Zdravstvena Njega Hirurskih Bolesnika

B. Pajović i M. Radunović

Njega hirurških bolesnika

ZDRAVSTVENA NJEGA HIRURŠKIH BOLESNIKA

1



OPŠTI DIO

ORGANIZACIJA RADA NA HIRURŠKOM ODJELJENJU

Organizacija rada na hirurškoj klinici ili odjeljenju zavisila je od razvoja hirurgije te danas u svim većim bolnicama postoje odjeljenja ili odsjeci za: abdominalnu hirurgiju, traumatologiju, torakalnu hirurgiju, vaskularnu hirurgiju, neurohirurgiju, dječju hirurgiju, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju, a kao posebne klinike/odsjeci za ortopediju, urologiju, maksilofacijalnu hirurgiju.... Bolesnici kojima je potrebno hirurško liječenje, zavisno od medicinske dijagnoze, primaju se na hirurško odjeljenje. Hirurška klinika/odjeljenja sastoji se od odjeljenja/odsjeka za: smještaj, liječenje i njega bolesnika, operacionog bloka, poliklinike i hitnog prijema (ako nijesu centralizovana za cijelu bolnicu).

BOLNIČKI OSJEK

Podsjetimo se Nabrojite prostorije na bolničkom odjeljenju ? Opišite bolesniku sobu (prostor, namještaj) ? Objasnite važnost mikroklimatskih uslova u bolesničkoj sobi ? Navedite funkcije pojedinih prostorija (njihovu opremu) na bolničkom odjeljenju i njihovu važnost za bolesnika i osoblje?

2



Nabrojite pokazatelje i kriterijume za poluintenzivnu njegu ? Nabrojite pokazatelje i kriterijume minimalne njege

Hirurško odjeljenje je prostorno i organizovano, prema stepenu potrebne njege podijeljeno na intenzivnu, poluintenzivnu njegu i minimalnu njegu. Shodno tome, odjeljenje je i opremljeno potrebnom medicinsko-tehničkom opremom. Bolesnici nakon prijema, kao i operisani bolesnici iz sobe za budjenje, zavisno od stepena potrebne njege, smještaju su u poluintenzivnu njegu ili u bolesničku sobu za minimalnu njegu. Bolesnici kojima je potrebna intenzivna njega smještaju se u jedinicu intenzivne njege koja je zajednička za cijelu kliniku/odjeljenje.

Slika 1. hiruško odjeljenje Hirurška klinika/odjeljenje ima sve prostorije kao i druga odjeljenja. Odjeljenje obavezno ima sobu za pregled bolesnika i izvodjenje medicinsko- tehnčkih zahvata. Soba za pregled bolesnika i izvodjenje medicinskotehničkih zahvata je prostorija na hirurškom odjeljenju u kojoj medicinske sestre:

3



   

odlaže sterilne odlaže sterilan odlaže sterilne odlaže pribor zahvata

 

odlaže pribor za previjanje asistiraju ljekaru pri izvodjenju medicinskotehničkih zahvata (previjanje, vadjenje šavova, vadjenje drena...).

setove s instrumentima zavojni materijal rastvore, dezinfekciona sredstva za izvodjenje medicinsko-tehničkih

U te svrhe prostorija za pregled bolesnika mora biti funkcionalno namještena. Potreban namještaj: 

ormari sa policama za pribor



kolica za instrumente



kolica za previjanje



radna površina



sto za preglede/medicinsko-tehničke zahvate



stube



pokretna svjetiljka na stalku



pisaći sto i stolice.

Osim namještaja, u sobi za pregled medicinsko-tehničkih zahvata nalze se:

i

izvodjenje



umivaonik sa slivnikom, toplom i hladnom vodom



dispanzer za tečni sapun

4





sušionik za ruke i peškir za jednokratnu upotrebu



dispanzer za dezinfi cijens



posuda za odlaganje otpada sa poklopcem



negatoskop.

OPERACIONI BLOK

Operativni je blok funkcionalna jedinica hirurške klinike/odjeljenja koja služi za izvodjenje hirurških zahvata. Prostorno i organizaciono odvojen je od hirurške klinike/odjeljenja. Veličina bloka i broj operacijskih sala zavise od veličine klinike/odjeljenja, te od broja stanovnika kojem se pruža zdravstvena zaštita. Odjejenje, gradjevinski i organizacijski gledano, ima tri zone: ulaznu (zaštitnu), čistu i sterilnu. Blok se sastoji od operacionih sala za izvodjenje hirurških zahvata i nusprostorija prijeko potrebnih za rad. Raspored prostorija na odjeljenju važan je zbog ekonomičnosti u radu, ali ponajprije radi sprečavanja intrahospitalnih infekcija. Osnovno načelo kojeg se treba pridržavati u organizaciji prostora i rada jeste nemiješanje čistog i nečistog , pridržavanje pravila asepse.

Prostorije u operacijonm bloku jesu:        

operaciona sala aseptični propusnici za osoblje ulazni dio operacijskog bloka za bolesnike prostor za premještanje bolesnika na operacioni sto prostori za pripremu hirurga, instrumentarke prostori za sterilne setove prostori za pranje i dezinfekciju instrumenata prostori za supsterilizaciju (propusnik, nečisto, pakovanu, čisto) 5

B. Pajović i M. Radunović         


prostor za dezinfekciju operacionih stolova prostorije za spremanje materijala gipsaonica RTG-tamna komora prostor za odmor sobe za ljekare sobe za medicinske sestre prostor za budjenje bolesnika prostor za nečisto (kolica za nečisto rublje, otpatke...) ili posebne ispuste, „tunele“ za nečisto rublje i otpatke.

Zidovi su obloženi pločicama ugodne boje (plava, zelena), a podovi pokriveni specijalnim antistatičnim masama koje služe i kao izolator od električne struje, a mogu se prati i dezinfi kovati. Visina prostorije je 3 do 3,5m. Temperatura vazduha u operacijskom bloku od 18 do 24°C i vlažnosti vazduha 50 do 55%, održavaju se uredjajima za klimatizaciju.

Operaciona sala Operacione sale su smještene u centru operacionog bloka. Zavisno od broja hirurških zahvata i od njihovih posebnosti, operacione sale mogu biti opšte i specijalizovane (neurohirurška, traumatološka...), ali se svaka u datom trenutku može upotrebljavati i za druge operacije zavisno od potreba i hitnosti. Takodje se organizaciono mora izdvojiti operacijona sala za operaciju bolesnika sa septičnim procesima. Površina operacione sale je 30 do 40 m 2 .

6



Slika 2. operaciona sala Centralni izvori energenata su: električna struja, negativni pritisak, komprimovani vazduh, gasovi,, spuštaju se prema potrebi na željenu visinu do anesteziološkog stola, odnosno postavljaju na željeno mjesto pored ili iznad operacionog stola. U operacionu salu čini osnovna i specijalna oprema. Osnovnu opremu čine: pokretni operacionii sto (mora omogućiti postavljanje bolesnika u odgovarajući položaj), sto za instrumente, stalak za operaciono rublje, zavojni materijal i rukavice, stalci s kantama za nečisto sa obadvije strane stola, stalak za upotrijebljene gaze, sto za anesteziološki pribor. Specijalnu opremu čine aparati: anesteziološki aparat, monitori, aparat za hiruršku dijatermiju, aspirator, ultrazvučni nož, RTG-aparat i drugo, zavisno od vrste hirurškog zahvata. Važno je napomenuti da je oprema od hromiranog čelika, što omogućuje pranje i dezinfekciju. U operacionoj sali radi se timski i svako u datom trenutku mora znati što je njegov posao. Hirurški tim čine: hirurg operator, hirurzi asistenti, medicinska sestra instrumentarka „oprana“, sestra instrumentarka „slobodna“ i tehničar u sali.

7



Anesteziološki tim čine: anesteziolog, anesteziolog asistent i anesteziološki tehničar. No, kod velikih hirurških zahvata u sali može biti i nekoliko hirurških i anestezioloških timova.

Organizacija sestrinske službe u operacijonoj sali Organizacija sestrinske službe podrazumijeva ova radna mjesta:  

u

operacionoj

sali

glavna medicinska sestra instrumentarka operacijskog odjeljenja/bloka medicinska sestra instrumentarka

Zadaci sestre instrumentarke „oprane“ su:        

Pripremiti se za rad (svući uniformu, oprati ruke, obući zaštitnu odjeću i obuću, staviti kapu i masku) Provjeriti setove sa instrumentima, rubljem, zavojnim materijalom, rukavicama Obaviti hirurško pranje i dezinfekciju ruku Obući sterilni ogrtač i rukavice Pripremiti stočić ili stalak sa sterilnim rubljem, zavojnim materijalom, rukavicama (uz pomoć „slobodne sestre“) Pripremiti sto za instrumente (izbrojiti/znati broj instrumenata, gaza, kompresa...) Pripremiti sto za dodavanje instrumenata i ostalog pribora hirurgu i asistentima tokom operacije Izbrojiti (prije šivenja rane) instrumente, gaze, komprese....

8

B. Pajović i M. Radunović  


Pokupiti instrumente (nakon zahvata), potopiti u enzimski deterdžent, isprati, izbrojiti, provjeriti ispravnost i poslati u centralnu sterilizaciju Zabilježiti tok rada u protokol.

Slika 3. sestra instrumentarka

Zadaci sestre operacionoj sali su :       

instrumentarke

„slobodne“

u

pripremiti se za rad (svući uniformu, prati ruke, obući zaštitnu odjeću, staviti kapu i masku) pripremiti operacionu salu (razmjestiti namještaj i aparate na odgovarajuće mjesto, ispitati njihovu ispravnost) pomoći „opranoj“ sestri u pripremi stočića/stalka za operaciono rublje, zavojni materijal, rukavice pomoć pri oblačenju staviti bolesnika u odgovarajući položaj dodati, što je posebno potrebno, tokom pripreme operacijskog polja i hirurškog zhvata dodati materijal za šivenje

9

B. Pajović i M. Radunović     


primiti, označiti i poslati tkivo, sekret i drugi materijal na patohistološku, citološku ili mikrobiološku obradu nadzirati ulazak drugih osoba u operacionu salu (brinuti se za to da su svi propisno obučeni i da se kreću u dopuštenom prostoru) pomoći pri stavljanju zavoja pratiti bolesnika do sobe za budjenje pomoći pri premještanju na krevet.

Kada je u timu tehničar u sali, tada se on brine za aparaturu i namještaj, dolasku bolesnika u operacijsku salu, stavlja ga u odgovarajući položaj, odvozi ga u sobu za budjenje i premješta na njegov krevet. Zadaci rada glavne sestre instrumentarke su:  planira, organizuje, vodi i vrednuje rad medicinskih sestara i tehničkog osoblja u operacionom bloku  organizuje i uskladjuje, vremenski i prostorno, u dogovoru sa rukovodiocem odjeljenja, izvodjenje operacija  koordinira rad medicinskih sestara i uskladjuje ga prema mogućnostima odjeljenja  odgovara za kvalitet rada  organizuje dnevni program rada i zaduženja sestara po operacionim salama  odgovara i brine se za održavanje, čuvanje i ispravnost aparata, opreme, pribora i instrumenata  planira i nabavlja potrebne ljekove i potrošni materijal      

uvodi u rad novoprimljene sestre i pomaže im u stručnom usavršavanju predlaže i sastavlja raspored godišnjih odmora i raspored rada medicinskih sestara i tehničkog osoblja održava stručne sastanke sa odjeljenskim sestrama nadzire sprovodjenje higijene i drugih postupaka za sprečavanje intrahospitalnih infekcija brine se da joj povjereno osoblje bude uvijek čisto u propisnim radnim odijelima brine se za dobre medjuljudske odnose radnika na odjelenju. 10



Za svoj je rad odgovorna šefu odjeljenja i glavnoj sestri bolnice odnosno KC.

Propusnici za osoblje Propusnik za osoblje (muški i ženski) je prostor kroz koji u operacioni blok ulaze svi radnici (ljekari, medicinske sestre, medicinski tehničari, rendgenski inženjeri, pomoćni radnici...), svlače uniforme i presvlače se u čisti operacioni veš (pantalone, košulja, kapa) i obuvaju kaljače ili klompe/papuče kojima se koriste samo u operacijskom bloku. U prostoru se nalazi tuš-kabina, dio za presvlačenje i potreban namještaj: ormar za garderobu i ormarići sa bravicom, (za lične stvari), ormar sa čistim operacionim rubljem (podijeljen/pantalone, košulje, kape, maske), zidna vješalica (šina sa kukama), posuda za otpatke sa pedalom i poklopcem, stalak sa vrećom za prljavo rublje, umivaonici i dispanzeri za tečni sapun i dezinfekciju.

Ulazni dio operacijskog bloka za bolesnike Bolesnik se sa odjeljenja dovodi na bolesničkom krevetu, u pratnji sestre koja se brinula za bolesnika. Sestra predaje bolesnika i dokumentaciju tehničaru u sali, anesteziološkom tehničaru i/ili anesteziologu. Bolesnik dobija premedikaciju (ako je nije dobio na odjeljenju, zavisno od organizacije rada), a prema ljekarskoj odluci ili standardu kuće uvodi mu se trajni kateter, nazogastrična sonda, i na njegovom krevetu odlazi do prostora za premještanje.

Prostor za premještanje bolesnika Klasično ručno prenošenje bolesnika sa kreveta na nosila, sa nosila na operacioni sto, sa stola na nosila, sa nosila na bolnički krevet, koje su nekada obavljale dvije, tri, a nekad i 11



više osoba, danas zamjenjuju pomagalo za premještanje bolesnika i mobilni operacioni stolovi koji uveliko olakšavaju rad medicinskih sestra i tehničara, a bolesnika poštedjuju bolova i neugodnosti koju osjeti pri klasičnom prenosu. U tom je prostoru smješteno pomagalo („premještač“) koje površini za premještanje, hidrauličnim mehanizmom, spušta uzdužno na krevet podvlačeći se pod bolesnika, potom ga podiže te, izvlačeći se ispod njega, smješta ga na operacijski sto ili gornju površinu stola koja je na prenosniku, i odnosi ga u operacionu salu. Nakon operacije bolesnik se na stolu, ili gornjoj stolnoj površini, na prenosniku odnosi u sobu za budjenje gdje se premješta u svoj krevet (koji je dovezen iz prostora za pripremu).

Priprema/praonica Prostor za pripremu hirurga i instrumentarke i hirurško pranje ruku smješten je ispred operacione sale i od nje je odvojen staklom. Prije početka pranja ruku svako sam mora pravilno staviti kapu i masku. Za hirurško pranje ruku slavine i dispenzeri moraju se otvarati laktovima, pritiskom noge na pedalu ili pomoću uredjaja na principu fotoćelija. Prostor za sterilan pribor Prostor za sterilne setove s instrumentima, rubljem i zavojnim materijalom smješten je pored operacione sale. U njemu uvijek mora biti dovoljan broj setova, pregledno složenih po vrsti, sa vidljivo istaknutim trajanjem.

Prostor za pranje i dezinfekciju instrumenata Nakon operacije instrumenti se broje i potapaju u enzimski deterdžent. Čisti instrumenti (oprani, dezinfi cirani, izbrojeni), potrebni za odredjeni zahvat, šalju se u centralnu sterilizaciju.

Prostor za dodatnu sterilizaciju (supsterilizaciju)

12



Prostor za supsterilizaciju služe kao „dodatna“ sterilizacija za instrumente i pribor koji nijesu uobičajeno u setu, a koje rijetko koristimo ili ih imamo premalo. Supsterilizacija mora imati prostor za nečisto, čisto i sterilno. Prostor za nečisto opremljen je uredjajima za pranje i dezinfekciju, ultrazvučnim aparatom za čišćenje instrumenata, aparatom za ispiranje instrumenata pod mlazom, ormarom za sušenje instrumenata i pribora. Čisti i suvi instrumenti se slažu, pakuju i stavljaju u doboše a potom stavljaju u sterilizator. Nakon završene sterilizacije, sterilizator se prazni, a sterilni se materijal premješta u prostor za sterilno.

Prostorija za postoperativni oporavak bolesnika Prostorija za postoperativni oporavak bolesnika smještena je uz operacione sale. Bolesnici nakon operacije, koji su još pod anestezijom ili se oporavljaju od nje, smještaju se u prostoriju za postoperativni oporavak radi trajnog nadzora do potpunog budjenja iz anestezije. Veličina prostorije mora odgovarati broju operacija/operacijskih sala na hirurškoj klinici/odjeljenju. Podovi obloženi su materijalima ugodne boje koji se mogu prati i dezinfi kovati. Osvjetljenje je indirektno. Prostorija mora biti zaštićena od buke. Temperatura vazduha je u prostoriji od 20 do 22.2°C, a održava se, kao i vlažnost vazduha, uredjajima za klimatizaciju. Uz svaki krevet moraju biti centralni izvori energenata: električna struja, negativni pritisak, komprimovani vazduh, gasovi.

Krevet mora biti pristupačan, siguran, lako pokretan, sa mogućnošću brzog postavljanja bolesnika u željeni položaj radi olakšanog sprovodjenja njege i liječenja. Potrebni aparati: monitori za praćenje vitalnih funkcija, zasićenosti krvi kiseonikom i CO 2 , respiratori, aparati za mehaničku ventilaciju pluća, defi brilator, EKG, infuzomati, perfuzori, laringoskop, pribor za intubaciju, set za traheotomiju, setovi za uvodjenje katetera (CVK, kateteri za mjerenje pritiska, za regionalnu anesteziju i analgeziju, arterijske kanile, braunile, urinarni kateteri...), set za drenažu, pribor za aspiraciju, aparati za pritisak, kolica za 13



instrumente i ljekove, pribor za parenteralnu primjenu ljekova, pribor za pomoć pri povraćanju, moraju uvijek biti pripremljeni i ispravni. Aparatura i monitori mogu biti smješteni u tzv. stubu ili na postolju sa točkovima, moraju biti pokretni i pristupačni za rad i kontrolu. Osim toga, sestra mora uvijek imati pripremljenu dovoljnu količinu ljekova (narkotici, analgetici, antihistaminici, kardijotonici, analeptici, antibiotici), rastvor, plazma-ekspandera, zavojnoga hiruruškog materijala. U zbrinjavanju bolesnika učestvuju ljekari anesteziolozi i medicinske sestre, anesteziološki tehničari. Tim mora biti stručan, posebno obrazovan. Medicinska sestra svojim znanjem i iskustvom znatno pridonosi dobrom ishodu postoperativnog zbrinjavanja. Tim koji prima bolesnika u prostoriju za postopertivni oporavak mora dobiti ove podatke (pisano i usmeno) o bolesniku:       

medicinska dijagnoza i vrsta hirurškog zahvata starost bolesnika i opšta kondicija: disajni putevi, vitalni znakovi TA (prije i u toku operacije) anestetik i ostala medikamentni koja se upotrebljavaju: narkotici, mišićni relaksanti, antibiotici i sl. nepredvidjeni problemi koji su se dogodili u operacijskoj sali, a koji utiču na postoperativnu njegu npr. veliko krvarenje, šok, srčani arest nadoknadu tečnosti prisutnost drenova, katetera i drugih pomagala posebni nalozi ljekara, hirurga i anesteziologa pisano i usmeno kako bi se što bolje mogle zadovoljiti bolesnikove individualne potrebe.

Zadaci sestre u prostoriji za postoperativni oporavak Zadaci su sestre, nakon prijema bolesnika u sobu za postoperativni oporavak, pratiti (trajno, bilježiti svakih 15 minuta) vitalne funkcije i održavati respiratornu funkciju/prohodnost disajnih puteva – plućnu ventilaciju

14



(prevencija hipoksemije funkciju i funkcije CNS-a. 

i

hiperkapnije),

kardiovaskularnu

Medicinska sestra treba da: smjestiti bolesnika u pravilan položaj, zavisno od vrste operacije



održati pravilan disajni putevi)



posmatrati bolesnika o boju kože o stepen svijesti



mjeriti i bilježi o puls (punjenost, frekvenciju, ritam) o krvni pritisak o disanje (frekvenciju, dubinu),



posmatrati, mijeriti i bilježiti o drenažni sadržaj (spojenost sa drenažnim sistemom, prohodnost) o diurezu



aspirirati sekret (oralno, preko tubusa)



primjenjivati prepisane tečnosti, krv i ljekove



pružati bolesniku psihološku podršku



učestvovati i asistirati ljekaru u izvodjenju zahvata.

položaj

tijela

i

glave

(slobodni

Ako se pojave komplikacije (krvarenje, šok, poremećaj disanja, krvotoka ili svijesti), prisutnost anesteziologa i hirurga i blizina operacijske sale osigura će preduzimanje potrebnih zahvata. Kada razmjena orjentacija 30 mL na

se nakon budjenja iz anestezije postignu: dobra gasova, stabilni pokazatelji vitalnih funkcija, o mjestu, vremenu i dogadjajima, diureza veća od sat, mučnina i povraćanje pod kontrolom, a bol

15



svede na minimum, bolesnik se može premjestiti odijeljenje ili u jedinicu intenzivne njege, zavisno bolesnikovim potrebama za liječenjem i njegom.

Sprečavanje operacionom bloku

intrahospitalnih

na od

infekcija

u

Osnovna mjera za sprečavanje intrahospitalnih infekcija je sprečavanje unošenja izvora infekcije u operativni blok. Za sprovodjenje postupaka u njihovom sprečavanju odgovorne su glavna instrumentarka i sestre u operacijskom bloku. U operacionim salama treba sprovoditi postupke koji će smanjiti i/ili onemogućiti intrahospitalne infekcije.









Osigurati kvalitet vazduha u operacijskoj sali: o osigurati protok vazduha iz operacione sali u prostore oko sale (čistu i zaštitnu zonu) sistemima pozitivnoga pritiska o pročišćavati vazduh sa najmanje 20 izmjena na sat, a najmanje 4 od njih trebale bi sadržati svježi vazduh. Ako sala nema sisteme za ventilaciju, potrebno je: o držati vrata i prozore zatvorene o držati najmanji mogući broj osoba u sali tokom zahvata o ograničiti (strogo) broj ulazaka u operaciononu salu (tokom zahvata). Pri pripremi bolesnika za hirurški zahvat: o provjeriti (u protokolu) pripremu na odjeljenju (aseptično kupanje, brijanje i depilaciju operacijskog polja) o osigurati pravilnu pripremu operacionog polja u operacionoj sali, dezinfekciju operacionog polja (npr. hlorheksidinom) od sredine prema spolja o osigurati pravilno prekrivanje operacionog polja sterilnim prekrivačima o primijeniti antibiotike neposredno prije operacije prema ljekaroskom nalogu. Priprema hirurškog tima: 16




 


o nositi kapu, masku i propisanu odjeću (kapa prekriva svu kosu, maska nos i usta, odjeća kožu što je više moguće) o nositi kaljače, klompe, papuče samo u operacijskom bloku o sprovoditi pravilno pranje i dezinfekciju ruku (podlaktice i šake 5 minuta hlorheksidinom) o nositi sterilne rukavice Priprema instrumenata, pribora i aparata: o pripremiti svu opremu i instrumente u sali prije početka operacije (smanjiti kretanje osoblja i otvaranje vrata) o sprovoditi kontrolu svih sterilnih instrumenata, prekrivača, rublja zavojnog materijala o sterilisirati (u supsterilizaciji) instrumente koji nam trenutno trebaju o sprovoditi potpunu dezinfekciju svih aparata. Onemogućiti, zabraniti ukrštanje puteva čistog i nečisto (osoba, materijala, instrumenata) Organizovati, nadzirati i kontrolisati dezinfekciju svih prostora u operacionom bloku.

JEDINICA INTENZIVNE NJEGE (JINJ) Intenzivno liječenje, održavanje života i njega pružaju se u jedinicama intenzivnog liječenja, a to su posebne radne jedinice koje moraju imati odgovarajući prostor, opremu i tim stručnjaka tokom 24 sata. Prostor. Veličina prostora mora odgovarati broju bolesničkih kreveta, prema normativima 10-15 m 2 u krevetnoj jedinici i 60 m 2 u ukupnoj površini JINJ-e. Prostor obuhvata: prostor za bolesnike (izmedju kreveta paravani „na makaze“), izolaciju, sanitarni propusnik, intervencije, aparaturu (koja se trenutno ne koristi), čišćenje i dezinfekciju kreveta i aparata, čisto rublje, sanitarni čvor, priručni/potrošni materijal, ljekove, rastvori, ljekare, sestre, informacije.... Zidovi i podovi obloženi su materijalima ugodne boje koji se mogu prati i dezinfi kovati. Zidovi moraju imati zaštitu od rendgenskog zračenja. Osvjetljenje je indirektno. 17



Temperatura je vazduha u prostoriji od 20 do 22°C i ona se, uz vlažnost vazduha, održava klimatizovanim uredjajima. Uz svaki krevet moraju biti centralni izvori energenata: električna struja, negativni pritisak, komprimovani vazduh, gasovi. Namještaj čine bolesnički kreveti, pokretni stočić za hranjenje bolesnika, radni pult za pripremu ljekova, kolica za primjenu ljekova i izvodjenje zahvata, ormari za potreban pribor i priručnu apoteku, hladnjak za ljekove. Krevet mora biti: pristupačan, siguran, lako pokretan, lomljiv u svim položajima, s mogućnošću brzog postavljanja u položaj/visinu koji olakšavaju sprovodjenje njege i liječenja. Krevet ima zaštitne stranice, jednodijelni madrac, stalak za infuziju, urinsku vreću, drenažu, trapez.... Oprema. Na „šinskom“ se sistemu s elementima nalaze (za svaki krevet): sijalica, ormarić sa policom, držači boca za infuziju/ transfuziju, aparat za pritisak, uredjaji za terapiju kiseonikom sa ovlaživačem, sistem za aspiraciju, kanta za otpatke... Jedinica intenzivnoga liječenja opremljena je savremenom, kompjuterizovanim aparaturom koja omogućava praćenje i ispis svih potrebnih parametara, respiratorima za automatsko i asistirano disanje, monitorima za praćenje (EKG-a, pulsa, temperature, pritiska, invazivni hemodinamski monitoring (mjerenje CVP-a, direktno mjerenje arterijskoga pritiska, mjerenje pritiska u plućnoj cirkulaciji), intrakranijalni monitoring (mjerenje i bilježenje intrakranijalnoga pritiska), aparaturom za hemodijalizu. Takodje, u jedinicama za intenzivnu njegu mora biti dovoljan broj infuziomata, injekciomata, kolica za hitne intervencije, kolica za reanimaciju, aspiratora (obični ili na šini), enteralne pumpe (za hranjenje bolesnika), pribor za njegu bolesnika, te za dijagnostiku EKG, RTG, EEG, ultrazvuk, endoskopski instrumentarij. Uvijek moraju biti pripremljena kolica s priborom za reanimaciju, defi brilator, set za intubaciju, trahotomiju, setovi za uvodjenje katetera (CVK, arterijski, urinarni), drenažu... kolica za terapiju sa potrebnim ljekovima i rastvorima. Za bolesnike se brinu ljekari anesteziolozi, a po potrebi ljekari različitih specijalnosti, zavisno od potreba bolesnika (hirurzi, internisti, otolozi, nefrolozi, pedijatri, kardiolozi....),

18



i medicinske sestre. Rad se obavlja timski, a svaki član tima mora jasno znati koji je njegov zadatak u zbrinjavanju bolesnika. Medicinske sestre u jedinicama intenzivne njege moraju imati znanja i vještine, psihofi zičku izdržljivost, a u svojem se radu pridržavati moralno-etičkih načela. Prema organizaciji postoje specijalizovane intenzivne jedinice pri pojedinim klinikama/odjelima (kardiologija, pedijatrija, neurologija, hirurgija...) za liječenje srčanih, neuroloških pedijatrijskih i drugih bolesnika i/ili polivalentna – centralna jedinica intenzivnoga liječenja.

Slika 4. intenzivna njega Indikacije za prijem bolesnika u jedinicu intenzivnog liječenja jesu: 

bolesnici u kritičnom zdravstvenom stanju, sa gubitkom ili ozbiljnom ugroženošću jedne ili više vitalnih funkcija



bolesnici nakon operacije (traume, komplikacija) koji bi ubrzo dospjeli u kritično stanje bez intenzivnoga liječenja, praćenja i njege.

19



Svrha je intenzivnoga liječenja i njege je da uspostaviti bolesnikove vitalne funkcije, omogućiti liječenje osnovne bolesti ili ukloni uzroke koji su doveli do poremećaja vitalnih funkcija. U centralnu jedinicu intenzivne njege smještaju se i hirurški bolesnici: traumatizovani ili politraumatizirani bolesnici u kritičnom stanju, bolesnici nakon opsežnih hirurških zahvata, neurohirurški bolesnici (traume, nakon operacije), bolesnici kod kojih su nakon operacije nastupile komplikacije (krvarenje, šok...). Medicinska sestra u jedinici intenzivnog liječenja: 

učestvuje u planiranju tehničkih zahvata



posmatranja / mjeri bilježi i izvještava o bolesnikovom zdravstvenom stanju, - izgled bolesnika (boja kože i sluznica, položaj) - subjektivne bolesnikove probleme (bol i strah) - stanje svijesti - puls (punjenost, frekvenciju, ritam) - krvni pritisak, - disanje (frekvenciju i dubinu način, zvuk) - temperaturu - diurezu (uvesti trajni kateter, u početku pratiti diurezu svakih 15 minuta, poslije svaki sat) - drenažu/drenažni sadržaj - količinu primljene i izlučene tečnosti - zavoj - zasićenost kiseonikom, CO 2 - centralni venski pritisak (ljekar uvodi kateter u gornju šuplju venu) - pH arterijske krvi, parcijalne pritiske respiratornih gasova u arterijskoj krvi pritisak - EKG



održava prohodnim terapiju kiseonikom



sprovodi higijenu bolesnika, hranjenje (enteralno, oralno), postupke za sprečavanje komplikacija (prema bolesnikovim potrebama)

i

sprovodjenju

disajnih

puteve

i

medicinsko

primjenjuje

20





primjenjuje propisanu terapiju



izvještava o bolesnikovom zdravstvenom stanju



priprema za zahvate,



izvodi ili asistira pri medicinsko-tehničkim zahvatima



evidentira učinjeno u sestrinsku dokumentaciju odnosno protokol



prepoznaje i interveniše u hitnim stanjima



kontroliše pribora.

i

osigurava

ispravnost

aparata

i

drugog

Monitori trajno nadziru sve bolesnikove vitalne funkcije, uključuju alarm kod poremećaja, ali sestra mora biti stalno prisutna uz bolesnika, posmatrati ga, jer, kako je rekao jedan hirurg, „još nije izmišljen tako dobara mašina koji bi potpuno mogao zamijeniti znanje i rad jedne dobre medicinske sestre“, možemo reći „sestra je monitor monitora“.

Sprečavanje intrahospitalnih intenzivnog liječenja

infekcija

u

jedinici

Jedinica intenzivnog liječenja pripada odjeljenjima sa povećanim stepenom ugroženosti od intrahospitalonih infekcija zato rad u JINJ-e mora biti dobro organizovana, poštujući sve mjere sprečavanja intrahospitalnih infekcija: 

onemogućiti ukrštanje čistog i nečistog (prostor)



izolovati infektivne bolesnike

21





ulaziti u jedinicu aseptični propusnik



nositi zaštitnu odjeću i obuću (pravilno, samo u JINJ-e)



prati ruke prije i nakon svakog zahvata, pri kontaktu sa bolesnikom



poštovati načela aseptičnog rada u pripremi, izvodjenju/ učestvovati medicinsko-tehničkih zahvata



koristiti se sa što više pribora za jednokratnu upotrebu



osoblje koje se brine za infi cirane bolesnike ne smije se brinuti za druge bolesnike



sprovoditi i/ili nadzirati čišćenje i dezinfekciju (prostora i opreme), pravilnu primjenu dezinfekcijskih sredstava u jedinicu intenzivnog liječenja



sprovoditi zdravstvene preglede osoblja (redovno)

intenzivnog

liječenja

i

poštovati

Za sprovodjenje mjera sprečavanja intrahospitalnih infekcija u JINJ-e odgovorna je glavna sestra u toj jedinici.

ORGANIZACIJA RADA U HIRURŠKOJ POLIKLINICI

Hirurška, specijalističko -konsultativna zdravstvena djelatnost veza je izmedju primarne i stacionarne zdravstvene zaštite i mora biti pristupačna bolesnicima i ljekarima iz primarne zdravstvene zaštite i drugih specijalnosti. Ona obuhvata specijalističko-konsultativna dijagnostiku i liječenje, pri čemu rješava hirurške probleme bolesnika kojima nije potrebno bolničko liječenje. Taj oblik zaštite 22



pružaju specijalisti hirurzi, supspecijalisti raznih grana hirurgije. U hirurškoj se poliklinici izvode manji zahvati uz učestvovanje hirurga, medicinske sestre instrumentarke, drugih medicinskih sestara i tehničara, gipsera, rtgtehničara, anesteziologa. Prostorije hirurške poliklinike čine: 

specijalističke ambulante, (abdominalna, torakalna, vaskula-rna, traumatološka....) opremljene namještajem, aparatima, priborom i instrumentima potrebnim za rad



prostorije za manje hirurške Intervencije



prostori za dijagnostiku (endoskopija, RTG, CT ...)



gipsaona



administracija



čekaonice za bolesnike



sanitarne prostorije.

Gipsaona Gipsaonica je prostorija na hirurškoj klinici (poliklinici, operacijskom bloku) koja služi za postavljanje potrebne imobilizacije. Imobilizacija ima važno mjesto u liječenju povreda, preloma kostiju i iščašenja zglobova, a ona je i jedno od načela u traumatologiji (idealna repozicija, apsolutna imobilizacija i adekvatna rehabilitacija). Pri konzervativnom načinu liječenja za imobilizaciju reponiranih odlomaka upotrebljavaju se odgovarajući i ekstenzivni zavoji. Takodje se primjenjuju nove metode 23



imobilizacije, pri čemu se, umjesto gipsa, rade specijalne plastične mase za pripremu imobilizacionih zavoja. Gipsaonica je opremljena namještajem (radni pult za pripremu gipsanih zavoja, zidne šine za koje se kače, aparata i pribora, kolica, police/ormari za potrošni materijal, sto za pacijenta za ekstenziju i gipsanje), aparatima, priborom i instrumentima potrebnima za postavljanje sadrenih i ekstenzionih zavoja. Sadrene i ekstenzione zavoje i druge imobilizacione zavoje postavljaju medicinski tehničari gipseri prema nalogu ljekara traumatologa. Trebalo bi znati: 1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8. 9.

opisati organizaciju rada na hirurškom odjeljenju opisati hirurško odjeljenje i njegove posebnosti opisati operacijski blok nabrojiti i opisati prostore u operacionom bloku (operacionu salu, propusnice za osoblje, ulazni dio operacionog bloka, prostor za premještanje, pripremu/praonicu, prostor za sterilan pribor, prostor za pranje i dezinfekciju instrumenata, prostor za supsterilizaciju, prostoriju za postoperatini oporavak) opisati organizaciju sestrinske službe u operacionoj sali nabrojiti i opisati zadatke sestre instrumentarke nabrojiti i opisati zadatke sestre u prostoriji za postoperativni oporavak opisati jedinicu intenzivnog liječenja opisati organizaciju rada u hirurškoj poliklinici

PRIJEM BOLESNIKA NA HIRURŠKOM ODJELJENJU

Podsjetimo se

Bolesniku kojemu je potrebno hirurško liječenje priprema se na hirurško odjeljenje. Osnovni zadatak medicinske sestre 24



da posmatra u cjelovitosti bolest, poremećaj rada organa, već čovjeka sa njegovim fi zičkim, psihološkim, socijalnim i duhovnim potrebama. Svaka operacija, i najmanja, narušava zadovoljavanje ljudskih potreba, a to se u brizi za bolesnika ne smije zanemariti. Operacija nikada nije izdvojena, nego je povezana sa zdravljem i bolešću, a priprema za operaciju može trajati duže vrijeme zbog bolesti, ili dok bolesnik ne prihvati liječenje hirurškim načinom. Neadekvatna priprema za operaciju i dugotrajno odbijanje operacije, mogu biti velika opasnost za bolesnikov život.

PRIJEM BOLESNIKA NA HIRURŠKOM ODJELJENJU

Obično se bolesnik prima u bolnicu jedan do dva dana prije operacije, na vrijeme, prema predvidjenom planu da bi ga mogli pripremiti za operaciju. Viša medicinska sestra glavna zdravstvene njege, prilikom prijema bolesnika na hirurško odjeljenje, uz opšte podatke o bolesniku, uzima sestrinsku anamnezu, pregleda bolesnika, postavlja sestrinsku dijagnozu, plan i program zdravstvene njege te listu dokumentacije zdravstvene njege. Bolesnikovo stanje utiče na njegovo ponašanje odnosno način na koji će se odnositi prema bolesti, bolovima, i predstojećoj operaciji. Sestra pri prikupljanju podataka o bolesniku postavlja pitanje o njegovim potrebama, navikama, a zatim o bolesti/dijagnozi i predstojećoj operaciji. Ta bi saznanja mogle uticati i na standard njege prije, za vrijeme i nakon operacije, jer na operaciju ne dolazi „apendektomija, ili hernija“, nego osoba (sa imenom i prezimenom) sa svojim potrebama. Kada je bolesnik subjekt u zdravstvenoj njezi, on saradjuje sa sestrom, postavlja pitanja, izražava svoju nesigurnost, a sve to pridonosi njegovom ozdravljenju. Stvoriti saradničke odnose osnova je za kvalitetnu zbrinjavanje prije i nakon operacije.

25



Bolesnikova porodica takodje treba i očekuje razumijevanje i pomoć, pogotovu u hitnim slučajevima (akutna stanja, nesreće, teži hirurški zahvati gdje je ishod neizvjestan). Dobro obaviještena porodica lakše shvata nastalu situaciju. Takodje porodica sestri može dati prijeko potrebne podatke, posebno kod djece, starijih osoba ili osoba u besvjesnom stanju. Dobra saradnja pomoći bolesniku, porodici i zdravstvnom timu.

će

Postupci kod prijema hirurškog bolesnika na odjeljenju variraju od jednostavnih do složenih, a uslovljeni su bolesnikovim stanjem pri prijemu – bolesnikovim potrebama za zdravstvenom njegom, dijagnostikom i liječenjem.

Pri prijemu možemo razlikovati: 

naizgled zdrave osobe kod kojih je pri redovnom pregledu „nešto otkriveno“ (na primjer u dojci), što zahvat čini nužnim. Kod takvih bolesnika strah je najveći;



akutno bolesne osobe koje su se odjednom „našle pred bolešću“ koja je nastupila naglo, a operacija je neizbježna i nužna. Kod bolesnika su očekivanja i nada za uklanjanje bolova i/ili ozdravljenje, po pravilu, veći od straha;



hronično bolesne osobe, kojima je hirurško liječenje potrebno, ali nije hitno (na primjer, uklanjanje žučnih ili bubrežnih kamenaca, hernije i sl.); kolebanje je česta karakteristika tih bolesnika.



unesrećene osobe, koje su sa ulice dovezene u bolnicu i koje često nijesu u mogućnosti birati „svoju bolnicu“. Unesrećeni se osjećaju kao da su ljekaru „predati“ bez svoje svijesti, te se tome usprotivljuju ili se sa time mire;

26

B. Pajović i M. Radunović 


zdrave osobe koje dolaze u bolnicu radi nužnog, ali ne i neodloživog zahvata (ožiljka, plastičnih operacija nosa itd.). Njihovo se raspoloženje kreće od straha do otvorenosti pune iščekivanja.

RIZIČNI FAKTOR ZA HIRURŠKI ZAHVAT

Sestra pri prikupljanju podataka o bolesniku utvrdjuje i rizične činioce (starija dob, gojaznost, pušenje, dehidracija, neadekvatna ishrana, nedovoljna uhranjenost, zavisnost, strah, teškoće) koji čine opasnost za bolesnika koji će biti operisan. Ti faktori povećavaju mogućnost postoperativnih komplikacija. Broj i vrsta rizičnih činioca utiču na dužinu i način preoperativne pripreme, vrstu anestetika, postoperativnu njegu hirurškog bolesnika. Rizični faktori mogu prouzrokovati odlaganje hirurškog zahvata sve dok se bolesnikovo zdravstveno stanje ne poboljša. Starost, gojaznost i liječenje hronične bolesti (dijabetes, hipertenzija) uobičajeni su, rizične činjenice kada anesteziolog i hirurg planiraju hirurški zahvat primjenjujući odgovarajuću medikamentoznu terapiju. Kod bolesnika sa rizičnim faktorima za hirurški zahvat sestra vodja tima mora u planu zdravstvene njege utvrditi sve intervencije koje izvode sestre (posmatranje, mjerenje vitalnih funkcija, pomoć u njezi hranjenje, psihološka podrška, poučavanje...), te pratiti i bilježiti njihove učinke, a o svakoj promjeni stanja obavijestiti ljekara.

Rizični faktori za hirurški zahvat Rizični faktori: dehidracija. Komplikacije: usporena cirkulacija smanjeno izlučivanje urina. Objašnjenje: Kada je volumen cirkulirajuće tečnosti u organizmu smanjen, tkiva ne dobijaju dovoljnu količinju vode, 27



hranjivih materija, kiseonika; javlja se hemokoncentracija i usporena cirkulacija krvi, što pogoduje nastanku tromboze. Rizični faktori: stariji pacijent. Komplikacije: Sporo zarastanje rane, komplikacije dugotrajnog ležanja. Objašnjenje: Slabija regeneracija tkiva usporava zarastanje operacijske rane. Slabija pokretnost može uzrokovati dekubitus, trombozu, plućnu emboliju, zastoj sekreta u plućima, atelektazu, hipostatsku pneumoniju. Rizični faktori: Neadekvatna ishrana (nedovoljna, onemogućena). Komplikacije: Spori oporavak, produženi postoperativni tok. Objašnjenje: Bez odgovarajućih hranjivih sastojaka ćelije se ne mogu održavati, rasti i obnavljati. Rizični faktori: pušenje. Komplikacije: upala pluća, atelektaza, usporena cirkulacija, tromboembolija. Objašnjenje: pušenje prouzrokuje povećano stvaranje sluzi koje bolesnik u postoperativnom toku teško iskašljava, što dovodi do respiratornih komplikacija; nikotin je rizični činioc za aterosklerozu, što usporava cirkulaciju i pogoduje stvaranju tromba. Rizični faktori: gojaznost. Komplikacije: otežava liječenje, hipostatska pneumonija krvarenje, sporije zarastanje rana, smanjena otpornost prema infekcijama. Objašnjenje: Masno je tkivo manje snadbjeveno krvlju, što utiče na dotok kiseonika i hranjivih sastojka potrebnih za obnavljanje tkiva; Gojazne se osoba teže kreće i otežano diše. Svaki lijek koji bolesnik uzima mora se zabilježiti i provjeriti moguće komplikacije i uticaj na anesteziju, koagulaciju krvi ili zarastanje rane. Rizični faktori: ljekovi (psihofarmacija, antikoagulansi, kontraceptivi, kortikosteroidi).

salicilati,

Zavisnost (alkohol, droge). Komplikacije: Pojava siptoma apstinencije (nemir, agresivnost, delirijum) reakcija na anestetike. Objašnjenje: Male količine alkohola uz anestetike mogu dati opasne posledice.

