TUGAS MAT MATA KULIAH KEPERAWATAN KESEHATAN KOMUNITAS II ASUHAN ASUHA N KEPERAW K EPERAWA ATAN KESEHATAN KESEHATAN KOMUNITAS PADA KELOMPOK KEL OMPOK KHUSUS BALITA DI KOMUNITAS
Fasilitator : Eka Mishbahatl MH!" S!K#!" Ns!" M!K$# KELAS A% &'%( ANGGOTA KELOMPOK &: %! D$s) A*+ar Ks,a W! &! Er Er/i*a i*a Ha Ha*i0 A*1ra A! -! Nril Lail) Prati+i .! Fa2a Hisba A0i0a (! Gali Wla* Sari 3! F$ F$rl) A*as Pr Pria,bo4o 5! Ria* Pria,bo4o 7! Lili Ptri Ro$sa*ti
%-%.%%%-%'%' %-%.%%%--'&% %-%(%%%--'%' %-%(%%%--'%. %-%(%%%--'&( %-%(%%%--'&5 %-%(%%%--%%6 %-%(%%%--%&&
PROGAM STUDI PENDIDIKAN NERS FAKULTAS KEPERAWATAN UNI8ERSITAS UNI8ERSITAS AIRLANGGA SURABA9A &'%5
KATA KATA PENGAN P ENGANT TAR
Pi Pi s)kr s)kr ka,i ka,i #a*at #a*atka* ka* k$ha4i k$ha4irat rat Allah SWT )a*1 )a*1 t$lah t$lah b$rk$* b$rk$*a* a* ,$,b$r ,$,b$rii #$t*k 4a* k$kata* s$hi*11a ka,i 4a#at ,$*)$l$saika* ,akalah i*i t$#at #a4a +akt*)a s$ba1a s$ba1aii salah salah sat t1as t1as ,ata ,ata kliah kliah K$#$ra K$#$ra+at +ata* a* ko,*i ko,*itas tas II 4$*1a* 4$*1a* 4l 4l ;Asha* ;Asha* K$#$ra+ata* K$s$hata* Ko,*itas #a4a K$lo,#ok Khss Balita 4i Ko,*itas
Komunitas Rekan! Rekan!re rekan kan mahas mahasisw iswa a progr program am stu"i stu"i pen pen"i" "i"ika ikan n ner nerss #ang #ang telah telah ban#ak ban#ak membantu "an memberikan arahan selama pen#elesaian makalah ini.
Ka,i ,$*)a4ari bah+a 4ala, ,akalah i*i ,asih 4i#$rlka* #$*)$,#r*aa* 4ari b$rba1ai s4t" baik 4ari s$1i ,a#* #$,akaia* kali,at 4a* kata=kata )a*1 t$#at! Ol$h kar$*a it" ka,i ,$*1hara#ka* sara* 4a* kritik )a*1 ,$,ba*1* *tk k$s$,#r*aa* ,akalah i*i 4a* ,asa )a*1 aka* 4ata*1! Akhi Akhirr kata kata ka,i ka,i ,$*1 ,$*1> >a# a#ka ka* * t$ri t$ri,a ,a kasi kasih h k$#a k$#a4a 4a s$l s$lr rh h #iha #ihak k )a*1 )a*1 t$la t$lah h ,$,b ,$,ba* a*t t 4ala, 4ala, ,$la ,$lak kka ka* * #$*) #$*)s ss* s*a* a* ,aka ,akala lah h i*i! i*i! S$,o S$,o1a 1a ,aka ,akalah lah i*i i*i 4a#a 4a#att ,$,b$rika* ,a*0aat ba1i #$,ba>a 4a* ,$*a,bah +a+asa* s$rta #$*1$taha* ,$*1$*ai asha* k$#$ra+ata* k$s$hata* ko,*itas #a4a k$lo,#ok khss balita 4i ko,*itas!
Suraba#a, $% Agustus $&'(
Penulis
)A*TAR S
i
KATA KATA PENGAN P ENGANT TAR
Pi Pi s)kr s)kr ka,i ka,i #a*at #a*atka* ka* k$ha4i k$ha4irat rat Allah SWT )a*1 )a*1 t$lah t$lah b$rk$* b$rk$*a* a* ,$,b$r ,$,b$rii #$t*k 4a* k$kata* s$hi*11a ka,i 4a#at ,$*)$l$saika* ,akalah i*i t$#at #a4a +akt*)a s$ba1a s$ba1aii salah salah sat t1as t1as ,ata ,ata kliah kliah K$#$ra K$#$ra+at +ata* a* ko,*i ko,*itas tas II 4$*1a* 4$*1a* 4l 4l ;Asha* ;Asha* K$#$ra+ata* K$s$hata* Ko,*itas #a4a K$lo,#ok Khss Balita 4i Ko,*itas
Komunitas Rekan! Rekan!re rekan kan mahas mahasisw iswa a progr program am stu"i stu"i pen pen"i" "i"ika ikan n ner nerss #ang #ang telah telah ban#ak ban#ak membantu "an memberikan arahan selama pen#elesaian makalah ini.
Ka,i ,$*)a4ari bah+a 4ala, ,akalah i*i ,asih 4i#$rlka* #$*)$,#r*aa* 4ari b$rba1ai s4t" baik 4ari s$1i ,a#* #$,akaia* kali,at 4a* kata=kata )a*1 t$#at! Ol$h kar$*a it" ka,i ,$*1hara#ka* sara* 4a* kritik )a*1 ,$,ba*1* *tk k$s$,#r*aa* ,akalah i*i 4a* ,asa )a*1 aka* 4ata*1! Akhi Akhirr kata kata ka,i ka,i ,$*1 ,$*1> >a# a#ka ka* * t$ri t$ri,a ,a kasi kasih h k$#a k$#a4a 4a s$l s$lr rh h #iha #ihak k )a*1 )a*1 t$la t$lah h ,$,b ,$,ba* a*t t 4ala, 4ala, ,$la ,$lak kka ka* * #$*) #$*)s ss* s*a* a* ,aka ,akala lah h i*i! i*i! S$,o S$,o1a 1a ,aka ,akalah lah i*i i*i 4a#a 4a#att ,$,b$rika* ,a*0aat ba1i #$,ba>a 4a* ,$*a,bah +a+asa* s$rta #$*1$taha* ,$*1$*ai asha* k$#$ra+ata* k$s$hata* ko,*itas #a4a k$lo,#ok khss balita 4i ko,*itas!
Suraba#a, $% Agustus $&'(
Penulis
)A*TAR S
i
Kata Kata P$*1a* P$*1a*tar tar ======== ============ ======== ======= ======= ======= ======= ======= ======= ======== ======== ======== ======== ======== ========= ========= ======== ======== ====
i
Da0tar Da0tar Isi ======== ============ ======== ======== ======== ======= ======= ======= ======= ======= ======= ======== ======== ======== ======== ========= ========= ======== ======== ======= ===
ii
BAB I P$*4ahla* %!% %!% Lata Latarr B$la B$laka ka*1 *1 ===== ======== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ====== ====== ====== ====== ====== ===
%
%!& %!& R, R,sa sa* * ,asal ,asalah ah ==== ======= ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ===
&
%!%!- Ta a* * ===== ======== ====== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ===
&
%!. %!. Ma*0 Ma*0aa aat== t===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ===== ==
-
BAB II Ti*aa* Pstaka &!% &!% D$0i D$0i*i *isi si K$lo K$lo,# ,#ok ok Bali Balita ta ===== ======== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ====== ===== ===== ====== ====== ====== ===== ===== ===
.
&!& &!& Ra* Ra*1 1 Li*1 Li*1k k# # As Asha ha* * K$#$ K$#$ra ra+a +ata ta* * K$lo K$lo,# ,#ok ok Bal Balit itaa ==== ====== ==== ==== ==== ==
(
&!&!- Masa Masala lah h K$s K$s$h $hat ata* a* Ma)o Ma)ori rita tass #a4a #a4a K$lo K$lo,# ,#ok ok Bali Balita ta === ===== ==== ==== ==== ==== ====
3
&!. &!. I*t$ I*t$r/ r/$* $*si si Ti* Ti*1k 1kat at Nasi Nasio* o*al al #a4 #a4aa K$lo, K$lo,#o #ok k Bali Balita ta ==== ====== ==== ==== ==== ==== ==== ====
%'
&!( &!( P$ra P$ra* * P$r P$ra+ a+at at Ko, Ko,* *it itas as #a4 #a4aa K$l K$lo, o,#o #ok k Bal Balit itaa === ===== ==== ==== ==== ==== ==== ==== ==== ==
%&
BAB III Kass S$, ======================================== =================== ========================================== =========================== ======
%.
