabal menditar bikaina dela ez du inork ukatuko.

Gomendioak Partitiboaren erabilera okerra (69. or.) EDUKIEN ESKEMA • Izen-sintagmei partitiboaren marka lotzen zaienean, izen-sintagma horiek mugagabean egon behar dute. • Izen-sintagmak mugagabeak direnez, partitiboa duten perpausetan aditz jokatuan ezin daiteke plurarik erabili.

• Ikastunitate honetan partitiboaren erabilera zuzenari buruz arituko gara gomendioen atalean. Hemen jasotako informazioa sinplea eta aski ezaguna da eta ikasleak jada horren jakitun izango dira seguruenik. Hala ere, okerreko erabilerak egonez gero, zuzentzeko asmoz Euskaltzaindiaren arau eta gomendioen sortara jo dugu argibide bila. • Partitiboa zuzen erabiltzeko, ongi bereizi behar dira a itsatsia duten hitzak eta artikulua dutenak. Hori dela-eta, aurreko ikastunitatean a itsatsiari buruz esandakoa berrikustea komeni da.

ERANTZUNAK ARIKETAK (69. or.) 1. • Mahai horretan ez dago libururik. • Aitak gaur ez digu tortillarik prestatuko. • Ez dit lotsarik ematen jende aurrean abesteak. • Leizean ez dute animalien arrastorik topatu. • Amak ez dizue dirurik eman zinemara joateko.

2. Hona hemen forma zuzenak: egiarik, ogirik, txanponik, mendirik, giltzarik. Esaldiak egitea, erantzun askea. 3. • Ezin dut idatzi. Ez daukat boligraforik. • Nahi al duzu txiklerik? Marrubizkoak dira. • Hotz dago. Zer egiten duzu jertserik gabe? • Guk ez daukagu anaiarik.


55

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0046-0057.qxd

835026 _ 0046-0057.qxd

27/7/07

13:31

Página 56

Literatura Bertsolaritza: Erdi Arotik XX. mendearen hasierara Bat-batekoaren indarra (70.-73. or.) EDUKIEN ESKEMA • Bertsolaritza bat-bateko inprobisazio kantatuarekin lotzen dugu batez ere. • Bertsolaritza mezuan eta erantzunean dago oinarritua. • Bertsolaritzaren lehen berriak IX.Xmnedekoak izan arren, askoz lehenago, Erdia Aroan bazegoen bertsolaritza. Garai hartan bertsolariak emakumeak ziren, gainera. • IX.Xmendean bertsoak idatziz jartzen hasi ziren. Mende horri urrezko aroa deitu izan zaio, bertsolari asko izan zirelako eta haiek utzitako bertso-altxorra bikaina. • Bi bertsolari mota hauek bereiz ditzakegu IX.Xmendetik X .enera doan denboran: a) Bertsolari eskolatuak: bertsogintza idatzia jorratu zutenak. b) Bertsolari eskolatu gabeak: herri-bertsolariak, bat-batean aritu zirenak batik bat.

• Hirugarren ikastunitatean eta hurrengo bietan bertsolaritza eta haren nondik norakoak izango ditu aztergai. Honakoan, bertsolaritza zer den eta X . mendera arte izan duen bilakaera ikusiko ditugu eta, gainera, zenbait bertsolari ezagunen bertso aski ezagunak landuko ditugu. • Bertsoak aztertu ez ezik, doinu egokiak bilatu eta, ahal izanez gero, ikasgelan kantatzea komenigarria izan daiteke. • Orrialdeotan aipatzen diren bertsolariak direla-eta (X enpelar, Txirrita, Pernando Amezketarra, Etxahun, Otaño, Bilintx, Iparragirre…), haiei buruzko informazioa bilatzea eta informazio hori fitxetan edo biltzea ere komeni da, ikasleek ongi ezagutzeko. Datu biografikoak biltzeaz gain, interesgarria izan daiteke haien bertso gehiago ere biltzea eta, modurik izanez gero, ikasgelan bat edo beste aztertzea. Era berean, ondo legoke haien garaikideak izan ziren beste bertsolari batzuei buruzko informazioa ere bilatzea eta fitxetan biltzea, testugileen ikuspegi are zabalagoa izateko. • Ohartu bertsolari horien bertso asko oso ezagunak direla gaur egun, idatziz edo kantuz heldu zaizkgulako. Iparagirreren eta Bilintxen bertsoak, esaterako, kantutegi guztietan azaltzen dira.


ARIKETAK (73. or.)

1. eXnpelarren jarrera Iparragirreren kontrakoa da nolabait eta beraren moduko bertsolarien aldekoa. Bertsolari eskolatuen eta eskolatu gabeen arteko desberdintasunak aztertzeko oso aproposa da bertsoa.

1. Bertsolaritzan bertsolariek bat-batean asmatu eta kantatzen dituzte bertsoak. Bertsolaritza mezuan eta erantzunean dago oinarritua. Bertsolaritza idatzia ere badago. Bertsolaritza idatziak antz handiagoa du olerkigintzarekin.

2. Errimatzen duten hitzak hauek dira: hazia, nahasia, grazia, bizia / bakoitza, orratza, zorrotza, hilotza, bihotza.

2. Bizkaiko Foru zaharrek V X. mendean egindako dekretu batean esaten dena dakigu: emakumeei debekatu egin zitzaiela hileta-ospakizunetan abestea. Horrek erakusten du bertsolaritzak indarra zuela eta bertsolariak emakumeak zirela.

3. Erantzun askea.

56


27/7/07

13:31

Página 57

3. UNITATEA 3. • BERTSOLARI ESKOLATUAK: Bilintx, Iparragirre, Etxahun, Otaño. • BERTSOLARI ESKOLATU GABEAK: Txirrita, Pernando Amezketarra, eXnpelar. 4. Ari naizela, ari naizela hor ikusten dut Txirrita, eta nor ez da harrituko gaur gizon hori ikusita. Dudarik gabe egina dio andregaiari bisita: oso dotore etorri zaigu bi alkandora jantzita.

5. Maitasuna da Bilintxen bertsoen gaia, eta, gainera, badirudi neskak ez duela maite. 6. Bihotz hitza azaltzen da hiru bertsoetan. Bertso hauetan, maitasun-bertsoak izanik, oso garrantzitsua da. Bihotza maitasunaren irudia da.


ARIKETAK (75. or.)

1. Erantzun askea.

1. • • • • •

2. Adibidez: • Ez dut lagunik aurkitu. • Ez ezazu eros litxarreriarik. • Ez ezazu egin tontakeriarik. • Ez iezadazu niri baloirik oparitu. 3. • Bi gipuzkoar etorri ziren. • Eibartarrak langile onak omen dira. • Andoain andoaindarrez beterik dago. 4. Txikitatikan ekinagatik bertsoen abentura, ondo egiten ari al naizen izaten dut mila duda: zein dudan nire bidea eta zein dudan nire helmuga; aspaldikoa izanagatik gure arteko lotura, abizenean soilik da berdin lehengo Txirrita zahar hura. (bis)

Pisua galtzeko harria. Salgai dagoen goitibehera. Astoa eskatzen duenak, babetan ordainduko du. Astoa da Indurain. Ez, aldapatsua izango da.

2. • Beharrezko datuak baino ez daude. • Esaldiak laburrak dira. • Esaldietan elementu batzuk falta dira. 3. Erantzun askea. 4. Entzumen-ariketa. 5. • aCstrora joan beharrean, Donostiara joateko geratu dira. • Amaran aparkatu nahi du. • Bilbotarra da Juankar. • Nahi duten autoari jartzen diote isuna. • Zekena da. • Ez duelako mezua entzun, ez baitu ahots-postontzia begiratu. 6. Erantzun askea. 7. Erantzun askea.


57

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0046-0057.qxd

835026 _ 0058-0069.qxd

4

27/7/07

13:30

Página 58

Arreta erakarri nahian


HIZKUNTZA

• Publizitateak nolako ezaugarriak dituten ikastea eta lantzea. • Publizitate-kartelen eta esloganen ezaugarriak atertzea eta lantzea. • Erromanizazioak euskaran izan duen eragina aztertzea.

• Izena aztertzea eta izen motak bereiztea • Zenbait egile-atzizkiren erabilera aztertzea. • Artikulu zehaztugabearen erabilera zuzena lantzea. LITERATURA • .Xmendetik gaur egunera arteko bertsolaritza aztertzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Publizitatea. Publizitate-kartelak. Erromanizazioa eta euskara. Izena: definizioa eta motak. Egile-atzizkiak. Bat artikulu zehaztugabearen erabilera zuzena. Bertsolaritza: X . mendetik gaur egunera.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Produktuak iragartzea eta salmenta antzeztea. Publizitate-kartelak aztertzea eta egitea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta egile-atzizkien erabilera jorratzea. Artikulu zehaztugabea zuzen erabiltzea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• Bai ahoz eta baita idatziz ere, zuzen jarduteko ardura izatea. • Kontsumismoari buruz hausnartzea eta gehiegikeriak saihestea. • Lanbideak direla-eta, gizon eta emakumeen gaitasunen arteko bereizkeria saihestea.

BALIOEN HEZKUNTZA KONTSUMORAKO HEZKUNTZA

Ikastunitate honen gai nagusia publizitatea da. Baliatu horrek ematen duen aukera kontsumismoari buruz hausnartzeko eta neurrizko kontsumoaren aldeko jarrerak sustatzeko.

HEZKUNTZA EZ-SEXISTA

Zirgariak izeneko testuak (88. or.) lan arloan emakumeen eta gizonen arteko bereizkeriaz hausnartzeko bidea ematen du.

58


27/7/07

13:30

Página 59

4. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Izenaren futzioa berrikustea. – Izen motak bereiztea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Antzinako lanbideekin zerikusia duen lexikoa ezagutzea eta lantzea. – Egile-atzizkien erabilera lantzea. • Zuzentasun-gaitasuna – Bat artikulu zehaztugabea behar denetan erabiltzea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Neurrizko kontsumoaren abantailez jabetzea. – Hitz egiterakoan edota idazterakoan zuzentasunak duen garrantziaz jabetzea. – Geure hizkuntza eta geure kultura baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Publizitatearen hizkuntza eta haren ezaugarri bereziak ezagutzea. • Publizitate-kartelak, eslogan eta guzti dutenak, sortzeko gai izatea. • Testuetan, izenak bereiztea. • Izen motak bereiztea.

• Izenak zuzen deklinatzeko gai izatea. • Egile-atzizkiak zuzen erabiltzea. • Bat artikulu zehaztugabea behar denetan soilik erabiltzea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: Publizitatea nonahi. Entzumena: Publizitatea: Atez ateko salmenta. Idazmena: Publizitate-kartelak. Esloganak. Euskara gizartean: Idaztearen garrantzia.

Gramatika: Izena. Izen motak. Izenen deklinabidea. Lexikoa: Zirgariak. Antzinako lanbideak. Egile-atzizkiak. Gomendioak: Artikulu zehaztua eta artikulu zehaztugabea

LITERATURA Testuak: Uztapide eta aXlbador, Txistuen ordaina. abier Amuriza, Gizona ez da ogiz bakarrik bizi. X Testuingurua: Bertsolaritza X . mendetik gaur egunera. Testugileak: Basarri, Uztapide eta orduko eta oraingo beste hainbat bertsolari.


59

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0058-0069.qxd

835026 _ 0058-0069.qxd

27/7/07

13:30

Página 60

Komunikazioa Irakurmena Publizitatea nonahi (76.-78. or.) • Hasierako irakurgai honetan historian zehar erabili izan diren publizitate-teknika batzuk aztertzen dira, erromatarren garaitik hasita egundainokoak. Testuarekin batera ageri diren argazkietan ere zenbait iragarki azaltzen dira. Komunikazioaren ataleko gai nagusia, ardatza, publizitatea izango denez gero, ikasgelan iragarkiak zertan diren ikusten hastea komeni da une honetatik bertatik. Mintzatu ikasleekin publizitateari buruz, telebistako zein irratiko iragarkiei buruz eta ekarri kartelak, panfletoak edota aldizkari zein egunkarietatik ebakitako iragarkiak ikasgelara, guztion artean aztertzeko. • Ezkerraldean ageri diren galderak publizitateari eta iragarkiei buruzkoak dira, hori baita, azken batean, irakurgaian lanzen den gai nagusia. Eztabaida pizteko eta irakurgaia girotzeko ez ezik, baliatu abagunea kontsumoari buruzko gogoeta eragiteko. Mintzatu ikasleekin dituzten kontsumo-azturei buruz eta egin gaiari buruzko eztabaida. • Testua irakurri ostean, eskatu ikasleei ezagutzen dituzten beste publizitate-teknika batzuk aipatzeko. Areago, proposatu historian zehar salgaiak edo berriak iragartzeko erabili izan diren beste bide batzuei buruzko informazioa bilatzea, biltzea eta hasierako testua osatzea nahiz ikaskideei ahoz azaltzea.

ERANTZUNAK TESTUA ULERTU (78. or.) 1. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. 2. Hona iragarri aditzaren adierak. Irakurgaian ageri dena hirugarrena da; pregoilarien kasuan lehena ere bada. • Zerbait gertatu dela edo gertatuko dela aditzera eman. • Etorkizun dena aditzera eman.

• Giza sandwichak izenekoak sandwichak iragartzen dituzten pertsonak dira. Gezurra. Edozer iragartzeko erabiltzen ziren. • Azken boladan, iragarkiak azalean bertan jartzeko ohitura sortu da. Egia. TESTUA AZTERTU 5. Publizitateak historian zehar izandako bilakaerari buruzkoa.

• Merkataritza-produktu baten publizitatea egin. 6. Erantzun askea. 3. Zerbait uste bezain okerra ez dela adierazteko. Eskerrak esapideak esanahi bera du. 4. • Publitziatea ez da asmakari berria, aztarna zaharrenak Erdi Arokoak dira-eta. Gezurra; publizitatearen aztarna zaharrenak erromatarren garaikoak dira. • Pregoilariek, salgaiak ez ezik, oharrak eta abisuak ere iragartzen zituzten. Egia. • Hormetako pintadak erromatarrek asmatu zituzten. Gezurra. Erromatarrek asmatu zutena hormetan iragarkiak idaztea izan zen. • Gaur egun ez dira pertsonak erabiltzen gauzak iragartzeko. Gezurra. Gaur egun ere pertsonak erabiltzen dira gauzak iragartzeko.

7. • Erroman: hormaten iragarkiak idaztea; pregoilariak. • Erdi Aroan: pregoilariak. • IX.X mendean: giza sandwichak; pregoilariak gero eta gutxiago. • .X mendean: mozorroak jantzita publizitatea banatu; publizitatea kirolarien elastikoetan; pregoilariak herri txikietan soilik. • IX. mendean: pantaila bihurtzen diren ehunak; tatuajeak azalean; pregoilariak nonbait akaso. HAUSNARTU ETA AZALDU 8. Erantzun askea.

60


27/7/07

13:30

Página 61

4. UNITATEA Entzumena Atez ateko salmenta (79. or.) EDUKIEN ESKEMA • Publizitatearen oinarriak hauek dira: a) Atsegina izatea eta eroslea geureganatzea. b) Saldu nahi denaren alde onak nabarmentzea. c) Saldu nahi den produktuaren premia sortzea eroslearengan. d) Eroslea geureganatzen lagunduko diguten esloganak asmatzea.

• Hasteko, entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena ulertu eta barneratzeko. • Ikastunitate honetan publizitatea eta haren ezaugarriak landuko dira. Hori horrela izanik, ikasleek entzungo duten elkarrizketan, atez ateko salmenta irudikatzen da. • Entzumen-ariketa egin baino lehen, eta laukian publizitateari buruz esaten dena irakurri aurretik, eskatu ikasleei beren hitzez publizitatea zer den eta zertan den azaltzeko. • Testua sortu izeneko atalean, esloganak idaztea proposatzen zaie ikasleei. Ariketan eskatutakoaren arabera, ikasle bakoitzak nahi duen produktua saltzeko izan behar du esloganak; Hala ere, errazagoa izango zaiela irudituz gero, irakasleak berak proposa ditzake iragarriko diren zenbait produktu. • Atez ateko salmenta-egoeraren antzezpena bi modutakoa izan daiteke, bat-batekoa, hots, bi ikasle aukeratu eta ikaskideen aurrean hitzetik hortzera otutzen zaiena esango dute, edo aldez aurretik prestatutakoa. Bigarrena egiteko, osatu bikoteak lehenik eta utzi elkarrizketaren zertzelada nagusiak egituratzeko denbora nahikoa. Antzezpena egiten ari direla, bestalde, kontuan hartu ikasleen ahoskera, adierazkortasun-gaitasuna eta erregistroen erabilera zuzena.


TESTUA SORTU

1. • Saltzaileak hasieratik esan dio bezeroari saltzera doala. Gezurra. • Bost minutuko kontua izango zela esan du. Egia.

3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.

• Emakumeak ez du astirik eta Kirmenek egin dio kasu saltzaileari. Gezurra. 2. • Lehen bezeroari esan dio gazte itxura duela eta bigarrenari, berriz, alaba polita duela, bere antz handia duena. • Lehenik eta behin, bezeroekin zurikeriatan ibili da, haiek entzun nahi zutena esanez eta estimutan zutena goraipatuz. Bigarrenik, produktuaren dohainak azaldu eta hura edukitzeko nolabaiteko grina edo premia sortu du haiengan. Azkenik, deskontuak eskaini dizkie, erostea erabaki dezaten.


61

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0058-0069.qxd

835026 _ 0058-0069.qxd

27/7/07

13:30

Página 62

Idazmena Etorri, aukeratu eta… eraman (80.-81. or.) EDUKIEN ESKEMA • Publizitate-hizkuntzak originala, laburra eta adierazkorra izan behar du. • Hauek dira publizitate-hizketaren teknikak: hartzaileari zuzen hitz egitea, galdera erretorikoak egitea eta aginte-perpausak erabiltzea.

• Ikastunitate honetan, bai idazketan eta baita lan-teknikei dagokion atalean ere, publizitatehizkera landuko dugu, publizitate-kartelak eta bertan ageri ohi diren esloganak izango baititugu aztergai. • Bilatu eta bildu publizitate-kartelen bat ikasgelara ekartzeko. Aztertu guztion artean eta azaldu zein ezaugarri dituen: nolakoak diren irudiak, zeri egiten dioten erreferentzia, nolako eslogana erabili den bertan, zein den lortu nahi den helburua, zer-nolako teknikak erabili diren (hizkera zuzena, galdera errotikoak, aginduak…), eta abar. • Jo 80. orrialdeko irratiko iragarkira eta bilatu bertan publizitatearen eta bere hizkeraren ezaugarriak. • Publizitatea eta haren inguruko guztiak aztertzen jarraitzeko, modua izanez gero, garabatu bideoan telebistako iragarkiak eta ikusi ikastetxean. Aztertu iragarki horiek banan-banan eta erabaki zein teknika erabili diren bakoitzean. Nahi izanez gero, askatu ikasleei iragarki horietako bat aukeratzeko eta hari buruzko txosten laburra idazteko.


ARIKETAK (82. or.)

1. Oro har, hartzaileari zuzenean hitz egiten zaie guztietan, baina banan-banan hartuta, honako teknikak erabiltzen dira esaldietan:

2. Erantzun askea.

• Ez zaitez atzean gera. c) Aginte-perpausa.

LAN-TEKNIKAK 1. Erantzun askea.

• Hemen duzu sekula egin den eskaintzarik onena. a) Hartzaileari zuzenean hitz egitea. • Ez diozu aukera honi muzin egingo, ezta? b) Galdera erretorikoa. • Aprobetxatu eskaintza berezi hau. c) Aginteperpausa. • Gurasoek gustura erosiko dizute bat. a) Hartzaileari zuzenean hitz egitea. • Lagun guztiek badute eta… zuk ez? b) Galdera erretorikoa.

62


27/7/07

13:30

Página 63

4. UNITATEA Euskara gizartean Nortasunari eutsiz (82-83. or.) EDUKIEN ESKEMA • Erromatarren etorrerarekin, euskararen lurraldea lehenengo aldiz iaipatu zen liburuetan. • Erromatarrek latina ekartzeaz gain, idazkera ere ekarri zuten geurera. • Euskarazko lehen hitzak K.o. I-III. mendeean inguruan idatzi ziren. Akitanian aurkitu diren erromatar aldare eta hilarrietan azaltzen dira.

• Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Erromatarren zabalkuntzaz ari garen honetan, Erromatar Inperioari buruzko informazioa bilatzea eta ikasgelan horri buruz mintzatzea interesgarria izan daiteke, ikasleak Europako konkistak ekarri zituen ondorioez jabetzeko. Izan ere, Erromatar Inperioa Mediterraneo aldeko uharte guztietan eta Grezian, Iberiar penintsulan, gaur egungo Frantzian, Alemaniako hegoaldean eta Britainiar uharteetan barrena (Eskoziako hegoalderaino) hedatu baitzen, eta baita Afrikan (Sahara basamortuaren mugetaraino) eta Asian barrena ere (Tigris ibairaino). Erromatarrek errepide eta komunikabide-sare handia sortu zuten eta leku horietara guztietara eraman zituzten beren teknologia, ohiturak eta kultura. Gaur egun erromatarren mende izan ziren lurralde horietako batzuetan mintzatzen diren hizkuntzak latinetik datoz zuzenean. Iberiar penintsulan, esaterako, gaztelania edo espainiera, portugesa, galegoa, asturiera edo bablea, aragoiera eta katalana hizkuntza erromantzeak edo latinetik datozen hizkuntzak dira. Halakoak dira, halaber, italiera, frantsesa, errumaniera eta sardiniera, besteak beste. Erromantzeak ez diren hizkuntzetan ere, euskara eta galesera kasu, eraginak utzi zituen latinak, lexiko alorrean batik bat.

ERANTZUNAK ARIKETAK (83. or.) 1. Bai, latina idazteko arauak ere ekarri zituzten, idazkera azken batean.

3. Erantzun askea. Oro har, nolabaiteko kultura-maila izatearekin lotuta egongo litzateke. 4. Erantzun askea.

2. Akitanian, Frantziako hego-mendebaldean.


63

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0058-0069.qxd

835026 _ 0058-0069.qxd

27/7/07

13:30

Página 64

Hizkuntza Gramatika Izena duen guztia bada (84.-87. or.) EDUKIEN ESKEMA • Izena izen-sintagmaren ardatza dugu, eta pertsonak, animaliak, gauzak, sentimenduak eta abar adierazteko erabiltzen dugun hitza da. Izen motak hauexek dira: • Izen arruntak: kategoria bateko gauzak edo izakiak aditzera emateko erabiltzen dira. Determinatzailea behar dute nahitaez. • Izen bereziak: izaki konkretuak izendatzeko erabiltzen dira. Ez dute deteminatzailerik hartzen. • Izen zenbakarriak: zenbatu egin ahal ditugu eta zenbatzaileekin agertzen dira. • Izen zenbakaitzak: ezin ditugu zenbatu. Izen zenbakaitzak neurtu ahal ditugu batzuetan, horrelakoak izanez gero, neurgarriak direla diogu. Beste batzuetan, ordea, ezin ditugu neurtu; horrelakoak neurgaitzak direla diogu eta intentsitatea adierazteko adjektiboak erabiltzen ditugu horiekin. • Izen bizidunak: gizakiak eta animaliak adierazteko erabiltzen dira. • Izen bizigabeak: gainerako gauza guztiak izendatzeko erabiltzen dira, baita landareak ere. Izen bizidunak eta bizigabeak desberdin deklinatzen dira.

• Izen-sintagmaren osagaiak aztertzeari ekiteko orduan, izena, hots, izen-sintagmaren ardatza hartuko dugu abiapuntutzat. Izena eta izen motak aztertuko ditugu ikastunitate honetako gramatika atalean. • Beti bezala, hasteko irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, hausnartu eta erantzun behean ageri diren galderak bakarka edo guztion artean. • Orrialdean proposatzen diren ariketez gain, izena eta izen motak areago lantzeko, eman testu labur bat ikasleei (hasierako irakurgaiaren zati bat edo beste edozein testu), eta eskatu bertan dauden izen bereziak, izen arruntak edota beste edozein motatako izenak bilatzeko. Ondoren, aztertu izen horien gainerako ezaugarriak, adibidez, behatu izen arruntak zebakarriak ala zenbakaitzak diren, neurgarriak ala neurgaitzak, bizidunak ala bizigabeak. • Ziurtatu izen neurgarriekin neurrirako unitate egokiak eta egitura zuzenak erabiltzen dituztela ikasleek. Horretarako, idatzi zenbait izen neurgarri arbelean eta galdetu nola neurtuko lituzketen. Adibidez: esnea; nola neurtuko genuke esnea? litroka, basokadaka, botilaka, ontzika… Egiturak lantzeko, proposatu ikasleei erosketen zerrenda egitea. Eman arbelean zerrenda eskema eran, ikasleek oso-osorik idazteko. Esaterako:

• Esnea: 2 litro

• Bi litro esne

• Porruak: dozena bat

• Dozena bat porru

• Burdin haria: hamar metro

• Hamar metro burdin hari

• Azukrea: bi pakete…

• Bi pakete azukre…

• Egin gauza bera izen neurgaitzak lantzeko, hots, proposatu izen neurgaitz batzuk eta galdetu zer-nolako adjektiboak erabiliko lituzteken haien intentsitatea aditzera emateko.

64


27/7/07

13:30

Página 65

4. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (85. or.) 1. • Giza buruaren aurreko aldea: aurpegia. • Eskuaren barneko aldea: ahurra. • Gizaki oso gazte eta txikia, nerabezarora heldu ez dena: haurra. • Zamak altxatzeko, birarazteko eta garraiatzeko erabiltzen den makina: garabia. • Gizon-emakumeen multzoko banako bakoitza: gizakia. • Bizitzeko eta harremanetarako ohitura, arau edo lege berak dituen giza taldea: gizartea. • Perpausaren oinarrizko osagaia: sintagma. 2. • • • • •

Pertsonak, arruntak: agurea, umea. Pertsonak, bereziak: Leire, Ibai. Lekuak, arruntak: mendia. Lekuak, bereziak: Loiu, Breil. Bestelakoak: galtzerdia, argia, telefonoa.

ARIKETAK (87. or.) 3. • • • • • • • • • • • • • • •

Atun: arrunta, zenbakarria, biziduna. Goiz: arrunta, zenbakarria, bizigabea. Bermeo: berezia, bizigabea. Portu: arrunta, zenbakarria, bizigabea. Josu: berezia, biziduna. Aita: arrunta, zenbakarria, biziduna. Itsaso: arrunta, zenbakarria, bizigabea. Eguraldi: arrunta, zenbakaitza, neurgaitza, bizigabea. Matxitxako: berezia, bizigabea. Kanabera: arrunta, zenbakarria, bizigabea. Pita: arrunta, zenbakaitza, neurgarria, bizigabea. Ordubete: arrunta, zenbakarria, bizigabea. Itsasontzi: arrunta, zenbakarria, bizigabea. Kilo: arrunta, zenbakarria, bizigabea. Marmitako: arrunta, zenbakaitza, neurgarria, bizigabea.

4. • • • • • • • • • • •

ZENBAKARRIAK: behi, lagun, itsasontzi. NEURGARRIAK: olio, gatz, oihal. NEURGAITZAK: poz, neke. Neke izugarria. Lau metro oihal. Botila bat olio. Poz handia. Lagun asko. Gramo bat gatz. Hiru behi. Itsasontzi gutxi.

5. • Emakumearengan, emakumearengandik, emakumearengana, emakumearenganaino. • Emakumeengan, emakumeengandik, emakumeengana, emakumeenganaino. • Emakumerengan, emakumerengandik, emakumerengana, emakumerenganaino. • Kalean, kaletik, kalera, kaleraino. • Kaleetan, kaleetatik, kaleetara, kaleetaraino. • Kaletan, kaletatik, kaletara, kaletaraino. • Haranean, haranetik, haranera, haraneraino. • Haranetan, haranetatik, haranetara, haranetaraino. • Haranetan, haranetatik, haranetara, haranetaraino. • Txakurrarengan, txakurrarengandik, txakurrarengana, txakurrarenganaino. • Txakurrengan, txakurrengandik, txakurrengana, txakurrenganaino. • Txakurrengan, txakurrengandik, txakurrengana, txakurrenganaino.


65

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0058-0069.qxd

835026 _ 0058-0069.qxd

27/7/07

13:30

Página 66

Lexikoa Zirgariak (88.-90. or.) EDUKIEN ESKEMA • Egile-atzizkiek ekintza edo lanbidea adierazten dute. Ondokoak dira eta honela erabiltzen dira: a) -(l)ari: gehienbat izenei lotzen zaie. b) -le/-tzaile: aditzei lotzen zaie. c) -gin/-gile: izenei lotzen zaie.

• Ikastunitate honetan, antzinako eta oraingo lanbideei dagokion lexikoa lantzeko ariketez gain, egile-atzizkien erabilera jorratzeko ariketak ere ageri dira.


ARIKETAK (89. or.)

1. • • • • • • • •

4. a) Hazama. b) Talaiaria. c) Ostalaria. d) Labezaina. e) Ehulea. f) Gorularia. g) Zilargina. h) Marinela. i) Emagina. j) Errotaria. k) Moztailea. l) Serora.

Emazte: emakume. Deuseztatu: hondatu. Hareatza: hondartza. Aritu: jardun. Kai: nasa. Eraman: garraiatu. Ikaragarri: izugarri. Seindun: haurdun.

2. • Akolitoa: mezetan apaizari laguntzen dio. • Lorezaina: landareak zaintzeko ardura du. • Esataria: telebistan edo irratian hitz egitea du lana. • Arartekoa: herritarrek erakunde ofizialekin dituzten arazoak konpontzen laguntzen duen bitartekaria da. 3. Erantzun askea: Hona esaera zaharren esanahia: • Nahiz eta baliabide ugari izan, zenbaitetan horiek ez ditugu erabiltzen. • Hamaika gauzatan dabilenak nekeak baino ez ditu izaten maiz. • Nahiz eta gauza gutxi eduki, horiek kalitate onekoak dira. • Asmatutako gauza hipotetikoek ez dute benetako etekinik ematen. • Sarritan atsekabeak bata bestearen atzean datoz. • Gauzak ondo lotzea eta gure onerako izan daitezen lortzea oso nekeza da.

66

5. Hiztegiaren laguntzaz egiteko. ARIKETAK (90. or.) 6. • • • • • • • • • •

Egile. Idazle. Saltzaile. Piano-jotzaile. Arraunlari. Asmatzaile. Entzule. Urregile. Jokalari. Langile.

7. • Entzuleak zur eta lur geratu ziren bertso hura entzunda.


27/7/07

13:30

Página 67

4. UNITATEA • • • • • • • • •

Musika-talde horretakoak piano-jotzaile… Urregileek bitxi ederrak egiten dituzte, … Trainerua airean zerabilten arraunlari haiek. Testu honen egilea pozik bizi da liburugintzan. Langile finak ez dira erraz nekatzen … Bi begi nahikoak ditu saltzaileak… … idazlan batek ez du idazlea gogobetetzen. Futbol-taldeetan hamaika jokalari izaten dira. Ohearen asmatzaileak sari galanta…

8. • Arineketan jantzi / barratik jaitsi / mahuka zabaldu / ur-hartunea zabaldu: SUHILTZAILEA.

• Irina, ura gatza eta legamia nahasi / orea egin / forma eman / labean sartu: OKINA • Erosgaien zerrenda egin / gaiak erosi / gaiak sukaldean antolatu / janaria prestatu: SUKALDARIA. • Gaia entzun / azken puntua pentsatu / doinua aukeratu / abesten hasi: BERTSOLARIA. • Oharrak hartu / gutuna idatzi / zigilua jarri / gutuna bidali: IDAZKARIA. • Eskuak garbitu / ebakia egin / gaitza kendu / zauria ondo josi: SENDAGILEA

Gomendioak Noiz -a eta noiz bat? (91. or.) EDUKIEN ESKEMA • Bat artikulu zehaztugabea kasu hauetan soilik erabili behar da: a) Kopurua adierazteko, zenbatzaile gisa. b) Balio zehaztugabea adierazteko. c) Kontakizunen hasieran. d) Osagaia multzoa adierazteko erabiltzen denean. e) Predikatu osagarrian izenak adjektiboa duenean.

• Ikastunitate honetan artikuluaren eta artikulu zehaztugabearen arteko aldeak ikusiko ditugu, haien erabilera zuzenak aztertuko ditugularik. Erdararen eraginez, ikasleek biak nahasteko ohitura izaten dute zenbaitetan. Erabilera oker hori saihestu beharra dago euskara jatorraren alde jokatzeko.

ERANTZUNAK ARIKETAK (91. or.) 1. • Iraideren laguna etorri da: badakigu zein lagun den, lehen aipatu dugulako edo… • Iraideren lagun bat etorri da: ez dakigu nor den edo, bestela, bakarra etorri dela azpimarratu nahi dugu. • Gaur autoa saldu dut: nire autoa saldu dut edo aurrez aipatu dudan bat. • Gaur auto bat saldu dut: auto-saltzailea naiz eta gaur bat saldu dut.

2. Erantzun askea. Kontuan hartu artikulu zehaztua erabiltzen dutela, ez zehaztugabea. 3. Adibidez: • Bero izugarria pasatu genuen hondartzan! • • • • • •

Zure laguna tonto hutsa da. Azpilean ez zen galleta bat bera ere geratu. Anderrek betaurrekoak oparitu zizkidan. Horko hori lehoia da, eta bestea, tximinoa. Hau gosea! Edozer gauza jango nuke. Kristoren barreak egin genituen.


67

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0058-0069.qxd

835026 _ 0058-0069.qxd

27/7/07

13:30

Página 68

Literatura Bertsolaritza: XX. mendetik gaur egunera Txistuen ordaina (92.-95. or.) EDUKIEN ESKEMA • X . mendean bertsolaritza taberna eta sagardotegietatik atera, eta antzokietara iritsi zen. • Euskal Herriko lehen bertsolari-txapelketa 1935. urtean egin zen. Gero gerra hasi eta txapelketak eten luzea izan zuen. • Gerra amaituta, 1950. hamarkadatik aurrera hasi ziren bertsolariak jendaurrean berriro agertzen. Euskararen lurralde guztietatik hasi ziren ateratzen bertsolariak. 1960. urtean egin zen hurrengo bertsolari-txapelketa. Garai hartan hasi ziren bertso-saoiak grabatzen. • 1980. urtetik aurrera, bertsolaritza baserritik kalerako bidea egiten hasi zen. • Gaur egun bertso-eskolak daude, bertsolaritzari buruzko saioak telebistan eta zenbait eskoletan bertsolaritza ikasgai dute milaka ikaslek.

• Aurreko ikastunitatean bezala, bertsoak aztertu ez ezik, doinu egokiak bilatu eta, ahal izanez gero, ikasgelan kantatzea komenigarria izan daiteke. • Orrialdeotan aipatzen diren bertsolariak direla-eta (Basarri, Uztapide, Lazkao Txiki, aXlbador, Mattin, Jon Lopategi, Jon Azpillaga, Andoni Egaña…), haiei buruzko informazioa bilatzea eta informazio hori fitxetan edo biltzea ere komeni da, ikasleek ongi ezagutzeko. Datu biografikoak biltzeaz gain, interesgarria izan daiteke haien bertso gehiago ere biltzea eta, modurik izanez gero, ikasgelan bat edo beste aztertzea. Era berean, ondo legoke haien garaikideak izan ziren beste bertsolari batzuei buruzko informazioa ere bilatzea eta fitxetan biltzea, testugileen ikuspegi are zabalagoa izateko. • Bertsoak, doinuak eta bertsolariei nahiz bertsolari-txapelketei buruzko informazioa Bertsozale Elkartearen webgunean aurki daiteke, www.bertsozale.com estekan.

ERANTZUNAK ARIKETAK (92. or.) 1. Entzuleak ez omen daude pozik epaimahaiaren erabakiarekin eta txistua jo diete bertsolariei. 2. Epaimahaiak hartutako erabakiarekin ados ez dagoelako. 3. Erantzun askea. ARIKETAK (95. or.) 1. Euskara garbia bultzatzen zuen, inolako erdarakadarik gabekoa. Bertsolariek beren bertsoetan eradarakadak erabiltzen zituztenez, arlote- eta ezjakin-ospea hartu zuten.

68

2. Bertsolari-txapelketa Donostian egin zen, Anoetako pilotalekuan, ekainaren 11n. Goizeko saioa amaituta, lau bertsolari pasatu ziren arratsaldekora: aXlbador, Lopategi, Gorrotxategi eta Lazkao Txiki. Entzuleak oso gustura egon ziren lauren arteko lehia ikusten, baina epaimahaiak aurreko txapeldunarekin, Uztapiderekin neurtuko zenaren izena ematean, aXlbador izango zela jakitean, izugarri haserretu eta txistu-joka hasi ziren. Bost minutu eta erdi iraun zuen entzuleen txistualdiak, bertsolari bati inoiz egin zaion luzeena izan zen. Kantatzean hasi eta berriro eten zuten aXlbador entzuleek, baina oraingoan txaloak jotzeko. Amaitzean, txalo-zaparrada ikaragarria jaso zuen bertsolariak.


27/7/07

13:30

Página 69

4. UNITATEA 3. Gai-aniztasuna eta eraberritzea, eta ETBko Hitzetik Hortzera saioa. 4. Justizia behar du. 5. • Ustela: ustel dagoena / suspentsoa. • Gau-txoria: gauez ehizan ibiltzen den hegaztia / parranda-zalea. • Barea: lasaia / barraskiloaren antzeko zomorroa, oskolik ez duena.

• Erreta egon: suak kiskalita egon / haserre egon. 6. • Hotsa - zarata. • • • • •

Sablea- ezpata. Galerna - enbata. Lursagarra - patata. Oinetakoa - zapata. Itsaslapurra - pirata.


• 2001eko bertsolari-txapelketan.

1. • Abilezia: arrunta, zenbakaitza, neurgaitza, bizigabea. • Harea: arrunta, zenbakaitza, neurgarria, bizigabea.

• Amaieran, agurtzean. • Egañari, entzuleei, Lazkaori eta bertso-eskolen bultzatzaileei.

• • • • 2. • • • •

Lorea: berezia, biziduna. Txerria: arrunta, zenbakarria, biziduna. Pagadia: arrunta, zenbakarria, bizigabea. Aizkorri: berezia, bizigabea. Harria lantzen duena: hargina. Txistua jotzen duena: txistularia. Bizikletaz ibiltzen dena: txirrindularia. Odola ematen duena: odol-emailea.

3. • Haize itzela dabil. • Hori kololo galanta da. 4. Mila zorion zuri Andoni, gehiago ezin zen eska, txapela jarri duzu jokoan ta berriz txapelaz buelta. Ta zuei berriz ia zer esan? Nago emozioz beteta; zein betegarri, kariñoz bete, zuen txaloen fereka! Gu hemen egon gaitezen askok lana egin du gordeta; Lazkao gure patriarka haundia aipatzen ezin naiz neka, ta bertso eskolen bultzatzaileei ohore eta arreta; euren lanari esker ez balitz gu ez geundeke hemen-eta.

ARIKETAK (97. or.) 1. • Roulottea eduki dezake. • Lau pertsonarentzako lekua du, bainugela kimikoa, sukaldea, egongela, atikoa eta, gainera, gaztetako ametsak betetzeko eta auzokoa doan leku berera joateko aukera ematen du. • Erantzun askea. • Lehenbailehen deitu eta erosi. 2. • AGINTE-PERPAUSAK: Hurrengo oporretan hartu etxea eta eraman… / Zoaz zure auzokoa joan ohi den kanpinera… / Hartu telefonoa eta deitu… • GALDERA ERRETORIKOAK: Oraindik ez duzu erosi, ala? / Zeren zain daude, baina? • ZUZENEAN HITZ EGITEN ZAIO BEZEROARI: Zeuk ere eros dezakezu… / Pentsatuko duzu… / Zuk uste baino merkeagoa da… 3. Erantzun askea. 4. Entzumen-ariketa. 5. • Anak postontzian propaganda aurkitu du. Gez. • Anaren ustez, Mikel oso inozoa da. Egia. • Mikelek Anari ekarri dio bitxia. Gezurra. • Mikel arrebarekin joan da aurkezpenera. Gez. 6. Erantzun askea 7. Erantzun askea.


69

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0058-0069.qxd

835026 _ 0070-0081.qxd

5

27/7/07

13:18

Página 70

Denboraren marka


HIZKUNTZA

• Zuzeneko berriek nolako ezaugarriak dituzten aztertzea eta lantzea. • Arautegien ezaugarriak atertzea eta lantzea. • Erromanizazioak euskaran izan duen eragina aztertzea.

• Izenordaina aztertzea eta izenordain motak bereiztea. • Sinonimia eta antonimia aztertzea eta lantzea. • Izenordain indartuen erabilera zuzena lantzea. LITERATURA • Bat-bateko bertsoaren sorkuntza-prozesua aztertzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Zuzeneko berriak. Arautegiak. Erromanizazioa eta euskara. Izenordaina: definizioa eta motak. Sinonimoak eta antonimoak. Izenordain indartuen erabilera zuzena. Bat-bateko bertsoa: sorkuntza-prozesua.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Albisteak edo berriak entzutea, ulertzea eta idaztea. Arautegiak aztertzea eta idaztea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta sinonimoak eta antonimoak jorratzea. Izenordain indartuak zuzen erabiltzea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• Nork bere gaitasunak ezagutzea eta nork bere buruaren aurrean jarrera positiboa izatea. • Arauak ezartzeko eta betetzeko orduan erantzukizunez jokatzea. • Geure hizkuntza eta kultura-ondarea baloratzea.

BALIOEN HEZKUNTZA NORBERAREN AUTONOMIA

70

Hasierako irakurgaia (98.-99. or.) aitzakiatzat hartuta, mintzatu ikasleekin egiteko gai diren gauzei buruz. Guzti-guztiok zerbait berezia egiteko gauza garela ikusi eta beren burua baloratzen ikasteko baliatu daiteke testua.


27/7/07

13:18

Página 71

5. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Izenordainaren funtzioa aztertzea. – Izenordain motak bereiztea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Denbora adierazteko adberbioak eta esapideak aztertzea eta lantzea. – Sinonimoak eta antonimoak lantzea. • Zuzentasun-gaitasuna – Izenordain indartuen erabilera zuzena lantzea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Nork bere gaitasunak ezagutzea eta baloratzea. – Arauak betetzea. – Geure hizkuntza eta geure kultura baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Zuzeneko berrietan erabiltzen den kazetaritzahizkuntzaren nondik norakoak eta haien ezaugarri bereziak ezagutzea. • Arautegiak sortzeko gai izatea. • Izenordainen funtzioa zein den jakitea. • Izenordain motak bereiztea.

• Sinonimoak eta antonimoak bereiztea eta emandako hitzen zenbait sinonimo eta antonimo ezagutzea. • Izenordain indartuak zuzen erabiltzea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: …enak gara!! Entzumena: Zuzeneko berriak: Berriak zuzenean. Idazmena: Arautegiak. Prozedura-testuak. Euskara gizartean: Erromaren eragina.

Gramatika: Izenordaina. Izenordain motak. Lexikoa: Denboraren atzetik. Denboraren joana. Sinonimoak eta antonimoak. Gomendioak: Izenordain indartuen erabilera.

LITERATURA Testuak: M. Lujanbio, S. Lizaso, Bihar ezkonduko naiz. Andoni Egaña, Kartzelako gaia… Testuingurua: Bat-bateko bertsoaren sorkuntza-prozesua.


71

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0070-0081.qxd

835026 _ 0070-0081.qxd

27/7/07

13:18

Página 72

Komunikazioa Irakurmena …enak gara!! (98.-100. or.) • Hasierako irakurgai honetan Munduko Errekorren Guinness liburuaren berri ageri da: liburua noiz eta nola sortu zen eta bertan bildutako errekor bitxi batzuk. Azkenean, liburuan agertzeko zer egin behar den jakiteko Interneteko helbide bat ere azaltzen da. Eskatu ikasleei orri hori kontsultatzeko eta baldintzen berri biltzeko, laugarren ariketako azken galderari erantzun eta, bide batez, aztertzeko. • Baldintzen berri jakiteko ez ezik, ikasleek Guinness liburuaren orrialdera jo beharko dute bertan ageri diren beste errekor batzuk biltzeko. Hasierako testuari eransteko moduko paragrafo bat idatzi ez ezik, proposatu ikasleei bildu dituzten errekor horiekin (eta nahi izanez gero, beste zenbaitekin) aldizkari moduko bat osatzea. Aldizkari horretan gaika edo atalka antolatuko dira errekorrak. Gainera, aldizkariak sarrera gisako bat izan beharko du (liburua nolakoa den azalduz, bertan bildu diren errekorrak zergatik aukeratu diren adieraziz…) eta baita aurkibidea ere. • Baliatu ezkerraldean ageri diren galderak eztabaida pizteko eta irakurgaia girotzeko eta, haiek aitzaki gisa hartuta, mintzatu ikasleekin dituzten gaitasunei buruz. Galdetu batez ere beren buruaren gainean uste ez oso ona duten ikasleei. • Ikasgelakook munduko zein errekor hautsi edo ezarriko zenukete eztabaidatzen ari zaretela, kontuan hartu denen iritziak aintzat hartzen direla eta neska-mutilek elkarrekiko errespetuz jokatzen dutela, guztien proposamenak entzunez.


TESTUA AZTERTU


5. Oro har, honako ideiak biltzen dira paragrafoetan: • Guzti-guztiok dugu gaitasun bereziren bat. • Munduko Errekorren Guinness liburua zer den.

2. Argitalpen hartako liburu ugari saldu ziren. 3. Ugaritasuna hitz hauek adierazten dute: erruz, makina bat, hamaika. Gainerakoan, erantzuna askea da.

• Liburu hori nola sortu zen.

4. • Munduan gertatu diren erronkak jasotzen dira bertan, eta baita erronka horietan ezarritako errekorrak ere. • Guinness garagardo-fabrikaren jabea, Hug Beaver, ehiza-lagunekin ezatabaidatzen ari zen bi txoriren artean zein ote zen arinena. Erantzuna kontsultatu eta topatu ez zutenez, Beaverri datu horiek eta beste batzuk biltzen zituen liburua egitea bururatu zitzaion.

• Kirol alorreko errekorrak

• Liburuaren argitalpenen berri. • Sukaldaritza alorreko errekorrak. • Liburuan sartu ahal izateko zer egin behar den. 6. Erantzun askea. HAUSNARTU ETA AZALDU 7. Erantzun askea.

• Testuko informazioan oinarrituta, deigarrienakedo iruditzen zaizkien hiru errekorrak aukeratuko dituzte ikasleek. • Lehenik eta behin, zerbaitetan bereziki trebea izan beharra dago, ondoren, www.guinnessworldrecors.com Interneteko helbidera jo eta bertan baldintzak kontsultatu.

72


27/7/07

13:18

Página 73

5. UNITATEA Entzumena Berriak zuzenean (101. or.) EDUKIEN ESKEMA • Albistearen tokian dagoen kazetariari korrespontsala deritzo. Haren lana, gehienetan, berriak zuzenean ematean datza.

• Hasteko, entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena ulertzeko eta barneratzeko modua izan dezaten. • Ikastunitate honetan zuzeneko berriak eta haien ezaugarriak landuko dira. Hori horrela izanik, albiste bat zuzenean ematen ari den korrespontsalaren eta estudioan dauden haren lankideen arteko elkarrizketa entzungo dute ikasleek. • Entzumen-ariketa egin baino lehen, mintzatu ikasleekin zuzeneko berriei edo kronikei buruz. Galdetu non ematen diren horrelakoak eta eskatu adibideren bat jartzeko. • Testua sortu atalean zirkuarekin zerikusia duen berri baten zuzeneko kronika idaztea eta, modua izanez gero, grabatzea eskatzen zaie ikasleei. Irratsaioak egiantz handiagoa izan dezan, zirkuko albisteaz gain, beste zenbait berri ere asmatu eta grabatu ditzakete neskamutilek. Hori egin nahi izanez gero, bospasei laguneko taldeak egitea komeni da, bakoitzak bere albistegia osa dezan. Azkenik, entzun albistegi horiek ikasgelan.

ERANTZUNAK ENTZUNDAKOA ULERTU (101. or.) 1. • Monika izeneko kazetaria ari da korrespontsallanetan. Buenos Airesen dago, Argentinan. • Buenos Airesen burkoen gerra antolatu da, munduko bertaratze-errekorra hausteko asmoz. • San Valentin egunean horrelako beste gerra bat antolatu zen San Franciscon.

• Kolperik gehien atentzioa ematen dutenek jasotzen dituzte. TESTUA SORTU 4. Erantzun askea. 5. Erantzun askea.

• San Franciscon 2.000 bat lagun elkartu ziren. Buenos Airesen, berriz, 3.000 pertsona inguru elkartu dira. 2. Testuan honakoak aipatzen dira: ur-pistolen gerra, burko-gerra, besarkada-maratoia. 3. • Burko-gerra blog batean iragarri zuen burkoborrokalarien elkarte batek. • Burko-gerra hasi aurretik, seinalea emango dute. • Parte hartzeko arauak zazpi dira.


73

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0070-0081.qxd

835026 _ 0070-0081.qxd

27/7/07

13:18

Página 74

Idazmena Baietz lehiaketa irabazi! (102.-103. or.) EDUKIEN ESKEMA • Arautegietan arauak biltzen dira. • Arauek eginbeharren mugak finkatzen dituzte eta oso zehatzak izan behar dute.

• Arautegiak aztergai izango ditugun programa honen hasieran, Beasaingo idazlan-lehiaketa izeneko testuan, idazlan-lehiaketa batean parte hartzeko arauak biltzen dira, ikasleek aztertzeko. • Testu horretarako arauak ez ezik, jo hasierako testuan Guinness errokorra hausteko baldintzak biltzen zituen web orrialdera eta aztertu hango arauak ere. Alderatu eta laburbildu bakoitzean ageri diren jarraibideak. • Lan-tekniketan prozedura-testuak areago lantzeko asmoz, proposatu ikasleei aldez aurretik aztertutako arautegi horietan azaltzen diren jarraibideak aintzat hartzea, behar diren gainerako datuak edo informazio guztia asmatzea eta, azkenik, testua osatzea. Esaterako: Beasaingo idazlan-lehiaketara aurkeztu ahal izateko, lehenik eta behin arautegia eskuratu beharra dago, idazlanak nolakoa izan behar duen jakiteko. Ondoren, gaia ongi pentsatu eta idazlana idazten hasi beharra dago. Zirriborroa egin eta gero, idazlana ondo-ondo zuzendu, beharrezko aldaketa guztiak egin eta epea amaitu baino lehen aurkeztu behar da Beasaingo Udaleko Euskara Zerbitzuan… • Prozedura-testuak lantzen jarraitu nahi izanez gero, proposatu ikasleei egiten dakiten eskulan, jaki, edo bestelako prozesu baten berri ematea idatziz. Ez ahaztu sortutako testuei izenburua jartzea.

ERANTZUNAK ARIKETAK (102. or.) 1. Erantzun askea. ARIKETAK (103. or.) 2. Erantzun askea. LAN-TEKNIKAK 1. • Gai nagusia: Lurrinak nola egin. • Lehenik, milioika lore bildu behar dira. • Ondoren, loreak lehortzen utzi behar dira. • Gero, loreak uretan sartu eta egosi egiten dira, esentzia lortzeko. • Azkenik, lortutako esentziak nahasten dira, nahi den lurrina lortzeko.

74


27/7/07

13:18

Página 75

5. UNITATEA Euskara gizartean Euskal Herria erromanizatzen (104.-105. or.) EDUKIEN ESKEMA • Erromanizazioak eragin handia izan zuen Euskal Herrian. • Gaur egungo euskara bestelakoa izango litzateke latinaren eraginik izan ez balu.

• Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Orrialdeotan ageri den informazioa osatzeko asmoz, bilatu erromanizazioak Euskal Herrian izandako eraginari buruzko datu gehiago. Izan ere, Euskal Herrian K.a. 179. urte inguruan nabarmentzen hasi zen erromatarren presentzia. Orduko euskal lur-eremuan bizi ziren herriek hasieran aurre egin zieten erromatarrei, baina denbora igaro ahala, elkarlanean jardun zuten, euskal gerrariei buruzko testuan azaltzen denez. Erromanizazioa Euskal Herrian Iberiar penintsulako beste luraldeetan baino apalagoa izan zela dirudi; sakona izan zen, haatik. Erromatarrek euskal lurraldean zuten interesa mineral-hobien ustiapena eta itsasoko zein lurreko ibilbideetan zetzan. Horren lekuko dira Oiarso (Oiartzun) hiria eta bertako meatzak eta baita kostaldeko zenbait herritan kokatu ziren portuak. Hala ere, Araban eta Nafarroan ezarri ziren erromatarrak batez ere, ager izenekoan, nekazaritzarako eremu hoberenetan. Euskal Herriak jasan zuen erromanizazioa honako gauza hauetan nabari da: betetik, iturri idatzietan jasotako lekukotasunetan (Estrabon…); bestetik euskarak berengatu zituen latinezko maileguetan; azkenik han-hemen aurkitu diren arkitektura-lanetan (hiriak, Iruña-Veleia bera, zubiak, galtzadak…). Informazio gehiago lortzeko kontsultatu www.hiru.com, Erromanizazioa Euskal Herrian izeneko artikulu interesgarria. • Modua izanez gero, bilatu Iruña-Veleiari buruzko informazio gehiago eta mintzatu ikasleekin kokapenaz, hiriaz eta egindako azken aurkikuntzak sortutako eztabaidez.

ERANTZUNAK ARIKETAK (105. or.) 1. Ager hitzak lur landua esan nahi du. Saltus hitzak, aldiz, baso aldea. 2. Testuak idatzita dauzkaten erabilera arrunteko tresnak dira ostrakak. Idazleak idazteko ohiko euskarriak erabili beharrean (papera, pariroa, oholak…) ontziak, puskatutako ontzien atalak, hezurrak… eta abar erabiltzen ditu idazteko. Horiei deritze ostraka.

4. Garai hartako hiztun euskaldunek egunero erabiltzen zituzten hitzak direlako eta oso ondo ulertzen ditugulako. Horrek erakusten du zenbait hitzek aldaketarik gabe iraun dutela denboran zehar.

3. Erronkariera Erronkaribarrean hitz egiten zen euskalkia zen. Gaur egun ez da erabiltzen.


75

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0070-0081.qxd

835026 _ 0070-0081.qxd

27/7/07

13:18

Página 76

Hizkuntza Gramatika Izenaren ordainean (106.-109. or.) EDUKIEN ESKEMA • Izenordaina izena ordezkatzen duen hitza da, eta horrenbestez, izen-sintagmaren ardatza izan daiteke. Izen-sintagmaren ardatza denean, ez du adjektiborik ez determinatzailerik hartzen; bera bakarrik agertzen da. • Izenordain motak hauek dira: a) Pertsona-izenordainak: Pertsonak, animaliak eta gauzak izendatzeko erabiltzen dira. Hiru pertsona gramatikal daude: ni, hi/zu, hura (sing.) eta gu, zuek, haiek (plu.). b) Izenordain zehaztugabeak: Ez dute zehazten nori buruz ari garen eta bi mota bereiz ditzakegu: galdetzaileak eta galdetzeileetatik eratorriak. c) Izenordain bihurkariak: Perpaus batean izaki bera aipatzen duten bi izen-sintagma egonez gero, bigarrena izenordain bihurkarien bitartez adierazten da. Bihurkariek deklinabideko edozein kasu har dezakete NORK kasua izan ezik. c) Izenordain elkarkariak: Bi izakik ekintza bera egiten dutenean eta ekintza horrek biengan eragin berbera duenean, izenordain elkarkariak erabiltzen ditugu. Elkar izenordainak ez du mugatzailerik onartzen eta kasu guztiekin erabil daiteke, NORK kasuarekin izan ezik.

• Izen-sintagmaren osagaien azterketarekin jarraituz, izenordainak eta izenordain motak landuko ditugu ikastunitate honetako gramatika atalean. • Hasteko, irakurri orrialdearen goiko aldean datorren testua, hausnartu eta saiatu bertan ageri diren galderei erantzuten. Galderei erantzun zuzena ematea baino areago, gogoeta eragitea da atariko ariketa honen helburua, ikasleek aurrerago emango diren azalpenak hobeto ulertzeko. • Orrialdean proposatzen diren ariketez gain, esan ikasleei gramatika atalalaren hasierako testua irakurtzeko (Amnesia harrigarria) eta bertan ageri diren izenordain guztiak azpimarratzeko. Eskatu, halaber, izenordain horiek zein motatakoak diren adierazteko. • Izenordain zehaztugabeak direla-eta, egiaztatu ikasleek zuzen erabiltzen dituztela. Kontuan hartu inor eta ezer galderazko eta ezezko perpausetan erabiltzen direla gehienbat eta norbait, zerbait eta horien pareko izeordain zehaztugabeak, aldiz, baiezko perpausetan erabili ohi direla maizenik. • Bere (neure, zeure…) burua izenordain bihurkaria landu ez ezik, ariketak egin daitezke balio bihurkaria duten euskal esapideak jorratzeko, hala nola, berekiko (neurekiko, zeurekiko…), bere (neure, zeure…) artean, bere (neure, zure) kolkorako eta bere (neure, zeure…) baitan. Eskatu ikasleei esaldiak egiteko esapide horiek erabilita. • Azkenik, izenordain elkarkariak direla-eta, ziurtatu ikasleek erdaratiko kalko okerrak erabili beharrean (bihar ikusiko gara, ez dira hitz egiten…) elkar izenordaina duten formak erabiltzen dituztela, eta zuzen erabiltzen dituztela gainera.

76


27/7/07

13:18

Página 77


ARIKETAK (109. or.)

1. • Oparia ez dut Mirenentzat ekarri, zuretzat baizik. • Zutaz gogoratu nintzen atzerrian nengoenean. • Niri izaugarri gustatzen zait zinemara joatea. • Zuekin ezin da hitz egin. • Gugandik ez duzu ezer lortuko. • Hortaz ez dakit asko. • Haiek ekarri ninduten traktorean. • Hiri eman nian azken pastela. • Zuengan izugarrizko konfiantza dut.

3. • • • • •

2. • • • •

Haiei izugarri gustatzen zaie kantuan aritzea. Harekin joango naiz zelaira. Berarentzat ekarri nuen txokolatea. Guri ez zaigu patinetean ibiltzea gustatzen.

Nori ekarri diozu liburua? Norekin etorriko zara bihar? Nora doa neska hori? Edonori gerta dakioke hori. Nori eman zenien baloia?

4. • • • •

Ane ez dago konforme bere buruarekin. Hori zeure buruari galdetu beharko diozu. Egunero neure buruari begiratzen diot ispiluan. Gizon hark bere buruaz beste egin nahi izan zuen eta orain oso pozik dago. • Pertsona askok ez dute inoiz beren burua ondo ezagutzen.

5. • Mirenek eta Amaiak opari bana eman zioten elkarri. • Aita eta ama elkarren ondoan eseri ziren. • Guk liburu bana ekarri dugu elkarrentzat. • Zuek konfiantza handia duzue elkarrengan. • Untxiak eta arranoak elkarri begiratu zioten.


77

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0070-0081.qxd

835026 _ 0070-0081.qxd

27/7/07

13:18

Página 78

Lexikoa Denboraren atzetik (110.-112. or.) EDUKIEN ESKEMA • Hitz sinonimoak antzeko esanahia edo esanahi bera dutenak dira. • Hitz antonimoak kontrako esanahia dutenak dira. • Ikastunitate honetan, denborarekin zerikusia duen lexikoa lantzeko ariketez gain, sinonimoak eta antonimoak jorratzeko ariketak ere ageri dira. Gehiago jorratu nahi izanez gero, bilatu testuren bat edo jo ikastunitate hasierako irakurgaira, bilatu zenbait hitz eta esan ikasleei haien sinonimoak eta antonimoak emateko. Bestela proposatu ondoko jarduera: batek hitz bat esango du eta besteak, berriz, haren sinonimo bat eta antonimo bat.

ERANTZUNAK ARIKETAK (110. or.) 1. • • • • • • • • • •

Sarritan: maiz. Sinonimoak. Buztin: lur. Sinonimoak. Azpi: gain. Antonimoak. Bete: hustu. Antonimoak. Tematu: setatu. Sinonimoak. Harea: hondar. Sinonimoak. Era: modu. Sinonimoak. Garesti: merke. Antonimoak. Harro: apal. Antonimoak. Famatu: sonatu. Sinonimoak.

2. Aurrekoarekin batera emanda dago erantzuna. 3. • Ordua jota heldu zen geltokira, baina trena joanda zegoen. • Goizeko ordu txikietan jo zuen telefonoak. • Ingelesek tea bost-bostetan hartzen dute. • Zenbat ditu hilak gaur? • Zati batean egon nintzen kalean zutik haren zain eta ez zen agertu.

5. Adibidez: • Umeak txitean-pitean eskatzen zuen janaria, eta bestela, negarrez hasten zen. • Gaur zortzi ez da ogirik egongo, okinek jaieguna dute-eta. • Andereñoa haserretu eta atoan hasi ziren ikasgela txukuntzen. • Sarritan aitona-amonengana joaten da bisitan. • Behin batean baziren asto bat, txakur bat, oilar bat eta katu bat… 6. • • • •

Asteartea izango da. 10 izango ditu. Osteguna izan zen. Ostirala, osteguna eta astelehena izango dira, hurrenez hurren, lanegunak guztiak.

ARIKETAK (112. or.)

ARIKETAK (111. or.) 4. • IRAGANEAN: behinola, berriki, oraintsu, duela gutxi, behin batean, arestian, oraindik orain. • BATZUETAN: tarteka-marteka, lantzean behin, behin edo behin, noizbehinka, kukutik kukura, aldian-aldian, noizik behin. • MOMENTUAN: atoan, bertatik bertara, kolpe batean, behingoan, ordu-orduan, bat-batean, berehalaxe.

78

• ASKOTAN: sarritan, maiz, hirutik bitan, behin eta berriz, anitzetan, usu, txitean-pitean. • ETORKIZUNEAN: gero, oraindik gora, ostean, gaur zortzi, aurrerantzean, ondoren, geroenean.

7. • • • • • • • •

Hotza/hozkirria. Sinonimoak. Ikuzi/garbitu. Sinonimoak. Sarritan/maiz. Sinonimoak. Igo/jaitsi. Antonimoak. Itaundu/erantzun. Antonimoak. Geldoa/motela. Sinonimoak. Jolastu/olgatu. Sinonimoak. Aurrea/antzina. Sinonimoak.


27/7/07

13:18

Página 79

5. UNITATEA • • • •

Behinola/orain. Antonimoak. Okerra/arteza. Antonimoak. Laster/agudo. Sinonimoak. Traketsa/trebea. Antonimoak.

8. Adibidez: • Hori kiratsa! Gimnastikako arropa ez duzu garbitu, ala? • Jolas-orduan ezin gara jolastu baloia behar duten jokoetan. • Dantzan oso traketsak izan ohi dira mutilak. • Agudo! Bestela, gaur ere berandu ailegatuko gara.

19. • Gurean, neurera: gure etxean, neure etxera…. • Bizitokia: etxebizitza. • Etxekaltea: etxea hondatzen duena, diruxahutzaile amorratua. • Ostatuz egon: diru truke jaten eta lo egiten egon. • Albokoak: ondoko etxebizitzan bizi diren auzokoak. 10. Bi bizitoki dituen etxe eder honetan, ostatuz nagoen bitartean, etxekaltea besterik ez naizela inork esaterik nahi ez dudanez, nire albokoak gonbidatu ditut neurean bazkaltzera.

Gomendioak Izenordain indartuen erabilera (113. or.) EDUKIEN ESKEMA • Izenordain indartuak honako kasuetan erabili behar dira: a) Izenordaina galdegai denean, hots, aditzaren aurrean dagoenean. b) Pertsona-izenordainak ere partikularekin erabiltzen direnean. c) Izenordainak adierazten duen pertsona aditzean aipatuta agertzen denean. d) Balio bihurkaria duten esapideetan.

• Ikastunitate honetan izenordain indartuen erabilera zuzenari buruz arituko gara gomendioen atalean. Ezbairik gabe, hemen landuko dugunak gramatika atalean landutakoarekin lotura estua du. Horrenbestez, ekarri berriz gogora pertsona-izenordain arruntei esandakoa eta, eta batzik bat, izenordain bihurkariei buruz esandakoa.

ERANTZUNAK ARIKETAK (113. or.) 1. Erantzun askea. 2. • Neu ere iritzi berekoa naiz. • Hori geuk lortu behar dugu, inork lagundu gabe. • Zure irakasleari galdetu diot ordua. • Kalean ikusten dudan bakoitzean, nor den galdetzen diot neure buruari.

• Zeure buruarekin pozik bizitzea, hori da sekretua. • Gezurretan ari zela pentsatu nuen neure kolkorako. • Nire amonak nire galtzerdiak josten ditu egunero.


79

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0070-0081.qxd

835026 _ 0070-0081.qxd

27/7/07

13:18

Página 80

Literatura Bat-bateko bertsoaren sorkuntza-prozesua Bihar ezkonduko naiz (114.-117. or.) EDUKIEN ESKEMA • Bat-bateko bertsogintzan, bertsolaria bertsoa sortuz doan ahala ari da entzulea sormenaren emaitza jasotzen. Hortaz, bien arteko harremana oso estua da. • Hona hemen bertsoak moldatzean kontuan hartu beharreko arau teknikoak: a) Doinua. Doinu gehienak tradiziotik datoz, hala ere, badira bertsolariek asmatutakoak. b) Neurria. Bertsolariek gehienbat erabiltzen dituzten neurriak zortziko handia, zortziko txikia, hamarreko handia eta hamarreko txikia dira. c) Errima. Errima pobreak eta aberatsak daude. Bigarrenetan hoskidatsuna beteagoa da. • Bertsoa moldatzean, bertsolariak bukaera pentsatzen du lehenik. • Teman aritzea esaten zaio bi bertsolarik bertsoak txandaka botaz elkarrekin aritzeari.

• Bertsolaritzari eskainitako tartea amaitzeko, bat-bateko bertsoen sorkuntza-prozesuari buruz arituko gara ikastunitate honetako literatura atalean. • Orain arte bertsolaritzaz behin baino gehiagotan mintzatuko zineten ikasgelan eta ikasle gehienak, seguruenik, bertsolaritza zertan den jakin ezezik, bertsolari-saioren batean egongo ziren edo bertsoak entzungo zituzten inoiz edo behin. Nolanahi izanik ere, ez legoke batere gaizki bertso-saioren bat grabatzea (Hitzetik Hortzera ETBko saiotik edo) eta ikusentzunezkoen aretoan ikustea. • Bertsoak abesteko doinuak ez ezik, ikasgelan aztertzeko moduko bertso asko ere aurki daitezke www.bertsozale.com helbidean. Hona hemen bertsoei eta bertsolaritzari buruzko beste esteka bat: wwww.bertsoa.com. • Bertsoaren alderdi teknikoak direla-eta, aztertu ikasleek aurkitu dituzten doinuak eta ikusi zein neurrirekin erabiltzen diren. Galdetu ikasleei zer-nolako ezugarriak dituzten zortziko handiak, zortziko txikiak, hamarreko handiak eta hamarreko txikiak. Zortziko handia 10 eta 8 silabako lau lerro pare (zortzi lerro) dituen bertsoa da, oin edo hitz errimadunak 8 silabako lerroetan daudelarik. Zortziko txikia, berriz, 7 eta 6 silabako lau lerro pare (zortzi lerro) dituen bertsoa da, oin edo hitz errimadunak 6 silabako lerroetan daudelarik. Hamarreko handia 10 eta 8 silabako bost lerro pare (hamar lerro) dituen bertsoa da, oin edo hitz errimadunak 8 silabako lerroetan daudelarik. Hamarreko txikia, berriz, 7 eta 6 silabako bost lerro pare (hamar lerro) dituen bertsoa da, oin edo hitz errimadunak 6 silabako lerroetan daudelarik. Azkenik, alderdi tekniko guztiak lantzeko (hots, doinua, neurria eta errima), jo irakurgai gisa eskaintzen diren bertsoetara eta aztertu. • Nahi izanez gero, eskatu ikasleei ikusitako neurri horietako bertsoak biltzeko eta ikasleei aurkezteko edota ikasgelan abesteko. • Nolanahi izanik ere, testuliburuaren azken orrialdeetako eranskinean bertsolaritzan erabiltzen diren neurri arrunteko eta neurri bereziko zenbait bertso ageri dira, bai eta bertsolaritzan erabili ohi diren baliabideen berri ere. Jo eranskinera zalantzak argitzeko, bertsoak ikusteko eta baliabideak ikasteko.

80


27/7/07

13:18

Página 81

5. UNITATEA ERANTZUNAK 3. Teman aritzea edo jardutea esaten zaio bi bertsolari bertsoak botaz txandaka aritzeari.

ARIKETAK (114. or.) 1. Erantzun askea. 2. Ezkonbizitzak ekarriko duenari buruz ari dira hizketan aita eta alaba.

4. Nola sentituko litzatekeen txapelketan espero bezain ongi ibiliko ez balitz. Finala, azkenean, Andoni Egañak irabazi zuen.

ARIKETAK (117. or.)

5. Erantzun askea.

1. Bat-bateko bertsolaritzan bertsoa sortu eta aldi berean sorreraren emaitza erakusten da. Jendaurrean egiten da hori eta, horregatik, bertsolariaren eta entzuleen arteko harremana oso estua da, entzuleen erantzuna ere berehalakoa da.

6. Erantzun askea.

2. Errima aberatsa errima betea da, horrelako errima duten hitzek erabateko hoskidetasuna izaten dute; adibidez, alaia eta jaia. Errima pobrea dela diogu hain betea ez denean, hoskidetasuna hain handia ez denan; adibidez, burua, ordua.



1. • Guk liburu bana ekarri dugu elkarrentzat. • Mariak eta Josek elkarrekin bazkaldu zuten.

4. • Ahoa beteta hitz egiten ari delako. • Herrriko plazan dago.

2. • Geure buruarekin. • Geure buruari. • Geure buruaz. 3. • Neuk ere banekien hori. • Zu ez zara nire autoan etorriko. • Nik ez nuen egin; berak egin zuen. 4. • • • • •

Laga-utzi. Sinonimoak. Ekarri-eraman. Antonimoak. Ostendu-ezkutatu. Sinonimoak. Altua-garaia. Sinonimoak. Aroa-garaia. Sinonimoak.

ARIKETAK (119. or.)

• Txistulariak, trikitixak, txalapartak, eta baita Tiroletik etorritako juglare antzeko batzuk ere. • Arrautzak eta tipula-zaporeko rufles-paketeak. • Lehenik, arrautzak irabiatu, ondoren paketeko patatak bota eta arrautzekin nahasi. Gero, zartagina sutan jarri, eta bero denean, nahasketa bota. Denbora apur bat pasatutakoan tortilla gogoz gorantz bota buelta emateko, beste apur batez sutan eduki, eta listo dago. • Mertxe kazetaria da, korrespontsala. 5. • Esaten ari nintzen giro izugarria zegoela. • Hainbat gauza ditugu, beti bezala. • Lehenengo, arrautzak irabiatu. 6. Erantzun askea.

1. • Butanoa eraman daiteke sua egiteko. 2. Erantzun askea. Sortzen den testua prozeduratestua izango da.


81

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0070-0081.qxd

835026 _ 0082-0093.qxd

6

27/7/07

13:33

Página 82

Mundurik mundu


HIZKUNTZA

• Iritzi-testuek zer-nolako ezaugarriak dituzten ikastea eta lantzea. • Objektuak idatziz deskribatzea. • Latinak euskaran izan duen eraginaz jabetzea.

• Adjektiboen funtzioak eta motak aztertzea eta lantzea. • Atzizki graduatzaileen erabilera lantzea. • Sentipenak adieraztea. LITERATURA • Ahozko ipuinen ezaugarriak aztertzea eta lantzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Iritziak. Objektuen deskribapena. Latina eta euskara: harremana eta eragina. Adjektiboa: izenlagunak eta izenondoak. Atzizki graduatzaileak. Sentipenak. Ahozko ipuinak.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Iritziak ahoz eta idatziz ematea. Objektuen deskribapenak idaztea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta atzizki graduatzaileen erabilera lantzea. Sentipenak era zuzen eta jatorrean adieraztea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• Iritziak ematerakoan, besteekiko errespetuz jokatzea eta, haiekin bat etorri gabe ere, besteen iritziak onartzea. • Geure hizkuntzarekin zerikusia duten gaiekiko eta geure kulturarekiko jakin-mina eta interesa izatea.

BALIOEN HEZKUNTZA GIZALEGERAKO ETA MORALERAKO HEZKUNTZA

Bi gauza dira azpimarragarriak unitate honetan balioen hezkuntzari dagokionean. Alde batetik, iritzi-testuak landuko direnez, besteen iritziak errespetatu beharraz eta geureak errespetuz aurkeztu beharraz ohartzea. Bestetik, adjektiboak landuko direnez, batez ere pertsonak kalifikatzeko orduan (arinkeriaz sarritan) egiten diren gehiegikeriaz ohartzea eta jokabide hori saihestea.

INGURUMENHEZKUNTZA

Entzumen-testuak, birziklatzeari buruzkoa denak, ingurugiroa zaintzearen arduraz jabetzeko bidea ematen du.

82


27/7/07

13:33

Página 83

6. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Adjetiboen funtzioa aztertzea. – Izenlagunak eta izenondoak bereiztea. • Gaitasun lexiko--semantikoa – Kondairekin eta lau elementuekin zerikusia duen lexikoa ezagutzea eta lantzea. – Atzizki graduatzaileak zuzen erabiltzea. • Zuzentasun-gaitasuna – Sentipenak modu zuzen eta jatorrean adieraztea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. una • Idazmen-gaitasu – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFOR RMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Besteen iritziak errespetatzea. – Hizkuntza tentuz erabiltzen ikastea, inor ez mintzeko asmoz. – Ingurunearentzat mesedegarriak diren jarrerak hartzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Objektuen deskribapenak modu ulergarri eta zuzenean emateko gai izatea. • Izenlaguna eta izenenondoa bereiztea eta zein funtzio betetzen duten jakitea. • Atzizki graduatzaileak zuzen erabiltzea.

• Sentipenak era zuzen eta jatorrean adieraztea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: Izarren ligatik at! Entzumena: Iritziak: Birzizklatzea beharrezkoa da! Idazmena: Objektuen deskribapena. Irudiak aztertzea. Euskara gizartean: Latinaren globalizazioa.

Gramatika: Adjektiboa. Adjektibo motak. Lexikoa: Munduaren sorrera. Lau elementuak. Atzizki graduatzaileak. Gomendioak: Sentipenak nola adierazi.

LITERATURA Testuak: Herri-ipuina, Tartalo. Herri-ipuina, Arrietako mandazaina. Testuingurua: Ahozko ipuinak: jatorria, ezaugarriak, egitura eta elementuak.


83

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0082-0093.qxd

835026 _ 0082-0093.qxd

27/7/07

13:33

Página 84

Komunikazioa Irakurmena Izarren ligatik at! (120.-122. or.) • Testua irakurtzen hasi aurretik, erantzun ezkerraldean ageri diren galderei. Ikasleak gaian barneratzeko asmoz, eman hizpidea adituenak diruditenei, eskatu astronomiaz dakitena gainerako ikaskideei azaltzeko. Planeta berrien eta planeta nanoen kontuak bazterrak harrotu zituen argitara atera zenean, hala ere, baliteke horren berri izan ez duen ikaslerik egotea. Hori gertatuz gero, azaldu gaia gain-gainetik eta proposatu informazioa bilatzea, hurrengo batean, ikasgelan horri buruz mintzatu ahal izateko. • Testua irakurri ondoren, interesgarria izan liteke astronomiaren gaiarekin zerikusia duten hitz guztien glosategi txikia osatzea, hau da, astronomia arloko hitz guztiak biltzea (teleskopioa, satelitea, planeta, planeta nanoa, konstelazioa, Eguzki Sistema…) esanahi eta guzti, eta alfebetikoki ordenatzea.


TESTUA AZTERTU


5. Plutonen ezaugarriak zein diren eta NAEk zer aurkikuntza egin dituen azaltzen da testuan.

2. Sobera dagoen hitza ergai da. • Ergai hitzak une esan nahi du. • Hitz horrek ez du atzizkirik eta besteek bai. • -gai atzizkia dute. Atzizki horrek, izakiei jarrita, etorkizunean izango duten ezaugarria adierazten du. • Erantzun askea. Adibidez: ezkongai, emaztegai, hautagai, ikaslegai… 3. • 2006tik geroztik Pluton ez da Eguzki Sistemako planetarik txikiena. Egia. • Eguzki Sistemako planetarik txikiena Karonte izenekoa da. Gezurra. Karonte Plutonen satelitea da. • Eguzki Sistema bederatzi planetak osatzen dute. Gezurra. Zortzi planetak osatzen dute. • Planeta hitzak ez du jada duela hamar urte zuen esanahi bera. Egia. • Pluton oso planeta beroa da, tenperatura altua baitu haren azalak. Gezurra. Pluton planeta nanoa da, eta haren azala izoztuta dago. • Plutonek Lurreko mende bat eta erdi behar du Eguzkiari bira emateko. Gezurra. 248 urte behar ditu horretarako.

6. • Plutonen ezaugarriak zein diren. Azken lau paragrafoetan azaltzen da. • NAEk zer aurkikuntza egin dituen. Gainerako paragrafoetan ageri da. 7. • • • •

IZENA: Pluton. IZENDAPENA: Planeta nanoa. SATELITEAK: Karonte. EZAUGARRIAK: tamaina txikikoa da (AEBen erdia), izotzez estalita dago, hotza da, beraz. Elipsia egiten du eguzkiaren inguruan eta 248 urte behar ditu Eguzkiari bira osoa emateko. Grabitatea Lurrean baino 15 aldiz txikiagoa da.

8. Erantzun askea. HAUSNARTU ETA AZALDU 9. Erantzun askea.

4. Planetak hauek dira: Merkurio, Venus, Lurra, Marte, Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno.

84


27/7/07

13:33

Página 85

6. UNITATEA Entzumena Birziklatzea beharrezkoa da! (123. or.) EDUKIEN ESKEMA • Iritzi bat frogatzeko edo iritzi bat aldezteko, haren aldeko argudiok eman behar ditugu.

• Lehenik eta behin, entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena uler eta barnera dezaten. • Bigarren ikastunitate honetan iritziak eta haiek defendatzeko argudioak landuko dira. Entzumen-testuan aita-laba batzuen elkarrizketa entzungo dute ikasleek, ez birziklatzeak dakartzan kalteei buruzkoa. • Bosgarren ariketan zabor espazialari buruz duten iritzia ematea eskatzen zaiei ikasleei. Mintzatu neska-mutilekin ideiak ondo antolatzeko eta argudiaketa bide egokitik zuzentzeko orduan eskema egiteak ematen duen laguntzaz. Lagungarria izaten da burura datozkigun ideiak etorri ahala apuntatzea eta, ondoren, ideia horiek garrantziaren edo haien artean duten loturaren arabera eskema batean ordenatzea. Eskema hori aurrean dugula, askoz errazagoa izango zaigu argudiaketa ahoz zein idatziz egitea.


TESTUA SORTU

1. • Pilek asko kutsatzen dute, gehien-gehien botoipilak. • Ainarak badaki birziklatu behar dela, baina aitari pila zaborrontzira botatzeko esan dio.


2. • Pilek ura eta airea kutsatzen dituzte. Uretan dauden arrainen bitartez eta airearen bitartez, gu ere kutsatzen gaituzte. • Pilen kanpoko babesa higatu eta barruko substantzia pozoitsua askatzen da. • Arrainengan ez du eraginik, baina gizakiontzat pozoitsua da. Merkurioak kalte egiten du burmuineko zuntzetan eta nerbio-sisteman. 3. Erantzun askea.


85

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0082-0093.qxd

835026 _ 0082-0093.qxd

27/7/07

13:33

Página 86

Idazmena Ba al dakizu zer den? (124.-125. or.) EDUKIEN ESKEMA • Objektuak deskribatzean, haien ezaugarria bereizgarriak aipatu behar dira. • Ezaugarrien ordena, norbere irizpideen araberakoa da gehienetan. • Gauzak era obejktiboan (begi-bistako ezaugarriak emanez) edo era subjektiboan (sortzen dituen sentipenak azalduz) deskriba daitezke.

• Lehenik eta behin, hartu denbora 123. orrialdean, goiko ladean, ageri den argazkia ongi aztertzeko. Mintzatu argazkiari eta bertan ageri denari buruz. • Objektuak eta argazkiak deskribatzen jarraitzeko asmoz, erakutsi posterrak edo margolanen diapositibak ikasgelan eta eskatu ikasleei Lan-teknikak atalean azaltzen den eran aztertzeko eta haien xehetasunen berri emateko. • Deskribapen objektiboaren eta subjektiboaren aldeaz jabetzeko, eskatu objektu bat deskribatzeko ikasleei (denek objektu berebera deskribatu beharko dute) idatziz. Bi deskribapen mota idatziko dituzte, bata objektiboa eta bestea subjektiboa. Irakurri deskribapenak ikasgelan. Neska-mutilak berehala ohartuko dira deskribapen objektiboak oso antzekoak direla guztiak eta subjektiboak, berriz, denak desberdinak direla.


ARIKETAK (125. or.)

1. • Ibilgailuak denbora mugatu batez uzteko gune berezia: aparkalekua. • Ibilgailuak ibiltzeko bide zabala eta asfaltoduna, normalean bi noranzko dituena: errepidea. • Aireportuetako eraikin garaia. Bertan hegazkinen aireratzea eta lurreratzea eta aire-zirkulazioa zuzentzen eta kontrolatzen duten pertsonak daude: kontrol-dorrea. • Lau gurpileko ibilgailu motorduna, pertsonak batetik bestera eramateko balio duena: autoa.

3. Erantzun askea. LAN-TEKNIKAK 1. Erantzun askea.

2. Erantzun askea.

86


27/7/07

13:33

Página 87

6. UNITATEA Euskara gizartean Latina daki horrek! (126.-127. or.) EDUKIEN ESKEMA • Pentsa litekeen baino arrasto handiagoa utzi zuen latinak euskaran. Gehienbat lexikoan utzi zituen bere aztarnak, baina hitzen morfologian eta beren arteko joskeran ere izan du eragina.

• Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun ahoz behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Euskarak latinetik hartutako eta bere legeetara moldatutako hitzak direla-eta, konparatu 3. ariketan ageri diren latinezko hitzak gaztelaniaz eman dituzten hitzekin. Hona hemen euskarak latinetik maileguan harturiko beste zenbait hitz: ceresiam (gerezi), caelum (zeru), regem (errege), reginam (erregina), princeps (printze), torrem (dorre), tenda (denda), callis (kale), sabbatum (zapatu), dominicus (domeka), ecclessiam (eliza), spatham (ezpata), librum (liburu), legem (lege), locus (leku)… • Latinak erromanizaturiko herrialdeetan izandako eragina eta ingelesak gaur egun munduko herri guztietan duena ezin dira inolaz ere konparatu. Hala ere, ingelesetiko maileguak nola geureganatu ditugun ikustean, antzinako euskaldunek latinetikoak nola berenganatu zituzten ulertzen lagun dezake, hein batean. Horregatik interesgarria izan daiteke ingelesezko hitzen zerrenda osatzea eta ikasleekin fenomeno horri buruz mintzatzea.

ERANTZUNAK ARIKETAK (127. or.) 1. Lexikoan izan zuen eragina gehienbat, baina hitzak eratzeko eran, hots, morfologian, eta hitzen arteko joskeran ere eragin zuen. 2. Erromanizazioarekin batera gauza berri mordoa ezagutu zituzten antzinako euskaldunek, hala nola, ohitura eta lege berriak eta baita tresna edota jaki ezezagunak ere. Gauza berri horiek latinez zuten izen eta guzti hartu zituzten.

3. • • • • • • •

Crucem - gurutze. Causam - gauza. Pacem -bake. Castellum - gaztelu. Corpus - gorputz. Florem - lore. Tempora - denbora.

4. Erantzun askea.


87

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0082-0093.qxd

835026 _ 0082-0093.qxd

27/7/07

13:33

Página 88

Hizkuntza Gramatika Izena eta izana (128.-131. or.) EDUKIEN ESKEMA • Adjektiboak izenari laguntzen dio, izen hori nolakoa den adieraziz. • Bi adjektibo mota daude: izenondoa eta izenlaguna. a) Izenondoa izenaren atzean jartzen da. Batzuetan predikatu-osagarrian agertzen da; halakoetan bakarrik agertzen da (izenik gabe). Izenondoak mailakatu egin daitezke. b) Izenlaguna izenaren aurrean jarri ohi da, eta izenari lotzen zaio -(r)en eta -(e)ko atzizkien bidez.

• Ikastunitate honetan izen-sintagman izena nolakoa den adieraziz ageri diren adjektibo motei buruz arituko gara. • Hasteko, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, erreparatu ongi adjektiboen funtzioari, hausnartu eta erantzun azpiko bi galderei. Garrantzitsua da ikasleak ohartzea adjektibo mota bat izenaren aurrean agertzen dela eta izenari lotzeko kasu-marka behar duela (izenlaguna) eta bestea (izenondoa) atzean agertzen dela, mugatzailea erantsita daukala. • Gramatika ataleko ariketak amaitutakoan, komenigarria dela iritziz gero, berrikusketa gisako jarduera hau egin daiteke: Lehenik eta behin, aukeratu testu baten atala (deskribapen testua izatea komeni da, horrelako testuetan adjektibo ugari egon ohi dira-eta), banatu ikasleei eta eta eskatu testuan aurkitzen dituzten adjektibo guztiak azpimarratzeko. Ondoren, esan azpimarratu dituzten adjektiboak motaren arabera sailkatzeko, izenlagun gisa edo izenondo gisa. Jarraian, adjektiboak zein izeni laguntzen dioten aztertuko dute eta testuan predikatu osagarrian ageri den izenondorik ba ote dagoen ikusiko dute. Azkenik, izenondoen esanahia zein den argitu eta zer adierazten duten azalduko dute (tamaina, kolorea, itxura…). Hona hemen jarduera hori burutzeko erabil daitekeen testu bat: Momo txikia zen eta nahiko argala, hori zela-eta, ezin zen igarri zortzi urte ala hamabi zituen. Oso ile kizkurra zuen eta iduri zuen orrazirik edo artazirik ez zela inoiz sartu haren adatsean. Haren begi handi eta beltzak eder-ederrak ziren. Kolore askotako gona zeraman, orkatiletaraino heltzen zitzaiona. Soinean gizonezkoen jaka zahar bat zeraman. Jaka hura handiegia zenez, mahukak eskumuturraren parean bildurik eraman behar zituen. Momok ez zituen mahuka haiek moztu nahi, gogoan baitzuen gehiago hazi behar zuela. Eta nork jakin berriro aurkituko ote zuen halako jaka handi, eroso eta hainbeste poltsiko zituena. MICHAEL ENDE Momo (moldatua)

• Berrikusketa erabatekoa izan dadin, eskatu ikasleei testuan mailakaturik dauden izenondoak bilatzeko eta azpimarratzeko eta baita intentsitatea adierazteko kasu bakoitzean zein bide erabili den azaltzeko ere.

88


27/7/07

13:33

Página 89

6. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (129. or.) 1. Hauek dira predikatu-osagarrian ageri direnak: • Neska hori boluntarioa da GKE batean. • Itziar jakinzalea dugu guztiz. • Jokalari hauek oso indartsuak da. 2. Erantzun askea. 3. • Iaz aurten baino estuagoa izan da eskubaloi-ligako taldeen arteko aldea. • Garazi ikasgelako neskarik jatorrena denez, guztiok haren ondoan eseri nahi dugu. • Sakelako telefono hori garestiegia da nire aurrezkiekin soilik ordaindu ahal izateko. • Uste nuen aspergarriagoa izango zela zuk gomendatutako film hura. ARIKETAK (131. or.) 4. • • • • •

Argazkiaren laukia neuk apaindu dut. Neska horren entrenatzailea oso ona da. Jende askoren lanbidea ez dugu inoiz igarriko. Leku guztietako jendea etorri zen kontzertura. Gai horri buruz ikastetxearen jarrera txalogarria da. • Gure kaleko argiak oso ahulak dira. • Kontuz atzeko txakurrarekin. • Izugarri gustatzen zaizkit leiho zabaleko etxeak.

5. Izenlagun-funtzioa duten mendeko perpausak alde batera utzita, hona hemen izenlagunak: • orduko (izlag) Bilbo (iz) • hogei mila arimako (izlag) hiribildua (iz) • elkarren (izlag) ezagunak (iz) • diru askoko (izlag) emakume (iz) bat • hiriko (izlag) egunkari (iz) batean • bere (izlag) fortuna (iz) osoa • Bizkaiko (izlag) herren (iz) guztien • halako (izlag) egunean (iz) eta halako (izlag) lekuan (iz) • sekulako (izlag) herren-bilkura (iz) • era guztietako (izlag) herrenak (iz) • gurdi txikietako (izlag) (heherren)ak (iz) • Atxuriko (izlag) eskolen (iz) • eguerdiko (izlag) hamabietan (iz) • eskolako (izlag) ate (iz) nagusia • 300 kiloko (izlag) zezentxoa (iz) • hango (izlag) X (iz. elidituta dago ) gehienei • euren (izlag) elbarritasuna (iz) 6.

-(r)en IZENLAGUNA -(e)ko

ADJEKTIBOAK


IZENONDOA

89

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0082-0093.qxd

835026 _ 0082-0093.qxd

27/7/07

13:33

Página 90

Lexikoa Munduaren sorrera (132.-134. or.) EDUKIEN ESKEMA • Izenen edo izenondoen gradua adierazteko atzizkiak ere erabiltzen dira: a) Atzizki handiagarriak hauek dira: -(h)andi, -tzar (izenei loturik) eta -(k)ote (izenei edo izenondoei loturik). b) Atziki txikigarriak hauek dira: -ño, -txo/-txa/-txu/-tto, -tila/-kila/-kilo (izenei loturik) eta -xka/-sko (izenei eta izenondoei loturik). • Ikastunitate honetan,elezaharreri eta lau elementuei dagokien lexikoa lantzeko ariketez gain, atzizki graduatzaileak eta haien erabilera jorratzeko ariketak ere ageri dira. • Hitzak sailkatzeko diren ariketetean (133. orriko 3. ariketa kasu), ziurtatu ikasleek hitz guztien esanahia zein den badakitela.


ARIKETAK (133. or.)

1. • • • • • • • •

3. • URA: euria, potxingoa, aintzira, ihintza, urmaela, padura, urtu, urtegia, ureztatu, zurrunbiloa. • SUA: garra, sutondoa, suarotza, sukaldea, suburdina, txinparta, erre, txingarra, suziria, pospoloa, sutegia. • LURRA: lurrikara, lurrazala, muinoa, ortua, mendia, harana, tontorra, lurburua, lurmuturra, eremua, osina, lubakia, lurtarra. • AIREA: haize-lasterra, haizemailea, haizetakoa, haize-babesa, putz egin, haize kirria, haizebea, haizeola, hauspoa, haize-zirimola, haize-orratza, haize-bolada, haizetea.

Itaundu: galdetu. Adigarri: azalpen. Ihardetsi: erantzun. Edade: adin. Elezahar: kondaira. Sorkuntza: sorrera. Nabaritu: sumatu. Deskantsatu: atseden hartu.

2. • Badakit deprimituta dabilela, baina nik ez nion ezer nabaritu. • Gure taldeko guztiok 15 urte ditugu; edade berekoak gara. • Arteko liburuan agertzen zen leku horretaz itaundu nion irakasleari, baina berak ere ez zekien non zegoen. • Udaltzainari galdetuta, adigarri guztiak emango dizkuzu; hala ere, ziur nago galduko zarela. • Irakasleari ondo ihardetsi behar diozu; bestela arazoak izango dituzu. • Munduaren sorkuntza ez dago batere argi zenbaitentzat. • Nekatu antzean dabil aspaldian eta deskantsatu behar du. • Antzina gauza ulergaitzak azaltzeko, elezaharrak erabiltzen zituzten.

4. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. 5. • • • • • • • • •

Lurmuturra. Garra. Haizemailea. Lurrikara. Suarotza. Zurrunbiloa. Urmaeletan. Pospoloa. Haize kirria.

ARIKETAK (134. or.) 6. Adibidez: • Gibelandi.

90


27/7/07

13:33

Página 91

6. UNITATEA • • • • • • •

• Ez da urdina, berdexka baizik. • Etxeko patioan, iturritxo ondoan igel ugari ibiltzen ziren. • «Nik badut maiteñ o bat», dio kanta horrek. • Bihar azterketa eta aste osoan telebistaren aurrean egon zara, gibelandi hori!

Liburukote. Berdexka. Oilasko. Leihatila. Maiteñ o. Sabelandi. Iturritxo.

7. • Erretegira heldu ginenerako ez zen oilaskorik geratzen. • Irakurtzea atsegin ez zaionari ez eman liburukoterik. • Argibiderik behar izanez gero, eskatu leihatila honetan. • Utziko ahal dio inoiz donutsak jateari, sabelandiak halakoak!

8. • • • • • •

Etxetzar arraildua. Bidexka sasitsua. Misiolari onkotea. Andrakila polita. Mutikote mardula. Morroxko eskuhandia.

Gomendioak Sentipenak nola adierazi (135. or.) EDUKIEN ESKEMA • Euskaraz sentipenak adierazteko bi modu jator hauek daude: a) Izan aditzarekin: gose naiz. Izan aditzarekin doan hitza mugagabean doa. b) Egon aditzarekin: goseak nago. Egon aditzarekin doan hitzak NORK kasuaren maraka darama. • Ikastunitate honetan gaztelaniaren interferentziaz euskal gazteon artean asko hedatu den joera okerra edo kalkoa zuzentzeko gomendioa izango dugu langai: euskara jatorrean sentipenak nola adierazi, hain justu ere. • Azaldu ikasleei euskarak baduela sentipenak adierazteko berezko modua eta, horrenbestez, ez duela erdal egituraren beharrik.

ERANTZUNAK ARIKETAK (135. or.) 1. • • • •

Gose naiz / Goseak nago. Lotsa zara / Lotsak zaude. Beldur gara / Beldurrak gaude. Logura dira / Logurak daude.

2. • Egarriak zaudete? Bada, hortxe daukazue iturri bat. • Jon lotsak dago, inor ezagutzen ez duelako. • Beldurrak bazaude, ez sartu haitzulora.

3. Gaur goizean oso logura izan naiz / logurak erreta nengoen, atzo oso berandu oheratu nintzen-eta. Beti bezala, dutxa hartu eta gosaltzera joan naiz sukaldera. Gaur goseak amorratzen nengoen eta mordoa jan dut: bi opil, ogi txigortua, urdaiazpikoa, laranja-ura eta kafesnea. Goiza fresko zegoen, eta hotz nintzenez, saltoka joan naiz eskolara. Hara heltzean, oso egarri nintzen / egarriak itotzen nengoen eta baso bete ur edan behar izan dut ikasgelara sartu baino lehen.


91

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0082-0093.qxd

835026 _ 0082-0093.qxd

27/7/07

13:33

Página 92

Literatura Ahozko ipuinak Tartalo (136.-139. or.) EDUKIEN ESKEMA • Ahozko ipuinak egile ezagunik ez daukaten kontakizunak dira. Gizartearen ohiturak jasotzen dituzte, eta gozamena eta heziketa dute helburu. • Bi bidetatik heldu zaizkigu ipuinak: belaunaldiz belaunaldiko ahozko transmisioaren bidez eta biltzaileei esker. • Kontalari bakoitzak ipuina bere erara kontatzen du; horregatik ipuinek etengabe jasan dituzte aldaketak. • Ipuinek ezaugarri hauek dituzte: esaldi laburrak eta argiak, deskribapen gutxi, denbora eta leku zehaztasun-eza, protagonistak froga batzuk iragan beharra eta hasierako eta amaierako formulak. • Ipuinek egitura hau dute: hasiera, korapiloa, amaiera. • Ipuinetan elementu hauek agertu ohi dira sarri: protagonista, antagonista (protagonistaren aurkakoa), protagonistaren laguntzailea (pertsona zein objektu magikoa) eta amaiera zoriontsua. • Ahozko herri-ipuinak aztertzen ari garen honetan, komenigarria izango litzateke ikasleek zenbait ipuin-biltzaile eta haiek utzitako bildumak ezagutzea. Orrialdeotan Grimm anaiak eta Hans Christian Andersen aipatzen direnez gero, proposatu ikasleei haiei buruzko informazioa bilatzea eta informazio hori fitxetan biltzea. Bilatu, halaber, haien ipuin ezagunak eta kontatu edo irakurri ikasgelan. • Euskal herri-ipuinei dagokienez, aztertu Resurreccion Maria Azkuek Euskalerriaren jakintza bilduman egindako lana: Euskal Herri osoa zeharkatu zuen Zuberoatik hasi eta Arabaraino urte askotan, helburu bakartzat euskal folklorea batzea zuela. Sarritan baserri galduetara joaten zen, han kontatzen zuten ipuinen bat entzuteko beren-beregi. Herri kulturaren arlo guztiak harrapatu zituen Azkuek bere lanean: kantuak, ohiturak, siniskerak, esaera zaharrak, errefrauak, ahokorapiloak, sendabideak, eguraldia, ume-joko eta kantuak, ipuin eta esaundak. Euskalerriaren jakintza euskal folklorearen lan nagusitzat hartu behar da. Lana kontsulatatu nahi izanez gero, hona aipamen bibliografikoa: Euskalerriaren jakintza, Resurreccion Maria Azkue, Euskaltzaindia eta Espasa-Calpe, 1939-1945. • Bildu eta ekarri ikasgelara herri-ipuin unibertsalak eta euskal herri-ipuinak eta erabili, haien ezaugarriak, egitura eta elementu nagusiak aztertzeko.

ERANTZUNAK ARIKETAK (136. or.) 1. Erantzun askea. 2. Tartalo mendian bizi zen. Ardiak eta gizakiak jaten zituen. Artzain bat ardi bila ari zen mendian, eta Tartalok bere kobazulora eraman zuen. Jan egingo zuela esan zion artzainari. Lotan zegoela, artzainak burruntzi goria sartu zion begian Tarta-

92

lori. Ardi-larrua jantzi zuen mutilak kobazulotik ihes egiteko, baina Tartalok bere eraztun hiztuna bota zion. Mutilaren hatz txikian sartu zen eta bere jabeari deika hasi zen eraztuna. Mutilak hatza ebaki eta putzu sakon batera jaurti zuen. Tartalo eraztunaren atzetik joan eta putzura erori zen. Han ito egin zen.


27/7/07

13:33

Página 93

6. UNITATEA ARIKETAK (139. or.) 1. Egile ezagunik ez duten antzinako kontakizunak dira, gozamena sortzeko ez ezik, hezteko helburuarekin sortuak izan zirenak. 2. Bi bidetatik jaso ditugu: batetik ahoz ahoz transmititu dira belaunaldiz belaunaldi eta, bestetik, zenbait biltzailek idatziz bildu dituzte.

4. Apaizak esan dio bekatua dela ardoari ura botatzea; beraz, mandazainak ardoa bota dio urari. 5. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. 6. Goiko ipuinean antzinako ohiturak azaltzen dira. Gainerakoan, erantzuna askea da.

3. Ipuinek hiru zati dituzte: hasiera, korapiloa eta amaiera. Hasieran ipuina osatuko duten elementuak aurkezten dira (tokia, sasoia, protagonista, eta haren arazoa). Korapiloak ipuinaren zati nagusia osatzen du, bertan garatzen da arazoa. Amaieran ipuinaren gakoa dago, arazoaren ebazpena.


ARIKETAK (141. or.)

1. • • • •

1. • Ez, Jules Verneren asmazioa izan zen. • Ez. Lehena subjektiboagoa da; bigarrena, aldiz, guztiz objektiboa da. • Lehen deskribapenean, Nautilus itsaspekoa deskribatzen duenak bere burutazioak adierazten dizkigu hein handi batean eta itxura hartzen du kontuan batik bat. Bigarren deskribapenean zehaztasun handiagoak ematen zaizkigu itsaspeko guztiei buruz. • Ez, lehen deskribapenean adjektibo gehiago daude. Literarioa delako, besteak beste.

Zure (izlag) etxe ondotik pasatu nintzen. Neska jatorra (izond) zen benetan. Etxeko (izlag) atarian utzi dut berbetan. Nire (izlag) lagun maitea (izond)…

2. Erantzun askea. 3. • • • •

Ohera noa, logurak nago-eta. Horra sartzeko beldur naiz. Goazen bazkaltzera, goseak nago-eta. Kuban, neguan ere bero dira.

4. • Ahozko ipuinek ez dute egile ezagunik, ez dakigu nork sortuak diren. • Bi bide hauetatik: ahozko transmisioari esker eta baita liburuetan bildu dituzten biltzaileei esker ere. • Ekintza gehiago daude deskribapen baino. • Protagonista, haren aurkako pertsonaia gaiztoa edo antagonista eta protagonistari laguntzen diona.

2. Erantzun askea. 3. Entzumen-ariketa. 4. • Zigarroen iragazkiak: 1-5 urte. • Argazki-filmak gordetzekoak: 20-30 urte. • Plastikozko poltsak: 10-20 urte. • Aluminiozko latak: 500 urte. • Beirazko botilak: 1.000 urte. • Laranja-azalak: 2 urtetik gora. 5. Erantzun askea.


93

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0082-0093.qxd

835026 _ 0094-0105.qxd

7

27/7/07

13:20

Página 94

Ideiak martxan


HIZKUNTZA

• Mahai-inguruek nolako ezaugarriak dituzten aztertzea eta lantzea. • Kritika lagungarrien edo kontsruktiboen ezaugarriak atertzea eta lantzea. • Euskarak III. mendetik XI. mendera arte izandako bilakaera eta euskalkien sorrera aztertzea.

• Determinatzaileen barruan, mugatzaileak lantzea. • Hitz elkartuak nola idazten diren aztertzea. • Marratxoz idazten diren hitzak zuzen idaztea. LITERATURA • Ahozko ipuin motak aztertzea eta lantzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Mahai-inguruak. Kriktika lagungarriak edo konstruktiboak. Euskara III-XI. mendeen bitartean. Determinatzaileak: definizioa eta motak. Mugatzailea. Hitz elkartuak eta haien idazkera. Marratxoz idazten diren hitzak. Ahozko ipuinak: motak eta ezugarriak.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Mahai-ingurua antolatzea. Kritika lagungarriak sortzea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta hitz elkartuen idazkera jorratzea. Marratxoz idazten diren hitzak zuzen idaztea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• Ingurugiroaren arazoez jabetzea eta konponbideak bilatzeko eta martxan jartzeko jarrera izatea. • Mahai-inguruetan, kritikak egiterakoan, eta ikasgelako nahiz bizitzako beste egoeretan, norbere iritziak erabidez azaldu eta defendatzea eta besteen iritziak errespetatzea. • Geure hizkuntza eta kultura-ondarea baloratzea.

BALIOEN HEZKUNTZA INGURUMENHEZKUNTZA

Zaharrak berri izeneko irakurgaiak (142.-143. or.) eta entzumen-testuak ingurumenak dituen arazoei buruz hausnartzeko balio dute.

BIZIKIDETZA

Mahai-inguruetan eta kritika-sorkuntzan arituko garen ikustunitate honetan, landu ikasleekin besteen iritziekiko errespetua eta elkartasun-jarrerak.

94


27/7/07

13:20

Página 95

7. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Determinatzaileen funtzioa aztertzea. – Mugatzaileak lantzea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Bidaiekin eta garriobideekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta aberastea. – Hitz elkartuen idazkera lantzea. • Zuzentasun-gaitasuna – Marratxoz idazten diren hitzak zuzen idaztea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Ingurugiroa zaintzea. – Besteen iritziak errespetatzea. – Geure hizkuntza eta geure kultura baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Mahai-inguruak antolatzea eta horietan zuzen jardutea. • Kritika lagungarriak edo konstruktiboak sortzeko gai izatea. • Determinatzaileen funtzioa zein den jakitea. • Mugatzaile motak bereiztea eta zuzen erabiltzea.

• Hitz elkartuak bereiztea eta zuzen idaztea. • Marratxoa behar duten hitzak zuzen idaztea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: Zaharrak berri. Entzumena: Mahai-inguruak: Mahai-ingurua. Idazmena: Kritika lagungarriak. Ideiak biltzea. Euskara gizartean: Aro iluna (III-XI. mendeak).

Gramatika: Determinatzaileak. Mugatzaile motak. Lexikoa: Bermudetako triangelua. Garraiobideak. Hitz-elkarketa. Gomendioak: Marratxoz idatzi beharreko hitzak.

LITERATURA Testuak: Herri-ipuina, Lehoia eta olagizonak. Herri-ipuina, Arrastango jentilarria. Testuingurua: Ahozko ipuin motak.


95

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0094-0105.qxd

835026 _ 0094-0105.qxd

27/7/07

13:20

Página 96

Komunikazioa Irakurmena Zaharrak berri (142.-144. or.) • Hasierako irakurgaian azken urteotan hirietako zirkulazio eta kutsadura-arazoak konpontzeko Europako zenbait hiritan, Bilbo eta Donostia barne, burututako ekimen bati buruz mintzatuko gara, trixien enpresei buruz eta garraiobide berri horien ezaugarriei buruz, hain zuzen ere. • Baliatu ezkerraldean ageri diren galderak eztabaida pizteko eta irakurgaia girotzeko eta, haiek aitzaki gisa hartuta, saiatu ikasleak trafikoak sortzen dituen eragozpen eta ingurugiro-arazoez jabe daitezen. • Nahi izanez gero, proposatu ikasleei Bilboko txirrintxiei edota Donostiako txita txirrindei buruzko informazioa bilatzea sarean (berriak, artikuluak, iragarkiak…). • Zirkulazioak zer-nolako arazoak sortzen dituen ohartarazteko, proposatu ikasleei beren herri zein hiriko garraiobideei buruzko txosten txikia egitea. Txostenean garraiobide publikoen eskaintza ez ezik, autoek sortzen dituzten arazo larrienak aipatuko dituzte. Txostenaren amaieran, arazo horiek konpontzeko proposamenak azalduko dituzte, modu arrazoituan, argudiaketa erabiliz. Lana taldeka egin daiteke nahi izanez gero.

ERANTZUNAK TESTUA ULERTU (144. or.) 1. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. 2. Gauzak aldatu ez direla adierazteko. 3. • Garraioa arazo larria da gaur egun hiri handietan. Gezurra. Garraioa ez da arazoa, zirkulazioa baizik. • Europan eta Asian duela gutxi erabiltzen hasi dira bizikletak garraiobide gisa. Gezurra. Europan lehen ere erabiltzen ziren; Asian, baina, aspaldidanik erabiltzen dira gaur Europan erabiltzen diren gisan. • Euskal Herrian, Bilbon hasi ziren estreinakoz trixi izenekoak erabiltzen. Gezurra. Bilbon baino lehenago Donostian hasi ziren. • Euskal Herrian, trixiak turismoa egiteko erabiltzen dira batik bat. Egia. 4. • EUROPAKO TRIXIA: Diseinu futurista, motor elektriko txikia toki gogorretan laguntzeko, 2 lagunentzako taxi moduan pentsatua. • ASIAKO RICKSHAW-A: Ibilgailu zaharkitu samarra, motorrik gabekoa, 2 edo 3 lagunentzako taxi gisa edo zama garraiatzeko erabilia. TESTUA AZTERTU

• Lehenengo izenburua (Zaharrak berri) orokorra da, artikuluaren izenburua. Besteen zeregina atal bakoitzean zeri buruz hitz egingo den aurreratzea da. • Izenburuan iradokitzen denari buruzko informazioa, hots, Txirrintxi enpresa non, noiz eta zertarako sortu zen; Euskal Herrian eta Europan egin diren horrelako saioak; artikuluan aipaturiko garriobideak Europan eta Asian zertarako erabiltzen diren. 6. Hona hemen testuko atalen ideia nagusiak: • Zirkulazioa hiri handien arazo larrienetakoa da. • Bilboko Txirrintxi enpresak hiria trixiz bisitatzeko aukera ematen dio jendeari. Trixiak triziklo itxurako taxiak dira. • Bilbon baino lehenago, Donostian ezarri ziren trixiak, eta baita Europako beste hiri batzuetan ere. • Txinan eta Vietnamen horrelako ibilgailuak aspaldidanik erabiltzen dira, pertsonak eta zamak garraiatzeko. HAUSNARTU ETA AZALDU 7. Erantzun askea. 8. Erantzun askea.

5. • Guztira, lau izenburu ageri dira: Zaharrak berri, Txirrintxi, Euskal Herrian eta Europan, Turismoa versus lana.

96


27/7/07

13:20

Página 97

7. UNITATEA Entzumena Mahai-ingurua (145. or.) EDUKIEN ESKEMA • Mahai-inguruetan iritzi desberdineko parte-hartzaileez gain, moderatzailea egon ohi da. • Moderatzailearen lana gaiari sarrera ematea, txandak ezartzea eta ondorioak ateratzea da.

• Hasteko, entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena ulertu eta barneratzeko. • Ikastunitate honetan mahai-ingurua eta haren ezaugarriak landuko dira. Hori horrela izanik, irratsaio batean erregaiei buruz antolaturiko mahai-ingurua entzungo dute ikasleek. • Entzumen ariketa egin baino lehen, mintzatu ikasleekin mahai-inguruei buruz. Galdetu inoiz mahai-ingururen batean parte hartu duten, parte hartzerik gustatuko litzaiekeen… Berrikusi mahai-inguruek izan ohi dituzten ezaugarriak eta bertan hartu beharreko jarrerak. • Testua sortu atalean mahai-ingurua antolatzea proposatzen zaie ikasleei. Mahai-ingurua egiten hasi aurretik, aukeratu moderatzailea eta, ahal izanez gero, kokatu partaideak aurrez aurre, iritzi batekoak alde batean eta bestekoak beste aldean. Ziurtatu ikasleek beren iritzi eta usteak arrazoitzen dituztela, datuak aurkezten dituztela beren argudioei eusteko eta, era berean, egiaztatu jarrera egokia dutela beste iritzi batekoak diren ikaskideekiko.


TESTUA SORTU

1. • Hiru solaskidek hartu dute parte mahai-inguruan. • Bata auto-enpresetako elkarteko zuzendaria da, bestea Euskal Herriko Nekazarien ordezkaria eta azkena Garbiro talde ekologistako burua.

4. Erantzun askea.

• Betiko erregaiak laster ahituko direla. • Horien ordez erregai biologikoak erabiltzea, hots, laborantzako produktuen hondakinetatik lortutako erregaiak. 2. Erantzun askea. 3. Erantzun askea.


97

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0094-0105.qxd

835026 _ 0094-0105.qxd

27/7/07

13:20

Página 98

Idazmena Bai ona filma! (146.-147. or.) EDUKIEN ESKEMA • Kritika egitea zerbaiti buruzko iritzia ematea da. • Kritika lagungarria edo konstruktiboa egiten denean, aldeko edo aurkako iritzia emateko arrazoioak azaldu behar dira.