28



Rizični faktori: strah. Komplikacije: emocionalni stres, dovodi do mišićne napetosti, visokog krvnog pritiska, ubrzan puls. Objašnjenje: Stimulacija simpatičkoga nervnog sistema ubrzava mnoge tjelesne funkcije; napeti mišići i pretjerano uzbudjenje može ometati postizanje željenog stepena anestezije. Medicinska sestra, članica tima za zdravstvenu njegu, izvodi planirane intervencije:  posmatra bolesnika: spoljašnji izgled, stanje svijesti, pokretljivost 

nadzire vitalne funkcije ; puls, temperaturu, disanje, krvni pritisak



nadzire izlučevine : urin, stolicu, sputum



održava posebnu higijenu



hrani ili pomaže pri hranjenju bolesnika



primjenjuje ordiniranu parenteralno im., sc.)



učestvuje ili izvodi medicinsko- tehničke zahvate tokom kojih posmatra bolesnika, razgovara sa njim, saznaje njegove poteškoće i prepoznaje promjene o kojima obavještava odgovornu sestru i/ili ljekara.

terapiju

(peroralno

i

Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti zadatke sestre pri primanju bolesnika na hirurškom odjeljenju 2. nabrojiti, opisati i objasniti rizične činioce za hirurški zahvat 3. nabrojiti, opisati i objasniti sestrinske Intervencije kod bolesnika sa rizičnim faktorima

29



OPŠTA PREOPERATIVNA PRIPREMA BOLESNIKA

Uvod Svrha je pripreme bolesnika za operaciju osigurati mu najbolju moguću fi zičku, psihološku, socijalnu i duhovnu spremnost za hirurški zahvat. To je cilj svih članova zdravstvenog tima. Bolesnikove individualne potrebe uslovljavaju ko će učestvovati u pripremi bolesnika za operaciju (ljekari, medicinske sestre, rendgenski tehničari, laboratorijski tehničari, socijalni radnici). Ljekar pregleda bolesnika i odredjuje pregled koji je potrebno učiniti, laboratorijski tehničari sprovode pregled mokraće, krvi...., nutricionisti osiguravaju potrebe za dijetalnom ishranom, socijalni radnik pomaže bolesniku u rješavanju porodičnih fi nansijskih problema, tim medicinskih sestara zadovoljava potrebe za zdravstvenom njegom, rendgenski tehničari izvode rendgenske pregledi. Uspjeh hirurškog zahvata zavisi od sposobnosti svih članova zdravstvenog tima. Prije operacije kod bolesnika je prisutan strah od činjenice da će biti predat ljekaru, da neće znati što se sa njim dogadja, ko i što ga čeka u operacionoj sali, strah od ishoda – uspješnosti hirurškog zahvata, daljeg liječenja, pa stoga briga za bolesnika ne smije biti vezana samo za vrijeme operacije nego mora uključivati i briga prije hiruške operacije. To je posebno važno kod bolesnika koji će biti operisan u spinalnoj anesteziji, što od osoblja u sali zahtijeva svjesniji odnos sa „budnim pacijentom“. Samo dobro planirana zdravstvena njega omogućava povezivanje brige prije, za vrijeme i nakon operacije, što bolesniku garantuje svu moguću brigu, a time i sigurnost. Medicinske sestre na odjeljenju i sestre instrumentarke u operacijskoj sali bave se ljudskim potrebama, koje zajedno sa tehničkim potrebama (priprema, instrumentiranje, održavanje uredjaja) odredjuju njihove Intervencije. Planovi zdravstvene njege izradjuju se za svakog bolesnika posebno, na osnovi potpuno utvrdjenih potreba, kako prije zahvata, tako i u operacionoj sali i poslije operacije.

30



PSIHOLOŠKA PRIPREMA ZA OPERACIJU Svrha psihološke pripreme treba da osigura bolesniku najbolju moguću psihološku spremnost za hiruršku intervenciju. Bolesnik mora osjećati potpuno povjerenje u osoblje koje učestvuje u njegovom liječenju. Osoblje koje učestvuje u pripremi ili izvršenju hirurškog zahvata nastojat će uvjeriti bolesnika da sve što se sa njim dogadja ima svrhu da njegovo zdravstveno i opšte stanje bude bolje te da će se nakon uspješne operacije bolje osjećati, a njegov će život biti kvalitetniji. Psihološku pripremu bolesnika za operaciju počinje ljekar hirurg, koji je postavio indikaciju za hirurško liječenje bolesti. On će bolesniku i njegovoj rodbini, na razumljiv način objasniti potrebu, važnost i korisnost hirurškog zahvata, predvidivu dužinu boravka u bolnici, mogući ishod ako se operacija ne izvede i alternativne metode liječenja te ga upoznati sa mogućim operacionim rizicima i komplikacijama. Ako je oboljeli dijete ili starija osoba za koju se brine porodica, razgovor mora biti posebno pažljiv, razumljiv i primjeren, koji će im pomoći u prihvaćanju hirurškog liječenja. U pripremi učestvuje i porodični ljekar koji bolesnika upućuje na bolničko liječenje. No, uz svu pripremu bolesnici na odjeljenju dolaze sa strahom, često se boje priprema za hirurški zahvat, anestezije (strahuju da se neće probuditi), smrti, unakaženosti, slabosti, bolova, nemoći, nema svojih svakodnevnih obaveza te ima vremena razmišljati o predstojećem zahvatu, porodici, poslu i ekonomskim poteškoćama, što sve povećava njegov strah. Mnogi ne mogu podijeliti svoje tajne i strahove. Strah je kod većine bolesnika prouzrokovan neupućenošću u pogledu operacije, brigom za porodicu, kuću, posao i susret sa novim ljudima, sredinom. Sestra mora znati da muškarci više potiskuju strah i unutrašnju napetost, mladji su bolesnici izrazito napeti. Strah od anestezije i operacije ne smanjuje se iskustvom. Starije osobe i bolesnici koji su u životu pronašli smisao i duhovni oslonac znatno smireniji očekuju hirurški zahvat. Već kod samoga prijema na odjeljenje medicinska sestra, posmatrajući bolesnika, nalazi mnogo načina kojima mu može pomoći da se ugodnije osjeća. Pozdravljajući novoga 31



bolesnika toplo i prijateljski, kao očekivanu osobu, pokazujući mu gdje se može svući, gdje će držati svoju odjeću i lične stvari, pomažući mu ako je potrebno, uvodeći ga u njegovu sobu, to su sve primjeri malih „stvari“ kojima sestra može umanjiti bolesnikov strah. Oslovljavajući bolesnika prezimenom, dok se brine za njega, pomaže mu da se osjeća kao osoba. Medicinska će sestra uključiti bolesnika u planiranje i izvodjenje zdravstvene njege, što će pridonijeti tome da on stekne povjerenje, postavlja pitanja, izražava svoju nesigurnost i strah, a sve to ipak, sigurno pridonosi uspješnoj pripremi za hirurški zahvat. Bolesnikovo povjerenje sestra će zadobiti ako ga na njemu razumljiv način upućuje u intervencije iz područja zdravstvene njege, objašnjava svrhu i važnost postupka, na primjer davanja klizme, jednog od najjednostavnijih zahvata, ali neugodnog za bolesnika, (cilj je postići čista crijeva, smanjiti mogućnost infekcije). Sestra će objasniti postupak, položaj bolesnika, važnost zadržavanja tečnosti i postupak obaviti vješto i na prikladan način te bolesnika uključiti kada je to moguće. Drugim riječima, bolesnik će se osjećati subjektom, znati što sestra radi, a to će povećati potreban osjećaj povjerenja. Razgovorom sa bolesnikom prije operacije ne saznajemo samo medicinske podatke, nego bolesnikovo stanje i osjećaje, na primjer, bolesnik/ca govori „što će moja porodica, ko će brinuti za njih dok sam ja u bolnici, oni nikada nijesu bili bez mene, ništa ne znaju, ja sam sve činila...“. Posebno treba pomoći bolesnicima koji kod kuće imaju nemoćne osobe (stare i bolesne roditelje, suprugu/a za koje se oni brinu. Sestra, uz bolesnikovu saglasnost, može u sprovodjenju uključiti patronažnu službu, kućnu njegu i osobe koje dolaze u posjete. Takodje bolesniku mora odgovoriti na moguća pitanja koja se tiču preoperativne pripreme i postoperativne probleme i poteškoće, na primjer na pitanje hoće li moći raditi posao koji su do sada radili, koliko dugo neće moći raditi. Važno je da osnovnu infomaciju o dužini boravka u bolnici i mogućoj invalidnosti daje ljekar, a sestra će pomoći bolesniku u prihvaćanju stvarnosti i savladavanju stresne situacije. U razgovoru sa bolesnikom sestra mora saznati što ga opušta i savjetovati da to čini u vremenu prije operacije (vježbe disanja, slušanje muzike).

32



Dokazano je da nakon dobre psihičke pripreme bolesnik bolje podnosi hirurški zahvat, brže se oporavlja, treba manje analgetika, a boravak u bolnici skraćuje se za 1-2 dana.

FIZIČKA PRIPREMA BOLESNIKA ZA HIRURŠKI ZAHVAT

Fizička priprema bolesnika za operaciju obuhvata: pregled, ishranu, poučavanje, pripremu digestivnog sistema. Ispitivanje Zadaci medicinske sestre su: pripremiti bolesnika za pojedine preglede, uzeti dijagnostički materijal (krv, mokraću, sputum), uputiti ga na vrijeme u laboratoriju. Kod bolesnika se primjenjuju pregledi: 

koje omogućuju ocjenu opšteg zdravstvenog stanja, radi anestezije i hirurškog zahvata (rutinske pretrage)



ipitivanje koje zahtijeva osnovna bolest zbog kojeg je indikovana operacija (specijalne pretrage)

Zavisno od bolesnikovog stanja (rizičnim faktorima), indikaciji za operaciju, hitnosti i vrsti hirurškog zahvata, priprema je bolesnika za operaciju različita. Opšti su pregledi i priprema iste intervencije i sve bolesnike, a uključuju:

za

sve

hirurške



osnovne, rutinske laboratorijske preglede: sedimentaciju eritrocita, KKS, glukozu i krvi, moraću,



vrijeme krvarenja i vrijeme zgrušavanja, protrombinsko vrijeme,

33





krvnu grupu i Rh faktor,



EKG, snimku pluća i mišljenje kardiologa



Pregledi koji iziskuju uslov osnovne bolesti zbog koje je indicirano hirurško liječenje (specijalne pretrage). Na osnovi anamneze, fi zičkog pregleda i laboratorijskih nalaz hirurg će ocijeniti zdravstveno stanje i odlučiti postoje li kontraindikacije za hirurški zahvat, a anesteziolog o vrsti anestezije za operaciju, prilagodjene pojedinom bolesniku. Danas mnogi bolesnici, kod kojih nijesu prisutni rizični faktori za planirani hirurški zahvat ambulatno obavljaju preglede na osnovu kojih ljekar može procijeniti njihovo zdravstveno stanje i sposobnost za anesteziju i hirurški zahvat, te se tako pripremljeni primaju na odjeljenje.

Posebna ispitivanja i pripreme Posebna ispitivanja i priprema za hirurški zahvat proizilaze iz osnovne bolesti i bolesnikovog stanja. One uglavnom zahtijevaju dužu preoperativnu pripremu koja uključuje: 

opšte preglede



dodatne, specifi čne pretrage kojima se ispituju funkcije pojedinih vitalnih organa ili sistema (srce, pluća, bubrezi...)



uvodjenje liječenja (kardiotonici)



parenteralno hranjenje kod osoba rizični faktori prisutne smanjena nemogućnost uzimanja hrane.

koje

će

„popraviti“

stanje

kod kojih su kao tjelesna težina i

34



Za vrijeme preoperativne pripreme bolesnici mogu ležati u bolnici ili, kada je to moguće, preglede obavljaju ambulantno i uzimaju potrebne ljekove.

Priprema bolesnika za hitnu operaciju Priprema zavisi od bolesnikovog stanja, i tu vrijedi načelo „učini koliko treba, ali što je moguće brže“. Dijagnostički postupak mora biti kratak, ali mora dati uvid u stanje svih životno važnih organa i funkcija. Kada je potreban hitan hirurški zahvat, sestra će: 

posmatrati bolesnika,



mjeriti i bilježiti vitalne funkcije



uspostaviti venski put



uzeti krv za o osnovne, rutinske laboratorijske preglede: sedimentaciju eritrocita, KKS, glukozu u krvi, kreatinin, transaminaze, elektrolite u krvi o vrijeme krvarenja i vrijeme zgrušavanja, protrombinsko vrijeme o krvnu grupu i Rh faktor i interreakciju o uzeti mokražu za laboratorijski pregled



primijeniti propisanu terapiju:



pripremiti dezinfekcija)



dati premedikaciju anesteziologa)



uvesti: trajni odredbi ljekar)



naručiti krv



sprovesti druge Intervencije prema odredbi ljekara.

operativno

kateter,

polje

(pranje,

brijanje,

(prema

pisanoj

odredbi

nazogastričnu

sondu

(prema

35



Ishrana bolesnika Ishrana bolesnika prije operacije zavisi od stanja bolesnika, vrstom i mjestom hirurškog zhavata te joj se mora obratiti puna pažnja kao jednoj od osnovnih potreba svakog bolesnika. Ljekar pri prijemu bolesnika na hirurško odjeljenje propisuje dijetu, količinu i sastav hrane, koja se može sastojati u potpunom i djelimičnom uzdržavanju od hrane, zavisno od indikacije za hirurški zahvat, ili u obogaćenju ishrane pojedinim sastojcima kod slabih i iscrpljenih bolesnika. Bolesnicima treba osigurati hranu koja sadrži: 

odgovarajuću energijsku vrijednost



odredjenu količinu životinjskih bjelančevina (1,5-2 g/kg tjelesne težine, posebno kod malignih bolesti, velikih hirurških zahvata, trauma, opekotina, infekcije)



odredjenu količinu ugljenih hidrata kalorijske potrebe, lakša razgradnja)



dovoljno vitamina i minerala



odredjenu količinu vode



odredjenu (smanjiti unos) količinu masti /zbog vitamina topljivih u masti)

(zadovoljiti

No, neki su bolesnici pothranjeni, dehidrirani, slabi, iscrpljeni, pa ih je prije operacije potrebno, što je moguće bolje, oporaviti pravilnom ishranom. Medicinska će sestra kod njihovog prijema na odjeljenje prikupiti podatke o navikama u vezi sa ishranom (saznati što voli ili ne voli jesti, zabranjuje li mu religija pojedinu vrstu hrane, osjeća li potrebu ili želju za nekom vrstom hrane) i stepenu samostalnosti pri hranjenju kako bi ih što prije pripremila za hirurški zahvat da

36



bi što bolje podnijeli operaciju i spriječili postoperativne komplikacije. Sestra mora bolesnicima, u toku njihovog boravka u bolnici, osigurati uslove za uzimanje hrane. Hranjenje nepokretnih bolesnika, bolesnika koji ne mogu samostalno uzimati pripremljenu hranu, koji ne mogu uzimati hranu na usta, poseban je zadatak medicinske sestre. Medicinska će sestra uputiti bolesnika u važnost uzdržavanja od uzimanja hrane na usta prije i nakon operacije. Upućeni će bolesnici lakše prihvatiti neuzimanje tečnosti i hrane na usta.

Podučavanje bolesnika Osnovna mjera u sprečavanju postoperativnih komplikacija i komplikacija zbog dugotrajnog ležanja čini podučavanje bolesnika u preoperativnoj pripremi. Svrha podučavanja bolesnika je da ovlada vježbama: disanja, iskašljavanja i pokretanja udova u preoperativnoj pripremi kako bi ih bolesnik mogao što bolje izvoditi u postoperativnom toku, jer bol i strah nakon operacije umanjuju bolesnikovu pažnju i smanjuju sposobnost učenja. Način podučavanja sestra mora prilagoditi bolesniku (intelektualnim sposobnostima, pažnji, obrazovanju, motivaciji). Tokom podučavanja medicinska sestra mora biti strpljiva, uvjerena u ono što podučava i pozitivno usmjerena. Vježbe mora ponavljati (demonstrirati način izvodjenja), bolesniku i provjeriti usvojena znanja i vještine, te ocijeniti osjeća li se bolesnik spremnim za sprovodjenje vježbi nakon operacije. Znanje i pozitivan stav prema ličnoj aktivnosti peduslov su za sprečavanje komplikacija.

Vježbe dubokog disanja

37



Vježbe dubokog disanja doprinose boljoj postoperativnoj ventilaciji pluća, oksigenaciji krvi i tkiva, mobilizaciji bronhijalnog sekreta, sprečavanju pojave atelektaza i upale pluća.

Postupci u sprovodjenju vježbi dubokog disanja Intervencija: Objasniti bolesniku svrhu, važnost vježbi dubokog disanja, da vježba treba ponoviti 3 do 4 puta sa nekoliko minuta odmora izmedju svakog udaha. Objašnjenje: Objašnjenje svrhe i važnosti preoperativnog uvježbavanja pomoći će bolesniku da savlada otpor dubokom disanju nakon operacije (npr. zbog bolova). Intervencija: Upozoriti bolesnika da diše polako prema upustvima. Objašnjenje: Učestalo duboko disanje može izazvati vrtoglavicu, pa i nesvjesticu (zbog prevelikoga gubitka ugljen dioksida). Intervencija: Postaviti bolesnika u krevetu ili na stolicu (ako se predpostavlja da će moći sjedeti poslije operacije). Objašnjenje: Pri disanju bolesnika koji sjedi dijafragma je u višem polaznom i završnom položaju, što povećava pomake plućnih baza ventilaciju pluća i mobilizaciju sekreta. Intervencija: Postaviti jastuk izmedju krsta i uzglavlja kreveta, ili neka bolesnik sjedne 5-10 centimetara od naslona stolice. Objašnjenje: Ispravljanje kičme potpomaže disanje grudnih mišića. Intervencija: Saviti bolesnikove noge u koljenima ako bolesnik ima abdominalni rez. Objašnjenje: Savijene noge u koljenima umanjuju napetost trbušnih mišića, te je stoga i manje neugodno kada se grudni koš raširi Intervencija: Pokazati bolesniku kako treba položiti ruke na trbuh, stavite ih zajedno sa njim. Upozoriti bolesnika da se opusti. 38



Objašnjenje: Napeti mišići onemogućavaju potpuno širenje pluća. Vježbanje sa bolesnikom pomaže tačnim pokretima dijafragmalnog disanja. Intervencija: Uputiti bolesnika: 1. Duboko udahnite brojeći do 5 ili 7 (s razmakom od jedne sekunde) tako da se trbuh proširi Objašnjenje: Ovaj način disanja pomiče dijafragmu prema dolje, povećavajući područje grudnog koša, spušta donja rebra oslobadjajući prostor za širenje pluća. Intervencija: Uputiti bolesnika kako će udahnuti koristeći se nadražajnim spirometrom. Objašnjenje: Zadržavanje udahnutog vazduha, uz aktivaciju ekspiracijskih mišića i povećan otpor izdisaju, pomažu otvaranje malih disajnih puteva i alveola i sprečavaju njihovo kolabiranje. 2. Zadržati dah dok ne izbrojite do 3 ili 4 3. Pritisnite trbuh prema kičmenog stuba ili se lagano nagnite prema naprije i polako izdahnite kroz napućene usne dok ne izbrojite od 12 do 15 (ako ne može izdržati toliko dugo, neka izdiše onoliko dugo koliko je udisao). Medicinska će sestra bolesniku objasniti da nakon operacije mora sprovoditi vježbe dubokoga disanja najmanje svaka dva sata dok je budan. Vježbe je potrebno sprovoditi tokom boravka u bolnici i kod kuće sve dok se disanje ne normalizuje (dubina, frekvenca) i bolesnik nije pokretan.

Vježbe iskašljavanja Svrha vježbi iskašljavanja treba da(duboko disanje, kašalj) usmjeri sekret prema gornjim disajnim putevima i omogućiti i pospješiti iskašljaj nakon operacije. Intervencija: Objasniti bolesniku važnost vježbi. Intervencija: Postaviti bolesnika.

39



Objašnjenje: U sjedećem položaju trbušni organi potiskuju dijafragmu i plućne baze, što olakšava iskašljavanje sekreta. Intervencija: A) u sjedeći položaj, lagano nagnuti prema naprijed (ako bolesnik nakon operacije bude mogao sjedjet) ili B) u položaj na boku (kada bolesnik nakon operacije bude morao biti u ležećem položaju) Objašnjenje: Sjedeći položaj nije dopušten svim operisanim bolesnicima. Intervencija: C) rukama pritisnuti operativnu ranu. Objašnjenje: Pritisak na trbuh podupire područje abdominalnog hirurškog reza. Intervencija: Pokazati bolesniku kako treba položiti ruke, staviti ih zajedno s njim. Objašnjenje: Bolesnik će se osjećati sigurnije („za svoju ranu“) i neće zadržavati sekret, nego ga iskašljati. Ili Intervencija: uputiti bolesnika. Objašnjenje: Jako kašljanje treba izbjegavati jer može oštetiti operativnu ranu (uzrokovati dehisceniciju rane) ili plućno tkivo. Intervencija: Duboko udahnite Intervencija: Izdišite polako otvorenih usta sa isplaženim jezikom Intervencija: Zakašljite dva-tri puta dok izdišete Intervencija: Duboko udahnitei ponovo zakašljite ako ima još sekreta. Objašnjenje: Duboko disanje podstičući kašalj pomaže reekspanziju (naduvavanjem) kolabiranoga plućnog tkiva. Intervencija: Iskašljite Objašnjenje: Pritisak stvoren kašljanjem pokrenut će sekret u gornje disajne puteve, odakle se može izbaciti. Intervencija: Isplunite u pripremljenu nepropusnu vrećicu.

Vježbe nogu i stopala

40



Svrha je vježbi nogu pospješiti cirkulaciju krvi nakon operacije. Vježbe nogu Intervencija: Objasniti bolesniku važnost vježbi nogu. Intervencija: Postaviti bolesnika u ležeći položaj sa lagano uzdignutom glavom. Objašnjenje: Vježbe nogu zahtijevaju savijanje koljena i nožnih prstiju što se najbolje izvodi u ležećem položaju. Intervencija: Savjet bolesnika. Objašnjenje: Aktivacija mišića nogu potiskuje vensku krv prema srcu, ubrzava cirkulaciju i sprečava pojavu tromboze, te postiče dotok arterijske krvi u to područja. Intervencija: Savjete i ispružite prste na nogama. Okrećite svako stopalo u smjeru kretanja kazaljke na satu, zatim suprotno od smjera kretanja kazaljke na satu. Savijte noge u koljenima tako da tabani cijelom površinom dodiruju podlogu. Ispružite a zatim podignite naizmjenično svaku nogu koliko možete. Pomoći – asistirati bolesniku dok izvodi vježbe (ako je potrebno). Medicinska će sestra bolesniku objasniti da nakon operacije mora sprovoditi vježbe nogu i stopala ponavljajući ih pet puta, najmanje svaka dva sata dok je budan. Vježbe treba sprovoditi tokom boravka u bolnici i kod kuće sve dok bolesnik ne bude pokretan, jer su one zamjena za kretanje.

Priprema digestivnog trakta Priprema digestivnog sistema za hirurški zahvat sastoji se od „čišćenja“ crijeva – uzdržavanja od uzimanja hrane na usta. Ona se sprovodi prema nalogu ljekara i šeme koja se primjenjuje u odredjenoj zdravstvenoj ustanovi. Za „čišćenje“ crijeva mogu se upotrijebiti laksativi, klizme, ispiranje crijeva Kod pojedinih, većih hirurških zahvata na digestivnom sistemu priprema traje nekoliko dana, bolesnik je na 41



peroralnoj ishrani i/ili na parenteralnoj ishrani, a crijeva se „čiste“. U pojedinim slučajevima postoje i posebna uputstva ljekara, pravila, kojih se treba pridržavati u pripremi digestivnog trakta za hirurški zahvat, na primjer priprema crijeva za kolorektalne operacije. 

započinje treći preoperativni dan, bolesnik uzima čistu tečnost ili tečnu dijetu, za čišćenje crijeva uzima jednu dražeju Dulcolaxa u 18 sati. Drugog preoperativnog dana bolesnik uzima čistu tečnost ili tečnu dijetu, a za čišćenje crijeva gorku so 30 mL 50%-tnog rastvora (15 g) per os u 10, 14 i 18 sati. Prvog preoperativnog dana bolesnik uzima čistu tečnu dijetu, a za čišćenje crijeva gorku so kao i dan prije u 10 i 14 sati, dodati intravenske tečnosti, ako je potrebno; ne klistirati; dati peroralno Neomicin 1 g i Eritromicin 1 g u 13, 14 i 23 sata, a na dan operacije isprazniti rektum u 6,30 sati; operacija je u 8 sati.



Takodje se crijeva mogu „čistiti“ davanjem bolesniku dva dana prije operacije 500 mL 10% Manitola uz tečnu dijetu. Dan prije operacije postupak se ponovi.



Mehaničko „čišćenje“ crijeva sprovodi se 2 dana: 1. dan tečna dijeta (čaj, supa) Coloclens sirup u 12 h ili Manitol 20% 250 mL per os. 2. dan (dan prije operacije) čaj do 22 h Coloclens ili Manitol Klizma u 18 h .

Mnogi hirurzi smatraju da učestale klizme ne samo da su nepotrebne i neugodne za bolesnika nego postoji rizik od unosa rezistentnih organizama u gastrointestinalni trakt. Dokazano je da peroralno davanje neomicina i eritromicina, antibiotika koji se slabo resorbiraju, ima znatnoga udjela u smanjenju incidencije postoperativnih infekcija, ali samo nakon dobro sprovedenog čišćenja crijeva.

42



Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti opštu preoperativnu pripremu bolesnika 2. opisati i objasniti psihološku pripremu bolesnika za operaciju 3. opisati i objasniti fi zičku pripremu bolesnika za hirurški zahvat 4. opisati i objasniti važnost ispitivanja (opštih i posebnih) te pripremu bolesnika 5. opisati i objasniti pripremu bolesnika kod hitnog slučaja 6. opisati i objasniti ishrana bolesnika prije i nakon hirurških zahvata 7. opisati, objasniti i pripremiti vježbe dubokog disanja i vježbe iskašljavanja 8. opisati, objasniti i pripremiti vježbe nogu/stopala 9. opisati, objasniti i pripremiti pripremu digestivnog sistema za hirurški zahvat

NEPOSREDNA PREOPERATIVNA PRIPREMA BOLESNIKA PRIPREMA BOLESNIKA DAN PRIJE OPERACIJE

Zadravstena je njega bolesnika dan prije operacije usmjerena na procjenjivanje njegovog zdravstvenog stanja, kontrolu učinjenih ispitivanja, sprovodjenje lične higijene, pripremu operacijskog polja, a tokom sprovodjenja intervencije medicinska sestra razgovara sa bolesnikom pružajući mu psihološku podrškuru. Anesteziolog tokom dana posjeti bolesnika, uspostavlja sa njim kontakt, upoznaje se sa njegovim zdravstvenim stanjem i raspoloženjem te propisuje ljekove za veče, sredstvo za spavanje ili sedativ, sredstva za premedikaciju (upisuje u dokumentaciju).

43



Posebno je važno razgovarati sa bolesnikom uveče prije spavanja da bi bolesnik mogao izraziti svoje strahove i nesigurnost, iskazati molbu i postaviti pitanja koja ga muče, te tako smanjiti strah i teškoće. U dogovoru sa bolesnikom sestre planiraju i sprovode sestrinske Intervencije.

Intervencije operacije

u

zbrinjavanju

bolesnika

dan

prije

Intervencije: Provjeriti jesu li obavljeni svi pregledi i laboratorijske ispitivanja (koje su tražene). Objašnjenje: Dokumentacija mora biti uredno složena hronološkim redom važna je za anesteziološki i hirurški tim. Ujedno je to i poslednja provjera potpunosti ispitivanja i nalaza, a medicinskoj sestri podsjetnik na podatke važne za planiranje zdravstvene njege bolesnika u postoperativnom periodu. Intervencije: Razgovarati sa bolesnikom. Objašnjenje: Lični su bolesnikovi problemi osnova za planiranje i sprovodjenje zdravstvene njege svakog bolesnika. Intervencija: Procijeniti bolesnikovo zdravstveno stanje. Pružanje bolesniku psihološku podršku. Objašnjenje: Umanjuje strah i teškoće. Intervencija: Upoznati bolesnika sa „pristankom za operaciju“ i uputiti ga u potrebu njegovog potpisa. Objašnjenje: Mogući su pravni problemi ako se operacija izvede bez valjanog pristanka. Intervencija: Provjeriti vitalne funkcije. Objašnjenje: Abnormalne vitalne funkcije mogu upozoriti na stanja koja povećavaju rizik. Operacija se možda treba odložiti ili otkazati ako vrijednosti nijesu unutar normalnog raspona.

44



Intervencija : Prijaviti i upisati u sestrinsku dokumentaciju svako odstupanje od normale. Osigurati lako svarljivu hranu za večeru (zavisno od vrste operacije). Objašnjenje: Prazan želudac sprečava aspiraciju neprobavljene hrane ako nastupi povraćanje. Smanjuje postoperativnu mučninu i nadutost. Intervencija: Upozoriti bolesnika da poslije ne uzima hranu, a poslije ponoći ni tečnost. Izvršiti posebnu pripremu digestivnog sistema prema odredbi ljekara. Objašnjenje: U anesteziji može nastati nehotično pražnjenje crijeva ako se debelo crijevo nije ispraznilo preoperativno. Prazna crijeva smanjuju postoperativnu nadutost trbuha, opstipaciju povezanu sa smanjenim unosom hrane, neaktivnošću i upotrebnom sredstava protiv bolova. Intervencija: Sprovesti bolesnikovu ličnu higijenu, okupati ga ili uputiti ga da se okupa/istušira, sa 25 mL antiseptičnog rastvora (npr. Plivasept pjenušavi), počinje sa pranjem lica, nastavljajući prema dolje i obraćajući pažnju na područja oko nosa, aksila, pupka, prepona i perineuma. Tijelo se ispere vodom i postupak ponovi sa još 25 mL rastvora, uključujući i pranje kose. Oprati zube. Objašnjenje: Bolesnik se osjeća opuštenije i ugodnije kada su zadovoljene njegove higijenske potrebe. Čistoća kože kose, noktiju i sluznica pomaže sprečavanju infekcija. Intervencija: Primijeniti propisanu terapiju. Objašnjenje: Anksiolitik ili hipnotik (prema upustvima anesteziologa) daje se kako bi se umanjio strah i teškoće te osigurao dobar noćni odmor prije operacije. Druga terapija (zavisi od bolesti) prema odredbi ljekara. Intervencija: Izvaditi krv za interreakciju.

PRIPREMA BOLESNIKA NA DAN OPERACIJE

45



Priprema bolesnika na dan operacije važan je činilac za uspješnost hirurškog zahvata. Tokom pripreme važnu ulogu ima smirena sredina koja bolesniku daje osjećaj sigurnosti (žurba je loš pratilac pripreme). Medicinska sestra mora bolesnika posmatrati u njegovoj „koži“, uvijek imati na umu da se ne radi o operaciji hernije, već o čovjeku za kojeg su sati prije operacije dugi, često opterećujući. Sestra pri sprovodjenju intervencija u pripremi bolesnika za operaciju mora voditi brigu i o „malim stvarima“ koje bolesniku mogu pomoći: ohrabrujući pregled, stisak ruke, lijepe riječi, objašnjenje svega što će raditi. Bolesnik će osjetiti da se misli na njega kao čovjeka. Zdravstvena je njega na dan operacije usmjerena na pripremu bolesnika za operaciju. Standardi planova zdravstvene njege i popisi provjera olakšavaju planiranje i sprovodjenje zdravstvene njege na dan operacije. Zajedno sa individualnim planom, na osnovi utvrdjenih potreba, omogućuju izvodjenje intervencijija u pripremi bolesnika za operaciju.

Intervencija u pripremi bolesnika na dan operacije Intervencija: Kontrolisati, izmjeriti, temperaturu, puls, TA. Objašnjenje: Vrijednosti moraju biti u granicama normalne. Patološki nalaz zabilježiti i o njemu obavijestiti ljekara. Intervencija: Provjeriti je li bolesnik natašte, upozoriti ga da ništa ne uzima na usta i ne puši. Objašnjenje: Ako nije natašete, obavijestiti ljekara – isprati želudac ili odložiti hirurški zahvat. Intervencija: Kod žena-ima menstruaciju. Objašnjenje: Mogućnost odlaganja hirurškog zahvata. Intervencija: Pripremiti operaciono područje (obrijati). Objašnjenje: Obaviti dva sata prije operacije ako nije hina. Intervencija: Obaviti ili uputiti na sopstvenu higijenu. Kupanje/tuširanje (antiseptično), (ili djelimičnu njegu). Njegu usne šupljine? Objašnjenje: Osigurati bolesniku dovoljno vremena za obavljanje jutarnje toalete, početi na vrijeme (znati kada je bolesnik na programu). 46



Intervencija: Upozoriti bolesnika da treba skinuti. Objašnjenje: Sve vrijesnosti spremiti i zaključati, ne ostavljati na ormariću. Izgubljene ili oštećene vrijednolsti mogu uzrokovati pravne probleme. Intervencija: nakit, spremiti zajedno sa novcem i drugim vrijednostima. Proteze (zubne proteze totalne i djelimične – sve što se može skidati, vještački udovi), skloniti ih na siguran način. Objašnjenje: Proteze se mogu izgubiti ili slučajno oštetiti za vrijeme operacije. Zubne se proteze mogu pomaknuti, odlomiti, te uzrokovati gušenje za vrijeme operacije. Intervencija: naočare, kontaktna sočiva, perike, vještačke trepavice. Objašnjenje: naočare i ostale stvari mogu se izgubiti ili oštetiti. Kontaktna sočiva mogu oštetiti oči. Intervencija: kozmetičke preparate, ruž, lak za nokte. Objašnjenje: kozmetički proizvodi mogu prikriti izgled. Ukloniti šnale i druge čvrste poveze za kosu. Ako bolesnika provjeduje, svežite dugu kosu (može se upotrebiti gumica) Oštre stvari u kosi mogu oštetiti tjeme. Vezanje duge kose smanjuje mogućnost njenog ispadanja. Intervencija: Staviti kapu za glavu. Objašnjenje: Kapa sprečava prenošenje mikroorganizama sa otpadnute kose. Intervencija: Obući bolesniku odjeću za operaciju (košulju koja se veže pozadi kao benkica). Objašnjenje: Bolnička se odjeća upotrebljava radi praktičnosti i sprečavanja prljanja ili uništavanja lične odjeće. Intervencija: Staviti elastične zavoje ili obući antiembolijske čarape (prema pravilima odjeljenja i/ili odredbi ljekara). Objašnjenje: Čarape sprečavaju nastanak tromba za vrijeme operacije. Intervencija: Isprazniti mokraćnu bešiku (pomokrite se). Objašnjenje: Inkontinencija se vjerovatno neće pojaviti za vrijeme operacije ako su crijeva i bešika prazni.

47



Intervencija: Primijeniti propisanu terapiju. Objašnjenje: Antibiotici (za smanjenje bakterijske fl ore) iv. neposredno prije operacije. Heparin, male doze supkutano apliciranoga heparina smanjuju incidenciju tromboze dubokih vena i plućne embolije, koje se pojavljuju nakon velikih abdominalnih i torakalnih hirurških zahvata 5 000 ij. supkutano dva sata prije operacije. Intervencija: Primijeniti premedikaciju, upisati u dokumentaciju i potpisati. Objašnjenje: Premedikaciju treba primijeniti u pravo vrijeme, prema pisanoj odredbi anesteziologa (lijek, doza, način). Zavisi od dijagnoze, bolesnikovoj starosti, predhodnim bolestima (infarkt, bolesti bubrega, jetre). Najčešće se primjenjuje atropin (smanjuje salivaciju i mogućnost aspiracije sline) i sedativi kako bi se bolesnik opustio, potisnuo teškoće. Intervencija: Objasniti bolesniku da će se osjećati omamljeno i žedno (zavisno od ljekova koje primi). Objašnjenje: Upoznavanje bolesnika sa djelovanjem lijeka smanji će nesigurnost i strah od neočekivanog. Intervencija: Upozoriti bolesnika da više ne ustaje iz kreveta. Objašnjenje: Kada bolesnik primi premedikaciju, ne smije se kretati jer ljekovi mogu izazvati vrtoglavicu i pad. Intervencija: Staviti bolesniku indentifi kacijsku narukvicu (ime i prezime, godina rodjenja, broj sobe) Objašnjenje: Pogrešna identifi kacija hirurškog bolesnika može dovesti do fi zičke povrede, i zakonskih problema. Intervencija: Pripremiti istoriju bolesti sa svim nalazima, dokumentacijom i temperaturnom listom. Objašnjenje: Osoblje u operacijskoj sali, na odjeljenju intezivne njega treba će potpune podatke za provjeru i sprovodjenje zdravstvene njege. Intervencija: Pripremiti sestrinsku dokumentaciju, sestrinsku „check“ listu, (preoperativna lista sa popisom provjera, kontrolnu listu), provjeriti je li sve upisano. Objašnjenje: Lista, popis provjera – intervencija služi sestrama kao radni i kontrolni dokument. Intervencija: Osigurati prevoz bolesnika u operacionu salu. 48



Objašnjenje: Bolesnik mora biti pokriven, a ako mu je hladno na noge se mogu obući čarape, jer tako sprečavamo prehladjivanje. Intervencija : Pratiti bolesnika do operacijske sale Objašnjenje: U pratnji treba biti, kad god je moguće, sestra koja je njegovala i pripremala bolesnika za operaciju. Intervencija: Predati bolesnika i dokumentaciju sestri na „rampi“ ili u sobi za pripremu. Objašnjenje: Bolesnik mora biti svjestan primopredaje i osjetiti da ga očekuju.

Priprema operacionog polja Pri pripremi operativnog polja treba se pridržavati načela: operacijsko polje mora biti čisto i bez dlaka. Bolesnikovu kožu moramo očistiti (tuširanje, kupanje, pranje) dan prije operacije, a dodatnu pripremu kože samo prema posebnim standardima (klinike, odjeljenja). Kada postoje posebne upute za pripremu operacionog polja, treba ih se pridržavati. Na primjer 12 do 24 sata prije operacije čišćenje kože benzinom, dezinfekcija 70% -tnim etilnim alkoholom i jodnom tinkturom ili hlorheksidinom, prekrivanje sterilnom gazom i pripremom operacionog polja jedan do dva sata prije operacije koje uključuje brijanje i dezinfekciju na nekim ortopedskim klinikama. Brijanje operacionog polja. Na nekim se hirurškim odjeljenjima preoperativno brijanje mjesta incizije obavlja kombinovanim električnim apratom za šišanje i brijanje, a brijanje se žiletom ne preporučuje jer povećava rizik od infekcije. Takodje se dlake mogu odstraniti depilatorom ili kremom za depilaciju. Ovaj način uklanjanja dlaka najnježniji je za kožu, te joj se može dati prednost ispred brijanja. Budući da ne postoji opasnost od povreda kože, može se sprovesti i veče prije operacije. Osim toga, bolesnici mogu sami sprovesti depilaciju, što je posebno važno ako se depilira područje genitalija. Prije sprovodjenja hemijske depilacije treba dobro pročitati upustva i ispitati osjetljivost bolesnika na depilacionu kremu. Nakon depilacije treba pregledati

49



depilirano područje, a bolesnik se treba temeljno istuširati i oprati. Preoperativna priprema antiseptičnim rastvorima smanjuuje rizik od infekcije. Brijanje operacionog polja najbolje je obaviti neposredno prije operacije u sobi za pripremu. Prerano brijanje, dan prije operacije, povećava rizik od infekcije, a prekasno brijanje uzrokuje nepotrebnu žurbu koja može uznemiriti bolesnika. Površina koja se brije zavisi od operacijskog reza, a u načelu se brije površina 15-20 cm oko predvidjenog reza. Izuzetak je lice, obrve se ne smiju obrijati bez bolesnikovog odobrenja. Izbjegavati suvo brijanje jer za sobom ostavlja dlake i ćelije koje se ni pažljivim pranjem ne mogu ukloniti.

Zadaci sestre pri brijanjuu operacionog polja Intervencija: Pripremiti bolesnika, objasniti postupak i važnost birjanja prije operacije.

bolesniku

Intervencija: Pripremiti prostor o sobu za pripremu, ili u bolesničkoj sobi oko kreveta staviti paravan. Objašnjenje: Medicinska sestra uzima u obzir bolesnikovu udobnost i stidljivost. o zatvoriti prozore (zaštita od promaje) Intervencija: Pripremiti pribor o brijač za jednokratnu upotrebu o tečni sapun/pjena za brijanje ili sredstvo za dezinfekciju kože deterdžentom o smotuljci gaze o posudu sa vodom Intervencija: Izvesti zahvat o smjestiti bolesnika u udoban položaj o osloboditi područje koje će se brijati o zaštiti intimno područje (ako se ne brije), vodeći brigu o bolesnikovoj stidljivosti o nakvasiti operaciono područje plivasept pjenušavi, antisepti, tečnim sapunom ili pjenom za brijenje

50



Objašnjenje: Sapun otapa masne sastojke i nečistoću na koži pa voda može prodrijeti i omekšati dlaku. Intervencija: pričekati 1-2 minute,brijati od sredine mjesta opracije prema van, držeći brijač pod uglom od 30 do 45° Objašnjenje: Takvo držanje brijača i brijanje smanjuje broj posjekotina na minimum. Intervencija: brijati u smjeru rasta dlačica, a drugom rukom zatezati kožu, (pokreti moraju biti dugi i nježni) Obješnjenje: Brijanje u smjeru rasta dlačica pomaže odstranjivanju dlačica što je moguće bliže površini kože. Napinjanje kože eliminiše udubljenja i nabore tako da medicinska sestra može vidjeti područje koje brije i pažljivo ga obrijati. Brižljivo posmatranje površine kože pomaže medicinskoj sestri provjeriti jesu li uklonjene sve dlačice. o pregledati obrijano područje tako da je ono u nivou očiju Intervencija: isprati obrijano područje Objašnjenje: ispiranje uklanja sve ostatke sapuna, kože i dlačica. Intervencija: posušiti obrijano područje gazom. o uputiti bolesnika na tuširanje ili okupati bolesnika u krevetu Objašnjenje: sušenje kože ugodno je za bolesnika.

Trebalo bi znati: 1. opisati, objasniti i primijeniti sestrinske intervencije u zbrinjavanju bolesnika dan prije operacije 2. opisati, objasniti i primijeniti sestrinske intervencije u zbrinjavanju bolesnika na dan operacije 3. opisati, objasniti i sprovesti pripremu operacijskog polja (brijanje).

51



OPŠTA POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA

Svrha postoperativne zdravstvene njege je što prije postići stanje u kojem će bolesnik samostalno zadovoljavati svoje potrebe. Nakon operacije bolesnik se odvozi u sobu za budjenje koja se nalazi u operacionom bloku. Soba za budjenje opremljena je apratima i uredjajima za praćenje svih funkcija koje su u toku operacije bile djelimično isključenje ili otežane (podržavane/ kontrolisane) – disanja, rada srca, svijesti, sve dok se ponovo ne uspostave i dok se stanje ne stabilizuje. Službu čine anesteziolozi i medicinske sestre. Šef službe je anesteziolog. Njihov je zadatak kontinuirano praćenje bolesnikovog stanja radi održavanja i uspostavljanja svih funkcija te primjena terapije i odgovarajuće njege, kao i pružanje pomoći bolesniku u slučaju komplikacija. Anesteziolog i sestra instrumentarka prate operisanog bolesnika do sobe za budjenje gdje se obavlja primopredaja, daju infomacije o bolesniku, mjerama koje je potrebno sprovesti (podatke o terapiji, primjeni infuzije, transfuzije, kiseonika, analgeticima.., kontroli hemoglobina, hematokrita, elektrolita..., postavljenim drenovima, sondi, stanju svijesti, upute o položaju), moraju se dati usmeno i pisano. Bolesnik, operisan u opštoj anesteziji, ostaje u sobi za budjenje do potpunog budjenja iz anestezije, vraćanje pune svijesti i stabilizacija vitalnih funkcija. Zatim se kod manjih zahvata bolesnik vraća na odjeljenje, a kod većih premješta u jedinicu intenzivne njege. Zdravstvena je njega bolesnika u ranom postoperativnom toku usmjerena na praćenje bolesnikovog stanja, otklanjanje i/ili smanjenje tjelesnih simptoma i prepoznavanja komplikacija. Sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije.