BAB BAB I8 Ash Asha* a* K$# K$#$ra $ra+a +ata ta* * Kas Kasss K$s$h K$s$hat ata* a* Ko, Ko,* *it itas as S$s S$sa aii Kas Kasss ==== ====
%3
BAB I8 K$si,# K$si,#la* la* Da* Sara* Sara* ======== ============ ======== ======== ======== ======== ======== ======== ======== ======== ======== ======== ====== ==
&7
Da0tar Da0tar Pstak Pstakaa ======= =========== ======= ======= ======= ======= ======= ======= ======== ======== ======== ======== ======== ======== ======= ======== ========= ======== ======= ===
&6
ii
+A+ PEN)AH-AN
'.' -atar +elakang
K$#$ra+ata* k$s$hata* ko,*itas s$ba1ai ti*4aka* *tk ,$*i*1katka* 4a* ,$,#$rtaha*ka* k$s$hata* 4ari #o#lasi 4$*1a* ,$*1i*t$1rasika* k$t$ra,#ila* 4a* #$*1$taha* )a*1 s$sai 4$*1a* k$#$ra+ata* 4a* k$s$hata* ,as)arakat ?ANA" &''.@! U*4a*1=*4a*1 No! &- Tah* &''& t$*ta*1 P$rli*4*1a* A*ak ,$,b$rika* k$s$,#ata* a*ak I*4o*$sia *tk hi4# s$hat" t,bh" 4a* b$rk$,ba*1 s$>ara l$bih o#ti,al! U*4a*1=*4a*1 it ,$*)ataka* bah+a s$tia# a*ak b$rhak ,$,#$rol$h #$la)a*a* k$s$hata* 4a* a,i*a* sosial s$sai 4$*1a* k$btha* 0isik" ,$*tal s#irital" 4a* sosial! Strat$1i *asio*al ba1i #a)a #$*r*a* k$,atia* ba)i 4a* balita a4alah #$,b$r4a)aa* k$lar1a" #$,b$r4a)a* ,as)arakat" ,$*i*1katka* k$ra sa,a 4a* koor4i*asi li*tas s$ktor" 4a* ,$*i*1katka* a*1kaa* #$la)a*a* k$s$hata* a*ak )a*1 ko,#r$h$*si0 4a* b$rkalitas ?UNDP" &''.@! Masalah k$s$hata* balita 4i I*4o*$sia ,asih ,$*a4i #$rhatia* s$ris" kar$*a ,asih ti*11i*)a a*1ka k$,atia* balita 4i I*4o*$sia bila 4iba*4i*1ka* 4$*1a* tar1$t RPM &''(=&''6 4a* RPM &'%'=&'%. 4i,a*a tar1$t*)a a4alah ,$*r*ka* A*1ka K$,atia* Ba)i ?AKB@ ,$*a4i &- #$r %!''' k$lahira* hi4#" ,$*r*ka* A*1ka K$,atia* Balita ?AKBal@ ,$*a4i -& #$r %!''' k$lahira* hi4#! Masalah ta,a )a*1 ,$*)$babka* ti*11i*)a a*1ka k$,atia* balita 4i I*4o*$sia a4alah 1i2i brk! Ha,#ir l$bih 4ari & ta a*ak a*ak balita,$*1ala,i 1i2i brk ?At,aria" &''(@! Pr$/al$*si 1i2i kra*1 4a* 1i2i brk b$r4asarka* Ris$t K$s$hata* Dasar ?Risk$s4as@ 4ari tah* &''5 k$ &'%' *tk 1i2i kra*1 t$ta# %-"' 4a* *tk 1i2i brk 4ari (". ,$*a4i ."6 ! Pa4a saat i*i ,asalah t$rb$sar )a*1 4is$babka* ol$h 1i2i brk )a*1 ba*)ak 4i,#ai 4i kala*1a* a*ak=a*ak I*4o*$sia a4alah #$*1ha,bata* #$rt,bha* i*tra t$ri*" ,al*trisi #rot$i* $*$r1i" 4$0isi$*si )o4i," 4$0isi$*si /ita,i* A" a*$,ia 4$0isi$*si 2at b$si 4a* ob$sitas ?At,aria" &''(@! Diar$ 4a* ISPA ,$r#aka* #$*)$bab k$,atia* b$rikt*)a #a4a ba)i 4a* balita" 4isa,#i*1 #$*)akit lai**)a s$rta 4iko*tribsi ol$h ,asalah 1i2i! M$*rt
%
4ata Worl4 H$alth Or1a*i2atio* ?WHO@ #a4a tah* &''6" 4iar$ a4alah #$*)$bab k$,atia* k$4a #a4a a*ak 4iba+ah ( tah*! P$*)akit 4iar$ s$ri*1 ,$*)$ra*1 ba)i 4a* balita" bila ti4ak 4iatasi l$bih la*t aka* ,$*)$babka* 4$hi4rasi )a*1 ,$*1akibatka* k$,atia*! Data *asio*al D$#k$s ,$*)$btka* s$tia# tah**)a 4i I*4o*$sia %''!''' balita ,$*i*11al 4*ia kar$*a 4iar$ ?D$#k$s RI" &'%%@! I*0$ksi Salra* P$r*a0asa* Akt ?ISPA@ a4alah i*0$ksi akt )a*1 ,$libatka* or1a* salra* #$r*a0asa* ba1ia* atas 4a* salra* #$r*a0asa* ba1ia* ba+ah! I*0$ksi i*i 4is$babka* ol$h /irs" a,r" 4a* bakt$ri! ISPA aka* ,$*)$ra*1 host" a#abila k$taha*a* tbh ?i,,*olo1i@ ,$*r*! A*ak 4i ba+ah li,a tah* a4alah k$lo,#ok )a*1 ,$,iliki sist$, k$k$bala* tbh )a*1 ,asih r$*ta* t$rha4a# b$rba1ai #$*)akit ?Da*sa*toso" &'%&@! U*tk ,$*1atasi ,asalah )a*1 s$ri*1 ,$*i,blka* k$,atia* #a4a balita" #$,$ri*tah t$lah ,$,bat #ro1ra, 4a* k$biaka* )a*1 b$rta* *tk ,$*r*ka* a*1ka k$,atia* #a4a ba)i 4a* balita" 4i a*tara*)a a4alah k$1iata* Pos)a*4" BKB ?Bi*a K$lar1a Balita@" 4a* #ro1ra, PAUD! S$,$*tara s$ba1ai #$ra+at" )a*1 4a#at 4ilakka* 4i k$#$ra+ata* k$s$hata* ko,*itas a4alah ,$,b$ri #$*)lha* ata #$*4i4ika* k$s$hata* baik *tk to#ik s$hat ata #* sakit s$#$rti *trisi" latiha*" #$*)akit 4a* #$*1$lolaa* #$*)akit #a4a balita" s$rta ,$,b$ri i*0or,asi ib t$*ta*1 #$*ti*1*)a #$,b$ria* ASI 4a* taha# #$rk$,ba*1a* )a*1 t$ra4i #a4a ,asa balita!
'.$ Rumusan Masalah Ba1ai,a*a asha* k$#$ra+ata* k$s$hata* ko,*itas #a4a k$lo,#ok khss
balita 4i ko,*itasC '.% Tuuan %!-!% Ta* U,, U*tk ,$*1$tahi 4a* ,$,aha,i ,$*1$*ai asha* k$#$ra+ata*
k$s$hata* ko,*itas #a4a k$lo,#ok khss balita 4i ko,*itas! %!-!& Ta* Khss %! U*tk ,$*1$tahi 4$0i*isi 4ari balita! &! U*tk ,$*1$tahi ra*1 li*1k# asha* k$#$ra+ata* k$s$hata* ko,*itas #a4a k$lo,#ok khss balita! -! U*tk ,$*1$tahi ,asalah k$s$hata* ,a)oritas )a*1 t$ra4i #a4a k$lo,#ok balita!
&
.! U*tk ,$*1$tahi i*t$r/$*si k$s$hata* ti*1kat *asio*al k$lo,#ok balita! (! U*tk ,$*1$tahi #$ra* #$ra+at ko,*itas #a4a k$lo,#ok balita! 3! U*tk ,$*)s* asha* k$#$ra+ata* k$s$hata* ko,*itas #a4a k$lo,#ok khss balita 4i ko,*itas! './ Man0aat Mahasis+a ,a,# ,$,aha,i ko*s$# 4a* #ros$s asha* k$#$ra+ata*
ko,*itas #a4a a1r$1at balita s$hi*11a 4a#at ,$*a4i b$kal saat ,$lakka* #ros$s asha* k$#$ra+ata* ko,*itas #a4a ,as)arakat!
+A+ TN1AAN PSTAKA
$.' )e0inisi +alita
Balita ,$r#aka* i*4i/i4 )a*1 b$r,r '=( tah*" 4$*1a* ti*1kat #lastisitas otak )a*1 ,asih sa*1at ti*11i s$hi*11a aka* l$bih t$rbka *tk -
#ros$s #$,b$laara* 4a* #$*1a)aa* ?D$#art$,$* K$s$hata* RI" &''6@! Balita t$rba1i ,$*a4i 4a 1olo*1a* )ait balita 4$*1a* sia sat sa,#ai ti1a tah* 4a* balita 4$*1a* sia ti1a sa,#ai li,a tah* ?So$kir,a*"&''3@! Balita ata a*ak ba+ah ,r li,a tah* a4alah a*ak sia kra*1 4ari li,a tah* s$hi*11a ba1i sia 4i ba+ah sat tah* 1a t$r,ask 4ala, 1olo*1a* i*i! Na,* k$ra alat tbh s$,$sti*)a ba1i sia 4i ba+ah sat tah* b$rb$4a 4$*1a* a*ak sia 4i atas sat tah*" ,aka a*ak 4i ba+ah sat tah* ti4ak t$r,ask k$ 4ala, 1olo*1a* )a*1 4ikataka* balita! A*ak sia %= ( tah* 4a#at #la 4ikataka* ,lai 4isa#ih ata s$l$#as ,$*)s sa,#ai 4$*1a* #ra=s$kolah! S$sai 4$*1a* #$rt,bha* ba4a* 4a* #$rk$,ba*1a* k$>$r4asa**)a" 0*1si tbh*)a 1a ,$*1ala,i #$rk$,ba*1a* s$hi*11a $*is ,aka*a* 4a* >ara #$,b$ria**)a #* hars 4is$saika* 4$*1a* k$a4aa**)a! B$r4asarka* karakt$ristik*)a balita sia %=( tah* 4a#at 4ib$4aka* ,$*a4i 4a" )ait a*ak )a*1 b$r,r %=- tah* )a*1 4ik$*al 4$*1a* Batita ,$r#aka* ko*s,$* #asi0! S$4a*1ka* sia #ras$kolah l$bih 4ik$*al s$ba1ai ko*s,$* akti0 ?Uri#i" &''.@! Pa4a ,asa toddler ?% s!4! - tah*@" #$rt,bha* 0isik a*ak l$bih la,bat 4iba*4i*1ka* 4$*1a* ,asa ba)i" t$ta#i #$rk$,ba*1a* ,otorik*)a b$rala* l$bih >$#at! A*ak s$ri*1 ,$*1ala,i #$*r*a* *a0s ,aka* s$hi*11a ta,#ak la*1si*1 4a* b$rotot" 4a* a*ak ,lai b$rala* ala*! A*ak #$rl 4ia+asi 4ala, b$rakti/itas kar$*a a*ak ti4ak ,$,#$rhatika* baha)a ?Nrsala," &''(@! Saat sia batita" a*ak ,asih t$r1a*t*1 #$*h k$#a4a ora*1 ta *tk ,$lakka* k$1iata*" s$#$rti ,a*4i" ba*1 air 4a* ,aka*! P$rk$,ba*1a* b$rbi>ara 4a* b$rala* s4ah b$rta,bah baik! Na,* k$,a,#a* lai* ,asih t$rbatas! Masa balita ,$r#aka* #$rio4$ #$*ti*1 4ala, #ros$s t,bh k$,ba*1 ,a*sia! P$rk$,ba*1a* 4a* #$rt,bha* 4i ,asa it ,$*a4i #$*$*t k$b$rhasila* #$rt,bha* 4a* #$rk$,ba*1a* a*ak 4i #$rio4$ s$la*t*)a! Masa t,bh k$,ba*1 4i sia i*i ,$r#aka* ,asa )a*1 b$rla*1s*1 >$#at 4a* ti4ak aka* #$r*ah t$rla*1" kar$*a it s$ri*1 4is$bt golden age ata ,asa k$$,asa*!
$.$ Ruang -ingkup Asuhan Keperawatan Kelompok +alita
.
Ra*1 li*1k# k$1iata* k$#$ra+ata* k$lo,#ok khss balita ,$*>ak# #a)a=#a)a #ro,oti0" #r$/$*ti0" krati0" r$habilitati0" 4a* r$sosilitati0 ,$lali b$rba1ai k$1iata* )a*1 t$ror1a*isisasi s$ba1ai b$rikt: %! U#a)a Pro,oti0 a! P$*)lha* *tk ,$,b$rika* i*0or,asi k$#a4a ora*1ta" t$rta,a ib t$*ta*1 #$,$*ha* 4a* #$*i*1kata* 1i2i ba)i 4a* balita s$sai sia t,bh k$,ba*1*)a! Ba)i sia % sa,#ai 3 bla* ha*)a bol$h 4ib$rika* ASI" l$bih 4ari 3 bla* 4i#$rbol$hka* *tk 4ib$rika* ,aka*a* #$*4a,#i *1 ASI! b! M$,b$rika* i*0or,asi t$*ta*1 k$b$rsiha* 4iri ba)i ,$li#ti >ara ,$,a*4ika*
ba)i
)a*1
b$*ar"
>ara
#$ra+ata*
tali
#sat"
>ara
,$*11a*ti #o#ok ba)i! >! P$*)lha* t$*ta*1 #$*ti*1*)a i,*isasi )a*1 ,$li#ti $*is=$*is i,*isasi" sia #a4a saat 4ilakka* i,*isasi" ,a*0aat" $0$k sa,#i*1" 4a* akibat )a*1 aka* ti,bl ika ti4ak 4ilakka* i,*isasi! 4! M$,b$rika* i*0or,asi t$*ta*1 #$*ti*1*)a ,$,$riksaka* ba)i 4a* balita )a*1 sakit k$ #$t1as k$s$hata*! $! M$,b$rika* i*0or,asi t$*ta*1 #$,a*taa* t,bh k$,ba*1 ba)i 4a* balita! &! U#a)a Pr$/$*ti0 a! I,*isasi t$rha4a# ba)i 4a* balita! b. P$,$riksaa* k$s$hata* s$>ara b$rkala ,$lali #os)a*4" #sk$s,as"
,a#* k**1a* r,ah! >! Pos)a*4 *tk #$*i,ba*1a* 4a* #$,a*taa* k$s$hata* balita! d. P$,b$ria* /ita,i* A" )o4i," 4a* obat >a>i*1! e. Skri*i*1 *tk 4$t$ksi #$*)akit ata k$lai*a* #a4a ba)i 4a* balita s$ak
4i*i! -! U#a)a Krati0 a! M$lakka* #$la)a*a* k$s$hata* 4a* k$#$ra+ata*! b! M$lakka* rka* ,$4is 4a* k$s$hata*! Ba)i ata balita 4$*1a* #$*)akit t$rt$*t #$rl 4ib$rika* #$ra+ata* l$bih la*t!