• Kritika lagungarriak edo konstruktiboak aztergai izango ditugun ikastunitate honen hasieran, Superman filma ikusi duten zenbait lagunen iritziak biltzen dira. Irakurri iritzi horiek eta ohartarazi filma gustuko zergatik duten edo gustuko zergatik ez duten azaltzeko arrazoiak ematen dituztela. Galdetu ikasleei film hori ikusi ote duten eta, gogoan izanez gero, eskatu azaltzeko ona ala txarra iruditu zitzaien eta zergatik. • Ikasleek egindako kritika lagungarriak direla-eta, aintzat hartu kritika oinarritzeko arrazoiak ematen dituztela beti. • Lan-tekniketan ideiak biltzeko teknika gisa aurkezten da ideia-jasa. Izan ere, ideia-jasa taldean lan egiteko tesna da bereziki, nahiz eta bakar lanerako erabilgarria ere baden. Gai edo arazo bati buruzko ideiak sortzeko balio du, eta taldean aritzerakoan emaitza hobeak lortzen dira, zenbait lagunek pertsona bakar batek baino askoz ideia gehiago sortzen baitituzte. Ideia-jasak gauza hauetarako bidea ematen du, besteak beste: aurrez aurre topatzen ditugun arazoak ebazteko, arazo horien arrazoiak edo konponbideak planteatzeko, sormena garatzeko eta kontzeptu berriak eztabaidatzeko. Talde-lanerako baliabide aparta denez gero, Lan-tekniken laukian ageri den ariketa taldeka egitea proposatzen dugu. Banatu ikasleak taldetan, eta esan emandako gaiei buruzko ideiak biltzeko. • Jarduera hori bi modutara egin daiteke. Nahi izanez gero, ideiak idatziz bilduko dituen kidea izendatuko dute ikasleek eta banan-banan burura datozkien ideiak botako dituzte (txanda errespetatuz), ideiak batzeko ardura duen ikaskideak bil ditzan. Jada esandako ideiak ez errepikatzen saiatuko dira neska-mutilak eta, errepikapenik egonez gero, ezabatu egingo dituzte zerrenda berrikustean. Azkenik, ideia txarrak baztertu eta onak ordenatzeari ekingo diote. Bestera ere egin daiteke ariketa: ikasleek bakarka burura etortzen zaizkien ideiak idatziko dituzte zerrenda batean (kontuan izan behar dute ideiak era laburrean bildu behar dituztela, ahalik eta hitz gutxienekin azaldu) eta ideia horien berri emango diete gainerako ikaskideei, txandaka. Hortik aurrera, ideien zerrenda bakarra adostu eta garrantziaren arabera ordenatu egin beharko dute.


LAN-TEKNIKAK

1. Erantzun askea.

1. Erantzun askea.

ARIKETAK (147. or.) 2. Erantzun askea.

98


27/7/07

13:20

Página 99

7. UNITATEA Euskara gizartean Lanbro arteko argi-izpiak (148.-149. or.) EDUKIEN ESKEMA • III.-XI. mendeen bitarte horretan euskaraz idazten ez zenez, guregana heldu diren aztarnak oso urriak dira. • Hala ere, zenbait hizkuntzalarik uste dute V.-VI. mendeen artean euskara zahar batu moduko bat zegoela eta hartatik sortu zirela euskalkiak. Ondorengo mendeetan euskalkiak elkarrengandik bereizten joan ziren.

• Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun behean ageri den galderari. Galdera hori eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Euskalkiei buruz ari garela, egokia irudituz gero, mintzatu ikasleekin euskalkien sailkapenari buruz. Arlo horretan, ezinbestekoa da Luis Luciano Bonaparte printzea aipatzea. Napoleon I.aren iloba zen Luis Luciano, hizkuntzalaria eta hainbat urtez euskara ikertzen ibilia. Euskal Herriko hainbat lekutako lankide batzuen laguntzaz idatzizko materialak bildu eta Euskal Herrira egindako bidaietan euskalkiak bertatik bertara aztertu zituen. Guztira lau sailkapen egin zituen eta azkena (1869) izan da gaur egun arte jarraitu dena. Bonapartek zortzi euskalki bereizi zituen: bizkaiera, gipuzkera, lapurtera, hegoaldeko goi-nafarrera, iparraldeko goi-nafarrera, ekialdeko behe-nafarrera, mendebaldeko behe-nafarrera eta zuberera. Bonaparteren ondoren beste zenbait ikerlari aritu dira euskalkiak aztertzen eta aldaketa batzuk ere proposatu dituzte. Gaur egun, esaterako, Koldo Zuazo hizkuntzalariak sei euskalki bereizten ditu: lapurtera, behe-nafarrera, zuberera, gipuzkera, bizkaiera eta nafarrera. Ahal izanez gero, eskuratu Bonapartek eginiko euskalkien mapa eta azetrtu ikasgelan. • Saiatu zeuon euskalkiaren ezaugarriak denon artean aztertzen. Horretarako, konparatu euskara batuarekin: aditzaren erabilera, lexikoa, ahoskera…

ERANTZUNAK ARIKETAK (149. or.) 1. Euskaraz ez zelako idazten eta, hortaz, aztarnak oso urriak direlako. 2. V.-VI. mendeetako euskara, zenbait hizkuntzalarariren ustez. 3. Lurralde jakin batean hitz egiten den euskara. 4. Erantzun askea.


99

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0094-0105.qxd

835026 _ 0094-0105.qxd

27/7/07

13:20

Página 100

Hizkuntza Gramatika Determinismoaren bidetik (150.-153. or.) EDUKIEN ESKEMA • Determinatzaileek izen-sintagma osatu eta zehaztu egiten dute. Izen-sintagma guztiek dute determinatzailea, izen bereziz edo izenordainez osatutakoek izan ezik. • Determinatzaile mota nagusi bi daude: mugatzaileak eta zenbatzaileak. • Mugatzaileak izenari edota izenondoari lotuta agertzen dira. Bi mugatzaile mota daude: artikulua eta erakusleak. a) Artikulua izen-sintagmaren azken elementuari eransten zaio (izenari edo izenondoari). Artikuluak bi forma ditu: singularra eta plurala. b) Erakusleek zerbait erakusten edo seinalatzen dute. Izen-sintagmaren azken elementuaren ondoan doaz eta izen-sintagma osoari eragiten diote. Hiru gradu daude, hurbiltasun-urruntasun irizpidearen arabera. Erakusle indartuak ere badaude, erakusle aurruntei -xe atzikia erantsiz sortzen direnak.

• Izen-sintagmaren osagaien azterketarekin jarraituz, determinatzaileak aztertzen hasiko gara ikastunitate honetan. Determinatzaileen barruan, mugatzaileak, hots, artikulua eta erakusleak landuko ditugu honakoan, hurrengorako lagako ditugularik zenbatzaileak. • Lehenik eta behin, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, hausnartu eta saiatu bertan ageri diren galderei erantzuten. Kontuan izan, beti bezala, galderei erantzun zuzena ematea baino areago, gogoeta eragitea dela atariko ariketa honen helburua, ikasleek aurrerago emango diren azalpenak hobeto ulertzeko. • Artikularen erabilera dela-eta, aproposa izan daiteke 4. unitatean gomendioen atalean artikulu zehaztuaren eta zehaztugabearen erabilerari buruz esandakoa gogora ekartzea eta berriro lantzea. • Euskaraz hitzak esaten ditugunean artikulu eta guzti esateko joera daukagu. Norbaitek galdetzen badigu gure hizkuntzan, house edo casa nola esaten den guk etxea erantzungo dugu. Nolanahi izanik ere, hitza hiztegian bilatuz gero, mugagabean agertuko zaigu, hots, etxe, azken artikulurik gabe. Izan ere, mugagabea izendatzen duguna ez-zehatza edo ezezaguna denean erabiliko dugu. • Erakusleen erabilera dela-eta, bestalde, hiru graduak ongi bereizten eta erabiltzen dituztela ziurtatu ez ezik, landu ikasleekin erakusle indartuen erabilera. Azaldu erakusle indartuak erakuslea bera azpimarratu nahi dugunean edota erakuslea aditzaren aurrean doanean erabiltzen direla. • Orrialdean proposatzen diren ariketez gain, ikusitako mugatzaileak areago lantzeko, jo berriz ere gramatika ataleko hasierako irakurgaira (Kilkerrak ez du kantatzen izenekora) eta eskatu ikasleei bertako artikuluak eta erakusleak azpimarratzeko. Esan artikulu singularrak eta pluralak bereizteko eta erakusleak graduaren arabera sailkatzeko, adibidez.

100


27/7/07

13:20

Página 101

7. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (151. or.) 1. • Zure gurasoek ez dakite non egon zaren gaur goizean. • Nire laguna leku askotatik ibilia da. • Han zeuden guztiak txaloka hasi ziren. • Arbitroak ez zuen ikusi penalti argi hura. • Zuhaitzek itzal handia ematen dute udan. • Neba-arrebak elkarrekin joan ginen. • Ikasle guztiek saiatu behar dute ikasgaia gainditzen. • Animaliek askotan gizakiek baino gehiago dakite. • Atxagaren liburuak izugarri gustatzen zaizkit. • Iaz ikusi genuen gizonak esan zidan. ARIKETAK (153. or.) 2. Egun hura ez zen beste egunak bezalakoa izan, Azaroaren 16an geunden eta oraindik 25 gradu markatzen zituen kaleko termometro bakartiak. Hostoak hego-haize madarikatu hark eramaten zituen leku batetik bestera eta herriko kaleek kolore askoko tapiza ziruditen. Bat-batean zerua belzten hasi zen, eta han geunden guztiak ikaratzen hasi ginen. Oso minutu gutxian egun argitsu hura gau bihurtu zen eta etxera joan ginen, nork bere beldurra estali nahian: «Ez da ezer, lasai egon», «Bai, ni etxera noa, bazkalordua da-eta; arratsaldean pilotalekura, konforme?». Etxera heldu, eta hura izan zen miraria, hura! Berriro eguzkia, eta ezer gertatu ez balitz bezala. Gero entzun genuen irratian «gaur aspaldiko partez eguzkiaren 10 minutuko erabateko eklipsea izan da gurean, eta horrenbestez…»

• NOR-ARTIKULUAK: egunak, hostoak, tapiza, zerua, guztiak, beldurra, bazkalordua, miraria, eguzkia, eklipsea. • NOR-ERAKUSLEAK: hura (behin baino gehiagotan azaltzen da). • NORK-ARTIKULUAK: bakartiak, kaleek. • NORK-ERAKUSLEAK: hark. 3. • Iaz hitzaldia eman zuen ikertzaile hark esan zuen. • Aurrean daukazun liburu hori irakurri beharko duzu. • Hemengo aterpe honetan egingo dugu lo elurekaitza amaitu arte. • Atzoko eguraldi harekin ezin izan ginen inora joan. • Kontuz atzean datorren txakur horrekin. 4. • • • • • •

Honetatik: honexetatik, honetatixe. Haiek: haiexek. Horiek: horiexek. Hauetara: hauexetara, hauetaraxe. Horretako: horrexetako, horretakoxe. Harekin: harexekin, harekintxe.


101

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0094-0105.qxd

835026 _ 0094-0105.qxd

27/7/07

13:20

Página 102

Lexikoa Bermudetako triangelua (154.-156. or.) EDUKIEN ESKEMA • Hiru hitz elkartu mota daude. a) Loturik idazten direnak. b) Bereiz idazten direnak. c) Marratxoz idazten direnak.

• Ikastunitate honetan, bidaiekin eta garraiobideekin zerikusia duen lexikoa landuko da. Langaia jorratzen jarraitu nahi izanez gero, garraiobideei buruzko lantxo bat egitea proposa dakieke ikasleei. Lana bakarka edo taldeka egin daiteke. Bakoitzak garraiobide bat aukeratuko du, bereziena iruditzen zaiona edo, eta haren erabilera, asmatzailea, funtzionamendua eta abar aztertu eta azalduko ditu idazlantxo batean. • Garraiobideez gain, hitz-elkarketa lantzen da ikastunitate honetan. Proposatutako ariketez gain, esan ikasleei hasierako testuan edo beste testuren batean hitz elkartuak bilatzeko eta idazkeraren arabera sailkatzeko. Azkenik, eskatu hitz horien atalak bereizteko.

ERANTZUNAK ARIKETAK (154. or.) 1. • Aldatu: Desberdin bilakatu edo bilakarazi. • Agindu: Norbaiti zerbait egiteko esan. • Beharra: Premia, zerbait egiteko mahitaezkoa dena. • Heldu: Toki batean izan, beste batetik bertaratu eta gero. • Antza: Dirudienez, ematen duenez. • Musua: Norbait edo zerbait ezpainez ukitzea. • Landa: Kanpo, at. ARIKETAK (155. or.) 2. • HEGAZKINA: erreaktorea, hegala, eraso-aleroia, lurreratze-trena, aire-balazta, segurtasun-uhala. • TRENA: ohe-bagoia, zama-bagoia, bagoi krokagailua, bidaiari-bagoia, jantoki-bagoia. • ITSASONTZIA: branka, popa, aingura, lema, larrialdiko txalupa. • AUTOA: kapota, haizetako garbigailua, kolpeleungailua, bolantea, haizetakoa, segurtasunuhala.

102

3. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. Ibilgailu hitzak hartzen ditu baloi aerostatikoa, espazio-suziria eta atoiontzia hitzen esanahiak, horiek guztiak ibilgailuak baitira. ARIKETAK (156. or.) 4. • • • • • • • •

Kostaldea: kosta +aldea. Ibaiadarra: ibai +adarra. Itsasertza: itsaso +ertza. Aireportua: aire +portua. Airebusa: aire +busa. Belaontzia: bela +ontzia. Autoeskola: auto +eskola. Trenbidea: tren +bidea.


27/7/07

13:20

Página 103

7. UNITATEA ren; baina han ez zuten haien berririk. Arratsalde aldera etxera heldu ziren, neka-neka eginda. Hiriko erietxe guztietara deitzeko zorian geundela, txirrinak jo zuen, eta hara non agertzen diren biak. Azken orduan, txartelak aldatu eta trenez etortzea erabaki zuten.

5. Atzo goizean gurasoak aireportura joan ziren aitona-amonen bila. Itxarongelan egon ziren, hegaldia heldu berri zela entzun zuten arte. Orduan, atera hurbildu ziren noiz irtengo zain. Lehenik, ikasbidaian joandako neska-mutil talde bat irten zen. Geroago, kirolzale talde bat bandera zuri-urdin / zuri-gorri eta guzti. Ondoren, hiruzpalau turista ingeles, eta azkenik, tripulazioa. Besterik ez. Gurasoak, oso kezkaturik, argibide-bulegora abiatu zi-

Gomendioak Marratxoz idatzi beharreko hitzak (157. or.) EDUKIEN ESKEMA • Ondoko hitz elkartu hauek marratxoz idatzi behar dira: a) Bikoiztapen indargarriak (gorri-gorri). b) Hitzaren bi osagaiek atzizki berbera dutenean (apurka-apurka). c) Nolabaiteko aldaketa fonetikoa izan duten bikoiztapenak (zehatz-mehatz). d) Hitz bikoteak (seme-alabak). e) Leku-izen elkartu batzuk (Ezkio-Itsaso)

• Lexikoaren atalean ikusitakoaren arabera, euskaraz hitz elkartuak idazteko modu bat baino gehiago dago: hitz elkartu batzuk elkarrekin idazten dira, beste batzuk bereiz idazten dira eta beste batzuk, azkenik, marratxoa tartean dutela. Marrarekin nahiz marrarik gabe idatz daitekeen hitzen multzoa ez dugu aztertuko hemen, nork bere bidea hartuko du arlo horretan. Honakoan ezinbestean marrarekin idatzi beharreko hitzen zerrenda aurkeztuko dugu, Euskaltzaindiak horri buruz emandako gomendio eta arauetan oinarrituz.

ERANTZUNAK ARIKETAK (157. or.) 1. • • • • • • •

Neba-arrebak. Jaun-andreak. Izen-deiturak. Joan-etorriak. Gazi-gezak. Neska-mutilak. Sartu-irtenak.

2. • • • • •

Handi-mandi. Banan-banan. Poliki-poliki. Bihotz-bihotzetik. Labur-laburra.

3. • Zubi luze-luzea. • Alkandora zuri-gorria. • Animalia motel-motela. • Adi-adi entzun.


103

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0094-0105.qxd

835026 _ 0094-0105.qxd

27/7/07

13:20

Página 104

Literatura Ahozko ipuin motak Lehoia eta olagizonak (158.-161. or.) EDUKIEN ESKEMA • Mitoak kristautasunaren aurreko elementu erlijiosoak dauzkaten ahozko ipuinak dira. Unibertsoa eta hasierako izakien bizimodua azaltzen dute. Gizakiaren eta naturaren arteko harremana azaltzeko modua dira. • Elezaharretan elementu erlijiosak aurki ditzakegu. Munduaren sorrera bukatu ondorengo gertakariak kontatzen dituzte. • Ipuin miragarrietan pertsonaia eta objektu magikoak azaltzen dira. Aditu askok uste dute gizarte primitiboetako iniziazio-errituak islatzen dituztela. • Ohitura-ipuinak nekazarien egunero ohiturak azaltzen dituztenak dira. • Animalia-ipuinetan pertsonaia nagusiak animaliak izaten dira, baina pertsonen ezaugarriak dituzte. Animalia bakoitzak ezaugarri bat irudikatu ohi du. • Txisteak garai berrietara errazen moldatzen diren ipuinak dira. • Ipuin erritmikoak erritmoa daukaten ipuinak dira. Erritmoa lortzeko, hitzak eta esaldiak errepikatzen dira eta onomatopeiak ere azaltzen dira. Zerikusi handia dute ipuin hauek ahozko poesiarekin.

• Ahozko ipuinekin jarraituz, nolabaiteko sailkapena eskaintzen dugu ikastunitate honetan. Ikasleak haien berezitasunez hobeto jabetzeko, ikasgelan mota bakoitzeko ipuin bana irakurtzea eta azaletik aztertzea komeniko litzateke. Hona hemen zenbait ideia: 1. Mitoak: Euskaraz orrialdean aipatzen diren pertsonaia mitologikoei buruzko ipuin mordoa daude eta oso ezagunak dira. Gauza bera gertatzen da Greziako eta Erromako ipuin mitologiko klasikoekin; baina kultura guztietan daude jainko eta heroiei buruzko ipuinak. Oso politak eta aproposak izan daitezke kultura ezezagunen munduaren sorrerari buruzko ipuinak, ikasgelan irakurtzeko. 2. Elezaharrak: Euskal Herriko ipuin zahar askotan ageri dira kristautasunaren elementuak eta euskaldunen erlijio zaharrarenak nahasian, hala nola, Arrastango jentilarriaren ipuinean. Horrelako ipuin gehiago ere badaude, sorginen edo lamien desgerpenari buruzkoak kasu. Bestalde, elezaharren multzo honetan sartuko lirateke kondaira historikoak ere. 3. Elementu magikoak euskal herri-ipuinetan ere agertzen dira, baina beste lekuetako ipuinak ikusteko asmoz, Grimm anaien, Perraulten edo Hans Christian Andersenen antologietara jo dezakezue, besteak beste. 4. Ohitura-ipuinak: horrelakaok lirateke, esaterako, aurreko unitatean ikusitako Arrietako mandazainaren ipuina, lanbide zaharrekin lotutakoak eta Pernando Amezketarrarenak. 5. Animalia-ipuin ezagunenak alegiak dira. 6. Txisteak aztertzeko, eskatu ikasleei zenbait kontatzeko ikasgelan eta aukeratu balio unibertsala eta atenporala dutenak 7. Ipuin erritmikoak: Erdi kantuz ematen diren ipuinak lirateke horrelakoak, 160. orrian ageri dena eta antzekoak. • Ariketak egiten amaitutakoan, aztertu literatura atalean ageri diren ipuin biak eta eztabaidatu zein motatakoa den bakoitza. Horretarako erreparatu haien ezaugarriei.

104


27/7/07

13:20

Página 105

7. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (158. or.) 1. Gizonen beldur izan beharra zeukala, amak esan bezala.

4. Txisteak garai berrietara erraz moldatzen direla, berdin balio dutela duela 100 urte eta gaur egun gertatzen diren gauzak azaltzeko.

2. Hitz egin ahal dute, gizakiek bezala.

5. Erantzun askea.

3. Erantzun askea.

6. Adibidez:

ARIKETAK (161. or.) 1. Mitoek unibertsoaren sorrera eta hasierako gizakien bizimodua nolakoak izan ziren kontatzen dute. 2. Ipuin miragarriek gizarte primitiboetako iniziazioerrituak, nerabezarotik helduarora igarotzeko prozesua kasu, islatzen dituzte.

• Gauerdiko ihintzez bizi ziren lurrak: aspaldi-aspaldiko garaian gertatua dela azaltzeko. • Ernaga ernega dadila: Ernaga mendian daudenei zuzenduta, ernegatzeko edo haserretzeko adieraziz. 7. Erantzun askea.

3. Ohitura-ipuinek nekazarien eguneroko ohiturak azaltzen dituzte.


ARIKETAK (163. or.)

1. • Gure gurasoek elkarrekin afaltzen dute asteburuetan. • Leku honetatik ezin izango zara irten. • Mutil horiek ez ditut inoiz ikusi. • Auzokoaren txakurrak beti egiten dit zaunka.

1. • Kutsidazu bidea, Ixabel nobelarena. • Bere maitearekin elkartzeko.

2. • Itsasontzi baten Euskal Herritik kanpora naramate. • Neba-arreba guztiak bildu ginen. • Ondo-ondoan eduki zuen Iribar eta ez zen konturatu. • Laster helduko gara Gernika-Lumora. 3. • Mitoak: munduaren sorrera. • Elezaharrak: mundua sortu ondorengo gertaerak. • Ipuin miragarriak: izaki fantastikoak. • Txisteak: moldagarrienak. • Ipuin erritmikoak: erritmoa. • Animalia-ipuinak: gizakien ezaugarriak. • Ohitura-ipuinak: nekazarien eguneroko ohiturak.

• Gehiegikerian eta hizkuntzaren erabileran. • Irakurtzen den bezain laster ahazten den horietakoa. • Ez, ez zaio ona iruditu. • Ez du ia argumenturik, egoera absurdoen segida baino ez da, umorea ez da hain fina… 2. Erantzun askea. 3. Entzumen-ariketa. 4. • Gero eta arruntagoa da sakelako telefonoz kalean hitz egitea. Gezurra. • Juan Ramonen emazteak jardunaldi luzea dauka. Egia. • Sabin ez dago batere ados Juan Ramonek esandakoarekin. Egia. • Edurneren ustez, tiradera batera bota beharko lirateke sakelako telefono guztiak. Egia. 5. Erantzun askea.


105

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0094-0105.qxd

835026 _ 0106-0117.qxd

8

27/7/07

13:35

Página 106

Bidean lagun


HIZKUNTZA

• Jarraibide-testuek zer-nolako ezaugarriak dituzten ikastea eta lantzea. • Orientabideak idatziz ematea eta deskribapenak egitea. • Inguruko hizkuntzek euskaran eta euskarak inguruko hizkuntzetan izandako eragina aztertzea.

• Zenbatzaileak aztertzea eta lantzea. • Monosemia eta polisemia aztertzea eta bereiztea. • Zenbakiak zuzen idaztea. LITERATURA • Herri-antzerkiaren ezaugarriak aztertzea eta, horien barruan, pastoralak lantzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Jarraibideak. Orientabideak. Euskara Erdi-Aroan: inguruko hizkuntzen eragina eta eragina inguruko hizkuntzetan. Zenbatzaileak: funtzioa eta motak. Hitz monosemikoak eta hitz polisemikoak. Zenbakien idazkera. Herri-antzerkia: pastoralak.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Jarraibideak ahoz eta idatziz ematea. Orientabideak idatziz ematea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta monosemia eta polisemia lantzea. Zenbakiak zuzen idaztea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• Idazketa komunikatzeko bide gisa baloratzea. • Geure hizkuntzarekin zerikusia duten gaiekiko eta geure kulturarekiko jakin-mina eta interesa izatea. • Ingurumena zaintzeko ardura izatea. • Bai ahoz eta baita idatziz ere zuzen jarduteko ardura izatea.


106

Ikastunitate hasierako irakurgaiak bidea ematen du ingurumenari eta animaliei buruz dugun jarreraz hausnartzeko. Entzumen-testuak, bestalde, mendira goazenean kontuan izan beharreko jokabideei buruz gogoeta egiteko balio du. Mintzatu ikasleekin jokabide horiei eta ingurumena ez kutsatzeko neurriei buruz.


27/7/07

13:35

Página 107

8. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Zenbatzaileen funtzioa aztertzea. – Zenbatzaile motak bereiztea eta lantzea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Giza harremanei eta barne-egoerei buruzko lexikoa ezagutzea eta lantzea. – Monosemia eta polisemaia aztertzea eta lantzea. • Zuzentasun-gaitasuna – Zenbakiak idatziz zuzen ematea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Ahoz zein idatziz zuen jarduteko ardura izatea. – Ingurugiroarentzat mesedegarriak diren jarrerak hartzea. – Geure hizkuntza eta geure kultura baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Jarraibideak modu ulergarri eta zuzenean emateko gai izatea. • Orientabideak idatziz eta ahoz zuzen ematea. • Zenbatzaile motak bereiztea eta nola erabiltzen diren jakitea.

• Hitz monosemikoak eta polisemikoak bereiztea. • Zenbakiak idatziz zuzen ematea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: Erraldoi zintzoa. Entzumena: Jarraibideak: Mendian ibiltzeko jarraibideak. Idazmena: Orientabideak. Deskribapen-testua. Euskara gizartean: Euskara Erdi Aroan.

Gramatika: Zenbatzaileak. Zenbatzaile motak. Lexikoa: Kaixo, laguntxo! Barne-egoerak. Monosemia eta polisemia. Gomendioak: Zenbakien idazkera.

LITERATURA Testuak: Pier Paul Berzaitz, Bereterretx pastorala. Jean Luis Davant, Antso Handia pastorala. Testuingurua: Herri-antzerkia: Pastoralak. Testugileak: Junes Casenave-Harigile, Etxahun-Iruri, Pier Paul Berzaitz, Jean Luis Davant.


107

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0106-0117.qxd

835026 _ 0106-0117.qxd

27/7/07

13:35

Página 108

Komunikazioa Irakurmena Erraldoi zintzoa (164.-166. or.) • Hasierako irakurgai honetan San Bernart txakurrei buruzko informazioa ageri da, haien historiari, ezaugarriei eta zereginari buruzkoa, hain zuzen ere. • Ezkerraldean ageri diren galderak testuari buruzkoak eta neska-mutilen esperientzia pertsonalei buruzkoak dira. Irakurgaia girotzeko ez ezik, baliatu unea maskotak zaintzeko arduraz mintzatzeko ikasleekin. Saiatu ahalik eta gehieneiei hizpidea ematen, batez ere maskotaren bat dutenei, besteei nola zaintzen dituzten azaltzeko. Aztertu guztion artean maskota duten ikaskideen jarrera egokia ote den etxean dituzten animaliekiko. • Irakurgaia irakurri ostean, saiatu gizakiontzat lagungarriak diren beste animalia batzuk aipatzen. Animalia horiei buruz hitz egin ez ezik, hasierako irakurgai honen tankerako testuak sortzea proposa dakieke ikasleei. Horretarako gizakioi laguntzen diguten animalia horietako bat aukeratu, informazioa bilatu eta informazio hori irakurgaian antolatu den gisan antolatu ostean, testua idatziko dute. Idazlanak ikasgelan irakur daitezke, modua izanez gero.


TESTUA AZTERTU


5. • Lehen zatiak aurreneko orrialdea (164) hartzen du osorik; bigarren zatiak, berriz, bigarren orrialdea (165). • Lehenengoan salbamenduaren kontakizuna ageri da. Bigarrenean, berriz, San Bernart txakurren berri azaltzen da. • Atal nagusi horiek ondoko azpiatal edo atal txikiagoetan zati daitezke: 1.- Bernart Handiaren mendatearen deskribapena. - Elurpean dagoen gizonaren salbamendua. 2.- San Bernart txakurraren historia. -San Bernart txakurren ezaugarriak: a) itxura b) izaera • Erantzun askea, aurreko eskeman oinarritua.

2. • Amore eman: men egin, etsi. • Laprast egin: irrist egin, labaindu. 3. • Bernart Handiaren mendatea Alpe mendietan dago. Hotza da oso, elurra, izotza, ekaitzak, elurjausiak eta hotz ikaragarria besterik ez dago bertan. • Bernart Handiaren igarobidean bizi ziren fraideak hasi ziren txakurrak hazten. XVII. mendean izan zen hori. Hasieran zaintzarako hazi zituzten txakurrak, geroago salbamendurako bereziki. • 1800 urte inguruan hartu zuten osperik handiena, orduan lagundu baitzioten Napoleonen armadari Alpeetan zehar onik igarotzen. • Oso txakur indartsuak direlako, elur-ekaitzetan gau eta egun ibil daitezke nekatu gabe, elurpean hiru metrora topa ditzakete pertsonak, kilometro batzuetara dagoen gizakia ere usain dezakete eta bisutsak eta elur-jausiak aldez aurretik igartzeko gauza dira.

HAUSNARTU ETA AZALDU 6. Erantzun askea.

4. A-3 / B-2 / C-4 / D-1. Txakurrak lehenik eta behin usnaka aritzen dira, elurpean dagoen pertsonaren arrastoa aurkitu nahian, ondoren harengana joaten dira, zuloa egiten dute dagoen tokian eta, azkenik, elurpetik ateratzen dute.

108


27/7/07

13:35

Página 109

8. UNITATEA Entzumena Mendian ibiltzeko jarraibideak (167. or.) EDUKIEN ESKEMA • Jarraibide-testuen helburua zer egin behar den eta nola egin behar den azaltzea da. Horretarako era ordenatuan, argi eta koherentziaz eman behar dugu informazioa.

• Hasteko, entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena ulertzeko eta barneratzeko modua izan dezaten. • Bigarren ikastunitate honetan jarraibide-testuak landuko dira. Entzumen-testuan mendira goazenean kontuan hartu beharreko jarraibideak eta arazoei aurre egitekoak entzungo dituzte ikasleek. • Testuan aipatzen diren jarraibideak norbere segurtasunari dagozkionak dira batik bat. Mintzatu horiei buruz ikasleekin, galdetu beste araurik edo kontuan hartzea komeni ote den eta, azkenik, hitz egin mendira goazenean ingurumena zaintzeko kontuan hartu beharko genituzkeen neurriei buruz: surik ez egin, zakarrak lurrera ez bota, landareak ez hondatu… Egin testuak jarraibide horiek aintzat hartuz.


TESTUA SORTU

1. Testuan hauek aipatu dira: ziztada, hezur apurtua eta odoljarioa.

4. Sukaldeko errezeta da jarraibide-testua. Bertan jakiren bat nola prestatzen den azaltzen da, hots, zer egin behar den eta nola egiten den.

2. • Irakaslea, ikasleak eta Gorago mendi-elkarteko arduraduna. • Arriskurik ez hartzea.

5. Erantzun askea.

• Telefonoa aldean eramatea edo, bestela, etxekoei nora eta nondik joango garen esatea. • Gauza gutxi eta pisurik ez dutenak, hala nola, loturak, esparatrapua, ur oxigenatua, lotura itsaskorrak, iodoa, artaziak, matxardak eta sendagai arruntak (ez da beharrezkoa ikasleek guztiak aipatzea, batzuk aipatzea nahikoa da). • Eztena atera, gunea xaboiz igurtzi eta alkoholetan bustitako konpresa hotza jarri. 3. Gazak pilatu, gainean objektu gogor eta laua jarri, hala nola pizgailua edo iparorratza, hori dena zauriaren gainean jarri eta, azkenik, zauriaren gainean indar handiz lotura egin.


109

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0106-0117.qxd

835026 _ 0106-0117.qxd

27/7/07

13:35

Página 110

Idazmena Hau eromena! (168.-169. or.) EDUKIEN ESKEMA • Orientabideak ematerakoan, informazioak argia eta zehatza izan behar du, eta ordenaturik eman behar da, hurrenkera batean eta denboran jauzirik egin gabe. • Hasteko, irakurri arreta handiz 168. orrialdean ageri diren orientabideak, azaldu ikasleei kontu-kontuan hartu behar dituztela planoa marraztu ahal izateko. • Hitz egin ikasleekin Itxarok Amagoiari ematen dizkion orientabideei buruz. Galdetu argiak eta zehatzak iruditzen ote zaizkien eta zerbait sobera edo faltan nabaritzen ote duten. Azkenik, eskatu informazioa ahalik eta modu laburrenean ematen saiatzeko. Jarduera hau egitea lagungarria izan daiteke ikasleentzat, etxetik ikastolara joateko ibilbidea azaldu behar dutenerako. • Orientabideak edo ematen dituzten testu gehiago aztertu nahi izanez gero, proposatu ikasleei mendi-ibilbideren baten berri ematen duten testuak bilatzea (liburuetan, interneten, prentsa-artikuluetan…). Testuak bilatu ez ezik, herri inguruko mendi bateko ibilbidea idatziz jartzea ere proposa dakieke, ikusitako testuetan oinarrituta. • Lan-tekniketan deskribapen-testua eta eskema lantzen dira. Gaia jorratzen jarraitzeko, proposatu ikasleei San Bernart txakurraren fitxa egitea. Aurreneko orrialdean proposatutako jarduera egin bada, hau da, pertsonentzat lagungarriak diren animaliei buruzko testua idatzi bada, fitxa kasuan kasuko animaliari buruz ere egin daiteke.


• Bizilekua: Europako, Asiako eta Ipar Amerikako basoak. • Elikadura: beste animalia batzuk hil eta jaten ditu, oreinak, erbiak eta abar.

1. Erantzun askea. ARIKETAK (169. or.) 2. Erantzun askea. LAN-TEKNIKAK 1. • Gaia: Otsoa. • • • •

110

Ezaugarriak: Animalia mota: ugaztuna, haragijalea. Neurriak: 1,65 metro luzeran, 85 cm altueran. Itxura: ile arre edo beltza, belarri tenteak, mutur luzea eta letagin zorrotzak.


27/7/07

13:35

Página 111

8. UNITATEA Euskara gizartean Hizkuntza estandarte (170.-171. or.) EDUKIEN ESKEMA • Inguruko hizkuntzek eragina izan zuten euskaran, baina euskarak ere eragina izan zuen inguruko hizkuntza erromantzeetan. • Erdi Aroan euskaraz idatzi ziren lehen esaldiak XI. mendekoak dira. Esaldi horiek gaztelaniaz idatzitako lehengoekin batera aurkitu dira Errioxako Donemiliaga Kukula herrian. Glosa horiei Donemiliagako glosak deritze. Filologoek ez dute jakin bi esaldi horien esanahia ematen.

• Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun ahoz behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Erdi Aroan erromesaldiak ohikoak ziren eta Donejakuerakoa lehen mailakoa zen, Erromakoarekin eta Jerusalemgoarekin batera. Donejakue Bideak XI. mendean ezagutu zuen bere loraldia. Aymeric Picaud erromesak deskribatu bezala, gaur egungo Frantzia zeharkatzen zuten lau bide nagusi zeuden, Europa aldetik zetozen bide-adar ugari bilduz eta bide-sare zabala osatuz. Bide horiek bat egiten zuten Nafarroa Behereko Izuran eta Ibañ etatik barrena Pririnioak zeharkatzen zituen bide nagusi bat osatzen zuten, bide frantsesa izenekoa. Bide hori Nafarroa Garaian sartzen zen, Iruñ earako norabidea hartuta, handik, Arabako lurrak zeharkatu ondoren, Gaztela eta Leon igaro eta Galiziara heltzeko. Baina bazegoen beste bide bat ere, Euskal Herria kostaldetik zeharkatzen zuena, Baionatik Bilbora, eta kostaldean aurrera eginez, Santiagoraino heltzen zena. Kostaldeko bide bihurgunetsua eta malkartsua, zen eta ez zen oso erosoa bidaiarientzat, horregatik, musulmanen meatxua gainditu zenez geroztik, erromes gehienek beste bidea erabiltzen zuten. Gaur egun ere lehengo leku beretatik pasatzen da Donejakue Bidea eta seinalatuta dago santuaren maskorra irudikatzen duen zeinuarekin. Bide zahar asko galdu egin dira, baina gaur egun bada bide zahar ahaztuak berreskuratzeko joera, gaurko errepide nagusietatik aldentzen saiatzeko asmoz.

ERANTZUNAK ARIKETAK (171. or.) 1. Latinetik eratorritako hizkuntzak dira erromantzeak, latina jatorri dutenak. 2. Adibidez: galegoa, katalana, espainiera, portugesa, frantsesa, italiera eta errumaniera, besteak beste.

4. Gaztelania euskaraz hitz egiten zen lurraldean sortu zen eta, horregatik, gaztelaniak euskararen bost bokalak hartu zituen, latinaren hamar bokalen ordez. 5. Glosa ohar argigarria da, testu baten ondoan jartzen den azalpen modukoa.

3. Erantzun askea.


111

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0106-0117.qxd

835026 _ 0106-0117.qxd

27/7/07

13:35

Página 112

Hizkuntza Gramatika Zenbat zenbaki! (172.-175. or.) EDUKIEN ESKEMA • Zenbatzaileak determinatzaileak dira eta kopurua edo kantitatea adierazten dute. Honako zenbatzaile mota hauek daude: a) Zenbatzaile zehaztuak. Kopuru zehatza adierazten dute. Mugatzailearekin edo mugatzailerik gabe ager daitezke. Zenbatzaile zehaztuen artean mota hauek bereizten dira: kardinalak, ordinalak, zatikiak, ehunekoak eta banatzaileak. b) Zenbatzaile zehaztugabeak. Ez dute kopuru edo kantitatze zehatzik adierazten eta ez dute mugatzailerik hartzen. c) Zenbatzaile orokorrak. Osotasuna adierazten dute. Zenbatzaile orokorrek mugatzailea hartzen dute.

• Ikastunitate honetan, aurrekoan bezalaxe, determinatzaileen erabilera lantzen jarraituko dugu. Mugatzaileak aztertu ondoren, zenbaitzaileak aztertuko ditugu honakoan. • Hasteko, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, erreparatu ongi zenbatzaileen funtzioari, hausnartu eta erantzun azpiko bi galderei. Zenbaitzaile mota desberdinak daudela eta bakoitzak adiera berezia duela ohartzea edo berrikustea da galdera horien helburua. • Zenbatzaileak direla-eta, ikasleak zenbakiak ongi idazteko gauza direla ziurtatzea komeni da. Zenbakiak gomendioen atalean jorratuko dira sakon, bertan azalduko delarik Euskaltzaindiak zenbakien idazkerari buruz emandako araua. • Ziurtatu, halaber, ehunekoak adierazteko eta deklinatzeko eragozpenik ez dutela ikasleek, eta zenbaitek eragozpenak dituela somatuz gero, landu ikasgelan. • Zenbatzaileak batzuetan balio enfatikoarekin lantzen dira, Bi, bost, zazpi, hamaika eta mila zenbatzaileak, esaterako, esapide askotan erabiltzen dira, hala nola, bereak eta bi esan/entzun nizkion, bost axola niri, hamaika aldiz gertatu zait hori, mila esker, zazpi ahalak egin dituzte… Astirik izanez gero, galdetu ikasleei esapide horiek ezagutzen eta erabiltzen ote dituzten eta eskatu haien esanahia argitzeko. • Ikastunitate honetan zenbatzaile zehaztugabeen sailean gutxi batzuk baino ez dira aipatzen. Hona hemen zerrenda luzeagoa, haien erabilera lantzeko ikasgelan: batzuk, gutxi, anitz, ugari, hainbat, dezente, nahikoa, pilo bat, makina bat, mordoa, apur bat, pixka bat, pare bat… • Determinatzaile mota guztiak ikusi direnez jadanik, agian berrikusketa gisako ariketatxo bat egitea komeniko litzateke une honetan. Horretarako aukeratu testu laburren bat (esate baterako Erraldoi zintzoa irakurgaiko salbamenduaren pasartea, 164. orrialdean) eta esan ikasleei bertan determinatzaileak azapimarratzeko: artikuluak, erakusleak eta baita zenbatzaileak ere. Azkenik, eskatu aurkitutako zenbatzaileak motaren erabera sailkatzeko.

112


31/7/07

14:18

Página 113


ARIKETAK (175. or.)

1. • Inkestaren arabera DBHko lehenengo (ordinala) mailako ikasleen ehuneko laurogeita hamarrek (ehunekoa) erabiltzen dute ordenagailua. • Hogei (kardinala) parte-hartzaileetatik bigarren (ordinala) gelditu da nire izeba. Ez da makala! • Berrogeita bosgarren (ordinala) solairura heltzeko bi (kardinala) igogailu erabili behar izan genituen. • Irabazten duen taldeko kide bakoitzak diruaren seirena (zatikia) eta hiruna (banatzailea) gazta eramango ditu. • Hiru (kardinala) ordu-laurden (zatikia) behar izan genituen bederatzigarren (ordinala) ariketa ondo egiteko.

5. • Nire bizitzan makina bat urdaiazpiko gozo jan dut. • Hotz dadin, ur hotz apur bat bota beharko diozu. • Esnegain gozo asko hartzen dut nik gosarian. • Egunean bi litro ur edatea komeni dela diote medikuek. • Hamargarren solairuan bizitzeak beldurra emango lidake. • Konturatu ginenerako, tarta osoa janda zuen.

2. • Lau lagunekin hitz egin nuen atzo. • Atzo bi emakumeri apurtu zitzaien aterkia. • Lau txakur ikusi nituen kalean eta laurak eraman nituen etxera. • Taldeko hiruri atera zieten txartel horia. • Ikasgelako bostek apurtu dute hanka. 3. • Katuak bost kume egin ditu: zenbatzailea mugatzailerik gabe ageri da; katuak egindako kume kopurua aditzera ematen zaigu. • Bost kumeak marradunak dira: zenbatzailea eta artikula ageri dir, bi-biak; bost kume horiek nolakoak diren azaltzen zaigu. 4. • KARDINALAK: lau, hamabost, berrehun eta sei, mila. • ORDINALAK: laugarren, hamabosgarren, berrehun eta seigarren, milagarren. • ZATIKIAK: laurden, hamabosten, berrehun eta seiren, milaren. • EHUNEKOAK: ehuneko lau, ehuneko hamabost, ehuneko berrehun eta sei, ehuneko mila. • BANATZAILEAK: launa, hamabosna, berrehun eta seina, mila bana.

6. Herriko jaietan aurten ideia aparta izan dute; izan ere, barraskilo-lasterketa bat antolatu dute bertakoentzat. Iragartzeko kartela atera eta berehala hasi ziren guztiak barraskilo bila mendian gora eta behera. Edonon agertzen ziren sare eta makila bana eskuetan zutela. Gainera, garai ona izan zen euri asko egin zuen-eta. Barraskiloa aukeratutakoan, lasterketan lehiatzeko prestatu behar zuten; fruitu-dendetatik hainbat uraza desagertu ziren. Egunero entrenatzen zituzten gogor. Azkenik, heldu zen lasterketa-eguna eta denok geunden han bilduta, ikusmin handia sortua baitzen. Lasterka hasi eta hirugarren bihurgunera heldutakoan bertan behera utzi behar izan zuten, lehenengo barraskiloak laprast egin eta izugarrizko istripua eragin baitzuen. 7. • Ur guztia edan zuen Mikelek heldu zenean. • Denek egin zuten txalo kontzertua bukatutakoan. • Ikasle guztiei gustatzen zaie oporrak izatea. • Anaia-arrebak oro ongi moldatu behar dira elkarrekin. • Atzo arratsalde osoa eman zuen Iraidek sokasaltoan. • Herriko arratoi guztiak eraman zituen txirulariak. • Ume orori gustatzen zaizkio gozokiak.


113

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0106-0117.qxd

835026 _ 0106-0117.qxd

27/7/07

13:35

Página 114

Lexikoa Kaixo, laguntxo! (176.-178. or.) EDUKIEN ESKEMA • Hitz monosemikoak adiera bakarra duten hitzak dira. • Hitz polisemikoak adiera bat baino gehiago duten hitzak dira.

• Ikastunitate honetan, gizakien arteko harremanei eta gaogo-aldarte zein sentipenei buruzko lexikoa lantzeko ariketez gain, monosemia eta, batez ere, polisemia jorratzeko ariketak ere ageri dira. • Hitz polisemikoak eta monosemikoak areago lantzeko, jo 176. orrialdeko irakurgaira, Kaixo, laguntxo! izenekora, eta azpimarratu bertan ageri diren hitz polisemikoak eta azaldu haien adierak (adibidez: agur, bitxi, lagun, maila…).

ERANTZUNAK ARIKETAK (176. or.) 1. • • • • • • • •

Laguntasuna - adiskidetasuna. Leialtasuna - fideltasuna. Samurtasuna - eztitasuna. Poztasuna - alaitasuna. Zintzotasuna - prestutasuna. Gardentasuna - argitasuna. Elkartasuna - anaitasuna. Xalotasuna - naturaltasuna.

2. • Ainhoarekin dudan adiskidetasuna ez nuke sekula galdu nahi. • Neska horren gardentasuna itzela da. Ez du inoiz ezer ezkutazen. • Ikustekoa da horren alaitasuna. Beti ibiltzen da kanta-kantari. • Mirariren eztitasunak harriak ere leunduko lituzke. • Elkartasuna dohain ederra da, gizaki guztiok batzen baikaitu. • Mirestekoa da batzuen poztasuna, beti jendartean eta beti umore onean. • Harritu egiten nau Mikelen zintzotasunak, ez du egundo gezurrik esan eta. • Txakurren leialtasuna eredugarri dugu. Ez lukete inolaz ere jabea traizionatuko. ARIKETAK (177. or.)

• TXARRAK: haserre, ernegatuta, estu eta larri, mespretxuka, izuturik, beldurrak airean, arnasestuka, urduri, triste, penaturik, muzinka. • NEUTROAK: pentsakor, hasperenka, hausnarka. • -RIK/-TA: izuturik, pozik, penaturik, ernegatuta. • -KA: mespretxuka, alagaraka, arnasestuka, hasperenka, hausnarka, muzinka. • HITZ BAT BAINO GEHIAGO: barrez itota, estu eta larri, beldurrak airean, pozaren pozez, atsegin betean. • BESTELAKOAK: haserre, pentsakor, urduri, triste, alai. • SINONIMOAK: pozik - alai / estu eta larri - urduri / penaturik -triste / beldurrak airean - izuturik / ernegatuta - haserre / algaraka - barrez itota / arnasestuka - hasperenka / atsegin betean pozaren pozez / mespretxuka - muzinka / pentsakor - hausnarka. 4. Adibidez: • Pozik. • Urduri. • Haserre. • Pozaren pozez. Triste. • Beldurrak airean. • Arnasestuka. • Pentsakor hausnarka egotea.

3. • ONAK: barrez itota, alai, alagaraka, pozik, pozaren pozez, atsegin betean.

114


27/7/07

13:35

Página 115

8. UNITATEA ARIKETAK (178. or.) 5. Buru hitzari ez dagokion adiera: e) Uzta biltzeko eta belarra ebakitzeko tresna. 6. • Bart zazpigarren bururaino irakurri nuen. g) • Bazuen artalde bat zazpi mila burukoa. i) • Hasieran ez zuen ematen, baina buru argia du. b) • Ez dut inoiz ikusi baratxuri-buru hori bezain handirik. h)

• Gorputza txikia zuen, eta burua, berriz handihandia. a) • Urte asko eman zituen, taldeko burua izateraino iritsi arte. f) • Mahaiaren buruan zeudenak harriturik geratu ziren hura ikusita. d) 7. Erantzun askea.

Gomendioak Zenbakien idazkera (179. or.) EDUKIEN ESKEMA • Ordinalak idazteko -garren atzizkia erabiltzen da. Zifraz idatzitako zenbaki baten ondoren puntua (.) jarrita egiten da ordinala eta puntua -garren irakurtzen da. • Ikastunitate honetan, gramatika atalean ikusitakoarekin uztarturik, Euskaltzaindiak zenbakien idazkerari buruz emandako araua ikusiko dugu. Praktikotasuna dela bide, ez ditugu ekialdeko formak sartu, hemen ageri direnak ikasleentzat ezagunagoak izango zirelakoan edo. Hala ere, forma horiek ezagutaraztea edo aipatzea komeniko litzateke, aurkezturikoak bezain onargarriak baitira. Hona hemen: Bost - bortz (hamabosrtz, hogeitabortz, bortzehun…) Hirurogei - Hiruretan hogei Laurogei - lauretan hogei Laurogeita hamar - Lauretan hogeita hamar.


2. Ahoz egiteko ariketa.

1. • Bostehun eta hogeita hamairu. • Mila seiehun eta sei. • Berrehun eta hogeita hamazazpi mila bederatziehun eta laurogeita bat. • Bederatziehun eta bi mila ehun eta laurogeita zazpi. • Hamabi milioi, zortziehun eta berrogeita bi mila eta berrogeita hamasei. • Laurehun eta bost milioi, seiehun eta hirurogeita hamazortzi mila, hirurehun eta hamabi. • Bi mila milioi / Bi miliar eta sei.

3. Lehen, bigarren, hirugarren, laugarren, bosgarren, seigarren, zazpigarren, zortzigarren, bederatzigarren, hamargarren.


115

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0106-0117.qxd

835026 _ 0106-0117.qxd

27/7/07

13:35

Página 116

Literatura Herri-antzerkia: pastoralak Lehen perediküa (180.-183. or.) EDUKIEN ESKEMA • Pastorala Zuberoako herri-antzerkia da eta Erdi Aroan eta Errenazimentuan antzezten ziren erlijio-misterio zaharretan du jatorria. • Pastoralak neurtitzez idatzita daude eta oso luzeak dira. Bertsoak kantatu egiten dira eta musika tartekatzen da obran zehar. • Bi gai nagusi daude pastoraletan: santuen eta Bibliako pertsonaien bizitzak eta historiako pertsonaien bizitzak. • Bi pertsonaia talde daude pastoraletan: onak (kristauak, aingeruak, artzainak) eta gaiztoak (turkoak, deabruak). Pertsonaiek, izaeraren arabera, beren lekua dute eszenatokian eta ate desberdinetatik ateratzen dira bertara. • Pastoralek egitura hau dute: lehen predikuarekin hasten dira (antzezlanaren gaiaren berri ematen da bertan), ondoren, heroiaren bizitza kontatzen da. Azken predikuarekin amaitzen dira (eskerrak emateko bertsoak).

• Zuberoako herri-antzerkiari eskainitako atal honetan, Bereterretx pastoralaren lehen predikua aukeratu dugu atariko irakurgai gisa. Pastoral hau Bereterretxeren kantorean oinarrituta dago, banderizoen gaia jorratzen duen Erdi Aroko euskal gudu kantarik ezagunenean. Bertan kontatzen da nola Beaumont-eko Konde Luisen soldaduek Bereterretxe agaramontarraren etxea setiatu zuten eta Bereterretxe gaztea saldukeriaz hil zuten. Erromantze osoa aztertu nahi izanez gero, ondoko webgunean aurkituko duzue: www.basq uepoetry.net. • Orrialdeotan aipatzen diren egileak direla-eta (Junes Casenave-Harigile, Etxahun-Iruri, Pier Paul Berzaitz eta Jean Luis Davant), haiei buruzko informazioa bilatzea eta informazio hori fitxetan edo biltzea ere komeni da, ikasleek ongi ezagutzeko. Datu biografikoak eta haien lanen berri biltzeaz gain, interesgarria izan daiteke haien pastoralen baten edo besteren atalen bat eskuratzea, modurik izanez gero, ikasgelan aztertu ahal izateko. • Pastoralak antzezlan luzeak dira; ETBn pastoralen bat eman dutenean, beti atalka edo zatika eman dute bizpahiru emanalditan. Hori dela-eta, ez da erraza izango ikasleekin batera pastoralik ikusteko paradarik izatea. Nolanahi ere, Euskal Herrian han-hemen antzezten diren pastoralei buruzko informazioa bilatzea proposa dakieke neska-mutilei, egin ere oraindik egiten direla jabetzeko.


ARIKETAK (183. or.)

1. Erantzun askea.

1. Pastoralak neurtitzetan idatziak daude eta kantatu egiten dira. Oso antzerki luzeak dira, guztira egun osoa iraun dezakete.

2. • Berreterretx agaramontarren alde zegoen. • Haien alde egin zuen hobeto tratatzen zutelako jende xehea.

116

2. Pertsonaiak bi taldetan zatitzen dira. Talde batean zintzoak daude, onak: kristauak, aingeruak eta


27/7/07

13:35

Página 117

8. UNITATEA artzainak. Beste taldean pertsonaia gaiztoak daude: turkoak eta deabruak. 3. Hasieran gizonek soilik antzezten zituzten, haiek egiten zuten emakumeen rola ere. Ondoren, mutilek bakarrik edo neskek bakarrik antzezten zituzten; baina gaur egun, gizon-emakumeek elkarrekin antzezten dituzte.

4. Adibidez: gai aldetik orain euskal gaiak erabiltzen dira pastoraletarako, eta antzezleen aldetik gaur egun gizon-emakumeek antzezten dituzte. 5. Erantzun askea. 6. Erantzun askea.


ARIKETAK (185. or.)

1. • Galdetu arduradunetako bati. • Mutilek orok dakite hori. • Zenbait pertsonarekin ez dago zereginik.

1. 1. Bilbora autopistatik sartzeko «erdialdea»… 2. Behin Bilbora sartuta, udaletxerantz…. 3. Hurtado Ametzaga kalea zeharkatu ondoren,… 4. Plaza horretako aurreko kaletik… 5. Laster ikusiko duzu museoa;…

2. • Bostehun eta bost mila zortziehun eta hogeita hamahiru. • 200.000.406 • Milioi bat eta bat. • 11.660 3. • • • • • •

Kontsumitzailea: monosemikoa. Koska: polisemikoa. Autoa: monosemikoa Hanka: polisemikoa. Iragan: polisemikoa. Poza: monosemikoa.

4. • Pastoralek herri-antzerkian dute jatorria. Gezurra. • Zuberoako lehen lekukotasunak Erdi Arokoak dira. Gezurra. • Herriko antzokietan egiten dira. Gezurra. • Aktoreak ez dira profesionalak. Egia. • Gaiztoei mustra deritze. Gezurra.

2. • Bilbora sartutakoan «erdialdea» dioen bidea hartu behar dugu. Gezurra. • Estatua erraldoi batera heldu behar dugu udaletxera joateko. Egia. • Errazena museoa aurkitzea da. Gezurra. • Udaletxetik urrun dago museoa. Gezurra. 3. Erantzun askea. 4. Entzumen-ariketa. 5. • Patatak puregailutik pasatu, gurina eta esnegaina gehitu eta ongi irabiatu, pure lodia egin arte. • Barazkiak laberako ontzi baten hondoan jarri, patata-purez estali eta gainean tomate-saltsa bota. • Gazta xerratan moztu eta tomate-saltsaren gainean jarri. • Zartagin itsasgaitz batean olio pixka bat jarri, eta piperra eta alberjinia bota zatitan moztuta. 6. Erantzun askea. 7. Erantzun askea.


117

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0106-0117.qxd

835026 _ 0118-0129.qxd

9

27/7/07

13:22

Página 118

Mugarik gabe


HIZKUNTZA

• Jendaurreko azalpenen ezaugarriak aztertzea eta lantzea. • Testek dituzten ezaugarriak atertzea eta lantzea eta testak sortzea. • Euskarak Erdi Aroan bizi izandako egoera aztertzea.

• Deklinabidea zertan den berrikustea eta mugagabearen erabilera lantzea. • Zailtasun-atzizkien erabilera lantzea. • Mugatuaren erabilera okerra saihestea. LITERATURA • Herri-antzerkiaren barruan, maskaradak eta xaribariak aztertzea eta lantzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Jendaurreko azalpenak. Testak. Euskara Erdi Aroan. Deklinabidea: mugagabearen erabilera. Zailtasun-atzizkiak. Mugatuaren erabilera okerra. Herri-antzerkia: maskaradak eta xaribariak.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Jendaurrean gairen bati buruzko azalpenak ematea. Testak sortzea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta zailtasun-atzizkien erabilera lantzea. Mugatuaren erabilera okerra saihesteko ariketak egitea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• Nork bere burua behar bezala zaintzea, osasun-aztura egokiak hartuz. • Jendaurrean azalpenak ematerakoan, ahoskera eta entonazio zuzenak erabiltzea eta nork bere buruarenganako segurtasunez ekitea. • Geure hizkuntza eta kultura-ondarea baloratzea.

BALIOEN HEZKUNTZA OSASUNERAKO HEZKUNTZA

118

Burmuinaren boterea izeneko irakurgaian (186.-187. or.) burmuina nolabait landu egin daitekeela aditzera ematen da. Hori kontuan hartu eta ikasleak geure burmuina gorputzaren zati garrantzitsua dela, gorputzean eta osasun orokorrean eragin handia duena, ohartzea komeni da. Entzumen-testuan, bestalde, loaren onurak aipatzen dira. Eguneroko eginbeharrei aurre egiteko, lo nahikoa egitea ezinbestekoa dela onartu behar dute ikasleek.


27/7/07

13:22

Página 119

9. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Deklinabidearen funtzioa aztertzea. – Mugagabea lantzea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Buruaren arlo semantikoarekin eta asmakizunekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta aberastea. – Zailtasun-atzizkien erabilera lantzea. • Zuzentasun-gaitasuna – Mugatua behar denetan soilik erabiltzea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Nork bere burua zaintzea eta osasun-aztura egokiak hartzea. – Jendaurreko azalpenak ematerakoan, zuzentasunez eta segurtasunez aritzea. – Geure hizkuntza eta geure kultura baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Ahozko azalpenak ematerakoan, entzuleak kontuan izan eta zuzen aritzea. • Testak zertarako diren jakitea eta testak sortzea. • Deklinabidearen egitekoa zein den jakitea. • Mugagabea noiz erabili behar den jakitea eta zuzen erabiltzea.

• Zailtasun-atzizkiak bereiztea eta zuzen erabiltzea. • Mugatzailea behar denetan soilik erabiltzea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: Burmuinaren boterea. Entzumena: Gai bat jendaurrean azaltzea: Loaren onurak. Idazmena: Testak. Grafikoak azaltzea. Euskara gizartean: Erdi Aroa.

Gramatika: Deklinabidea. Mugagabearen erabilera. Lexikoa: Ordenagailua buruan eta ibili…. Asmakizunak. Zailtasun-atzizkiak. Gomendioak: Mugatuaren erabilera okerra.

LITERATURA Testuak: Buhame jaunaren predikua. San Pantzart. Testuingurua: Herri-antzerkia: maskaradak eta xaribariak.


119

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0118-0129.qxd

835026 _ 0118-0129.qxd

27/7/07

13:22

Página 120

Komunikazioa Irakurmena Burmuinaren boterea (186.-188. or.) • Hasierako irakurgaian burmuinaren ahalmenei eta fenomeno paranormalei buruz arituko gara. • Baliatu ezkerraldean ageri diren galderak irakurgaia girotzeko eta eztabaida pizteko. Eztabaida dela-eta, ziurtatu ikasleen jarrera egokia eta errespetuzkoa dela. • Testua irakurritakoan, mintzatu ikasleekin burmuinak gure gorputzean duen eragin behinenari buruz: psikikoki ongi sentituz gero, gure osasun orokorra ere hobea izango da. Beraz, gorputzarekin egiten dugun bezala, burmuinarekin ere aztura osasungarriak bultzatu behar ditugu, estresari eta presioari aurre egiteko jarduera jostagarriak bilatu, benetan gustuko ditugun jarduerak burutzeko denbora hartu…, betiere bestelako eginbeharrak kontuan hartuz, jakina. • Galdetu ikasleei burmuina garatzeko edo lantzeko modurik ba ote dagoen eta horrelako ariketak egiteko ohiturarik ba ote duten. Jostagarria eta interesgarria izan daiteke, esperimentu gisa edo, horrelako jardueraren bat ikasgelan aurkeztea.


TESTUA AZTERTU


5. • Burmuinaren ahalmenei buruzkoa da testua. • Burmuinak gorputzean duen eragina azaltzeko esperimentu gisako bat azaltzen da eta baita zientzialarien teoriak ere, gizakiok gure burmuina zenbateraino erabiltzen dugun esaten dutenak. Azkenik, fenomeno paranormalei buruz ari da testua, eta horietako batzuen berri biltzen ditu.

2. • IKUSMENA: horia, dirdaitsua, bizia. • USAIMENA: lurrintsua, sarkorra, bizia. • UKIMENA: leuna, zimurra, hotza. • DASTAMENA: garratza, geza, bizia. • ENTZUMENA: emea, ozena, bizia. 3. • Stanislaua Tomczyk: ukitu gabe, artaziak airean altxarazi. • Daniel Douglas: objektuak mugitu eta lebitatu. • Nina Kulagina: bihotz txiki bat geldiarazi, jendeari mina sortu.

• Lehen testua sarrera gisakoa da. • Sarrera horren eginkizuna hauxe da: burmuinak gure gorputzean zenbaterainoko eragina duen erakustea, proga edo esperimentu txiki baten bitartez. • Ez, ez dago ondorioen berri biltzen duen paragraforik.

4. • Edozein gizakik erabiltzen du burmuinaren ahalmenaren %10 baino gehiago. Gezurra. Normalean gizakiok ez dugu hori baino gehiago erabiltzen. • Burmuinak badu boterea gorputzean. Egia.

6. Erantzun askea.

• Zientziak ezin ditu ikertu ahalmen paranormalak. Gezurra. Ikertu egin ahal ditu.

7. Erantzun askea.

• Gizakien %10ek ditu ahalmen paranormalak. Gezurra. Testuan ez da ahalmen paranormalak dituzten gizakien kopurua zehazten.

HAUSNARTU ETA AZALDU

8. Erantzun askea.

• Ahalmen paranormalak ezin dira zientziaren bidez azaldu. Egia.

120


31/7/07

14:19

Página 121

9. UNITATEA Entzumena Loaren onurak (189. or.) EDUKIEN ESKEMA • Gai bat jendaurrean azaltzean, entzuleak adi egotea nahi badugu, hauxe egin behar dugu: a) Entzuleei orokorrean begiratu. b) Eskuez keinuak egin. c) Astiro mintzatu eta etenak egin d) Ahotsaren bolumena eta doinua zaindu, eta ondo ahoskatu.

• Hasteko, entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena ulertu eta barneratzeko. • Ikastunitate honetan jendaurreko azalpenak eta haien ezaugarriak landuko dira. Elkarrizketa entzundakoan, galdetu ikasleei mutilaren jardunak teorian bildutako jarraibideak bete ote dituen. Beharrezkoa izanez gero, entzun berriz ere hitzalditxoaren pasartea. • Entzumen ariketa egin baino lehen, mintzatu ikasleekin jendaurreko azalpenei buruz. Galdetu jendaurrean azalpenen bat eman behar izan dutenean gustura egon ote diren, hitzalditxoak edo ahozko frogak egin behar dituztenerako trikimailuren bat ote duten, trikimailu horiek zertan diren… • Testua sortu atalean gairen bat aukeratzeko, prestatzeko eta ikaskideen aurrean azaltzeko eskatzen zaie neska-mutilei. Ikasle guztiei beren gaiak azaltzeko aukera ematea komenigarria denez, eta guzti-guztiek egun bakarrean egiteko modurik izango ez denez, aurrerantzean hizkuntzako eskolen hasieran hamar-hamabost minutuko tartetxo bat gordetzea proposatzen dugu, hitzalditxo laburrentzako. Entzumen-testuan bezalatsu, hitzalditxo edo azalpen horiek hiru bat minutukoak izatea komeni da.

ERANTZUNAK ENTZUNDAKOA ULERTU (189. or.) 1. • Aitorrek hiru minutuan azaldu du bere gaia. • Boluntarioak lo sakonean zeudela, haien neuronak etengabe lanean aritu ziren. • Burmuinak eguneko gertaeren berrikusketa egiten du. 2. Erantzun askea. TESTUA SORTU 3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.


121

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0118-0129.qxd

835026 _ 0118-0129.qxd

31/7/07

14:19

Página 122

Idazmena Gezurrik esan al duzu inoiz? (190.-191. or.) EDUKIEN ESKEMA • Testak galdera multzoak dira eta aukeran erantzun asko dituzte. Zenbaitetan testen amaieran emaitzak edo ondorioak ageri dira.

• Testak aztergai izango ditugun ikastunitate honetan, idazmena lantzeko lehen orrialdearen hasieran gezurtiak ote garen ikusteko test bat ageri zaigu, emaitza eta guzti. Testak direlaeta, galdetu ikasleei aldizkarietan edo aurkitzen dituztenak egiteko ohiturarik ba ote duten. Testak egiteko ohitura dutenei galdetu haien emaitzak fidagarriak direla pentsatzen ote duten edo, bestela, zergatik egiten dituzten. Test fidagarriak egongo dira, ikerketa psikologikoetan erabiltzen direnak kasu, baina aldizkarietan ageri direnak denbora pasatzeko egokiak baino ez dira. • Test mota asko daude, lortu nahi duten helburuaren arabera. Nolanahi ere, hiru multzo handitan zati daitezke: batetik pertsonen gaitasunak edo adimen-egoera neurtzeko erabiltzen diren test psikologikoak dauzkagu; bestetik, datuak biltzeko edo zerbait egiaztatzeko asmoz egiten diren testak dauzkagu, orrialde honetan ageri dena bezalakoa, eta azkenik, aukeraren bat hautatzea eskatzen duten test erako azterketak dauzkagu. • Lan-tekniketan grafikoak zertarako eta nola erabili aztertuko dugu. Ikasleek jada grafiko mota bat baino gehiago ezagutuko dutenez, galdetu noiz eta eta zertarako erabiltzen diren grafikoak. Galdetu, halaber, inoiz beste ikasgairen batean edo grafikorik egin ote duten eta nolako datuak jaso dituzten bertan. Gaia areago lantzeko asmorik izanez gero, eskuratu grafiko mota desberdinak eta ekarri ikasgelara, denon artean aztertzeko.


LAN-TEKNIKAK

1. • IRUZKINA: Gaixotasun-puntua duzu. / AHOLKUA: Zeure burua kontrolatu ezean, besteekin arazoak izango dituzu. • IRUZKINA: Komeni zaizunean esaten duzu gezurra. / AHOLKUA: Taktika ona da, baina mugan zaude eta, gaindituz gero, arazoak izango dituzu. • IRUZKINA: Ez duzu nahita egiten, oharkabean esaten duzu gezurra. / AHOLKUA: Horrek arazoak ekarriko dizkizu zuri eta zure ingurukoei. Ondo pentsatu esaten duzuna.

1. Erantzun askea. 2. Erantzun askea. Oro har, honako informazioa ematen du grafikoak: Euskal Herriko biztanle gehienek zerbitzuetan dihardutela lanean eta, ekonomiari begira, geurea 3. sektorean oinarritutako gizartea dela erakusten digu, horrek dakartzan ondorio guztiekin.

ARIKETAK (191. or.) 2. Erantzun askea.

122


27/7/07

13:22

Página 123

9. UNITATEA Euskara gizartean Eutsi ala etsi (192.-193. or.) EDUKIEN ESKEMA • Hartzen zuen lur-eremuari begiratuta, euskara gaur egun baino hedatuagoa zegoen Erdi Aroan: orduko Nafarroako erresuman eta Errioxako zenbait aldetan hitz egiten zen, besteak beste. • Hala ere, euskara ez zen idazten eta ez zuen lortu betekizun sozial eta ofizialetan sartzea. Eginkizun horietarako latina edo erromantzea erabiltzen ziren.

• Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun behean ageri den galderari. Galdera hori eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Erdi Aroan,baskoien eragin kulturala (hizkuntzarena barne) Aragoiko eremu mendebaldekoeneraino eta Errioxako ipar-ekialderaino iristen zen. Hala ere, XI. mendearen amaieratik, lingua navarrorum izendaturikoa indarra galduz joan zen, beste hizkuntza batzuek egindako presioagatik. Hona hemen hizkuntza horiek: 1) Okzitaniera, Donejakue Bidean sorturiko hiri berrietara etorritako frankoek ekarria. 2) Gaskoia, Baskonia kontinentaleko kostaldean itsasoan eta merkataritzan jarduten zutenen hizkuntza, Gipuzkoako ipar-ekialdean hedatu zena. 3) Hizkuntza neolatindarrak edo erromanikoak (gaztelania, nafar-aragoiar erromantzea, eta frantsesa); horiek apurka-apurka nagusitzen joan ziren administrazioaren eta botere politikoaren adierazpide gisa. Dena den, euskararen nagusitasuna erabatekoa zen landa lurretan, horiek elebakarrak baitziren. Apurka-apurka, euskarak hirietan bere lekua hartzea lortu zuen, inguruetako landa lurretako biztanleak hirietara joateari esker, hiribilduen fundazio foruek erakarrita. • Euskarak Erromatar inperioaren garaian, Erdi Aroan eta gaur egun hartzen zituen eta hartzen dituen eremuen mapa kontsultatu eta aztertu nahi izanez gero, jo esteka honetara: www.ub.es/filhis/culturele/mapas/mapa8.html.

ERANTZUNAK ARIKETAK (193. or.) 1. • Lingua Navarrorum Nafarroako Erresumako agirietako hizkuntzari esaten zitzaion. Gezurra. • Nafarroan euskaraz egiten zen. Egia.

3. Bi probintzietako Batzar Nagusietako kide izan nahi zutenek gaztelaniaz jakin behar zuten nahitaez; ez, ordea, euskaraz.

• Ez zegoen ohiturarik euskaraz idazteko. Egia. • Latinez, okzitanieraz eta ingelesez idazten zen Nafarroako Erresuman. Gezurra. 2. • Ojacastro (Errioxa): 1239. urtean epaitegian euskaraz egitea baimendu zuen Fernando III. Gaztelako erregeak. • Huescan 1349. urtean, azokan salerosketak euskaraz (eta baita arabieraz eta hebreeraz ere) egitea debekatu zuten agintariek.


123

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0118-0129.qxd

835026 _ 0118-0129.qxd

27/7/07

13:22

Página 124

Hizkuntza Gramatika Bideko mugarriak (194.-197. or.) EDUKIEN ESKEMA • Deklinabidea izen-sintagmek hainbat funtzio adierazteko hartzen dituzten marka edo atzizkien multzoa da. Deklinabidea kasutan banatzen da. Kasu bakoitzak bere marka du. • Deklinabide-marka izen-sintagmaren azken osagaiari gehitzen zio beti. • Deklinabidean bi erabilera nagusi bereiz daitezke: mugatua eta mugagabea. • Izen-sintagma mugatuek artikulua edo erakuslea hartzen dute eta pertsona edo gauza ezagunak adierazteko erabiltzen dira. Deklinabide mugatuan bi forma daude: singularra eta plurala. • Batzuetan izen-sintagmek ez dute mugatzailerik hartzen. Horrelakoetan aipatzen diren pertsonak edo gauzak zehaztugabeak izaten dira. • Mugagabea kasu jakin batzuetan erabiltzen da; besteak beste, izen bereziekin, izenordainekin, galdetzaileen ondoan doazen hitzekin, zenbatzaile zehaztugabeekin, deklinabide-kasu batzuekin eta zenbait esapiderekin.

• Izen-sintagmaren oasagai nagusiak aztertu ditugu jadanik eta, oraingoan, izen-sintagma nolabait zehazten edo definitzen duen marka, deklinabide-kasuarena hain zuzen ere, izango dugu aztergai. Alor honetan, bederatzigarren ikastunitatean deklinabide-kasuak zertarako diren eta singularra, plurala eta, batez ere, mugagabea noiz erabili behar diren ikusiko dugu. • Beti bezala, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, hausnartu eta erantzun bertan ageri diren galderei. Galdera horien helburua ikasleek aldez aurretik zekitena berrikustea eta, gogoeta bide dela, aurrerantzean azalduko dena hobeto ulertzen laguntzea da. • Mugagabearen erabilera dela-eta, gramatikaren azalpenean esaten denez, euskaraz badira zenbait esapide mugagabean joaten direnak. Horietako esapide batzuk ariketetan lantzen dira eta aurrerago ere, gomendioen atalean, landuko dira berriz. Proposatu ikasleei esapide horien zerrenda egitea, erabilera ongi ikasteko asmoz. Mugagabea honako esapidetan erabiltzen da, besteak beste: -Likidoekin zerikusia dutenetan: uretan murgildu, esnetan busti, izerditan egon, odoletan egon… -Fenomeno metereologikoekin zerikusi dutenetan: elurretara joan, euritan egon, lainotan egon… -Suarekin edo beroarekin zerikusia dutenetan: sutara bota, sutan jarri, ketan ondu, berotan esan… -Eguzki, ilargi argi eta horreko hitzekin osatutakoetan: eguzkitara atera, eguzkitan egon, argitara eman… -Loarekin zerikusia duten esapideekin: lotan egon, ametsetan egon, lotara joan… -Meza hitzarekin: mezatara joan, mezatan lagundu… -Leku edo toki hitzarekin: lekutan edo tokitan egon (urrun egon) • Testuliburuaren azken orrialdeko eranskinean deklinabidearen berri ematen duten taulak ageri dira, kontsultatzeko eta ikasteko.

124


27/7/07

13:22

Página 125

9. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (195. or.) 1. • • • • • •

Gure kaleko neska-mutilekin. Bolaluma gorriz. Nire txikitako eskolan. Donostiako zubietako batetik. Bost lagun minengana. Ileorde barregarri horrengatik.

2. • Etsaiekin: plurala. • Emakumeen: plurala. • Saltzaileek: plurala. • Hondartzan: singularra. • Irakaslearentzat: singularra. • Iturginari: singularra. • Haitzetara: plurala. • Ibarretatik: plurala. ■ Kasu-markari erreparatuta igartzen da singularra ala plurala den.

4. • MUGATU SINGULARRA: psikologoarenera, uharte bakarti samar batera, munduan, neska, mutila. • MUGATU PLURALA: beste leku guztietatik, psikologoak, horrelako teoriak, muturrak. • MUGAGABEA: Susanak, hainbeste txinatar, uharte bakartirik. 5. • Mikeli asko gustatzen zaio bromak egitea. • Oso leku gutxitan ikusiko dituzu horrelako errekak. • Aitonaren baserriak su hartu zuen. • Edozein mendizale ezin da edozein menditara joan. • Lau neskak ondo egin dute azterketa. • Zuhaitz askori hostoak erortzen zaizkie udazkenean.

ARIKETAK (197. or.) 3. • Edozein lekutan aurki daiteke hori bezalako autoa. • Jai askotara joaten naiz udan. • Suhiltzaileak heldu zirenerako, etxea sutan zegoen. • Parisen dago Eiffel dorrea. • Hiru hartz zuri ekarri dituzte zoora. • Hiru lagun etorri ziren eta hirurekin oso gustura egon nintzen.


125

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0118-0129.qxd

835026 _ 0118-0129.qxd

27/7/07

13:22

Página 126

Lexikoa Ordenagailua buruan eta ibili… (198.-200. or.) EDUKIEN ESKEMA • Zailtasun-atzizkiak hauek dira: a) -garri: egingarritasuna adierazten du. b) -erraz: erraztasuna adierazten du. c) -gaitz: zailtasuna adierazten du. d) -ezin: ezintasuna adierazten du. • Ikastunitate honetan, buruaren arlo semantikoarekin eta asmakizunekin zerikusia duen lexikoa landuko da. Asmakizunak direla-eta, zertarako erabiltzen diren azaltzea proposatzen zaie ikasleei. Horretarako informazioa bilatu behar izango dutenez gero, informazio hori eta orrialdean biltzen dena erabilita, asmakizunen fitxak egitea ere proposa dakieke. Fitxetan honako datuak bildu beharko lituzkete gutxienez: asmakizunaren izena, asmatu eta aurkitu zeneko data, asmatzailea eta haren datu biografiko laburrak, asmakizunaren erabilera eta, ahal bada, deskribapena. • Zailtasun-atzizkia duten hitzak direla-eta, ohartu -garri atzizkidunak eta -ezin atzizkidunak elkarren antonimaoak direla, -erraz eta -gaitz atzikidunak bezalaxe.


ARIKETAK (199. or.)

1. • • • • • • • •

3. • Aurkitu nuenean, halako dardara bat sentitu nuen. Benjamin Franklin (1728): tximistorratza. • Nik hatz-mamietan jarri nituen begiak. Louis Braille (1829): Braille sistema. • Nire asmakizunean hitzak ezinbestekoak dira, baina ez dago hizkirik. Samuel Morse (1844): telegrafoa. • Jangaiak osasuntsu bihurtu nahi izan nituen. Louis Pasteur (1860): pasteurizazioa. • Energia-gordailu txikia duzu nire asmakizuna. Alessandro Volta (1800): pila. • Nire asmakizunak, walkmanek bezala, entzungailuak ditu, baina ez da musika entzuteko. René Laënec (1816): estetoskopioa. • Diruaren antzekoa bada ere, behin baino ezin da erabili. James Chalmers (1840): posta-zigilua. • Tresna hau gauzak handitzeko asmatu nuen. Cornelius Van Drebbel (1610): mikroskopioa. • Guk lo seko utzi genuen gaixoa. William Morton eta John Collins Warren (1846): anestesia. • Nire tresna honek soinua badauka, baina nota bakarrekoa da. John Shore (1711): diapasoia.

Aro: garai. Eduki: edukiera. Tramankulu: makina. Jazoera: gertaera. Muin: gune. Ziur asko: ziurrenik. Bildu: gorde. Xehetasun: zehaztasun.

2. • Buruko mina baldin badaukazu, komeni zaizu aspirina hartzea. • Buru-belarri sartuko dira proiektu horretan. • Ilerik ez daukanari burusoila esaten zaio. • Patxi oso burugogorra da, ez ditu besteen azalpenak eta iritziak onartzen. • Ezin izan nuen lorik egin, bururdia oso mehea zen-eta. • Soldadu taldearen buruzagia desagertu zenean, soldaduak tranpan erori ziren. • Horrekin negoziotan sartuz gero, buruhauste ugari izango duzu. • Edurneren burutazioak gero eta bitxiagoak dira.

126


27/7/07

13:22

Página 127

9. UNITATEA 4. Erantzun askea. ARIKETAK (200. or.) 5. Leonardo Da Vinci italiar artista gizon nekaezina izan zen. Sinesgaitza bada ere, eskultorea, arkitektoa, ingeniaria, pintorea eta jakintsua izan zen. Arlo asko jorratu zituen eta arlo bakoitzean lan gutxi utzi zituen. Bere garaikideentzako makina ulertezin eta baliogabe asko diseinatu zituen; hala nola, hegan egiteko makina. Zoritxarrez, berak asmatutako makinak eraikiezinak ziren orduan. Beharbada, beraren lanik aipagarriena Gioconda edo Mona Lisa izeneko erretratua da. Lau urte eman zi-

tuen lan hori burutzeko. Gaur egun Parisko Louvre Museoan dago, eta askoren ustez lan itzela da, maisulana. Baina, ohorezko leku horretara heldu den arte, Mona Lisak gorriak ikusi ditu; hobeto esanda, larru gorriak! Bai, hala da, zeren Frantziako Frantzisko I.aren komunean esekita eman baitzituen hainbat urte. B « arkaezina!»pentsatuko luke Leonardok. 6. Jasanezin- jasangarri / sinesgarri - sinesgaitz / baztergarri - bazterrezin / onartezin - onargarri / eginerraz - egingaitz.

Gomendioak Mugatuaren erabilera okerra (201. or.) EDUKIEN ESKEMA • Mugagabearen ordez, mugatua erabiltzen dute hiztun batzuek zenbatzaile eta galdetzaileekin eta zenbait esapide berezietan. Erabilera horiek okerrak dira. • Gramatika atalean deklinabidea eta mugagabearen erabilera ikusi berri ditugula aprobetxatuz, gomendioen atal honetan sarritan nahasmenerako bide izaten den mugatu eta mugagabearen erabilera berraztertuko dugu. Berrikusi ikasleekin batera gramatika atalean mugagabearen erabilerari buruz esandakoa, aztertu berriz mugagabean doazen esapideak eta ekin orriko ariketak egiteari.

ERANTZUNAK ARIKETAK (201. or.) 1. Igandean zenbait adiskiderekin joan nintzen mendira. Bidean, lore ugari bildu genuen, baita hainbat marrubi ere. Hiru iturritatik ura edan genuen eta zenbait zelaitan lasterka ibili ginen. Nekatu ginenean, belarretan etzan ginen. Zein gustura egon ginen eguzkitan! Azkenik, gailurrean lau mendizalerengana hurbildu ginen eta haiekin bazkaltzen geratu ginen.

2. • Zein solairutan bizi zara? • Zer ordutan elkartuko gara? • Zenbat lagun etorri ziren kontzertura? 3. • MENDIAN: Elurretan ibili, lainotan galdu, belarretan etzan… • HONDARTZAN: Uretan murgildu, hondarretan etzan, izerditan blai egon…


127

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0118-0129.qxd

835026 _ 0118-0129.qxd

27/7/07

13:22

Página 128

Literatura Herri-antzerkia: maskaradak eta xaribariak Buhame jaunaren predikua (202.-205. or.) EDUKIEN ESKEMA • Maskarada herri-antzerki mota bat da, inauteriekin lotura duena. Maskarada, Urteberrian hasi eta garizuman bukatzen da. Honako ezaugarriak ditu: a) Jai herrikoia da, dantza, antzerki, abesti bertso eta musikaz osatutakoa. b) Pertsonaia ugarik hartzen dute parte maskaradetan eta bi taldetan banatzen dira gorriak (ereduzko pertsonaiak, dantzari onak, jantzi politak) eta beltzak (zikinak eta alferrak, ez dute euskaraz egiten). c) Maskaradako eszenak komikoak dira. • aXribariek Erdi Aroan dute jatorria, maskaradek bezala. aXribarietan, herriko pertsona batzuen erruak eta hutsegiteak azaltzen dira, modu satirikoan. Hiru xaribari mota daude: a) aXribari-serenatak: Ilunabarrean egiten dira ustez bizimodu txarra duten errudunen leihopean. b) aXribari-paradak: Egunez antzezten dira eta maskaraden antza daukate. Zuberoakoak (asto-lasterrak) eta Behe Nafarroakoak (tobera-mustrak) ez dira berdinak. c) aXribari-fartsak: Pastoralaren egitura bera dute, baina umorezkoak dira. Herriko gertakari eskandalagarriak hartzen dituzte gaitzat.

• Herri-antzerkiaren azterketarekin jarraituz, maskaradak eta xaribariak landuko ditugu ikastunitate honetan. Maskaradak eta xaribariak, pastoralak bezala, iparraldean egiten dira bereziki eta baliteke ezezagunak izatea ikasle gehienentzat. Galdetu inoiz halakorik ikusi ote duten eta mintzatu haiekin antzerki mota hauei buruz. • Maskaradak direla-eta, ariketa polita izan daiteke, astia izanez gero, bertan parte hartzen duten pertsonaien horma-irudia egitea ikasgelan. Hartara, maskaradei buruzko informazio gehiago lortuko lukete ikasleek. Horretarako neska-mutilek pertsonaia horiei buruzko informazioa bilatu beharko dute eta haien argazkiak eskuratu nahiz irudiak marraztu beharko dituzte horma-irudian kokatzeko. Horma-irudia antzeztoki edo eszenatoki handi baten tankerakoa izan daiteke eta pertsonaiak bi multzotan zatituko dituzte, gorriak eta beltzak, bakoitza dagokion tokian kokatuko dutelarik. Hona hemen maskaradetan parte hartzen duten pertsonaiak: a) Gorriak: Txerrero (maskaradak irekitzen dituena), Gatuzain, Kantiniersa, Zamalzain (zaldi itxurako pertsonaia, dantzari trebea), Entseinaria (Zuberoako entseina eskuan daramana), Marexalak (zamaltzain ferratzen dutenak) Kü klüleroak, Jauna eta Anderia (dotore jantzirik jokoak ikusten dituzte),Laboraria eta Laborarisa (herriaren ordezkariak dira). b) Beltzak: Kerestuak (bi izaten dira nausia eta mithila, eta zamalzain irentzen saiatzea da beren egitekoa), Txorrotxak (kapela gainean urtxintxa bana daramate, kantari onak dira, zorroztaile lana dute), Buhameak (basakeriak egiten ematen dute denbora osoa), Kauterak (Kabana da kauter nagusia eta beste batzuk Pupu eta Pitxu izenekoak dira; beren lana pertzak konpontzea da. Pitxu istripuz hiltzen da eta haren elizkizunak ospatzen dituzte), Bedezia (medikua da eta azkena azaltzen da, bere eginkizuna Pitxu berpiztea da).

128


27/7/07

13:22

Página 129

9. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (202. or.) 1. Adibidez: Buhame jauna nola errege izendatu zuten, nola gonbidatu zituen bere lagunak ostatura eta nola amaitu zen gonbita, ostalariarekin izandako liskarra. 2. Zentzugabekeriak: festan jandako menua: ahuntzadar zopa, ardi-babaka saltsan, gatia dobetan… Liskarraren ondorioz gertatutakoa: Ostiko batez jauzarazten dut ostatia, bai eta ere zangoko eria. Eta uzker batez ikaratzen Bidarraiko herria eta Elizondo guztia.

2. Gorriak: dantzari onak, ereduzko pertsonaiak eta jantzi ederrez jantziak. Euskaraz egiten dute. Beltzak, aldiz, zikinak eta alferrak dira, ez dira batere eredugarriak eta ez dute euskaraz hitz egiten. 3. Herrian zerbait txarra edo eskandalagarria egin duten pertsonei zuzenduta daude. 4. aXribari-serenatak, xaribari-paradak eta xaribarifartsak. 5. Zubiburuko Mattin izeneko pertsonaia epaitzen ari dira. 6. Mozkor eginda zegoela eta, etxez erratuta, berea ez zen emaztea besarkatu nahi izan zuela.

ARIKETAK (205. or.) 1. Urteberrin hasi eta garizuma bukatu arte.

7. Erantzun askea.


ARIKETAK (207. or.)

1. • • • •

Jende askorentzat zaila da ingelesez ikastea. Hainbat etxek ez dute balkoirik. Bi ikaskidek baietz esan zidaten. Zenbait gauzatan aditua da hori.

1. Erantzun askeak.

2. • • • •

Erabilerraz: erabiltzen erraza dena. Erabilgaitz: erabiltzen zaila dena. Erabilgarri: zerbaitetarako balio duena. Erabilezin: ezertarako erabil ezin daitekeena.

4. • Arratoi kirolariek gauza gehiago ikasten dituzte. Egia. • Ariketa fisikoak morfinak askatzen ditu. Gezurra.

3. • • • •

Zer film ikusi zenuen atzo? Elurretara joango naiz oporretan. Zenbait eskolatan ikasle-trukeak egiten dituzte. Zenbat lelokeria esaten dituen Jonek!

2. Erantzun askea. 3. Entzumen-ariketa.

• Kirola egiteak kolesterola areagotzen du. Gezurra. • Mugitzeak alde on asko ditu. Egia. 5. Erantzun askea.

4. • Maskaradak antzokietan egiten dira. Gezurra. • Pertsonaia onak eta txarrak daude. Egia. • aXribarietan pertsona jakinen ekintza onak azaltzen dira. Gezurra.


129

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0118-0129.qxd

835026 _ 0130-0141.qxd

10

27/7/07

13:36

Página 130

Ur bedeinkatua


HIZKUNTZA

• Kazetaritzako elkarrizketen ezaugarriak aztertzea eta lantzea. • Egunkari pertsonalaren ezaugarriak atertzea eta lantzea eta egunkaria idaztea. • Euskarak Erdi Aroaren amaieran bizi izandako egoera aztertzea.

• Deklinabide-kasuak berraztertzea eta lantzea. • Atsotitzen erabilera eta esanahia lantzea. • Bat eta batzuk zenbatzaileen deklinabidea lantzea. LITERATURA • Atsotitzen jatorria eta egitekoa aztertu ez ezik, atsotitz bildumak eta haien egileak ezagutzea.

EDUKIAK KONTZEPTUAK

• • • • • • •

Kazetaritzako elkarrizketak. Egunkaria. Euskara Erdi Aroaren amaieran. Deklinabidea: deklinabide-kasuak. Atsotitzak. Bat eta batzuk nola deklinatu. Atsotitzak eta atsotitz-bildumak.


• • • • • • • • •

Testuak ulertzea, aztertzea eta haiei buruz hausnartzea. Elkarrizketa tankerako testua entzutea eta ulertzea. Kazetaritzako elkarrizketen ezaugarriak aztertzea eta horrelako testuak sortzea. Egunkaria osatzea. Informazioa bilatzea, sailkatzea eta, antolatu ondoren, aditzera ematea. Gramatikan landutako kontzeptuak ulertzea eta ariketak egitea. Gaiarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta atsotitzen erabilera eta esanahia lantzea. Bat eta batzuk zenbatzaileen deklinabidea lantzea. Testu literarioak aztertzea, ulertzea eta lantzea.

JARRERAK

• • • •

Ura munduko zenbait aldetan arazo larria dela ohartzea eta aurrezteko jarrera hartzea. Bai ahoz eta baita idatziz ere zuzen jarduteko ardura izatea. Geure hizkuntza eta kultura-ondarea baloratzea. Atsotitzak geure kultura ondarearen zati gisa baloratzea.


130

Eguraldiari buruz eta urari buruz behin eta berriz arituko garen ikastunitate honetan, aprobetxatu aukera ikasleekin aldaketa klimatikoaz eta haren eragile zein ondorioei buruz nahiz arazoa konpontzeko jarreri buruz mintzatzeko. Halaber, ohartarazi uraren arazoaz eta aipatu guztion artean uraren kontsumo egokirako neurri aproposak.


27/7/07

13:36

Página 131

10. UNITATEA LANTZEN DIREN GAITASUNAK 1. HIZKUNTZA-KOMUNIKAZIORAKO GAITASUNA A. Hizkuntza-gaitasuna • Gramatika-gaitasuna – Deklinabide-kasuak aztertzea, bereiztea eta lantzea. • Gaitasun lexiko-semantikoa – Uraren arlo lexikoarekin eta semantikoarekin zerikusia duen lexikoa lantzea eta aberastea. – Atsotitzen erabilera eta esanahia lantzea. • Zuzentasun-gaitasuna – Bat eta batzuk zenbatzaileak zuzen deklinatzea. B. Gaitasun pragmatikoa • Entzumen-gaitasuna – Testua entzutea eta bertako inguramenduaz jabetu ez ezik, informazio garrantzitsuena barneratzea. • Idazmen-gaitasuna – Emandakoen antzeko testu idatziak sortzea.

2. GIZARTE- ETA HIRITAR-GAITASUNA – Euskal hizkuntzaren eta Euskal Herriaren historiaren berri izatea, gure egungo gizartea ulertzeko. 3. KULTURA- ETA ARTE-GAITASUNA – Testu literarioak aztertzea eta haien elementuak zein ezaugarri bereizgarriak bilatzea eta lantzea. 4. GAITASUN DIGITALA ETA INFORMAZIOAREN TRATAERARAKOA – Informazioa biltzea eta lantzea. – Informazioa erabilita, fitxak eta azalpenezko zein beste edozein motatako testuak sortzea. 5. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA – Uraren neurrizko kontsumorako jokabide zuzenak aztertzea. – Ahoz eta Idatziz zuzen jarduteko ardura izatea. – Geure hizkuntza eta geure kultura baloratzea eta atsotitzak kultur ondarearen zati gisa baloratzea.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Informazioa barneratzea eta zuzen ematea. • Ahoz zein idatziz testu zuzenak sortzea. • Kazetaritzako elkarrizketaren ezaugarrien jakitun izatea. • Egunkaria idazteko gai izatea. • Deklinabide-kasuak bereiztea eta zuzen erabiltzea. • Atsotitzak inguramendu egokian erabiltzeko gauza izatea.

• Bat eta batzuk zenbatzaileak deklinatzeko orduan zuzen jokatzea. • Testu literarioak aztertzea eta haien ezaugarrien berri izatea.


HIZKUNTZA

Irakurmena: Pello Zabala eguraldi-iragarlea. Entzumena: Kazetaritzako elkarrizketa: Elkarrizketa Masaru Emotori. Idazmena: Egunkaria. Telefono bidezko elkarrizketa. Euskara gizartean: Erdi Aroaren amaiera.

Gramatika: Deklinabidea. Deklinabide-kasuak. Lexikoa: Ur bihurria. Ura goian-behean. Atsotitzak. Gomendioak: Bat eta batzuk nola deklinatu.

LITERATURA Testuak: Juan Antonio Mogel, Peru Abarka. Zenbait atsotitz. Testuingurua: Atsotitzak. Atsotitzen jatorria eta historia. Testugileak: Esteban Garibai, Oihenart, Gotzon Garate.


131

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0130-0141.qxd

835026 _ 0130-0141.qxd

27/7/07

13:36

Página 132

Komunikazioa Irakurmena Pello Zabala eguraldi-iragarlea (208.-210. or.) • Hamargarren ikastunitate honetan, El Correo egunkaritik ateratako elkarrizketa baten atal bat ageri da hasierako irakurgai gisa. Aurrerago, entzumen-testuan ere elkarrizketa lantzeko aukera izango dute ikasleek. • Ezkerraldean ageri diren galderek eguraldiaren iragarpenarekin zerikusia dute , elkarrizketa hein handi batean horri buruzkoa baita. Eztabaida pizteko eta irakurgaia girotzeko ez ezik, baliatu abagunea geurean dugun eguraldiari eta aldaketa klimatikoari buruzko gogoeta eragiteko. Mintzatu ikasleekin aldaketa klimatikoak eragindako kalteei buruz eta arazoa konpontzen saiatzeko hartu behar diren neurriei buruz. • Testua irakurritakoan, aztertu guztion artean elkarrizketa. Testua Aztertu atalean testuaren egiturari buruzko galderak ageri dira. Oinarritu zeuon azterketa galdera horien erantzunean eta saiatu kazetaritza-elkarrizketen ezaugarriak finkatzen, lagungarria izango baita entzumen-programan elkarrizketak idazteko.

ERANTZUNAK TESTUA ULERTU (210. or.) 1. Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa. 2. b) Norberaren gustuko txokoa, objektu kuttunez beteta dagoena. 3. • Egun jakin batzuetako eguraldiari begiratzen zaio, urtaroan zer eguraldi egingo duen aurreratzeko asmoz. • Jacinto Sagarna Gorbeiako artzaina eta baserritarrak izan ditu maisu, haiei eskatu die dakitena irakasteko. • Ez, hasieran barre egiten omen zuen iragarpen horiek zirela-eta. • Normalean egun baterako iragarpena egiteko tresnak erabiltzen ditu. 4. • Tenporekin hasi nintzenean, askotan hanka sartzen nuen. • Hormako margolana inguruko baserritat batek egin eta oparitu zidan.

6. • Aurkezpena edo sarrera: Pello Zabalaren langelaren deskribapena ageri da (seguruenik bertan egin dutelako elkarrizketa) eta pertsonaiaren aurkezpena egiten da. • Garapena edo galde-erantzunak: Zati luzeena da, eta testu osoa hartzen du, lehen paragrafoa eta azkena izan ezik. Markatuta dago, elkarrizketagilearen (kazetariaren) eta elkarriztatuaren izena ageri baita galdera eta erantzunetan. • Amaiera: Azken paragrafoa, kanpaiak jotzearekin batera, elkarrizketatua bazkaltzera doa eta amaitutzat ematen dute elkarrizketa. 7. Hiru galderetatik azken biek erantzun askea dute. Lehen galderari dagokionez, elkarrizketaren gai nagusiak eguraldia eta Pello zabalaren bizitza dira. HAUSNARTU ETA AZALDU 8. Erantzun askea.

TESTUA AZTERTU 5. Testua elkarrizketa da.

132


27/7/07

13:36

Página 133

10. UNITATEA Entzumena Elkarrizketa Masaru Emotori (211. or.) EDUKIEN ESKEMA • Kazetaritzako elkarrizketetan, hasieran elkarrizketatuko dugun pertsonaren aurkezpena agertzen da. • Entzun elkarrizketa tankerako testua behin baino gehiagotan, ikasleek bertan esaten dena ulertzeko eta barneratzeko modua izan dezaten. • Ikastunitate honetan kazetaritzako elkarrizketak landuko dira. Elkarrizketa entzundakoan eta hasierako irakurgaian oinarrituta, azaldu zein diren kazetaritzako elkarrizketaren ezaugarriak. • Oro har, informazioa aditzera emateko era benetan arina eta gustagarria da elkarrizketa, kazetariaren azalpen hutsak baino askoz dinamikoa baita galdera-erantzunen bidez elkarrizketatuak eman dezakeen jokoa. Elkarrizketetan, normalean, kazetariak ez du protagonismorik, galderak egite hutsera mugatzen da; iritziren bat edo kasuan kasuko pertsonaiari buruzko informazio gehigarria eman nahi izanez gero, sarrera gisako bat egiten du elkarrizketaren hasieran. Elkarrizketaren protagonista elkarrizketatua dela alde batera utzita, kazetariak zuhur jokatu behar du galderak egiteko orduan, ahalik eta informazio interesgarriena lortu eta irakurleari (zein ikus-entzuleari) eskaintzeko. Horretarako honako urratsak egin beharko ditu: – Elkarrizketa nori egingo zaion eta zein gairi buruzkoa izango den aukeratu. – Pertsona horri eta gaiari buruz ahalik eta informazio gehien eskuratu. – Galdera aproposekin gidoi bat egin, betiere kontuan izanda elkarrizketan zehar gai berriak eta horiei buruzko galderak sortuko direla. – Elkarrizketatuarekin giro ona sortu, hori elkarrizketan isla dadin. – Erantzunak zuzenean bildu (garabagailu batekin normalean) eta ahalik eta era egiantzekonean eman, hizkuntza zuzena eta argia erabiliz.

ERANTZUNAK ENTZUNDAKOA ULERTU (211. or.) 1. • Masaru Emoto izeneko ikertzailea da elkarrizketatua. • Japoniakoa da eta ur molekulen egitura ikertzen dihardu. • Ordezko medikuntzan egiten du lan.

• Emotoren hitzetan, urak zaporez eta formaz aldatzeko gaitasuna du. Gezurra. TESTUA SORTU 3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.

• Bere liburuaren izenburua hauxe da: Uraren mezuak. 2. • 1984an izozkailuko ura mikroskopioan aztertu zuen. Gezurra. • Urak elur maluten antzeko forma hartzeko gaitasuna du. Egia. • Sentimenduek eragin zuzena dute urarengan. Egia. • Musika motaren arabera, itxura bat edo beste bat hartzen zuten ur kristalek. Egia.


133

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0130-0141.qxd

835026 _ 0130-0141.qxd

27/7/07

13:36

Página 134

Idazmena Egunkari maitea (212.-213. or.) EDUKIEN ESKEMA • Egunkarian egunean zehar gertatu zaiguna eta gure sentsazioak eta sentimenduak kontatzen ditugu lehen pertsonan. • Informazioa denboran gertatu ahala ematen da ordenaturik.

• Egunkariari eta haren ezaugarriei buruz arituko garen honetan, galdetu ikasleei inoiz edo behin egunkaririk izan ote duten eta egunero-egunero betetzeko ohiturarik izan duten. Mintzatu neska-mutilekin egunkarietan idatzi ohi diren gauzei buruz. Gogorarazi edozein orri hastean, data jarri ohi dela goiko aldean. • Zenbait literatura-lan egunkari tankeran emanda daude. Galdetu ikasleei horrelakorik irakurri al duten edo horrelako egunkari ospetsuren bati buruz ezer entzun duten inoiz edo behin. Ikasleek beren erantzunetan aipatu ala ez, mintzatu Anne Franken egunkariari buruz. Azaldu ikasleei nor izan zen Anne Frank eta zeri buruzkoa den bere egunkaria. Izan ere, Anne Franken familia judua zen eta, nazismoaren garaian, Frankfurt jaioterritik Amsterdamera alde egin beharra izan zuten, ihesi. Baina 1940. urtean alemanek Herbehereak hartu zituzten eta, bi urte geroago, Anne Frankek bere egunkariari hasiera eman eta egun gutxira, familia osoak ezkutatzea beste erremediorik ez zuen izan. Egunkariaren idazketa 1944an eten zen, era bortitzean eten ere, Franktarrak konzentrazioeremu batera eraman baitzituzten. Otto Frank, Anneren aita, izan ezik, beste guztiak hil ziren. Hasierako orrialde gutxi batzuk kenduta, egunkaria Annek ezkutatuta eman zueneko garaiaren lekukotasun eder bezain ikaragarria da, beraz. Annek hamahiru urte baino ez zuen egunkaria idazten hasi zenean eta hamabost doi-doian kontzentrazio-eremuan hil zenean. Ikasleek liburu ospetsu hori irakurri ez badute, gomendatu irakurtzea. Euskarazko itzulpena Josu Zabaletarena eta Erein argitaletxeak argitara emana da: Anne Franken egunkaria, Erein, 2005. • Lan-tekniketan telefono bidezko elkarrizketak lantzen dira. Konparatu hemen lantzen diren telefono-elkarrizketak (formalak) eta lagunartekoak eta esan zer-nolako aldeak dauden bien artean: helburuaren aldetik, erregistroaren aldetik hiztegiaren aldetik, iraupenaren aldetik… Denbora izanez gero, anatzeztu lagunarteko telefono bidezko elkarrizketak ere.

ERANTZUNAK ARIKETAK (212. or.) 1. Erantzun askea. ARIKETAK (213. or.) 2. Erantzun askea. LAN-TEKNIKAK 1. Erantzun askea.

134


27/7/07

13:36

Página 135

10. UNITATEA Euskara gizartean Euskara idatziaren atarian (214.-215. or.) EDUKIEN ESKEMA • Erdi Aroan indar handia zeukan ahozko literaturak Euskal Herrian, baina ez zegoen literatura idatzirik. • Erdi Aroaren amaieran, familia oneko kideak beren arteko idatzietan euskara erabiltzen hasi ziren. • Erdi Aroan deiturak finkatzen hasi ziren. Orduan sortu ziren euskal abizenak. Abizenak jartzeko orduan, euskaldunek etxearen izena hartzen zuten batik bat, baita herri-izenak, izengoitiak edota aitaren eta amaren izenak ere.

• Lehenik eta behin irakurri atari gisako testua eta erantzun behean ageri diren galderei. Galdera horiek eta teoriarekin tartekaturik ageri diren antzeko beste zenbait oso aproposak dira ikasgelan gaiari buruzko eztabaidak eragiteko. • Eztabaidak direla-eta, animatu ikasleak bertan aipatutako iritziak baieztatu edo ukatzen duten informazioa bilatzera eta erkatzera. Era berean, ziurtatu informazioa modu zuzen eta arrazoituan aditzera ematen dutela. • Abizenak direla-eta, sailkatu ikasleen abizenak jatorriaren arabera, laugarren ariketan ageri den bezala. Gaia areago landu nahi izanez gero, proposatu ikasleei beren deiturak aztertzea. Horretarako, esate baterako, beren lehen bi abizenak aukeratuko dituzte eta nola osatuta dauden ikusiko dute (patronimikoak ote diren, toki edo herri-izenak adierazten ote dituzten…). Ahalik eta informazio gehiena bilatuko dute abizen horiei buruz, etxean galdetuta edo liburuetan nahiz sarean begiratuta (nondik datozen, zein aldetakoak diren, aldaerarik ba ote duten…) eta, azkenik, abizen horiei dagozkien armarriak ere bilatuko dituzte.

ERANTZUNAK ARIKETAK (215. or.) 1. Emakume erostari edo bertsolariei galarazi zien kantatzea, beren kantuetan kritika soziala agertzen zelako. 2. Erantzun askea. 3. Familiako kideen arteko idatzietan euskara erabiltzen hasi ziren. 4. • Tokia: Intxaurraga, Goikoetxea, Hiribarne. • Herri-izena: Amorebieta, Legazpi. • Patronimikoa: Lopez, Perez, Blazquez, Armendaritz. • Norena: Petrirena, Anglesena, Garziarena.


135

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0130-0141.qxd

835026 _ 0130-0141.qxd

27/7/07

13:36

Página 136

Hizkuntza Gramatika Kasu baterako (216.-219. or.) EDUKIEN ESKEMA • Euskal deklinabideak hamasei kasu ditu, eta kasu horietako bakoitzak hiru marka ditu: singularra, plurala eta mugagabea. Kasuak izendatzeko izenordain galdetzaileak erabiltzen ditugu. • Kasuak hiru multzo nagusitan sailkatzen dira. Hona hemen: a) Kasu gramatikalak (NOR, NORK, NORI). Aditzarekin komunztadura dute. b) Leku-denborazko kasuak (NON/NOIZ, NONGO/NOIZKO, NORA, NORANTZ, NORAINO, NONDIK/NOIZTIK). Lekua eta denbora adierazten dute eta ez dute komunztadurarik aditzekin. Izaki bizidunei beste kasu batzuk dagozkie (NORENGAN, NORENGANA, NORENGANANTZ, NORENGAINAINO, NORENGANDIK). c) Gainerako kasuak (ZERIK, NOREN, NOREKIN, ZEREZ/ZERTAZ, NORENGATIK, NORENTZAT, NORTZAT). Kasu hauek ez diote aditzari eragiten eta ez dute ez lekua ez denbora adierazten.

• Aurreko ikastunitatean deklinabidea zer zen eta mugagabea noiz erabiltzen zen zehaztu ondoren, buru-belarri murgilduko gara oraingoan deklinabide-kasuak lantzen. • Beti bezala, irakurri orrialdearen goiko aldean azaltzen den testua, hausnartu eta erantzun bertan ageri diren galderei. Galdera horien helburua ikasleek aldez aurretik zekitena berrikustea eta, gogoeta bide dela, aurrerantzean azalduko dena hobeto ulertzen laguntzea da. • Gramatika ataleko orrialdeetan agertzen diren ariketak egindakoan, eskatu ikasleei atalaren hasierako testua (Pernando Amezketarrarena) arretaz aztertzeko eta bertan dauden kasu-markadun hitz guztiak azpimarratzeko. Ondoren, esan hitzak sailkatzeko: batetik kasu gramatikalak, bestetik leku-denborazko kasuak eta, azkenik, gainerakoak. • Ez ahaztu testuliburuko eranskinean deklinabidearen berri biltzen duten taulak agertzen direla, eta bertan jasota dagoela bokalez zein kontsonantez amaitzen diren hitz bizidun eta bizigabeek singularrean, pluralean eta mugagabean hartzen dituzten markak. Erabili, bada, taula horiek kontsultarako edo ikasteko.

136


27/7/07

13:36

Página 137

10. UNITATEA ERANTZUNAK ARIKETAK (217. or.) 1. • Antonek Martini baloikada izaugarria eman zion. • Iratiri eta Begori leku beretik apurtu zitzaien besoa. • Haurrek liburu asko daramatzate bizkar-zorroan. • Bihar ez itxaron niri geralekuan; autoz eramango naute-eta. • Udazkenean zuhaitzei hostoak erortzen zaizkie. • Gaur erroskillak ahaztu zaizkit niri. 2. • • • • • •

Zizkidaten: haiek - niri - gauza batzuk. Ninduzun: zuk - ni. Genekartzan: guk - haiek. Dizkiozu: zuk - haiei - gauza batzuk. Zaizkigu: guri - haiek. Zitzaizkizun: zuri - haiek.

3. • NOR: neska/mutila, neskak/mutilak, neska/mutil. • NORK: neskak/mutilak, neskek/mutilek, neskak / mutilek. • NORI: neskari/mutilari, neskei/mutilei, neskari/ mutili.

5. Erroman jatetxe bat duen italiar abokatu batek urrez, xanpainez bustitako kabiarrez eta likorez marinatutako otarrainez egindako pizza bat oparituko dio emazteari San Valentin eguneko opari gisa. Oparitxoa 3.200 euro kostatuko zaio, inoiz horrelako jaki batengatik ordaindutako kopururik altuena. Maurizio Morelli italiar abokatuak gastatutakoa Fred Hollows fundazioari emango diote, garapenbidean dauden herrialdeetan itsutasunari aurrea hartzen laguntzeko. 6. • • • • •

Nor ari dira kantatzen aurreko paduran? Norengana jo zuen? Noiztik ez zara hondartzara joan? Norekin joaten zinen txikitan parkera? Norengandik espero daiteke edozer gauza?

7. • Ikusi eta berehala joaten da katua nire lehengusinarengana. • Zuregatik aukeratu dut film hori. • Uste dut Mikelez ari zirela txutxu-mutxuka. • Zumaiako hondartzetako batean izango da boleibol-txapelketa. 8. Erantzun askea.

ARIKETAK (219. or.) 4. • NON: etxean/autobusean, etxeetan/autobusetan, etxetan/autobusetan. • NORA: etxera/autobusera, etxeetara/autobusetara, etxetara/autobusetara. • NONDIK: etxetik /autobusetik, etxeetatik/autobusetatik, etxetatik/autobusetatik. • NOREN: etxearen/autobusaren, etxeen/autobusen, etxeren/autobusen. • NORENGATIK: etxearengatik/autobusarengatik, etxeengatik/autobusengatik, etxerengatik/autobusengatik.


137

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0130-0141.qxd

835026 _ 0130-0141.qxd

27/7/07

13:36

Página 138

Lexikoa Ur bihurria (220.-222. or.) EDUKIEN ESKEMA • Atsotitzak esaldi labur errimatuak dira eta irakaspena dute. • Ikastunitate honetan, uraren arlo lexikoarekin eta semantikoarekin zerikusia duen lexikoa landuko da. Ariketetan agertuko diren hitzak direla-eta, ziurtatu ikasleek hiztegian bilatzen dutela ezagutzen ez dituzten hitzen esanahia. • Atsotitzak lantzerakoan, oso garrantzitsua da zein inguramendutan erabili behar diren jakitea. Horretarako ezinbestekoa da, haatik, aurrena haien esanahia ezagutzea. Hori dela eta, saiatu 222. orrialdean agertzen diren atsotitz guztien esanahia guztion artean argitzen. • Atsotitz gehiago ikasi eta landu nahi izanez gero, jo Gotzon Garateren bildumara: Gotzon Garate, Atsotitzak. refranes. proverbes. proverbia, 1998. Liburua eskuratu ezean, bilatu honako esteka honetan: www.ametza.com/bbk/htdocs/garate.htm.


ARIKETAK (221. or.)

1. • Hiztegiaren laguntzaz egiteko ariketa.

5. • URAREKIN ZERIKUSIA BAI: txipli-txapla, padura, plisti-plasta, zurrutada, urtxakurra, tanta, urduna, mama, urmargoa, urloa, urbatua, urtzaldia. • URAREKIN ZERIKUSIRIK EZ: urlia, urkabea, urdea, taup-taup, txir-txir, urologoa, urdaila, urtxintxa, urbanizazioa, urakana, urguria.

2. • Erantzun askea. 3. Ura eduki dezaketen tresnak: andela, katilua, kaikua, pegarra, terreina. 4. • Glaziarren aurrealdetik apurtutako izotz puska handia, uretan flotatzen duena: izozmendia. Urez osatuta dago eta uretan ibiltzen da itsasoan. • Euria ari duenean edo egin ondoren, zeruan agertzen den zazpi koloreko uztai argitsua: ostadarra. Ostadarra osatzeko, ezinbestekoa da ura, argia errefraktatzeko. • Eraztun erako koral-arrezifea, erdian urmaela duena: atoloia. Itsasoaren erdian sortzen den koralezko hesi modukoa da atoloia, kanpoaldean eta barrualdean ura duena. • Haitzuloetako sabaitik beherantz sortutako izotz-kandela modukoak: estalaktitak. Urteen buruan tantaz tanta sortzen dira estalaktitak, mineralizaturiko urak kaltzitaren pilatzea eragiten duelako.