Intervencije i zbrinjevanje bolesnika poslije opracije

52



Intervencija: Pripremiti (u bolesničkoj sobi) aspirator, pribor za primjenu kiseonika, aparat za pritisak, stalak za infuziju, pribor za primjenu ljekova, bubrežnjak, ostali pribor prema potrebi (npr. za drenažu), temperaturnu listu / lista reanimacije, liste za sestrinsku dokumentaciju. Objašnjenje: Za povratak bolesnika iz operacijske sale ili sobe za budjenje mora biti pripremljen i provjeren pribor koji mora biti uz bolesnikov krevet. Intervencija: Osigurati povoljne mikroklimatske uslove u bolesničkoj sobi (vlažnost vazduha, tempereturu). Objašnjenje: Odgovarajuća vlažnost vazduha u bolesničkoj sobi olakšava disanje, smanjuje nadražaj sluznice. Intervencija: Osigurati mir, smjestiti bolesnika u manje krevetnu sobu. Objašnjenje: Operisanom je bolesniku potreban mir da bi se stabilizovale njegove psihofi zičke funkcije. Intervencija: Pridržavati se pravila u radu, ne lupati, vikati, odrediti vrijeme i broj posjeta (istovremeno). Intervencija: Provjeriti bolesnikov identitet provjerivši njegovu narukvicu. Objašnjenje: Pogrešna identifi kacija bolesnika može dovesti do ozbiljne greške. Identifi kacijska narukvica je pouzdanija od usmenog odgovora. Intervencija: Premjestiti na krevet/stalak i kontrolisati primjenu infuzije, transfuzije, kiseonika. Objašnjenje: Mogućnost pomicanja (braunile, igle, sistema....), ispadanja, prekida primjene. Intervencija: Kontrolisati a) drenažu, drenažni sadržaj. Objašnjenje: Spojiti sisteme za drenažu. Intervencija: b) nazogastričnu sondu. Objašnjenje: Mogućnost pomicanja sonde, oštećenje nosne sluznice. Intervencija: c) trajni kateter, diurezu. Objašnjenje: Mogućnost infekcije, vrećica za mokraću treba stajati na držaču, poštovati sva pravila asepse kod promjene vrećice. Intervencija: Premjestiti bolesnika sa nosača/operacionog stola na krevet. 53



Objašnjenje: Bolensnik nije u mogućnosti učestvovati pomoći pri premještanju (zbog djelovanja anestetika).

i

Intervencija: Staviti bolesnika u odgovarajući položaj na bok (ako je moguće) ili, ako mora ležati na ledjima, okrenuti mu glavu na stranu (spinalna anestezija); povišeni položaj (kada se bolesnik probudi iz anestezije ili kada to dopušta hirurški zahvat). Objašnjenje: Ležanje na boku ili okretanje glave na stranu sprečava slivanje sekreta u disajne puteve. Ležanje na ledjima sa malim jastukom pod glavom, kod bolesnika sa spinalnom anestezijom, sprečava nastanak glavobolje. Povišeni položaj omogućava lakše iskašljavanje i bolju plućnu ventilaciju. Intervencija: Utopliti bolesnika, pokriti dodatnim pokrivačem ako mu je hladno. Objašnjenje: Operacijska sala i soba za budjenje obično su klimatizovane. Gubitak krvi, niža temperatura u prostoriji mogu sniziti tjelesnu temperaturu bolesnika. Intervencija: Primiti podatke i dokumentaciju o bolesniku (usmeno i pisano) od sestre i anesteziologa. Objašnjenje: Da bi mogla nastaviti sprovodjenje postupaka medicinska sestra koja je primila bolesnika mora znati što se dogadjalo u operacijskoj sali ili u sobi za budjenje. Intervencija: Provjera naloga o postoperativnoj njezi, posebna uputstva za praćenje, primjenu terapije, kiseonika, o zavojima, drenaži...... Objašnjenje: Medicinska je sestra odgovorna za izvršenje svih naloga koje se tiču neposredne brige za bolesnika. Intervencija: Posmatranje, mjeriti i bilježiti. A) Spoljni izgled (boju kože, posebno oko usta i nokti). Objašnjenje: Cijanoza ekstremiteta znak je usporene cirkulacije i nedovoljne oksigenacije krvi (popuštanje srca, loša ventilacija pluća). Intervencija: Mjeriti i bilježiti B) Puls, disanje, TA svakih 15 minuta tokom prva 3 sata, zatim svakih pola sata u iduća 2 sata, te svake 3 sata ako je bolesnik stabilan. Objašnjenje: Gušenje, naprezanje pri udisanju i nagla cijanoza može biti znak zapadanja jezika (potrebna je hitna defl eksija glave). Hroptanje u prsima znak je zastoja sekreta i edema pluća zbog popuštanja srca (pri zastoju sekreta pomoć pri iskašljavanju, aspiracija i kiseonik). 54



Intervencija: mjeriti i bilježiti. C) Temperaturu svaka 4 sata ili po potrebi. D) Češće je provjeravanje (vitalnih funkcija), svakih 5-10 minuta, potrebno kada bolesnik nije stabilan. Objašnjenje: Bledilo kože i sluznica, uz tahikardiju i pad pritiska može biti znak gubitka krvi (unutrašnje ili spoljašnje krvarenje, šok). Aritmija, fi liforman (jedva pipljiv), jako ubrzan ili jako usporen puls, poremećaji su srčanog rada. Gubitak svijesti znak je cerebrovaskularnog poremećaja. Sve su to alarmantni znakovi i o njima sestra odmah obavještava ljekara. Intervencija: Posmatranje bolesnikovog ponašanja. Pomoći bolesniku da se orjentiše govoreći mu da je operacija gotova, te da se ponovo nalazi u svojoj sobi. Objašnjenje: Opšta anestezija mijenja svijest, a pri budjenju i bolesnikovo ponašanje (smetanost, amnezija, gubitak orjentacije). Nemir i agresivnost nakon budjenja, može biti znak psihoze, oštećenja mozga, visoke temperature, delirijuma ili hepatalnog predkomatoznog stanja. Intervencija: Praćenje izlučevina. Objašnjenje: Moraju se voditi tačne bilješke o količini primljene i izlučene tečnosti. A) Podsticati bolesnika na mokrenje, upotreba noćne posude. Nadzirati je li bolesnik mokrio, mjeriti diurezu. B) Obavijestiti ljekara ako je prošlo više od 8 sati od zadnjeg mokrenja. Objašnjenje: Ako bolesnik ne može spontano mokriti, odraditi kateterizaciju mokraćne bešike. Intervencija: Kontrolisati zavoj na operacionoj rani. Provjeriti i ispod tijela. Obavijestiti ljekara ako primijeti veću količinu svijetlocrvene krvi. Objašnjenje: Zavoji upijaju krv. Neobična količina svijetlocrvene krvi može uputiti na pojavu krvarenja. Gravitacija može uticati na smjer drenaže tako da umjesto da krv natopi zavoje, ona teče sa strane ili ispod bolesnika. Intervencija: Kontrolisati drenažu operacijskog polja, mjeriti i bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja. Objašnjenje: Mogućnost krvarenja, nedreniranja zbog „koljena“ na drenu, pritisnutoga drena. Intervencija: Kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50 -60 kapi u minuti). Primjenjivati 55



propisanu terapiju antibiotike....analgetike (zavisno od bolesnikovog stanja). Objašnjenje: Paziti na neželjene propratne pojave primijenjenih ljekova (upoznati ih, infomrmisati se o njima, uočiti ih i obavijestiti ako se pojave). Analgetici mogu nepovoljno djelovati na disanje. Prebrza intravenska nadoknada tečnosti može izazvati popuštanje srca i edema pluća (nadražani kašalj, dispneja, hroptanje u prsima, pjenušavo iskašljavanje, cijanoza). Intervencija: Podsticati bolesnika na duboko disanje, vježbe – pomicanje ekstremiteta čim je sposoban za saradnju. Obraznoženje: Preoperativna uputstva trebaju se sprovoditi čim je moguće kako bi se spriječile respiratorne i cirkulacijske komplikacije. Intervencija: Sprovoditi njegu usne šupljine, vlažiti usne, njegu kože, kose, staviti zubnu protezu (kada je bolesnik budan i nema poteškoća sa disanjem), staviti nakit, sat (prema bolesnikovoj želji). Objašnjenje: Bolesnik je nakon anestezije žedan, ali ne smije uzimati ništa na usta jer bi povraćao, a takodje ne može pravilno gutati te bi mogao aspirirati tečnost. Čist, očešljan, presvučen, sa ličnim stvarima bolesnik će se osjećati sigurnije te će učestvovati (prema mogućnostima) u svojem oporavku. Intervencija: Vaditi krv i izlučevine za laboratorijske nalaze. Objašnjenje: Pregled krvi (krvna slika, hemoglobin, biohemijski pregled krvi, gasovi u krvi) zavise od bolesnikovog stanja, a sprovode se prema nalogu ljekara. Intervencija: Saznati, obavještavati i bilježiti bolesnikove tegobe (dispneju, bol, mučninu, vrtoglavicu), a pomoći mu pri povraćanju. Objašnjenje: Bolesnik nakon anestezije osjeća mučninu i povraća, te može (ako sestra nije uz bolesnika i ne pomogne mu) aspirirati povraćeni sadržaj, a može nastupiti i gušenje.

Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti postoperativnom toku

cilj

sestrinske

njege

u

56



2. opisati, objasniti i primijeniti sestrinske intervencije u zbrinjavanju bolesnika nakon operacije  pripremu bolesničeke sobe  prijem bolesnika nakon opracije  posmatrati/kontrolu, mjerenje, bilježenje (spoljni izgled, vitalni znakovi, stanje svijesti, izlučevine, zavoj, drenaža, primjena terapije)  primjenu prepisane terapije  pasivne vježbe  ličnu higijenu

POSTOPERATIVNE TEGOBE

Uvod

Postoperativne tegobe: mučnina i povraćanje, bol, žedj, štucavica, nadutost problemi sa stolicom, i mokrenjem, javljaju se kod mnogih bolesnika nakon operacije. One su posledica: 

djelovanja anestetika i ljekova (npr. povraćanje, abdominalna distenzija),



prestanka djelovanja anestetika (bol),



hirurškog zahvata (bol),



bolesnikove neaktivnosti (poteškoće sa stolicom),



promjena u uzimanju tečnosti i hrane (žedj, poteškoće sa mokrenjem), ali i



drugih duševnih i tjelesnih poteškoća u prilagodjavanje na novo stanje (npr. mokrenje i defekacija u bolesničkoj sobi ili krevetu).

mučnina

i

57



Zdravstvena je njega operisanih bolesnika usmjerena na prepoznavanje postoperativnih teškoća i njihovo umanjivanje i/ili otklanjanje. Bol Bol je postoperativna teškoća prisutna gotovo kod svih operisanih bolesnika, javlja se u predjelu operacione rane, potiljka (položaj za vrijeme operacije), vrata (endotrahealni tubus), na većem području tijela. Bolesnik se žali na bol nakon prestanka djelovanja anestetika. Kada bolesnik kaže „boli me“, sestra uvijek mora imati na umu defi niciju bola „bol je reakcija organizma na sastali patološki proces a manifestuje se opštim stalnim bolom, tupim bolom sa prekidima, bolom u vidu tištanja“. Kako će bolesnik reagovati na bol, zavisi od brojnih činjenica: očekivanjima, razumijevanju bola, pragu bola, podnošenja bola, usmjerenosti pažnje....... Ponašanje bolesnika sa bolovima zavisi od njegovog emocionalnog stanja, kulturnoj pozadini, prošlom iskustvu sa bolom. Na primjer, neki će bolesnici zapomagati, jaukati, stalno tražiti pomoć, a drugi će ćutati „stiskajući zube“ i podnositi svoju bol. Bolesnikovo se ponašanje mijenja: kada se bol javi iznenada reakcije su izraženije nego kada se bol pojačava postepeno. Bol prate autonomne zaštitne reakcije: ubrzan puls, disanje, mišićna napetost, proširene zenice. One sa vremenom slabe, jer organizam ne može dugo održavati autonomne reakcije na visokom nivou no jaka bol može izazvati i šok kod bolesnika. Podnošenje je za bol različita i kod istog čovjeka zavisi od brojnih činjenica: razumijevanje bola i njegovih uzroka, očekivanju bola, sposobnostima kontrole bola, umoru. Sestra nikada ne smije osudjivati bolesnike sa niskim podnošenjem bola i ne vjerovati bolesniku da ga boli.

58



Bol može procijeniti samo bolesnik , i to onaj koji ga osjeća.

Zadaci su sestre: 

prikupiti podatke o lokalizaciji, trajanju i karakteru bola



posmatrati bolesnika, i uočiti autonomne reakcije na bol (ubrzan puls, disanje, povišen TA), izraz lica, ponašanje (nemir, jaukanje, plač)



zatražiti od bolesnika da procijeni intenzitet bola



utvrditi situacijske činjenice: pritisak zbog prečvrstog zavoja, edema, hematoma, infekcije na mjestu operacionog reza; nepravilnog položaja tijela



ukloniti ili umanjiti situacijske činjenice o promijeniti položaj, podići/povući bolesnika prema uzglavlju kreveta, podignuti uzglavlje, skinuti „višak“ pokrivača.... o popustiti prečvrst zavoj



primijeniti prepisane analgetike



pratiti uspješnost djelovanja analgetika



sprovoditi njegu uzimajući u obzir postojanje bola (ne kupati, hraniti...za vrijeme bola)



pružati psihološku pomoć usmjerenu sučeljavanju sa bolom (početi u preoparativnoj pripremi)



podučiti bolesnika na otklanjanje pažnje od bola (duboko disanje, razgovor, slušanje radija, čitanje, gledanje televizije)



osigurati dobre mikroklimatske uslove u bolesničkoj sobi

59



obavijestiti ljekara o svakom jačem bolu koji, uprkos poduzetim mejrama, ne slabi.

MUČNINA I POVRAĆANJE Mučnina i povraćanje česte su postoperativne teškoće i javljaju se kod mnogih bolesnika nakon operacije. Najčešće su posledica djelovanja anestetika, nakupljenog sadržaja u želucu (akutne dilatacije želuca), uzimanja tečnosti/hrane prije no što se uspostavi crijevna peristaltika. Mučnina i povraćanje negativno utiču na bolesnikovo opšte stanje, povraćanje uzrokuje gubitak tečnosti i elektrolita, neugodan osjećaj u ustima i bol. Naprezanje trbušnih mišića predstavlja opasnost za ranu. Zadaci su sestre posmatrati bolesnika (bledoća, znojenje, podrigivanje, pojačana salivacija) i sprovoditi postupke koji će umanjiti, odnosno ukloniti mučninu: 

ukloniti neugodne povraćanje



uputiti bolesnika da duboko diše kako bi se preovladao osjećaj mučnine



uputiti bolesnika da izbjegava izazvati mučninu i povraćanje



ograničiti uzimanje tečnosti i hrane dok postoje znaci mučnine (trajanje ograničenja zavisi od vrste operacije)



davati tečnost u malim količinama (kada prestane mučnina i povraćanje i uspostavi se peristaltika)



obavijestiti ljekara o mučnini i povraćanju

mirise

koji

izazivaju

pokrete

mučninu

koji

i

mogu

60





primijeniti ordiniranu terapiju (antiemetike, parenteralnu nadoknadu tečnosti i elektrolita)



ako povraćanje traje duže od 24 – 36 sati, uvijek se sumnja na komplikacije sa želucem i crijevima i potrebno je plasirati nazogastričnu sondu, crpiti želudačni sadržaj (mjeriti i posmatrati) prema odredbi ljekara te pomoći bolesniku pri povraćanju.

Zadaci sestre kod bolesnika koji povraća jesu: 

pripremiti pribor: bubrežnjak, nepropusno kompresu i čašu sa svježom vodom



pomoći bolesniku: poduprijeti i imobilizovati kada bolesnik pokušava povraćati i kada povraća.

platno, ranu

Intervencije:  staviti bolesnika u sjedeći položaj (kada to može) ili, ako mora ležati, okrenuti mu glavu na stranu da bi se spriječila aspiracija povraćenog sadržaja 

zaštititi bolesnikovu posteljinu nepropusnim platnom i kompresom



staviti ispred bolesnika (bubrežnjak, lavor)



pridržavati bolesnikovu glavu, jednom drugom imobilizovati operisano područje



dati bolesniku čašu sa vodom za ispiranje usta (upozoriti bolesnika da ne pije vodu, ako je zabranjeno),



ukloniti povraćeni sadržaj (pregledati: boju, količinu, miris, primjese)



smjestiti bolesnika u udoban (dopušten) položaj



osigurati bolesniku čistu posudu za povraćanje

posudu

za

povraćanje rukom,

a

61





prozračiti bolesnikovu sobu



obavijestiti ljekara



zabjležiti u listu sestrinske odkumentacije.

ŽEDJ Žedj je svjesna želja za pijenjem vode. Javlja se zbog dehidratacije ćelije, odnosno povišenja osmotskoga pritiska tjelesnih tečnosti. Žedj je primarni regulator uzimanja vode i bitna činjenica u održavanju konstantnog osmotskog pritiska tjelesnih tečnosti. Osjećaj žedji javlja se u centru za žedj, a izaziva ga dehidratacija neurona u centru za žedj i/ili nadražaj angiotenzina II, ima ga u povećanoj količini pri jačem krvarenju (i, posledično, smanjena krvnog volumena) i pri smanjenom minutnom volumenu srca zbog njegove insufi cijencije. Kod operisanih bolesnika žedj je posledica: 

zabrane uzimanja tečnosti prije operacije,



djelovanja ljekova, premedikacije, koji smanjenje sekreta u ustima, (atropina)



gubitka tečnosti za vrijeme operacije i



zabrane uzimanja tečnosti na usta nakon operacije.

se koriste za

Bolesnici nakon operacije, kada se probude iz anestezije, osjećaju suvoću u ustima koja je posledica smanjenog lučenja pljuvačke, neuzimanja tečnosti na usta, a ne žedj jer bolesnik parenteralno dobija tečnost.

62



Zadaci su sestre: 

objasniti bolesniku uzrok suvoće usta, važnost neuzimanja tečnosti na usta dok se ne uspostavi peristaltika,



vlažiti usnice i jezik mokrom gazom



sprovoditi njegu usne šupljine



pratiti količinu izlučene i primljene tečnosti



primjenjivati elektrolita



ukloniti tečnost od dohvata bolesnika (od bolesnika na karenciji kojima je strogo zabranjeno uzimanje tečnost na usta)

prepisanu

iv.

nadoknadu

tečnosti

i

ŠTUCAVICA Štucavica (singultus) ponavljano je nevoljno grčevito stezanje dijafragme praćeno naglim zatvaranjem epiglotisa, što izaziva karakteristične zvukove. Najčešći je uzrok štucavice, kod operisanih bolesnika, meteorizam crijeva i proširenje želuca (akutna dilatacija želuca) koji pritiska/iritira dijafragmu, čega je posledica nadražaj nerava koji inerviraju disajne mišiće i dijafragme. Štucavica je, za bolesnika, neugodna, pa i bolno posebno kod operisanih i iscrpljenih bolesnika. Kada znamo da je proširenje želuca uzrok štucanju, bolesniku se, po nalogu ljekara, uvodi nazogastrična sonda i crpi želudačni sadržaj. Kada ne znamo uzrok štucavice, ili ako ga nije moguće ukloniti, za njezino ćemo ublažavanje bolesnika uputiti da: 

na usta stavi papirnatu vrećicu (kao masku), u nju pet minuta udiše i izdiše 63





zadrži dah dok uzima velike gutljaje bolesnike koji mogu uzimati tečnost)

Ne pomogne li niti jedan od primjenjuje se medikamentna terapija.

vode

spomenutih

(za

one

mjera,

TEŠKOĆE SA NADUTOŠĆU I ZASTOJEM Teškoće sa nadutosti (meteorizmom) javljaju se kao posledica neaktivnosti gastrointerstinalnoga trakta zbog djelovanja ljekova, anestetika, bolesnikove neaktivnosti i promjena uzimanja tečnosti i hrane. Nakon što se bolesnik probudi iz anestezije peristaltika može biti usporena, ili je nema, tečnost se i gasovi nakupljaju u gastrointestinalnom traktu uzrokujući proširenje želuca i crijeva. Abdominalna je distenzija uobičajena pojava, nakon svakoga hirurškog zahvata, a posebno poslije laparotomije (hirurškog otvaranja trbušne šupljine). Simptomi. Bolesnik je nadut, ima osjećaj punoće i bol kao da se prejeo, a često mučninu i povraćanje. Kao što pritisak na dijafragma može uzrokovati poteškoće u disanju i štucavicu. Bolesnici koji povraćaju gube velike količine tečnosti, elektrolita i proteina. Zadaci su sestre posmatrati bolesnika slušati peristaltiku i sprovoditi postupke koji će omogućiti izlaženje gasova i umanjiti odnosno ukloniti abdominalnu disteziju. Sestra će:   

mijenjati bolesnikov položaj u krevetu (zavisno od bolesnikovom stanju, kada je moguće i dopušteno) opominjati bolesnika na kretanje (ako se bolesnik smije i može kretati) ne davati tečnost i/ili hranu dok se ne uspostavi peristaltika (prema odredbi ljekara)

64

B. Pajović i M. Radunović     


podsticati bolesnika na postepeno uzimanje tečnosti i hrane kad mu to bude dopušteno uvesti rektalni kateter za izlaženje gasova primijeniti klizmu uvesti nazogastričnu sondu, prema potrebi (bolesnicima koji povraćaju) i ostraniti sadržaj primijeniti prostigmin (za uspostavljanje peristaltike) po uputu ljekara i ako je potrebno, 30 minuta nakon toga klizmu.

Zadaci sestre (Darmrohr)

pri

uvodjenju

rektalnog

katetera

Zadaci sestre pri uvodjenju rektalne sonde/katetera su:   

pripremiti bolesnika: upoznati bolesnika sa važnošću i izvodjenjem zahvata pripremiti prostoriju: zatvoriti vrata bolesničke sobe, staviti paravan oko kreveta (osigurati bolesnikovu privatnost) pripremiti pribor: složiti na poslužaonik i/ili kolica: o rektalni kateter za jednokranu primjenu (za odrasle osobe br. 22 do 32) o plastičnu vrećicu ili bočicu za gasove o kompresu i nepropusno platno o rukavice o vazelin, kašiku (špatulu), smotuljak gaze o bubrežastu zdjelicu.

Izvodjenje zahvata: 

staviti bolesnika u lijevi bočni položaj sa nogama savijenima u koljenu i privučenima trbuhu, ili na ledjima sa raširenim i u koljenu savijenim nogama o staviti ispod bolesnikove zadnjice kompresu i nepropusno platno o namazati rektalni kateter vazelinom o navući rukavice o raširiti gluteuse jednom rukom, a drugom polagano, ne upotrebljavajući silu, uvesti rektalnu

65


o o o o o o o


sondu/kateter kroz analni otvor u rektum, 7 do 10 cm duboko spojiti rektalni kateter sa vrećicom (sprečava širenje neugodnih mirisa), ostaviti rektalni kateter 20-30 minuta u rektumu posmatrati izlaženje gasova (vrećicu, bocu), pitati bolesnika osjeća li izlaženje gasova izvući rektalni kateter i odložiti ga u bubrežastu zdjelicu obrisati analnu regiju staviti bolesnika u udoban (dopušten) položaj raspremiti pribor.

Postupak se prema potrebi može ponoviti za dva do tri sata. Peristaltika se uglavnom uspostavlja za 24 do 48 sati. Ako se ne uspostavi peristaltika, ne dodje do smanjenja meteorizma, nego se on povećava, može se razviti paralitični ileus, jedna od najtežih postoperativnih komplikacija. Bolesnik prvi dan nakon operacije nema stolicu. Opstipacija se javlja zbog smanjenog unosa tečnosti i hrane, i neaktivnosti. Postoperativna je opstipacija takodje česta teškoća ako bolesnik inače pati od opstipacije. Peristaltika i stolica se izazivaju davanjem laksativa i/ili klizme prema zahtjevu ljekara, najčešće kada bolesnik počne uzimati kašastu hranu, obično drugi dan nakon operacije. Spontano se stolica javlja 4 do 5 dana nakon operacije što je znak uspostavljene funkcije digestivnog sistema.

Zadaci su sestre:    

pratiti (pitati pokretne bolesnike) i bilježiti pražnjenje stolice objasniti bolesniku važnost redovne defekacije i sprovesti mjera za njezino uspostavljanje objasniti bolesniku značaj aktivnosti i kretanja osigurati pravilnu ishranu (dopuštenu hranu koja djeluje kao prirodni laksativ, saznati od bolesnika što 66


 

    


mu dobro djeluje, na primjer suva šljiva, čaj, kompot, kafa) osigurati i govoriti bolesniku da pije dvija do tri litra tečnosti na dan (kada je dopušteno) osigurati bolesnicima prikladan položaj za defekaciju (čučeći ili sjedeći kada je moguće), u krevetu (posuda za nuždu) ili sjedećem položaju (ako je dopušteno) na pokretnu stolicu za obavljanje nužde osigurati bolesniku privatnost za vrijeme defekacije (zatvoriti vrata, staviti paravan, pokriti i ostaviti ga samog) osigurati higijenske uslove u sanitarnom čvoru, WC, za pokretne bolesnike (bolesnici odgadjaju pražnjenje zbog neurednih WC-a što uzrokuje opstipaciju) obavijestiti ljekara o opstipaciji p r i m i j e n i t i p re p i s a n e l a k s a t i v e p r i m i j e n i t i k l i z m u p re m a o d re d b i l j e ka r a .

TEŠKOĆE SA MOKRENJEM Nakon operacije, šest do osam sati, bolesnici obično ne mokre, a diureza je smanjena. Količina primljene i izlučene tečnosti izreguliše se u prvih 48 sati. Teškoće sa mokrenjem nastaju zbog smanjenja stvaranja mokraće, kod nedostakta nadražaja (spinalna anestezija), hirurških zahvata na debelom crijevu, anusu, pri vaginalnim operacijama, ali i zbog psihičkih i fizičkih teškoća u prilagodjenju na novo stanje.

Zadaci su sestre:    

mjeriti količinu i gustinu urina pri svakom mokrenju gustinu 24-satnog urina, gustinu satnog urina (kod uroloških operaciju bilježiti vrijednosti na listu osigurati dovoljan unos tečnosti, parenteralno/peroralno, 2 litra ako nije kontraindikovano bilježiti količinu primljene tečnosti

67

B. Pajović i M. Radunović       


opominjati bolesnika na mokrenje smjestiti bolesnika u prikladan položaj tokom mokrenja (sjedeći – žene, stojeći – muškarci, ako nije kontraindikovano) osigurati privatnost tokom mokrenja (zatvoriti vrata, staviti paravan, pokriti boelsnika, ostaviti ga sampog) savjetovati bolesnika da primjenjuje naučene vježbe za mokrenje u krevetu, obavijestiti ljekara ako je diureza manja od 500 mL kateterizirati bolesnika (nalogu ljekara) kontrolisati trajni kateter, prohodnost (ispirati, mijenjati prema svim načelima asepse).

Ako bolesnik ne može spontano mokriti, mokrenje se pokušava izazvati raznim postupcima: stavljanjem bolesnika u drugi položaj (iz ležećeg u sjedeći), stavljanjem toplog termofora u predjelu mokraćne bešike, otvaranjem slavine (šum vode provocira mokrenje), stavljanjem bolesnika na toplu posudu za nuždu, osigurati opuštenu i intimnu atmosferu. Kod uredne bubrežne funkcije mokraća dolazi i sakuplja se u mokraćnoj bešici i širi njen zid, što kod bolesnika zaziva osjećaj napetosti i bol („puknu će mi bešika“). Ako bolesnik pored svih postupaka, ne uspije spontano mokriti, preporučuje se što prije isprazniti mokraćna bešika kateterizacijom, jer bolesnik mora mokriti najkasnije osam sati nakon operacije. Kateterizaciju žene izvodi sestra poštujući načela asepse. Tako se može izbjeći trajni kateter te smanjiti mogućnost retencije i/ili infekcije. Retencija urina često je kod operisanih bolesnika. Kod jako proširene mokraćne bešike nataje atonija mišića, smetnje u mokrenju, retencija urina, infekcija mokraćne bešike. Bolesnik mokri male količine urina i ima čest nadražaj na mokrenje (svakih 20 – 30 minuta). Kada se sumnja na veću količinu zaostale mokraće, ljekar odredjuje kateterizaciju. Količina mokraće ispražnjene kateterom varira, ali može biti 600 – 900 mL. Ako se u bešici nakupila veća količina mokraće, treba ga postupno isprazniti. Naglo ispražnjenje mokraćne bešike, oko 500 mL, može izazvati krvarenje i uzrokovati šok. Količina mokraće daje podatke o funkciji srca, krvnih sudova i bubrega. Oligurija, anurija i akutna bubrežna insuficijencija nakon hirurškog zahvata ozbiljne su komplikacije. Stalnim praćenjem bolesnika, kontrolom diureze i opšteg stanja, pravovremenim upozorenjem ljekara, pravilnom i pravovremeno nadoknadom

68



tečnosti, elektrolita i krvi za vrijeme operacije i nakon nje, ta se komplikacija može spriječiti.

Trebalo bi znati: 1. nabrojiti i objasniti postoperativne teškoće 2. opisati i objasniti zadatke sestre u zbrinjavanju bolesnika sa bolom 3. opisati i objasniti zadatke sestre u zbrinjavanju bolesnika sa mučninom i povraćanjem 4. opisati i objasniti zadatke sestre u zbrinjavanju žednih bolesnika 5. opisati i objasniti zadatke sestre u zbrinjavanju bolesnika sa štucavicom 6. opisati i objasniti zadatke sestre u zbrinjavanju bolesnika sa teškoćama nastalim zbog zastoja gasova i stolicom 7. opisati, objasniti i primijeniti uvodjenje rektalne sonde/katetera (Darmrohr) 8. opisati i objasniti zadatke sestre u zbrinjavanju bolesnika sa teškoćama vezanim uz mokrenje

POSTOPERATIVNE KOMPLIKACIJE

Uvod

Postoperativne komplikacije prestavljaju opasnost za sve operisane bolesnike. One mogu produžiti bolesnikov oporavak nakon operacije, ali su i opasnost za uspješnost hirurškog zahvata. Zdravstvena njega bolesnika u postoperativnog toku usmjerena je na sprečavanje i prepoznavanje postoprativnih komplikacija, i sprovodjenje intervencija medicinske sestre. Sestra će stalno posmatrati bolesnika (svijest, ponašanje, izgled), mjeriti vitalne znakove (puls, disanje, krvni pritisak), posmatrati 69



izlučivanje i izlučevine, drenažu i drenažni sadržaj, zavoj, i sve vrijednosti bilježiti u listu njege. Kontinuirani podaci o bolesnikovom zdravstvenom stanju moraju biti evidentirani, dostupni i razumljivi. Oni će sestrama omogućiti praćenje bolesnika i sprovodjenje intervencijc kao i uočavanje znakova i simptoma koji upućuju na postoperativne komplikacije.

POSTOPRATIVNI ŠOK

Ponavljanje Šok je stanje teško poremećene cirkulacije koja se ogleda u smanjenom prokrvljenosti tkiva, nedostatkom kiseonika i acidozom. U ranoj fazi jake ekscitacije simpatikusa (odgovor na stres), simptomi su uznemirenost, tahikardija i povišen krvni pritisak. Za adekvatnu su cirkulaciju potrebni:    

       

normalan rad srca nokrmalan volumen cirkulirajuće krvi odgovarajući tonus krvnih sudova normalna propusnost velikih krvnih sudova i srca struji cirkulirajuće krvi. Poremećaj bilo kojeg od gore pomenutih parametra uzrokuje poremećaj ostalih i nastanku šok. U nastupu šoka simptomi i znaci su: subjektivni osjećaj opšte slabosti: vrtoglavica, mučnina, žedj, osjećaj hladnoće, strepnje i bliske smrti koža i sluznica: blijeda, vlažna i hladna ponašanje: psihomotorni nemir, strah, kasnije apatija svijest: postupan gubitak svijesti zjenice: proširenje, pogled odsutan disanje: ubrzano i površno krvni pritisak: nizak ili nemjerljiv diureza: oligurija do anurije.

70



Šok može biti posledica brojnih patofizioloških mehanizama. Svima je zajedničko smanjenje doticanja krvi u vitalnim organima. Prema etiologiji dijeli se na: 

hipovolemijski šok – nastaje zbog krvarenja, opekotina, dehidratacije različitog uzroka (povraćanja, proliva, hematoma...)



neurogeni šok nastaje zbog smanjenja vazomotornog tonusa pri oštećenju vazomotornog centra, što izaziva generaliziranu vazodilataciju (porede kičmene moždine, povreda, straha, jakih bolova)



kardiogeni šok nastaje pri slabljenju kontraktilnosti miokarda (akutni srčani infarkt, plućna embolija, poremećaji srčanog ritma..)



septični šok izazivaju bakterije i njihovi toksini koji u težim infekcijama uzrokuju oštećenja perifernih krvnih sudova, perifernu vazodilataciju i zadržavanje krvi u mikrocirkulaciji



anafilaksijski šok nastaje imunološkom reakcijom kojom se oslobadjaju vazoaktivne supstance (histamin) koje uzrokuju dilataciju i povećanu propusnost krvnih sudova (transfuzija nepodudarne krvi, ljekovi, dijagnostička sredstva, serumi, sastojci hrane, pelud...).

Liječenje. Osnovno načelo u liječenju šoka jest uklanjanje primarnog uzroka, što ima posebno značenje kod bolesnika koji krvare, uz nadoknadu cirkulirajućeg volumena i liječenje posledica poremećene perfuzije vitalnih organa.

Zadaci sestre kod bolesnika u hipovolemijskom šoku Zadaci su sestre, nakon operacije, trajno posmatranje bolesnika (stanje, ponašanje, izgled), mjeriti vitalne znakove (puls, disanje, krvni pritisak), posmatrati izlučivanje, drenažu i drenažni sadržaj, zavoj. Uočavanje znakova i simptoma koji upućuju na hipovolemijski šok omogućiti će pravovremeno liječenje. Sestra će obavijestiti ljekara i po njegovoj potvrdi stanja bolesnika se hitno prenosi u jedinicu intenzivne njege.

71



Bolesnik sa sumnjom na sindrom šoka smještamo u jedinicu intezivne njege gdje je pod trajnim nadzorom ljekara i medicinske sestre. Zdravstvena je njega, kod bolesnika u šoku, usmjerena na trajno posmatranje bolesnika i praćenje parametara koji upućuju na funkciju organa ugroženih šokom, održavanje respiratorne funkcije, primjenu propisanih ljekova, prepoznavanje i zadovoljavanje osnovnih ljudskih potreba, prevenciju i prepoznavanje komplikacija. Sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije i učestvuju u planiranju i izvodjenju medicinsko-tehničkih zahvata. Intervencije u jedinici intenzivne njega sa boelsnikom u šoku Intervencija : Staviti bolesnika u autotransfuzijski (antišok) položaj. Objašnjenje: Vodoravni položaj na ledjima sa lagano podignutim nogama (podloga ispod nogu visine 20 – 30 cm). Trndelenburgov položaj nije pogodan zbog pritiska trbušnih organa na dijafragmu, što otežava disanje. Intervencija : Asistirati ljekaru za vrijeme intubacije, priključiti bolesnika na respirator. Objašnjenje: Imati uvijek pripremljeno: laringoskop, set za intubaciju/endotrahealne tubuse, respirator za kontrolu disanja, setove za uvodjenje CVK, arterijske kanile, braunile, aparaturu za trajno monitoriranje vitalnih parametara (puls, TA, zasićenost kiseonikom, C0 2 , EKG), infuzomate, perfuzore, defibrilator i ljekove za reanimaciju. Intervencija : Asistirati ljekaru pri uvodjenju katetera u: gornju šuplju venu i plućnu arteriju. Intervencija : monitor.

Staviti

i/ili

priključiti

kardijalne

elektrode

na

Intervencija : Kontrolisati primjenu infuzije, transfuzije, ljekova na infuzomatu, perfuzoru. Intervencija : Kontrolisati drenove (prolaznost, izgled i količinu sadržaja). Objašnjenje: Mogućnost krvarenja.

72



Intervencija : Uvesti trajni kateter u mokraćnu bešiku, mjeriti diurezu svakih 15 min., kasnije svakih 30 pa 60 minuta. Objašnjenje: Diureza manja od 0,5 mL /kg/sat alarmantni je znak (mogućnost akutne renalne insuficijencije). Intervencija : Kontrolisati, mijenjati i održavati trajni kateter prema svim pravilnima asepse. Objašnjenje: Mogućnost infekcije. Intervencija : Izvaditi krv za ordinirane laboratorijske nalaze. Objašnjenje: Kod vadjenja krvi voditi računa o standardima laboratorija za pojedine preglede. Intervencija : mjeriti, posmatrati, bilježiti: Puls (ritam, punjenost, frekvencija). Puls obavezno palpirati na vratu (a.carotis) ili u preponi (a. femoralis), posebno ako se periferno ne palpira. Objašnjenje: Uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija. Tahikardija, bradikardija. Intervencija : Arterijski pritisak. Objašnjenje:Najjednostavnija metoda provjere funkcije kardiovaskularnog sistema. Mjeriti direktnim arterijskim putem (indirektno mjerenje preko narukvice može pokazivati niže vrijednosti). Intervencija : EKG. Objašnjenje: Prikazuje električnu aritmija, smetnje sprovodjenja).

aktivnost

srca

(frekvencu,

Intervencija : Centralni venski pritisak. Objašnjenje: CVK se postavlja zbog: mogućnosti mjerenja centralnoga venskoga pritiska (normalna vrijednost 0,5 kPa, porast pritiska – nesposobnost srca da prihvati vensku krv). Mogućnost iv. primjene terapije. Intervencija : Parcijalni pritisak kisenika i ugljen dioksida, acidobazni status (u arterijskoj krvi). Objašnjenje: Pokazuje potrebe asistiranog disanja i kisenika (protok, koncentracija), korekcije acidoze (respiracijske, metaboličke). Intervencija : Tjelesnu temperaturu (pomoću sonde spojena s monitorom). Intervencija : Stanje svijesti.

73



Objašnjenje: Poremećaj svijeti. Opadanje stepena svijesti (od somnolencije do kome i obrnuto) pri procjeni je potrebno koristiti glasgovsku skalu kome. Intervencija : Ponašanje. Objašnjenje: U nastupu šoka psihomotorni nemir, zatim strah pa apatija. Intervencija : Izgled. Objašnjenje: U stanju šoka koža je blijeda, cijanotična, hladna i vlažna, što je posledica poremećaja periferne cirkulacije. Nastupom diseminovane vaskularne koagulopatije sitna tačkasta krvarenja u koži i slunicama. Zjenice široke. Intervencija : Disanje utvrditi način disanja (frekvencija, dubina, ritam, propratni zvukovi). Objašnjenje: Mogućnost opstrukcije disajnih puteva (aspirirati sadržaj oralno ili preko endotrehealnog tubusa). Intervencija : Primijeniti ordiniranu terapiju. Intervencija : Provjeravati ubodno mjesto i.v. kanilu ili CVK. Previjati pridržavajući se svih načela asepse. Objašnjenje: Mogućnost infekcije, tromboflebitisa, začepljenje kanile. Intervencija : Prekriti ubodno mjesto/okolinu prozirnom samoljepivom flasterom. Objašnjenje: Fiksira kanilu/kateter uz kožu, omogućava kontrolu, vidi se svaka promjena bez skidanja zavoja. Intervencija : Kontrolisati zavoj. Objašnjenje: Mogućnost krvarenja, infekcije. Intervencija : Sprovoditi: njegu kože (pranje, masiranje, primijeniti zaštitnu kremu), prebrisati znoj sa kože (vlažno), njegu usne šupljine (redovno premazivanje, skidanje naslaga), njega nosa (nosnica), mijenjati sondu svakih 48-72 sata (uvijek druga nosnica), njegu očiju (vlaženje fiziološkim rastvorom...). Objašnjenje: Bolesnik ne može brinuti o sebi. Njega kože prevenira oštećenja i infekciju. Hladan znoj pothladjuje kožu. Naslage u ustima mogu biti podloga i ulazna vrata za infekaciju. Smanjuje se mogućnost infekcije. Mogućnost oštećenja kože i/ili sluznice nosa. Silikonske sonde ne treba mijenjati tako često. Mogućnost oštećenja rožnjače (otvorene oči).

74



Intervencija : Mijenjati položaj svaka dva sata. Objašnjenje: Mogućnost nastanka dekubitusa komplikacija dugrajnog ležanja.

i

drugih

Intervencija : Sprovodjenje pasivne vježbe. Disanja. Ekstremiteta. Objašnjenje: Mogućnost respiratornih komplikacija, kašalj može dovesti do povišenja intrakranijalnog pritiska. Poboljšava ventilaciju pluća. Mogućnost tromboze, kontraktura. Intervencija : Osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura). Objašnjenje: Suvi vazduh nadražuje slunicu. Intervencija : Osigurati pravilnu ishranu. Parenteralna. Objašnjenje: Parenteralna se ishrana uvodi radi hemodinamske stabilizacije bolesnika. Hrana mora sadržavati sve što je bolesniku potrebno (bjelančevine, ugljenohidrati, masti, vitamine i minerale). Intervencija : Hraniti preko nazogastrične sonde. Obrazloženje: Hrana (pripremljeni obroci) se primjenjuje preko pumpe za hranjenje i sonde. Energetsku vrijednost hrane odredjuje ljekar i/ili nutrticinista. Količina hrane zavisi od potreba bolesnika, po obroku od 50-200 mL. Intervencija : Sprečavati infekciju (otvorena povreda, opracijsko polje). Pri previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: Mogućnost infekcije.

Zadaci sestre u sprečavanju operacionog šoka Sprečavanje operacijskog šoka počinje dobrom preoperativnom pripremom bolesnika za zahvat, u kojoj učestvuje i medicinska sestra.

Zadaci sestre su:

75





provjeriti vitalne funkcije na dan operacije (puls, disanje, temperatura, krvni pritisak) i o svim odstupanjima od fiziološkog obavijestiti ljekara (hirurga i anesteziologa)



dati premedikaciju (prema nalogu anesteziologa) na vrijeme, 30-45 minuta prije operacije (sestra mora znati kada je bolesnik na programu da bi djelovanje premedikacije bilo potpuno)



pripremiti bolesnika operacionu salu



pokriti bolesnika toplim pokrivačem



navući mu čarape na noge



posmatrati bolesnika i pitati ga je li mu hladno, te ga dodatno pokriti i ne dopustiti prehladjivanje (posebno u sobi za pripremu).

za

prenos

u

prostor

za

pripremu

/

Tokom operacije i anestezije ljekar, anesteziolog, i sestra trajno moraju: 

pratiti bolesnikovu cirkulaciju i disanje



pravovremeno nadoknaditi izgubljenu tečnost, posebno krv, pri krvarenju ili pogoršanju stanja



staviti bolesnika u Trendelenburgov položaj sa glavom za 10° prema dolje i ubrzati transfuziju.

Sestra će nakon operacije 

premjestiti bolesnika u topli krevet (po potrebi grijati), i to postupno jer naglo i preveliko utopljavanje može uzrokovati da krv od vitalnih organa krene ka tjelesnoj površini



posmatrati bolesnikovo stanje, mjeriti vitalne funkcije



sprovoditi postupke u ranoj postoperativnoj brizi

76





na vrijeme prepoznati znakove šoka



obavijestiti ljekar, i ostale članove tima.

PREVENCIJA I PREPOZNAVANJE TROMBOFLEBITISA Ponavljanje Tromboza vena je komplikacija dugorajnog mirovanja. Najčešće se javlja na donjim ekstremitetima. Nakupljanjem trombocita, fibrina i eritrocita nastaje ugrušak (flebotromboza), a ako je venski zid upaljen (tromboflebitis), koža iznad nje crvena je i bolna. Postoji opasnost ode otkidanja tromba i plućne embolije. Trombozu vena uzrokuje: usporena cirkulacija kod bolesnika čija osnovna bolest zahtijeva dugotrajno mirovanje u krevetu: izravna oštećenja venskog endotela mehaničkim, hemijskim, električnim ili toplinskim agensima; stanja povećane koagulabilnosti krvi.

77



Slika 5. tromboza Zadaci sestre pri sprečavanju flebotromboze, tromboflebitisa i plućne embolije Tromboza, tromboflebitis komplikacija je kod operisanih bolesnika. Rizični faktori. mirovanje, dehidracija, hemokoncentracija i usporena cirkulacija. Tromboflebitis se obično razvija 7. do 10. dana nakon operacije. Mjere za sprečavanje venske tromboze usmjerene su na poboljšanje cirkulacije. Kod hirurških bolesnika sestra nakon operacije planira i sprovodi sestrinske intervencije radi sprečavanja i ranog prepoznavanja znakova tromboze.

Prevencija i prepoznavanje tromboflebitisa

78



Intervencija : Sprovoditi i/ili motivisati pacijenta na: pasivne i aktivne vježbe donjih ekstremiteta (koje je bolesnik naučio prije operacije). Objašnjenje: Poboljšava se cirkulacija. Zavisno od bolesnikovog stanja, primjenjuje se u početku pasivne i potpomažuće vježbe, a poslije aktivne vježbe sprovodi bolesnik. Intervencija : Vježbe dubokog disanja (koje je pacijent naučio prije operacije). Objašnjenje: Doprinose održavanju cirkulacije i tako pomažu u sprečavanju tromboze. Intervencija : Pravilan položaj i mijenjanje položaja u krevetu (osigurati trapez). Objašnjenje: Olakšava i poboljšava cirkulaciju u venama donjih ekstremiteta. Intervencija : Ležanje na ledjima sa povišenim nogama. Objašnjenje: Ovakav položaj pospješuje cirkulaciju i sprečava nastana tromboze. Intervencija : Održavati ličnu higijenu (pranje, kupanje). Objašnjenje: prije masaže treba provjeriti postoji li tromboza (pregledom, pipanjem, mjerenjem obima nogu). Intervencija : Staviti elastične zavoje ili čarape prije ustajanja (prema nalogu ljekara). Objašnjenje: Sprečava zastoj krvi u venama nogu. Intervencija : Podsticati bolesnika na što ranije ustajanje, i šetnju oko kreveta. Objašnjenje: ustajanje mora biti postupno, zavisno od bolesnikovog stanja, samo uz pomoć sestre. To je najbolji potupak u sprečavanju komplikacija dugotranog mirovanja. Intervencija : Savjetovati bolesnika da: izgjegava stavljanje noge preko noge, ne sjedi na krevetu sa nogama obješenim preko ruba kreveta. Objašnjenje: Povećava zastoj u venama ispod mjesta pritiska. Ako sjedi uz rub kreveta, neka „njiše“ nogama. Intervencija : Oslobadja pritisak na krvne sudove i olakšava cirkulaciju. Stavi noge na stolicu ili na pod. Osigurati pravilnu hidraciju. 79



Objašnjenje: Slaba hidracija dovodi do hemakoncentracije a ono povećava mogućnost nastanka tromboze. Hemokoncentracija povećava mogućnost tromboze. Intervencija : Primijeniti prepisanu terapiju (Heparin). Objašnjenje: Antikoagulans, sprečava stvaranje tromba.