(
>! P$ra+ata* la*ta* 4ari R,ah Sakit" 4ilakka* ol$h ora*1ta t$ta#i ,asih 4ala, #$*1a+asa* #$t1as k$s$hata* *tk ,$,lihka* ko*4isi k$s$hata* ba)i ata balita! 4! P$ra+ata* tali #sat t$rk$*4ali #a4a ba)i bar lahir! .! U#a)a R$habilitati0 Ba)i 4a* balita #as>a sakit" #$rl +akt *tk ,asa #$,liha*! U#a)a #$,liha* )a*1 4a#at 4ilakka* )ait latiha* 0isik 4a* 0isiot$ra#i! (! R$sosialitati0 U#a)a
,$*1$,balika*
k$
4ala,
#$r1ala*
,as)arakat!
Misal:
k$lo,#ok balita )a*1 4iasi*1ka* kar$*a atis" ADHD!
$.% Masalah Kesehatan Ma#oritas pa"a Kelompok +alita
Ba)i 4a* a*ak=a*ak 4i ba+ah li,a tah* ?balita@ a4alah k$lo,#ok )a*1 r$*ta* t$rha4a# b$rba1ai #$*)akit kar$*a sist$, k$k$bala* tbh ,$r$ka b$l, t$rba*1* s$,#r*a! Pa4a sia i*i" a*ak ra+a* 4$*1a* b$rba1ai 1a*11a* k$s$hata*" baik as,a*i ,a#* roha*i! %! Gi2i kra*1 4a* Gi2i brk Ha,#ir l$bih 4ari & ta balita ,$*1ala,i 1i2i brk ?At,aria" &''(@! Pr$/al$*si 1i2i kra*1 4a* 1i2i brk b$r4asarka* Ris$t K$s$hata* Dasar ?Risk$s4as@ 4ari tah* &''5 k$ &'%' *tk 1i2i kra*1 t$ta# %-"' 4a* *tk 1i2i brk 4ari (". ,$*a4i ."6! Pa4a saat i*i ,asalah t$rb$sar )a*1 4is$babka* ol$h 1i2i brk )a*1 ba*)ak 4i,#ai 4i kala*1a* a*ak=a*ak I*4o*$sia a4alah #$*1ha,bata* #$rt,bha* i*tra=t$ri*" ,al*trisi #rot$i* $*$r1i" 4$0isi$*si )o4i," 4$0isi$*si /ita,i* A" a*$,ia 4$0isi$*si 2at b$si 4a* ob$sitas! A*ak=a*ak )a*1 ,$*1ala,i 4$0isi$*si 1i2i" b$rat ba4a* lahir r$*4ah 4a* #$*1ha,bata* #$rt,bha* aka* t,bh ,$*a4i r$,aa 4a* 1a ora*1 4$+asa )a*1 ,$*1ala,i ,al*trisi ?At,aria" &''(@! Masalah ,al*trisi 4a#at b$r#$*1arh t$rha4a# #$rt,bha* 4a* #$rk$,ba*1a* #a4a a*ak a*ak 4a* r$,aa! P$*)$bab 1i2i kra*1 4a* 1i2i brk 4a#at 4i#ilah ,$*a4i ti1a hal" )ait: #$*1$taha* 4a* #$rilak s$rta k$biasaa* ,aka*" #$*)akit i*0$ksi" k$t$rs$4iaa* #a*1a*!
3
Ti*11i*)a AKB 4a* ,asalah 1i2i #a4a ba)i 4a#at 4ita*1a*i s$ak a+al 4$*1a* >ara #$,b$ria* Air Ss Ib ?ASI@! M$*rt #$*$litia* )a*1 4ilakka* ol$h UNIEF" risiko k$,atia* ba)i bisa b$rkra*1 s$ba*)ak && 4$*1a* #$,b$ria* ASI $kslsi0 4a* ,$*)si sa,#ai & tah*! M$lali #$,b$ria* ASI $ksklsi0 s$la,a 3 bla* 4a#at ,$*a,i* k$>k#a* 1i2i ba)i s$rta ,$*i*1katka* 4a)a taha* tbh t$rha4a# #$*)akit i*0$ksi! Ma*0aat lai* )a*1 4i#$rol$h 4ari #$,b$ria* ASI a4alah h$,at 4a* ,4ah 4ala, #$,b$ria**)a s$rta ,a*0aat a*1ka #a*a*1 a4alah ,$*i*1katka* kalitas 1$*$rasi #$*$rs kar$*a ASI 4a#at ,$*i*1katka* k$>$r4asa* i*t$l$ktal 4a* $,osio*al a*ak! &! Diar$ Diar$ ,asih ,$r#aka* #robl$,a k$s$hata* ta,a #a4a a*ak t$rta,a 4i *$1ara b$rk$,ba*1 s$#$rti I*4o*$sia! M$*rt 4ata Worl4 H$alth Or1a*i2atio* ?WHO@ #a4a tah* &''6" 4iar$ a4alah #$*)$bab k$,atia* k$4a #a4a a*ak 4iba+ah ( tah*! P$*)akit 4iar$ s$ri*1 ,$*)$ra*1 ba)i 4a* balita" bila ti4ak 4iatasi l$bih la*t aka* ,$*)$babka* 4$hi4rasi )a*1 ,$*1akibatka* k$,atia*! S$kitar li,a ta a*ak 4i s$lrh 4*ia ,$*i*11al kar$*a 4iar$ akt! Di I*4o*$sia #a4a tah* 5' sa,#ai 7'=a*" #r$/al$*si #$*)akit 4iar$ s$kitar &''=.'' #$r %''' #$*44k #$r tah*! Dari a*1ka #r$/al$*si t$rs$bt" 5'=7' ,$*)$ra*1 a*ak 4iba+ah li,a tah*! Data *asio*al D$#k$s ,$*)$btka* s$tia# tah**)a 4i I*4o*$sia %''!''' balita ,$*i*11al 4*ia kar$*a 4iar$! It arti*)a s$tia# hari a4a &5 balita )a*1 ,$*i*11al 4*ia 4$*1a* sia=sia" sa,a 4$*1a* %% i+a ,$*i*11al s$tia# a,*)a ata % i+a ,$*i*11al s$tia# ("( ,$*it akibat 4iar$ ?D$#k$s RI" &'%%@! Faktor=0aktor #$*)$bab 4iar$ akt #a4a balita i*i a4alah 0aktor li*1k*1a*" ti*1kat #$*1$taha* ib" sosial $ko*o,i ,as)arakat" 4a* ,aka*a* ata ,i*,a* )a*1 4i ko*s,si ?Rs$#*o" &''7@! M$*rt #$*$litia* Ha2$l ? &'%-@" 0aktor=0aktor risiko t$ra4i*)a 4iar$ #$rsist$* )ait : ba)i b$rsia kra*1 ata b$rat ba4a* lahir r$*4ah ?ba)i ata a*ak 4$*1a* ,al*trisi" a*ak=a*ak 4$*1a* 1a*11a* i,*itas@" ri+a)at i*0$ksi salra* *a0as" ib b$rsia ,4a 4$*1a* #$*1ala,a* )a*1 t$rbatas 4ala, ,$ra+at
5
ba)i"ti*1kat #$*4i4ika* 4a* #$*1$taha* ib ,$*1$*ai hi1i$*is" k$s$hata* 4a* 1i2i" baik ,$*)a*1kt ib s$*4iri ata#* ba)i" #$*1$taha*" sika#" 4a* #$rilak 4ala, #$,b$ria* ASI s$rta ,aka*a* #$*4a,#i*1 ASI" #$*1$*ala* ss *o* ASI #$*11*aa* ss botol 4a* #$*1obata* #a4a 4iar$ akt )a*1 ti4ak t*tas! S$s$ora*1 4a#at ,$*a4i s$hat ata sakit akibat 4ari k$biasaa* ata #$rilak )a*1 4ilakka**)a! B$b$ra#a 0aktor )a*1 ,$*)$babka* k$a4ia* 4iar$ #a4a balita )ait i*0$ksi )a*1 4is$babka* bakt$ri" /irs ara #arasit" a4a*)a 1a*11a* #$*)$ra#a* ,aka*a* ata 4is$bt ,alabsorbsi" al$r1i" k$ra>*a* baha* ki,ia ata ra>* )a*1 t$rka*4*1 4ala, ,aka*a*" i,*o4$0isi$*si )ait k$k$bala* tbh )a*1 ,$*r* s$rta #$*)$bab lai* ?Haiki*" &'%&@! P$*)$bab lai* 4ari 4iar$ bisa kar$*a ko*4isi li*1k*1a* brk )a*1 ,$*a4i habitat 4ari #ato1$*" sa*itasi 4a* k$b$rsiha* r,ah ta*11a )a*1 brk" kra*1 ,i*, air )a*1 a,a*" #aa*a* #a4a sa,#ah )a*1 #a4at s$rta ,si, k$,ara kar$*a #ato1$* 4i salra* air )a*1 b$rta,bah ?A4isas,ito" &'%%@! Diar$ #a4a a*ak ,$r#aka* ,asalah )a*1 s$b$*ar*)a 4a#at 4i>$1ah 4a* 4ita*1a*i! T$ra4i*)a 4iar$ #a4a balita ti4ak t$rl$#as 4ari #$ra* 0aktor #$rilak )a*1 ,$*)$babka* #$*)$bara* k,a*" t$rta,a )a*1 b$rhb*1a* 4$*1a* i*t$raksi #$rilak ib 4ala, ,$*1ash a*ak 4a* 0aktor li*1k*1a* 4i,a*a a*ak ti*11al! Faktor #$rilak )a*1 ,$*)$babka* #$*)$bara* k,a* 4a* ,$*i*1katka* r$siko t$ra4i*)a 4iar$ )ait ti4ak ,$,b$rika* ASI $kslsi0 s$>ara #$*h #a4a bla* #$rta,a k$hi4#a*" ti4ak ,$*a1a h)1i$*$ alat ,aka* 4a* ,i*, a*ak! ?Assi44ii" &''6@! -! ISPA ?I*0$ksi Salra* P$r*a#asa* Atas@ I*0$ksi Salra* P$r*a0asa* Akt ?ISPA@ a4alah i*0$ksi akt )a*1 ,$libatka* or1a* salra* #$r*a0asa* ba1ia* atas 4a* salra* #$r*a0asa* ba1ia* ba+ah! I*/$ksi i*i 4is$babka* ol$h /irs" a,r" 4a* bakt$ri! ISPA aka* ,$*)$ra*1 host" a#abila k$taha*a* tbh ?i,,*olo1i@ ,$*r*! P$*)akit ISPA i*i #ali*1 ba*)ak 4i t$,ka* #a4a a*ak=a*ak 4a* #ali*1 s$ri*1 ,$*a4i sat=sat*)a alasa* *tk 4ata*1 k$ r,ah sakit ata #sk$s,as*tk ,$*ala*i #$ra+ata* i*a# ,a#* ra+at ala*! A*ak 4i