138

6. Erantzun askea. 7. • Urak hartu: garbitzean arropak estutu edo laburtu. • Ur handitan sartu: pisuzko zereginetan sartu. • Urak bide egin: denbora luzea pasatu. • Urak eta suak hartu: haserretu. 8. • Nahi gabe sartu nuen bufanda ur berotan eta urak hartu du. • Urak bide egin beharko du emakumezkoei gizonezkoen maila bera onartu arte. • Nik ez nuke gai hori aipatuko, ur handitan sartzea da, eta ez dizute jaramonik egingo, gainera. • Notak ikusi zituenean, urak eta suak hartu zuen, eta alde egin zuen.


27/7/07

13:36

Página 139

10. UNITATEA • Elur-melur, ez nauk hire beldur; etxean badiat nahiko arto eta egur. • Haize handia, euri txikia.

ARIKETAK (222. or.) 19. • Zerurako bidea aldapatsu, infernurakoa zelaitsu. Erlijioa. • Goiz gorri, arrats euri. Eguraldi-aldiak. • Goseak, haginak zorrotz. Jan-goseak. • Geroa, alferraren leloa. Lana. • Nolako zura, halako ezpala. Familia. • Egia da latz eta garratz. Bizitza. • Aberatsak, guztiak adiskide. Gizarte-maila. • Otsoaren osasuna, ardiaren heriotza. Animaliak. • Mintzatzea zilarra, isiltzea urrea. Mintzatzea. • Maiatza hotz, urtea motz. Eguraldi-aldiak. 10. Atsotitzak 3, 4 eta 5 hitzekoak dira. Errima dute: 1, 2, 4, 6, 10. 11. • Maiatzak infernu, ekain-uztailak zeru. • Abenduko eguna, argitu orduko iluna. • Eguzki eta euri, martxoko eguraldi.

12. • Elur-urte, ogi-urte: neguan elurra egiten badu, urtea oparoa izango da. • Eguzkiak daukan onena, itzala: eguzkiak gogor jotzen duen egun beroetan, gerizpean egoten da ondoen. • Euri eta eguzki barraskiloen festa: eguraldi mota horrekin ateratzen dira barraskiloak barra-barra. • Eguzkia, katuen zerua: katuek oso gustuko dute eguzkitan egotea. • Trumoiaren atzetik euria: trumoiak euria dakar berarekin. • Euria, aberastasunik onena: ura (euria) beharrezkoa da. • Elurrak hanka lotzen du: elurte handiak daudenean, ezin izaten gara inora joan.

Gomendioak Bat eta batzuk nola deklinatu (223. or.) EDUKIEN ESKEMA • Bat zenbatzaile denean mugagabean deklinatzen da. Beste hitzari kontrajarrita agertzen denean, mugatu singularrean deklinatzen da. • Batzuk hitzak, bestalde, deklinabide bakarra du, mugatu pluralekoa. • Gomendioen atal honetan bat eta batzuk zenbatzaileak deklinatzeko orduan gerta daitezkeen zenbait zalantza argitu nahi dugu. Izan ere, bat hitzak, zenbatzaile zehaztua denean eta alborakuntza adierazteko erabiltzen denean, jokaera desberdina du deklinabidearen aldetik. Batzuk zenbatzailearen kasuan, bestalde, NOR eta NORK formak berdin emateko joera dago sarritan.

ERANTZUNAK ARIKETAK (223. or.) 1. Erantzun askeak, betiere bata eta bestea hitzak erabilita. Adibidez: • Bata hegaztia da; bestea, berriz ugaztuna. • Batak lumak eta okela; eta besteak, esnea, okela eta larrua…

2. • • • •

Pertsona batzuek ez dakite zer esaten duten. Aspaldi entzun nion hori lagun bati. Taberna batzuetan ardoa merke egoten da. Bi katu ditut. Bata nabarra da, eta bestea, beltza.

• Batzuetan berandu heltzen gara; bestetan, goiz.


139

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0130-0141.qxd

835026 _ 0130-0141.qxd

27/7/07

13:36

Página 140

Literatura Atsotitzak Peru Abarka (224.-227. or.) EDUKIEN ESKEMA • Atsotitzak eguneroko bizimodutik ateratako esaera gogoetatsu laburrak dira. Atsotitzetan irakaspen bat dago beti. • Atsotitzek ez dute egile ezagunik, herriak berak sortutakoak dira. • Zibilizazio guztiek izan dute antzinatik atsotitzak sortzeko premia eta ohitura. Jakinduria adierazteko modua ziren eta baita irakastekoa ere. • Erdi Aroan eta Errenazimendu garaian oso gustukoak ziren atsotitzak eta sasoi haietan atsotitz-bildumak ugaldu ziren. • Euskal atsotitzen lehen biltzailea Esteban Garibai izan zen. Geroagokoa da Arnaut Oihenart (1657). Gaur egun atsotitzen arloan lan handiena egin duena Gotzon Garate izan da. • Atsotitzek ezaugarri hauek dituzte: herriak erabiltzen ditu, irakaspen bat dute eta itxura dotorez emanda daude, sarritan errimaz, batzuetan aditza ezabatu egiten da.

• Lexikoaren programan atsotitzak gainetik aztertu ditugu jadanik. Literaturaren programan atsotitzak zer diren eta nolako ezaugarriak dituzten askoz era sakonagoan aztertu ez ezik, euskal atsotitz biltzaileei eta bildumei buruzko informazioa eskuratuko dute ikasleek. • Orrialdeotan aipatzen diren atsotitz-biltzaileak direla-eta (Esteban Garibai Zamalloa, Arnaut Oihenart, Resurreccion Maria Azkue, Jean Elizalde, Antonio Zabala eta Gotzon Garate), haiei buruzko informazioa bilatzea eta informazio hori fitxetan edo biltzea ere komeni da, ikasleek ongi ezagutzeko. Datu biografikoak biltzeaz gain, interesgarria izan daiteke haien bildumetan ageri diren atsotitzen bat edo beste biltzea, ikasgelan haien erabilera komentatzeko. • Egokia dela irudituz gero, hasierako irakurgai gisa Peru Abarka azaltzen denez, lan horri eta haren egileari buruzko informazioa bilatzea eta biltzea eska dakieke ikasleei. Bestela, irakasleak berak eman dezake azalpen labur bat euskal literaturan hain ezaguna den lan honi buruz.


ARIKETAK (227. or.)

1. Errefrau, esaera edo atsotitzei buruz ari dira hizketan.

1. Atsotitzak eguneroko bizimodutik ateratako esaera gogoetatsuak dira. Herri-jakinduria adierazten dute, herriak sortuak dira eta irakaspena dute.

2. Erantzun askea. 3. Sarritan berez egon behar lukeen tokian gauza bat falta denean erabiltzen da esaera hori. Erantzun askea.

140

2. Euskal atsotitzen lehen biltzailea Esteban Garibai izan zen. Bi atsotitz-bilduma egin zituen, bata 63 atsotitz biltzen zituena, eta bestea 67 atsotitz biltzen zituena.


27/7/07

13:36

Página 141

10. UNITATEA 3. Hauek dira atsotitzen ezaugarriak: herriak erabiltzea, irakaspen bat edukitzea eta beren laburrean itxura dotorea izatea (errima edota aditza ezabatuta izatea, besteak beste). 4. Erantzun askea. 5. • Kalean uso, etxean otso: batzuetan badira etxetik kanpo oso apalak diren pertsonak eta etxean, aldiz, oso oldarkorrak direnak. • Gezurrak, buztana labur: oso erraza izaten da gezurretan dabilena harrapatzea. • Su gaberik ez da kerik: gertatzen diren gauzek arrazoiren bat izaten dute. • Errege berri, lege berri: aldaketetek aldaketak ekarri ohi dituzte. Adibidez, agintaria aldatzean, hark legeak aldatzen ditu. • Asto asko, lasto asko: lagun askori jaten emateko janari asko behar da.

• Orhiko txoriak, Orhira nahi: bakoitza bere sorterrian edo etxean egoten da ondoen. • Habia egin denerako, txoria hil: zerbait egin beharra zegoenean ez da egin, eta orain alferrikakoa da. • San Simon eta San Juda, negua heldu da: San Simon eta San Juda Tadeo eguna urriaren 28an da santutegian; sasoi horretarako hotz egiten du jadanik, negua hurbil dago. • Abenduko lainoa, euria edo hegoa: abenduan lainoa dagoenean bi gauza ekar ditzake: euria edo hego-haizea. • Urduri dabil Domingo, ez du gauza onik egingo: norbait ezinegonez dagoenean (umea, esaterako) eta zerbait aldrebesa egingo duela uste dugunean erabiltzekoa. 6. Erantzun askea.


ARIKETAK (228. or.)

1. • Egun gogorrak dira, igaro den asteburua ahaztuta duelako jada eta hurrengo astebururako asko falta delako oraindik. Erantzun askea. • Norbait (gustuko neska edo mutila) hurbildu eta gero etxera elkarrekin joango direla esan diolako. Pertsona hori gustuko duelako. • Erantzun askea. • Baietz uste du.

1. • • • • • • • •

Baserritik: NONDIK. Autoari: NORI. Aitorrez: NORTAZ. Mendiko: NONGO. Autobusek: NORK. Katuarentzat: NORENTZAT. Etxearen: NOREN. Metroan: NON.

2. • • • •

Lagun batekin egin dut topo. Batzuetan etxean geratzen naiz. Bata txikia da; bestea, ordea, oso handia. Irristatzaile batzuei ez zaie espaloitik irristatzea gustatzen.

3. • • • •

Abuztuko arratsean, hotza sudur-ertzean. Esamesak, gezur hutsak. Eguberritan eguzkia, pazkotan elurra. San Klemente papa, elurra tipi-tapa.

2. Erantzun askea. 3. Entzumen-ariketa. 4. • Iriondo eta Zarra futbol-talde berekoak ziren. • Lehen aldiz jokatu zuenean 15 urte bete berri zituen. • Iriondo Atleticera heldu zen Arapiles batailoia Bilbora eraman zutelako. 5. Erantzun askea.


141

GIDOI DIDAKTIKOAK

835026 _ 0130-0141.qxd

835026 _ 0142-0149.qxd

27/7/07

12:39

Página 142

Liburua irakurtzea Harresi handirantz (232.-235. or.) Jon Arretxerren Harresi Handirantz Zubia-Alfaguara editorialean argitaraturik dago. Erantzunetan aipatzen diren orrialdeak lehen edizioari dagozkio.

Egilea Jon Arretxe idazle bizkaitarra Basaurin jaio zen 1963. urtean. Ikasketa ugari egina dugu Jon. Alde batetik, doktorea da Euskal Filologian. Bestetik, lizentziatua dugu Heziketa Fisikoan. Musikaria ere badugu, pianoko karrera osoa egina baitu. Baina bada aipagarria den beste gauza bat idazle gazte honengan: bidaiatzeko zaletasuna. Zaletasuna baino areago, grina. Munduko hamaika lekutan ibilia da, Afrikan, Amazoniako oihanean barrena, Asiako lurralde zabaletan… Bidaiari nekaezin eta abenturazale honek, ezagutu dituen kulturetako mila kontu jaso ez ezik, makina bat liburu idazteko adina esperientzia zirarragarri eta magiko ere bizi izan du. Izan ere, bizipen horietako asko bere lanetan islatu ditu. Harresi Handirantz izeneko hau haur eta gazteentzat idatzi duen lehen liburua da eta, honetan ere, bere bidaietan metatutako ezagutzak baliatu ditu.

Argumentua Rama hamahiru urteko mutila da eta Indiako Ozeanoko Sri Lanka uhartean bizi da bere gurasoekin. Ramaren familia txiroa eta behartsua da eta mutilak lan egin behar du, etxean laguntzeko. Sarritan eskolara joateko astirik ere ez du izaten, horregatik barre egiten diote denek, bere ezjakintasunagatik. Gau batean amets berezi bat izan du Ramak: agure bat azaldu zaio eta aberats eta jakintsu izateko zer egin behar duen esan dio: mendi baten tontorrera igo eta bertako leize batean sartu. Rama sinesgogorrak kasu egin dio ametsari eta leizezuloan maitagarri batzuk aurkitu ditu. Maitagarriek esan diotenez, aberats eta jakintsu izan nahi badu bidaia luze bat egin beharko du mutilak, etxetik alde egin eta iparralderantz jota, Harresi Handian ezkutaturik dagoen altxorra aurkitzeko. Gurasoen baimena lortu eta gero, bere bidaia hasiko du Ramak. Lehenik eta behin Sri Lankako hiribururantz, Kolonborantz, joko du eta, bertako gizon jakintsuak esanda, itsasontzia hartuko du Kalkutara, Indiara, joateko. Kalkutan agure zahar batek ipuin bat kontatuko dio eta Benaresera zuzentzeko esan. Benaresen emakume zahar bat aurkituko du Ramak eta horrek, ipuin bat kontatu ostean, Agrara bidaliko du mutila. Agratik Delhira bidean trenean doala, neska gazte bat ezagutu eta maitemindu egingo da, baina, hala ere, bideari ekingo dio, altxorra aurkitu eta neskaren bila itzultzeko asmoz. Horrela, hiriz hiri eta ipuinez ipuin, India osoa zeharkatuko du Ramak. Pakistanera igaro eta, zenbait abentura latz izan ondoren, Kashgar izeneko hirira helduko da. Harresi Handiak gertu egon behar duela pentsatuta, ez dio inori bere hurrengo urratsa zein den galdetuko eta basamortuan barrena sartuta, hilzorian egongo da. Hegazti miragarri batek salbatuko du mutila eta hurrengo herrira eramango. Handik Pekinera joango da eta Txinan Harresi Handia bilatzeari ekingo dio. Bere bidaiaren helmugara helduta, altxorraren bila hasiko da Rama. Zuloak egin arren, ez du inolako altxorraren kutxarik aurkituko. Halako batean, ametseko agurea agertuko zaio eta altxorra jada aurkitu eta bereganatu duela adierazi. Agureak esan dionez, bidean ezagututako jendearen ipuinen irakaspenek, bizitako esperientziek, ikusitako guztiak jakintsu bilakatu dute eta aberastasuna gero etorriko omen zaio, jakinduriaren eskutik. Pozik eta poliki, etorreran ezagututako guztiekin patxadaz hitz egiteko astia hartuz, etxerako bidea hartuko du Ramak. Kolonbora itzulita, bertako gizon jakintsuenaren laguntzaile bilakatu eta aberastu egingo da eta, azkenik, maite duen neskarekin, Sitarekin ezkonduko da.

142


835026 _ 0142-0149.qxd

27/7/07

12:39

Página 143

Gaiak • Jakinduriaren balioa. Liburuan oso ongi azaltzen zaigu jakinduria dela altxorrik preziatuena, aberastasun pertsonal eta materialen iturri. Asia aldeko filosofien kutsua dario jakinduriaren kontzeptuari, besteekiko eta naturarekiko errespetuan, apaltasunean eta elkartasunean oinarritzen baita. LIBURUEN LANKETAK

• Ipuin zahar eta tradizionalen balioa. Herri ipuin zaharretatik irakaspen mordoa atera daiteke: askatsunaren balioa, pertsonen arteko maitasuna, senideekiko estima, ama lurrarekiko atxikimendua, irudimenaren balioa… • Pertsona nagusien balioa. Pertsona nagusiak dira jakintsuenak, urteen buruan bizitzak gauza asko irakatsi dielako. Gainera, ipuin asko dakizkite gizon eta emakume zaharrek.

ERANTZUNAK Irakurri baino lehen 1.-9. Erantzun askeak.

7. Sri Lanka (Kolonbo), Kalkuta, Agra, Delhi, Amritsar, Islamabad, Hunza, Kashgar, Turpan, Pekin, Badaling.

Irakurri eta gero

8. Erantzun askea.

11. Erantzun askea. 12. • Ametsa eta agurearekin nahiz maitagarriekin jazorikoa. • Bidaia. Hau da zati luzeena. Abentura guztiak, ipuin guztiak, zati handi honetan pilatzen dira. • Harresi Handia, hots helmugara heltzea eta itzulera. Rama jakintsu eta aberats bilakatu da. 13. Aipatzen diren garraiobideak, adibidez, modernoak dira. 14. • Hinduen sinismena da eta benetakoa da. • Bidaia. Hau da zati luzeena. Abentura guztiak, ipuin guztiak, zati handi honetan pilatzen dira. • Harresi Handia, hots helmugara heltzea eta itzulera. Rama jakintsu eta aberats bilakatu da. • Sikh-en ohiturak eta musulman itxien sinismenak, besteak beste. 5. Erantzun askea. 6. • Ramak sukaldari bati galdetu dio nondik joaten den Harresi Handira eta honek basamortua zeharkatu behar duela erantzun dio (B). Rama basamortuan barrena abiatu da eta laugarren egunean, gauez atseden hartzen ari dela, zorakeria galanta egin duela iruditu eta damutzen hasi da (C). Seigarren egunean nekearen nekez eta egarriaren egarriz pot eginda geratu eta konortea galdu du (A). Azkenik, arrano beltz izugarri handi batek atzaparretan hartu eta salbatu egin du (D). • Erantzun askea.

9. • Joaten denean umea da eta itzuleran, ikasitako guztiak heldu bilakatzen lagundu diote. • Ez dago pertsonaia gaiztorik. Norbait aipatzekotan, Hunzako bidean aurkitu zituen gizon eta emakumeak aipatu beharko lirateke, atzerritarra txarto hartu zutelako. Nolanahi izanik ere, beren sinismenek bultzatzen zuten harrera txar hura. 10. Bilatu deskribapenak ondoko orrialdetan: Sita, 54. or.; Sikh-a, 67.-68. or.; Hou Chin, 139. or.; agure argala, 44. or. 11. • Zilarrezko txanponez beteriko ontzi bat topatu zuen nekazari bati buruzkoa. Zintzotasunak saria izaten duen gisan, mesfidantzak galerak ekartzen dituela. • Urrezko kaiolan triste bizi den urretxindorrarena da ipuina. Askatasuna ondasunik preziatuena dela erakusten digu. 12. Jakinduriaren bitartez lortzen du zoriontasuna. 13. Adibidez: irakaspena du, protagonistak bere helburua lortzen du,…

Orain zeuk idatzi 1. Erantzun askea. 2. Erantzun askea. 3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.


143

835026 _ 0142-0149.qxd

27/7/07

12:39

Página 144

Liburua irakurtzea Matilda (236.-239. or.) Roald Dahl idazle britainiarraren Matilda Zubia-Alfaguara editorialean argitaraturik dago. Erantzunetan aipatzen diren orrialdeak lehen edizioari dagozkio.

Egilea Roald Dahl Llandaff-en jaio zen, Galesen, 1916. urtean. Idazlearen aita Roald txikiak lau urte besterik ez zuela hil zen. Zoritxarreko gertaera horrek bultzatuta, zazpi urterekin familiakoek barnetegi batean sartu zuten haurra eta hantxe izan zuen garaiko britaniar hezkuntza sistema zurrunaren berri. Izan ere, esperientzia horrek bere liburuetarako hainbat gai eman zion, Matilda eta Boy kontakizunetan ikus daitekeenez. Hogei urte zituela, Roald Dahl petrolio konpainia batean hasi zen lanean eta Afrikako herrialde batera bidali zuten. Han zegoela Munduko II. Gerra hasi zen eta Dahl gazteak hegazkin pilotu jardun zuen. Hegaldi batean zauritu ondoren, sei hilabete eman zituen ospitalean. Orduan hasi zen idazten, baina garai hartako lanak gerran bizitako abenturei buruzkoak ziren eta helduei zuzendurik zeuden. Geroago hasi zen haur eta gazteentzat idazten. Irakurle horiei zuzendu zien estreinako lana 1964. urtean plazaratu zuen; harrezkero mundu osoan famatua izan zen. Sortzaile nekaezina, gidoi zinematografikoen egile ere izan zen: Gremlin izeneko pertsonaia ospetsuak berak asmatuak dira. Horrezaz gain, bere lan batzuk filmak egiteko erabili dira, Matilda kasu. Roald Dahl Oxford-en hil zen 1990. urtean.

Argumentua Wormwood jaun-andreek bi seme-alaba dituzte: Michael eta Matilda. Michael mutil guztiz arrunta da, petral samarra, gurasoak bezalakoxea. Baina Matilda talentu aparteko neska da, benetan bitxia. Urte bete eta erdi baino ez zuela hasi zen hizketan, hiztegi oparo eta joria erabiliz. Hiru urterekin bere kasa irakurtzen ikasi zuen eta bost urte bete orduko liburu mordoa irakurrita zeukan. Gurasoek, ordea, ez dituzte alabaren buruargitasuna eta talentua estimatzen eta bazterrak nahasten baino ez dela ibiltzen uste dute. Neskatxak ez ditu gurasoen gustu kaskar berak eta, horregatik, aitak eta amak ez diote batere kasurik egiten. Batzuetan, errietan ere egiten diote, inozo eta ergel deituz, eta Matildak zigortu egiten ditu bere broma eta mendeku astunekin. Bost urte eta erdi ditu jadanik eta eskolara joateko ordua heldu zaio Matildari. Han bere adineko hainbat neska-mutil ezagutuko du eta baita bere bizitza aldatuko duen irakaslea ere, Honey andereñoa. Honey andereñoa berehala jabetuko da neskaren dohain paregabeez eta bere lagun egingo da. Alabaina, eskolan bada beste pertsona bat, Trunchbull izeneko emakumea, bertako zuzendaria. Trunchbull andereñoari haurrak zigortzea eta beldurtzea gustatzen zaio, benetan emakume gaiztoa eta ankerra da. Haren zitalkeriak eraginda, artean azaleratu gabe zeuzkan ahalmen paranormalak garatzen hasten da Matilda eta ahalmen berezi horiek, hainbat bihurrikeri egiteko ez ezik, Trunchbull andereñoaz betiko libratzeko modua emango diote. Azkenean, Matildaren gurasoek ihes egin behar dute, polizia Wormwood jaunaren atzean baitabil negozio ilun samar batzuk direla eta, baina, azken orduan, Honey andereño zoragarriarekin bizitzen gelditzeko baimena ematen diote alabari. Matilda eta Honey andereñoa besarkatu egiten dira eta begira-begira geratzen dira nola gurasoen autoa, kantoia harturik, ziztu bizian urruntzen den.

144


835026 _ 0142-0149.qxd

27/7/07

12:39

Página 145

Gaiak

LIBURUEN LANKETAK

• Hezkuntzaren kritika. Liburuan hezkuntzaren errepresioa salatzen da, bai familia giroan eta baita eskolan ere. Era berean, heldu batzuek haurrak tratatzeko duten modua ere gaitzesten da. Alor honetan, kontuan izan behar da Matildak liburutegian irakurtzen duen helduentzako lehen liburua Charles Dickensen Itxaropen handiak izenekoa dela eta obra horretan, alderik badago ere, gai berberak azaltzeaz gain, haur zorigabeak ere agertzen direla. • Gizartearen beste akats batzuekiko ikuspegi kritikoa. Matxismoaren salaketa, ondasun materialak metatzeko grinaren gaitzespena eta egungo kontsumo eta aisialdirako ohitura kaltegarri batzuen kritika, besteak beste, usu ageri dira liburuko orrialdeetan zehar.

ERANTZUNAK Irakurri baino lehen

klarionaren pasartea. Trunchbull andereñoa desgertzen da. Matildaren gurasoek ihes egiten dute. Matilda Honey andereñoarekin bizitzen geratzen da.

1.-9. Erantzun askeak.

Irakurri eta gero 1. Erantzun askea.

5. D - C- A- B irudian jasotakoa ez da liburuan aipatzen.

2. Erantzun askea.

6. • Wormwood: mingostasuna, samintasuna.

3. Adibidez: Woormwood jaunak Matilda irakurtzen ari zen liburua apurtzen du (42.-43. or.) Matildak Freden loroa ezkutatzen du beheko suaren tximinian eta etxekoei mamu bat dela sinistarazten die (43.-50. or.) 4. • Hiru urterekin irakurtzen ikasten du bere kasa. Lau urterekin liburutegira joaten da eta liburu ugari irakurtzen du. Bidegabeko tratua izanez gero, gurasoak zigortzen ditu. • Matilda gailendu egiten da eskolan bere aparteko dohainari esker. Honey andereñoa Matildaren etxera doa Wormwood jaun-andreei alabaren aparteko talentuaz hitz egiteko eta zeinen kaskarrak diren ohartzen da. Trunchbull andereñoak neska bat txirikordetatik hartu eta jaurti egiten du. Trunchbull andereñoak txokolatezko tarta oso bat janarazten dio mutiko bati. Trunchbull andereñoa Matildaren ikasgelara doa eta arrubio bat duen edalontzi batetik edaten du ura. Pasarte honetan azaltzen dira estreinakoz Matildaren ahalmen paranormalak. • Matildak edalontzia iraultzen du. Honey andereñoak bere bizitzaren berri kontatzen dio. Bere ahalmenak trebatzeko, puroa al-txatzen du Matildak. Arbelean idazten duen

• Honey: eztia, gozoa. • Trunchbul: bateatzen duen zezena. 7. • Gurasoek eta Trunchbull andereñoak. • Phelp eta Honey andereñoek, eta baita Trilby jaunak ere. 8. Adibidez: aitak bere semea hartzen du kontuan negozioarekin jarrai dezan… Hortaz gain, Gurasoak izeneko atalean iruzkin matxista asko daude. 9. Erantzun askea. 10. Erantzun askea.

Orain zeuk idatzi 1. Erantzun askea. 2. Erantzun askea. 3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.


145

835026 _ 0142-0149.qxd

27/7/07

12:39

Página 146

Liburua irakurtzea Manolito laubegi (240.-243. or.) Elvira Lindo idazlearen Manolito Laubegi Zubia-Alfaguara editorialean argitaraturik dago. Erantzunetan aipatzen diren orrialdeak lehen edizioari dagozkio.

Egilea Elvira Lindo idazlea Cadizen jaio zen 1962an, baina hamabi urte zituela, Madrilera joan zen bizitzera. Gaur egun Madrilen bizi da eta Antonio Muñoz Molina idazlearekin ezkonduta dago. Miguel izeneko seme bat eta bi txakur ditu. 1987. urtean irratian hasi zen esatari lanetan eta, azkenean, gidoilari lanari ere ekin zion. Irratian ari zela sortu zen Manolito Laubegi, bere liburuetako protagonista. Hasiera batean irratsaioko esatarierekin hitz eta pitz ibiltzen zen ume haren okurrentziek eta umoreak entzule asko erakarri zituzten eta berehala hedatu zen bere ospea. Senarrak konbentzituta, irratiko gidoi haiek literatur narrazio bihurtu zituen Elvira Lindok eta baita arrakasta lortu ere. Honezkero Manolitoren abenturen berri ematen duten liburu dezente idatzi ditu Manolito Laubegi honetaz gain: Manolito gaixoa, Ni naiz ni, Manolito on the road..., besteak beste. Manolitok eragindako fenomenoa izan da, eta antzerki lan gisa moldatua izan ez ezik, pantaila handian ere azaldu da film bihurturik. Elvira Lindok, telebistarako gidoiak ere idatzi ditu eta, antzerkian, Oihaneko legea izeneko ohiturazko komedia taularatu du.

Argumentua Manolito Garcia Moreno, Manolito Laubegi, Carabanchel auzoan bizi da bere guraso, aitona eta anaia txikiarekin. Manolitoren aita kamioilaria da eta sarritan ibiltzen da kanpoan. Bere ama nahiko urduria eta esku azkarrekoa da eta beti dabil Manolitori errietan egiten. Aitona Nikolas benetako laguna du, sarritan lagundu dio egoera larrietan eta zigor bat baino gehiagotik libratu du. Anaia txikiari Ergela deitzen dio Manolitok; bihurrikeria bat baino gehiago egiten dion arren, benetan maite du. Manolito Diego Velazquez izeneko eskolan dabil. Bere irakasleak andereño Asun du izena. Manolitoren lagun mina Belarrihandi Lopez da, harekin ibiltzen da jolasean jolas orduan eta etxe azpiko parkean. Eskolan bada Yihad izeneko mutil bat, nahiko liskartia bera; beti ari da Manolito jipoitzen. Yihaden aitona eta Manolitoren aitona adiskideak dira. Bestalde, bada Manolitori bereziki gustatzen zaion neska bat; Susana Ipurbeltz deitzen diote denek. Horiek osatzen dute Manolitoren lagun taldea. Manolitoren eskolan, eskola gehienetan bezala, bada bereziki argia, zintzoa eta esanekoa den mutil bat: Pakito Medina. Manolitok uste du Pakito Medina ez dela mundu honetakoa. Liburuan, Manolitori gertatutako hainbat pasadizo biltzen dira: aitonarekin hirira joan zenekoa, Yihadek betaurrekoak hautsi zizkionekoa, errotuladore batez behetik etxerainoko eskaileretako horma marraztu zuenekoa… Behinola bakearen usoz mozorrotu eta saria irabazi zuten eskolakoek eta beste behin museora joan ziren andereño Asunekin. Pasadizo horiek eta beste asko kontatu ostean, aitonaren urtebetezea guztiok elkarrekin nola ospatu zuten azaltzen bukatzen da Manolito Laubegiren abenturen lehen emanaldia.

146


835026 _ 0142-0149.qxd

27/7/07

12:39

Página 147

Gaiak • Haurtzaroaren idealizazioa. Manolitori gertatzen zaizkion gauza guztiak onak ez diren arren, haurtzaroan izan ohi dugun idealizazio puntuaz kontatzen dira hemen eguneroko abenturak.

LIBURUEN LANKETAK

• Errealitateari buruzko hausnarketa. Elvira Lindok ematen digun errealitatearen ikuspegia ume batena da. Zenbaitetan oso barregarria gertatu arren, egungo gizarteak dituen akats eta bidegabekeriak kontatzen dizkigu.


geundela, ikasgela barruan eta andereño gupidagabe batekin: andereño Asunekin. Lasaitzeko ematen omen dizkio makilakadak mahaiari andereñok. Nahiago luke, egia esan, mahaiaren ordez giza buruak balira…» (108. or.).


Irakurri eta gero 1. Erantzun askea. 2. Toki izen batzuk benetakoak dira, hala nola, Carabanchel (Alto), Gran Via, Casa de Campo eta Pradoko Museoa, besteak beste, Madrileko zenbait auzo, kale eta tokietako izenak dira. Mota del Cuervo bera ere (aitonaren herria) benetako herria da. Beste izen batzuk, bestalde, hala nola, Diego Velazquez eskola edo el tropezon taberna asmatuak izan daitezke. 3. Adibidez: telediarioetako esataria taberna batean sandwicha jaten ikusi zuenekoa (21. or.). Manolito begira-begira gelditu zitzaion, hankak ote zituen ikusteko asmoz. 4. Zaparrada aguantatu eta gehienetan laguntza eskatzen dio aitonari. 5. Eskolakoak Pradoko Museora joan ziren eta, Hiru Graziak izeneko koadroa ikusten ari zirela, (D) gizenak zirela iruditu eta Hiru Potolak idatzi zuen Yihadek koadroan (C). Gero, gizon bat andereñoanen poltsa lapurtzen saiatu zen (A) eta Manolitok salatu egin zuen. Bueltako bidean, Manolito andereño Asunen ondoan joan zen autobusean (B). 6. Adibidez: andereño Asuni poltsa lapurtzen saiatzen ari dena salatu zuen, baina andereñoaren haserrealditik libratzeko egin zuen hori. Lapurrak komunean harrapatu zuenean, besoa aska ziezaion, andereño Asunen atariko helbidea eman zion, bertara joan zedin atrakatzera.

8. Adibidez: «Ergela jaio aurretik ni ez nintzen hain txerria (…) baina halako batean konturatzen zara txerrikeriak esandakoan egiten duela barre gehien zure anaiak eta hala, emozionatu egiten zara, hura barreak akabatzeko itxaropenez» (35. or.). 9. Belarrihandiren gurasoen dibortzioaren gaia aipatzen da. Manolitok uste du guraso dibortziatuek nahi dutena egiten uzten dietela beren seme-alabei. Besteek ere, umeen trauma ez areagotzeko, leunki tratatzen dituztela uste du. 10. Adibidez: nagusiek bera ez errespetatzea, Yhiaden jipoirik ez jasatea, Aitonarekin lo egitea… Anaia txikiari buruz amorruz hitz egiten du, baina maite du. 11. Laguntasun handiena aitonareganakiko du. 12. Erantzun askea. Oinarria liburuan dago. 13. Adibidez: «Neskafe» unea aipatzen du (iragarki bateko lema), telediarioko esataria ezagutzen du, Misterio konpondu gabeen programa, Tasmaniako deabrua telebistako programak aipatzen ditu… 14. Erantzun askea.

Orain zeuk idatzi 1. Erantzun askea. 2. Erantzun askea.

7. Adibidez: «Andereño Asunek, bere onetik aterata, hiru makilakada eman zizkion mahaiari eta hala gogorarazi zigun denoi eskolan


147

835026 _ 0142-0149.qxd

27/7/07

12:39

Página 148

Liburua irakurtzea Bihotz ausarta (244.-247. or.) Joanes Urkixo idazlearen Bihotz ausarta Zubia-Alfaguara editorialean argitaraturik dago. Erantzunetan aipatzen diren orrialdeak lehen edizioari dagozkio.

Egilea Joanes Urkixo Bilbon jaio zen 1955. urtean, baina hazi Galdakaon hazi zen. Gaztetan ikasle ona eta liburuzale amorratua, abenturazko istorioak irakurri ez ezik, irentsi ere egiten omen zituen. Euskara hogei urtez ikasi ondoren, Euskal Filologian lizentziatu zen. Lan arloan denetarik egin izan du: musika jo, bidaiatu,… baina, batez ere, zinemaren eta telebistaren munduan dabil sartuta, izan ere, hainbat animazio filmetarako eta telebistako programatarako gidoilari lanetan ibili da. Literatur munduan ere denetarik egin du Joanes Urkixok: hainbat aldizkaritan parte hartu du, literatur itzulpenak egin ditu, baita antzerki lan bat eta poesia idatzi ere. Baina, bere lanen artean haur eta gazteei zuzenduriko gaiek leku nabarmena dute. Batzuk aipatzekotan Patxi Trumoik ikasi nahi du, Patxi eta txoriaren bahiketa eta Lur izeneko oihana haurrentzako liburuak eta Shangai Tom espazioko zaindaria, Thule eta Zeruak erori zirenekoa gazteentzako liburuak aipatuko ditugu.

Argumentua Urtzi Zuluaga hamahiru urteko mutil bat da, bere adin bereko gazteek dituzten arazo berberak dituena. Hala ere, badirudi arazo horiek areagotu egin zaizkiola azken boladan. Aitaren errietak eguneroko ohitura bihurtu dira, ikasketetan porrot egiten hasi da eta… hori gutxi balitz bere ikasgelako neska batekin, Oihanerekin, erabat maitemindurik dago, baina hark ez dio jaramonik egiten. Barruan sentitzen duen hutsunea askatzen hasteko aukera bakarra ikastolakoek Maiatzan egingo duten aste bukaerako akanpada batean ikusten du Urtzik: orduantxe galdetuko dio Oihaneri ea berarekin ibili nahi duen. Alabaina, aita guztiz asaldaturik azaldu zaio bere gelan eta garrasika esan dio ustelen bat ekarriz gero ez dela akanparada joango. Gauzak korapilatzen hasi zaizkio Urtziri, ustel pare bat ekarriko dituela pentsatzen baitu. Oihanerekiko kontuak ezin okerrago dabiltza. Txispas izeneko ikaskide harroputz bat ere bere maiteñoaren atzetik dabil eta Edortak, Urtziren lagun minak, laguntzeko prest agertu den arren, protagonistak bere erara egin nahi ditu gauzak. Neskari sentitzen duenaren berri emateko aukera guztiak zapuztu egiten zaizkio, batzuetan zoriak hala erabakitzen duelako eta bestetan adorea falta duelako. Urtzik Oihanek sekula irakurriko ez dituen poemak idazten jarraitzen du. Ebaluazioa eman diote Urtziri eta, uste bezala, bi ustel atera ditu. Akanpadara joan gabe geratu da. Hondoa jo du Urtzik. Haatik, zoritxarrekoa behar zuen asteburu hartan bi ezusteko gertatuko zaizkio: batetik aitaren gitarra aurkitu eta aitaren gaztaroko gorabeheren berri jakingo du. Entzundakoak haren gaineko iritzia aldaraziko dio. Bestetik, zinean Oihanerekin egingo du topo (neska ere zigortuta zegoen, akanpadara joan gabe, ustelen bat atera zuelako). Urtzik, neskarekiko harremanean esperantza printza bat ikusirik, bihotz ausarta duela erakusteko erabakia hartuko du. Etxera heldu bezain laster, gitarra jotzen erakusteko eskatuko dio aitari eta aitak, pentsa zitekeenaren kontra, pozarren hartuko du proposamena. Txispas harroputzarekikoak konpondu ondoren, ikasturte bukaerako jaialdian gitarra emanaldi txiki bat eskainiko die Urtzik ikastetxeko kide guztiei. Harriturik hasiera batean eta pozak zoratzen gero, denek heroi bezala hartuko dute eta Oihanek, munduko neska zoragarrienak, baiezkoa emango dio azkenean.

148


835026 _ 0142-0149.qxd

27/7/07

12:39

Página 149

Gaiak • Bere buruarekiko konfidantza. Nerabezaroko arazoak eta noraezean ibiltzearen sentsazioa bere buruarengan jarritako konfidantzari esker gainditzen ditu protagonistak.

LIBURUEN LANKETAK

• Belaunaldien arteko arazoak. Urtziren eta bere aitaren arteko harremanak bi belaunaldiren artean sarritan sortzen diren ezin ulertuak islatzen ditu. Kontakizunean agertzen zaigunez, gaztaroaz ahaztuta dagoen aita baten eta gurasoen lekuan jarri ezin den gaztetxoaren arteko liskarrak amaitu egiten dira batak bestearen ikuspuntua ezagutu eta ulertzeko ahaleginak egiten dituztenean.


ez du batere begirunerik erakusten besteekiko. Urtzi, aldiz, bakezalea da, nahiko lotsatia eta lagunei laguntzeko prest dago beti.


8. • Urtziren aita: bere buruarekin haserre bizi denez, ipurterre galanta da besteekin ere. Urtzirekin sesiotan dabil beti.

Irakurri eta gero 1. Erantzun askea. 2. • Bere burua ezgai hutsa balitz bezala ikusten du. • Amorrua sentitzen du aitarekiko. Aita beti ari zaio errietan, barregarri uzten. • Ama bien artean bakea jartzen ari da, elkarri sor dioten errespetua erakutsiz. • Amak aitaren gaztaroko historia kontatzen dio, aitonak nola zapuztu zituen haren ametsak. ordutik, Urtzik aitari buruz duen iritzia aldatu egingo da. 3. • Urtziren arazoak aitarekiko harremana, Txispasekiko lehia, ikasketetako porrota eta Oihanerekiko harremana dira. • Bakezalea dela ez du borrokarik egin nahi. • Bere buruari eta besteei zerbaitetarako gai dela frogatu ondoren. 4. Oro har hiru zati nagusi ditu liburuak: Arazoen aurkezpena (1.-3. kapituluak), arazoen areagotzea (4.-9. kapituluak) eta konponbidea (10.-14. kapituluak). 5. • A: Eskola atzeko orubea, Txispasekin borrokatzeko aukeratutako lekua. • B: Mendiko zulo estua, Txispasek Oihaneren jaka bota zuzenekoa. • C: Urtziren etxeko ganbara. Bertan aurkitu zuen Urtzik aitaren gitarra. • D: Ikastetxeko jaiaren eszenatokia. Urtzik estreinako gitarra emanaldia eskaini zuen bertan. 6. Erantzun askea.

• Urtziren ama: aita-semeen artean bakea jartzen eta etxeko giroa hobetzen saiatzen da. Aitaz bestera, ulerkoia da eta entzuteko prest dago beti. • Oihane: kontu bat edo beste gora-behera, badirudi Urtzi baino askoz helduagoa dela, hasiera batean behintzat. Bestela, Urtziren iritziaren arabera, munduko pertsonarik zoragarriena da. • Edorta: Urtziren lagun mina, zinez laguntzeko prest dago. Ikastolako kideek errespetua diote, indartsua eta kementsua baita. 9. Erantzun askea. 10. Maitasunarekin zerikusia duten gaiak neskamutilen arteko harreman mota desberdinetan islatzen dira (Edorta-Garazi, Eider-Mikel, UrtziOhiane, Karmele-Urtzi). Laguntasunaren gaia, bestalde, Edortaren eta Urtziren eta Txispasen eta Urtziren harremanetan islatzen da nagusiki. Hala ere, ezin ahaz dezakegu lagun taldearen ikuspegia (ikuspuntu eta zaletasun desberdinak izanik ere, denak elkarri laguntzeko prest daude). 11. Adibidez: Urtziren eta bere anaia txikiaren arteko elkarrizketa (17. or.); futbol partiduaren pasartea (64.-66. or.); Urtziren eta Oihaneren arteko elkarrizketa (110.-111. or.)… 12. Erantzun askea.

Orain zeuk idatzi 1. Erantzun askea.

7. Bien arteko lotura edo, Oihaneren atzetik dabiltzala da. bestalde, lehia horretan oso portaera desberdinak erakusten dituzte. Txispas oso harroa da, ganberro samarra, liskarzalea eta

2. Erantzun askea. 3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.


149

835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

A

13:13

Página 150

Informazioa bilatzea PROGRAMAZIOA HELBURUAK • Eguneroko bizimoduan informazioa bilatzeak duen garrantziaz jabetzea. • Informazio euskarri desberdinak daudela jakiteaz gain, elkarren arteko aldeak ezagutzea. • Liburuen azaletako informazioa erabiltzen ikastea. • Liburuetan ager daitezkeen aurkibide mota desberdinak ezagutzea. • Aurkibideak aztertzen eta erabiltzen ikastea, informazioa aurkitzeko asmoz. • Fitxa bibliografikoen egitura ezagutzea eta horrelako fitxak egiten ikastea. • Liburutegien funtzionamenduaz jabetzea. • Liburutegietan liburuak nola sailkatzen diren jakitea. • Liburutegiko fitxategi desberdinen arteko aldeak ezagutzea eta erabiltzen ikastea. • Ordena alfabetikoa erabiltzen jakitea. • Fitxategi informatikoek eskaintzen dituzten aukerak ezagutzea. • Teknologia berriek informazioa bilatzeko orduan duten garrantzia baloratzea. • Internetek informazio iturri gisa eskaintzen dituen aukerak ezagutzea. • Informazioa eskuratzeko euskarri desberdinak erabiltzea eta nahi ditugun datu zehatzak bilatzeko egokienak aukeratzea. • Gai bati buruz euskarri desberdinetan lortutako informazioa erkatzea.

EDUKIAK • Informazioa biltzea. • Liburuak. • Liburutegiak. • Internet.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Euskarri mota desberdinak bereiztea. • Informazio iturri jakin bat aukeratzea, xede jakin bat lortzeko asmoz. • Liburuen azaletako informazioa aztertzea, bertako edukiez jabetzeko. • Liburutegi bateko fitxategiak kontsultatzea. • Liburu mota desberdinen fitxa bibliografikoak egitea. • Aurkibide mota desberdinak bereiztea eta erabiltzea eta informazio zehatz bat bilatzeko orduan duten erabilgarritasuna azaltzea. • Zerrendatzeetan, alfabetikoki ordenatzeko irizpideak erabiltzea.

150


27/7/07

13:13

Página 151

INFORMAZIOA BILATZEA

INFORMAZIOA BILTZEA 1. • Adibidez, bere funtzionamendua eta erabilera azaltzen duen liburuxkatik. • Inkesta edo elkarrizketa batetik. • Gaian espezializatutako liburu edo aldizkarietatik, nahiz internetetik. • Bideo batetik edo telebistako dokumentalen batetik. Aldizkari batetik zein egunkaritik. • Entziklopedietatik. Euskal Herriko arteari edo historiari buruzko liburuetatik. 2. Erantzun askea. 3. Erantzun askea. 4. Erantzun askea.

LIBURUAK 1. • GEREÑ O, Joseba Euskal Herriko ipuin eta kondairak Joseba Gereño, Bilbo, 1978. Egile anitz Sendabelarren gida Jakingarri argitaletxea Donostia, 1996. 2. • Edukien aurkibidea. • Erantzun askea. Erantzun aurkibideari begiratuta. 3. • Aurkibide orokorra: A. Aurkibide alfabetikoa: B. • Euskal Herriko sukaldaritzari buruzko liburua da eta sukaldaritzaren zenbait gai agertzen dira bertan, hala nola, lehengaiak, tresnak, menuak, errezetak, ardoak eta baita hiztegi txiki bat ere. • Lehen atala sukaldaritzari buruzkoa da eta hainbat gai ageri dira bertan (ardoak, lehengaiak, ongailuak…); bigarrena errezetei buruzkoa da soil-soilik. • VII. atalean dago. Sukaldaritzako hainbat termino ezezagun argitzeko. Erantzun askea.

• Ikasturte honetan, hiru unitate monografikoak –A, B eta C unitateak– informazioa lantzeko erabili ohi diren metodoak, teknikak eta estrategiak aztertzeko erabiliko ditugu. A unitatean, hain zuzen ere, informazioa eskuratzen laguntzen diguten iturriak ikusiko ditugu, bai tradizionalak eta baita teknologia berriek eskaintzen dizkigutenak ere. • Gaiaren sarrera gisa, eztabaida txiki bat egin daiteke ikasgelan informazioaren garaia deitzen dugun egungo sasoi honetako bi alderdiri buruz. Alderdiok izango lirateke, alde batetik, informazioak hedatzeko duen abiadura handia eta, bestetik, hor nonahi dabilen informazio kantitate eskerga. Konparatu gaur egungo egoera duela urte batzuk bizi zenarekin. Esate baterako, gaur egun zenbait gertakari –kohete baten espazioratzea, naturako hainbat hondamendi, gatazka armatuak…– zuzenean ikus ditzakegu, gertatzen ari diren unean bertan. Gainera, lehengo garaietan informazioa eta jakintza pertsona gutxi batzuen esku zeuden, gehien-gehientsuenek ez zuten informazioa eskuratzeko biderik, ezta aukerarik ere.

MONOGRAFIKOAK

835026 _ 0150-0161.qxd

• Eztabaidaren ondoren, azpimarratu informazioa ezinbestekoa zaigula gure jarduera gehienak burutzeko eta, horrenbestez, nahitaezkoa dela informazio hori eskuratu ahal izatea. • Irakurri hasierako irakurgaia eta komentatu ikasgelan. Gero, eskatu ikasleei azaltzeko zein gai iruditzen zaizkien interesgarriak.

INFORMAZIOA BILTZEA (249. or.) • Atal honetan azpimarratu beharra dago informazio iturri ugari dagoela eta informazio kantitate eskerga hori euskarri desberdinetan aurkezten dela. • Galdetu ikasleei non aurki dezaketen interesatzen zaizkien gaiei buruzko informazioa, hala nola, beren gustuko kirolari edo taldeari buruzkoa, gogokoen duten abeslariari buruzkoa eta abarri buruzkoa. Idatzi haien erantzunen berri arbelean eta bultzatu guztien parte hartzea. • Ikasleak informazioa biltzeko premian izan ziren egoerei buruz mintzatuko dira. Eskatu azaltzeko zer egin zuten. Oso garrantzitsua da une honetan «tresna pertsonalei» buruz hitz egitea, hots, gai jakin batzuei buruzko iturriak eskuratzen laguntzen dizkiguten pertsonei buruz mintzatzea. Proposatu ikasleei zerrendak osatzeko. Lana bakarka egin beharko dute, kasu bakoitzean senide edo lagunen izenak eta haiek eman diezazkieketen liburuak, aldizkariak, bideoak, CD-ROMak eta abar adieraziz.

• Erantzun askea. 4. • Erantzun askea.

LIBURUAK (251. or.) • Atal honetan gai desberdinei buruzko liburu mota desberdinak erabiltzea komeni da, ikasleek guztiak ikusteko, aztertzeko eta arakatzeko aukera izan dezaten. Era berean, liburuen fitxa bibliografikoak egiten eta liburuetako datuak bilatzen ohitu beharko dute. 쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

151

835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

13:13

LIBURUTEGIAK (252.-253. or.)

LIBURUTEGIAK 1. • Izenburuen katalogoa. • Egileen katalogoa. • Gaikako katalogoa. 2. • • • • • •

• Ikasleek liburutegiak zenbateraino ezagutzen eta erabiltzen dituzten jakitea komeni da atal honi ekin aurretik. Galdetu ea auzoko liburutegira joaten ote diren, zer egin behar den liburutegian liburuak eskuratu ahal izateko, zer-nolako eragozpenak izaten dituzten bertan… Era berean, ikastetxeko liburutegian izandako esperientziei buruz ere hitz egingo dute.

Arrieta, Joxe Austin Baroja, Julio Caro Conan Doyle, Arthur Elortza, Igor Etxepare, Bernat Irusta, Antton

3. • Bizkaiko Jaurerriaren gida historikoa • Canterburyko ipuinak • Obabakoak • Tom Sawyer-en abenturak 4. • Erantzun askea.

INTERNET 1. Erantzun askea. 2. Erantzun askea. 3. Erantzun askea.

IKASITAKOA ERABILTZEA 1. 2. 3. 4.

Erantzun askea. Erantzun askea. Erantzun askea. Erantzun askea.

Página 152

• Eskatu ikasleei etxean dituzten liburuei buruz mintzatzeko: asko ala gutxi dituzten, denak gela batean bildurik ote dauden ala etxeko toki desberdinetan gordetzen diren, nolabait antolaturik dauden ala ez… Animatu beren liburutegi propioa antolatzera, edozein ale erraz aurkitzeko irizpideak ezarriz, adibidez, liburuak taldetan sailkatuz: testuliburuak, irakurtzekoak, hiztegiak, komikiak, aldizkariak, egunkarien gehigarriak… • Liburutegi garrantzitsuren bat bisitatzea komeni da. Bertan ikasleek fitxategi tradizional nahiz informatizatuekin lan egiteko eta aldez aurretik eskatutako informazioa bilatzeko aukera izango dute. Gogorarazi liburutegian daudela bertako arauak bete behar dituztela nahitaez.

INTERNET (254. or.) • Interneten erabileran esperientziaren bat dutenek horren berri emango diete gainerako ikaskideei. • Ikastetxea Interneti loturik badago, talde txikiak egin eta gai jakin batzuei buruzko informazioa bilatzeko praktika errealak egingo dira. Garrantzitsua da ikasle guztiek bilatzaileen funtzionamendua aztertzeko aukera izan dezaten. Nahi izanez gero, ikasleentzat gai interesgarriren bat dakarren web orrialderen bat bisita daiteke. Ikastetxean horretarako aukerarik ez balego, jo Interneten ibiltzeko aukera ematen duen beste erakunderen edo lekuren batera.

IKASITAKOA ERABILTZEA • Lihoa eta artisautza testuari buruz proposatzen diren ariketak bakarka nahiz taldeka egin daitezke. Taldeka eginez gero, bakoitzak aldez aurretik ezarritako zeregina bete beharko du. Nolanahi izanik ere, ikasleek lana ahoz azalduko dute ikasgelan eta erabilitako iturrien berri eman ez ezik, izan dituzten eragozpenak ere aipatuko dituzte.

152


835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

13:13

Página 153

BESTE ARIKETA BATZUK EBALUAZIOA • Unitate monografiko honetan lantzen diren edukien ebaluazioa honako bi alderdiotara muga daiteke: alde batetik, ikasleek liburuetako eta liburutegietako katalogoetako aurkibide mota desberdinak ongi bereizten dituztela ziurtatu beharra dago eta, bestetik, ikasitako termino berriak ongi erabiltzen dituztela egiaztatu. • Bestalde, ikasleek fitxa biblografikoak unitatean azaldutako irizpideei jarraiki egiteko gai izan behar dute. Horrenbestez, ebaluazio proba gisakoa egin daiteke edozein liburu hartuta eta ikasleei horren fitxa bibliografikoa egin dezatela eskatuta. FINKATZE-ARIKETAK MONOGRAFIKOAK

• Proposatu ikasleei beren gustuko kirol taldearen edota musika taldearen web orrialdeak izango lituzkeen edukiak asmatzeko eta idazteko. Era berean, eskatu web orrialde horren diseinua egiteko.• ZABALTZE-ARIKETAK • Ikasleek gai jakin bat bilatzeko aztertu behar dutenaren fitxa osatuko dute. Nahi izanez gero, ondokoaren antzeko bat eman dakieke eredu gisa arbelean idatzirik. Gaia

Gako hitzak

Iturriak

Euskarriak

Helbideak

• Proposatu ikasleei liburu baten bi azalak egiteko, idazleak izango balira bezala. Bietako batean liburuari buruz hitz egingo dute eta bestean datu biografikoak emango dituzte. • Azaldu ikasleei aurkibideen barruan oso arruntak direla aurkibide onomastikoak edota toponimoak. Era berean, liburu askotan agertu ohi diren irudi nahiz argazkien aurkibideez ere hitz egin dakieke. • Aurkibide orokorren adibide gisa, epigrafeak eta horien azpiko atalak dauzkaten liburuak ikus daitezke ikasgelan. Hala nola: HITZAURREA

7

1. ATALA 1. Ahoskera

11

1.1. Bustidurak 1.2. Zenbait laburdura 2. Azentua 2.1. Arau orokorrak 2.2. Plurala 2.3. Aditza

13 14 15 16 18 18


153

835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

B

13:13

Página 154

Informazioa ulertzea PROGRAMAZIOA HELBURUAK • Testu jakin batzuk ulertzeko burutu beharreko zeregin batzuk daudela kontuan hartzea. • Testu batek ematen digun informazioa ulertu ahal izateko, testu hori aztertu beharra dagoela ulertzea. • Hiztegi mota desberdinak bereiztea eta zertarako diren jakitea. • Hiztegietako alfabetizazio irizpideaz jabetzea. • CD-Rom euskarrian dauden hiztegiek eskaintzen dituzten aukeren berri izatea. • Hitz baten adiera desberdinak ezagutzea. • Hitz batzuek kontestu jakin batean hartzen duten esanahiaz jabettzea. • Testu informatiboetan gako hitzak bereizten ikastea. • Testuak azpimarratzeko teknika erabiltzea. • Testuetako ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak bereizteko estrategiak erabiltzea. • Testuen egitura aztertzea eta horren berri ematen duten eskemak egitea.

EDUKIAK • Testua nola ulertu. • Hitzak ulertzea. • Gako-hitzak. • Ideia nagusiak eta bigarren mailakoak. • Eskema.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Zenbait hitzek kontestu jakin batean duten irudizko adieraz jabetzeko gai izatea. • Emandako testu informatibo batean gako hitzak identifikatzea. • Testu informatiboetako ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak bereiztea. • Emandako testu batean azpimarratze teknika desberdinak erabiltzea. • Ordenazio alfabetikoaren irizpideak ikastea eta hiztegi mota desberdinak kontsultarako erabiltzeko gai izatea. • CD-Rom euskarrian dagoen hiztegi entziklopedikoren bat erabiltzea, informazio zehatz bat bilatzeko. • Emandako testu informatibo baten eskema egitea.

154


27/7/07

13:13

Página 155

INFORMAZIOA ULERTZEA

TESTUA NOLA ULERTU 1. A testuak informazio gehiago ematen du, baina B testua askoz ere ulergarriagoa da, batez ere hiztegi eta egitura aldetik. 2. Idazkera motei buruzko liburu batetik.

HITZAK ULERTZEA 1. • Irudikatu: irudien bidez aditzera eman. • Kuneiforme: Falka forma edo itxura duena. • Feniziar: Feniziakoa dena. 2. • • • •

Hiztegi elebiduna. Hiztegi entziklopedikoa. Hiztegi arau emailea. Hitzegi teknikoa.

• Unitate monografiko honetan testuek ematen duten informazioa ulertzen lagunduko diguten metodoak, teknikak eta estrategiak jorratzen dira. Hitzen esanahia argitzea, testuaren egitura edo antolamendua zer-nolakoa den jakitea eta bertako ideien arteko loturaz jabetzea unitate honetako azalpenen eta ariketen helburu nagusietako batzuk dira. • Hasierako irakurgaiak gizakion adierazpen orotan dagoen informazioaz hitz egiten digu. Halaber, informazio hori argitzeko premiaz, jakinminaz eta emateko gogoaz ere mintzatzen zaigu. Irakurri eta eztabaidatu ikasleekin etorkizuneko belaunaldiei egungo gizarteari edo bizimoduari buruzko informazioa ematekotan zer azaldu nahiko luketen. Nahi izanez gero, bakoitzak orri bat bete dezake, irakurgaian bezala.

MONOGRAFIKOAK

835026 _ 0150-0161.qxd

NOLA ULERTU TESTUA (257. or.)

3. Erantzun askea. 4. Akta, arroil, egintza, feniziera, hondakin, karaktere, saguzar. 5. Alfontso I.a /Erauso, Katalina /Garibai, Esteban /Haritxelar, Jean /Mogel, Bizenta / Urretabizkaia, Arantxa /Zabaleta, Martin.

260. or. 1. • Gogor lan egin duen arren, ez da inoiz izar izatera iritsiko. 2. adiera. • Oinak emanda, erraza da bertsoa egitea. 3. adiera. • Sagarrak heldutakoan, sagardoa egingo dugu. 2. adiera. 2. • Ama Arabako Errioxan jaio zen. Berezko adiera. • Haren malkoetatik hiru erreka jaio omen ziren. Irudizko adiera. • Kandelaren garra dardarka dabil. Berezko adiera. • Gaztetasunaren garra nabari da hautagaiaren hitzetan. Irudizko adiera. • Dentistak zubi bat jarri dit. Irudizko adiera. • Bizkaikoa munduko zubi eseki bakanetakoa da. Berezko adiera. 3. • Katua: 1. animalia ugaztuna, felidoen familiakoa /2. su armetan tiro egiteko sakatzen den pieza. • Funtzioa: 1. ikuskizun baten emanaldia /2. egitekoa, zeregina. • Garaia: 1. sasoia, denbora /2. aletegia.

• Atal honetan 1. ikastunitateko gramatikan landutako edukiak gogora ekartzea komeni da. Nabarmendu komunikazio ekintza egoteko igorleak eta hartzaileak kode berbera erabili behar dutela. Azaldu, halaber, kodea ezagutu arren, mezua ulertzeko arazoak izan ditzakegula zenbaitetan. • Ikasleak beren hizkuntzan idatziriko testuren bat ulertzeko arazoak izan zituzten egoerei buruz mintzatuko dira. Eskatu kontatzeko zernolako informazioren bila zebiltzan, noiz gertatu zitzaien, eta abar.

HITZAK ULERTZEA (258.or.-260. or.) • Atal hau lantzeko, testu errealak erabiltzea komeni da, ahal baldin bada informatiboak eta gai askori buruzkoak. Hori eginez gero, ikasleek hitzen ulermen maila desberdinak egiaztatzeko aukera izango dute. • Eskatu ikasleei ulertzen ez dituzten hitzak azpimarratzeko eta, ondoren, esan kontestuari begiratuta argitu ditzaketenak markatzeko. • Komeni da orrialdeotan aipatzen diren hiztegi mota desberdinak erabiltzeko aukera ematea ikasleei. Jo ikastetxeko liburutegira, bertan dauden hiztegiak erakutsi eta ekin aztertzeari, ematen duten informazioa, hitzen adierak eta alfabetizazio irizpideak ikusteko, besteak beste. Aukera izanez gero, CD-Romean dagoen hiztegi entziklopedikoren bat edo beste ere ikustea komeni da.

GAKO HITZAK (261. or.) • Testu desberdinak erabili bertako gako hitzak bilatzen edo bereizten trebatzeko. Lana bakarka egin beharko dute ikasleek, baina, gero, guztion artean egin beharko duzue aurkitutako gauzen iruzkina. Nahi izanez gero, lanari ekin baino lehen, hitz gakoak nabarmentzeko baliabide tipografikoak azter daitezke, egunero erabiltzen dituzten testuliburuak adibideak emateko iturri gisa baliatuz.


155

835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

13:13

Página 156

GAKO HITZAK 1. • Nork bere kasa erantzutea.

IDEIA NAGUSIAK ETA BIGARREN... 1. Ideia nagusiak: – Ordainketak egiteko modu hedatuena da dirua. – Txanponez eta billeteez gain, ordainketak egiteko beste modu batzuk egon ziren antzina. Bigarren mailako ideiak: – Antzinako gizarteetan maskorrak edo harriak erabiltzen ziren txanpon gisa. – Antzina ohikoa zen trukea. – Txanponak erabiltzeko ohitura oso zaharra da. 2. Buruan izate hori irudizko adiera da eta diruaren gainean sarritan pentsatzen dugula esan nahi du. 3. Zuhaitzak natura-baliabide ezin hobeak dira.

ESKEMA 1. Erantzun askea.

1. Erantzun askea.

• Paragrafoa perpaus multzo batek osaturiko unitate koherentea dela jabetu ez ezik, paragrafo bakoitzean ideia bat azaltzen dela jakin beharko dute ikasleek. Nabarmendu paragrafoak ez direla baliabide mekaniko hutsak, areago, testuak eraikitzeko habe gisakoak dira eta testua ulertzeko orduan oso lagungarriak. • Paragrafoaren eta haren koherentziaren ezagutza dela eta, oinarrioinarrizkoa da Gako hitzak atalean (87.or.) azaldutako lotura hitzak kontuan hartzea. Azaldu ikasleei terminoak errepikatzea edota sinonimoak nahiz erakusleak erabiltzea oso lagungarria dela koherentzia lortzeko eta ideiak uztartzeko. Era berean, lotura hitzak erabiltzea ideia horiek garatzeko oso lagungarria da, horrek nolabaiteko dinamismoa ematen baitio testuari. • Bestalde, ikasleek testuaren gaia, hots, eduki orokorra eta bertako ideia nagusia edota nagusiak ez nahastea komeni da. 88. orrialdean ageri den testua hartuz, oro har, esan dezakegu testua arkeologiari buruzkoa dela; alabaina, arkeologiari buruzko testu horretan zenbait ideia azaltzen dira: arkeologia zer den, arkeologiaren xedeak zeintzuk diren eta zer-nolako lanak biltzen dituen, besteak beste. Nabarmendu bien arteko aldeak, ikasleek kontuan har ditzaten testuetako ideia nagusiak lantzeko orduan.

ESKEMA (264. or.)

2. Hiztegi entziklopedikoan. Hiztegi tekniko bat erabili beharko zenuke. 3. Labar pinturak; apaingarriak; magia; mundu espirituala. 4. Ideia nagusiak: Labar pinturak haitzuloetako hormetan antzinako gizakiek pintatu edo grabatu zituzten irudiak dira. Irudiok animalienak dira gehien bat. Gaur egun, oraindik ez dakigu zer adierazi nahi zuten. 5. Bigarren mailako ideiak: Batzuek diotenez apaingarri hutsak ziren. Beste batzuk diotenez, magiaren bidez animaliak erakarri eta ehizatzeko ziren. Beste batzuek xede nolabait erlijiosoa zutela uste dute, antzinako gizakiek animalia horiek gurtzen zituztela, alegia.

156

• Atal honetan testuetako ideia nagusiak bilatu eta bigarren mailako ideietatik bereizteko metodoak, teknikak eta estrategiak eskaintzen dira. Hemen ikasiko dituzten gauzak oso baliagarriak izango zaizkie ikasleei, zalantzarik gabe, beren ikasketak burutu artean.

• Azkenik, kontuan hartu atal honetan jasotakoa lantzeko, testu mota desberdinak erabiltzea komeni dela.

IKASITAKOA ERABILTZEA

6. Erantzun askea.

IDEIA NAGUSIAK ETA BIGARREN MAILAKOAK (262.-263. or.)

• Nabarmendu testu bat ulertzeko ezinbestekoa dela haren antolamendua nolakoa den argitzea. Horregatik, hain zuzen ere, oso garrantzitsua da egituraz jabetzea eta eskema baten bidez aditzera ematea, testuaren ideiak edo zatiak bereiziz. Antolaketaren aldetik, testu batzuetan egitura sekuentziatua gailentzen da, denboran zehar jazotako gertakariak aipatzen direlako; beste batzuetan, ordea, egitura enumeratiboa da nagusi, zerbaiten motak aditzera ematen baitira; beste zenbaitek egitura kausala du, zerbaiten arrazoiak ematen baitira…

IKASITAKOA ERABILTZEA • Eman ikasleei labar pinturei buruzko testuaren fotokopiak, nahi bezala azpimarratzeko eta alboetan idazteko. • 3, 4 eta 5. ariketei dagokienez, eskatutako informazio hori paragrafo zehatzetan bilatzea komeni da. • Lana bakarka egin behar den arren, bukatutakoan, denon artean eztabaidatuko dituzue ateratako ondorioak. Ikasle batek bere eskemaren berri emango du arbelean eta guztion artean aztertu ostean, nahi beste ekarpen egingo zaizkio.


835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

13:13

Página 157

BESTE ARIKETA BATZUK EBALUAZIOA • Unitate honen ebaluazioa Ikasitakoa erabili ataleko 3, 4 eta 5. ariketen bitartez egin daiteke funtsean. Ariketa horietan Labar pinturak izeneko irakurgaiko gako hitzak eta ideia mota desberdinak bereizteko eskatzen zaie ikasleei. • Ebaluazioa dela eta, kontuan izan beharreko beste trebetasun batzuk ondokoak dira: hiztegi mota desberdinak erabiltzeko iaiotasuna, ordena alfabetikoa arazorik gabe erabiltzeko gaitasuna eta terminoak arin aurkitzeko abilezia. FINKATZE-ARIKETAK MONOGRAFIKOAK

• Eman ikasleei ondoko testuaren fotokopia bana. Eskatu ideia nagusiak eta bigarren mailakoak bereizteko, loturazko elementuak markatzeko eta bertako ideien edukiak eta loturak biltzen dituzten eskemak egiteko.

Denbora luzez galdera batek kezkatu egiten zituen zientzilariak: nondik heldu ziren Europako bazter honetara euskaldunak? Erantzuna ez zen batere erraza. Gure inguruko giza taldeei buruzko duda gutxi ziren; oro har Europa guztiko herriek ez zuten buruhauste handirik sortarazten… baina Euskal Herria ez zuten beren jakintzan kokatu ahal izan. Ezezagunaren aurrean, mota guztietako teoriak hasi ziren agertzen gure etorkiaz: Ekialdetik etorriak ginela… Afrikatik… Finlandiatik… Egia bestelakoa omen da, baina ez zen XX. mendera arte ezagutu. Mendearen hastapenetan hasi zen serioski Euskal Herria osoan gelditzen diren aztarna zaharren ikerketa: trikuharriak, harrespilak, kobazuloak… benetan emaitza handiak lortuz nekaezinak ziren Enrike Eguren, Telesforo Aranzadi eta Joxemiel Barandiaran ikerlariak. Haiei esker erantzuna aurkitu zuen enigmak: euskaldunok ez ginen inondik etorri izan, hemen bertan sortu baizik. Ikus dezagun. Gizakia bazebilen lurralde hauetan duela 150.000 bat urte, baina ez dakigu ia nolakoa zen. Badirudi ehiztaria zela eta harrapatzen zituen animalien artean zezenak eta elefanteak dira aipagarrienak. Beranduago, duela 80.000-40.000 urte tartean, Europan zehar zabalduta zegoen Neanderthal gizakia hemen ere aurkitzen dugu bizitzen; ehiztaria ere bizibidez, oso gustukoak omen zituen mamutak, zaldiak, ahuntzak… Gizaki hau desagertuz gero beste bat zabaldu zen Europan, Cromagnon deiturikoa. Hau duela 30.000 urte edo, gure lurretan ere kokatu zen. Gizaki mota hau oraingo bera da, zientzilariek Homo sapiens izendatu zutena, hain zuzen. Benetan azkarra, tresneria piloa egiten ikasiz gain, margoak ere egiten zituen. Beraz, l ehenetariko artista dugu eta ez makala, batez ere Santimamiñe, Isturi-tze, Etxeberriko karbia, Altxerri eta Ekain haitzuloetan ikusi ahal den bezala. Urteak joan, urteak etorri, badirudi emeki-emeki Cromagnon gizakia egokituz joan omen zela bertako giroari, itxuraz piska bat aldatzen eta oraingo gizaki bera bilakatuz. Duela gutxi arte teoria hau frogatutzat ematen bazen ere, oraindik egiaztatu behar da aurkikuntza berrien bidez. Orhipean• ZABALTZE-ARIKETAK • Proposatu ikasleei nahi duten egitura daukan testua sortzeko. Nork bere testua idatzi beharko du, argibidezkoa, deskriptiboa, sailkapenezkoa edota nahi duen bezalakoa. • Testua egin ostean, ideia nagusiak eta bigarren mailakoak eta lotura hitzak bereizi beharko dituzte eta eskema egin. • Kontuan izan testuak argia eta zuzena izan behar duela eta ideiek ondo uztarturik egon behar dutela.


157

835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

C

13:13

Página 158

Informazioa interpretatzea PROGRAMAZIOA HELBURUAK • Komunikazio asmoaren arabera dauden testu mota desberdinak ezagutzea. • Testuak eta testu mota desberdinen komunikazio xedea lotzen ikastea. • Testuan egilearen presentziaz jabetzea eta berau baloratzea. • Testua ulertu ahal izateko, ideia inplizituak identifikatu beharraz ohartzea. • Testuetako ideia inplizituak aurkitzea eta interpretatzen jakitea. • Testu baten barruan, informazioa eta iritziak bereizten jakitea. • Testua ongi ulertu ahal izateko, iritziei antzemateak duen garrantziaz jabetzea. • Egunkarietako testu mota desberdinak bereiztea. • Argudiozko testuak bereizten jakitea. • Tesiei eta argudioei antzemateko estrategiak erabiltzeko gauza izatea. • Argudiozko testuak egiten ikastea.

EDUKIAK • Testuaren zentzua • Egileak adierazi nahi duena • Gertakariak eta iritziak • Argudiatzea

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK • Testu mota desberdinen komunikazio asmoa bereizteko gai izatea. • Egunkarietako testuak hartuta, gertakariak eta iritziak bereiztea. • Emandako testu batean egilearen presentzia identifikatzea. • Emandako testu bateko ideia inplizituak erauztea. • Argudiozko testu batean, tesia eta argudioak bereizteko gauza izatea. • Proposatutako gai bati buruzko eztabaida batean parte hartzea, norberaren iritzia azalduz eta besteen aburuak argudioen bidez eztabaidatuz. • Argudiozko testuak sortzeko gai izatea.

158


27/7/07

13:13

Página 159

INFORMAZIOA INTERPRETATZEA

TESTUAREN ZENTZUA 1. Testu informatiboa da. Egilearen asmoa gertakari bati buruzko (ozono geruzaren egoera) datuak ematea da. 2. Aurreko orrialdeko irakurgaiak asmo argi bat du: irakaspen bat ematea.

EGILEAK ADIERAZI NAHI DUENA 1. Testua lehen pertsonan idatzita dago: aditzak lehen pertsonan daude, lehen pertsonako izenordainak agertzen dira eta egileak bere iritziak ematen ditu.

• Aurreko unitate monografikoaren bitartez informazioa ulertzeko trebetasunak garatu nahi ziren ikasleengan. Honako honetan, aurrera pauso bat emanez, informazio hori interpretatzeko baliabideak eskaini nahi zaizkie ikasleei, kontuan izan behar baita interpretazioa ulermenaren gaindiko urratsa dela. Testu baten xedea edo asmoa bilatzea, egilearen ikuspuntuaz jabetzea, gertakariak eta iritziak nahiz tesiak eta argudioak bereiztea dira unitate honen helburu nagusietako batzuk. • Hasierako irakurgaia, irakaspen argia daukan herri ipuina, unitatearen gaiari heltzeko atariko motibagarria da. MONOGRAFIKOAK

835026 _ 0150-0161.qxd

• 1. ikastunitetako gramatika atalean ikusitakoa gogora ekartzea komeni da. Igorle, hartzaile eta mezu kontzeptuak berrikusi.

TESTUAREN ZENTZUA (267. or.)

2. Erantzun askea.

269. or. 1. Plastikozko ontziak, latak eta tetrabrikak birziklatu egin behar dira. 2. Amazoniako oihana betiko galtzeko arriskuan dago.

• Azaldu ikasleei bi testu mota nagusi bereiz ditzakegula, bertako mezuaren xede edo asmoaren arabera. – Batez ere informatzeko asmoa duten testuak, hots, eduki batzuk aditzera eman nahi dituzten testuak. Testu hauen ezaugarri nagusiak argitasuna, ordena eta objektibotasuna dira. – Asmo estetikoa duten testuak, hots, hitzak direla medio edertasuna sortu nahi dutenak. Horrelako testuetan, hizkuntzaren erabilera aditzera ematen diren edukiak baino are garrantzitsuagoa da. Hizkuntza literarioa erabiltzen duten testuak dira. Zenbait kasutan, asmo biak nahasian agertzen dira testu bakar batean; esate baterako, hizkuntza literarioa erabiltzen duen kazetaritza testu batean. • Atal honetan azaltzen dena lantzeko izaera anitzeko testu errealak erabiltzea komeni da. Ikasgelara egunkariak, aparailuen erabilerari buruzko liburuxkak, iragarkiak, testu zientifikoak, testu literarioak eta abar eraman daitezke. Landu ikasleekin batera testu horien guztien xedea eta argitu zein den gure helburua testuoi heltzen diegunean. • Unitate honetako edukiak lantzeko nolanahiko testuak erabilita ere, testu hori zertarako irakurtzen duten azaldu beharko dute ikasleek.

EGILEAK ADIERAZI NAHI DUENA (268.-269. or.) • Testuen egilea ez da gertakariak edo egoerak kontatzera edo deskribatzera mugatzen, gehienetan bere sentsazioak eta sentipenak ere adierazten dizkigu –miresmena edo mesprezua, erakarpena edo nazka, poza edo tristura…–. Gainera, irakurleak bere egoera animikoaz kutsatu nahi ditu, bere sentipen eta sentsazioen partaide bihurtu. • Esanak esan, bada testu mota bat non gehienetan egileak gertakariak azaltzen dituen beste inolako iruzkinik egin gabe. Testu zientifikoak dira horiek. Dena den, hori ere ez da egia hutsa, hots, ez da beti gertatzen, zenbaitetan gertakarien azalpen zehatzarekin batera, aurkikuntzaren pozak eragindako garra nabari baita testu zientifikoen egileen hitzetan. 쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

159

835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

13:13

Página 160

GERTAKARIAK ETA IRITZIAK 1. – Gertakariak. – Iritziak. – Gertakariak. 2. Lehena objektiboena dela esan daiteke, gertakarien berri baino ez baitu ematen. Bigarrenak, aldiz, egilearen iritzia islatzen du: porrota. 3. Erantzun askea.

271 or. 1. Lehen testuan gertakariak azaltzen dira; bigarrenean, aldiz, iritziak.

ARGUDIATZEA 1. Erantzun askea. 2. Pertsona ezgaituei eragozpenak sortzen dizkien traba arkitektoniko ugari dago. 3. 2. testua. Honakoa da bertako tesia: informazioa lortzeko, askoz praktikoagoak dira egunkariak telebista baino.

274. or. 1. Tesia: ez da hain zaila ingurugiroa zaintzen laguntzea. Argudioak: Zaborra gaueko hamarretatik aurrera jaitsi. /Edukiontziak ongi banatu. / Zabor pilaketak eragiten dituen kalteei buruzko informazioa eman.

• Azaldu ikasleei egunero-egunero edo behintzat sarri askotan iritziak aditzera ematen ditugula: zein den, gure ustez, halako taldeko jokalari onena, zer nahiago dugun: hiri handi batean ala herri txiki batean bizi… Hala ere, badaude inolako iritzirik ametitzen ez duten gertakariak, oso begi bistakoak edo egiaztagarriak direlako. Adibidez, lau bider lau hamasei direla eta edota arrainak animalia ornodunak direla eta, inori ez zaio otuko horri buruz zer iritzi duen azaltzea, edozein kasutan, biderkaketa taulak nahiz biologiako liburu batek zalantza guztiak argituko baitituzte. • Gertakariak eta iritziak bereizten ikasteko, onena egunkariko testuak hartu eta lantzea da: kritika literarioak edo zinematografikoak, albisteak, kronikak, editorialak, iritzi artikuluak, eta abar. Hala ere, ez da komeni beti horrelako testuak erabiltzea, ikasleek ikuspegi zabalagoa izan dezaten. Baliatu, halaber, testu zientifikoez –historiako pertsonaia garrantzitsuren bati buruzko testua, esaterako–, sarritan gertakariak eta egilearen iritziak azaltzen baitituzte. Interesgarria izan daiteke, bestalde, egunkari eta aldizkarietatik ateratako argazkiak eramatea ikasgelara, ikasleek objektiboki deskribatzeko eta irudiei buruzko iritziak emateko. • Ikasleek iritziak emateko erabili ohi diren hitz eta esapideen zerrenda osa dezakete.

ARGUDIATZEA (272.-274. or.) • Iritziak ematearen eta argudiatzearen artean dagoen lotura nabarmendu, geure iritziei eustekoan, argudio sendoak eman behar baititugu. Hala ere, kontuan hartu beharra dago eztabaidaezinak diren gai batzuk badirela, hala nola, norberaren sinesmen edo gustuei dagozkienak, ez baitago argudiorik horrelako gauzei aurka egiteko modukorik. • Esan ikasleei defendatzen diren tesiak modu sinple eta argian azaldu behar direla. Gainera, argudioak datu zehatzetan oinarritzea komeni da; horrelakoetan, ondo dator adituen hitzak aipatzea.


IKASITAKOA ERABILTZEA 1. Testu pertsuasiboa da. Autorearen iritziz zooak zergatik edo zein kasutan diren onak azaltzen du. 2. • Egilearen presentzia agerikoa da (lehen pertsona ageri da). • Iritziak dira nagusi. • Tesia: parke zoologikoak beharrezkoak dira. Argudioak: Zooak inguru basatian desagertzen ari diren animalien salbazioa izan daitezke. / Gauzak ongi egitekotan, zooetan animalien berezko inguruneak sortu behar dira.

160

GERTAKARIAK ETA IRITZIAK (270.-271. or.)

• Atal honetako edukiak lantzeko, tesiak paragrafo desberdinetan (hasierakoetan zein bukaerakoetan) azaltzen dituzten argudiozko testuak erabiltzea komeni da. Nabarmendu tesia hasieran azaltzea argiagoa izan ez ezik, irakurlearen interesa erakartzeko orduan are eragingarriagoa dela. Nolanahi izanik ere, zenbaitetan gaiaren beste ikuspegi bat ematen duten azalpenak ematea komeni izaten da eta, horrelakoetan, tesia bukaeran agertu ohi da.

IKASITAKOA ERABILTZEA • Testuak berak eta haren inguruan proposaturiko ariketek unitate osoko edukiak biltzen dituzte. Horrek ikasitako metodo, teknika eta estrategia guztiak praktikan jartzeko aukera emango die ikasleei. • Ikasgelan eztabaidak antolatzea komeni da. Hori dela eta, testuak eta ariketak bakarka landu arren, emaitzak erkatzea eta ikasleek beren ikuspuntuak elkarri adieraztea komeni da.


835026 _ 0150-0161.qxd

27/7/07

13:13

Página 161

BESTE ARIKETA BATZUK EBALUAZIOA • Unitate monografiko honetako edukien ebaluazioa Ikasitakoa erabiltzea ataleko ariketen bitartez egin daiteke. • Ikasleek hiru gai proposatuko dituzte ikasgelan eztabaida bana antolatzeko. Eztabaidek aukera aparta eman dezakete ikasleek iritziak onartzen dituzten eta ez dituzten gaiak ongi bereizten dituztela egiaztatzeko eta baita besteen iritziak onartzen dituzten ikusteko ere. Gainera, beren tesiak argudio desberdinen bidez defendatzeko aukera izango dute. FINKATZE-ARIKETAK MONOGRAFIKOAK

• Eman ikasleei ondoko testuen fotokopia. A testuan ideia inplizitua bilatu beharko dute. B testuan, berriz, gertakariak eta iritziak bereizi eta argudioak bilatu beharko dituzte.•

Nolako aita, halako semea. Eta nolako jabea, halako txakurra? Bada, hau ere horrela omen. Adituen arabera, txakur baten jarrera eta ekintzak jaso duen hezkuntzaren ondorio zuzenak dira. Gai hau mahai gainean egon da azkenaldian hainbat txakurrek pertsonaren bati eraso egin diotenean. Erasoaren arduradun ez omen dira txakurrak, institiboki jokatzen baitute. Hezkuntza egokia jaso ez izana da nonbait arazoa. EUSKALDUNON EGUNKARIA

A

Nik behin irakurri nuen historia gizonezkoek egina eta esku zuriarekin idatzia dela. Eta asko gustatu zitzaidan, zeren egia baita, eta hori hausteko lan egin behar dugula uste dut. Guk denok ikasi dugun historia gizonezkoez beteta dago. Zenbat emakume azaltzen dira historiako liburuetan? Oso gu-txi. Orain urtekariak egiten dira urtea bukatzen denean, horietan zenbat emakume azaltzen dira? Eta ez da bakarrik emakumeen presentzia, hori garrantzitsua izanik, baizik eta emakumeen ikuspuntutik egindako urtekariak egotea. Eta urtekari horiek hartuta egiten da historia, besteak beste. Nolakoa da emakumeen presentzia komunikabideetan? Har dezagun egunkari bat edo telediario bat edozein egunetan. Zenbat emakume azaltzen dira? Alderdi politiko baten buru bakarrik Begoña Errazti daukagu, eta hori orain dela denbora gutxitik. Gizarte kontuetan pixka bat ikusten da gure presentzia. Nazioarteko kontuetan apenas dugun tokirik. Lan munduaren albistetan, sindikatuen borroketan, emakumea oso gutxi azal-tzen da, nahikoa da lan bat edukitzea. Ekonomia munduan, pentsa dezagun banketxe bateko baten irudian… negargura ematen dit. Kiroletako sailera pasa eta gero, oraindik negarra ez zait lehortu, negarrez jarraitzen dut. Kultur orrialdeetara pasa eta gero, gure presentzia pixka bat igotzen da eta bitxikirietera pasa ondoren, agian, hor ere azalduko gara. Orain galde iezaiezu ingurukoei zerk mugitzen duen mundua: diruak eta botereak. Zeintzuek dute dirua eta boterea? Erantzuna eman beharrik ez dago. EUSKALDUNON EGUNKARIA

B

ZABALTZE-ARIKETAK • Ikasleek testu informatiboak, pertsuasiboak eta instruktiboak eramango dituzte ikasgelara. Testu horiek guztiak batu eta ikasle guztien artean banatuko dira. Ikasle bakoitzak tokatu zaiona zer-nolako testu mota den adierazi eta bere iritzia justifikatzeko arrazoiak eman beharko ditu. • Ikasleek gertakariak eta iritziak nahasian ematen dituen edo argudioak azaltzen dituen testu bat sortu beharko dute. Testu horretan argi eta garbi agertu beharko dute tesiak eta hori defendatzeko argudioek.


161

835026 _ 0162-0189.qxd

1

27/7/07

13:11

Página 162

UNITATEKO ENTZUMENA

Euskara eta espioitza (Telebistan baten bat hitz egiten entzuten da, baina ia ezin da hauteman zer ari den esaten.) Aitziber: (Ozen-ozen.) Aupa, Ander, utzi leku bat sofan, leher eginda nator-eta entrenamendutik. Ander: SSSSSSSSSSSSSSSSSSS... (Isiltzeko.) Entzun egin nahi dut. Aitziber: Zer ari zara ikusten? (Ozen.) Ander: (Ahopean.) Euskarari buruzko dokumentala. Aitziber: A! (Ahopean.) Eta interesgarria da? Ander: (Ahopean.) Bai oso. Aitziber: Utzi lekua! Telebistan entzuten da: …Bilboko San Inazio auzoan, Euskararen Etxeak urte eta mende luzeetako dokumentuak eta informazioa gordetzen du: ∑• hizkuntzaren historiako gertaera nagusiak ∑• euskalkien aberastasuna ∑• sormena eta literatura-bizitasuna ∑• ahozko tradizioa Hizkuntzaren historiarekin zerikusia duten gertaera jakingarri eta harrigarri askoren berri dute bertako liburu eta dokumentuek. XX. mendean, adibidez, euskara Euskal Herrian debekatuta, zapalduta eta baztertuta zegoen bitartean, mundu-mailan berebiziko garrantzia izan zuen, Bigarren Mundu Gerran, Estatu Batuetako armadak euskarara jo baitzuen mezu zifratu seguruak bidali ahal izateko. Hori, Asiako fronteko komunikazioetan gertatu zen. Japoniarrek euskaraz ez zekitenez, ezin izan zituzten deskodetu amerikarren ontziek bidalitako mezuak. Adibidez, 1942. urtean Guadalcanaleko erasoari ekiteko agindua hauxe izan zen: «Egon adi X egunari»; era horretara aditzera eman zen erasoa zer egunetan izango zen. Sistema hori Frank D. Carranza kapitainak asmatu zuen. Frank emigratzaile euskaldunen semea zen, eta gerra-garaian marineen kapitaina. (Eten laburra, Frank Carranzaren ilobaren hitzak sartzeko.) Elisa: Osaba zegoen entrenamendu-zentroan 70 marine zeuden euskaraz eta ingelesez ondo mintzatzen zirenak. Horregatik proposatu zuen osabak euskara espiatzeko hizkuntza izatea. Japoniarrek ezin izan zuten mezurik harrapatu. Ordura arte, Enigma izeneko makinak enkriptatutako mezuak erabiltzen ziren, baina etsaiak kodeak asmatzen zituen. Euskarak abantaila bi zituen. Batetik, japoniarrek ez zuten gure hizkuntzaren arrastorik. Bestetik, mezuak ez zirela idatzi behar, nahikoa baitzen komunikazioaren bi aldeetan marine elebidunak jartzea; horrela, denbora asko irabazten zuten. Euskara komunikazio-kodetzat erabili izan zenez, hiztegi belikoa sortu zen. Adibidez, arreta zuhaitzari transmititzen bazen, horrek esan nahi zuen etsaia zuhaitzen adaburuetan ezkutaturik zegoela, edo hegalari lagundu entzunez gero, aire-armadari informatu behar zitzaiola esan nahi zuen.

162


835026 _ 0162-0189.qxd

13:11

Página 163

UNITATEKO ENTZUMENA

(Iragarkiak sartzen dituzte, ETB-ko euskarazko iragarki baten hasiera sar daiteke.) Telebistan entzuten da: (Iragarki zatia.) Aitziber: Iragarki madarikatuak!! Ander: Eskerrak iragarkiei! Aitziber: Zer diozu?? Mundial dago! Ander: Bai, mundial dago; baina, mesedez, aprobetxatu iragarki-tartea oinetako usaintsu horiek eranzteko; gaixotu egingo naiz bestela. (Telebista ozenago entzuten da.)

ENTZUMEN-TESTUAK

1

27/7/07


163

835026 _ 0162-0189.qxd

2

27/7/07

13:11

Página 164

UNITATEKO ENTZUMENA

Ezetz jakin zer gertatu zaidan! (Eskolako txirrinak jo du, eta mahai eta aulkien tarrapatak, ikasleen zarata gauzak batzean… entzuten dira.) Galder: Aizu, Idoia, arratsaldean botako dizut mezua biharko hitzordua egiteko. Idoia: Ez, hobe, etxera deitzen badidazu. Galder: Telefonoa galdu duzu, ala? Idoia: Ez, hori baino okerragoa. Galder: Badago okerragorik, ala? Idoia: Bai, motel. Ezetz jakin zer gertatu zaidan! Galder: Zer? Idoia: Bada, joan den astean, telefonoan mezu bat jaso nuen, eta bertan irakurri nuen 0141455414 telefonora deitzeko. Galder: Eta? Idoia: Halaxe egin nuen, eta telefonoaren bestaldean operadore batek eskatu zidan nire izena eta telefono-zenbakia konfirmatzeko. Behin datuak hartuta, azaldu zidan arazoak zeudela linea eta telefono batzuetan; eta nirean arazorik zegoen jakiteko, 09 zenbakiak sakatu behar nituela. Sakatu nituen, eta ondoren, baieztatu zidan nire telefonoak ez zuela inongo arazorik. Elkar agurtu eta gero, telefonoa pausatu nuen eta ez nintzen berriro horretaz arduratu. Galder: Eta non dago arazoa? Idoia: Arazoa da atzo heldu zela nire telefonoaren faktura etxera, eta amak zabaldu eta irakurri zuenean ia hil egin zela sustoaz. Nire gastua bi mila eta zortziehun eurokoa zen. Galder: Kontxo! Idoia: Nik ezin nuen inondik azaldu zer gertatu zen, nik ez dut horrenbeste gastatu, ezta hurrik eman ere! Ama orduan zenbakiak konprobatzen hasi, eta erdiak baino gehiago ez ziren nik markatutakoak. Orduan, telefono-konpainiara deitu genuen, azaldu ziguten lapurreta ugari gertatzen ari dela aspaldion, eta bidea lehen azaldu dizudana dela, jasotako mezuari erantzutea eta abar eta abar. Galder: Eta orain? Idoia: Orain ez daukat telefonorik, salaketa jarri dugu eta faktura hori ordaindu beharko dute gurasoek. Galder: Joe, nolako istorioa! Bada… gero gurasoen etxera deituko dizut. Gero arte, Ido, eta animatu!

164


835026 _ 0162-0189.qxd

3

27/7/07

13:11

Página 165

UNITATEKO ENTZUMENA

Erantzungailua (Sarraila-hotsa eta atea irekitzearen zarata.) Nere: Azkenean etxean! Uste nuen ez nintzela inoiz iritsiko. Errepidea ostiraletan gogaikarria da, benetan!... Zeeeeer? zortzi mezu erantzungailuan. Halakorik ere! Ea zenbat miresle ditudan, bada! (Tiiiiiiiiiiiii) Erantzungailua: Kaixo, Nere, Jokin naiz. Deitzen dizut gogoratzeko gaur Iruneren urtebetetzea dela, eta nahi baduzu, bada, sorpresa emateko, bada, Juantxorenean ager gaitezkeela, zeren seguru hantxe dagoela, eta zorionak esan eta belarritik tiratu eta... (Tiiiiiiiiiiiii) Nere: Iruneren urtebetetzea? Bihar delakoan egon naiz, bada! Ea non dudan egutegia... Neuk arrazoia, bihar da-eta! Munduan ez dago Jokin baino despistatuagorik! Ea zer dioten gainerako mezuek. (Tiiiiiiiiiiiii)

ENTZUMEN-TESTUAK

Erantzungailua: Iepa, Nere. Jokin, berriz. Oraintxe konturatu naiz Irunek urteak, gaur barik, bihar egingo dituela. Barkatu. Edonola ere, hitzordua hor dago. Badaukazu plan hoberik? Ez badaukazu, bertan elkar gaitezke 19:00etan zerbait hartzeko, ados?... (Tiiiiiiiiiiiii) Nere: Baina Juantxorena... ez zegoen, bada, itxita konponketengatik? Ea, bada! Ea, bada!... (Tiiiiiiiiiiiii) Erantzungailua: Nere, barkatu. Gaur ez da nire eguna. Oraintxe ohartu naiz Juantxorena itxita dagoela konponketengatik. Orduan, nahi baduzu, zinemara joan gaitezke, 20:00etako saiora. Izan ere, sarrera pare bat eman zizkidaten lehengo astean. (Tiiiiiiiiiiiii) Nere: Mmm! Ez da plan txarra, baina hemen beste bost mezu daude oraindik. Entzun ditzagun, bada! (Tiiiiiiiiiiiii) Erantzungailua: Nere, hau da hanka-sartzea, hirugarren mezua grabatu eta gero, neure gelara joan naiz eta post-it bat ikusi dut neure mahaian: «Jokin, zinemarako sarrerak hartu dizkizut, Gotzonekin superplan bat egiteko. Bat zor dizut. Muxu bat. Idoia, zure arreba maitea.» Beraz, zapuztu zaigu zinemarako plana. Nolanahi ere... (Tiiiiiiiiiiiii) Nere: Kar-kar-kar. Oraingoan ez dio denborarik eman gure Jokini bere mezu laburtxoa grabatzeko. Entzun dezagun, bada, kulebroi honen hurrengo atala. (Tiiiiiiiiiiiii) Erantzungailua: Astoaren putza! Zer egin diot nik Murphyri nirekin honela portatzeko? Gainera, ez da batere goxoa mezua erdian moztu beharra. Ez, horixe! Bada, esan nahi nizun… (Ateko txirrinaren hotsa.) Orain atea. Nor demontre ote dabil txirrina apurtu beharrean? Banoooaaaaaa... (Tiiiiiiiiiiiii) Nere: Aulki bat hartuko dut falta diren hiru mezuak entzuteko. Hau lana! Erantzungailua: Ezetz jakin nor izan den. Nire arreba kuttuna. Zertarako eta esateko azkenean ez doala zinemara Gotzonekin, futbito-partida bat jokatzeko deitu diotela-eta. Hori bai, esan du bi sarreretako bat eman egin diola, bihar goizean bera bakarrik joan dadin, Idoiak gimnasioa dauka-eta. Laburbilduz, sarrera bakarra daukagula. Baina honelakoak niri gertatu behar zaizkit betiiiiiiiiiiiii...


165

835026 _ 0162-0189.qxd

3

27/7/07

13:11

Página 166

UNITATEKO ENTZUMENA

Nere: Bai, Jokin. Hori ez da kasualitatea, hain zara nahasteroa! (Tiiiiiiiiiiiii) Erantzungailua: Seguru nago honezkero niri nahastero esaten hasi zarela. Ondo ezagutzen zaitut. Baina ez da hori. Zorte-kontua da. Bueno, eta gainera oso txarto konpontzen naizela ordenagailuekin. Tresnek urduri jartzen naute. Eta botoi gorri hau? Lehen ez da piztuta egon. Ez da izango mezu luzeagoak grabatu ahal izateko, ezta? Ea, bada… (Tiiiiiiiiiiiii) (Tiiiiiiiiiiiii) Erantzungailua: Ez, dirudienez mezuak mozteko zen. Eta beste zeresanik ez dudanez, oraingoan neuk moztuko dut. (Tiiiiiiiiiiiii) Nere: Hau da marka, Jokinek oraintxe ondu duena! Zortzi mezu, zortzi, ezer ez esateko. Ezin dut sinetsi ere egin. Ulertzen ez dudana da zergatik tematzen den telefonoa erabiltzen ni ez nagoenean, eta zergatik ez didan atea jotzen etxean nagoenean; azken batean, nirearen aurreko etxebizitzan bizi da-eta. (Din-dan, din-dan!) Jokin: Kaixo, Nere. Sar naiteke? Non duzu erantzungailua? Nere: Aupa, Jokin. Baina nora zoaz mailu horrekin, zoro hori!!!

166


835026 _ 0162-0189.qxd

4

27/7/07

13:11

Página 167

UNITATEKO ENTZUMENA

Atez ateko salmenta (Kaleko txirrina entzuten da: txirrrrriiiinn!!!) Ama: Kirmen, txirrina jo dute, begiratu ea nor den. Nik ezin dut, presa handiz nabil-eta. Kirmen: Egun on! Zer nahi duzu? Saltzailea: Aita edo ama etxean al dira? Ama: Nor da? (Barrutik galdezka entzuten da.) Kirmen: Ez dakit, gizon batek zutaz galdetzen du. (Korridorean oin-hotsak entzuten dira.) Ama: Egun on! Zer nahi duzu? Saltzailea: Egun on! Andrea, ez zen zure semea izango, ezta? Ama: Bai. Saltzailea: Jesus! Oso gaztea zara horrelako seme nagusia izateko; mutil jatorra ematen du. ENTZUMEN-TESTUAK

Ama: Eskerrik asko. Saltzailea: Bost minutu besterik ez dizut kenduko. Begira, Irudisorta etxeak produktu berria jarriko du laster salgai, eta aurkezpen txiki bat egiten ari gara jakiteko zer-nolako harrera izango duen produktuak merkatuan. Ama: Ongi da. Baina bost minutu besterik ez dut. (Plastiko- edo paper-hotsa entzuten da.) Saltzailea: Begira, hauxe da Irudisortak sortu duen azken argazki-laukia. Lehen begiratuan, lauki arrunta ematen du. Diseinu arina eta dotorea du, eta ez da bereziki handia. (Etena egiten du.) Ba al duzu beste seme-alabarik? Ama: Bai, beste bi ditut. Saltzailea: Orduan argazki asko izango dituzu. Ama: Halaxe da. Saltzailea: Eta ba al duzu lekurik argazkiak bistan edukitzeko? Ama: Ez, argazki asko ditut jarrita; baina ez daukat berriak jartzeko lekurik, eta zaharrak kentzeak pena handia ematen dit. Saltzailea: Bada, hauxe duzu arazoa konpontzeko produktu bikaina. Argazki-lauki digitalak 100 argazki erakusten ditu, eta ez duzu ordenagailuaren beharrik! Bertan kargatzen dira argazkiak, eta iraupena programatu ondoren zuk jarritako denbora-tartean aldatuko dira irudiak. Gustatzen al zaizu? Ama: Egia esan, oso praktikoa iruditzen zait. Saltzailea: Zeuk esan duzu! Praktikoa, baina hori ez da dena! Nahi izanez gero, data, ordua eta tenperatura erakusten dituen modeloa ere eskura dezakezu. Eta gainera alarma dauka; gaumahaian leku gutxi baduzu, iratzargailu zaharra bota eta argazki-lauki digitala kokatu. Horrela, hiru tresna batean edukiko zenuke. Ezin praktikoagoa, ezta?


167

835026 _ 0162-0189.qxd

4

27/7/07

13:11

Página 168

UNITATEKO ENTZUMENA

Ama: Bada, bai. Saltzailea: Honelakoa erosiko zenuke? Ama: Beharbada, bai. Prezioaren arabera. Garestia al da? Saltzailea: Ez horixe! 120 euro besterik ez!! Ama: Eta noiz egongo da salgai? Saltzailea: Bi hilabete barru. Ama: Argazki-dendetan? Saltzailea: Bai, eta elektronikakoetan, saltoki handietan... (Apalago hitz eginez.) Dena dela, ale gutxi batzuk egin dituzte bezero berezientzat, % 25eko beherapena dutenak; baina bakarra geratzen zait. Ba al duzu interesik? Ama: Baliteke.. Saltzailea: Begira, hemen daukat. Polita, ezta? Ama: Bai, baina prezioa... Saltzailea: Begira, gauza bat egingo dugu, geure artean gera dadila... Azkena denez, beste %10eko deskontua egingo dizut, zer deritzozu? Ama: Aukera ona dela. Saltzailea: Ezin hobea, hau baino merkeagorik ez duzu topatuko! Orain hartzen ez baduzu, damutuko zaizu. Ama: Ongi, hartuko dut. Diru-zorroaren bila noa. Itxaron, mesedez. (Oin-hotsak entzuten dira, korridorean gora eta gero behera.) Tori, hemen duzu. Saltzailea: Eskerrik asko, andrea. Egun ona pasa!

(Atea itxi da eta saltzaileak beste ate bateko txirrina jo du. Auzoko neskatilatxo batek (lau urtekoa-edo) zabaldu du.) Neskatila: Nor zara? Saltzailea: Egun on! Ama edo aita etxean al dira? Aita: Irati, nolatan zabaldu duzu atea! Zer nahi duzu? Saltzailea: Egun on, jauna. Alaba ederra duzu, zure antza dauka; dena den, gaur egun semealabak haztea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula…

(Saltzaileak hizketan jarraitzen du eta gero eta urrunagotik entzuten da, grabazioa eten arte.)

168


835026 _ 0162-0189.qxd

5

27/7/07

13:11

Página 169

UNITATEKO ENTZUMENA

Berriak zuzenean ((Irratsaio baten sintonia entzuten da.) Irrati-esataria (Imanol): Arratsalde on irratiaren beste aldean erne zaudeten guztioi. Baten batek bizkarreko minik bai? Edo aspaldi honetan ohi bezain pozik egon ez? Jarraitu gurekin eta bizipoza berreskuratzeko giltzak emango dizkizuegu. Ez al da horrela, Estitxu? Irrati-esataria (Estitxu): Arratsalde on! Bai, horrela da, barreterapia, hidroterapia, oxigenotaberna… eta abarri buruz hitz egingo dugu hurrengo bi orduetan. Irrati-esataria (Imanol): Ikerketa batzuen arabera, osasuntsu bizitzeko zoriontsua izatea eta kirola egitea ezinbestekoa da. Eta badirudi aspaldi honetan horren inguruko hainbat ekintza egiten ari direla. Irrati-esataria (Estitxu): Hala da. Joan den astean, Bartzelonan besarkada-maratoia antolatu zen, eta mundu osoan arin zabaltzen ari den ekimen bati buruz informatzeko, Monika Epelde dugu gaur kanpoan. Irrati-esataria (Imanol): Kaixo, Monika, zer moduz? Zoriontsu al zabiltza?

ENTZUMEN-TESTUAK

(Kaleko zarataren bat entzuten da.) Kazetaria (Monika): Arratsalde on guztioi. Baaai, zoriontsu nabil. Irrati-esataria (Estitxu): Monika. Non zaude eta zertan ari zara? Kazetaria (Monika): Buenos Aires hiriko planetarioaren aurrean nago, eta oraingoz zain. Apurka-apurka hurbiltzen ari da jendea burkoa eskuan, eta disimuluan belarretan eseri edo etzaten dira. Badira hemen anbulantzia batzuk, suhiltzaileak eta kazetari asko. Irrati-esataria (Estitxu): Zenbat pertsona espero da agertzea? Kazetaria (Monika): Bada, San Valentin egunean, San Francisco hirian 2.000 pertsona elkartu ziren. Eta gaur hori gainditzea eta errekorra haustea espero da. Hemen honezkero, 1.800 bat pertsona egongo dira. Ez dakit lortuko duten; hala ere, oraindik minutu batzuk falta dira hasteko. Irrati-esataria (Imanol): Monika, azaldu zertarako elkartuko den horrenbeste jende, eta burkoarekin, gainera! Kazetaria (Monika): Asmoa da burko-gerra egitea. Deia burko-borrokalarien elkarte baten blog-etik egin zen orain astebete Internet bidez. Irrati-esataria (Estitxu): Baina, nola? Elkartea dago, ala? (Inguruko jendearen zarata handiagoa da eta Monikak ozenago hitz egin behar du.) Kazetaria (Monika): Bai, elkarteak eta arauak ere bai. Zazpi arau: Lehena: senideak eta lagunak gonbidatzea. Bigarrena: burkoa eramatea. Hirugarrena: burkorik ez daukanarekin borrokarik ez egitea. Laugarrena: debekatuta dago barruan objektu gogorrak edo kremailerak edo botoiak dituzten burkoak erabiltzea.


169

835026 _ 0162-0189.qxd

5

27/7/07

13:11

Página 170

UNITATEKO ENTZUMENA

Bosgarrena: kolpe gogorrik ez da jo behar, jolasa da-eta. Seigarrena: betaurrekoak dituenak erantzi egin beharko ditu. Eta azkena: Gerra, seinalea ematen denean, hasiko da. (Megafono-hotsa off-en: Adiiii, aurrera!!!) Irrati-esataria (Imanol): Zer izan da hori? Kazetaria (Monika): Hasi da! (Oihuka hitz egin behar du.) (Jendea barreka eta oihuka… Burko-kolpeak ere entzuten dira.) Jendea elkar jotzen ari da burkoekin; batzuk lasterka beste batzuen atzean; jendea barreka eta saltoka ondokoa jotzen burkoarekin. Hara! Emaztegai-arropekin jantzitako bat dago, eta beste bat, zaldiz mozorrotuta. Jendeak: Zaldia, jo zaldia! Kazetaria (Monika): Atentzioa ematen dutenak kolpe gehien jasotzen ari dira. Burko batzuk apurtu egin dira, eta lumak zerutik erortzen ari dira parte-hartzaileen gainean. Ondoan ditudan poliziakide batzuen esanetan, une honetan 3.000 pertsona inguru parte hartzen ari dira burkogerra honetan. Jendeak: Jo kazetariak!!! Kazetaria (Monika): Ai (Barreka. Monikak kolpea jaso du.), kolpea jaso dut. Kazetariengana etorri dira borrokalari batzuk-eta. Badirudi orain gure txanda dela. Ei! (Berriro kolpea.), bigarrena; utzi egin beharko zaituztet, ezin dut baldintza hauetan lanean jarraitu, konexioa itzultzen dizuet. Arratsalde on! Argentinatik. (Apur bat baxuago entzuten da Monikaren ahotsa.) Ekarri burko hori! Tori zu, kar-kar-kar! (Beste bati kolpea jotzen.) Irrati-esataria (Estitxu): Eskerrik asko, Monika, eta ondo pasa! Irrati-esataria (Imanol): Bai, horixe. Estitxu badakizu zer? Jakin dut datorren astean ur-pistolen gerra antolatuta dagoela eta nik... (Musika entzuten da Imanolen hitzak ia zapaltzen, gero eta ozenago entzuten da.)

170


835026 _ 0162-0189.qxd

6

27/7/07

13:11

Página 171

UNITATEKO ENTZUMENA

Birziklatzea beharrezkoa da! (Aita eta alaba kalean zehar doaz, eta kaleko zaratak entzuten dira.) Aita: Ainara, hemen ondoan dut batzarra; beraz, entrenamendutik irteten zarenerako, hemen egongo naiz. Eta nahi baduzu, eskatu dizkidazun CDak erostera joango gara. (Aita makurtzen da eta lurrean dagoen pila zahar bat jasotzen du.) Ainara: Zer ari zara, aita? Dirurik edo ikusi al duzu lurrean? Aita: Ez, baten batek lurrera bota duen pila zahar hau jaso dut. Ainara: (Barre egiten du.) Zu bai zu, herriko pertsonarik ekologikoenarentzako saria irabazi nahi duzu, ala? Begira, hor duzu paperontzia; bota eta kito! Aita: Nolatan paperontzira? Ainara: Sakelan gorde behar al duzu edukiontzi egokia topatu arte? Zu zaren despistatuarekin urtebete eman dezake pilak zure sakelan, eta ateratzen duzunerako, pilakumeak ere edukiko ditu!

ENTZUMEN-TESTUAK

Aita: Ainara, txiste gutxiago! Ba al dakizu zerez eginda dauden pila hauek? Bada, merkurioa, beruna, kadmioa eta metal azidoak dituzte. Eta ba al dakizu zenbat litro ur kutsa dezakeen pila bakar batek? Ainara: Egia esan, ez. Badaaa... 100 litro? Aita: Ez, honelako pila alkalino batek 175.000 litro ur kutsa ditzake, pertsona batek bere bizitza osoan edango lukeen baino askoz gehiago. Eta botoi-pila bakar batek 600.000 litro pozoi ditzake. Ainara: Ufa! Txikiak bezain arriskutsuak dira. Aita: Oso. Munduko Osasun Erakundearen arabera, zaborretara botatzen ditugun pilen kanpoko babesa higatzean, barruko pozoia askatu, eta ura eta airea kutsatzen dira. Arrainak ere kutsatu egiten dira, eta haiei zuzenean kalterik egiten ez dieten arren, odol beroko animaliek, gizakiok barne, arrainak jaten ditugunean, gaixotu egiten gara. Epe luzean merkurioak kalte egiten du burmuineko zuntzetan eta nerbio-sisteman. Ainara: Bale, bale. Arrazoi osoa duzu. Ekarri zorioneko pila hori. Ondoko kaleko argazkidendan pilak biltzen dituzte, eta neuk eramango dut. A!, beste gauza bat: CDak erostera joaten garenean ere, pila berrerabilgarriak eta kargagailua eros ditzakegu. Aita: Ongi da. Gero arte, laztana. Ainara: Agur, ecologicman.


171

835026 _ 0162-0189.qxd

7

27/7/07

13:11

Página 172

UNITATEKO ENTZUMENA

Mahai-ingurua (Irratsaio baten sintonia entzuten da.) Irrati-esataria (mutila): Gau on, entzuleok, Bazen garaia saioa hastera doa! Joan den astean aurreratu nizuenez, erregai berriei buruz mintzatuko gara; eta horretarako, auto-enpresetako elkarteko zuzendaria dugu gurekin, Bixente Arteaga, gau on! Bixente: Gau on guztioi! Irrati-esataria: Euskal Herriko nekazarien ordezkaria ere gonbidatu dugu, Julene Gabika, ongi etorri! Julene: Eskerrik asko. Irrati-esataria: Eta mahai-ingurua osatzeko, Garbiro talde ekologistako burua ekarri dugu gure artera, Zorione Garai, gau on zuri ere. Zorione: Gau on eta eskerrik asko. Irrati-esataria: Milurtekoaren hasieran, zientzialariek iragarri zuten erregai-erreserbak 50 urteren buruan amaituko zirela; orain gutxi jakin dugu auto kopurua areagotzen ari den martxan litekeena dela pentsatu baino askoz lehenago amaitzea petrolioa. Horrek mundu-mailako krisi larria eragingo luke. Zer konponbide du arazo horrek? Ala ez du? Julene: Bai, badu. Erregai berri eta ekologikoak orain urte batzuk sortu eta erabiltzen ari dira. Erregaiok laborantzako produktu eta hondakinetatik lortutako likidoak dira, eta auto guztietarako balio dute. Gasolinaren ordez, bioetanola erabiltzen da; eta dieselaren ordez, biodiesela. Bixente: Hala da, baina gasolina-zerbitzugune gehienetan ez dago erregai horiek lortzerik. Hori, batetik; eta bestetik, ezin dira %100ean erabili. Hau da, motorra erregai berriekin ibiltzeko bereziki prestaturik ez badago, ezin da erabili. Zorione: Egia da, baina hor dago auto-enpresen erronka. Auto berriei motor egokiak jarri behar dizkiete... Bixente: Bai, motorrak egokitu behar dira, baina erabiltzailearen sakelarako nahiko kaltegarria izango da, motorrak egokitzeak autoaren prezioa garestituko baitu eta, gainera, erregai berrien salneurria askoz garestiagoa da… (Aldi berean hitz egiten dute Julenek eta Zorionek.) Julene: Ez, jauna! Salneurria… Zorione: Hori guztion artean hartu… (Irrati-esatariak eten egin du haien jarduna, Juleneri hitza emateko.) Irrati-esataria: Banan-banan. Lehenengo, Julene. Julene: Erregaiok litroko 20 eta 30 zentimo merkeagoak dira. Irrati-esataria: Bai, Bixente… Bixente: Bai, litroko; baina erregai berri horiekin dabiltzan autoek gehiago kontsumitzen dute. Beraz, erabiltzaileek sakelan asko nabarituko dute. Julene: Egia da, auto berri horiek gehiago kontsumitzen dute; baina nik uste gehienok gustura ordainduko dugula alde hori, ingurumenari mesede handia egiten baitiogu.