Slika 6. tromboflrbitis Intervencija : Posmatrati bolesnika i prepoznati znakove tromboflebitisa, to su: 1. Bol ili grčavi u listu noge ili unutrašnjoj strani nadkoljenice. 2. Bolno oticanje noge. 3. Crvenilo i topla koža. 4. Bolna osjetljivost na pritisak na list ili dorzalnu fleksiju stopala

Ako kod bolesnika postoje znakovi trmboze vena obavezno je: 1. bolesnik mora potpuno mirovati u krevetu. 2. bolesnikova lična higijena odražava se u krevetu. 3. bolesnik obavlja nuždu u krevetu. 4. zabranjeno je sprovoditi aktivne i pasivne vježbe bolesnog ekstremiteta. 5. bolesni ekstremitet stavlja se u povišeni položaj. Intervencija : Prepoznati površinski tomboflebitis koji je nastao zbog iv. aplikacije braunile. 80



Objašnjenje: (bolesnici na dugotrajnoj i.v. terapiji).

Respiratorne komplikacije Hirurške intervencije Respiratorne su koplikacije često kod operisanih bolesnika, posebno kod onih koji dugotrajno miruju, a posledica su smanjene plućne ventilacije ili zastoja sekreta i infekcija. Tada se pojavljuju upale bronha, pneumonije ili atelektaze plućnoga tkiva. Prevenirano ih podsticajem bolesnika na duboko disanje i iskašljavanje, te aktivnim ili pasivnim promjenama položaja u krevetu. Druga ugrožena grupa su raniji plućni bolesnici, posebno oni sa astmom, hroničnim bronhitisom, emfizemom, tuberkulozom i drugim hroničnim bolestima, bolesnici kod kojih je zbog bilo kojeg razloga otvaran grudni koš. Njima osim pogoršanja ili obnavljanja predhodne bolesti, prijeti respirana insuficijencija: hipoksija, hiperkapnija, respiratorna acidoza, koma pa i smrt.

Zadaci sestre pri sprečavanju respiratornih komplikacija Mjere za sprečavanje respiratornih komplikacija usmjerene su na održavanje dobre plućne ventilacije. Kod hirurških bolesnika, sestra poslije operacije planira i sprovodi sestrinke intervencije radi sprečavanja respiratornih komplikacija.

Intervencije komplikacija

u

sprečavanju

respiratornih

Intervencija : Najbolju plućnu ventilaciju omogućava Fowlerov položaj.

81



Intervencija : Pacijenta postaviti u Fowlerov položaj jer on omogućava najbolju plućnu ventilaciju. Pravilan položaj bolesnika u krevetu, povišen Fowlerov položaj (bolesnik pri svijesti). Intervencija : Mijenjati položaj kod bolesnih je neophodan u krevetu (osigurati trapez) svakih 30 min do 2 sata. Objašnjenje: Promjenom tog položaja, okretanjem bolesnika na jedan ili drugi bok dolazi do bolje plućne ventilacije, olakšava se i produbljuje disanje i omogućava lakše iskašljavanje sekreta. Intervencija : Posmatrati izgled i ponašanje, boju kože i sluznica, bolesnikov položaj u krevetu. Objašnjenje: Uočiti simptome i znakove smanjene plućne ventilacije, komplikacija. Mogućnost cijanoze, koža orošena hladnim znojem. Cijanoza je znak cirkulatorne ili respiratorne insuficijencije. Uočiti neprimjerenu dubinu i poremećen ritam disanja, napore pri disanju, slušati propratne zvukove pri disanju (hroptanje, stridor, piskanje). Uočiti pojavu spontanog kašlja i iskašljaja (izgled, zadah, količina), teškoće pri kašlju i iskašljavanju. Porast temperature vazduha znak je upale. Razdražljivost, agresivnost, halucinacije, neprirodna pospanost, grčevi i gubitak svijesti mogući su znakovi najvećeg stepena respiratorne insuficijencije. U slučaju pojave spomenutih simptoma obavijestiti ljekara radi uklanjanja ili ublažavanja simptoma. Intervencija : Posmatrati i mjeriti: disanje, puls, temperaturu, TA, kašalj i iskašljaj. Intervencija : Stalno podsticati podsticati bolesnika na vježbe dubokog disanja (koje je bolesnik naučio prije operacije). Objašnjenje: Cilj vježbi je postići što dublji udisaj i izdisaj, a time i bolju ventilaciju pluća. Intervencija : Podsticati bolesnika na iskašljavanje (kako je naučio prije operacije). Objašnjenje: Zastoj sekreta u disajnim putevima pogoduje razvoju infekcije, samim tim smanjuje ventilaciju alveola i pogoduje nastanku respiratornih komplikacija. Intervencija : Održavati ličnu higijenu (pranje, kupanje, masažu). Objašnjenje: Ovi postupci poboljšava cirkulaciju, postiže lokalnu hiperemiju i indirektno sprečava respiratorne komplikacije. Intervencija : Insistirati na prestanku pušenja Podsticati bolesnika na što ranije ustajanje.

i

podsticati.

82



Objašnjenje: Izaziva pojačano izlučivanje sekreta. Postupno, zavisno od bolesnikovog stanja, uz pomoć sestre. Najbolji postupak u sprečavanju komplikacija dugotrajnog mirovanja. Intervencija : Osigurati adekvatan unos tečnosti. Objašnjenje: Time se spriječava dehidraciju iskašljavanje.

i

pospješuje

Intervencija : Osigurati optimalne mikroklimatske uslove. Objašnjenje: Topli, hladni i suvi vazduh iritira sluznicu disajnih puteva i izaziva nadražaj na kašalj. Intervencija : Sprovoditi mjere za sprečavanje kapljičnih infekcija. Objašnjenje: Mogućnost infekcije se preveniraju. A) nošenju zaštitne maske za vrijeme rad. B)zabraniti prehladjenim osobama posjete bolesnicima za vrijeme kapljičnih infekcija. Objašnjenje: Provjera sumnje na respiratorne komplikacije. Intervencija : Primijeniti propisanu terapiju (sekretolitici, ekspektoransi). Objašnjenje: Uz savjesno sprovodjenje već propisane terapije, sprovoditi ordiniranu terapiju i zahvate namijenjene uklanjanju sestre.

DEKUBITUS Ponavljanje Dekubitus je lokalno oštećenje kože i/ili potkožnoga tkiva koji nastaje zbog dugotrajnog pritiska. Zbog otežane cirkulacije nastaje manjak kiseonika i hranljivih sastojaka, te poremećaj metabolizma u tkivu izloženih pritisku. Nastaje na mjestima (potiljačna kost, lopatice, laktovi, kičmenom stubu, trtica, pete, laktovi, spoljne strane koljena i gležnja...) koja su za vrijeme ležanja izložena dugotrajnom pritisku. Nastanku dekubitusa pogoduju hronične bolesti kao što su (bolesti cirkulacije, metabolizma i ishrane, neurološki poremećaji, maligne bolesti) i spoljne činjenice (nabori na ličnom i posteljnom rublju, nečista i vlažna koža, neudoban krevet, sredstva za imobilizaciju). Pravilnom njegoom možemo djelimično ili potpuno ukloniti spoljene činioce. 83



Zadaci sestre u sprečavanju dekubitus Sestra mora poznavati činjenice koje prouzrokuju nastanku dekubitusa kako bi mogla:    

procijeniti sklonost dekubitusu, planirati i sprovoditi mjere sprečavanja dekubitusa, na vrijeme uočiti početne znakove i preduzeti odgovarajuće postupke radi sprečavanja dekubitusa.

Kod hirurških bolesnika sestra planira i sprovodi sestrinske intervencije radi sprečavanja dekubitusa.

Slika 7. dekubitus

Intervencije u sprečavanju dekubitusa Intervencija : Održavati ličnu higijenu bolesnika, pranje, kupanje, masažu, hidratantnim losionima (više puta na dan), pranje nakon svake defekacije, zaštitu kože kremom, presvlačenje ličnog i posteljskog rublja.

84



Objašnjenje: Ovim postupcima se poboljšava cirkulaciju, postiže lokalnu hiperemiju i sprečava nastajanje dekubitusa. Intervencija : Mijenjati bolesnikov položaj u krevetu. Objašnjenje: Ovim postupkom se mjesta sklona oslobadjaju se pritiska.

dekubitusu

Intervencija : Podsticati bolesnika na što ranije ustajanje iz kreveta. Objašnjenje: Ovaj postupak je najbolji u sprečavanju dekubitusa. Intervencija : Primijeniti antidekubitalna pomagala antidekubitalni madraci. Objašnjenje: Ovim se postupcima omogućuju lokalno ili opšte smanjenje pritiska. Intervencija : Od nadoknada tečnosti.

posebnog

je

značaja

pravilna

ishranu,

Intervencija : Posmatrati mjesta sklona dekubitima. Objašnjenje: Mogućnost kožnog crvenila (koje na pritisak pobijeli, a kada to mjesto oslobodimo pritiska, crvenilo se ponovo javlja). Koža je topla, a to je prvi znak dekubitusa.

POSTOPERATIVNI

PAROTITIS

Usna je šupljina normalno vlažna od sluzi koju izlučuje sluznica i pljuvačne koji izlučuje pljuvačna žlijeda. Kod bolesnika se poslije operacije sprovodi parenteralna ishrane, bolesnici mogu imati povišenu temperaturu, disati, što isušuje sluznicu usta. U usnoj šupljini, na jeziku i desnima stvaraju se naslage. Naslage su idealna podloga za razvoj bakterija i gljivica. Suva sluznica lako puca i podložena je infekciji. Parotitis je upala parotidne žlijezde, pojavljuje se nakon hirurškog zahvata, a posledica je začepljenje njenih izvodnih kanal, sušenja sluznice, stvaranja naslaga i infekcije. Znakovi i simptomi parotitisa su: bol, otok i crvenilo u području parotidnih žlijezda.

85



Preveniramo ga sprovodjenjem i/ili posticajem bolesnika na redovnu oralnu higijenu i vlaženje usne šupljine te posticajem pljuvačnih žlijezda na salivaciju. Zadaci sestre u sprečavanju parotitisa Mjere za sprečavanje parotitisa usmjerene su na održavanje oralne higijene. Kod hirurških bolesnika sestra prije i poslije operacije planira i sprovodi sestrinske intervencije sprečavanja parotitisa. Intervencije u sprečavanju parotitisa Intervencija : Sprovoditi i/ili podstiče bolesnika na što ranije uzimanje hrane pranje zuba nakon svakog jela pranje vještačkih zuba, i ispiranje usne šupljine više puta tokom dana. Objašnjenje: Ovim postupkom se smanjuje mogućnost sušenja sluznice. Izlučivanje pljuvačke prirodni je način vlaženja usne šupljine. Intervencija : Ispirati i/ili podsticati bolesnika na ispiranje usne šupljine (fiziološkim rastvorom ili Heksoralom). Objašnjenje: Na ovaj način se smanjuje mogućnost sušenja sluznice i stvaranja naslaga. Intervencija : Premazivati zube i usnice (parafinskim uljem, glicerinom..): Intervencija : Sprovoditi njegu oboljele usne šupljine. Objašnjenje: Smanjuje mogućnost širenja upale.

Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti postoprativni šok 2. opisati i objasniti hipovolemijski šok 3. opisati i objasniti hipovolemijskom šoku

zadatke

sestre

kod

bolesnika

u

86



4. nabrojiti, opisati i objasniti zbrinjavanju bolesnika u šoku 5. opisati i objasniti operacijskog šoka

zadatke

sestrinske intervencije u sestre

u

sprečavanju

6. opisati i objasniti trombozu, tromboflebitis 7. opisati i objasniti sestrinske intervencije pri sprečavanju flebotromboze, tromboflebitisa i plućne embolije 8. opisati i objasniti respiratorne komplikacije 9. opisati i objasniti respiratorne komplikacije i sestrinske intervencije kod njihovog sprečavanja 10.opisati i objasniti dekubitus i sestrinske intervencije u sprečavanju dekubitusa 11. opisati i objasniti parotitis i sestrinske intervencije u sprečavanju parotitisa

POSTOPERATIVNA ISHRANA BOLESNIKA

Ishrana bolesnika poslije operacije zavisi od tipa anestezije, indikacije i mjesta hirurškog zahvata i treba obratiti punu pažnju kao jednoj od osnovnih potreba svakog bolesnika.

Bolesnicima se, dan prije operacije, nakon večere, ne daje ništa na usta, a nekoliko se dana prije operacije izbjegavaju jela sa mnogo ostatka. Neki bolesnici su slabo ishranjeni, drugi nijesu imali obrok zbog očekivanja hirurškog zahvata, što je oslabilo njihov organizam. Nakon operacije bolesnici su na parenteralnoj ishrani. Sve su to razlozi da bolesnici, zavisno od vrste i mijesta hirurškog zahvata, što prije počnu uzimati hranu na usta. Svi su bolesnici nakon operacije na parenteralnoj ishrani. Svrha parenteralne ishrane obezbedjuje: 87





nadoknadu elektrolita, minerala, vitamina



unos bjelančevina (1-2 g na kilogram tjelesne težine)



unos vode (30 mL na kilogram tjelesne težine, uz nadoknadu kod povećanog gubitka)



energetsku vrijednost.

Količina, sastav rastvora i dužine primjene zavisi od stanja dehidracije (količini izgubljenog volumena). Bolesniku, kojem nije operisan digestivni sistem, koji ne povraća, nema mučninu i dobro se osjeća možemo nekoliko sati nakon operacije postupno dati čaj na kašiku. Prva dva dana bolesnik je na tečnoj dijeti, zatim dva dana na kašastoj. Nakon toga bolesniku se daje obična hrana ili dijeta uslovljena osnovnom bolešću, prema savijetu ljekara. Hrana, sastavom i količinom, mora zadovoljavati bolesnikove potrebe. Pri sastavljanju jelovnika treba poštovati bolesnikove navike, uobičajeni način ishrane i njegove želje, ako su u skladu sa pravilnom ishranom.

TEČNA DIJETA Tečna dijeta minimalno stimuliše peristaltiku i gotovo da nema ostatka nakon apsorpcije. Dijeta je siromašna kalorijama, ali i esencijalnim hranljivim sastojcima pa je ne bi trebalo davati duže od 2 do 3 dana. Ako se daje duže, treba je dopuniti industrijski dodacima ili parenteralno.

Kod hirurških se bolesnika tečna dijeta primjenjuje kod: 

iscrpljenih bolesnika prije nego predju na ishranu polutečnom ili kašastom hranom



pripreme bolesnika za hirurški zahvat na digestivnom traktu



početne dijete nakon parenteralne ishrane 88





bolesnika koji ne smiju ili ne mogu uzimati drugu hranu, a potrebno je nadoknaditi tečnost.

Osnovu tečne dijete čine: 

nemasna supa (obrana supa od mesa), posoljena



blagi biljni čajevi



voćni sokovi (negazirani), svježe pripremljeni sokovi, posebno limunov sok (vitamin C), naradžin sok (vitamin K)



obrano mlijeko, šećer, med (ako nijesu dijabetičari).

Tečnost, čaj ili sok mogu se davati i noću ako je bolesnik budan. Ako nije posebno odredjeno, daje se svaka dva sata 150250g.

PUNA TEČNA DIJETA (TEČNO-KAŠASTA DIJETA)

Puna tečna dijeta (tečna-kašasta dijeta) sastoji se od tečnih i polutečnih jela, a sadrži adekvatnu količinu kalorija (oko 1 500 kcal) i sve esencijalne hranljive sastojke.

Primjenjuje se kod: 

operisanih bolesnika prije nego predju na čvrstu hranu



bolesnika nakon kašastu hranu

parenteralne

ishrane

kao

prelazak

na

Puna tečna dijeta, priprema se tako da se u hranjive tečne ishrane (mlijeko i mliječni proizvodi, supe različita porijekla) 89



dodaju pripremljene pasirane ili mljevene namirnice: nemasna mesa, jaja, površe, žitarice i voće.

KAŠASTA DIJETA

Kašasta/meka dijeta sastoji se od jela sa umjerenim sadržajem biljnih vlakana. Hrana se daje u čestim, malim obrocima sve dok bolesnik ne može preći na običnu dijetu. Sastav i energetska vrijednost zavise od bolesnikove potrebe. Hrana sadrži sve hranljive tečnosti: mlijeko, supe i povrća obogaćene visokovrijednim bjelančevinama iz mesa, ribe, jaja, sira, ugljenimhidratima iz žitarica i povrća, kuvano voće (supa sa mljevenim nemasnim mesom, riža, tjestenina, pire od krompira, povrća, voća, kuvano nemasno meso, riba, meko kuvano jaje, puding, jogurt, svježi sir). Sestra treba bolesnicima tokom njihovog boravka u bolnici, osigurati uslove za uzimanje hrane. Hranjenje nepokretnih bolesnika, bolesnika koji ne mogu samostalno uzimati pripremljenu hranu, poseban je zadatak medicinske sestre. Sestra će utvrditi stepen samostalnosti bolesnika pri hranjenju i, zavisno od njega, pomoći ili hraniti bolesnika. Bolesnicima, koji ne mogu uzimati hranu na usta (hirurški zahvati na ždrijelu, jednjaku....koma) uvodi se sonda u želudac/duodenum/jejunum u svrhu enteralnog hranjenja. Količinu i sastav hrane odredjuje ljekar. Hrana

(homogenizovano – pripremljena u bolnici ili gotovi pripremljeni) se daje uz pomoć enteralne pumpe (kontinuirano), posebnog sistema ili špricem.

ISHRANA BOLESNIKA NAKON HIRURŠKOG ZAHVATA NA DIGESTIVNOM SISTEMU 90



Nakon hirurških zahvata na digestivnom sistemu bolesnik je na parenteralnoj ishranii i ne smije mu se dati ništa na usta. Tek kad se uspostavi peristaltika, može se bolesniku oprezno dati nekoliko gutljaja čaja (kamilica, šipak). Ako nema poteškoća, bolesniku se može dati čaj svaki sat. Nakon toga (obično treći dan) slijedi tečna dijeta, zatim kašasta dijeta. Peti/šesti postoperativni dan hrani se dodaje do 100g mladoga kuvanog povrća (mrkva, spanać,blitva). Bolesnicima se preporučuje (i daje) hrana u pet do osam malih obroka tokom dana. Postupno se prelazi na specijalnu dijetu prema odredbi ljekar. Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti ishranu boelsnika nakon operacije 2. opisati i objasniti tečnu dijetu 3. opisati i objasniti punu tečnu dijetu 4. opisati i objasniti kašastu dijetu 5. opisati i objasniti ishranu bolesnika nakon operacije na probnom sistemu.

ZADACI SESTRE U POSTUPCIMA SA HIRURŠKOM RANOM

Ponavljanje

91



Rana je prekid kontinuiteta kože ili sluznice sa gibitkom tkiva ili bez njega i prekidom krvnih i limfnih sudova izazvan traumom ili hirurškim nožem u toku operacije. Rana može zarastati primarno ili sekundarno. Pri primarnom zarastanju rane (pp): ivice rane su priljubljene, rana ne izaziva bolove, tjelesna temperatura nije povišena, nema iscjetka, rana zarasta izmedju 7 i 10 dana stvaranjem epidermisa na mjestu spajanja kožnih rubova rane. Sekundarno zarastanje rane (per sec) koje nijesu primarno obradjene i zatvorene ili ipak inficirane operacijske rane. Pri sekundarnom zarastanju rane: ivice rane su razmaknute, iz rane se cijedi gnojni iscjedak, rana izaziva bolove, tjelesna je temperatura povišena. Rana zaraste ožiljkom nakon dužega vremena. Na zarastanje rane djeluje opšti (dob, stanje uhranjenosti, dodatne hronične bolesti /dijabetes, anemija/ imunološki status, dodatne povrede) i lokalni faktori (prokrvljenost, fizikalne osobine rane). Infekcija rane najčešći je uzrok poremećaja zarastanja rane. Zadaci su sestre sprovoditi postupke, prije i nakon operacije, radi osiguranja uslova za primarno zarastanje rane i sprečavanja infekcije.

PREVIJANJE HIRURŠKE RANE Svrha je previjanja rane je da: 

osigurati optimalne uslove za njeno zarastanje



zaštititi je od kontaminacije patogenim mikroorganizmima iz okoline



spriječiti prenos mikroorganizama iz inficirane rane na druge bolesnike.

92



Prvo previjanje hirurške rane sprovodi se 2 ili 3 dana nakon operacije (ili ranije, ako je potrebno zbog krvarenja).

Zadaci sestre pri previjanju hirurške rane Zadaci su medicinske sestre, na hirurškom odjeljenju, pri previjanju hirurške rane pripremiti bolesnika, prostor, osoblje, pribor, izvesti previjanje ili asistirati. Priprema bolesnika     

objasniti bolesnika važnost i način previjanja, upozoriti ga da za vrijeme previjanja ništa ne dira rukama, ne priča, i da u toku samog procesa okrene glavu na suprotnu stranu, primijeniti (na virjeme) analgetik prema odluci ljekara (kod opekotina, vadjenja T-drena) tražiti od bolesnika da pita što ga zanima, odgovoriti mu smjestiti bolesnika u udoban ležaj.

Priprema prostora    

organizovati čišćenje bolesničke sobe, sobe za intervencije, 1 sat prije previjanja zatvoriti prozore i vrata osigurati dobro osvjetljenje staviti oko kreveta paravan (osigurati intimnost za vrijeme otkrivanja).

Priprema osoblja 

zavezati kosu

  

oprati ruke staviti kapu i masku, zaštitnu kecelju obući rukavice (neposredno prije previjanja).

93



Priprema pribora  

oprati i dezinfikovati kolica za previjanje složiti pribor na kolica: o na gornju polovinu sterilni pribor o sterilne instrumente (anatomske pincete, makaze/ravne i zaobljene/, skalpele, hvataljke) o sterilni zavojni materijal („tufere“ odgovarajućih veličina) o sterilne rukavice o ili setove sa instrumentima i zavojnim materijalom o rastvore za previjanje: 0,9%-tni NaCl, H 2 O 2 3%, Rivanol 1%, 1% Cetavlon, o na srednju policu , kutije ili košare sa strane kolica čisti pribor o zavoji, leukoplast, mrežice, bubrežaste zdjelice, rukavice PVC, vrećice za odlaganje zavojnog materijala o na donju policu (za nečisto) o posudu sa dezinfekcijskom rastvorom za odlaganje upotrijebljenih instrumenata o uz kolica pripremiti vreću sa poklopcem za odlaganje skinutoga zavojnog materijala i jednokratnoga pribora.

Intervencija Previjanje hirurške rane (posebno prvo previjanje) sprovodi se timski, ljekar hirurg i medicinska sestra ili dvije medicinske sestre, prema ljekarovoj pisanoj odluci. Previjanje se izvodi tehnikom nedodirivanja i i uporedo sterilnih instrumenata.

Previjanje neinficirane rane Intervencija : Pripremiti bolesnika

Intervencija : Pripremiti prstor 94



Intervencija : Oprati ruke. Objašnjenje: higijensko pranje ruku ili utrljavanje alkoholnog dezinficijensa u kožu ruku. Intervencija : Pripremiti pribor. Objašnjenje: prema standardu. Intervencija : Staviti kapu, masku, zaštitnu kecelju, obući rukavice. Objašnjenje: Ovaj postupak primijenjuje se radi lične zaštite i sprečavanja kontaminacije rane. Intervencija : Postaviti bolesnika u odgovarajući položaj. Objašnjenje: koliko je moguće udobniji za bolesnik samo koliko je potrebno, poštujući bolesnikovu intimnost. Intervencija : Otkriti područje previjanja i osloboditi. Intervencija : Osloboditi ranu zavoja (prorezati sa strane), leukoplasta. Objašnjenje: Ovim postukom olakšavamo (bolesniku) skidanje zavoja, posebno kada je zavoj zavijen oko trbuha, prsa, vrata. Pri skidanju leukoplasta paziti da ne oštetimo kožu. Pri uklanjanju zavoja treba biti pažljiv, nastojeći što manje povrijediti ranu. Ako je spoljni zavoj suv, uklonite ga rukom hvatajući sredinu bez pritiska. Izbjegavajte dodir bilo koje sterilne površine. Ako spoljni zavoj nije suv, korisite se čistim rukavicama. Intervencija : Skidanje gaze sa rane pincetom. Objašnjenje: Unutrašnji su zavoji često vlažni ili sa osušenim sadržajem rane i zbog toga je važno ukloniti pincetom (u rukavicama) radi lične higijene. Intervencija : Odložiti zavojni materijal u vreći za nečisto. Oblazloženje: smanjujemo mogućnost infekcije. Najbolje je za svako previjanje imati vreću za odlaganje upotrijebljenog zavojnog materijala i jednokratnog pribora, koju odmah zatvorimo i odložimo u prikladnu vreću ili kantu sa poklopcem. Intervencija : Odloži pincetu u posudu za nečiste instrumente, skinuti zaštitne rukavice i oprati ruke.

Obrazloženje: higijensko pranje dezinficionog srestva na kožu.

ili

utrljavanje

alkoholnog

95



Intervencija : Pregled same rane. Obrazloženje: pažljivi pregled same rane značaj je da se na vrijeme uočiti otok rubova rane, gnoj, crvenilo, sekreciju, neugodan miris. Intervencija : Otvoriti sterilan set za previjanje. Objašnjenje: pripremom instrumenta i zavojnog materijala u setove smanjuje se mogućnost kontaminacije instrumenata i zavojnog materijala. Instrumenti u kasetama moraju se često otvarati,zato je neophodno držati ih otorenima. Intervencija : Otvoriti rastvore. Objašnjenje: Dezinfekcioni rastvori pakovanjima, za jedno previjanje mogućnost kontaminacije.

se održe u malim onemogućuju/smanjuju

Intervencija : Obući sterilne rukavice. Objašnjenje: Pri tome poštovati sva pravila asepse. Intervencija : Dezinfikovati okolinu rane (dezinfekcijsko sredstvo indicirano i/ili prema odluci ljekara). Uzdužnim pokretima kod veće rane, kružnim pokretima kod malih rana. Objašnjenje: pincetom ili hvataljkom uzmite gazu (tufer) natopljenu dezinfekcionim sredstvom, uz ranu od vrha prema dolje uzdužnim pokretima (svaki sledeći pokret neka je udaljeniji od rane( dezinfikujte okolinu rane, svaki tufer upotrebite samo jedanput. Ako je rana mala ili je posrijedi ubodna rana, dezinfikovati ranu od rane ka periferiji. Ako bolesnik ima više rana uz centralnu inciziju sa drenom, dezinfikovti svaku ranu posebno koristeći uvijek novim tuferom da bi se spriječilo prenošenje mikroorganizama sa jedne rane na drugu. Intervencija : Odstraniti dren. Objašnjenje: ako nema sekrecije, rana zarasta per primam, dren se odstranjuje nakon 24-48 sati, a vrh se drena šalje na mikrobiološku obradu. Intervencija : Način skidanja šavova izvodi se hvatanjem sa pincetom za konac, podići šav, presjeći konac uz kožu, izvući šav tako da dio konca koji je izvan rane ne provlačiš kroz ranu. Objašnjenje: šavovi se, uobičajeno, skidaju 7. – 8. dana, na licu 4. – 5. dana, na donjim ekstremitetima starijih osoba 10. – 12. dana. Intervencija : Nakon skidanja konaca, pokriti ranu ili ostaviti otvorenu, (zavisno od izgleda rane). 96



Intervencija : Skinuti rukavice. Objašnjenje: rukavice, jednokratne, uvijek odložite u vrećicu, a višekratne u za to pripremljenu posudu sa dezinfekcijskim sredstvom. Intervencija : Nakon gore navedenog postupka neophodno je učvrstiti zavoj (zavoj, mrežica, leukoplast). Objašnjenje: zavoj ne smije stezati bolesnika, ali ne smije biti ni „labav“ kako ne bi pao, sklizunuo. Intervencija : Smjestiti bolesnika u udoban položaj. Intervencija : Raspremiti pribor. Objašnjenje: vreću sa nečistim zavojnim materijalom i jednokratnim priborom skloniti na odgovarajuće mjesto. Upotrijebljene instrumente potopiti u svježe pripremljenje rastvore enzimskog deterdženta (uklanja proteinske mase), držati propisano vrijeme, isprati i poslati u centrlanu sterilizaciju. Intervencija : Oprati ruke. Objašnjenje: ovaj postupak sprovodi se zbog lične zaštite. Intervencija : Evidentirati učinjeno. Objašnjenje: vrijeme previjanja, stanje rane, vadjenje drena, vadjenje šava, rastvore koje ste primijenili.

Previjanje inficirane rane. Intervencija : Sama priprema bolesnika je isto kao kod neinficirane rane. Za previjanje velikih kontaminiranih rana mogu se upotrijebiti sterilne plastične vrećice u koje se nakon skidanja prevrtanjem vrećice odmah zaštiti kontaminirani zavoj. Intervencija : Pripremiti prostor, oprati ruke, pripremiti pribor, staviti kapu, masku, zaštitnu kecelju. Intervencija : Postaviti bolesnika u odgovarajući položaj, i otkriti područje previjanja (koliko je potrebno, poštujući bolesnikovu intimnost). Intervencija : Obući rukavice, potom osloboditi ranu zavoja (prorezati sa strane), leukoplasta.

97



Potom skinuti gazu sa rane pincetom i odložiti zavojni materijal u vrećicu za nečisto. Pincetu koju smo upotrebljavali ostaviti u posudu za nečiste instrumente. Oprati ruke (higijensko pranje ili utrljavanje alkoholnog dezinficijensa u kožu). Pregledati ranu. Otvoriti sterilan set za previjanje. Otvoriti rastvore. Obući sterilne rukavice. Dezinfikovati okolinu rane (dezinfekcijsko sredstvo indikovano prema odluci ljekara. Uzdužnim pokretima kod veće rane. Kružnim pokretima kod malih rana. Intervencija : Dezinfikovati i isprati ranu 3%-tnim rastvorom H 2O 2 ili nekom drugim antiseptičkim rastvorom. Objašnjenje: hidrogen je manje koristan kao antimikrobno sredstvo, ali on čisti i manje iritira kožu. Intervencija : Ukloniti nekrotično tkivo. Isprati ranu sterilnom 0,9%-tnim rastvorom NaCl. Objašnjenje: dezinfekcijsko sredstvo primijenjeno direktno na ruku sprečava epitelizaciju pa ga je potrebno isprati. Intervencija : Postaviti dren izmedju rubova rane. Objašnjenje: dren onemogućuje zadržavanje sljepljivanje rane.

sekreta

i

Intervencija : Uzeti bris rane za antibiogram. Objašnjenje: bris je potrebno uzeti sa očišćene rane ali prije upotrebe dezinfekcionog sredstva (gnoj može biti sterilan). Intervencija : Staviti na ranu prepisanu terapiju (antiseptici, antibiotici prema antibiogramu, sredstva koja potpomažu čišćenje, granulaciju i epitelizaciju rane). Intervencija : Pokriti ranu, sterilno. Objašnjenje: isto kao kod neinficirane rane. Intervencija : Skinuti rukavice. Učvrstiti zavoj a potom smjestiti bolesnika u udoban položaj. Raspremiti pribor. Oprati ruke nakon toga

98

B. Pajović i M. Radunović Intervencija : Na kraju evidentirati učinjeno.

Njega hirurških bolesnika procesa

od

neobične

važnosti

je

Septične i kontaminirane rane previjaju se poslednje, a skidanje konaca obavlja se na početku postupka. Inficiranu ranu treba previjati svaki dan, a pri obilnoj sekreciji više puta na dan. Kada je infekcija rane sanirana, sekrecija sve manja, a u dubini tkiva naziru se svježe granulacije tada je optimalno vrijeme a rana zatvara sekundarnim šavom. Dihiscencija (razdvajanje rubova rane) i disrupcija (razdvajanje svih slojeva rane) moguće su komplikacije. Njihov uzrok može biti neodgovarajuća hirurška obrada rane, hematom, serom i infekcija. Obje komplikacije riješava hirurg (otpuštanje šava, drenažaa i previjanje kao pri inficiranoj rani).

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA DRENOM/DRENAŽOM Ponavljanje Drenaža je postupak kojim se sa pomoću drena, sonde ili katetera omogućuje odstranjivanje krvi, sekreta i raspadnih produkata iz hirurške rane i tjelesnih šupljina, koji otežavaju zarastanje rane nastale prilikom operativnog rada. U osnovi možemo razlikovati pasivnu i aktivnu drenažu. Dren je svako sredstvo koje omogućuje što bolje isticanje krvi, seruma, gnoja, žuči itd. tjelesnih šupljina, rane ili upalnih šupljina. Različiti su načini i sredstva koja se upotrebljavaju za drenažu. Najčešće su to gumene trake, gumene ili plastične cijevi različite debljine, na kojima se nalazi jedan ili više otvora sa strane. Za drenažu se mogu upotrebljavati i gumene trake u koje je uložena sterilna gaza tzv. Prenroseov ili „cigaret“ dren (koristi se za drenažu nakon abdominalnih operacija, na primjer kod holecistektomije, opracije jetre). Dren kojim se drenira odgovarajući prostor mora se postavlja na najnižem dijelu rane koja se drenira. Postupak drenaže sprovodi

99



se sve dok postoji sadržaj, koji treba izdrenrati vodeći pri tome računa o funkcionalnosti drena.

Slika 8. drenaža trbušne duplje Indikacije za drenažu su: 

apscesi



flegmone



inficirane rane



infucirane tjelese šupljine



primarno obradjene hirurške rane količine seruma (mastektomije, nefrektomije, strumektomije)



povrede grudnog koša (pneumotoraks, hematotoraks, pleuralni empijem, operacije na plućima, srcu i sredogrudju)



drenaža trbušne šupljine.

sa stvaranjem veće veće herniektomije,

100



Postoje drenovi sa odredjneom namjenom, specifična drenaža odredjenih prostora.

kao

i

T-dren se upotrebljava za drenažu struktura hepatobilijarnoga trakta (holedokotimija). Kraći krak T-drena stavlja se kroz otvor u holedokus, a duži izlazi spolja kroz trbušni zid. Drenaža služi za odvodjenje žuči nakon operacije holedohusa i za injiciranje kontrasnog sredstva u svrhu rendgenskog snimanja žučnih puteva (holangiografija). Oko T-drena stvori se granulacijsko tkivo koje izoluje dren od slobodne trbušne šupljine. Zato se T-dren nakon 8 – 10 dana može odstraniti bez opasnosti od izlaženja žuči u trbušnu šupljinu. No, ako se slučajno povuče unutar 48 sati od postavljanja u holedohus, žuč izlazi u trbušnu šupljinu pa će nastati bilijarni peritonitis. Redon-dren sastoji se od plastične cijevi sa mnogo rupica na jednom kraju cijevi, a drenaža se obavlja uz pomoć boce sa niskim negativnim pritiskom. Drenaža, osim toga što odstranjuje sekret iz rane, pridonosi sljepljivanju rubova rane i na taj način utiče na zarastanje rane. Zatvorena prolazna drenaža upotrebljava se u liječenju hirurških infekcija, dubokih rana i osteomijelitičnih šupljina, kao i empijema velikih zglobnih šupljina. Zatvorena je drenaža po Bülau, drenaža grudi prema zakonu spojenih posuda. Sastoji se od staklene posude koja je do polovine ispunjena vodom i zatvorena gumenim čepom. Kroz čep u bocu ulaze dvije cijevi, donje je uronjena u vodu, a kraća se nalazi u vazdušnom prostoru iznad vode. Duža je cijev spojena sa drenom iz grudi i tečnost sadržaja slobodno ističe bocu a vazduh iz atmosfere ne može ući u pleuralnu šupljinu (koliko tečnosti udje u bocu, toliko vazduha izadje iz nje kroz kraću cijev). Pri mijenjanju boce zatvoriti dren – klemovati. Usisna drenaža grudi je zatvorena aspiratorna drenaža pomoću aparata sa subatmosferskim pritiskom koji usisava vazduh ili tečnost iz grudi. Nakupljanje (retencija) tečnosti ili gasova (drenažnoga) sadržaja u rani, tjelesnim šupljinama i u prostorima može imati posljedice jer: - pritiska na okolno tkivo i organe i sprečava zarastanje - pogoduje razmnožavanju mikroorganizama i razvoju infekcije

101

B. Pajović i M. Radunović -


uzrokuje nadražaj tkiva ili tkivnu nekrozu (žuč, pankreasni sok, gnoj) odiže kožni režanj te je ugrožena cirkulacija krvi u režnju i nastaje nekroza režnja.

ZADACI SESTRE KOD BOLESNIKA SA DRENOM/DRENAŽOM Zdravstvena njega bolesnika sa drenažom usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma , sprečavanje i prepoznavanje komplikacuja (krvarenje, infekcija i drugo). Sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije u vezi sa drenažom. Intervencije u zbrinjavanju bolesnika sa drenažom Intervencija : priprema pribor za drenažu (do povratka bolesnika iz operacione sale) boce, aspirator, vrećice (zavisno od vrste drenaže). Postaviti bolesnika u odgovarajući položaj i kontrolisati drenažu. Kontrolisati drenažu. Obrazloženje: obratiti pažnju na pojavu „koljena“ na drenu, obratiti pažnju da dren nije pritisnut. Intervencija : posmatra, mjeri i bilježi svaki sat količinu i izgled drenažnog sadržaja. Objašnjenje: Količina se drenažnog sadržaja ubraja u količini izlučene tečnosti, što je bitno za nadoknadu tečnosti. Mogućnost krvarenja, krv u drenažnom sadržaju. Intervencija : posmatra spoljnji izgled. Objašnjenje: uočavanje promjena i prepoznavanje komplikacija. Intervencija: posmatra, mjeri i bilježi puls, disanje, TA, temperaturu. Objašnjenje: krvarenje (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA), otežano disanje, bolovi. Intervencija: kontroliše zavoj. Objašnjenje: Ovom intervencijom prepoznati krvarenja.

je

moguće

na

vrijeme

102



Intervencija : Motivisati bolesnika na ustajanje, pomoći bolesniku kod ustajanja, postupno, zavisno od stanja bolesnika uz pomoć sestre. Objašnjenje: Ranim ustajanjem se smanjuje mogućnost komplikacije koje nastaju zbog dugotrajnog ležanja. Intervencija : Kao prevencija osigurati trapez za pomoć kod ustajanja i promjeni položaja. Sprečavati infekciju pri promjeni boca, vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: mogućnost infekcije. Trebalo bi znati: definisati ove pojmove      

drenaža dren T-dren redon-dren zatvorena protočna drenaža Bülau drenažu

opisati i objasniti zadatke sestre kod bolesnika sa drenažom nabrojiti i opisati sestrinke bolesnika sa drenažom

intervencije

u

zbrinjavanju

103



SPECIJALNI

DIO

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA POVREDAMA GLAVE

PONAVLJANJE Kraniocerebralne povrede. Povrede mekih djelova glave i prelomi kostiju glave nastaju djelovanjem direktnih ili indirektnih spoljnjih sila. Veličina i opseg povrede zavisi od jačine sile i vrsti sredstva kojim je dljelovala sile (tupi/oštri predmeti...) i trajanju djelovanja sile. Mogu biti zatvorene i otvorene.

104



Kod zatvorenih kraniocerebralnih povreda nema rana na mekim dijelovima glave, ali mogu nastati jače ili slabije povrede mozga i tzv. zatvoreni prelomi lobanje. Kod otvorenih kraniocerebralnih povreda povrijedjeni su koža i potkožno tkivo glave. Ako uz to postoji prelom lobanjskih kostiju bez povrede tvrde moždane ovojnice (durae mater) – govorimo o komplikovanom prelomu kostiju glave – otvorenoj nepenetrantnoj kranicerebralnoj povredi. Otvorena penetrantna kraniocerebralna povreda glave jest ona kod koje je povrijedjena dura mater, (možemo reći da dure mater odredjuje tip kraniocerebralne povrede). Povrede mekih tkiva poglavine obično su u obliku razderotina i često su multiple (valnera laceroconusa capitis). Ove rane mogu jako krvariti pa je potrebno što hitnije zbrinjavanje. Prelomi lobanjskih kostiju mogu biti otvoreni (komplikovani) i zatvoreni. Rubovi prelomljene kosti mogu biti utisnuti (imprimirani) i povrijediti moždane ovojnice i moždano tkivo. O veličini povrede moždane ovojnice i moždanoga tkiva zavisi stanje svijesti povrijedjenog, eventualni nervni ispadi (oduzetost nogu, ruku, epileptički napadi itd.). Bolesnici sa impresivnim prelomom zahtijevaju hitnu obradu! Kada je povrijedjeni u nesvijesti – vrlo je važno utvrditi i stanje drugih, posebno vitalnih organa. Pri transportu povrijedjenog treba postaviti na bok ili na trbuh sa glavom u stranu da bi se spriječila aspiracija povraćenog sadržaja. Od terapije primijeniti analgetike i antitetanusni serum. Prelom baze lobanje (fractura baseos cranii) teška je povreda, obično su povrijedjene moždane ovojnice i moždano tkivo. Uz tešku kliničku sliku, pristup povrijedjenim intrakranijalnim djelovima vrlo je otežan. Kod takvih povreda često je prelomljena temporalna kost pa povredu prati krvarenje iz uha (otorrhagia), a u ušnom kanalu se može naći i moždano tkivo. Često je vidljiva i otolikvoreja i rinolikvoreja (što je i siguran znak preloma baze lobanje). Postoji velika opasnost od otogene i rinogene uzlazne infekcije i nastanka meningitisa. Povrijedjenog treba hitno prevesti u prvu hiruršku ustanovu. Liječenje može biti konzervativno i/ili hirurško. Potres mozga (comotio cerebri) najčešća je kraniocerebralna povreda. Uvijek je praćen gubitkom svijesti i 105



retrogradnom amnezijom. Stanje može biti praćeno uznemirenošću, povraćanjem, glavoboljom. Povrijedjenog treba hospitalizovati, pratiti i paziti na pojavu komplikacija (krvarenje). Nagnječenje mozga (contusio cerebri) može biti otvorena i zatvorena (imprimiranim dijelovima kosti), povredu može pratiti krvarenje u moždano tkivo, ispod i iznad moždane ovojnice. Stanje bolesnikove svijesti zavisi od jačine i mjestu povrede moždanoga tkiva. Pružanje prve pomoći zavisi od stanja svijesti povrijedjenog. Liječenje je konzervativno, a kod impresionih preloma hirurško. Kompresija mozga (compressio cerebri). Kompresiju mozga dovode sva stanja koja prouzrokuju povećanje intrakranijalog pritiska (tumor, krvarenje – hematom – epiduralni, subduralni i intracerebralni). Epiduralni hematom nastaje arterijskim krvarenjem izmedju kosti i dure mater (najčešće srednje meningealne arterije). U početku je povrijedjeni obično u nesvijesti, ako hematom raste – poremećaj svijesti se produbljuje i javljaju se drugi neurološki simptomi (bradikardija, poremećaj disanja, pivišenje arterijskog pritiska).

Slika 9.epiduralni hematom

106



Hitna dijagnostika i operacija Subduralni hematom (haematoma subdurale) prestavlja nakupljanje krvi izmedju tvrde i mekih moždanih ovojnica. Može se pojaviti nedeljama nakon povrede. Riječ je o povredi moždanih vena. Klinička je slika vrlo šarolika, pojavljuje se mučnina, povraćanje, smetnje vida, oduzetost udova. Liječenje je hirurško. Intracerebralni hematom (hematoma intracerebrale), označava nakupljanje krvi zbog povrede intramoždanih krvnih sudova. Klinička slika zavisi od veličine hematoma i lokalizacije hematom (aneurizma arterije). Nužna je hitna dijagnostika, CT, hirurško liječenje. Prva pomoć, procjena i prognoza Svaka je kraniocerebralna povreda teška i za život opasna. Povrijedjenoga treba što brže u prikladnom položaja transpotovati u hiruršku ustanovu. Tokom transporta potrebno je pratiti disanje, krvni pritisak, puls, stanje svijesti. Ne davati narkotična sredstva. U slučaju rinolikvoreje ili otolikovreje, ne tamponirati nos i spoljašnji ušni kanal, nego staviti zavoj. Na otvorene povrede treba samo staviti zavoj.

