.......
"W''lIIIIIo.i, .•.>.iJr ""j'll'lY'IJ"'lf
-
Agn dagml Kurt halk siyasi, askeri, ekonomik ve topluffisal sonw;lan
Agn dag1O.1 KUrt halk
siyasi, asked, ekonomik ve toplumsal BIItnc:/ Bula 1 Tlmmuz 2000 o Copyrishl haIdu yuara IllUr.
Kapak dlzgtsl: TIna Look Baslldl!ll yer, LIBROPRESS s.r.l - VIa Sileo 24 31033 Castelfranco Veneto ('IV) - Italya Yaymevi:
Zambon Verlag Leipzigerstr. 24, D-60487 Frankfurt / M ISBN 3-88975-072-9
-.,
Selahattin
:,..-
"\.I,"li
- Yazann - Klsaltmalar
Bu
11
13
1
KURT SORUNUNUN TARtHl;:ESt """""""."."""""""""",17 - Kurt sorununda fakt6r "'''''''''' ". " " " "" " """.""""" "" , 26 - Kurclistan'da toplumsal yap,daki ve bunun siyasal alana yanSlmasl "",,,,,,,,,,,,,,,," ...,,, .. ",,,,,,,,,, 29
:.I
PKK'NtN DOGU$U VE DONEMtNDE ULUSAL KURTIJUJ$ MUCADEIJ!St ",,,,,,,,,,,, ..... ,,,,,,,,,,,,,,, 37
15 -U-Io.f all/.mmm 6zgurlUk ve demokrasi IlIINIIfllanna ad.yorum,
-
3
Kurt politlkasmda Abdullah C)calan faktOrii """""."""", 37 PKK kuruluyor """""""""''''''''''',,'''''''''''''''''',,'''''''''''''''' 40 PKK taktillini ile smlyor """""""""""""""'"'''''''' 42 bcalan'm """",,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,.,,,,.,,,,,,,45
15 AGUSTOS ATIIJMININ HAZIRLIKLAIU, EYLIlMLER VE SONUl;IAlU (1980-1984) """""""""",," 47 - Atlhm oncesi siyasal """"",,,,,.,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, 47 - Kurtlar sofrasmda PKK """",,""",,""",,"""'''''''''''''''''''''' 47 - Orgiitlerin durumu """""""""""""""""""",,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,50 - ,Agn Dall"ru """"""""""""""""""""""""""'''' 53 ve silahh propaganda hazlfhklan """""""""""'" 64 - Erken gelen Olum: Mehmet Karasungur alap """"""."'" 67 - Silahh propagandaya hazlfhk """"""""""""""""",,",,"" 68 - Turk ardu """",,"""""""""""",,",,""""""""""""" 69 - Halk eylem istlyar """""""""""""",,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,71 - Tarihi karar """""""""""",,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,:,,,,,,,,,,,,,72 - Atlhm duzenienmesi """"""""",""""""""'"'''''''''''''''''''' 73 - Silahh propaganda birimleri """""""""",,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,76 - 14 Temmuz SP Takmu (Eruh Baskm Grubu) """""""'"'' 76 - 21 Mart SP Taklm' ($emclinii BaskIn Grubu) ,""""""""" 82 - 18 Mayls SP Tak'ml Baskm Grubu) """"""""""" 85 - Zamanslz baskm ""'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' 87
5
I
,',J_
",
,;, I
- Daglan sarsan yemin - Eruh'a baskm diizenlenmesi - "Kader degi§tiren kur§un" (Eruh basklm) baskml ve baskm komutamrun aklbeti - <;atak baskilli ve baskm komutanmm aklbeti - Eylemin - Turk Devletinin tepkisi - Tiirk Genelkurmayl duruma el koyuyor - Turk Ordusu ilk hamlesinde yenildi - Turk Devletinin ()zel sava§ stratejisi
4
6
1
88 90 91 92 95 98 102 104 105 107
TAKTIKLER 115 tahribatl 116 - Ser verip S1r vermeyen devrimci 119 119 - IKP ile 120 - Turk devleti, lran ve Irak'l anla§maya zorluyor 121 - Kamuoyunu ozel sava§a alet etmek 122 - ERNK'nin kurulu§u ve ERNK hikayesi 123 - PKK'nin kar§l atagl 124 - Siviller sava§m hedefi oluyor 124 '" - Dev'in olumu - Halk kahramamm anlatma zorlugu 125 127 - Konferansta Agit 128 - Dlkeye yonelimin onderi Agit 128 - Atthffiln ondisii Agit - Agit, Kiirdistan ve halka a§lktl 129 - 15 Agustos auhmmm komutaru Agit 130 130 - Agit'in eylem anlayt§l 132 - OliiIIl1e "dans" 134 - Agit'e laylk olmak 135 - PKK 3. Kongresi ve gerilla ordusuna 136 - PKK'de kuvvet aynffil ilkele§tiriliyor - "Koyluler iktidara" ' 138 - Kanh yll, PKK'nin sava§ usrunlugu ve Halil Kaya olayl .. 140 - PKK'nin zor ylh 144 - Almanya'da PKK davaSI ve bir itirafpmn anatomisi 145 - Bir daha . 149 soyklnm 153
1
.'
- lran, Kurt muhaliflere yoneliyor: KasseIIl10 ve Mykonos olaylan 154 _ Turk devleti flrsatl degerlendirmek istiyor 158 - PKK-YNK ittifakl , 159 olayl 160 _ Bir devrimcinin hazin sonu: $ahin _ Patlamalann habercisi olaylar 163 _ Serhildan 165 - tkj taktik: demokrasi ve §iddet 167 _ KuruIIl1a§ma kongresi ve Mehmet olayr 169 _ K6rfez Sava§mda Turk devletinin politikasl 174 _ kalan ulusal birlik giri§imi 174 _ Balk gtidiniin iktidara urmanl§l 175 _ ARGK hareketli sava§l deniyor ., 177 178 _ ABD Giiney Kurdistan'a yerle§iyor - Denge yth: 1992 179 _ deneysizlik ciddi bir zaafa donu§uyor 180 _ Askeri kl§lada MGK toplantlsl 183 _ Ulusal Karde§ kavgasl 184 _ Turk devlet belgelerinden Gtiney sava§lllin nedenleri '" 190 _ Kiirdistan Ulusal Meclisi (KUM) 191 - Bir aynhk daha: Selim C;uriikkaya olayl 194 _ Ate§kes 195 ,. 203 _ Ozel birim _ Almanya'da PKK yasagl 205 _ Yasaklar ylh 207 _ Ocalan'm demokrasi ve federasyon plant 208 _ Sava§ Giiney Kurdistan'a ka'pyor 209 _"Kurt devletinin kurulmasl!" nasll onlendi? 212 213 _ PKK bayrak degi§tiriyor _ Kiirdistan Siirgun Parlamentosu 214 _ Bir daha Giiney Kiirdistan i§gali 216 _Tampon bolge ve Tiirkiye-lsrail ili§kileri 219 _ Tiirk devletinin be§inci kolu: Turkmenler 223 _Dublin anla§masl 224 226 _Kime yaradlgl belli olmayan 227 _HADEP'in _PKK'nin ikinci ate§kesi 231 233 _Guney Kiirdistan'da yeni oyun
7
'""
• ."