7
ba+ah li,a tah* a4alah k$lo,#ok )a*1 ,$,iliki sist$, k$k$bala* tbh )a*1 ,asih r$*ta* t$rha4a# b$rba1ai #$*)akit ? Da*sa*toso" &'%&@! M$*rt D$#k$s RI #a4a Pro0il K$s$hata* I*4o*$sia ?&'%'@ kass ISPA ,$*>a#ai &- 4$*1a* .66"&(6 kass )a*1 4it$,ka* #a4a tah* &'%'" #a4a Pro/i*si Sla+$si Utara &3"'7 ?I*4o*$sia H$alth Pro0il$" &'%'@! S$4a*1ka* #a4a #ro0il k$s$hata* #ro/i*si sla+$si tara &''7" bah+a i*0$ksi salra* #$r*a0asa* akt ?ISPA@ t$rs$bar 4is$lrh #ro/i*si sla+$si tara 4$*1a* b$r/ariasi" 4$*1a* #r$/al$*si ti*1kat #ro/i*si 4ala, sat bla* t$rakhir s$b$sar &'"(" 4$*1a* r$*ta*1 ?%&"%=-."3@! A*1ka #r$/al$*si ISPA4ala, s$bla* 4i atas &' 4it$,ka* 4i ( kab#at$* kota! S$#$rti 4ik$tahi ISPA )a*1 ti4ak 4ita*1a*i 4$*1a* t*tas 4a#at b$rka,ba*1 ,$*a4i #*$,o*ia ?Di*k$s Slt" &''6@! P*$,o*ia a4alah #$,b*h ta,a balita 4i 4*ia" l$bih ba*)ak 4iba*4i*1ka* 4$*1a* 1ab*1a* #$*)akit AIDS" ,alaria 4a* >a,#ak! Di *$1ara b$rk$,ba*1" sat balita ,$*i*11al 4ala, &' 4$tik kar$*a #*$,o*ia 4ari 6 ta total k$,atia* balita! Dari ( k$,atia* balita" % 4i a*tara*)a 4is$babka* ol$h #*$,o*ia! Di *$1ara b$rk$,ba*1 3' kass #*$,o*ia 4is$babka* ol$h bakt$ri! M$*rt hasil Risk$s4as &''5 #ro#orsi k$,atia* balita kar$*a #*$,o*ia ,$*$,#ati rta* k$4a ?%-"&@ s$t$lah 4iar$! S$>ara ,, t$r4a#at ti1a 0aktor r$siko k$a4ia* ISPA #a4a balita" )ait: 0aktor li*1k*1a*" 0aktor balita" s$rta 0aktor #$rilak ora*1ta! Faktor balita" khss*)a stats 1i2i ,$r#aka* 0aktor )a*1 #ali*1 b$r#$*1arh 4iba*4i*1ka* 0aktor lai**)a! Balita ,$r#aka* k$lo,#ok sia )a*1 ,asih r$*ta* 4$*1a* #$r,asalaha* k$s$hata* 4a* 1i2i! Stats 1i2i 4i)aki*i 4a#at ,$,#$*1arhi sist$, i,* s$s$ora*1" t$rta,a balita! Stats 1i2i brk 4a#at ,$*)$babka* k$rsaka* ,kosa )a*1 b$rt1as s$ba1ai sist$, i,*itas #ri,$r" s$hi*11a ,$*i*1katka* r$siko t$ra4i*)a #$*)akit ?Bi#i*" &'%&@ Faktor i*stri*sik b$r#a ,r" stats i,*isasi" stats 1i2i" #$,b$ria* /ita,i* A 4a* #$,b$ria* air ss ib! Faktor $kstri*sik b$r#a li*1k*1a* r,ah )a*1 t$r4iri 4ari ko,#o*$* r,ah )a*1 ,$**a*1 t$r>i#ta*)a r,ah )a*1 s$hat" s$#$rti 4i*4i*1" la*tai" /$*tilasi" #$*>aha)aa* ala,i 4a* k$#a4ata* #$*1h*i ?D$#lk$s RI" &''6@
6
Li*1k*1a* 0isik r,ah ,$r#aka* salah sat 0aktor )a*1 b$rhb*1a* 4$*1a* k$a4ia* #*$,o*ia! Di +ila)ah K$>a,ata* atibara*1 Kab#at$* Br$b$s >ak#a* r,ah s$hat )a*1 a4a s$ba*)ak -!..& r,ah 4ari 6.(5 r,ah )a*1 4i#$riksa ata -3!.'! P$*>a#aia* i*i ,asih 4iba+ah tar1$t >ak#a* r,ah s$hat ,$*rt K$,$*tria* K$s$hata* I*4o*$sia tah* &'%' *tk #$4$saa* 3' 4a* #$rkotaa* 5( ?D$#k$s Kab Br$b$s" &'%'@ P$ra* ora*1 ta 4ala, #$*>$1aha* ISPA #a4a balita t$r,ask 4ala, #$ra* ora*1 ta 4ala, #$ra+ata* a*ak! P$ra* akti0 ora*1 ta 4ala, #$*>$1aha* ISPA sa*1at 4i#$rlka* kar$*a )a*1 biasa t$rk$*a 4a,#ak ISPA a4alah sia balita 4a* a*ak=a*ak )a*1 k$k$bala* tbh*)a ,asih r$*ta* t$rk$*a i*0$ksi! S$hi*11a 4i#$rlka* #$ra* ora*1 ta 4ala, ,$*a*1a*i hal i*i! Ora*1 ta hars ,$*1$rti t$*ta*1 4a,#ak *$1ati0 4ari #$*)akit ISPA s$#$rti ISPA ri*1a* bisa ,$*a4i P*$,o*ia )a*1 kro*olo1is*)a 4a#at ,$*1akibatka* k$,atia*" ika ti4ak s$1$ra 4ita*1a*i! P$*>$1aha* k$a4ia* ISPA i*i ti4ak t$rl$#as 4ari #$ra* ora*1 ta )a*1 hars ,$*1$tahi >ara=>ara #$*>$1aha* ISPA! ISPA 4a#at 4i>$1ah 4$*1a* ,$*1$tahi #$*)akit ISPA" ,$*1atr #ola ,aka* balita ,$*>i#taka* li*1k*1a* )a*1 *)a,a*" 4a* ,$*1hi*4ar 0aktor #$*>$ts ?A*4ar,o)o" &'%&@!
$./ nter2ensi Tingkat Nasional
B$*tk #$laksa*aa* t,bh k$,ba*1 a*ak 4i la#a*1a* 4ilakka* 4$*1a* ,$*1a> #a4a #$4o,a* Sti,lasi" D$t$ksi 4a* I*t$r/$*si T,bh K$,ba*1 A*ak ?SDIDTK@ )a*1 4ilaksa*aka* ol$h t$*a1a k$s$hata* 4i #sk$s,as 4a* aara**)a s$#$rti 4okt$r" bi4a* #$ra+at" ahli 1i2i" #$*)lh k$s$hata* ,as)arakat 4a* t$*a1a k$s$hata* lai**)a )a*1 #$4li 4$*1a* a*ak! K$,atia* ba)i 4a* balita ,$r#aka* salah sat #ara,$t$r 4$raat k$s$aht$raa* sat *$1ara! S$ba1ia* b$sar #$*)$bab k$,atia* ba)i 4a* balita 4a#at 4i>$1ah 4$*1a* t$1*olo1i s$4$rha*a 4iti*1kat #$la)a*a* k$s$hata* 4asar" salah sat*)a a4alah 4$*1a* ,$*$ra#ka* Ma*a$,$* T$r#a4 Balita Sakit ?MTBS@" 4iti*1kat #$la)a*a* k$s$hata* 4asar! Ba*k 4*ia" %66- ,$la#orka* bah+a MTBS ,$r#aka* i*t$r/$*si )a*1 >ost $00$>ti/$ *tk ,$*1atasi ,asalah k$,atia* balita )a*1 4is$babka* ol$h i*0$ksi P$r*a#asa* Akt ?ISPA@" 4iar$" >a,#ak"
%'
,alaria" kra*1 1i2i 4a* )a*1 s$ri*1 ,$r#aka* ko,bi*asi 4ari k$a4aa* t$rs$bt! Saba1ai #a)a *tk ,$*r*ka* a*1ka k$sakita* 4a* k$,atia* balita" D$#art$,a* K$s$hata* RI b$k$ra sa,a 4$*1a* WHO t$lah ,$*1$,ba*1ka* #ak$t #$latiha* Ma*a$,$* T$r#a4 Balita Sakit ?MTBS@ )a*1 ,lai 4ik$,ba*1ka* 4i i*4o*$sia s$ak tah* %663 4a* i,#l$,$*tasi*)a 4i,lai %665 4a* saat i*i t$lah ,$*>ak# -- #ro/i*si! P$la)a*a* k$s$hata* a*ak balita ,$li#ti #$la)a*a* #a4a a*ak balita sakit 4a* s$hat! P$la)a*a* )a*1 4ib$rika* ol$h t$*a1a k$s$hata* s$sai sta*4ar )a*1 ,$li#ti : %! Ba)i sa,#ai 4$*1a* sia 3 bla* 4ib$ri Air Ss Ib ?ASI@ saa ?ASI Eksklsi0@! &! Ba)i b$rsia 3 bla* sa,#ai 4$*1a* & tah*" s$lai* ASI 1a 4ib$rika* Maka*a* P$*4a,#i*1 ASI ?MP=ASI@! P$,b$ria* ASI t$rs 4ilakka* sa,#ai ba)i b$r,r & tah* ata l$bih! -! K$#$,ilika* 4a* #$,a*taa* bk KIA ol$h s$tia# a*ak balita! P$la)a*a* #$,a*taa* #$rt,bha* ,i*i,al 7 kali s$tah* )a*1 t$r>atat 4ala, bk KIAKMS! P$,a*taa* #$rt,bha* a4alah #$*1kra* b$rat ba4a* a*ak balita s$tia# bla* )a*1 t$r>atat #a4a bk KIAKMS! Bila b$rat ba4a* ti4ak *aik 4ala, & bla* b$rtrt=trt ata b$rat ba4a* a*ak balita 4iba+ah 1aris ,$rah 4irk k$ sara*a #$la)a*a* k$s$hata*! .! Sti,lasi D$t$ksi 4a* I*t$r/$*si Di*i T,bh K$,ba*1 ?SDIDTK@ ,i*i,al &
kali
4ala,
s$tah*!