Najčešće komplikacije kraniocerebralnih povreda: edem mozga, infekcija (gnojni meningitis, moždani apsces), hidrocefalus. Epilepsija se može pojaviti rano, ali i dugo nakon povrede. Tumori mozga. Tumori mozga, intrakranijski tumori, mogu ležati: u samom mozgu i izvan njega, mogu poticati od njegovog tkiva ili su metastatski tumori. Najčešći su metastaze karcinoma bronha i dojke. Primarni su tumori mozga pretežno gliomi, nastaju od glija-ćelija. Meningeomi potiču od moždanih ovojnica. Svi intrakranijski tumori uzrokuju oštećenja i razaranja pojedinih djelova moždanoga tkiva sa simptomima ispada, pojedinih funkcija, a mogu uzrokovati i sindrom povećanja intrakranijskoga pritiska. Dijagnostika: CT, cerebralna angiografija, MR (magnetna rezonanca).

107

B. Pajović i M. Radunović Liječenje je hirurško, hemoterapija i/ili zračenje.

Njega hirurških bolesnika a,

zavisno

od

vrste

tumora,

PREOPERATIVNA PRIPREMA BOLESNIAK ZA HIRURŠKI ZAHVAT NA GLAVI Zadaci sestre su (kada je bolesnik pri svijesti i/ili se ne operiše kao hitan „slučaj“) pripremiti i/ili učestvati u pripremi bolesnika za hirurški zahvat. Priprema uključuje opštu preoperativnu pripremu: psihološku i fizičku.

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM GLAVE Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom glave usmjerena je na ublažavanje i otklanjanje tjelesnih simptoma, prepoznavanje i sprečavanje komplikacija (promjene u stanju svijesti, intrakranijalno krvarenje, edem mozga, epilepsija, respiratorne komplikacije...., sprečavanje infekcije). Sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije u zbrinjavanju povredom/operacijom glave

bolesnika

sa

Intervencija : Staviti bolesnika u odgovarajući horizontalni položaj na ledjima, bez jastuka lagano povišeni 30° (tanki jastuk). Obrazloženje: položaj glave sprečava mogućnost povećanja intrakranijanog pritiska. Olakšava intrakranijalnu drenažu mozga i održava intrakranijalni pritisak normalnim. Intervencija : Održavati glavu i vrat u neutralnom položaju. Obrazloženje: Ovaj položaj prevenira opstrukciju vena u mozgu (opstrukcija može dovesti do povećanja intrakranijalnog pritiska).

108



Intervencija : Posmatrati i mjeriti svakih 30 min., stanje svijesti. Obrazloženje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija. Promjene stepena svijesti (od somnolencije do kome i obrnuto). Pri procjeni je potrebno koristiti se glasgovskom skalom kome. Intervencija : Kontrola pulsa, TA, disanja. Obrazloženje: Ukoliko postoje krvarenja imamo (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA). Hipoventilacija, porast CO 2 porast intrakranijalnog pritiska, mogućnost opstrukcije disajnih puteva. Poremećaj centra za termoregulaciju. Temperaturu, vrlo važno je održavati normalne vrijendosti. Obrazloženje: povećanje temperature povećava metabolizam i potrebu za kiseonikom, celularni metabolični produkti (CO 2, mliječna kisjelina) prouzrokuju povećanje intrakranijalnog pritiska. Intervencija : posmatrati stanje zjenica, izgled i reakciju na svijetlo (proširene, sužene, ukočene). Objašnjenje: moguća slabost, hemipareze, paralize. Intervencija : Spriječiti povredjivanje kod nemirnih bolesnika, pomoći bolesniku kod nekontrolisanog nemira. Obrazloženje: mogućnost povredjivanja. Nemir dovodi do porasta metaboličkog CO 2, što uzrokuje porast intrakranijalnog pritiska. Intervencija : Sprovoditi njegu traheostome održavati kanilu prohodnom aspirirati sadržaj – jedna aspiracija najviše 15 minuta, ukapavati sterilni rastvor, čistiti unutrašnju kanilu, mijenjati kanilu. Obrazloženje: mogućnost opstrukcije disajnih puteva. Mogućnost infekcije. Mogućnost povećanja intrakranijalnog pritiska (povećava se nivo CO 2 što povećava intrakranijalni pritisak). Intervencija : Kontrolisati izlučevine. Mjeriti diurezu. Kontorlisati, mijenjati i održavati trajni kateter prema svim pravilima asepse. Obrazloženje: mogućnost oligurije i anurije. Mogućnost infekcije Intervencija : Održavanje stolica bez napora, napinjanja. Obrazloženje: mogućnost povećanja intrakranijalnoga pritiska. Intervencija : Kontrolisati i održavati drenažu (cerebrospinalna drenaža – ugradjen kateter). Posmatrati stanje katetera, pridržavati se svih pravila asepse. Obrazloženje: zastoj u drenaži povećava intrakranijalnii pritisak. Intervencija : Kontrola zavoja.

109

B. Pajović i M. Radunović Obrazloženje: Ovom krvarenja, infekcije.

Njega hirurških bolesnika intervencijom

smanjujemo

mogućnost

Intervencija : Sprovoditi njegu kože (pranje, masiranje, primijeniti zaštitnu krenu) njegu usne šupljine redovno premazivanje, skidanje naslaga). Obrazloženje: Kod ovih pacijenata je onemogućena briga o sebi. Njega kože sprečava oštećenja i infekciju. Naslage u ustima mogu biti podloga i ulazna vrata za infekciju. Smanjuje se mogućnost infekcije. Intervencija : Obavezno je sprovesti njegu nosnih šupljina mijenjati sondu svakih 48 – 72 sata, silikonsku nakon nedelju dana (uvijek druga nosnica). Objašnjenje: Ovim postupkom spriječavamo mogućnost oštećenja kože i/ili sluznice nosa. Mogućnost oštećenja rožnjače (otvorene oči). Intervencija : Mijenjati položaj pacijenta svaka dva sata. Objašnjenje: ovim postupkom se onemogućava nastank dekubitusa i drugih komplikacija zbog dugotrajnog ležanja. Intervencija : Neophodno je sprovesti fizikalnu terapiju ekstremiteta. Objašnjenje: ovim se intervenciju prevenira mogućnost tromboze i kontraktura ekstremiteta. Intervencija : Sprovoditi pasivne vježbe disanja i ekstremiteta. Objašnjenje: Ovom intervencijom smanjujemo mogućnost respiratornih komplikacija, kašalj može dovesti do povećanja intrakranijalnog pritiska. Poboljšava plućnu ventilaciju. Intervencija : Neophodno je osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura). Objašnjenje: suvi vazduh nadražuje sluznicu, i time dovodi do pojave kašlja koji naknadno dovodi do povećanja intrakranijalnog pritiska. Intervencija : Osigurati pravilnu ishranu a bolesnika hraniti preko nazogastrične sonde. Objašnjenje: hrana mora sadržati sve što je bolesniku potrebno (bjelančevine, ugljenehidrate, masti, vitamine i minerale). Hrana mora biti tečne konzistencije a usitnjenost zavisi od debljine sonde i načina primjene (špric, sistem pumpa za hranjenje). Energetska

110



vrijednost hrane odredjuje ljekar ili nutricionist. Količina hrane zavisi od bolesnikovih potrebama, po obroku od 50 do 200 mL. Intervencija : primijeniti adekvatnu (nadoknaditi) elektrolite. Objašnjenje: mogućnost moždanog povećanja intrakranijalnog pritiska; plućni edem dispneja, pjenušavi ispljuvak).

tečnost i edema i (cijanoza,

Intervencija : kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50-60 kapi u minut. Objašnjenje: količinu primjene tečnosti i elektrolita odredjuje ljekar, ona zavisi od količine izlučene tečnosti i bolesnikovog stanja, intrakranijalnog pritiska. Intervencija : Primjenjivati propisanu terapiju. Objašnjenje: Ovom intervencijom pridonosi intrakranijskoga pritiska.

smanjenju

Intervencija : Sprečavati infekciju (otvorena povreda, operacijsko polje), pri previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: mogućnost infekcije. Ukoliko se pridržavamo svih pravila asepse smanjeno je mogućnost nastanka infekcije.

Trebalo bi znati: prepoznati i objasniti specifičnost potreba za zdravstvenom njegom u preoperativnoj pripremi bolesnika za hirurški zahvat na glavi. prepoznati i objasniti specifičnost potreba za zdravstvenom njegom u postoperativnoj njezi za bolesnike sa povredom ili operacijom glave. opisati, objasniti i učestvovati u provedbi sestrinskih intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa povredom ili operacijom glave.

111



ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA TRAHEOSTOMOM UVOD Traheotomija je hirurški zahvat kojim se otvara prednji zid traheje u području vrta. Pri operaciji u dušnik se umeće kanila koja onemogućava da se otvor stisne, a omogućuje disanje i lakše uklanjanje sekreta iz donjih disajnih puteva. Traheotomiju je potrebno učiniti: 

kod bolesnika kod kojih je otežan ili potpuno onemogućen prolazak vazduha kroz gornje disajne puteve i to: o pri povredi vrata, grkljana, traheje, ždrijela, jezika o pri akutnoj upali, edemima (subglotični laringitis, fl egmone baze usta i jezika, alergični edem) o pri hroničnoj upali grkljana o pri malignim i benignim tumorima larinksa i traheje o pri bolesti vrata (maligna struma, tumori vrata, jednjaka) o pri postojanju stranih tijela u larinksu, traheji, bronhu o preventivno – kod hirurških zahvata na larinksu, traheji, mandibuli.



kod bolesnika sa začepljenjem disajnih puteva sekretom, povraćenim sadržajem, krvlju, slinom



kod bolesti pri kojima je onemogućeno iskašljavanje zbog poremećenog, onemogućenog refleksa kašlja: sva komatozna stanja, bolesti sa povećanom sekrecijom, traheobronhitisu, laringotraheobronhitisom, pri povredi grudnog koša.

Otvaranjem traheje otvara se novi ulaz vazduha u donje disajne puteve i bolesniku omogućuje disanje. Disajni putevi, začepljeni sekretom, mogu se redovno aspiracijom kroz kanilu održavati prohodnima.

112



Trajna se traheostoma primjenjuje kod bolesnika koji će trajno disati na stomu, da se izbjegne trajno nošenje kanile (pri odstranjenju larinksa i/ili dijela traheje, malignih tumora, teških povreda vrata). Ovo se postiže tako što se hirurškim zahvatom učini veći otvor na prednjem zidu traheje i koža se na vratu ušije uz trahealnu ivicu. Nakon epitelizacije rubova na otvoru stoma ostaje široko otvorena i bez umetanja kanile. Kanile (trahealne) su plastične ili metalne cijevi koje se sastoje od tri dijela (spoljnja kanila, unutrašnja kanila i opturator). Spoljnja je kanila savijena u luku, uz gornji otvor ima proširenje na kojem se nalaze otvori za vrpcu i „bravica“ koja osigurava položaj unutrašnje kanile te sprečavanje njeno ispadanje. Rub proširenja spoljne kanile prijenja uz površinu vrata i osigurava njezin položaj u traheji. Unutrašnja kanila ima nešto manji promjer. „Bravica“ drži unutrašnju kanilu sigurnom, ne dopušta ispadanje i omogućava vadjenje unutarnje kanile pri čišćenju. Opturator sa ovalnim završetkom zatvara kanilu (prolazi kroz cijelu kanilu) i omogućuje lakše uvodjenje kanile u traheju. Veličinu kanile odredjuje ljekar pri zahvatu (zavisi od promjera traheje). Kanile su standardnih širina: 0-12 (ili od kanile za dijete do odresle osobe). Kanile su najčešće plastične. Plastična kanila ima širi lumen i mekši je od metalne, što joj omogućuje lakše prijenjanje uz traheju i manje je iritira, pa je ugodnija za bolesnika. Metalne se kanile mogu čistiti i sterilisati. Posebna plastična kanila sa gumenom ovojnicom (koja se može napuvati tako da prijene uz zid traheje /cuff/), uvedena u traheju sprečava da bolesnik udahne pljuvačku ili povraćeni sadržaj. Količina vazduha potrebna za punjenje kafa označena je na kanili. Kaf se puni špricem. Niski pritisak u kafu minimalno pritiska će trahealnu sluznicu i tako umanujuje opasnost od ulceracija i špricem. Primjenjuje se kod mehaničke ventilacije, jedan sat nakon jela, kod bolesnika kod kojih se sekret ne može odstranjivati kroz usta, a rizik je od aspiracije povećan (nesvjesno stanje). U drugim situacijama pritisak vazduha u kafu treba popuštati i spriječiti pritisak proširenog kafa na zidu traheje. Optimalni je pritisak vazduha 15-25 cm H 20. Takodje postoje i fenestrirane kanile (s otvorom na luku kanile za puštanje vazduha u gornje disajne puteve iz pluća) koje omogućuju govor (dok je kanila na svojem mjestu).

113



Slika 10. kanila

PREOPERATIVNA PRIPREMA BOLESNIKA ZA TRAHEOTOMIJU Zadaci sestre su: (kada je bolesnik pri svijesti ili se ne operiše kao hitan „slučaj“) učestvovati u pripremi bolesnika za operaciju. Priprema uključuje opštu preoperativnu pripremu:



psihološku pripremu



fizičku pripremu



vježbe disanja



edukaciju operacije).

boelsnika

i

porodici

(komunikacija

nakon

114



POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA TRAHEOTOMOM Postoperativna je zdravstvena traheosto-mom usmjerena na:

njega

bolesnika

sa



osiguranje prohodnosti kanile i disajnih puteva



sprečavanje infekcija)



osiguranje potrebne količine vlažnoga vazduha/kiseonika koji bolesnik udiše (dobra oksigenacija krvi), očuvanje integriteta kože u okolini traheostome



osiguravanje dovoljnog unosa tečnosti



osiguravanje pravilne ishrane (sastav, konzistencija hrane)



osiguravanje načina komunikacije



osiguranje fizičke i emocionalne udobnosti

infekcije

(operativnog

polja,

respiratornih

Sestre u dogovoru sa bolesnikom (kada je bolesnik pri svijesti) planiraju i sprovode sestrinske intervencije.

Postupak je u zbrinjavanju bolesnika sa traheostomom Intervencija : neophodno je osigurati prohodnost kanile i disajnih puteva, odstranjivati prema potrebi aspiratorom sekret iz disajnih puteva uz pomoć sterilnog katetera – sonde, (sterilnim rukavicama), jedna aspiracija 5-10 sekundi (kateter se smije upotrijebiti samo jedanput). Ukapavati (pri sušenju sekreta) u kanilu 0,9%-tni NaCl. Čistiti unutrašnju kanilu. Mijenjati kanilu. Obrazloženje: Mora se pokrenuti sekret u kanili i disajnim putevima otežava ili onemogućava disanje.

115



Intervencija : osigurati pravilan položaj. (Fowlerov položaj kada je bolesnik pri svijesti). Obrazloženje: povišen položaj omogućuje lakše iskašljavanje i ventilaciju pluća. Intervencija : pratiti vitalne funkcije posmatrati disanje. Obrazloženje: uočavati promjene, prepoznavanje dispneje opstrukcija disajnih puteva.

–

Intervencija : sprečavanje infekcije (operativnog polja, respiratornih infekcija) pri previjanju, aspiraciji sekreta, čišćenju i promjeni kanile poštovati sva pravila asepse sprovoditi vježbe disanja. Obrazloženje: Ovim postupcima se smanjuje mogućnost infekcije. Pri previjanju onemogućiti da konci gaze udju u respiratorni trakt (ne rezati gazu pri samom previjanju). Intervencija : Očuvanje integriteta kože (u okolini traheostome). Obrazloženje: Sekret i vlažan vazduh oštećuju integritet kože i tako čine idealnu podloga su za razvoj mikroorganizama. Intervencija : aspiracija sekreta iz disajnih puteva, promjena zavoja, njega okoline stome (prati, posušiti, staviti zaštitnu kremu). Obrazloženje: Kod promjene zavoja onemogućiti da konci gaze udju u respiratorni sistem, ne rezati gazu pri samom previjanju. Intervencija : osigurati povoljne mikroklimatske uslove, potrebnu količinu vlažnoga vazduha/kiseonika koji bolesnik udiše (dobra oksigenacija krvi). Oblazloženje: suvi vazduh nadražuje sluznicu.

Intervencija : sprovodjenje lične higijene i njega kože, njega usne šupljine, sprečavanje komplikacija dugotrajnog ležanja. Obrazloženje: njega kože prevenira oštećenja i infekciju. Suva sluznica, naslage, ostaci hrane podloga su za razvoj mikroorganizama. Intervencija : osigurati pravilnu ishranu (sastav, konzistencija hrane) bogatu bjelančevinama, vitaminima, koju bolesnik voli tečnu ili kašastu hranu., posticati bolesnika na uzimanje hrane,

116



pomoći ili hraniti bolesnika, hraniti preko nazogastrične sonde (pri otežanom/ onemogućenom gutanju). Obrazloženje: bolesniku je govor otežan ili onemogućen. Intervencija : podučiti bolesnika i/ili porodicu kako njegovati traheostomu (okolinu traheostome, promjenu kanile, previjanje), komunicirati.

Njega traheostome Procjena bolesnikovog stanja uključuje i njegu otvora traheostome jer otvor može biti zatvoren/sužen sekretom ili sasušenim sekretom i time ugrožavati disanje. Učestalost toalete stome ili kanile zavisi od količine sekrecije, krvarenja, infekcije. Ona može biti potrebna svaka dva sata ili jedanput u smjeni, za neke bolesnike, a za druge može postojati učestalija potreba. Toaleta traheostome uključuje: aspiraciju sekreta iz disajnih puteva, čišćenje unutrašnje kanile, promjenu zavoja i/ili vrpce koja pridržava kanilu, promjenu kanile.

Aspiracija sekreta iz disajnih puteva Aspiracija je postupak uklanjanja sekreta iz disajnih puteva uz pomoć katetera za aspiraciju spojenog sa izvorom negativnoga pritiska. Kod bolesnika sa kanilom i sa kafom, kada sam mehanizam kašlja nije dovoljan za izbacivanje sekreta, potrebno je sekret iz donjih disajnih puteva odstranjivati aspiracijom. Aspiracija se sprovodi svakih 1 do 2 sata, ili po potrebi, dok postoji sekrecija. Prije aspiracije sekreta iz disajnih puteva sestra mora procijeniti potrebu za aspiracijom posmatrajući bolesnika i „osluškujući“ njegovo disanje. Nepotrebna aspiracija sekreta može uzrokovati bronhospazam i mehaničku traumu trahealne sluznice. Aspiracija se mora sprovoditi po svim pravilima asepse da bi se spriječila infekcija pluća i sistemna infekcija.

Zadaci sestre pri aspiraciji sekreta iz disajnih puteva

117



Zadaci sestre pri aspiraciji sekreta iz disajnih puteva jesu: 

pripremiti bolesnika o objasniti postupak bolesniku koji je pri svijesti što će mu se i zašto raditi (aspiracija sekreta vrlo je neugodan zahvat jer izaziva osjećaj gušenja) o umirivati ga za vrijeme sukcije jer bolesnik može biti uplašen zbog kašlja i nemogućnosti komunikacije o primijeniti terapiju kisenikom visoke koncentracija tokom 5 minuta prije i nakon aspiracije sekreta (kada je ordinirana radi povećanja parcijalnoga pritiska kisenika da bi se smanjila mogućnost komplikacija).



pripremiti pribor o sterilan kateter za aspiraciju veličine/promjera (pola promjera kanile, tubusa) o sterilne rukavice o sterilni špricevi 5 – 10 mL o sterilni fi ziološki rastvor NaCl o aparat za aspiraciju



izvodjenje intervencije

o oprati ruke o uključiti aparat za aspiraciju (pritisak ne veći od 120 mmHg) o otvoriti pakovanje sa kateterom

118



o staviti kateter u fi ziološki rastvor i spojiti sa aparatom za negativni pritisak o obući rukavice o uvesti navlaženi kateter u traheju bez negativnoga pritiska o uključiti negativni pritisak (aparat za aspiraciju) o posticati bolesnika na duboko disanje (ako je pri svijesti) o instilirati 3-5 ml NaCl u kanilu (ako je sekrecija gusta) o aspirirati sadržaj okrećući kateter nježno za 360 stepeni ne duže od 5 do 10 sekundi o posmatrati tokom aspiracije, može doći do pada parcijalnoga pritiska kiseonika, acidoze i postoji mogućnost nadražaja vagusa a posledica je poremećaj rada srca, što se ogleda aritmijom, tahikardijom, bradikardijom, asistolijom o ponoviti postupak aspiracije (nakon kraće pauze kako bi bolesniku omogućili da se oporavi) dok vazdušni put ne bude čist o isprati kateter sterilnim rastvorom izmedju aspiracija (ako je potrebno) o aspirirati sadržaj iz orofaringealne šupljine nakon trahealne sukcije (ako je potrebno) o isprati aspirator

o raspremiti pribor.

Zadaci sestre pri čišćenju unutrašnje kanile

119





procijeniti bolesnikovo stanje i njegove potrebe njegom traheostome/čišćenjem unutrašnje kanile



pripremiti bolesnika

za

o objasniti bolesniku postupak (mnogi su boelsnici uplašeni – boje se da će kanila za vrijeme njege ispasti). Sestra će samo znanjem i dobrom komunikacijom umanjiti ili ukloniti bolesnikov strah od čišćenja unutrašnje kanile i previjanja o osigurati bolesniku sredstva za komunikaciju (papir, olovku) da bi mogao napisati što želi o staviti bolesnika (koji je pri svijesti) u Fowlerov položaj (bolesnikova udobnost, preglednost osobi koja obavlja toaletu) 

pripremiti pribor o sterilne rukavice (ako je svježa traheostomija da bi se spriječila infekcija rane) o sterilnu gazu o rastvor za dezinfekciju o bubrežnjak o četkicu za čišćenje/pranje unutrašnje kanile o štapiće od vate/gaze za čišćenje kanile o sterilni rastvor za ispiranje



izvesti postupak o oprati ruke o navući rukavice

120



o držati, pažljivo, spoljnju kanilu jednom rukom, drugom staviti „bravicu“ u položaj koji omogućava vadjenje unutrašnje kanile o izvaditi unutrašnju kanilu o staviti/potopiti unutrašnju kanilu u bubrežastu zdjelicu sa dezinfi cijensom (nekoliko minuta) da bi se razmočio sekret o oprati kanilu četkom i isprati o potopiti u rastvor koji ima germicidnu moć o isprati kanilu hladnim sterilnim rastvorom o posušiti kanilu sterilnom gazom o aspirirati sekret ako je potrebno (bolesnik kašlje dok čistite unutrašnju kanilu, sekrecija dolazi u kontakt sa unutrašnjosti spoljnje kanile) da bi se spriječilo sljepljivanje kanila o držati spoljnju kanilu i postaviti čistu unutrašnju kanilu o okrenuti „bravicu“ staviti unutrašnju kanilu u siguran položaj o provjeriti stoji li dobro unutrašnja kanila o uputiti bolesnika da se zakašlje kako bismo bili sigurni da su disajni putevi slobodni o raspremiti pribor o oprati ruke. Ako bolesnik ima plastičnu kanilu, bez unutrašnje, pažljivo očistite unutrašnju površinu štapičima sa vatom pri tome pazite da se iz štapića ne cijedi rastvor da bi se spriječila njezina aspiracija.

121



Promjena zavoja Promjenu zavoja mogu obaviti dvije osobe (idealno), ali i jedna radeći vrlo pažljivo. Traheostoma je sklona infekciji pa se često uz čišćenje unutrašnje kanile mijenjaju i zavoji. Promjenu zavoja treba obaviti prema potrebi (vlažni zavoji). Zadaci su sestre pri promjeni zavoja 

Priprema bolesnika o upoznati bolesnika sa zahvatom i njegovom važnošću o staviti bolesnika u sjedeći položaj (ako je pri svijesti).



Priprema pribora za previjanje (promjenu zavoja) o zavojni materijal (sterilna gaza, vrpce) o makaze o pinceta o rastvor za dezinfekciju (koža, rana) o rastvor NaCl o čiste rukavice o pribor za njegu usne šupljine



Izvodjenje zahvata o oprati ruke o navući rukavice 122



o ukloniti nečiste zavoje (kada učestvuju dvije osobe; jedna osoba pridržava kanilu, a druga uklanja zavoj, a kada previja jedna osoba; jednom rukom nježno pridržava kanilu, a drugom pažljivo uklanja nečistu gazu) o oprati i/ili dezinfi cirati okolinu stome o posušiti okolinu stome o pregledati stomu i njenu okolinu (crvenilo, otok rubova rane) o staviti zaštitnu kremu oko stome (prema potrebi) o staviti pripremljenu gazu oko stome sa krajevima prema dolje (ovakav način previjanja sprečava da se gaza reže, što može biti opasno zbog udisanja sitnih djelića gaze), o ukloniti vrpcu koja drži kanilu (kada učestvuju dvije osobe, jedna drži kanilu da se ne pomakne, druga skida vrpce. Kada mijenja jedna sestra, zamolite bolesnika za saradnju da pridržava kanilu na mjestu dok vi mijenjate zavoj/vrpcu. Ako mijenja jedna osoba, a bolesnik ne može pridržavati kanilu, sestra s jednom rukom pridržava kanilu, a dominantnom rukom uklanja zavoje i postavlja novi zavoj o postaviti čistu vrpcu u pločicu kanile i oviti je oko vrata, učvrstiti sa strane vrata da ga ne žulja kad leži na ledjima o provjeriti položaj kanile, čvrstoću i sigurnost zavoja (zavoj/vrpce ne smiju stezati bolesnika oko vrata, ne smije biti „labav“ da kanila ne bi ispala) o sprovesti njegu usne šupljine (bolesnik sa traheostomom ima nadražaj kašljanja i usna šupljina postaje suva, prisutan je fetor koji može smetati bolesniku i osobi koja ga njeguje)

123



o staviti bolesnika u pravilan položaj i provjeriti udobnost zavoja o raspremiti pribor o oprati ruke o zabilježiti postupak, stanje stome.

Mijenjanje kanile Kanila se mijenja izmedju 3. i 5. dana. Kod svježih traheostoma samo vješt ljekar mijenja kanilu. Sestra može mijenjati kanilu ako je već formirana stoma. Kod bolesnika sa kanilom potrebno je uvijek imati u pripravnosti pribor za eventualnu hemostazu i uvodjenje kanile ako kanila ispadne zbog kašljanja ili odvezivanja vrpce. Zadaci su sestre pri promjeni kanile: 

Priprema bolesnika o sterilne rukavice o sterilnu kanilu o sterilnu pincetu o sterilan zavojni materijal o sredstva za dezinfekciju o sterilni rastvor NaCl o sterilni špric o zaštitnu kremu o makaze

124



o bubrežnjak



Izvodjenje zahvata/učestvovati o oprati ruke o aspirirati sekret iz traheostome i laringoorofarinksa o presjeći vrpcu/zavoj koji drži kanilu o ispustiti vazduh iz kafa (kada kanila ima kaf) o izvaditi kanilu, staviti kanilu u posudu sa dezinfekcijskim sredstvom o oprati/dezinfi cirati okolinu stome, posušiti o namazati okolinu stome zaštitnom krenom o staviti novu kanilu (pripremljena sa gazom i vrpcom za pričvršćivanje kanile), potomi zavoj kanile dok ona ne stane na mjesto o pričvrstiti kanilu vrpcom (vezati vrpcu sa strane) o utisnuti špricom vazduh u kaf o postaviti zavoj o smjestiti bolesnika u udoban položaj o raspremiti pribor o oprati ruke.

Ishrana bolesnika

125



Ishrana traheotomiranih bolesnika nema posebnosti. Nakon operacije bolesnik dobija tečnu i/ili kašastu hranu zbog otežanog gutanja. Preporučuje se hrana bogata bjelančevinama i vitaminima i dovoljno tečnosti. Kada bolesnik ima prekomjernu tjelesnu težinu ili boluje od druge bolesti koja uslovljava dijetalnu ishranu, hrana se kvalitativno i kvantitavno prilagodjava njegovim potrebama. Zdravstveno vaspitanje bolesnika koji će imati trajnu traheostomu počinje bolesnikovom psihološkom pripremom za operaciju. O uspješnosti psihološke pripreme u mnogome zavisi prihvaćanje načina života sa traheostomom. Bolesniku i njegovoj porodici treba objasniti važnost hirurškog zahvata i uputiti ih u promjene koje će nastati nakon operacije. Nakon operacije bolesnik mora, što prije, zavisno od svojim fizičkim i psiholoških sposobnostima, prihvatiti i usvojiti postupke koje će raditi cijeli život. Kada bolesnik nije u mogućnosti brinuti se sam o sebi, u edukaciju moramo uključiti porodicu. Za vrijeme boravka u bolnici bolesnika je potrebno postupno upoznavati i uključivati ga u izvodjenje postupaka koje će poslije činiti sam. Bolesnik sa traheostomom i/ili članovi njegove porodice prije otpusta iz bolnice moraju usvojiti postupke: 

promjene zavoja, čišćenja kanile, održavanje okoline stome prema svim pravilima asepse



način komunikacije (prekriti stomu, zatvoriti kanilu kako sagovornika ne bi poprskao sekretom iz kanile), upotreba govornih pomagala (bolesnici sa laringektomijom),



održavanje rupčića),



održavanje vlažnosti vazduha u prostoriji.

čistoće

svoje

okoline

(odlaganje

izlučevina,

Kvaliteta života bolesnika sa traheostomom zavisi u velikoj mjeri o tome koliko su on i porodica usvojili postupke u njezi stome i prihvatili način života sa traheostomom.

Trebalo bi zanati:

126



1. definisati ove pojmove: a. traheotomija b. trahostoma c. trajna trahostoma d. kanila 2. prepoznati, opisati i objasniti specifičnost potreba za zdravstvenom njegom u preoperativnoj pripremi bolesnika za traheomiju 3. definisati i objasniti ciljeve postoperativne zdravstvene njege trahotomiranog bolesnika 4. opisati i objasniti intervencije u zbrinjavanju bolesnika sa traheotomijom 5. opisati i objasniti njegu traheostome 6. opisati, objasniti i izvesti aspiraciju sekreta iz disajnih puteva 7. opisati i objasniti i izvesti čišćenje unutrašnje kanile 8. opisati i objasniti i izvesti promjenu zavoja 9. opisati i objasniti i izvesti promjenu kanile 10. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa traheotomijom 11.opisati i objasniti važnost i vaspitanje bolesnika sa traheotomijom.

sadržaj

zdravstvenog

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA KOD OPERACIJE ŠTITNE ŽLIJEZDE

127



PODSJETIMO SE Navedite i objasnite endokrinu funkciju štitnjače. Navedite laboratorijske nalaze krvi bolesnika oboljelih od bolesti štitnjače. Navedite i objasnite važnost instrumentalnih ispitivanja kod bolesti štitnjače (scintigrafija, ultrazvuk, punkcija). Navedite i objasnite primjenu terapije kod bolesnika sa hipertireozom (tireostatici, radioaktivni jod). Navedite i objasnite primjenu ljekova kod bolesnika sa hipotireozom (supstitucijom terapija).

UVOD Hirurško je liječenje, podrazumijeva odstranjenje većeg dijela štitne žlijezde i indikovano je: 

u slučajevima kada je struma izrazito povećana,



kod hipertireoze koje dugo traju,



ukoliko imamo česte recidive bolesti,



kad postoji kontraindikacija za uzimanje tireostatika,



kod simptoma kompresije na traheju i/ili jednjak ili pri sumnji na maligni proces.

PREOPERATIVNA PRIPREMA BOLESNIKA SA BOLESTIMA ŠTITNE ŽLIJEZDE

128



Zadaci su sestre da učestvovanje u pripremi bolesnika za operaciju. Preoperativna priprema bolesnika uključuje opštu preoperativnu pripremu, psihološku i fizičku. Psihološka priprema. Kada je bolesnik primljen na hirurško odjeljenje, psihološkokj pripremi bolesnika za operaciju moraju punu pažnja posvetiti ljekar (hirurg, anesteziolog) i mediicnske sestre. Bolesnici sa hipertireozom osjetljivi su i emocionalno labilni pa je neobično važno sa bolesnikom uspostaviti saradnički odnos, objasniti mu svaki postupak i uključiti ga u njegovo izvodjenje, pokazati razumijevanje za bolesnikove poteškoće i pružiti mu emocionalnu podršku. Bolesnika treba poštedjeti konfiktnih situacija i uzrujavanja, a porodicu upozoriti na važnost njihove podške u osiguranju bolesnikovog mira. Fizička priprema. Fizička je priprema bolesnika usmjerena na: 

Osiguranje povoljne fizičke okolnosti, mirna i udobna bolesnička soba sa odgovarajućim mikroklimatskim uslovima (dnevna temperatura vazduha do 18°C),



Mjerenje vitalnih znakova, posebnu pažnju treba obratiti redovno i preciznom mjerenju pulsa (tahikardija),



Posmatranje: izgled bolesnika (koža i vidljive sluznice), promjene ponašanja, izlučevine, ostali simptomi (dispneja, disfagija, promuklost),



Održavanje lične higijene (bolesnici se znoje pa ih je potrebno češće tuširati ili prati i mijenjati lične higjene mijenjati bolesničke posteljine),



Uzimanje krvi za laboratorijske nalaze (T 3 , T 4, TSH) i/ili pripremu za druge rutinske dijagnostičke postupke (kada nije sve obavljeno prije bolesnikovog dolaska u bolnicu),



Ishrana (koja kod hipertireoze, zbog ubrzanog metabolizma mora biti visokokalorična 3500 – 5000 cal. Hrana mora biti

129



bogata bjelančevinama, ugljenhidratima i vitaminima, s dovoljnom količinom tečnosti – tri litra i više). Bolesniku se preporučuje da izbjegava alkoholna pića, crnu kafu i jake čajeve 

Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu), tj. primjenu sedativa dan prije operacije prema odlucii ljekara, primjenu premedikacije takodje prema odluci ljekara (vrsta, virijeme).

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM ŠTITNE ŽLIJEZDE Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom štitna žlijezda usmjerena je na uklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina i povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenje, tetanijja, tireotoksična kriza, promuklost), sprečavanje infekcije. U dogovoru sa bolesnikom sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom štitaste žlijezde Intervencija : postaviti bolesnika u odgovarajući položaj (nakon operacije ležeći-bočni, zatim povišeni, Fowlerov položaj). Objašnjenje: Ovaj povišeni položaj omogućuje bolju ventilaciju pluća i lakše iskašljavanje olakšava drenažu krvi i seruma iz rane. Intervencija : Posmatrati i mjeriti puls i disanje svakih pola sata (obratiti pažnju na stridorozno disanje kod tetanije) TA po potrebi, spoljni izgled (tetanija). Objašnjenje: Vrlo značajno je uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija krvarenje – ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA. Tireotoksična kriza teško opšte stanje – nemir, lupanje srca, tahikardija, visoka temperatura, povraćanje, prolivi, hipokalcemija, tetanija – pojava grčeva u mišićima lica i u prstima šake. Uočavanje promjena, prepoznavanje

130



postoperativnih poteškoća (mučnina, povraćanje, bol, poteškoće sa mokrenjem). Intervencija : Kontrolisati drenažu operacijskog polja, kontrolisati zavoj (čitav zavoj okolo). Izlučevine, mjeriti diurezu, primljenu i izlučenu kolićinu tečnosti. Obrazloženje: ovim postupkom se smanjuje mogućnost neprepoznatog krvarenja. Intervencija : Kontrolisati govor (orjentacija o stanju glasnih žica). Obrazloženje: Bolesnik ne smije mnogo govoriti kako ne bi naprezao operativnu ranu (reaktivno krvarenje, hematom). Promuklost može biti prolazna pojava nakon operacije. Jače izražena promuklost je posledica povreda n. recurense. Kod obostrane povrede nerva rekurensa nastaje paraliza glasnica s akutnim respiratornim smetnjama. Bolesniku se mora učiniti traheotomija. Intervencija : Savijetovati bolesnika da diše duboko i iskašljavanje će spriječiti respiratorne komplikacije (sprečavanje respiratornih komplikacija). Obrazloženje: respiratornih komplikacija. Intervencija : Savijetovati bolesnika na ustajanje, prvi postoperativni dan uz pomoć sestre (zavisno od bolesnikovog opšteg stanja) osigurati trapez za pomoć pri ustajanju i promjeni položaja. Obrazloženje: Ovim postupcima će se smanjiti mogućnost respiratornih komplikacija zbog dugotrajnog ležanja. Intervencija : Sprovoditi ličnu higijenu (pojačano, zbog znojenja) presvlačiti lično i posteljinsko rublje. Obrazloženje: Ova intervencija je značajan očuvanju integriteta kože. Intervencija : Sprečavati infekciju (operacionog polja), pri previjanju poštovati sva pravila asepse. Obrazloženje: sprovodjenje ovog postupka smanjuje mogućnost infekcije. Intervencija : Osigurati mikroklimatske uslove u bolesničkoj sobi.

131



ISHRANA Ishrana bolesnika zbog otežanog gutanja nekoliko dana nakon operacije je tečna. Hrana mora biti bogata bjelančevinama, vitaminima, ugljenim hidratima i sa dosta tečnosti.

Trebalo bi znati: 1. prepoznati, opisati i objasniti specifičnost potreba za zdravstvenom njegom u preoperativnoj pripremi bolesnika sa bolestima štitnjače 2. prepoznati, opisati i objasniti specifičnost potreba za zdravstvenom njegom u postoperativnoj njezi bolesnika sa operacijom štitnjače 3. opisati, objasniti i učestvovati u intervencijama zbrinjavanja bolesnika sa operacijom štitnjače 4. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa bolestima štitnjače

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA KOD OPERACIJE NA PLUĆIMA/GRUDNOG KOŠA

PODSJETIMO SE Navedite i objasnite zajednička obilježja (izgled, vitalne funkcije, izlučevine, ostali simptomi i znakovi) kod oboljelih od bolesti disajnog sistema. Navedite laboratorijske preglede (hematološke, biohemijske, mikrobiološke, imunološke, citološke, histološke) kod oboljelih od bolesti disajnog sistema. Navedite radiološke preglede disajnih sistema. Navedite endoskopske preglede disajnog sistema Navedite funkcionalne pretrage pluća.

132



Opišite i objasnite zadatke sestre kod pleuralne punkcije.

PONAVLJANJE Povrede grudnog koša mogu biti otvoreni i zatvorene. Otvorene su povrede najćešće prouzrokovane ubodom, ustrijelinom. Kada je povrijedjena pleura, govorimo o penetrantnim povredama koje prouzrokuju, pneumotoraks, hemotoraks, a mogu biti povrijedjeni i intratorakalni organi (pluća, jednjak). Zatvorene povrede nastaju zbog djelovanja tupe sile na grudni koš. Iako na koži grudnog koša ne vidimo povredu, mogu biti povrijedjeni važni unutrašnji torakalni organi i rebra. Pneumotoraks je pojava slobodnog vazduha u pleuralnoj šupljini izmedju parijetalne i visceralne pleure. Spontani pneumotoraks nastaje zbog prskavanja proširenih alveola, enfizematoznih bule. Traumatski pneumotoraks nastaje zbog penetrantne povrede grudnog koša. Ventilni pneumotoraks nastaje zbog stalnog ulaska vazduha u pleuralni prostor, ali vazduh ne može iz njega izaći pa se razvija kompresivni pneumotoraks. Vazduh stvara veliki pritisak na pluća, srce i velike krvne sudove i potiskuje ih prema zdravoj strani.

Slika 11- pneumotoraks

133



Dijagnoza se postavlja na osnovi anamnestičkih podataka, fizikalnog nalaza pluća, rendgen pluća. Liječenje obuhvata drenažu pleuralne šupljine uz pomoć sterilnoga katetera uvedenog u pleuralni prostor. Kod otvorenog pneumotoraksa neophodno je hitno hirurško zbrinjavanje povrede i drenaža. Plućni apsces je gnojna upala plućnog tkiva. Nastaje pri strijelnim povredama, poslije aspiracije stranih tijela, upale pluća. Ukoliko se radi o hroničnom opsegu apscesa potrebno je hirurško liječenje. Bronhiektazije su proširenja jednog ili više bronhija zbog razaranja elastičnog i mišićnog sloja bronhijalnog zida. Mogu biti urodjene i stečene kao posledice bolesti bronha i pluća. Dijagnoza se postavlja rendgenom pluća, bronhografijom i bronhoskopijom. Liječenje se sastoji u položajnoj drenaži, suzbijanju infekcije i hirurškom liječenju. Tumori bronha, pluća i pleure. Benigni tumori su rijetkost. Najčešći su maligni, primarni karcinom bronha i metastaze karcinoma drugih organa u pluća. Dijagnoza se postavlja na osnovi anamneze, radiološke obrade pluća, bronhoskopije, citološkim pregledom sputuma. Histološkim pregledom potvrdjuje se dijagnoza. Liječenj: operativno, hemoterapija, radioterapija.

PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU NA PLUĆA UVOD Hirurško je liječenje indikovano kod povreda grudnog koša, pneumotoraksa, emfizema pleure, plućnoga apscesa, bronhiektazija, tumora pluća i pleure, ehinokoka pluća, upala i tumora sredogrudja. Najčešće vrste hirurških zahvata su:

134



torakotomija – hirurško otvaranje grudnog koša resekcija pluća – hirurško odstranjenje jednog dijela pluća segmentektomija režnja

– hirurško odstranjenje jednog dijela

lobektomija – hirurško odstranjenje plućnog režnja pulmektomija – hirurško odstranjenje cijelog plućnog krila. Zdravstvena njega bolesnika u preoperativnoj pripremi sa bolestima pluća/grudnog koša je usmjerena na smanjenje straha, teškoće i zabrinutosti, otklanjanje i/ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja koje podrazumijeva(prestanak pušenja, vježbe disanja), smanjenje bakterijske flore u gornjim djelovima disajnih puteva i prepoznavanje komplikacija. Priprema bolesniak za opraciju uključuje: 

opštu preoperativnu pripremu:



psihološku pripremu boelsnika



fizičku pripremu – preglede vezane uz bolest i rutinske preglede za hirurški zahvat,



pripremu respiratornog sistema koja podrazumijeva smanjenje sekreta u gornjim djelovima disajnih puteva



podučavanje bolesnika – vježbe disanja i iskašljavanja

 neposrednu preoperativnu pripremu (opštu) Drenažni položaj Intervencije u zbrinjavanju bolesnika radi čišćenja disajnih puteva sprovode se uz bolesnikovu aktivnu saradnju. Sestra će: 

smjestiti bolesnika u odgovarajući položaj

135





podučiti, podsticati i pomoći bolesniku pri iskašljavanju



primijeniti nadoknadu tečnost organzma (značajno je savijetovati da bolesnik unese oko tri litra tečnosti tokom 24 sata jer razvodnjava sekret i pospješuje iskašljavanje)



osigurati povoljne mikroklimatske uslove u bolesničkoj sobi (humidifikaciju vazduha)



smjestiti bolesnika u drenažni položaj



primijeniti hemoterapeutike



sprovoditi higijenu usne šupljine

prepisanu

terapiju,

antibiotike

i

Kod bolesnika disajnih puteva praćenih stvaranjem velikih količina sekreta u bazalnim djelovima pluća (bronhiektazije, plućni apsces...) potrebno je bolesnika staviti u položaj koji će mu omogućiti iskašljavanje. Položaj u koji treba smjestiti bolesnika zavisi od segmenta koji treba drenirati. Ako je potrebno drenirati gornje segmente, drenažni položaj je sjedeći – bolesnik se naginje prema naprijed i na svaku stranu, a ako treba drenirati donje segmente, bolesnika stavljamo u Quinckeov položaj (donji djelovi pluća na višem nivou od gornjih). Bolesnika stavljamo u drenažni položaj uz pomoć specijalnog kreveta (podnožje kreveta pdignuto za 25-40cm, ležeći na ledjima, blago okrenut prema lijevo (srednji lobus), ležeći na ledjima sa podignutim kukovima ili podnožjem kreveta za 40cm (donji lobus, prednji bazalni segment), ležeći potrbuške sa povišenim kukovima ili podignutim podnožjem za 40cm (donji lobus, zadnji bazlani segment), ležeći na boku sa povišenim kukovima ili podignutim podnožjem kreveta (donji lobus, postranični bazalni segment). Položajna se drenaža sprovodi nekoliko puta na dan po 15 minuta. Prije stavljanja bolesnika u drenažni položaj, mogu se prema uputi ljekara, primijeniti inhalacije (bronhodilatatori, sekretolitici). Količina sputuma mjeri se i upisuje na temperaturnu listu. Posjetimo se

136



Objasnite vježbe disanja, pasivne i aktivno potpomognute. Objasnite vježbe grudnog disanja ekspiratornog tipa. Objasnite vježbe trbušnog disanja ekspiratornog tipa.

Podučavanje bolesnika vježbama disanja i iskašljavanja Svrha podučavanja je neophodna da nauči bolesnika vježbama disanja i iskašljavanja u preoperativnoj pripremi da bi ih bolesnik mogao što bolje izvoditi u postoperativnom razdoblju. Vježbama je potrebno postići što bolji udisaj i izdisaj, a time i ventilaciju pluća. Način podučavanja sestra mora prilagoditi bolesniku. Tokom podučavanja medicinska sestra mora biti strpljiva, uvjerena u ono što podučava, pozitivno usmjerena. Sestra mora ponavljati, demonstrirati izvodjenja, podsticanja bolesnika na izvodjenje, provjeriti je li bolesnik usvojio znanja i vještine, osjeća li se spremnim za sprovodjenje vježbi nakon operacije.