172


835026 _ 0162-0189.qxd

13:11

Página 173

UNITATEKO ENTZUMENA

Bixente: Ez dut uste mesede handia egingo zaionik. Erregai horiek garbiak dira; baina litro gehiago kontsumitzen badituzte, kutsadura azkenean berbera izango... Zorione: Ez, erregai garbiak biodegradagarriak eta berriztagarriak dira, ez dira toxikoak; beraz, ez dute ura kutsatzen eta berotegi-efektuko gasen %40-80 gutxiago botatzen dute. Horrenbestez, euri azidoa ere gutxitu egiten da. Bixente: Hala ere, biodieselek eta bioetanolek, petroliotik lortutako erregaiak direnez, CO2 -a botatzen dute airera. Zorione: Bai, baina ez da gauza bera; adibidea jarriko dizut. Badira, kolesterol ona eta txarra, ezta? Bada, hemen ere berdin gertatzen da. Gasolinak botatzen duen CO2 -a oso kutsagarria eta kaltegarria da. Erregai berriek botatzen dutena, ordea, ez; landarez eginda daudenez, landare horiek haztean xurgatu duten CO2 -a besterik ez da botatzen erregai horiek erabiltzean. (Atzetik programaren sintonia entzuten da berriro.) Irrati-esataria: Tira, honenbestez denbora joan zaigu. Eskerrik asko, Zorione, Bixente eta Julene. Hurrengo batean berriro elkartuko gara jakiteko nola doazen erregai berri horiek. Eta zuoi, datorren asterako gonbita egiten dizuet, hemen, Bazen garaian; ez huts egin. Adio. (Musika ozenago entzuten da.) ENTZUMEN-TESTUAK

7

27/7/07


173

835026 _ 0162-0189.qxd

8

27/7/07

13:11

Página 174

UNITATEKO ENTZUMENA

Mendian ibiltzeko jarraibideak (DBH 1-eko gela batean sartu dira maisua eta Gorago mendi-elkarteko arduraduna.) Maisua: Egun on guztioi! Gaur, Eneritz Galparsoro Gorago mendi-elkartetik etorri da gure artera, eta mendian seguru ibiltzeko zer egin behar dugun azalduko digu. Eneritz: Kaixo, Koldok esan duen bezala, Eneritz naiz eta mendian ezbeharrik izanez gero zer egin behar duzuen azaltzera etorri natzaizue. Baina ez dizuet hitzaldirik botako. Zuek galdetu interesatzen zaizuena, eta nik erantzun egingo dizuet. Ongi? Oihana (ikaslea): Eneritz, zein da mendian ibiltzeko araurik garrantzitsuena? Eneritz: Garrantzitsuena arriskurik ez hartzea da; zuhurrak izan behar dugu. Pentsatu onena dela lehen laguntzak erabili behar ez izatea. Ez zaitezte mendira bakarrik joan, eraman beti aldean telefonoa, eta arazorik izanez gero, deitu 112ra. Telefonorik ez badaramazue, azaldu etxekoei edo lagunen bati nora joango zareten eta nondik. Unai: Zer eraman behar da botika-kutxan? Eneritz: Bada, gauza gutxi batzuk, pisu askorik ez dutenak, eta poltsa irazgaitz baten barruan, hau bezalakoa. (Plastiko-hotsa entzuten da.) Komeni da poltsatxoa gerrikoan loturik edo bizkarzorroan eskura eramatea. Eta barruan (Hasten da barrutik gauzak ateratzen eta mahai gainean jartzen ditu; horren hotsak entzuten dira.): loturak, esparatrapua, ur oxigenatua, lotura itsaskorrak, iodoa, artaziak, matxardak eta sendagai arruntak, batez ere. Leire: Nik jakin nahi dut zer egin behar den istripurik izanez gero. Eneritz: Bada, istripuak era askotakoak izan daitezke. Baina, orokorrean, lasai egon behar dugu, bai istripua izan duenak, baita besteek ere. Zauritua arriskugunetik kanpora eraman eta, beharrezkoa bada, salbamendu-neurriak aplikatu; hau da, eutsi bihotz-jardunari eta arnasketari, eta ez eman edatekorik. Odoljariorik badago, eten; eta hezur apurturik egonez gero, hezur hori immobilizatu. Bittor: Nola eteten da odoljarioa? Ez al du medikuak egin behar? Eneritz: Bai, onena horixe da, baina medikuak ez dira bizkar-zorroan erraz sartzen. (Barreak.) Medikurik ezean, geuk egin beharko dugu, eta ahalik arinena, zeren odoljarioak heriotza eragin dezake. Boluntario bat behar dut. Nor aterako da? Bittor: Ni. Eneritz: Etzan hemen, mahai gainean. Ongi. Demagun hankan egin duzula zauria. Zerbait solidoa eta laua behar dut; adibidez, pizgailua edo iparrorratza. Gaza batzuk pilatuko ditut, eta objektua gainean jarri. Ondoren, zauriaren gainean jarriko ditut indar eginez, eta amaitzeko, lotura egin behar da. Garrantzitsua da zauritutako hanka goratuta edukitzea ere. Josu: Ez du zaila ematen! Eneritz, eta animalia batek hozkatzen edo ziztatzen bazaitu? Eneritz: Intsektuen kasuan, eztena atera, xaboiz igurtzi eta alkoholean bustitako konpresa hotza jarri behar da. Animalia batek hozka eginez gero, zauria ur oxigenatuz eta iodoz garbitu behar da, eta gero medikuarenera joan. Ainara: Eta izozterik gertatuz gero? Eneritz: Onena da izoztutako gunea babestea eta berotzea, eta masaje arina eta iraunkorra ematea.

174


835026 _ 0162-0189.qxd

13:11

Página 175

UNITATEKO ENTZUMENA

Amets: Eta ez al dago kre… (TXIRRRRRRRRRIIIIIIINN!!! Txirrinak jo du eta eskola amaitu da.) Maisua: Tira, ordua amaitu da. Eskerrik asko, Eneritz; hurrengora arte. Eneritz: Bai zuei, eta ez ahaztu mendian beti kontu handiz ibili behar dugula! Aguur! Ikasleak: Aguur! Gero arte!

ENTZUMEN-TESTUAK

8

27/7/07


175

835026 _ 0162-0189.qxd

9

27/7/07

13:11

Página 176

UNITATEKO ENTZUMENA

Loaren onurak (Kas-kas-kas entzuten da, eta hurrena zabaldu den atearen hotsa.) Andereñoa: Egun on! Bazen garaia! Atzera ere berandu; Aitor, ez zara inoiz lehen orduan goiz heltzen. Aitor: Barkatu, baina arrazoi ona eduki dut. Andereñoa: Zer arrazoi? Gaur gaia azaldu behar duzula eta ez duzula prestatu? Aitor: Ez, bada; ondo-ondo prestatuta ekarri dut. Andereñoa: Ederto; aurrera bada, irten arbelera eta bota zure hitzaldia. Gogoratu hiru minutu dituzula, ez gehiago eta ez gutxiago. Aitor: Banoa. Nik loaren onurei buruz hitz egingo dut. (Paper-hotsa entzuten da, eta eztarria garbitzearena.) IZENBURUA: LOAK SORMENA AREAGOTZEN DU. Loa burmuinak eragiten du, loak mesede egiten dio-eta. Lo gaudenean, gure burmuinak lanean jarraitzen du, oroimena hobetu egiten da eta ideia bikainak ere izan ditzakegu. Alemaniako Lübeck-eko Unibertsitatean, zenbait ikerketa egin dituzte. Adibidez, boluntario talde bati elektrodoak jarri zizkioten buruan, eta lokartu zirenean elektrizitate deskarga txiki eta ia hautemanezinak eman zizkieten. Boluntarioak lo megasakonean sartu ziren eta, bitarte horretan, neuronek kontaktu berriak sortu zituzten, beharrezkoak ez zituztenak baztertuz. Horren ondorioz, esnatu ondoren egin zituzten testetan asko hobetu zituzten emaitzak. Azken urteetan egin diren beste esperimentu batzuek erakusten dute lo gauden bitartean burmuinak egunean gertatutako guztiaren berrikusketa egiten duela. Orduan, oroimenak datuak gordetzen ditu, aurretik zituen datu zaharrekin informazio-sare berriak osatzen ditu, eta horrela etorkizunerako prestatzen da. Zenbat orduz egin behar dugu lo? Komeni da gutxienez egunero zazpi-zortzi orduz lo egitea. Ez du balio aste barruan gutxiago egitea eta asteburuan errekuperatzen saiatzea, ezin baita errekuperatu. Lo gutxi egiten duenak ez die bere burmuinari eta oroimenari mesederik egiten. Bestalde, lo gehiegi egiten dutenek ere ez, baina azken horiek Goethe edota Einstein lotien eskutik joan daitezke. Amaitzeko, lo gaudenean ideiarik onenak sortzen badira, zalantzarik gabe burkoa jenioaren lagunik onena da. Aitor: Amaitu dut. Horra hor nire arrazoia berandu heltzeko, jenioek lo egin behar dugu-eta. Andereñoa: Oso ondo, Aitor; oso interesgarria izan da. Gauzatxo bat besterik ez. Nire jenioarekin arazoak izan nahi ez badituzu, gaur bertan hasi ordu-erdi lehenago oheratzen. Horrela, behar dituzun orduak emango dituzu lo, eta garaiz helduko zara eskolara.

176


835026 _ 0162-0189.qxd

10

27/7/07

13:11

Página 177

UNITATEKO ENTZUMENA

Elkarrizketa Masaru Emotori Kazetaria: Uda dator, eta hondartzan eta uretan sartuta ezin hobeto pasatzeko ahaleginak egingo ditugu. Baina kontuz; ingurunea, hondartza eta, batez ere, ura errespetatu behar ditugu-eta. Zergatik diodan hori? Bada, japoniar ikertzaile baten arabera ura oso sentikorra delako. Ikertzaile horrek, Masaru Emoto du izena, Yokohaman, Japonen, jaio zen eta Ordezko Medikuntzan lizentziaduna da. Azken urteotan, ur molekulen egitura aztertzen jardun du, eta oso gauza interesgarriak aurkitu ditu… Baina hori guztia berak kontatuko digu, gurekin dago-eta! Ongi etorri, Emoto jauna. Masaru Emoto: Konnichiwa, kaixo. Kazetaria: Hasteko, kontatuko al diguzu zertan datzan zure ikerketa?

ENTZUMEN-TESTUAK

Masaru Emoto: Erraza da, 1994an hasi zen dena. Urte hartan, ur garbiko iturri bateko ura hartu nuen, tanta batzuk izoztu nituen eta mikroskopio elektronikoan aztertuta elur-maluten antzeko hexagono ederrak agertu ziren. Gero, ibai kutsatu bateko ura hartu nuen, eta gauza bera egin ondoren, mikroskopioan forma desitxuratuak agertu ziren. Kazetaria: Beraz, inguruak eragina du urarengan, ezta? Masaru Emoto: Ez hori bakarrik, sentimenduek ere eragin zuzena dute urarengan. Kazetaria: Nola izan liteke hori? Masaru Emoto: Begira, ur-kristalak formaz aldatzen dira mezu, ahots, sentimendu, musika eta beste gauza batzuen eraginez. Iturri bateko ura hartu nuen eta erresonantzia magnetiko bidezko argazki-kameraz atera nituen argazkiak, eta ikusi nuen kristalek itxura irregularra zutela. Ondoren, urari maitasun-otoi bat irakurri nion eta argazkiak egin nituen berriro. Emaitza harrigarria izan zen: ur-kristalak itxuraz aldatu ziren, hexagono perfektua osatuz. Kazetaria: Harrigarria da. Masaru: Eta ez hori bakarrik, ur-kristal horiei zirrara ezkorrak transmititu nizkien ondoren, eta itxuraz aldatu ziren berriro, eta kolorea ere aldatzen hasi zen. Kazetaria: Hori guztia, zure liburuan, Uraren mezuak izenekoan, azaltzen duzu, ehunka argazki ederrez lagunduta. Bertan kontatzen duzu mendiko iturri eta erreketatik hartutako urak egitura ederrak dituela; eta ur kutsatu edo geldiak, ordea, ez. Baina besterik zer ikasi duzu urari buruz? Masaru: Bada, ur molekulek hainbat erreakzio dituztela musikaren aurrean. Musika klasikoa jarri nuenean, forma simetrikoa hartu zuten kristalek, eta «eskerrik asko» esaten nuenean ere bai. Baina heavy metala jarri nuenean, guztiz desitxuratu ziren. Kazetaria: Eta usainen aurrean erreakziorik ba al du urak? Masaru: Badu, bai; ura lore-olio usaintsuz tratatu nuenean, ur-kristalek lore horien itxura hartu zuten; dirudienez, urak lore horien informazioa hartu zuen. Kazetaria: Horrela azalduko genuke sentimenduek guregan duten eragina; ur tanta batean horrelako aldaketa sorrarazten badute, nolakoa izango da guregan, giza gorputzaren % 90 ura da-eta!


177

835026 _ 0162-0189.qxd

1

27/7/07

13:11

Página 178

BERRIKUSKETAKO ENTZUMENA

Palestina hotela Kamera hartu eta gobernuaren mende zegoen gasolina-zerbitzugune batera joan ginen, hain merkea zen petrolioari buruzko erreportajea egitera. Lau plano atera genituelako, ondoko bulego batean azalpenak eman behar izan genituen. Onartu beharra daukat, hala ere, sekula jasan dudan atxiloketa atseginena izan zela, arabiarrek ia beti egiten diotelako harrera ona atzerritarrari. Te gozo bat hartuz eman genizkion azalpenak zerbitzugunearen segurtasuna zeraman funtzionarioari. Hark esan zigunez, erabat debekatua genuen kazetari atzerritarrok petrolioarekin zerikusia zuten guneetan irudiak hartzea, interes nazionaleko eremua zirelako, eta pentsatzen zutelako estatubatuarrek irudiak erabiliko zituztela gero leku haiek bonbardatzeko. Hori zen aitzakia; tira, harrigarri samarra sateliteen garai honetan, baina…

JOSEBA IRIONDO Palestina hotela (moldatua)

178


835026 _ 0162-0189.qxd

2

27/7/07

13:11

Página 179


Aitonaren istripua (Aritz eta Ane telefonoz ari dira.) Aritz: Ane, egun on, Aritz naiz. Ane: Egun on, bai. Aritz: Zer, joango al gara gero portura? Ane: Ez, Aritz, gaur ezinezkoa dut. Aritz: Ez? Zergatik, bada? Ane: Ez duzu gogoratzen esan nizula aitona ospitalean dugula, ala? Aritz: Bai, zerbait, bai…

ENTZUMEN-TESTUAK

Ane: Zerbait?! Ez didazu kasurik egiten hitz egiten dudanean, ala? Esan nizun, bada! Joan den astelehenean aitonari, etxean bakarrik zegoela, bururatu zitzaion armairu gainean dauden tramankulu guztiak garbitzea. Eta goraino ondo heltzen ez zenez, sukaldeko aulkitxoa hartu eta egongelara joan zen. Armairu aurrean jarri, igo eta, antza, aitonak daukan pisuagatik apurtu egin zen aulkitxoa. Aritz: Asko pisatzen du, ala? Ane: 90 kilo, gutxi gorabehera. Aritz: Mekatxis, hori da gizon puska, hori! Eta zer gertatu zitzaion? Ane: Bada, aldaka apurtu zitzaion, eta gainera, gizajoa lurrean etzanda bakarrik egon zen aita agertu arte. Aritz: Oso berandu heldu zen aita, ala? Ane: Ez, betiko orduan; 9 eta erdietan; baina aitona 8etan erori omen zen. Aritz: Bai, gizajoa, baina zergatik ezin zara etorri? Ane: Zergatik izango da, bada? Ospitalera joan behar dudalako, esan dizut lehen! Aritz: Ongi, ongi. Beraz, hurrengoan joango gara portura. Ane: Bai, hurrengoan izan beharko du! Aritz: Agur eta zaindu aitona!


179

835026 _ 0162-0189.qxd

3

27/7/07

13:11

Página 180


Bi belarri, entzuteko (Telefono-dei baten hotsa entzuten da eta, ondoren, erantzungailuaren ahotsa.) Erantzungailua: Kaixo, 68745 zenbakira deitu duzu; une honetan ezin dizut entzun; baina, nahi baduzu, utzi mezua seinalea entzun ondoren. (Piiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii.) Juankar: Egun on, Luis, pentsatzen dut oraindik ohean egongo zarela. Tira, bada, deitzen dizut esateko plan-aldaketa dagoela, eta Castrora joan beharrean, Donostiara goazela. Entzuten duzunean, deitu eta plana zehaztuko dugu. Bueno, gero arte! Aintzane: Zer? Hartu dizu? Juankar: Ez, ohean egongo zen, lotan; badakizu nolakoa den. Aintzane: Bai, jakingo ez dut, bada! Nire neba da-eta. Juankar: Ea, bada, joango gara orduan? Aintzane: Bai, goazen, hemen ez dugu ezer egiten eta. Handik ordubetera, Donostian: Aintzane: Ailegatu gara, orain komeriak aparkatzeko; Amaran, agian. Juankar: Amaran? Hori oso urrun dago alde zaharretik, gehiago hurbilduko gara. Aintzane: Baina ez duzu lekurik aurkituko! Juankar: Nola ez? Bilbotarrok nahi dugun lekuan aparkatzen dugu. Aintzane: Eta Donostiako udaltzainek nahi duten autoari jartzen diote isuna. Abisatzen dizut, nik ez dut ordainduko. Juankar: Zekena halakoa! (Sakelako telefonoaren hotsa entzuten da.) Juankar: Hara, Luis da. Hartu zeuk, ni gidatzen nago-eta. Aintzane: Egun on, loti eder hori! Zer moduz? ... Aintzane: Zeeeeeeeer? Non zaudela? Juankar: Non dago? Castron? ... Aintzane: Bai, bueltak eta bueltak ematen dabilela, eta aurkitu ez gaituenez, deitu egin digu. Juankar: Jarri bozgorailuan, entzungo dit horrek. Aizu, non zaude, bada? Luis: Castron. Hemen ginen elkartzekoak, ezta? Juankar: Bai, baina orain dela ordubete edo gehiago deitu dizut esateko Donostiara gentozela. Luis: Niri? Bai zera, niri ez didazue deitu. Juankar: Entzun dituzu ahots-mezuak? Luis: Ez, badakizu normalean ez ditudala entzuten. Juankar: Bada, hurrengo baterako, entzun. Hor konpon eta ondo ibili Castron.

180


835026 _ 0162-0189.qxd

4

31/7/07

14:44

Página 181


Gonbita Senarra etxera heldu, atea itxi, eta emaztearekin hasi da berbetan. –Begira, Ana, zer aurkitu dudan postontzian. –Zer, propaganda betiko moduan, ezta? –Bueno, bai eta ez. Hara, datorren astean, asteazkenean, larruzko berokien aurkezpena egongo da Txintxorta hotelean, eta bertaratzeagatik soilik, 3 botila ardo emango dituzte. –Bai zera, hilero gauza bera zurekin, baina noiz demontre konbentzituko zara horiek trikimailuak baino ez direla zu bezalako inozoak engainatzeko? –Baina hau ez, begira zer dioen: «Datorren asteazkenean, Txintxorta hotelean egingo dugun aurkezpen-saiora gonbidatu nahi zaitugu, betiere emaztearekin etorriz gero. Etortzeagatik, eta inolako konpromisorik gabe, honako oparia eramango duzu», eta begira zer-nolako bitxia ematen duten. –Bada, zeuk ikusi norekin zoazen, ni ez naiz joango eta. –Baina… ENTZUMEN-TESTUAK

–Ez baina, eta ez baina ondo; ez noa eta kito. –Bueno… Handik astebetera: –Jakin liteke non egon zaren hain berandu etortzeko? –Larruzko berokien aurkezpenean. –Zer? Joan zara azkenean? –Bai, horixe! –Eta norekin? Emaztearekin joan behar zen. –Zure ahizparekin. Ez dizu ezer esan, ala? –Ez, eta zer? Nork zeukan arrazoia, zeuk ala neuk? –Biok, nolabait esateko. –Nola biok? –Ez zieten ematen guztiei. –Ikusten? –Zozketa egiten zuten. –Eta, nori eta zuri tokatu behar, ezta? –Bada, bai. –Non dago? –Zure ahizpak eraman du. Zuk ez zenuen etorri nahi izan, gogoratzen?


181

835026 _ 0162-0189.qxd

5

27/7/07

13:11

Página 182


Tortilla airean Irrati-esataria: Egun on, eta ongi etorri zeure irratira. Lehenengo eta behin, zorionak eman behar dizkizugu; bai, zuri. Eta galdetuko diozu zeure buruari: «Baina zergatik?». Zergatik izango da, bada, oso argia zarelako; bai, zu, gure diala aurkitu duzu-eta: 97.7. Hainbat gauza ditugu beti bezala hurrengo orduan asper ez zaitezen, baina nonbaitetik hasi behar eta gure herria aztoratu duen munduko txapelketa horren berri eman behar dugu. Denok dakizue, gaur 12etan hasi dela munduko patata-tortilla txapelketa, eta honezkero herriko kaleak usain izugarri gozoaz beterik egongo dira. Baina horren guztiaren berri emateko, Mertxerekin hitz egingo dugu, kalean dabil-eta. –Egun on, Mertxe. (Denbora-tarte bat eta ahoa beterik erantzuten du Mertxek.) Mertxe: Egun on bai, Koro. Koro: On egin. Mertxe: Barkatu, baina parte-hartzaile batekin ari ginen hitz egiten, eta ekinaren ekinez etsi behar izan dut. Koro: Imajinatzen dut nolako suplizioa ari zaren pasatzen. Bueno, bada, esaguzu nolako giroa dagoen hortik. Mertxe: Herriko plazan gaude eta ezin duzu imajinatu ere egin nolako giroa dagoen: txistulariak, trikitixak, txalaparta, Tiroletik etorritako juglare antzeko batzuk ere ari dira jo ta fuego. Ia ez dago ibiltzerik, eta dagoen zaratarekin oso txarto entzuten dizut… Koro: Bai, lehen konturatu gara, bai. Mertxe: Ez dakit zer esan duzun, baina aurrera jarraituko dut. (Kar-kar-kar!) Esaten ari nintzen giro izugarria dagoela. Gure ondoan dugu, ziurrenik, parte-hartzailerik gazteenetako bat. Araitz du izena, eta 11 urte baino ez ditu. Egun on, Araitz. Araitz: Egun on. Mertxe: Esan, Araitz, zer dela-eta apuntatu zinen txapelketan parte hartzeko? Araitz: Etxean askotan ikusi dudalako nola egiten den tortilla. Mertxe: Eta nola egiten duzu zuk patata-tortilla bat? Araitz: Erraza da. Lehenengo, arrautzak irabiatu behar dira, gero tipula-zaporeko rufles pakete bat edo bi ireki eta arrautzei bota; hori ondo nahasi, zartagina sutan jarri eta bero dagoenean nahasketa bota; hiruzpalau minutu pasatuta, tortilla gorantz bota behar da gogoz, airean buelta eman dezan; beste hiruzpalau minutu eduki, eta listo. Koro: Hori da hori modernitatea, Mertxe! Eta nolako itxura dauka tortilla horrek? Mertxe: Hara, huraxe ari nintzen probatzen zuzenean sartu naizenean, eta aitortu behar dut oso gozo zegoela, dena jateko moduan. Zer, bazenekien horrelako tortillarik zegoenik? Koro: Egia esan, ez; baina gaur bertan egingo dut bat etxera ailegatutakoan. Besterik, Mertxe? Mertxe: Oraingoz, ez; geroago sari-banaketan izango gara. Koro: Oso ondo, Mertxe; eta kontuz ibili tortilla moderno horiekin, agur. Mertxe: Bai, lasai, gero arte.

182


835026 _ 0162-0189.qxd

6

27/7/07

13:11

Página 183


Mendiko sermoia Osaba: Ikusten duzu hor aurrean dagoen mendia? Iloba: Bai, zein da? Osaba: Hori Anboto da; eta eskuinetara dagoena, Udalaitz; eta atzean dagoena, Aizkorri; eta… Iloba: Nahikoa da, osaba! Ez zara gose, ala? Osaba: Bai, jakina, zer ekarri duzu jateko? Iloba: Itxaron, mandarina batzuk, txokolatea, Coca-Cola… Osaba: Baina hori da jateko ganora, ala? Mendira tortilla, txorizoa, ogia eta halakoak eraman behar dira; begira zer ekarri dudan nik: patata-tortilla, urdaiazpikoa, laranja bat eta ardo pixka bat. Ia bada, on egin, malandrin! Iloba: Osaba, ez duzu hori botako, ezta? Osaba: Bota? Zer? Iloba: Urdaiazpikoaren plastikoa. ENTZUMEN-TESTUAK

Osaba: Hara bestea! Eta zergatik ez? Iloba: Bada, plastikoak desagertzeko gutxienez 10 urte behar dituelako. Osaba: Greenpeace-koa zara, ala? Eta sermoia bota behar didazu orain? Iloba: Bada, eman behar badizut, emango dizut. Hara zer irakurri nuen Interneten lehengo batean: laranja- edo banana- azalek desagertzeko bi urte baino gehiago behar dituzte; zigarroen iragazkiek, 1 eta 5 urte bitartean; artilezko galtzerdiek, berdin; plastikozko poltsek, 10-20 urte; argazki-filmak gordetzekoek 20-30 urte; latek, 50 urte; aluminiozkoak badira, 500 urte; eta beirazko botilek, 1.000 urte. Osaba: Eta matraka horrekin zer esan nahi didazu, zarama etxera eraman behar dugula, ala? Iloba: Bai, horixe. Ziur ez zaizula gustatzen Anboto, Udalaitz, Aizkorri… zikin ikustea, ezta? Osaba: Ez, jakina; baina nik ez dut agerian uzten, nik ezkutatu egiten dut. Iloba: Baina hori ez da nahikoa! Etxera eraman behar dugu, eta han zaborretara bota… Osaba: Tira, bada! Goazen; gosea kendu didazu-eta.


183

835026 _ 0162-0189.qxd

7

27/7/07

13:11

Página 184


Sakelako telefonoa eskolan Moderatzailea: Arratsalde on guztioi. Gaur, maiatzak 8, gure mahai honetan lau gonbidatu ditugu, eskoletan irakasleak gehien molestatzen dituzten arazoetako bat aztertzeko, gero eta ohikoago bihurtzen ari dena: eskola baten erdian irakasleak azalpenak ematen dituen bitartean adibidez Mikel Urdangarinen abesti bat entzuten da, bat-batean; irakasleak buelta eman eta hara non 10 urteko neska edo mutil bat lasai-lasai telefonoz ari den hizketan... Baina gaiari ekin baino lehen, gonbidatuak aurkeztuko ditugu: gurasoen aldetik, Juan Ramon eta Mari Carmen; eta irakasleen aldetik, Edurne eta Sabin. Norbaitengandik hastearren, Edurne, izan al duzu inoiz horrelakorik eskolan? Edurne: Arratsalde on, bai; nola ez, nork ez du izan horrelakorik? Behin gogoratzen dut ostiral arratsaldea zela eta Bisbalen abesti bat... baina gogor, e? Ikasle guztiak barreka... Neskak telefonoa hartu zuen eta oso trankil esan zion amari zer nahi zuen askaltzeko. Mari Carmen: Beste gauza baterako izango zen. Moderatzailea: Barkatu, Mari Carmen. Banan-banan hitz egingo dugu; bestela, ez digute ezer ulertuko entzuleek. Eta zer egin zenuen, Edurne? Edurne: Sakelakoa kendu nion, eta esan nion berreskuratzekotan gurasoek etorri beharko zutela. Eta gurasoak etorri bai, etorri ziren, baina telefonoa eskatzeko, ez barkamena eskatzeko. Moderatzailea: Mari Carmen. Mari Carmen: Tira, bada, hori benetan gertatu bazen, arrazoia eman behar zaio; baina, hala ere, nahiko nuke entzun zer esaten duten gurasoek; izan ere, denok dakigu zerbait aldeztu nahi dugunean gauzak neurri batean aldatzen ditugula... Moderatzailea: Juan Ramon, arratsalde on, zer esan behar duzu gai honi buruz? Juan Ramon: Arratsalde on, bai. Lehenik eta behin, uste dut aztertu behar dela zertarako behar duen hamar urteko neska edo mutil batek sakelakoa; nire seme-alaben kasuan argi daukat: emazteak eta biok etxetik kanpo lan egiten dugu eta oso lan-jardunaldi luzeak egiten ditugu; beraz, guretzat beharrezko bihurtu da alaba nagusiak sakelakoa eramatea azken momentuko abisuak emateko: sasoiz helduko garen ala ez, jolastokian itxaroteko… Sabin: Bai, nik ez dut esango ezin denik horretarako erabili, nahiz eta nire ustez beharrezkoa ez izan, baina hori beste gai bat litzateke; arazoa planteatzen da klasean piztuta badago, eta askotan egoten da, eta azalpenaren erdian jotzen hasten bada. Nola kontrola dezakegu irakasleok sakelakoak itzaltzea? Betidanik gertatu dira horrelako egoerak, eta ikastetxeko telefonoarekin moldatu gara denok... Mari Carmen: Bale, egia da betidanik moldatu garela, baina Internet ezarri baino lehen, zeuk ere eskolak prestatuko zenituen, ezta? Eta orain ez dituzu eskolak hobeto prestatzen? Moderatzailea: Uste dut ildo horri jarraituz gero, gaitik aterako ginatekeela. Ulertu dudanaren arabera, Sabinek jakin nahiko luke nola kontrola litekeen sakelakoen erabilera eskoletan, ezta? Sabin: Bai, hala da. Moderatzailea: Edurne... Edurne: askotan hitz egiten dugu horretaz, eta nik ez dut esango gurasoen edota ikasleen utzikeriagatik denik; beste barik, despisteak izan daitezke. Horregatik, guk proposatzen duguna zera da: ikasgelara sartzean tiradera batean sartzea telefono guztiak; horrela, ez litzateke arazorik egongo, eta jolastokira edota bazkaltzera joatean, handik hartuko lituzkete, eta listo.

184


835026 _ 0162-0189.qxd

13:11

Página 185


Juan Ramon: Ez zait oso neurri egokia iruditzen. Uste dut irakasleak ikasleei esaten badie eskola hasterakoan sakelakoak itzaltzeko, nahikoa dela... Sabin: Baina kontuan hartu behar dugu ikasgela dela, ez zinema edo antzokia. Beste ikuspuntu batetik begiratuta, zer irudituko litzaizuke eskola baten erdian irakaslea telefonoa hartuta ikasgelatik aterako balitz hitz egiteko? Juan Ramon: Hara… Sabin: Bada, horixe da arazoa. Geuk ere familia daukagu, azken momentuko mezuak eman behar ditugu; baina debekatuta daukagu ikasgelara telefonoa eramatea, eta ezin diegu ikasleei gauza bera eskatu? Moderatzailea: Tira, bada... Oso gai interesgarria izan da gaurkoa eta uste dut ikuspuntu guztiak nahiko argi geratu direla; baina badakizue zer den irratia, beti denboraren mende bizi gara. Eskerrik asko, Mari Carmen, Edurne, Juan Ramon eta Sabin, etortzeagatik, eta hurrengora arte. Eta zuei, entzule maiteok, oraintxe arte; izan ere, lehen aipatutako abeslari euskaldun bat izango dugu gurekin, ezetz asmatu nortaz ari naizen...

ENTZUMEN-TESTUAK

7

27/7/07


185

835026 _ 0162-0189.qxd

8

31/7/07

14:44

Página 186


Barazkiak gaztarekin (Telebistako saioa, musika entzuten da eta sukaldaria agertzen da:) –Egun on, ikusle maiteok, gaur barazkiak gaztarekin gainerreta prestatuko ditugu. Horretarako, osagai hauek behar ditugu. Hartu arkatza eta papera, eta ondo apuntatu: • Tomate-saltsa, oreganoz ondua • Kilo bat patata • Gurina • Esne-gaina • Kilo-erdi zerba • Alberjinia txiki bat • Piper gorri bat • Gazta zati bat • Oliba-olioa • Gatza Osagai horiek guztiak dauzkagula, hasiko gara errezeta prestatzen; aurrera, bada! Lehenengo eta behin, zerbak egosi behar ditugu, eta geroko gorde; eta gauza bera egin patatekin. Ondoren, patata-purea prestatuko dugu. Patatak puregailutik pasatu, gurina eta esne-gaina gehitu, eta ongi irabiatu behar da, pure lodia lortu arte. Gero, zartagin itsasgaitz batean olio pixka bat jarri, eta piperra eta alberjinia bota behar dira, zatitan moztuta. Gatzez ondu eta, dena eginda dagoenean, zerba-orriak gehituko ditugu, txikitxiki eginda. Horri guztiari buelta eman eta sutatik kendu egingo dugu. Eta orain, barazkiak laberako ontzi baten hondoan jarri, patata-purez estali eta tomate-saltsa bota behar zaie gainean. Azkenik, gazta xerratan moztu eta tomate-saltsaren gainean jarri behar dugu. Labean sartu besterik ez zaigu geratzen, gainerre arte. Eta honenbestez, bukatu zaigu gaurko saioa. On egin, eta bihar arte!

186


835026 _ 0162-0189.qxd

9

31/7/07

14:44

Página 187


Mugitzearen alde onak (Areto batean emakume batek hitzaldia emango du eta gizon batek aurkezpena egingo dio.) Aurkezlea: arratsalde on guztioi, eta ongi etorri Bizitza osasungarria izeneko ditugun jardunaldietara. Badakizue gaur hasi eta igandera arte izango ditugula hitzaldi batzuk osasunari buruzkoak. Gaur gurekin Miren Gerekaetxebarria dago, SHEEko lizentziaduna eta bizimodu sedentarioaren aurka hainbat artikulu argitaratu dituena. Baina niri entzutera etorri ez zaretenez, jaso dezagun Miren txalo-zaparrada batez. (Txaloak entzuten dira.)

ENTZUMEN-TESTUAK

Miren: arratsalde on eta eskerrik asko. Gaurko hitzaldiak Mugitzearen alde onak izenburua du, eta amaieran hainbat arrazoi izango dituzue horrenbeste denbora geldirik ez egoteko. Kirola egiteak, edo aldian behin mugitzeak, igogailua hartu beharrean etxera eskaileretatik igotzeak, edota autoaren edo autobusaren ordez bizikleta hartzeak edota oinez abiatzeak, horrek guztiak gaixotasunak saihesten laguntzen duela gauza ezaguna zen. Baina Kaliforniako Salk Institutuko zientzialariek frogatu duten bezala, arratoi bati lasterka eragiteak bere oroimena eta ikasteko gaitasuna hobetzea dakar, arratoi sedentario batekin konparatuz. Arratoi kirolariak arratoi alferrak baino neurona gehiago zituela ere egiaztatu zuten AEBetako ikertzaileek. Baina zergatik da ona ariketa egitea? Zergatik eragiten dio ariketak modu onuragarrian garunari? Gaur egun, zientzialariek argitu digute arazoa: kirolaren edo ariketa fisikoaren praktikak endorfinak askatzen ditu odolean, eta haiek analgesiko naturalen moduan jokatzen dute, autoestimua hobetuz, antsietatea gutxituz eta estresari aurre egiteko gaitasuna gehituz. 9 arrazoi emango dizkizuet mugitzeko: • Kolesterola. Mugimendua da kolesterol ona areagotzen duen botika edo erremedio bakarra, zeren mugitzean bai kolesterola eta bai triglizeridoak metabolizatzen dituen entzima baten ekoizpena estimulatzen da. • Diabetesa. Frogatuta geratu da jarduera edo ariketa fisikoak gutxitu egiten duela bigarren motako diabetea (edo helduen diabetea) duten pertsonen kopurua. • Bihotza. Pertsona aktiboak bihotzekoa edo hipertentsioa jasateko arrisku txikiagoa du, jarduera erregularra eta neurrizkoa bada. Baina asteburuko kirolariek disgustu latzak eduki ditzakete. • Hezurrak. Ariketak osteoporosia desagerrarazten eta hezur-masari bere mailan eusten laguntzen du. Hezur hauskorrak prebenitzeko ere balio du, hausturen arriskua gutxituz. • Artritisa. Gaitz hori dutenek sintoma gutxiago eta, batez ere, min gutxiago nabaritzen dute ariketarik eginez gero. • Oroimena. Azken ikerketen arabera, kontzentrazioa eta oroimena handitzen ditu ariketak. • Umore ona. Ariketa fisikoak umorea hobetzen du, eta plazer-iturri da bere horretan. Oso gomendagarria da depresioari aurre egiteko (kasu arinetan) eta autoestimua handitzeko. • Bizitza-luzera. Zenbait ikerketak frogatzen duten bezala, kirola astean 3 aldiz 30-45 minutuz egiteak bat-bateko heriotza goiztiarraren arriskua gutxitzen du. Ibiltzea, lasterka egitea eta bizikletan aritzea dira, itxura guztien arabera, luzaroan bizitzeko sekretuak. • Minbizia. Ariketa erregularrak hormona batzuen mailak gutxituz koloneko eta bularreko minbizia izateko arriskua txikitzen du. Beraz, jaun-andreok, badakizue hemendik aurrera zer egin behar duzuen: mugi zaitezte. Eskerrik asko. (Amaitzeko txaloak entzuten dira.)


187

835026 _ 0162-0189.qxd

10

27/7/07

13:11

Página 188


Zeu zara nagusia (Irratsaioa, musika entzuten da: Athleticeko himnoa eta Realekoa.) Kazetaria: Telmo Zarraren heriotzak triste utzi zuen Rafael Iriondo Aurtenetxea. Athleticek izan duen aurreko lerro oneneko jokalari zaharrena izan arren, bizirik dagoen bakarra da. Haren tristura, ordea, sakonagoa da. Futbol-zelaian bikote erabakigarria osatu zuten Zarrak eta berak, eta etxeko mahaian tuteko bikote ziren; beren emazteen aurka jokatzen zuten egunero. Atari berean dute etxea, Bilbon. Zarra zazpigarrenean bizi zen. Iriondo lehenengoan bizi da. Egongelan, bere jokalari-garaiko argazki txiki bat du apain-mahaian. Horman, beste talde batzuek emandako plakak dauzka zintzilik. Kirol-egunkari bateko lehen orriak ditu mahai gainean, Athleticen ingurukoak. Hala ere, ez dirudi Athleticeko jokalari mitikoenetako baten etxea horrek. «Nire ibilbidea inork ez luke ulertuko, oso bitxia da». Gernikarra izanik, 1937ko bonbardaketak herrian harrapatu zuen. Pilotazale amorratua izan da beti, baina haren eskuek ez omen zuten balio lehen mailako partidak jokatzeko. Pilotan oinarekin jokatu nahi zuen. Kazetaria: Nola iritsi zinen Espainiako gerrako lehen lerrotik Athleticen lehen lerrora? Rafael Iriondo Aurtenetxea: Ni infanterian nengoen, eta lehen lerroan nengoela pentsatzen nuen: «Hau bukatutakoan, jokalari izango naiz». Buruan sartuta neukan futbola. Zalea nintzen, baina talderik ez zegoen garai hartan. Erandiora eta Barakaldora joan nintzen proba bat egitera, baina alferrik. Kazetaria: Esperientzia gutxi omen zenuen. R. I. A.: Partida bakarra jokatu nuen gerra aurretik, Gernikarekin, 1934. urtean. Ni eskolan hasi nintzen futbolean, eta Gernikakoak bila etorri zitzaizkidan. Hamabost urte bete berri nituen lehen aldiz jokatu nuenean, Zornotzan. Taxiz joan ginen partidara, eta nire etxean futbolean hasi nintzela jakin ez zezaten, herriaren kanpoaldean hartu nuen nik taxia. Taldeko ordezkariak esan zidan nire adina zein zen galdetzen bazidaten 18 urte nituela esateko. Ez zidaten galdetu. Taldea gero desegin egin zen, eta zazpi urte egon nintzen partidarik jokatu gabe. Kazetaria: Gerra nola bizi izan zenuen? R. I. A.: Hasi zenean ez ninduten lehen lerrora bidali, gure kinta oso gaztea zelako. Nazionalak Gernikara sartu zirenean, ordea, gazte kuadrilla bat Bilbora joan ginen. Hortik Santoñara joan ginen, eta hangoa gertatu zenean, kontzentrazio-eremu batean sartu gintuzten. Ateratzean, etxetik pasatu gabe, Lizarrara bidali gintuzten, Arapiles batailoira. Etxekoez ez genekien ezer. Eta Lizarratik, gerrara, Teruelera. Gerra zer den ondo dakit nik. Kazetaria: Teruelgo gudua luzea izan zen. R. I. A.: Gorriena zen Teruel. Nik tranpa bat egin nuen handik ospa egiteko, eta ondo atera zitzaidan. Garai hartan hazteri-gaixo asko zegoen. Medikuarengana joan eta azkura nuela esan nuen nik, baina ez zidan jaramonik egin. Ezer esan gabe trena hartu eta Bilbora joan nintzen. Etxekoak ikusi ondoren, zer egin ez nekiela, Lizarrara joan nintzen berriro. Iritsi nintzenean ez zidaten ezer esan, egindakoa desertzioa zen arren. Gerrara bidali ninduten berriro, Teruelera, baina beste batailoi batera. Borroka latzenak pasatuak ziren ordurako. Kazetaria: Iriondo, Venancio, Zarra, Panizo eta Gainza. Futbolean aurrelariak eta atzelariak soilik zeuden garaian, aurrelari boskote paregabea osatu zuten. Realean ere aritu zen Iriondo. Oroitzen al zara Athleticekin lehen aldiz jokatu zenuen egunaz?

188


835026 _ 0162-0189.qxd

13:11

Página 189


R. I. A.: Bai. Normalean ez naiz oroitzen emaitzez, baina bi partida horietaz, bai. Athleticekin bina egin genuen Valentziaren aurka, Valentzian. Kazetaria: Nola iritsi zinen Athleticera? R. I. A.: Arapiles gure batailoia Lizarratik Bilbora eraman zuten. Behin, Athleticeko atezainen entrenatzailea futbol-zelaira zihoala ikusi genuen beste soldadu batek eta biok. «Aizu, honek proba egin nahi du zuekin», esan zion. Egia zen. Zer taldetan jokatu nuen galdetu zion, eta «Gernikan» erantzun soldaduak. Igandean bertan Athletic B-rekin jokatu nuen.

ENTZUMEN-TESTUAK

10

27/7/07


189

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 190

27/7/07

14:10

Página 191

BALIABIDE OSAGARRIAK

835026 _ 0190-0207.qxd

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 192

Alfabetoa EUSKAL ALFABETOA • Hona hemen euskal alfabetoaren zerrenda:

A B (C) D E F G H I

a b ze de e efe ge hatxe i

J K L M N Ñ O P (Q)

iota ka ele eme ene eñe o pe ku

R S T U (V) (W) X (Y) Z

erre ese te u ube ube bikoitza ixa i grekoa zeta

• Parentesi arteko letrak ez dagozkio euskal alfabetoari, baina beste hizkuntzetako hitzak idazteko beharrezkoak dira. Adibidez●

New Jersey, Colorado…

• Koadroan letra bikoitzak agertu ez arren, euskaraz askotan erabiltzen ditugu; letra bikoitz horietako batzuk hitzei enfasia edo indarra emateko erabiltzen ditugu. dd: Maddi, Maddalen… tz: mintzatu, zintz…

ll: Pello… tx: txiki, txakur…

rr: arropa, herria… ts: atsotu…

tt: pottoka, ttipi, kitto…

Askotan «tt», «dd», «ll» eta «tx» kontsonante bikoitzak balio txikigarria emateko erabiltzen dira. • Mendebaldeko euskalkietan «in» eta «il» kontsonante taldeak [ñ] eta [ll] ahoskatzen dira. Adibidez● oiloa: [olloa] ozpina: [ozpiña] urtarrila [urtarrilla] irina: [iriña] • Antzera gertatzen da «is» eta «its» taldeekin, [x] eta [tx] ahoskatzen baitira: Adibidez● isilik:

[ixilik]

itsaso: [itxaso]

sagu: [xagu]

itsusi: [itxusi]

ARIKETAK 1. Aukeratu hurrengo hitz bikoteetatik euskaraz

zuzen idatzita dagoena. whiskya

guiskia

botilla

botila

ikurrina

ikurriña

gaisoa

gaixoa

otsaila

otsailla

2. Irakurri testutxo hau eta zuzen ahoskatu.

Apirila zen eta kanpoan giro ederra zegoen. Maddik itsasoko uhinak entzuten zituen bere gelatik. Hiru egun zeramatzan gaixorik ohean etzanik eta nahiko aspertuta zegoen. Amak pertsianak bajatu zituen eta gela ilun samar zegoen. Orduan, kanpoko ateko txirrinak jo zuen eta Anttonen ahotsa entzun zuen.

192

3. Idatzi hurrengo hitzen ahoskera:

• • • • • •

bonbilla: engainatu: bilatu: gaixo: baina: samar:

. . . . . .

4. Hurrengo hizkiak edo letrak konbinatuz, osatu

hamar euskal hitz eta idatzi nola ahoskatzen diren. a ñ d

g h t

Adibidez● erpina:

r s i

e f l

erpiña


o z p

u k n

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 193

Letra larriak NOIZ ERABILI Euskaltzaindiaren irizpideen arabera, hona hemen noiz erabiliko diren letra larriak: • Testu baten hasieran eta puntuaren ondoren. • Pertsona eta animalien izenetan, izengoitietan eta deituretan. Adibidez●

Eneritz Arrue, Izarne jatetxea, Pintto txakurra, Axular…

• Mitologiako izakien izenetan. Adibidez●

Basajaun, Mari, Olentzero, Zeus, Kronos…

• Pertsona bakarra adierazten duten kargu eta tituluak bakarrik doazenean. Adibidez●

Aita Santua, Lehendakaria, Nafarroako Erregea…

• Estatu, herri, herrialde eta geografiako izenetan. Adibidez●

Laudio, Euskal Herria, Deba ibaia, Ekialde Urruna, Hirugarren Mundua… Baina: laudiotar, euskaldun…

• Izen ofizial osoetan: erakunde, elkarte eta egoitza ofizialetan. Eta horietatik sortutako batzordeen izenetan. Adibidez●

Izarra Kultur Elkartea, Gernikako Udala, Ertzaintza, Legebiltzarra, Euskara Zerbitzua, Ajuria Enea, Udaltzaingoa, Herrizaingo saila… Baina: kultur elkarteetan, gure udaletan, bi ertzain…

• Zientzien eta ikasgaien izenetan. Adibidez●

Historia, Matematika, Literatura, Medikuntza… Baina: oso trebea naiz literaturan.

• Aldizkari eta egunkari izenetan. Adibidez●

Habe aldizkaria, Berria egunkaria…

• Entzute handiko egunetan eta erlijio jaietan. Adibidez●

Maiatzaren Lehena, Eguberri, Aste Santu…

• Astronomian, planeta, izar eta konstelazio izenetan.

Lurra, Eguzkia, Saturno, Kasiopea…

ORTOGRAFIA

Adibidez●

• Sarien izenetan eta liburuen eta artelanen izenburuetan. Adibidez●

Nobel saria, Egizu 1, Urrezko Maskorra…

ARIKETAK 1. Aukeratu Gipuzkoako sei herriren izenak eta

adierazi nola esaten zaien bertakoei. Adibidez● Mutiloa-mutiloar

2. Irakurri zutabeetako hitzak eta markatu zuzen

idatzita daudenak. ilargia

aberri eguna

lehendakaria

Lurra

Arrese

Mediterraneo itsasoa

Peru abarka

Legebiltzarra

tartalo

Euskadiko iparraldean

3. Jarri letra larria behar den tokietan.

mundu osoko parlamentuetan interpreteak dabiltza, baina ez duzue inon aurkituko ernest agirre "agirretxu" bezalako tipo xelebrerik. hego irlandan jaio zen eta literaturan lizentziatu zen, shakespeare saria lortu zuen bere bigarren liburuarekin when the txoriak falls to the itsasora. bruselara joan zen eta europako batasunaren egoitzan lortu zuen lana; eta han dabil sei-zazpi hizkuntzatatik ingelesera itzultzen. harrigarriena da, berak ingelesez eta euskaraz baino ez dakiela eta ez dela inor konturatu.


193

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 194

-a itsatsia -A ITSATSIDUN HITZAK Hitzen bukaerako «-a» letra itsatsia (berezkoa) ala artikulua den jakitea ezinbestekoa da deklinatzeko orduan hanka sartzerik egon ez dadin. Hona hemen «-a» itsatsia duten hitzen taldeak. • Jatorrizko euskal hitzak, «-a» letraz bukatzen direnak. Adibidez●

makila, labana, lotsa, gauza, panpina…

• Jatorrizko erdaran «-a» letraz bukatutako mailegu guztiak. Adibidez●

liza, gaztaina, ekonomia, makina…

• Ondoko atzizkiez osatutako hitzak: -keria, -dura/-tura, -tza, -kuntza, -(k)ada, -gintza /-kintza, -(t)eria, -(k)era, -(k)eta, -bera, -gura, -ka, -tila. Adibidez●

gaiztakeria, kutsadura, ekintza, hizkuntza, ostikada,hirigintza, gazteria, zabalera, ariketa, minbera, logura, barreka, neskatila…

• Leku izen berezi batzuk. Adibidez●

Donostia, Nafarroa, Zuberoa, Pasaia…

-A ITSATSIAREN GALERA Kontuan izan behar da hurrengo hitz elkarketa kasuetan «-a» itsatsiaren galera gerta daitekeela. • «-ia» amaiera dutenak hitz elkarketan «-a» galdu ohi dute. Adibidez●

Filosofi Fakultatea, ekonomi jarduerak…

• Ondoko sei hitzotan ere galdu ohi da «-a» itsatsia: eliza, hizkuntza, kultura, natura, literatura, burdina. Adibidez●

hizkuntz jardunaldiak, kultur aretoa, natur zientziak…

Hala ere, «-a» galdu gabeko elkarketak ere guztiz zuzenak dira. Hortik gorako galerak ez dira zilegi.

ARIKETAK 1. Kopiatu taula eta deklinatu ondoko izenak.

• Donostia • komuna • gaztelania

• eliza • lotsa • area

• arreba • hizkuntza • makila

• egia • bidaia • bide

NORI/ZERI NON/NORENGAN NORA/NORENGANA NONDIK/NORENGANDIK NORAKO/NORENGANAKO NORTAZ/ZERTAZ NORTZAT ZERGATIK ■

194

Lotu goikoei, ahal denetan, hurrengo hitzak: arazoa, produkzioa, seinalea, gabe.

2. Zuzendu esaldiak «-a» itsatsiari dagokionez. • • • • • •

Ez dut ez anairik, ez familirik. Kateaz lotu dugu okelik jan ez dezan. Tontakeri asko egiten ditu ume horrek. Ez gonik, ez galtzik, beti prakak jantzita. Ez al dizu lotsik ematen aitzakitan ibiltzeak? Zein hizkuntzetan idatzi du liburua?

3. Erantsi «-a» itsatsia behar den kasuetan.

• Bizkai • sakel • sagu

• erregin • feri • polizi

• mahai • burdin • animali

• eliz • ol • arbol

• orden • okel • zurgin

• hitz • hezkuntz • pertson


835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 195

H letra NOIZ ERABILI Euskaltzaindiaren irizpideen arabera, hona hemen noiz erabiliko den «h» letra: • Bi-hiru bokal jarraien artean «h» erabili behar dugu, batez ere bokalak berdinak badira: Adibidez●

aharia, mehe, leiho, bihar…

• Erakusleetan eta leku adberbioetan. Adibidez●

hori, horren, hemen, hara…

• Zenbakietan. Adibidez●

hamar, hogei, ehun…

• Aditz erroetan eta hi pertsonako adizkietan. Adibidez●

dihoa, dihardu, haiz, hoa, huke…

NOIZ GALTZEN DA • Kontsonante ostean ez da erabiltzen. Salbuespenak: izen berezietan eta maileguetan. Adibidez●

Atharratze, Ainhoa, inhalatu, …

• Hitz elkartuek, oro har, «h» letra gordetzen dute. Adibidez●

hilerri, hilobi …

Hala ere, hegoaldeko zenbait hitz elkarketatan «h» galdu ohi da: herri + zain = ertzain; harri + beltz = arbel; hil + argi = ilargi

4. Osatu esaldiak falta diren «h»ak jarriz.

1. Jarri «h» behar duten hitzetan. • itsa • ilgora • ospitalea • umil • ospe • oian

• azkura • anka • saiatu • ortz • ein • ertz

• ilea • ziur • uin • eze • doain • leun

• iartu • neurtu • leial • obi • aieru • umil

2. Ordenatu hurrengo hitzen letrak. • onaih: • elohi: • loih: • iinhtz: • eberah:

• laohi: • rrihubi: • tsehias: • zathao: • holi:

3. Eman hurrengo hitz paronimoen esanahia. • hitz: • hotz: • ahal: • ahur: • ahari:

• hits: • hots: • al: • haur: • hari:

ORTOGRAFIA

ARIKETAK • • • • • • • • •

Emen naiko ondo bizi gara, an, ordea, ez. Aizpa txikiak zekarren aatea besoetan. Goierriko beor anitz erosi dugu aurten. Gauerdian urmaelean igelak kantatzen du. Ondartza onetako area fin-fina da. Sardinian baitutakoaren beatza da au. Ar arrak lurra industen du abia egiteko. Azkure naiz, atz egin esku aurrean mesedez. Aria, orrazia, ditarea eta oiala bear ditut.

5. Eman hurrengo definizioei «h»dun hitzak.

• • • • • • • •

Ume txikiek lo egiteko ohea: Eztanda egiten duen gailua: Gauzaren batez jabetu: Batetik bestera mugitu: Zerbaiten kopurua handiagotu: Ontzi baten behealdea: Indartsua edo kementsua: Alabaren senarra:


195

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 196

s, x, z / ts, tx, tz KONTSONANTE BIKOITZEN ERABILERA • Hitz hasieran ez da inoiz «ts» edo «tz» idatziko, bai, ordea, «tx». Adibidez●

xapel, txanpon, txepel…

• Kasu batzuetan hasierako «tx» / «z» oposizioak esanahia aldatu egiten du. Adibidez●

zalaparta / txalaparta, txoro / zoro

• Batzuetan «ts» eta «tz» duten hitzak «tx» idazten dira balio txikigarria emateko. Adibidez●

zintzo [txintxo], zotz [txotx]

• Antzera gertatzen da «is» eta «its» tadeekin, [x] eta [tx] ahoskatzen baitiira. Adibidez●

isilik [ixilik], itsaso [itxaso], sagu [xagu], itsusi [itxusi]

ARIKETAK 1. Idatzi s, x edo z behar den tokietan. • • • • • • • • • •

ai__e u__tartu lei__e narra__ o__topo a__tindu li__kar arba__o e__tarri oina__e

• • • • • • • • • •

orra__i li__un a__toratu ma__aila a__pil ko__kortu be__pera e__pain murri__tu ko__k

• • • • • • • • • •

4. Idatzi ts, tx edo tz behar den tokietan. gai__o tole__tu i__olatu __ahutu kira__tu uga__aba one__pen deu__ ba__u pi__tia

2. Eman hurrengo definizioei dagozkien hitzak. • • • • • • • • • •

Isilean, gordean: Testu bati buruzko iritzia: Norbaiten kontura barre egitea: Sukaldean sua dagoen tokia: Eskuak uraz batera garbitzekoa: Pilota jokoan aritzeko saskia: Zarata handia eragiten duena: Gutunazaletan jarri ohi da: Legeak edo moralak onartua: Denbora edo garaia:

3. Bilatu hiztegian ondokoak. • • • • • •

196

S letraz hasten diren bost hitz (3 silabakoak). Z bokal artean duten bost hitz. X letra duten sei hitz. Tz letrak duten zortzi hitz. Ts duten sei hitz (3 silabadunak). Bokal artean tx duten sei hitz.

• • • • • • • • •

igur__i iren__i ai__ur loka__ urra__ zerbi__u arro__ min__atu ain__at

• • • • • • • • •

in__aur i__utu a__eden ma__inada sun__itu bi__ un__i bel__aran a__ilotu

• • • • • • • • •

iharde__i i__i i__ali meha__u zen__u arda__ orra__ fran__es kira__

5. Zuzendu testu hauetako s, z, x, ts, tz, tx letren erabilera okerrak. 1 YANG GISONESKOEN PRINTSIPIOA Aitsindari gisa eta bakarrik, esperientsien bila dabilenaren senbakia da, energiak gaineska dauskanarena. Auto-kontsientsiaren isla da. Hits klabeak: berekoi, sortsaile, menderatsaile, aitsindari, burusagi, oldarkor, nagusi. 2 BIKOTEKIDE Aldakorra eta egokitsen dakiena, sarritan, salantsatia. Bitartekari lanak egitea gustatsen saio; bakegilea da. Lankidetsa atsegin du eta solidaritatea. Hits klabeak: malgu, adeitsu, suhur, jarraitsaile. 3 YANG-EN ETA YING-EN KONBINASIOA Bibrasio liluragarria eta anitsa; oso egoki mintsatsen da. Senbaki honen esaugarri nagusia: komunikatseko beharra. Beti posik, besteak ere alaitsen ditu. Hits klabeak: komunikatsaile, sortsaile, pos eragile. HABE. 320. zenbakia (moldatua)


835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 197

Kontsonante txandaketa KONTSONANTE TXANDAKETA Euskaraz eta euskalkien arabera, kontsonanteen arteko txandaketa gerta daiteke. Adibidez● Alfer / alper, bake / pake Ondoko lerroetan euskara batuan hobesten diren aldaerak gogoratuko ditugu.

• «b/p» txandaketa: hitzaren hasieran «b» hobesten da. Adibidez●

bekatu, bake, barkatu… Baina: piper, piztu, pipi…

• «f/p» txandaketa: txandaketa honetan «f»dun aldaerak hobesten dira. Adibidez●

fraide, feria, alfer… Baina: Iparralde, prakak, pago, proba…

• «j/i» txandaketa. • Hitz hasieran «J» idatzi behar da. Adibidez● ja, jadanik, jogurt… Baina: iaio (trebe), iota (letra), iodo… • Bokal artean «I» idatziko da. Adibidez● leial, saiatu… • Diptongoa egiten ez duten hitzetan «I» idatziko da. Adibidez● a-ia, ihar, ihes … Kontuan hartu ja (dagoeneko) eta ia (kasik) hitzak, esanahian ez ezik, ahoskatzean ere bereizi egiten direla: Adibidez●

ja [ya] ,ia [i-a]

• «g/k» txandaketa: hitz hasieran «g» idatziko da. Adibidez●

gonbidatu, gorputz, gitarra, gortina, gurutze, golko… Baina: komeni, koilara, kolpe, kirten, kartzela, konparatu…

• «x/j» txandaketa: oro har, «x» hobesten da, zaharragoa baita.

lixiba, xaboi, axola… ORTOGRAFIA

Adibidez●

ARIKETAK 1. Idatzi latinean jatorria duten hitz hauen ordainak euskaraz. Adibidez●

crucem - gurutze

3. Aukeratu euskara batuan hitz zuzenak. potere

botere

korte

gorte

• pacem:

• probam:

iadanik

jadanik

• peccatum:

• tempus:

erlajatu

erlaxatu

• corpus:

• falsum:

Napar

Nafar

• poderem:

• sabbatum: 4. Bete esaldiak goiko hitzekin.

2. Idatzi ondoko definizioei dagozkien hitzak. • Poz bizia adierazten duten aurpegiko muskuluen mugimendu berezia: • Gertakari onuragarri batek sortarazten duen sentimendua: • Garbiketarako erabiltzen den likido alkalinoa: • Jantziaren eta bularraren arteko hutsunea:

• Jesusek Lazaro zuen. • Irail aldekoak izaten dira . • Guk ez daukagu lege hori atzera botatzeko . • Santxo II.aren , prestu asko ibili ziren. • zaitez, bestela bihotzekoa izango duzu. • Ane etxean dago, atarian ikusi dut.


197

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 198

Hitz elkartuak ELKARKETA ERAK Hitz elkartuak beren osaeran hitz bat baino gehiago dutenak dira. Hitz elkartuok bereiz, loturik edo marratxoz idatz daitezke. • Bereiz idaztekoak. Adibidez● Aposizioak (Oma basoa); postposizioak (diru falta, lan eske); egin, eman, hartu, eragin aditzekin osatuak (barre egin); berri bigarren elementuan dutenak (heldu berri); mendiz mendi bezalakoak (mendirik mendi); lehen osagaitzat erdal, euskal, giza eta itsas gisako hitzak dituztenak (giza harremanak); «-a» itsatsia galtzen dutenak (biologi azterketa); osagai biek letra larria dutenean (Eusko Jaurlaritza).

• Loturik idaztekoak. Adibidez●

Elkarketa ihartuak (udaberri, saskibaloi); atzizkiak (txapeldun, okin); aurrizkiak (gainazala, azpimultzo); aditzoina eta izena dutenak (jarleku, aldagela); aditzoina eta izenondoa dutenak (ulergaitz, idaztezin); odolustu bezalakoak; oniritzi bezalakoak; lehen osagaia zenbatzailea denean (hirugihar, lauburu). • Loturik idaztekoak. Adibidez● Eta / Edo juntagailuen elipsiaz sortutakoak (aita-amak, bi-hiru); bikoiztapenak (gorri-gorria, isil-isilik, ozta-ozta); hitz onomatopeikoak (plisti-plasta, kili-kolo).

Hitz elkartuak eta eratorriak sortzean, fonemen arteko aldaketa txikiak gertatu ohi dira. Hona hemen gertatzen diren aldaketen zenbait adibide: • Bokal aldaketak: -e- ➤ -a-: etxe + abere = etxabere (bokal txandaketa) -o- ➤ -a-: beso + pe = besape (bokal txandaketa) • Kontsonante aldaketak: -n- ➤ -r-: egun + aldi = eguraldi (kontsonante txandaketa) -r- ➤ - Ø -: ur + bide = ubide (kontsonante ezabaketa) -tz- ➤ -zt-: hitz + dun = hiztun (kontsonante txandaketa) • Kontsonante eta bokal aldaketak: -gi- ➤ -t-: begi + oker = betoker (konts. txandaketa + bok. ezabaketa) -ra- ➤ -l-: euskara + dun = euskaldun (konts. txandak. + bok. ezabak.)

ARIKETAK 1. Lotu hitzak hitz elkartuak sortuz. • • • • • •

begi + ile = ogi + bitarteko = ogi + gin = asto + kume = asto + potro = erdi + aro =

2. Banatu hurrengo hitz elkartuok eta azaldu elkarketa mota. • aiton-amonak: Eta kenduz sortzen den konposaketa. • belarjalea: • gorri-gorria: • jolastordua: • hankarina:

198

3. Osatu eta azaldu hitzak, adibideari jarraituz. • • • • • •

Itsasaro: itsas+ aro : itsasoaren egoera idazmahai: erbeste: harreman: musugorri: zirimiri:

4. Sortu hitz elkartuak hiztegiaren laguntzaz, behean ematen zaizkizunak oinarri hartuta. • • • • • •

ibil ( ): ibilbide mahai ( ): bihotz ( ): belar ( ): begi ( ): arrain ( ):


835026 _ 0190-0207.qxd

31/7/07

14:47

Página 199

Puntuazio-zeinuak MARRATXOA (-) • Zenbait hitz elkartutan erabiltzen da. • • • • •

Lehen osagaiak markarik ez duen bikoiztapenetan. Adibidez● adi-adi, gorri-gorria… Hitzaren bi osagaiek atzizki berbera dutenean. Adibidez● astiro-astiro, apurka-apurka… Oihartzun hitzetan. Adibidez● tarteka-marteka, kili-kolo, txipli-txapla… Azpian eta juntagailua duten elkarketetan. Adibidez● ama-alaba, zeru-lurrak… Ezkio-Itxaso moduko elkarketetan. Adibidez● Markina-Xemein, Etxarri-Aranatz…

• Atzerriko hitz ezezagunak eta zenbait argitalpenetako aipamenei deklinabidea lotzeko marratxoa jartzen da. Adibidez●

Van Dick-en etxea, gaeliko-z, Habe-n idatzia, Interviu-ko artikulua …

• Lerroz aldatzean hitza zatitu behar denean (silabak zatitu behar dira). Adibidez●

zal-di-a, ihes-bi-de-tik,…

MARRA (-) • Parentesien ordez, datu edo argibideren bat tartekatzeko puntuazio markak behar izatekotan, marraren atzetik jartzen dira. Adibidez●

Ikusten dudanean – eta urrunetik ikusten dut–, gaixotu egiten naiz…

• Elkarrizketetan, pertsonaiaren izena jarri ezik, solaskide bakoitzaren adierazpenen aurretik jarri ohi da. Adibidez●

–Geroago ekarriko dut –esan nion zakar–. Zure mahaian utziko dizut …

MARRATXOAK (“ ” edo « ») Hitzez hitzeko aipamenetan. Adibidez● Hauxe esan zidan: "Maite zaitut". Izenburu eta marka izenetan. Adibidez● "Harri eta herri", "Audi", "Opel", "Le Monde" Atzerriko hizkuntzetatik bere horretan hartzen diren hitzetan. Adibidez● "fashion", "light" Herri hizkerako hitzetan. Adibidez● entean" ez du ezer entzun. Izengoitietan eta animalien izenetan. Adibidez● "Txuri", "Beltza" Ironia edo esanahi bikoitzetako hitzetan. Adibidez● Eskerrik asko "eskuzabal" hori.

ORTOGRAFIA

• • • • • •

APOSTROFOA • Letraren bat jan dela adierazteko. Adibidez● Agur t'erdi

ARIKETAK 1. Jarri marratxoa behar den lekuetan. • • • • • • •

Bilboko portua Abanto Zierbenan egin dute. Nostradamusen iragarpenak egin zituen. Umea plisti plasta ari zen putzuan. Etxe hori handi handia da. Swahilia eta euskara antzekoak al dira? Argiaren azken orrialdeetan irtengo gara. Jonek ez zuen hori esan, bai, ordea, beran du etorriko zela.

2. Erantzun galderari. • Noiz edo non erabiliko zenuke agur t'erdi esapidea?

3. Zuzendu ondoko testua, marra, marratxoa eta komatxoak jarriz. Aizu, Ane ikusi al duzu Vogueko azalean agertzen den argazkia? esan du aldizkaria erakutsiz. Nor da, bada? dio Anek lepoa luzatuz. Bada, Mondongoko markesaren alaba gazteena, begira zein ederra dagoen Ives Saint Laurenten jantzi horrekin. Benetan, eta zapatak? esan du Anek ahoa zabalduz super fashion dira. Nik ere erosiko nituzke horrelako batzuk. Hara bestea! Zertarako nahi ditu jirafa batek horrenbesteko takoia duten zapatak?


199

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 200

Puntuazio-zeinuak PUNTUA Puntuak esaldiaren azkena markatzen du. Pausaldi luzea adierazten du. • Esaldiaren amaieran puntua jarri behar da, izenburuetan izan ezik. Hastera doan esaldiak aurrekoarekin zerikusi estua badu, puntu eta jarraitu egingo da; bestela, puntu eta aparte. • Laburduretan (sigletan eta nazioarteko neurri unitateetan izan ezik). Adibidez●

or. (orrialde) …

• Zenbakiak zifratan idaztean, milakoak puntuz bereizten dira. Eta zenbaki ordinalak markatzeko ere puntua erabiltzen da. Adibidez●

3.890, 98.765, 9. (bederatzigarren) …

PUNTUA ETA KOMA Komak baino pausaldi luzexeagoa adierazten du. • Elkarren ondoan juntagailu edo menperagailurik ez duten perpausak bereizteko. Adibidez●

Ez nuen ikusi; arineketan pasatu nintzen.

• Ideia beraren alderdi desberdin edota kontrajarriak adierazten dituzten esaldien artean ere jarri ohi da. Adibidez●

Gaur bero dago; atzo, ostera, hotz handia egin zuen.

• Zenbait lokailuk, perpaus biren artean daudenean, aurretik puntu eta koma daramate, aurretik juntagailurik ez badago. Adibidez●

Gaixorik egon naiz; horregatik ez naiz etorri.

• Perpausaren kideko zatiak puntu eta komaz bereiziko dira, zatien barruan koma erabili bada. Adibidez●

Neskak etorri ziren; mutilak, gehienak behintzat, etxean geratu ziren.

BI PUNTUAK Bi puntuek pausaldi luzea adierazten dute. Baina, era berean, azalpenak jarraitzen duela adierazten dute. • Gutunetan, hasierako agurren ondoren. Adibidez● Zuzendari agurgarria: Gutun… • Norbaiten hitzez hitzezko aipamenetan. Adibidez● Atsotitzak dioenez: "Eder, alfer" • Adibideak edo zerrendak ematerakoan. Adibidez● Bokalak bost dira: a, e, i, o, u. • Ondorengoa aurrekoaren argibidea edo adibidea dela adierazteko. Adibidez●

Horrela daude gauzak: aita erbestean, ama lanean eta gu baserrian.

ARIKETAK 1. Esan ondoko adierazpenak (E) egia ala (G) gezurra diren. Puntua eta komak koma baino pausa luzeagoa adierazten du. Liburuen izenburuetan puntua amaieran jartzen da. Zenbaki ordinal guztien ondotik puntua jarri ohi da. Azalpenak bi puntuen ondoren idazten dira. Parrafoak puntu eta jarraiaz bereizten dira.

200

2. Zuzendu testuko puntuazio markak: orduan zure urguilua gailentzen da zure harrokeria zure buruarekiko estima zure baitarako maitasuna baina hotz hotzean erraten diot neure buruari zuk ez zenuen idazle izateko baldintzarik biltzen eta lortu duzu idazle izatea beraz izan zaitez zoriontsu kontxo egon zaitez pozik eta ez goibeldu ez muturtu eta ez badizute nahi adina kasurik egiten paso egin ezazu bestela ergel hutsa zara ARGIA. 1837. zenbakia (moldatua)


835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 201

Puntuazio-zeinuak KOMA Komak etenaldi laburra adierazten du. • • • • • • • • •

Aposizioetan. Adibidez● Gaur, urtarrilak 14, amaren urtebetetzea da. Enumerazioetan. Adibidez● Sara, Isabel eta Martin neba-arrebak dira. Aditza isilpean dagoenean. Adibidez● Eguzkia nora, zapiak hara. Aposizioan erabili ohi diren juntagailu eta lokuzioetan. Adibidez● Dirudienez, ez da etorriko. Beraz, hasiko gara lana aurreratzen. Perpausaren kideko zatiak elkarren segidan doazenean. Adibidez● Dutxan sartu, iturria zabaldu, xaboia hartu eta garbitu. Menpeko esaldiak nagusiaren aurretik doazenean eta galdegai ez direnean. Adibidez● Nahi baduzu, guk erosiko dugu. Deikietan edo bokatiboetan. Adibidez● Aizu, Jon, ekarri liburu hori. BAI edo EZ bat baino gehiago segidan doazenean. Adibidez● Ez gaur, ez bihar, ez etzi. BAINA-ren aurrean. Adibidez● Ane etxean da, baina gaixorik dago.

ETEN PUNTUAK • Perpausa amaitu gabe dagoela adierazteko. Adibidez● Esango nuke, baina… ezin dut. • Zalantza, misterioa eta abar adierazteko. Adibidez● Hotsak entzun ziren goian… • Hitzez hitzezko aipuak osorik egiten ez direnean, zati bat isildu dela adierazteko. Adibidez● Oxaldek dioenez: " Amerikako bidea har ezazu jaun gaztea (…)".

GALDERA ETA HARRIDURA MARKAK

ORTOGRAFIA

• Amaieran jartzen dira beti, eta atzetik ez da sekula puntua jartzen, bai, ordea, koma. Adibidez● Oraindik hor?, eta lana amaitu gabe?, ezin dut ulertu! • Marka hauen atzetik kakotxa edo parentesia jarriz gero, amaieran puntua behar da. Adibidez● Hauxe entzun nuen: "Geldi!, nor dabil hor?".

PARENTESIA • Bidenabar zerbait aipatu edo daturen bat tartekatu nahi denean erabiltzen da. Adibidez● Ikusten dudanetan (eta askotan ikusten dut) kafea hartzera joaten gara. • Hitzez hitzezko aipamenetan erabili ohi da. Adibidez● "Amerikako bidea har ezazu jaun gaztea (…)" (Oxalde)

ARIKETAK 1. Bete hurrengo definizioetako hutsuneak hitz egokiaz. • Komak puntua baino etenaldi adierazten du. • Eta abar adierazteko jartzen dira, baina, eta abar eta eten puntuak ez dira erabiltzen. • Norbaiten hitzak aipatzen direnean, egilearen izena jarri ohi da. • Enumerazioak banatzen dira. • zalantza, lotsa, beldurra eta misterioa adieraz dezakete.

2. Zuzendu puntuazio markak hurrengo esaldietan. • Mamuaren itzala korridorean barrena zabaltzen hasi zen. • Mikel Gorka eta hirurok egingo dugu. • Nola soinu hala dantza. • Etortzen bazara etxeko lorategian amaituko dugu lan hori. • Txartela sartu kodea tekleatu zenbatekoa idatzi eta dirua emango dizu kutxazainak. • Orduan esan zuen ekarri hori ez al duzu entzun ala.


201

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 202

Loturik ala bereiz «BA-», «BAIT-», ARAZI, «-NEZ GERO», «-Z GERO», GABE, «-NA», «-GARREN» • «ba-» eta «bait-» aditzari loturik idatzi behar dira. Adibidez●

badator, bazenute, baitago, baikara. Baina: Ba omen dator, Ba ote daki, Ba al dago…

• «bait-» partikula aditzari lotzean letra batzuk ezabatzen dira edota aldaketak gertatzen dira zenbait kasutan. Lotura legeak oso errazak dira. • • • • • •

Bait- + h = baih- Adibidez● baihaiz, baihintzen… Bait- + l = bail- Adibidez● bailuke, bailetorke… Bait- + n = bain- Adibidez● bainuke, baineraman… Bait- + z = baitz- Adibidez● baitzuten, baitzetorren… Bait- + g = baik- Adibidez● baikara, baikeunden… Bait- + d = bait- Adibidez● baitaude, baitoa…

• «Arazi»ren bidez sortutako aditz arazleak loturik idatziko dira. Adibidez●

Hamabi orrialdeko txostena idaztarazi ziguten.

• «-nez gero» eta «-z gero» egiturak aditzei lotuta erabiltzen dira, baina egitura bera bereiz idatzi behar da. Adibidez● ikusi nuenez gero, erosiz gero. Baina: tradiziozko aditzondoak loturik idazten dira: honezkero, horrezkero…

• «gabe» atzizki gisa erabiltzen denean loturik, gainerako kasu guztietan bereiz idatzi behar da. Adibidez●

burugabe, lotsagabe…

• «-na» banatzailea zenbatzaile zehaztuei lotzen zaie. «-t»z amaitutako hitzek «-t»a galtzen dute. Adibidez●

Zenbana, hamabina, hiruna, bosna, hamabosna…

• Bost zenbatzaileak «garren» atzizkia hartzean amaierako «-t»a galtzen du. Adibidez●

Zenbatgarren, Hamabigarren, hirugarren, bosgarren, hamabosgarren…

ARIKETAK 1. Berridatzi hurrengo esaldiak bait-, ba-, -z gero eta -nez gero partikulak zuzen erabiliz. • Lan hori egitekotan ondo ordainduko dizut. • Ohean astebete egin du, gripeaz egon da eta. • Berandu da, ez gara helduko hasierara ere. • Ez dut ezer erosiko, ez daukat dirurik eta. • Euria ari du; ez dago mendira joaterik.

2. Lotu hurrengo aditzak arazi aditzari. • igo + arazi: • idatzi + arazi: • iraun + arazi:

202

• agertu + arazi: • sortu + arazi: • hil + arazi: 3. Markatu forma zuzenak eta egin esaldi bana. baidago

bailira

baitzinen

baigeunden

4. Erantsi gabe ondoko hitzei loturik ala bereiz, dagokion eran, egin esaldi bana eratutako formekin. • muga: • hanka: • etxe:

• argi: • buru: • egin:

5. Idatzi letraz -na eta -garren formak erabiliz. • 2na: • 17.: • 10na:

• 1876.: • XXI.: • 25na:


835026 _ 0190-0207.qxd

31/7/07

14:47

Página 203

Zenbakiak, data eta ordua ZENBAKIEN IDAZKERA Hona hemen Euskaltzaindiaren erabakia zenbakien idazkeraz: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

zero, huts bat bi hiru lau bost sei zazpi zortzi bederatzi hamar hamaika hamabi hamahiru hamalau hamabost

16 17 18 19 20 21 30 40 50 60 70 80 90 100 101 200

hamasei hamazazpi hemezortzi hemeretzi hogei hogeita bat hogeita hamar berrogei berrogeita hamar hirurogei hirurogeita hamar laurogei laurogeita hamar ehun ehun eta bat berrehun

300 400 500 600 700 800 900 1.000 1200 1201 1801 7060 100.000 1.000.000 10.000.000 1.000.000.000

hirurehun laurehun bostehun seiehun zazpiehun zortziehun bederatziehun mila mila eta berrehun mila berrehun eta ba mila zortziehun eta bat zazpi mila eta hirurogei ehun mila milioi bat hamar milioi mila milioi

ORDUAK NOLA ESAN • Ordu osoak (artikuluaz eta plural markaz). Adibidez● Ordu bata, hirurak, laurak… • Erdiak plural (plural marka bigarren osagaian). Adibidez● Hiru eta erdiak… • Laurdena (aukera bi). Adibidez● seiak eta laurden; sei eta laurdenak… • Gutxi(ago). Adibidez● zazpiak bost gutxi; zazpiak bost gutxiago… • Gehiago. Adibidez● hamarrak eta bostean, ordu bata eta hamarrean…

DATA NOLA ADIERAZI ORTOGRAFIA

• Gutun eta idazkietan: Adibidez● Bilbon, 2002ko urriaren 9an; Bilbo, 2002ko urriaren 9a • Zenbaki bidez: Adibidez● 2002/09/15; 2002/IX/15; 2002-09-15; 2002-IX-15 • Hila eta eguna: Adibidez● abenduaren 12ko bazkaria… • Aposizioetan: Adibidez● Bihar, otsailak 3, izango da bilera.

ARIKETAK 1. Eman idatziz hurrengo zenbakiak. • 13 • 547 • 1.251

• 36.987 • 236.578 • 45.214.587 • 12.560.252.001

2. Zuzendu akatsak eta eman zenbakiz esaldiotako datak. • • • • • •

Josu eta Ane hilak hogeian ezkonduko dira. Bidaia 1999 aren iraileko hiruan izan zen. Datorren astelehehean, apirilaren bian, doaz. Bermeon, 2002 aren uztailaren 13n… Urriak 2atik 5era egongo da zabalik. Hilak 20eko arratsaldeko bostean hasiko da.

3. Erantzun galderei. • • • • •

Noiz jaio zinen? Noiz jaio zen zure aitona? Zenbatgarren solairuan bizi zara? Zenbat ikasle dago zure eskolan? Zein egunetan amaitzen da ikasturtea?

4. Zuzendu esaldi hauetan dauden akatsak. • • • •

Datorren igandean, uztailaren bian, afaria dago. Filma bostak eta erdietan hasiko da. Ordu bi hamar gutxiagoetan etorriko dira. Hamaika eta erdian kafea hartzera joaten da.


203

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 204

Laburdurak eta siglak LABURDURAK • Hitz arrunt edo izen berezien laburduren ostean puntua (.) idatzi ohi da. Hala ere, nazioartekounitateen laburduren ostean ez da punturik jartzen. Plurala adierazteko azkenengo kontsonantea bikoiztu egin ohi da. NAZIOARTEKO NEURRI UNITATEAK Km: kilometro m: metro Kg: kilogramo g: gramo seg: segundo min: minutu OROKORRAK adib.: adibidez e.b.: esate baterako etab./ e.a.: eta abar or.: orrialde orr.: orrialdeak ik.: ikus lab.: laburdura zk./ zenb.: zenbakia jn.: jauna and.: andrea

cm: zentimetro l: litro h/or: ordu

m2: metro karratu ml: mililitro

mm: milimetro cl: zentilitro zm: zentimo

POSTA esk.: eskuin(alde) ezk.: ezker(ralde) z. g.: zenb. gabe k.: kale pl.: plaza etorb.: etorbide P.-K.: posta-kode P.-Ku.: posta kutxa sin.: sinatzaile sol.: solairu

DENBORA/ASTEGUNAK p.m.: post meridiem a.m.: ante meridiem K.a.: Kristo aurretik K.o.: Kristo ondoren al.: astelehen as.: astearte az.: asteazken og.: ostegun or.: ostiral lr.: larunbata ig.: igande

SIGLAK NOLA ERABILI • Siglak idaztean ez da punturik jartzen, bai, ordea, esaldi osoa maiuskulaz idaztean. Adibidez●

E.H.KO SELEKZIOA BERRIZ ERE GARAILE • Siglak normalean, salbuespenak salbuespen, mugagabean deklinatzen dira. Adibidez●

ONUren; EAEtik…

ZENBAIT SIGLA ERABILGARRI AEB: Amerikako Estatu Batuak AHT: Abiadura Handiko Trena EAE: Euskadiko Autonomi Erkidegoa EB: Europar Batasuna EITB: Euskal Irrati Telebista EJ: Eusko Jaurlaritza FFAA: Foru Aldundiak HIES: Hartutako Inmuno-Eskasiaren LH: Lanbide Heziketa NAN: Nortasun Agiri Nazionala OHE: Objektu Hegalari Ezezaguna PVP: Publikoarentzako salneurria (PSN) SK: Sozietate Kooperatiboa SM: Sozietate Mugatua UEU: Udako Euskal Unibersitatea Sindromea

BEZ: Balio Erantsiaren Gaineko Zerga EHU: Euskal Herriko Unibertsitatea ET: Eusko Trenbideak IFZ: Identifikazio Fiskalaren Zenbakia NBE: Nazio Batuen Erakundea SA: Sozietate Anonimoa TB: Telebista

ARIKETAK 1. Idatzi izen hauen siglak. • • • • •

204

Eusko Ikaskuntza: Eusko Legebiltzarra: Euskal Idazleen Elkartea: Balio Erantsien Gaineko Zerga: Langile Komisioak:

2. Idatzi hurrengo hitzen laburdurak. • • • • •

3 metro: 25 zentilitro: Santutxu kalea: 8 metro kubiko: 42 zentimo:

• • • • •

adibidez: eta abarretan: ostegun: solairu: 2 zentimetro:


835026 _ 0190-0207.qxd

31/7/07

14:47

Página 205

Maileguen idazkera MAILEGUEN ALDAKETAK Maileguek euskarara igarotzean aldaketak jasaten dituzte: • Aldaketa orokorrak. • • • • • • • •

Hasierako «p-/t-/g», «b-/d-/g-» bihurtzen dira. Adibidez● bake, denbora, gaztelu… «s» letra «z» bihurtzen da. Adibidez● ezpata, zapore, zopa… Kontsonante aurreko «x» letra «s» bihurtzen da. Adibidez● testu, espreski… Gaztelaniazko «gu» «g» bihurtzen da. Adibidez● gerra, gilotina… Gaztelaniazko «g» «j» egiten da. Adibidez● jende, jestio, jeneral… «y» dun maileguak bokal artean «i» eta hitz hasieran «j» Adibidez● proiektu, jogurt… Adibidez● eszeptiko, aszetika… Gaztelaniazko «sc+ i/e» euskaraz «sz+ I / e». Adibidez● eskema… «sch+ i/e» euskaraz «sk+ i / e» ematen dute.

• Hitz hasieran. • Hasierako «rel-» euskaraz «erl-». Adibidez● erlijio, erloju, erlazio… • Hasierako «r» edo «s» dutenek euskaraz «a, e edo i» bokalak hartzen dituzte. Adibidez● arropa, irrati, errege, arrazoi, espiritu, eski… • Hitzaren erdian. Adibidez● pertsona, sentsazio, faltsu,… • Gaztelaniazko «r/n/l+ s/z» euskaraz «r/n/l+ ts/tz» multzoak egiten dira. • Gaztelaniazko «mb» eta «mp» euskaraz «nb» eta «np». Eta «dv» hurrenkerak «db» Adibidez● inpaktu, inbutu, adberbio… • Mailegu zaharretan «ie» diptongoak «e» ematen du. Eta «ue» diptongoak «o» Adibidez● gobernu, pentsu, deskontu, proba, koba… Adibidez● eszeptiko, aszetika… • Gaztelaniazko «sc+ i/e» euskaraz «sz+ i/e».

• Hitz amaieran. Hitz amaierako «-cion» euskaraz «-zio» bihurtzen da. Adibidez● nozio, formazio… Hitz amaierako «-sion» euskaraz «-sio» bihurtzen da. Adibidez● fusio, presio… Hitz amaierako «-on» euskaraz «-oi» bihurtzen da. Adibidez● balkoi, frontoi… Hitz amaierako «-ado» euskaraz «-atu» bihurtzen da. Adibidez● estatu, bekatu… Hitz amaierako «-aje» euskaraz «-aia» bihurtzen da. Adibidez● bidaia, pertsonaia… Hitz amaierako «-to» eta «-lo» euskaraz «-u» bihurtzen da. Adibidez● testamentu, dokumentu, zirkulu, mirakulu… Baina grekotiko «-ekto» amaieradunak ez dira aldatzen. Adibidez● arkitekto • Hitz amaierako «-is» «-i» bihurtzen da. Adibidez● analisi, neurosi… Baina: grekotiko «-itis» amaieradunak ez dira aldatzen. Adibidez● otitis, flebitis…

ORTOGRAFIA

• • • • • •

ARIKETAK 1. Itzuli euskarara gaztelaniako hurrengo hitzak. • • • • • • • •

concepto resistencia cré dito radar yogur só lido sabor psicosis

• religió n • ilusió n • estado • reforma • chantaje • pé ndulo • falso • rinitis

2. Zuzendu oker daudenak. • Gestio batzuk egin behar nituen eta taxi bat hartu nuen arinago joateko. • Relazio zuzena dute arazo bi horiek. • Imbutu batez lagundurik bete nuen potoa. • Proiekto horretan gende asko ibili da. • Zuretzat expreski erosi dut gelatina hau. • Institutoko objetu galduen sailean egon da. • Partida hura irabaztea mirakulua izan zen.


205

835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 206

Berrikusketa orokorra ARIKETAK 1. Ezarri ondoko testuan falta diren letra larriak, puntuak, komak eta komatxoak. MUNDUKO NARRASTIRIK TXIKIENA AURKITU DUTE jaraguako muskerra edo sphaerodactylus ariasae horrela izendatu dute blair hedges eta richard thomas biologoek beata uharteko parke naturalean (karibe) topatu duten muskertxoa narrastia ez da atzo goizean sortutakoa baina nahiz eta karibeko uharteak aztertzen urteak eman orain arte sailkatu gabe zuten zientzialariek animalia 1,6 cm luze da eta santo domingoko sixto intxaustegi biologoak azaldu duenez zientziarentzat espezie berria da eta obiparo ornodunik txikiena da intxaustegiren ustez oraingo aurkikuntzak eta aldiro egiten ari direnek karibe osoak bioaniztasunerako duen garrantzia azaleratzen dute horregatik hain zuzen zaindu beharrekoa da jaraguako parke naturala. AIZU. 263. zenbakia 2. Eman hurrengo hitzen esanahiak. • • • • • • • •

–Eiderrekin hitz egin al duzu? galdetu zion amak. –Egia esan, ez erantzun zuen, egun batzuk dira ez dugula elkar ikusi. –Bada, egia esan gaineratu zuen amak, kezkatuta nago beragatik. –Ez kezkatu ama esan zuen berak ziurrenik kanpoan dago.

3. Zuzendu «-a» itsatsiarekin egindako akatsak hurrengo esaldietan. • Ez zioten egi osoa esan. • Laban bat atera zuen eta sagarra bat zuritzen hasi zen. • Kultura eta gazteri sailan galde dezakezu. • Tontakeri galantak bota zituen batzarrean. • Horren kultur maila nahiko eskasa da. • Dudik gabe, ikasle hori Zuberon jaioa da. 4. Eman «h»dun hitz hauen esanahia.

206

EUSKAL __AGARRAREN ARDOA __ABALDU BEHARREKO ALT__ORRA Hori_ _e da _agardoaren patua, bi_ i__a laburra, baina _ut_ _ua. Bere i_ _aeran, e_re_ _an handiena _agarrak du, no_ _ki. Ga_ _iak, go_ o_ak, ge_ _ak, mikat_ _ak; hamaika da_ _ta beteki_ _un e_ _berdinetarako. Ge_ a_, e_ _ate baterako, edarien iraun graduaren erant_ _ulea da, eta go_ _oa alkoholarena. _apore mota naha_ k_eta, bera_ ,_ berebi_ _ikoa da de_ _iratutako emait_ _a erdie_ t_eko. _aporea_ _gain, fruituaren jatorriak badu _ere_ _anik _agardoaren emait_ _an. Eu_ k_al Herriaren ka_ u _ an, jakina da egungo _aga_ _tiek e_ _dutela behar adina _agar ematen (…). AIZU. 263. zenbakia (moldatua) 6. Irakurri ondoko elkarrizketa eta idatzi marra behar den tokietan.

hats / hatz: hits / hitz: hasi / hazi: jaso / jazo: ikusi / ikuzi: azti / asti: sail / zail: zor / sor:

• habe • hagitz • ahur • behor • herabe • hasperen

5. Bete hurrengo testuko hutsuneak «s», «z», «x», «ts»,«tz» eta «tx» kontsonanteekin.

• ahalke • harrobi • hazka egin • bihurri • herdoil • hastapen

• hagin • hanpatu • ahari • hegats • eho • hertsi

7. Jarri ondoko esaldietan harridura eta galdera markak. • Orduan etorri zatoz ala etxera zoaz. • Bihar zu ez zatoz. Ezta pentsatu ere. • Ez dakizu. Ostiralean oporretan goaz. • Erantzun azkar. Nola topatu duzu leku hau. • Garaiz heltzen ez bada, zer egingo dugu. 8. Lotu ondoko laburdurak dagozkien esanahiekin. arg. • publ. • hbru. • her • aip. • m. • zab. •

• hiriburu • zabalera • herri • argitalpen • mende • publizitate • aipamen


835026 _ 0190-0207.qxd

27/7/07

14:10

Página 207

Berrikusketa orokorra ARIKETAK Azpimarratu testuko hitz elkartuak eta banatu elementuak kategoria gramatikala azalduz. Udaberriko egun oskarbia zen, hozberoa ere atsegina zen mendian ibiltzeko. Oinez ordu laurden eman ondoren, abelgorriak ikusi zituzten larrean; handik hurbil, abeltzaina, txakurra ondoan eta akuilua eskuan. Aurreragoko pagadi batean katagorri familia bat ikusi zuten adarretan gora, eta ondoko artadian galeperrak habiak egiten. Argazkiak egiten ari zirela, bat-batean, basurde kume bat agertu zen, hurbildu ziren argazkia ateratzeko asmoz, baina sastraken artean hots mehatxagarriak entzun zituzten. Halako batean basurde sudur-luze haserrekoia agertu zitzaien eta ihesari eman behar izan zioten. Bi kilometro beherago gelditu ziren arnasestuka eta izerditan blai; ez zegoen jada piztiaren arrastorik, baina etxerako bidea hartzea erabaki zuten. 10. Zuzendu ondoko esaldietako akatsak. • Zuekin ba nago ez da hurbilduko, bakarrik ba nengo desberdina izango litzateke. • Gu ez ginen joan lanean baitgeunden. • Etxerako lanak garaiz bukatu ezkero, zuekin kafea hartzera joango naiz. • Bakoitzari bina sari egokitu zitzaien. • Atzoko lasterketa bostgarren tokian amaitu nuen. • Ba al dakite zer egin behar duten? Jakingo ba zuten ez lirateke etorriko. • Lotsa gabe hutsa da, pasa den asteko lana egingabe dauka oraindik. 11. Jarri puntua, puntua eta koma, koma eta letra larriak ondoko testuan. GORREK MUSIKA "ENTZUTEN" DUTE gortu ondoren beethovenek musika konposatzen jarraitu zuen nonbait pianoaren doinuak bibrazioen bidez jasotzen zituen jakitera eman berri den awshintongo unibertsitateko ikerketaren arabera gorrak ez direnek entzuteko erabiltzen duten garuneko eremu berean jasotzen zuen musika beetho-venek erresonantzia magnetiko funtzionaleko irudiak erabiliz gorren eta entzun dezaketen pertsonen garunen jarduera aztertu du dean shibata ikertzaileak (…) ELHUYAR . 172. zenbakia

12. Ezabatu beheko zerrendatik «h»dun hitzak ez direnak. • lahua • hestea • ohola • hostoa • gohian • herren • ahaide • xehetu

• hilerri • bahitu • lehia • aiheneka • oihartzun • horbel • hegal • hilargi

• saihestu • hizpia • hauzia • hospitale • hildo • oihu • hausnartu • ahaide

13. Idatzi letraz hurrengoak. • 1.234/X II/15 • LX X • 1:45 • 2024/V II/01 • 7 cm • 12 m3 • II. m. K.o • 6:20 • 123 or.

• 67.986.436 • 12:25 • 321. u. K.a • CDX LIV •% 46 • 56 seg • 1287 biz. • 3. kap. • 432154 tf.

14. Itzuli euskarara gaztelaniazko ondoko sintagmak. • de la organizació n • por los compromisos • elementos correlacionados • en objetos perdidos • impacto ambiental

ORTOGRAFIA

9.

15. Deklinatu ondoko siglak minuskulaz eta letra larriz. Ondoren eman siglon esanahiak. • BAK • BM • CIA/IAZ • BEZ • EJ

• EH • TAO • EA • ET • EUDEL

• EGA • BH • EHE • LH

• AEB • DBH • DY A/GEL • EBB

NORI/ZERI NON/NORENGAN NORA/NORENGANA NONDIK/NORENGANDIK NORAKO/NORENGANAKO NORTAZ/ZERTAZ NORTZAT ZERGATIK


207

835026 _ 0208-0211.qxd

27/7/07

14:12

Página 208

ERANTZUNAK Ariketak (192.or.) 1. w hiskya, botila, ikurrina, gaixoa, otsaila. 2. Erantzun askea. 3. bonbilla/engaiñatu/billatu/gaixo/baiña/samar. 4. Erantzun askea.

1. Erantzun askea. 2. Ongi idatzita daudenak: Arrese, Lurra, Mediterraneo itsasoa, Legebiltzarra, Euskadiko iparraldean. 3. Mundu osoko parlamentuetan interpreteak dabiltza, baina ez duzue inon aurkituko Ernest Agirre «Agirretxu» bezalako tipo xelebrerik. Hego Irlandan jaio zen eta literaturan lizentziatu zen, Shakespeare Saria lortu zuen bere bigarren liburuarekin When the txoriak fall to the itsasora. Bruselara joan zen eta Europako Batasunaren egoitzan lortu zuen lana; eta han dabil sei-zazpi hizkuntzatatik ingelesera itzultzen. Harrigarriena da, berak ingelesez eta euskaraz baino ez dakiela eta ez dela inor konturatu.

Ariketak (194.or.) 1. • Donostiari, Donostian, Donostiara, Donostiatik, Donostiarako, Donostiaz, Donostiatzat, Donostiagatik. • Komunari, komunean, komunera, komunetik, komunerako, komunaz, komuntzat, komunagatik. • Gaztelaniari, gaztelaniaz, gaztelaniara, gaztelaniatik, gaztelaniarako, gaztelaniaz, gaztalaniatzat, gaztelaniagatik. • Elizari, elizan, elizara, elizatik, elizarako, elizaz, elizatzat, elizagatik. • Lotsari, lotsan, lotsara, lotsatik, lotsarako, lotsaz, lotsatzat, lotsagatik. • Areari, arean, areara, areatik, arearako, areaz, areatzat, areagatik. • Arrebari, arrebarengan, arrebarengana, arrebarengandik, arrebarenganako, arrebaz, arrebatzat, arrebagatik. • Hizkuntzari, hizkuntzan, hizkuntzara, hizkuntzatik, hizkuntzerako, hizkuntzaz, hizkuntzatzat, hizkuntzagatik. • Makilari, makilan, makilara, makilatik, makilarako, makilaz, makilatzat, makilagatik. • Egiari, egian, egiara, egiatik, egiarako, egiaz, egiatzat, egiagatik. • Bidaiari, bidaian, bidaiara, bidaiatik, bidaiarako, bidaiaz, bidaiatzat, bidaiagatik. • Bideari, bidean, bidera, bidetik, biderako, bideaz, bidetzat, bideagatik.

208

Ez dut ez anaiarik ez familiarik. Katez lotu dugu okelarik jan ez dezan. Tontakeria asko egiten ditu ume horrek. Ez gonarik, ez galtzarik, beti prakak jantzita. Ez al dizu lotsarik ematen aitzakiatan ibiltzeak? Zein hizkuntzatan idatzi du liburua?

3. Bizkaia, sakela, sagua, eliza, ola, arbola, erregina, feria, polizia, ordena, okela, zurgina, mahaia, burdina, animalia, hitza, hezkuntza, pertsona.

Ariketak (193.or.)

쮿 Erantzun askea.

2. • • • • • •

Ariketak (195.or.) 1. Hitsa, oihan, hanka, hortz, hein, uhin, heze, ihartu, hobi. 2. Oihan, lehoi, lohi, ihintz, herabe, oihal, bihurri, saihets, zahat, liho. 3. Erantzun askea. 4. • • • • • • • •

Hemen nahiko ondo bizi gara, han, ordea, ez. Ahizpa txikiak zekarren ahatea besoetan. Goiherriko behor anitz erosi dugu aurten. Gauerdian urmaelean igelak kantatzen du. Hondartza honetako harea fin-fina da. Sardinian bahitutakoaren behatza da hau. Har arrak lurra industen du habia egiteko. Azkure naiz, hatz egin esku ahurrean mesedez. • Haria, orrazia, ditarea eta oihala behar ditut.

5. • • • • • • • •

Sehaska. Lehergailua. Hartu. Higitu. Handitu. Hondoa. Gihartsua. Suhia.

Ariketak (196.or.) 1. Aise, uztartu, leize, narras, oztopo, astindu, liskar, arbaso, eztarri, oinaze, orrazi, lizun, aztoratu, masaila, azpil, koskortu, bezpera, ezpain, murriztu, kosk, gaixo, tolestu, isolatu, xahutu, kirastu, ugazaba, onespen, deus, baxu, piztia. 2. • • • • • • • • • •

Isilik. Iruzkina. Iseka. Sutegia. aXboia. iXstera. Zalaparta. Seilua. Zilegia. Sasoia.


835026 _ 0208-0211.qxd

27/7/07

14:12

Página 209

ERANTZUNAK

4. Igurtzi, irentsi, aitzur, lokatz, urrats, zerbitzu, arrotz, mintzatu, aintzat, intxaur, itsutu, atseden, matxinada, suntsitu, bits, untxi, beltzaran, atxilotu, ihardetsi, itxi, itzali, mehatxu, zentzu, ardatz, orratz, frantses, kirats. 5. 1. YANG GIZONEZKOEN PRINTZIPIOA Aitzindari gisa eta bakarrik, esperientzien bila dabilenaren zenbakia da, energiak gainezka dauzkanarena. Autokontzientziaren isla da. Hitz klabeak: berekoi, sortzaile, menderatzaile, aitzindari, buruzagi, oldarkor, nagusi. 2. BIKOTEKIDE Aldakorra eta egokitzen dakiena, sarritan, zalantzatia. Bitartekari lanak egitea gustatzen zaio; bakegilea da. Lankidetza atsegin du eta solidaritatea. Hitz klabeak: malgu, adeitsu, zuhur, jarraitzaile. 3. YANG-EN ETA YING-EN KONBINAZIOA Bibrazio liluragarria eta anitza; oso egoki mintzatzen da. Zenbaki honen ezaugarri nagusia: komunikatzeko beharra. Beti pozik, besteak ere alaitzen ditu. Hitz klabeak: komunikatzaile, sortzaile, poz eragile.

Ariketak (197.or.) 1. Bake, bekatu, gorputz, botere, froga, denbora, faltsu, zapatu. 2. • • • •

Irribarre. Poza. Lixiba. Kolkoa.

3. Botere, gorte, jadanik, erlaxatu, Nafar. 4. • Jesusek Lazaro piztu zuen. • Irail aldekoak izaten dira pikuak. • Guk ez daukagu lege hori atzera botatzeko botererik. • Santxo II.aren gortean Nafar prestu asko bizi ziren. • Erlaxatu zaitez, bestela bihotzekoa izango duzu. • Ane jadanik etxean dago, atarian ikusi dut.

Ariketak (198.or.) 1. • • • • • •

betile ogitarteko okin astakume astapotro ertaro

2. • belar +jale: Izena eta aditz erro batez sorturiko beste izen bat lotuz sortua. • gorri-gorria: errepikapen indargarria. • jolas o+rdua: Aditza eta izena lotuz sortua. • hanka +arin: Izena eta izenondoa lotuz sortua. 3. • • • • •

idatzi +mahai herri +beste har(tu) +eman musu +gorri ziri +miri

4. Erantzun askea.

Ariketak (199.or.) 1. • • • • • • •

Bilboko portua Abanto-Zierbenan egin dute. Nostradamus-en iragarpenak egin zituen. Umea plisti-plasta ari zen putzuan. Etxe hori handi-handia da. Sw ahili-a eta euskara antzekoak al dira? Argia-ren azken orrialdeetan irtengo gara. Jonek ez zuen hori esan, bai, ordea, berandu etorriko zela.

2. Erantzun askea. 3. –Aizu, Ane, ikusi al duzu V ogue-ko azalean agertzen den argazkia? –esan du aldizkaria erakutsiz. –Nor da, bada? –dio Anek lepoa luzatuz. –Bada, Mondongoko markesaren alaba gazteena, begira zein ederra dagoen Ives Saint Laurent-en jantzi horrekin! –Benetan, eta zapatak? –esan du Anek ahoa zabalduz–. Super «fashion» dira. Nik ere erosiko nituzke horrelako batzuk –Hara bestea! Zertarako nahi ditu jirafa batek horrenbesteko takoia duten zapatak?

ORTOGRAFIA

3. Erantzun askeak.

Ariketak (200.or.) 1. • • • • •

(E) (G) (E) (E) (E)

2. Orduan zure urguilua gailentzen da, zure harrokeria, zure buruarekiko estima, zure baitarako maitasuna. Baina hotz-hotzean erraten diot neure buruari: zuk ez zenuen idazle izateko baldintzarik biltzen eta lortu duzu idazle izatea, beraz, izan zaitez zoriontsu, kontxo! Egon zaitez pozik eta ez goibeldu, ez muturtu. Ez badizute nahi adina kasurik egiten, paso egin ezazu; bestela ergel hutsa zara.


209

835026 _ 0208-0211.qxd

27/7/07

14:12

Página 210

ERANTZUNAK Ariketak (201.or.) 1. • Komak puntua baino etenaldi laburragoa adierazten du. • Eta abar adierazteko eten puntuak jartzen dira, baina, eta abar eta eten puntuak ez dira berdin erabiltzen. • Norbaiten hitzak aipatzen direnean, egilearen izena parentesi artean jarri ohi da. • Enumerazioak komen bidez banatzen dira. • Eten puntuek zalantza, lotsa, beldurra eta misterioa adieraz dezakete. 2. • Mamuaren itzala korridorean barrena zabaltzen hasi zen… • Mikelek, Gorkak eta hirurok egingo dugu. • Nola soinu, hala dantza. • Etortzen bazara, etxeko lorategian amaituko dugu lan hori. • Txartela sartu, kodea tekleatu, zenbatekoa idatzi eta dirua emango dizu kutxazainak. • Orduan esan zuen: «Ekarri hori! Ez al duzu entzun, ala?».

Ariketak (202.or.) 1. Igoarazi, idaztarazi, iraunarazi, agerrarazi, sortarazi, hilarazi. 2. Baitzinen. Erantzun askea. 3. Igoarazi, iraunarazi, sorrarazi, idatzarazi, agerrarazi, hilarazi. 4. Mugagabe, hanka gabe, etxegabe, argi gabe, burugabe, egin gabe. Erantzun askea. 5. Bina, hamazapigarren, hamarna, mila zortziehun eta hirurogeita hamaseigarren, hogeita batgarren, mendea, hogeita bosna.

Ariketak (203.or. 1. • • • •

Hamahiru. Bostehun eta berrogeita zazpi. Mila berrehun eta berrogeita hamaika. Hogeita hamasei mila bederatziehun eta laurogeita zazpi. • Berrehun eta hogeita hamasei mila, bostehun eta hirurogeita hemezortzi. • Berrogeita bost milioi, berrehun eta hamalau mila, bostehun eta laurogeita zazpi. • Hamabi mila bostehun eta hiruregei mila milioi, berrehun eta berrogeita bi mila eta bat.

2. • Josu eta Ane hilaren hogeian ezkonduko dira. • Bidaia 1999ko irailaren hiruan izan zen (199908-03).

210

• Datorren astelehenean, apirilaren bian, joango dira. (04-02). • Bermeon, 2002ko uztailaren 13an… (200207-13) • Urriaren 2tik 5era egongo da zabalik (10-02 10-05). • Hilaren 20ko arratsaldeko bostetan hasiko da. 3. Erantzun askea. 4. • • • •

Datorren igandean, uztailaren bian, afaria dago. Filma bost eta erdietan hasiko da. Ordu biak hamar gutxiagotan etorriko dira. Hamaika eta erdietan kafea hartzera joaten da.

Ariketak (204.or.) 1. • • • • •

EI EL EIE BEZ LKK

2. • • • • •

3m 25 zl Santutxu k. 8 m3 42 zent.

• adib. • e.a. • og. • sol. • 2 zent.

Ariketak (205.or.) 1. Kontzeptu, erresistentzia, kreditu, radar, jogurt, solido, zapore, psikosi, erlijio, ilusio, estatu, erreforma, xantaia, pendulu, faltsu, rinitis. 2. • Gestio batzuk egin behar nituen eta taxia hartu nuen arinago joateko. • Erlazio zuzena dute arazo bi horiek. • Inbutu batez lagundurik bete nuen potoa. • Proiektu horretan jende asko ibili da. • Zuretzat espreski erosi dut jelatina hau. • Institutuko objektu galduen sailean egon da. • Partida hura irabaztea mirakulua izan zen.

Ariketak (206.-207.or.) 1. MUNDUKO NARRASTIRIK TXIKIENA AURKITU DUTE. Jaraguako muskerra edo «Sphaerodactilus Ariasae». Horrela izendatu dute Blair Hedges eta Richard Thomas biologoek Beata uharteko parke naturalean (Karibe)topatu duten muskertxoa. Narrastia ez da atzo goizean sortutakoa, baina, nahiz eta Karibeko uharteak aztertzen urteak eman, orain arte sailkatu gabe zuten zientzialariek. Animalia 1,6 cm luze da eta, Santo Domingoko Sixto Intxaustegi biologoak azaldu duenez, zientziarentzat espezie berria da eta obiparo ornodunik txikiena da. Intxaustiren ustez, oraingo aurkikun-


835026 _ 0208-0211.qxd

27/7/07

14:12

Página 211

ERANTZUNAK

2. Erantzun askea. 3. • Ez zioten egia osoa esan. • Labana bat atera zuen eta sagar bat zuritzen hasi zen. • Kultura eta gazteria sailean galde dezakezu. • Tontakeria galantak bota zituen batzarrean. • Horren kultura maila nahiko eskasa da. • Dudarik gabe, ikasle hori Zuberoan jaioa da. 4. Erantzun askea. 5. EUSKAL SAGARRAREN ARDOA ZABALDU BEHARREKO ALTXORRA Horixe da sagardoaren patua, bizitza laburra, baina sutsua. Bere izaeran, zeresan handiena sagarrak du, noski. Gaziak, gozoak, gezak, mikatsak; hamaika dasta betekizun ezberdinetarako. Geza, esate baterako, edarien iraun graduaren erantzulea da, eta gozoa alkoholarena. Zapore mota nahasketa, beraz, berebizikoa da desiratutako emaitza erdiesteko. Zaporeaz gain, fruituaren jatorriak badu zeresanik sagardoaren emaitzan. Euskal Herriaren kasuan, jakina da egungo sagastiek ez dutela behar adina sagar ematen … [ ] 6. –Eiderrekin hitz egin al duzu? –galdetu zion amak. –Egia esan ez –erantzun zuen–, egun batzuk dira ez dugula elkar ikusi. –Bada, egia esan –gaineratu zuen amak–, kezkatuta nago beragatik. –Ez kezkatu, ama –esan zuen berak–. Ziurrenik kanpoan dago. 7. • • • • •

Orduan etorri zatoz ala etxera zoaz? Bihar zu ez zatoz, ezta pentsatu ere! Ez dakizu? Ostiralean oporretan goaz! Erantzun, azkar! Nola topatu duzu leku hau? Garaiz heltzen ez bada, zer egingo dugu?

8. • • • • • • •

arg.: argitaratzaile publ.: publizitate hbru.: hiriburu her.: herri aip.: aipamen m.: mende zab.: zabalera

9. Hitz elkartuak: udaberriko, oskarbia, hozberoa, abelgorriak, abeltzaina, katagorri, artadian, galeperrak, basurdekume, bat-batean, basurde, sudur-luze, arnasestuka.

10. • Zuekin banago ez da hurbilduko, bakarrik banengo desberdina izango litzateke. • Gu ez ginen joan, lanean baikeunden. • Etxerako lanak garaiz bukatuz gero, zuekin kafea hartzera joango naiz. • Bakoitzari bina sari egokitu zitzaizkien. • Atzoko lasterketa bosgarren tokian amaitu zuen. • Ba al dakite zer egin behar duten? Jakingo balute, ez lirateke etorriko. • Lotsagabe hutsa da, pasa den asteko lana egin gabe dauka oraindik. 11. • GORREK MUSIKA «ENTZUTEN» DUTE • Gortu ondoren, Beethovenek musika konposatzen jarraitu zuen, nonbait. Pianoaren doinuak bibrazioen bidez jasotzen zituen. Jakitera eman berri den Washintongo Unibertsitateko ikarketaren arabera, gorrak ez direnek entzuteko erabiltzen duten garuneko eremu berean jasotzen zuen musika Beethovenek. 12. Ez dira «h» dunak: laua, goian, aieneka, orbel, ilargi, izpia, auzia, ospitale, ildo, ausnartu. 13. • Mila berrehun eta hogeita hamalauko abenduaren hamabosta. • Laurogei. • Ordu biak laurden gutxi. • Bi mila eta hogeita lauko uztailaren bata. • Zazpi zentimetro. • Hamabi zentimetro kubiko. • Bigarren mendea Kristo ondoren. • Seiak eta hogei. • Ehun eta hogeita hirugarren orrialdea. • Hirurogeita zazpi milioi, bederatziehun eta laurogeita sei mila, laurehun eta hogeit hamasei. • Hamabiak eta hogeita bost. • Hirurehun eta hogeita batgarren urtea Kristo aurretik. • Laurehun eta berrogeita hamalu. • Ehuneko berrogeita sei. • Berrogeita hamasei segundo. • Mila berrehun eta laurogeita zazpi biztanle. • Hirugarren kapitulua. • Lau, hiru, bi, bat, bost, lau telefonoa. 14. • • • • •

ORTOGRAFIA

tzak eta aldiro egiten direnek Karibe osoak bioaniztasunerako duen garrantzia azaleratzen dute; horregatik, hain zuzen, zaindu beharrekoa da Jaraguako parke naturala.

antolaketaren konpromisoak direla eta elkarrekin loturiko elementuak objektu galduen bulegoan ingurumenean duen eragina

15. • BAKi, BAKean, BAKera, BAKetik, BAKerako, BAKaz, BAKtzat, BAKagatik. • AEBei, AEBetan, AEBetara, AEBetatik…


211

835026 _ 0212-0332.qxd

27/7/07

14:13

Página 212

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 213

1. FITXA

ARIKETAK


1 Bete hutsuneak aditz egokiarekin.

(nor-nork / nor-nori-nork) • Nor gonbidatu

zure urtebetzera aurten?