P$la)a*a*
SDIDTK
,$li#ti
#$,a*taa*
#$rk$,ba*1a* ,otorik kasar" ,otorik hals" bahasa" sosialisasi 4a* k$,a*4iria* ,i*i,al & kali s$tah* ?s$tia# 3 bla*@! P$la)a*a* SDIDTK 4ib$rika* 4i 4ala, 1$4*1 ?sara*a #$la)a*a* k$s$hata*@ ,a#* 4i lar 1$4*1! (! P$,b$ria* 8ita,i* A 4osis ti*11i ?&''!''' IU@" & kali 4ala, s$tah*! 3! P$la)a*a* a*ak balita sakit s$sai sta*4ar 4$*1a* ,$*11*aka* #$*4$kata* MTBS! 5! P$rilak Hi4# B$rsih 4a* S$hat ?PHBS@ hars 4i#a)aka* ol$h s$tia# r,ah ta*11a t$r,ask ,$*i*1katka* aks$s t$rha4a# air b$rsih 4a* 0asilitas
%%
sa*itasi" s$rta ,$*a1a k$b$rsiha* li*1k*1a*! PHBS ,$*r*ka* k$a4ia* sakit t$rta,a #$*)akit i*0$ksi )a*1 4a#at ,$,bat $*$r1i *tk #$rt,bha* t$ralihka* k$#a4a #$rla+a*a* tbh ,$*1ha4a#i i*0$ksi" 1i2i slit 4is$ra# ol$h tbh 4a* t$rha,bat*)a #$rt,bha*! ?B$hr,a*" &'''@
$.3 Peran Perawat Komunitas
P$ra+at ko,*itas ,i*i,al 4a#at b$r#$ra* s$ba1ai #$,b$ri #$la)a*a* k$s$hata* ,$lali asha* k$#$ra+ata*" #$*4i4ik ata #$*)lh k$s$hata*" #$*$, kass" #$*1hb*1 4a* koor4i*ator" #$laksa*a ko*s$li*1 k$#$ra+ata*" 4a* ,o4$l #$ra*! Da #$ra* #$ra+at k$s$hata* ko,*itas" )ait s$ba1ai #$*4i4ik 4a* #$*)lh k$s$hata* s$rta #$laksa*a ko*s$li*1 k$#$ra+ata* k$#a4a k$lo,#ok khss balita ,$r#aka* ba1ia* 4ari ra*1 li*1k# #ro,osi k$s$hata*! B$r4asarka* #$ra* t$rs$bt" #$ra+at k$s$hata* ,as)arakat 4ihara#ka* 4a#at ,$*4k*1 k$lo,#ok khss balita ,$*>a#ai 4$raat k$s$hata* )a*1 o#ti,al! P$ra* #$ra+at ko,*itas #a4a k$lo,#ok khss balita: %! Care Provider P$laksa*a P$la)a*a* K$#$ra+ata* P$ra*a* ta,a #$ra+at ko,*itas )ait s$ba1ai
#$laksa*a
asha*
k$#$ra+ata* k$#a4a balita" baik it balita 4ala, ko*4isi s$hat ,a#* )a*1 s$4a*1 sakit! &! Health Educator / P$*4i4ik P$ra+at s$ba1ai #$*4i4ik ata #$*)lh" ,$,b$rika* #$*4i4ika* ata i*0or,asi k$#a4a k$lar1a )a*1 b$rhb*1a* 4$*1a* k$s$hata* balita! Di#$rlka* #$*1kaia* t$*ta*1 k$btha* kli$* *tk ,$*$*tka* k$1iata* )a*1 aka* 4ilakka* 4ala, #$*)lha* ata #$*4i4ika* k$s$hata* balita! Dari hasil #$*1kaia* 4ihara#ka* 4a#at 4ik$tahi ti*1kat #$*1$taha* kli$* 4a* i*0or,asi a#a )a*1 4ibthka*! -! Ko*s$lor P$ra+at 4a#at ,$*a4i t$,#at b$rta*)a ata ko*sltasi ol$h ora*1ta )a*1 ,$,#*)ai
balita
*tk
,$,ba*t
,$,b$rika*
ala*
k$lar
b$rba1ai #$r,asalaha* k$s$hata* balita 4ala, k$hi4#a* s$hari=hari! .! Health Monitor P$,a*ta K$s$hata* P$ra+at
ikt
b$r#$ra*
,$,a*ta
k$s$hata*
balita
,$lali
#os)a*4" #sk$s,as" ata k**1a* r,ah! P$,a*taa* i*i b$r1*a *tk
%&
,$*1$tahi
4i*a,ika
k$s$hata*
balita
t$rta,a
#$rt,bha*
4a*
#$rk$,ba*1a**)a" s$hi*11a ika t$ra4i ,asalah k$s$hata* 4a#at 4i4$t$ksi s$ak 4i*i 4a* 4iatasi s$>ara t$#at 4$*1a* s$1$ra! (! Coordinator of service Koor4i*ator P$la)a*a* K$s$hata* P$la)a*a* k$s$hata* ,$r#aka* k$1iata* )a*1 b$rsi0at ,$*)$lrh 4a* ti4ak t$r#isah=#isah!
P$ra+at
1a
4a#at
b$r#$ra*
,$*1koor4i*ir
b$rba1ai k$1iata* #$la)a*a*
s$ba1ai
#io*ir
4i ,as)arakat
*tk
t$rta,a
k$s$hata* balita 4ala, ,$*>a#ai ta* k$s$hata* ,$lali k$rasa,a 4$*1a* ti, k$s$hata* lai**)a! 3! Inovator P$,bahar Ti4ak s$lrh*)a ,as)arakat ,$,#*)ai b$kal #$*1$taha* ,$*1$*ai k$s$hata* balita! P$ra+at 4isa,#i*1 ,$,b$rika* #$*)lha* 1a 4a#at ,$*a4i #$,bahar *tk ,$rbah #$rilak ata #ola ash ora*1ta t$rha4a# balita 4i sat +ila)ah" ,isal*)a b4a)a )a*1 ti4ak s$sai 4$*1a* #$rilak s$hat! 5! Role Model / Pa*ta* P$ra+at s$ba1ai salah sat t$*a1a ,$4is 4i#a*4a*1 ,$,iliki il, k$s$hata* )a*1 l$bih 4ari #ro0$si lai**)a 4i lar bi4a*1 k$s$hata*! Ol$h s$bab it aka* l$bih ,lia ba1i #$ra+at *tk ,$*1a,alka* il,*)a 4ala, k$hi4#a* s$hari=hari s$hi*11a 4a#at ,$,b$rika* >o*toh baik" ,isal*)a ,$,b$ri >o*toh tata >ara ,$ra+at balita! 7! Fasilitator P$ra+at ,$*a4i #$*1hb*1
a*tara
,as)arakat
4$*1a*
*it
#$la)a*a*k$s$hata* 4a* i*sta*si t$rkait" ,$laksa*aka* rka*!
+A+ KASS SEM
Di K$lraha* Ml)or$o #os)a*4 B$rkah i*ta II t$r4a#at 7' KK" 4$*1a* ,lah +ar1a s$ba*)ak &%& i+a" (( balita )a*1 t$r4iri 4ari sia '=%& bla* ( balita" sia %-=-3 bla* %( balita" sia -5=3' bla* &' balita 4a* b$r4asarka* i*0or,asi 4ari ka4$r #os)a*4 balita" balita )a*1 4iar$ kar$*a kra*1*)a k$b$rsiha* ,aka*a* )a*1 4iko*s,si %& balita" balita )a*1 b$rat ba4a**)a ti4ak s$sai 4$*1a* %-
,r ?1i2i kra*1@ a4a &- ora*1! Ko*4isi li*1k*1a* kra*1 4ari kata s$hat" s$tia# r,ah kra*1 ,$,iliki /$*tilasi 4a* ti*1kat k$l$,ba#a* s$tia# r,ah 1a ti*11i kar$*a ,$*1i*1at arak a*tar r,ah sali*1 b$r4$kata*! Ba*)ak balita )a*1 b$r,r -3=3' bla* s$ri*1 ,$*1ko*s,si ,aka*a* ri*1a* )a*1 4ial 4i+ar*1" $s lili*" aa*a* #$*tol 4a* ,i$ i*sta* s$tia# hari*)a! S$ba1ia* b$sar ib ,$*a4i ib r,ah ta*11a 4a* k$#ala k$lar1a s$ba1ia* b$k$ra ,$*a4i #$4a1a*1 4a* #$k$ra ba*1*a*! Rata=rata #$*4a#ata* 4is$tia# KK 4ala, sat bla* )ait R# 7''!'''= %!&''!'''! Ti*1kat #$*4i4ika* +ar1a -' llsa* SD" .' llsa* SMP" s$l$bih*)a llsa* SMASMK! T$r4a#at s*1ai 4i s$kitar r,ah +ar1a" k$4ala,a* s*1ai 4a*1kal s$hi*11a ika t$ra4i ha* ,$*1akibatka* ba*ir" s$loka* 4i 4$#a* r,ah +ar1a ba*)ak )a*1 t$rs,bat" ala* 4i 4$#a* r,ah kotor" ba*)ak sisa sa,#ah ba*ir )a*1 b$rs$raka* 4a* ba*)ak laha* koso*1 )a*1 b$rt,#ka* sa,#ah! K$a,a*a* 4i+ila)ah i*i >k# a,a* kar$*a ha,#ir ti4ak a4a kass #$*>lika* balita ata#* #$*>ria* bara*1 b$rhar1a! Ma)oritas +ar1a b$ra1a,a isla,! Di +ila)ah i*i ,$,iliki % ,asi4" - ,sholla" % PAUD" % TK" % SDN Ml)or$o" % Pos)a*4" 4a* % Psk$s,as" *tk b$rakti/itas ,as)arakat ,$*1*aka* s$#$4a ,otor 4a* s$#$4a a*1i* *tk alat tra*s#ortasi! K$1iata* Pos)a*4 Balita 4ilakka* s$tia# . ,i*11 s$kali" 4ia4aka* 4i ,asi*1=,asi*1 RT )a*1 4iba*t ol$h b$b$ra#a ka4$r bi*aa* #sk$s,as! K$1iata* )a*1 4ilakka* biasa*)a #$*1kra* a*tro#o,$tri 4a* k$btha* 1i2i a*ak" #$,b$ria* *trisi )a*1 t$#at *tk balita s$rta #$*$lasa* t$*ta*1 #$*)akit )a*1 s$ri*1 ,$*)$ra*1 balita" t$ta#i s$tia# 4ilakka* k$1iata* #os)a*4 #astisi#asi +ar1a s$kitar ,asih sa*1at kra*1 kar$*a k$#$r>a)aa* +ar1a 4is$kitar a#abila a*ak*)a sakit l$bih ,$,ilih b$robat k$ 4k* #iat 4iba*4i*1ka* k$ #sk$s,as kar$*a ,$r$ka ,asih ,$*1a*11a# #$*)akit )a*1 4i4$rita ,$*a*4aka* #ros$s #$rt,bha* )a*1 ,$r$ka a*11a# ,asih +aar! Biasa*)a ib=ib ,$*1aak a*ak*)a *aik ,obil a*$ka +ar*a )a*1 4i#tarka* la1=la1 a*ak *tk b$rk$lili*1 4i s$kitar ka,#*1 4$*1a* bia)a R# %'''"= *tk sat kali #tara*" s$rta s$tia# Mi*11 #a1i ib )a*1 ,$,iliki balita s$ri*1 ,$,ba+a balita*)a ala*=ala* 4i 4a*a ka,#s U*i/$rsitas Airla*11a!
%.