Podučavanje bolesnika vježbama ramena i nadlaktice Svrha podučavanja će naučiti bolesnika vježbama ramena i nadlaktice u preoperativnoj pripremi kako bi ih bolesnik mogao što bolje izvoditi u postoperativnom razdoblju. Svrha vježbi je spriječiti ukočenost ramenog zgloba na operisanoj strani. Sestra će bolesnika uputiti i demonstrirati način izvodjenja vježbi: pridržite ruku operisane strane drugom rukom držeći je dlanom, podižete ramena naprijed, gore i nazad, duboko udahnite, izdahnite dok lagano spuštate ruke. Podignite nadlakticu operisane strane te kružite gore – dolje. Ispružite ruku u stranu, podižete je iza glave. Vježbe ponovite pet puta. Bolesnik mora usvojiti vještinu izvodjenja vježbi u krevetu i osjećati se spremnim za njihovo izvodjenje poslije opracije u krevetu.

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA

137



SA OPERACIJOM PLUĆA/GRUDNOG KOŠA

Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom pluća/grudnog koša usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, otežano disanje, mučnina i povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija, te sprečavanje infekcije. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom pluća/grudnog koša Intervencija : Neophodno je bolesnika postaviti u odgovarajući položaj (povišeni – 45 stepena), kod pulmektomije leži na ledjima i na operisanoj strani. Nakon segmentektomije i lobektomije valja izbjegavati ležanje na operisanoj strani. Objašnjenje: povišeni položaj će omogućiti lakše iskašljavanje i bolju venitialciju pluća, olakšava drenažu krvi i seruma iz rane. Intervencija : Posmatrati i mjeriti spoljnji izgled, puls, TA, disanje svakih 15 min. tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30 min. Obrjašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija, krvarenje (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA), nedostatka oksigenacija (dispneja i cijanoza), postoprativnih poteškoća (mučnina, povraćanje, bol). Intervencija : Kontrolisati drenažu operativnog polja mjeriti i bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja svakih osam sati (krv, serum, vazduh). Objašnjenje: Na vrijeme primijetiti, onemogućena drenaža zbog „koljena“ na drenu, pritisnut dren. Intervencija : Kontrolisati zavoj. Objašnjenje: Mogućnost poremećaja cirkulacije, mogućnost krvarenja. Dispneja ako je zavoj prečvrst. Boli (prečvrst zavoj). Intervencija : Podsticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje, po potrebi primjena inhalacija, endotrahealna aspiracija drugi dan, nakon operacije započeti pasivne i aktivne vježbe ruke na operisanoj strani, uputiti bolesnika na sprovodjenje vježbi kod kuće. 138



Objašnjenje: Ovim viježbama se poboljšava ventilaciju pluća (preostalog dijela). Prevencija ukočenosti ramenog zgloba. Intervencija : Neophodno je osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura). Objašnjenje: Suvi vazduh dovodi do nadražuja sluznicu. Intervencija : Osigurati adekvatan unos tečnosti. Na dan operacije parenteralna, zatim unos oko tri litra umjereno tople tečnosti tokom 24 sata. Objašnjenje: Ova količina tečnosti dovodi do razbijanja sekreta i pospješuje iskašljavanje. Intervencija : Neophodno je posticati bolesnika na ustajanje, pomoći bolesniku kod ustajanja, postepeno, zavisno od stanja bolesnika, uz pomoć sestre osigurati trapez za pomoć kod ustajanja, promjeni položaja. Objašnjenje: Mogućnost komplikacija zbog dugotranog ležanja. Intervencija : Primijeniti propisanu terapiju. Posmatrati uspješnost primijenjene terapije, na vrijeme registrovati pojavu komplikacija. Intervencija : Sprečavati infekciju (operativnog polja), pri previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: njega kože sprečava oštećenja i infekciju Suva sluznica, naslage – podloga su za razvoj mikroorganizama.

I S H R A N A Na dan operacije bolesnik je na parenteralnoj ishrani. Zatim se prelazi na tečnu i kašastu i na običnu dijetu. Hrana mora biti lako svarljiva, bogata bjelančevinama, vitaminima i mineralima. U ishrani bolesnika operisanih na plućima/grunom košu nema ograničenja, osim ako bolesnik nema neku drugu bolest koja uslovljava dijetalnu ishranu (dijabetes).

139



Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti preoperativnu pripremu bolesnika za operaciju na plućima ili grudnom košu 2. opisati i objasniti važnost smanjenja bakterijske flore u gornjim disajnim putevima u preoperativnoj pripremi bolesnika za operaciju na plućima ili grudnom košu 3. opisati, objasniti i izvesti vježbama disanja i iskašljavanja

podučavanje

bolesnika

4. prepoznati, opisati i objasniti specifičnost potreba za zdravstvenom njegom u postoperativnoj periodu bolesnika sa operacijom pluća ili grudnog koša 5. opisati, objasniti i učestvovati u intervencijama zbrinjavanja bolesnika sa operacijom pluća/grudnog koša 6. opisati i objasniti pluća/grudnog koša.

ishranu

bolesnika

sa

operacijom

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNICE KOD OPERACIJE DOJKE

PONAVLJANJE Dojka je paran žljezdani organ lociran na grudnom košu izmedju drugog i sedmog rebra, i izmedju grudne kosti i srednje pazušne linije. Značajno je pomenuti da su sve oblike i veličine dojke genetski uslovljeni i zavise od konstituciji. Na vrhu dojke nalazi se bradavičasta tvorevine oko koje je koža tamnije pigmentisana, areola mame. Vaskularizacija dojke čine tri arterije: unutrašnja arterija grudnog koša (a.thoracica interna), spoljašnja gudnog koša (a.thoracica lateralis), i medjurebarne arterije (aa.intercostales),i prožeta je mrežom limfnih sudova. Važno je pomenuti da su dojke, kao sekundarni polni organ kod žene, izložene velikim fiziološkim promjenama (oblik, veličina,

140



konzistencija, odnos žljezdanoga tkiva prema vezivnom i masnom tkivu) mijenja se u toku života, posebno za vrijeme menstrualnog ciklusa, trudnoće i dojenja. Bolesti dojke. Bolesti su dojke: upala (mastitis), mastopatija (mastopathia), tumori (maligni, benigni).

Benigni tumori, najčešće fibroadenomi, oko 8% javlja ih se kod mladih djevojaka i žena izmedju 18 i 25 godina života. Tumor je oštro ograničen, bezbolan, pomičan prema koži i podlozi. Kod žena je karcinom dojke prvi na list i čini 24% svih oblika karcinoma. Broj je oboljelih od raka dojke u stalnom porastu. Zahvata sve dobne grupe, ali je najčešći u vremenskom intervalu izmedju 40 i 60 godina. Simptomi i znakovi bolesti dojke. Simptomi i znakovi bolesti dojke jesu: bol, čvor (vidljiv ili pipljiv), iscjedak, uvećana bradavica, povećani limfini čvorovi u aksili. Dijagnostika. Bolesti dojke potvrdjuju se neizravnim dijagnostičkim metodama potvrdjuje dijagnostičkim metodama ispitivanja.

Neinvazivne metode pregleda: 

samopregled dojke – anamnestički podaci



fizikalni pregled (inspekcija, palpacija)



RTG: mamografija, galaktografija, kompjuterizovana tomografija (CT), magnetna rezonanca (MR)



ultrazvuk dojke



markeri raka dojke. Izravne metode ispitivanja:

141





citološke pretrage sekreta i/ili sadržaja dobijene punkcijom dojke



dojke biopsija

Liječenje. Liječenje je hirurško sa dopunskom radiološkom, hormonskom ili citostatskom terapijom. Operativno liječenje, prema opsegu zahvata može biti: 

ekstirpacija tumora i makroskopski zdravoga tkiva



poštedni hirurški zahvat (kvadrantektomija, segmentektomija, parcijalna resekcija dojke) uključuje eksciziju tumora sa kožom iznad tumora, sigurnosnu zonu oko tumorskog dijela na dva centimetra i eksciziju površinske pektoralne fascije uz evakuaciju aksilarnih čvorova



radikalna mastektomija (odstranjenje dojke, ekscizija površne pektoralne fascije i odstranjenje limfnih čvorova iz pazuha)



rekonstrukcijska operacija dojke (ugradnja implantata)



dopunsko liječenje (zavisno od stadijumu zračenje, citostatici, hormonska terapija.

suspektnog

područja

do

bolesti):

PRIPREMA BOLESNICE ZA OPERACIJU

Zdravstvena njega bolesnice sa bolesti dojke je usmjerena na smanjenje straha, tegobe i zabrinutosti, otklanjanje tjelesnih simptoma, prilagodjavanje na promjene koje će nastati u toku hirurškog zahvata, usvajanje poželjnog ponašanja, prepoznavanje komplikacija.

142



Priprema bolesnice za opraciju uključuje: 

opštu preoperativnu pripremu:



fizičku – pregledi vezane za bolest i rutinske preglede za hirurški zahvat



psihološku pripremu bolesnice i partnera



pripremu respiratornog sistema (vježbe disanja)



poučavanje bolesnice – kako sprovoditi vježbe razgibavanja ramenog zgloba operisanog područja.



neposrednu preoperativnu pripremu (opštu).

Psihološka priprema bolesnice za operaciju Psihološku pripremu bolesnice za hirurški zahvat započinje ljekar koji je postavio dijagnozu i potrebu za hirurškim liječenjem. Ljekar će bolesnici i njenom partneru objasniti važnost i nužnost hirurškog zahvata. Gotovo su kod svih bolesnica, uz stres, prisutn i strah, teškoće vezane za hirurški zahvat, izgled, dijagnozu, prognozu bolesti, kao i za budući polni život. Medicinska sestra mora, prije i nakon hirurškog zahvata, pružiti bolesnici emocionalnu podršku. Sestra će bolesnici opisati iskustvo kroz koje će bolesnica proći i posticati je da postavlja pitanja, verbaliziuje svoje emocije. Za vrijeme razgovora sestra mora pažljivo slušati bolesnicu, pokazati zanimanje za njene probleme i na pitanja odgovoriti iskreno i uz podršku. Sestra će uključiti bolesnicu u planiranje i sprovodjenje zdravstvene njege (vježbe disanja, vježbe razgibavanja ramenog zgloba, održavavanje lične higijene, pravilnu ishranu). U toku bolesničinog boravka u bolnici sestra će bolesnici osigurati posjete i komunikaciju sa bliskim osobama (partner, djeca).

143



Podučavanje bolesnice Svrha podučavanja treba da nauči bolesnicu kako prihvatiti novonastalu situaciju, ono što se ne može promijeniti, da bude svjesna odgovornosti za vlastitu budućnost. Način podučavanja sestra mora prilagoditi bolesnici (intelektualne sposobnosti, pažnja, nivo obrazovanja, motivacija). Bolesnicu prije operacije treba naučiti vježbama ruke na bolesnoj strani radi razgibavanja ramenoga zgloba (sprečavanje skraćenja mišića i stvaranja kontraktura) i vježbama disanja. Tokom podučavanja medicinska sestra mora biti strpljiva, uvjerena u ono što podučava, pozitivno usmjerena. Sestra svoje upute mora ponavljati (demonstrirati način izvodjenja), posticati bolesnicu na izvodjenje, provjeriti je li ona usvojila znanja i vještine, osjeća li se spremnom za promjenu načina života.

Vježbe razgibavanja ruku „Penjanje“ rukama po zidu. Bolesnica prisloni dlanove na zid u ravnini ramena i, povlačeći prste po zidu, podiže ruke prema gore, dok nijesu potpuno ispružene. Povuče ruke prema dolje na početnu tačku. Okretanje užeta. Zavežite uže (za stranicu kreveta, vrata). Bolesnica ruku stavi na bok, slobodni kraj užeta uzme u ruku na operisanoj strani, ispruži ruku i pravi što šire krugove užetom. Povlačenje užeta. Prebacite uže držača za trapez. Bolesnica uhvati oba kraja, ispruži ruke ispred tijela i povlači lijevu ruku gore vučući dolje desnom rukom i obrnuto. Vježbe sa maramom (štapom, ručnikom). Bolesnica uhvati maramu objema rukama, raširi ih oko 60 cm i ispruženim podigne maramu iznad glave, savije laktove spuštajući maramu iza glave, vraća se na početnu tačku. Bolesnicu ćemo upoznati i sa drugim vježbama koje će sprovoditi kada bude sposobna aktivno dići ruke, bez pomoći. Postaviti ruke iza glave sa ukrštenim prstima, zatim pokušava dotaknuti laktove ili ih približiti jedan drugome što je moguće više. Takav će pokret ekstremno flektirati i primaknuti zahvaćena ramena. Otprilike dvije nedjelje nakon operacije bolesnica može započeti vježbe kojim će maksimalno pojačati rotaciju i abdukciju 144



ramena. Za vježbu se bolesnica koristi užetom dugim 75 cm, donji kraj užeta drži u ruci na ledjima u stepenu koji mu je moguć, vrh užeta treba održati u ruci na operisanoj strani u visini glave. Zatim nježno povlačiti ruku prema suprotnom uhu (vodeći ruku kroz abdukciju i spoljnju rotaciju). Ovu vježbu treba izvoditi najmanje tri puta na dan.

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNICE SA OPRACIJOM DOJKE

Postoperativna zdravstvena njega bolesnice sa operacijom dojke usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma, sprečavanje i prepoznavanje komplikacija, sprečavanje infekcije, prilagodjavanju na promjene koje su se dogodile u toku hirurškog zahvata i usvajanje poželjnog ponašanja. U dogovoru sa bolesnicom sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije u zbrinjavanju bolesnice sa operacijom dojke Intervencija: staviti bolesnicu u odgovarajući položaj (nakon operacije ležeći – bočni, zatim povišeni). Objašnjenje: povišeni položaj omogućuje lakše iskašljavanje i bolju ventilaciju pluća te olakšava drenažu krvi i seruma iz rane. Intervencija : ruku na operisanoj strani staviti na jastuk (lakat pod pravim uglom); podlakticu možemo stavitin na meku podlogu. Objašnjenje: ruka podignuta na jastuk za oko 30° pomaže oticanju tečnosti kroz i limfne venske puteve i umanjuje pritisak/bol. Intervencija : posmatrati i mjeriti spoljašnji izgled, puls, TA, disanje, diurezu, primljenu i izlučenu tečnost. Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija i/ili postoperacionih teškoća (mučnina, povraćanje, bol, poteškoće sa mokrenjem).

145



Intervencija : kontrolisati drenažu operacijskog polja. Objašnjenje: mogućnost krvarenja „koljeno“ na drenu, pritisnuti dren. Dren se vadi zavisno od količine sadržaja. Intervencija : kontrolisati zavoj (pazuha, područje na kojem bolesnica leži). Objašnjenje: mogućnost poremećaja cirkulacije, mogućnost krvarenja. Dispneje ako je zavoj prečvrst, bolovi koji upućuju (prečvst zavoj). Intervencija : iskašljavanje.

posticati

bolesnicu

na

duboko

disanje

i

Objašnjenje: mogućnost respiratornih komplikacija. Intervencija : osigurati pravilnu ishranu (na dan operacije tečna hrana – čaj, supa), hrana bogata bjelančevinama, vitaminima ili dijeta koju uslovljava druga bolest. Objašnjenje: brže zarastanje rane, jačanje obrambene snage organizma. Intervencija : podsticati bolesnicu na ustajanje, prvi postoperativni dan uz pomoć sestre (zavisi od opšteg bolesničinog stanja), osigurati trapez za pomoć pri ustajanju i promjeni položaja. Objašnjenje: prevencija komplikacija zbog dugotranog ležanja. Intervencija : podsticati bolesnicu na sprovodjenje vježbi razgibavanja ruku / ramenoga zgloba na operisanoj strani (drugi dan). Objašnjenje: prevencija limfedema i kontraktura. Intervencija : sprečavati infekciju (operacijskog previjanju poštovati sva pravila asepse.

polja),

pri

Intervencija : edukacija bolesnice, sprovodjenje vježbi ruku, nošenje grudnjaka sa umetkom. Objašnjenje: prevencija limfedema, kontraktura. Intervencija : sprovodjenje vježbi ruku. Intervencija : nošenje grudnjaka sa umetkom.

146



Objašnjenje: prihvaćanje i prilagodjavanje na promjene koje su se dogodile hirurškim zahvatom. Intervencija : uključivanje u kućne i profesionalne poslove. Objašnjenje: uključivanje u „normalan“ život. Intervencija : učlanjenje u udruženje žena operisanih od bolesti dojke.

I S H R A N A Bolesnici se na dan operacije, ako nema mučninu i ne povraća, daje tečna dijeta, čaj i supa. Dalje je bolesnica na običnoj ishrani sa mnogo bjelančevina i vitamina ili dijeti koju uslovljava druga bolest. ZDRAVSTVENO VASPITANJE Prije odlaska iz bolnice nužno je bolesnici i njezinoj rodbini pomoći u psihološkoj, spoljnoj i socijalnoj rehabilitaciji, uputiti je u mehanizme prilagodjavanja. Nakon operacije, zavisno od patohistološkog nalaza i proširenosti tumora, ljekar će upoznati bolesnicu: sa potrebom daljeg liječenja (zračenjem, hemoterapijom), kontrole, mogućnostima rekonstrukcije dojke, protezama ili vlastitim tkivom. Zadaci su sestre: podučavati i posticati bolesnicu na sprovodjenje vježbi ruku; dati pisana upustva o vježbama ruku; uputiti bolesnicu u mogućnosti izbora i nabavke specijalnih grudnjaka, umetaka; uputiti bolesnicu u rad klubova žena operisanih od dojke i mogućnost učlanjenja (adresa, vrijeme rada kluba, ime odgovorne osobe).

ZADACI SESTRE U RANOM OTKRIVANJU KARCINOMA DOJKE Rano otkrivanje karcinoma dojke daje naveću mogućnost izlečenja. Mogućnost izlečenja je velika ako se bolest pravovremeno otkrije i liječi. Znanje i pozitivan stav prema ličnom zdravlju najbolji su načini zaštite od karcinoma.

147



Zadaci medicinskih sestara da sprovodite zdravstveno prosvjećivanje i zdravstveno vaspitanje djevojaka i žena radi sticanja znanja u ranom otkrivanju karcinoma dojke samopregledom dojke i razvoja pozitivnih stavova prema ličnom zdravlju. Cilj zdravstvenog vaspitanja da djevojka/žena zna i redovno sprovodi:      

samopregled dojke najmanje jednom na mjesec živi zdravo (ne puši, pravilno se hrani, sprovodi tjelesne aktivnosti) suzbije stidljivost odlazi ljekaru na pregled dojki svake druge godine (zavisno od doba) odlazi na mamografiju prema upustvu ljekara odlazi ljekaru pri uočavanju odstupanja od zadnjega samopregleda (čvorić, iscjedak iz dojke i sl.).

Samopregled dojke Samopregled dojke treba sprovoditi jednom na mjesec neposredno nakon menstruacije, kada su dojke najmekše i nijesu osjetljive. Sampregled se obavlja posmatranjem i opipavanjem. Tokom samopregleda treba obratiti pažnju na sledeće:    

ima li promjena u veličini jedne od dojki (treba znati da nema dvije jednake dojke, jedna može biti veća od druge, ili jedna niže postavljena na grudnom košu) ima li promjena na bradavicama ima li udubljenja ili smežuranosti na dojkama ili bradavicama jesu li vene na dojkama ispupčenije nego obično.

148



Slika 12.samopregled dojke Posmatrati  

spustite ruke niz tijelo i posmatrajte dojke u ogledalu uz dobro osvjetljenje podignite ruke iznad glave i okrećite se sa jedne na drugu stranu kako biste doke vidjeli u ogledalu

Opipavanje           

lezite udobno na krevet stavite savijeni lakat pod lopaticu one strane koju dojku pregledate opipavanje obavljate vrhovima ispruženih prstiju, čitavu dojku prema rebrima u smjeru kazaljke na satu koristite desnu ruku za pregled lijeve dojke stavite savijeni ručnik pod lijevu lopaticu stavite lijevu ruku iznad glave zamislite dojku kao krug podijeljen na četiri dijela pregledajte gornju unutrašnju četvrtinu dojke pregledajte donju unutrašnju četvrtinu dojke spustite lijevu ruku niz bedra i pregledajte donju vanjsku četvrtinu dojke pregledajte gornju vanjsku četvrtinu dojke

149



opipajte područje pazuha opipajte bradavicu Ponovite postupak (lijevom rukom pregledajte desnu dojku).

Životna dob

samopregled

Fizikalni pregled ljekara svake druge godine

20-40 35-40 40-50

najmanje jednom mjesec

Sve žene iz Grupe sa Većim rizikom

na svake godine

svake godine

mamografij a

Napomena

Pozitivni nalaz mamografij ide na obradu. a Suspektni nalaz ide u grupu povećanog rizika. Negativni nalaz prema ide u praćenje uputu ultrazvukom i ljekara fizikalnim pregledom Potrebu, vrstu i svake vrijeme ostalih godine pregleda odredjuje ljekar

Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti pripremu bolesnice za operaciju dojke 2. opisati i objasniti psihološku pripremu bolesnice i njezinu važnost za operaciju 3. opisati, objasniti i izvesti podučavanje bolesnice vježbama razgibavanja ruku 4. opisati, objasniti posebnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnice sa operacijom dojke 5. opisati, objasniti i učestvovati pri izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnice sa operacijom dojke 6. opisati i objasniti ishranu bolesnice sa operacijom dojke

150



7. opisati i objasniti važnosti zdravstvenog vaspitanja bolesnice sa operacijom dojke 8. opisati i objasniti zadatke sestre u ranom otkrivanju karcinoma dojke 9. opisati i objasniti samopregled dojke

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA HIRURŠKIM ZAHVATOM NA ŽELUCU

PODSJETIMO SE Navedite i objasnite zajednička obilježja (izgled, vitalne funkcije, izlučevine, ostali simptomi i znakovi) kod oboljelih organa/ulkusne bolesti. Navedite laboratorijske pretrage (hematološke, biohemijske, mikrobiološke, imunološke, citološke, histološke) kod oboljelih od bolesti digestivnih organa /ulkusne bolesti. Navedite radiološke pretrage digestivnog sistem. Navedite endoskopske pretrage digestivnog sistema.

PONAVLJANJE Ulkusna boblest je zajedničko ime za čir želuca i/ili dvanaestopalačnog crijeva, jednjaka, jejunuma i ileuma. Čir je ograničneo oštećenje sluznice koje zahvata sve njezine slojeve i samo ga ožiljak na spoljnoj strani sluznice dijeli od trbušne šupljine. Osnovni oblici ulkusne bolesti jesu dvanaesnični i želudačni ćir. Akutni čir nastaje kao posledica: stresa, drugih bolesti, djelovanja ljekova. Uočena je povezanost ulkusne bolesti i pušenja, alkoholizma i prekomjernog uživanja kafe. Osnovni simptomi su bolovi na užičici koji se javljaju na prazan želudac kod duodenalnog čira, a neposredno nakon obroka kod želučanog čira.

151



Bolest se liječi konzervativno antacidima, antagonistima H 2 – receptora, blokatorima „vodikove crpke“, i antimikrobnim ljekovima (Helicobacter pylori). Komplikacije želudačnog i dvanaesničnog čira jesu: -akutne: krvarenje, perforacija -hronične: stenoza, penetracija, maligna alteracija. Krvarenje iz vrijeda (ulcus sanguinans). Krvarenje je praćeno hematemezom ili melenom, pri jačem krvarenju oboje i simptomi hipovolemijskog šoka (pad TA, ubrzan puls).

Slika 13. ulkus želuca Zadaci su sestre:         

smjestiti bolesnika u krevet i pokriti ga (ne zagrijavati) podignuti podnožje kreveta (glava naniže) posmatrati bolesnika (opšte stanje, izgled, izlučevine, vitalne funkcije) uzeti krv za KG, Rh, CKS i intereakciju nadoknadjivati krv, tečnost i elektrolite davati (prema potrebi) kisenik (maska, šator...) mjeriti diurezu kontrolisati povraćeni sadržaj i stolicu (hematemeza, melena) pripremiti bolesnika za interventnu gastroskopiju,

152



učestvovati pri: ispiranju želuca hladnim fiziološkim rastvorom, primjeni ljekova, endoskopskoj laserskoj fotokoagulaciji.

Ako se stanje ne smiri, bolesnika hitno pripremiti za hirurški zahvat. Slobodna perforacija čir (ulcus ventriculi perforans, ulcus duodeni perforans). Perforacija se karakteriše slikom akutnog abdomena:  iznenadna jaka bol, poput uboda nožem, u gornjem dijelu trbuha (ispod žličice), kasnije se bolovi javljaju po cijelom trbuhu, bolovi se pojačavaju na dodir trbušne zid  bledilo lica, obliveno hladnim znojem (facies abdominalis)  mučnina, nadražaj na povraćanje,  ubrzan slabo pipljiv puls, pad krvnog pritiska, površno i ubrzano disanje  napet i tvrd trbuh  bolesnik je uplašen  

leži skrvrčenih nogu znakovi peritonitisa (drhtavica, povišena temperatura).

Zadaci su sestre:       

smjestiti bolesnika u krevet (osigurati mirovanje) posmatrati bolesnika (opšte stanje, izgled, vitalne funkcije) uzeti krv za KG, Rh, CKS i intereakciju osigurati venski put uvesti sondu, crpiti želudačni sadržaj zabranjena je per os ishrana pripremiti bolesnika za hitan operativni zahvat.

Hirurško je liječenje indicirano kod akutnih komplikacija ulkusne bolesti, krvarećeg ulkusa (kada se krvarenje ne može zaustaviti sklerozacijom, laserskom fotokoagulacijom), perforacije, te kod hroničnih komplikacija ulkusne bolesti, stenoze, penetrirajućeg ulkusa, maligne alteracije – raka želuca.

153



PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU NA ŽELUCU Zdravstvena njega bolesnika sa želudačnom bolešću u preoperativnoj pripremi, usmjerena je na smanjenje straha, teškoća i zabrinutosti, otklanjanje i/ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja (prestanak pušenja, vježbe disanja), smanjenju bakterijske flore i prepoznavanje komplikacija. Priprema bolesnika za operaciju uključuje:  

Opštu preoperativnu pripremu: psihološku pripremu bolesnika fizičku pripremu bolesnika o preglede vezane za bolest i rutinske pretrage za hirurški zahvat o smanjenje bakterijske fl ore – higijena usne šupljine (ispiranje čajem od kamilice) o ishranu – lako probavljiva hrana, „D“ – dijeta, kod stenoze parenteralna ishrana o nadoknadu tečnosti i elektrolita, vitamina (posebno kod stenoza) o pripremu digestivnog sistema ispiranje želuca (kod stenoze) 0,9%-tnim rastvorom NaCl nekoliko dana prije operacije više puta na dan, NE sprovoditi u slučaju karcinoma, želudačnog sadržaja duodenalnom sondom.

sukcija

Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu)    

klizma dan prije operacije ili ujutro na dan operacije uvodjenje sonde stavljanje elastičnih zavoja primjena Heparina prema ljekarovoj odredbi.

Vježbe disanja i iskašljavanja

154



Vježbe grudnog disanja ekspiratornog tipa sprovodi se kod bolesnika nakon operacije, kada zbog bolova izbjegavaju duboko disanje. Vježbe dubokog disanja treba sprovoditi najmanje svaka dva sata. Zastoj sekreta u disajnim putevima pogoduju razvoju mikroorganizama, stoga bolesnika treba posticati na iskašljavanje. Bolesnici nakon abdominalnih operacija, izbjegavaju iskašljavanje. Za vrijeme kašlja i iskašljavanja napinje se trbušni zid, što kod bolesnika uzrokuje bol na mjestu hirurškog zahvata. Zadaci su sestre pomoći bolesniku i podučiti ga da pri iskašljavanju umanji bol. Za vrijeme kašlja i iskašljavanja sestra lagano rukom pritisne operacijsku ranu, pokazujući pritom bolesniku kako će to on činiti, i upućujega u važnost iskašljavanja. Bolesniku treba reći da ne postoji opasnost od „pucanja šavova“, ali da može dobiti upalu pluća ne bude li iskašljavao nakupljeni sekret.

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM ŽELUCA Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom želuca usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenja, retencija želudačnog sadržaja), sprečavanje infekcije, podučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije želuca

u

zbrinjavanju

bolesnika

sa

operacijom

Intervencija: staviti bolesnika u odgovarajući položaj (Fouwlerov). Objašnjenje: povišeni položaj omogućuje lakše iskašljavanje i bolju ventilaciju pluća olakšava drenažu krvi i seruma iz rane. Intervencija: noge fl eksirane u koljenima.

155



Objašnjenje: smanjuje se napetost trbušne muskulature, a time i bol. Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, TA, disanje svakih 15 tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30. Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija, krvarenje (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA). Intervencija: aspirirati želudačni sadržaj svakih pola sata sadržaj mjeriti i posmatrati. Objašnjenje: jedna od najvažnijih intervencija u postoperativnom toku. Mogućnost retencije sadržaja i dilatacije želuca. Bolesnik napuvan, štuca, podriguje, povraća tamnozeleni sadržaj neugodnog mirisa. Sonda se vadi kada nema zastoja želudačnog sadržaja, a bolesnik bez poteškoća pije tečnost. Intervencija: kontrolisati drenažu operacionog polja mjeriti i bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja svakih osam sati (krv,serum). Objašnjenje: dren se uvijek uvodi kod perforirajućeg ulkusa. Mogućnost krvarenja (ubrzan puls, pad TA), „koljeno“ na drenu, pritisnut dren.

Intervencija: kontrolisati zavoje. Objašnjenje: mogućnost krvarenja. Dispneja i bol ako je zavoj prečvrst. Intervencija: sprovoditi ličnu higijenu, njega usne šupljine (redovno premazivanje, skidanje naslaga). Objašnjenje: bolesnik se ne može brinuti o sebi. Prevencija oštećenja i infekcije. Intervencija: posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje, pomoći bolesniku pri iskašljavanju, vježbe ekstremiteta. Objašnjenje: poboljšati plućnu ventilaciju. Prevencija respiratornih komplikacija i tromboze. Intervencija: osigurati povoljne mikroklimatske (vlažnost vazduha, temperatura) Objašnjenje: suvi vazduh nadražuje slunicu.

uslove

156



Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. Nadoknadidu tečnosti i elektrolita. Objašnjenje: parenteralna 48 sati, dok se ne uspostavi peristaltika, 3. dan parenteralno + oprezno čaj, 6. dan tečna opšte dijeta, 7. dan prelazi se na specijalnu dijetu, zavisno od količine odstranjenoga želudačnog sadržaja, od gubitka tečnosti. Intervencija: posticati bolesnika na ustajanje, pomoći pri ustajanju, postupno zavisno od bolesnikovog stanja uz pomoć sestre, osigurati trapez za pomoć pri ustajanju i promjeni položaja. Objašnjenje: prevencija komplikacija dugotrajnog ležanja. Intervencija: kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50 – 60 kapi u min., analgetici). Objašnjenje: mogućnnost komplikacija, plućni edem (cijanoza, dispneja, pjenušavi ispljuvak). Intervencija: sprečavati infekciju (operativnog polja), pri previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: prevencija infekcije.

ISHRANA Nakon operacije bolesnik je na parenteralnoj ishrani 48 sati, dok se ne uspostavi peristaltika. Trećeg dana bolesnik je na parenteralnoj ishrani i oprezno, postupno mu se daje čaj kašikom prateći bolesnikovo stanje (pojava mučnine, peristaltike), četvrti i peti dan, parenteralna i tečna ishrana. Šestog dana bolesnik prelazi na tečnu operacionu dijetu. Sedmog dana bolesnik prelazi na specijalnu dijetu, koje se pridržava šest mjeseci. Ishrana se sastoji od čest malih obroka na dan, bolesnik treba dobro sažvakati svaki zalogaj, jesti ni prevruće ni prehladno, obrok započeti gustom hranom, legnuti i odmoriti nakon jela. Prije odlaska iz bolnice bolesniku sestra treba dati i pisana upustva o načinu ishrane.

157



Trebalo bi znati: 1. prepoznati simptome i znakove, zbrinuti bolesnika sa komplikacijama želudačnog i duodenalnog vrijeda 2. opisati i objasniti zadatke sestre u zbrinjavanju bolesnika sa komplikacijama želudačnog i duodenalnog vrijeda 3. opisati i objasniti specifi čnosti preoperativne pripreme bolesnika za operaciju na želucu 4. opisati i objasniti specifi čnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnika sa operacijom želuca 5. opisati i objasniti te učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa opracijom želuca 6. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa opracijom želuca.

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA KOD HIRURŠKIH ZAHVATA NA JEDNJAKU PODSJETIMO SE Navedite radiološke preglede kod oboljelih od bolesti jednjaka. Navedite endoskopske preglede kod oboljelih od bolesti jednjaka.

UVOD Hirurško liječenje indikovano je kod povreda jednjaka, karcinoma jednjaka, stenoza jednjaka, kardiospazma, bronhoezofagealne fi stule i pri postojanju stranog tijela. Da bi se bolesnicima omogućilo hranjenje nakon hirurških zahvata na jednjaku, učine se ezofagostoma, gastrostoma ili jejunostoma.

158



Otvaranju gastrostome i/ili jejunostome pristupa se kada nije moguće ili nije dopušteno hranjenje prirodnim putem (hrana ne može ili ne smije prolaziti kroz usta do želuca, na primer kod bolesnika sa tumorom jednjaka, stenozom jednjaka, pri oštećenju kiselinama ili bazama, bronhoezofagealnom fi stulom).

PONAVLJANJE Gastrostoma je otvor uradjen hirurškim putem na želudačnoj sluznicii, a kroz prednji trbušni zid. Kroz otvor je uvedena gumena cijev promjera 1 – 1,5 cm (zavisno od lumena stome) radi hranjenja. Gastrostoma može biti privremena ili trajna. Jejunostoma je otvor uradjen hirurškim putem na zidu jejunuma, a kroz prednji trbušni zid. Kroz otvor je uveden kateter radi hranjenja. Jejunostoma može biti privremena i trajna. Ezofagostoma je vještački stvorena, spoljnja kožna, ezofagealna fi stula. Najčešće se otvara na vratu. Kroz otvor se uvodi kateter radi hranjenja.

Slika 14. gastrostoma

159



PREOPERATIVNA PRIPREMA BOLESNIKA SA BOLESTIMA JEDNJAKA Zdravstvena njega bolesnika sa bolestima jednjaka u preoperativnoj pripremi, usmjerena je na:  preoperativnu pojačanu ishranu  smanjenje straha, teškoće i zabrinutosti  prepoznavanje obrambenih mehanizama na frustraciju (agresija, povlačenje, strah, apatija) razumnom prihvaćanju  usvajanje poželjnog ponašanja (razumno prihvaćanje novonastaloga stanja)  otklanjanje i/ili smanjenje tjelesnih simptoma  samnjenje bakterijske fl ore  prepoznavanje komplikacija Priprema bolesnika za operaciju uključuje: Opštu preoperativnu pripremu:  psihološku pripremu bolesnika  fi zičku  preglede vezane uz bolest i rutinski pregledi za hirurški zahvat  smanjenje bakterijske fl ore – higijena usne šupljine (ispiranje čajem od kamilice)  ishranu  nadoknadu tečnosti i elektrolita, vitamina (posebno kod stenoza)  pripremu digestivnog sistema  podučavanje bolesnika (vježbe disanja, iskašljavanje). Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu)  klizma dan prije operacije. Preoperativna pojačana ishrana. Bolesniku je zbog opšteg lošeg stanja, pothranjenosti, tokom 14 dana prije operacije potrebno osigurati pojačanu ishranu. Kada bolesnik može gubiti, dobija na usta sokove, prazne supe, mlijeko. Ako bolesnik ne može gutati hranu, unos hrahjivih materija nastavlja se parenteralnim putem(intravenski).

160



POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM JEDNJAKA Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom jednjaka usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenje, retencija želudačnog sadržaja, respiratorne komplikacije), sprečavanje infekcije, podučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Sestrinske intervencije u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom jednjaka:   

       

postaviti bolesnika u Fowlerov položaj, noge fl ektirane u koljenima posmatrati i mjeriti: spoljni izgled, puls, TA, disanje svakih 15´ tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30´, aspirirati želudačni sadržaj svakih pola sata, mjeriti i posmatrati sadržaj

kontrolisati drenažu, mjeriti i bjeležiti količinu i izgled drenažnog sadržaja svakih osam sati (krv, serum), kontrolisati zavoj (vlažan zavoj), sprovoditi ličnu higijenu, njegu usne šupljine (redovno premazivanje, skidanje naslaga), posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje (pomoći bolesniku pri iskašljavanju), vježbe ektremiteta, osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura), osigurati pravilnu ishranu, kod gastrostome , parenteralna ishrana, prvo hranjenje 10-12 sati nakon operacije, tečna hrana , u razmacima od 4 sata (ako nema poteškoća), kod jejunostome prvi dan parenteralna, drugi dan ishrana preko jejunostome, i preko pumpe

161

B. Pajović i M. Radunović      


osigurati nadoknadu tečnosti i elektrolita, zavisno od količine odstranjenog želudačnog sadržaja te o gubitku tečnosti posticati bolesnika na ustajanje pomoći bolesniku pri ustajanju, postupno zavisno od bolesnikovog stanja, uz pomoć sestre osigurati trapez za pomoć pri ustajanju, za promjenu položaja kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50-60 kapi u min., analgetici) sprečavati infekciju (operativnog polja), pri previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse.

Podsjetimo se Navedite i objasnite zadatke sestre kod bolesnika sa gastrostomom. Nabrojte pribor za hranjenje bolesnika sa gastrostomom. Opišite postupak hranjenja bolesnika sa gastrostomom. ZDRAVSTVENO VASPITANJE Za vrijeme bolesnikovog boravka u bolnici sestra ga mora podučiti o važnostima redovne i pravilne njege okoline gastrostome/jejunostome (pranje i zaštita kože), njega usne šupljine, priprema hrane i/ili nutricijskih priprema, hranjenja. Kroz jejnostomu hrana se unosi uz pomoć enteralnih pumpi za hranjenje, gravitacijskog toka ili uz pomoć špric. Sestra mora posticati i hrabriti bolesnika tokom njegovog boravka u bolnici da učini za sebe najviše što može i pohvaliti ga za svaki uspjeh u tom nastojanju. Ako je bolesnik dijete ili nemoćna osoba, zavisno od drugih, sestra će podučiti člana porodice (majku, suprugu) koji će se brinuti za bolesnika nakon odlaska iz bolnice. Tokom podučavanja bolesnika ili člana porodice sestra mora biti strpljiva, mora posticati bolesnika ili člana porodice da postavlja pitanja, odgovarati na njih, provjeravati njehovo znanje i vještinu (na primjer provjeriti zna li bolesnik kako treba pripremiti hranu, potreban pribor, kako izvesti hranjenje i kojim slijedom).

162



Trebalo bi znati: 1. 2. 3. 4.

opisati i objasniti specifi čnosti preoperativne pripreme bolesnika sa bolešću jednjaka opisati i objasniti specifi čnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnika nakon operacije jednjaka opisati, objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom jednjaka opisati i objasniti važnost zdravstvenog vaspitanja bolesnika sa gastrostomom/jejunostomom.

ZDRAVSTVENJA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM CRIJEVA PODSJETIMO SE Navedite i objasnite zajednička obilježja (izgled, vitalne funkcije, izlučevine, ostali simptomi i znakovi) kod oboljelih od crijevnih bolesti. Navedite laboratorijske pretrage hematološke, biohemijske, mikrobiološke, imunološke, histološke) kod oboljelih od crijevnih bolesti. Navedite radiološke preglede digestivnog sistema. Navedite endoskopske preglede digestivnog sistema. PONAVLJANJE Crohnova je bolest upalna bolest crijeva nepoznatog uzroka. Bolest može zahvatiti bilo koji dio digestivnog trakta, od usne šupljine do anusa, a zahvaćeni su svi slojevi zida. Komplikacije su: intestinalne opstrukcije, fistule izmedju pojedinih crijevnih segmenata, perforacija. Dijagnoza se postavlja radiološkim ispitivanjima, endoskopijom dostupnih djelova digestivnoga sistema, histološkim pregledom materijala dobijenog biopsijom. Crijevni divertikuli. Divertikul je abnormalno vrećasto izbočenje crijevnog zida, može nastati na bilo kojem dijelu crijeva.

163



Razlikujemo kongenitalne i stečene divertikule. Meckelov divertikul je urodjeni, divertikul ileuma, može izazvati krvarenja, mehanički ileus, boli. Divertikuli kolona najčešće se pojavljuju u području sigme i silaznog kolona. Učestalost raste sa godinama. Liječenje je konzervativno, a kod komplikacija: krvarenja, perforacije, ileusa i fistule hirurško. Ulcerozni kolitis je upalna crijevna bolest nepoznate etiologije i hroničnog toka. Bolest je karakteristična prolivima i rektalnim krvarenjem koji su posledica upale kolonalne sluznice. komplikacije su: krvarenje, perforacija i karcinom kolona. Dijagnoza se postavlja kolonoskopijom, retosigmoidoskopijom, histolokim pregledom materijala dobijenog biopsijom. Tumori crijeva. Tumori tankog crijeva redji su od tumora debelog crijeva. Benigni tumori su adenomi, papilomi, lipomi. Rak debelog crijeva ubraja se medju najčešće maligne tumore. Rizični faktori su: životna dob, način ishrane, usporeno pražnjenje crijeva, smanjena tjelesna aktivnost, dugotrajne upale debelog crijeva. Rani su znakovi bolesti ovi: promjene u pražnjenju crijeva, postupak gubitak tjelesne težine, neodredjeni bolovi, znakovi anemije. Dijagnoza se postavlja pregledom stolice na okultno krvarenje, rentgenskim ispitivanjima crijeva, kolonoskopijom, histološkim pregledom materijala dobijena biopsija. Tumori rektuma. Benigni tumori anusa i rektuma najčešće su adenomi, polipi. Maligni tumori rektuma su česti, a najčešći je karcinom rektuma. Znakovi su opstipacija koja se izmjenjuje sa prolivima, pojava krvi u stolici, ileus. Dijagnoza se postavlja digitorektalnim pregledom, sigmoidorektoskopijom, irigoskopijom. PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU NA CRIJEVIMA Zdravstvena njega bolesnika sa bolestima crijeva u preoperatinoj pripremi, usmjerena je na smanjenje straha, tjeskobe i zabrinutosti, uklanjanje i/ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja, smanjenje bakterijske flore, prepoznavanje komplikacija. Priprema bolesnika za opraciju uključuje: Opštu preoperativnu pripremu: 

Psihološku pripremu bolesnika (posebno kada je planirana da se uradi kolostoma). Psihološku pripremu bolesnika kod kojeg se planira učiniti kolostoma počinje hirurg koji upoznaje bolesnika sa vrstom i važnošću hirurškog zahvata i stome. Zatim se u pripremu uključuju enteroterapeut i/ili medicinska 164



sestra koji svojim pristupom i radom kod bolesnika nastaje: umanjiti strah, tjeskobu i zabrinutost, pomoći mu izgraditi povjerenje i samopouzdanje, pomoći u usvajanju poželjna ponašanja. Bolesniku se mora objasniti i pokazati što je to stoma zbog čega se izvodi, kako izgleda na tijelu, što će on morati činiti i kako njegovati stomu. Bolesnik treba posticati na pitanja, ali i odgovoriti na svako njegovo pitanje jer ćemo time umanjiti strah i pomoći bolesniku u usvajanju poželjnog ponašanja. 

Fizičku pripremu -preglede vezane uz bolest i rutinske pretrage za hirurški zahvat -lična higijena -ishranu hranom sa malom količinom ostataka (fekalnog sadržaja u crijevu), tečna dijeta dva dana prije operacije -nadoknadu tečnosti i elektrolita, krvi, proteina, vitamina (kada postoje znakovi dehidracije, anemije, hipoproteinemije) -pripremu digestivnog sistema, nekoliko dana prije operacije, bolesniku se daju: laksativi, Colocleans -smanjenje bakterijske fl ore u crijevima (antibiotici širokog spektra ili Efl oran 500mg dan prije operacije -sprečavanje postoperatinih komplikacija, sprečavanje embolije-heparin.

Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu) Dan prije operacije uz opštu pripremu obavi se čišćenje crijeva, na primjer: u 12 sati bolesnik dobija Colocleans sirup + tečnost za čišćenje (prašak rastvoren u litar vode + 3-4 litra vode – individualno), u 16 sati postupak se ponavlja. Svrha je postupka postići čista crijeva. Na dan operacije uz opštu pripremu potrebno je: 

uvodjenje trajnog katetera

165

B. Pajović i M. Radunović   


uvodjenje nazogastrične sonde elastični zavoji – potkoljenica, heparin primjena antibiotika širokog spektra ili Efloran (na odjeljenju ili u operacijskoj sali prije zahvata).