' ,,J8!7 ,' ''!I!!\IiV'' "-, ',,' ,-
"'""
;
- PKK gazardl ffiI , - Devletin toparlamna manevras" Susurluk olay,
237 240
5
SAVA$IN ASKEId BlLANI;OSU (1984-1999) · PKK kaynaklanrun verileri • Turk devletinin verileri • Askeri sonul1ar
243 244 251 255
6
SAVA$IN KlJIlT TOPLUMUNA ETIdLERt - Tanm · Hayvanahk - Sanayi · Kurdistan'a aynlan .£on1arl" - Yallnrnaya yaunm yasak · Ambargo - Egitim · Sagbk · Hukuk - Siyasal ve sivil haklar (demokratik haklar) alaru · YIl
265 267 268 270 271 273 274 278 279 281 282 284 285
7
SAVA$IN 1'URIdYE CEPHESINDEId ETIdLERt ........... 289 · Ekonomlk fatura 289 · lobisi 296 • Faturanm halka maliyeti 298 • ekonomik itibar ve kom§ularla ticaret 299 301 - Kurdistan'daki talanda gerileme 302 j' .• Turizm 'I, • siyasal yaplya etkileri 304 .•,lIva§m toplumsal yaplya etkileri 311
INMIN DI$ BOYUTIJ
317
'ntn uluslararasl alanda Kurt politikasmda .1
· 8
, "latinin alanda Kurt halkma Oridch dengelerinde Kurdistan ve PKK
317 324 sul1ar .. ". 329
344
9
D1RENt$tN KlJIlT TOPLUMUNDA YOLAI;TIGI DEGt$1KLtKLER · Kayliiluk · Kadmlar · Diger kesinIler - Aydmlar · Kiilrurde atlbm ve · Sivil itaatsizlik ve bireydeki · Ulusal birlik
-J'
"
353 354 357 361 364 368 370 373 374
10 PKK'N1N tl; SORUNLARI
379
11 ABDULLAH 6cALAN OIAYI · Sonun ffiI? Saktk olayl · Oyunun ilk adlffil: Ocalan'l SUriye'den · 130 gunluk rotarun duraklan · Nairobi'deki gunler · Ocalan operasyonunda kimler var? - Turk devletinin Kurt aVI · Kurtler mu? · Ocalan'm zaaft · Intikam mahkemesl - Turk Genelkurmayrrun stratejisi · PKK'nin tutumu · Mahkeme - A.'"katlar · Ocalan'tn sa",nmasl · 29 Haziran - PKK'yi tasfiye plaru · Guney Kurdistan girdabmda diretme
399 399 409 412 422 426 428 430 431
12 SONUl;LAR
477
13 EKLER 1. HRK bildirisi OS Agustos 1984) 2. Turk ordu ve kontrgerilla katliamianndan amekler
495 495
436 438 440 442 446 449 462
463 473
sivillere 498
9
','
;-,r
3. Nerveh (Ta§delen) Taburn Baskml 05.05.1992) 504 4. bealan'a yonelik operasyonu protesto amaelyla kendini yakanlar ve intihar eylemi yapanlar , 506 5, Paris PDK-YNK Antla§masl (15·22,06,1994) "'''''''''''''' 510 6, Ankara PDK-YNK Antia§mas, (30-31.10.19%) ""."."". 511 7. Washington PDK-YNK Antla§masl (17.09.1999) """"" 513 8. PKK Ba§kanbk Konseyi'nin silah blrakma (5.08.1999) .""""""""",,,.,,,,.,,,,,,.,,,,,,,,,.,.,,,,.,,,,.,,,,.,,,,, 516 9. PKK Geni§letllml, 2. MK Toplanusl'nm (7,081999) """"""."""",,,.,.,,,,,,,,,,,,,,,,,,.,,,.,,.,,,,,,,,,,,,,. 518 10, Abdullah Qcalan'm grup teslimine ili§kin 5 Eyliill999 tarthlt mektubu """"'"'''''''''''''''''''''''''''' 520 11, bealan'm PKK 7, Kongresl'ne gonderdij!i 4 AJahk 1999 tarthll mektubu """'"'''''''''''''''''''''''''''' 523 12, 2-23 Ocak ZOOO tarthll PKK 7. Kongrest'nin kararlan "." "",."" .. , 528 13. PKK'n1n Ban, Projesl " """".. """"."" .."." .. "."". 529
14 ItAYNASUa ".....""...."..""""""""",, """""" """. """. 533 l' - - ,,,,,,,,,,,,,,,,.,,.,,,,.,,,,,,,,,,,,,,.,,,,,,,,,.,,,,,,,,,,,,,,,,,.,,,,,,,,,,, 539
10
Bu KUn halkmm TUrk devloone kar§l direni§ini konu almaktadIT, Bu baklmdan Oznem, Kuzey KUrdistan ve PKK'dir, PKK'nin tarihine ve yaplsma da geni§ yer verilmekle birlikte, esas olarak KUrt halloyla TUrk devleti arasmdakj sava§ ve bu sava§m siyasi, asker!, ekonomik ve toplumsal larm' incelemekte ve dej!erlendinnekteyim. Kitap, Kurt halklmn guncel direni§ini konu almakla birlikte, okuyucuya yard,mCl olmak ilin kitabm ba§ma, Kiin sorununun de koydum. Ara§unnada; PKK'nin siIaWI direni§e ba§Iadlj!1 15 ABustos 1984 tarihini aldlm. Bu nedenle Afrika kokenli iinlii de\TimCi Fanon'un kOIe halklann somUrgeCilij!e kar§1 Ozgiir1Uk ba§kaldmsl ilin kullanchBI sozlerden eSinienerek, kitabm adlm "Kader DeBi§tiren Kur§un" koymak istedim; ama daha yerli olan bir isim "ABn Daj!lm Ta§lmak". Konuyu, 1994'te 6zgur Gundem gazetesi dizi haline getirdim. Bu dizi Almaneaya terc(ime edilerek 1995'te kitap olarak baslid" Aneal< kitap, elinizdeki ara§!lnnamn kapsarrundan uzakU. Bu diziden hareketle konuyu kitaplalunnap planladlTfi. Ara§tITmayt 1996 sonunda bitirdim. Fakat aksilikler birblrini izledi: 18 Eyliil 1996 tarihinde polisi, benim de Briiksel yak,nlanndaki KUrt televizyonu Med 1Vhin bUrolanm basil ve bitmil haldeki bu dahiI, rum malzemelerJme el koydu. Malzemelerimi aneak bir ytl sorna alabildim. Mylece pll§mam en az bir yll engelleTlTfii§ oldu. Ama olaylar dur-<1urak biImed!. Bu nedenle 1996 y'llyla SlOlTJamayt hedeflemi§ olmama ragmen, 1999'a kadar onemli geli§meleri ilave etmek zorunlulugu duydum. l;iinkii, PKK'nin siIahlt direni§inin en onde gelen isimlerfnden Saklk 1998'de, PKK lideri Abdullah bealan da, aylar sUren bir kovalamacadan sonra 1999'da Turk devletinin eline Bu olaylan, ozellikle PKK tarihinde bir dOnUm olan bealan olayml iIave etmemem imkanSlzdl; bu olay Kurt sornnunda ve 11
,:,,-,-
'l\'. "
PKK'nin mucadelesinde ,ok ciddi ve bunyesinde barmdtrmaktawr, Haliyle Ocalan olayl bir daha ba§tan sona gtlzden geprmeme yolaeu. Yine de bu olaydan tlncekl degerlenelirmelerlmde c!deli yapmadlm. C;:ah§manun konusu Kuzey Kurdistan olmasma ragmen, diger Kurclistan parcalanndakl de i§lemek zorunda kaldlrn. Bu zorunlulugu iki nedenle duydum. Birlndsi: Olaylar blrblrlni etkiliyordu. Kuzey'de bir olay Guney'de bitiyor, Ki1rt sorununu olaylara global bakmak gerekiyordu. lkindsl: Ki1rdistan'm bolunmesi 80 Y1h bulmasma ragmen, ne Kurt halla, biiWnmeyi kabul ne de Kurdistan'l denetimlerinde IUtan devleller, bu biili1nmeyle slmrhyorlard, kenelilerlni. 1975 Y1hndan berl Kurt ulusal mucadelesinin ipnde oldugumdan, yazdddanm gozlemlerlme dayanmaktawr; ama bu bir aru kitabI degilelir. ikl taraf,run kaynaklanna dum, burclan pkardlglm verl ve sonuelan, gozlemlerlmle dim. Emperyalist ve somurged gueterln ve yaratltklan boWnmeyi kabul etmeeligirnden, Kurelistan parcalan ilin Kuzey Kurdistan (Turkiye Kurdistaru), Dogu Kurdistan (Iran Kurelistaru), Guney Ki1rdtstan Orak Kurelistam) ve Guney-Balt Kurelistan (Surlye Kurdlstaru) adlarml kullanwm. C;:unku bunlar, Kurt halkmm kullandlg. adlarcbr.