• Haiek niri oraingoan ez

egia osoa kontatu.

• Futbolari horrek partida hasieran ostikoa eman • Zeinek jo

entrenatzaileari.

nor, entrenatzaileak ala jokalariak?

• Orain nik ohartxo bat idatziko

irakasleari den-dena azaltzeko.

• Aizu, barkatuko

baina, hori da zure lekua?

• Amak hor eseri

umea eta lasai-lasai joan da.

• Zeukan diru guztia lapurtu

bart.

• Langile batzuek aizkorak zaku horretan sartu • Horiek zuri ez

.

gertatutako guztia kontatu.

2 Jarri aditz egokia.

(nor / nor-nork) • Ni lehen Edurekin geratu

zinera joateko.

• Baina gure amak ezin

gu eraman.

• Filma amaitzean hurbilduko • Ezin

aitarekin.

palomitak guk eraman, debekatuta dagoelako.

• Hala ere, bertan ere saltzen omen • Haiek gu ez • Zuk eramango • Aitak ez

gozokiak.

etxera eramango. ? ezezagunak autoan ekartzen. horretaz konturatu?

• Nik ez

ARIKETAK

• Zu ez

inoiz ezezagun bat gure autoan ikusi.

3 Inguratu aukera zuzena.

(nor-nori / nor-nori-nork) • Nori ahaztuko (zaio/dio) bihar baloia ekartzea? • Hurrengoan nik zuri ez (zaizu/dizut) bideojoko hori utziko. • Eguraldi txarrak plana zapuztu (digu/zaigu) guri. • Haiei futboleko kromoak putzuan erori (zaizkie/dizkie). • Gaur amari loreak eraman (zaizkit/dizkiot) nik. • Pilota errekara jausi (zaie/die) umeei. • Karta horiekin ez (zaigu/diguzu) irabaziko. • Plastilinaz egindako irudiari zulo batzuk egin behar (dizkiogu/zaizkigu). • Nahi izanez gero, hemen dudana trukatuko (zaizu/dizut).


213

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 214

1. FITXA


4 Markatu aukera zuzena.

(nor / nor-nork / nor-nori-nork) • Ikaskideari ez dizkio matematikak gustatzen. Ikaskideari ez zaizkio matematikak gustatzen. • Anderrek lagunak etxera eraman dizkio. Anderrek lagunak etxera eraman ditu. • Saskibaloikoek entrenatzailea agurtu diote. Saskibaloikoek entrenatzailea agurtu dute. • Horretaz oso azkar konturatu dute. Horretaz oso azkar konturatu dira. • Gurasoek ez digute oharra sinatu guri. Gurasoek ez dituzte oharra sinatu guri. • Eskupilotan aritu dute egun osoan. Eskupilotan aritu dira egun osoan. • Haiek kalean aurkitutako txakurra jipoitu egin diote. Haiek kalean aurkitutako txakurra jipoitu egin dute. • Horrelakorik ez zaie animaliei egin behar. Horrelakorik ez zaizkie animaliei egin behar. • Bestela udaltzainek zuri isuna jarriko dizute. Bestela udaltzainek zuri isuna jarriko zaizue. • Laster ordainduko zaizu jarritako isuna. Laster ordainduko diezu jarritako isuna.

214


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 215

2. FITXA

ARIKETAK


1 Markatu aditz egokia.

• Haiek irakasleari bere liburua eskatu... du.

diote.

• Bertsolari horrek gaia ahaztu... dituzue.

du.

• Normalean, gai-jartzaileek gaiak asmatu egiten... diezue.

dituzte.

• Zuek aldizkariotako pertsonaiak ondo ezagutzen... diote.

dituzue.

• Zuek haiei institutuko oharra erakutsiko... dituzte.

diezue.

• Ahapaldi horiei guk hitz bat kenduko... zaio.

diegu.

• Berba horiek guk hor jarri ahal... diegu.

ditugu.

• Olerki horiei zerbait falta... dizkie.

zaie.

• Hori egiteko zuk tekla hori sakatu beharko... duzu.

diozu.

• Liburu horri lizuna atera... zaio. ARIKETAK

zaie. 2 Bete hutsuneak.

• Txerrizalea txerrikumeei hurbildu

harrapatzeko.

• Baso horretako katagorriei jende asko hurreratzen • Arratoiek zenbait gaixotasun transmititzen

. gizakiei.

• Narrasti harrapariek harrapakin handiagoei ere eraso egiten • Tukanek elkarri baiak pasatzen

.

mokotik mokora.

• Burruntziaren bizitzak aste batzuk baino ez

irauten.

• Puma emeak ernaldiaren ondoren arrari ez

hurbiltzen uzten.

• Kameleoiak intsektuak harrapatu eta oso-osorik irensten • Arrabioak buztana galtzen badu, berehalaxe hazten

. beste bat.


215

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 216

2. FITXA


3 Egin esaldiak aditz hauekin.

• zaitut: • dizkidate: • zaizkigu: • dituzte: • die: • zaigu: • diete: • ditu: • naute: • zaizkie:

4 Ezabatu oker dagoen aditza.

• Laborategietan txertoak egiteko bakterioak erabiltzen (dituzte/dizkiete). • Sukarra dugun guztietan arnas-erritmoa bizkortzen (zaigu/dizkigu). • Medikuntza ikasten dutenei sendagileak deitzen (zaie/zaizkie). • Aneri txertoa eman (zaizkio/diote) arazorik ez izateko. • Hori entzuteak min ematen (zait/dit). • Sendagai hori gauero hartu behar izaten (naiz/dut). • Erizainak egunero jarriko (dizu/zaizu) termometroa ospitalean. • Erietxean ez (dute/diote) esaten gaixoari zer duen? • Bulegari horrek gu oso txarto tratatu (digu/gaitu). • Zeini galdetu ahal (digu/diogu) errezetei buruz?

216


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 217

3. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: INDIKATIBOA ORAINALDIAN ETA LEHENALDIAN


(orainaldia) • Gero eta ordenagailu meheagoak egiten

. (dituzte/dizkiote)

• Programak gordetzeko erabiltzen denari memoria deitzen • Ideia horiek edonori bururatzen

. (dio/zaio)

. (zaizkio/dizkio)

• Informatika edonori ez

gustatzen. (zaizkio/zaio)

• Aurten lan guztia informatizatu egin

. (zaie/dute)

• Ikertzaileak datuak biltzen

. (ditu/dit)

• Lagunari lanak Ikerrek egiten

internetez. (dio/dizkio)

• Ikustean oso pozik hartu

zuen gurasoek. (naute/didate)

• Mezua nik laster bidaliko

. (didazu/dizut)

• Etxekonekoari ez

inork hitz egiten beti ordenagailuaren aurrean dagoelako. (dio/dizkio)

2 Bete hutsuneak.

• Film horiek zineman ikusiko

.

• Aktore batzuei ez

makillajea jartzea gustatzen.

• Obra amaitutakoan eszenaurrera hurbilduko

aktore guztiak agurtzera.

• Antzeztutako obrari, nire ustez, umore apur bat falta • Zuek antzokira nork eramango

.

?

• Antzezle guztiak zuzendariak eraman

bere autoan.

• Antzezpena oso dotore atera

aktore errumaniarrai.

• Ikasle horiek oso gustuko

antzerkigintza.

• Gaur erosi dituzuen margoak guk horiei eman

engainatuko negar plantak eginez.

ARIKETAK

• Zuek gu ez

.

3 Osatu esaldiok aditza orain eta lehen aldian jarriz:

(lehenaldia eta orainaldia) • Aurreko urtean auzoan guretzako jokoak jarri

.

• Jarlekuetako burdinari herdoila atera

.

• Herdoildutako kale-argiak ere iaz kendu

.

• Txakurrak arbolara hurbiltzen • Ez

-ean,arbola jausi egingo dela ematen du.

lehengoan kontatu arbolarena.

• Halaxe da, aste honetan haritza ere bota egin

.

• Hiltzear omen zegoen, baina sustraitik erauzi

herenegun.

• Bankuan jesartzen zen agurea ere hil egin • Anbulantzian eraman omen

. , sirena joka.

• Atzo ilunabarrean jesartzen zen bankuari loreak jarri

umeek.


217

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 218

3. FITXA

ARIKETAK


4 Aukeratu aditz zuzena eta idatzi.

(lehenaldia, nor / nor-nork, zer-nork / nor-nori-nork) • Umetxoak hatz lodia begian jarri

. (zidan/zait).

• Nik eskua begitartetik kendu

. (nituen/nion)

• Hala ere, haserre bizian jaiki

. (zuen/zen)

• Niregan konfiantza • Azkenean izena eman

. (zion/zuen) txapelketan. (zen/zuen)

• Appa nepaldarra hamazazpigarren aldiz igo • Guk Ikerneri eskatu izan behar izan • Orain dela sei urte ezagutu • Umeek elkar jotzen • Futbolean ostikoa eman

218

mendirik garaienera. (zuen/zen) goiko lokaleko giltzak. (zitzaizkion/genizkion) zuek elkar. (zenuten/zineten)

haserretzen zirenean. (ziren/zuten) Andoniri. (zuten/zioten)


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 219

4. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: INDIKATIBOA LEHENALDIAN

1 Ezabatu oker dagoen aukera:

(nor / nor-nori /zer-nork / nor-nori-nork) • Ayrton Senna omendu (zuten/zioten) Monakoko sari nagusian. • Bi aldiz jokatu (zuen/zen) egun berean pilotari horrek. • Jokatzen hasi aurretik elkarri bostekoa luzatu (zuten/zioten). • Gasteiz parean bukatu (zuen/zen) etapa. • Taldekide ohiari ea nola zegoen galdetu (zuten/zioten) kazetariek. • Zuek guri ez (zeniguten/zenuten) ezer esan azken partidaz. • Mediku horrek txirrindulariei dopatzen lagundu (zuten/zien). • Maillota ez omen (zion/zitzaion) gustatzen bizikletazale horri. • Atzoko ariketa egiteko indar handia behar (genituen/genuen). • Belaontziak oso gustuko (zitzaizkion/zituen) txikitan. 2 Aukeratu zuzena eta idatzi.

• Atzo eguraldi txarra egin

Euskal Herri osoan. (zen/zuen)

• Hodeiak eta ostarteak zeudenez, arropak ez

zabaldu. (ginen/genituen)

• Haizea zela eta, errotak jausi egin

. (zituzten/ziren)

• Mendialdean euri asko egiten zuenez, zinemara joatea erabaki • Egun euritsu horretan guri apunteak kale gorrian erori

(ni) kotxez eraman institutura. (ninduen/zidan)

• Nik motorra eraman behar izan

pasa den astean, ordurako heltzeko. (nuen/nintzen)

• Zortzietako trena galdu • Atzo haiek mehatxatu

. (zizkigun/zitzaizkigun)

esnagailua ez jartzeagatik. (zenuten/zineten) lekua kendu nielako. (zidaten/ninduten)

• Umeak aitonari hurbiltzen

ARIKETAK

• Aitak astelehenean ez

zuek. (zineten/zenuten)

beti ipuinen bat kontatzen zielako. (zitzaizkion/zizkioten)

3 Erantzun galderei aditzari erreparatuz.

• Nork eraman zintuen eskolara ? (aita) • Zer esan zizun Anek? (gezur galanta) • Nor ekarri zenuen autoz? (auzokoa) • Nork aukeratu zuen lekua? (gu) • Non erosi zenion joko hori semeari? (Donostia) • Gozoki guztiak jan zizkizun txakurrak? (bai) • Zuek zapuztu zenioten plana Anderri? (ez) • Nori egokitu zitzaion arbelean idaztea? (ni) • Ipuineko sorginei zer gertatu zitzaien? (ginarra galdu) • Aipatu zenizkiguten puntu guztiak? (bai)


219

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 220

4. FITXA

ARIKETAK


4 Aukeratu zuzena eta idatzi.

• Butano-banatzaileak bosgarren solairura igo behar izan • Hainbesteko indarra eginda, urrun joan

bonbonak. (zituzten/zitzaion) aizkora Mindegiari. (zitzaion/zioten)

• Harrijasotzaileek aurreko egunean hamar aldiz baino gehiago altxatu (zuten /zien) • Zuri sega zorroztea ahaztu egin • Unai Basurkori txalo zaparrada jo • Ganaduzaleek dirutza eskaini

; horregatik ez zuen mozten. (zitzaizun/zituen) Getxora heltzean. (zioten/zuten) osabari asto zahar haren truke. (zioten/zitzaizun)

• Idi-probetan apostua egitea oso gustatzen

gure aitita zenari. (zitzaion/zioten)

• Euskal Herriko sokatira taldeak kanpotarrei alde ederra atera • Ikusleetako batzuk Iban Mayori bizikleta aurrean jarri

220

harri hori.

. (zien/zitzaion) . (zitzaizkion/zituzten)


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 221

5. FITXA

ARIKETAK


1 Jarri aditz laguntzaile hauek dagokien lekuan.

zenidan genuen

zuen zituen

zitzaien zizkion zuen zion zitzaien zitzaion

• Zuk niri lehenago esan behar

hori. Orain berandu da.

• Egun hartatik aurrera ez

lagunak gehiago jo.

• Behin oztopo hori gaindituta, guk lanarekin jarraitu • Makurtu zirenean koroa burutik erori

. miss guztiei.

• Umea dortokei begira geratu

.

• Halako batean txanogorritxori otsoa agertu • Pare bat galdera egin

oso kezkaturik.

txoferrari osabak.

• Gaineran eraman

tximinoak txori txikia.

• Entrenatzaileak bere kapitainari deitu

dena argitzeko.

• Bizkarrean eraman behar izan

umea ibilaldi osoan.

NOIZ

NOR/NORI/NORK

atzo

EKINTZA

ADITZ LAGUNTZAILEA

parte hartu

zenuten

lehengoan

gurasoek/gu

jaira eraman

iaz

gu

Ibilaldira joan

maiz

mendizale bat/haiei

Institutura joaten

elkarte horietakoek

eranskailuak banatu

zizkiguten

beti

laguntzen

zeniguten

sarritan

laguntza eske etortzen

zait

egunero

Angelen txakurra/guri

miazkatzera hurbiltzen

noiz edo noiz

zuek/katua

kotxean eramaten

txikitan tarteka

aitak/guri

kromoak erosi

ARIKETAK

2 Osatu taula falta diren datuekin.

zizkigun

3 Bete hutsuneak aditz egokiekin orain eta lehen aldian.

(nor-nori, nor-nork, nor-nori-nork) • Erabat engainatu

. (guk/haiek)

• Bostekoa eman

. (haiek/niri)

• Oso ondo ulertu • Abandonatu • Adarra jo

azalpenak. (hark/niri) . (haiek/gu) . (haiek/hari)

• Zuengandik urrundu • Poltsatik erori

. (haiek) . (haiek/niri)

• Ospitalera eraman

. (zuek/hura)

• Besoetan eraman

. (zuk/ni)

• Salatu

. (nik/zu) 쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

221

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 222

5. FITXA


4 Jar itzazu aditz laguntzaile hauek lehen aldian.

• dute: • diote: • dizkidazue: • gaitu: • zaio: • diguzue: • zaizkie: • naute: • zaituztegu: • dizkiete:

222


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 223

6. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: BALDINTZA ORAINALDIAN

1 Bete hutsuneak.

(nor) • Nire prakak gorriak izango

, zezenak atzetik etorriko

• Zu soinekoa erostera bakarrik joango

, herriko denda batera joango

• Betarreko horiek aldean jantzita joango ausartuko. • Kotxea ondo egongo • Ez

.

(ni), ez

, ez

. (zu) nirekin joaten

zure laguna autobusez joango.

txakur horrengana hurbilduko, nire lagunarena ez

• Gu garaiz helduko

, ez

• Galdezka etorriko

(zuek), euskaraz arituko

• Ni arriskuaz ohartuko • Haiek errumaniarrak

izango.

haserretuko (zuek).

, segur aski ez

, (zuek) zalantza barik. hurreratuko.

, errumanieraz arituko

.

2 Aukeratu ondorio egokia.

• Zuk tortilla egiten ikasiko bazenu, • Guk xaboi gehiago erabiliko bagenu, • Gurean afalduko bazenute, • Txapelketa horretan gure lagunek parte hartuko balute, • Ipuin politak kontatuko balitu, • Lanak arin bukatuko balitu, • Txakurrek muturrekoa eramango balute, • Esaldi luzeagoak idatziko banitu, ARIKETAK

• Irakasleak lanak gorriz zuzenduko balitu, • Ordenagailuz egin ahal izango bagenu,

a. ...telebista ikusi ahal izango luke.

f. ...ez nuke leku nahikoa izango.

b. ...ederki gozatuko zenukete.

g. ...denok jaramon egingo genioke.

c. ...arin batean amaituko genituzke lanak.

h. ...jai edukiko genuke.

d. ...afaria prestatuko zenuke .

i. ...garbiago edukiko genuke kotxea.

e. ...zerbait irabaziko lukete.

j. ...ezin izango lukete haginka egin.

3 Inguratu aukera egokia.

(nor-nori-nork) • Guk liburuari forroa kenduko (bagenio/bagenu), zikindu egingo (genioke/genuke). • Guk eranskailu hau zuei emango (bazenute/bagenizue), paper-zorroan erantsiko (zenuke/zenukete). • Nik orriak sailkagailuan sartuko (banizkio/banitu) ikasle horri, errazago erakutsiko (lidake/lizkidake) lanak. • Aitak ni zigortuko (balit/banindu), nik ez (nuke/nioke jasango). • Nik zu kale gorrian ikusiko (bazintut/banizu), lagunduko (nizuke/nizun). • Zuek lagunei Aralarretik gazta ekarriko (bazeniete/bazintuzte), eskerrik asko esango (lizuekete/lukete) zuei. • Umeek aurpegia margotuko (balute/baliote), aitek ipurdikoa emanda etxera eramango (lukete/lituzkete).


223

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 224

6. FITXA

ARIKETAK


• Hozkailutik zuek niri garagardo fresko bat aterako (bazenute/bazenidate), nik zuei eskertuko (nizueke/nuke). • Gurasook antzerkitik autoz ekarriko (bagintu/bagintuzte), guk ez (genieke/genizkieke) ezetzik esango. • Lagunek niri auto berria eskatuko (banindute/balidate), nik zalantzarik gabe utziko (nieke/nuke) haiei. 4 Aztertu aditzak adibidean bezala.

(nor-nori-nork / nor-nork). • Balizkit: Haiek - niri - zerbait (pluralez). Baldintza. • Banizu: • Banitu: • Bazenituzte: • Balio: • Zenidakete: • Nizkieke: • Genituzke: • Zintuzket: • Zenizkidakete:

224


835026 _ 0212-0332.qxd

1

31/7/07

14:14

Página 225

7. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: BALDINTZA HIPOTETIKOA ORAINALDIAN

1 Asmatu baldintza hauen ondorioak.

• Guk Ane ondo ezagutuko bagenu, • Lagunak agurtuko ez bagenitu, • Hura mehatxatuko balute, • Lapurretan ikusiko balituzte, • Epaitegira joango balira, • Dirua eskainiko baliote, • Gozokiak gustatuko balitzaizkio, • Arrantzan joango balira, • Eskupilotan berarekin arituko balitz, • Animaliaren bat erosiko balu, 2 Ezabatu oker dagoena eta berridatzi.

• Nik ile-apaintzaileari motz-motz uzteko esango (banio/banioke), errotik moztuko (lidake/lizkidake) ilea. • Margolariek niri etxea gorriz pintatuko (balute/balidate), oso haserretuko (nintzateke/nuke). • Zuek haiei alemanieraz hitz egingo (bazenizkiete/bazeniete), ez (lizuekete/lizukete) piperrrik ere ulertuko. • Euskaraz hitz egiten entzungo (bazenidate/bazenidaten), poztu egingo (nintzatekeen/nintzateke).

ARIKETAK

• Txakurrak garbitzaileari erasoko (balio/balu), arazoak eragingo (lioke/lizkioke) nagusiari. • Jokolari horiek jokoz kanpo geratuko (balitz/balira), alde egingo (lirateke/lukete). • Tabernariak tabernan itoginak (balitu/balituzte), iturginari deituko (liokete/lioke). • Lagunek autoz ekarriko (banindute/balidate), ez (nintzateke/zinateke) bustiko. • Kirolari aparta izango (balitz/balira), fitxatuta egongo (litzateke/lirateke) honezkero. • Umeak igerilekura eramango (bagenitu/bagenizkie), poz-pozik etorriko (litzateke/lirateke).


225

835026 _ 0212-0332.qxd

1

31/7/07

14:14

Página 226

7. FITXA

ARIKETAK



(nor / nor-nori) • Goseak jaikiko • Maren garaiz etorriko

, ondo gosaltzea gustatuko , pelikula osoa ikustea gustatuko

• Lobari txakur hori hurbilduko

, oihuka hasiko

• Hura txakurrari oihuka hasiko

, txakurra urduritu egingo

• Amaren bat galdezka etorriko • Jokalariei ordua ahaztuko • Autoko atea bidean zabalduko • Niri negar malkoak aterako

. . . .

(guri), pozik irtengo

erantzutera.

, haiek berandu helduko

partidara.

(zuei), istripuren bat gertatuko

.

, jendea hurbildu egingo

• Zuei ere garauak aterako

, medikuarenera joango

• Zuri partida interesatuko

, ixilik egongo

. . .

4 Jarri dagozkien pertsonak.

• bagenizkie: • nizkieke: • nituzke: • nenidakete: • balitzaie: • litzaizkioke: • genuke: • balitzaizkigu: • litzaizkidake: • lidakete:

226


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 227

8. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: BALDINTZA LEHENALDIAN

1 Osatu esaldiak ondoriozko aditza jarriz.

(nor/nor-nork) • Puxtarriak izan banitu, zuekin jolastuko

.

• Baina eguraldi txarra egin izan balu, gu busti egingo

.

• Zuek bokatak ekarri bazenitu, askari ederra egingo

.

• Hala ere, eguzkia egin balu, guk ondo pasatuko

.

• Zuk ni etxera gonbidatu baninduzu, gustura joango

.

• Irakasleek ikasleak mespretxatu balituzte, ikasleek ere beste horrenbeste egingo • Zu atzo agertu bazina, guk poz handia hartuko

.

.

• Lagunek non aparkatu aurkitu balute, automobila bertan utziko

.

• Nik indarrik izan banu, zakua bizkar gainean jasoko

.

• Haurrek margoak izan balituzte, koadro politak egingo

.

2 Bete hutsuneak aditz egokiak sartuz.

(nor/nor- nork/nor-nori-nork) eman

saldu

izan

esan

• Guk umore ona

erosi

izan

hitz egin

eduki

zigortu

, joango ginen.

• Zure neba-arrebei

, etorriko ziren.

• Nik bista txarra

, ez nituen ikusiko hitz horiek.

• Aitak ni

, negar egingo nuen.

• Epaimahaikoek Aitorri saria • Umeari zakurra

, poz-pozik egongo zen. , txabolan biziko zen.

• Borda egurrezkoa

, oraindik zutik egongo zen.

• Gizon horiek guri liburu bitxi horiek

, dirua alferrik botako genuen.

• Abentura horretako protagonista • Suahilieraz

ARIKETAK

eraiki

, oso famatu izango nintzen. , inork ez zien ulertuko.

• Izaskunek ortua

, udan letxugak jango genituen.

3 Lotu goiko esaldiak albokoekin:

Txintik esan ez banio, • Diru asko irabazi izan balute, • Gorka etxerako lanak izan balitu, •

• gustura jango nituen. • guztion artean banatuko zuten. • ez nuen lan hori lortuko.

Zugatik ezan ez balitz, •

• bakarrik egingo zituen.

Ondarroara joan balitz, •

• dotore geratuko zen bulegoa.

Aldizkari horiek erosi izan ez balitu, • Beregan konfiantzarik izan balu, • Niri txokolate horiek ekarri izan balizkit, • Koadro hori horma horretan zintzilikatu bazenu, • Hizlariek horretaz hitz egin balute, •

• lagun ondarrutarrak izango zituen. • haserretu egingo zen. • dena argiago egongo zen. • gauzak hobeto aterako ziren. • ez zituen horrelako kontuak irakurriko.


227

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 228

8. FITXA

ARIKETAK


4 Ezabatu aukera desegokia eta berridatzi.

• Jonek anaiari dena kontatu (balio/baliote), haserre bizian jarriko (zen/litzateke). • Bilboraino motorrez joan (balira/balute), busti egingo (zen/lirateke). • Aireportuko maletak galdu (balituzte/balitzaie), ez (litzateke/zen) arazorik egongo. • Zauriren bat izango (bazenu/bazina), iodoa eman beharko (zenion/zenioke). • Liburuari orri horiek kenduko (bagenizkio/balitzaio), ez (zen/litzateke) igarriko. • Neska jatorra izango (balitz/balitzaio), lagun gehiago izango (zituen/lituzke). • Irakasleak agindutakoa egin (bagenu/bagenitu), hobeto ulertuko (genuke/genuen). • Hori lehenago zeure buruari galdetuko (bazenio/bazenu), agian gauzak hobeto joango (lirateke/ziren). • Ortuan azenarioak jarri izan (balitu/balu), entsalada ederrak egingo (zituen/lituzke). • Kafesnea gailetekin hartuko (banu/banitu), bete-bete eginda geratuko (nintzateke/nintzen).

228


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 229

9. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: BALDINTZA ORAINALDIAN ETA LEHENALDIAN

1 Bete hutsuneak.

(nor / nor-nori) • Niri futbola gustatu izan ba

, partida guztietara joango

• Zure lagunari baloia balkoitik erori ba • Zuek zinema horretara sartu ba

negar batean egongo gustatuko.

guri, ama haserretu egingo

• Niri kiniela bat aterako ba

, ez

• Bera niri kexaka etorri ba

.

, konpontzera zugana joango , laguntzera joan

• Haiek Enekori diru eske hurbildu ba • Zuri ile asko jausi ba

.

hemen egongo orain.

, eurekin biziko

• Guri erlojua apurtu ba

.

, pelikula ez

• Zapata berriak apurtu ba • Gurasoak hil ez ba

.

. .

, urduri jarriko

dagoeneko burusoil egongo

gure Eneko .

2 Zuzendu aditzean oker dagoena.

• Haiei gurasoak haserretu balitzaie, berdin emango lieke. • Niri hori ekartzea ahaztuko balitz, ez nizuke zuri ezer esango. • Indarrik izango banitu, oraintxe bertan altxatuko nuke. • Zuk niri galdera hori egingo banizu, ez zeniguke erantzungo.

ARIKETAK

• Eskaleari dirua emango banu, poztu egingo zen. • Zuk kandelak piztu bazenu, hobeto ikusiko genuen. • Zuei atea itxi balitzaizue, ezin izango zinatekete sar. • Liburuaren azala bustiko balitzaigu, beste bat erosi beharko genuen. • Guri zigarroa itzali balitzaigu, beste bat piztuko genuen. • Txakurkumea gaixotuko balitzaio, albaitariarenera joango zen.


229

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 230

9. FITXA


3 Osatu esaldia ondorioa jarriz.

• Eguraldi ona izan bagenu, • Niregana etorri bazinete, • Zuk laguna biziki maite izan bazenu, • Aldizkari horiek erosi bazenitu, • Musu bat eman bazenit, • Liburua gustatu balitzaio, • Triste egon balitz, • Bilbora joan izan balira, • Zuk ezagutu izan bazenu, • Kepari niri opari bat ekarri bazenit, 4 Jarri ondoriozko forma hauek lehen aldian.

• litzateke: • zuke: • litzaizkidake: • nioke: • zenizkidake: • lituzke: • gintuzke: • nindukete: • lirateke: • litzaioke:

230


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 231

10. FITXA

ARIKETAK


1 Bete hutsuneak.

• Gaur dirurik banu, zinera joango

(ni).

• Orain tortilla jango banu, gauean ez

afalduko.

• Atzo kafe hutsa hartu izan banu, ez

gauean begirik bilduko.

• Haiek gogorik izan balute, ordainduko

.

• Ehizan joan balira, gaur segur aski txoriak jango

.

• Sagardo ona erosiko balute, gustura edango

haiek.

• Irakasleek ezagutuko bagintuzte, zalantza barik agurtuko

.

• Zuei indabak gustatu balitzaizkizue, gaurkoak jango

.

• Gu Getariako kaira joan bagina, baporeak ikusiko • Ez

(guk).

ezer esango, gertatutakoaren berri izan bazenute.

2 Jarri baldintzari aditz egokia.

• Berandu (izan)

ez balitz, Kultur etxera joango ginateke.

• Nik min (hartu)

banu, esango nizun.

• Ama arduratuta (egon)

balitz, guri dena kontatuko liguke.

• Film hori Enekori (gustatu)

ez balitzaio, kexaka etorriko zitzaigun.

• Futbolariak entrenatu gabe (egon) • Bere kotxean (ekarri)

bagintu, askoz lehenago helduko ginen balitz, ezin izango ginateke beste aldera igaro.

• Sorginetan (sinestu) • Zorriak (izan)

balu, ez zuen horrelako jokatuko. balituzte, etengabe hazka egin lukete.

• Nagusia jaten ematera (hurbildu)

balitzaie, pozarren egongo ziren.

ARIKETAK

• Zubia (erori)

balira, oker jokatuko lukete.

3 Jarri baldintza eta ondoriozko aditz formak orain eta lehen aldian.

BALDINTZA

ONDORIOA ORAIN

ONDORIOA LEHEN

nik haiei batzuk zuk ni zuk guri zerbait hura niri haiek zuri batzuk guri haiek haiek gu zuk haiek haiek ni guk haiei batzuek


231

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 232

10. FITXA

ARIKETAK


4 Aukeratu aditz egokiak.

• Nik betaurrekoak edukiko

, hobeto ikusiko

a) banitu/banizkio • Kutsagarriak

b) nuke/bazeniote , ez

a) izan balira/balira

ere jango. b) genituen/balute

• Haiei lainoa azalduko

, buelta eman beharko

a) balitzaie/balitzaie

, (haiek) telefonoz deituko

a) balute/banitu

, gozoago geratuko

a) bazenu/balio

, zauri larriak egingo

a) baliote/litzaioke

a) bazeniote/nuke • Txoriari hegoak ebaki a) banizkio/zineten

232

.

b) zizkioten/lukete

• Antzezlan hori hemen antzeztuko

• Zuek egoerari aurre egin

zuri.

b) litzaizuke/bazenio

• Txakurrek haurrari heldu

a) balio/ziguten

(haiek guri)

b) ziguten/balute

• Zuk arraina labean sartuko

• Lepotik heldu

(haiek).

b) lukete/bazenu

• Arazoren bat izan

a) balitz/genituen

.

, makina bat jende joango

.

b) litzateke/zen , ikaratu egingo

.

b) zen/litzateke , egoera hobean egongo

.

b) zineten/zitzaizun , nirea izango

.

b) zen/zizkioten


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 233

11. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: AHALERA ORAINALDIAN

1 Bete hutsuneak.

(nor) • Hau eguraldia! Gu gaur mendira joan

.

• Hori guztia egin ondoren zuek lasai gera

.

• Zuk itsasoan beldurrik gabe sar

, sorosleak daude-eta.

• Edozein unetan mintza

horiek gai horretaz.

• Bihar arte gu zain egon

.

• Kontuz ibil zaitezte! Hori ikututa erre

-eta.

• Zuek nagusiak zaretenez, bakarrik joan • Edonor ezin

institutura.

bizi egoera horretan.

• Lorategi horretako loreak ezin

zapaldu.

• Ur handitan sartzen bagara, ito egin

.

2 Aukeratu aditz egokia.

(zer/nork) • Zuk horrela jokatuz gero, arazoak izan • Nik ezin

(ditzakezu/dezake).

(ditzaket/dezakezu) gutun horiek guztiak irakur ordu batean.

• Gosea guk ogia janez ken

(dezakegu/ditzakete).

• Haiek berriro hauta • Nork eska

(dezakete/ditzakezu) alkate hori. (dezake/dezake) behartsuentzako laguntza?

• Piratei buruzko liburu hori edonork irakur

(ditzakezue/ditzakezue) traste horiek guztiak eraman.

• Gaztegunera hurbiltzen badir, bertan ikus • Institutuko txirrina edonoiz jo • Nahi baduzu, jaialdi bat antola

(ditzakete/dezake) aldizkari horiek. (dezake/dezakete) atezainak.

ARIKETAK

• Zuek ezin

(dezake/dezakegu).

(dezakezu/ditzaket) gertatutakoa ospatzeko.

3 Ezabatu oker dagoena.

(nor/zer- nork). • Kirol-mota horretan zuk edonon jardun dezakezu/zaitezke. • Atletismo proba horiek estadioan egin daitezke/ditzake. • Oso jauzi luzeak egin daitezke/ditzake jauzilari horrek. • Lasterketa horretan edonork har daiteke/dezake parte. • Horretarako zuk teknika desberdinak erabil ditzakezu/zaitezke. • Dantzariak gorputzak noranahi mugi dezake/daiteke. • Zure jarrerak garrantzia handia izan dezake/daiteke. • Azeriak leku desberdinetan aurki daitezke/ditzake. • Segurtasun sistema desberdinak egon daitezke/daiteke. • Aurkikuntza horiek aspaldikoak izan daitezke/ditzakete.


233

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 234

11. FITXA

ARIKETAK


4 Erantzun hurrengo galderei ahalera erabiliz.

• Zer egin dezakegu hizkuntza bat ikasteko? (telebista ikusi) (irratia entzun) • Zer egin dezakezu ondo pasatzeko?(liburuak irakurri) (futbolean jokatu) • Zer egin dezakezue sudokua amaitzeko? (laguntza eskatu) (soluziobideetan begira) • Zer egin dezaket hotzik ez izateko? (arropa gehiago) (salda beroa hartu) • Zer egin dezakete haiek saskibaloian ondo jokatzeko? (entrenatzailea ona kontratatu) (gogoz jokatu)

234


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 235

12. FITXA

ARIKETAK


1 Bete hutsuneak.

• Bilbon zuk txokolatezko sardinak eros

.

• Guk San Ferminetara zapi gorria lepoan joan • Idiazabalgo gazta guk ezin

.

edonon aurki.

• Nik Gernikako piperrekin plater gozoa presta • Parisen badakizu zer ikus

.

zuek ?

• Ardo ona Errioxa edo Galiziakoa izan

.

• Guk Tolosako indabak txorizo egosiarekin jan • Zuek produktu asko eros

.

azoka horretan.

• Getaria edo Bakioko txakolina erraz aurki

edozein azokatan.

• Ardien mami naturala ezin

guk edozein urtarotan jan.

2 Markatu aditz zuzena.

zaitezke.

ditzakezu.

• Ekarri duzun txakolin hori hotz atera

dezakezu.

• Erositako mamia azukrearekin jan

dezakegu.

• Zuk babak edozein lapikotan presta • Nik ezin

ditzaket

• Zuk azkar ase

ditzakegu.

dezakezu.

ditzaket

• Haiek edozein dendatan eros

ditzakezu.

erosi dilista horiek denda horretan.

dezakete

dezakezu

zaitezke

• Pastela jandakoan zuek gustura gera

ditzakete Tolosako teilak. garabantzu horiek janda.

zaitezkete.

• Emandako urdaiazpiko ogitartekoa arin batean jan • Alergikoa denez, ezin

zaitezke.

dezake

dezakezue. dezakezue.

ditzake

ditzakezue.

haragirik jan.

ARIKETAK

• Indabak egosita presta

3 Bete hutsuneak aditz zuzena aurkeratuz.

dezake

dezakezu gaitezke gaitezke ditzakete

• Antilope jauzilariak edan gabe bizi

ditzakezue daitezke zaitezkete dezakete .

• Palma-urtxintxak lurra zula

dituen hanka indartsuekin.

• Kobraren horzkada bakarrak elefantea bera hil

.

• Kameleoiek, espezieen arabera, 7 cm-tik 60 cm-rainoko luzera eduki • Zuk nahi baduzu, etxera iguana bat eraman • Guk ezin

dezake

.

.

animaliak kaiola barruan ikus.

• Zoologiko horretara ezin

zuek jana sar, debekatuta dago eta.

• Lehoinabarra ikustera parke horretara joan • Gu ezin

zuek.

baso horretan sar otsoak badaude.

• Denda horretara hurbil

guakamaioa ikustera.


235

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 236

12. FITXA

ARIKETAK


4 Osatu taula falta diren elementuak jarriz.

NOR

NORK

haiek haiek

236

ADITZ JOKATUA

etorri zuk

ni hura

EKINTZA

ekarri hurbildu

guk

erosi

gu

urrundu

zuek

nekatu

haiek

zuek

eraman

haiek

nik

salatu

haiek

erori

zuek

saiatu


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 237

13. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: AHALERA LEHENALDIAN

1 Berridatzi esaldiak ahalerako laguntzaileak erabiliz.

(nor) • Hirian bizi zenez, sarritan joan ahal zen antzokira. • Lehen zu bizikletaz etorri ahal zinen lanera; orain, ostera, ezinezkoa da. • Gu ezin ginen joan horra umeak ginelako. • Haiek ezin ziren uretara sartu soroslerik ez zegoelako. • Ni ezin nintzen harritu asko ikusitako nintzelako. • Ezin ziren hurbildu egun horretan olatu itzelak zeudelako. • Gu fidatu ahal ginen herrian oso ezaguna zelako. • Ane geratu ahal zen gurekin trena oraindik etorri ez zelako. • Txakurrak lehen edonondik ibili ahal ziren, ez gaur bezala.

ARIKETAK

• Isilik geratu ahal nintzen, baina iritzia eman nahiago izan nuen.

2 Bete hutsuneak ahalera erabiliz.

(zer/nork) • Lehen guk liburuetatik fotokopiak atera

.

• Zuek orain dela lau hilabete ezin

hanka lurrean jar.

• Eramandako zapatila haiekin zuk balleta dantza • Zuk metro hori ezin

geltoki horretan har.

• Irabazitako diruarekin guk larruzko jaka hura eros • Orain dela urte asko emakumeek ezin • Laguntzaileak eraman • Zuek inprima

. . botorik eman.

baina bakarrik joan nahi nuen. agiri horiek guztiak.

• Txapelketa horretan parte har

, baina epea pasatu zitzaigun.

• Bilera horretan zuek hitz egin

?


237

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 238

13. FITXA

ARIKETAK



(nor/zer-nork) • Orain urte batzuek bide bazterretik oinez joan • Lehen ia leku guztietan erre • Guk edonon utz

(gintezkeen/zezaketen). (zitekeen/zenitzakeen).

(genezakeen/zenitzaketen) kotxea.

• Antzina umeek kalean jolas egin

(zezaketen/genezakeen).

• Aspaldi sexu berekoak ezin • Ni umetan ezin

(zitezkeen/gintezkeen) ezkon. (nintekeen/zitezkeen) berandu oheratu.

• Behinola Galdakaora zu ezin • Zuek gol asko sar • Saia

(zintezkeen/nintekeen) metroz joan. (zenitzaketen/zintezkeen) partida horretan.

(zintezkeen/nezakeen), behintzat, hobeto egiten, ezta?

• Aizu, denontzako orriak ekar

(zenitzakeen/zitekeen).

4 Erantzun galderei.

(nor/zer-nork) • Norekin hitz egin zenezakeen bilera hartan? • Zer erantzun zenezaketen galdera haren aurrean? • Arazo hura zuon abokatuak konpon zezakeen? • Ez genekien. Nora joan gintezkeen afariaren ostean? • Nortzuek eman zezaketen horri buruzko informazioa? • Zer egin zenezakeen pasa den udan? • Uholdeen ostean eraiki zezaketen baserria berriro? • Zer eraman genezakeen lehen eskolara? • Nondik joan zintezketen errekaren beste aldera? • Zer ekar zenezaketen institutura egun horretan?

238


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 239

14. FITXA

ARIKETAK


1 Osatu esaldiak ahalera lehenaldian erabiliz.

• Bilbora etorri (gu)

.

• Etxea margotu (zuek)

.

• Eleberria idatzi (hori)

.

• Arraina erosi (gu)

.

• Bakarrik geratu (zu)

.

• Arazoa konpondu (hura)

.

• Astoa erosi (haiek)

.

• Pastela egin (zuk)

.

• Ikastaroa egin (zuek)

.

• Agiria eskatu (haiek)

.

2 Bete hutsuneak.

• Poliziek karneta eska

.

• Gu kobazuloetan sar

.

• Eskuz egin

(guk) koaderno horiek

• Txakurrek hozka egin • Zuk txoria eros • Ni oinez joan

; horregatik zeuden lotuta. , baina arraina nahiago izan zenuen. baina oso nekatuta nengoen.

• Haiek denak batera sar

, baina nortasun agiria eskatzen zieten.

• Oposizioetan izena eman

, zergatik ez zineten aurkeztu?

• Ez daukagu txiskerorik, baina pospoloak eduki

guk hauteskunde haietan. ARIKETAK

• Botoen ehuneko garrantzitsua lor

.

3 Aukeratu zuzena.

• Zergatik ez didazue esan? Kotxea ekar • Prakak urdinak eros • Kanta politen bat asma • Josuren bordara joan • Tontorrera heltzen saia • Uretako motoa eros • Zortzierako heltzen saia • Enbor horiek aizkoraz oso erraz apur • Hamabi urteko ume batek egin • Hori ikustean Ane triste jar

(nezaken/nezakeen). (zenitzaketen/zenezaketen). (genezake/genitzake). (gintezken/gintezkeen). (genezakeen/gintezkeen).

(genezake/gintezke). (zintezkeen/zenezakete). (zitezkeen/genezakeen). (zezakeen/zitekeen). (zitekeen/zezakeen).


239

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 240

14. FITXA


4 Jarri aditz hauek era trinkoan.

• Joan ahal izan ginen: • Eraman ahal genuen: • Erosi ahal izan zituzten: • Ekarri ahal nituen: • Hurbildu ahal ziren: • Ezin zituen hartu: • Ezin ziren saiatu: • Igo ahal zineten: • Apurtu ahal izan zenituen: • Txikitu ahal izan zenuten:

240


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 241

15. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: AHALERA ORAINALDIAN ETA LEHENALDIAN

1 Jarri aditzak orainaldian.

• Haiek txoko txikian kutxatxo itxia utz zezaketen. • Gehien-gehienetan tolestuta gera zitezkeen. • Txetxeak lolo egin zezakeen gu jolastu bitartean. • Oilar haiek ezin zezaketen kukurruku egin. • Kakalardoak bildu ostean, zuk ezin zenitzakeen akabatu. • Argiaren argitan argi ikus nezakeen gertatutako guztia. • Ezin zenezaketan isil-misilean gorde kontatutakoa. • Labur-labur azaldu zenezaketen eguneko ikasgaia. • Elkartzen ginenean noiz edo noiz horretaz hitz egin genezakeen. • Egun osoan egon zintezketen zuek pozez kantari. 2 Bete hutsuneak.

• Lehen ura edonondik atera

guk.

• Etxean gera

baina atera egin ginen.

• Gero zuek gure jaitxora etor

nahi izanez gero.

• Egun nor bizi

egoera horretan?

• Guk ekar

ardoa, baina ez genekien non erosi.

• Zuek ezin

orain ariketa buka hiztegian begiratu gabe.

• Zuek nahi ez bazenuten ere,egin • Zuk ezin

.

oraintxe bertan harri horiek jaso.

• Eneritz egun oso egon

isildu gabe. Hain da berritsua ! . ARIKETAK

• Igerian ez badakite, oso erraz ito 3 Aukeratu aditz zuzena.

• Udalak esan arte ezin

artea bota. (dezakete/daitezke)

• Zuen arbola bota zuen eta gero ezin • Guk arrantza egin • Astoak ezin

itzalik aurkitu. (zezaketen/zitekeen)

, baina mendira joan ginen. (genezakeen/gintezkeen) arrantza egin muturrekoa jarri ziotelako. (zezakeen/zitekeen)

• Karrakaz hots handia atera

zuek manifestazio horretan. (zenezaketen/zenezaketeen)

• Ardiek ere ardiak izan omen

. (ditzakete/daitezke)

• Ahariek ahari gorria adarrean joan

. (dezakete/daitezke)

• Berandutu izan ez balitzaizue, ordurako hel • Orain itxaron bitartea sudoku bat egin • Heldu nion arren, ezin

. (zenezakete/zintezketen) . (genezakeen/dezakegu)

geldi egon. (zezakeen/zitekeen)


241

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 242

15. FITXA

ARIKETAK


4 Jarri aditz hauek lehen aldian.

242

• Daitezke:

• Dezakegu:

• Daiteke:

• Ditzaket:

• Dezakezu:

• Gaitezke:

• Ditzakete:

• Zaitezkete:

• Ditzakegu:

• Zaitezke:


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 243

16. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: SUBJUNTIBOA ORAINALDIAN

1 Erabili subjuntibozko aditzak nominalizazioaren ordez.

• Ni joateko deitu didate. • Zuek etortzeko ez dute deitu behar. • Ez diogu ezer esango ez kezkatzeko. • Zu ausartzeko ekarri behar izan dut. • Haiek ni ez hurbiltzeko isildu egin dira. • Haiek geratzea nahi izan dute. • Laster zu itzultzea espero dut. • Gu saiatzea komeni da. • Ane ez agertzea nahiago duzue. • Zoriontsuak izatea opa dizuet. 2 Erantzun galderari: Zer esan du?

• Etor zaitez F • Itxi atea F • Ekarri bokatak F • Eraman ezazu motxila F • Etor zaitez laguntzera F • Zoazte pikutara F • Ekarri itzazue liburuak F • Egin ezazu azkar F • Zatoz hona F ARIKETAK

• Zoaz etxera F 3 Bete hutsuneak.

• Uretan bota ezazu ondo (disolbatu)

.

• Haizeatu behar ditugu birusak (kanporatu)

.

• Ondo argi azaldu diot arazorik (eragin, ez) • Guk barrabas-belarra (jaso) • Arbola mota asko (ikusi) • Zuek gauzak argi (izan) • Makina bat galanperna (bildu, zuek)

. nahi dute. espero dut. komeni da. espero dugu.

• Zuk kolore egokia (aukeratu)

nahi dut

• Guk ur-arkakusorik (ez ikusi)

espero dut.

• Etxera joateko makina (hondatu)

nahi dute.


243

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 244

16. FITXA


4 Berridatzi esaldiak subjuntiboa erabiliz.

• Zuek polikiago ibiltzea nahi genuke. • Loreak biltzeko eskatu diet. • Hiru liburu irakurtzeko agindu digute. • Kanpoan geratzeko eskatu digute. • Guraso guztiak joatea komeni da. • Afaria prestatzeko esan ditu, baina... • Garaiz oheratzeko esan diguzue. • Hori guztia mugitzeko esan dizuet. • Zortzietarako heltzeko utzi dizut kotxea. • Indarra izateko, asko jan behar duzue.

244


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 245

17. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: SUBJUNTIBOA LEHENALDIAN

1 Bete hutsuneak.

(nor) • Zuei garaiz (itzuli)

utzi nizuen autoa.

• Zu ere taldean (sartu)

agindu zizuten.

• Ondo (portatu)

eskatu nien.

• Etxeko giltza utzi zidaten, nahi nuenean (sartu) • Lasaiago (ibili)

.

, lehenago atera behar zenuen.

• (mugi, gu)

esan digu Anek, trena galduko dugu eta.

• Bakarrik zegoela eta berarekin (joan)

eskatu zidan.

• Zer egin behar zen garai horretan jendea pozik bizi

?

• Lasaigarria eman behar izan genion, lasai (egon) • (isildu, bera)

.

esan nion, berritsu halakoa!

2 Aukeratu aditz zuzena.

(nor/zer-nork) • Beregana hurbil(du)

agindu zigun. (genezan/gintezen)

• Guk horiek (hartu)

nahi zuen amak. (genitzan/gintezen)

• Zuek etxera (itzuli)

espero zuten. (zenitzaten/zintezten)

• Behar zuena (erosi)

supermerkatura eraman nuen. (zezan/zedin)

• Idazkera (ulertu, zuk)

ordenagailuz egin nizun. (zenezan/zintezen)

• Txakurrak (zuek, lotu)

eskatu genizuen. (zenezaten/zintezen)

• Ariketak (hura, amaitu)

lagundu egin nion. (zitzan/zedin)

• Hitzordua jarri genuen elkar (ikusi)

. (genezan/gintezen) . (zitzaten/zitezen)

• Pizza ederrak prestatu zenituzten guk (jan)

ARIKETAK

• Ordu erdi eman genien izarrak (zenbatu)

. (genitzan/gintezen)

3 Jarri aditz egokia subjuntibozko lehenaldian edo orainaldian.

• Gonbidatu asko (etorri) • Zu (erori)

eginahalak egin ditu. hankartekoa jarri zizun ikaskideak.

• Bilbon (gu ez ito)

neurriak hartuko ditugu.

• Guk dena (prestatu)

deitu ziguten.

• Epaileak txilibitua jo du partida (hasi) • Arazo guztiak (konpondu, zuek) • (Aspertu ez, hura)

. medikuarenera jotzea espero dut.

sudokuak ematen nizkion opari.

• Arropa asko eramaten diot (josi, hura) • Oroigarriren bat (ekarri, hura) • Beti zirikatzen ditut bitxikeriaren bat (kontatu)

. dei bat egin nion. .


245

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 246

17. FITXA



• Zertarako eman zenion kromo hori? (albumean itsatsi) • Zer esan zion medikuak ebakuntza egin eta gero? (atseden hartu) • Zertarako ekarri dituzue hainbeste argazki? (zuek ikusi) • Zer agindu ziguten etxetik irteterako? (garaiz erretira) • Zer komeni da egitea kasu horretan? (medikuarekin kontsultatu) • Zer nahi zuten antolatzaileek, bada? (jendea parte hartu) • Zertarako irten ziren leihoetara? (denak ikusi haiek) • Zer eskatu zitzaion publikoari? (txaloak jo) • Zer nahiago zuen, gu gelditzea ala eurekin joatea? (gelditu) • Zer esan genien umeei? (osasuntsu jan)

246


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 247

18. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: AGINTERA

1 Ordezka ezazu infinitiboa aginte adizkiak jarriz.

(nor/zer-nork) • Ezer ez dakizu eta egon isilik, mesedez! • Zuek ez erosi ikusitako guztia. • Ekarri egunkariok ea zer dakarten! • Gorde ondo diruzorroa, lapur asko dabil eta. • Lasaitu, emakumea, ez da ezer jazoko. • Eutsi, gazteok, ez galdu itxaropenik! • Erakutsi poltsa, ea zer daukazun! • Joan bazterrera, ez dago lekurik eta! • Eraman ogitartekoak badaezpada. • Sartu barrura, hemen gaude eta! 2 Hutsuneak bete itzazu.

• Botoa eman

(zuk), garrantzitsua da eta! (zuek) bakea, hitz egin nahi dugu eta!

• Joan

(zu), ez zaizu damutuko!

• Eros

(zuk), merke daude eta!

• Piztu

(zuek) argiak, ez da ezer ikusten.

• Mugi

(zu), berandu da.

• Jolas

elkarrekin!

• Etor

hona!

• Ekar

lanok!

• Ken(du)

ARIKETAK

• Eman

(zuk) hanka hortik, mesedez!

3 Irakurri esaldiak eta eman agindua edo aholkua.

• Umeari belarra ez zapaltzeko. F • Inori kontuz ibiltzeko. F • Ezer ez ikutzeko. F • Medikuarenera joateko. F • Isiltzeko. F • Zuri zerbait emateko. F • Lasaitzeko. F • Norbaiti enkargu bat emateko. F • Norbait bakean uzteko. F • Apur batean itxaroteko. F


247

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 248

18. FITXA

ADITZA: AGINTERA

4 Aukera ezazu erantzun zuzena.

(zer-nork/zer-nori-nork) • Utziozu euritakoa Ikerneri, euria ari du eta. • Utz ezazu euritakoa Ikerneri, euria ari du eta. • Esaiozu egia horiei, gure lagunak dira eta. • Esaiezu egia horiei, gure lagunak dira eta. • Emaizkiezu goraintziak zure lagunari. • Emaizkiozu goraintziak zure lagunari. • Ekar itzazue zerbait Andorratik. • Ekar ezazue zerbait Andorratik. • Aizue, ireki ezazue atea, mesedez! • Aizue, ireki itzazue atea, mesedez! • Ekar iezadazu betaurrekoak. • Ekar iezazkidazu betaurrekoak. • Garbi(tu) itzazu zapatak, oso zikin daude eta. • Garbi(tu) ezazu zapatak, oso zikin daude eta. • Joan zaitezte pikutara denok. • Joan zaitez pikutara denok. • Ez zaitez zekena izan, mesedez! • Ez zaitezte zekena izan, mesedez!

248


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 249

19. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: AGINTERA

1 Eman eginduak era zuzenean.

• Zuri zerbait barkatzeko. F • Goraintziak norbaiti emateko. F • Norbait pikutara bidaltzeko. F • Norbaitek umeak eramateko. F • Batzuk kalera joateko. F • Umeaek jostailuak jasotzeko. F • Norbaitek zuri bostekoa luzatzeko. F • Norbaitek guri egia esateko. F • Norbaitek zuri zerbait uzteko. F • Norbaitek norbaiti zerbait ez egiteko. F 2 Aukeratu multzotik erantzun egokiak.

zaitez zaitezte ezazu iezazkidazu iezaiozu • Eman

ezazue itzazu itzazue iezazkiezu iezaiezu

Aneri bere liburua, behar du eta.

• Egin

etxerako lanak, mesedez!

• Ez

ezer arrarotik pentsa.

• Hurbil(du)

, bestela ezin izango duzue ikusi.

• Jar

gauza guztiak ilaran.

• Saia

(zu) egia asmatzen.

• Bidal

bat baino gehiago. atzazal guztik gorriz.

• Eman

ARIKETAK

• Margo(tu)

goraintziak senitarteko guztiei.

• Ekar

umeei edozer, oso konformaerrazak dira eta.

3 Bete hutsuneak.

EKINTZA

ADIZKI LAGUNTZAILEA

NORK, NOR edo NORI

ZER edo ZERTZUK

ekar

zuk

horiek

eman

zuk niri

ogia

eros

zuek

egunkari hori

etor

zuek

—

sala

zu

—

sal

zuk niri

kromo guztiak

bidal

zuek hari

posta elektronikoa

igorri

zuk guri

gutun hori

konpon

zuk

leiho hori

hurbil(du)

zu

—


249

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 250

19. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: AGINTERA

4 Osatu esaldiok hutsuneak betez.

• Irune, etor

hona. Zertan ari zara?

• Itxaron

apur batean. Oraintxe noa.

• Erdu, etortzeko esan dizut. Jaso • Har

nire motxila, mesedez.

• Mugi

. Euria ari du eta.

• Ama, eman

Pellori pilota.

• Nik, bai zera! Eman • Lagundu

patinak Eiderri.

• Hara! Eutsi • Busti

guztiei berea. jostailuak bueltatzen.

• Eman

250

jostailuok.

poltsa patinak barruan sartzeko. ! Ni banoa!


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 251

20. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: NOMINALIZAZIOA

1 Bete hutsuneak.

• Dena ondo (antolatu)

garrantzitsua da.

• Ez dakite ordenagailua (erabili)

oraindik.

• Hala ere, laster ikasiko dute oWrd programan (idatzi)

.

• Ez omen zitzaion batere gustatzen eserita (lan egin) • Horrela (egin)

beste erremediorik ez du izango.

• Saiatuko dela (ikasi) • Euskaraz (egin)

.

esan zidan niri lehengoan. ere eharrezkoa izango da.

• Hori bai, euskaraz ederto batean (hitz egin)

daki.

• Osterantzean erraz ikas dezake (idatzi)

.

• Nik irakatsiko nioke ondo (mintzatu)

.

• Sua itzaltzen ahaztu zitzaion.

• Horra ez didate sartzen uzten.

• Sua itzaltzea ahaztu zitzaion.

• Horra ez didate sartzea uzten.

• Berriro egiten saiatuko zarete?

• Debekatuta dago autoak apartzen.

• Berriro egitea saiatuko zarete?

• Debekatuta dago autoak aparkatzea.

• Horrelakoak egiten ohituta zegoen.

• Derrigorrezkoa zen zapatila beltzak eramaten.

• Horrelakoak egitea ohituta zegoen.

• Derrigorrezkoa zen zapatila beltzak eramatea.

• Kontu guztiak oso ondo ateratzen espero dut.

• Sentitzen dut berandu heltzen,baina...

• Kontu guztiak oso ondo ateratzea espero dut.

• Sentitzen dut berantu heltzea, baina...

• Badakizue ordenagailua ondo erabiltzea?

• Igeri egiteko ikasi nahi zuen.

• Badakizue ordenagailua ondo erabiltzen?

• Igeri egiten ikasi nahi zuen.

ARIKETAK

2 Aukeratu erantzun zuzena.

3 Lotu galderak osatzeko.

Badakizue... • Hasi... • Debekatuta dago... • Ikasi.... • Ona da.... • Irakatsiozu... • Ahaztu zaio.... •

• irakurtzen? • kirola egitea? • egiten? • gainditzea? • pianoa jotzen? • hitz egiten? • jatea?

Nahitaezkoa da.... •

• ekartzea?

Gustuko du.... •

• erretzea?

Ohituta dago.... •

• ondo esertzen?


251

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 252

20. FITXA

ARIKETAK


4 Osatu koadroa aditz bakoitza zein nominalizazio mota eskatzen duen jarriz.

NOMINALIZAZIOA

252

ADITZA

NOMINALIZAZIOA

ADITZA

hasi

ahaztu

gustatu

komeni izan

ikasi

jakin

irakatsi

salatu

ona da

derrigorrezkoa


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 253

21. FITXA

ARIKETAK


1 Bete hutsuneak.

• Pasteur mota askotako esperimentuak (egiten)

saiatu zen.

• Pasteurrek untxiei txakur amorratuen lerdena txertatu eta (gaixotu) • Egunkari batek milioika lira bildu zituen (lagundu) • Egiaren alderdi guztiak (hartu)

hasten ziren. .

prest egon behar da.

• Ez da posible beti sesioan (egon)

.

• Mundu honetan ez daukagu nahi dugun guztia (egin) • Geldi (egon)

.

esan nizuen lehengoan.

• Oso ohituta daude horrelako bidaiak (egin) • Ezinezkoa da jan gabe (bizi)

. .

• Saia zaitezte ondo (egin)

.

Anek zotzekin (jan)

•

• eskatu zigun.

Umea negar (egin)

•

• ausartzen da.

Horri (idatzi)

•

• aspertzen da.

Gu (joan)

•

• daki.

Ipuinak (kontatu)

•

• geratu ginen.

Edonora (igo)

•

• deitu du.

Kartetan (jokatu)

•

• gustatzen zaio.

Hiztegian (begiratu)

•

• hasi da.

Azkar (joan)

•

• ikasi du.

Denok (elkar)

•

• ahaztu zaio. ARIKETAK

2 Lotu nominalizazioa eta aditzak.

3 Aldatu esaldiak subjuntiboaren ordez nominalizazioa jarriz.

• Guraso guztiak joan daitezen komeni da. (joatea) • Garaiz itzul nendin utzi zenidaten motorra. (itzultzeko) • Lasai egon zaitezen eskatu dizut. (egoteko) • Ondo bizi dadin osasuna behar du pertsonak. (bizitzeko) • Lan egin dezan nahi duzu. (egitea) • Hurbil gintezen eskatu ziguten haiek. (hurbiltzeko) • Kanpoan gera gaitezela esan digute. (geratzeko) • Ondo bizi gaitezen bizipoza behar izaten dugu. (bizitzeko)


253

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 254

21. FITXA


• Besoetakoa bataia zezaten eraman zuen. (bataiatzera) • Derrigorrezkoa da agiri guztiak ekar ditzazuen.

4 Zuzendu oker dauden nominalizazioak.

• Ni ondo egitea saiatuko naiz. F • Egunero hori egiten aspertu egin da. F • Arroza prestatzeko eskatu genien. F • Hasi oraintxe bertan irakurtzea. F • Ahaztu zaio bizikletaz ibiltzea. F • Badakizue alemanieraz mintzatzen. F • Jostea irakatsi zidan amamak. F • Komeni da zuzen idazten. F • Fruta ekartzen ahaztu zaie. F • Goiz etorri asmoz joan dira. F

254


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 255

22. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: TRINKOAK. NOR ORAINALDIAN


• Gaur gurasoak irakaslearekin hitz egitera (etorri) • Zuek antzerkia ikustera (joan)

.

.

• Gu aulki horietan eserita (egon) • Oraintxe bertan (joan)

, zoazte! ni eskolara.

• Hankaz gora (ibili)

Ikerne.

• Haiek zornotzarrak omen (izan)

.

• Ijito horiek beruna eskatzera (etorri) • Orain norekin (ibili)

. zu?

• Ni leiho ondoan gaur hotzak (egon)

.

• Mikel eta Ane eskutik helduta (joan)

.

2 Aukeratu multzotik aditz egokiak eta idatzi.

gaude

zaude

dabiltza

goaz

dabil

doa

• Zu lelokeriak entzuten aspertuta

zabiltza

goaz

gaude

.

• Zu bide horretatik gaizki

.

• Zuen erlojua atzeratuta

.

• Txakurra katuarengana zuzenean • Haiek bero

.

gela honetan. Durangora orain?

• Mutiko bi horiek elkarrekin

.

• Gu eskola honetan gaizki ikusita • Zuek osaba-izeba ikustera • Nondik

. .

ARIKETAK

• Nortzuk

zatoz

(zu) hain dotore jantzita?

3 Aukeratu aditz egokia eta idatzi.

• Gu hemen erdi galduta

. (gabilz/gabiltza)

• Zuek perretxikotan txakurrarekin • Haiek pozik

. (zoaz/zoazte)

jaialdi horretara.(doaz/doazte)

• Oraintxe bertan ni eskolara

. (noa/goaz)

• Zu etxe honetatik aspertuta

. (zoazte/zoaz)

• Eguraldi itzela! Ni beroak

. (naiz/nago)

• Hori ez da horrela, oker

. (zaude/zara)

• Nondik • Gu beroak

horrelako ilajearekin? (zoazte/zatozte) , aire girotua jarri beharko dugu. (gara/gaude)

• Zuek mendian, arbola artean, pozik

. (zabiltza/zabiltzate)


255

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 256

22. FITXA



• Nora zoaz motxila lepoan? • Nondik zatozte hain berandu? • Noiz doaz horiek ingelesera? • Ondo zabiltzate auto berriarekin? • Zer, bada, hotzak zaude ala? • Zuek ondo ikusita zaudete auzoan? • Oraintxe goaz ala geroxeago? • Nondik dabiltza orain zure lagun errumaniarrak? • Bakarrik zatoz, ala? • Nola zabiltza aspaldion?

256


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 257

23. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: TRINKOAK. NOR LEHENALDIAN

1 Bete hutsuneak.

• Atzo Edu Donostiara (joan)

ikusi nuenean.

• Inguru horretan orduan lapurrak (ibili)

.

• Zure lagun hura ez (egon)

burutik sano.

• Momentu hartan ospitalerako bidean (joan) • Norekin (joan)

haiek.

zuek atzo goizean.

• Goizean goiz autobus geltokian (egon) • Zuon sakelako ez (ibili)

haiek. batere ondo lehengoan.

• Bere semea une hartan ondoko kaletik (etorri) • Gu lasai-lasai (joan) • Ni ez (egon)

.

zuongana. batere ados esandakoarekin.

2 Bete itzazu testu honetako hutsuneak ibili, etorri eta joan aditzak erabiliz.

AUTOBUSA Oso goiz joan ohi naiz lantokira. Atzo etxetik irtendakoan, ez inor kalean. Ilun eta ez zen ezer ikusten. Entzun, berriz, nire pausuak baino ez ziren entzuten. Halako batean, kalearen beste aldera pasatzera eta itzal bat ikus nezakeen. Gizonezko bat zen. Atzetik abiatu zitzaidan eta nik arindu egin nuen pausua. Hala ere, atzetik . Ni korrika eta bera ere korrika . Beldurtu egin nintzen. Biok kale ilunetatik zehar . Horregatik ez batere lasai. Bat-batean konturatu egin nintzen. Hara! Autobusa momentu hartan. Zorioneko eta ditxozko autobusa!

eta biok harantz

ARIKETAK

3 Jar itzazu aditz hauek lehen aldian.

• Dago: • Goaz: • Dabiltza: • Nator: • Gaude: • Zatozte: • Zaudete: • Zatoz: • Doaz: • Daude:


257

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 258

23. FITXA

ARIKETAK



• Ez

inor gure etxean momentu hartan (zegoen/zeuden).

• Hotzak

kale gorrian (geunden/ginen).

• Nondik

zu hain nekatuta? (zentorren/zentozen).

• Norekin

zuek ikastaro hartan? (zenbiltzan/zenbiltzaten).

• Haiek korrika • Gu ederto batean • Parisetik poz-pozik • Nondik

itzaletan (gindoazen/geunden). haiek (zetozen/zeuden). Oizen istripua izan zuen hegazkina?zegoen/zetorren).

• Bero

horregatik erosi genuen izozki bat (geunden/ginen).

• Perretxikotan

258

autobusa ez galtzeko (zihoazten/zihoazen).

ikusi zenituenean (zetozen/zihoazen).


835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 259

24. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: TRINKOAK. ORAINALDIA

1 Bete hutsuneak.

• Zer (eraman)

zuk esku horretan?

• Gauzatxo bat (ekarri)

nik zuretzat.

• Ez (eduki)

lotsarik. Zer ari zarete?

• Ez (ukan)

guztiak hemen, ez ditut ekarri eta.

• Zuek (jakin)

non bizi den Ane?

• Kepak etxeko gorabehera guztiak ondo (jakin) • Koldok ez (ekarri)

.

betaurrekoak gaur.

• Guk tiradera horretan agiri asko (eduki)

.

• Itsasontzi horiek zama handia (eraman)

.

• Haiek hizkuntza horiek guztiak (jakin)

.

2 Aukeratu aditz egokia esaldia osatzeko.

dakartzagu daramatza dakizkigu dituzte daukate daramazue dakizue dugu dauzka dakargu • Zuek azken berri ba

?

• Horrek betaurreko modernoak

.

• Guk arazo handia

esku artean.

• Zure gurasoek ez

sakelakorik. ehengoak erositako eranskailuak.

• Hainbat hizkuntza

dagoeneko.

• Zuen irakasleak urte asko

.

• Auzokoek zor handiak • Nora

oraindik. ARIKETAK

• Orain

ordenagailu hori?

• Zama handia

inolako laguntza barik.

3 Osatu taula.

NOR/ZER

NORK

ADITZA

Haiek

hark

eraman

Motorra

guk

eduki

Hura

zuek

ekarri

Zaku batzuk

guk

eraman

Betaurrekoak

zuk

ukan

Informatika

nik

jakin

Motxila

nik

ekarri

Errezetak

zuk

jakin

Lentillak

hark

eduki

Filmak

haiek

ekarri


259

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 260

24. FITXA



• Zer daki karmelek? (gauza harrigarriak) • Zer duzu hor poltsikoan? (sakelakoa) • Zer dakarzue balixa handi horretan? (udako arropak) • Zenbat hizkuntza dakizu? (batzuk) • Zuek badaukazue horren berri? (bai) • Zer daramazue gurdi horretan? (kalabazak) • Zuek zer dakizue eskolakoez? (izenak) • Non dituzu praka berriak? (poltsa honetan) • Zer dakite mutiko horiek? (gaurko ikasgaiak) • Guk arrainak otarrean sartu ditugu? (ez)

260


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 261

25. FITXA

ARIKETAK

ADITZA: TRINKOAK. ZER-NORK LEHENALDIAN

1 Bete hutsuneak.

• Txikitan makina bat kanta (jakin)

guk.

• Zuen lagunek gauza asko (ekarri)

.

• Zuek nire izena gogoan (eduki)

.

• Brusa berdea (eraman)

jaialdira.

• Zuek ez (jakin)

mendi horien izenak.

• Nik ikusi zintudanean zuk autoa (eraman) • (ekarri, guk)

.

poltsa larruzkoa zen.

• Laupabost lagun (ukan)

Iparraldean.

• Zuk emandako loreak nik eskuan (ekarri) • Mihia atera (eduki)

.

Anttonek argazki hartan.

2 Osatu esaldiak aukera egokia eginez.

geneuzkan nituen

zenekarren genekien

zekizkiten zenekartzaten zuten genekartzan

• Guk azterketako horretan dena • Lepoko zuria

zeukaten neraman

.

argazki horretan.

• Zer

zuk poltsa horretan hain makurtuta etortzeko?

• Haiek trikimailu ugari • Afalordua zen eta tripa-zorriak

, gari gaineko txoriak ziren eta. guk.

• Ohar lliburu hartan nik mota guztietako ariketak noiz arte geratuko ginen han.

• Guk liburu guztiak • Buruhauste itzela • Zuek buruhauskarriak

kontsultatzeko. ARIKETAK

• Ez

.

gurasoek kontu harekin. arratsadea pasatzeko.

3 Jarri aditzok lehen aldian.

• Dakizkite: • Daramate: • Dauzkazue: • Dakizkigu: • Daramatzagu: • Dakartzagu: • Dakarzu: • Dakigu: • Dugu: • Dituzue:


261

835026 _ 0212-0332.qxd

1

27/7/07

14:13

Página 262

25. FITXA

ARIKETAK


4 Osatu taula.

262

ADITZA

NORK

ZER/ZERTZUK

Eraman

Haiek

Hura

Ekarri

Hark

Poltsa bat

Jakin

Zuk

Haiek

Eduki

Zuek

Dirua

Ekarri

Guk

Eraztunak

Eraman

Guk

Zama handia

Ukan

Zuk

Inbidia

Eduki

Zuek

Haiek

Jakin

Nik

Ariketak

Eraman

Nik

Tatuaiak


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 263

26. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

(nor, nork, nori) • Ur

dakarrena, ur

darama.

• Gaur egungo auto • Nagusi

ez dute indarrik.

itsasoa nahiago dute.

• Hemen eguraldi

epela da.

• Gernikako arbola

bedeinkatua da.

• Nire etsairik handien

ere ez diot horrelakorik opa.

• Ekarri duen liburu • Hiru sagar

eranskailu bi jarri dio. jan dituzte bion artean.

• Ama

ez dio inoiz gezurrik esaten.

• Ume

ez dakite nora joango diren.

2 Deklinatu hitzok singularrez.

• Etxea (non):

• Zuhaitza (norantz):

• Mendia (nongoa):

• Eliza (nongoa):

• Jauregia (nora):

• Hegazkina (nondik):

• Komuna (nondik):

• Herria (non):

• Ohea (noraino):

• Makila (noraino):

• Ane

ez zitzaizkion gure irudiak gustatu. (Aneri/Anei)

• Iker

ere oso ondo iruditu zitzaion esandakoa. (Ikerri/Ikerreri)

• Maren

ez daki zein izen jarri dortokari. (Marenak/Marenek)

• Ziortza

bazekien zer irtenbide eman arazoari. (Ziortza/Ziortzak)

• Gurean Eneko • (Ama)

ARIKETAK

3 Aukeratu deklinabide egokiak.

baino ez diogu kontatu. (Enekoi/Enekori) ez zitzaien batere ondo iruditu erabakitakoa. (amei/amaei)

• Hemengo (tabernariak) • Bere (alabak) • (Neska)

isuna jarriko diete. (tabernariari/tabernariei) egia osoa kontatu diete. (alabari/alabei) txakur bi hurbilduko zaizkio. (neskei/neskari)

• Sekretu guztiak bere (amama)

kontatzen zizkion. (amamei/amamari)


263

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 264

26. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA


Guztira guztietara gazteluan elizan • Etxe (guztiak, nora) • Madari horiek (zuhaitzak, nondik) • Herri (guztia, nora) • Umea (zuhaitza, nondik)

zuhaitzetatik komunetatik

gazteluetan komunetik

bidali zituzten gutunak. jausi dira. zabaldu zen kiratsa. eskegita ikusi dut.

• Gazteluak, non)

ez da mamurik egoten.

• (Elizak, nongoa)

zikoinak ondo bizi dira.

• (Gaztelua, non)

jai bat ospatuko dute.

• (Eliza, non)

264

zuhaitzetik elizetako

behinola ezin ziren mahuka hutsik sartu.

• (Komunak, nondik)

kiratsa zetorkigun.

• (Komuna, nondik)

ura ateratzen ari zen.


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 265

27. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

(nor, nori, nork) • Ez zenioten gezurrik esan (andereño) • Normalean (emakumeak)

. ez zaie futbola gustatzen.

• Gure (alaba)

ez zitzaizkion makarroiak gustatzen txikitan.

• Zuon (amamak)

zertan ez zekiten?

• Gure herriko (eliza)

leiho asko ditu.

• (Seme-alabak)

ekarri dituzu gaur?

• Ez omen litzaieke gustatuko (alkatea) • (Gurasoak)

egokitu zaion postua.

normalean txarto iruditzen zaie ordutegi hori.

• (Komun publikoak)

atzerrian ur beroa daukate.

• (Laguntzaileak)

ez zaie gustatzen bere lana.

2 Aukeratu erantzun egokia.

•

alpetar eskia entzute handikoa da. (Eskandinavian/Eskandinaviatan)

• Stockholm itsasarte

kokatuta dag.o (baten/batean)

• Herri horiek merkataritza•

daude. (Ibilbidetan/ibilbideetan)

geyserrak lurreko tenperaturak eragin ditu. (Islandiako/Islandiko)

• Batzuek

joan behar izan zuten. (Alemaniatik/Alemanitik)

• Leku

ekar zezaketen egur mota hori. (askotik/askotatik)

• Arrain horiek

direla uste du. (erreketakoa/errekakoak)

• Oporretan

joateko asmoa zuten. (Kanariar Irlera/Kanariar Irletara) joaten dira arrabak egitera. (errekeraino/erreketaraino)

•

ARIKETAK

• Izokinak

estropadak antolatzen dituzte urtero. (irlan/irlen)

3 Osatu esaldiok parentesien artekoak deklinatuz.

• Goia (nongo) • Eneko (noren)

puntan, gure etxe (nondik) mantalean idatzita zegoen Itziar (noren)

• Emakumeak (norekin)

antolatu zuten jaia egun horretan. otarrea aranak (zerez)

• Liburutegia (zerik)

beteta zegoen.

ba al dago institutu honetan?

• Herriak (norentzat) • Irune (norekin)

zela.

beti izaten zituen horrelako liskarrak.

• Arrantzaleak (norentzat) • Mendia (nongo)

ikusten den ikurriña dago.

oso komenigarriak dira lege horiek. joan nintzen aurrekoan Irun (norantz)

• Ezer badakizu Jon (nortaz) • Asko omen dakite mendiak (zertaz)

.

aspaldi honetan? eta haran (zertaz)

.


265

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 266

27. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

4 Bete hutsuneak deklinabide atzizki egokiaz eta lotu marraz.

Ama

hartu zuten eta jarraitu egin zioten. •

Irtenbide Baso

izanez gero, esango nizun. •

• -era

abiatu ziren beldurrak aidean. •

• -tzat

Lehenengo marrubi Zerra Egindako guztia guraso Alaba

bete behar duzu ontzia. • ere moztu zenezake. •

• -ak • -etik

Normalean neskak ez dira joaten bakarrik komun Irun

266

• -rekin

egin zuten, ez pentsa! •

bi eguneko txango egokitu zitzaion zozketa batean. • Pikondo

• -ak

. •

ez zaizkio gustatzen lorategirako. •

Iruñara oinez joan omen ziren gau batean. •

• -rik • -ri • -rantz • -engatik


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 267

28. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA: MUGAGABEAN

1 Bete hutsuneak deklinabide atzizki egokiaz.

(nor, nork, nori) • Zein (auto)

etorri zara gaur?

• (Autobusa)

joan ginen Ibilaldira.

• Antzinako (kotxeak)

ez zeukaten airbagik.

• Zenbat (lagun)

etorri zitzaizkizun urtebetetzeko jaira?

• Edozein (emakumea)

ez du berdin pentsatzen.

• Zenbat (ontzi)

sartu zenituzten marrubiak?

• Edozein (lagunak) • (Itzala)

ezin dezakezu hitz egin horretaz. esertzea gustatzen omen zaio.

• Non bota duzu artoa, (esnea)

?

• Hainbat (tabernak)

ez dago elkarri entzuterik.

2 Bete taula.

HITZA

DEKLINABIDEA

SINGULARRA

PLURALA

MUGAGABEA

Txakurra haranek zuhaitzekin basoetara emakumerekin umerentzat

ARIKETAK

lanbideez amarengatik bideetaraino andrearen

3 Aukera itzazu erantzun zuzenak.

• Ez dakit zein (ataria) • Bere burua (ura) • Hartzak (kobazuloak) • Zein (mendi) • Lau (txakurkumeak)

den auzokide hori. (atarikoa/ataritakoa) botako zuela esan zigun. (urera/uretara) bizi dira neguan. (kobazuloetan/kobazulotan) ari zarete hitz egiten? (menditaz/mendiz) agertu zitzaigun Mendi. (txakurkumerekin/txakurkumeekin)

• (Emakumea) garrantzitsua da bere garapen pertsonala. (emakumearentzat/emakumerentzat) • Zein (irakaslea) • Edozein (arrazoia) • Paraje hura (erreka) • Atari honetan ez da (Ane)

dagokio horretaz arduratzea? (irakasleari/irakasleri) ezin diozu lan egiteari utzi. (arrazoiarengatik/arrazoirengatik) inguraturik zegoen. (errekez/errekaz) bizi. (Aneik/Anerik)


267

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 268

28. FITXA

ARIKETAK


4 Bete taula.

268

HITZA

DEKLINABIDEA

Urdin(a)

Norekin

Eliza

nongoa

Izeba

nork

Neba

noren(a)

Madari(a)

zerez

Arrazoi(a)

zergatik

Tontor(ra)

nondik

Pasealeku(a)

noraino

Irla

norantz

Koinata

nori

SINGULARRA

PLURALA

MUGAGABEA


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 269

29. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA: BIZIDUNAK

1 Bete hutsuneak.

• Badakit lagunak (norengan)

konfiantza handia duzuela.

• Zu (norengana)

jo nuen guztiz ikaratuta.

• Zaila da umeak (norenganaino)

heltzea.

• Bere emaztea (norengan)

jarri du ardura guztia.

• Gure aitona (norengandik)

ikasi genuen hori.

• Etxeko animaliak (norenganatz)

jotzean, denak korrika hasten ziren.

• Auzokoa (norengana)

jo zenuten laguntza eske.

• Edozein animalia (norengan)

mesfidantza izan beharko zenuke.

• Zooan ere otsoak (norengana)

ez gara inoiz joaten.

• Artaldeko lehen arkumea (norenganaino)

heldu zenean, ikaratu egin zen.

2 Zuzendu oker dauden deklinabide atzizkiak.

• Amarengan joan zen korrika batean. • Gurasoagandik beti ikasten duzu zerbait. • Konfiantza jarrita zuten lagunengan. • Etsaiganako gorrotoa ikaragarria zen. • Helduanganantz abiatu ginen kotxe bila. • Ume txikiarenganaino ailegatu zen pilota. • Batzuek nagusiengan uzten dute ardura. • Zein medikuarengana joaten zara? • Urpekaringanaino ailegatu ziren. ARIKETAK

• Osabarenganaino joan behar duzue. 3 Aukeratu zuzena eta idatzi.

• Arazoak dituenean •

etortzen da. (guregana/gutara) joan da negarrez. (aita(ren)gara/aitara)

• Ez urrundu •

, mesedez. (nirengandik/niregandik) nator. (medikuarengandik/medikutik)

• Gero

joango gara. (okulistarengana/okulistara)

• Zalantzarik baduzu, abokatu •

joan zen arineketan. (berera/berarenganantz)

• Katutzar hura • • Neskek

jo. (batera/batengana) hurbiltzen hasi zen. (nirenganantz/nireganantz)

jo zenuten arazoa izatean? (zenbatetara/zenbatengana) dute konfiantza. (nesketan/neskengan)


269

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 270

29. FITXA


4 Asmatu esaldiak hitz hauek erabiliz.

• Ikerrengan: • Zuregandik: • Amarengana: • Norengandik: • Ardienganaino: • Astoarenganantz: • Zenbatengan: • Askorengana: • Umearenganaino: • Ikasleengan:

270


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 271

30. FITXA

ARIKETAK


1 Bete hutsuneak.

(nor, nori, nork) • Aldizkari hau (nork)

ez du ezertarako balio.

• Zer jarri diozue plater hau (nori)

?

• Ezer badakizue hau (zertaz) • Hori (norekin)

? ez daukat joateko asmorik.

• Tontor hori (noraino)

denok igo gara.

• Gaztelu hura (nora)

ez ginen sartzen ausartu.

• Hauek (norengana)

hurbildu ginen beldur ginelako.

• Horiek (norenganaino)

joan ginen bizkor.

• Etxe hura (nondik)

ateratzen ikusi nituen denak.

• Hori (zerekin)

egin zenezaketen txirikorda bat.


• Gaur emango duten filma

filma izango da. (telebistako/telebistaren)

• Telebistak daukan eragina, •

eragina da. (telebistako/telebistaren)

faktura behar dut, kutxan dagoena. (kutxaren/kutxako)

• Ekarri liburuan dagoen argazkia, bai, •

. (liburuarena/liburukoa)

argazkia ez dut hemen, baina atera genion. (etxearen/etxeko)

• Jauregi

leihoak oso dotoreak dira. (horren/horretako) atea, mesedez. (komuneko/komunako)

•

madariak banan-banan jaso behar izan nituen. (lurrako/lurreko)

•

tresna guztiak lapurtu dizkigute gaur goizean. (lanako/laneko)

•

isiltasuna beldurgarria zen oso. (elizan/elizaren)

ARIKETAK

• Itxi

3 Osatu taula.

ERAKUSLEAK

DEKLINABIDEA

HAU

NORK

HORI

NORI

HURA

NOREKIN

HAUEK

NORENGANA

HORIEK

NORA

HAIEK

NORAINO

HORI

NORENTZAT

HAU

NON

HAUEK

NONDIK

HORIEK

NORAINO

honek


271

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 272

30. FITXA

ARIKETAK


4 Bete esaldietako hutsuneak zerrendako hitzez.

horretaz horrengan horretatik hartarantz harez harengana • (Hura)

esan dizut entzundakoa.

• Ez genekien ezer (hori) • Bide (hori) • (Hura)

272

abiatu zirenean, elurra ari zuen gain beste batzuk ere hurbildu zitzaizkigun.

• Mediku (hura)

• (Hori)

. joan zineten baselizara heltzeko.

• Tontor (hura)

• Hesi (hori)

harexengandik haienganako

ikasi nuen dakidan guzti-guztia.

• (Hori)

• (Haiek)

horrexegatik horretaraino

ez gara joango berriro. konfiantza itzela zen. ailegatu ziren gelditu barik. ez baduzu sinesten, ez duzu berarekin lanik egingo.


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 273

31. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Aukeratu zuzenak eta bete hutsuneak.

•

ez dut gauza handirik espero (zuengatik/zuengandik).

• Gaixo

ez da inor hurbiltzen (Horretara/horrenganaino).

• Mediku

joateko esan didate (horrengana/horrera).

•

gentozela istripu larria ikusi dut (zuenganantz/zurengana).

• Entrenatzailea

hurbildu eta errieta egin zien (jokalariengana/jokalariarengana).

• Zikin

hurreratzea ere! (horiengana/horietara).

• Txakur

urrundu zaitez oraintxe bertan! (horrengana/horrengandik).

• Lapurrak isil-isilik hurbildu ziren

(emakumearengana/emakumera).

•

itolarrian joan zen (Haiengana/haiekengana).

•

hurreratu zen arrainak ikustera (arrantzaleei/arrantzaleengana).

2 Zerrendatik zuzenak eta bete hutsuneak.

haiengan horri horiek horrek horiek honi horretako horretan •

horrekin horietatik

hartuko luke nork eman baleuka.

• Guraso horiek ez dute proiektu • Etxepean mota

federik taberna jarri nahi dute.

• Neska

ezin diogu jaramonik egin, burutik dago eta.

•

irin bereko opilak dira.

• Morroi

oso umore txarrean etorri zaizkit. dagoela esango nuke.

• Begibistakoa da mutil

gorroto diozula.

• Kale

sarri ibiltzen ziren diru eske.

• Mutil

edonora joan daiteke.

ARIKETAK

• Etorkizuna

3 Egin itzazu esaldiak hitz hauekin.

• Eskoletan: • Arbolan: • Horietako: • Sabaietatik: • Emakumeengan: • Neskei: • Tontotzat: • Dirurik: • Egurrez: • Horretaz:


273

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 274

31. FITXA

DEKLINABIDEA

4 Zuzendu deklinabidea atzizki okerrak.

• Itsasoko zabalera neurtzea ezinezkoa da. • Zer ikaratzen zaitu gehien? • Nork erosi du auto berririk? • Erruki zaitez nirekin! • Zortziehuna mila euro gastatu dituzte apostuen. • Etorkizuna gazteetan dagoela uste dute. • Ikasleagandik ikasleagana alde ederra dago. • Umeak koloreen begira geratzen dira. • Haizea etxe ondoko artea bota zuen lehengoan.

274


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 275

32. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA: IZENORDAINAK

1 Deklinatu izenordainak.

• (Ni)

lepotik barre egitea gustuko dute horiek.

• Ez dakizue zer esaten duten (gu) • (Zuek)

.

buruz nahi dutena esan dezakete.

• Berdin dio, ni (zu, norengatik)

joan nintzen.

• Metro batzuk aldenduko zarete (gu) • (Ni)

.

zetorrenean ni beste aldera begira nengoen.

• Eros zenezakeen (zu, norentzat) • (Zuek)

ere antzekoa.

ondo deritzozue horrela jokatzeari.

• (Gu)

, behintzat, ez zitzaigun batere egokia iruditu gertatutakoa.

• (Haiek)

hitz egiten ari bazarete, ados nago.

2 Berridatzi zuzen deklinabide-kasuak.

• Zaldiarengandik erori zen Ane. • Kafesne nahi nuke, ama, mesedez. • Zein baserritakoa zara? • Batzuek ez dira horretaz konturatu ere egiten. • Pelikulako amaiera erabat tristea izan zen. • Zer, medikutik zatoz, ala? • Beldur naiz, ez zaitez nirengandik urrundu. • Okulistarenera joatekoa zen. Joan zen azkenean? • Astotik erori dira horko zaku horiek. ARIKETAK

• Gurengana bazatoz, jai daukazu. 3 Erantzun galderei.

• Norengana joko zenukete arazorik izanez gero? (lagunak) • Horrengana joan zarete diru bila? (ez, hura) • Norengandik ikasi zenituen ipuin horiek? (aitona-amona) • Noranganaino hurbildu behar izan zuten saria erakustera? (lehenengoak?) • Gugan baduzu konfiantzarik? (bai) • Bai, zuengan badut konfiantza. • Norenganantz jo zenuen irabazi ondoren? (lagun hori) • Norengana joango zinateke, etxetik joango bazina? (hiru lagun)


275

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 276

32. FITXA

ARIKETAK


• Zeinengan izan duzu mesfidantza hori? (hiru pertsona) • Zeinengandik jaso zuten hori? (amona) • Zein animaliarengan izango zenuke konfiantza? (txakur bat)

4 Osatu esaldiak deklinabide-kasu egokia erabiliz.

• Joxe

hurbildu nintzenean dardarka zegoen.

• Beñat

eta Erramun

• Eneko

bost hortz

• Ume

falta zitzaizkion.

ez dakite zer egin egun horretan.

• Ane

eta Maren

• Etxeko

abiatu ziren jaialdira.

ez dira batere ondo moldatzen.

• Gure izeko

etxe

• Animalia hori

276

bakarrik bizi ziren.

joan ziren diru eske.

duzuen konfiantza gehiegizkoa da.

• Ama

jotzen du arazoren bat duen bakoitzean.

• Irene

hitz egiten eman genuen egun osoa.


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 277

33. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA: ATZIZKIA

1 Zuzendu oker daudenak.

(mugagabea) • Hainbat lekuan agertzen dira horrelako landareak. • Bihar basora joango gara, perretxikoetara. • Beti sartzen dute gola azken minututan. • Bik baietz esan dute: zortziek, ezetz. • Etxeaz aldatu dira gaur. • Zenbat etxeak egin dituzte? • Zenbat etxek dauzkate pertsianak? • Hiru lagunak egin zuten bazkaria. • Leku askoan aurki daitezke horiek. • Zein elizatan ezkondu nahi zuten? 2 Bete hutsuneak, parentesi arteko hitzak zuzen deklinatuz.

• Antzinatasun handiko (eliza) • (Zuberoa)

bat ikustera joan zineten.

mendietara joan ginen aurreko urtean.

• Ez daukazue (komuna)

hemen?

• Zuek badakizue non dagoen horren moduko (arbola) • Horiek ez dute egundo (egia) • Joan al gara (Getaria)

esaten afaltzera?

handiko pertsona dela esaten zuten denek.

• Niri ez dit (axola)

horrek.

• Bazen (erregina)

bat herrialde hartan bizi zena.

• Denei gustatzen zaie (itzala)

ARIKETAK

• (Kultura)

bat.

egotea.


• • • • • • • • • •

, hurbil zaitezte! (emakumeak/emakumeok) , makaltxo dabil. (egunotan/egunetan) Nora joan ziren zuek ezagutu zenituzten ? (mutilok/mutilak) Bai, bada, esan zuten hori. (denek/denok) , entzun esan behar dizuedana. (jaun-andreak/jaun-andreok) Gu, , ez gaude konforme. (ikasleek/ikasleok) Zuek, , kokolo hutsak zarete. (denok/denak) Gu ez ezik, joan ziren. (denok/denak) Zuek, , zoazte ohera, ordua da eta. (umeak/umeok) Hemen badakigu zer egin behar dugun. (emakumeok/emakumeak)


277

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 278

33. FITXA

ARIKETAK


4 Deklinatu parentesi arteko hitzak.

• (Hemen)

politikariak ederto batean bizi dira.

• (Lapurra)

jo zuten burukoa zuelako.

• (Udala)

erantzukizuna da hori.

• (karakolak) • (komuna)

beti apurtzen dute iturria.

• (Sega)

moztu behar izan zituzten sasi guztiak.

• Han ez zegoen (jendea)

manifestazioa egiteko.

• (Antton)

galdezka etorri zitzaizkidan lagunak.

• (Madril)

asko etortzen dira bisitan.

• (Armairuak)

278

joaten dira neguro.

tiraderak oso deserosoak dira.


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 279

34. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA: NOR-NORI-NORK

1 Hutsuneak bete NORI deklinabide kasua erabiliz.

• Hainbat (ikaslea)

ez zaizkio ikasgai horiek batere gustatzen.

• (Hori)

buruz ez genuen hitz erdirik ere egin.

• Hemengo lau (alkandora) • (Emakumeak)

falta zaizkie botoiak. oro har ez zaigu futbola gustatzen.

• Oraingoan ez dagokizue (zuek) • Zein (irudia)

lan egitea?

emango zeniokete kolore gorriska?

• (Haiek)

milioi bat euro egokitu zaie loterian.

• Lagun (asko)

ez diot (diet) deitu aspaldi.

• Normalean zein (autoa) • Zuen (umeak)

jartzen dizkiote horrelako gurpilak? oso gizon arraroa hurbildu zitzaien jolastokian.

2 Jarri dagokien izenordea deklinaturik.

entxufe horiek jartzeko esan ziguten.

•

ez zizueten esan potentzia handia zutenik.

•

kable guztiak uretara erori zitzaizkidan.

•

dagokie egurrezko estaldura jartzea.

•

ez zenidaten galtategiari buruz ezer aipatu.

•

ez zitzaion horren berri eman.

•

energia nuklearraren aldekoa zinela esan zizuten.

•

bide-seinale guztiak kenarazi zizkiguten.

•

ez genizuen eman materialik lana amaitzeko.

•

makina bat gezur esan zizkieten engainatzeko. ARIKETAK

•

3 Erantsi deklinabide atzizki egokia.

(nor/nork/nor-nork). • Artzain

mendian ez du erlojuaren beharrik.

• Lore

oso kolore biziak izaten dituzte udaberrian.

• Hamaika partehartzaile • Zenbat auto

egon ziren lehiaketa horretan daukate kanpoko matrikula?

• Hiru udaltzain

agertu eta hiru

betaurrekodunak ziren.

• Suge

mizto luzea omen dute; nik ez dut inoiz ikusi.

• Guzti

zeukaten kanpoko matrikula.

• Hogeitabost mutiko • Lau bizikletazale • Lau musikari

joan ziren kanpamendu horretara. . zapaldu dituzte asteburu honetan. egon ziren eta bi

besomotzak ziren.Hara!


279

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 280

34. FITXA

ARIKETAK


4 Bete hutsuneak.

• Arrain (hauek)

azoka horietan eros daitezke.

• Praka (horiek)

jantziko banitu, barregarri egongo nintzateke.

• (Haiek)

egia osoa esan banie, ez zidaten ezer sinestuko.

• (Hauek)

neuk erosiko dizkiet.

• Saritzar hori (horiek) • Zuk mutikote (hau) • (Hura)

hurbildu zaienean sekulakoak entzun behar izan ditu.

• (Horri)

gogoz eragingo bazenio, baietz bizkortu!

• (Hori)

ez dizu kalterik egingo, lasai asko egon zaitezke.

• Kontu (hau)

280

egokituko balitzaie, poz-pozik egongo lirateke. opari hori eskainiko bazenio, gustura hartuko luke.

eragin itzela izan zuen euren bizimoduan.


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 281

35. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

• Arnasa ez dute ondo hartzen tontor (garaiak)

.

• Azkenean kale (gorria)

utzi zuten.

• (Lurra)

utzi behar izan zituzten motxilak.

• Aurten Peñagarikanok lau (frontoia) • Horrelako (lekuak)

jokatu du. laguntza handia behar zuten.

• Gure amama makina bat (etxea) • (Txaleta)

neskamea izan zen. langile guztiak etorkinak zirela uste dut.

• Lau (museoa) bitxia iruditu zait.

ikusi dut erakusketa hori eta (laurak)

• Zenbat (liburutegia)

oso

bazkidea zara?

• Zein (gailurra)

jo zuten handik?

2 Osatu taula singularrez, pluralez eta mugagabez.

HITZA

SINGULARRA

NORAINO

Portu

NORA

Kai

NORANTZ

Jauregi

NON

Hondartza

NORAINO

Komun

NORA

Taberna

NORA

Lur

NONDIK

Gaztelu

NON

Zulo

NORANTZ

Zubi

PLURALA

MUGAGABEA

ARIKETAK

KASUA

3 Osatu zerrendako erakusleak erabiliz.

horretatik horietan honetatik honetako hartako horretako horretara hartara horietatik • Osagaiak lapiko • Nork hartu ditu zartagin • Mota

bota behar dituzu. xerra? barazkiak jende gutxiri gustatzen zaizkio.

• Jai

joateko prest zeuden.

• Baliteke hitz hori aditz

etortzea.

• Labe

oso arkume ona prestatzen da

• Leiho

sartuko ziren seguru asko.

• Herri

arabiarrak sartu omen ziren garai hartan.

• Kale

dendak ospe handikoak dira.

• Auzo (Haiek)

ziren Agate Deuna abesten zutenak.


281

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 282

35. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA


• Gezurti hutsa da; horrek ez du inoiz

esaten. (egirik/egiterik)

• Nola esan behar duzu, aizkor bat ala aizkora bat? •

. (aizkor/aizkora)

bat eskatuko diot zure ondoan dagoenari. (gaztaina/gaztain)

• Nik ez daukat •

; zuk, ordea, bi dauzkazu. (ilobik/ilobarik) ederra jarri zuen horrek jaialdian parte ez hartzeko. (aitzakia/aitzaki)

• Donostiako hondartzara joan direnak

horretakoak dira. (probintzi/probintzia)

•

hartatik ateratzen zen kea beldurgarria zen. (tximini/tximinia)

•

ez izan, berea da. (zalantzik/zalantzarik)

•

hori gure herriko elizako/elizeko kanpandorrean bizi izan zen. (zikoin/zikoina)

•

horretara sartuko zutela entzutean dardarka hasi zen. (kartzela/kartzel)

5 Osatu deklinabide atzizki egokiaz.

• Zein herri

prestatzen dute horrela bakailaoa?

• Urretxu

gozogile batek herritartu zuen plater hori.

• Antzina ardoa zahagi

, (anforak)

• Ez gorde itsaskiak ur

, ez die mesederik egiten eta.

• Frantzia

eta (barrikak)

erregeak Baionari feria egiteko aukera eman zion orduan.

• Artzainek eurek erabakitzen dute ardiak noiz eta nola igo larre • Horko horrek lur azpi

landarea dirudi.

• Kazola hori su ertain • Zartagina su

eduki behar da luzaroan. atera eta bost minutuz itxaron behar izaten da.

• Gero lurrezko kazola (batzuk)

282

.

sartu ohi ditugu.


garraiatzen zen.

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 283

36. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

• Ez diozu (errua) • (Alaba)

inori leporatu behar. tratatu zuen bizi izan zen bitartean.

• (Bizarra)

duen hura gure etxepekoa zen.

• Bere (ikasleak)

egin zuen guztia.

• Oso arduraturik zegoen (umea) • (Aitor)

.

zeharo maitemindurik dabil.

• Aspaldion ez digu ezer aipatu (Andoni) • Altzari horiek (eskua)

.

eginda omen daude.

• Oso ondo ohartu ginen azkenean gure (akatsak) • (Bost)

.

joan nintzen antzoki horretara.

2 Osatu taula.

NOREKIN

NORENTZAT

ZERIK

NORENGATIK

Txakurra Katua Otso Dortoka Inurria Belea Behorrak ARIKETAK

Mamarroak Arrainak Ardiak

3 Ordezkatu letra etzanez dagoen hitza erakusle batez.

• Lagun berriarekin etorri ziren ezer esan barik. • Kontuaz ez dut inorekin hitz egiten. • Gurasoentzat izango zela pentsatu genuen. • Eraikin berriaren planuak oraindik ez ditut ikusi. • Ene uste apalean etxeon itxura ez da batere txarra. • Horko neskokin ez dut sarri hitz egiten institutuan.


283

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 284

36. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

• Hango mendiez ez zuten askorik kontatu. • Mutilentzat errazagoa da horrelakoak antolatzea. • Irakasleen esku egoten zen hori guztia. • Botikaren eragina begibistakoa izaten da.

4 Aukeratu erantzun egokia.

• Maren

jolasten eman zuten arratsalde osoa.

• Aner

ikaskideak nahiko bihurriak omen ziren.

• Edurne

ez genekien zer demontre erosi.

• Zertarako galdetu zenuen Arantza • Guzti-guztia Araitz • Begiralea Josu

egin behar izan zuen. joan zen kanpamendura.

• Erabat arduratuta zegoen Eider • Karmen

284

.

izandako iskanbilak latzak izan ziren.

• Izeko Pantxike • Perurena

?

oroigarria zelakoan nengoen. semea ere Leitzan bizi omen zen.


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 285

37. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

• Lurralde hori (lekua)

dago! Ezinezkoa da bidaia egun batean egitea.

• Makina bat (umea)

garrantzitsua da gurasoak egotea.

• Nahi izanez gero, edozein (ikaskide)

joan zintezkeen.

• Zelai hartan oso gustura ibili ginen denon (hori) • Zein (etxe)

berriketan.

aritu zinen aurreko batean?

• Aita

lehen denetaz hitz egiten genuen.

• Zein (laguna)

etxean egoten zarete ikasten?

• Beti egoten ginen (belarra) • Lau (eliza)

etzanda.

entzun dut meza latineraz.

• Zein

egon nahi zenuke datorren urtean?

2 Osatu taula.

SINGULARRA

PLURALA

MUGAGABEA

Belarretan Lekutan Mutilei Tabernatara Neskez Zuengatik Horrena ARIKETAK

Haiengatik Morroiekin Emakumerengan

3 Osatu elkarrizketak.

–Zer, bihar zer ordu

joango gara?

–Nora baina? –Mendi

, nora bestela?

–Zein mendi

joan nahi duzu, bada?

–Aralar

, zer deritzozu?

–Mendi (hori)

, zergatik?

–Zergatik ez ? –Beste bat

joan gaitezkeelako.

–Eta zein

, orduan?

–Ganeko

, adibidez.

–Horrelako mendi

joateko, ez noa inora.

–Zer, bada? Zer gertatzen da Ganeko –Niri mendi txiki –Beraz, zuk diozun mendi

, bada?

oatea ez zaidala batere gustatzen. ere ez goaz, niri gustatzen ez zaidalako.


285

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 286

37. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA


• Honi ez kasurik egin beti • Jatetxe hartan zenbat

dastatu ahal izan genuen. (janaria/janari)

•

hitz egin zuten jardunaldi haietan. (emakumeetaz/emakumeez)

•

langileak ez daude ados ordutegiarekin. (tabernetako/abernatako)

•

arduratuta zegoen bere ama. (Txominez/Txominetaz)

• Hamasei •

eskolara joateari utzi zion. (urtekin/urterekin) lan egin zuen beti. (emakumeren/emakumeen)

• Zein

zen zuen lehengo irakaslea? (herrikoa/herritakoa)

• Zein

ez da inportantea kotxea? (gizonarentzat/gizonentzat)

•

286

aritzen da eta. (gezurretan/gezurratan)

aditua zen gure osaba Manu. (botiketan/botikatan)


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 287

38. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak hitzei deklinabide atzizki egokia jarriz.

• Aizu, Ane, (etxea)

giltza ahaztu zait, badaukazu beste bat?

• Argi dago, (polizia) • (Botila)

joan behar duzu salatzera. ura ez zait batere gustatzen.

• (Irakaslea)

galdera bat egitera hurbildu ginen.

• (Gipuzkoa)

(kostaldea)

• Egongelako (mahaia)

herrietan zehar ibili zineten bizikletaz.

hanka bat apurtu zitzaion Eduri.

• Zer ikasi zenuen txikitan (apaizak)

?

• Liburu horiek erosteko liburu (saltzailea) • (Kalea) Kaleko (espaloia) • Txikitatik (gurasoak)

joan behar izan zenuten.

bazter baten xagu bat ikusi genuen. jaso dut heziketa.

2 Zuzendu oker dauden esaldiak eta berridatzi zuzen.

• Ez genuen atzo goizeko egunkariarengandik informazioa jaso. • Abokatuak epaileari hilketako azalpenak eman zizkion. • Herri hartako jaietan primeran ibili ginen. • Amonatik jaso dugu babarrunak prestatzeko era.

ARIKETAK

• Amildegiarengana hurbildu zirenean, beren autoa han azpian ikusi zuten. • Azaroako azken astean ez genuen mendi ibilaldi hori egin. • Etxera iritsi denean, bere alabaren jostailuak apurtuta ikusi ditu. • Horma horretako erdian irudi handiegia jarri dute. • Denda horiengan saltzen dituzten elikagaiak garestiegiak dira. • Lurralde baztertu haren biztanleak oso aberatsak ziren.


287

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 288

38. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

3 Erantzun galderei parentesi artekoa erabili.

• Nori kontatu zenion gertatutakoa? (haiek) • Zein metrotan joan beharko zenuke hara? (Etxebarrirako metroa) • Norengan izan zenuen konfiantza nahiko dena kontatzeko? (ama) • Zein auzotarantz abiatu zineten sua ikusi ostean? (ondokoa) • Norengandik jasotzen zenituzten hainbeste gutun? (Miren) • Norekin joango lirateke haiek oporretan? (hainbat lagun) • Nortzat hartu nauzue, bada? (ahizpa) • Zer ez daukazu momentu honetan? (dirua) • Norentzat ekarri dituzu ogitarteko horiek? (seme-alabak) • Zeini eraman diozu motxila hori? (etorri dena)

4 Lotu erantzun zuzenekin eta idatzi.

ez daki zer egin. • aurki joango zaio. •

• honetaz

dagokio hitz egitea. •

• hura

ez dut ezer esan. •

• honi

maitemindu ginen. •

• hark

arduratuta zeuden. •

• hura

sinestu zuten. •

• horri

hurbildu nintzen. • ez zion ezer kontatu. • ekarri zuten. •

288

• harengana

• honengan • harekin • hartaz


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 289

39. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

• Lurren (mugak)

haserretu egin ziren auzoko haiek.

• (Mugarriak)

mintzatzen ziren bakoitzean borroka segurua zen.

• Eskumako (baserrikoak)

lur-sail handiak utzi zituzten.

• Hala ere, ez ziren (haiek)

batere arduratzen.

• Horregatik (ezkerrak)

kexatu egiten ziren.

• Osaba Manu (zena)

ere antzekoa gertatu omen zitzaion.

• (Mendigurendarrak)

dena eskatzen zioten eurena zelakoan.

• Gure osaba mutilzahar (guztiak)

oinordean sesioak egoten ziren.

• Hara! Zuok ez duzue osaba (mutilzahar)

, ala?

• Ez, gurean ama alaba bakarra eta (aita)

txiki-txikia zela anaia hil egin zitzaion.

2 Erantzun galderei:

• Zergatik lapurtu du mutiko horrek supermerkatuan? - Dirua

.

- Gosea

.

- Jolastu

.

- Premia

.

• Zergatik ez du jokatu partida hori? - Lotsa

.

- Beldurra

.

- Lagunak

.

- Gurasoak

ARIKETAK

• Norengatik egiten zuen hori? .

- Neska-laguna

.

- Ikaskideak

.

3 Aukeratu egokia eta idatzi.

• Irakasle

maitemindu zer Josune. (berriarekin/berriaren)

• Kontu • Gai

erabat arduratu zegoen Markel. (horrengan/horrekin) aritu ziren hitzaldi osoan. (horiekin/horietaz)

• Zein

baliatuko zara hori egiteko? (tresnaz/resnez)

• Proiektu •

sinesmen handia zuen. (horrengan/horretan) egon ginen horretaz hitz egiten. (metroz/metroan)

• Etxeko

buruz berba egitea ez zuen gogoko. (arazoen/arazoei)

• Hori beste

bat dela esango nuke. (gauz/gauza)

• Ez zidan ezer gehiago aipatu • Hanka

buruz. (horri/hori) gainean jarri zuenez, ezin izan zen altxatu. (haren/hura)


289

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 290

39. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

4 Aukeratu zerrendatik zuzenak.

horri horrek hori hori horretatik horretan horretarantz horretaz horrengatik horrengan • Gorabehera • Gau osoa eman genuen • Kontu

buruz eztabaidaka. luze mintzatu ginen aurrekoan.

• Zuk esandako

290

ez dagokie haiei konpontzea.

guztiak ondorio latzak ditu gaur egun.

• Aditu

egoeraren berri ematen saiatuko da.

• Ume

itxaropena jarri genuen.

• Eraikin

dirutza inbertitu omen zuten.

• Arazoi

ez da gaur azaldu gurean.

• Bideska

joan ziren, baina ez dituzte aurkitzen.

• Gaztelu

zoazela ikusiko duzu, hurbil dago-eta.


835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 291

40. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

(nor, nori, nork) • (Hura)

eragin handia izan zuen bere erabakian.

• (Zein)

zekizkien egun horretako emaitzak?

• Horrelakoak ezin zitzaizkion (zaintzailea)

esan.

• (Emakumeak)

beti eskaintzen dizkiete lan horiek.

• Zenbat (auto)

jarri diete isuna?

• Zein (mendia)

ez dauka oraindik aterperik?

• Lau (lagun) • (Hau) • (Horiek)

kontatu diet gertatutakoa eta (bi)

ez zaie ondo iruditu.

ez zenion garrantzirik eman, baina horko (hori) (horiek)

(hau)

bai.

erosi zizkien.

• Bost (txakurra) jarri diete muturrekoa, (bi) beste (hiru) hirurek bai, ordea.

ez dute normalean haginka egiten baina

2 Erantzun deklinabide atzizki egokia erabiliz.

• Nondik atera zenuten informazio bitxi hori? (egunkariak) • Zertan jarri zenuen itxaropen guztia, bada? (egitasmo berria) • Norengan sinesten zuten haiek sasoi hartan? (familia) • Nortaz gogoratu ziren haiek saioa ikustean? (lagunak)

ARIKETAK

• Zeri zenioten beldur txikitan ? (bakarrik geratu) • Zein lekutara jo zenuten horien bila? (hainbat) • Norekin joan zineten txango horretara? (Bilbokoak) • Zertaz arduratzen hori bere lantokian? (lorategiak) • Nola hartu zuten hori egin zuela entzutean? (alproja) • Norengandik ikasi zenuten antzinako kanta polit hori? (izeko bat)


291

835026 _ 0212-0332.qxd

2

27/7/07

14:13

Página 292

40. FITXA

ARIKETAK

DEKLINABIDEA

3 Osatu taula.

Kobatan

DEKLINABIDE-KASUA

MUGAGABEA, SINGULARRA, PLURALA

NON

mugagabea

Mugekin Etxeotara Umek Liburutegietan Elizakoa Erlearekin Komunetatik Lurrez Orratzekin

292


835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 293

41. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK: HANDIGARRIAK ETA TXIKIGARRIAK

1 Lotu zenbaki bidez hitzak eta definizioak.

1. Hegaztitzarra

Musker handia

2. Hodeitzarra

Gurdi itzela

3. Muskertzarra

Neurriko handiko arkakusoa

4. Lapikotzarra

Hegazti handia

5. Mutur-handia

Zezen handia

6. Sugetzarra

Kapela handia

7. Zezentzarra

Hodei handia

8. Kapelatzarra

Tamaina handiko lapikoa

9. Arkakusotzarra

Batere txikia ez den muturra

10. Gurditzarra

Arkakuso handia

2 Bete hutsuneak.

(handigarriak) • Hori

! Horrelako txoririk ez dut egundo ikusi.

•

horretan bizi ziren, lau komun, hiru egongela...

• Bai

!, harri-jasotzailea dirudi.

•

zen, kankailu itzela.

• Asegurua deitu nuen •

nituen eta. horrekin bizitzea ez da oso erosoa izango

• Printzea

bihurtu zen. horiek bizkarreko arazoak ekarri dizkiote.

•

horrekin ezin nuen hitz egin, dena zekien.

• Jan eta jan,

ARIKETAK

•

hori lehertu egingo da.

3 Bete hutsuneak.

(handigarriak eta txikigarriak) • Handia dena

da.

• Txikia den etxea

da.

• Egoskorra, buru handia duena

da.

• Bide meharra, bide-zidorra

da.

• Gela txikia, gelatxoa • Erle handia • Beti inoren kontura dabilena, • Gure Mikel txikiari

da. da. . esaten diogu.

• Futbol partida hori ez liga normala, • Maite maite duzunari

da. esaten zaio.