+A+ 4 ASHAN KEPERA5ATAN KASS
A. Pengkaian %! Data I*ti a! S$arah Da$rah Ml)or$o 4ahl a4alah #$rsa+aha* las )a*1 4ik$lola ol$h
#$rsahaa* s+asta" lal ba*1rt 4a* 4ia4ika* #$rka,#*1a*! b! Las Wila)ah %&'' ,& %(
>! Batas Wila)ah Barat : Pa>ar K$li*1 Utara : Kali4a* Ti,r : Stor$o S$lata* : Dar,ahsa4a 4! A1a,a Ha,#ir 6' +ar1a b$ra1a,a Isla," ( b$ra1a,a Krist$*" 4a* ( b$ra1a,a B4ha! $! K$#$r>a)aa* War1a s$ri*1 ,$,ba+a balita ,$r$ka )a*1 sakit s$#$rti batk" 4$,a," ko*sti#asi" 4a* 4iar$ k$ 4k* #iat *tk a*ak=a*ak! War1a ,asih b$l, s$#$*h*)a #$r>a)a *tk 4ata*1 k$ bi4a* 4a* 4okt$r! M$r$ka ,$*1a*11a# sakit )a*1 4i4$rita balita ,$r$ka ,$*a*4aka* #ros$s #$rt,bha* )a*1 4iala,i balita 4a* ,$r#aka* hal )a*1 +aar! 0! Balita BGM ?Ba+ah Garis M$rah@ T$r4a#at &- balita ,$,iliki BB r$*4ah ,a#* 1i2i brk! 1! Masalah K$s$hata* Dari (( balita" .%"7 balita ,$*1ala,i 1i2i brkkra*1 4ikar$*aka* ora*1 ta kra*1 ,$,#$rhatika* k$btha* 1i2i balita! S$b$sar &%"7 balita ,$*1ala,i 4iar$ kar$*a ,$*1o*s,si ,aka*a* )a*1 kra*1 b$rsih! Hal i*i 4ikar$*aka* kra*1*)a #$*1$taha* ora*1 ta t$rha4a# k$s$hata* balita! Kon"isi Kesehatan
1umlah
Presentasi
Gi2i brkkra*1
&-
&-((%'' .%"7
Diar$
%&
%&((%''&%"7
%3
&! Data Sbsist$, a! Li*1k*1a* 0isik %@ Ko*4isi li*1k*1a* kra*1 4ari kata s$hat" s$tia# r,ah kra*1 ,$,iliki /$*tilasi 4a* ti*1kat k$l$,ba#a* s$tia# r,ah 1a ti*11i kar$*a ,$*1i*1at arak a*tar r,ah sali*1 b$r4$kata*! &@ T$r4a#at s*1ai 4i s$kitar r,ah +ar1a" k$4ala,a* s*1ai 4a*1kal s$hi*11a ika t$ra4i ha* ,$*1akibatka* ba*ir" s$loka* 4i 4$#a* r,ah +ar1a ba*)ak )a*1 t$rs,bat" ala* 4i 4$#a* r,ah kotor" ba*)ak sisa sa,#ah ba*ir )a*1 b$rs$raka*! A#abila t$r4a#at laha* koso*1" ba*)ak sa,#ah b$rt,#ka*! -@ Li*1k*1a* t$rbka: ,a)oritas ti4ak ,$,iliki hala,a* r,ah )a*1 las! .@ K$biasaa*: balita )a*1 b$r,r -3=3' bla* s$ri*1 ,$*1o*s,si ,aka*a* ri*1a* ?s*a>k@" aa*a* #$*tol" $s lili*" 4a* ,i$ i*sta*! b! P$la)a*a* k$s$hata* 4a* so>ial %! Psat #$la)a*a*: t$r4a#at % #os)a*4 4a* % #sk$s,as! K$1iata* Pos)a*4 Balita 4i lakka* s$tia# . ,i*11 s$kali" 4ia4aka* 4i ,asi*1= ,asi*1 RT )a*1 4iba*t ol$h b$b$ra#a ka4$r bi*aa* #sk$s,as! K$1iata* )a*1 4ilakka* biasa*)a #$*1kra* a*tro#o,$tri 4a* #$*)lha* t$*ta*1 k$btha* 1i2i a*ak" #$,b$ria* *trisi )a*1 t$#at *tk balita s$rta #$*$lasa* t$*ta*1 #$*)akit )a*1 s$ri*1 ,$*)$ra*1 balita" t$ta#i +ar1a kra*1 b$r#artisi#asi kar$*a k$#$r>a)aa* +ar1a 4is$kitar a#abila a*ak*)a sakit l$bih ,$,ilih b$robat k$ 4k* #iat 4iba*4i*1ka* k$ #sk$s,as kar$*a ,$r$ka ,asih ,$*1a*11a# #$*)akit )a*1 4i4$rita ,$*a*4aka* #ros$s #$rt,bha* )a*1 ,$r$ka a*11a# ,asih +aar! &! T$,#at b$la*a: 4i #asar tra4isio*al 4a* ,i*i ,ark$t! -! T$,#at iba4ah: % ,asi4 4a* - ,sholla >! Eko*o,i B$r4asarka* hasil +a+a*>ara" #$*1hasila* rata=rata k$#ala k$lar1a #$r bla* R# 7''!''' R# %!&''!'''! S$ba1ia* b$sar ba#ak=ba#ak b$k$ra s$ba1ai #$4a1a*1 4a* #$k$ra ba*1*a*! Ma)oritas ib=ib ti4ak b$k$ra! 4! K$a,a*a* 4a* Tra*s#ortasi Tra*s#ortasi: ib ,$*1a*tarka* balita k$ #os)a*4 4$*1a* ala* kaki s$4a*1ka* *tk b$rakti/itas biasa*)a ,$*11*aka* s$#$4a ,otor! K$a,a*a* 4i+ila)ah i*i ti4ak a4a ,asalah kar$*a ara*1 4i,#ai kass #$*>lika* ata #$*>ria* bara*1 b$rhar1a!
%5
B$r4asarka* hasil +a+a*>ara 4$*1a* ib=ib balita ,$*1ataka* bah+a ,$*>>i #iri*1 4a* botol ss 4$*1a* air s,r "s$4a*1ka* arak s,r 4$*1a* s$#ti>ta*k ti4ak l$bih 4ari - ,$t$r! $! P$,$ri*taha* 4a* Politik Ka,#*1 Ml)or$o ,$,iliki lrah s$ba1ai #i,#i*a* 4a* 4iba*t b$b$ra#a +ar1a )a*1 ,$*a4i #$r+akila* 4ala, sist$, #$,$ri*taha* k$lraha*! 0!Ko,*ikasi Ko,*ikasi a*tar +ar1a 4$*1a* #ihak #$*)$l$*11ara 0asilitas k$s$hata* ,$*11*aka* srat $4ara* )a*1 4iba1ika* ol$h ib RT! B$b$ra#a ib ,$*>ari i*0or,asi s$>ara ,a*4iri ,$lali ,$4ia sosial *a,* ti4ak ,$,ba1ika* i*0or,asi k$s$hata* balita k$#a4a +ar1a s$kitar! K$tika t$ra4i b$*>a*a s$#$rti ba*ir 4a* k$bakara*" +ar1a ,$*4a#at ko,a*4o 4ari balai RTRW ,asi*1=,asi*1 ,$lali k$*to*1a* )a*1 4i#kl b$rkali=kali! 1! P$*4i4ika* Ti*1kat #$*4i4ika* +ar1a -' llsa* SD" .' llsa* SMP" s$l$bih*)a llsa* SMASMK! h! R$kr$asi Dari hasil +a+a*>ara" ib s$ri*1 ,$*1aak balita*)a *aik ,obil a*$ka +ar*a )a*1 4i#tarka* la1=la1 a*ak *tk b$rk$lili*1 4i s$kitar ka,#*1 4$*1a* bia)a R# %!''' *tk % #tara*" s$rta s$tia# Mi*11 #a1i" ib )a*1 ,$,iliki balita" s$ri*1 ,$,ba+a balita*)a ala*=ala* k$ 4a*a ka,#s U*i/$rsitas Airla*11a! i!P$rs$#si War1a 4a* P$ra+at P$rs$#si ,as)arakat 4a* k$lar1a t$rha4a# sat #$*)akit #a4a balita ,asih a>h" ,*1ki* 4i#$*1arhi r$*4ah*)a ti*1kat #$*4i4ika* ,as)arakat ata#* kra*1*)a #$*1$taha* ,$*1$*ai sat #$*)akit! M$*rt #$ra+at #sk$s,as K$lraha* Ml)or$o" ti*1kat #asrtisi#asi ,as)arakat t$rha4a# k$s$hata* balita ,asih #$rl 4iti*1katka* k$,bali 4a* ,asih sa*1at #$rl ,$*4a#atka* $4kasi s$rta #$latiha* *tk ora*1 ta balita!
%7
+. )iagnosa "an ntervensi keperawatan No. %!
)6 7 )ata N89 N9 Do,ai* &: Ntrisi Pri,$r: Pri,$r: lass %: Maka* a! Ko*trol 4iri t$rha4a# a! Disksika* risiko )a*1 D: K$ti4aks$i,ba*1a* k$lai*a* ,aka* ,*1ki* ,*>l ika Ntrisi Kra*1 4ari ?%.%%@ t$r4a#at k$kra*1a* K$btha* ?''''&@ = M$*$*tka* tar1$t b$rat ba4a*! b$rat ba4a* )a*1 b! R$*>a*aka* ha4iah ika )ata: i4$al ?.@ #asi$* ,a,# = M$*$*tka* tar1$t ,$*>a#ai tar1$t a. Balita )a*1 b$rat b$rat ba4a* )a*1 a*1ka* #$*4$k 4a* ba4a**)a ti4ak s$sai 4$*1a* ,r aka* 4i>a#ai ?-@ #a*a*1 = M$r$*>a*aka* >! M$,bat ,$to4$ )a*1 ?1i2i kra*1@ a4a &strat$1i *tk t$#at *tk ,$*>atat ora*1! sitasi )a*1 as#a* ,aka* haria*" b! Ba*)ak balita )a*1 ,$,#$*1arhi +akt olahra1a ata b$r,r -3=3' bla* s$ri*1 intake ,aka*a* 4a* #$rbaha* b$rat ba4a*! >aira*! ?-@ 4! M$,bat #$r$*>a*aa* ,$*1ko*s,si ,aka* )a*1 s$i,ba*1 ,aka*a* ri*1a* b! P$*1$taha* : ,a*a$,$* b$rat 4a* ko*sist$* 4$*1a* )a*1 4ial ba4a* ?%7.%@ ,lah $*$r1i )a*1 4i+ar*1" $s lili*" aa*a* #$*tol 4a* = Strat$1i *tk 4ibthka*! ,$*>a#ai b$rat ,i$ i*sta* s$tia# ba4a* )a*1 o#ti,al S$k*4$r: hari*)a = R$siko k$s$hata* a! Kai ,oti/asi #asi$* )a*1 b$rhb*1a* *tk ,$*1bah #ola 4$*1a* b$rat ba4a* ,aka**)a! )a*1 r$*4ah b! Hit*1 b$rat ba4a* i4$al S$k*4$r: >! Doro*1 #asi$* *tk a! Stats Ntrisi ,$,bat 1ra0ik ?%''.@ ,i*11a* b$rat = As#a* 1i2i ba4a**)a s$i,ba*1 ?.@ = As#a* ,aka*a* T$rsi$r: 4a#at t$r#$*hi a. I*0or,asika* k$ #asi$* ?-@ ika t$r4a#at ko,*itas = Rasio b$rat ba4a* ,a*a$,$* b$rat ba4a* 4ala, k$a4aa* *or,al ?.@
%6
b!
&!
Do,ai* %%: K$a,a*a* #$rli*4*1a* lass .: Baha)a Li*1k*1a* D: Ko*ta,i*asi ?''%7%@ Data: a! Ko*4isi li*1k*1a* kra*1 4ari kata s$hat" s$tia# r,ah kra*1 ,$,iliki /$*tilasi 4a* ti*1kat k$l$,ba#a* s$tia# r,ah 1a ti*11i kar$*a ,$*1i*1at arak a*tar r,ah sali*1 b$r4$kata*!