. 'Mhk 1999 °':"4,' I,'
I :)1;,
'I' 'l'lO
(:
, . ,i.:l:'
I
Ktsaltmalar
ADYOD ai
AlHM ANAP AP
ARGK CENTO CEWQED CHP
CIA
CUD DDKD DDKO DEA Dev-Sol Dev-Yol DGM
DIE .: '
,I.,itl;n......, (,
DIsK DSP DTSO DTP DYF FKBDC FP
GAP
GATA GSMH
12
Ankara Demokratik Ytikse! Ogrenim Dernegi Amnesty International (Uluslararas. AI Orgiltti) Avrupa Insan Haldan Mahkemesl Anavatan Partisi, Tiirkiye
Adalet Partlsi, TUrkiye Rizgar!ya Netewa Kurdistan (KUrdtstan Halk KurOrdusu) Gtivenlik Central Treaty Organisation (BOlgesel Ulusal Yurtsever bemokratlk Cephe, Irak KUrdistam Cumhurlyet Halk Partlsi, Ttirkiye Central Intelligence Agency (ABD MerkeZi Haberalma Orgtitti) Yurtsever Demokratlk Cephe, Irak Ktirdistam Devrimcl Demokratik Ktihtir Dernegi Devrimci Dogu Ktilttir ocaklan Drug Enforcement Agency ile Mticadele Ajansl), ABD Devrlmci Sol, Ttirkiye Devrimci Yol, Ttirkiye Devlet Gtivenlik Mahkemesi, TUrkiye Devlet Istatistik Ensltittisii, Ttirkiye Devrimci Sendikalara Konfederasyonu, Ttirkiye Demokratik Sol Parti. Ttirklye DlyarbakIr Ticaret ve Sanayi adaSl Demokrat Tiirkiye Partlsi Dogru Yo! Partisi, Tiirkiye Cephesl Fazilet Partis!; Ttirkiye Giineydogu Anadolu Prolesl Gtilhane Askeri TIp Akademisl, TUrkiye Gayrl Safi Milli Has.la (ulusal gelir)
13
."", GONslAD HADEP HlK HP HRK HUNERKOM IKP INC IHD I-KDP ]trEM KESK KHK KKP
KNK
Guneydogu Sanayici 4adamlan Dernegi Balkm Demokrasi Partisi
Harekata Islama Kurdistan (Kurdistan Islam Hareket!) Halkl'l Parti, Turkiye Rizgariya Kurdistan (Kurdistan Birlig!) Kurdistan (KurYekitiya Hunermendrn distan Sanatl'liar Birligi) Irak KomOni.t Partisi Iraq National Congress CIrak UlliSal Kongres!) insan Haldan Dernegi, TUrkiye Partlya Demokratf Kurdistan-lran (Iran KUrdistam Demoklllt Partial) ]andarrna Istihballlt TerOrle MUcadele Birimi, TUrkiye Sendlkalan Konfederasyonu, TUrkiye Kamu Kanun HOkmOnde Kalllrname KOrdistan KomOnlst Partls! Kurdistan National Kongress (KOrdlstan UlliSal KongresO
Komela KUK KUM MDP MGK MHP MIT MKE MKM MOSSAD MTP ORAL OHD OKK OZDEP PAK PASOK
Komela Kurdlstan (Kurdlstan Emekl'iler Birligi) KUrdistan UlliSal KUrdistan UlliSal Meclisi Milliyet>i Demokrasi Partisi, Turkiye Milli GUvenlik Konseyi, TUrkiye Milliyetl'i Haraket Partisi, Turkiye Milli Istihbarat TUrkiye Makina Kimya EndUstrlsi, TUrkiye Mezopotamya KU!tUr Merkezi Israil Istihbarat Orgtitu Milli TUrkmen Partisi OlaganUslU Hal Belgesi Ozel Harp Dairesi, TUrkiye Ozel Kuvvetler Komutanhgl, TOrkiye
-• I •
PDK
Parti Demokrati Kurdistan-Irak (lrak KUrdistam Demokrat Partisi, PDK-D
PGDK
Parttya Gele Demokrati Kurdistan (Kiirdistan Demokratik
PIK PKDW PKK PPKK PRK PRNK PSK PSK-I RNK RP SAPO SAVAK SAVAMA SHP SIPRI S-KDP SKP SODEP SP SSDP SVP TA]K
Ozgurluk ve Demokrasi Partisi
TDP TBMM TEP THKP-C
Partiya Azadiya Kurdistan (KUrdistan OzgUrlUk Partis!) KUrt Sosyalist Partisi-Guney KUrdistan (Kuzey Irak)
TIP
l1B
Halk Partisi-Irak) Kl1rdistan !slam Partisi Parlamenta Kurdistane Ii Derveye Welat (KOrdistan SOr-
gun Parlamenlosu) Partiya Karkeren Kurdistan (KUrdistan 41'i Partis!) KOrdistan Oncli Partisi Partiya Rizgariya Kurdistan (KUrdistan Partis!) Partiya Rizgarlya Netewa Kurdistan (Kurdistan Ulusal Partis!) Partiya Sosyallsta Kurdistan (KUrdistan Sosyalisl Partis!) Partlya Sosyallsta Kurdistan (KUrdistan Sosyalist PartisiIrak) KUrdistan Ulusal Refah Partisi, TUrkiye Siikerhetspolisen (lsvel' GUvenlik OrgUIU) Iran'da deneminin iSlihbarat ergUtU tran lslami rejiminin istihbarat orgOtli Sosyal Demokrat Halkl'l Parti, TiJrkiye Stocholm International Peace Research Institute (SroeEnstittisu) holm Uluslararasl Suriye Kl1rdistan Demo'krat Partisi Suriye Komtinist Partisi Sosyal Demokrat Parti, TiJrkiye Silahli Propaganda Savunma Sanayi Destekleme Fonu, TOrkiye Sosyalist Vatan Partisi, Ti..i.rkiye Tewgera Azadiya linen Kurdistan (KiJrdistan OzgOr KadIrt Harekerj) Tl1rkiye Denim Partisi TUrkiye BUyuk Millet Meclisi TiJrkiye Emek Partisi Partisi-Cephe Turkiye Halk Turkiye Toplumla TUrkiye Partisi
15
1
TIT T-KDP TKBP TKP TKP-B TSlp TSK UDG UNDeP YA]K
YCK YDH
¥HK
Y]WK YNK
TUrk Intikam Tuga)'l TOrkiye KOrdistan Demokrat Partlsi TOrkiye KomOn/st Bmek Partisl rorklye KomOnlst Partisi TOrkiye Kom(lnJst Panlsl-Blrlik TOrkiye Partisi Tevgera SosyaJrSta Kurd!stan (Kilrdistan Sosyalist Hareketi) Ulusal Demokratlk Internatiol)a1 DruS Control Programme, UN (8M UluslararaS! UYllfturucu !Control Program,) Yekrtfya A1adlya ]In!n Kurdistan (KUrdistan OzgUr Kadm BlrUgO Yekflfya C1Vlln!n KUrdfslan (KUrdistan Gen<;lik 8irligO Yenl Ilemokrasl Hareketl, TUrkiye Yekrtfya Hukukzan!n Kurdistan (KUrdistan Hukuk<;ular BlrllgO Yekftfya linen ver Kadmlar BlrHIlD
Kurdfstan (KUrdistan Yurtse-
Yekrtiya Ni§timan! Kurdlstan (KUrdlstan YUl1Severler Birll-
iii, Yekiti) YRJ(
YXWK
"
Yeldt!ya Birllg!) Yekftlya Xorten sever Gen<;lik BirllllO
Kurdtstan (KUrdlstan Gazeteciler Kurdfstan (KUrellstan Yun-
1 KUrt sorununun