293

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 294

41. FITXA


4 Asmatu esaldi bat hitz bakoitzarekin.

• Maitetxo: • Hortz-handia: • Mahaitxoa: • Sagutzarra: • Astotzarra: • Txoriñoa: • Txikitxoa: • Gaztelutzarra: • Burutzarra: • Dendatxoa:

294


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 295

42. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK

1 Erantsi hitz hauei atzizki txikigarria eta handigarria.

• Etxea: • Leihoa: • Astoa: • Andrea: • Herria: • Burua: • Txoria: • Gizona: • Idia: • Mendia: 2 Erabil itzazu zailtasun-maila adierazteko atzizkiak. Nolakoa da…?

• Sinestu ezin dena: • Eraman daitekeena: • Erraz irakur daitekeena: • Erabil daitekeena: • Zorte txarrari: • Itotzen duenari: • Erraz aditzen dena: • Adierazi ezin dena: ARIKETAK

• Amorratzen duena: • Nekez nekatzen dena: 3 Jarri hitz egokia dagokion atzizkia edo aurrizkia erabiliz.

• Hau eskuz

da! Kamioi bat eskatu beharko dugu.

• Gertatutakoa • Ez da herri handia, • Ur hori edan ahal dugu?… Ea • Kutxa hau handia da baina, • Oihalezko

izan da, ez dut ulertzen nola izan den. bat baino ez. den? horretan ez dago lekurik. honetan gauza asko sar ditzakezu.

• Behorraren berdina da • Bazara gero • Partida horretako emaitza • Ekin eta ekin

! Nola bururatu zaizu horrelakorik egitea? da, oso ona. zara zure lanean.


295

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 296

42. FITXA

ATZIZKIAK

4 Asmatu esaldi bana hitzokin.

• Bideragarria: • Jasanezina: • Aldakaitza: • Berrikusi: • Maiteñoa: • Ikustezina: • Ikasterraza: • Ezatsegina: • Ikusgarria: • Sinesgaitza:

296


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 297

43. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK: LANBIDEAK

1 Lotu marraz definizioak eta hitzak, ondoren idatzi.

Haragia saltzen duena:

•

• gaztagilea

Lan batzuetan laguntza ematen duena:

•

• arraunlaria

Gauzak saltzen dituena:

•

• laguntzailea

Gazta egiten duena:

•

• harri-jasotzailea

Harriak jasotzen dituena:

•

• sendagilea

Posta banatzen duena:

•

• saltzailea

Pastelak egiten dituena:

•

• harakina

Arraunean aritzen dena:

•

• gozogilea

Gaixoak sendatzen dituena:

•

• harreragilea

Hoteleko sarreran lan egiten duena:

•

• postaria

2 Aukeratu erantzun egokia:

•

lana du unibertsitatean. (ikerzale/ikertzaile)

• Ogia egiten du. Beraz, • Patxi

da. (okina/gozogilea) burdina lantzen zuen. (burdin-saltzaileak/errementariak)

• Txekea

ordaindu behar diote. (eramaileari/bozeramaleari)

• Orrazkera polita egin dio • Antzina

da-eta. (moztailea/ile-apaintzailea) zen, estraperloarekin aberastu zen. (zamaria/zamalaria)

• Askotan egoten da liburutegian,

porrokatua da. (irakurtzaile/irakurle)

• Mutil hori telebistako

da. (aurkezlaria/aurkezlea)

• Iturria berak konpondu zidan,

da-eta. (iturgilea/iturgina) aterako zaigu Ander. (bizikletaria/txirrindularia) ARIKETAK

• Beti bizikleta gainean, 3 Osatu taula atzizkidun hitzez.

EKINTZA

-LE

-TZAILE

-GIN

-GILE

-(L)ARI

Arrantza egin Animaliak sendatu Ikatza egin Harriak jaso Gaixoak sendatu Pilotan aritu Antzeztu Irakatsi Jana prestatu Erditzen lagundu


297

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 298

43. FITXA


4 Ezabatu bietatik desegokia dena eta idatzi zuzena.

• Tenislaria/tenisaria • Aurkezlaria/aurkezlea • Sukaldaria/sukaldalaria • Ogigilea/okina • Emalea/emailea • Zamaria/zamalaria • Garbilea/garbitzailea • Ikerlaria/ikertzailea • Kantalaria/abeslaria • Mandataria/mandatalaria

298


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 299

44. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK: ERATORPENA

1 Berridatzi esaldiak azpimarratutako zatietan aurrizkiak edota artizkiak jarriz.

• Berriro piztu zen botikak hartu ondoren. • Ohe hori ez da batere erosoa lo egiteko. • Nahi baduzue, berriro egin dezakezue etxola hau. • Ez zen egokia izan horrela jokatzea. • Gai ez badira horretarako, ez dute lanpostua lortuko. • Neska hori ez da gauza ezertxo ere ondo egiteko. • Praka horiek ez dira negurako egokiak. • Ez zen berriro agertu soldadu hura. • Berriro eskuratu zuten etxea. • Kontuz ibil zaitezte, behar ez den zerbait gerta ez dadin.

ari

ARIKETAK

2 Moldatu esaldiok zerrendako atzizkiak erabiliz.

-gile -le tzaile -gin

• Gure osaba jaioa da aizkoraz enborrak mozten. • Gaur egun ia ez dago mendian ikatza egiten duenik. • Gure lagunak zura lantzen du eta zuenak harria. • Erosten duena ez da ados egoten saltzen dutenekin. • Han lan egiten dutenak ondo moldatzen dira zuzentzen denarekin. • Andereño batzuek nork lagundu izaten dute. • Bertsoak egiten dituztenak bat-batean aritzen dira. • Arraunean ibiltzen direnak oso sendoak izaten dira.


299

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 300

44. FITXA

ARIKETAK


• Zaintzen duenak oso eskarmentua handia du bere lanean. • Nobelak egiten dituztenek ez dute eduki arrakasta handirik.

3 Jarri hitz egokia jatorria adierazten duten atzizkiak erabiliz:

• (Baserriko semeak)

ederto batean bizi dira.

• (Baroja, familiakoak)

idazle famatuak dira.

• (Gure aldekoak)

ados egongo lirateke horrekin.

• Urtero ospatzen dute (Bilbokoek) • (Lekeitioko)

hiriaren mendeurrena.

horrek ez omen daki euskaraz.

• (Madrilekoak)

zirela esan ziguten.

• (Ganboa eta Oñaz familiakoak) borrokan. • (Barturen abizenekoak) • (Hirikoek)

eta

elkarren aurka aritu ziren

(Bakiokoak)

dira.

beldur ohi diete animaliei.

• Ez da (kalekumea)

(baserrikoa),

baino.

4 Berridatzi parentesi arteko hitzak, -handi, -kote eta -tzar atzizki handigarriak erabiliz.

(-handi, -kote, -tzar). • (Mutil)

mardula egin zitzaigun loba.

• (Suge)

hura ikustea beldurgarria zen.

• Horrelako (kamioiak) • (Etxe)

horretan langile asko beharko dituzte atenditzeko.

• Geneuzkan (liburuak) • (Buru) • (Gizakiak) • (Ahoa) • Etxe(motz) • (Gizon)

300

ezin daitezke errepidetik ibili. oso pisutsuak ziren. alaena! Zergatik ez zenidan hori atzo esan? haiek kobazuloetan bizi omen ziren. ez ditut batere gustuko. horiek ez dira hain erraz salduko. hori ezin izango da atetik sartu.


835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 301

45. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK

1 Jarri baliokideak –(t)ar atzizkia erabiliz:

• Mexikokoa • Otaño familiakoa • Gipuzkoakoak • Eskandinaviakoa • Zarautzekoa • Mendizabal familikoa • Serbiakoa • Bizkaikoak • Estatu batuetakoa • Agurainekoa 2 Erantzun galderei. Nondarrak dira?

• Madril • Sevilla • Brasil • Leon • Amerika • Paris • Frantzia • Euskal herria • Asturias ARIKETAK

• Ataun 3 Erantzun galderei. Norekin hitz egiten dugu...

• Ingelesez? • Alemanieraz? • Frantsesez? • Txineraz? • Euskaraz? • Gazteleraz? • Italieraz? • Errumanieraz? • Serbioz? • Suedieraz?


301

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 302

45. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK

4 Idatzi bosna hitz atzizki hauekin.

-TIAR/-TAR

302

-AR

-DAR


835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 303

46. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK. LANBIDEAK

1 Erantzun galderei. Zer da...

• ...eraikuntzarako harria lantzen duen pertsona? • ...abarkak egiten dituena? • ...jana prestatzen duena? • ...liburuak saltzen dituena? • ...eraikinetan tutueriaren instalatzailea? • ...abereen eta, oro har, animalien medikua? • ...buztinezko ontzi edo objektuak egiten dituena? • ...metalak, batez ere, burdina lantzen duena? • ...xisteraz eta pilotaz jokatzen duena? • ...liburuak inprimatzen dituena? 2 Bete testu honetako hutsuneak ibili, etorri eta joan aditzak erabiliz.

• Unai Pedrosa

ospetsua da.

• Neska horrek korrika egiten du, • Saskibaloi

ona da.

horrek bi metro pasatxo ditu.

• Meatzaldean

botilaz gain, beste ontzi batzuk ere egiten ditu.

• Buzoi horretatik

baino ezin ditu gutunak atera.

• Horretan sinesten dutenak

dira.

• Batuta gustuko du, • Klasius klay

izan nahi luke. txapelduna izan zen.

• Zaborrontziak husteko

daude. ARIKETAK

•

asko egoten ziren.

3 Lotu zenbaki bidez hitz baliokideak.

1. sendagilea

ogidun

2. iturgina

oihalgile

3. mezularia

albaitaria

4. oihalgina

iturriketaria

5. ikuskatzailea

kirolaria

6. albistaria

osagilea

7. haginlaria

ikuskaria

8. okina

mandataria

9. jokalaria

berriemailea

10. albaitaria

dentista


303

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 304

46. FITXA

ARIKETAK



-(L)ARI

304

-LE

-TZAILE

-GIN


-GILE

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 305

47. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK

1 Aukeratu hitz egokiak.

• Jolas horretarako bi taldetan banatuta joan ziren (jolastuzaleak/jostaileak/jokaslariak/jolasdunak). • Pilota partida hasi baino lehen bere diruan jokoan jartzen du (apostuzaleak/apostudunak /apostatulariak/apostadoreak). • Perurenaren ustez izatea ez da harriak jasotzea bakarrik (harrizalea/harri-jasolea/harri-jasotzailea/arri-jasoilea). • Eskultura horren

etorriko da sari bat jasotzera (egilea/egizalea/egina/egigilea).

• Etxe osoa urez beteta dago.Ez dakit nondik ateratzen den, beraz, (iturginari/iturgileari/arotzari/igeltseroari). • Ikatza egiten duenari

deitu beharko diot

esaten diote (ikazkilea/ikazkina/ikatzailea/ikatzaria).

• Tailerrera eraman nuen autoa aztertzeko (mekanikoak/mekanikariak/errementariak/teknikariak). • Sukaldaritza gustatzen zitzaionez (sukaldatzaile/sukaldari/sukalderi/kozinero). • Telebistan lan egiten zuten • Argitaletxe horretan

lana aukeratu zuen moduan (aurkezlari/aurkezle/aurkeztaile/aurkeztatzaile).

dago (liburuzale/liburu-saltzaile/liburuzain/liburuzaintzaile).

2 Eman hitz hauen definizioa.

• Eroslea: • Ingeniaria: • Joskilea: • Harakina: ARIKETAK

• Arrantzalea: • Garbitzailea: • Mundakarra: • Zabalzatarra: • Leondarra: • Elorriagatarra: 3 Jarri dagokien atzizkia jatorria adierazteko.

• Arandakoak • Agurainekoa • Deustukoak • Nafarroakoa • Kanariakoak • Egiptokoak • Erromakoak • Santosen familiakoak • Jauregiren familiakoak • Madrilekoak


305

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 306

47. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK

4 Bete hutsuneak.

• Pilotan jokatzen duenari

esaten zaio.

• Pilotak egiten dituenari, ordea, • Lapurdiko ipuin

deitzen diogu. batek hainbat ipuin kontatu zizkigun.

• Asturiasko meategietan dauden • Saltzen duenari

esaten zaio.

• Erosten duenari, ostera,

.

• Lasterketan parte hartu zuten • Azokako

afrikarrak ziren.

oso haragi ona izan ohi dute.

• Gutunak ez dira heltzen beti, baina • Jatetxe horretako

306

haserre daude gobernuburuarekin.

ez dute errurik. Artxandako ostalaritza eskolakoa da.


835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 307

48. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIA

1 Eman hitzon definizioak adibidean bezala.

• Nekez mugitzen dena mugigaitza da. • Kostata apurtzen dena apurgaitza da. • Sinesgaitza • Ulergaitza • Jasangaitza • Fidagaitza • Irakurgaitza • Eramangaitza • Sendagaitza • Salgaitza 2 Bete hutsuneak aurreko ariketako hitzak erabiliz.

• Etxe hori

da, berrogei urte ditu, termitak dauzka eta dirutza eskatzen dute.

• Bizpahiru aldiz atxilotu dute

da morroi hori.

• Material hori

zen, horregatik jarri zuten.

• Bere olerkiak

dira,horregatik ez dut inork irakurtzen.

• Egoera

egin zitzaionean alde egin zuen handik.

• Arabieraz idatzitakoa • Gaixotasun

da. Alderantziz dago eta. omen zuen.

• Laurehun kilo inguru zituen, mugigaitza zen. da, hamar urte eman zituen armairu batetik irten gabe.

• Pertsona hura

zen, azkenean pikutara bidali behar izan nuen. ARIKETAK

•


• Ulertezina: • Irakurterraza: • Aldagaitza: • Iraganezina: • Nekaezina: • Jasangarria: • Mingarria:


307

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 308

48. FITXA

ATZIZKIA

• Laudagarria: • Ukaezina: • Negoziaezina:

4 Erantzun galderei atzizkidun hitzak erabiliz.

• Nola esaten zaio egosten zaila denari? • Nola esaten zaio ezin erruki daitekeenari? • Nola esaten zaio irents daitekeenari? • Nola esaten zaio miresten den jendeari? • Nola esaten zaio ikaratzeko modukoa denari? • Nola esaten zaio bildu ahal denari? • Nola esaten zaio erraz erabiltzen denari? • Nola esaten zaio erraz irakurtzen denari? • Nola esaten zaio maitatzea erraza denari? • Nola esaten zaio barkatu daitekeenari?

308


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 309

49. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK

1 Bete ezazu ondoko taula.

-SKA

ESANAHIA

-TZAR

ESANAHIA

MAILU HARRI HERRI MENDI LIBURU GELA OILO SARDE BIDE IDI

2 Eman hitz hauen baliokideak beste atzizkidun hitzak erabiliz.

• Txoriñoa • Gizonskila • Gizatzarra • Liburukotea • Mendiska • Neskatxa • Zaldiñoa • Leihatila ARIKETAK

• Orgatila • Arkumea 3 Lotu hitzak eta atzizkiak eta idatzi.

senda(tu) •

• -ÑO

neka(tu) •

• -KOTE

abarka •

• -GAITZ

liburu • apur(tu) • aurkez(tu) •

• -TILA • -TZAR • -LE

leiho •

• -EZIN

gizon •

• -HANDI

aho •

• -GILE

txori •

• -GARRI


309

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 310

49. FITXA

ATZIZKIAK

4 Eman definizio hauei dagozkien atzizkidun hitzak.

• Arrantzaz bizi den pertsona: • Deustuan jaiotakoa: • Belarra segaz mozten duena: • Josten duena: • Etorkizuna igartzen duena: • Produktuak saltzen dituena: • Salatzen duena: • Kazetaritza ikasi duena: • Haragia saltzen duena: • Sestaon jaiotakoa: • Zamak daramatzana:

310


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 311

50. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK

1 Berridatzi esaldiok atzizkidun hitzak erabiliz.

• Ehizean ibiltzen direnek baimena ateratzen dute. • Zuk lehen ogia egiten zenuen eta orain pastelak. • Galtzen zutenei ere saria ematen zitzaien lehen. • Urrutia familiakoak haserre egoten ziren beti. • Antzina ardiei ilea mozten zietenak herriz herri ibili ohi ziren. • Asto handi hura ez zen ikuiluan sartu ere egiten. • Gure aitonak ikatza egiten zuen mendian, Olentzerok bezala. • Elorriaga familiakoak beti egoten dira prest laguntzeko. • Ikuskatzen dutenak sarritan etortzen dira eskolara. • Arazoa eragin duena bera izan da.

ARIKETAK

2 Bete esaldiak adibidean bezala.

• On egiten duenari ongarria esaten zaio. • Erabili ahal denari

esaten zaio.

• Nazka sortzen duenari

esaten zaio.

• Kaltea sortzen duenari

esaten zaio.

• Eraman daitekenari • Iraintzen duenari

esaten zaio. esaten zaio.

• Liluratzen duenari

esaten zaio.

• Nekatzen duenari

esaten zaio.

• Gogoan edukitzeko modukoa denari • Sendatzeko balio duenari • Lazten duenari, izugarriari

esaten zaio. esaten diogu. esaten diogu.


311

835026 _ 0212-0332.qxd

3

27/7/07

14:13

Página 312

50. FITXA

ARIKETAK

ATZIZKIAK

3 Idatzi atzizki bakoitzeko bosna hitz.

-GARRI

-GAITZ

-EZIN

-ERRAZ

4 Eman kontrako esanahia duten atzizkidun hitzak.

• Egingarria: • Kontaezina: • Kontsolaezina: • Bateraezina: • Zentzakaitz: • Jangaitza: • Herritarra: • Kaletarra: • Suspergarria: • Desatsegina:

312


835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 313

51. FITXA

ARIKETAK

JOSKERA


• Nor da horko hori? (anaia) • Non daukazu liburua? (etxea) • Nori galdu zitzaion eraztuna? (Edu) 2 Asmatu galdera hauen erantzunak.

•

? Bai, ikusi ditut zure oinetako berriak.

•

? Ez, ez nuen ezer afaldu.

•

? Ez, ez dakit nongoa den.

•

? Bai, badaukat

3 Egin aukera-galderak.

•

? Txakurra nahiago dut.

•

? Gurasoen etxean.

•

? Bai, esan nien.

4 Berridatzi harridurazko esaldi hauek.

• Auskalo zenbat etorriko diren! (daki) alaena!

• Ikaragarrizko ostikoa eman nion!

Hura

• Begira nor etorri zaigun gaur klasera!

Hara

• Zeinen gaizki jokatu dugun!

Bai

• Horixe joango naizela!

Jakina,

ARIKETAK

• Astoa halakoa!

• Eskerrak konturatu naizen! • Hau mutiko azkarra! • Hau beldurra pasatu dudana!

mutikoa! A zer nolako

• Itoko ahal da!

balitz!

5 Berridatzi erlatibozko esaldi hauek aditz jokatua erabiliz.

• Horixe da iaz zuek irabazitako saria. • Urte horretan jaiotakoek ez zuten arazorik izan. • Nitaz zuek esandakoak harritu egin nau. • Guk ikusitakoa ez zaigu batere gustatu.


313

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 314

51. FITXA

JOSKERA

• Non zegoen erretako etxea? • Haiek ikusitako guztia erosi nahi izaten dute normalean. • Batu itzazue lurrera jausitako papertxo guzti-guztiak. • Hemen ikasitakoak ez dizue ezertarako ere balio izango. • Erabilitako arropa saltzen zutelakoan nago. • Bileran egondakoek badakite zer egin behar duten.

6 Lotu esaldi hauek erlatibozkoak sortuz.

• Mutil hori nekatuta dago. Mutil hori bihar ez da etorriko. • Zerbait ikusi du. Hori kontatu digu. • Zeozer egiteko agindu dizugu. Horixe egin behar duzu. • Guztia jokatu dugu. Guztia galdu dugu. • Bost hil dira. Nafarrak dira. • Atzo galdu zenuten. Gaur aurkitu duzue. • Zerbait entzun genuen. Ez da batere atsegina. • Nik bat erosi dut. Ez du asko balio. • Han makina bat gauza gertatu zitzaizkigun. Gauza haiek izugarriak izan ziren.

314


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 315

52. FITXA

ARIKETAK

JOSKERA: ELKARTU KOORDINATUAK

1 Lotu ondoko perpausak baita ...ere, ezta...ere juntagailuak baliatuz.

• Donostiara joan nahi dugu bihar. Zuek Donostiara joan nahi duzue. • Oraingoz ez diot lan horri ekingo. Beste lan horri ere ez diot ekingo oraingoz. • Ez dugu Gipuzkoa aldera joango garenik esan. Pentsatu ere ez dugu egin! • Seigarren ikasgaia ez dut batere landu. Zazpigarrena ere ez dut landu. • Eskandinaviatik ibilia dela kontatu dizu horrek! Martetik ibilia dela ere esan diezazuke!

2 Lotu perpausak eta juntagailua erabiliz.

• Igerian aritzen naiz arratsaldero. Saskibaloian aritzen naiz astero. • Gero disko bat erosi nahi nuke. Gero CD bat erosi nahi nuke. • Korrika batean irten zen Ane etxetik atzo. Ane kalera irten orduko erori zen. • Zuek eleberri hori eros dezakezue. Guk beste eleberri hori eros dezakegu.

ARIKETAK

• Laster elurra ekarriko duela esan dute telebistan. Laster hotza ekarriko duela esan dute telebistan.

3 Lotu perpausak dagozkien juntagailu disjuntiboak (edo, ala) erabiliz.

• Ez dakit eleberri bat • Hiru mila

poema liburu bat irakurri.

lau mila esan zuelakoan nago.

• Horrekin ez da erraza gezurretan • Trenez

egiatan ari den asmatzea.

hegazkinez:zer duzu nahiago?

• Auskalo zenbat elkartu ziren! Hogei mila • Ongi

gaizki, bukatzea da kontua!

• Ostiralean

igandean etorriko zirela esan zuten?

• Zein aukeratuko zenuke? Distiratsu hau • Ez dugu ondo ikusi hiruak •

hogeita bost mila inguru.

liburutegira

beste hau?

bostak sartu duen gola. ludotekara, ez dago beste aukerarik.


315

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 316

52. FITXA

ARIKETAK


4 Zuzendu zuzenak ez diren perpausak.

• Pozik egongo zarete eta, baita ere, gure adiskideekin ere. • Ez dit informaziorik eskaini, ezta laguntzarik txikerrena ere. • Zure herriko plaza guztiz polita da eta ere bai gurekoa. • Galder ez da isiltzen, ezta samako mina duenetan ere. • Ez dakit ezer egingo duen, ezta ezer egiteko asmorik duen ere ez. • Etxean ahaztu dituzu, edo? • Ez dakit norantz joango zen, Australiarantz ala? • Dagoeneko hiru orrialde edo, bete ditu. • Zer? Txantxetan edo? • Ziur zaude ala, hori ondo dagoela esateko?

5 Lotu ondoko perpausak juntagailu adbersatiboak erabiliz.

• Irenek lortu du, bai,

Enekoren laguntza izan du.

• Hegazkinez garaiz hel zitekeen: autoz, • Egunez

gauez ere asmatuko luke horrek bidea!

• Etziko prestatuko dugu

azkenean, izango dugu ospatu.

• Udaldi zoragarria iazkoa;aurten, • Ez zekiten,

zaila izango dut.

zer gertatuko zitzaien.

• Lan bai,

parranda ugari ere bai horrek!

• Horretan ez daki ezertan, partxisean • Zure lagun horrek tabakoa • Liburu asko erosten du,

316

, ez dut uste.

! txiskeroa ere kendu dizu. ez ditu irakurtzen inoiz.


835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 317

ARIKETAK

53. FITXA

JOSKERA: ELKARTU DISTRIBUTIBOAK

1 Lotu perpausak juntagailu distributiboak (zein, nahiz, batetik, ez) erabiliz.

• Berdin zaio honetara •

edozertara egitea.

gezurra,

iruzurra. Hau etsipena!

• Aste honetan •

hurrengoan, berdin dio. ez zenuela gogorik,

• Hori horrela da;

ez zenuela dirurik, ederto aspertu nintzen zurekin.

hemen eta

• Hitz-jokoan

Australian ere.

karta-jokoan aritzen dira jo eta ke.

• Ez du inoren oparirik nahi, •

kaskabarra

•

hezigabea

•

ikaslerik

amaren,

aitaren, ez osabarenik.

hotza, beti mendirako prest gure Urdatx. okerra izan, edozein zaldiren gainean ibiliko litzateke hori! irakaslerik; ez dago hau ulertuko lukeenik.

2 Zuzendu oker dauden perpausak.

• Agertu zein agertu ez, azken batean niri berdin dit. • Julen ostiralero joaten da mendira;eguraldi ona baina txarra egin. • Hori egin zein bestea egin, elkarren antzeko. • Ez dakizu nor naizen, edo? • Zazpi edo zortzi lagun etorri ziren.

ARIKETAK

• Nahiz hori beste edozein har zenezakeen, berdin zion. • Gazte zein zahar,hemen guztiek egin behar dute lan. • Gehien-gehienek ondo egiten dute, zuek ez baina. • Hori ez da zurea, baino Ikernerena. • Ez dago udaletxean, etxean baino.

3 Berridatzi esaldiok parentesi artekoa erabiliz.

• Ez dut zugatik egin, amagatik baino. (baizik) • Zuk ondo jokatu duzu, baina berak ez. (ostera) • Ez da Ander etorri, bere anaia baizik. (baino)


317

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 318

ARIKETAK

53. FITXA


• Ezkerretatik zein eskuinetatik joan gintezkeen. (nahiz) • Niri ez zait gustatu; Joneri, ordea, bai. (ostera) • Zuek egin hori; guk, ordea, beste hau egingo dugu. (berriz) • Errepidetik zein autobiatik joan gaitezke. (nahiz) • Ez da hamarretan gertatu, hamaiketan baizik. (baino) • Nahiz etxean, nahiz kalean, garrantzitsua da ondo egotea da. (zein) • Gu zurekin joango gara eta Keparekin ere bai. (baita ere)

4 Aukeratu zuzenak eta idatzi.

• Institutuan ahaztu dituzu, • Nahi duzuena, •

? (ala/edo) niri berdin dit. (ordea/baina)

ez nuen dirurik,

ez nuen gogorik. (batetik... bestetik.../nahiz... nahiz...)

• Bihar ez gara zuekin joango, Anerekin • Ez dut zugatik egin, beragatik

. (baina/baino)

• Joaten utziko dizut, ez duzu merezi • Guk ez genion ezer esan eta zuek • Ines • • Donostian

318

. (baina/baino) . (baino/baina) . (ere/ere ez)

Andone ere etxean geratu zen. (baita/ez ezik) ardorik

ogirik ez zuten hartu. (ez/ez/bai/bai) Bilbon topa zenezakeen hori. (nahiz/ ordea)


835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 319

ARIKETAK

54. FITXA

JOSKERA

1 Berridatzi perpausak zehar estiloan jarriz.

• «Bihar bero handia egingo du» –esan du Anek. • «Ez dut nahi» –esan dit Ikerrek. • «Gustatzen zaizu?» –galdetu dio Enekori. • Zenbat urte dituzu orain? –galdetu didate. • Nora da? Ez du esan. • Ogia erosi du? Ez dit esan. • Norekin joan da Ane? Bere amak ez daki. • Noiz izango da bilera? Gaurko agendan irakurri dut. • Nori suertatu zaio loteria? Ez dakigu. • Ordua badakizu? –galdetu diot.

• Ez dakit nork egingo duela.

• Ez da etorriko uste dute lagunek.

• Ez dakit nork egingo duen.

• Ez dela etorriko uste dute lagunek.

• Ez dugu esan norekin etorriko dela.

• Ez dakizu nola maite zaitudan!

• Ez du esan norekin etorriko den.

• Ez dakizu nola maite zaitudala!

• Ondo dakite zenbat ordaindu dutela.

• Entzun dugu zuek ez duzuela hemen bizi nahi.

• Ondo dakite zenbat ordaindu duten.

• Entzun dugu zuek ez duzuenik hemen bizi nahi.

• Esango dizuet zoriontsu bizi naizen.

• Aipatu dute aurten esnearen prezioa igoko dela.

• Esango dizuet zoriontsu bizi naizela.

• Aipatu dute aurten esnearen prezioa igoko den.

• Etorriko den esan nizun.

• Esan genien bihar etorriko zen.

• Etortzeko esan nizun.

• Esan genien bihar etortzeko.


ARIKETAK

2 Markatu esaldi zuzena.

319

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 320

ARIKETAK

54. FITXA

JOSKERA

3 Bete hutsuneak parentesi arteko aditzei menderagailu egokia jarriz.

• Gero operara joango (gara)

erabaki dut.

• Antzerkia gogoko ez (zuten)

ez nekien.

• Badakizu zein antzokitan ikusi (dut)

aktore hori?

• Euskalduna Jauregiko zuzendaria (zen)

uste nuen.

• Jakin, badakizu etorri (dira)

.

• Baina badakizu biak elkarrekin egongo (dira) • Horrelako museoak ez (zituen) • Ez nekien dantzaria (zen)

? gogoko esan zidan.

.

• Kontserbatorioko ikasleak (dira) • Ez dut uste museoetatik oso urrun egongo (gara)

galdetuko diet. .

4 Berridatzi esaldiak galderari erantzunez.

Zer esan du? • “Asper-asper eginda nago” • “Etorri hona, mesedez” • “Ez dakit” • “Ez dugu joan nahi” • “Itxaron pixka batean” • “Non egon zarete?” • “Ez naiz fidatzen Keparekin” • “Zein bide hartuko duzue?” • “Zoaz pikutara” • “Non da kontzertua?”

320


835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 321

ARIKETAK

55. FITXA

JOSKERA: HELBURUZKOAK ETA KAUSALAK

1 Bete hutsuneak.

(Helburuzkoak: -t(z)eko, -t(z)era, -t(z)ekotan, -t(z)eko asmoz) • Buelta bat (eman)

noa, gero arte.

• Zertarako, (nekatu)

?

• Ez, gauzatxo bat (ikusi)

joan nahi nuke.

• Zer (egin, asmoa)

daukazu?

• Pasealekuaren amaieran jarri duten lorategi modernoa (ikusi)

nago.

• Zertarako zoaz korrika? Ilundu baino lehen (heldu) • Bai, hori (bisitatu)

?

joan eta gero beste bat (ikusi)

• Non daude, bada? Zer (egin)

asmoa daukat.

jarri dituzte?

• Lehiaketa bat (egin)

. Lorategi originalenari saria emango diote.

• Bat ikusi dut Guggenheim ondoan.Hori (ikusi)

? Ezta pentsatu ere!

2 Aukeratu zuzena.

• Ama eta erosketak

joan dira Arteara. (egitera/egiteko)

• Zinta bat erosi dut saio bat • Noiz

. (grabatzera/grabatzeko)

daukazue zuok? (itzuli asmoa/itzultzeko asmoa)

• Ez genekien zer egin, eta zuekin

etorri gara. (hitz egitera/hitz egiteko)

• Atera ezazue txakur hori bueltaska bat

zeneukaten lehengoan, bada? (egiten asmoa/egiteko asmoa)

• Komikitxoren bat ekarri zuen

. (irakurtzera/irakurtzeko)

• Guraizeak ez dira hori

, ea ikasten duzuen. (egitera/egiteko)

• Nik ez dut gauza horiek • Opari bat

balio. (ikastera/ikasteko) ARIKETAK

• Zer

, mesedez. (ematera/emateko)

joan zaio osaba Pellori. (eskatzera/eskatzeko)

3 Bete hutsuneak.

(Kausalak) • Oso merke (zegoen)

erosi omen zuen liburu hori.

• Bada, niri ez zait batere gustatu, ez du marrazkirik • Hori diozu gogoz irakurri ez (duzu)

. .

• Gainera, ingelesez (dago)

gero, zailagoa da.

• Berak oso ondo (daki)

ingelesez, osterantzean…

• Hara! Zergatik diozu hori? Jeloskor (zaude) • Ez, (badakit) • Aita britainarra da

?

oso ondo irakurtzen duela ingelesez. .

• Nik hori ez nekien, ez • Jakin beharko zenuke, zure ikasgelan

askotan berarekin egoten. .


321

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 322

55. FITXA


4 Berridatzi esaldiak.

• Etxean geratu zen, buruko mina zuen eta. (bait-) • Berarekin joan ez naizelako haserretu zait. (-ez gero) • Apurtuta zegoenez gero, zaramontzira bota dut. (-elako) • Krisia dela eta, oso zaila da gaur egun lana aurkitzea. (-agatik) • Kontuz ez ibiltzeagatik apurtu zitzaizun hori. (-elako) • Lege berriagatik istilu asko egon ziren. (dela eta) • Normalean ez du hitz egiten oso lotsatia delako. (bait-) • Txarto jokatzeagatik zigortu zituzten. (-elako) • Ez nien esan ez nekielako. (bait-) • Jakingo ez duzunez gero, esan egingo dizut. (-elako)

322


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 323

56. FITXA

ARIKETAK

JOSKERA: BALDINTZAK ETA ERLATIBOZKOAK

1 Amaiera eman perpausei ondorioa jarriz.

• Jausten bazara, (min hartu)

.

• Onean egiten ez baduzu, (txarrean)

.

• Zurea balitz, (hartu)

?

• Ohea egiten ez baduzu, (lorik ez)

.

• Gehiago nahi baduzue, (hartu, ahal izan)

.

• Ikusten badugu, (gustatu)

.

• Dirua izango banu, (autoa erosi)

.

• Etortzen badira, (esan ez)

.

• Kontuz ibiliko balira; (arazorik ez)

.

• Ezertarako beharko bazenute, (erosi)

.

2 Berridatzi esaldiak baldintzan aditz jokatua erabiliz.

• Kontuz ibili ezean, arazoak izango dituzu. • Egia esan ezik, ez dizut utziko ateratzen. • Premiazkoa izan ezean, ez nintzateke joango. • Ahal izanez gero, joango ginateke.

ARIKETAK

• Neuk ikusi ezean,ez nu(ke)en sinestuko. • Inora joan ezik, deituko zidaten. • Zaratarik atera ezik, ez litzateke ezer ere gertatuko. • Hemen egonez gero, pozik egongo ginateke. • Ardo asko edanez gero, mozkor galanta harrapa zezakeen. • Zuek berriro joanez gero, itsasontziz joango zinatekete.

3 Eman hitz hauen definizioak erlatiboa erabiliz.

• Errementaria • Motorzalea • Liburu-saltzailea


323

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 324

56. FITXA


• Ura • Jostailua • Orrazia • Sagarra • Arkatza • Baloia • Belarria

4 Lotu perpausak erlatibozkoak erabiliz.

• Gaur mutil hori zazpietan etorri da. Atzo ez zen etorri. • Emakume horri orratza galdu zaio. Emakumea jostuna da. • Ez daki ingelesez. Amerikarra da. • Ez dauka dirurik. Eskean ari da. • Mutil hori zalditik erori zen. Mutilak hanka hautsi zuen. • Gaixorik dago. Ez da inoiz ospitalean egon. • Neska hori aitarekin etorri da. Neska errusiarra da. • Pelikula bat ikusiko dugu. Gustatuko zaizu pelikula. • Gizon horrek txineraz daki. Neskak asko daki bizitzaz. • Ixilik egon da. Horrekin joan da.

324


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 325

ARIKETAK

57. FITXA

JOSKERA: DENBORAZKOAK ETA KONTZESIBOAK

1 Bete hutsuneak ondoko denborazkoak erabiliz.

Baino lehen eta gero -n bakoitzean -(e)netik -enerak eta berehala aurretik -takoan -n guztietan -(e)larik • Etorri

deitu, badaezpada ere.

• Dutxatu

gosaldu egingo dut.

• Lana amaitu

etxera joan ginen.

• Bulegora heldu • Ate itxi

lan egiteari ekingo diot. konturatu nintzen giltzak barruan zeudela.

• Kalean (nengoen)

euritan hasi zen.

• Istripua izan zuen

arazoak besterik ez dauka.

• Etortzen naiz • Agertu zen

horrela aurkitzen zaitut. berandu zen, ezin genuen ezer esan.

• Idazlan bat idatzi

eskematxoa egin behar dugu.


• Ezer egin aurretik, Anerekin hitz egin behar zenuen. • Etorritakoan inorekin hitz egin izan banu, ez zen ezer gertatuko. • Konturatu orduko, mundu guztia kanpoan zegoen.

ARIKETAK

• Mutil hori ikusten dugun bakoitzean, arazoren bat izaten dugu. • Eskolak amaitu ondoren igerilekuetara joango gara. • Ezer idatzi baino lehen, ondo pentsatu behar duzu. • Osaba-izeko bisitatu zituenetik poz-pozik dago. • Etxera heldu bezain laster afaldu eta ohera joan nintzen. • Ahal zuen guztietan, berarekin borroka egiten zuen. • Ikusi bezain laster ezagutu egin nuen.


325

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 326

ARIKETAK

57. FITXA



(Kontseziboak) • Txarto egin arren, ordaindu egin didate. (nahiz eta) • Partida irabazi ez badu ere, poz-pozik dago. (arren) • Konpondu nuen, zaila baino zailagoa izan bada ere. (arren) • Nahiz eta dirurik izan ez, egunero kanpoan bazkaltzen zuten. (ba... ere) • Gezurra esanagatik ere, sinestu egingo nieke. (nahiz eta) • Ez du euririk egiten, baina zuk euritakoa ekarri duzu. (arren) • Bera etorriko balitz ere, zu ez zinateke hurbildu ere egingo. (nahiz eta) • Munduko urre guztia ordaindu arren, ez nuke zurekin lan egingo. (-agatik ere) • Nahiz eta ingelesa izan, euskaraz hitz egiten du. (-arren) • Sinestu nahi ez baduzue ere, benetan ari naiz. (-agatik ere)

4 Aukeratu esaldi zuzena.

• Antonekin askotan jolastu arren, ez da oso laguna.

• Oso luzea ez bada ere, guztiok sartuko gara.

• Antonekin jolastu arren askotan, ez da oso laguna.

• Ez bada ere oso luzea, guztiok sartuko gara.

• Milioi bat ordaintzeagatik ere, ez luke nahikoa izango.

• Izan arren berandu, gero joan egingo gara.

• Milioi bat ordainduagatik ere, ez luke nahikoa izango.

• Berandu izan arren, gero joan egingo gara.

• Mila urte izanagatik ere, zuhaitz hori bota egingo dute.

• Bada laguna ere, ez du inoiz agurtzen.

• Mila urte izateagatik ere, zuhaitz hori bota egingo dute.

• Laguna bada ere, ez du inoiz agurtzen.

• Nahiz eta berandu etorri da, inork ez dio ezer esan.

• Kirolaria izan arren, nahiko lodi dago.

• Nahiz eta berandu etorri den, inork ez dio ezer esan.

• Kirolaria da arren, nahiko lodi dago.

• Bilbon bizi badira ere, ez dituzte Zazpi kaleak ezagutzen. • Bilbon bizi badiren ere, ez dituzte Zazpi kaleak ezagutzen. • Nahiz eta partida galdu ez, erabat triste zeuden. • Nahiz eta partida ez galdu, erabat triste zeuden.

326


835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 327

ARIKETAK

58. FITXA

JOSKERA: MODUZKOAK

1 Lotu esaldiak moduzko esaldiak sortuz.

• Era horretara egiteko esan zidan eta nik halaxe egin nuen. • Dirurik gabe etorri eta dirurik gabe joan zen. • Duela bi aste erabaki zuten; orain halaxe egingo dute. • Entrenatzaileak esandako moduan antolatu behar dugu jokoa, irabazi nahi badugu. • Artzainak elurra ekarriko zuela iragarri zuen eta halaxe jazo zen. • Iaz hori esan ziguten, baina azkenean ez dute horrela egin. • Esan esaten diote baina alferrik.Beti egiten du bere erara. • 97an hala geunden; orain ere bai. • Nik era horretan egiteko gomendatu nizuen eta ez duzue horrela egin. • Berak horrela erabiltzen zuen eta guk berdin-berdin.

• Jon zu bezala da.

• Zuk esan duzun bezala da hori.

• Jon zu bezalakoa da.

• Zuk esan duzun bezalakoa da hori.

• Ez dira uste nuen bezala.

• Ane zure moduan da.

• Ez dira uste nuen bezalakoak.

• Ane zure modukoa da.

• Ahal da neurrian, saiatu egin behar da.

• Berandu zen legez, joan egin da.

• Ahal den neurrian, saiatu egin behar da.

• Berandu zenez, joan egin da.

• Zuk esandako moduan egin dut, baina alferrik.

• Zer moduz.Iker? Beti moduan.

• Zuk esan moduan egin dut, baina alferrik.

• Zer modu, Iker? Betiko moduan.

• Zuk egin duzu antzera egin genuen.

• Horko auto hori nirearen antzekoa da.

• Zuk egin duzun antzera egin genuen.

• Horko auto hori nire antzekoa da.

ARIKETAK

2 Aukeratu esaldi zuzenak.

• Haiek nahi bezalakoa egin ahal zuten, zutik ala eserita. • Haiek nahi bezala egin ahal zuten, zutik ala eserita.


327

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 328

58. FITXA

JOSKERA: MODUZKOAK

3 Konparaziozko esaldia osatu esaldi biak lotuz.

• Batzuek makina bat milioi dauzkate: nik ez daukat hainbeste. • Alkandora hori garestia da baina beste hau are gehiago. • Auto horrek 230 km.ko abiadura har dezake; hangoak 180koa. • Gaur euri zaparrada itzela bota du; atzokoa ez zen horrenbestekoa izan. • Gorbeia garaia da: Everest oso garaia da. • Idazluma honek ondo idazten du eta beste horrek ere bai. • Guk hainbat ordu eman ditugu ikasten; zuek ere bai? • Eneritz bai dela trebea. Ziortza ez horrenbeste, ordea. • Marrazki hau atsegin dut; beste hori ez hainbeste. • Zortziehun ale dituzula etxean? Neuk ere horrenbeste baditudala uste dut.

4 Okerrak zuzendu.

• Nik zu adina dirua daukat momentu honetan. • Egongelan sukaldean hainbeste aulki zeuden. • Mendiko loreak larrekoak adina ederrak direla uste dut. • Ez daukat ni zu bezain lagun hemen. • Lorategi horretan gure balkoian adina lore daude. • Bizardun horrek biboteduna bezain lodi da. • Arrain grisak txoriak beste ederrak dira. • Telebistak irratia bezain argindarra kontsumitzen du. • Leiho horiek beste hauek besteko kristal dauzkate. • Aulkia mahaia bezain egur dauka.

328


ARIKETAK

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 329

ARIKETAK

59. FITXA

JOSKERA: KONPARAZIOZKOAK ETA ONDORIOZKOAK

1 Berridatzi esaldi hauek.

• Euskal liburugintza inoiz baino hobeto dago. (bezain) • Txerriak zikinak izaten dira, baina oiloak ez dira garbiagoak. (bezain) • Zuek lau txeke sinatu zenituzten eta nik ere bai. (beste) • Hemen jende askok daki mutiko horrek beste horretaz. (bezain) • Ni ez naiz Edurne bezain potoloa. (-agoa) • Lau sagar eman zizkizuten baina zuk gehiago jango zenituzten. (baino gehiago) • Apal horretan hiru aldizkari baino ez dago; beste honetan gehiago. (adina) • Nire lagunek eta zuek launa opari erosi dituzue. (beste) • Zu baino dibertigarriagorik ez da edonon aurkitzen. (bezain) • Neskato horrek ez du oraindik nik beste ikasi. (baino)

• Ez zuen lortu berak espero zuen • Haiek ez zuten guk

postu ona. (bezain/beste) kemena halako kontu bati aurre egiteko. (beste/besteko)

• Niri ez zitzaidan zuri

interesgarria iruditu saio hura. (beste/bezain)

• Kobazulo hartan gurean

arratoi sartu ziren orduan. (beste/bezain)

• Zuek baino

ziren. (gehiago/handiago)

• Ez du esaten duen

irabazten. (adina/bezain)

• Zuek baino lagun

egin zenituzten jaialdi hartan. (gehiagoak/handiagoak)

• Ea gaurko afarian aurrekoan • Gurean

ARIKETAK


ez duzun jaten. (bezain/adina)

txarto jokatu zuen zuenean. (beste/bezain)

• Ez genuke erraz aurkituko zu

atseginik. (bezain/beste)

3 Berridatzi esaldi hauek ondoriozko esaldiak sortuz:

• Garestiegia zen auto hura nik erosi ahal izateko. Hain

ezin

.

• Entzun ditudan lelokeriekin erabat harrituta nago. Hain • Hondartzan halako bero handia egonik, ez zegoen bertan egoterik. Hain • Oso polita zen, horregatik denak liluratuta zeuden. Hain • Oso azkar hitz egiten du, esaten duen guztia ulertzeko. Hain • Auto asko ditu egun horretan zein auto zeraman jakiteko moduan. Hainbeste 쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

329

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 330

ARIKETAK

59. FITXA


• Asko gustatzen zaizkio horiek, horregatik erosi diote bilduma osoa. Hain gustuko • Oso desatsegina da, denok jasan ahal izateko. Hain • Handiegia zen atetik sartzeko. Hain

ezen

• Erabat indartsua zen,horregatik altxatu ahal izan zuen harri biribila. Hainbesteko 4 Aukeratu zuzen daudenak.

• Hain da potoloa, ezen ez baita atetik ere sartzen. • Hain da potoloa, ez dela atetik ere sartzen. • Hainbeste jende dago, ez dugula abasturik ematen. • Hainbeste jende dago, ez baitugu abasturik ematen. • Eskuaz hautsi zuen, hainbeste indarra zeukan. • Eskuaz hautsi zuen, hainbesteko indarra zeukan. • Hain da trebea, ezen esku bakar batez egiteko gauza baita. • Hain da trebea, ezen esku bakar batez egiteko gauza da. • Hainbeste aldiz esan zidaten, non ez zen ausartzen berriro. • Hainbesteko aldiz esan zidaten, non ez zen ausartzen berriro. • Hainbesteko zarata atera zuten, ezen denek zerbait esan zuten. • Hainbeste zarata atera zuten, non denek zerbait esan baitzuten. • Gogoan dut behin uretara jausi eta horrenbeste beldurtu zinen, non negarrez hasi baitzinen. • Gogoan dut behin uretara jausi eta horrenbete beldurtu zinen, negarrez hasi zinela. • Hainbat negar egin genuen, non begiak gorri-gorri baikenituen. • Hainbat negar egin genuen, begiak gorri-gorri nituela. • Hainbeste zen lodia, ezen ez zuen kalera atera nahi. • Halako moldez esan du, non sinestu egin baitiot. • Hain zen lodia, zen ez zuen kalera atera nahi. • Halako moldez esan du, non sinestu egin diodala.

330


.

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 331

ARIKETAK

60. FITXA

JOSKERA: DENETIK


• Zure erantzunik jaso ezean ez dizut berriz idatziko. • Autoa konponduko balidate, ez nintzateke autobusez joango. • Neska izan arren. ez zen sokasaltoan ibiltzen. • Nahiz eta komenigarriak izan ez, armak dira gehien saltzen diren jostailuak. • Informatikaz ezer ez dakielako ez diote lanpostua eman. • Etxetik ateratzean katuak ospa egin zuen. • Medikuarenean ikusi nuenez gero, gaixorik zegoela pentsatu nuen. • Iñakik zortzi garagardo edaten du egunero.Pilik, inoiz ez. • Gertatutakoa ikusi arren, ez diote sinesten. • Kalean aurkitu zuenetik dauka txakur txiki polit hori.

• Etzi txingorra izango (dugu)

esan du Pello Zabalak gaur.

• Entzun genuen zuek ez (duzue)

auzo horretan bizi nahi .

• Ez dakigu nori suertatu (zaio)

oraingoan loteria.

• Inork esan dizue zergatik ez (dira)

etorri gaur horiek?

• Guk badakigu etorriko (zarete)

berandu.

• Aipatu dute esnearen prezioak gora egingo (du) • Ez genekien joango (ginen)

ARIKETAK

2 Bete hutsuneak.

.

ala ez.

• Ez dute esan goiz agertuko (dira) • Ez dut uste inolako arazorik izango (duzue) • Berrian irakurri genuen norbaitekin helduko (zen)

. . aireportura.


331

835026 _ 0212-0332.qxd

4

27/7/07

14:13

Página 332

ARIKETAK

60. FITXA

JOSKERA: DENETIK


• Berandu

, joan egingo gara. (izan arren/izatearren)

• Bermeotarra • Etorri

Bermeoko euskara hitz egiten du. (izanez gero/denez gero) atzerritarrak oso ondo hitz egiten du gazteleraz. (zaigula/zaigun)

• Ez

joango uste dute lagunek. (da/dela)

• Ez zigun ezer esan ez • Gezurrak

. (baizekien/baitzekien) , denek sinesten diote. (esatearren/esan arren)

• Zuk esan zenigun

egin genuen, boligrafoz. (modukoa/moduan)

• Hain da garaia, ezen ez • Apurgaitza

edozein atetatik sartzen. (baita/dela) eman behar izan zizkioten hainbeste kolpe. (zelako/zenelako)

• Ekarri

andrakilak ilobari emango dizkiot. (duzun/dituzun)

4 Berridatzi esaldi kausal hauek bait- partikula erabiliz:

• Hori egin zuen berak, aditua bera zen eta. • Atzo zabaldu nituen prakak lehortu dira, haize beroa dabil eta. • Ez gintuzten afaltzera gonbidatu, ez genituelako agurtu. • Menditik azkarrago jaitsi ginen, haizea gure alde zebilen eta. • Kalean bi orduz gelditu behar izan zuten, etxeko giltzak barruan utzi zituzten eta. • Ez joan, orain dator eta. • Lagunak haserre zeuden gurekin, herenegun ez genielako deitu. • Ez nuen mutil hori batere gustuko, harroegia zen eta. • Neka-neka eginda nago, lo gutxi egin dut eta. • Ordu erdi daramat zain, goizegi heldu naiz eta.

332


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 333

1. FITXA

ERANTZUNAK



(nor-nork / nor-nori-nork) • Nor gonbidatu duzu zure urtebetzera aurten? • Haiek niri oraingoan ez didate egia osoa kontatu. • Futbolari horrek partida hasieran ostikoa eman dio entrenatzaileari. • Zeinek jo du nor, entrenatzaileak ala jokalariak? • Orain nik ohartxo bat idatziko diot irakasleari den-dena azaltzeko. • Aizu, barkatuko didazu baina, hori da zure lekua? • Amak hor eseri du umea eta lasai-lasai joan da. • Zeukan diru guztia lapurtu diote bart. • Langile batzuek aizkorak zaku horretan sartu dituzte. • Horiek zuri ez dizute gertatutako guztia kontatu. 2 Jarri aditz egokia.

(nor / nor-nork) • Ni lehen Edurekin geratu naiz zinera joateko. • Baina gure amak ezin gaitu gu eraman. • Filma amaitzean hurbilduko da aitarekin. • Ezin ditugu palomitak guk eraman, debekatuta dagoelako. • Hala ere, bertan ere saltzen omen dituzte gozokiak. • Haiek gu ez gaituzte etxera eramango. • Zuk eramango gaituzu? • Aitak ez ditu ezezagunak autoan ekartzen. • Zu ez zara horretaz konturatu? • Nik ez dut inoiz ezezagun bat gure autoan ikusi. 3 Inguratu aukera zuzena.

(nor-nori / nor-nori-nork) • Nori ahaztuko (zaio/dio) bihar baloia ekartzea? zaio ERANTZUNAK

• Hurrengoan nik zuri ez (zaizu/dizut) bideojoko hori utziko. dizut • Eguraldi txarrak plana zapuztu (digu/zaigu) guri. digu • Haiei futboleko kromoak putzuan erori (zaizkie/dizkie). zaizkie • Gaur amari loreak eraman (zaizkit/dizkiot) nik. dizkiot • Pilota errekara jausi (zaie/die) umeei. zaie • Karta horiekin ez (zaigu/diguzu) irabaziko. diguzu • Plastilinaz egindako irudiari zulo batzuk egin behar (dizkiogu/zaizkigu). dizkiogu • Nahi izanez gero, hemen dudana trukatuko (zaizu/dizut). dizut


333

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 334

1. FITXA


4 Markatu aukera zuzena.

(nor / nor-nork / nor-nori-nork) • Ikaskideari ez dizkio matematikak gustatzen. Ikaskideari ez zaizkio matematikak gustatzen. x • Anderrek lagunak etxera eraman dizkio. Anderrek lagunak etxera eraman ditu. x • Saskibaloikoek entrenatzailea agurtu diote. Saskibaloikoek entrenatzailea agurtu dute. x • Horretaz oso azkar konturatu dute. Horretaz oso azkar konturatu dira. x • Gurasoek ez digute oharra sinatu guri. x Gurasoek ez dituzte oharra sinatu guri. • Eskupilotan aritu dute egun osoan. Eskupilotan aritu dira egun osoan. x • Haiek kalean aurkitutako txakurra jipoitu egin diote. Haiek kalean aurkitutako txakurra jipoitu egin dute. x • Horrelakorik ez zaie animaliei egin behar. x Horrelakorik ez zaizkie animaliei egin behar. • Bestela udaltzainek zuri isuna jarriko dizute. Bestela udaltzainek zuri isuna jarriko zaizue. x • Laster ordainduko zaizu jarritako isuna. Laster ordainduko diezu jarritako isuna. x

334


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 335

2. FITXA

ERANTZUNAK


1 Markatu aditz egokia.

• Haiek irakasleari bere liburua eskatu... x

du.

diote.

• Bertsolari horrek gaia ahaztu... dituzue.

x

du.

• Normalean, gai-jartzaileek gaiak asmatu egiten... diezue.

x

dituzte.

• Zuek aldizkariotako pertsonaiak ondo ezagutzen... x

diote.

dituzue.

• Zuek haiei institutuko oharra erakutsiko... dituzte.

x

diezue.

• Ahapaldi horiei guk hitz bat kenduko... x

zaio.

diegu.

• Berba horiek guk hor jarri ahal... diegu.

x

ditugu.

• Olerki horiei zerbait falta... dizkie.

x

zaie.

• Hori egiteko zuk tekla hori sakatu beharko... x

duzu.

diozu.####

• Liburu horri lizuna atera... x

zaie.

zaio.

2 Bete hutsuneak.

• Txerrizalea txerrikumeei hurbildu zaie harrapatzeko.#### • Baso horretako katagorriei jende asko hurreratzen zaie. • Arratoiek zenbait gaixotasun transmititzen di(zki)ete gizakiei. • Narrasti harrapariek harrapakin handiagoei ere eraso egiten diete. ERANTZUNAK

• Tukanek elkarri baiak pasatzen dizkiote mokotik mokora. • Burruntziaren bizitzak aste batzuk baino ez ditu irauten. • Puma emeak ernaldiaren ondoren arrari ez dio hurbiltzen uzten. • Kameleoiak intsektuak harrapatu eta oso-osorik irensten ditu. • Arrabioak buztana galtzen badu, berehalaxe hazten zaio beste bat.


335

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 336

2. FITXA


3 Egin esaldiak aditz hauekin.

• zaitut: • dizkidate: • zaizkigu: • dituzte: • die: • zaigu: • diete: • ditu: • naute: • zaizkie:


• Laborategietan txertoak egiteko bakterioak erabiltzen (dituzte/dizkiete). dizkiete • Sukarra dugun guztietan arnas-erritmoa bizkortzen (zaigu/dizkigu). dizkigu • Medikuntza ikasten dutenei sendagileak deitzen (zaie/zaizkie). zaizkie • Aneri txertoa eman (zaizkio/diote) arazorik ez izateko. zaizkie • Hori entzuteak min ematen (zait/dit). zait • Sendagai hori gauero hartu behar izaten (naiz/dut). dut • Erizainak egunero jarriko (dizu/zaizu) termometroa ospitalean. zaizu • Erietxean ez (dute/diote) esaten gaixoari zer duen? diote • Bulegari horrek gu oso txarto tratatu (digu/gaitu). digu • Zeini galdetu ahal (digu/diogu) errezetei buruz? digu

336


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 337

3. FITXA

ERANTZUNAK



(orainaldia) • Gero eta ordenagailu meheagoak egiten. (dituzte/dizkiote) dizkiote • Programak gordetzeko erabiltzen denari memoria deitzen (dio/zaio) dio • Ideia horiek edonori bururatzen. (zaizkio/dizkio) dizkio • Informatika edonori ez gustatzen. (zaizkio/zaio) zaizkio • Aurten lan guztia informatizatu egin (zaie/dute) dute • Ikertzaileak datuak biltzen. (ditu/dit) dit • Lagunari lanak Ikerrek egiten internetez. (dio/dizkio) dio • Ikustean oso pozik hartu zuen gurasoek. (naute/didate) didate • Mezua nik laster bidaliko. (didazu/dizut) didazu • Etxekonekoari ez inork hitz egiten beti ordenagailuaren aurrean dagoelako. (dio/dizkio) dizkio 2 Bete hutsuneak.

• Film horiek zineman ikusiko ditugu. • Aktore batzuei ez zaie makillajea jartzea gustatzen. • Obra amaitutakoan eszenaurrera hurbilduko dira aktore guztiak agurtzera. • Antzeztutako obrari, nire ustez, umore apur bat falta zaio. • Zuek antzokira nork eramango zaituzte ? • Antzezle guztiak zuzendariak eraman ditu bere autoan. • Antzezpena oso dotore atera zaie aktore errumaniarrei. • Ikasle horiek oso gustuko dute antzerkigintza. • Gaur erosi dituzuen margoak guk horiei eman dizkiegu. • Zuek gu ez gaituzue engainatuko negar plantak eginez. 3 Osatu esaldiok aditza orain eta lehen aldian jarriz:

(lehenaldia eta orainaldia) • Aurreko urtean auzoan guretzako jokoak jarri zituzten. • Jarlekuetako burdinari herdoila atera zaio. ERANTZUNAK

• Herdoildutako kale-argiak ere iaz kendu zituzten. • Txakurrak arbolara hurbiltzen direnean,arbola jausi egingo dela ematen du. • Ez nizun lehengoan kontatu arbolarena. • Halaxe da, aste honetan haritza ere bota egin dute. • Hiltzear omen zegoen, baina sustraitik erauzi zuten herenegun. • Bankuan jesartzen zen agurea ere hil egin zen. • Anbulantzian eraman omen zuten, sirena joka. • Atzo ilunabarrean jesartzen zen bankuari loreak jarri zizkioten umeek.


337

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 338

3. FITXA


4 Aukeratu aditz zuzena eta idatzi.

(lehenaldia, nor / nor-nork, zer-nork / nor-nori-nork) • Umetxoak hatz lodia begian jarri zidan. (zidan/zait). • Nik eskua begitartetik kendu nion. (nituen/nion) • Hala ere, haserre bizian jaiki zen. (zuen/zen) • Niregan konfiantza zuen. (zion/zuen) • Azkenean izena eman zuen txapelketan. (zen/zuen) • Appa nepaldarra hamazazpigarren aldiz igo zen mendirik garaienera. (zuen/zen) • Guk Ikerneri eskatu izan behar izan genizkion goiko lokaleko giltzak. (zitzaizkion/genizkion) • Orain dela sei urte ezagutu zenuten zuek elkar. (zenuten/zineten) • Umeek elkar jotzen zuten haserretzen zirenean. (ziren/zuten) • Futbolean ostikoa eman zioten Andoniri. (zuten/zioten)

338


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 339

4. FITXA

ERANTZUNAK


1 Ezabatu oker dagoen aukera:

(nor / nor-nori /zer-nork / nor-nori-nork) • Ayrton Senna omendu (zuten/zioten) Monakoko sari nagusian. • Bi aldiz jokatu (zuen/zen) egun berean pilotari horrek. • Jokatzen hasi aurretik elkarri bostekoa luzatu (zuten/zioten). • Gasteiz parean bukatu (zuen/zen) etapa. • Taldekide ohiari ea nola zegoen galdetu (zuten/zioten) kazetariek. • Zuek guri ez (zeniguten/zenuten) ezer esan azken partidaz. • Mediku horrek txirrindulariei dopatzen lagundu (zuten/zien). • Maillota ez omen (zion/zitzaion) gustatzen bizikletazale horri. • Atzoko ariketa egiteko indar handia behar (genituen/genuen). • Belaontziak oso gustuko (zitzaizkion/zituen) txikitan. 2 Aukeratu zuzena eta idatzi.

• Atzo eguraldi txarra egin zuen Euskal Herri osoan. (zen/zuen) • Hodeiak eta ostarteak zeudenez, arropak ez genituen zabaldu. (ginen/genituen) • Haizea zela eta, errotak jausi egin ziren. (zituzten/ziren) • Mendialdean euri asko egiten zuenez, zinemara joatea erabaki zenuten zuek. (zineten/zenuten) • Egun euritsu horretan guri apunteak kale gorrian erori zitzaizkigun. (zizkigun/zitzaizkigun) • Aitak astelehenean ez ninduen (ni) kotxez eraman institutura. (ninduen/zidan) • Nik motorra eraman behar izan nuen pasa den astean, ordurako heltzeko. (nuen/nintzen) • Zortzietako trena galdu zenuten esnagailua ez jartzeagatik. (zenuten/zineten) • Atzo haiek mehatxatu ninduten lekua kendu nielako. (zidaten/ninduten) • Umeak aitonari hurbiltzen zitzaizkion beti ipuinen bat kontatzen zielako. (zitzaizkion/zizkioten) 3 Erantzun galderei aditzari erreparatuz.

• Nork eraman zintuen eskolara ? (aita) Aitak eraman ninduen (eskolara). • Zer esan zizun Anek? (gezur galanta) (Anek niri) gezur galanta esan zidan. • Nor ekarri zenuen autoz? (auzokoa) (Nik) auzokoa ekarri nuen (kotxez). ERANTZUNAK

• Nork aukeratu zuen lekua? (gu) Geuk aukeratu genuen (lekua). • Non erosi zenion joko hori semeari? (Donostia) Donostian erosi nion (jokoa semeari). • Gozoki guztiak jan zizkizun txakurrak? (bai) Bai, (gozoki) guztiak jan zizkidan. • Zuek zapuztu zenioten plana Anderri? (ez) Ez, guk ez genion planik zapuztu (Anderri). • Nori egokitu zitzaion arbelean idaztea? (ni) Niri egokitu zitzaidan (arbelean idaztea). • Ipuineko sorginei zer gertatu zitzaien? (ginarra galdu) Ginarra galdu zitzaien (ipuineko sorginei). • Aipatu zenizkiguten puntu guztiak? (bai) Bai, (guk zuei) puntu guztiak aipatu genizkizuen.


339

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 340

4. FITXA



• Butano-banatzaileak bosgarren solairura igo behar izan zituen bonbonak. (zituen/zitzaion) • Hainbesteko indarra eginda, urrun joan zitzaion aizkora Mindegiari. (zitzaion/zioten) • Harrijasotzaileek aurreko egunean hamar aldiz baino gehiago altxatu zuten harri hori. (zuten /zien) • Zuri sega zorroztea ahaztu egin zitzaizun; horregatik ez zuen mozten. (zitzaizun/zituen) • Unai Basurkori txalo zaparrada jo zioten Getxora heltzean. (zioten/zuten) • Ganaduzaleek dirutza eskaini zioten osabari asto zahar haren truke. (zioten/zitzaizun) • Idi-probetan apostua egitea oso gustatzen zitzaion gure aitita zenari. (zitzaion/zioten) • Euskal Herriko sokatira taldeak kanpotarrei alde ederra atera zien. (zien/zitzaion) • Ikusleetako batzuk Iban Mayori bizikleta aurrean jarri zitzaizkion. (zitzaizkion/zituzten)

340


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 341

5. FITXA

ERANTZUNAK


1 Jarri aditz laguntzaile hauek dagokien lekuan.

zenidan genuen

zuen zituen

zitzaien zizkion zuen zion zitzaien zitzaion

• Zuk niri lehenago esan behar zenidan hori. Orain berandu da. • Egun hartatik aurrera ez zituen lagunak gehiago jo. • Behin oztopo hori gaindituta, guk lanarekin jarraitu genuen. • Makurtu zirenean koroa burutik erori zitzaien miss guztiei. • Umea dortokei begira geratu zitzaion. • Halako batean txanogorritxori otsoa agertu zitzaion oso kezkaturik. • Pare bat galdera egin zizkion txoferrari osabak. • Gaineran eraman zuen tximinoak txori txikia. • Entrenatzaileak bere kapitainari deitu zion dena argitzeko. • Bizkarrean eraman behar izan genuen umea ibilaldi osoan. 2 Osatu taula falta diren datuekin.

NOIZ

NOR/NORI/NORK

EKINTZA

ADITZ LAGUNTZAILEA

atzo

zuek

parte hartu

zenuten

lehengoan

gurasoek/gu

jaira eraman

gintuzten

iaz

gu

Ibilaldira joan

ginen

maiz

mendizale bat/haiei

Institutura joaten

zitzaien

Aurreko astean

elkarte horietakoek

eranskailuak banatu

zizkiguten

beti

zuek guri

laguntzen

zeniguten

sarritan

auzokoa, norbait

laguntza eske etortzen

zait

egunero

Angelen txakurra/guri

miazkatzera hurbiltzen

zitzaigun

noiz edo noiz

zuek/katua

kotxean eramaten

zenuten

txikitan tarteka

aitak/guri

kromoak erosi

zizkigun

ERANTZUNAK

3 Bete hutsuneak aditz egokiekin orain eta lehen aldian.

(nor-nori, nor-nork, nor-nori-nork) • Erabat engainatu genituen. (guk/haiek) • Bostekoa eman zidaten. (haiek/niri) • Oso ondo ulertu zizkidan azalpenak. (hark/niri) • Abandonatu gintuzten. (haiek/gu) • Adarra jo diote. (haiek/hari) • Zuengandik urrundu ziren. (haiek) • Poltsatik erori zitzaizkidan. (haiek/niri) • Ospitalera eraman zenuten. (zuek/hura) • Besoetan eraman ninduzun. (zuk/ni) • Salatu zintudan. (nik/zu) 쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

341

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 342

5. FITXA

ERANTZUNAK


4 Jar itzazu aditz laguntzaile hauek lehen aldian.

342

• dute:

zuten

• diote:

zioten

• dizkidazue:

zenizkidaten

• gaitu:

gintuen

• zaio:

zitzaion

• diguzue:

zeniguten

• zaizkie:

zitzaizkien

• naute:

ninduten

• zaituztegu:

zintuztegun

• dizkiete:

zizkieten


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 343

6. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

(nor) • Nire prakak gorriak izango balira, zezenak atzetik etorriko lirateke. • Zu soinekoa erostera bakarrik joango bazina, herriko denda batera joango zinateke. • Betarreko horiek aldean jantzita joango banintz (ni), ez zinateke (zu) nirekin joaten ausartuko. • Kotxea ondo egongo balitz, ez litzateke zure laguna autobusez joango. • Ez nintzateke txakur horrengana hurbilduko, nire lagunarena ez balitz izango. • Gu garaiz helduko bagina, ez zinatekete haserretuko (zuek). • Galdezka etorriko bazinete (zuek), euskaraz arituko zinatekete, (zuek) zalantza barik. • Ni arriskuaz ohartuko banintz, segur aski ez nintzateke hurreratuko. • Haiek errumaniarrak balira, errumanieraz arituko lirateke. 2 Aukeratu ondorio egokia.

d

• Zuk tortilla egiten ikasiko bazenu, • Guk xaboi gehiago erabiliko bagenu, b

• Txapelketa horretan gure lagunek parte hartuko balute, g

• Ipuin politak kontatuko balitu, • Lanak arin bukatuko balitu,

e

a j

• Txakurrek muturrekoa eramango balute, • Esaldi luzeagoak idatziko banitu,

f h

• Irakasleak lanak gorriz zuzenduko balitu, • Ordenagailuz egin ahal izango bagenu,

c

a. ...telebista ikusi ahal izango luke.

f. ...ez nuke leku nahikoa izango.

b. ...ederki gozatuko zenukete.

g. ...denok jaramon egingo genioke.

c. ...arin batean amaituko genituzke lanak.

h. ...jai edukiko genuke.

d. ...afaria prestatuko zenuke .

i. ...garbiago edukiko genuke kotxea.

e. ...zerbait irabaziko lukete.

j. ...ezin izango lukete haginka egin. ERANTZUNAK

• Gurean afalduko bazenute,

i

3 Inguratu aukera egokia.

(nor-nori-nork) • Guk liburuari forroa kenduko (bagenio/bagenu), zikindu egingo (genioke/genuke). • Guk eranskailu hau zuei emango (bazenute/bagenizue), paper-zorroan erantsiko (zenuke/zenukete). • Nik orriak sailkagailuan sartuko (banizkio/banitu) ikasle horri, errazago erakutsiko (lidake/lizkidake) lanak. • Aitak ni zigortuko (balit/banindu), nik ez (nuke/nioke) jasango. • Nik zu kale gorrian ikusiko (bazintut/banizu), lagunduko (nizuke/nizun). • Zuek lagunei Aralarretik gazta ekarriko (bazeniete/bazintuzte), eskerrik asko esango (lizuekete/lukete) zuei. • Umeek aurpegia margotuko (balute/baliote), aitek ipurdikoa emanda etxera eramango (lukete/lituzkete).


343

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 344

6. FITXA

ERANTZUNAK


• Hozkailutik zuek niri garagardo fresko bat aterako (bazenute/bazenidate), nik zuei eskertuko (nizueke/nuke). • Gurasook antzerkitik autoz ekarriko (bagintu/bagintuzte), guk ez (genieke/genizkieke) ezetzik esango. • Lagunek niri auto berria eskatuko (banindute/balidate), nik zalantzarik gabe utziko (nieke/nuke) haiei. 4 Aztertu aditzak adibidean bezala.

(nor-nori-nork / nor-nork). • Balizkit: Haiek - niri - zerbait (pluralez). Baldintza. • Banizu: nik zuri zerbait • Banitu: nik haiek • Bazenituzte: zuek batzuk • Balio: hark hari • Zenidakete: zuek niri zerbait • Nizkieke: nik haiei batzuk • Genituzke: guk haiek batzuk • Zintuzket: nik zu • Zenizkidakete: zuek niri batzuk

344


835026 _ 0333-0452.qxd

1

31/7/07

15:02

Página 345

7. FITXA

ERANTZUNAK


1 Asmatu baldintza hauen ondorioak.

• Guk Ane ondo ezagutuko bagenu, afaltzera gonbidatuko genuke. • Lagunak agurtuko ez bagenitu, haserretu egingo lirateke. • Hura mehatxatuko balute, ertzainengana joko luke. • Lapurretan ikusiko balituzte, kartzelara eramango lituzkete. • Epaitegira joango balira, oso txarto pasatuko lukete. • Dirua eskainiko baliote, ez lieke onartuko. • Gozokiak gustatuko balitzaizkio, gustura jango lituzke guztiak. • Arrantzan joango balira, blai eginda etorriko lirateke. • Eskupilotan berarekin arituko balitz, segur aski irabazi egingo luke. • Animaliaren bat erosiko balu, ama haserretu egingo litzaioke. 2 Ezabatu oker dagoena eta berridatzi.

• Nik ile-apaintzaileari motz-motz uzteko esango (banio/banioke), errotik moztuko (lidake/lizkidake) ilea. Nik ile-apaintzaileari motz-motz uzteko esango banio, errotik moztuko lidake ilea. • Margolariek niri etxea gorriz pintatuko (balute/balidate), oso haserretuko (nintzateke/nuke). Margolariek niri etxea gorriz pintatuko balidate, oso haserretuko nintzateke. • Zuek haiei alemanieraz hitz egingo (bazenizkiete/bazeniete), ez (lizuekete/lizukete) piperrrik ere ulertuko. Zuek haiei alemanieraz hitz egingo bazeniete, ez lizukete piperrrik ere ulertuko. • Euskaraz hitz egiten entzungo (bazenidate/bazenidaten), poztu egingo (nintzatekeen/nintzateke). Euskaraz hitz egiten entzungo bazenidate, poztu egingo nintzateke. • Txakurrak garbitzaileari erasoko (balio/balu), arazoak eragingo (lioke/lizkioke) nagusiari. Txakurrak garbitzaileari erasoko balio, arazoak eragingo lizkioke nagusiari. • Jokalari horiek jokoz kanpo geratuko (balitz/balira), alde egingo (lirateke/lukete). Jokalari horiek jokoz kanpo geratuko balira, alde egingo lukete. • Tabernariak tabernan itoginak (balitu/balituzte), iturginari deituko (liokete/lioke). Tabernariak tabernan itoginak balitu, iturginari deituko lioke. • Lagunek autoz ekarriko (banindute/balidate), ez (nintzateke/zinateke) bustiko. ERANTZUNAK

Lagunek autoz ekarriko banindute, ez nintzateke bustiko. • Kirolari aparta izango (balitz/balira), fitxatuta egongo (litzateke/lirateke) honezkero. Kirolari aparta izango balitz, fitxatuta egongo litzateke honezkero. • Umeak igerilekura eramango (bagenitu/bagenizkie), poz-pozik etorriko (litzateke/lirateke). Umeak igerilekura eramango bagenitu, poz-pozik etorriko lirateke.


345

835026 _ 0333-0452.qxd

1

31/7/07

15:02

Página 346

7. FITXA

ERANTZUNAK



(nor / nor-nori) • Goseak jaikiko banintz, ondo gosaltzea gustatuko litzaidake. • Maren garaiz etorriko balitz, pelikula osoa ikustea gustatuko litzaioke. • Lobari txakur hori hurbilduko balitzaio, oihuka hasiko litzateke. • Hura txakurrari oihuka hasiko balitzaio, txakurra urduritu egingo litzateke. • Amaren bat galdezka etorriko balitzaigu (guri), pozik irtengo ginateke erantzutera. • Jokalariei ordua ahaztuko balitzaie, haiek berandu helduko lirateke partidara. • Autoko atea bidean zabalduko balitzaizue (zuei), istripuren bat gertatuko litzaizueke. • Niri negar malkoak aterako balitzaizkit, jendea hurbildu egingo litzaidake. • Zuei ere garauak aterako balitzaizkizue, medikuarenera joango zinatekete. • Zuri partida interesatuko balitzaizu, ixilik egongo zinateke. 4 Jarri dagozkien pertsonak.

346

• bagenizkie:

guk haiei batzuk (baldintza)

• nizkieke:

nik haiei batzuk (ondorioa)

• nituzke:

nik haiek (ondorioa)

• zenidakete:

zuek niri zerbait (ondorioa)

• balitzaie:

haiei zerbait (baldintza)

• litzaizkioke:

haiek hari (ondorioa)

• genuke:

guk hura (ondorioa)

• balitzaizkigu:

haiek guri (ondorioa)

• litzaizkidake:

haiek niri (ondorioa)

• lidakete:

haiek niri zerbait (ondorioa)


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 347

8. FITXA

ERANTZUNAK


1 Osatu esaldiak ondoriozko aditza jarriz.

(nor/nor-nork) • Puxtarriak izan banitu, zuekin jolastuko nintzen. • Baina eguraldi txarra egin izan balu, gu busti egingo ginen. • Zuek bokatak ekarri bazenitu, askari ederra egingo genuen. • Hala ere, eguzkia egin balu, guk ondo pasatuko genuen. • Zuk ni etxera gonbidatu baninduzu, gustura joango nintzen. • Irakasleek ikasleak mespretxatu balituzte, ikasleek ere beste horrenbeste egingo zuten. • Zu atzo agertu bazina, guk poz handia hartuko genuen. • Lagunek non aparkatu aurkitu balute, automobila bertan utziko zuten. • Nik indarrik izan banu, zakua bizkar gainean jasoko nuen. • Haurrek margoak izan balituzte, koadro politak egingo zituzten. 2 Bete hutsuneak aditz egokiak sartuz.

(nor/nor- nork/nor-nori-nork) eraiki

eman

saldu

izan

esan

erosi

izan

hitz egin

eduki

zigortu

• Guk umore ona izan bagenu, joango ginen. • Zure neba-arrebei esan bazenie, etorriko ziren. • Nik bista txarra eduki banu, ez nituen ikusiko hitz horiek. • Aitak ni zigortu banindu, negar egingo nuen. • Epaimahaikoek Aitorri saria eman baliote, poz-pozik egongo zen. • Umeari zakurra erosi banio, txabolan biziko zen. • Borda egurrezkoa eraiki bagenu, oraindik zutik egongo zen. • Gizon horiek guri liburu bitxi horiek saldu balizkigute, dirua alferrik botako genuen. • Abentura horretako protagonista izan banintz, oso famatu izango nintzen. • Suahilieraz hitz egin balute, inork ez zien ulertuko. • Izaskunek ortua jarri balu, udan letxugak jango genituen. 3 Lotu esaldiak albokoekin:

Diru asko irabazi izan balute, • Gorka etxerako lanak izan balitu, •

• gustura jango nituen. • guztion artean banatuko zuten. • ez nuen lan hori lortuko.

Zugatik ezan ez balitz, •

• bakarrik egingo zituen.

Ondarroara joan balitz, •

• dotore geratuko zen bulegoa.

Aldizkari horiek erosi izan ez balitu, • Beregan konfiantzarik izan balu, • Niri txokolate horiek ekarri izan balizkit, • Koadro hori horma horretan zintzilikatu bazenu, • Hizlariek horretaz hitz egin balute, •

ERANTZUNAK

Txintik esan ez banio, •

• lagun ondarrutarrak izango zituen. • haserretu egingo zen. • dena argiago egongo zen. • gauzak hobeto aterako ziren. • ez zituen horrelako kontuak irakurriko.


347

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 348

8. FITXA

ERANTZUNAK


4 Ezabatu aukera desegokia eta berridatzi.

• Jonek anaiari dena kontatu (balio/baliote), haserre bizian jarriko (zen/litzateke). Jonek anaiari dena kontatu balio, haserre bizian jarriko zen. • Bilboraino motorrez joan (balira/balute), busti egingo (zen/lirateke). Bilboraino motorrez joan balira, busti egingo zen. • Aireportuko maletak galdu (balituzte/balitzaie), ez (litzateke/zen) arazorik egongo. Aireportuko maletak galdu balituzte, ez zen arazorik egongo. • Zauriren bat izango (bazenu/bazina), iodoa eman beharko (zenion/zenioke). Zauriren bat izango bazenu, iodoa eman beharko zenion. • Liburuari orri horiek kenduko (bagenizkio/balitzaio), ez (zen/litzateke) igarriko. Liburuari orri horiek kenduko bagenizkio, ez litzateke igarriko. • Neska jatorra izango (balitz/balitzaio), lagun gehiago izango (zituen/lituzke). Neska jatorra izango balitz, lagun gehiago izango lituzke. • Irakasleak agindutakoa egin (bagenu/bagenitu), hobeto ulertuko (genuke/genuen). Irakasleak agindutakoa egin bagenitu, hobeto ulertuko genuen. • Hori lehenago zeure buruari galdetuko (bazenio/bazenu), agian gauzak hobeto joango (lirateke/ziren). Hori lehenago zeure buruari galdetuko bazenio, agian gauzak hobeto joango lirateke. • Ortuan azenarioak jarri izan (balitu/balu), entsalada ederrak egingo (zituen/lituzke). Ortuan azenarioak jarri izan balitu, entsalada ederrak egingo zituen. • Kafesnea gailetekin hartuko (banu/banitu), bete-bete eginda geratuko (nintzateke/nintzen). Kafesnea gailetekin hartuko banu, bete-bete eginda geratuko nintzateke.

348


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 349

9. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

(nor / nor-nori) • Niri futbola gustatu izan balitzait, partida guztietara joango nintzen. • Zure lagunari baloia balkoitik erori balitzaio negar batean egongo zen. • Zuek zinema horretara sartu bazinete, pelikula ez zitzaizuen gustatuko. • Zapata berriak apurtu balitzaizkigu guri, ama haserretu egingo zitzaigun. • Niri kiniela bat aterako balitzait, ez nintzen hemen egongo orain. • Gurasoak hil ez balitzaizkio, eurekin biziko zen. • Guri erlojua apurtu balitzaigu, konpontzera zugana joango ginen. • Bera niri kexaka etorri balitzait, laguntzera joan nintzen. • Haiek Enekori diru eske hurbildu balitzaizkio, urduri jarriko zen gure Eneko • Zuri ile asko jausi balitzaizu dagoeneko burusoil egongo zinen. 2 Zuzendu aditzean oker dagoena.

• Haiei gurasoak haserretu balitzaie, berdin emango lieke. a) Haserretu balitzaie / zien

b) haserretuko balitzaie / lieke

• Niri hori ekartzea ahaztuko balitz, ez nizuke zuri ezer esango. a) ahaztuko balitzait/ nizuke

b) ahaztu balitzaie / nizun

• Indarrik izango banitu, oraintxe bertan altxatuko nuke. a) Izango banu / nuke. • Zuk niri galdera hori egingo banizu, ez zeniguke erantzungo. a) egingo bazenit / nizuke

b) egin bazenit / nizun

• Eskaleari dirua emango banu, poztu egingo zen. a) emango banio / litzateke

b) eman banio / zen

• Zuk kandelak piztu bazenu, hobeto ikusiko genuen. a) piztu bazenitu / genuen • Zuei atea itxi balitzaizue, ezin izango zinatekete sar. a) itxi balitzaizue / zineten

b) itxiko balitzaizue / zinatekete.

• Liburuaren azala bustiko balitzaigu, beste bat erosi beharko genuen. b) busti balitzaigu / genuen

ERANTZUNAK

a) bustiko balitzaigu / genuke

• Guri zigarroa itzali balitzaigu, beste bat piztuko genuen. Zuzena da • Txakurkumea gaixotuko balitzaio, albaitariarenera joango zen. a) gaixotuko balitzaio / litzateke

b) gaixotu balitzaio / zen


349

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 350

9. FITXA


3 Osatu esaldia ondorioa jarriz.

• Eguraldi ona izan bagenu, • Niregana etorri bazinete, • Zuk laguna biziki maite izan bazenu, • Aldizkari horiek erosi bazenitu, • Musu bat eman bazenit, • Liburua gustatu balitzaio, • Triste egon balitz, • Bilbora joan izan balira, • Zuk ezagutu izan bazenu, • Kepari niri opari bat ekarri bazenit, 4 Jarri ondoriozko forma hauek lehen aldian.

• litzateke: zatekeen • luke: zukeen • litzaizkidake: zitzaikidakeen • nioke: niokeen • zenizkidake: zenizkidakeen • lituzke: zituzkeen • gintuzke: gintuzkeen • nindukete: ninduketen • lirateke: ziratekeen • litzaioke: zitzaiokeen

350


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 351

10. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

• Gaur dirurik banu, zinera joango nintzateke (ni). • Orain tortilla jango banu, gauean ez nuke afalduko. • Atzo kafe hutsa hartu izan banu, ez nuen gauean begirik bilduko. • Haiek gogorik izan balute, ordainduko zuten. • Ehizan joan balira, gaur segur aski txoriak jango genituzke. • Sagardo ona erosiko balute, gustura edango lukete haiek. • Irakasleek ezagutuko bagintuzte, zalantza barik agurtuko gintuzkete. • Zuei indabak gustatu balitzaizkizue, gaurkoak jango zenituzten. • Gu Getariako kaira joan bagina, baporeak ikusiko genituen (guk). • Ez zenuten ezer esango, gertatutakoaren berri izan bazenute. 2 Jarri baldintzari aditz egokia.

• Berandu (izan) izango ez balitz, Kultur etxera joango ginateke. • Nik min (hartu) hartu banu, esango nizun. • Ama arduratuta (egon) egongo balitz, guri dena kontatuko liguke. • Film hori Enekori (gustatu) gustatu ez balitzaio, kexaka etorriko zitzaigun. • Futbolariak entrenatu gabe (egon) egongo balira, oker jokatuko lukete. • Bere kotxean (ekarri) ekarri bagintu, askoz lehenago helduko ginen • Zubia (erori) eroriko balitz, ezin izango ginateke beste aldera igaro. • Sorginetan (sinestu) sinestu balu, ez zuen horrelako jokatuko. • Zorriak (izan) izango balituzte, etengabe hazka egin lukete. • Nagusia jaten ematera (hurbildu) hurbildu balitzaie, pozarren egongo ziren.

BALDINTZA

ONDORIOA ORAIN

ONDORIOA LEHEN

nik haiei batzuk

banizkie

nizkieke

nizkien

zuk ni

baninduzu

nindukezu

ninduzun

zuk guri zerbait

bazenigu

zeniguke

zenigukeen

hura niri

balitzait

litzaidake

zitzaidan

haiek zuri batzuk

balizkizu

lizkizuke

zizkizuen

guri haiek

balitzaizkigu

litzaizkiguke

zitzaizkigun

haiek gu

bagintuzte

gintuzkete

gintuzten

zuk haiek

bazenitu

zenituzke

zenituen

haiek ni

banindute

nindukete

ninduten

guk haiei batzuek

bagenizkie

genizkieke

genizkien


ERANTZUNAK

3 Jarri baldintza eta ondoriozko aditz formak orain eta lehen aldian.

351

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 352

10. FITXA

ERANTZUNAK


4 Aukeratu aditz egokiak.

• Nik betaurrekoak edukiko

, hobeto ikusiko

a) banitu/banizkio • Kutsagarriak

b) nuke/bazeniote , ez

a) izan balira/balira

ere jango. b) genituen/balute

• Haiei lainoa azalduko

, buelta eman beharko

a) balitzaie/balitzaie

, (haiek) telefonoz deituko

a) balute/banitu

, gozoago geratuko

a) bazenu/balio

, zauri larriak egingo

a) baliote/litzaioke

a) bazeniote/nuke • Txoriari hegoak ebaki a) banizkio/zineten

352

.

b) zizkioten/lukete

• Antzezlan hori hemen antzeztuko

• Zuek egoerari aurre egin

zuri.

b) litzaizuke/bazenio

• Txakurrek haurrari heldu

a) balio/ziguten

(haiek guri)

b) ziguten/balute

• Zuk arraina labean sartuko

• Lepotik heldu

(haiek).

b) lukete/bazenu

• Arazoren bat izan

a) balitz/genituen

.

, makina bat jende joango

.

b) litzateke/zen , ikaratu egingo

.

b) zen/litzateke , egoera hobean egongo

.

b) zineten/zitzaizun , nirea izango

.

b) zen/zizkioten


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 353

11. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

(nor) • Hau eguraldia! Gu gaur mendira joan gaitezke. • Hori guztia egin ondoren zuek lasai gera zaitezkete. • Zuk itsasoan beldurrik gabe sar zaitezke, sorosleak daude-eta. • Edozein unetan mintza daitezke horiek gai horretaz. • Bihar arte gu zain egon gaitezke. • Kontuz ibil zaitezte! Hori ikututa erre zaitezkete-eta. • Zuek nagusiak zaretenez, bakarrik joan zaitezkete institutura. • Edonor ezin daiteke bizi egoera horretan. • Lorategi horretako loreak ezin daitezke zapaldu. • Ur handitan sartzen bagara, ito egin gaitezke. 2 Aukeratu aditz egokia.

(zer/nork) • Zuk horrela jokatuz gero, arazoak izan ditzakezu (ditzakezu/dezake). • Nik ezin ditzaket (ditzaket/dezakezu) gutun horiek guztiak irakur ordu batean. • Gosea guk ogia janez ken dezakegu (dezakegu/ditzakete). • Haiek berriro hauta dezakete (dezakete/ditzakezu) alkate hori. • Nork eska dezake (dezake/dezakegu) behartsuentzako laguntza?#### • Piratei buruzko liburu hori edonork irakur dezake (dezake/dezakegu). • Zuek ezin ditzakezue (ditzakezue/ditzakezue) traste horiek guztiak eraman. • Gaztegunera hurbiltzen badir, bertan ikus ditzakete (ditzakete/dezake) aldizkari horiek. • Institutuko txirrina edonoiz jo dezake (dezake/dezakete) atezainak. • Nahi baduzu, jaialdi bat antola dezakezu (dezakezu/ditzaket) gertatutakoa ospatzeko. 3 Ezabatu oker dagoena.

(nor/zer- nork). • Kirol-mota horretan zuk edonon jardun dezakezu/zaitezke. ERANTZUNAK

• Atletismo proba horiek estadioan egin daitezke/ditzake. • Oso jauzi luzeak egin daitezke/ditzake jauzilari horrek. • Lasterketa horretan edonork har daiteke/dezake parte. • Horretarako zuk teknika desberdinak erabil ditzakezu/zaitezke. • Dantzariak gorputzak noranahi mugi dezake/daiteke. • Zure jarrerak garrantzia handia izan dezake/daiteke. • Azeriak leku desberdinetan aurki daitezke/ditzake. • Segurtasun sistema desberdinak egon daitezke/daiteke. • Aurkikuntza horiek aspaldikoak izan daitezke/ditzakete.


353

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 354

11. FITXA

ERANTZUNAK


4 Erantzun hurrengo galderei ahalera erabiliz.

• Zer egin dezakegu hizkuntza bat ikasteko? (telebista ikusi) (irratia entzun) .......telebista ikus dezakegu............. .............irratia entzun dezakegu ............... • Zer egin dezakezu ondo pasatzeko?(liburuak irakurri) (futbolean jokatu) ........liburuak irakur ditzaket............... ........futbolean joka dezaket.............. • Zer egin dezakezue sudokua amaitzeko? (laguntza eskatu) (soluziobideetan begira) ........laguntza eska dezakegu......... .......soluziobideetan begira dezakegu...... • Zer egin dezaket hotzik ez izateko? (arropa gehiago) (salda beroa hartu) ..........arropa gehiago jantzi dezakezu....... ........salda beroa har dezaket.... • Zer egin dezakete haiek saskibaloian ondo jokatzeko? (entrenatzailea ona kontratatu) (gogoz jokatu) .....entrenatzaile ona kontrata dezakete....... ..........gogoz joka dezakete.......

354


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 355

12. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

• Bilbon zuk txokolatezko sardinak eros ditzakezu. • Guk San Ferminetara zapi gorria lepoan joan gaitezke. • Idiazabalgo gazta guk ezin dezakegu edonon aurki. • Nik Gernikako piperrekin plater gozoa presta dezaket. • Parisen badakizu zer ikus dezakezuen zuek? • Ardo ona Errioxa edo Galiziakoa izan daiteke. • Guk Tolosako indabak txorizo egosiarekin jan ditzakegu. • Zuek produktu asko eros ditzakezue azoka horretan. • Getaria edo Bakioko txakolina erraz aurki daiteke edozein azokatan. • Ardien mami naturala ezin dezakegu guk edozein urtarotan jan. 2 Markatu aditz zuzena.

• Indabak egosita presta

zaitezke

x

• Ekarri duzun txakolin hori hotz atera x

• Erositako mamia azukrearekin jan

ditzakezu.

x

x

ditzaket

ditzakegu.

dezakezu

dezakete x

ditzakezu.

x

ditzakete Tolosako teilak.

zaitezke garabantzu horiek janda.

• Pastela jandakoan zuek gustura gera

x

zaitezkete

• Emandako urdaiazpiko ogitartekoa arin batean jan • Alergikoa denez, ezin

x

dezakezu

ditzakegu erosi dilista horiek denda horretan.

• Haiek edozein dendatan eros • Zuk azkar ase

zaitezke.

dezakegu

• Zuk babak edozein lapikotan presta • Nik ezin

dezakezu

x

dezake

dezakezue.

x

dezakezue

ditzakezue.

ditzake haragirik jan.

3 Bete hutsuneak aditz zuzena aurkeratuz.

dezake

dezakezu gaitezke gaitezke ditzakete

ditzakezue daitezke zaitezkete dezakete

dezake

• Antilope jauzilariak edan gabe bizi daitezke. ERANTZUNAK

• Palma-urtxintxak lurra zula dezake dituen hanka indartsuekin. • Kobraren horzkada bakarrak elefantea bera hil dezake. • Kameleoiek, espezieen arabera, 7 cm-tik 60 cm-rainoko luzera eduki dezakete. • Zuk nahi baduzu, etxera iguana bat eraman dezakezu. • Guk ezin ditzakegu animaliak kaiola barruan ikus. • Zoologiko horretara ezin ditzakezue zuek jana sar, debekatuta dago eta. • Lehoinabarra ikustera parke horretara joan zaitezkete zuek. • Gu ezin gaitezke baso horretan sar otsoak badaude. • Denda horretara hurbil gaitezke guakamaioa ikustera.


355

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 356

12. FITXA

ERANTZUNAK


4 Osatu taula falta diren elementuak jarriz.

NOR

NORK

EKINTZA

ADITZ JOKATUA

etorri

etor daitezke

ekarri

ekar ditzakezu

hurbildu

hurbil naiteke

erosi

eros dezakegu

gu

urrundu

urrun gaitezke

zuek

nekatu

neka zaitezkete

haiek haiek

zuk

ni hura

356

guk

haiek

zuek

eraman

eraman ditzakezue

haiek

nik

salatu

sala ditzaket

haiek

erori

eror daitezke

zuek

saiatu

saia zaitezkete


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 357

13. FITXA

ERANTZUNAK


1 Berridatzi esaldiak ahalerako laguntzaileak erabiliz.

(nor) • Hirian bizi zenez, sarritan joan ahal zen antzokira. ............................................joan zitekeen.......................................... • Lehen zu bizikletaz etorri ahal zinen lanera; orain, ostera, ezinezkoa da. ...................................etor zintezkeen.................................................... • Gu ezin ginen joan horra umeak ginelako. ........ezin gintezkeen joan................................................................................ • Haiek ezin ziren uretara sartu soroslerik ez zegoelako. ..............ezin zintezkeen uretara sar............................................................................. • Ni ezin nintzen harritu asko ikusitako nintzelako. ....ezin nintekeen harri(tu)........................................................................................ • Ezin ziren hurbildu egun horretan olatu itzelak zeudelako. ......ezin zitezkeen hurbil(du)......................................................................................... • Gu fidatu ahal ginen herrian oso ezaguna zelako. .......fida gintezkeen......................................................................................... • Ane geratu ahal zen gurekin trena oraindik etorri ez zelako. ........gera zitekeen........................................................................ • Txakurrak lehen edonondik ibili ahal ziren, ez gaur bezala. ................................................ibil zitezkeen.................................. • Isilik geratu ahal nintzen, baina iritzia eman nahiago izan nuen. .........gera nintekeen.................................................................. 2 Bete hutsuneak ahalera erabiliz.

(zer/nork) • Lehen guk liburuetatik fotokopiak atera genitzakeen. • Zuek orain dela lau hilabete ezin zenezaketen hanka lurrean jar. • Eramandako zapatila haiekin zuk balleta dantza zenezakeen. • Zuk metro hori ezin zenezakeen geltoki horretan har. ERANTZUNAK

• Irabazitako diruarekin guk larruzko jaka hura eros genezakeen. • Orain dela urte asko emakumeek ezin zezaketen botorik eman. • Laguntzaileak eraman zitzakeen baina bakarrik joan nahi nuen. • Zuek inprima zenitzaketen agiri horiek guztiak. • Txapelketa horretan parte har genezakeen, baina epea pasatu zitzaigun. • Bilera horretan zuek hitz egin zenezaketen?


357

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 358

13. FITXA



(nor/zer-nork) • Orain urte batzuek bide bazterretik oinez joan gintezkeen (gintezkeen/zezaketen). • Lehen ia leku guztietan erre zitekeen (zitekeen/zenitzakeen). • Guk edonon utz genezakeen (genezakeen/zenitzaketen) kotxea. • Antzina umeek kalean jolas egin zezaketen (zezaketen/genezakeen). • Aspaldi sexu berekoak ezin zitezkeen (zitezkeen/gintezkeen) ezkon. • Ni umetan ezin nintekeen (nintekeen/zitezkeen) berandu oheratu. • Behinola Galdakaora zu ezin zintezkeen (zintezkeen/nintekeen) metroz joan. • Zuek gol asko sar zenitzaketen (zenitzaketen/zintezkeen) partida horretan. • Saia zintezkeen (zintezkeen/nezakeen), behintzat, hobeto egiten, ezta? • Aizu, denontzako orriak ekar zenitzakeen (zenitzakeen/zitekeen). 4 Erantzun galderei.

(nor/zer-nork) • Norekin hitz egin zenezakeen bilera hartan? ..........................(nezakeen)................................................... • Zer erantzun zenezaketen galdera haren aurrean? ...........................(genezakeen) ............................................. • Arazo hura zuon abokatuak konpon zezakeen? ..............................................................(zezakeen).. • Ez genekien. Nora joan gintezkeen afariaren ostean? ...........................................(zintezketen)............... • Nortzuek eman zezaketen horri buruzko informazioa? ............................................(zezaketen)........................... • Zer egin zenezakeen pasa den udan? ..................(nintekeen......nezakeen).............................. • Uholdeen ostean eraiki zezaketen baserria berriro? ...........................................(zezaketen)............................. • Zer eraman genezakeen lehen eskolara? .....................(genezakeen genitzakeen) ................... • Nondik joan zintezketen errekaren beste aldera? ......................gintezkeen.................................................. • Zer ekar zenezaketen institutura egun horretan? ...................(genezakeen genitzakeen).........................

358


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 359

14. FITXA

ERANTZUNAK


1 Osatu esaldiak ahalera lehenaldian erabiliz.

• Bilbora etorri (gu) Aurrekoan Bilbora etor gintezkeen. • Etxea margotu (zuek) Etxea zuek gorriz margo(tu) zenezaketen. • Eleberria idatzi (hori) Horrek eleberri interesgarria idatz zezakeen horri buruz. • Arraina erosi (gu) Bermeoko arrantza azokan arrain freskoa ere eros genezakeen. • Bakarrik geratu (zu) Zu egun horretan ezin zintezkeen bakarrik gera etxean. • Arazoa konpondu (hura) Hark gure arazoa konpon dezake. • Astoa erosi (haiek) Haiek Mungiako azokan astoa eros zezaketen. • Pastela egin (zuk) Erosi beharrean pastela zeuk egin zenezakeen. • Ikastaroa egin (zuek) Sukaldaritza ikastaroa egin zenezaketen iaz. • Agiria eskatu (haiek) Nortasun agiria eska zezaketen azterketa horretan. 2 Bete hutsuneak.

• Poliziek karneta eska zezaketen. • Gu kobazuloetan sar gintezkeen. • Eskuz egin genitzakeen (guk) koaderno horiek • Txakurrek hozka egin zezaketen; horregatik zeuden lotuta. • Zuk txoria eros zenezakeen, baina arraina nahiago izan zenuen. • Ni oinez joan nintekeen baina oso nekatuta nengoen. • Haiek denak batera sar zitezkeen, baina nortasun agiria eskatzen zieten. • Oposizioetan izena eman zenezaketen, zergatik ez zineten aurkeztu? • Ez daukagu txiskerorik, baina pospoloak eduki genitzakeen. • Botoen ehuneko garrantzitsua lor genezakeen guk hauteskunde haietan. 3 Aukeratu zuzena.

• Zergatik ez didazue esan? Kotxea ekar nezakeen (nezaken/nezakeen). • Prakak urdinak eros zenitzaketen (zenitzaketen/zenezaketen). • Kanta politen bat asma genezake (genezake/genitzake). • Josuren bordara joan gintezkeen (gintezken/gintezkeen). ERANTZUNAK

• Tontorrera heltzen saia gintezkeen (genezakeen/gintezkeen). • Uretako motoa eros genezake (genezake/gintezke). • Zortzierako heltzen saia zintezkeen (zintezkeen/zenezakete). • Enbor horiek aizkoraz oso erraz apur zitezkeen (zitezkeen/genezakeen). • Hamabi urteko ume batek egin zezakeen (zezakeen/zitekeen). • Hori ikustean Ane triste jar zitekeen (zitekeen/zezakeen).


359

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 360

14. FITXA

ERANTZUNAK


4 Jarri aditz hauek era trinkoan.

360

• Joan ahal izan ginen:

joan gintezkeen

• Eraman ahal genuen:

eraman genezakeen

• Erosi ahal izan zituzten:

eros zitzaketen

• Ekarri ahal nituen:

ekar nitzakeen

• Hurbildu ahal ziren:

hurbil(du) zitezkeen

• Ezin zituen hartu:

ezin zitzakeen har

• Ezin ziren saiatu:

ezin zitezkeen saia

• Igo ahal zineten:

igo zintezketen

• Apurtu ahal izan zenituen:

apur zenitzaketen

• Txikitu ahal izan zenuten:

txiki(tu) zenezaketen.


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 361

15. FITXA

ERANTZUNAK



• Haiek txoko txikian kutxatxo itxia utz zezaketen. dezakete • Gehien-gehienetan tolestuta gera zitezkeen. daitezke • Txetxeak lolo egin zezakeen gu jolastu bitartean. dezake • Oilar haiek ezin zezaketen kukurruku egin. dezakete • Kakalardoak bildu ostean, zuk ezin zenitzakeen akabatu. ditzakezu • Argiaren argitan argi ikus nezakeen gertatutako guztia. dezaket • Ezin zenezaketan isil-misilean gorde kontatutakoa. dezakezue • Labur-labur azaldu zenezaketen eguneko ikasgaia. dezakezue • Elkartzen ginenean noiz edo noiz horretaz hitz egin genezakeen. garenean/dezakegu • Egun osoan egon zintezketen zuek pozez kantari. zaitezkete 2 Bete hutsuneak.

• Lehen ura edonondik atera genezakeen guk. • Etxean gera gintezkeen baina atera egin ginen. • Gero zuek gure jaitxora etor zaitezkete nahi izanez gero. • Egun nor bizi daiteke egoera horretan? • Guk ekar genezakeen ardoa, baina ez genekien non erosi. • Zuek ezin dezakezue orain ariketa buka hiztegian begiratu gabe. • Zuek nahi ez bazenuten ere, egin zenezaketen. • Zuk ezin ditzakezu oraintxe bertan harri horiek jaso. • Eneritz egun oso egon daiteke isildu gabe. Hain da berritsua ! • Igerian ez badakite, oso erraz ito daitezke. 3 Aukeratu aditz zuzena.

• Udalak esan arte ezin dezakete artea bota. (dezakete/daitezke) • Zuen arbola bota zuen eta gero ezin zitekeen itzalik aurkitu. (zezaketen/zitekeen) • Guk arrantza egin genezakeen, baina mendira joan ginen. (genezakeen/gintezkeen) • Astoak ezin zezakeen arrantza egin muturrekoa jarri ziotelako. (zezakeen/zitekeen) ERANTZUNAK

• Karrakaz hots handia atera zenezaketen zuek manifestazio horretan. (zenezaketen/zenezaketeen) • Ardiek ere ardiak izan omen ditzakete. (ditzakete/daitezke) • Ahariek ahari gorria adarrean joan daitezke. (dezakete/daitezke) • Berandutu izan ez balitzaizue, ordurako hel zintezketen. (zenezakete/zintezketen) • Orain itxaron bitartea sudoku bat egin dezakegu. (genezakeen/dezakegu) • Heldu nion arren, ezin zitekeen geldi egon. (zezakeen/zitekeen)


361

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 362

15. FITXA

ERANTZUNAK


4 Jarri aditz hauek lehen aldian.

362

• Daitezke: zitezkeen

• Dezakegu: genezakeen

• Daiteke: zitekeen

• Ditzaket: nitzakeen

• Dezakezu: zenezakeen

• Gaitezke: gintezkeen

• Ditzakete: zitzaketen

• Zaitezkete: zintezketen

• Ditzakegu: genitzakeen

• Zaitezke: zintezkeen


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 363

16. FITXA

ERANTZUNAK


1 Erabili subjuntibozko aditzak nominalizazioaren ordez.

• Ni joateko deitu didate.

joan nadin

• Zuek etortzeko ez dute deitu behar.

joan zaitezten

• Ez diogu ezer esango ez kezkatzeko.

kezka ez dadin

• Zu ausartzeko ekarri behar izan dut.

ausar(tu) zaitezen

• Haiek ni ez hurbiltzeko isildu egin dira.

hurbil(du) ez nadin

• Haiek geratzea nahi izan dute.

gera daitezen

• Laster zu itzultzea espero dut.

itzul zaitezen

• Gu saiatzea komeni da.

saia gaitezen

• Ane ez agertzea nahiago duzue.

ager ez dadin

• Zoriontsuak izatea opa dizuet.

izan zaitezten

2 Erantzun galderari: Zer esan du?

• Etor zaitez F

Etor dadila

• Itxi atea F

Itxi dezala atea

• Ekarri bokatak F

Ekar ditzala bokatak

• Etor zaitez laguntzera F

Doala / joan dadila laguntzera

• Zoazte pikutara F

Doazela/ joan daitezela pikutara esan du

• Ekarri itzazue liburuak F

Ekar / eraman ditzatela liburuak

• Egin ezazu azkar F

Egin dezala azkar

• Zatoz hona F

Doala / joan dadila hara

• Zoaz etxera F

Doala /joan dadila etxera

3 Bete hutsuneak.

• Uretan bota ezazu ondo (disolbatu) disolba dadila. • Haizeatu behar ditugu birusak (kanporatu) kanpora daitezen. • Ondo argi azaldu diot arazorik (eragin, ez) eragin ez ditzan. • Guk barrabas-belarra (jaso) jaso ditzagun nahi dute. • Arbola mota asko (ikusi) ikus dezazuen/ditzazuen espero dut. ERANTZUNAK

• Zuek gauzak argi (izan) izan ditzazuen komeni da. • Makina bat galanperna (bildu, zuek) bil ditzatzuen espero dugu. • Zuk kolore egokia (aukeratu) aukera(tu) dezala nahi dut • Guk ur-arkakusorik (ez ikusi) ikus ez dezagun espero dut. • Etxera joateko makina (hondatu) honda dadila nahi dute.


363

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 364

16. FITXA


4 Berridatzi esaldiak subjuntiboa erabiliz.

• Zuek polikiago ibiltzea nahi genuke. Ibil zaitezten • Loreak biltzeko eskatu diet. Bil ditzaten • Hiru liburu irakurtzeko agindu digute. Irakur ditzagun • Kanpoan geratzeko eskatu digute. Gera gaitezen • Guraso guztiak joatea komeni da. Joan daitezen • Afaria prestatzeko esan ditu, baina... Presta dezagula • Garaiz oheratzeko esan diguzue. Ohera gaitezela • Hori guztia mugitzeko esan dizuet. Mugi zaitezten. • Zortzietarako heltzeko utzi dizut kotxea. Hel zaitezen • Indarra izateko, asko jan behar duzue. Izan dezazuen

364


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 365

17. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

(nor) • Zuei garaiz (itzuli) itzul zintezten utzi nizuen autoa. • Zu ere taldean (sartu) sar zintezela agindu zizuten. • Ondo (portatu) porta zitezen eskatu nien. • Etxeko giltza utzi zidaten, nahi nuenean (sartu) sar nendin. • Lasaiago (ibili) ibili zintezen, lehenago atera behar zenuen. • (mugi, gu) Mugi gaitezela esan digu Anek, trena galduko dugu eta. • Bakarrik zegoela eta berarekin (joan) joan nendin eskatu zidan. • Zer egin behar zen garai horretan jendea pozik bizi zedin? • Lasaigarria eman behar izan genion, lasai (egon) egon zedin. • (isildu, bera) Isil zedila esan nion, berritsu halakoa! 2 Aukeratu aditz zuzena.

(nor/zer-nork) • Beregana hurbil(du) gintezen agindu zigun. (genezan/gintezen) • Guk horiek (hartu) har genitzan nahi zuen amak. (genitzan/gintezen) • Zuek etxera (itzuli) zintezten espero zuten. (zenitzaten/zintezten) • Behar zuena (erosi) eros zezan supermerkatura eraman nuen. (zezan/zedin) • Idazkera (ulertu, zuk) uler zenezan ordenagailuz egin nizun. (zenezan/zintezen) • Txakurrak (zuek, lotu) lot(u) zenezaten eskatu genizuen. (zenezaten/zintezen) • Ariketak (hura, amaitu) amai(tu) zitzan lagundu egin nion. (zitzan/zedin) • Hitzordua jarri genuen elkar (ikusi) ikus genezan. (genezan/gintezen) • Ordu erdi eman genien izarrak (zenbatu) zenba zitzaten. (zitzaten/zitezen) • Pizza ederrak prestatu zenituzten guk (jan) genitzan. (genitzan/gintezen) 3 Jarri aditz egokia subjuntibozko lehenaldian edo orainaldian.

• Gonbidatu asko (etorri) etor daitezen eginahalak egin ditu. • Zu (erori) eror zintezen hankartekoa jarri zizun ikaskideak. ERANTZUNAK

• Bilbon (gu ez ito) ito ez gaitezen neurriak hartuko ditugu. • Guk dena (prestatu) presta genezan deitu ziguten. • Epaileak txilibitua jo du partida (hasi) has dadin. • Arazo guztiak (konpondu, zuek) konpon ditzazuen medikuarenera jotzea espero dut. • (Aspertu ez, hura) Asper ez zedin sudokuak ematen nizkion opari. • Arropa asko eramaten diot (josi, hura) jos dezan. • Oroigarriren bat (ekarri, hura) ekar zezan dei bat egin nion. • Beti zirikatzen ditut bitxikeriaren bat (kontatu) konta dezaten.


365

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 366

17. FITXA



• Zertarako eman zenion kromo hori? (albumean itsatsi) Albumean itsatsi zezan • Zer esan zion medikuak ebakuntza egin eta gero? (atseden hartu) Atseden har zezala • Zertarako ekarri dituzue hainbeste argazki? (zuek ikusi) Zuek ikus ditzazuen • Zer agindu ziguten etxetik irteterako? (garaiz erretira) Garaiz erretira gintezen • Zer komeni da egitea kasu horretan? (medikuarekin kontsultatu) Medikuarekin kontsulta dadin/ dezazun • Zer nahi zuten antolatzaileek, bada? (jendea parte hartu) Jendeak parte har zezan • Zertarako irten ziren leihoetara? (denak ikusi haiek) Denek ikus zitzaten (haiek) • Zer eskatu zitzaion publikoari? (txaloak jo) Txaloak jo zitzan • Zer nahiago zuen, gu gelditzea ala eurekin joatea? (gelditu) Geldi gintezen • Zer esan genien umeei? (osasuntsu jan) Osasuntsu jan zezaten

366


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 367

18. FITXA

ERANTZUNAK

ADITZA: AGINTERA

1 Ordezka ezazu infinitiboa aginte adizkiak jarriz.

(nor/zer-nork) • Ezer ez dakizu eta egon isilik, mesedez!

egon zaitez

• Zuek ez erosi ikusitako guztia.

ez ezazue eros

• Ekarri egunkariok ea zer dakarten!

ekar itzazu(e)

• Gorde ondo diruzorroa, lapur asko dabil eta. gorde ezazu(e) • Lasaitu, emakumea, ez da ezer jazoko.

lasai(tu) zaitez

• Eutsi, gazteok, ez galdu itxaropenik!

ez ezazu gal

• Erakutsi poltsa, ea zer daukazun!

erakuts(i) ezazu

• Joan bazterrera, ez dago lekurik eta!

joan zaitez(te)/zoaz(te)

• Eraman ogitartekoak badaezpada.

eraman itzazu(e)

• Sartu barrura, hemen gaude eta!

sar zaitez(te)

2 Hutsuneak bete itzazu.

• Botoa eman ezazu (zuk), garrantzitsua da eta! • Eman ezazue (zuek) bakea, hitz egin nahi dugu eta! • Joan zaitez (zu), ez zaizu damutuko! • Eros itzazu (zuk), merke daude eta! • Piztu itzazue (zuek) argiak, ez da ezer ikusten. • Mugi zaitez (zu), berandu da. • Jolas zaitezte elkarrekin! • Etor zaitez(te) hona! • Ekar itzazu(e) lanok! • Ken(du) ezazu (zuk) hanka hortik, mesedez!