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA KOD KOJIH JE ZAVRŠENA OPERACIJA NA CRIJEVIMA CRIJEVA Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom na crijeva usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina, povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenje, tromboembolija, atelektaza, pneumonija), sprečavanje infekcije i podučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom crijeva Intervencija: staviti bolesnika u odgovarajući položaj, Fowlerov, noge flektirane u koljenima. Objašnjenje: povišeni položaj omogućuje lakše iskašljavanje i bolju ventilaciju pluća olakšava drenažu krvi i seruma iz rane, smanjuje se napetost trbušnog mišića, a time i bol. Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, TA, disanje svakih 15´ tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30´. Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija, krvarenje (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA), postoperativnih poteškoća (mučnina, povraćanje, bol). Intervencija: mjeriti diurezu (bolesnik ima trajni kateter. Objašnjenej: mogućnost retencije mokraće. Intervencija: aspirirati želudačni sadržaj, posmatrati, mjeriti, bilježiti, zatvoriti nakon 48 sati. Obrazloženje: smanjuje se mogućnost povraćanja, aspiracije i distenzije. Sonda se vadionog trenutka kada se uspostavi peristaltika.

166



Intervencija: bolesnik popije nekoliko kašika vode ili čaja (20-30 cm 3 ), ako nema retencije 24 sata (kada se uspostavi peristaltika), sonda se može izvaditi. Kontrolisati drenažu operativnog polja mjeriti i bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja. Objašnjenje: mogućnost krvarenja (ubrzan puls, pad TA) „koljeno“ na drenu, koji nastaje zbog pritiska na dren. Intervencija: kontrolisati zavoj. Objašnjenje: mogućnost krvarenja. Intervencija: promijeniti stolicu. Primijeniti parafinsko ulje 2-3 puta na dan 1 kašiku (kada se bolesniku daje kašasta hrana), drugi laksativ (prema odluci ljekara), nakon 6-7 dana. Objašnjenje: regulisati stolicu. Intervencija: Dati prostigmin prvog postoperativnog dana i/ili uvesti gumenu cijev u rektum prema ljekarskoj odluci. Objašnjenje: podstiče peristaltiku, osigurava prolazak vjetrova – smanjuje napetost crijeva. Zabranjeno je davanje klizme 6-7 dana, ovo označiti na temperaturnoj listi. Intervencija: sprovoditi ličnu higijenu, njega usne šupljine. Objašnjenje: bolesnik se ne može sam brinuti o sebi. Njega kože i sluznica sprečava oštećenja i infekciju. Intervencija: podsticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje; pomoći bolesniku pri iskašljavanju, vježbe ekstremiteta. Objašnjenje: poboljšava ventilaciju pluća. Prevencija respiratornih komplikacija i tromboembolije. Intervencija: osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura). Objašnjenje: suvi vazduh nadražuje sluznicu. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. Objašnjenje: parenteralna 48 sati, dok se ne uspostavi peristaltika, 3 dan parenteralna + oprezno čaj, 4 dan tečnost + kašasta dijeta, dok 14 dana kašasta – hrana koja ne nadima i ne sadrži celulozu – „O“ dijeta, poslije obična dijeta. Intervencija: osigurati nadoknadu tečnosti i elektrolita (kontrola primljene i izlučene tečnosti).

167



Intervencija: posticati bolesnika na ustajanje, pomoći bolesniku pri ustajanju, postupno zavisno od bolesnikovog stanja, uz pomoć sestre. Osigurati trapez za pomoć pri ustajanju, promjeni položaja. Objašnjenje: prevencija komplikacija dugotrajnog ležanja. Intervencija: kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50 – 60 kapi u min). Objašnjenje: mogućnost komplikacija, plućni edem (cijanoza, dispneja, pjenušavi ispljuvak). Intervencija: primjenjivati ordiniranu terapiju. Intervencija: sprečavati infekciju (operacijskog polja), previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: mogućnost infekcije.

pri

ISHRANA Nakon opracije bolesnik je 48 sati na parenteralnoj ishrani (dok se ne uspostavi peristaltika). Treći je dan bolesnik na parenteralnoj ishrani i oprezno, postupno daje mu se čaj kašikom, prateći njegovo stanje. Četvrti je dan bolesnik na tečnoj dijeti i oprezno mu se daje kašasta hrana. Do 14 dana bolesnik je na kašastoj dijeti koja ne nadima i ne izaziva opstipaciju. Prije odlaska iz bolenice boelsniku se preporučuje uzimati hranu koja ne nadima i koja održava stolicu (individualizirana dijeta).

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA INTESTINALNOM STOMOM Ponavljanje Intestinalna stoma, anus preter naturalis, vještački anus hirurškim je putem načinjen otvor na trbušnom zidu u koji se izvede segment crijeva.

168



Enterostome, stome tankog crijeva, jejunostoma i ileostoma, otvaraju se najčešće radi hranjenja ili u terapijske svrhe. Kolostome se izvode sa ciljem privremenog isključenja crijeva iz pasaže (do oporavka oboljelog dijela crijeva) ili kao trajni otvor radi odvodjenja stolice i gasova. Kolonostomu, na lijevoj strani kolona i sigme, lakše je regulisati jer je stolica formirana. Od posebne važnosti je da stoma bude „dobro postavljenja“, bolesniku dostupna pogledom i dodirom. Preoperativna i postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa intestinalnom stomom, osim toga što obuhvata sve postupke zdravstvene njege bolesnika sa operacijom crijeva, usmjerena je na: 

sestra mora stomu):

da

prepozna

komplikacije

(vezane

uz

o vitalnost izvedenog crijeva (nekroza) o količinu i karakter izlučenog sadržaja (krvarenje) o stomu i njenu okolinu upalni procesi na koži oko stome, odvajanje šavova) 

od osobite važnosti je očuvanje integriteta kože u i okolini stome, sestra će: o prati (kožu) okolinu stome mlakom vodom i neutralnim sapunom o posušiti kožu o ukloniti (depilirati) dlake oko stome o staviti zaštitu za kožu (na primjer Orahesiv puder Stomadhesiv pastu, ima zaštitnu i prehrambrenu funkciju o oblikovati otvor kese ili podloge prema otvoru stome kako bi rubovi podloge prilijegali na rub stome o odlijepiti zaštitni papir o zalijepiti kesu

Pomagači koji se koriste za njegovanje stome

169



Danas su bolesnicima sa stomom, na raspolaganju razna pomagala (vrećice) sa stomadhesivnim podlogama prilagodjene tipu stome, stomahesiv paste, puderi, dezodoransi.....).

Pomagala za stomu ispunjavati ove uslove:

koja

se

primjenjuju

moraju



da dobro prijenjaju za kožu



da su nepropusna i dovoljno velika za crijevni sadržaj



da su podnošljiva za kožu (ne smiju izazivati alergijske reakcije)



da nijesu vidljiva ispod odjeće



da dopuštaju tjelesne, profesionalne i sportske aktivnosti.

ISHRANA Bolesnik je nakon operacije na parenteralnoj ishrani. Drugi ili treći dan, kad se javi peristaltika, bolesnik dobija tečnu dijetu. Nakon toga, ako nema komplikacija, bolesnik dobija kašastu dijetu bez ostataka ili sa minimalnim ostatkom u crijevima. Bolesnik nema posebnu dijetu, ali ga sestra mora upozoriti na namirnice koje:   

ubrzavaju ispražnjavanje stome (svježe voće, povrće, grašak, suve šljive i smokve) usporavaju pražnjenje stome (banane, sir, riža, crna kafa, hleb) stvaraju gasove (smrdljive stolice), (jaja, riba, mliječni proizvodi, luk, kupus).

Zdravstveno vaspitanje 170



Zdravstveno vaspitanje bolesnika koji će imati intestinalnu stomu počinje njegovom psihološkom pripremom za opraciju. O uspješnosti psihološke pripreme umnogome zavisi prihvaćanje načina života sa intestinalnom stomom. Bolesniku i njegovoj porodici treba objasniti važnost hirurškog zahvata i uputiti ih u promjene koje će nastati nakon operacije. Nakon operacije bolesnik mora, što prije, zavisno od svojih fizičkih i psiholoških sposobnostima, prihvatiti i usvojiti postupke koje će raditi cijeli život. Kada bolesnik nije u mogućnosti brinuti se sam o sebi, u edukaciju moramo uključiti porodicu. Za vrijeme boravka u bolnici bolesnika je porebno postupno upoznavati i uključivati u izvodjenje postupaka koje će činiti sam. Bolesnik sa intestinalnom stomom i/ili članovi njegove porodice prije otpusta iz bolnice moraju naučiti ove postupke:   

održavanje okoline stome prema svim pravilima asepse, primjenu pomagala za stomu održavanje čistoće svoje okoline (odlaganje upotrijebljenog pribora, kupatilo i/ili prostora u kojem obavlja toaletu stome).

Zadaci su sestre: uputiti bolesnika ili članove njegove porodice u:   

pravila ishrane mogućnost nabavke pomagala za stomu uputiti u rad „Stoma kluba“ i mogućnost uključivanja u klub (adresa, vrijeme rada kluba, odgovorna osoba).

Nakon operacije, zavisno o patohistološkom nalazu i proširenosti tumora, ljekar će uputiti bolesnika i/ili njegovu porodicu u potrebu daljeg liječenja (zračenje, hemoterapija), kontrole. Kvalitet života boelsnika sa intestinalnom stomom uveliko zavisi od toga koliko su on i porodica usvojili postupke u njezi stome i prihvatili način života sa intestinalnom stomom. Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti pripremu bolesnika za operaciju na crijevima

171



2. opisati i objasniti specifičnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnika sa operacijom na crijevima 3. opisati i objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom na crijevima 4. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa operisanim crijevima 5. opisati i objasniti specifičnosti zdravstvene njege bolesnika sa intestinalnom stomom 6. pomagala za stomu 7. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa intestinalnom stomom 8. opisati i objasniti specifičnosti i važnost zdravstvenog podučavanje bolesnika sa intestinalnom stomom.

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA UPALOM CRVULJKA

PONAVLJANJE Akutna upala crvuljka (appendicitis) je gnojna upala najčešće prouzrokovana crijevnim mikroorganizmima koji su u odredjenim uslovima postali patogeni. Bolest počinje iznenadnim bolovima oko pupka, mučninom i povraćanjem, zatim se bolovi javljaju u desnom donjem dijelu trbuha i pojačavaju se na dodir trbušnog zida. Tjelesna temperatura je povišena sa povećanom razlikom izmedju aksilarne i rektalne, a prisutna je i leukocitoza. Katkada se zahvaljujući obrambrenim snagama organizma proces zaustavlja, nastaje ograničeni peritonitis – peritiflitički infiltrat. Okolne crijevne vijuge okruže i slijepe se oko uplanog promijenjenog apendiksa. Preporučuje se apendektomija 2-3 mjeseca poslije. Liječenje. Akutni apendicitis i zahtijevaju hitno hirurško liječenje. Ako se hitno ne pristupi hirurškom zahvatu, nastaje peritonitis. Hronična upala crvuljka povremeno izaziva bol u desnom donjem dijelu trbuha sa osjećajem pritiska. Ljekar laboratoriskim

172



nalzima i pregledom mora isključiti bolesti drugih organa. Liječi se operacijom ili laparoskopskom apendektomijom.

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA PERITIFLITIČKIM INFILTRATOM Zdravstvena njega bolesnika sa peritifiltratom usmjerena je na otklanjanje/ublažavanje tjelesnih simptoma (bol, mučnine, povraćanja), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (peritonitis, ileus). U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije infiltratom

u

zbrinjavanju

bolesnika

sa

peritiflitičkim

Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, temperaturu (aksilarno i rektalno), TA, svaki sat izlučevine (stolicu, pvoraćeni sadržaj). Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija (peritonitis, ileus). Intervencija: osigurati strogo mirovanje, staviti bolesnika u odgovarajući položaj Fouwlerov, noge fleksirane u koljenima. Objašnjenje: povišeni položaj omogućuje lakše iskašljavanje i bolju ventilaciju pluća. Smanjuje se napetost trbušne muskulature, a time i bol. Intervencija: uvesti gumenu cijev u rektum prema upustvu ljekara. Objašnjenje: osigurava prolaz gasovima – smanjuje napetost crijeva. Intervencija: sprovodi ličnu higijenu, njegu usne šupljine. Objašnjenje: njega kože i sluznica prevenira oštećenja i infekciju. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. Objašnjenje: prva dva dana dozvoljeno samo po gutljaj vode.

173



Intervencija: posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje, pomoći bolesniku pri iskašljavanju, vježbama ekstremiteta. Objašnjenje: poboljšava ventilaciju pluća, prevencija je respiratornih komplikacija i tromboembolije. Intervencija: osigurati nadoknadu tečnosti i elektrolita (kontrola primljene i izlučene tečnosti). Primjenjivati ordiniranu terapiju (visoke doze antibiotika). Objašnjenje: mogućnost komplikacija, peritonitis.

PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU CRVULJKA Zdravstvena njega bolesnika u pripremi za operaciju crvuljka usmjerena na je smanjenje straha, teškoće i zabrinutost, otklanjanje ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja, smanjenje bakterijske flore, prepoznavanje komplikacija. Priprema boelsnika za operaciju uključuje: Opštu preoperativnu pripremu: Kod hitnog zahvata  

psihološku pripremu fizičku pripremu o rutinske laboratorijske nalaze (SE, L), tjelesna temperatura (aksilarna i rektalna), internistički pregled o lokalno led do hirurškog zahvata o zabranjeno je uzimanje hrane i tečnosti na usta o lična higijena o smanjenje bakterijske fl ore u crijevima o sprečavanje postoperativnih komplikacija, sprečavanje embolije – heprin Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu)



staviti elastične zavoje na potkoljenice 174





primijeniti Efloran uz antibiotike neposredno prije operacije, (jednokratna primjena) prema odlucii ljekara (zavisno od lokalnog nalaza)  NE klizma, NE kateter! U slučaju perforacije sprovodi se postupak pripreme za hitnu operaciju

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM CRVULJKA Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom crvuljka usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenje, trmboembolija, atelektaza, pneumonija), sprečavanje infekcije, podučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Sestrinske intervencije operacijom crvuljka:          

u

zbrinjavanju

bolesnika

sa

staviti bolesnika u Fowlerov položaj, noge flektirane u koljenima posmatrati i mijeriti spoljnji izgled pacijenta, puls, TA, temperaturu svakih 15´ tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30 ´, svakih sat kontrolisati drenažu operativnog polja, mjeriti bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja, vadjenje drena (prema sekreciji) kontrolisati zavoj regulisati stolicu, dati prostignin nakon 72 sata + laksativ (dulkolaks) prema ljekarovom upustvu uvesti gumenu cijev u rektum prema upustvu ljekara sprovoditi ličnu higijenu, njegu usne šupljine posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje (pomoći bolesniku pri iskašljavanju), vježbe ekstremiteta osigurati pravilnu ishranu osigurati nadoknadu tečnosti i elektrolita (kontrola primljene i izlučene tečnosti) 175

B. Pajović i M. Radunović   


posticati bolesnika na ustajanje, pomoći bolesniku pri ustajanju, na dan operacije (zavisno od njegovog stanja), osigurati trepez za pomoć pri ustajanju, i promjeni položaja primjenjivati propisanu terapiju sprečavati infekciju (operativnog polja) a pri previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse.

ISHRANA Bolesnik je jedan do dva dana na parenteralnoj ishrani (zavisno od svojem stanju i indikaciji za hirurški zahvat). Zatim prelazi na tečnu dijetu. Treći i/ili četvrti dan dobija tečnu i kašastu hranu, a zatim prelazi na običnu dijetu. Bolesniku se preporučuje uzimanje hrane koja ne nadima.

ZDRAVSTVENI PODUČAVANJE Nakon operacije bolesnici se, po pravilu, brzo oporavljaju pa ih nije potrebno upućivati u posebnosti ishrane ili načina života.

Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti zdravstvenu njegu bolesnika sa peritiflitičkim infiltratom 2. opisati i objasniti te učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa peritiflitičkim infiltratom 3. opisati i objasniti preoperativnu pripremu boelsnika za operaciju crvuljka 4. opisati i objasniti specifičnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnika sa operacijom crvuljka 5. opisati, objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom crvuljka 6. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa operacijom crvuljka.

176



ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM HEMOROIDA PONAVLJANJE Hemoroidi (noduli haemorrhoidales, šuljevi) varikozna su proširenja vena gornjeg i donjeg hemoroidalnog venskog spleta. Spoljni se hemoroidalni čvorovi nalaze izmedju kože i spoljnjeg sfinktera, a unutrašnji u anorektalnom kanalu.

Slika 15. hemoroidi Rizični su činioci: opstipacija, zanimanja vezana za sjedenje, trudnoća, porodično nasledje. Znakovi i simptomi jesu: svrabež, pečenje, bol, krvarenje, stolica poprskana svijetlocrvenom krvi. Bolest se dijagnosticira digitorektalnim pregledom, anoskopijom. U liječenju se primjenjuje simptomatska terapija (kupke, supozitoriji, mast), a pri krvarenju sklerozacija i hirurško liječenje (hemoroidektomija).

PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU HEMOROIDA U preoperativnoj pripremi zdravstvena njega bolesnika sa hemoroidima usmjerena je na smanjenje straha, tjeskobe i zabrinutosti, otklanjanje ili smanjenje tjelesnih simptoma,

177



usvajanje poželjnog ponašanja, pripremu digestivnog sistema, prepoznavanje komplikacija. Priprema bolesnika za operaciju uključuje:     

Opštu preoperativnu pripremu: psihološku pripremu bolesnika fizičku pripremu lična higijena, posebno higijena analne regije sprečavanje postoperativnih komplikacija, sprečavanje embolije, uključivanje heparina priprema gastrointestinalnog sistema (sprovodi se nekoliko dana prije operacije), a bolesniku se daje: hrana koja ostavlja malu količinu ostataka (fekalnog sadržaja u crijevu) tečna dijeta dva dana prije operacije. Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu)



dan prije operacije opšta o čišćenje crijeva dan prije operacije, Coloclens sirup klizma naveče



na dan operacije opšta o klizma u 5 sati o uvodjenje trajnog katetera o elastični zavoji – potkoljenica.

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM HEMOROIDA Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom hemoroida usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje kokmplikacija (krvarenje, akutna retencija mokraće), sprečavanje infekcije, podučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije.

Intervencije hemoroida

u

zbrinjavanju

boelsnika

sa

operacijom

178



Intervencija: staviti bolesnika u položaj koji mu najviše odgovara (bočni, na trbuh, na ledja). Objašnjenje: smanjuje se pritisak na operisano područje, a time umanjuju nelagodnost i bol. Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, TA, disanje svakih 15´ tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30´. Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija, krvarenje (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA). Intervencija: mjeriti diurezu. Objašnjenje: mogućnost retencije mokraće. Intervencija: kontrolisati drenažu (zavisi od hirurške tehnike – plastični dren) operacijskog polja mjeriti i bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja. Intervencija: kontrolisati zavoj. Objašnjenje: mogućnost krvarenja. Intervencija: primijeniti T-traku-zavoj. Objašnjenje: oblik zavoja T olakšava fiksiranje sterilnog zavoja. Intervencija: regulisati stolicu i primijeniti parafinsko ulje 2-3 puta na dan 1 kašika (kada se bolesniku daje kašasta hrana), ili drugi laksativ prema odredbi ljekara. Objašnjenje: regulisati stolicu. NE DAVATI KLIZMU – zabranjena!. Označiti na temperaturnoj listi!. Intervencija: sprovoditi ličnu higijenu, njegu usne šupljine, higijenu anogenitalne regije nekoliko puta na dan nakon stolice. Intervencija: posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanja; pomoći bolesniku pri iskašljavanju. Objašnjenje: poboljšava plućnu ventilaciju. Prevencija respiratornih komplikacija i tromboembolije. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. Objašnjenje: parenteralna nadoknada na dan operacije, 2 dana tečna dijeta, 2 dana kašasta dijeta, obična dijeta. Intervencija: osigurati nadoknadu tečnosti i elektrolita (kontrola primljene i izlučene tečnosti). Posticati bolesnika na ustajanje, 179



pomoći boelsniku pri ustajanju, postupno zavisno od bolesnikovog stanja, uz pomoć sestre. Osigurati trapez za pomoć pri ustajanju, promjeni položaja. Intervencija: kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50-60 kapi u min. Objašnjenje: mogućnost komplikacija, plućni edem (cijanoza, dispneja, pjenušavi ispljuvak). Intervencija: primjenjivati propisanu terapiju. Intervencija: sprečavati infekciju (operativnog polja), previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse.

pri

ISHRANA Na dan operacije bolesnik je na parenteralnoj ishrani. Prvi i drugi je dan na tečnoj dijeti, a zatim prelazi na kašastu. Bolesnik uzima lako svarljivu hranu, sve vrste nemasnog kuvanog mesa, meko kuvati jaje, tjestenine, bijeli hleb, pasirano povrće i kuvano voće, male količine maslaca i proizvode od mlijeka. Zatim prelazi na običnu dijetu.

ZDRAVSTVENO VASPITANJE Bolesnika, za vrijeme boravka u bolnicu, treba uputiti u važnost sprovodjenja higijene analnogenitalne regije nakon svake stolice. Savjetuje mu se uzimanje hrane koja će održavati stolicu redovnom. Preporučuje se uzimanje voluminozne hrane koja sadrži što više sastojaka koji se probavom ne razgradjuju: brašno od cijelog zrna pšenice, raži, mnogo površa i voća, različito meso, jaja, svježi sir, ribu, dovoljno tečnosti (vode, sokovi, mlijeko), bez jakih začina (papar, kisjela jela).

Trebalo bi znati:

180



1. opisati i objasniti preoperativnu pripremu bolesnika za operaciju hemoroida 2. opisati i objasniti specifičnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnika sa operacijom hemoroida 3. opisati, objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom hemoroida 4. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa operacijom hemoroida 5. opisati i objasniti zdravstveni vaspitanje bolesnika sa operacijom hemoroida

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM ŽUČNE KESE I/ILI ŽUČNIH PUTEVA PODSJETIMO SE Navedite i objasnite izgled, vitalne funkcije, izlučevine, ostale simptome i znake kod oboljelih žučne kese i žučnih puteva. Navedite laboratorijske pretrage (hematološke, biohemijske, mikrobiološke) kod oboljelih od bolesti žučne kese i žučnih puteva. Navedite radiološke preglede žučne kese i žučnih puteva. Navedite endoskopsku preglrde žučnih puteva. PONAVLJANJE Žučne kamence ima oko 10% populacije, postotak raste sa godinama, a učestaliji su kod žena. Nastanak je kamenaca povezan sa brojnim faktorima, a najvažniji su ovi: poremećen odnos holesterola i žučnih soli, infekcija i zastoj žuči. Kamenci žučne kese mogu izazvati dispepsiju, bol, temperaturu, mučninu....te akutni holecistis koji se može komplikovati empijemom i perforacijom. Kamenci u žučnim vodovima prouzrokuju bilijarne kolike, kolangitis, pankreatitis, opstrukcijoni ikterus (akolična stolica, tamna mokraća). Dijagnoza se postavlja funkcionalnim pretragama (bilirubin, urobilinogen), radiološkim pretragama (peroralna holecistografija, intravenska biligrafija), ultrazvukom i ERCP-om-endoskopskom retrogradnom kolangiopankreatografijom.

181



Liječenje, konzervativno: mirovanje, spazmolitici, antibiotici (kod kolika i upale), peroralno rastvarenje kamenaca, ekstrakorporalna litotripsija, ERCP, ili hirurško.

Slika 16. zučna kesa i kamenje

Hirurško liječenje indicirano je kod holelitijaze, hidropsa žučne kese, hroničnog holecistitisa sa holelitijazom, holedoholitijaze, tumora žučne kese.

PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU ŽUČNE KESE I/ILI ŽUČNIH PUTEVA Zdravstvena njega bolesnika, sa bolesti žučne kese ili žučnih vodova u preoperativnoj pripremi usmjerena je na smanjenje straha, tjeskobe i zabrinutosti, uklanjanje ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja (vježbe disanja), smanjenje bakterijske flore, prepoznavanje komplikacija. Priprema bolesnika za operaciju uključuje: Opštu preoperativnu pripremu:  

psihološku pripremu bolesnika fizičku pripremu 182



o preglede vezane za bolest i rutinske preglede za hirurški zahvat o specifi čnu pripremu zavisno od indikacije za hirurški zahvat (pankreatitis) o ishranu – dijeta, hrana bogata ugljenohidratima, vitaminima i bjelančevinama, ograničiti unos masnoće, izbjegavati jela koja nadimaju o nadoknadu tečnosti i elektrolita (sokovi, infuzija) o primjena vitamina K (mehanički ikterus, poremećaj procesa zgrušavanja) o sprečavanje postoperativnih komplikacija o primjena heparina (prema odredbi ljekara)

Neposredna preoperativna priprema obuhvata: (opšta – dan prije operacije, na dan operacije)  

pripremu digestivnog sistema na dan prije operacije, čišćenjem crijeva, stavljanje elastičnih zavoja na potkoljenice.

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SAOPERACIJOM ŽUČNE KESE I/ILI ŽUNIH PUTEVA

Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom žučne kese i/ili žučnih vodova usmjerena je na uklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija, sprečavanje infekcije, podučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom žučne kese i/ili čunih puteva

183



Intervencija: staviti bolesnika u odgovarajući položaj (Fowlerov). Objašnjenje: povišeni položaj omogućava lakše iskašljavanje i bolju ventilaciju pluća. Intervencija: noge flektirane u koljenima. Objašnjenje: smanjuje se napetost trbušne muskulature, a time i bol. Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, TA, disanje svakih 15´ tokom prvih 3 sata, a zatim svakih 30´. Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija, krvarenje (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA), plućna embolija, mehanički ikterus. Intervencija: posmatrati izlučevine. Mjeriti diurezu. Objašnjenje: aholična stolica, tamna mokraća. Oligurija, anurija (zatajivanje). Intervencija: pomoći bolesniku kod postoperativnih poteškoća – mučnina – povraćanje, pri dugorajnom povraćanju uvesti nazogastričnu sondu crpiti želudačni sadržaj ne davati ništa na usta (dok bolesnik povraća). Objašnjenje: postoperativnih poteškoća (mučnina, povraćanje, bol). Intervencija: kontrolisati drenažu mjeriti i bilježiti izlučinu količinu žuči u 24 sata kontrolisati dren (oticanje sadržaja). Objašnjenje: mogućnost stvaranja „koljena“ na drenu, pritisnut dren, bolesnik leži na drenu. Intervencija: zatvarati T-dren, 7-12 dan postupno se zatvara (pola sata prije podne i pola sata poslije podne) kada je dren zatvoren 24 sata – kontrolisati stolicu i mokraću (stolica tamna, mokraća svijetla) sekundarna holangiografija vadjenje drena 14 – 18 dan. Kod klasične holecistektomije „lokalni“ dren-ostaja 2-3 dana, bolesnik ne smije ustajati, njega u krevetu, vadjenje drena, ustajanje. Objašnjenje: kod holedokotomije T-dren (njegov oblik sprečava ispadanje iz holedohusa). Kod laparoskopske holecistektomije (bolsnik bez drena). Intervencija: kontrolisati zavoj (često). Objašnjenje: mogućnost krvarenja. Vlažan zavoj žućkastozelene boje (žuč). Previjanje (po potrebi). Pri previjanju paziti na dren. Intervencija: sprovoditi ličnu higijenu, njegu usne šupljine, njegu kože (oko drena). 184



Objašnjenje: njega kože sprečava oštećenje i infekciju. Intervencija:posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje pomoći bolesniku pri iskašljavanju, vježbe udova. Objašnjenje: poboljšava ventilaciju pluća, prevencija respiratornih komplikacija (atelektaza, pneumonija) i tromboze. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. Objašnjenje: parenteralna 24 sata, ili dok se ne uspostavi peristaltika. 2 dan parenteralna + oprezno čaj i nemasna supa. 3 dan tečna + kašasta dijeta, 6 dan prelazi se na žučnu dijetu. Intervencija: nadoknadu tečnosti i elektrolita. Intervencija: posticati bolesnika na ustajanje, što prije zavisno od bolesnikovog stanja. Objašnjenje: mogućnost komplikacija zbog dugorajnog ležanja. Intervencija: pomoći bolesniku pri ustajanju (uvjeriti bolesnika – dren nije prepreka), prevencija komplikacija. Postupno, uz pomoć sestre osigurati trapez za pomoć pri ustajanju, promjeni položaja. Intervencija: kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50-60 kapi u min., analgetici). Objašnjenje: mogućnost komplikacija, plućni edem (cijanoza, dispneja, pjenušavi ispljuvak). Intervencija: sprečavati infekciju (operativnog polja), previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: mogućnost infekcije.

pri

ISHRANA Ishrana je bolesnika prvog dana nakon operacije parenteralna. Drugi dan, kada se uspostavi peristaltika bolesniku se daju čaj i nemasna supa uz parenteralnu nadoknadu tečnosti i elektrolita. Trećeg dana bolesnik prelazi na tečnu i kašastu dijetu, ali sa vrlo malo masnoće. Šesti dan, ako bolesnik nema poteškoća (mučninu, povraćanje, prelazi na žučnu dijetu.

ZDRAVSTVENO VASPITANJE

185



Boelsnika i/ili članove porodice prije odlaska iz bolnice sestra će uputiti u način ishrane i bolesnikove aktivnosti. Pretilim se bolesnicima preporučuje da nakon oporavka, mjesec dana poslije operacije, sprovode redukcijsku dijetu. Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti preoperativnu pripremu bolesnika za operaciju žučne kese i/ili žučnih vodova 2. opisati i objasniti specifičnosti postoperativne zdravstvene njege boelsnika sa opracijom žučne kese i/ili žučnih vodova 3. opisati, objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom žučne kese i/ili žučnih vodova 4. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa operacijom žučne kese i/ili žučnih vodova 5. opisati i objasniti zdravstveni odgoj bolesnika sa opracijom žučne kese i/ili žučnih vodova

ZRAVSTVENA NJEGA OBLESNIKA SA BOLESTIMA GUŠTERAČE

PODSJETIMO SE Navedite i objasnite zajednička obilježja (izgled, vitalne funkcije, izlučevine, ostali simptomi i znakovi) kod oboljelih od akutnog pankreasa. Navedite laboratorijske nalaze (hematološke, biohemijske) kod bolesnika od akutnog pankreatitisa. Navedite radiološke pretrage kod oboljelih od akutnog pankreatitisa. Navedite endoskopske pretrage kod oboljelih od akutnog pankreatitisa. PONAVLJANJE

186



Akutna upala gušterače (pancreatitis acuta) nastaje zbog aktivacije enzima u vlastitom tkivu, koji razgradjuju gušteračno tkivo (autodigestija). Rizični faktori akutne upale gušterače jesu bolesti žučnih vodova i alkohol, ali i druge bolesti (peptični ulkus, traume, infekcije...) Bolest obilježavaju: iznenadna jaka bol u sredini trbuha (više sati nakon obilnog masnog obroka, pijenja alkohola), mučnina, povraćanje, temperatura, meteorizam, paralitični ileus, hipotenzija, žutica... Dijagnoza. Najsigurnija i najbrža metoda dokazivanja akutnog pankreatitisa prestavlja odredjivanje koncentracije amilaza u serumu i mokraći, lipaze u serumu koje su povećane. Liječenje akutne upale gušterače sastoji se od analgezije, uvodjenja nazogastrične sonde, karencije dok su prisutni simptomi, nadoknade tečnosti i elektrolita. Ako su uzrok bolesti žučni kamenci, kada prodje akutno stanje, liječenje je hirurško. Hronična upala gušterače. Upalna bolest gušterače pri kojoj nastaje progresivno propadanje gušteračinog tkiva i njegova zamjena vezivnim te smanjenom egzokrinom i endokrinom funkcijom. Najčešće uzrok hronične upale gušterače su: alkoholizam, hronične upale žučne kese i holelitijaza. Simptomi su bol i trijas: steatoreja, kalcifikacije, dijabetes. Komplikacije su: pseudociste, retencijske ciste i kalcifikacije koje mogu nastati u gušterači, a liječe se hirurški. Liječenje je usmjereno na smanjenje bolova i nadoknadu enzima, dijetalnu ishranu (ograničenje masnoća). Kod jakih bolova pristupa se hirurškom liječenju, suptotalnoj pankreatektomiji ili drenaži gušteračnog kanala. Tumori gušterače. Tumori endokrinog dijela gušterače su: gastrinom (Zollinger – Ellisonov tumor) i inzulinom (tumor betaćelija Langerhansovih otočića). Rak gušterače najčešće je smješten u glavi gušterače (70%), a redje u trupu i u repu. Simptomi su u početku nedovoljno jasno izraženi, a poslije se javljaju bol, izrazita mršavost, opstrukcijski ikterus i dijabetes. Dijagnoza se postavlja na osnovi kliničke slike, laboratorijskih pretraga, rendgenskih (CT, angiografija i endoskopskih pretraga ERCP), izotopskih i drugih pretraga. Liječenje je hirurško, radikalno ili palijativno, citostaticima.

PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU GUŠTERAČE 187



Zdravstvena njega bolesnika u pripremi za operaciju gušterače usmjerena je na smanjenje straha, tjeskobe i zabrinutosti, uklanjanje i/ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja, prepoznavanje komplikacija.



Priprema bolesnika za operaciju uključuje: Opštu preoperativnu pripremu: psihološku pripremu



fizičku pripremu: o pretrage vezane uz bolest (UZV abdomena, eventualno CT abdomena, ERCP, biohemijske pretrage krvi i urina) i rutinske pretrage za hirurški zahvat o ishranu o nadoknadu tečnosti i elektrolita, vitamina o davanje vitamina K (mehanički ikterus, poremećaj procesa zgrušavanja) o sprečavanje postoperativnih komplikacija, sprečavanje embolije (heparin).





Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu) dan prije operacije opšta + o laksativno sredstvo o vadjenje krvi za interreakciju, osigurati dovoljnu količinuj krvnih priprema na dan operacije opšta + o elastični zavoji – potkoljenica o uvodjenje nazogastrične sonde o uvodjenje trajnog katetera (prije operacije, u operacijskoj sali prema odredbi ljekara)

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM GUŠTERAČE Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom gušterače usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, 188



mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenje, retancija želudačnog sadržaja), sprečavanje infekcije, podučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije gušterače

u

zbrinjavanju

bolesnika

sa

operacijom

Intervencija: staviti bolesnika u odgovarajući položaj (Fowlerov). Noge flektirane u koljenima. Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, TA, disanje, temperatura svakih 15´ tokom prva tri sata, a zatim svakih 30´. Mjeriti diurezu. Objanjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija. Intervencija: aspirati želudačni sadržaj svakih pola sata, mjeriti, posmatrati i upisati na temperaturnu listu. Objašnjenje: Mogućnost podraživanja gušteraće na sekreciju (aspiracija smanjuje prolazak želudačnog sadržaja u dvanaestopalačno i podraživanje gušterače na sekreciju). Mogućnost retencije sadržaja i dilatacije želuca. Bolesnik naduvan, podriguje, sonda se vadi kad se normalizira koncentracija amilaza i prestane bol. Intervencija: kontrolisati drenažu operativnog polja mjeriti i bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja svakih osam sati (krv, serum). Intervencija: kontrolisati zavoj. Obrazloženje: mogućnost krvarenja. Dispneja i bolovi ako je zavoj prečvrst. Intervencija: sprovoditi ličnu higijenu, njega usne šupljine (redovno premazivanje, skidanje naslaga). Vlažiti usnice mokrom gazom. Objašnjenje: osjećaj žedji, bolesnik na parenteralnoj ishrani. Intervencija: posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje, pomoći bolesniku pri iskašljavanju, vježbe ekstremiteta. Intervencija: osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura). Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. 189



Objašnjenje: parenteralna ishrana dok se ne normalizuje koncentracija amilaza i prestane bol (vadi se sonda), 48 sati bolesnik pije samo čaj, zavisno od nalaza i opšteg stanja prelazi se na specijalnu dijetu. Intervencija: nadoknadu tečnosti i elektrolita. Objašnjenje: zavisi od količine odstranjenoga želudačnog sadržaja, gubitku tečnosti (diureza, povraćanje, nojenje). Intervencija: posticati bolesnika na ustajanje, pomoći bolesniku pri ustajanju, postupo zavisno od stanja bolesnika, uz pomoć sestre osigurati ustajanja, promjeni položaja. Intervencija: kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50 – 60 kapi u min. Objašnjenje: mogućnost komplikacija, plućni edem (cijanoza, dispneja, pjenušavi ispljuvak. Intervencija: primjenjivati propisanu antibiotici). Objašnjenje: procjenjivati bol.

terapiju

(analgetici,

Intervencija: sprečavati infekciju (operativnog polja), previjanju i vadjenu drena poštovati sva pravila asepse.

pri

ISHRANA Nakon operacije bolesnik je na parenteralnoj ishrani. Količina i vrsta infuzijskih rastvora zavisi od količine odstranjenoga želudačnog sadržaja i gubitku tečnosti (diureza, povraćanje, znojenje). Parenteralna se ishrana primjenjuje dok se ne normalizuje koncentracija amilaza, prestane bol i uspostavi peristaltika. Bolesniku se vadi sonda, postepeno se daju čaj i nemasna supa. Nakon toga bolesnik prelazi na punu tečnu i kašastu dijetu, ali sa vrlo malo masnoće. U ishrani se postupno povisuju bjelančevine i ugljenhidrati, a količina je masti i dalje smanjena. Trebalo bi znati:

190



1. opisati i objasniti preoperativnu pripremu bolesnika za operaciju gušterače, 2. opisati i objasniti specifičnosti postoperativne zdravstvne njege bolesnika sa operacijom gušterače 3. opisati i objasniti te učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom gušterače 4. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa operacijom gušterače

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA KOD OPERACIJE HERNIJE PONAVLJANJE Hernija ili kila prestavlja prodor peritoneuma i trbušnih organa kroz urodjeni ili stečeni otvor trbušne duplje, a sastoji se od kilne vrećice i kilnog sadržaja (crijevo, omentum...). Postoje spoljne i unutrašnje kile. Spoljne kile mogu biti smještene u preponi (hernia inguinalis), na bedru – ispod prepone (hernia femoralis), u području pupka (hernia umbilicalis), visoko iznad pupka (hernia epigastrica), postoprativne hernije (u ožiljcima) nastaju nakon operacije ili povrede trbušne stijenke. Hernije nastaju zbog slabosti trbušnog zida, povećanja intraabdominalnog pritiska (opstipacija, ascites, kašalj), slabosti trbušnih mišića (gojaznost, trudnoća, mršavljenje). Izbočenje je vidljivo pri napinjanju, pritiskom ruke može se potisnuti unutra (reponibilna hernija). Bolesnik se žali na osjećaj pritiska i/ili bolova u području hernije. Kada dodje do uklještenja, hernija je ireponibilna, kilni je sadržaj zadržan u vreći, prestaje prolaznost kroz crijevo i nastaje slika mehaničkog ileusa. Bolesnik povraća, trbuh mu je naduvan, osjeća snažne bolove na mjestu uklještenja. Liječenje je operacijsko, primjenjuje se više klasičnih metoda i savremene laparoskopske metode hernioplastike.

191



Slika 17. preponska hernia

PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU HERNIJE Zdravstvena njega bolesnika sa hernijom, u preoperativnoj pripremi, usmjerena je na smanjenje straha, teškoća i zabrinutosti, otklanjanja i/ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja, prepoznavanje komplikacija. Priprema bolesnika za operaciju uključuje: Opštu preoperativnu pripremu:  

Psihološku pripremu bolesnika. Fizičku pripremu bolesnika

   

preglede(rutinske pretrage za hirurški zahvat) pregled kože (bolesnik ne smije imati infekciju na koži) lična higijena ishranu hrana koja ostavlja malu količinu ostataka (fekalnog sadržaja u crijevu) usvajanje poželjnog ponašanja (prestanak pušenja) sprečavanje postoperativnih komplikacija, sprečavanje embolije (heparin)

 

Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu)

192



dan prije operacije opšta o pripremu gastrointestinalnog trakta, tečna dijeta, dan prije operacije Coloclens sirup na dan operacije o elastični zavoj – potkoljenica o uvodjenje trajnog katetera (prije operacije, u operacijskoj sali podredbi ljekara).

POSTOPERATIVNA ZRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM HERNIJE Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom hernije usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenje, tromboembolija, atelektaza, pneumonija), sprečavanje infekcije, poučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinke intervencije. Sestrinske intervencije operacijom hernije:             

u

zbrinjavanju

bolesnika

sa

staviti bolesnika u Fowlerov položaj, noge flektirane u koljenima posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, TA, disanje svakih 15´ tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30´, 3 sata/24sata mjeriti diurezu (trajni kateter 24 sata) kontrolisati drenažu operacijskog polja, mjeriti i bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja kontrolisati zavoj regulisati stolicu, dati prostigmin 72 sata nakon operacije i klizma po potrebi sprovoditi ličnu higijenu posticati bolesnika na vježbe duokog disanja i iskašljavanje (pomoći bolesniku pri iskašljavanju), vježbe ekstremiteta skrotum staviti u povišeni položaj osigurati pravilnu ishranu posticati bolesnika na ustajanje, na dan operacije (uveče),pomoći bolesniku pri ustajanju osigurati trapez za pomoć pri ustajanju, i promjeni položaja primjenjivati propisanu terapiju

193



sprečavati infekciju (operativnog polja), pri previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse.

ISHRANA Na dan operacije bolesnik je na tečnoj dijeti, drugi dan na kašastoj, zatim prelazi na običnu dijetu. Bolesniku se preporučuje uzimanje hrane koja ne nadima i održava redovnu stolicu.

ZDRAVSTVENO VASPITANJE Prije odlaska iz bolnice bolesniku se preporučuje uzimanje hrane koja održava redovnu stolicu, sprečavanje respiratornih infekcija (kašalj) i šest mjeseci pošteda od tjelesnog napora (podizanja tereta). Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti preoperativnu pripremu bolesnika za operaciju hernije 2. opisati i objasniti specifičnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnika sa operacijom hernije 3. opisati i objasniti te učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom hernije 4. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa operacijom hernije 5. opisati i objasniti zdravstveni odgoj bolesnika sa operacijom hernije.

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA KOD HIRURŠKIH ZAHVATA NA BUBREGU POSJETIMO SE Navedite glavne funkcije mokraćnog sistema. Opišite osobine mokraće kod zdrave odrasle osobe.