KUrder Ortadogu'nun otokton halklanndandtr. 500 bin kilometre karenin Ostiinde yiiz1\I0ime sahip Kurdistan'tn bugiinku nUfusu 35 milyonun ustiindedir. Kuzey Kurdistan (TUrklye) 20, Dogu KUrellstan (Iran) 10, GUney KOrdistan crrak) 5, GUn")··Bau KOrdlstan (Surlye) 1.5-2 milyon nofusa sahiptir. Ancak ve slyasalekonomik nedenlerle KUrt nUfusunun 1\nemli kesimi, neredeyse etmlr yan yanya TOrkiye, Iran, lrak ve Sunye metropollenne tir. Ban Avrupa ulkelennde de 700 binin ustiinde Kurt bulunrnaktadtr. Aynca Ennenlstan (Kurtler tanhsel olarak burada bulunmaktadtrlar), Gurcistan ve LUbnan'da onemU Kurt nufusu bulunmaktachr. Boylece eger nufus 0101 ahnacaksa; Kurtler, dOnyada ozgtirliiBUnden yoksun mahkum en bUyuk halk olelUgini koromaktadlr beUriemesinl yapmak olma)'acakttr. Tanhi 0101 almacaksa; Kurt soronu, tadhin en uzun ulusal sorunlanndan blddir. Kurtlerin bulundugu Ortadogu bOlgesi, sade"" bugun degil, lIkben cografi ,'e ekonomik nedenlerden dolaY', ilgal "e sa(antik ve kolea dllnemde) zaman vallara sahne oldu. 11k zaman Persler gibi komju halklarla lttifaklar yaparak bu kattlan Kurtler, bagtn1S1l ve yan bag,mslz beylikler haUnde girellier. Kurdistan, once Islami Arap ordulanrun (700-950), archndan Mollollar (lOoo-llOO) ve SeI9'klulann (950-1200) ve yl1amtna sahne oldu. haldekl KUrt beylikleri, SelAnadolu'ya yaytlma ve bunun Blzanshlar'la yapttklan Sel9'klulann yanmda yeralchlar. Turklere, Anadolu'yu olanagml saglayan Malalglrt Cl071) KOrtler, 15 bin ath He Sel9'klulann yarunda yeralddar. Kurellstan, 16. ve 17.yy'larda Osmanb (TUrk) ve Safevi (Fars) feimparatorluklan arasmdaki egemenlik sava§lanrun ar· 17
• chnOOn (151'-1639), bu iki gu, arasmda pay1a§llch. Iki devlet arasmda imzallnan KlISr-. (1639) ile ortaya "kan durum, Kiirdlatln'm ilk statiikosu sa},labilir. Halen Tiirk ve Fars (Iran) devletleri, aralarmdaki bu smm korumaktadlrlar. Kiirtler, Osmanll Imparatorlullunun (1299-1918) egemenlilli altmda 19. yy'a kadar geni§ bir bzerklikle ya§adllar. Buna kar§lllk Imparatorlullun Dollu slmrlanm korudular ve biiyiik vergilerle Osmanll biit,esine "katklda!" bulundular. Ancak 18. yy'm ortalanndan itibaren bu Slatiiko bozulmaya ba§lad!. Ingiltere ve Fransa gibi kapitalist devletler larafmdan zorlanan, gittik,e bu devletlerin mali kIskaana giren ve Balkanlar'da toprak kaybetmeye ba§layan Osmanll Imparatorluau, sOmilrgeci egemenlillini siirdiirmek i,in devlet yap,smda Idatl ve askerl reformlara gUti. Devletin daha merkezi hale gelmesl anlanuna gelen bu diizenleme, Kiirtlere olumsuz yanslch. Tilrlder, Kilrt beyliklerinin otoritesini kIsltlachlar, vergileri atlltchlar ve Kilttleri diizenli askerlille zorladllar. Bunun ICin IzledJkleri yOntern Ugtn¢: Geleneksel Kurt beylilderine kar§l, yeni beyUkler yaratblar ve bOylece Kurtler arasmda \"'U§rna Clkararak planlanru hayata geprdiler. Kilrt beyleri, otoritelerinin kIs,lmas,ru kabul etmediler; Kilrdlstan'OO 1806'dan ba§lamak iizere rum yilzyll, kapsayan Isyanlar geli§tl. Bunlardan bnemllleri: - 1806: Silleymaniye bblgesinde Baban ayaldanmas!. - 1808-1836: Merkezi Silleymaniye olan Revanduz ayaldanmas!. Ayaldanmarun bnderi Ahmet Pa§a 30 bin ki§ilik ordu kurdu. Yenilen Ahmet Pa§a, 1837'de Osmanll sarapnda zehirlendi. - 1815: Beyazit, Van, Erivan (Iran), Nahclvan (Iran) ve Hoy (Iran) ayaklanmalan. - 1820: Zaza Kilrtlerin ayaldanmas!. - 1828: BeyaZlt, Mu§, Botan ve Hakkari direni§leri. - 1830: Sincar bblgesinde (bugiln Irak s'mrlan i,inde) Yezidi
Kiirtler'in ayaklanmas!. - 1934: Bitlis'te Ahmet Han ayaklanma51. - 1839: Bugunkil Siirt, Batman ve Bitlis il snurlanmn kesi§me bblgesinde bulunan Garzan ayaklanmas!. - 1839-1847: Bedirxan Bey ayaklanmas!. Bu, dbnemin en bilyilk Kilrt ayaklanmasldlr. Ayaklanma Botan, Garzan, Hakkari ve bu18
giin Irak slmrlan i(inde olan Behdinan bblgesini kapsad!. Ayaklanmanm bnderi Bedirxan Bey, para basmaktan idari uygulamalara kadar ,e§idi milli giri§imlerde bulundu. Osmanlllar, Kiirtleri i,ten bblerek bu ayaklanmayt basurchlar. Esir alman Bedirxan Bey, 1868'de SiirgOn'de bldii. Bedirxan Bey'in ,ocuklan, yerle§tikleri Ortadollu ve Avrupa ulkelerinde sonraki nesiilere bnemli miras blfakular. 11k Kiirt alfabesi ve ilk Kilrt gazetesi Kurdfstan (1898) bunlar larafmdan "kanld!. _ 1855: BOlan bblgesinde Yezdan ayaklanmasl. _ 1880-1881: Ubeydullah Ayaklanmas!. Bu ayaklanma Hakkari bOlgesinde ba§lach, Gilney Kilrdistan ve Iran egemenlillindeki Kiirdistan bblgelerine de yaydd.. Kilrt ayaklanmalanrun bnemli bir bzellilli §udur: Ba§ta beyler ya 00 a§iret reisleri direni§lere bndililk yaparken, 1880'den itibaren din adarnlartflln rolii bne ge,ti. Egemen deYletlerin Kilrt beylerinin otoriresini klsmasl ve bir yerde ortadan kalchnnaslYla kU0i k a§iretler iizerinde geleneksel bir otorite olu§ruran beyliklerin ortadan kalkmasma, neticede alt a§iretler araSI ,eli§kiler ye kavgalann artmasma, bir yerde karga§arun dollmasl yol aCJfia51 ve Kiirdistan'a dolan Batlh hiristiyan misyonerlerin hlristiyan aztnltklara destelli ve onlan kl§klftmasma duyulan tepki din adarnlanrun otorite olarak yilkselmelerine yol a,an bnernli nedenlerdi. Ama bnderlikte olan bu delli§ime rallmen, ayaklanmalar, aralannda merkezi bir biirunliille ula§amamalan, ekonomik ye toplumsal gerilik, siyasal birlik dene}inin yokluBu ve asker! donarurrun ilkellilli gibi nedenler sonucu, Osman111ar'm Batlh askeri uzmanlar tarafmdan eBitilmi§ iistiin ordulan kar§lsmda yenildiler. Kilrt sorunu, 1878 yllmda yapllan Berlin Konferansl'nda ilk defa uluslararasl gilndeme geldl. Ancak Konferans, Kilrtlerin durumundan ,ok, Enneni sorunu ve dbnemin emperyalist gO,lerinin bblge emelleri i,in toplanml§lJ. Konferans'ta Osmanll temsilcileri, "Ennenileri, Xiirt e§klyalann' saldtnlanndan korumak" gibi kumaz bir y6nternle, KGrtlerin olumsuz bir konumOO toplanlJda ele ahnmaslru salliamaya ,abaladllar. Bu tarihle birlikte, bugilne kadar devam eden ve gelenekselle§en bir politika ortaya ,lku: Bauh biiyilk deyletler, Tilrk devletini bblge Clkarlan i,in kullamyor, buna kar§lhk devletin toprak biltiinliillunii koruyorlard!. Yani gerektillinde ulu-
19
i, .,
;1' I _ _
/.