• Umeari belarra ez zapaltzeko. F

Ez ezazu belarra zapaldu!

• Inori kontuz ibiltzeko. F

Kontuz ibil zaitez!

• Ezer ez ikutzeko. F

Ez ezazu ezer ikutu!

• Medikuarenera joateko. F

Joan zaitez medikuarenera!

• Isiltzeko. F

Isildu zaitez(te)!

• Zuri zerbait emateko. F

Emadazu / eman iezadazu hori, mesedez!

• Lasaitzeko. F

Lasai egon zaitez(te)

• Norbaiti enkargu bat emateko. F

Emaiozu / eman iezaiozu enkargu hau, mesedez.

• Norbait bakean uzteko. F

Utz(i) ezazu bakean

• Apur batean itxaroteko. F

Itxaron ezazu(e) apur batean.


ERANTZUNAK

3 Irakurri esaldiak eta eman agindua edo aholkua.

367

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 368

18. FITXA

ERANTZUNAK

ADITZA: AGINTERA

4 Aukera ezazu erantzun zuzena.

(zer-nork/zer-nori-nork) • Utziozu euritakoa Ikerneri, euria ari du eta.

x

• Utz ezazu euritakoa Ikerneri, euria ari du eta. • Esaiozu egia horiei, gure lagunak dira eta. • Esaiezu egia horiei, gure lagunak dira eta.

x

• Emaizkiezu goraintziak zure lagunari. • Emaizkiozu goraintziak zure lagunari.

x

• Ekar itzazue zerbait Andorratik. • Ekar ezazue zerbait Andorratik.

x

• Aizue, ireki ezazue atea, mesedez!

x

• Aizue, ireki itzazue atea, mesedez! • Ekar iezadazu betaurrekoak. • Ekar iezazkidazu betaurrekoak.

x

• Garbi(tu) itzazu zapatak, oso zikin daude eta.

x

• Garbi(tu) ezazu zapatak, oso zikin daude eta. • Joan zaitezte pikutara denok.

x

• Joan zaitez pikutara denok. • Ez zaitez zekena izan, mesedez!

x

• Ez zaitezte zekena izan, mesedez!

368


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 369

19. FITXA

ERANTZUNAK

ADITZA: AGINTERA

1 Eman eginduak era zuzenean.

• Zuri zerbait barkatzeko. F

Barka iezadazu

• Goraintziak norbaiti emateko. F

Emaizkiozu/eman iezaizkiozu goraintziak.

• Norbait pikutara bidaltzeko. F

Joan zaitez pikutara.

• Norbaitek umeak eramateko. F

Eraman itzazu umeak.

• Batzuk kalera joateko. F

Joan zaitezte/zoazte kalera

• Umeaek jostailuak jasotzeko. F

Jaso itzazue jostailuak.

• Norbaitek zuri bostekoa luzatzeko. F

Emadazu / eman iezadazu bostekoa.

• Norbaitek guri egia esateko. F

Esaguzu/ esan iezaguzu egia.

• Norbaitek zuri zerbait uzteko. F

Uztazu / utz iezadazu hori.

• Norbaitek norbaiti zerbait ez egiteko. F Ez iezaiozu hori egin. 2 Aukeratu multzotik erantzun egokiak.

zaitez zaitezte ezazu iezazkidazu iezaiozu

ezazue itzazu itzazue iezazkiezu iezaiezu

• Eman iezaiozu Aneri bere liburua, behar du eta. • Egin iezazkidazu etxerako lanak, mesedez! • Ez ezazu ezer arrarotik pentsa. • Hurbil(du) zaitezte, bestela ezin izango duzue ikusi. • Jar itzazu gauza guztiak ilaran. • Saia zaitez (zu) egia asmatzen. • Bidal ezazue bat baino gehiago. • Margo(tu) iezazkidazu atzazal guztik gorriz. • Eman iezazkiezu goraintziak senitarteko guztiei. • Ekar iezaiezu umeei edozer, oso konformaerrazak dira eta.

EKINTZA

ADIZKI LAGUNTZAILEA

NORK, NOR edo NORI

ZER edo ZERTZUK

ekar

itzazu

zuk

horiek

eman

iezadazu

zuk niri

ogia

eros

ezazue

zuek

egunkari hori

etor

zaitezte

zuek

—

sala

zaitez

zu

—

sal

iezazkidazu

zuk niri

kromo guztiak

bidal

iezaiozue

zuek hari

posta elektronikoa

igorri

iezaguzu

zuk guri

gutun hori

konpon

ezazu

zuk

leiho hori

hurbil(du)

zaitez

zu

—


ERANTZUNAK

3 Bete hutsuneak.

369

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 370

19. FITXA

ADITZA: AGINTERA

4 Osatu esaldiok hutsuneak betez.

• Irune, etor zaitez hona. Zertan ari zara? • Itxaron ezazu apur batean. Oraintxe noa. • Erdu, etortzeko esan dizut. Jaso itzazu jostailuok. • Har ezazu nire motxila, mesedez. • Mugi zaitez. Euria ari du eta. • Ama, eman iezaiozu Pellori pilota. • Nik, bai zera! Eman iezaiezu guztiei berea. • Lagundu iezadazu jostailuak bueltatzen. • Eman iezazkiozu patinak Eiderri. • Hara! Eutsi iezadazu poltsa patinak barruan sartzeko. • Busti zaitez! Ni banoa!

370


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 371

20. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

• Dena ondo (antolatu) antolatzea garrantzitsua da. • Ez dakite ordenagailua (erabili) erabiltzen oraindik. • Hala ere, laster ikasiko dute Word programan (idatzi) idazten. • Ez omen zitzaion batere gustatzen eserita (lan egin) lan egitea. • Horrela (egin) egitea beste erremediorik ez du izango. • Saiatuko dela (ikasi) ikasten esan zidan niri lehengoan. • Euskaraz (egin) egitea ere eharrezkoa izango da. • Hori bai, euskaraz ederto batean (hitz egin) hitz egiten daki. • Osterantzean erraz ikas dezake (idatzi) idazten. • Nik irakatsiko nioke ondo (mintzatu) mintzatzen. 2 Aukeratu erantzun zuzena.

• Sua itzaltzen ahaztu zitzaion. • Sua itzaltzea ahaztu zitzaion. • Berriro egiten saiatuko zarete?

• Horra ez didate sartzen uzten. x

x

• Horra ez didate sartzea uzten. x

• Debekatuta dago autoak apartzen.

• Berriro egitea saiatuko zarete? • Horrelakoak egiten ohituta zegoen.

• Debekatuta dago autoak aparkatzea. x

x

• Derrigorrezkoa zen zapatila beltzak eramaten.

• Horrelakoak egitea ohituta zegoen.

• Derrigorrezkoa zen zapatila beltzak eramatea.

• Kontu guztiak oso ondo ateratzen espero dut.

• Sentitzen dut berandu heltzen, baina...

• Kontu guztiak oso ondo ateratzea espero dut.

x

• Badakizue ordenagailua ondo erabiltzea? • Badakizue ordenagailua ondo erabiltzen?

• Sentitzen dut berantu heltzea, baina...

x

x

• Igeri egiteko ikasi nahi zuen. x

• Igeri egiten ikasi nahi zuen. x

3 Lotu galderak osatzeko.

Hasi... • Debekatuta dago... • Ikasi.... • Ona da.... • Irakatsiozu... • Ahaztu zaio.... •

• irakurtzen • kirola egitea • egiten? • gainditzea? • pianoa jotzen? • hitz egiten? • jatea?

Nahitaezkoa da.... •

• ekartzea?

Gustuko du.... •

• erretzea?

Ohituta dago.... •

ERANTZUNAK

Badakizue... •

• ondo esertzen


371

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 372

20. FITXA

ERANTZUNAK


4 Osatu koadroa aditz bakoitza zein nominalizazio mota eskatzen duen jarriz.

372

NOMINALIZAZIOA

ADITZA

NOMINALIZAZIOA

ADITZA

-t(z)en

hasi

-t(z)ea

ahaztu

-t(z)ea

gustatu

-t(z)en / -t(z)ea

komeni izan

-t(z)en

ikasi

-t(z)ea

jakin

-t(z)en

irakatsi

-t(z)en

salatu

-t(z)ea

ona da

-t(z)en

derrigorrezkoa


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 373

21. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

• Pasteur mota askotako esperimentuak (egiten) egiten saiatu zen. • Pasteurrek untxiei txakur amorratuen lerdena txertatu eta (gaixotu) gaixotzen hasten ziren. • Egunkari batek milioika lira bildu zituen (lagundu) laguntzeko • Egiaren alderdi guztiak (hartu) hartzeko prest egon behar da. • Ez da posible beti sesioan (egon) egotea. • Mundu honetan ez daukagu nahi dugun guztia (egin) egiterik. • Geldi (egon) egoteko esan nizuen lehengoan. • Oso ohituta daude horrelako bidaiak (egin) egiten. • Ezinezkoa da jan gabe (bizi) bizitzea • Saia zaitezte ondo (egin) egiten. 2 Lotu nominalizazioa eta aditzak.

Anek zotzekin (jan) jaten daki •

• eskatu zigun.

Umea negar (egin) egiten hasi da •

• ausartzen da.

Horri (idatzi) idaztea gustatzen zaio •

• aspertzen da.

Gu (joan) joateko deitu du • Ipuinak (kontatu) kontatzen ikasi du • Edonora (igo) igotzen ausartzen da • Kartetan (jokatu) jokatzen aspertzen da •

• daki. • geratu ginen. • deitu du. • gustatzen zaio.

Hiztegian (begiratu) begiratzen ahaztu zaio •

• hasi da.

Azkar (joan) joateko eskatu zigun •

• ikasi du.

Denok (elkar) elkartzeko geratu ginen •

• ahaztu zaio.

3 Aldatu esaldiak subjuntiboaren ordez nominalizazioa jarriz.

• Guraso guztiak joan daitezen komeni da. (joatea) ..........................joatea........................................ • Garaiz itzul nendin utzi zenidaten motorra. (itzultzeko) ........................itzultzeko...................... ERANTZUNAK

• Lasai egon zaitezen eskatu dizut. (egoteko) .............egoteko................................. • Ondo bizi dadin osasuna behar du pertsonak. (bizitzeko) ................bizitzeko.................................. • Lan egin dezan nahi duzu. (egitea) ........egitea.............................................. • Hurbil gintezen eskatu ziguten haiek. (hurbiltzeko) .....................hurbiltzeko................................... • Kanpoan gera gaitezela esan digute. (geratzeko) ................geratzeko........................................ • Ondo bizi gaitezen bizipoza behar izaten dugu. (bizitzeko) .................bizitzeko......................................... 쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

373

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 374

21. FITXA

ERANTZUNAK


• Besoetakoa bataia zezaten eraman zuen. (bataiatzera) .....................bataiatzera................................... • Derrigorrezkoa da agiri guztiak ekar ditzazuen. ...................................................ekartzea. 4 Zuzendu oker dauden nominalizazioak.

374

• Ni ondo egitea saiatuko naiz. F

egiten

• Egunero hori egiten aspertu egin da. F

ondo

• Arroza prestatzeko eskatu genien. F

ondo

• Hasi oraintxe bertan irakurtzea. F

irakurtzen

• Ahaztu zaio bizikletaz ibiltzea. F

biltzen

• Badakizue alemanieraz mintzatzen. F

ondo

• Jostea irakatsi zidan amamak. F

josten

• Komeni da zuzen idazten. F

idaztea

• Fruta ekartzen ahaztu zaie. F

ekartzea

• Goiz etorri asmoz joan dira. F

etortzeko


835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 375

22. FITXA

ERANTZUNAK



• Gaur gurasoak irakaslearekin hitz egitera (etorri) datoz. • Zuek antzerkia ikustera (joan) zoazte. • Gu aulki horietan eserita (egon) gaude, zoazte! • Oraintxe bertan (joan) noa ni eskolara. • Hankaz gora (ibili) dabil Ikerne. • Haiek zornotzarrak omen (izan) dira • Ijito horiek beruna eskatzera (etorri) datoz. • Orain norekin (ibili) zabiltza zu? • Ni leiho ondoan gaur hotzak (egon) nago. • Mikel eta Ane eskutik helduta (joan) doaz. 2 Aukeratu multzotik aditz egokiak eta idatzi.

gaude

zaude

dabiltza

goaz

dabil

doa

zatoz

zabiltza

goaz

gaude

• Zu lelokeriak entzuten aspertuta zaude. • Zu bide horretatik gaizki zabiltza. • Zuen erlojua atzeratuta dabil • Txakurra katuarengana zuzenean doa • Haiek bero dira ela honetan. • Nortzuk goaz Durangora orain? • Mutiko bi horiek elkarrekin dabiltza. • Gu eskola honetan gaizki ikusita gaude • Zuek osaba-izeba ikustera goaz. • Nondik zatoz (zu) hain dotore jantzita? 3 Aukeratu aditz egokia eta idatzi.

• Gu hemen erdi galduta gabiltza. (gabilz/gabiltza) • Zuek perretxikotan txakurrarekin zoazte. (zoaz/zoazte) ERANTZUNAK

• Haiek pozik doaz jaialdi horretara. (doaz/doazte) • Oraintxe bertan ni eskolara noa. (noa/goaz) • Zu etxe honetatik aspertuta zoaz. (zoazte/zoaz) • Eguraldi itzela! Ni beroak nago. (naiz/nago) • Hori ez da horrela, oker zaude. (zaude/zara) • Nondik zatozte horrelako ilajearekin? (zoazte/zatozte) • Gu beroak gaude, aire girotua jarri beharko dugu. (gara/gaude) • Zuek mendian, arbola artean, pozik zabiltzate. (zabiltza/zabiltzate)


375

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 376

22. FITXA



• Nora zoaz motxila lepoan? ........noa ......................... • Nondik zatozte hain berandu? .............gatoz ..................... • Noiz doaz horiek ingelesera? .............doaz ........................... • Ondo zabiltzate auto berriarekin? ...............gabiltza .................... • Zer, bada, hotzak zaude ala? ........................nago ................. • Zuek ondo ikusita zaudete auzoan? .........................gaude ................... • Oraintxe goaz ala geroxeago? ....................zoazte ........................ • Nondik dabiltza orain zure lagun errumaniarrak? .................dabiltza .......................... • Bakarrik zatoz, ala? ............nator ..................................... • Nola zabiltza aspaldion? .............nabil .......................................

376


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 377

23. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

• Atzo Edu Donostiara (joan)

zihoan

ikusi nuenean.

• Inguru horretan orduan lapurrak (ibili) zebiltzan. • Zure lagun hura ez (egon) zegoen burutik sano. • Momentu hartan ospitalerako bidean (joan) zihoazen

haiek.

• Norekin (joan) zindoazten zuek atzo goizean. • Goizean goiz autobus geltokian (egon) zeuden haiek. • Zuon sakelako ez (ibili) zebilen batere ondo lehengoan. • Bere semea une hartan ondoko kaletik (etorri) zetorren. • Gu lasai-lasai (joan) gindoazen zuongana. • Ni ez (egon) nengoen batere ados esandakoarekin. 2 Bete itzazu testu honetako hutsuneak ibili, etorri eta joan aditzak erabiliz.

AUTOBUSA Oso goiz joan ohi naiz lantokira. Atzo etxetik irtendakoan, ez zegoen inor kalean. Ilun zegoen eta ez zen ezer ikusten. Entzun, berriz, nire pausuak baino ez ziren entzuten. Halako batean, kalearen beste aldera pasatzera nindoan eta itzal bat ikus nezakeen. Gizonezko bat zen. Atzetik abiatu zitzaidan eta nik arindu egin nuen pausua. Hala ere, atzetik zetorren. Ni korrika eta bera ere korrika zetorren. Beldurtu egin nintzen. Biok kale ilunetatik zehar gindoazen. Horregatik ez nengoen batere lasai. Bat-batean konturatu egin nintzen. Hara! Autobusa zetorren eta biok harantz gindoazen momentu hartan. Zorioneko eta ditxozko autobusa! 3 Jar itzazu aditz hauek lehen aldian.

• Dago: zegoen • Dabiltza: zebiltzan • Gaude: geunden • Zaudete: zeundeten • Doaz: zihoazen • Goaz: gindoazen ERANTZUNAK

• Nator: nentorren • Zatozte: zentozten • Zatoz: zentozen • Daude: zeuden


377

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 378

23. FITXA



• Ez zegoen inor gure etxean momentu hartan (zegoen/zeuden). • Hotzak geunden kale gorrian (geunden/ginen). • Nondik zentozen zu hain nekatuta? (zentorren/zentozen). • Norekin zenbiltzaten zuek ikastaro hartan? (zenbiltzan/zenbiltzaten). • Haiek korrika zihoazen autobusa ez galtzeko (zihoazten/zihoazen). • Gu ederto batean geunden itzaletan (gindoazen/geunden). • Parisetik poz-pozik zetozen haiek (zetozen/zeuden). • Nondik zetorren Oizen istripua izan zuen hegazkina?zegoen/zetorren). • Bero ginen horregatik erosi genuen izozki bat (geunden/ginen). • Perretxikotan zihoazen ikusi zenituenean (zetozen/zihoazen).

378


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 379

24. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

• Zer (eraman) daramazu zuk esku horretan? • Gauzatxo bat (ekarri) dakart nik zuretzat. • Ez (eduki) daukazue lotsarik. Zer ari zarete? • Ez (ukan) ditut guztiak hemen, ez ditut ekarri eta. • Zuek (jakin) badakizue non bizi den Ane? • Kepak etxeko gorabehera guztiak ondo (jakin) dakizki. • Koldok ez (ekarri) dakartza betaurrekoak gaur. • Guk tiradera horretan agiri asko (eduki) dauzkagu. • Itsasontzi horiek zama handia (eraman) daramate. • Haiek hizkuntza horiek guztiak (jakin) dakizkite. 2 Aukeratu aditz egokia esaldia osatzeko.

dakartzagu daramatza dakizkigu dituzte daukate daramazue dakizue dugu dauzka dakargu • Zuek azken berri badakizue? • Horrek betaurreko modernoak daramatza. • Guk arazo handia dugu esku artean. • Zure gurasoek ez daukate sakelakorik. • Orain dakartzagu lehengoak erositako eranskailuak. • Hainbat hizkuntza dakizkigu dagoeneko. • Zuen irakasleak urte asko dauzka. • Auzokoek zor handiak dituzte oraindik. • Nora daramazue ordenagailu hori? • Zama handia dakargu inolako laguntza barik.

NOR/ZER

NORK

ADITZA

Haiek

hark

eraman

daramatza

Motorra

guk

eduki

daukagu

Hura

zuek

ekarri

dakarzue

Zaku batzuk

guk

eraman

daramatzagu

Betaurrekoak

zuk

ukan

dituzu

Informatika

nik

jakin

dakit

Motxila

nik

ekarri

dakart

Errezetak

zuk

jakin

dakizkizu

Lentillak

hark

eduki

dauzka

Filmak

haiek

ekarri

dakartza


ERANTZUNAK

3 Osatu taula.

379

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 380

24. FITXA



• Zer daki karmelek? (gauza harrigarriak) ...................dakizki ............................... • Zer duzu hor poltsikoan? (sakelakoa) ...................daukat .............................. • Zer dakarzue balixa handi horretan? (udako arropak) ......................dakartzagu ..................... • Zenbat hizkuntza dakizu? (batzuk) ........................dakizkit ........................ • Zuek badaukazue horren berri? (bai) ..................badaukagu ......................... • Zer daramazue gurdi horretan? (kalabazak) ....................daramatzagu ..................... • Zuek zer dakizue eskolakoez? (izenak) .................dakizkigu .............................. • Non dituzu praka berriak? (poltsa honetan) .....................ditut ................................... • Zer dakite mutiko horiek? (gaurko ikasgaiak) ....................dakizkite ............................... • Guk arrainak otarrean sartu ditugu? (ez) ....................dituzue ...................................

380


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 381

25. FITXA

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

• Txikitan makina bat kanta (jakin) genekizkien guk. • Zuen lagunek gauza asko (ekarri) zekartzaten. • Zuek nire izena gogoan (eduki) zeneukaten . • Brusa berdea (eraman) generaman jaialdira. • Zuek ez (jakin) zenekizkiten mendi horien izenak. • Nik ikusi zintudanean zuk autoa (eraman) zeneraman. • (ekarri, guk) Genekarren poltsa larruzkoa zen. • Laupabost lagun (ukan) zituzten Iparraldean. • Zuk emandako loreak nik eskuan (ekarri) nekartzan. • Mihia atera (eduki) zeukan Anttonek argazki hartan. 2 Osatu esaldiak aukera egokia eginez.

geneuzkan nituen

zenekarren genekien

zekizkiten zenekartzaten zuten genekartzan

zeukaten neraman

• Guk azterketako horretan dena genekien . • Lepoko zuria neraman argazki horretan. • Zer zenekarren zuk poltsa horretan hain makurtuta etortzeko? • Haiek trikimailu ugari zekizkiten, gari gaineko txoriak ziren eta. • Afalordua zen eta tripa-zorriak geneuzkan guk. • Ohar lliburu hartan nik mota guztietako ariketak nituen. • Ez genekien noiz arte geratuko ginen han. • Guk liburu guztiak genekartzan kontsultatzeko. • Buruhauste itzela zuten gurasoek kontu harekin. • Zuek buruhauskarriak zenekartzaten arratsadea pasatzeko.

• Dakizkite:

zekizkiten

• Daramate:

zeramaten

• Dauzkazue:

zeneuzkaten

• Dakizkigu:

genekizkien

• Daramatzagu:

generamatzan

• Dakartzagu:

genekartzan

• Dakarzu:

zenekarren

• Dakigu:

genekien

• Dugu:

genuen

• Dituzue:

zenituzten


ERANTZUNAK

3 Jarri aditzok lehen aldian.

381

835026 _ 0333-0452.qxd

1

27/7/07

14:09

Página 382

25. FITXA

ERANTZUNAK


4 Osatu taula.

382

ADITZA

NORK

ZER/ZERTZUK

Eraman

Haiek

Hura

Zeramaten

Ekarri

Hark

Poltsa bat

Zeraman

Jakin

Zuk

Haiek

Zenekizkien

Eduki

Zuek

Dirua

Zeneukaten

Ekarri

Guk

Eraztunak

Genekartzan

Eraman

Guk

Zama handia

generaman

Ukan

Zuk

Inbidia

Zeneukan

Eduki

Zuek

Haiek

Zeneuzkaten

Jakin

Nik

Ariketak

Nekizkien

Eraman

Nik

Tatuaiak

neramatzan


835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 383

26. FITXA

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

(nor, nork, nori) • Urak dakarrena, urak darama. • Gaur egungo autoek ez dute indarrik. • Nagusiek itsasoa nahiago dute. • Hemen eguraldia epela da. • Gernikako arbola bedeinkatua da. • Nire etsairik handienari ere ez diot horrelakorik opa. • Ekarri duen liburuari eranskailu bi jarri dio. • Hiru sagar jan dituzte bion artean. • Amari ez dio inoiz gezurrik esaten. • Umeek ez dakite nora joango diren. 2 Deklinatu hitzok singularrez.

• Etxea (non): etxean

• Zuhaitza (norantz): zuhaitzerantz

• Mendia (nongoa): mendikoa

• Eliza (nongoa): elizakoa

• Jauregia (nora): jauregira

• Hegazkina (nondik): hegazkinetik

• Komuna (nondik): komunetik

• Herria (non): herrian

• Ohea (noraino): oheraino

• Makila (noraino): makilaraino

3 Aukeratu deklinabide egokiak.

• Aneri ez zitzaizkion gure irudiak gustatu. (Aneri/Anei) • Ikerri ere oso ondo iruditu zitzaion esandakoa. (Ikerri/Ikerreri) • Marenek ez daki zein izen jarri dortokari. (Marenak/Marenek) • Ziortzak bazekien zer irtenbide eman arazoari. (Ziortza/Ziortzak) • Gurean Enekori baino ez diogu kontatu. (Enekoi/Enekori) • (Ama) Amei ez zitzaien batere ondo iruditu erabakitakoa. (amei/amaei) • Hemengo (tabernariak) tabernariei isuna jarriko diete. (tabernariari/tabernariei) • Bere (alabak) alabei egia osoa kontatu diete. (alabari/alabei) ERANTZUNAK

• (Neska) Neskari txakur bi hurbilduko zaizkio. (neskei/neskari) • Sekretu guztiak bere (amama) amamari kontatzen zizkion. (amamei/amamari)


383

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 384

26. FITXA

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA


Guztira guztietara gazteluan elizan

zuhaitzetik elizetako

zuhaitzetatik komunetatik

gazteluetan komunetik

• Etxe (guztiak, nora) guztietara bidali zituzten gutunak. • Madari horiek (zuhaitzak, nondik) zuhaitzetatik jausi dira. • Herri (guztia, nora) guztira zabaldu zen kiratsa. • Umea (zuhaitza, nondik) zuhaitzetik eskegita ikusi dut. • Gazteluak, non) Gazteluetan ez da mamurik egoten. • (Elizak, nongoa) Elizetako zikoinak ondo bizi dira. • (Gaztelua, non) Gazteluan jai bat ospatuko dute. • (Eliza, non) Elizan behinola ezin ziren mahuka hutsik sartu. • (Komunak, nondik) Komunetatik kiratsa zetorkigun. • (Komuna, nondik) Komunetik ura ateratzen ari zen.

384


835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 385

27. FITXA

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

(nor, nori, nork) • Ez zenioten gezurrik esan (andereño) andereñori. • Normalean (emakumeak) emakumeei ez zaie futbola gustatzen. • Gure (alaba) alabari ez zitzaizkion makarroiak gustatzen txikitan. • Zuon (amamak) amamek zertan ez zekiten? • Gure herriko (eliza) elizak leiho asko ditu. • (Seme-alabak) Seme-alabak ekarri dituzu gaur? • Ez omen litzaieke gustatuko (alkatea) alkateari egokitu zaion postua. • (Gurasoak) Gurasoei normalean txarto iruditzen zaie ordutegi hori. • (Komun publikoak) komun publikoek atzerrian ur beroa daukate. • (Laguntzaileak) Laguntzaileei ez zaie gustatzen bere lana. 2 Aukeratu erantzun egokia.

• Eskandinavian alpetar eskia entzute handikoa da. (Eskandinavian/Eskandinaviatan) • Stockholm itsasarte batean kokatuta dag.o (baten/batean) • Herri horiek merkataritza-ibilbideetan daude. (Ibilbidetan/ibilbideetan) • Islandiako geyserrak lurreko tenperaturak eragin ditu. (Islandiako/Islandiko) • Batzuek Alemaniatik joan behar izan zuten. (Alemaniatik/Alemanitik) • Leku askotatik ekar zezaketen egur mota hori. (askotik/askotatik) • Arrain horiek errekakoak direla uste du. (erreketakoa/errekakoak) • Oporretan Kanariar Irletara joateko asmoa zuten. (Kanariar Irlera/Kanariar Irletara) • Izokinak erreketaraino joaten dira arrabak egitera. (errekeraino/erreketaraino) • Irlan estropadak antolatzen dituzte urtero. (irlan/irlen) 3 Osatu esaldiok parentesien artekoak deklinatuz.

• Goia (nongo) Goiko puntan, gure etxe (nondik) etxetik ikusten den ikurriña dago. • Eneko (noren) Enekoren mantalean idatzita zegoen Itziar (noren) Itziarrena zela. • Emakumeak (norekin) Emakumeekin beti izaten zituen horrelako liskarrak. ERANTZUNAK

• Arrantzaleak (norentzat) Arrantzaleentzat antolatu zuten jaia egun horretan. • Mendia (nongo) Mendiko otarrea aranak (zerez) aranez beteta zegoen. • Liburutegia (zerik) Liburutegirik ba al dago institutu honetan? • Herriak (norentzat) Herrientzat oso komenigarriak dira lege horiek. • Irune (norekin) Irunerekin joan nintzen aurrekoan Irun (norantz) Irunerantz. • Ezer badakizu Jon (nortaz) Jonez aspaldi honetan? • Asko omen dakite mendiak (zertaz) mendiez eta haran (zertaz) haranez.


385

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 386

27. FITXA

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

4 Bete hutsuneak deklinabide atzizki egokiaz eta lotu marraz.

Amatzat hartu zuten eta jarraitu egin zioten. • Irtenbiderik izanez gero, esango nizun. •

• -era

Basorantz abiatu ziren beldurrak aidean. •

• -tzat

Lehenengo marrubiz bete behar duzu ontzia. • Zerrarekin ere moztu zenezake. • Egindako guztia gurasoengatik egin zuten, ez pentsa! • Alabari bi eguneko txango egokitu zitzaion zozketa batean. • Normalean neskak ez dira joaten bakarrik komunera. • Pikondoak ez zaizkio gustatzen lorategirako. • Irunetik Iruñara oinez joan omen ziren gau batean. •

386

• -ak

• -rekin • -ak • -etik • -rik • -ri • -rantz • -engatik


835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 387

28. FITX A

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak deklinabide atzizki egokiaz.

(nor, nork, nori) • Zein (auto) autotan etorri zara gaur? • (Autobusa) Autobusez joan ginen Ibilaldira. • Antzinako (kotxeak) kotxeek ez zeukaten airbagik. • Zenbat (lagun) lagun etorri zitzaizkizun urtebetetzeko jaira? • Edozein (emakumea) emakumek ez du berdin pentsatzen. • Zenbat (ontzi) ontzitan sartu zenituzten marrubiak? • Edozein (lagunak) lagunekin ezin dezakezu hitz egin horretaz. • (Itzala) itzaletan esertzea gustatzen omen zaio. • Non bota duzu artoa, (esnea) esnetan? • Hainbat (tabernak) tabernatan ez dago elkarri entzuterik. 2 Bete taula.

HITZA

DEKLINABIDEA

SINGULARRA

PLURALA

MUGAGABEA

Txakurra

Nor / Nork

Singularra

Plurala

haranek

Zerk/ZerkZerekin/

Plurala

Mugagabea

zuhaitzekin

zerekin

Plurala

Mugagabea

basoetara

Nora

Plurala

emakumerekin

Norekin

Mugagabea

umerentzat

Norentzat

Mugagabea

lanbideez

Zertaz

amarengatik

Norengatik

bideetaraino

Noraino

andrearen

Noren

Plurala Singularra Plurala Singularra

3 Aukera itzazu erantzun zuzenak. ERANTZUNAK

• Ez dakit zein (ataria) ataritakoa den auzokide hori. (atarikoa/ataritakoa) • Bere burua (ura) uretara botako zuela esan zigun. (urera/uretara) • Hartzak (kobazuloak) kobazuloetan bizi dira neguan. (kobazuloetan/kobazulotan) • Zein (mendi) mendiz ari zarete hitz egiten? (menditaz/mendiz) • Lau (txakurkumeak) txakurkumerekin agertu zitzaigun Mendi. (txakurkumerekin/txakurkumeekin) • (Emakumea) Emakumearentzat garrantzitsua da bere garapen pertsonala. (emakumearentzat/emakumerentzat) • Zein (irakaslea) irakasleri dagokio horretaz arduratzea? (irakasleari/irakasleri) • Edozein (arrazoia) arrazoirengatik ezin diozu lan egiteari utzi. (arrazoiarengatik/arrazoirengatik) • Paraje hura (erreka) errekaz inguraturik zegoen. (errekez/errekaz) • Atari honetan ez da (Ane) Anerik bizi. (Aneik/Anerik)


387

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 388

28. FITX A

ERANTZUNAK


4 Bete taula.

388

HITZA

DEKLINABIDEA

SINGULARRA

PLURALA

MUGAGABEA

Urdin(a)

Norekin

Urdinarekin

Urdinekin

Urdinekin

Eliza

nongoa

Elizakoa

Elizetakoa

Elizatakoa

Izeba

nork

Izebak

Izebek

Izebak

Neba

noren(a)

Nebarena

Nebena

Nebarena

Madari(a)

zerez

Madariaz

Madariez

Madariz

Arrazoi(a)

zergatik

Madaria(ren)gatik

Madariengatik

Madari(ren)gatik

Tontor(ra)

nondik

Tontorretik

Tontorretatik

Tontorretatik

Pasealeku(a)

noraino

Pasealekuraino

Pasealekuetaraino

Pasealekutaraino

Irla

norantz

Irlara

Irletara

Irlatara

Koinata

nori

Koinatari

Koinatei

Koinatari


835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 389

29. FITX A

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

• Badakit lagunak (norengan) lagunengan konfiantza handia duzuela. • Zu (norengana) Zu(re)gana jo nuen guztiz ikaratuta. • Zaila da umeak (norenganaino) umeenganaino heltzea. • Bere emaztea (norengan) emaztea(ren)gan jarri du ardura guztia. • Gure aitona (norengandik) aitona(ren)gandik ikasi genuen hori. • Etxeko animaliak (norenganatz) animalienganatz jotzean, denak korrika hasten ziren. • Auzokoa (norengana) Auzokoa(ren)gana jo zenuten laguntza eske. • Edozein animalia (norengan) animalia(ren)gan mesfidantza izan beharko zenuke. • Zooan ere otsoak (norengana) otsoengana ez gara inoiz joaten. • Artaldeko lehen arkumea (norenganaino) arkumea(ren)ganaino heldu zenean, ikaratu egin zen. 2 Zuzendu oker dauden deklinabide atzizkiak.

• Amarengan joan zen korrika batean. ama(ren)gana • Gurasoagandik beti ikasten duzu zerbait. gurasoengandik • Konfiantza jarrita zuten lagunengan. ondo • Etsaiganako gorrotoa ikaragarria zen. etsaiarenganako, etsaienganako • Helduanganantz abiatu ginen kotxe bila. helduenganantz • Ume txikiarenganaino ailegatu zen pilota. ondo • Batzuek nagusiengan uzten dute ardura. ondo • Zein medikuarengana joaten zara? medikurengana • Urpekaringanaino ailegatu ziren. urpekarienganaino • Osabarenganaino joan behar duzue. ondo 3 Aukeratu zuzena eta idatzi.

• Arazoak dituenean guregana etortzen da. (guregana/gutara) • Aitagana joan da negarrez. (aita(ren)gara/aitara) • Ez urrundu niregandik, mesedez. (nirengandik/niregandik) • medikuarenetik/medekuarengandik nator. (medikuarengandik/medikutik) ERANTZUNAK

• Gero okulistarengana/okulistarenera joango gara. (okulistarengana/okulistara) • Zalantzarik baduzu, abokatu batengana jo. (batera/batengana) • Berarenganantz joan zen arineketan. (berera/berarenganantz) • Katutzar hura nireganantz hurbiltzen hasi zen. (nirenganantz/nireganantz) • Zenbatengana jo zenuten arazoa izatean? (zenbatetara/zenbatengana) • Neskek neskengan dute konfiantza. (nesketan/neskengan)


389

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 390

29. FITX A



• Ikerrengan: • Zuregandik: • Amarengana: • Norengandik: • Ardienganaino: • Astoarenganantz: • Zenbatengan: • Askorengana: • Umearenganaino: • Ikasleengan:

390


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 391

30 . FITX A

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

(nor, nori, nork) • Aldizkari hau (nork) honek ez du ezertarako balio. • Zer jarri diozue plater hau (nori) honi? • Ezer badakizue hau (zertaz) honetaz? • Hori (norekin) Horrekin ez daukat joateko asmorik. • Tontor hori (noraino) horretaraino denok igo gara. • Gaztelu hura (nora) hartara ez ginen sartzen ausartu. • Hauek (norengana) Hauengana hurbildu ginen beldur ginelako. • Horiek (norenganaino) Horienganaino joan ginen bizkor. • Etxe hura (nondik) hartatik ateratzen ikusi nituen denak. • Hori (zerekin) Horrekin egin zenezaketen txirikorda bat. 2 Aukeratu zuzena eta idatzi.

• Gaur emango duten filma telebistako filma izango da. (telebistako/telebistaren) • Telebistak daukan eragina, telebistaren eragina da. (telebistako/telebistaren) • Kutxako faktura behar dut, kutxan dagoena. (kutxaren/kutxako) • Ekarri liburuan dagoen argazkia, bai, liburukoa. (liburuarena/liburukoa) • Etxearen argazkia ez dut hemen, baina atera genion. (etxearen/etxeko) • Jauregi horren leihoak oso dotoreak dira. (horren/horretako) • Itxi komuneko atea, mesedez. (komuneko/komunako) • Lurreko madariak banan-banan jaso behar izan nituen. (lurrako/lurreko) • Laneko tresna guztiak lapurtu dizkigute gaur goizean. (lanako/laneko) • Elizaren isiltasuna beldurgarria zen oso. (elizan/elizaren)

ERAKUSLEAK

DEKLINABIDEA

HAU

NORK

honek

HORI

NORI

horri

HURA

NOREKIN

harekin

HAUEK

NORENGANA

hauengana

HORIEK

NORA

horietara

HAIEK

NORAINO

haietaraino

HORI

NORENTZAT

horrentzat

HAU

NON

honetan

HAUEK

NONDIK

honetatik

HORIEK

NORAINO

horietaraino


ERANTZUNAK

3 Osatu taula.

391

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 392

30 . FITX A

ERANTZUNAK


4 Bete esaldietako hutsuneak zerrendako hitzez.

horretaz horrengan horretatik hartarantz harez harengana

horrexegatik horretaraino

harexengandik haienganako

• (Hura) Harexengandik ikasi nuen dakidan guzti-guztia. • (Hori) Horrexegatik esan dizut entzundakoa. • Ez genekien ezer (hori) horretaz. • Bide (hori) horretatik joan zineten baselizara heltzeko. • Tontor (hura) hartarantz abiatu zirenean, elurra ari zuen • (Hura) Harez gain beste batzuk ere hurbildu zitzaizkigun. • Mediku (hura) harengana ez gara joango berriro. • (Haiek) Haienganako konfiantza itzela zen. • Hesi (hori) horretaraino ailegatu ziren gelditu barik. • (Hori) Horrengan ez baduzu sinesten, ez duzu berarekin lanik egingo.

392


835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 393

31. FITX A

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Aukeratu zuzenak eta bete hutsuneak.

• zuengandik ez dut gauza handirik espero (zuengatik/zuengandik). • Gaixo horrenganaino ez da inor hurbiltzen (Horretara/horrenganaino). • Mediku horrengana joateko esan didate (horrengana/horrera). • Zuenganantz gentozela istripu larria ikusi dut (zuenganantz/zurengana). • Entrenatzailea jokalariengana hurbildu eta errieta egin zien (jokalariengana/jokalariarengana). • Zikin horiengana hurreratzea ere! (horiengana/horietara). • Txakur horrengandik urrundu zaitez oraintxe bertan! (horrengana/horrengandik). • Lapurrak isil-isilik hurbildu ziren emakumearengana (emakumearengana/emakumera). • Haiengana itolarrian joan zen (Haiengana/haiekengana). • Arrantzaleengana hurreratu zen arrainak ikustera (arrantzaleei/arrantzaleengana). 2 Zerrendatik zuzenak eta bete hutsuneak.

haiengan horri horiek horrek horiek honi horretako horretan

horrekin horietatik

• Horrek hartuko luke nork eman baleuka. • Guraso horiek ez dute proiektu horretan federik • Etxepean mota horretako taberna jarri nahi dute. • Neska honi ezin diogu jaramonik egin, burutik dago eta. • Horiek irin bereko opilak dira. • Morroi horiek oso umore txarrean etorri zaizkit. • Etorkizuna haiengan dagoela esango nuke. • Begibistakoa da mutil horri gorroto diozula. • Kale horietatik sarri ibiltzen ziren diru eske. • Mutil horiekin edonora joan daiteke. 3 Egin itzazu esaldiak hitz hauekin.

• Eskoletan: • Arbolan: ERANTZUNAK

• Horietako: • Sabaietatik: • Emakumeengan: • Neskei: • Tontotzat: • Dirurik: • Egurrez: • Horretaz:


393

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 394

31. FITX A

DEKLINABIDEA

4 Zuzendu deklinabidea atzizki okerrak.

• Itsasoko zabalera neurtzea ezinezkoa da. Itsasoaren……………………………………………. • Zer ikaratzen zaitu gehien? Zerk……………………………………………. • Nork erosi du auto berririk? Nork(ondo)…………………………………………….berria • Erruki zaitez nirekin! …………………………………………….Nitaz • Zortziehuna mila euro gastatu dituzte apostuen. ……………………………………………. apostuetan • Etorkizuna gazteetan dagoela uste dute. …………………………………………….gazteengan • Ikasleagandik ikasleagana alde ederra dago. ikasletik ikaslera……………………………………………. • Umeak koloreen begira geratzen dira. …………………………. Koloreei ……………………………………………. • Haizea etxe ondoko artea bota zuen lehengoan. Haizeak…………………………………………….

394


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 395

32. FITX A

ERANTZUNAK


1 Deklinatu izenordainak.

• (Ni) Nire lepotik barre egitea gustuko dute horiek. • Ez dakizue zer esaten duten (gu) gutaz. • (Zuek) zuei buruz nahi dutena esan dezakete. • Berdin dio, ni (zu, norengatik) zu(re)gatik joan nintzen. • Metro batzuk aldenduko zarete (gu) gu(re)gandik. • (Ni) Nireganantz zetorrenean ni beste aldera begira nengoen. • Eros zenezakeen (zu, norentzat) zuretzat ere antzekoa. • (Zuek) Zuek ondo deritzozue horrela jokatzeari. • (Gu) Guri, behintzat, ez zitzaigun batere egokia iruditu gertatutakoa. • (Haiek) Haietaz hitz egiten ari bazarete, ados nago. 2 Berridatzi zuzen deklinabide-kasuak.

• Zaldiarengandik erori zen Ane.

Zaldi gainetik

• Kafesne nahi nuke, ama, mesedez.

Kafesnea

• Zein baserritakoa zara?

Ondo

• Batzuek ez dira horretaz konturatu ere egiten.

Batzuk

• Pelikulako amaiera erabat tristea izan zen.

Pelikularen

• Zer, medikutik zatoz, ala?

Medikuarenetik

• Beldur naiz, ez zaitez nirengandik urrundu.

Niregandik

• Okulistarenera joatekoa zen. Joan zen azkenean?

Ondo

• Astotik erori dira horko zaku horiek.

Asto gainetik

• Gurengana bazatoz, jai daukazu.

Gu(re)gana


• Norengana joko zenukete arazorik izanez gero? (lagunak) Lagunengana joko genuke. • Horrengana joan zarete diru bila? (ez, hura) Ez, harengana joan gara. ERANTZUNAK

• Norengandik ikasi zenituen ipuin horiek? (aitona-amona) Aitona-amonengandik ikasi nituen • Noranganaino hurbildu behar izan zuten saria erakustera? (lehenengoak?) Lehenengoenganaino • Gugan baduzu konfiantzarik? (bai) Bai, zuengan badut konfiantza. • Norenganantz jo zenuen irabazi ondoren? (lagun hori) Lagun horrenganantz jo nuen irabazi ondoren • Norengana joango zinateke, etxetik joango bazina? (hiru lagun) Hiru lagunengana joango nintzateke. • Zeinengan izan duzu mesfidantza hori? (hiru pertsona) Hiru pertsonarengan izan dut mesfidantza hori 쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

395

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 396

32. FITX A


• Zeinengandik jaso zuten hori? (amona) Amama(ren)gandik • Zein animaliarengan izango zenuke konfiantza? (txakur bat) Txakur batengan izango nuke konfiantza. 4 Osatu esaldiak deklinabide-kasu egokia erabiliz.

• Joxerengana hurbildu nintzenean dardarka zegoen. • Beñat eta Erramun bakarrik bizi ziren. • Enekori bost hortz falta zitzaizkion. • Umeek ez dakite zer egin egun horretan. • Anerekin eta Marenekin abiatu ziren jaialdira. • Etxekoekin ez dira batere ondo moldatzen. • Gure izekoren etxera joan ziren diru eske. • Animalia horiengan duzuen konfiantza gehiegizkoa da. • Amarengana jotzen du arazoren bat duen bakoitzean. • Irenez hitz egiten eman genuen egun osoa.

396


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 397

33. FITX A

ERANTZUNAK


1 Zuzendu oker daudenak.

(mugagabea) • Hainbat lekuan agertzen dira horrelako landareak. lekutan

lekutan

• Bihar basora joango gara, perretxikoetara.

perretxikotara

• Beti sartzen dute gola azken minututan.

minutuetan

• Bik baietz esan dute: zortziek, ezetz.

zortzik

• Etxeaz aldatu dira gaur

etxez

• Zenbat etxeak egin dituzte?

etxe

• Zenbat etxek dauzkate pertsianak?

ondo

• Hiru lagunak egin zuten bazkaria.

lagunek

• Leku askoan aurki daitezke horiek.

askotan

• Zein elizatan ezkondu nahi zuten?

ondo

2 Bete hutsuneak, parentesi arteko hitzak zuzen deklinatuz.

• Antzinatasun handiko (eliza) eliza bat ikustera joan zineten. • (Zuberoa) Zuberoako mendietara joan ginen aurreko urtean. • Ez daukazue (komuna) komunik hemen? • Zuek badakizue non dagoen horren moduko (arbola) arbola bat. • Horiek ez dute egundo (egia) egiarik esaten • Joan al gara (Getaria) Getariara afaltzera? • (Kultura) Kultura handiko pertsona dela esaten zuten denek. • Niri ez dit (axola) axolarik horrek. • Bazen (erregina) erregina bat herrialde hartan bizi zena. • Denei gustatzen zaie (itzala) itzale(t)an egotea. 3 Aukeratu zuzena eta idatzi.

Emakumeok, hurbil zaitezte! (emakumeak/emakumeok) Egunotan, makaltxo dabil. (egunotan/egunetan) Nora joan ziren zuek ezagutu zenituzten mutilak? (mutilok/mutilak) Bai, bada, denek esan zuten hori. (denek/denok) Jaun-andreok, entzun esan behar dizuedana. (jaun-andreak/jaun-andreok) Gu, ikasleok, ez gaude konforme. (ikasleek/ikasleok) Zuek, denok, kokolo hutsak zarete. (denok/denak) Gu ez ezik, denak joan ziren. (denok/denak) Zuek, umeok, zoazte ohera, ordua da eta. (umeak/umeok) Hemen emakumeok badakigu zer egin behar dugun. (emakumeok/emakumeak)


ERANTZUNAK

• • • • • • • • • •

397

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 398

33. FITX A


4 Deklinatu parentesi arteko hitzak.

• (Hemen) Hemengo politikariak ederto batean bizi dira. • (Lapurra) Lapurtzat jo zuten burukoa zuelako. • (Udala) Udalaren erantzukizuna da hori. • (karakolak) Karakolatan joaten dira neguro. • (komuna) Komunean beti apurtzen dute iturria. • (Sega) Segaz moztu behar izan zituzten sasi guztiak. • Han ez zegoen (jendea) jenderik manifestazioa egiteko. • (Antton) Anttonez galdezka etorri zitzaizkidan lagunak. • (Madril) Madrildar asko etortzen dira bisitan. • (Armairuak) Armairuetako tiraderak oso deserosoak dira.

398


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 399

34. FITX A

ERANTZUNAK


1 Hutsuneak bete NORI deklinabide kasua erabiliz.

• Hainbat (ikaslea) ikasleri ez zaizkio ikasgai horiek batere gustatzen. • (Hori) Horri buruz ez genuen hitz erdirik ere egin. • Hemengo lau (alkandora) alkandorari falta zaizkie botoiak. • (Emakumeak) Emakumeoi oro har ez zaigu futbola gustatzen. • Oraingoan ez dagokizue (zuek) zuei, zuoi lan egitea? • Zein (irudia) irudiri emango zeniokete kolore gorriska? • (Haiek) Haiei milioi bat euro egokitu zaie loterian. • Lagun (asko) askori ez diot (diet) deitu aspaldi. • Normalean zein (autoa) autori jartzen dizkiote horrelako gurpilak? • Zuen (umeak) umeei oso gizon arraroa hurbildu zitzaien jolastokian. 2 Jarri dagokien izenordea deklinaturik.

• Guri entxufe horiek jartzeko esan ziguten. • Zuei ez zizueten esan potentzia handia zutenik. • Niri kable guztiak uretara erori zitzaizkidan. • Haiei dagokie egurrezko estaldura jartzea. • Niri ez zenidaten galtategiari buruz ezer aipatu. • Hari ez zitzaion horren berri eman. • Zuri energia nuklearraren aldekoa zinela esan zizuten. • Guri bide-seinale guztiak kenarazi zizkiguten. • Zuei ez genizuen eman materialik lana amaitzeko. • Haiei makina bat gezur esan zizkieten engainatzeko. 3 Erantsi deklinabide atzizki egokia.

(nor/nork/nor-nork). • Artzainak mendian ez du erlojuaren beharrik. • Loreek oso kolore biziak izaten dituzte udaberrian. • Hamaika partehartzaile egon ziren lehiaketa horretan ERANTZUNAK

• Zenbat autok daukate kanpoko matrikula? • Hiru udaltzain agertu eta hirurak betaurrekodunak ziren. • Sugeek mizto luzea omen dute; nik ez dut inoiz ikusi. • Guztiek zeukaten kanpoko matrikula. • Hogeitabost mutiko joan ziren kanpamendu horretara. • Lau bizikletazale. zapaldu dituzte asteburu honetan. • Lau musikari egon ziren eta bik besomotzak ziren.Hara!


399

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 400

34. FITX A


4 Bete hutsuneak.

• Arrain (hauek) hauek azoka horietan eros daitezke. • Praka (horiek) horiek jantziko banitu, barregarri egongo nintzateke. • (Haiek) Haiei egia osoa esan banie, ez zidaten ezer sinestuko. • (Hauek) Hauek neuk erosiko dizkiet. • Saritzar hori (horiek) horiei egokituko balitzaie, poz-pozik egongo lirateke. • Zuk mutikote (hau) honi opari hori eskainiko bazenio, gustura hartuko luke. • (Hura) Hura hurbildu zaienean sekulakoak entzun behar izan ditu. • (Horri) Horri gogoz eragingo bazenio, baietz bizkortu! • (Hori) Horrek ez dizu kalterik egingo, lasai asko egon zaitezke. • Kontu (hau) honek eragin itzela izan zuen euren bizimoduan.

400


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 401

35. FITX A

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

• Arnasa ez dute ondo hartzen tontor (garaiak) garaietan. • Azkenean kale (gorria) gorrian utzi zuten. • (Lurra) Lurrean utzi behar izan zituzten motxilak. • Aurten Peñagarikanok lau (frontoia) frontoitan jokatu du. • Horrelako (lekuak) lekuetan laguntza handia behar zuten. • Gure amama makina bat (etxea) etxetako neskamea izan zen. • (Txaleta) Txaleteko langile guztiak etorkinak zirela uste dut. • Lau (museoa) museotan ikusi dut erakusketa hori eta (laurak) lauretan oso bitxia iruditu zait. • Zenbat (liburutegia) liburutegitako bazkidea zara? • Zein (gailurra) gailurretara jo zuten handik? 2 Osatu taula singularrez, pluralez eta mugagabez.

KASUA

HITZA

NORAINO

Portu

NORA

Kai

NORANTZ

Jauregi

NON

Hondartza

NORAINO

Komun

NORA

Taberna

NORA

Lur

NONDIK

Gaztelu

NON

Zulo

NORANTZ

Zubi

SINGULARRA

PLURALA

MUGAGABEA

3 Osatu zerrendako erakusleak erabiliz.

ERANTZUNAK

horretatik horietan honetatik honetako hartako horretako horretara hartara horietatik • Osagaiak lapiko horretara bota behar dituzu. • Nork hartu ditu zartagin horretatik xerra? • Mota honetako barazkiak jende gutxiri gustatzen zaizkio. • Jai hartara joateko prest zeuden. • Baliteke hitz hori aditz horietatik etortzea. • Labe horietan oso arkume ona prestatzen da • Leiho honetatik sartuko ziren seguru asko. • Herri horietan arabiarrak sartu omen ziren garai hartan. • Kale horretako dendak ospe handikoak dira. • Auzo (Haiek) haietakoak ziren Agate Deuna abesten zutenak.


401

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 402

35. FITX A

DEKLINABIDEA


• Gezurti hutsa da; horrek ez du inoiz egiarik esaten. (egiarik/egiterik) • Nola esan behar duzu, aizkor bat ala aizkora bat? Aizkora. (aizkor/aizkora) • Gaztaina bat eskatuko diot zure ondoan dagoenari. (gaztaina/gaztain) • Nik ez daukat Ilobarik; zuk, ordea, bi dauzkazu. (ilobik/ilobarik) • Aitzakia ederra jarri zuen horrek jaialdian parte ez hartzeko. (aitzakia/aitzaki) • Donostiako hondartzara joan direnak probintzia horretakoak dira. (probintzi/probintzia) • Tximinia hartatik ateratzen zen kea beldurgarria zen. (tximini/tximinia) • Zalantzarik ez izan, berea da. (zalantzik/zalantzarik) • Zikoina hori gure herriko elizako/elizeko kanpandorrean bizi izan zen. (zikoin/zikoina) • Kartzela horretara sartuko zutela entzutean dardarka hasi zen. (kartzela/kartzel) 5 Osatu deklinabide atzizki egokiaz.

• Zein herritan prestatzen dute horrela bakailaoa? • Urretxuko gozogile batek herritartu zuen plater hori. • Antzina ardoa zahagietan, (anforak) anforetan eta (barrikak) barriketan garraiatzen zen. • Ez gorde itsaskiak uretan, ez die mesederik egiten eta. • Frantziako erregeak Baionari feria egiteko aukera eman zion orduan. • Artzainek eurek erabakitzen dute ardiak noiz eta nola igo larreetara. • Horko horrek lur azpiko landarea dirudi. • Kazola hori su ertainean eduki behar da luzaroan. • Zartagina sutatik atera eta bost minutuz itxaron behar izaten da. • Gero lurrezko kazola (batzuk) batzuetan sartu ohi ditugu.

402


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 403

36. FITX A

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

• Ez diozu (errua) errurik inori leporatu behar. • (Alaba) Alabatzat tratatu zuen bizi izan zen bitartean. • (Bizarra) Bizarra duen hura gure etxepekoa zen. • Bere (ikasleak) ikasleengatik egin zuen guztia. • Oso arduraturik zegoen (umea) umearengatik. • (Aitor) Aitorrekin zeharo maitemindurik dabil. • Aspaldion ez digu ezer aipatu (Andoni) Andoniz. • Altzari horiek (eskua) eskuz eginda omen daude. • Oso ondo ohartu ginen azkenean gure (akatsak) akatsez. • (Bost) Bostekin joan nintzen antzoki horretara. 2 Osatu taula.

NOREKIN

NORENTZAT

ZERIK

NORENGATIK

Txakurra

Txakurrarekin

txakurrarentzat

Txakurrik

Txakurrarengatik

Katua

Katuarekin

Katuarentzat

Katurik

Katuarengatik

Otso

otsoarekin

Otsoarentzat

Otsorik

Otsoarengatik

Dortoka

Dortokarekin

Dortokarentzat

Dortokarik

Dortokarengatik

Inurria

Inurriarekin

Inurriarentzat

Inurririk

Inurriarengatik

Belea

Belearekin

Belearentzat

Belerik

Belearengatik

Behorrak

Behorrekin

Behorrrentzat

Behorrik

Behorrengatik

Mamarroak

Mamarroekin

Mamarroentzat

Mamarrorik

mamarroengatik

Arrainak

Arrainekin

Arrainentzat

Arrainik

Arrainengatik

Ardiak

Ardiekin

ardientzat

ardirik

Ardiengatik

3 Ordezkatu letra etzanez dagoen hitza erakusle batez.

• Lagun berriarekin etorri ziren ezer esan barik. ERANTZUNAK

Lagun berri horrekin...... • Kontuaz ez dut inorekin hitz egiten. Kontu horretaz....... • Gurasoentzat izango zela pentsatu genuen. Guraso haientzat/horientzat.... • Eraikin berriaren planuak oraindik ez ditut ikusi. Eraikin berri horren... • Ene uste apalean etxeon itxura ez da batere txarra. ...............................etxe horien... • Horko neskokin ez dut sarri hitz egiten institutuan. .............neska horiekin...


403

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 404

36. FITX A

DEKLINABIDEA

• Hango mendiez ez zuten askorik kontatu. ..........mendi haietaz... • Mutilentzat errazagoa da horrelakoak antolatzea. Mutil horientzat .......... • Irakasleen esku egoten zen hori guztia. Irakasle haien ............ • Botikaren eragina begibistakoa izaten da. Botika horren... 4 Aukeratu erantzun egokia.

• Marenekin jolasten eman zuten arratsalde osoa. • Anerren ikaskideak nahiko bihurriak omen ziren. • Edurnerentzat ez genekien zer demontre erosi. • Zertarako galdetu zenuen Arantzaz? • Guzti-guztia Araitzengatik egin behar izan zuen. • Begiralea Josurekin joan zen kanpamendura. • Erabat arduratuta zegoen Eiderrez. • Karmenekin izandako iskanbilak latzak izan ziren. • Izeko Pantxikeren oroigarria zelakoan nengoen. • Perurenaren semea ere Leitzan bizi omen zen.

404


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 405

37. FITX A

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

• Lurralde hori (lekua) lekutan dago! Ezinezkoa da bidaia egun batean egitea. • Makina bat (umea) umerentzat garrantzitsua da gurasoak egotea. • Nahi izanez gero, edozein (ikaskide) ikaskiderekin joan zintezkeen. • Zelai hartan oso gustura ibili ginen denon (hori) horretaz berriketan. • Zein (etxe) etxez aritu zinen aurreko batean? • Aitarekin lehen denetaz hitz egiten genuen. • Zein (laguna) lagunen etxean egoten zarete ikasten? • Beti egoten ginen (belarra) belarretan etzanda. • Lau (eliza) elizatan entzun dut meza latineraz. • Zein (irakasle) irakaslerekin egon nahi zenuke datorren urtean? 2 Osatu taula.

SINGULARRA

PLURALA

MUGAGABEA

Belarretan Lekutan Mutilei Tabernatara Neskez Zuengatik Horrena Haiengatik Morroiekin Emakumerengan

3 Osatu elkarrizketak.

–Zer, bihar zer ordutan joango gara? –Nora baina? ERANTZUNAK

–Mendira, nora bestela? –Zein menditara joan nahi duzu, bada? –Aralarrera, zer deritzozu? –Mendi (hori) horretara, zergatik? –Zergatik ez ? –Beste batera joan gaitezkeelako. –Eta zeinetara, orduan? –Ganekora, adibidez. –Horrelako mendietara joateko, ez noa inora. –Zer, bada? Zer gertatzen da Ganekon, bada? –Niri mendi txikietara oatea ez zaidala batere gustatzen. –Beraz, zuk diozun mendira ere ez goaz, niri gustatzen ez zaidalako.


405

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 406

37. FITX A

DEKLINABIDEA


• Honi ez kasurik egin beti gezurretan aritzen da eta. (gezurretan/gezurratan) • Jatetxe hartan zenbat janari dastatu ahal izan genuen. (janaria/janari) • Emakumeez hitz egin zuten jardunaldi haietan. (emakumeetaz/emakumeez) • Tabernetako langileak ez daude ados ordutegiarekin. (tabernetako/abernatako) • Txominez arduratuta zegoen bere ama. (Txominez/Txominetaz) • Hamasei urterekin eskolara joateari utzi zion. (urtekin/urterekin) • Emakumeen lan egin zuen beti. (emakumeren/emakumeen) • Zein herritakoa zen zuen lehengo irakaslea? (herrikoa/herritakoa) • Zein gizonentzat ez da inportantea kotxea? (gizonarentzat/gizonentzat) • Botiketan aditua zen gure osaba Manu. (botiketan/botikatan)

406


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 407

38. FITX A

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak hitzei deklinabide atzizki egokia jarriz.

• Aizu, Ane, (etxea) etxeko giltza ahaztu zait, badaukazu beste bat? • Argi dago, (polizia) poliziarengana joan behar duzu salatzera. • (Botila) Botilako ura ez zait batere gustatzen. • (Irakaslea) Irakaslearengana galdera bat egitera hurbildu ginen. • (Gipuzkoa) Gipuzkoako (kostaldea) kostaldeko herrietan zehar ibili zineten bizikletaz. • Egongelako (mahaia) mahaiaren hanka bat apurtu zitzaion Eduri. • Zer ikasi zenuen txikitan (apaizak) apaizengandik/apaizekin? • Liburu horiek erosteko liburu (saltzailea) saltzailearengana joan behar izan zenuten. • (Kalea) Kaleko (espaloia) espaloiaren bazter baten xagu bat ikusi genuen. • Txikitatik (gurasoak) gurasoengandik jaso dut heziketa. 2 Zuzendu oker dauden esaldiak eta berridatzi zuzen.

• Ez genuen atzo goizeko egunkariarengandik informazioa jaso. ..........................................egunkaritik...................................... • Abokatuak epaileari hilketako azalpenak eman zizkion. ....................................hilketaren............................... • Herri hartako jaietan primeran ibili ginen. ................ondo dago................................. • Amonatik jaso dugu babarrunak prestatzeko era. Amona(ren)gandik................................... • Amildegiarengana hurbildu zirenean, beren autoa han azpian ikusi zuten. Amildegira........................... • Azaroako azken astean ez genuen mendi ibilaldi hori egin. Azaroko....... • Etxera iritsi denean, bere alabaren jostailuak apurtuta ikusi ditu. ................ondo dago................................. • Horma horretako erdian irudi handiegia jarri dute. ...........horren .............. ERANTZUNAK

• Denda horiengan saltzen dituzten elikagaiak garestiegiak dira. ...........horietan...... • Lurralde baztertu haren biztanleak oso aberatsak ziren. .................ondo dago.................................


407

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 408

38. FITX A

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

3 Erantzun galderei parentesi artekoa erabili.

• Nori kontatu zenion gertatutakoa? (haiek) Haiei kontatu nien gertatutakoa. • Zein metrotan joan beharko zenuke hara? (Etxebarrirako metroa) Etxebarrirako metroan joan beharko nuke. • Norengan izan zenuen konfiantza nahiko dena kontatzeko? (ama) Amarengan izan nuen konfiantza........ • Zein auzotarantz abiatu zineten sua ikusi ostean? (ondokoa) Ondokorantz abiatu ginen sua ikusi ostean. • Norengandik jasotzen zenituzten hainbeste gutun? (Miren) Mirenengandik jasotzen genituen hainbeste gutun. • Norekin joango lirateke haiek oporretan? (hainbat lagun) Hainbat lagunekin joango lirateke haiek oporretan. • Nortzat hartu nauzue, bada? (ahizpa) Ahizpatzat hartu zaitugu. • Zer ez daukazu momentu honetan? (dirua) Momentu honetan ez daukat dirurik. • Norentzat ekarri dituzu ogitarteko horiek? (seme-alabak) Seme-alabentzat ekarri ditut ogitarteko horiek. • Zeini eraman diozu motxila hori? (etorri dena) Etorri denari eraman diot motxila hori. 4 Lotu erantzun zuzenekin eta idatzi.

Hark ez daki zer egin. • Hura aurki joango zaio. •

• honetaz

Horri dagokio hitz egitea. •

• hura

Honetaz ez dut ezer esan. •

• honi

Harekin maitemindu ginen. •

• hark

Hartaz arduratuta zeuden. •

• hura

Honengan sinestu zuten. •

• horri

Harengana hurbildu nintzen. • Honi ez zion ezer kontatu. • Hura ekarri zuten. •

408

• harengana

• honengan • harekin • hartaz


835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 409

39. FITXA

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

• Lurren (mugak) mugengatik haserretu egin ziren auzoko haiek. • (Mugarriak) Mugarriez mintzatzen ziren bakoitzean borroka segurua zen. • Eskumako (baserrikoak) baserrikoentzat lur-sail handiak utzi zituzten. • Hala ere, ez ziren (haiek) haietaz batere arduratzen. • Horregatik (ezkerrak) ezkerrekoak kexatu egiten ziren. • Osaba Manu (zena) zenari ere antzekoa gertatu omen zitzaion. • (Mendigurendarrak) Mendigurendarrek dena eskatzen zioten eurena zelakoan. • Gure osaba mutilzahar (guztiak) guztien oinordean sesioak egoten ziren. • Hara! Zuok ez duzue osaba (mutilzahar) mutilzaharrik, ala? • Ez, gurean ama alaba bakarra eta (aita) aitari txiki-txikia zela anaia hil egin zitzaion. 2 Erantzun galderei:

• Zergatik lapurtu du mutiko horrek supermerkatuan? - Dirua

dirua(ren)gatik.

- Gosea

gosea(ren)gatik.

- Jolastu

jolasteagatik.

- Premia

premia(ren)gatik.

• Zergatik ez du jokatu partida hori? - Lotsa

lotsa(ren)gatik.

- Beldurra

beldurra(ren)gatik.

- Lagunak

lagunengatik.

• Norengatik egiten zuen hori? - Gurasoak

gurasoengatik.

- Neska-laguna

neska-laguna(ren)gatik.

- Ikaskideak

gurasoengatik.

3 Aukeratu egokia eta idatzi.

ERANTZUNAK

• Irakasle berriarekin maitemindu zer Josune. (berriarekin/berriaren) • Kontu horrekin erabat arduratu zegoen Markel. (horrengan/horrekin) • Gai horietaz aritu ziren hitzaldi osoan. (horiekin/horietaz) • Zein tresnaz baliatuko zara hori egiteko? (tresnaz/resnez) • Proiektu horretan sinesmen handia zuen. (horrengan/horretan) • Metroan egon ginen horretaz hitz egiten. (metroz/metroan) • Etxeko arazoei buruz berba egitea ez zuen gogoko. (arazoen/arazoei) • Hori beste gauza bat dela esango nuke. (gauz/gauza) • Ez zidan ezer gehiago aipatu horri buruz. (horri/hori) • Hanka haren gainean jarri zuenez, ezin izan zen altxatu. (haren/hura)


409

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 410

39. FITXA

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

4 Aukeratu zerrendatik zuzenak.

horri horrek hori hori horretatik horretan horretarantz horretaz horrengatik horrengan • Gorabehera hori ez dagokie haiei konpontzea. • Gau osoa eman genuen horri buruz eztabaidaka. • Kontu horretaz luze mintzatu ginen aurrekoan. • Zuk esandako horrek guztiak ondorio latzak ditu gaur egun. • Aditu hori egoeraren berri ematen saiatuko da. • Ume horrengan itxaropena jarri genuen. • Eraikin horretan dirutza inbertitu omen zuten. • Arazoi horregatik ez da gaur azaldu gurean. • Bideska horretatik joan ziren, baina ez dituzte aurkitzen. • Gaztelu horretarantz zoazela ikusiko duzu, hurbil dago-eta.

410


835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 411

40. FITXA

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

1 Bete hutsuneak.

(nor, nori, nork) • (Hura) Hark eragin handia izan zuen bere erabakian. • (Zein) Zeinek zekizkien egun horretako emaitzak? • Horrelakoak ezin zitzaizkion (zaintzailea) zaintzaileari esan. • (Emakumeak) Emakumeei beti eskaintzen dizkiete lan horiek. • Zenbat (auto) autori jarri diete isuna? • Zein (mendia) mendik ez dauka oraindik aterperik? • Lau (lagun) laguni kontatu diet gertatutakoa eta (bi) biri ez zaie ondo iruditu. • (Hau) Honi ez zenion garrantzirik eman, baina horko (hori) horri bai. • (Horiek) Horiei (horiek) horiek (hau) honek erosi zizkien. • Bost (txakurra) txakurri jarri diete muturrekoa, (bi) bik ez dute normalean haginka egiten baina beste (hiru) hirurek bai, ordea. 2 Erantzun deklinabide atzizki egokia erabiliz.

• Nondik atera zenuten informazio bitxi hori? (egunkariak) Egunkarietatik atera genuen informazio bitxi hori. • Zertan jarri zenuen itxaropen guztia, bada? (egitasmo berria) Egistasmo berrian jarri genuen itxaropen guztia. • Norengan sinesten zuten haiek sasoi hartan? (familia) Familiarengan sinesten zuten haiek sasoi hartan. • Nortaz gogoratu ziren haiek saioa ikustean? (lagunak) Lagunez gogoratu ziren haiek saioa ikustean. • Zeri zenioten beldur txikitan ? (bakarrik geratu) Bakarrik geratzeari genion beldur. • Zein lekutara jo zenuten horien bila? (hainbat) Hainbat lekutara / hainbatera jo genuen horien bila. • Norekin joan zineten txango horretara? (Bilbokoak) Bilbokoekin joan ginen txango horretara. ERANTZUNAK

• Zertaz arduratzen hori bere lantokian? (lorategiak) Lorategiez arduraten da hori bere lantokian • Nola hartu zuten hori egin zuela entzutean? (alproja) Alprojatzat hartu zuten hori egin zuela entzutean. • Norengandik ikasi zenuten antzinako kanta polit hori? (izeko bat) Izeko batengandik ikasi nuen


411

835026 _ 0333-0452.qxd

2

27/7/07

14:09

Página 412

40. FITXA

ERANTZUNAK

DEKLINABIDEA

3 Osatu taula.

412

DEKLINABIDE-KASUA

MUGAGABEA, SINGULARRA, PLURALA

Kobatan

NON

mugagabea

Mugekin

ZEREKIN

plurala

Etxeotara

NORA HURBILA

plurala

Umek

NORK

mugagabea

Liburutegietan

NON

plurala

Elizakoa

NONGOA

Eliza

Erlearekin

NOREKIN

singularra

Komunetatik

NONDIK

plurala, mugagabea

Lurrez

ZEREZ, ZERTAZ

plurala, mugagabea

Orratzekin

ZEREKIN

plurala, mugagabea


835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 413

41. FITXA

ERANTZUNAK


1 Lotu zenbaki bidez hitzak eta definizioak.

1. Hegaztitzarra

3 Musker handia

2. Hodeitzarra

10 Gurdi itzela

3. Muskertzarra

9 Neurriko handiko arkakusoa

4. Lapikotzarra

1 Hegazti handia

5. Mutur-handia

7 Zezen handia

6. Sugetzarra

8 Kapela handia

7. Zezentzarra

2 Hodei handia

8. Kapelatzarra

4 Tamaina handiko lapikoa

9. Arkakusotzarra

5 Batere txikia ez den muturra

10. Gurditzarra

9 Arkakuso handia

2 Bete hutsuneak.

(handigarriak) • Hori txoritzarra! Horrelako txoririk ez dut egundo ikusi. • Etxetzar horretan bizi ziren, lau komun, hiru egongela... • Bai mutikotea!, harri-jasotzailea dirudi. • Handikotea zen, kankailu itzela. • Asegurua deitu nuen tantatzarrak nituen eta. • Txakurtzar horrekin bizitzea ez da oso erosoa izango • Printzea igeltzar bihurtu zen. • Tititzar horiek bizkarreko arazoak ekarri dizkiote. • Ahohandi horrekin ezin nuen hitz egin, dena zekien. • Jan eta jan, sabel-handi hori lehertu egingo da. 3 Bete hutsuneak.

(handigarriak eta txikigarriak) • Handia dena handikotea da. • Txikia den etxea etxetxoa da. ERANTZUNAK

• Egoskorra, buru handia duena buruhandia da. • Bide meharra, bide-zidorra bideska da. • Gela txikia, gelatxoa gelaska da. • Erle handia erletzarra da. • Beti inoren kontura dabilena, aurpegihandia. • Gure Mikel txikiari Mikeltxo esaten diogu. • Futbol partida hori ez liga normala, ligaska da. • Maite maite duzunari maiteñoa esaten zaio.


413

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 414

41. FITXA


4 Asmatu esaldi bat hitz bakoitzarekin.

• Maitetxo: • Hortz-handia: • Mahaitxoa: • Sagutzarra: • Astotzarra: • Txoriñoa: • Txikitxoa: • Gaztelutzarra: • Burutzarra: • Dendatxoa:

414


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 415

42. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIAK

1 Erantsi hitz hauei atzizki txikigarria eta handigarria.

• Etxea:

Etxetxo, etxeño

etxetzarra

• Leihoa:

Leihatila

leihotzarra

• Astoa:

Astotxoa, astoñoa, astakiloa

astotzarra

• Andrea:

Andrakila

andretzarra

• Herria:

Herriska, herritxoa, herriñoa

herritzarra

• Burua:

Burutxoa,

buruhandia

• Txoria:

Txoriñoa, txoritxoa,

txoritzarra

• Gizona:

Gizonskila, gizontxoa,

gizontzarra

• Idia:

idiskoa

iditzarra

• Mendia:

mendiska, menditxoa,

menditzarra

2 Erabil itzazu zailtasun-maila adierazteko atzizkiak. Nolakoa da…?

• Sinestu ezin dena:

sinestezina

• Eraman daitekeena:

eramangarria

• Erraz irakur daitekeena:

irakurterraza

• Erabil daitekeena:

erabilgarria

• Zorte txarrari:

zorigaitza

• Itotzen duenari:

itogarria

• Erraz aditzen dena:

adierraza

• Adierazi ezin dena:

adieraztezina

• Amorratzen duena:

amorragarria

• Nekez nekatzen dena:

nekagaitza

3 Jarri hitz egokia dagokion atzizkia edo aurrizkia erabiliz.

• Hau eskuz eramanezina da! Kamioi bat eskatu beharko dugu. • Gertatutakoa ulertezina izan da, ez dut ulertzen nola izan den. • Ez da herri handia, herriska bat baino ez. ERANTZUNAK

• Ur hori edan ahal dugu?… Ea edangarria den? • Kutxa hau handia da baina, kutxatxo, kutxatila horretan ez dago lekurik. • Oihalezko zakutzar honetan gauza asko sar ditzakezu. • Behorraren berdina da zalditxoa, zaldiñoa. • Bazara gero astakiloa! Nola bururatu zaizu horrelakorik egitea? • Partida horretako emaitza txalogarria da, oso ona. • Ekin eta ekin nekagaitza zara zure lanean.


415

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 416

42. FITXA

ATZIZKIAK

4 Asmatu esaldi bana hitzokin.

• Bideragarria: • Jasanezina: • Aldakaitza: • Berrikusi: • Maiteñoa: • Ikustezina: • Ikasterraza: • Ezatsegina: • Ikusgarria: • Sinesgaitza:

416


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 417

43. FITXA

ERANTZUNAK


1 Lotu marraz definizioak eta hitzak, ondoren idatzi.

Haragia saltzen duena: harakina •

• gaztagilea

Lan batzuetan laguntza ematen duena: laguntzailea •

• arraunlaria

Gauzak saltzen dituena: saltzailea •

• laguntzailea

Gazta egiten duena: gaztagilea •

• harri-jasotzailea

Harriak jasotzen dituena: harri-jasotzailea •

• sendagilea

Posta banatzen duena: postaria •

• saltzailea

Pastelak egiten dituena: gozogilea •

• harakina

Arraunean aritzen dena: arraunlaria •

• gozogilea

Gaixoak sendatzen dituena: sendagilea •

• harreragilea

Hoteleko sarreran lan egiten duena: harreragilea •

• postaria

2 Aukeratu erantzun egokia:

• Ikertzaile lana du unibertsitatean. (ikerzale/ikertzaile) • Ogia egiten du. Beraz, okina da. (okina/gozogilea) • Patxi errementariak burdina lantzen zuen. (burdin-saltzaileak/errementariak) • Txekea eramaileari ordaindu behar diote. (eramaileari/bozeramaleari) • Orrazkera polita egin dio ile-apaintzailea da-eta. (moztailea/ile-apaintzailea) • Antzina zamaria zen, estraperloarekin aberastu zen. (zamaria/zamalaria) • Askotan egoten da liburutegian, irakurle porrokatua da. (irakurtzaile/irakurle) • Mutil hori telebistako aurkezlea da. (aurkezlaria/aurkezlea) • Iturria berak konpondu zidan, iturgina da-eta. (iturgilea/iturgina) • Beti bizikleta gainean, txirrindularia aterako zaigu Ander. (bizikletaria/txirrindularia) 3 Osatu taula atzizkidun hitzez.

EKINTZA

-LE

Arrantza egin

Arrantzalea

-TZAILE

-GIN

-GILE

Animaliak sendatu

Albaitaria Ikazkina

Harriak jaso

ERANTZUNAK

Ikatza egin Harri-jasotzailea

Gaixoak sendatu

Sendagilea

Pilotan aritu

Pilotaria

Antzeztu

Antzezlea

Irakatsi

Irakaslea

Jana prestatu Erditzen lagundu

-(L)ARI

Sukaldaria emagina


417

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 418

43. FITXA

ERANTZUNAK


4 Ezabatu bietatik desegokia dena eta idatzi zuzena.

418

• Tenislaria/tenisaria

tenislaria

• Aurkezlaria/aurkezlea

aurkezlea

• Sukaldaria/sukaldalaria

Sukaldaria

• Ogigilea/okina

okina

• Emalea/emailea

emailea

• Zamaria/zamalaria

zamaria

• Garbilea/garbitzailea

garbitzailea

• Ikerlaria/ikertzailea

ikertzailea

• Kantalaria/abeslaria

abeslaria

• Mandataria/mandatalaria

Mandataria


835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 419

44. FITXA

ERANTZUNAK


1 Berridatzi esaldiak azpimarratutako zatietan aurrizkiak edota artizkiak jarriz.

• Berriro piztu zen botikak hartu ondoren. Berpiztu egin zen .................................... • Ohe hori ez da batere erosoa lo egiteko. Ohe hori guztiz deserosoa da. • Nahi baduzue, berriro egin dezakezue etxola hau. ......................berregin dezakezue..................... • Ez zen egokia izan horrela jokatzea. Desegokia izan zen............................................ • Gai ez badira horretarako, ez dute lanpostua lortuko. Ezgai badira ....................................................... • Neska hori ez da gauza ezertxo ere ondo egiteko. .......ezgauza da • Praka horiek ez dira negurako egokiak. .....desegokiak dira • Ez zen berriro agertu soldadu hura. Desagertu egin zen......................... • Berriro eskuratu zuten etxea. Etxea berreskuratu egin zuten • Kontuz ibil zaitezte, behar ez den zerbait gerta ez dadin. ...........................ezbeharren bat ................ 2 Moldatu esaldiok zerrendako atzizkiak erabiliz.

ari

-gile -le tzaile -gin

• Gure osaba jaioa da aizkoraz enborrak mozten. Gure osaba aizkolari jaioa da. • Gaur egun ia ez dago mendian ikatza egiten duenik. Gure mendietan ez da ia ikazkinik gelditzen. ERANTZUNAK

• Gure lagunak zura lantzen du eta zuenak harria. Gure laguna zurgina da eta zuena hargina. • Erosten duena ez da ados egoten saltzen dutenekin. Eroslea ez da ados egoten saltzailearekin. • Han lan egiten dutenak ondo moldatzen dira zuzentzen denarekin. Hango langileak ondo moldatzen dira zuzentzailearekin. • Andereño batzuek nork lagundu izaten dute. Andereño batzuek laguntzailea izaten dute • Bertsoak egiten dituztenak bat-batean aritzen dira. Bertsolariak bat-batean aritzen dira. • Arraunean ibiltzen direnak oso sendoak izaten dira. Arraunlariak oso sendoak izaten dira


419

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 420

44. FITXA

ERANTZUNAK


• Zaintzen duenak oso eskarmentua handia du bere lanean. Zaintzaileak oso eskarmentua handia du bere lanean. • Nobelak egiten dituztenek ez dute eduki arrakasta handirik. Nobelagileek ez dute eduki arrakasta handirik 3 Jarri hitz egokia jatorria adierazten duten atzizkiak erabiliz:

• (Baserriko semeak) Baserritarrak ederto batean bizi dira. • (Baroja, familiakoak) Barojatarrak idazle famatuak dira. • (Gure aldekoak) Gutarrak ados egongo lirateke horrekin. • Urtero ospatzen dute (Bilbokoek) bilbotarrek hiriaren mendeurrena. • (Lekeitioko) Lekeitiar horrek ez omen daki euskaraz. • (Madrilekoak) Madrildarrak zirela esan ziguten. • (Ganboa eta Oñaz familiakoak) Ganboa(t)ar eta Oñaztarrak elkarren aurka aritu ziren borrokan. • (Barturen abizenekoak) Barturendarrak (Bakiokoak) bakiotarrak dira. • (Hirikoek) Hiritarrek beldur ohi diete animaliei. • Ez da (kalekumea) kaletarra (baserrikoa), baserritarra baino. 4 Berridatzi parentesi arteko hitzak, -handi, -kote eta -tzar atzizki handigarriak erabiliz.

(-handi, -kote, -tzar). • (Mutil) Mutikote mardula egin zitzaigun loba. • (Suge) Sugetzar hura ikustea beldurgarria zen. • Horrelako (kamioiak) kamioitzarrak ezin daitezke errepidetik ibili. • (Etxe) Etxetzar horretan langile asko beharko dituzte atenditzeko. • Geneuzkan (liburuak) liburukoteek/liburutzarrek oso pisutsuak ziren. • (Buru) Buruhandi alaena! Zergatik ez zenidan hori atzo esan? • (Gizakiak) Gizakote haiek kobazuloetan bizi omen ziren. • (Ahoa) Ahohandiak ez ditut batere gustuko. • Etxe(motz) mozkote horiek ez dira hain erraz salduko. • (Gizon) Gizontzar hori ezin izango da atetik sartu.

420


835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 421

45. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIAK

1 Jarri baliokideak –(t)ar atzizkia erabiliz:

• Mexikokoa

mexikarra

• Otaño familiakoa

Otañoarrak

• Gipuzkoakoak

gipuzkoarrak

• Eskandinaviakoa

eskandibaviarrak

• Zarautzekoa

zarauztarra

• Mendizabal familikoa

Mendizabaldarra

• Serbiakoa

serbiarra

• Bizkaikoak

bizkaitarrak

• Estatu batuetakoa

estatu batuarra

• Agurainekoa

aguraindarra

2 Erantzun galderei. Nondarrak dira?

• Madril

madrildarra

• Sevilla

sevillarra

• Brasil

brasildarra

• Leon

leondarra

• Amerika

ameriketarra

• Paris

paristarra

• Frantzia

frantziarra

• Euskal herria

euskal herritarra

• Asturias

asturiastarra

• Ataun

ataundarra

• Ingelesez?

britainarrekin

• Alemanieraz?

alemaniarrekin

• Frantsesez?

frantziarrekin

• Txineraz?

txinatarrekin

• Euskaraz?

euskal herritarrekin

• Gazteleraz?

espainiarrekin

• Italieraz?

italiarrekin

• Errumanieraz?

errumaniarrekin

• Serbioz?

serbiarrekin

• Suedieraz?

suediarrekin


ERANTZUNAK

3 Erantzun galderei. Norekin hitz egiten dugu...

421

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 422

45. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIAK


-TIAR/-TAR

422

-AR

-DAR

Bilbotar

kanariar

Leondar

Jatabetar

Lekeitiar

Madrildar

Erromotar

Mungiar

Brasildar

Getxotar

Sopelarra

Aguraindar

Paristar

Italiarra

Beasaindar


835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 423

46. FITXA

ERANTZUNAK


1 Erantzun galderei. Zer da...

• ...eraikuntzarako harria lantzen duen pertsona?

hargina

• ...abarkak egiten dituena?

abarkagilea

• ...jana prestatzen duena?

sukaldaria

• ...liburuak saltzen dituena?

liburu-saltzailea

• ...eraikinetan tutueriaren instalatzailea?

Iturgina

• ...abereen eta, oro har, animalien medikua?

Albaitaria

• ...buztinezko ontzi edo objektuak egiten dituena?

buztinlaria

• ...metalak, batez ere, burdina lantzen duena?

errementaria

• ...xisteraz eta pilotaz jokatzen duena?

erremonte-pilotaria

• ...liburuak inprimatzen dituena?

liburugilea

2 Bete testu honetako hutsuneak ibili, etorri eta joan aditzak erabiliz.

• Unai Pedrosa motorzale ospetsua da. • Neska horrek korrika egiten du, lasterketari ona da. • Saskibaloi jokalari horrek bi metro pasatxo ditu. • Meatzaldean harri-zulatzaile asko egoten ziren. • Botilagileak botilaz gain, beste ontzi batzuk ere egiten ditu. • Buzoi horretatik postariak baino ezin ditu gutunak atera. • Horretan sinesten dutenak sinesleak dira. • Batuta gustuko du, orkestra-zuzendaria izan nahi luke. • Klasius klay boxeolari txapelduna izan zen. • Zaborrontziak husteko zabor-biltzaileak daude.

1. sendagilea

8 ogidun

2. iturgina

4 oihalgile

3. mezularia

10 albaitaria

4. oihalgina

2 iturriketaria 9 kirolaria

5. ikuskatzailea

7. haginlaria

1 osagilea 5 ikuskaria

8. okina

3 mandataria

9. jokalaria

6 berriemailea

10. albaitaria

7 dentista

6. albistaria


ERANTZUNAK

3 Lotu zenbaki bidez hitz baliokideak.

423

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 424

46. FITXA

ERANTZUNAK


4 Idatzi bosna hitz atzizki hauekin.###########

424

-(L)ARI

-LE

-TZAILE

-GIN

-GILE

pilotari

aurkezle

saltzaile

iturgin

sendagile

ezpatari

berriemaile

garbitzaile

harakin

gozogile

txirrindulari

antzezle

hezitzaile

okin

oihalgile

nekazari

hezle

asmatzaile

ikazkin

joskile

Sukaldari

sorosle

suhiltzaile

hargin

zapatagile


835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 425

47. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIAK

1 Aukeratu hitz egokiak.

• Jolas horretarako jokalariak bi taldetan banatuta joan ziren (jolastuzaleak/jostaileak/jokaslariak/jolasdunak). • Pilota partida hasi baino lehen apostulariak bere diruan jokoan jartzen du (apostuzaleak/apostudunak /apostatulariak/apostadoreak). • Perurenaren ustez harri-jasotzailea izatea ez da harriak jasotzea bakarrik (harrizalea/harri-jasolea/harri-jasotzailea/arri-jasoilea). • Eskultura horren egilea etorriko da sari bat jasotzera (egilea/egizalea/egina/egigilea). • Etxe osoa urez beteta dago.Ez dakit nondik ateratzen den, beraz, iturginari deitu beharko diot (iturginari/iturgileari/arotzari/igeltseroari). • Ikatza egiten duenari ikazkina esaten diote (ikazkilea/ikazkina/ikatzailea/ikatzaria). • Tailerrera eraman nuen autoa mekanikariak aztertzeko (mekanikoak/mekanikariak/errementariak/teknikariak). • Sukaldaritza gustatzen zitzaionez sukaldari lana aukeratu zuen (sukaldatzaile/sukaldari/sukalderi/kozinero). • Telebistan lan egiten zuten aurkezle moduan (aurkezlari/aurkezle/aurkeztaile/aurkeztatzaile). • Argitaletxe horretan liburu-saltzaile dago (liburuzale/liburu-saltzaile/liburuzain/liburuzaintzaile). 2 Eman hitz hauen definizioa.

• Eroslea:

(Zerbait) erosten duena.

• Ingeniaria:

Ingeniaritza lanak egiten dituena.

• Joskilea:

Josten duena

• Harakina:

haragia saltzen duena.

• Arrantzalea:

arrantza egiten duena

• Garbitzailea:

garbitzen duena

• Mundakarra:

Mundakan jaiotakoa, jaio dena

• Zabalzatarra:

Zabalza familiakoa

• Leondarra:

Leonen jaiotakoa

• Elorriagatarra:

Elorriaga familiakoa

• Arandakoak

arandarrak

• Agurainekoa

aguraindarrak

• Deustukoak

deustuarrak

• Nafarroakoa

nafarra, nafartarra

• Kanariakoak

kanariarrak

• Egiptokoak

egiptoarrak

• Erromakoak

erromatarrak

• Santosen familiakoak

santostarrak

• Jauregiren familiakoak

jauregitarrak

• Madrilekoak

madrildarrak


ERANTZUNAK

3 Jarri dagokien atzizkia jatorria adierazteko.

425

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 426

47. FITXA

ATZIZKIAK

4 Bete hutsuneak.

• Pilotan jokatzen duenari pilotaria esaten zaio. • Pilotak egiten dituenari, ordea, pilotaria deitzen diogu. • Lapurdiko ipuin kontalari batek hainbat ipuin kontatu zizkigun. • Asturiasko meategietan dauden meatzariak haserre daude gobernuburuarekin. • Saltzen duenari saltzailea esaten zaio. • Erosten duenari, ostera, eroslea. • Lasterketan parte hartu zuten korrikalariak afrikarrak ziren. • Azokako harakinek oso haragi ona izan ohi dute. • Gutunak ez dira heltzen beti, baina postariek ez dute errurik. • Jatetxe horretako sukaldaria Artxandako ostalaritza eskolakoa da.

426


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 427

48. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIA

1 Eman hitzon definizioak adibidean bezala.

• Nekez mugitzen dena mugigaitza da. • Kostata apurtzen dena apurgaitza da. • Sinesgaitza nekez sines daitekeena da • Ulergaitza kostata ulertzen dena da. • Jasangaitza nekez jasaten dena da. • Fidagaitza fidantzarik eza agertzen duena. • Irakurgaitza nekez irakurtzen dena da. • Eramangaitza kostata eramaten dena da. • Sendagaitza sendatzen zaila dena da. • Salgaitza saltzen zaila dena da. 2 Bete hutsuneak aurreko ariketako hitzak erabiliz.

• Etxe hori salgaitza da, berrogei urte ditu, termitak dauzka eta dirutza eskatzen dute. • Bizpahiru aldiz atxilotu dute fidagaitza da morroi hori. • Material hori apurgaitza zen, horregatik jarri zuten. • Bere olerkiak ulergaitzak dira,horregatik ez dut inork irakurtzen. • Egoera jasangaitza egin zitzaionean alde egin zuen handik. • Arabieraz idatzitakoa irakurgaitza da. Alderantziz dago eta. • Gaixotasun sendagaitza omen zuen. • Laurehun kilo inguru zituen, mugigaitza zen. • Sinesgaitza da, hamar urte eman zituen armairu batetik irten gabe. • Pertsona hura eramangaitza zen, azkenean pikutara bidali behar izan nuen. 3 Asmatu esaldiak hitz hauek erabiliz.

• Ulertezina: Bere jokaera ulertezina da, gaur gauza bat bihar beste bat. • Irakurterraza: Ipuin hori irakurterraza da, errez ulertuko duzu. ERANTZUNAK

• Aldagaitza: Bere jarrera aldagaitza da, berdin dio zer esaten diozun. • Iraganezina: Zubi hori iraganezina zen, ez zegoen zeharkatzerik. • Nekaezina: Hamar ordu lanean etengabe, langile nekaezinak ziren. • Jasangarria: Irakur dezakezu bakardadea jasangarria egitearren. • Mingarria: Mingarria iruditzen zait horrelakoak entzun behar izatea.


427

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 428

48. FITXA

ATZIZKIA

• Laudagarria: Bere jokaera laudagarria izan zen, asko lagundu zigun. • Ukaezina: Ukaezina da indarkeria mota hori saihestu behar dela. • Negoziaezina: Ordutegia negoziaezina da, ez daukagu aldatzerik. 4 Erantzun galderei atzizkidun hitzak erabiliz.

• Nola esaten zaio egosten zaila denari? Egosgaitza • Nola esaten zaio ezin erruki daitekeenari? Errukigaitza • Nola esaten zaio irents daitekeenari? Irensgarria • Nola esaten zaio miresten den jendeari? Miresgarria • Nola esaten zaio ikaratzeko modukoa denari? Ikaragarria • Nola esaten zaio bildu ahal denari? Bilgarria • Nola esaten zaio erraz erabiltzen denari? Erabilterraza • Nola esaten zaio erraz irakurtzen denari? Irakurterraza • Nola esaten zaio maitatzea erraza denari? Maitagarria • Nola esaten zaio barkatu daitekeenari? Barkagarria

428


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 429

49. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIAK

1 Bete ezazu ondoko taula.

-SKA

ESANAHIA

-TZAR

ESANAHIA

MAILU

Mailuska

Mailu txikia

mailutzar

Mailu handia

HARRI

Harriska

Harri txikia

Harritzar

Harri handia

HERRI

Herriska

Herri txikia

herritzar

Herri handia

MENDI

Mendiska

Mendi txikia

menditzar

Mendi handia

LIBURU

Liburuska

Liburu txikia

liburutzar

Liburu handia

GELA

Gelaska

Gela txikia

Gelatzar

Gela handia

OILO

Oilasko

Oilo txikia

Oilotzar

Oilo handia

SARDE

Sardeska

Sarde txikia

Sardetzar

Sarde handia

BIDE

Bideska

Bide txikia

Bidetzar

Bide handia

IDI

Idiskoa

Idi txikia

Iditzar

Idi handia

2 Eman hitz hauen baliokideak beste atzizkidun hitzak erabiliz.

• Txoriñoa

txoritxoa

• Gizonskila

gizontxoa

• Gizatzarra

gizonkotea

• Liburukotea

liburutzarra

• Mendiska

menditxoa

• Neskatxa

neskatila

• Zaldiñoa

zalditxoa

• Leihatila

leihotxoa

• Orgatila

orgatxoa

• Arkumea

artxoa

senda(tu) •

• -ÑO

Sendagaitza, sendagarria

neka(tu) •

• -KOTE

Liburutzarra, liburukotea

abarka •

• -GAITZ

Leihotzarra, leihatila

• -TILA

Ahohandia, ahotzarra

• -TZAR

Abarkagilea

• -LE

nekaezina, nekagaitza, nekagarria

leiho •

• -EZIN

apurgaitza, apurgarria, apurtezina

gizon •

• -HANDI

gizontzarra, gizakotea

aho •

• -GILE

txoriñoa, txoritzarra

txori •

• -GARRI

aurkezlea

liburu • apur(tu) • aurkez(tu) •


ERANTZUNAK

3 Lotu hitzak eta atzizkiak eta idatzi.

429

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 430

49. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIAK

4 Eman definizio hauei dagozkien atzizkidun hitzak.

• Arrantzaz bizi den pertsona:

arrantzalea

• Deustuan jaiotakoa:

deustuarra

• Belarra segaz mozten duena: Segalaria

430

• Josten duena:

joskilea

• Etorkizuna igartzen duena:

Igarlea

• Produktuak saltzen dituena:

Saltzailea

• Salatzen duena:

Salataria

• Kazetaritza ikasi duena:

Kazetaria

• Haragia saltzen duena:

harakina

• Sestaon jaiotakoa:

Sestaoarra

• Zamak daramatzana:

Zama(keta)ria


835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 431

50. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIAK

1 Berridatzi esaldiok atzizkidun hitzak erabiliz.

• Ehizean ibiltzen direnek baimena ateratzen dute. Ehiztariek ibiltzen direnek baimena ateratzen dute. • Zuk lehen ogia egiten zenuen eta orain pastelak. Zu lehen okina zinen eta orain gozogilea. • Galtzen zutenei ere saria ematen zitzaien lehen. Galtzaileei ere saria ematen zitzaien lehen. • Urrutia familiakoak haserre egoten ziren beti. Urrutiarrak haserre egoten ziren beti. • Antzina ardiei ilea mozten zietenak herriz herri ibili ohi ziren. Antzina Ardi moztaileak herriz herri ibili ohi ziren. • Asto handi hura ez zen ikuiluan sartu ere egiten. Astotzar hura ez zen ikuiluan sartu ere egiten. • Gure aitonak ikatza egiten zuen mendian, Olentzerok bezala. Gure aitona ikazkina zen, Olentzero bezala. • Elorriaga familiakoak beti egoten dira prest laguntzeko. Elorriagatarrak beti egoten dira prest laguntzeko. • Ikuskatzen dutenak sarritan etortzen dira eskolara. Ikuskatzaileak sarritan etortzen dira eskolara. • Arazoa eragin duena bera izan da. Arazoaren eragilea bera izan da. 2 Bete esaldiak adibidean bezala.

• On egiten duenari ongarria esaten zaio. • Erabili ahal denari erabilgarria esaten zaio. • Nazka sortzen duenari nazkagarria esaten zaio. • Kaltea sortzen duenari kaltegarria esaten zaio. • Eraman daitekenari eramangarria esaten zaio. ERANTZUNAK

• Iraintzen duenari iraingarria esaten zaio. • Liluratzen duenari liluragarria esaten zaio. • Nekatzen duenari nekagarria esaten zaio. • Gogoan edukitzeko modukoa denari gogoangarria esaten zaio. • Sendatzeko balio duenari sendagarria esaten diogu. • Lazten duenari, izugarriari lazgarria esaten diogu.


431

835026 _ 0333-0452.qxd

3

27/7/07

14:09

Página 432

50. FITXA

ERANTZUNAK

ATZIZKIAK

3 Idatzi atzizki bakoitzeko bosna hitz.

-GARRI

-GAITZ

-EZIN

-ERRAZ

Negargarria

Erregaitza

Barkaezina

Ulerterraza

Salagarria

Fidagaitza

Disolbaezina

Egoserraza

Lotsagarria

Hezigaitza

Ukaezina

Ulerterraza

Bideragarria

Moldakaitza

Bereiztezina

erabilterraza

Etsigarria

Itzalgaitza

Saihestezina

Eramanerraza

4 Eman kontrako esanahia duten atzizkidun hitzak.

432

• Egingarria:

egingaitza

• Kontaezina:

kontagarria, zenbakarria

• Kontsolaezina:

kontsolagarria

• Bateraezina:

bateragarria

• Zentzakaitz:

zuzengarria

• Jangaitza:

jangarria

• Herritarra:

kanpotarra

• Kaletarra:

baserritarra

• Suspergarria:

motelgarria

• Desatsegina:

atsegina


835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 433

51. FITXA

ERANTZUNAK

JOSKERA


• Nor da horko hori? (anaia) Horko hori anaia da. • Non daukazu liburua? (etxea) Liburua etxean daukat. • Nori galdu zitzaion eraztuna? (Edu) Eduri galdu zitzaion eraztuna. 2 Asmatu galdera hauen erantzunak.

• Ikusi dituzu nire oinetako berriak? Bai, ikusi ditut zure oinetako berriak. • Ezer afaldu zenuen? Ez, ez nuen ezer afaldu. • Badakizu nongoa den? Ez, ez dakit nongoa den. • Baduzu dirurik? Bai, badaukat 3 Egin aukera-galderak.

• Zein nahiago duzu, txakurra ala katua? Txakurra nahiago dut. • Non nahi duzu geratu, guraso edo lagunen etxean? Gurasoen etxean. • Esan zenien ala ez? Bai, esan nien.

• Auskalo zenbat etorriko diren! (daki)

Batek daki zenbat etorriko diren!

• Astoa halakoa!

Astoa alaena!

• Ikaragarrizko ostikoa eman nion!

Hura ostikoa eman niona!

• Begira nor etorri zaigun gaur klasera!

Hara nor etorri zaigun gaur klasera!

• Zeinen gaizki jokatu dugun!

Bai gaizki jokatu dugula!

• Horixe joango naizela!

Jakina, joango ez naiz ba!

• Eskerrak konturatu naizen!

Eskerrak konturatu naizela!

• Hau mutiko azkarra!

(Bai) azkarra mutikoa!

• Hau beldurra pasatu dudana!

A zer nolako beldurra pasatu dudan!

• Itoko ahal da!

Nahiago nuke hilko balitz!

ERANTZUNAK

4 Berridatzi harridurazko esaldi hauek.

5 Berridatzi erlatibozko esaldi hauek aditz jokatua erabiliz.

• Horixe da iaz zuek irabazitako saria. Horixe da iaz zuek irabazi zenuten saria. • Urte horretan jaiotakoek ez zuten arazorik izan. Urte horretan jaio zirenik ez zuten arazorik izan. • Nitaz zuek esandakoak harritu egin nau. Nitaz zuek esan duzuenak/zenutenak harritu egin nau. • Guk ikusitakoa ez zaigu batere gustatu. Guk ikusi duguna ez zaigu batere gustatu.


433

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 434

51. FITXA

JOSKERA

• Non zegoen erretako etxea? Non zegoen erre zen etxea’ • Haiek ikusitako guztia erosi nahi izaten dute normalean. Haiek ikusten duten guztia erosi nahi izaten dute normalean. • Batu itzazue lurrera jausitako papertxo guzti-guztiak. Batu itzazue lurrera jausi diren papertxo guzti-guztiak. • Hemen ikasitakoak ez dizue ezertarako ere balio izango. Hemen ikasi duzuenak ez dizue ezertarako ere balio izango. • Erabilitako arropa saltzen zutelakoan nago. Erabili den/erabilita dagoen arropa saltzen zutelakoan nago. • Bileran egondakoek badakite zer egin behar duten. Bileran egon direnek badakite zer egin behar duten. 6 Lotu esaldi hauek erlatibozkoak sortuz.

• Mutil hori nekatuta dago. Mutil hori bihar ez da etorriko. Nekatuta dagoen mutil hori ez da bihar etorriko. • Zerbait ikusi du. Hori kontatu digu. Ikusitakoa/ ikusi duena kontatu digu. • Zeozer egiteko agindu dizugu. Horixe egin behar duzu. Guk zuri agindu dizuguna/agindutakoa egin behar duzu. • Guztia jokatu dugu. Guztia galdu dugu. Jokatu dugun/jokatutako guztia galdu dugu. • Bost hil dira. Nafarrak dira. Hildako bostak nafarrak dira. • Atzo galdu zenuten. Gaur aurkitu duzue. Atzo galdutakoa gaur aurkitu duzue. • Zerbait entzun genuen. Ez da batere atsegina. Entzun genuena/entzundakoa ez da batere atsegina izan. • Nik bat erosi dut. Ez du asko balio. Nik erosi dudanak/erositakoak ez du asko balio. • Han makina bat gauza gertatu zitzaizkigun. Gauza haiek izugarriak izan ziren. Han gertatu zitzaizkigun gauzak izugarriak izan ziren.

434


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 435

52. FITXA

ERANTZUNAK


1 Lotu ondoko perpausak baita ...ere, ezta...ere juntagailuak baliatuz.

• Donostiara joan nahi dugu bihar. Zuek Donostiara joan nahi duzue. Donostiara joan nahi dugu bihar, baita zuek ere. • Oraingoz ez diot lan horri ekingo. Beste lan horri ere ez diot ekingo oraingoz. Oraingoz ez diot lan horri ekingo, ezta horri ere. • Ez dugu Gipuzkoa aldera joango garenik esan. Pentsatu ere ez dugu egin! Ez dugu Gipuzkoa aldera joango garenik esan, ezta pentsatu ere. • Seigarren ikasgaia ez dut batere landu. Zazpigarrena ere ez dut landu. Seigarren ikasgaia ez dut batere landu, ezta zapigarrena ere. • Eskandinaviatik ibilia dela kontatu dizu horrek! Martetik ibilia dela ere esan diezazuke! Eskandinaviatik ibilia dela kontatu dizu horrek, baita Martetik ere. 2 Lotu perpausak eta juntagailua erabiliz.

• Igerian aritzen naiz arratsaldero. Saskibaloian aritzen naiz astero. Igerian aritzen naiz arratsaldero eta saskibaloian astero. • Gero disko bat erosi nahi nuke. Gero CD bat erosi nahi nuke. Gero disko bat eta CD bat erosi nahi nituzke. • Korrika batean irten zen Ane etxetik atzo. Ane kalera irten orduko erori zen. Korrika batean irten zen Ane etxetik atzo eta kalera iritsi orduko erori(egin zen). • Zuek eleberri hori eros dezakezue. Guk beste eleberri hori eros dezakegu. Zuek eleberri hori eros dezakezue eta guk beste hau. • Laster elurra ekarriko duela esan dute telebistan. Laster hotza ekarriko duela esan dute telebistan. Laster elurra eta hotza ekarriko duela esan dute telebistan. 3 Lotu perpausak dagozkien juntagailu disjuntiboak (edo, ala) erabiliz.

• Ez dakit eleberri bat ala poema liburu bat irakurri. • Hiru mila edo lau mila esan zuelakoan nago. • Horrekin ez da erraza gezurretan ala egiatan ari den asmatzea. • Trenez ala hegazkinez:zer duzu nahiago? ERANTZUNAK

• Auskalo zenbat elkartu ziren! Hogei mila edo hogeita bost mila inguru. • Ongi edo gaizki, bukatzea da kontua! • Ostiralean ala igandean etorriko zirela esan zuten? • Zein aukeratuko zenuke? Distiratsu hau ala beste hau? • Ez dugu ondo ikusi hiruak ala bostak sartu duen gola. • Edo liburutegira edo ludotekara, ez dago beste aukerarik.


435

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 436

52. FITXA


4 Zuzendu zuzenak ez diren perpausak.

• Pozik egongo zarete eta, baita ere, gure adiskideekin ere. Pozik egongo zarete gurekin eta baita gure adiskideekin ere. • Ez dit informaziorik eskaini, ezta laguntzarik txikerrena ere. ondo. • Zure herriko plaza guztiz polita da eta ere bai gurekoa. Zure herriko plaza guztiz polita da eta gurekoa ere bai. • Galder ez da isiltzen, ezta samako mina duenetan ere. Ondo • Ez dakit ezer egingo duen, ezta ezer egiteko asmorik duen ere ez. Ez dakit ezer egingo duen, ezta ezer egiteko asmorik duen ere. • Etxean ahaztu dituzu, edo? ..................................., ala? • Ez dakit norantz joango zen, Australiarantz ala? ......................................................................edo? • Dagoeneko hiru orrialde edo, bete ditu. Ondo • Zer? Txantxetan edo? .........................ala? • Ziur zaude ala, hori ondo dagoela esateko? ondo 5 Lotu ondoko perpausak juntagailu adbersatiboak erabiliz.

• Irenek lortu du, bai, baina Enekoren laguntza izan du. • Hegazkinez garaiz hel zitekeen: autoz, ostera/berriz, ez dut uste. • Egunez ez ezik gauez ere asmatuko luke horrek bidea! • Etziko prestatuko dugu baina azkenean, izango dugu ospatu. • Udaldi zoragarria iazkoa; aurten, berriz/ostera zaila izango dut. • Ez zekiten, ordea/ostera zer gertatuko zitzaien. • Lan bai, baina parranda ugari ere bai horrek! • Horretan ez daki ezertan, partxisean baino/baizik! • Zure lagun horrek tabakoa ez ezik txiskeroa ere kendu dizu. • Liburu asko erosten du, baina ez ditu irakurtzen inoiz.

436


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 437

53. FITXA

ERANTZUNAK


1 Lotu perpausak juntagailu distributiboak (zein, nahiz, batetik, ez) erabiliz.

• Berdin zaio honetara zein edozertara egitea. • Batetik gezurra, bestetik iruzurra. Hau etsipena! • Aste honetan nahiz/zein hurrengoan, berdin dio. • Batetik ez zenuela gogorik, bestetik ez zenuela dirurik, ederto aspertu nintzen zurekin. • Hori horrela da; bai hemen eta bai Australian ere. • Hitz-jokoan zein karta-jokoan aritzen dira jo eta ke. • Ez du inoren oparirik nahi, ez amaren, ez aitaren, ez osabarenik. • Nahiz kaskabarra nahiz hotza, beti mendirako prest gure Urdatx. • Nahiz hezigabea nahiz okerra izan, edozein zaldiren gainean ibiliko litzateke hori! • Ez ikaslerik ez irakaslerik; ez dago hau ulertuko lukeenik. 2 Zuzendu oker dauden perpausak.

• Agertu zein agertu ez, azken batean niri berdin dit. ondo • Julen ostiralero joaten da mendira;eguraldi ona baina txarra egin. ...............................................................................zein....... • Hori egin zein bestea egin, elkarren antzeko. ondo • Ez dakizu nor naizen, edo? ...................................ala? • Zazpi edo zortzi lagun etorri ziren. ondo • Nahiz hori beste edozein har zenezakeen, berdin zion. Hori nahiz beste edozein............................................... • Gazte zein zahar,hemen guztiek egin behar dute lan. ondo • Gehien-gehienek ondo egiten dute, zuek ez baina. ......................................................, baina zuek ez. ERANTZUNAK

• Hori ez da zurea, baino Ikernerena. ..........................., Ikernerena baino. • Ez dago udaletxean, etxean baino. ondo. 3 Berridatzi esaldiok parentesi artekoa erabiliz.

• Ez dut zugatik egin, amagatik baino. (baizik) Ez dut zugatik egin, amagatik baino. • Zuk ondo jokatu duzu, baina berak ez. (ostera) Zuk ondo jokatu duzu, berak, ordea ez. • Ez da Ander etorri, bere anaia baizik. (baino) Ez da Ander etorri, bere anaia baino.


437

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 438

53. FITX A


• Ezkerretatik zein eskuinetatik joan gintezkeen. (nahiz) Ezkerretatik nahiz eskuinetatik joan gintezkeen. • Niri ez zait gustatu; Joneri, ordea, bai. (ostera) Niri ez zait gustatu;Joneri, ostera, bai. • Zuek egin hori; guk, ordea, beste hau egingo dugu. (berriz) Zuek egin hori;guk, berriz, beste hau egingo dugu. • Errepidetik zein autobiatik joan gaitezke. (nahiz) Errepidetik nahiz autobiatik joan gaitezke. • Ez da hamarretan gertatu, hamaiketan baizik. (baino) Ez da hamarretan gertatu, hamaiketan baizik. • Nahiz etxean, nahiz kalean, garrantzitsua da ondo egotea da. (zein) Etxean zein kalean garrantzitsua da ondo egotea da. • Gu zurekin joango gara eta Keparekin ere bai. (baita ere) Gu zurekin joango gara, baita Keparekin ere. 4 Aukeratu zuzenak eta idatzi.

• Institutuan ahaztu dituzu, ala? (ala/edo) • Nahi duzuena, baina niri berdin dit. (ordea/baina) • Batetik ez nuen dirurik, bestetik ez nuen gogorik. (batetik... bestetik.../nahiz... nahiz...) • Bihar ez gara zuekin joango, Anerekin baino. (baina/baino) • Ez dut zugatik egin, beragatik baizik. (baina/baino) • Joaten utziko dizut, ez duzu merezi baina. (baino/baina) • Guk ez genion ezer esan eta zuek ere ez. (ere/ere ez) • Ines ez ezik Andone ere etxean geratu zen. (baita/ez ezik) • Ez ardorik ez ogirik ez zuten hartu. (ez/ez/bai/bai) • Donostian nahiz Bilbon topa zenezakeen hori. (nahiz/ ordea)

438


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 439

ERANTZUNAK

54. FITX A

JOSKERA

1 Berridatzi perpausak zehar estiloan jarriz.

• «Bihar bero handia egingo du» –esan du Anek. Bihar bero handia egingo duela esan du Anek. • «Ez dut nahi» –esan dit Ikerrek. Ez duela nahi esan dit Ikerrek. • «Gustatzen zaizu?» –galdetu dio Enekori. (Enekori ea) gustatzen zaion galdetu dio • Zenbat urte dituzu orain? –galdetu didate. (Ea) orain zenbat urte ditudan galdetu didate. • Nora da? Ez du esan. Ez du esan nor den. • Ogia erosi du? Ez dit esan. Ez dit esan ogia erosi duen. • Norekin joan da Ane? Bere amak ez daki. Aneren amak ez daki norekin joan den. • Noiz izango da bilera? Gaurko agendan irakurri dut. Gaurko agendan irakurri dut noiz izango den bilera. • Nori suertatu zaio loteria? Ez dakigu. Ez dakigu nori suertatu zaion loteria. • Ordua badakizu? –galdetu diot. (Ea) ordua dakien galdetu diot. 2 Markatu esaldi zuzena.