194



Definišite diurezu i opišite njezino mjerenje kod pokretnog, nepokretnog i inkontinentnog bolesnika. Definišite poremećaje u načinu mokrenja, količini i sadržaju (dizurija, anurija, retencija, oligurija, poliurija, polakisurija, nikturija, inkontinencija, proteinurija, glikozurija, hematurija, makrohematruija, mikrohematurija, piurija, cilindriurija, bakteriurija. Na što upućuje gustoća urina? Opišite uzimanje urina za pretrage (hemijske mikrobiološke). Navedite specifične biohemijske nalaze krvi u dijagnostici bolesti mokraćnog sistema. Navedite funkcionalne preglede u dijagnostici bubrežne bolesti. Nabrojite i objasnite: važnost pregleda, zadatke sestre u pripremi bolesnika (radiološke, nuklearnomedicinske, ultrazvučne, endoskopske) u dijagnostici bolesti mokraćnog sistema. PONAVLJANJE Bubrežne bolesti koje se liječe hirurški jesu: spušteni bubreg, hidronefroza, hronični pijelonefritis, pionefroza, hidrokela, urolitijaza, povrede (bubrega, uretera, mjehura, penisa, uretre), tumori (bubrega, uretera, mjehura, testisa, skrotuma, uretre, penisa). Spušteni bubreg (nephroptosis). Bubrezi su smješteni u visini XII.rebra, desni obično nešto niže. Promjenom položaja tijela iz ležećeg u uspravni bubrezi se spuštaju za 3 do 10 cm. Ako je pomičnost bubrega veća, riječ je o pomičnom bubregu (ren mobilis) ili o spuštenom bubregu. Spušten bubreg može se napipati. Dijagnoza se postavlja ultrazvučno, radiološkim i radioizotopnim pregledima u ležećem i uspravnom položaju. Povremeno se javljaju bolovi u lumbalnom području, nestaju kada se bubreg vrati na svoje mjesto. Liječenje je hirurško (nephropexia) samo kada su tegobe jako izražene. Hidronefroza, proširenje bubrežne karlice i čašica zbog smetnji u oticanju mokraće. Nastaje zbog prirodjenih anomalija (stenoza), komenaca, upalnih ili tumorskih procesa, pritiska izvan ili zbog drugih uzroka čija je posledica otežano oticanje mokraće. Kanalni se sistem iznad mjesta opstrukcije proširuje zbog pritiska dolazi do propadanja nefrona i smanjenja bubrežne funkcije (bubreg postaje vreća bez funkcije). Hronični pijelonefriti može se razviti iz akutnog neizlečivog ili se od samog početka razvija neprimijećeno do pojave bubrežne insuficijencije. Simptomi (mukli oblovi u lumbalnom području, učestalo mokrenje, hipertonija, povremeno povišenje temperature, slabost, anoreksija, mučnina, glavobolja, anemija) nijesu uvijek, izraženi dok je bubrežna funkcija uredna. Zbog toga se bolest često ne dijagnostikuje na vrijeme. Liječenje: ukloniti uzroke (opstrukcija, zastoj mokraće), antibiotici i hemoterpeutici prema antibiogramu, nefrektomija (kada je 195



samo jedan bubreg promijenjen). Posebno je teško kod obostranog hroničnog pijelonefritisa (dijaliza, hemotransplantacija). Pionefroza je nakupljanje gnoja u bubrežnom kanalnom sistemu koje se očitava isčezavanjem bubrežnoga tkiva (bubreg postaje vreća ispunjena gnojem). Nastaje kod gnojnog pijelonefritisa i prepreke u izlučivanju mokraće (kamenac, upala) ili kod sekundarne upale hidronefroze. Znakovi su anemija, temperatura i oteklina u lumbalnom području. Liječenje: antibiotici i nefrektomija (kod jednostrane pionefroze), a nefrotomija sa postavljanjem drena u bubreg kod bolesnika koji ima samo jedan bubreg, opšte loše stanje, ili u slučaju pionefroze na oba bubrega. Urolitijaza je pojava kamenaca u bubrezima, mjehuru i mokraćnim putevima. Danas se urolitijaza najčešće liječi litotripsijom. Taj je postupak smanjio potrebu za hirurškim zahvatom. Povrede bubrega nastaju zbog nagnječenja, pregaženja ili tupog udarca, od vatrenog oružja. Simptomi su: hematurija, oteklina i bol u slabinslom dijelu, povredjene strane. Hirurški se zahvat izvodi: pri jakom krvarenju, kada se oteklina u lumbalnom području stalno povećava, kod infekcije u području povrede. Kod zatvorenih i otvorenih povreda u donjem dijelu abdomena, kod preloma karlice, može nastati ruptura mokraćne bešike. Simptomi su: bol u donjem dijelu trbuha i nagon na mokrenje, ali povrijedjeni ne može mokriti, ili mokri malo krvave mokraće. Bolesnik je najčešće u stanju šoka. Liječenje je hirurško. Tumori bubrega, pijelona, uretera, mjehura. Vodeći su simptomi hematurija i bolovi. Liječenje je hirurško. PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU BUBREGA Zdravstvena njega bolesnika u pripremi za operaciju bubrega usmjerena je na smanjenje straha, tjeskobe i zabrinutosti, uklanjanje i/ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja, te prepoznavanje komplikacija. Priprema bolesnika za operaciju uključuje: Opštu preoperativnu pripremu:  

psihološku pripremu bolesnika fizičku pripremu (lična higijena, preglede) posmatranje: izgled, vitalne funkcije, kontrola (hematruija, mjerenje diureze) sprečavanje respiratornih komplikacija (vježbe disanja)

izlučina

196



sprečavanje postoperativnih komplikacija, sprečavanje embolije (heparin) primjenu terapije ishrana (može biti neslana sa bjelančevinama, bez bjelančevina, sa ograničenom količinom soli, ograničenom količinom tečnosti, kombinovana, sa dosta tečnosti). Neposrednu preoperativnu pripremu (opšta):  

dan prije operacije opšta priprema gastrointestinalnoga trakta na dan operacije opšta brijanje operacijskog polja (površina iznad pupka do koljena) postaviti elastične zavoje na potkoljenice.

POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM BUBREGA Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom bubrega usmjerena je na: održavanje i/ili uspostavljanje rada bubrega (funkciju izlučivanja, posticanja diureze), otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenje, oligurija/anurija), sprečavanje infekcije, poučavanje bolesnika. Zavisno od bolesniokovog stanja, vrsti hirurškog zahvata, sestre u dogovoru sa bolesnikom planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije bubrega

u

zbrinjavanju

bolesnika

sa

operacijom

Intervencija: staviti bolesnika u odgovarajući položaj (Fowlerov). Objašnjenje: povišeni položaj omogućuje lakše iskašljavanje i bolju ventilaciju pluća, olakšava drenažu krvi i seruma iz rane. Intervencija: noge. Objašnjenje: smanjuje se napetost trbušnog mišića a time i bol.

Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, TA, disanje svakih 15´ tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30´, 3 sata/24 sata.

197



Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija, krvarenje (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA), postoperativnih poteškoća (mučnina, povraćanje, bol). Intervencija: mjeriti diurezu (trajni kateter) voditi listu diureze (od količine izlučene tečnosti odbiti količinu primljene tečnosti – ispiranjem katetera). Objašnjenje: mogućnost oligurije/anurije. Mogućnost infekcije, sprovoditi postupke sa trajnim kateterom prema svim pravilima asepse. Posticanje diureze (manitol, lasix) prema upustvu ljekara. Intervencija: kontrolisati trajni kateter. Objašnjenje: mogućnost krvarenja (hematurija). Intervencija: posmatrati urin. Intervencija: ispirati trajni kateter kružno ,spiranje mokraćne bešike (brzina – u početku u mlazu, odredjuje ljekar). Objašnjenje: mogućnost začepljenja trajnog katetera koagulumom, ispiranje katetera (pri jakom krvarenju – špricom) izvodi ljekar. Intervencija: kontrolisati drenažu operacijskog polja, oticanje, prohodnost. Objašnjenje: mogućnost krvarenja (ubrzan puls, pad TA), „koljeno“ na drenu, pritisnut dren. Intervencija: mjeriti i bjeležiti količinu i izgled drenažnog sadržaja. Objašnjenje: količinu drenažnog sadržaja pridodati cjelokupnom izlučenju tečnosti Intervencija: nephrostomia. Objašnjenje: operacijsko stvaranje otvora u bubregu sa stavljanjem drena u svrhu dreniranja (odredjenje moraće). Intervencija: pyelostomia. Objašnjenje: operacijsko stvaranje otvora na pijelom u koji se stavi dren radi dreniranja. Postavlja se u ureter i održava ga prohodnim. Kod uretrocistostomije. Intervencija: splint. Intervencija: kontrolisati zavoj. Objašnjenje: mogućnost krvarenja. Intervencija: regulisati stolicu. 198



Intervencija: dati prostignin. postoperativni dan i dulcolax. Objašnjenje: postiče crijevnu peristaltiku, djeluje laksativno. Intervencija: sprovoditi ličnu higijenu. Objašnjenje: smanjena mogućnost brige o sebi, njega kože i sluznica sprečava oštećenje i infekciju. Intervencija: posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje. Pomoći bolesniku pri iskašljavanju. Vježbe ekstremiteta. Objašnjenje: poboljšava ventilaciju pluća. Mogućnost respiratornih komplikacija. Mogućnost tromboembolije. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. Objašnjenje: prvi i drugi dan tečna, zatim kašasta, bez oštrih začina i hrane koja nadima. Intervencija: osigurati pravilnu nadoknadu tečnosti, elektrolita. Objašnjenje: unošenje veće količine tečnosti (infuzijom, pijenjem), posticati diureze. Intervencija: posticati bolesnika na ustajanje (zavisno od njegovog stanja), pomoći bolesniku kod ustajanja, postupno. Osigurati trapez za pomoć pri ustajanju, promjeni položaja. Objašnjenje: mogućnost komplikacija zbog dugotrajnog ležanja. Intervencija: primjenjivati propisanu terapiju. Intervencija: sprečavati infekciju (operacionog polja), previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: mogućnost infekcije.

pri

Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti preoperativnu pripremu bolesnika za operaciju bubrega 2. opisati i objasniti specifičnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnika sa operacijom bubrega 3. opisati i objasniti te učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom bubrega 4. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa operacijom bubrega 5. opisati i objasniti operacijom bubrega

zdravstveni

odgoj

bolesnika

sa

199



ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA KOD OPERACIJE PROSTATE

PONAVLJANJE Hipertrofija prostate, adenom prostate, uzrokuje suženje prostatičnog dijela uretre i smetnje isticanja mokraće. Najčešća je bolest kod muškaraca nakon 60.godine života. Simptomi su: napinjanje prije početka mokrenja, tanji mlaz mokraće, polakisurija, nikturija. Poslije se uz te simptome javlja retencija mokraće, hematurija, a ako se bolesnik ne liječi, nastupaju akutna retencije mokraće i bubrežna insuficijencija.

Slika 18. prostata Dijagnostika: pregleda mokraće, digitorektalni pregled, ultrazvuk uz pomoć retktalne sonde.

Liječenje zavisi od stepena bolesnika. Hirurški se (prostatektomija) odstranjuje hipertrofični dio prostate unutar normalnoga prostatnog tkiva.

200



Rak prostate najčešći je zloćudni tumor (treći po učestalosti) kod muškaraca nakon 65.godine života. Simptomi koji (ako duže traju) upućuju na rak prostate jesu: učestalo mokrenje, bol u ledjima, gubitak na težini. Liječenje je hirurško, a kod metastaza i hormonsko, radioterapijsko.

Adenom prostate ubraja se u staračke bolesti. Sestre na urologiji moraju poznavati propratne pojave starenja i pri tome ne zaboraviti da je svaki bolesnik lično za sebe te da potrebe za zdravstvenom njegom mogu biti različite. No, svi bolesnici sa adenomom prostate imaju poteškoće sa mokrenjem, ali sestra mora znati i da:  starije osobe mokre češće i izmokre manju količinu mokraće  je učestalost mokrenja povezana sa količinom urina  je vrijeme mokrenja povezano sa vremenom uzimanja tečnosti  starije osobe relativno kasno osjete nadražaj na mokrenje, zbog čega se skraćuje interval izmedju nadražaja na mokrenje i samoga mokrenja. To skraćivanje intervala praćeno poteškoćama u kretanju može rezultirati inkontinencijom mokraće;  je u nekim okolnostima teško postići dovoljnu relaksaciju mišića za mokrenje. Na primjer, osobi je neugodno mokriti uz prisustvo drugih ljudi ili se koristi noćnom posudom  muškarci najlaše mokre u stojećem položaju  je kod većine bolesnika, još uvijek, prisutan stid kada moraju govoriti o poteškoćama vezanim za svoju seksualnost i polne organe. Pažljivim posmatranjem i razgovorom sestra će procijeniti bolesnikovo stanje i utvrditi potrebe za zdravstvneom njegom.

PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU PROSTATE Zdravstvena njega bolesnika pri pripremi za operaciju prostate usmjerena je na smanjenje straha, teškoća i zabrinutosti, otklanjanje i/ili smanjenje tjelesnih simptoma, usvajanje poželjnog ponašanja, prepoznavanje komplikacija. Priprema boelsnika za operaciju uključuje: 201



Opštu preoperativnu pripremu:  

psihološku pripremu bolesnika (bolesnikova starost, mjesto zahvata – neugoda) fizičku pripremu o lična higijena, higijena genitalno-analnog dijela o pretrage – KKS, urin, urin-bakteriloški, EKG, RTG pluća, ultrazvuk, kardiološki pregled o posmatranje: izgled, vitalne funkcije, kontrola izlučina – mjerenje diureze (opstipacija, retencija urina oprez! Trajni kateter) o sprečavanje respiratornih komplikacija (vježbe disanja) o sprečavanje postoperativnih komplikacija, sprečavanje embolije – primjena heparina o primjenu terapije o ishrana – dijeta sa mnogo tečnosti. Neposrednu preoperativnu pripremu (opštu)

 

dan prije operacije opšta o priprema gastrointestinalnog trakta (klizma) na dan operacije opšta o higijena genitalno-analnog dijela o brijanje operacionog polja (površina iznad pupka do koljena) o uvesti trajni kateter o postaviti elastične zavoje na potkoljenice. o POSTOPERATIVNA ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPERACIJOM PROSTATE

Postoperativna zdravstvena njega bolesnika sa operacijom prostate usmjerena je na otklanjanje tjelesnih simptoma (bol, mučnina povraćanje), sprečavanje i prepoznavanje komplikacija (krvarenje, oligurija/anurija), sprečavanje infekcije, podučavanje bolesnika. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije.

202

B. Pajović i M. Radunović Intervencije prostate

u

zbrinjavanju

Njega hirurških bolesnika bolesnika

sa

operacijom

Intervencija: staviti bolesnika u odgovarajući položaj (Fowlerov). Objašnjenje: povišeni položaj omogućuje lakše iskašljavanje i bolju ventilaciju pluća, olakšava drenažu krvi i seruma iz rane. Intervencija: noge flektirane u koljenima. Objašnjenje: smanjuje se napetost trbušne muskulature, a time i bol. Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, puls, TA, disanje svakih 15´ tokom prva 3 sata, a zatim svakih 30´, 3 sata/24 sata. Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija krvarenje (ubrzan jedva pipljiv puls, pad TA) postoperativnih poteškoća (mučnina, povraćanje, bol). Intervencija: mjeriti diurezu (trajni kateter 24 sata) voditi listu diureze. Objašnjenje: mogućnost oligurije/anurije. Intervencija: kontrolisati urin. Objašnjenje: mogućnost krvarenja (hematurija). Intervencija: ispirati trajni kateter kružno ,spiranje mokraćne bešike (brzina – u početku u mlazu, odredjuje ljekar). Objašnjenje: mogućnost začepljenja trajnog katetera koagulumom, ispiranje katetera (pri jakom krvarenju – špricem obavlja ljekar). Intervencija: kontrolisati drenažu operativnog polja, mjeriti i bilježiti količinu i izgled drenažnog sadržaja. Objašnjenje: mogućnost krvarenja (ubrzan puls, pad TA), „koljeno“ na drenu, pritisnut dren. Intervencija: kontrolisati zavoj. Objašnjenje: mogućnost krvarenja. Intervencija: regulisati stolicu. Intervencija: dati prostigmin drugog postoperativnog dana i dulcolax. Objašnjenje: postiče crijevnu peristaltiku djeluje laksativno. Intervencija: sprovoditi ličnu higijenu. 203



Objašnjenje: smanjena mogućnost brige o sebi, njega kože i sluznica prevenira oštećenja i infekciju. Intervencija: posticati bolesnika na vježbe dubokog disanja i iskašljavanje, pomoći bolesniku pri iskašljavanju vježbe ekstremiteta. Objašnjenje: poboljšava ventilaciju pluća. Mogućnost respiratornih komplikacija. Mogućnost tromboembolije. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. Objašnjenje: prvi dan uveče tečnost, zatim lagana hrana slična žučnoj dijeti, bez oštrih začina i hrane koja nadima, mnogo tečnosti, uvin čaj. Intervencija: osigurati pravilnu nadoknadu tečnosti, elektrolita. Objašnjenje: mogućnost hiponatremije. Intervencija: posticati bolesnika na ustajanje 2. – 3. dana, pomoći bolesniku pri ustajanju, postupno. Objašnjenje: mogućnost komplikacija zbog dugotrajnog ležanja. Intervencija: osigurati trapez za pomoć pri ustajanju i promjeni položaja. Intervencija: sprečavati infekciju (operativnog polja). previjanju i vadjenju drena poštovati sva pravila asepse. Objašnjenje: mogućnost infekcije.

Pri

ISPIRANJE MOKRAĆNE BEŠIKE Ispiranje mokraćne bešike postupak je pri kojem se kroz kateter i/ili cistostomu unosi u mokraćnu bešiku sterilna tečnost (0,9%-tni NaCl..., uroantiseptici, antibiotici prema odredbi ljekara) radi uklanjanja ugrušaka nakon operacije, smanjenja bakterijske flore u mokraćnom mjehuru i/ili mokraćnim putevima. Bolesnicima sa trajnim kateterom i/ili cistostomom mokraćna se bešika ispira jednokratno, povremeno (špricem) ili trajno preko sistema za infuziju. Ispiranje mokraćne bešike ubraja se u visokorizične zahvate za unošenje infekcije u urinarni trakt, te je pri izvodjenju potrebno pridržavati se svih načela asepse. Zadaci sestre pri ispiranju mokraćne bešike

204



Zadaci medicinske sestre pri ispiranju mokraćne bešike su: pripremiti bolesnika, prostor, osoblje, pribor i izvesti postupak i/ili učestvovati u njemu pridržavajući se svih načela asepse. Priprema bolesnika  

upoznati bolesnika sa zahvatom i njegovom važnošću oprati spoljašnje polne organe vodom i sapunom (prije uvodjenja katetera) Priprema bolesnčke sobe

 

zatvoriti prozore i varata staviti paravan oko kreveta (osigurati intimnost za vrijeme otkrivanja) Pripremiti pribor

        

sterilni rastvor (prema odluci ljekara) ugrijana na 36 – 37C sistem za infuziju sterilni špric od 150 do 200 cm 3 sterilne rukavice smotuljci gaze dezinfekcijsko sredstvo bubrežnjak sterilan trajni kateter (trocijevan), špric sa fiziološkim rastvorom, sterilan glicerin, anestezijski gel, sterilnu pincetu ili hvataljku (ako se uvodi ili mijenja kateter) urinska vrećica.

Izvodjenje zahvata Ispiranje mokraćne bešike (posebno prvo ispiranje) sprovoditi se timski, ljekar – hirurg/urolog i medicinska sestra, prema pisanoj odluci ljekara. Postupak ispiranja mokraćne bešike. Ispiranje mokraćne bešike Postupak: pripremiti bolesnika. Postupak: pripremiti prostor. Postupak: oprati ruke.

205



Objašnjenje: higijensko pranje ruku i/ili utrljavanje alkoholnog dezinficijensa u kožu ruku. Postupak: pripremiti pribor. Objašnjenje: prema standardu. Postupak: staviti kapu, masku, zaštitnu pregaču. Objašnjenje: radi lične lične zaštite i zbog kontaminacije katetera.

mogućnosti

Postupak: staviti bolesnika u odgovarajući položaj. Objašnjenje: kao kod kateterizacije mokraćne bešike. Postupak: otkriti područje polnih organa, pokriti trbuh i grudi. Objašnjenje: samo koliko je potrebno, poštujući bolesnikovu intimnost. Postupak: oprati ruke. Objašnjenje: higijensko pranje ruku ili utrljavanje alkoholnog dezinficijensa u kožu ruku. Postupak: otvoriti set ili sterilnu posudu sa priborom za ispiranje mokraćne bešike. Objašnjenje: pripremom instrumenta i zavojnog materijala u setove smanjuje se mogućnost kontaminacije instrumenta i zavojnog materijala. Instrumenti u kasetama moraju se kratko otvarati, Postupak: otvoriti dezinfekcijski rastvor. Objašnjenje: dezinfekcijska srestva u malim pakovanjima, za jedan zahvat onemogućava/smanjuju kontaminaciju. Postupak: obući sterilne rukavice. Objašnjenje: poštovatisva pravila asepse. Postupak: dezinfikovati spoljnje ušće mokraćne cijevi. Objašnjenje: kada bolesnik nema uveden trajni kateter. Postupak: staviti anestezionii gel na otvor mokraćne cijevi. Objašnjenje: poštovati sva pravila asepse. Postupak: uvesti kateter. Postupak: isprazniti mokraćnu bešiku.

206



Postupak: napuniti balon za učvršćivanje fiziološkog rastvora (količina označena na kateteru). Postupak: spojiti kateter sa sterilnom vrećicom za urin.

Postupak: dezinfickovati medjukateter. Objašnjenje: smanjuje se mogućnost kontaminacije. Postupak: spojiti špric sa medjukateterom. Utisnutii rastvor špricom ili spojiti sistem za infuziju sa medjukateterom. Objašnjenje: tečnost lagano utisnemo u mokraćnu bešiku dok se ne osjeti otpor. Sadržaj kroz kateter izlazi u urinsku vrećicu, ispiranje se ponavlja dok se ne dobije čist sadržaj. Otvoriti sistem, regulisati brzinu. Postupak: zatvoriti „klemovati“ nastavak za urinsku vrećicu. Otvoriti (skinuti „klemu“) urinsku vrećicu (omogućiti isticanje sadržaja/ rastvor i urin). Objašnjenje: ako se ispiranje mokraćne bešike poduzima u terapijske svrhe (uroantisseptici, antibiotici) kateter ostaje zatvoren sve dok bolesnik nema nadražaj na mokrenje. Kod bolesnika koji ne mogu koristiti mokrenje kateter ostaje zatvoren 30 minuta. Postupak: skinuti rukavice. Postupak: smjestiti bolesnika u udoban položaj. Postupak: raspremiti pribor. Postupak: oprati ruke. Objašnjenje: lična higijena. Postupak: evidentirati učinjeno. Mjeriti i bilježiti diurezu. Objašnjenje: voditi listu, bilježiti količinu unesenog rastvora za ispiranje, količinu sadržaja u urinskoj vrećici, izračunati diurezu (količina sadržaja u urinskoj vrećici umanjena za količinu unesenog rastvora).

ISHRANA

207



Na dan operacije bolesnik je na tečnoj dijeti, drugi dan na kašastoj, a zatim prelazi na običnu dijetu. Bolesniku se preporučuje uzimanje hrane koja ne nadima te da održava redovnu stolicu i dobru diurezu.

ZDRAVSTVENO VASPITANJE Prije odlaska iz bolnice bolesniku se preporučuje uzimanje hrane i tečnosti, koje će održavati redovnu stolicu i dobru diurezu. Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti preoperatinu pripremu bolesnika za operaciju prostate 2. opisati i objasniti specifičnosti postoperativne zdravstvene njege bolesnika sa operacijom prostate 3. opisati, objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa operacijom prostate 4. opisati i objasniti ishranu bolesnika sa operacijom prostate 5. opisati i objasniti zdravstveno vaspitanje bolesnika sa operacijom prostate 6. opisati i objasniti ispiranje mokraćne bešike 7. opisati i objasniti zadaci sestre pri ispiranju mokraćne bešike

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA POVREDOM KIČME PONAVLJANJE Povrede kičme nastaju kao posledica djelovanja mehaničke sile, najčešće u saobraćajnim nesrećama, sportskorekreativnim aktivnostima (skijanje na vodi, skokovi na glavu u / bazen, rijeku, more/), u industriji. Mogu biti povrede mekog ili koštanog tkiva, sa trajnim (invalidnost) ili prolaznim posledicama. Povrede mogu biti: kontuzije, krvarenja, naprsnuća, prelomi, povrede moždane,

208



intervertebralnih diskova. Povredom su najčešće zahvaćeni vratni i slabinski djelovi kičme. Potpuni prekid kičmene moždine, tzv. spinalni šok, ogleda se: mlitavom paralizom mišića, gubitkom osjećaja bola i topline ispod razine povrede, gubitak kontrole mokraće i stolice. Djelimična povreda kičmene moždine ogleda se: mlitavom asimetričnom paralizom mišića ispod povrede, djelimično je očuvan osjećaj bola i temperature, očuvanom kontrolom mokrenja i defekacije.

Postupak sa povredjenom osobom. Posebno je važna pravilna i hitna medicinska pomoć koja uključuje: orijentaciju o svijesti, oslobadjanje disajnih puteva, osiguranje disanja, zaustavljanje krvarenja, orijentaciju o povredama, neurološku orijentaciju, imobilizaciju (pričvrstiti na tvrdu podlogu, preko glave, prsa, trbuha i nogu, a kod povrede vratne kičme staviti tzv. Schanzov kragnu) koja osigurava neutralan položaj kičme, otvaranje venskog puta, primjenu terapije (analgetici, sedativi prema potrebi), uvodjenje nazogastrične sonde i trajnog katetera kod dužeg prevoza ,siguran i brz prevoz u bolničku ustanovu. Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničkog i neurološkog pregleda povrijedjenog, rendgenska pretraga (standardni snimci kičme, mijelografija, CT (kompjuterizovane tomografije), CT mijelografija, magnetna rezonancija, snimka pluća), laboratorijske pretrage krvi, urina (KKS, KG, Rh,...hemoglobin, hematokrit, elektrolitska ravnoteža, glukoza, analize gasova u krvi), EKG, internistički pregled. Liječenje. Povrijedjeni se prima u jedinicu intenzivnog liječenja. Liječenje je hirurško (pravih 12 sati od povrede) ili konzervativno ekstenzijom, hallo-fiksacijom sa svrhom dekompresije i stabilizacije. Rehabilitacija: kod bolesnika sa povredom kičme nužna je medicinska, psihološka i socijalna rehabilitacija.

209



Slika 19. kičmeni stub

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA POVREDOM KIČME Zdravstvena njega bolesnika sa povredom kičme usmjerena je na: uklanjanje tjelesnih simptoma, sprečavanje komplikacija (dekubitus, kontrakture, atelektaza, pneumonija) i prepoznavanje komplikacija (spinalni šok, krvarenje),sprečavanje infekcije, pružanje psihološke podrške. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencije u zbrinjavanju povredom/operacijom kičme

bolesnika

sa

Intervencija: pripremiti bolesnički krevet ravan i tvrd, pristupačan sa svih strana antidekubitalna pomagala, oslonac za stopala, zvono na dohvat ruke. Intervencija: staviti bolesnika u odgovarajući položaj, horizontalni položaj, zavisno od načina liječenja i mjestu povrede (npr. kod povrede slabinske kičme, Magnusov položaj, stavlja se poluvaljkasti jastuk pod slabinski dio kralježnice). Objašnjenje: omogućava dekompresiju i stabilizaciju.

210



Intervencija: održavati kralježnicu u odgovarajućem položaju (ekstenzija, fiksacija). Objašnjenje: mogućnost dislokacije fragmenata i povrede moždine. Intervencija: posmatrati i mjeriti svakih 30´. Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija. Intervencija: spoljni izgled (boju kože, ležište noktiju, ušne resice). Objašnjenje: poremećaj disanja (zasićenost kiseonikom). Intervencija: vitalni znakovi disanje. Objašnjenje: poremećaj periferne cirkulacije, mogućnost poremećaja disanja zbog povrede, interkostalni mišići i dijafragma ne učestvuju u disanju. Intervencija: puls, temperatura, TA.

Objašnjenje: mogućnost spinalnog šoka (bradikardija, sniženje tjelesne temperature, pad krvnog pritiska). Mogućnost krvarenja (ubrzano, jedva pipljiv puls, pad krvnog pritiska). Intervencija: stanje svijesti. Intervencija: motornu funkciju (snagu). Objašnjenje: mogućnost slabosti, hemipareze, Mogućnost oporavka, pojava senzibiliteta, refleksa.

paralize.

Intervencija: kontrolisati izlučevine, mjeriti diurezu, kontrolisati, mijenjati i održavati trajni kateter prema svim pravilima asepse. Objašnjenje: kod povrede kičmene moždine prisutna inkontinencija mokraće i stolice. Mogućnost oligurije, anurije. Mogućnost infekcije. Intervencija: održavati stolicu, medikamentnom stimulacijom (Dulkolax, Prostigmin, klizma), prilagodjenom ishranom. Objašnjenje: mogućnost opstipacije. Intervencija: kontrolisati zavoj (kod operisanih bolesnika). Objašnjenje: mogućnost krvarenja, infekcije. Intervencija: sprovoditi njegu kože (pranje, masiranje, primijeniti zaštitnu kremu) 211



Objašnjenje: onemogućena briga o sebi. Njega kože prevenira oštećenja i infekciju. Intervencija: njegu usne šupljine (redovno premazivanje, skidanje naslaga). Objašnjenje: naslage u ustima mogu biti podloga i ulazna vrata za infekciju. Intervencija: njegu analnogenitalne regija – njega inkontinentnog bolesnika. Objašnjenje: smanjuje se mogućnost infekcije. Mogućnost oštećenja kože i/ili sluznice. Intervencija: mijenjati položaj svaka dva sata. Objašnjenje: mogućnost nastanka dekubitusa i drugih komplikacija dugotrajnog ležanja. Intervencija: sprovoditi (fizioterapiju) i/ili učestvovati pasivne vježbe disanja. Objašnjenje: mogućnost Poboljšava ventilaciju pluća.

respiratornih

komplikacija,

kašalj.

Intervencija: ekstremiteta. Objašnjenje: mogućnost tromboze, kontraktura. Intervencija: osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura). Objašnjenje: suvi vazduh nadražuje sluznicu. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu hraniti/pomoći pri hranjenju, bolesnika bez svijesti hraniti preko nazogastrične sonde. Objašnjenje: hrana mora sadržati sve što je bolesniku potrebno (bjelančevine, ugljenhidrate, masti, vitamine i minerale). Energetsku vrijednost hrane odredjuje ljekar i/ili nutricionist. Intervencija: pratiti i bilježiti količinu primljene tečnosti. Objašnjenje: mogućnost povraćanja, gladovanja.

i

izlučene

Intervencija: primijeniti (nadoknaditi) tečnost i elektrolite. Objašnjenje: količinu tečnosti i elektrolita odredjuje ljekar zavisno od količine izlučene tečnosti, elektrolitskom statusu i boelsnikovog stanja. Intervencija: kontrolisati primjenu terapije (infuzija, transfuzija – brzina 50-60 kapi u min.,

212



Objašnjenje: plućni edem (cijanoza, dispneja, ispljuvak). Intervencija: primjenjivati propisanu terapiju.

pjenušavi

Intervencija: pružati psihološku podršku. Objašnjenje: bolesnici su često psihički promijenjeni, strah zbog neizvjesnog ishoda bolesti, depresivni, agresivni (verbalno), imaju osjećaj krivice i sl. Intervencija: sprečavati infeciju pravila asepse.

pri previjanuu poštovati sva

PSIHOLOŠKA PODRŠKA BOLESNIKU Bolesnik sa povredom kičme tokom boravka u bolnici potrebna je, uz medicinsku, i stalnu psihološku podršku. Dugotrajno ležanje, nemogućnost brige o sebi, sve intervencije vezane uz krevet i pomoć druge osobe, sa jedne strane i osjećaj krivice i neizvjesnost ishoda bolesti, sa druge, za većinu su bolesnika psihički problem. Njihovo je psihičko stanje izmijenjeno i varira od apatije i teškoća do depresije i agresije. Stoga zdravstvena njega bolesnika mora biti usmjerena i na prepoznavanje promjena u psihičkom stanju, obrambenih mehanizama. Sestra će o njima obavijestiti ljekara, a u svojim svakodnevnim postupcima, dajući bolesniku psihološku podršku, uticati na njihovo smanjenje. Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti zdravstvenu njegu bolesnika sa povredom kičme 2. nabrojiti, opisati, objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa povredom kičme 3. opisati i objasniti psihološku podršku bolesniku sa povredom kičme

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA PRELOMOM KOSTIJU

213



PONAVLJANJE Prelom kosti nastaje kao posledica neposrednog udara, li posredne sile. Neposredni prelomi nastaju najviše u saobraćajnim udesima, sportskim aktivnostima, a posredni kao posledica uvrtanja, presijecanja, otkidanja i drobljenja. Prelom može biti: potpun ili nepotpun, sa pomakom ulomaka ili bez njega, zatvoren ili otvoren. Prelom može biti: poprečan, kos, spiralan, komunitivni, subperiostalni, impaktirani. Znakovi su preloma: bol, deformacija (promijenjen oblik slomljene kosti), oteklina na mjestu preloma, abnormalna pokretljivost, funkcionalni ispad (otežani pokreti). Dijagnoza se potvrdjuje rendgenskim snimkom. Prva se pomoć sastoji u imobilizaciji na mjestu nesreće i prevozom u hiruršku ustanovu. Liječenje. Liječenje preloma sastoji se u repoziciji (vraćanju prelomljenih dijelova kosti u fiziološki položaj) koja može biti manualna, primjenom ekstenzija i operacijska; zadržavanju i imobilizaciji preloma uz pomoć sadrenih i/ili ekstenuzijskih zavoja ili hirurškim metodama liječenja – osteosintezom (žicom, pločicom, vanjskom fiksacijom): uspostavljanju funkcije (fizikalna terapija, opterećenje).

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA PRELOMOM KOSTIJU Zdravstvena njega bolesnika sa prelomom kostiju usmjerena je na uklanjanje tjelesnih simptoma (bol), prepoznavanje komplikacija (šok, krvarenje, pritisak na krvne sudove i nerve, masna embolija), sprečavanje komplikacija (dekubitus, kontrakture, atelektaza, hipostatska pneumonija), sprečavanje infekcije, pružanje psihološke podrške. U dogovoru sa boelsnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije. Intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa prelomom kostiju Intervencija: pripremiti bolesnički krevet (kao za inkontinentnog bolesnika) sa antidekubitalnim madracom ili drugim antidekubitalnim pomagalima, pristupačan sa svih strana, trapez, oslonac za stopala (zavisno od povrede), zvono na dohvat ruke. Intervencija: primiti bolesnika na odjeljenje. 214



Intervencija: smjestiti bolesnika u odgovarajući položaj zavisno od: mjesta preloma (kod donjih udova u sadrenom zavoju, povišen položaj), načinu liječenja (trakcija) Objašnjenje: mogućnost nastanka dekubitusa na peti. Bolesnik sa trakcijom leži na ledjima, promjena položaja na stranu je onemogućena. Intervencija: staviti ekstremitet na navučeni jastuk. Intervencija: paziti na sadreni zavoj. Objašnjenje: sadra se suši 24 sata do tada pažljivo manipulisati da se sadra ne bi oštetila. Paziti da ne dolazi do pritiska na vlažu sadru, ako je bolesniku hladno (kod velikih adrenih zavoja) treba ga utopliti, ali NE djelove tijela sa sadrom. Intervencija: održavati opterećenje ekstenzije. Objašnjenje: opterećenje ekstenzije mora biti stalno (prema odluci ljekara) ne smije se skidati za vrijeme zahvata. Intervencija: osigurati pravilan položaj ekstremiteta. Objašnjenje: uže ili žica mora biti propisno nategnuta preko koluta i održavati ekstremitet u propisanom položaju. Mogućnost infekcije. Intervencija: posmatrati i mjeriti spoljni izgled, stanje svijesti, vitalni znakovi (disanje, puls, temperatura, TA), stanje svijesti (učestalost zavisi od boelsnikovog stanja, anesteziji). Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija. Mogućnost krvarenja (ubrzan, jedva pipljiv puls, pad krvnog pritiska). Mogućnost pritiska na krvne sudove i nerve. Intervencija: kontrolisati cirkulaciju na ekstremitetu (boja, izgled, toplina, mogućnost slobodnih prstiju.

povrijedjenom edema) preko

Intervencija: kontrolisati izlučevine mjeriti diurezu, održavati stolicu, prilagodjenom ishranom. Objašnjenje: mogućnost oligurije, anurije. Mogućost opstipacije. Intervencija: kontrolisati zavoj. Objašnjenje: bolovi, trnjenje, hladna i cijanotična koža na prstima upućuje da su zavojem pritisnute krvni sudovi i nervi. Mogućnost infekcije. Intervencija: kontrolisati ulazna i izlazna mjesta žice/igle.

215



Intervencija: previjati ranu (kada, osim preloma, postoji i rana), sadreni zavoj ima otvor koji omogućava previjanje. Intervencija: sprovoditi njegu kože (pranje, masiranje, primijeniti zaštitnu kremu). Objašnjenje: onemogućena / smanjena briga o sebi. Njega kože sprečava oštećenja i infekciju. mogućnost oštećenja kože i/ili sluznice. Intervencija: njega anogenitalne regije u blizini sadrenog zavoja. Objašnjenje: paziti zbog vlaženja sadrenog zavoja. Intervencija: mijenjati položaj svaka dva sata (ili posticati na promjenu) zavisno od povrede. Objašnjenje: mogućnost nastanka dekubitusa i drugih komplikacija zbog dugotrajnog ležanja. Intervencija: sprovoditi (i/ili učestvovati) pasivne vježbe. Disanje. Objašnjenje: mogućnost respiratornih komplikacija, kašalj (stariji bolesnici). Poboljšava ventilaciju pluća. Intervencija: ekstremiteta. Objašnjenje: mogućnost tromboze, kontraktura.

Intervencija: sprovoditi i/ili učestvovati u fizikalnoj terapiji. Intervencija: osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura). Objašnjenje: suvi vazduh nadražuje sluznicu. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu, hraniti ili pomoći pri hranjenju. Objašnjenje: hrana mora sadržavati sve što je bolesniku potrebno (bjelančevine, ugljenhidrata, masti, vitamine i minerale). Omogućava stvaranje kalusa. Intervencija: primjenjivati propisanu terapiju. Intervencija: sprovoditi njegu kože nakon skidanja sadrenog zavoja kožu oprati toplom vodom i sapunom, namazati parafinskim uljem , staviti ekstremitet u povišeni položaj postupno ga opterećivati. Objašnjenje: pravilnom njegom koža će postati elastična i vlažna. Mogućnost nastanka edema kao reakcija na dekompresiju.

216



Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti zdravstvenu njegu bolesnika sa prelomom kostiju 2. nabrojiti, opisati, objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa prelomom kostiju.

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPEKOTINAMA

PONAVLJANJE Opekotine nastaju kao posledica djelovanja visoke temperature (plamen, vruća para/tečnost), hemikalija, elektriciteta ili zračenja (ultraljubičaste, rendgenske zrake) na površinu tijela. Promjene kod opekotina primarno su lokalne, ali se pri teškim oštećenjima mogu proširiti na cijeli organizam.

Prema dubini oštećenja tkiva opekotine se dijele na tri stepena. Kod prvog stepena zahvaćen je samo površni sloj kože, na opečenom mjestu nastaje crvenilo i mjehuri. Drugi stepen, uništena cijela debljina kože, sačuvane su samo dublje strukture, stvara se bijeložućkasta kora. Pri trežem stepenu, koža je posve nekrotizirana, ugljenisana. Dubina zahvaćene površine važna je za liječenje i prognozu.

217



Slika 20. pravilo devetke Veličina opečene površine tijela može se orijentacijski izračunati prema „pravilu devetke“ (površina je tijela podijeljena na djelove od po 9%; glava 9%, svaka ruka 9%, trup sprijeda 9%, trup straga 9%, svaka noga 18%, medjica 1%). Opekotine koje zahvataju 25-30% tjelesne površine su tečke, a iznad 50% smrtonosne. Opsežnije opekotine izazivaju opšte promjene, poremećaj cijelog organizma, javlja se slika šoka (nemir, koža blijedosive boje, ubrzan jedva pipljiv puls, sniženje krvnog pritiska). Uzroci su šoka: gubitak vode, natrijuma, bjelančevina, eritrocita; hipoksija i jaki bolovi, toksini. Na periferiji se javlja vazokonstrikcija, (osigurava opskrbu vitalnih centara potrebnim količinama krvi). Od opštih promjena moguće su: moždani edem, slabljenje rada miokarda, plućni edem, poremećaji funkcije jetre i bubrega. Prva se pomoć sastoji u: sterilnom previjanju (prekrivanju) opečene površine (smanjiti/onemogućiti infekciju); nadoknadi

218



tečnosti i elektrolita; smanjenju bolova; hitnom transportu u zdravstvenu ustanovu. Liječnje. Cilj je liječenja spriječiti infekciju i suzbiti šok. U liječenju se primjenjuje opšta (zaštita protiv tetanusa, antibiotici, nadoknada smanjena volumena krvi u cirkulaciji) i lokalna terapija (aseptično uklanjanje mjehura, uklanjanje nekrotičnih površina, primjena liječenja (metodom izlaganja ili metodom zavojima). Posledice su opekotina: ožiljci, kontrakture....trajna invalidnost. Teške opekotine mogu završiti smrtno.

ZDRAVSTVENA NJEGA BOLESNIKA SA OPEKOTINAMA Zdravstvena njega bolesnika sa opekotinama usmjerena je na uklanjanje tjelesnih simptoma, prepoznavanje komplikacija (šok, septikemija, infekcija), sprečavanje komplikacija (respiratorne komplikacije, kontrakture), sprečavanje infekcije, pružanje psihološke potpore, učestvovanje u sprovodjenju fizikalne terapije. U dogovoru sa bolesnikom, sestre planiraju i sprovode sestrinske intervencije.

Intervencije u zbrinjavanju boelsnika sa opekotinama Intervencija: pripremiti bolesnički krevet, pristupačan sa svih strana. Trapez, zvono na dohvat ruke. Sterilne gaze kod većih opekotina, kada opekotine nijesu sterilno previjene. Objašnjenje: sprečavanje infekcije. Intervencija: primiti bolesnika na odjeljenje. Smjestiti bolesnika u odgovarajući položaj zavisno od mjesta opekotine, načinu liječenja i bolesnikovog stanja. Intervencija: posmatrati i mjeriti. Spoljni izgled (boju kože), stanje svijesti, vitalni znakovi (disanje, puls, temperatura, TA), (učestalost mjerenja zavisno od bolesnikovog stanja). Objašnjenje: uočavanje promjena, prepoznavanje komplikacija. Mogućnost šoka. Mogućnost moždanog edema. Mogućnost koplikacija, oprez!!! Septikemija (visoka temperatura, sniženje pritiska, ubrzan puls, ubrzano disanje.

219



Intervencija: mjeriti i bilježiti satnu diurezu, količinu primljene i izlučene tečnosti. Objašnjenje: mogućnost poremećaja bubrežne funkcije (oligurija, anurija) akutna bubrežna insuficijencija (hemodijaliza). Intervencija: pripremiti i učestvovati (prema svim pravilima asepse). Objašnjenje: mogućnost infekcije.

u previjanju bolesnika

Intervencija: sprovoditi ličnu higijenu njegu kože (pranje, masiranje, primijeniti zaštitnu kremu) njegu usne šupljine. Objašnjenje: onemogućena/smanjena briga o sebi. Njega kože prevenira oštećenja i infekciju, prevencija oštećenja kože i/ili sluznice. Intervencija: mijenjati položaj svaka dva sata (ili posticati na promjenu) zavisno od mjesta opekotine i opečenoj površini. Objašnjenje: prevencija nastanka dekubitusa i drugih komplikacija zbog dugorajnog ležanja. Intervencija: sprovoditi (i/ili učestvovati) Objašnjenje: prevencija respiratornih komplikacija. Intervencija: pasivne vježbe vježbe disanja. Objašnjenje: poboljšava se ventilacija pluća. Intervencija: vježbe ekstremiteta. Objašnjenje: sprečavanje tromboze i kontraktura. Intervencija: sprovoditi i/ili učestvovati u fizikalnoj terapiji. Intervencija: osigurati povoljne mikroklimatske uslove (vlažnost vazduha, temperatura). Objašnjenje: suvi vazduh nadražuje sluznicu. Intervencija: osigurati pravilnu ishranu. Prva tri dana sprovoditi parenteralnu ishranu prema odredbi ljekara. Intervencija: hraniti ili pomoći pri hranjenju. Objašnjenje: nakon trećeg dana i kod težih bolesnika nastoji se preći na peroralnu ishranu. Hrana mora biti bogata bjelančevinama, mineralima i vitaminima. Intervencija: primjenjivati propisanu terapiju. Objašnjenje: zaštita protiv tetanusa, antibiotici. Nadoknada smanjenog volumena u cirkulaciji – prema tjelesnoj težini i

220



postotku opečene površine ljekar odredjuje količinu krvi, plazme ili dekstrana, infuzije elektrolita i 5%-tne glukoze.

ZADACI SESTRE PRI PRIMJENI LOKALNE TERAPIJE/ PREVIJANJU BOLESNIKA SA OPEKOTINAMA Zadaci su sestre pri primjeni lokalne terapije/previjanju bolesnika sa opekotinama:  pripremiti bolesnika (zavisno od njegovog opšteg satanja)  pripremiti prostor  pripremiti osoblje (lična priprava, ljekar)  pripremiti pribor za previjanje  učestvovati pri previjanju.      

 

Postupak oprati okolinu sterilnom sapunicom dezinficirati isprati opečenu povšinu toplom 0,9%-tonom rastvorom NaCl posušiti ukloniti ili probušiti (aseptično) postojeće mjehure primijeniti liječenje metodom izlaganja (nakon primarne obrade opečenu površinu ostavljamo slobodnu i izloženu djelovanju vazduha) ili metodom zavojima na opečenu površinu staviti: sloj jednostruke vazelinske gaze zavoj.

Previjanje se ponovno obavlja nakon osam dana. Nakon 8-15 dana površinske opekotine zarastaju. Kod dubokih se opekotina operacijski (plastične operacije) odstranjuje nekrotična koža, a oštećena površina pokriva se transplantatima. Trebalo bi znati: 1. opisati i objasniti zdravstvenu njegu bolesnika sa opekotinama 2. nabrojiti, opisati, objasniti i učestvovati u izvodjenju intervencija u zbrinjavanju bolesnika sa opekotinama

221



3. opisati i objasniti zadatke sestre pri primjeni lokalne terapije i previjanju bolesnika sa opekotinama.

222

Zdravstvena Njega Hirurskih Bolesnika

Recommend Documents