sal sorunlart ka§lyor, ya cia destekJer gOzOl«1,..., lIIlliIlIIIlIlr'cIefutnda en sonunda Tiirk devletini destekliyorlardl. Bu ...........n kurbanlanndan biri Kiirtler oldu. OSll1anblar, Kart direnlfllltnl butlrmak bu destekten fazlaslyla Osmanhlar, Balkanlar'da Hlristiyan halklann OZgilrl6klerint kaolmasa MOsWman zamp imparatorluktan aynlmalan uzerine, halklan denetiminde tutmak yeni politikalar geH§tirdi. Sultan Abdulhamit doneminde (1876-1909), Kiirt a§iretlerini rnerkezi yOnetime baglamak i(:Ut, 1892 ylhndan ba§layarak a§iret reislerinin tstanbul. ve Bagdat'ta kurulan Zadegan Okul/an nda (a§iret okullan) okutuldu. Kiirt toplumunu yonlendirebilecek bu kesimi denedm altmda tutmak ve Osmanh-Turk "terbtyeBu parelel olarak Kiirt a§iretlesil" He rinden Suva'; Alaylan kuruldu. Asker mevcudu 52 bine varan ve 36 alaydan olu§an Hamtdiye Stlvari ya cia A§iret Alayla", Osmanltlar'sn sava§ orgutii Mahsusa tarafmdan Ermeni katllarrunda ve Birinci Diinya Sava§I'nda Rus Cephesi'nde en on sana kullaruldtlar. Bu birlikler, ayru zamarida Kurt halklru ipenden b61me i§levi gordii. Alkerl-feodal Osmanh devleti, her tiirlii yeni geli§meye kapah olduAunclan, Kiirtler, bu egemeolik alttnda geri uretim ili§kileri kendi kapah ve bOlilnmii§ bir toplum olarak kaldt. Bu nedenle imparatorlugun zaysfladlAI dOnemde, Balkan Olkelerlnde oldugu gibi Kiirdistan'da burjuvazi ya da aydlnlar ono1liiAOnde herhangi bir orglidenme ve direni§ geli§medi, pinkii bu SIruflar heniiz yoktu. !ttihat ve Terakki (Birlik ve tIerleme Pardsi; 1903-1918), 1908'de ktsa siirett ktsmi 116zgt2r/akl" ortarru dogiktfdar olduguncla, du. Bunu ftrsat bilen feodal kokettli aristokrat Kiirt aydlnlan, ciddi girdHer; imparatorlugun banyesindeki diger halklabir nn aydtnlartnm kurduklan orgiitlere l>zenerek, Kart Teali Cemiyetini (Kiirt tlerleme Demegn kurdular, Kart dili okul gazete Ancak bu lstanbul'da oldugundan KOrdistan'a etkisi az oldu ve ktsa omiirlii oldular. lttihat fie Terakki yonetimi (1908-1918), tUm bu kurumlan kapattl, Kurt aychnlanm hapsetti ve takibe aldt. Daha cia Heri gitti; devlet memurtyetini egitimden gepne bagladl, subaylar i9 n Islam dininden olma ko§ulunu getirdi. 0 zamana kadar Kiirtlerin
H -,
iilkesi kullarulan Kiirdistan eyaleti yerine "Dogu Anadolu U • telemesini kullanmaya ba§ladt. 1914-1918 Emperyalist Payla§lm Sava§I'nda Kiirdistan'tn biiyOk bir kesimi, tngiliz ve Franslz ordulart taraftndan i§gal edildi. 0 tarihe kadar iki olan Kiirdistan dort bolundii. En bii(Kuzey Kiirdistan) Tiirkiye Cumhuriyeti, ikincisi (Dogu yiik Kiirdistan) tran, (Giiney Kiirdistan) tngiltere, dordiinciisii (Giineybatt Kiirdistan) Fransa'mn egemenliginde kaldl. Sava§I'nm galip devletleri arasmda imzalanan 10 Agustos 1920 tarihli Sevr AnlQ.§mast'na gore; tngiltere ve Fransa, Wilson Prensiplen'nden hareketle, "mandater bir Kiirdistan'm olu§turulmasl" yOniinde karar aldtlar: »Kiirt halkmm hakim oldugu Flrat'm dogusunda ve Ermenistan'm dah.a sonra belirlenecek olan giiney SI01nnda, Tiirkiye-Suriye-Irak slrunrun kuzeyinde buluhan bolgelerinde otonomi plaru hazlrlanacaktlr" (62. madde), "Kiirt halkt, yani bolgelerde oturan halk Tiirkiye'den tamahlen aynlarak baglmslz olmak arzusunu ortaya koyar ve Milletlet Cemiyeti'ne ba§vurursa, §ayet Cemiyet de bu ba§vuruyu kabul ederse, Tiirkiye, bunu aynen taahhiit eder. (64. madde)"l Osmanll padi§aIn da "Kiirtlerin aynlma isteklerinin olmamasma ragmen, eger aynlma arzulanru ortaya koyarlarsa, Kiirt halklrun bulundugu bolgelerde yerel Dzerkligi kabul edecegini apklarru§t1r. "2 Ancak ne Kurt halkl 0 zaman bulundugu ko§ullar geregi bir §ekilde ulusal iradesini ortaya koyabHdi, ne de anla§mayt imzalayanlar bu kararlanm hayata ipn tek bir adtm attllar. Aksine, Kurt halktna kar§1 Tiirk devletiyle anla§malar imzaladtlar. TOrkiye iizeFransa, 20 Ekim 1921 tarihli Ankara rindeki ekonomik ayncahklanru korodu. Buna kaI'§lhk Kiirdistan statiikosu iizerinde anla§t1. Fransa i§gal b6lgesinden sava§ da dahil olmak iizere, elindeki aglr sHahlan Tiirk olduordusuna blraktt. Tiirk ordusu bu silahlan, gu Yunanhlara kar§1 kullandt. Ege adalannda gozii olan ltalya, statUko iizerine gOrU§melerde Kemalist devletten yana tutum aldl. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Konferanst'nda Kiirdistan'm dort statiikosu kayst altma ahndt. Fransa ve tngHtere, Kemalist Tiirk yonetiminin katliamcl ve inkarcl KiirdisLozan'da Kiirtler'in sorotan politikasma onay verdiler. nu giindeme ciddi olarak GOrU§meler boyunca Tiirk He-
21
20
"
.,:'
1.:'
.a
Jr ,
si'ndeki KUrt miIletvekiIleri adma "TUrkiye'den aynlmak istemedikleri'ne dair telgraflar Ingiltere ve Tiirkiye arasmda Musul sorunu (Giiney Kurdistan) iizerinde ylirUrulen tartl§malar ise, tamamen bolge petrolilnun payla§IffiUla yonelikti. Lozan Konferansl'nda Tiirk heyetine ba§kanllk yapan Ismet InonU, gOrU§meler sonunda Ankara'ya ,Lozan'da zafer elde ettik. Anadolu'dakl Yunan .orunu halledildi. Enneni sorunu tanhe g6mUidU. KUrt sorunu Ise stlzkonusu olmam" apldamaslru yaptl. lngiltere ve Fransa'mn des"'!!i He ba§ka halldann iizerinde elde edilen "zajerf" Turk devleti, uluslararasl alanda KUrt sorununu "balletttktenl" sonra y6rJelcll. CUnJci.t Kilrdlstan'da kaba bit i§gal varch. 6rgUtsilz KUrt halla hUl:Ursuzdu. Imbat"" TeraRArt Pants..nin kanh iktidarUldan ders pkaran kim! Kiln aydmlan KUrdlstan'a donmU§, orgutJenmeye ba§laffil§lardl. Tiirk Anayasasl, bir kalemde KurtIen ve iiIkeler!nl yok saynn§, TUrk Han etmi§ti. Bu Inkara kar§1 Kiirtlerin ilk tepkisl Erzlncan ve S,vas bolgeIerine yayJ.1an a§iretinden geld!. Bolgenin ilen gelenleri, 1921 }'lbnda TUrk hUkUrnetine istelderini 5 maddeHk bir bilditge verdHer. Kun liderler, Sew Anla§masl'na atlf yaparak) o(onomi verilmesini, KUn bolgelennin TUrk memurlardan annmaslm, bOigesine gondenlen Turk birIiklennin baskdann durdurulmaSl-