• Ez dakit nork egingo duen.

• Ez da etorriko uste dute lagunek. x

• Ez dela etorriko uste dute lagunek.

• Ez dugu esan norekin etorriko dela.

• Ez dakizu nola maite zaitudan!

x

• Ez dakizu nola maite zaitudala!

• Ez du esan norekin etorriko den.

x

x

• Ondo dakite zenbat ordaindu dutela.

• Entzun dugu zuek ez duzuela hemen bizi nahi.

• Ondo dakite zenbat ordaindu duten. x

• Entzun dugu zuek ez duzuenik hemen bizi nahi.

• Esango dizuet zoriontsu bizi naizen. x

• Aipatu dute aurten esnearen prezioa igoko dela.

• Esango dizuet zoriontsu bizi naizela.

• Aipatu dute aurten esnearen prezioa igoko den.

• Etorriko den esan nizun.

• Esan genien bihar etorriko zen.

• Etortzeko esan nizun. x

• Esan genien bihar etortzeko.

x ERANTZUNAK

• Ez dakit nork egingo duela.

x

x


439

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 440

54. FITX A

JOSKERA

3 Bete hutsuneak parentesi arteko aditzei menderagailu egokia jarriz.

• Gero operara joango (gara) garela erabaki dut. • Antzerkia gogoko ez (zuten) zutela/zutenik ez nekien. • Badakizu zein antzokitan ikusi (dut) dudan aktore hori? • Euskalduna Jauregiko zuzendaria (zen) zela uste nuen. • Jakin, badakizu etorri (dira) direla/direla. • Baina badakizu biak elkarrekin egongo (dira) diren? • Horrelako museoak ez (zituen) zituela gogoko esan zidan. • Ez nekien dantzaria (zen) zenik. • Kontserbatorioko ikasleak (dira) diren galdetuko diet. • Ez dut uste museoetatik oso urrun egongo (gara) garenik. 4 Berridatzi esaldiak galderari erantzunez.

Zer esan du? • “Asper-asper eginda nago” Asper-asper eginda dagoela esan du. • “Etorri hona, mesedez” Mesedez hara joateko esan du. • “Ez dakit” Ez dakiela esan du. • “Ez dugu joan nahi” Ez dutela joan nahi esan du. • “Itxaron pixka batean” Pixka batean itxaroteko esan du. • “Non egon zarete?” (Ea) non egon garen esan du. • “Ez naiz fidatzen Keparekin” Ez dela Keparekin fidatzen. • “Zein bide hartuko duzue?” (Ea) zein bide hartuko dugun esan/galdetu du. • “Zoaz pikutara” Pikutara joateko esan du. • “Non da kontzertua?” (Ea) kontzertua non den esan du.

440


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 441

55. FITX A

ERANTZUNAK


1 Bete hutsuneak.

(Helburuzkoak: -t(z)eko, -t(z)era, -t(z)ekotan, -t(z)eko asmoz) • Buelta bat (eman) ematera noa, gero arte. • Zertarako, (nekatu) nekatzeko? • Ez, gauzatxo bat (ikusi) ikustera joan nahi nuke. • Zer (egin, asmoa) egiteko asmoa daukazu? • Pasealekuaren amaieran jarri duten lorategi modernoa (ikusi) ikustekotan nago. • Zertarako zoaz korrika? Ilundu baino lehen (heldu) heltzeko? • Bai, hori (bisitatu) bisitatzera joan eta gero beste bat (ikusi)) ikusteko asmoa daukat. • Non daude, bada? Zer (egin) egiteko jarri dituzte? • Lehiaketa bat (egin) egiteko. Lorategi originalenari saria emango diote. • Bat ikusi dut Guggenheim ondoan.Hori (ikusi) ikustera? Ezta pentsatu ere! 2 Aukeratu zuzena.

• Ama eta erosketak egitera joan dira Arteara. (egitera/egiteko) • Zinta bat erosi dut saio bat grabatzeko. (grabatzera/grabatzeko) • Noiz itzultzeko asmoa daukazue zuok? (itzuli asmoa/itzultzeko asmoa) • Ez genekien zer egin, eta zuekin hitz egitera etorri gara. (hitz egitera/hitz egiteko) • Atera ezazue txakur hori bueltaska bat ematera, mesedez. (ematera/emateko) • Zer egiteko asmoa zeneukaten lehengoan, bada? (egiten asmoa/egiteko asmoa) • Komikitxoren bat ekarri zuen irakurtzeko. (irakurtzera/irakurtzeko) • Guraizeak ez dira hori egiteko, ea ikasten duzuen. (egitera/egiteko) • Nik ez dut gauza horiek ikasteko balio. (ikastera/ikasteko) • Opari bat eskatzera joan zaio osaba Pellori. (eskatzera/eskatzeko) 3 Bete hutsuneak.

(Kausalak) • Oso merke (zegoen) zegoelako erosi omen zuen liburu hori. • Bada, niri ez zait batere gustatu, ez du marrazkirik eta. ERANTZUNAK

• Hori diozu gogoz irakurri ez (duzu) duzulako. • Gainera, ingelesez (dago) dagoenez gero, zailagoa da. • Berak oso ondo (daki) dakielako ingelesez, osterantzean… • Hara! Zergatik diozu hori? Jeloskor (zaude) zaudelako? • Ez, (badakit) badakidalako oso ondo irakurtzen duela ingelesez. • Aita britainarra da eta. • Nik hori ez nekien, ez bainaiz askotan berarekin egoten. • Jakin beharko zenuke, zure ikasgelan baitago.


441

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 442

55. FITX A



• Etxean geratu zen, buruko mina zuen eta. (bait-) Etxean geratu zen, buruko mina baitzuen. • Berarekin joan ez naizelako haserretu zait. (-ez gero) Berarekin joan ez naizenez gero, haserretu egin zait. • Apurtuta zegoenez gero, zaramontzira bota dut. (-elako) Zaramara bota dut apurtuta zegoelako. • Krisia dela eta, oso zaila da gaur egun lana aurkitzea. (-agatik) Krisiagatik oso zaila da gaur egun lana aurkitzea. • Kontuz ez ibiltzeagatik apurtu zitzaizun hori. (-elako) Kontuz ibili/ibiltzen ez zinelako apurtu zitzaizun hori. • Lege berriagatik istilu asko egon ziren. (dela eta) Lege berria dela eta istilu asko egon ziren. • Normalean ez du hitz egiten oso lotsatia delako. (bait-) Normalean ez du hitz egiten oso lotsatia baita. • Txarto jokatzeagatik zigortu zituzten. (-elako) Txarto jokatu zutelako zigortu zituzten. • Ez nien esan ez nekielako. (bait-) Ez nien esan ez bainekien. • Jakingo ez duzunez gero, esan egingo dizut. (-elako) Esan egingo dizut jakingo ez duzulako.

442


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 443

56. FITX A

ERANTZUNAK


1 Amaiera eman perpausei ondorioa jarriz.

• Jausten bazara, (min hartu) min hartuko duzu. • Onean egiten ez baduzu, (txarrean) txarrean egin beharko duzu. • Zurea balitz, (hartu) hartuko zenuke? • Ohea egiten ez baduzu, (lorik ez) ez duzu lorik egingo. • Gehiago nahi baduzue, (hartu, ahal izan) har dezakezue. • Ikusten badugu, (gustatu) gustatuko zaigu. • Dirua izango banu, (autoa erosi) autoa erosiko nuke. • Etortzen badira, (esan ez) ez diegu ezer esango. • Kontuz ibiliko balira; (arazorik ez) ez lukete arazorik izango. • Ezertarako beharko bazenute, (erosi) erosi egingo zenukete. 2 Berridatzi esaldiak baldintzan aditz jokatua erabiliz.

• Kontuz ibili ezean, arazoak izango dituzu. Kontuz ibiltzen ez bazara, arazoak izango dituzu. • Egia esan ezik, ez dizut utziko ateratzen. Egia esaten ez baduzu, ez dizut utziko ateratzen. • Premiazkoa izan ezean, ez nintzateke joango. Premiazkoa izango ez balitz, ez nintzateke joango. • Ahal izanez gero, joango ginateke. Ahal izango bagenu, joango ginateke. • Neuk ikusi ezean,ez nu(ke)en sinestuko. Neuk ikusi (izan) ez banu, ez nu(ke)en sinestuko. • Inora joan ezik, deituko zidaten. Inora joan (izan) ez balira, deituko zidaten. • Zaratarik atera ezik, ez litzateke ezer ere gertatuko. Zaratarik aterako ez balu, ez litzateke ezer ere gertatuko. • Hemen egonez gero, pozik egongo ginateke. ERANTZUNAK

Hemen egongo balira /bagina pozik egongo ginateke. • Ardo asko edanez gero, mozkor galanta harrapa zezakeen. Ardo asko edan izan balu, mozkor galanta harrapa zezakeen. • Zuek berriro joanez gero, itsasontziz joango zinatekete. Zuek berriro joango bazinate, itsasontziz joango zinatekete. 3 Eman hitz hauen definizioak erlatiboa erabiliz.

• Errementaria Metala lantzen duena, batez ere, burdina. • Motorzalea Motorrez ibiltzen dena. • Liburu-saltzailea Liburuak saltzen dituena. 쮿 EGIZU 1 DBH 쮿 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © ZUBIA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿

443

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 444

56. FITX A


• Ura Eskuak garbitzeko erabiltzen dugun isurkaria • Jostailua Ondo pasatzeko erabiltzen dugun tresna. • Orrazia Ilea orrazteko erabiltzen dugun plastikozko tresna, komunean egoten dena. • Sagarra Sagarrondoak ematen duen fruta gorria edo berdea. • Arkatza Idazteko erabiltzen dugun egurrezko tresna, grisez idazten duena. • Baloia Jolasteko erabiltzen den plastikozko edo larruzko jostailu borobila, futbolean erabiltzen dena. • Belarria Entzuteko erabiltzen dugun buruko gorputz ataletako bat. 4 Lotu perpausak erlatibozkoak erabiliz.

• Gaur mutil hori zazpietan etorri da. Atzo ez zen etorri. Gaur zazpietan etorri den mutila atzo ez zen etorri. • Emakume horri orratza galdu zaio. Emakumea jostuna da. Orratza galdu zaion emakumea jostuna da. • Ez daki ingelesez. Amerikarra da. Ingelesez ez dakiena amerikarra da. • Ez dauka dirurik. Eskean ari da. Dirurik ez daukana eskean ari da. • Mutil hori zalditik erori zen. Mutilak hanka hautsi zuen. Zalditik erori zen mutilak hanka hautsi zuen. • Gaixorik dago. Ez da inoiz ospitalean egon. Gaixorik dagoena ez da inoiz ospitalean egon. • Neska hori aitarekin etorri da. Neska errusiarra da. Aitarekin etorri den neska errusiarra da. • Pelikula bat ikusiko dugu. Gustatuko zaizu pelikula. Ikusiko dugun pelikula gustatuko zaizu. • Gizon horrek txineraz daki. Neskak asko daki bizitzaz. Txineraz dakien neska horrek asko daki bizitzaz. • Ixilik egon da. Horrekin joan da. Ixilik egon denarekin joan da.

444


ERANTZUNAK

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 445

ERANTZUNAK

57. FITX A


1 Bete hutsuneak ondoko denborazkoak erabiliz.

Baino lehen eta gero -n bakoitzean -(e)netik -enerak eta berehala aurretik -takoan -n guztietan -(e)larik • Etorri baino lehen/aurretik deitu, badaezpada ere. • Dutxatu eta gero/-takoan /eta berehala gosaldu egingo dut. • Lana amaitu eta gero/-takoan etxera joan ginen. • Bulegora heldu eta berehala/eta gero lan egiteari ekingo diot. • Ate itxitakoan/eta gero/eta berehala konturatu nintzen giltzak barruan zeudela. • Kalean (nengoen) nengoelarik euritan hasi zen. • Istripua izan zuenetik arazoak besterik ez dauka. • Etortzen naizen guztietan horrela aurkitzen zaitut. • Agertu zenerako berandu zen, ezin genuen ezer esan. • Idazlan bat idatzi aurretik/baino lehen eskematxoa egin behar dugu. 2 Berridatzi esaldiak.

• Ezer egin aurretik, Anerekin hitz egin behar zenuen. Ezer egin baino lehen, Anerekin hitz egin behar zenuen. • Etorritakoan inorekin hitz egin izan banu, ez zen ezer gertatuko. Etorri eta gero/ondoren hitz egin izan banu, ez zen ezer gertatuko. • Konturatu orduko, mundu guztia kanpoan zegoen. Konturatu zenerako, mundu guztia kanpoan zegoen. • Mutil hori ikusten dugun bakoitzean, arazoren bat izaten dugu. Mutil hori ikusten dugunetan, arazoren bat izaten dugu. • Eskolak amaitu ondoren igerilekuetara joango gara. Eskolak amaitutakoan igerilekuetara joango gara. • Ezer idatzi baino lehen, ondo pentsatu behar duzu. Ezer idatzi aurretik, ondo pentsatu behar duzu. • Osaba-izeko bisitatu zituenetik poz-pozik dago. Osaba-izeko bisitatu zituenez geroztik.poz-pozik dago. ERANTZUNAK

• Etxera heldu bezain laster afaldu eta ohera joan nintzen. Etxera heldu eta berehala afaldu eta ohera joan nintzen. • Ahal zuen guztietan, berarekin borroka egiten zuen. Ahal zuenetan, berarekin borroka egiten zuen. • Ikusi bezain laster ezagutu egin nuen. Ikusi eta berehala ezagutu egin nuen.


445

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 446

ERANTZUNAK

57. FITXA



(Kontseziboak) • Txarto egin arren, ordaindu egin didate. (nahiz eta) Nahiz eta txarto egin, ordaindu egin didate. • Partida irabazi ez badu ere, poz-pozik dago. (arren) Partida irabazi ez arren,poz-pozik dago. • Konpondu nuen, zaila baino zailagoa izan bada ere. (arren) Konpondu nuen, zaila baino zailagoa izan arren. • Nahiz eta dirurik izan ez, egunero kanpoan bazkaltzen zuten. (ba... ere) Dirurik ez bazuten ere, egunero kanpoan bazkaltzen zuten. • Gezurra esanagatik ere, sinestu egingo nieke. (nahiz eta) Nahiz eta gezurra esan, sinestu egingo nieke. • Ez du euririk egiten, baina zuk euritakoa ekarri duzu. (arren) Euririk egiten ez duen arren, zuk euritakoa ekarri duzu. • Bera etorriko balitz ere, zu ez zinateke hurbildu ere egingo. (nahiz eta) Nahiz eta etorri, zu ez zinateke hurbildu ere egingo. • Munduko urre guztia ordaindu arren, ez nuke zurekin lan egingo. (-agatik ere) Munduko urre guztia ordainduagatik ere, ez nuke zurekin lan egingo. • Nahiz eta ingelesa izan, euskaraz hitz egiten du. (-arren) Ingelesa izan arren, euskaraz hitz egiten du. • Sinestu nahi ez baduzue ere, benetan ari naiz. (-agatik ere) Ez sinestuagatik ere, benetan ari naiz. 4 Aukeratu esaldi zuzena.

• Antonekin askotan jolastu arren, ez da oso laguna. x

• Oso luzea ez bada ere, guztiok sartuko gara. x

• Antonekin jolastu arren askotan, ez da oso laguna.

• Ez bada ere oso luzea, guztiok sartuko gara.

• Milioi bat ordaintzeagatik ere, ez luke nahikoa izango.

• Izan arren berandu, gero joan egingo gara.

• Milioi bat ordainduagatik ere, ez luke nahikoa izango.

x

• Berandu izan arren, gero joan egingo gara. x

• Mila urte izanagatik ere, zuhaitz hori bota egingo dute. x

• Bada laguna ere, ez du inoiz agurtzen.

• Mila urte izateagatik ere, zuhaitz hori bota egingo dute.

• Laguna bada ere, ez du inoiz agurtzen. x

• Nahiz eta berandu etorri da, inork ez dio ezer esan.

• Kirolaria izan arren, nahiko lodi dago. x

• Nahiz eta berandu etorri den, inork ez dio ezer esan.

x

• Kirolaria da arren, nahiko lodi dago.

• Bilbon bizi badira ere, ez dituzte Zazpi kaleak ezagutzen. x • Bilbon bizi badiren ere, ez dituzte Zazpi kaleak ezagutzen. • Nahiz eta partida galdu ez, erabat triste zeuden.

x

• Nahiz eta partida ez galdu, erabat triste zeuden.

446


835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 447

ERANTZUNAK

58. FITXA

JOSKERA: MODUZKOAK

1 Lotu esaldiak moduzko esaldiak sortuz.

• Era horretara egiteko esan zidan eta nik halaxe egin nuen. Berak esan zidan bezala egin nuen. • Dirurik gabe etorri eta dirurik gabe joan zen. Etorri zen bezala joan zen. • Duela bi aste erabaki zuten; orain halaxe egingo dute. Duela bi aste erabaki zuten bezala egingo dute. • Entrenatzaileak esandako moduan antolatu behar dugu jokoa, irabazi nahi badugu. Entrenatzaileak esan zuen moduan /erara/bezala antolatu behar dugu jokoa, irabazi nahi badugu. • Artzainak elurra ekarriko zuela iragarri zuen eta halaxe jazo zen. Artzainak iragarri zuen bezala, elurra ekarri zuen. • Iaz hori esan ziguten, baina azkenean ez dute horrela egin. Azkenean ez dute egin izan esan ziguten bezala/moduan. • Esan esaten diote baina alferrik.Beti egiten du bere erara. Esan, esaten diote baina alferrik.Berak nahi duen bezala egiten du beti. • 97an hala geunden; orain ere bai. 97an geunden bezala gaude orain ere. • Nik era horretan egiteko gomendatu nizuen eta ez duzue horrela egin. Ez duzue egin nik aholkatu nizuen bezala/moduan. • Berak horrela erabiltzen zuen eta guk berdin-berdin. Guk berak bezala erabiltzen genuen. 2 Aukeratu esaldi zuzenak.

• Jon zu bezala da. x

• Zuk esan duzun bezalakoa da hori.

• Ez dira uste nuen bezala. • Ez dira uste nuen bezalakoak.

x x

• Ane zure moduan da. x

• Ane zure modukoa da. x

• Ahal da neurrian, saiatu egin behar da.

• Berandu zen legez, joan egin da.

• Ahal den neurrian, saiatu egin behar da.

x

• Berandu zenez, joan egin da. x

• Zuk esandako moduan egin dut, baina alferrik. • Zuk esan moduan egin dut, baina alferrik.

x

• Zer moduz.Iker? Beti moduan.

x

• Zer modu, Iker? Betiko moduan.

• Zuk egin duzu antzera egin genuen. • Zuk egin duzun antzera egin genuen.

ERANTZUNAK

• Jon zu bezalakoa da.

• Zuk esan duzun bezala da hori.

x

• Horko auto hori nirearen antzekoa da. x

x

• Horko auto hori nire antzekoa da.

• Haiek nahi bezalakoa egin ahal zuten, zutik ala eserita. • Haiek nahi bezala egin ahal zuten, zutik ala eserita.

x


447

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 448

ERANTZUNAK

58. FITXA

JOSKERA: MODUZKOAK

3 Konparaziozko esaldia osatu esaldi biak lotuz.

• Batzuek makina bat milioi dauzkate: nik ez daukat hainbeste. Nik ez daukat beste batzuek duten adina milioi. • Alkandora hori garestia da baina beste hau are gehiago. Alkandora hau hori baino garestiagoa da. • Auto horrek 230 km.ko abiadura har dezake; hangoak 180koa. Auto horrek hangoak baino abiadura handiagoa har dezake. Auto hark ezin du horrek har dezakeen besteko abiadura hartu. • Gaur euri zaparrada itzela bota du; atzokoa ez zen horrenbestekoa izan. Atzoko zaparrada ez zen gaurkoa bezain handia izan. • Gorbeia garaia da: Everest oso garaia da. Gorbeia ez da Everest bezain garaia. • Idazluma honek ondo idazten du eta beste horrek ere bai. Idazluma honek bezain ondo idazten du beste horrek ere. • Guk hainbat ordu eman ditugu ikasten; zuek ere bai? Zuek ere guk beste ordu ematen dituzue ikasten? • Eneritz bai dela trebea. Ziortza ez horrenbeste, ordea. Ziortza ez da Eneritz bezain trebea. • Marrazki hau atsegin dut; beste hori ez hainbeste. Marrazki hau ez du hori beste atsegin. • Zortziehun ale dituzula etxean? Neuk ere horrenbeste baditudala uste dut. Zortziehun ale dituzula etxean? Nik ere zuk beste/adina / bezainbeste ditudala uste dut. 4 Okerrak zuzendu.

• Nik zu adina dirua daukat momentu honetan.

Nik zuk adina diru daukat momentu honetan.

• Egongelan sukaldean hainbeste aulki zeuden.

Egongelan sukaldean beste/adina aulki zeuden.

• Mendiko loreak larrekoak adina ederrak direla uste dut. Mendiko loreak larrekoak bezain ederrak direla uste dut. • Ez daukat ni zu bezain lagun hemen.

Ez daukat nik zuk beste lagun hemen.

• Lorategi horretan gure balkoian adina lore daude. • Bizardun horrek biboteduna bezain lodi da. • Arrain grisak txoriak beste ederrak dira.

Bizardun hori biboteduna bezain lodia da/ lodi dago.

Arrain grisak txoriak bezain ederrak dira.

• Telebistak irratia bezain argindarra kontsumitzen du. • Leiho horiek beste hauek besteko kristal dauzkate. • Aulkia mahaia bezain egur dauka.

448

Ondo

Telebistak irratiak beste argindar kontsumitzen du. Leiho horiek beste hauek beste kristal dauzkate.

Aulkiak mahaiak beste egur dauka.


835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 449

59. FITXA

ERANTZUNAK



• Euskal liburugintza inoiz baino hobeto dago. (bezain) Euskal liburugintza ez da inoiz gaur bezain ondo egon. • Txerriak zikinak izaten dira, baina oiloak ez dira garbiagoak. (bezain) Oiloak txerriak bezain zikinak izaten dira. • Zuek lau txeke sinatu zenituzten eta nik ere bai. (beste) Zuek nik beste txeke sinatu zenituzten. • Hemen jende askok daki mutiko horrek beste horretaz. (bezain) Jende asko dago hemen mutiko hori bezain jakintsua horretan. • Ni ez naiz Edurne bezain potoloa. (-agoa) Edurne ni baino potoloagoa da/ Ni ez naiz Edurne baino potoloagoa. • Lau sagar eman zizkizuten baina zuk gehiago jango zenituzten. (baino gehiago) Eman zizkizuten baino sagar gehiago jango zenituzten • Apal horretan hiru aldizkari baino ez dago; beste honetan gehiago. (adina) Apal horretan ez dago beste honetan adina aldizkari. • Nire lagunek eta zuek launa opari erosi dituzue. (beste) Nire lagunek zuek beste opari erosi dituzte. • Zu baino dibertigarriagorik ez da edonon aurkitzen. (bezain) Ez da edonon aurkitzen zu baino dibertigarriagorik. • Neskato horrek ez du oraindik nik beste ikasi. (baino) Neskato horrek oraindik nik baino gutxiago ikasi du. 2 Aukeratu erantzun zuzena.

• Ez zuen lortu berak espero zuen bezain postu ona. (bezain/beste) • Haiek ez zuten guk besteko kemena halako kontu bati aurre egiteko. (beste/besteko) • Niri ez zitzaidan zuri bezain interesgarria iruditu saio hura. (beste/bezain) • Kobazulo hartan gurean beste arratoi sartu ziren orduan. (beste/bezain) • Zuek baino gehiago ziren. (gehiago/handiago) ERANTZUNAK

• Ez du esaten duen adina irabazten. (adina/bezain) • Zuek baino lagun handiagoak egin zenituzten jaialdi hartan. (gehiagoak/handiagoak) • Ea gaurko afarian aurrekoan adina ez duzun jaten. (bezain/adina) • Gurean bezain txarto jokatu zuen zuenean. (beste/bezain) • Ez genuke erraz aurkituko zu bezain atseginik. (bezain/beste) 3 Berridatzi esaldi hauek ondoriozko esaldiak sortuz:

• Garestiegia zen auto hura nik erosi ahal izateko. Hain zen garestia auto hura ezin (bai)nuen erosi. • Entzun ditudan lelokeriekin erabat harrituta nago. Hain lelokeria handiak entzun ditut, non/ezen erabat harrituta bainago/nagoen. • Hondartzan halako bero handia egonik, ez zegoen bertan egoterik. Hainbero handia egiten zuen, non/ezen ez baitzegoen bertan egoterik. • Oso polita zen, horregatik denak liluratuta zeuden. Hain zen polita, non/ezen denak liluratuta (bait)zeuden.


449

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 450

ERANTZUNAK

59. FITXA


• Oso azkar hitz egiten du, esaten duen guztia ulertzeko. Hain azkar hitz egiten du, ezen/non ezin baita ulertu esaten duen guztia. • Auto asko ditu egun horretan zein auto zeraman jakiteko moduan. Hainbeste auto dauzka ezen ezin da jakin zein auto zeraman • Asko gustatzen zaizkio horiek, horregatik erosi diote bilduma osoa. Hain gustuko ditu horiek, ezen/non bilduma osoa erosiko baitiote/dioten • Oso desatsegina da, denok jasan ahal izateko. Hain desatsegina da, non inork ezin baitu jasan. • Handiegia zen atetik sartzeko. Hain zen handia ezen ezin zitekeen atetik sartu. • Erabat indartsua zen,horregatik altxatu ahal izan zuen harri biribila. Hainbesteko indarra zuen ezen harri biribila altxatu ahal izan zuen. 4 Aukeratu zuzen daudenak.

• Hain da potoloa, ezen ez baita atetik ere sartzen. x • Hain da potoloa, ez dela atetik ere sartzen. • Hainbeste jende dago, ez dugula abasturik ematen. x

• Hainbeste jende dago, ez baitugu abasturik ematen. • Eskuaz hautsi zuen, hainbeste indarra zeukan. x

• Eskuaz hautsi zuen, hainbesteko indarra zeukan.

• Hain da trebea, ezen esku bakar batez egiteko gauza baita.

x

• Hain da trebea, ezen esku bakar batez egiteko gauza da. • Hainbeste aldiz esan zidaten, non ez zen ausartzen berriro. x • Hainbesteko aldiz esan zidaten, non ez zen ausartzen berriro. • Hainbesteko zarata atera zuten, ezen denek zerbait esan zuten.

x

• Hainbeste zarata atera zuten, non denek zerbait esan baitzuten. • Gogoan dut behin uretara jausi eta horrenbeste beldurtu zinen, non negarrez hasi baitzinen. • Gogoan dut behin uretara jausi eta horrenbete beldurtu zinen, negarrez hasi zinela. • Hainbat negar egin genuen, non begiak gorri-gorri baikenituen. x • Hainbat negar egin genuen, begiak gorri-gorri nituela. • Hainbeste zen lodia, ezen ez zuen kalera atera nahi. • Halako moldez esan du, non sinestu egin baitiot. • Hain zen lodia, zen ez zuen kalera atera nahi.

x

x

• Halako moldez esan du, non sinestu egin diodala.

450


x

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 451

60. FITXA

ERANTZUNAK

JOSKERA: DENETIK


• Zure erantzunik jaso ezean ez dizut berriz idatziko. Zure erantzunik jasotzen ez badut, ez dizut berriz idatziko. • Autoa konponduko balidate, ez nintzateke autobusez joango. Autoa konponduz gero, ez nintzateke autobusez joango. • Neska izan arren. ez zen sokasaltoan ibiltzen. Neska bazen ere, ez zen sokasaltoan ibiltzen. • Nahiz eta komenigarriak izan ez, armak dira gehien saltzen diren jostailuak. Komenigarriak izan ez arren, armak dira gehien saltzen diren jostailuak. • Informatikaz ezer ez dakielako ez diote lanpostua eman. Informatikaz ezer ez jakiteagatik ez diote lanpostua eman. • Etxetik ateratzean katuak ospa egin zuen. Etxetik atera zinenean/zinetenean/ginenean katuak ospa egin zuen. • Medikuarenean ikusi nuenez gero, gaixorik zegoela pentsatu nuen. Gaixorik zegoela pentsatu nuen medikuarenean ikusi bainuen. • Iñakik zortzi garagardo edaten du egunero.Pilik, inoiz ez. Iñakik Pilik baino garagardo gehiago edaten du egunero. • Gertatutakoa ikusi arren, ez diote sinesten. Gertatutakoa ikusi badute ere, ez diote sinesten. • Kalean aurkitu zuenetik dauka txakur txiki polit hori. Kalean aurkitu zuenez geroztik dauka txakur txiki polit hori. 2 Bete hutsuneak.

• Etzi txingorra izango (dugu) dugula esan du Pello Zabalak gaur. • Entzun genuen zuek ez (duzue) duzuela auzo horretan bizi nahi. • Ez dakigu nori suertatu (zaio) zaion oraingoan loteria. • Inork esan dizue zergatik ez (dira) diren etorri gaur horiek? • Guk badakigu etorriko (zarete) zaretela berandu. ERANTZUNAK

• Aipatu dute esnearen prezioak gora egingo (du) duela. • Ez genekien joango (ginen) ginen ala ez. • Ez dute esan goiz agertuko (dira) direnik. • Ez dut uste inolako arazorik izango (duzue) duzuenik. • Berrian irakurri genuen norbaitekin helduko (zen) zela aireportura.


451

835026 _ 0333-0452.qxd

4

27/7/07

14:09

Página 452

60. FITXA

JOSKERA: DENETIK


• Berandu izan arren, joan egingo gara. (izan arren/izatearren) • Bermeotarra denez gero Bermeoko euskara hitz egiten du. (izanez gero/denez gero) • Etorri zaigun atzerritarrak oso ondo hitz egiten du gazteleraz. (zaigula/zaigun) • Ez dela joango uste dute lagunek. (da/dela) • Ez zigun ezer esan ez baitzekien. (baizekien/baitzekien) • Gezurrak esan arren, denek sinesten diote. (esatearren/esan arren) • Zuk esan zenigun moduan egin genuen, boligrafoz. (modukoa/moduan) • Hain da garaia, ezen ez baita edozein atetatik sartzen. (baita/dela) • Apurgaitza zelako eman behar izan zizkioten hainbeste kolpe. (zelako/zenelako) • Ekarri dituzuen andrakilak ilobari emango dizkiot. (duzun/dituzun) 4 Berridatzi esaldi kausal hauek bait- partikula erabiliz:

• Hori egin zuen berak, aditua bera zen eta. Hori egin zuen berak, adituz bera baitzen. • Atzo zabaldu nituen prakak lehortu dira, haize beroa dabil eta. Atzo zabaldu nituen prakak lehortu dira, haize beroa baitabil. • Ez gintuzten afaltzera gonbidatu, ez genituelako agurtu. Ez gintuzten afaltzera gonbidatu, ez baikenituen agurtu. • Menditik azkarrago jaitsi ginen, haizea gure alde zebilen eta. Menditik azkarrago jaitsi ginen,haizea gure alde baitzebilen. • Kalean bi orduz gelditu behar izan zuten, etxeko giltzak barruan utzi zituzten eta. Kalean bi orduz gelditu behar izan zuten, etxeko giltzak barruan utzi baitzituzten. • Ez joan, orain dator eta. Ez joan, orain baitator. • Lagunak haserre zeuden gurekin, herenegun ez genielako deitu. Lagunak haserre zeuden gurekin, herenegun ez baikenien deitu. • Ez nuen mutil hori batere gustuko, harroegia zen eta. Ez nuen mutil hori batere gustuko, harroegia baitzen. • Neka-neka eginda nago, lo gutxi egin dut eta. Neka.neka eginda nago, lo gutxi egin baitut. • Ordu erdi daramat zain, goizegi heldu naiz eta. Ordu erdi daramat zain, goizegi heldu bainaiz.

452


ERANTZUNAK

835026 _ 0453-0488.qxd 27/7/07 13:09 Página 453

ORDENAGAILUA ERABILTZEKO OINARRIZKO TREBETASUNAK

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 454

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 455

Nola egiten da…? Ordenagailua erabiltzeko oinarrizko trebetasunak

Jarraian aurkezten diren edukien bidez, Bigarren Hezkuntzarako gure argitaratze-proiektu orokorra babestu nahi dugu, LOEko helburuei dagokienez. Lege horren arabera, helburu hau DBHko helburua da: Informazio-iturriak erabiltzeko oinarrizko trebetasunak garatzea, zentzu kritikoaren bidez, beste ezagutza batzuk bereganatzeko. Teknologien arlorako oinarrizko prestakuntza bereganatzea, bereziki informatikari eta komunikazioari dagokienez. Atal honetan, ordenagailua erabiltzeko oinarrizko zenbait trebetasun aurkeztuko dira; oso modu zuzenean eta erabilgarrian, gainera. Irakasgai honetarako, Irakaslearen Gidak prestatu dira; lau gida prestatu dira guztira, bat DBHko maila bakoitzeko. Gida horietan, hainbat gai lantzen dira; irakasleentzat egokienak eta interesgarrienak iruditu zaizkigunak, hain zuzen ere. EDUKIEN AURKIBIDEA A blokea. Sistema eragileak. Windows 1. Sistema eragilea

2

2. Nola antolatu informazioa gure ordenagailuan?

4

3. Nola sortu karpeta-egitura bat?

6

4. Nola pertsonalizatu gure ordenagailuko pantaila?

8

5. Nola jarri pantaila-babesle bat?

9

6. Nola kopiatu CD edo DVD bat?

10

7. Nola kopiatu fitxategiak CD batean?

11

8. Nola sortu CD audio bat?

13

9. Zertarako da zakarrontzia?

14

B blokea. Sistema eragileak. Linux 15

2. Nola antolatu informazioa gure ordenagailuan?

17

3. Nola sortu karpeta-egitura bat?

19

4. Nola aldatu mahaigainaren atzeko planoa?

21

5. Nola jarri pantaila-babesle bat?

22

6. Nola pertsonalizatu gure ordenagailuko pantaila?

23

7. Nola kopiatu CD edo DVD bat?

24

8. Nola kopiatu fitxategiak CD batean?

25

9. Nola sortu CD audio bat Gnome Baker programaren bidez?

26

10. Nola sortu CD audio bat Serpentine programaren bidez?

27

C blokea. Internet 1. Nola aurkitu helbide bat?

28

2. Nola aurkitu bi lekuren arteko bidaia autoz egiteko ibilbidea

30

3. Nola aurkitu mapa bat Interneten?

32

ORDENAGAILUA

1. Sistema eragilea

455

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 456

A blokea. Sistema eragileak. Windows 1

Sistema eragilea

Ordenagailuan lanean ari garenean, sistema eragile bat erabiltzen ari gara, eta sistema horrek zehazten du zer gauza egin ditzakegun eta nola egingo dugun lan gure ordenagailuan. Windows XP da egun gehien erabiltzen den sistema eragilea; hala ere, badu lehiakide garrantzitsu bat, urrats sendoak eman eta aurrera doana: Linux sistema eragilea, hain zuzen ere. Windows XP sistema erabiltzen badugu, ordenagailua piztu eta beheko irudian dugun pantailaren antzekoa agertuko da gure ordenagailuan. Pantaila horretan, oinarrizko bi elementu bereiz ditzakegu. Batetik, mahaigaina, edo erabiltzailearen lan-eremua. Bestetik, ataza-barra; barra hori pantailaren behealdean izan ohi da, eta zer karpeta ditugun irekita eta zer programa exekutatzen ari garen ikusiko dugu bertan uneoro.

Mahaigaineko espazio huts batean eskuineko botoiaz klik eginez gero, testuinguru-menua agertuko zaigu. Menuan, berriz, Organizar iconos aukera izango dugu, mahaigaina zenbait irizpideren arabera antolatzeko; adibidez, izenaren, neurriaren edo motaren arabera. Horretaz gain, Organización automática aukera ere erabil dezakegu, ikonoak zutabeetan lerrokatzeko.

Uneren batean gure mahaigaineko ikono guztiak desagertzea nahi badugu, Mostrar iconos del escritorio aukeran klik egingo dugu. Horrela, aukera hori aktibatu edo desaktibatu egingo dugu. Klik egin eta aukera hori markatuko dugu, eta ikonoak ikusiko; berriro klik eginez gero, berriz, mahaigaineko ikonoak ezkutatu egingo dira. Hori bera gertatzen da Organización automática aukerarekin ere.

Mahaigaina

Ataza-barra, eskuarki, pantailaren behealdean izaten da; hala ere, edozein marjinatan jar dezakegu. Egun, pantaila panoramikoak dituzte ordenagailu askok, eta, kasu horietan, eskuinean edo ezkerrean jartzen da, behealdean baino gehiagotan. Hasteko botoia

Ataza-barra

Ataza-barraren ezkerraldean, beste elementu garrantzitsu bat dago: Inicio botoia, hain zuzen ere. Botoi horren bidez, gure ordenagailuan instalatutako programetara eta sistema eragilearen tresnetara sartu ahal izango dugu. Gure mahaigainean, karpetak sor ditzakegu eta beharrezkoak iruditzen zaizkigun dokumentu guztiak jarri. Hala ere, ez da komeni gauza gehiegi jartzea; hobe da eskuarki erabiltzen dugun informazioa soilik izatea. Mahaigainaren funtzioetako bat gauzak azkar bilatzea da. Hala ere, gauza gehiegi jartzen baditugu bertan, erabateko kaosa izan daiteke zerbait aurkitzen saiatzea.

456

Lekuz aldatu nahi izanez gero, blokeatu gabe dagoela egiaztatu beharko dugu hasteko. Horretarako, ataza-barraren gainean klik egingo dugu eskuineko botoiaz, eta testuinguru-menuan Bloquear la barra de tareas aukera markatu gabe dagoela egiaztatuko dugu. Markatuta badago, egin klik aukera horren gainean, marka kentzeko. Kokapena aldatzeko, ataza-barrako eremu huts batean klik egin eta saguaren botoia askatu gabe, nahi dugun izkinara eramango dugu. Horretaz gain, gerta daiteke ataza-barra programa bat exekutatzean automatikoki desagertzeko konfiguratuta egotea. Hala badago, saguaren erakuslea barra dagoen lekura eraman beharko dugu, bistara dadin.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 457

A blokea. Sistema eragileak. Windows

Windows sistema eragilearen aurreko bertsioren bat erabiltzen baduzu, agian ohituta egongo zara Windows 95 bertsiotik agertzen den Windowsen menu klasikoarekin lan egiten. Hala ere, berritzea gustatzen bazaizu, agian erosoagoa zaizu Windows XP sistema eragilearen menu berria erabiltzea. Garbi utzi behar da biek gauza berak egiteko aukera ematen dutela; beraz, itxura eta erosotasun kontua baino ez da.

Ataza-barra

Ataza-barra konfiguratu nahi badugu, klik egin beharko dugu eskuineko botoiaz barrako espazio huts batean eta ondoren, testuinguru-menuko Propiedades aukera hautatu. Leiho bat agertuko zaigu, eta horren bidez, gure ataza-barra konfiguratu ahal izango dugu; hau da, blokeatuta egotea nahi dugun ala ez, automatikoki ezkutatzea nahi dugun ala ez, beti ikusgai egotea nahi dugun... aukeratuko dugu.

Inicio botoia ere funtsezko elementua da Windows XP sistema eragilearekin lan egiteko orduan. Botoi horretan klik egiten badugu, menu bat agertuko zaigu, eta gure ordenagailuan instatalutako programa guztietara sartu ahal izango dugu bertatik. Menu horren itxura ere gure nahierara konfigura dezakegu.

Inicio menua Windows XPn

Inicio menu klasikoa

ORDENAGAILUA

Menua aukeratzeko, Inicio botoian klik egingo dugu saguaren eskuineko botoiaz eta testuinguru-menuan, Propiedades aukera hautatuko dugu. Leiho bat agertuko zaigu eta hor Menú Inicio fitxa aukeratu eta zer menu erabili nahi dugun adieraziko dugu.

457

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 458


Nola antolatu informazioa gure ordenagailuan?

Gure ordenagailuan jasotzen dugun informazioa modu birtualean antolatzen da Escritorio karpetan. Besterik adierazi ezean, Mis documentos karpeta sortuko da Escritorio karpetan, sistema instalatzen denean. Karpeta horretan jaso ohi da Word, Excel, PowerPoint edo beste programaren baten bidez prestatutako informazioa.

Mi PC karpetak ordenagailuaren unitate fisikoak adierazten ditu. Mis sitios de red karpeta, ordea, gure ordenagailuan sareko txartela instalatuta dugunean soilik agertuko da; karpeta horren bidez, sare horretako elementu partekatuetara sartu ahal izango dugu. Papelera de reciclaje ezabatutako dokumentuak igortzen diren lekua da. Dokumentu bat ezabatzea erabakitzen dugunean, ordenagailuak ez du zuzenean ezabatzen; zakarrontzira bidaltzen du eta bertatik berreskuratu ahal izango dugu, behar izanez gero. Dokumentu bat behin betiko ezabatu nahi dugunean, zakarrontzia hustu beharko dugu, edo, bestela, zakarrontzitik ezabatu. Mis documentos karpeta da gehien erabiltzen den karpetetako bat. Karpeta horren barruan, sistemak beste karpeta batzuk sortzen ditu, erabiltzaileak ordenagailuan gorde nahi dituen datuak antolatzeko. Mi música karpetan gordetzen dira, eskuarki, gure ekipoan jasotzen ditugun abestiak.

Mis imágenes karpeta gure sorkuntza grafikoak eta argazkiak gordetzeko erabiliko dugu. Mis vídeos karpeta, berriz, sortzen ditugun edo gure ordenagailuan kopiatzen ditugun filmak gordetzeko. Karpeta horretan, nahi adina karpeta sor ditzake erabiltzaileak, gorde nahi duen informazio guztia antolatzeko. Mi PC karpetan, gure ekipoko unitateei buruzko informazioa aurkituko dugu. Unitate batzuk diskete-unitateak izan daitezke eta, eskuarki, A: izena izango dute, bakarra badago, eta A: eta B:, bi baditu instalatuta. Egun, gero eta gutxiago erabiltzen dira diskete-unitateak; izan ere, USB memoriak edo Pendrive direlakoak erabiltzen dira horien ordez. Disko gogorra

Unitate optikoa

USB memoria

Ordenagailuak disko gogor bat izango du gutxienez, C: izenekoa; hala ere, disko gogor bat baino gehiago izan ditzakegu gure ekipoan. Ildo berean, ohikoa da gure ordenagailuak unitate optiko bat edo gehiago izatea; esaterako, CD-ROM edo DVD unitateak. Unitate horien bidez, gailu horietan dagoena irakur dezakegu edo nahi duguna grabatu. Ordenagailu berriek memoria-txartelak irakurtzeko unitateak izaten dituzte; esaterako, mugikorren memoria-txartelak, mp3 eta mp4 memoria-txartelak, bideokamerenak, etab. Eskuarki, mota honetakoak izaten dira txartel horiek: compact flash, smart media card, secure digital, memory stick, etab. Lehen, unitateak konektatzeko eta deskonektatzeko, ordenagailua itzali, biltegiragailua konektatu eta ekipoa piztu behar izaten zen. Egun, ordea, ez da beharrezkoa hori egitea, USB atakei esker; sistema eragilea gai da gailu bat konektatu dela hauteman eta

458

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 459


gailu hori berehala kudeatzeko. Horrela, Segundo gutxiren buruan, gailu horrekin lanean hasteko moduan izango gara. Horixe gertatzen da USB memoriekin edo Pendrive direlakoekin nahiz disko gogor eramangarriekin. Gailu horietako bat lehen aldiz konektatzen dugunean gure ordenagailura, sistema eragileak gailu hori kudeatzeko behar duen softwarea prestatzen du, eta unitate-letra bat ematen dio, erabili ahal izan dezagun. Gure memoria-gailua sartzen dugun bakoitzean, leiho bat erakutsi eta zer egin nahi dugun galdetuko digu sistema eragileak; hau da, edukia erreproduzitu nahi dugun, leiho batean erakustea nahi dugun, etab. Horrela, prest izango dugu gailua bertatik irakurtzeko edo bertan idazteko.

Oraindik, gailu horrekin lanean ari bagara (adibidez, dokumentuak irekita badaude, oraindik kopiatu ez diren fitxategiak badaude; hau da, informazioakatsak eragin ditzakeen egoeraren bat badago), sistema eragileak horren berri emango du. Akats bat dagoela adierazi eta geroago saiatzeko eskatuko digu.

Gerta daiteke ikonoa ez egotea agerian une horretan bertan; orduan, ordenagailuan agerrarazteko, klik egin beharko da ikonoan (Mostrar iconos ocultos). Sarearen bidez beste ekipo batzuekin konektatuta baldin bagaude, Documentos compartidos karpeta izango dugu Mi PC karpetan. Karpeta hori oso egokia da sare bidez konektatutako beste erabiltzaile batzuekin partekatu nahi ditugun dokumentuak jasotzeko.

Sistemari gailua deskonektatu nahi dugula adierazteko, jakinarazpen-eremura jo beharko dugu. Atazabarraren ezkerrean dago eremu hori; horretarako, klik egin beharko dugu ikonoan (Quitar hardware con seguridad). Sistema eragileak zer gailu deskonekta ditzakegun esango digu; klik egingo dugu kendu nahi dugunaren gainean. Sistema eragileak uste badu ez dagoela gailu hori kentzeko arazorik, hori adierazten duen mezua erakutsiko digu.

Informatika-gelako ordenagailuak sare bidez lotuta baditugu (hala egoten dira ordenagailuak, adibidez, Althia programaren geletan), irakaslearen ordenagailuko Documentos compartidos karpeta erabil dezakegu egin beharreko praktikak gordetzeko, eta ikasleek, gero, karpeta horretan sar ditzakete egindako jarduerak. Irakasleak, modu horretan, bere ordenagailuan izango ditu zuzendu beharreko dokumentu guztiak.

ORDENAGAILUA

Gauza bakarra izan behar da kontuan: gailua deskonektatu aurretik, komeni da sistemari ohartaraztea deskonektatu egingo dugula. Sistemak une horretan ken dezakegun edo itxaron egin behar dugun esango digu.

Nahikoa da dokumentuak karpeta horretan kopiatzea, sare bidez lotutako ekipoek ere erabili ahal izan ditzaten.

459

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 460


Nola sortu karpeta-egitura bat?

Ordenagailuetako disko gogorrek gero eta edukiera handiagoa dute, eta horregatik da gero eta garrantzitsuagoa karpeta-egitura onak sortu eta erabiltzea ordenagailuan, informazio guztia erraz berreskuratu ahal izateko. Sistemak karpetak nonahi sortzeko aukera ematen du; esaterako, mahaigainean, beste karpeta batzuetan eta idazteko aukera ematen duen beste edozein unitatetan.

ko erabilitako sistema bera erabil dezakegu; bestela, menuko aukera (ezkerrean).

Mahaigainean karpeta bat sortzeko, klik egingo dugu saguaren eskuineko botoiaz mahaigaineko espazio huts batean. Testuinguru-barra agertuko da eta sagua Nuevo aukeraren gainean jarriz gero, beste menu bat agertuko da. Menu horretan, Carpeta aukera hautatuko dugu.

Sistemak beste karpeta bat sortuko du gure ordenagailuko mahaigainean, eta karpeta horri izena jarri zain geratuko da.

Nueva carpeta testua kendu eta karpeta horri jarri nahi diogun izena idatziko dugu. Garrantzitsua da karpetaren izena ondo aukeratzea, eta esanguratsua izatea; hau da, izenak karpeta horretan jasoko dugun informazioaren berri ematea. Horrela, askoz errazago aurkituko dugu gerora informazioa. Karpeta bat sortzen denean, hasieran ez du edukirik izaten; pixkanaka-pixkanaka emango diogu guk, bertan informazioa gorde eta karpeta berriak sortzen ditugun heinean. Karpeta baten edukia ikusteko, klik egingo dugu bi aldiz karpetaren gainean; bestela, eskuineko botoiaz klik egin eta testuinguru-menuko Abrir aukera hautatuko dugu. Ireki ondoren, beste karpeta batzuk sor ditzakegu barruan. Horretarako, mahaigainean karpeta sortze-

460

Beste karpeta bat agertuko zaigu, eta izena jarri beharko diogu. Sistema horren bidez, behar adina karpeta sor ditzakegu; hori bai, hamabost karpetatik gora sortzen baditugu, arazoak izan ditzakegu gauzak aurkitzeko orduan, eta, une horretan, ez bada lehenago, komeni da maila gehiago erabiltzea informazioa antolatzeko. Adibidez, lehen sortu dugun karpetan (ESO 1 A) Apuntes, Ejercicios eta Exámenes karpetak sor ditzakegu. Apuntes karpetaren barruan, berriz, Primer Trimestre, Segundo Trimestre... karpetak.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 461


Karpeta batetik bestera mugitzeko Barra de explorador menuko botoiak erabiliko ditugu. Atzera egiteko botoiak,

,

aurreko leihora itzultzeko aukera ematen du. Botoi hori erabiliz gero, aurrera egiteko botoia ere,

,

aktibatuko da, atzera egin ostean berriro aurrera egiteko. Arriba botoiaren bidez, berriz, gure karpeta- eta unitate-egituretan gora egin ahal izango dugu. Adibidez, Primer trimestre izeneko karpetan bagaude, botoian klik egin eta Apuntes karpetara igaroko gara, eta berriro klik eginez gero, ESO 1 A karpetara. Karpetaz aldatzeko beste modu erraz bat karpetazuhaitza aukera erabiltzea da. Horretarako, Explorador delakoaren edozein leihotatik menuko Ver/Barra del explorador/Carpetas aukera erabiliko dugu. Leihoaren ezkerraldean gure ekipoko karpeta-egitura osoa agertuko da.

Karpeta batetik bestera joateko, nahikoa da karpetaren gainean klik egitea. Kurtsorea karpeta baten gainean jartzean, karpetaren edukia ikusiko dugu eskuinaldean; hau da, dokumentuak eta gainerako karpetak. Eduki hori zenbait modutan bistara daiteke gure ordenagailuan; adibidez, Vistas en miniatura, Mosaicos eta Iconos moduetan. Bistaratze-modua aukeratzeko, menuko Ver menua erabil dezakegu; beste aukera bat Herramientas menuko Vistas botoia erabiltzea da. Beti informazio bera erakutsiko da eta ikusteko modua soilik aldatuko da. Dokumentuei buruzko datu gehien ematen duen bistaratze-modua Detalles izenekoa da. Bistaratzemoduak

Modu hori aukeratuz gero, dokumentuaren izena, mota, neurria, aldaketa-data eta abar ikusi ahal izango ditugu. Informazioa bertan agertzen den zutabeetako edozeinen arabera antolatu nahi badugu, klik egingo dugu zutabe horren goiburuan; klik baten bidez, txikitik handira antolatuko da, ordena alfabetikoaren edo zenbakizko ordenaren arabera. Berriro klik eginda, berriz, alderantziz ordenatuko da; hau da, handitik txikira agertuko dira. Horretaz gain, multzotan bil ditzakegu, menuko Ver/Organizar iconos/Mostrar en grupos aukera hautatzen badugu.

Unitate edo karpeta batek beste karpeta batzuk baditu, ezkerrean karratu bat izango du, eta karratu barruan ala ikurra. Lehen ikur horrek adierazten du karpeta horretan beste gauza batzuk badaudela, nahiz eta ez erakutsi une horretan. Horiek erakusteko botoian klik egin behar da. Bigarren ikurrak, berriz, eduki guztia erakusten dela adierazten du eta ezkutatzeko, botoia erabiltzen da.

Informazioa multzotan antolatuta erakuts dezakegu

ORDENAGAILUA

Informazioa zutabearen goiburuan klik eginda antola dezakegu

461

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 462


Nola pertsonalizatu gure ordenagailuko pantaila?

Gure ordenagailuko pantaila pertsonalizatzeko, mahaigaineko espazio huts batean klik egin behar dugu eskuineko botoiaz, eta testuinguru-menuko Propiedades aukera hautatu.

Irudia hiru modutan jar daiteke: Centrada, En mosaico eta Expandida. Centrada aukeratuta, irudia jatorrizko neurrian izango dugu mahaigainaren erdian; En mosaico aukeratuta, irudia mahaigain guztia bete arte errepikatuko da; Expandida aukeratuta, irudiaren neurria mahaigainaren neurrira egokituko da.

Propiedades de Pantalla leihoko Temas fitxaren bidez, zer gai erabili nahi dugun aukeratu ahal izango dugu. Gaia sistema eragilearen lan-ingurunearen itxura konfiguratzen duten letra-tipoen, koloreen, soinuen eta beste elementu batzuen multzo aurrezehaztua da. Clásico de Windows gaia hautatuz gero, leihoak nola aldatzen diren ikusiko dugu, baita leihoek Windowsen aurreko bertsioen itxura hartzen dutela ere. Berriro ere Windows XP gaira aldatuta, sistemaren itxurarik modernoena berreskuratuko dugu gure ordenagailuan. Escritorio fitxa aukeratzen badugu, mahaigaineko pantailaren atzealdean zer irudi jarri aukeratuko dugu. Fitxa horretan Fondo izeneko zerrenda bat dago, eta bertan, zer irudi erabil ditzakegun ikusi ahal izango dugu. Zerrenda horretan ez dagoen irudiren eta argazkiren bat erabili nahi badugu, Examinar botoia erabil dezakegu, irudi eta argazki horiek non dauden aurkitzeko.

462

Apariencia fitxaren bidez, banaka aldatu ahal izango ditugu Windowseko leihoen elementuetako bakoitzaren itxura, kolorea eta letra-tipoa. Horretarako, eskura ditugun kolore-konbinazioak erabil ditzakegu, edo geureak konfiguratu, Opciones avanzadas botoiaren bidez.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 463


Nola jarri pantaila-babesle bat?

Pantaila-babeslea automatikoki exekutatzen den programa bat da. Ordenagailua ez bada erabiltzen denbora jakin batez, programa hori exekutatu egingo da. Aktibatzean, irudi bat edo animazio bat agertuko da pantailan, eta hala egongo da sagua mugitu edo tekla bat sakatu arte.

2. Protector de pantalla fitxaren goitibehera-koadroan, zein erabili nahi dugun aukeratuko dugu. Adibidez, campo de estrellas, curvas y colores, figuras en 3D, tuberías 3D, etab. Marquesina erabiltzen badugu, mezu bat ere jar dezakegu, eta ezkerretik eskuinera mugituko da. 3. Gure pantaila-babeslea fitxan agertzen den Configuración botoia erabiliz konfiguratuko dugu. Aldaketa hauek guztiak egin ditzakegu: zenbat elementu aterako diren, koloreak, abiadura, etab. Adibidez, campo de estrellas aukeratzen badugu, zenbat izar erakutsiko diren konfiguratuko dugu, baita zer abiaduratan agertuko diren ere.

Pantaila-babesle bat jartzeko, urrats hauei jarraitu behar diegu: 1. Eskuineko botoiaz mahaigaineko espazio huts baten gainean klik egin eta testuinguru-menuko Propiedades aukera hautatuko dugu. Leiho bat agertuko da, eta Protector de pantalla fitxa markatuko dugu.

5. Babeslea sarbide-gako bidez babestuko dugun ere erabaki behar dugu. Proteger con contraseña al reanudar aukera hautatu eta babeslea aktibatu ondoren, ordenagailua berriro erabili behar dugunean, sistemak Windowsen ongi etorriko pantaila erakutsi eta sistemaren erabiltzailearen gakoa eskatuko digu. 6. Egindako aldaketa guztiak baliozkotzeko, Aceptar botoian klik egin beharko dugu, eta konfigurazio berria ezarriko da. Kontuan izan behar dugu pantaila-babesleari gakoa jarriz gero, inork ezingo duela ordenagailua erabili gakoa ezagutu ezean. Horrenbestez, ordenagailua erabiltzeko modu bakarra ordenagailua berrabiaraztea izango da. Hori dela-eta, ez da komeni gako bidez babestea erabiltzaile asko izango dituzten ordenagailuak; adibidez, irakasle geletakoak, liburutegietakoak, etab.

ORDENAGAILUA

Zenbait pantaila-babeslek sarbide-gakoa jartzeko aukera ematen dute; horrenbestez, pantaila-babeslea exekutatu ondoren, beharrezkoa izango da gakoa sartzea ordenagailua erabili ahal izateko. Gakoa erabiltzea segurtasun-neurri bat da, ez badugu nahi gure ordenagailua inork erabiltzerik gure lanpostutik aldi baterako alde egiten dugunean.

4. Babeslea automatikoki aktibatzeko ordenagailuak erabili gabe zenbat minutuz egon behar duen zehaztu beharko dugu. Oso minutu gutxi ez jartzea gomendatzen dugu (jarri, gutxienez, 10 minutu); bestela, nahi baino gehiagotan aktiba daiteke babeslea eta, azkenean, eragozpen hori dela-eta, programa desaktibatzea erabaki dezakegu.

463

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 464


Nola kopiatu CD edo DVD bat?

Egun, CDak eta DVDak erabiltzen dira nagusiki edukiak modu iraunkorrean biltegiratzeko. Merkatuan aplikazio ugari daude CDekin nahiz DVDekin lan egiteko; hala ere, Nero (www.nero.com) da egun gehien erabiltzen dena. CDa edo DVDa aukeratu

azkarrena jartzea da, zenbat eta azkarrago jarri orduan eta denbora gutxiago beharko baitu grabatzeko. Zenbat kopia egin nahi ditugun ere adieraz daiteke; kopia bat aukera egongo da lehenetsita. 3. Kopiatzen hasteko, Grabar botoian klik egin behar dugu. Beste leiho bat agertuko da eta kopiaren bilakaeraren berri emango digu, baita une horretan zertan ari den eta zenbat denbora igaro den ere. Kopia-prozesua eten nahi izanez gero, Detener botoia erabili ahal izango dugu.

Nero programarekin CD bat beste CD batean kopiatzeko, urrats hauek emango ditugu: 1. Nero exekutatu eta leiho nagusia agertuko da. Goialdean, zer gailu mota kopiatuko dugun aukeratu (hau da, CD edo DVDa) eta klik egingo dugu Favoritos menuko Copiar disco botoian.

2. Beste leiho bat agertuko zaigu, eta jatorrizko unitatea eta helmuga-unitatea zein izango diren adierazi beharko dugu. Zure ordenagailuan grabagailu bakarra baduzu, unitate bera izango da jatorrizkoa eta helmugakoa. Horretaz gain, grabazioaren abiadura zehaztu beharko dugu; ohikoena ahalik

464

4. Programak jatorrizko diskoa irakurri ondoren, grabagailu bakarra badugu, mezu bat agertuko da pantailan, eta diskoa helmugan sartzeko eskatuko diguo.

Kopia-prozesua amaitzean, mezu bat agertuko da, nola amaitu den adierazteko.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 465


Nola kopiatu fitxategiak CD batean?

Duela zenbait urtera arte, dokumentu edo lanen bat euskarri digitalean entregatu behar zenean, disketeak erabiltzen ziren. Orain, ordea, euskarri optikoak erabiltzen dira euskarri magnetikoen ordez; esaterako, CDak eta DVDak. Fitxategiak disko optiko batean kopiatzeko, euskarri mota hori grabatzeko grabagailua behar dugu gure ekipoan, eta grabatzeko behar den softwarea. Windowsek zuzenean CD batean grabatzeko aukera ematen badu ere, Nero Express da horretarako gehien erabiltzen den softwarea, erraza baita erabiltzen.

3. Beste leiho bat agertuko da, eta diskoan zer dokumentu kopiatu nahi ditugun aukeratuko dugu. Añadir botoian klik egin eta aukeraketa egiteko leihoa agertuko da, kopiatuko diren fitxategi edo karpeta guztiak eransteko. Elementu horiek eransteko, dagokion karpeta aukeratu eta Añadir botoian klik egingo dugu. Dokumentuak erantsi ondoren, Finalizado botoian klik egin eta erabiltzen ari ginen diskoaren espazioa erakutsiko digu Nero Express programak. Karpetak sor ditzakegu, informazioa antolatzeko

Barra honetan klik eginda, menua bistaratu edo ezkutatuko dugu

Fitxategiak CD edo DVD batean kopiatzeko, urrats hauei jarraitu behar diegu:

2. Leiho bat agertuko da, eta bertan, zer grabagailu erabiliko dugun aukeratu eta datu-diskoa sortu nahi dugula adieraziko dugu.

4. Diskoan kopiatu nahi ditugun fitxategi eta karpeta guztiak aukeratu ondoren, Siguiente botoian klik egingo dugu.

Erabiltzen ari garen diskoak zer edukiera duen adierazten du; kolore urdinak, berriz, zenbateko espazioa erabiliko dugun

Grabagailu bat baino gehiago izanez gero, adierazi egin beharko dugu zein erabili

ORDENAGAILUA

1. Nero exekutatu eta ezkerreko menuko Aplicaciones atalean, Nero Express programa hautatuko dugu.

465

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 466


Beste leiho bat agertuko da pantailan, eta bi gauza aukeratuko ditugu bertan: batetik, zer izen jarri nahi diogun sortuko dugun diskoari; eta bestetik, diskoa zer abiaduratan grabatzea nahi dugun.

eta kopia-prozesua nola amaitu den adieraziko digu.

Grabaketa hori egin ondoren, disko horretan fitxategi gehiago grabatzea onartzen dugun ala disko horretan beste ezer ez idaztea nahi dugun erabaki dezakegu; hau da, diskoa irekita ala itxita utziko dugun. Diskoa irekita uzteko eta gerora gauza gehiago grabatu ahal izateko, Permitir que se añadan archivos después (disco multisesión) aukera hautatu behar dugu. Kontuan izan behar dugu disko optikoek edukiera handia dutela; hau da, 650 Megabytetik 8,5 Gigabytera arteko edukiera izan dezaketela. Disko horietan fitxategi batzuk kopiatu ondoren, edukiera handia geratzen da hutsik eskuarki; horrenbestez, espazio hori guztia alferrik galduko da, gerora fitxategi gehiago kopiatzeko aukera kentzen badugu. Horretaz gain, Verificar los datos en el disco después de grabar aukera marka dezakegu. Horrela, diskoa sortu ondoren, baina egotzi aurretik, informazioa zuzena den egiaztatuko du Nerok. Denbora gehiago beharko du kopia-prozesuak, baina askoz fidagarriagoa izango da.

5. Diskoa sortzeko, Grabar botoian klik egingo dugu. Leiho bat agertuko da, grabaketa-prozesuaren bilakaeraren berri emateko. Kopia-prozesua amaitu ondoren, programak mezu bat erakutsi

466

Aceptar botoian klik egindakoan, Nero Express programak proiektu hori gorde nahi dugun galdetuko digu, beste uneren batean kopia bera egiteko. Ondoren, programaren hasierako pantailara eramango gaitu.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 467

A blokea. Sistema eragileak. Windows Nola sortu CD audio bat?

Interneten dauden soinu-fitxategi gehienak mp3 formatuan daude. Arrazoia nabarmena da: biltegiratzeespazio gutxi hartzen dute formatu horretan grabatutako fitxategiek, eta kalitate handia dute. Hala ere, CD-irakurgailu askok ez du formatu hori irakurtzen; beraz, CD audio batean grabatu beharko ditugu fitxategi horiek irakurgailu estandar batean entzun ahal izan ditzagun. Urrats hauei jarraitu behar diegu zenbait formatutako fitxategiak CD audio batean grabatzeko: 1. Nero exekutatu eta leiho nagusia agertuko da. Goialdean zer gailu mota sortuko dugun aukeratuko dugu: kasu honetan, CDa. Ondoren, Favoritos menuko Crear CD de audio botoian klik egingo dugu.

Erabiltzen ari garen diskoak zer edukiera duen azaltzen du. Kolore urdinez, lanean zenbat minutu daramatzan adieraziko digu

2. Beste leiho bat agertuko da, eta CDan zer fitxategi erantsi nahi ditugun adieraziko dugu. Horretarako, Añadir botoia erabiliko dugu, eta hautaketaleihoan, interesatzen zaizkigun fitxategi guztiak seinalatuko ditugu. Aukeratzea amaitu dugunean, Finalizado botoian klik egin eta ondoren, Siguiente botoian klik egingo dugu. 3. Beste leiho bat agertuko da, eta CDa zer unitatetan grabatuko den, zer izen jarriko diogun eta artista zein den adieraziko dugu. Jarraian, grabaketaren abiadura (komeni da baxua izatea irakurgailu zahar bat erabiliko badugu) eta kopia kopurua aukeratuko ditugu. Amaitzeko, Grabar botoian klik egingo dugu, programa CDa sortzen has dadin.

ORDENAGAILUA

8

467

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 468


Zertarako da zakarrontzia?

Dokumentu bat ezabatzen dugunean, behin betiko ezabatu aurretik, karpeta berezi batera bidaltzen du sistemak: Papelera de reciclaje karpetara, hain zuzen ere. Dokumentuak ezabatzean ditugunean, beraz, ez dira behin betiko ezabatzen, eta nahi gabe ezabatutako fitxategiak berreskuratu ahal izango ditugu. Ordenagailuan instalatuta dugun disko gogor bakoitzak bere zakarrontzia izango du. Zakarrontzira bidalitako dokumentuek espazioa hartzen dute eta, horrenbestez, zakarrontziari gure diskoan zenbateko espazioa emango diogun konfiguratu beharko dugu. Espazioa betetzean, sistemak bertan denbora gehien daramatzaten dokumentuak ezabatuko ditu. Honela egingo dugu lan zakarrontziarekin: 1. Dokumentu edo karpeta bat zakarrontzira botatzeko, elementu hori aukeratu eta tekla sakatuko dugu, edo eskuineko botoiaz elementuaren gainean klik egin eta Eliminar aukera hautatuko dugu testuinguru-menuan. Zakarrontzia hutsik dagoenean, zakarrontzi hutsa agertzen da ikonoan; dokumenturen bat ezabatzen denean, berriz, beteta agertzen da zakarrontzia. 2. Zakarrontzian zer eduki dagoen ikusteko, klik egingo dugu zakarrontziaren ikonoaren gainean; leiho bat ireki eta ezabatutako dokumentu guztiak agertuko dira. Zakarrontziko edukia Detalles bistaratze-moduan jarriz gero, dokumentua noiz ezabatu zen adierazten duen zutabea ikusiko da.

3. Ezabatu eta zakarrontzira bidali dugun elementu bat berreskuratzeko, klik egingo dugu eskuineko botoiaz elementu horren gainean, eta testuinguru menuko Restaurar aukera hautatuko dugu.

468

Kontuan izan behar dugu dokumentuak jatorrizko kokalekuetan berreskuratzen direla; hau da, dokumentu hori hartzen zuen karpeta ere ezabatu badugu, sistemak karpeta hori sortuko du lehenik eta barruan, berreskuratutako dokumentua gordeko du. 4. Zakarrontziko dokumentu guztiak ezabatzeko, ikonoan eskuinezko botoiaz klik egin eta testuinguru-menuan Vaciar Papelera de reciclaje aukera hautatuko dugu. Bestela, zakarrontziko leihoa bistaratu eta Archivo/Vaciar Papelera de reciclaje aukera hautatuko dugu. 5. Zakarrontzirako gordeko dugun diskoaren espazioa konfiguratzeko, eskuineko botoiaz klik egingo dugu zakarrontziaren ikonoan eta testuingurumenuan Propiedades aukera hautatuko dugu. Beste leiho bat agertuko da, eta disko guztiei konfigurazio orokorra eman nahi diegun edo bakoitzari independentea jarriko diogun aukeratuko dugu. Zakarrontzia ez erabiltzea eta dokumentuak berehala ezabatzea ere aukera dezakegu, baina ez da gomendatzen hori egitea. Horretaz gain, zakarrontzirako zenbateko espazioa erabiliko den zehatz dezakegu, baita dokumentu bat ezabatzen dugunean, ezabatzea berresteko koadroa erakutsi ala ez ere.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 469


Sistema eragilea

Linux sistema eragileak bertsio ugari ditu egun. Hala ere, egokitzapenak dira gehienak; hau da, aurretik zeuden bertsioak (Debian, Slackware, Red Hat) pertsonalizatu egin dira erakundeentzat, herrialdeentzat, komunitateentzat eta abarrentzat.

Saioa amaitu

Menu nagusia

Orri hauek idazteko, adibidez, GuadaLinex V 3.0.1 bertsioa erabili da; hau da, Andaluziako Juntak erabiltzen duen Linuxen bertsioa. Hala era, beste hainbat bertsio erabil ditzakegu; adibidez, Molinux, Gaztela-Mantxako Erkidegoak sortua; Max, Madrilgo Erkidegoak sortua; LinEx, Extremadurako Komunitateak sortua; etab. Oso antzekoak dira guztiak, eta jarraian emango ditugun azalpenak horietako edozeinetan aplika daitezke. Linux sistema eragileak, Windowsek bezala, leihoen sistema grafiko bat du, eta sistema horren bidez errazago erabiltzen da sistema eragilea. Mahaigainaren ingurune ezagunenak Gnome eta KDE dira. Horretaz gain, tresna-multzo osatua du sistemak; esaterako, posta elektronikoko programak, testuprozesadoreak, kalkulu-orriak, datu-baseak, programa grafikoak eta abar, eta guztiak inolako gasturik gabe. Linux sistema eragilea multiataza eta multierabiltzailea da. Multiataza izateak adierazten du zenbait gauza egin ditzakegula aldi berean; multierabiltzailea izateak, berriz, zenbait lagun egon daitezkeela aldi berean ordenagailuarekin lanean, nahiz eta, nabarmena denez, zenbait terminal beharko genituzkeen horrela lan egiteko.

Laneko areak

Zakarrontzia

Goialdeko panelean, menu nagusiak eta programen ikonoak agertzen dira; eta eskuinaldean, botoia. Botoi horren bidez, hainbat gauza egin ditzakegu: sistema itxi, saioz aldatu, ekipoa berrabiarazi, etab. Behealdeko panelean, berriz, irekita zenbat leiho dauden ikusiko dugu, baita une horretan zer programa exekutatzen ari garen ere.

Hasierako pantailan, gure erabiltzaile-izena tekleatzeko edo aukeratzeko eskatuko zaigu; ondoren, gure sarbide-gakoa idatzi eta Enter botoia sakatuko dugu, sisteman sartu ahal izateko. Sisteman sartzean, jarraian datorren irudian ikusten dugun moduko pantaila agertuko zaigu. Pantaila horretan, bi atal bereiziko ditugu: mahaigaina (horrela esaten zaio erabiltzailearen laneko areari) eta panelak (pantailaren goialdean eta behealdean agertzen diren barrak).

Eskuinaldean, laneko areen eta zakarrontziaren ikonoak agertzen dira. Laneko areak gure ordenagailuan eskuragarri ditugun mahaigainak dira. Mahaigain guztiek hasierako mahaigainean agertzen diren panel berak eta elementu berak dituzte. Desberdintasun bakarra aurkituko dugu: area bakoitzeko irekita ditugun leihoak. Leiho batetik beste leiho batera igarotzeko, nahikoa da leiho horren gainean klik egitea.

ORDENAGAILUA

Erabiltzaile bat Linuxekin lanean has dadin, beharrezkoa da erabiltzaile horrek bere kontua izatea sistema horretan; administratzailearen kontua sistema instalatzen denean sortzen da eta administratzaile horrek, gerora, nahi adina erabiltzaile-kontu sor ditzake.

469

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 470

B blokea. Sistema eragileak. Linux

Mahaigainean karpetak sor ditzakegu, eta beharrezkoak iruditzen zaizkigun dokumentu guztiak jarri; hala ere, mahaigaina gehiegi ez kargatzea gomendatzen da, eta erabili ohi dugun informazioa soilik izatea bertan: mahaigainaren funtzioetako bat gauzak erraz bilatzeko aukera ematea da. Baina mahaigainean elementu asko jartzen baditugu, erabateko kaosa izan daiteke elementu horietakoren bat aurkitzen saiatzea.

Panelak automatikoki ezkutatzeko konfiguratuta baldin badaude, saguaren erakuslea ezkutatuta dauden lekura gerturatu beharko dugu, berriro bistara daitezen. Linuxeko panelak ere ezkuta daitezke. Horretarako, ezkutatzeko botoietan klik egin beharko dugu; hau da, botoian. Panel bat berriro bistaratzeko, klik egin beharko dugu botoi horretan bertan. Aukera horiek konfiguratzeko, konfiguratuko dugun paneleko espazio huts baten gainean egingo dugu klik, eta testuinguru-menuko Propiedades aukera hautatuko dugu. Beste leiho bat agertuko zaigu, eta, bertan, Ocultar automáticamente eta Mostrar botones de ocultación aukerak hauta ditzakegu.

Eskuineko botoiaz klik egiten badugu mahaigaineko espazio huts batean, testuinguru-menua bistaratuko da. Menu horretan Reordenar por nombre aukera hautatzen badugu, mahaigaineko edukia antolatu ahal izango dugu. Mantener alineados aukera ere hauta dezakegu, ikonoak zutabeka antolatzeko. Eskuarki, pantailaren goialdean eta behealdean agertzen dira panelak; hala ere, alboetan ere jar daitezke, nahi izanez gero. Panel bat lekuz aldatzeko, gainean klik egin eta saguaren ezkerreko botoia askatu gabe, panela jarri nahi dugun lekura arrastatuko dugu; ondoren, askatu egingo dugu.

470

Horretaz gain, kolorea jar diezaiekegu paneletako atzeko planoei, baita gardentasun-maila jakin bat eman ere kolore horri. Irudi bat ere aukera dezakegu panelen atzeko planoan jartzeko; horretarako zer irudi erabiliko dugun aukeratuko dugu, botoian klik eginda.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 471

B blokea. Sistema eragileak. Linux Nola antolatu informazioa gure ordenagailuan?

Ordenagailuan jasotzen den informazioa modu birtualean antolatzen da mahaigainean. Besterik adierazi ezean, sistema instalatzean, edo erabiltzaile berria sortzean, Equipo karpeta agertuko da mahaigainean; ordenagailuaren unitate fisikoak, sistema erabiltzen ari den erabiltzailearen karpeta pertsonala eta zenbait programaren ikonoak, alegia (adibidez, web nabigatzailea edo OpenOffice suitea, testu-prozesadorea, laneko orria eta abar dituena). Erabiltzaileek karpeta pertsonala erabiliko dute nagusiki, bertan jasoko baitira ordenagailuan sortuko eta kopiatuko dituzten dokumentu guztiak. Datuak antolatzeko, karpeta horrek beste karpeta batzuk izango ditu. Edukia ikusteko, bi aldiz egin beharko da klik gainean. Beste leiho bat agertuko da eta bertan, zenbait karpeta: Audio karpetan jasoko dira gorde nahi ditugun abesti eta soinu-fitxategi guztiak; Imágenes karpetan, sorkuntza grafikoak eta argazkiak gordeko ditugu; Videos karpetan, sortuko ditugun edo gure ordenagailuan kopiatuko ditugun filmak; Documentos karpetan, testu prozesadoreko, kalkulu-orriko eta abarreko fitxategiak gordeko ditugu; Descargas karpetan, Internetetik jaitsiko ditugun dokumentu, programa eta abar guztiak. Erabiltzaileak, gainera, beste karpeta batzuk sortu ahal izango ditu karpeta horietan bertan, ordenagailuan jaso nahi duen informazio guztia antolatzeko.

Equipo karpetan gure ordenagailuaren unitate guztiei buruzko informazioa aurkituko dugu. Hauek dira bertan aurkituko ditugun unitateetako batzuk: disketera, unitate optikoa (CD-ROMa edo DVDa irakurtzeko) edo fitxategi-sistema (ordenagailuaren disko gogorra).

Linuxen ez dira letra bidez identifikatzen unitateak, Windowsen bezala. Sistema eragile honetan, fitxategi-sistemaren direktorioan muntatzen eta desmuntatzen dira unitateak eta karpetak balira bezala erabiltzen dira. Hori guztia sistema eragileak kudeatzen du, eta erabiltzailearentzako gardena da; gailu horretan zer eduki dagoen ikusteko, bi aldiz klik egin beharko da gailu horren gainean. Horixe bera gertatzen da ordenagailua piztuta dagoenean konektatzen diren gailu modernoekin ere; gailu horiek USB ataken bidez konektatzen dira. Linuxek zer gailu mota den hauteman eta hori kudeatzeko behar den softwarea instalatuko du; segundo gutxiren buruan horrekin lan egin ahal izango dugu. Horretaz gain, zer gailu sartzen diogun, hala jokatuko du sistemak. Adibidez, argazki-makina bat konektatzen badugu gure ordenagailura, zer hauteman duen adierazten duen mezua erakutsiko du, eta ondoren, gailu horretatik argazkiak inportatu nahi ditugun galdetuko digu.

ORDENAGAILUA

2

471

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 472


USB atakara pendrive bat, disko gogor eramangarri bat edo antzeko beste gailuren bat konektatzen badugu, mezu bat erakutsiko digu, zer gailu hauteman duen adierazteko, eta hori kudeatzeko behar den softwarea instalatuko du. Segundo gutxiren buruan irekiko du leiho bat, zer eduki dagoen erakusteko, informazioa eskuratu eta informazio horrekin lan egiteko.

Ordenagailua martxan dagoenean, sistemara konektatzen diren gailu guztiak automatikoki muntatzen dira fitxategi-sistemako Media karpetan. Gailu bakoitzerako karpeta bat sortzen da, eta karpeta horren bidez bertan jasotako edukia eskura daiteke, hardwarea edozein dela ere (hau da, disko gogorra, pendrivea, argazki-makina, etab). Karpeta hori desagertu egingo da desmuntatu eta gailua sistematik deskonektatzen denean.

Ekipoa deskonektatu aurretik, unitatea desmuntatzea gomendatzen da; horrela, fitxategi guztiak itxita daudela eta informazioak inolako kalterik ez duela izango bermatuko dugu. Disko gogor eramangarria

Horretarako, Equipo leihoan jarri eta klik egingo dugu eskuineko botoiaz deskonektatu behar dugun gailuaren gainean. Testuinguru-menuan, Desmontar el volumen aukera hautatuko dugu. Sistemak Dispositivo desmontado mezua erakutsiko digu, eta orduan deskonektatuko dugu gailu hori gure ordenagailutik, ez lehenago.

472

Media karpetan muntatzen dira ordenagailura konektatzen diren gailuak

Disko gogor eramangarriaren edukira sartzeko karpeta

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 473


Nola sortu karpeta-egitura bat?

Ordenagailuetako disko gogorrek gero eta edukiera handiagoa dute, eta horregatik da gero eta garrantzitsuagoa karpeta-egitura onak erabiltzea ordenagailuan, informazio guztia erraz berreskuratu ahal izateko. Sistemak karpetak nonahi sortzeko aukera ematen du; esaterako, mahaigainean, beste karpeta batzuetan eta idazteko aukera ematen duen beste edozein unitatetan.

Ireki ondoren, beste karpeta batzuk sor ditzakegu barruan. Horretarako, sistema bera erabil dezakegu; bestela, berriz, menuko Archivo/Crear una carpeta aukera. Beste karpeta bat agertuko da eta horri ere izena jarriko diogu.

Mahaigainean karpeta bat sortzeko, klik egingo dugu eskuineko botoiaz mahaigaineko espazio huts batean. Testuinguru-barra agertuko da, eta Crear una carpeta aukeran klik egingo dugu.

Sistema horren bidez, behar adina karpeta sor ditzakegu; hori bai, hamabost karpeta baino gehiago sortzen baditugu, arazoak izan ditzakegu gauzak aurkitzeko orduan, eta, une horretan, ez bada lehenago, komeni da informazioa antolatzeko maila gehiago erabiltzea. Adibidez, ESO 1 A karpetan, Apuntes, Ejercicios eta Exámenes karpetak sor ditzakegu. Apuntes karpetaren barruan, berriz, Primer trimestre, Segundo trimestre... karpetak. Karpeta bat sortuko da mahaigainean, eta karpetari izena jarri zain geratuko da sistema eragilea .

Carpeta sin título agertuko da karpetaren azpian, eta testu horren ordez, karpetari eman nahi diogun izena idatziko dugu .

Karpeta bat sortzen denean, hasieran ez du edukirik izaten; pixkanaka-pixkanaka emango diogu guk, bertan informazioa gorde eta karpeta berriak sortzen ditugun heinean. Karpeta baten edukia ikusteko, klik egingo dugu bi aldiz karpetaren gainean; bestela, eskuineko botoiaz klik egin eta testuinguru-menuko Abrir aukera hautatuko dugu.

Karpeta batetik beste karpeta batetara mugitzeko, fitxategietan nabigatzeko tresna-barrako botoiak erabil ditzakegu.

ORDENAGAILUA

Garrantzitsua da izena ondo aukeratzea, eta esanguratsua izatea; hau da, izenak karpeta horretan jasoko dugun informazioaren berri ematea. Horrela, askoz errazago aurkituko dugu, gerora, informazioa.

473

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 474


(Atrás) botoia erabiliz, aurreko leihora itzuli ahal izango dugu.

Atrás botoia erabili ondoren, (Adelante) botoia aktibatuko da, eta atzera egindako leihora itzultzeko aukera emango digu. (Subir) botoiaren bidez, maila bat igoko dugu gure karpeta- edo/eta unitateegituran. Adibidez, Primer trimestre karpetan banago, eta klik egiten badut botoian, Apuntes karpetara joango naiz; eta berriro klik eginda, ESO 1 A karpetara. Karpetaz aldatzeko beste modu erraz bat karpeta-zuhaitza erabiltzea da. Horretarako, fitxategien nabigatzailearen leiho baten alboko panelean Árbol aukera hautatuko dugu goitibeherako koadroan.

Karpeta batetik bestera mugitzeko, aukeratu nahi dugun karpetan klik egin behar dugu. Zuhaitzean, karpeta baten gainean jartzen garenean, karpeta horren edukia bistaratuko da eskuinean, bai dokumentuak, bai beste karpeta batzuk. Karpetaren edukia bi modutan ikus daiteke: ikono moduan edo zerrenda moduan. Informazioa ikono bidez antolatu badugu, zenbait irizpideren arabera ordenatu ahal izango dugu. Horretarako, menuko Ver/Organizar los elementos aukera hautatu eta ondoren, zer antolaketa modu nahi dugun adieraziko dugu. Zerrenda moduan ikusteko, menuko Ver/Ver como lista aukera hautatuko dugu.

Ezkerreko panelean, gure karpeta pertsonalean dugun karpeta-egitura guztia bistaratuko da. Karpeten ezkerraldean, ikurra agertuko da. Ikur horrek karpeta horrek beste karpeta batzuk dituela eta une horretan ez daudela ikusgai adierazten du. Bestela, ikurra agertuko da; hau da, karpeta barruko karpetak ikusgai daudela. Karpeta baten edukia erakusteko, klik egin beharko da ikurrean; eduki hori bistaratzerik ez badugu nahi, berriz, ikurrean klik egingo dugu.

Informazioa zerrenda moduan antolatzen badugu, elementu bakoitzari buruzko datu gehiago izango ditugu; adibidez, neurria, elementu mota, aldatze-data, etab. Leiho horretako informazioa edozein zutaberen arabera antolatzeko, zutabe horren goiburuan egingo dugu klik. Klik baten bidez, txikitik handira antolatuko dira, ordenamendu alfabetikoaren edo zenbakien arabera; berriro klik eginez gero, berriz, aukera alderantzizkatu egingo da.

Informazioa zutabearen goiburuan klik eginez ordena dezakegu

474

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 475


Nola aldatu mahaigainaren atzeko planoa?

Gure mahaigainaren atzeko planoa ordu luzetan izango dugu begi aurrean. Hori dela-eta, atsegina izaten da irudi lasaigarri bat jartzea; esaterako, lekuren bateko edo ezagun baten argazkiak, gure maskotarenak, etab. Mahaigainaren atzeko planoa pertsonalizatzeko, urrats hauei jarraitu beharko diegu:

3. Sistemaren irudirik ez badugu erabili nahi, eta gure argazkiren bat, edo sortu dugun grafikoren bat jarri nahi badugu atzeko planoan, klik egin Añadir tapiz botoian. Leiho bat irekiko da eta leiho horren bidez, sisteman nabigatu ahal izango dugu, jarri nahi dugun fitxategia aurkitzeko.

1. Goiko paneleko Sistema menuan klik egin eta Preferencias/Fondo de escritorio aukerak hautatuko ditugu.

4. Jarri nahi dugun irudia aukeratu ondoren, irudi hori nola erakutsi behar duen adieraztea besterik ez zaigu geratzen. Horretarako, zer estilo aplikatzea nahi dugun aukeratuko dugu: • Centrado; atzeko planoan aukeratu dugun irudia agertuko da, erdiratuta eta neurri errealetan. • Rellenar la pantalla; irudia behar adina handitu edo murriztuko da, mahaigain guztia hartu arte. Irudi hori desitxuratuta ager daiteke, ez baitira luzera eta zabalera neurriak errespetatuko. • Escalado; irudia behar adina handituko edo murriztuko da mahaigainaren zati handiena hartu arte. Hala ere, eutsi egingo die luzera eta zabalera neurriei, irudia ez desitxuratzeko. • Mosaico; atzeko planorako aukeratu dugun irudia mahaigain osoa bete arte errepikatuko da. ORDENAGAILUA

2. Preferencias del fondo del escritorio leihoa irekiko da, eta erabil ditzakegun irudien zerrenda erakutsiko digu. Horietako edozeinetan klik egin eta gure mahaigaineko atzeko planoa nola aldatzen den ikusiko dugu.

Amaitzeko, Cerrar botoian klik egingo dugu.

475

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 476


Nola jarri pantaila-babesle bat?

Pantaila-babeslea automatikoki exekutatzen den programa bat da. Ordenagailua erabili gabe badago denbora jakin batez, programa hori exekutatu egingo da. Aktibatzean, irudi bat edo animazio bat agertuko da pantailan, eta hala egongo da sagua mugitu edo tekla bat sakatu arte.

Zenbait pantaila-babeslek sarbide-gakoa jartzeko aukera ematen dute; horrenbestez, pantaila-babeslea exekutatu ondoren, beharrezkoa izango da gakoa sartzea ordenagailua erabili ahal izateko. Gakoa erabiltzea segurtasun-neurri bat da, adibidez, gure ordenagailua inork erabiltzerik ez badugu nahi, gure lanpostutik aldi baterako alde egiten dugunean. Pantaila-babesle bat jartzeko, urrats hauei jarraitu behar diegu: 1. Goialdeko paneleko Sistema menuan klik egin eta Preferencias/Salvapantallas aukerak hautatuko ditugu. 2. Salvapantallas leihoa irekiko da eta bertan, babesleak nola funtzionatzea nahi dugun aukeratuko dugu. Aukera hauek ditugu: Desactivar el protector de pantalla, Solo poner la pantalla en negro, Solo un salvapantallas edo Seleccionar el salvapantallas de forma aleatoria. Zein aukera erabili nahi dugun hautatuko dugu; behean, pantaila-babesleen zerrenda agertuko da, eta zein erabili nahi dugun aukeratuko dugu.

476

Zerrendaren eskuinaldean irudi bat agertuko zaigu, eta aukeratutako pantaila-babesleak zer itxura izango duen ikusi ahal izango dugu; pantaila osoan ikusi nahi badugu, Previsualizar botoia erabiliko dugu. 3. Gure pantaila-babeslea konfiguratzeko, fitxako Configuración botoia erabiliko dugu. Babesle gehienak konfigura daitezke eta elementu kopurua, koloreak, abiadura eta abar aukera ditzakegu.

4. Babeslea automatikoki aktibatu aurretik, ordenagailua erabili gabe zenbat minutuz egongo den zehaztu beharko dugu. Oso minutu gutxi ez jartzeko gomendatzen dugu (gutxienez, 10 minutu); bestela, nahi baino gehiagotan aktiba daiteke babeslea eta, azkenean, eragozpen hori dela-eta, programa desaktibatzea erabaki dezakegu. Babeslea ausaz aldatzea aukeratu badugu, babesleen arteko errotazio-denbora zehaztu beharko dugu; horretarako, Ciclar después de botoia erabiliko dugu. 5. Babeslea gako bidez babestu nahi dugun ere erabakiko dugu. Lock Screen After aukera hautatzen badugu, babeslea aktibatuko dugu. Atal horretan adierazitako denbora igaro ondoren, ordenagailua erabili nahi badugu, elkarrizketa-koadro bat agertuko da, eta erabiltzailearen gakoa eskatuko digu sistemara itzuli ahal izateko.

Gure terminala zuzenean blokea dezakegu. Horretarako, Salvapantallas leihoko menuan Archivo /Bloquear pantalla ahora aukera hautatu beharko dugu.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 477


Nola pertsonalizatu gure ordenagailuko pantaila?

Linuxen eta bereziki Gnomeren mahaigaineko inguruak badute ezaugarri bereizle bat: oso erraza dela ingurunea norberaren gustuen arabera jartzea. Izan ere, leihoen, ikonoen, kontrolen eta abarren itxurak konfigura ditzakegu. Urrats hauek eman behar ditugu gure ingurune grafikoaren itxura aldatzeko: 1. Goiko paneleko Sistema menuan klik egin eta Preferencias/Tema aukera hautatu behar dugu hasteko. Leiho horretan, sisteman zein gai ditugun instalatuta ikusiko dugu. Gai bat letra-tipoen, koloreen, soinuen eta sistema eragilearen itxura konfiguratzen duten beste elementu batzuen multzo aurredefinitua da. Gaiak zerrenda moduan agertuko dira, eta zerrendan agertzen den gaietako edozein aukeratu eta leihoak nola aldatzen diren ikusi ahal izango dugu.

Zerrenda horietako bakoitzean gehien gustatzen zaiguna aukeratu eta Cerrar botoian klik egingo dugu. Preferencias del tema leihotik atera nahi dugunean ere, Cerrar botoian klik egin beharko dugu. Alboko irudi honetan, karpeten ikonoen itxura nola aldatu den ikus dezakegu. Aldaketa horiek Iconos fitxan aukeratu ditugun balioen araberakoak dira.

ORDENAGAILUA

2. Ingurunea gehiago pertsonalizatzeko, Detalles del tema botoian klik egin behar da, eta beste leiho bat agertuko da; hiru fitxa izango ditu: Controles, Borde de la ventana eta Iconos.

477

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 478


Nola kopiatu CD edo DVD bat?

Merkatuan aplikazio ugari daude CDekin eta DVDekin lan egiteko. Guadalinex bertsioak Gnome Baker izeneko aplikazioa du. Erraza da erabiltzen, eta biltegiratzeko formatu horiekin erraz-erraz lan egiteko aukera emango digu. Honela kopiatuko dugu CD bat beste CD batean Gnome Baker aplikazioaren bidez: 1. Programa menu nagusitik exekutatuko dugu, honela: Aplicaciones/Sonido y vídeo/Grabador de CD /DVD (Gnome Baker).

2. Leiho bat agertuko zaigu, eta bertan, fitxategi-sistemaren zuhaitza eta aukeratutako karpeta bakoitzaren edukia.

478

Diskoak kopiatzeko, leiho horretako tresna-barrako Copiar CD de datos botoia erabiliko dugu. 3. Beste leiho bat agertuko da eta han, irakurgailuaren eta grabagailuaren unitateak aukeratuko ditugu (biak berdinak izan daitezke). Grabatzeko abiadura eta nola grabatu ere aukeratuko ditugu; horretaz gain, grabaketa simulatzea ere aukera dezakegu, nola gauzatuko den egiaztatzeko. Denbora badugu, komeni da grabatu aurretik simulazio bat egitea, kopia ongi egingo dela bermatuko baitugu horrela.

4. Kopiari edo simulazioari ekiteko, Comenzar botoian klik egin beharko dugu. Gure ordenagailuak grabagailu bakarra badu, pantailan mezu bat agertuko da, eta helburu-diskoa sartzeko eskatuko digu. Kopia-prozesua amaitzen denean, beste mezu bat agertuko da pantailan, eta prozesua nola amaitu den azalduko digu mezu horrek.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 479


Nola kopiatu fitxategiak CD batean?

Disketeen (euskarri magnetikoak) ordez, euskarri optikoak erabiltzen dira egun, bai CDak, bai DVDak. Ordenagailu berriek ez dute diskete-unitaterik, baina guztiek dituzte CD edo DVD irakurgailuak edo/eta grabagailuak. Gure fitxategiak disko optiko batean kopiatzeko, euskarri mota horretan grabatzeko grabagailua behar du gure ordenagailuak, baita horretarako beharrezko softwarea ere. Guadalinex bertsioak Gnome Baker aplikazioa du fitxategiak CD batean grabatzeko. Honela kopiatuko ditugu fitxategiak CD edo DVD batean: 1. Gnome Baker exekutatu eta fitxategi-sistemaren zuhaitza erabiliko dugu kopiatuko ditugun fitxategiak jasotzen dituzten karpetetara edo artxiboetara joateko.

Klik egin aukeratutako fitxategiak edo karpetak eransteko

5. Hurrengo leihoan, diskoari zer izen jarri nahi diogun eta diskoaren autorearen izena jarriko ditugu. Grabatzen hasteko, Aceptar botoian klik egingo dugu.

Erantsitako informazioak CDan hartzen duen espazioa

3. Diskoan kopiatu nahi ditugun dokumentu guztiak erantsi ondoren, leihoaren eskuinaldeko beheko izkinan agertzen den Crear un disco de datos botoian klik egingo dugu. 4. Leiho bat agertuko da eta zer grabagailu erabili eta zer abiaduratan grabatu adieraziko dugu. Ondoren, klik egingo dugu Comenzar botoian.

6. Kopia-prozesua amaitu ondoren, programak mezu bat emango digu, prozesua nola amaitu den adierazteko.

ORDENAGAILUA

2. Aukeratu ondoren, Añadir archivo(s) botoia erabiliko dugu kopiatu behar den informazioa CDan eransteko. Leihoaren behealdean, erantsitako karpeten eta fitxategien zerrenda ageri da, baita informazio horrek zenbateko espazioa hartzen duen adierazten duen barra ere.

479

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 480


Nola sortu CD audio bat Gnome Baker programaren bidez?

Interneten dauden soinu-fitxategi gehienak mp3 formatuan daude. Arrazoia nabarmena da: biltegiratzeespazio gutxi hartzen dute formatu horretan grabatutako fitxategiek. Hala ere, CD-irakurgailu askok ez du formatu hori irakurtzen; beraz, CD audio batean grabatu beharko ditugu fitxategi horiek, irakurgailu estandar batean entzun ahal izateko. Urrats hauei jarraitu behar diegu zenbait formatutako fitxategiak CD audio batean grabatu ahal izateko:

tzean abiadura azkarrena aukeratzen genuen); esate baterako, 2an edo 4an jar dezakegu grabatzeko abiadura. Modu hori erabiltzen badugu, ez dira soinu-jauziak agertuko irakurgailu zaharretan erabiltzean. Grabazioa simulatzeko aukera ere badugu eskura; aukera horren bidez, kopia ondo egin daitekeen egiaztatu ahal izango dugu diskoa erabili aurretik. Diskoa sortzen hasteko, Comenzar botoian klik egingo dugu.

1. Programa exekutatuko dugu menu nagusitik, honela: Aplicaciones /Sonido y vídeo /Grabador de CD /DVD (Gnome Baker). Leiho nagusia agertuko da eta behealdean, Disco de sonido fitxa aukeratuko dugu.

5. Abestiak CD audio bihurtzen hasiko da programa. Automatikoki, abestiak CD audio bihurtu ondoren, abestiak diskoan grabatzen hasiko da aplikazioa bera.

Disco de sonido fitxa aukeratuko dugu

2. Sistemaren zuhaitzaren bidez, gure CDan kopiatuko ditugun abestiak non dauden bilatuko dugu. Aukeratu eta Añadir archivo(s) botoian klik egingo dugu. 3. Abesti guztiak aukeratu ditugunean, Crear un disco de sonido botoian klik egingo dugu. Botoi hori leihoaren behealdean, eskuinean aurkituko dugu. 4. Grabagailuaren izena eta grabatzeko abiadura aukeratuko ditugu. Kontuz ibili behar dugu, eta datu-diskoa grabatzean ez bezala, abiadura motelena aukeratu behar dugu (datu diskoa graba-

480

6. Kopia-prozesua amaitu aurretik, mezu bat erakutsiko digu programak, prozesua nola amaitu den adierazteko.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 481


Nola sortu CD audio bat Serpentine programaren bidez?

CD grabagailuarekin gehien egin ohi dugun zereginetako bat CD-irakurgailu arruntetan erabiltzeko musika-diskoak sortzea da. Guadalinex bertsioak Serpentine izeneko tresna du CD-irakurgailuetan erabil daitezkeen musika-disko horiek sortzeko, eta oso erraza da erabiltzen.

Serpentine tresnarekin musika-disko bat sortzeko, urrats hauek emango ditugu:

3. Beste leiho bat agertuko da gure pantailan eta leiho horren bidez, fitxategi-sisteman nabigatu ahal izango dugu, CDan kopiatu nahi ditugun abesti guztiak aukeratzeko. Abestiak kopiatzeko, abestiak aukeratu eta Abrir botoian klik egingo dugu, abestia CDan kopia dadin.

1. Programa menu nagusitik exekutatuko dugu, honela: Aplicaciones/Sonido y vídeo/ Grabador de CD de audio (Serpentine).

4. Abestiak aukeratu eta CDan nahi genituen abesti guztiak erantsi ondoren, grabazioari ekingo diogu. Horretarako, tresna-barrako Grabar en el disco botoian klik egingo dugu.

2. Behealdean, grabatuko dugun diskoaren edukiera aukera dezakegu. Gure diskoan abestiak gehitzeko, tresna-barrako Añadir botoian klik egingo dugu. 5. Elkarrizketa-koadro bat agertu eta diskoa grabatu nahi dugun galdetuko zaigu. Prozesu horrekin jarraitzeko, Grabar en el disco botoian klik egingo dugu.

Prozesua amaitu ondoren, programak mezu bat agertuko digu, grabaketa nola amaitu den azaltzeko.

ORDENAGAILUA

6. Grabatu behar ditugun fitxategiak prestatuko ditu lehenik programak, eta ondoren, grabaketa prozesuari ekingo dio.

481

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 482

C blokea. Internet 1

Nola aurkitu helbide bat?

Orain dela gutxira arte, gustura hartuko genuke gaur egungo teknologia, kale bat, errepide bat, monumentu bat, jatetxe bat edo beste zerbait aurkitu ahal izateko. Telebistetan edozein lekutara eramango zaituzten poltsikoko GPSak iragartzen ari diren garaiotan, modu asko ditugu leku jakin bat non dagoen aurkitu eta hara nola iritsi gaitezkeen aztertu ahal izateko.

orduan eta zehatzagoa izango da bilaketa. Datu guztiak sartu ondoren, BUSCAR botoian klik egingo dugu.

Informazio geografikoko sistemen (Geographic Information System, GIS) bidez, emaitza ikaragarriak lortu dira; emaitza horiek, gainera, Internetera sar daitekeen edonoren eskura daude. Kale bat non dagoen aurkitzeko, urrats hauek emango ditugu: 1. Erabili nahi dugun kale-izendegia aukeratuko dugu hasteko. Egun, informazio mota hori ematen duten web orri asko eta asko daude sarean; esate baterako, Páginas Amarillas, QDQ, Terra, Guiacampsa eta Víamichelin. Nola egin erakusteko, Paginas Amarillas web orriko kale-izendegia erabiliko dugu, horrexek baitu gure herriei buruzko informaziorik gehien. Horretarako, Interneten sartu eta helbide-barran helbide hauxe idatziko dugu: http://www.paginasamarillas.es. Ondoren, berriz, botoia sakatuko dugu. Gure bilatzaileak orria aurkitu eta honen antzeko irudia erakutsiko du pantailan:

2. El Callejero fitxan klik egin eta beste orri batera eramango gaitu. Elkarrizketa-koadro bat agertuko zaigu eta zer helbide bilatu nahi dugun idatzi beharko dugu bertan. Zenbat eta datu gehiago bete,

482

3. Une baten ondoren, adierazi dugun lekuaren kokapena agertuko da. Horretaz gain, leku horren inguruan zer garraiobide publiko dauden ere ikusi ahal izango dugu: autobusak, metroa... Behean eta eskuinaldean agertzen den aukerapanela ere erabil dezakegu; panel horren bidez, inguruko hotelak, jatetxeak eta abar erakusteko eska dezakegu. Horretaz gain, tresna-panelaren bidez, irudiak handitu eta txikitu ditzakegu, mapa inprimatu, posta elektronikoz bidali, etab. Tresnapanela

Aukerapanela

Kale-izendegi horren tresna-panelean, mapen gainean oharrak idazteko ikonoa dago; ikonoa, hain zuzen ere. Horrela, bada, mapa inprimatzean, gure oharrak ere inprimatuko dira. Modu horretan, egoki irizten ditugun oharrak erantsi ahal izango ditugu.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 483

C blokea. Internet

Batzuetan, leku jakin bat non dagoen jakiteaz gain, hara nola irits gaitezkeen jakitea ere gustatuko litzaiguke. Hiri bateko puntu batetik beste batera joateko bidea bilatzeko, Páginas Amarillas web orrian sartuko gara (aurreko kasuan bezala), eta urrats hauek emango ditugu: 1. Klik egingo dugu Callejero fitxan. 2. Elkarrizketa-koadroan RUTAS txa aukeratuko dugu.

ENTRE DOS PUNTOS

fi-

Merezi du QDQ gidaren web orriari ere erreparatzea. Web orri horretan, planoez gain, leku gehienen argazkiak ere ageri dira eta, horiei esker, leku jakin batek zer itxura duen ikusi ahal izango dugu ordenagailuan. Adibidez, informazio bera bilatzen badugu kale-izendegi horretan, irudi honetan agertzen den informazioaren antzekoa aurkituko dugu:

Zer bide mota egingo dugun adieraziko dugu: Interurbanas, Urbanas a pie edo Urbanas en coche.

Dena bete ondoren, BUSCAR botoian klik egingo dugu, eta hiriaren maparen gainean adierazitako bi helbide horiek lotzeko zer ibilbideri jarraitu behar diogun agertuko zaigu.

Helbide erabilgarriak: http://www.paginasamarillas.es http://www.qdq.com http://callejero.terra.es http://www.guiacampsa.com http://www.viamichelin.es

ORDENAGAILUA

Gure aukeraren arabera, jatorrizko informazioa (nondik aterako garen) eta helmuga informazioa (nora iritsi nahi dugun) adierazi beharko dugu.

483

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 484


Nola aurkitu bi lekuren arteko bidaia autoz egiteko ibilbidea?

Egun, auto askok nabigazio-sistema izaten dute; sistema horiek gure helmugara errazago iristen laguntzen digute. Aurrez baldin badakigu zer ibilbide egin behar dugun, eta bidean zer leku edo herri aurkituko ditugun, errazago antolatuko dugu gure bidaia, eta aurrez zehaztu ahal izango ditugu atseden hartzeko lekuak, bisitatzea merezi duten lekuak eta abar.

2. Ibilbidea kalkulatzeko atalean (orriaren erdigunean), datu hauek sartu beharko ditugu: batetik, nondik aterako garen; bestetik, nora iritsi nahi dugun.

Egun, zenbait orri daude bidaia bat egiteko bide onena zein den jakiteko. Adibide moduan, Guía CAMPSA eta Víamichelin aipa ditzakegu. Zer ibilbide egingo dugun jakiteko, urrats hauei jarraituko diegu: 1. Interneteko nabigatzailea exekutatu eta helbidebarran idatziko dugu erabiliko dugun orriaren helbidea Guk CAMPSAren gida erabiliko dugu, baina modu bertsuan erabiltzen dira mota horretako gainerako web orriak ere. Helbide-barran hau idatziko dugu: http://www.guiacampsa.com eta ondoren, sakatu. Orriaren goialdean zenbait botoi daude, web orri horrek erabiltzaileen esku jartzen dituen zerbitzuak eskura izateko. botoian klik egin eta Calcula tu ruta koadroa agertuko zaigu pantailan.

484

3. Gure bidaia egiteko zer aukera erabil ditzakegun ikusteko, Ver configuración y opciones estekan klik egingo dugu. Beste leiho bat agertuko da, eta bi atal. Batetik, Configuración izeneko atala. Atal horretan, besterik adierazi ezean kalkuluak zeren arabera egingo diren azalduko zaigu; hau da, ibilbide azkarrena aukeratuko da, ez dira baztertuko ordainpeko errepideak, ez dira baztertuko balizko zirkulaziointzidentziak, etab. Bestetik, Localidades de paso izeneko atala agertuko zaigu. Atal horretan, ibilbidea nondik igarotzea nahi dugun adieraziko dugu. Ibilbidean egotea nahi dugun hiru herrialde, herri, kale, zenbaki eta posta kode zehatz ditzakegu.

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 485

C blokea. Internet

4. Daturen bat aldatu nahi badugu, Modificar este- F kan klik egin beharko dugu lehenik. Ondoren, leiho bat agertuko da; konfiguratzeko elkarrizketakoadroa, hain zuzen ere. Koadro horretan nolako ibilbidea egin nahi dugun adieraziko dugu: azkarrena, laburrena, autobiatik joan nahi dugun, etab. Bidesaria ordaintzeko prest gauden ala ez ere adieraz dezakegu. Gure lehentasunak ezarri ondoren, Aceptar estekan klik egingo dugu.

G 5. Hurrengo orrian, ibilbidea egiaztatzeko datuak

Tresna-barra, inprimatzeko, mapa gordetzeko, posta elektronikoz bidaltzeko, PDA batera bidaltzeko, etab.

Zati bakoitzaren ibilbidearen mapa ikus dezakegu.

ORDENAGAILUA

agertuko zaizkigu. Ibilbidearen datuak lortu nahi baditugu, Ver ruta estekan klik egin beharko dugu.

485

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 486


Nola aurkitu mapa bat Interneten?

Lehen, mapa bat begiratu behar genuenean, atlas bat erabiltzen genuen eskuarki, eta lekua erreferentzien aurkibidean bilatu, orrialde horretara jo... eta horrela ibiltzen ginen. Orain, Interneterako lotura badugu, askoz errazagoa da dena. Nahikoa da mapetan espezializatutako orri ugarietako batean sartu, eta zer lekuren bila gabiltzan adieraztea.

2. Adibiderako, Googleren orria erabiliko dugu; hala ere, Yahooren orrian lan egiteko modua ia bera da. Leku bat non dagoen jakiteko, zer leku aurkitu nahi dugun idatzi beharko dugu Dirección koadroan. Hiri baten izena idatzi eta jarraian, zer herrialdetan dagoen adierazi beharko dugu; adibidez, Paris, France. Ondoren, Buscar direcciones botoian klik egingo dugu.

Mapa batean leku bat aurkitzeko, urrats hauei jarraituko diegu: 1. Interneteko nabigatzailea exekutatu eta zer web orritara sartu nahi dugun idatziko dugu helbidebarran. Adibidez, http://maps.google.es helbidea idatz dezakegu Googleren mapei buruzko orrian sartzeko, edo http://maps.yahoo.com, Yahoorenean sartzeko.

3. Denak behar bezala funtzionatu badu, gure pantailan Pariseko mapa ikusiko dugu. Saguaren bidez, klik eginez eta arrastatuz, mapa lau norabideetan mugi dezakegu. Gure saguak gurpiltxoa badu erdian, gainera, bistaratzeko modua alda dezakegu; hau da, hurbildu edo urrundu egin dezakegu mapa.

Zoomaren kontrola, eta mapan mugitzeko kontrolak

486

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 487

C blokea. Internet

Pantailan kontrol bat agertuko da, eta horren bidez, funtzio berak bete daitezke, norabide-gezien gainean klik eginez, edo eta erabiliz hurbiltzeko eta urruntzeko, hurrenez hurren.

Zoomaren eta enkoadratzearen kontrola

Bistaratzeaukerak

4. Mapa gehiago hurbiltzen badugu, bilatu dugun hiriko kale-izendegia ikusi ahal izango dugu gure pantailan. Googlek, mapez gain, hiri garrantzitsuenetako kale-izendegiak ere baditu, eta kaleak aurkitzeko erabiltzen diren beste orri batzuk bezala, Googleren mapak bilatu nahi dugun helbidea non dagoen jakiteko ere erabil ditzakegu. Horretarako, Dirección koadroan zer kale bilatu nahi dugun, kalearen zenbakia eta hiriaren izena idatziko ditugu. Zenbat eta informazio gehiago eman, orduan eta zehatzagoa izango da bilaketa. Adibidez, Calle Torrelaguna, 60 Madrid teklea dezakegu eta ondoren, Buscar direcciones botoian klik egin.

6. Lekua aurkitu ondoren, horra iristeko zer bideri jarraitu behar diogun jakin nahi badugu, Cómo llegar fitxan klik egin eta gure abiapuntua zein den idatziko dugu. Gure abiapuntua idatzi ondoren, Cómo llegar botoian klik egingo dugu, eta zer bideri jarraitu behar diogun agertuko da, baita gure ibilbidean zeharkatuko ditugun ibilbide zatien zerrenda zehatza ere.

Bisitatu behar dugun leku horrek zer itxura duen ikusi nahi badugu, hori ere egin dezakegu. Irudiaren goialdeko izkina batean dagoen Satélite botoian klik egin beharko dugu. Aurkitu dugun lekuaren argazki bat agertuko zaigu pantailan. Kale-izendegiaren informazioa eta sateliteak emandako argazkia konbinatu nahi baditugu, Híbrido botoian klik egin beharko dugu.

Horretaz gain, ibilbidea Google Maps orriak erabilgarri dituen hiru moduetan ikus daiteke; hau da, mapa moduan, satelite-argazki moduan edo hibrido moduan. Batetik bestera aldatzeko, nahikoa da dagokion botoian klik egitea.

ORDENAGAILUA

5. Informazioa aurkitu badu, berehala agertuko da gure pantailan mapa bat, baita guk adierazitako lekuaren kokapena ere.

487

835026 _ 0453-0488.qxd

27/7/07

13:09

Página 488

Arte-zuzendaritza: José Crespo Proiektu grafikoa: Azala: CARRIÓ/SÁNCHEZ/LACASTA Barrualdea: Manuel García Proiektu-burua: Rosa Marín Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda Garapen grafikoa: Rosa María Barriga, José Luis García, Raúl de Andrés Zuzendaritza teknikoa: Ángel García Encinar Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero, Julio del Prado Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero, Almudena de la Torre, Maitane Barrena Zuzenketa: Iratxe López

© 2007 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L. Legizamon poligonoa Gipuzkoa kalea, 31 48450 Etxebarri (Bizkaia) Inprimatzailea:

ISBN: 978-84-8147-957-7 EK: 835026 Lege-gordailua: Debekaturik dago, legeak ezarritako salbuespenak salbu, lan hau inola bikoiztea, banatzea, jendaurrean jakinaraztea zein eraldatzea, beraren jabetza intelektuala dutenen baimenik gabe. Aipatutako eskubideen urratzea jabetza intelektualaren aurkako delitua izan daiteke (Kode Penaleko 270. artikulua eta hurrengoak).

Euskera eta Literatura

Recommend Documents