Stats Ntrisi : As#a* Ntrisi = As#a* kalori s$i,ba*1 ?.@ = As#a* #rot$i* s$i,ba*1 ?.@ = As#a* l$,ak s$i,ba*1a* ?.@ = As#a* karbohi4rat s$i,ba*1 ?.@
T$rsi$r: P$*1$taha*: #$rli*4*1a* 0isik #a4a a*ak a! P$*1$taha* : Ma*a$,$* k$lai*a* ,aka* ?%7(-@ = Da#at ,$*)$saika* intake *trisi t$rha4a# k$btha* i*4i/i4 ?-@ = P$*1arh sosial #a4a intake ,aka*a* 4a* >aira* ?.@ = Strat$1i *tk ,$*>i#taka* sika# )a*1 s$hat t$*ta*1 ,aka*a* ?-@ Pri,$r: Pri,$r: Stats k$s$hata* a! A*alisa ti*1kat r$siko ko,*itas ?&5'%@ )a*1 t$rkait 4$*1a* = Stats k$s$hata* a*ak li*1k*1a* ?,isal*)a!" 4ala, k$a4aa* *or,al k$biasaa* hi4#@ ?-@ b! Kolaborasi 4$*1a* = Ti*1kat #artisi#asi l$,ba1a=l$,ba1a lai* 4ala, #ro1a, *tk ,$*i*1katka* k$s$hata* ko,*itas k$a,a*a* li*1k*1a* ?-@ >! Skri*i*1 #o#lasi = K$s$saia* 4$*1a* b$r$siko sta*4ar k$s$hata* li*1k*1a* ,$,a4ai S$k*4$r: ?(@ a! Kai li*1k*1a* t$rkait = Sta*4ar k$s$hata* 4$*1a* a4a*)a r$siko ko,*itas *tk #ot$*sial 4a* aktal kra* 4a* $/alasi k$s$hata* 4it$ta#ka* T$rsi$r: &'
b! K$4ala,a* s*1ai 4a*1kal s$hi*11a ika t$ra4i ha* ,$*1akibatka* ba*ir >! S$loka* 4i 4$#a* r,ah +ar1a ba*)ak )a*1 t$rs,bat 4! ala* 4i 4$#a* r,ah kotor" ba*)ak sisa sa,#ah ba*ir )a*1 b$rs$raka* $! Ba*)ak laha* koso*1 )a*1 b$rt,#ka* sa,#ah
?-@
a! I*0or,asika* #o#lasi )a*1 b$r$siko S$k*4$r: ,$*1$*ai hal hal )a*1 K$a,a*a* li*1k*1a* ,$,baha)aka* 4i r,ah ?%6%'@ li*1k*1a* = P$*>aha)aa* i*t$rior b! Mo*itor k$a4ia* ,$*>k#i ?(@ #$*)akit 4a* >$4$ra = K$t$rs$4iaa* air b$rsih )a*1 b$rhb*1a* 4a#at t$r#$*hi ?(@ baha)a 4i = T$,#at ,$*)i,#a* li*1k*1a**)a ,aka*a* )a*1 b$rsih >! P$rtaha*ka* ?.@ #$*1$taha* t$rkait = K$b$rsiha* h*ia* ?(@ t$rkait 4$*1a* sta*4ar = Ar$a b$r,ai* )a*1 li*1k*1a* )a*1 a,a* a,a* ?-@ T$rsi$r: Stats k$s$hata* ko,*itas ?&5'%@ = Pra/$l$*si #ro1a, #$*i*1kata* k$s$hata* ?-@ = Ti*1kat #artisi#asi 4ala, #ro1a, k$s$hata* ko,*itas ?-@
Keterangan: 1 = severely compromised = su!stantially compromised " = moderately compromised # = mildly compromised $ = not compromised
&%
&&
9. Peren;anaan Kegiatan
No.
%!
MK Komunitas
Sasaran
K$ti4aks$i,b Ora*1 ta a*1a* Ntrisi )a*1 : Kra*1 4ari ,$,iliki K$btha* balita ?''''&@
Tuuan
S$t$lah 4ilakka* ti*4aka* k$#$ra+ata* s$la,a % bla*" 4ihara#ka* ,as)arakat K$lraha* Ml)or$o ,a,#:
Strategi
%! P$*1kra* a*tro#o,$tri &! P$*)lha* t$*ta*1 1i2i brk -! P$,b$ria* ,aka*a* ta,baha* *tk balita
1angka pen"ek: %! M$*1$tahi 1a*11a* k$s$hata* #a4a ba)i &! M$*1$tahi >ara #$*>$1aha* #$*)akit )a*1 s$ri*1 ,$*)$ra*1 ba)i
Ren;ana Kegiatan
Tgl< am
%! M$,b$rika* -'='6= #$*)lha* &'%5 t$*ta*1 1i2i #kl brk k$#a4a %'!'' ora*1 ta WIB &! M$*4isksika* b$rsa,a ora*1 ta t$*ta*1 ti*4aka* )a*1 4a#at 4ilakka* ora*1 ta khss*)a ora*1 ta )a*1 ,$,iliki balita -! M$,b$rika* r$i*0or>$,$*t t$rha4a# k$b$rhasila* ora*1 ta 4ala, ,$*$laska* ,at$ri )a*1 t$lah 4ib$rika* .! P$,b$ria* ,aka*a*
E2aluasi Tempat
Kriteria
Stan"ar"
Pos)a*4 8$rbal 4a* %! ,lah ba)i 4$*1a* 1i2i B$rkah #siko,otor! brk i*ta II War1a b$rkra*1 K$lraha* ,a,# &! Ti4ak a4a Ml)or$o ,$*$laska* balita lai* a#a )a*1 )a*1 t$lah ,$*1ala,i 1i2i brk 4ib$rika* -! Ora*1 ta ol$h ka4$r ,a,# #os)a*4 b$r#$ra* akti0 s$rta 4ala, ,$*$ra#ka* ,$*i*1katka* a#a saa )a*1 stats t$lah k$s$hata* 4isara*ka*! a*ak .! Balita ti4ak ,$*1o*s,si ,i$ i*sta* (! Ora*1 ta ,a,# ,$*1o*trol aa*a* )a*1
&-
-! M$*1$tahi >ara #$*1a*1a*a* #$rta,a #a4a ba)i )a*1 t$rk$*a 1i2i brk
&!
D: Ko*ta,i*asi ?''%7%@
1angka panang: %! Balita ,$*1ala,i #$*i*1kata* b$rat ba4a* &! Balita ,$*1ala,i #$rt,bha* 4a* #$rk$,ba*1a * s$sai sia War1a S$t$lah %! S>r$$*i*1 &! P$*)lha* K$lraha* 4ilakka* -! K$ra bakti Ml)or$o ti*4aka* Sraba)a k$#$ra+ata* s$la,a % bla*" 4ihara#ka* ,as)arakat K$lraha*
ta,baha* k$#a4a balita )a*1 s4ah ,$lakka* #$*1kra* a*tro#o,$tri
%! M$,b$rika* $4kasi #a4a ,as)arakat t$*ta*1 li*1k*1a* s$hat 4a* #$*)akit akibat li*1k*1a*
4ib$rika* #a4a a*ak
'5=%'= &'%5 #kl '5!'' WIB
Pos)a*4 8$rbal 4a* B$rkah #siko,otor! i*ta II War1a K$lraha* ,a,# Ml)or$o ,$*$laska* a#a )a*1 t$lah
%! Ti4ak t$r4a#at balita )a*1 t$rs$ra*1 4iar$ &! Air ,$*1alir 4$*1a*
&.
-! M$*1$tahi >ara #$*1a*1a*a* #$rta,a #a4a ba)i )a*1 t$rk$*a 1i2i brk
&!
D: Ko*ta,i*asi ?''%7%@
1angka panang: %! Balita ,$*1ala,i #$*i*1kata* b$rat ba4a* &! Balita ,$*1ala,i #$rt,bha* 4a* #$rk$,ba*1a * s$sai sia War1a S$t$lah %! S>r$$*i*1 &! P$*)lha* K$lraha* 4ilakka* -! K$ra bakti Ml)or$o ti*4aka* Sraba)a k$#$ra+ata* s$la,a % bla*" 4ihara#ka* ,as)arakat K$lraha*
ta,baha* k$#a4a balita )a*1 s4ah ,$lakka* #$*1kra* a*tro#o,$tri
%! M$,b$rika* $4kasi #a4a ,as)arakat t$*ta*1 li*1k*1a* s$hat 4a* #$*)akit akibat li*1k*1a*
4ib$rika* #a4a a*ak
'5=%'= &'%5 #kl '5!'' WIB
Pos)a*4 8$rbal 4a* B$rkah #siko,otor! i*ta II War1a K$lraha* ,a,# Ml)or$o ,$*$laska* a#a )a*1 t$lah
%! Ti4ak t$r4a#at balita )a*1 t$rs$ra*1 4iar$ &! Air ,$*1alir 4$*1a*
&.
Ml)or$o ,a,#: 1angka pen"ek: %! M$*1$tahi #$*)akit )a*1 ti,bl akibat li*1k*1a* )a*1 ti4ak s$hat &! M$*1$tahi >ara #$*>$1aha* 4a* >ara #$*)$bara* #$*)akit -! M$*1$tahi >ara ,$*1a*11la *1i #$*)akit )a*1 4iakibatka* li*1k*1a* )a*1 ti4ak s$hat
ti4ak s$hat &! Koor4i*asi 4$*1a* tokoh ,as)arakat *tk ,$*)$l$*11ara ka* k$ra bakti -! Aarka* >ara hi4# s$hat .! Rk +ar1a )1 ,$**kka* 1$ala #$*)akit akibat li*1k*1a* )a*1 ti4ak s$hat
4ib$rika* la*>ar -! Ti4ak a4a ol$h ka4$r sa,#ah #os)a*4 b$rs$raka* s$rta ,$*$ra#ka* .! T$rs$4ia air b$rsih a#a saa )a*1 (! P$*)$4iaa* t$lah 4a* 4isara*ka*! #$*)i,#a*a * ,aka*a* )a*1 b$rsih 4a* s$hat 3! Ti4ak a4a korba* i+a ika t$ra4i b$*>a*a
1angka
&(
Ml)or$o ,a,#: 1angka pen"ek: %! M$*1$tahi #$*)akit )a*1 ti,bl akibat li*1k*1a* )a*1 ti4ak s$hat &! M$*1$tahi >ara #$*>$1aha* 4a* >ara #$*)$bara* #$*)akit -! M$*1$tahi >ara ,$*1a*11la *1i #$*)akit )a*1 4iakibatka* li*1k*1a* )a*1 ti4ak s$hat
ti4ak s$hat &! Koor4i*asi 4$*1a* tokoh ,as)arakat *tk ,$*)$l$*11ara ka* k$ra bakti -! Aarka* >ara hi4# s$hat .! Rk +ar1a )1 ,$**kka* 1$ala #$*)akit akibat li*1k*1a* )a*1 ti4ak s$hat
4ib$rika* la*>ar -! Ti4ak a4a ol$h ka4$r sa,#ah #os)a*4 b$rs$raka* s$rta ,$*$ra#ka* .! T$rs$4ia air b$rsih a#a saa )a*1 (! P$*)$4iaa* t$lah 4a* 4isara*ka*! #$*)i,#a*a * ,aka*a* )a*1 b$rsih 4a* s$hat 3! Ti4ak a4a korba* i+a ika t$ra4i b$*>a*a
1angka
&(
Panang: %! Mas)arakat ,a,# ,$*a1a k$b$rsiha* li*1k*1a* &! Mas)arakat s$*a*tiasa #$4li t$rha4a# k$s$hata* li*1k*1a*
). E2aluasi Pelaksanaan
&3
Panang: %! Mas)arakat ,a,# ,$*a1a k$b$rsiha* li*1k*1a* &! Mas)arakat s$*a*tiasa #$4li t$rha4a# k$s$hata* li*1k*1a*
). E2aluasi Pelaksanaan
&3
No.