Mu§, Bingol ve Elazlg bolgelenni kapsayan Said AyaklanmaSIO, basurrnak TUrk ordusu, FranSlzlarla yap!lan anla§rnaya dayanarak FranslZ i§gal bolgesinden gegerek KUrt gU9lerini kUlatt1. Aynl §eki!de Ingiliz ordusu ayakianma boyunca i§galindeki bOlgenin situntu tuttu, boylece lid direni§lerinin birle§mesinl onledi. Bu destekten de yararlanan TUrk ordusu, ustiin sUah gUciine dayanarak 25 Nisan 1925 tarihlnde ayaldanrnayt bastlrd!. Ingiltere, TUrk devletinin Kurt ayaklanrnasma karll bulundugu stklnu!an kullanarak aralannda ihtilaf konusu olan Musul sorununu 1926 }'lhnda imzalanan Bagdat Anl"§masiyla da bolge Ingilizlerin, dolaytslyla lrak Kralhgl'mn denetiminde kaldl. AyaklanmanUl onderi Said (29 Haziran 1925) balta olmak Uzere onlarca KUrt onden idam edildi. KemalistIer, ftrsat bilerek ayaklanrna i¢nde yeralmayan aydlnlan bile idam ettiler. Daha vah§i olan uygulama §U: Idam ed!len KUrtIer'den rinin mezan belli degildlr. Bunun iki yorumu vardlf: Ya cesetler! yakdd, ya da belirsiZ yerlere gruplar hallnde gornGldUler. BugUne kadar da herhangi bir iz ya da beige bulunmu§ Bu ayaklanrna dolayIslyla KemaHst deviet, Istiklal Mabkemeleri (925) adrnda mahkemeler kurdu, Takrir-i Sukun Yasas, (Huzur Yasasl; 3 Mart 1925) adlyla yasalar ,,",arch. Takrir-i SUkun Yasas, 1927'ye, Istiklal Mabkemeleri Yasas' 1949'a kadar }iirUrlUkte kaldl. 19 Hazlran 1927 tarill ve 1097 sayIh kanunla pkanIan Mecburi Iskan Yasas, blrlikte direnen Kiln bolgeleri bOlalllldl. Alleler BU}iik allelerin mallarma el konuldu. Boylece
ru ve Elazlg" Malatya J Slvas ve Erzincan b61gelenndeki cezaevJe-
Ktirdistan'da sermaye birikimi, ekonomik ve siyasal aristokrasinin
nnde bulunan butiin KiirtJerin sabverilmesini istiyorlarch."3 Kernalist ordu, Kurdistan'daki ilk vah§6tini yaptl. Izmit'! yalap, sivil Yunan hallam EylUl 1922'de denize clOken Nurettin Pa§a ve Karadeniz boIgesinde Rum hallana kar§1 katliamIarla tanman, aym zamanda Mustafa Kemal'ln MubajlZ Birli8J'nin komutam olan Topal Osman (Laz Osman)'a bu vah§etierini de yenilediler; 132 kllyli yaktllar, Y1ktllar, yUzlerce KUrdU kur§una dizdiler. 5 Man 1921 tarihinde ba§layan dl",nif, 17 Haziran 1921'de yenildl. 13 $ubat 1925'te donemin en bUylik KUn ayaklarunas, geli§ti. Onceki ayaklanmalar g!b; bu ayaklanma da, yeterli hazrrhk olmadan, Kemalist ordunun provokasyonu Sonueu ba§ladl. Diyarbalm,
geli§mesi, dolaY1slYla siyasal birikim onlendi. BOlaltllan bolgelere TUrk nufUsu yerleltirerek KUrtier aleyhine biiyUk demografik degi§im yapdd!. 26 Hazlran 1927 tanhH ve 1164 saytil Umumf MajetTe§kilatl Kanunu ile Kurdistan be§ askeri bolgeye bolUndU. Her bolgeye, 0 boIgenin "krah" saydan, tek yasa "e }iirUtme guru olan asker! valiler atand!. Said AyaldanmaSltu, ZiLan-Agn DIreni§i 0926-1930) izledi. 1500 kadar KUn sava§\,sma kar§1 TUrk ordusu, 66 bin asker ve 100 sava§ upg, kullandl, yiizlerce koyli haritadan sildi. Bu sava§ta hayatlnt kaybeden KUrtlenn say,sl 15 bini a§tl. Turk devleti, direnili bastlrmak lran'm ba§VUrdu. Turkiye, iki devlet bolgesini Iran'a bltakmca, bunun kararasmda ihtilafll
yeti'nin Ba§kam lsmet ln6nu J
Turkler ve KiirtJer", "TUrk ve
Kurtlerin htikumeti", ,TUrk ve KurtIer!n yurdu" deyimJerini kuIlanG6rii§meler siirerken, Turk hiikumeti, Tiirkiye Millet Medi-
22
23
§lhgtnda tran da Kiirt Dogu Kiirdistan'la ili§kisini kesti. Boylece direni§in aklbeti belli oldu. Agn Direni§ini Sason Direni§i izledi. Ancak burada direni§ten ziyade Kemalist devletin zorIa dayattlgl bir uygulamaya kar§l yine zorunlu, ama onurIu bit direni§ soz konusudur. Tiirk hiikiimeti, 1925 ylhnda Kilrdistan'da bir bolgede ba§lattlgl "Yasak Bolge" uygulamasma 16 Temmuz 1936 tarihinde Sason bolgesini dahil etmi§, bOJge sIlUrIan bulunan Be§iri ve Garzan bOlgelerinden 2400 kadm, ve ya§hlardan oIu§an Kiirt niifunakledilmi§ti. Buna parelel su babya (Tiirkiye'nin baa olarak 23 Kaslm 1936'da bOlaeye yonelik biiyiik bir askeri harekat ("Temizleme Harekau-) batlatalnu,tJ, kitlesel klyunla parelel yiiriitiilmilf, sadece Suon'da 155 ki§i c;ldiinllmii§tii. Bu 1937-1", Detaim Direnl,i izIedi. Tiirk hiikiimeti bu direni§i de 1armaIc ' . DerIbrI Y4I•• adlyl. c;zel bir yasa pkardl. A§iret reislerinin hemea olmua ve a,lretlerin sHahlanO! hemen teslim eIIDIIini Bu dayarma, ukeri i,gal bir provokasyondu. Aftretler dayatmaya kabul etmeyip direni§e ba§ladllar. nerafm Direnl'i de Onceldler glbi, hatta onlardan daha kanlt ve vahti bir ,ekUele basnnlch. O}"le ki Kurt kadtnlan, Turk aakerlertnin eline diye kendilerini ucurumlardan atlyorillda. Direnl,in c;nderi Seyid RJza idam edildi. BOy1ece 1940 yllma gelindiginde, Tiirk ordusu biiyiik bir katliam yapnu, olarak Kiirdistan'a egemen olmu§tu. Esir ahnml§ Kiirt balka, TUrk anayasastna gore artlk "Tiirkle§tirilebilirdi!" Oiler Kardistan da Kuzey Kiirdistan'dakine parelel olarak ayaklanma ve direni§ler ba§gosterdi. Tiirkler, Ruslar, hatta a§iretinin reisi lngiUZler'le ba,anh diplomatik ili§kiler kuran Simko Osman Aaa), 1918 yllmdan ba§layarak Dogu Kiirdistan'ntn biiyiik lusmmda otoritesini tran'a kabul ettirdi. Sadece tran'a degil, Van'a ,kadar olan Kuzey Kiirdistan ve tngiliZlerin egemenligindeki GOney Kurdistan onemli kesiminde otoritesini kurdu. A.ncak lran devleti, tngilizler'in verdigi destekle merkezi yaplsUll 1923 ylltnda direni§i klrdl. lrak'a geSimko, 1926 yllmda geri donerek tekrar ayaklandl. Ancak orgiitlenmi§ Tahran ordusuna kar§l ba§anh olamadl. Tekrar Irak'a gitti. !ran yonetimi, 1929 y1lmda valilik teklifiyle Simko'yu geri glrdl. Geri dc;ndiikten giin sonra Simko, !ran generalleriyle
te.
"lIeU.
24
yapt1g1 ban§ gorii§melerinden pkarken, !ran askerIerinin kurdu" pusuda oldiiriildii. Bundan sonra tran, Tiirk devletinin ki kacta katl olmasa da, benzer yontemlerIe egemenligini tesise ba§ladl. Burada yeri gelmi§ken §unu belirteyim: !ran yonetiminin muO.liflerini, ozel1ikle Kiirt liderIeri komployla oldiirmesi gelenektir. ,,1906'da Simko'nun agabeyi Cafer Aga, !ran veliahu tarafmdan Tebriz'e davet edilir ve haince oldiiriiliir. 1918'de Tebriz Valisi Muharrem el-Miilk, modem teknolojiye ba§vurarak Simko'ya bir §eker kutusu gonlniimiinde bombah paket gonderir. Bombarun patlamasl ile Simko'nun bir erkek karde§i ve saylda hizmetpsi oliir. Simko yara almadan kurtulur."4 tran, giiniimiize kadar bu gelenegi siirdiirmektedir. Ozellikle de 1980-90'Iarda onlarca muhalifi bu yolla oldiirttii. Bunlan kitabm akl§l ipnde aktaracaglffi. Fransa'run denetimindeki Kiirdistan Kuzey'den Kiirtlerin slgmagl haline geldi. Buradaki Kiirtler, kaderlerini Kuzey'deki direni§e bagladlklanndan ve Franslz yonetiminden }} medet" umduklanndan, aYrlca direni§ geli§tirmediler. Ancak Kiirtlerin beklentileri bo§a pkt1. Franslzlar, 1936 yllmda Suriye'nin hak verilmedi. Fransa, 1945 baglffislzhgml tarudllar. Kiirtlere yllmda tiim askerlerini SUriye'den Kiirtler, yonetiminin insaflyla ba§ba§a kaldllar. 1960 yllmda yiizlerce Kiirt tutuklandl, ylllarca cezae\'inde kaldllar. Kiirtler iizerindeki baskl 1963'te darbe ile iktidan alan Baas rejimi altmda da devam etti. 1968'de ba§a Hafiz Esat, Kiirtleri iktidanrun bir kalduaCl olarak kullandl. Bu nedenle Kiirtlere smull bazl kiiltiirel haklar tarundl. tngilizlerin i§galindeki Giiney Kiirdistan'daki direni§ ise en uzun Mahmut'un siireli Kiirt direni§f oldu. 1918 ydmda Kiirtler, onderliginde ayaklandl. Kendini Kiirdistan'm krah ilan eden Mahmut, tngiliz egemenligini tammakla birlikte, Bagdat kralhgl He kadar hak istiyordu. tngilizler, Kiirt bolgesini sava§ bombaladl. Buna ragmen ayaklanma 1930 yllma kadar devam etti. Bu yllla birlikte Mustafa Barzani, Mahmut'tan onderligi devraldl. Bu donemde Bagdat'taki Arap yonetimi heniiz zaylfu. Araplar tek ba§Ianna Kiirtleri yenecek durumda degildi. Ama tngi!izler aglfhklanru Araplar'dan yana koydular. 1932 yllmda Bagdat Arap Kralhgl'm kurdular, orgiitlenmesini sagladllar, Arap ordusu kurup silahlandlrdllar. tngilizler ve denetimlerindeki Arap ordusu" Kiirt direni§ini ancak 1945 ydmda kJIIIlayl ba§ardl. Teslim olma-
25
yan Mustafa Barzanf, a§iretinden olan birlikte DoAu Kiirdistan'. gel1i. lkinci Dunya Sava§1 IUre.fnde Kiirdistan'la ilgili en onemli geli§me Dogu oldu, Sovyet ordusunun Azerbeycan ve Kiirelistan'da bulunmaslfll lIral bilen Kiirt aydmlan ve a§lret reisleri, ama 6nemli oranda ,",oyvet ordusunun desteglyle, 22 Ocak 1946'da Mahabad Kart, OIImhuriyetl'ni kurdular, Ancak 2, Diinya Sava§1 sona erip, IlIlukosu uzerinde SSCB, Ingiltere ve ABD anla§maya vard1klllJ IOnra, SO\yet ordusu Kiirdistan ve Iran Azerbeycan'mdan da heniiz yeterince orgiitlenemeyen Kiirt yonetiminin 'onlllW ..lJrdL ABD ve Ingiltere'nin de.teilini alan Tahran yonetiml, ""'Illn iizerine ordu gondereli, 17 Arahk 1946'da Kiirt yilnetiml lI'IIuIdI. Cumhuriyetin lideri Qazi MUhammed, 30 Mart 1947'de .... -eIIldi. Kiirtler, bir daha biiyiik gOlier tarafindan bellrlenen IlIiIIlonun kurbam Boylece Kuzey 1940'ta ve 1970'e kadar devam eden karanllK dOnem, Dol'> Kiirdistan'da 1947'den 1979'a, Giiney Kiirdl'lan'cIa 1941'J1n lSlS8'e kadar devam etll. aym zamanda Kiiedlstan'm blllllnm/lf . .lllKDlunu devanu flin bloklae cia kurdWar. 1937'de TlIrkfye, Iran ve leak arasmda kurulan Sadabad PtIIIh \OW 1955'te BatJdat Pa/tt1 (25 Mart 1959'da leak'm aynlma.mdan sonra Bo/gese/Jjb/r/IIJ/ GavmUk An/Cljmas, (Centra! Treaty Orgemualion, CENTO), bu niteltkte bloklae oldulae, Bu paktlae once IngUtere, 1950 ile bielikte de ABD'nln desteglyle ayakta kalell, Bllige de1.'letlerinin bu pakllarla giitlugu en temel bolgede .Ime!ann degi§memesi ve Kiirdistan'm parph statiikosunun devam elllrilmesiydL
Kfirt sorununda
faktOr
Kurt somnu, bie b61ge sorunu, aynI zamanda ulusIararasl bie
50-
rundue, Soguk Sava§ doneminde sorunun bu boyutu daha da biiyOdii, Ortadogu, diinya dogan siyasal kutupla§mamn en onemli alanlanndan biel haline geleli, Kiirt halla bolgedeki siyasal pkar kavgaslmn en biiyiik kurbartlanndan blri oldu, <;:iinkii Kiirt halk' bie devlete sahip degildi, onu destekleyen devletlee yoktu ve tiim haklan gaspedilmi§ oldugundan .avunmas,z durumdaydt.