%!
&!
)iagnosa
Tanggal
mplementasi
K$ti4aks$i,ba*1a* Ntrisi : Kra*1 4ari K$btha* ?''''&@
-'='6=&'%5
D: Ko*ta,i*asi ?''%7%@
'5=%'=&'%5
%! M$,b$rika* #$*)lha* t$*ta*1 1i2i brk k$#a4a ora*1 ta &! M$*4isksika* b$rsa,a ora*1 ta t$*ta*1 ti*4aka* )a*1 4a#at 4ilakka* ora*1 ta khss*)a ora*1 ta )a*1 ,$,iliki balita -! M$,b$rika* r$i*0or>$,$*t t$rha4a# k$b$rhasila* ora*1 ta 4ala, ,$*$laska* ,at$ri )a*1 t$lah 4ib$rika* .! P$,b$ria* ,aka*a* ta,baha* k$#a4a balita )a*1 s4ah ,$lakka* #$*1kra* a*tro#o,$tri %! M$,b$rika* $4kasi #a4a ,as)arakat t$*ta*1 li*1k*1a* s$hat 4a* #$*)akit akibat li*1k*1a* ti4ak s$hat &! Moti/asi ,as)arakat ,$lali ka4$r ata tokoh ,as)arakat *tk akti0 ,$,$lihara li*1k*1a* s$hat -! Koor4i*asi 4$*1a* tokoh ,as)arakat *tk ,$*)$l$*11araka* k$ra bakti .! Aarka* >ara hi4# s$hat (! Rk +ar1a )1 ,$**kka* 1$ala #$*)akit akibat li*1k*1a* )a*1 ti4ak s$hat
%'!'' WIB
%3!'' WIB
E2aluasi
%! P$s$rta )a*1 ha4ir 7' ora*1 &! (' #$s$rta #$*)lha* akti0 4ala, k$1iata* 4isksi -! P$*i,ba*1a* BB 4a* #$,b$ria* ,aka*a* ta,baha* k$#a4a 5& balita .! K$1iata* #$*i,ba*1a* b$rala* t$rtib 4a* la*>ar
%! P$*)lha* 4iha4iri 5' ora*1 &! P$*)lha* b$rala* 4$*1a* t$rtib 4a* la*>ar -! 3' #$s$rta akti0 4ala, k$1iata* #$*)lha* .! K$ra bakti b$rala* 4$*1a* la*>ar (! Ti*1kat #artisi#asi ,as)arakat 4ala, k$1iata* k$ra bakti sa*1at ti*11i
&5
No.
%!
&!
)iagnosa
Tanggal
mplementasi
K$ti4aks$i,ba*1a* Ntrisi : Kra*1 4ari K$btha* ?''''&@
-'='6=&'%5
D: Ko*ta,i*asi ?''%7%@
'5=%'=&'%5
%! M$,b$rika* #$*)lha* t$*ta*1 1i2i brk k$#a4a ora*1 ta &! M$*4isksika* b$rsa,a ora*1 ta t$*ta*1 ti*4aka* )a*1 4a#at 4ilakka* ora*1 ta khss*)a ora*1 ta )a*1 ,$,iliki balita -! M$,b$rika* r$i*0or>$,$*t t$rha4a# k$b$rhasila* ora*1 ta 4ala, ,$*$laska* ,at$ri )a*1 t$lah 4ib$rika* .! P$,b$ria* ,aka*a* ta,baha* k$#a4a balita )a*1 s4ah ,$lakka* #$*1kra* a*tro#o,$tri %! M$,b$rika* $4kasi #a4a ,as)arakat t$*ta*1 li*1k*1a* s$hat 4a* #$*)akit akibat li*1k*1a* ti4ak s$hat &! Moti/asi ,as)arakat ,$lali ka4$r ata tokoh ,as)arakat *tk akti0 ,$,$lihara li*1k*1a* s$hat -! Koor4i*asi 4$*1a* tokoh ,as)arakat *tk ,$*)$l$*11araka* k$ra bakti .! Aarka* >ara hi4# s$hat (! Rk +ar1a )1 ,$**kka* 1$ala #$*)akit akibat li*1k*1a* )a*1 ti4ak s$hat
%'!'' WIB
%3!'' WIB
E2aluasi
%! P$s$rta )a*1 ha4ir 7' ora*1 &! (' #$s$rta #$*)lha* akti0 4ala, k$1iata* 4isksi -! P$*i,ba*1a* BB 4a* #$,b$ria* ,aka*a* ta,baha* k$#a4a 5& balita .! K$1iata* #$*i,ba*1a* b$rala* t$rtib 4a* la*>ar
%! P$*)lha* 4iha4iri 5' ora*1 &! P$*)lha* b$rala* 4$*1a* t$rtib 4a* la*>ar -! 3' #$s$rta akti0 4ala, k$1iata* #$*)lha* .! K$ra bakti b$rala* 4$*1a* la*>ar (! Ti*1kat #artisi#asi ,as)arakat 4ala, k$1iata* k$ra bakti sa*1at ti*11i
&5
+A+ 4 KESMP-AN )AN SARAN
3.' Kesimpulan
Balita ,$r#aka* i*4i/i4 )a*1 b$r,r '=( tah*" 4$*1a* ti*1kat #lastisitas otak )a*1 ,asih sa*1at ti*11i s$hi*11a aka* l$bih t$rbka *tk #ros$s #$,b$laara* 4a* #$*1a)aa* ?D$#art$,$* K$s$hata* RI" &''6@! Balita t$rba1i ,$*a4i 4a 1olo*1a* )ait balita 4$*1a* sia sat sa,#ai ti1a tah* 4a* balita 4$*1a* sia ti1a sa,#ai li,a tah* ?So$kir,a*"&''3@! Ra*1
li*1k#
k$1iata*
k$#$ra+ata*
k$lo,#ok
khss
balita
,$*>ak# #a)a=#a)a #ro,oti0" #r$/$*ti0" krati0" r$habilitati0" 4a* r$sosilitati0! Ba)i 4a* a*ak=a*ak 4i ba+ah li,a tah* ?balita@ a4alah k$lo,#ok )a*1 r$*ta* t$rha4a# b$rba1ai #$*)akit" s$#$rti 1i2i kra*1 4a* 1i2i brk" 4iar$ 4a* ISPA ?I*0$ksi Salra* P$r*a0asa* Atas@!
+A+ 4 KESMP-AN )AN SARAN
3.' Kesimpulan
Balita ,$r#aka* i*4i/i4 )a*1 b$r,r '=( tah*" 4$*1a* ti*1kat #lastisitas otak )a*1 ,asih sa*1at ti*11i s$hi*11a aka* l$bih t$rbka *tk #ros$s #$,b$laara* 4a* #$*1a)aa* ?D$#art$,$* K$s$hata* RI" &''6@! Balita t$rba1i ,$*a4i 4a 1olo*1a* )ait balita 4$*1a* sia sat sa,#ai ti1a tah* 4a* balita 4$*1a* sia ti1a sa,#ai li,a tah* ?So$kir,a*"&''3@! Ra*1
li*1k#
k$1iata*
k$#$ra+ata*
k$lo,#ok
khss
balita
,$*>ak# #a)a=#a)a #ro,oti0" #r$/$*ti0" krati0" r$habilitati0" 4a* r$sosilitati0! Ba)i 4a* a*ak=a*ak 4i ba+ah li,a tah* ?balita@ a4alah k$lo,#ok )a*1 r$*ta* t$rha4a# b$rba1ai #$*)akit" s$#$rti 1i2i kra*1 4a* 1i2i brk" 4iar$ 4a* ISPA ?I*0$ksi Salra* P$r*a0asa* Atas@! P$ra+at ko,*itas ,i*i,al 4a#at b$r#$ra* s$ba1ai #$,b$ri #$la)a*a* k$s$hata* ,$lali asha* k$#$ra+ata*" #$*4i4ik ata #$*)lh k$s$hata*" #$*$,
kass"
#$*1hb*1
4a*
koor4i*ator"
#$laksa*a
ko*s$li*1
k$#$ra+ata*" 4a* ,o4$l #$ra*! 3.$ Saran
a! Ba1i P$ra+at P$ra+at s$ba1ai care giver
4ihara#ka* ,a,# ,$,b$rika*
#$la)a*a* k$s$hata* k$#a4a balita 4a* k$lar1a 4ala, b$*tk #ro,oti0" #r$/$*ti0" krati0" 4a* reha!ilitative% b! Ba1i K$lar1a K$lar1a t$rta,a ib ,$r#aka* #$,$1a*1 #$ra* #$*ti*1 4ala, ,$*$*tka* k$s$hata*"
#$rt,bha* 4a* #$rk$,ba*1a* balita! Ol$h
kar$*a it k$lar1a 4ihara#ka* ,a,# ,$,aha,i ko*s$# t,bh k$,ba*1 #a4a balita 4a* ,a,# ,$*4a,#i*1i #$rt,bha* 4a* #$rk$,ba*1a* balita 4$*1a* baik s$hi*11a bisa ,$*1o#ti,alka* t,bh k$,ba*1 balita!
&7
)A*TAR PSTAKA
At,aria! &''(! A* I*t$1rat$4 I*t$r*atio*al S$,i*ar a*4 Worksho# o* Li0$st)l$ B$hr,a*" 4kk! &'''! Ilmu &esehatan 'nak ()elson *e+t!ook of Pediatrics,! akarta : EG Da*sa*toso" H!" &'%&" Bk Sak Il, P$*)akit Par" Hi#okrat$s" akarta! D$#k$s RI! &'%%! Profil &esehatan Indonesia -1-! akarta: K$,$*tria* K$s$hata* R$#blik I*4o*$sia! E0$*4i" F$rr) J Makh04i! &'%-! &epera.atan &esehatan &omunitas *eori dan Praktik &epera.atan! akarta : Sal$,ba ,$4ika Nrsala,! &''(! 'suhan &epera.atan 0ayi dan 'nak ! akarta: Sal$,ba M$4ika K$,$*t$ria* K$s$hata* RI! &'%3% ituasi 0alita Pendek ! akarta s$lata* : Psat Data 4a* I*0or,asi So$kir,a*! &''3! Hidup ehat 2i3i eim!ang 4alam iklus &ehidupan Manusia% akarta : Pri,a,$4ia Pstaka Uri#i" 8! &''.! Menu ehat 5ntuk !alita% akarta : Ps#a S+ara 4i*k$s!i*hkab!1o!i4C#&7-& 4iaks$s #a4a ta*11al &5 A1sts &'%5 #kl %7!%( Ssa*a Sr)a Skt" 4kk! &'%(! Faktor K$a4ia* Diar$ Pa4a Balita D$*1a* P$*4$kata* T$ori Nola ! P$*4$r Di I14 Rs4 Rt$*1! r*al P$4io,at$r*al 4iaks$s #a4a ta*11al &5 A1sts &'%5 #kl %5!(. Ir,a Sr)a*i%! &'%3! Hb*1a* Li*1k*1a* Fisik 4a* Ti*4aka* P$*44k 4$*1a* K$a4ia* ISPA #a4a Balita 4i Wila)ah K$ra Psk$s,as Lbk Ba)a 4iaks$s #a4a ta*11al &5 A1sts &'%5 #kl %5!-(
&6