26
ABD ve mutteRgi eliger biiyUk devletler, TUrk devletini Ortadogu'da NATO'nun olarak kulland'lar; kar§lhgmda siyasi destek verdiler, silahla donatt,lar, somUegeci smIClanm korudular, Iran, NATO iiyesi olmamasma ragmen 1979 ytlmdaki Islami devrime kadar ABD ve miitteftklerinden benzer desteAl aldt. 1960'lann ba§mdan itibaren lrak yonetimi, SSCB'den biiyOk askeri ve siyasi destek aldt. Emperyalist devletlerin ba§mdan beri KUrt politikalan vardlf: Ingiltere ve Fransa gibi devletlerin .Kiirelistan Buro"lan varellr, Bunlara NATO donemiyle birUkte ABD ve etkinlik Almanya da eklendL Bunlann Kiirt politikasma b6lgedeki I1karlan ya da b6lgedeki ayaklan olan devlellerin pkan yon vermektedir, Yani bu devletler Kurt sorununa hep TUrkfye, Iran ve lrak'm gozuyle bakular. Bazen bolge devletleriyle dii§melerine raAmen, bu durum Kurt sorununda aralannda farkh bir politikalan oldullu ya da Ktirt halkmm ulusal haklanm savunduklan anlamma gelmemektedir, Aksine bOlge devletleriyle pkar dii§tiikleei an, sorunu ka§,dtlar ya da Kiirt haklanndan bahsetmeye ba§lad'lar, Boylece Kiirt sorunu, dunya poUtikasml belirleyen ilin gerektiAinde suistimal edilebilen bir sOrun olarak kaldt. B61ge devletlerinin politikasma gelince; Ortad0!lu'da devletlerin demokratik bir temeli ve geleneAi olmadl. Bolge halklanmn da tarihin onemli bir kesitine yaplan demokratik miicadele ve kazarum geleneAi de yoktur, Bolge devletlerinin tiimii basklcl, anti-demokratik ve somurgeci yap,da devletlerdir. Bilhasa Kiirdistan', somiirgele§tiren devletler bu yapldaellrlar, EAer Turkiye, Iran, lrak'm ve Suriye'nin (aradaki niiansa raAmen) Kurt politikastnl cilmlede ozetlersem; Kiirt sorununu aralanndakf kullamyor, ama hangi olursa olsun ba§anya ula§mas'rtl onlemek (aralanndaki ne kadar buyOk olursa olsun) uzla§,yoclar. Yani taktikte Kiirt sorununu kullanlyor, birbiriyle dii§ebiliyorlar, fakat stratejide KUrtlere kar§1 birle§iyorlar, Niians diyorum: OmeAin Tiirk devleti ilin ne Kiirt denen bir halk, ne de Kiirdistan denen bir iilke meveuttur; Kiirtler, §iddetle ve asimilasyonla Turk toplumuna entegre eelilecek bir nesnedir, lran, Kurt dilini ve bazl kiiltiirel haklanru reddetmiyor, ama sadece bu boyutta sorunu kabulleniyori sorun, siyasal nitelik ahnca §iddetle iizerine gidiyor, tran, Kurtlerle olan tarihsel ve uksal ball27
lanm da Kilrtlere kar§1 kullamyor. Irak, devlet olarak olu§um silrecinde Kilrtlerin bilyilk dlreni§ine sahne killtilrel IIzerkliklerinl kabul edlyor ve ball idari kurumlan Kilrtlere veriyor, ancak yandan sorunun siyasaJ boyutunu §iddetle reddediyor ve asimilasyon paUlikaslm butiin sertligiyle yiiriitiiyor. lrak, her direnl§ ve sav'4tn ardtndan demogralik yaplYI katliam diizeyindekl fizikl tedblrlerle dejli,lirmeye iUna gtisteriyor. Suriye'nin durumu daha farkh baJllkler Suriye en kii\iik Kiirdistan pareasma hilkmelmektedJr, ama bu parea Suriye'nin petrol ve tanmda en verlmlJ bIlIaeslcllr. Dola}'ls!yla bu Kiirdistan parcos! y·.. _1 bnemdedir. SUriye'nin kom§u devneredeyse SUriye devletlere letlerle ve iete de yatamaal'.orunlan gOre Kurtlere "t6/e,.""'" dawaruyor; "J,endine kaT'§' olmamak!" ko§uluyla killtOrel 8bz yumuyor. Ancak bu devlet de, Kiirtleri slyasaJ baJcJan olin blr halk olarak kabul etmiyor ve bu iilkedeld Kilrtlerill llnemJj bIr keslml halen vatanda§ Suriye rejlml de, bafU1II,I olmuula mamen Kiirt btilgelerinl Arap1Sl61 ylhnda ve bula§urma poUtllcll8llll giine kadar devun elllJdill A..-x",.". ProjBSI denen uygulamayJa Kilrt bblgeslnde NIp Idl,tIri kwmu, ve demogralik yap!}'l deplanllll yilrt1tmelllldlr., ,. Kilrt halla bu statiikoyu ka!luli........lne, buna kar§1 siirekli direnroesine ve Kilrt sorunu bIp., aImulna rajlmen, lillen bir Kilrdistan statiikosu yarallldi, SiyillliIIrIlaYl buna uygun Kiirt polilikasltu da o......lIr. Gerek KOrdlstan ie ortamlmn iiriinii, gerekse bu dit nlarden kaynaklanan nedenlede direni§ler KiIrt ,ttpuaJ llnda'Ukleri slatOkoyu temel alan siyasal istekler bne silnJ117e bqlaclaJar. KOrdlstan'l egemenJiklerinde tu tan devlederin.1yuU IIllerine tabl bu Kiirt politikaSl, kendi icinde de oldu, Bu duNm onlan daha da kullaruhr hale getirdi. Neticede sadece Kilrdl.lan'a hilkmeden devletler btilgeye ilgisi alan her KOrdistan'da kendine h orgiit olu§turma yoluna gllll, ya da oJanian kendlne Bu yap! Kiirdlstan'da artlk karde§ kavgasmm ve ulusal kurulamamasllltn en bnemU nedenlerindendir. Sadece ge\llli§te giinilmozde de Kilrt ulusal kurtulu§ miicadelesinin en biiyiik sorunu yabanalann CIkanna tabi bu taktik tinderlikler / tirgiitlerdir. r;:iinkil bunlar ulusal olanuyor, ulusal dii-
8UIm'I,.
28
f
'J '4. ....
'I j
f
•• ;.-
-:t
':•t
J
-Sl
§iinemiyor ve somiirged slnulan korumada neredeyse somiirgeci devletlerden daha eok istekli davramyorlar. 1978'Ie birlikte Kiirdistan'da Iran-KDP (!-KDP) halk direni§i bu smavli kar§lla§t! ve ba§arth olamadt. 1961-1975 doneminde Giiney Kiirdistan'da Mustafa Barzani direni§, ABD ve Iran tarafmdan kullaruldi. Yine Giiney Kiirdistan'da 1980-1988 direnl§i, ayru §ekllde Iran ve lrak tarafmdan kullaruldJ ve bu iki devletin anla§maya gitrnesi sonucu yenlldi. 1991 y!hnda bu parea da kurulan Federal Kurt Y6netimi de ayn! akibete PKK'nin durumu eok daha olmakla birllkte ayru tuzakla yiizyiize bulunmaktadir ve son birkae }'lId" ayru akibete kavgas! veriyor. Kiirt sorunu, 1970'li }'lllara btiyle sarktt. Kiirt halla miicadelesi ve karuyla SOrununu gtindeme getirince, ancak sorunundan bahpolilikalar kaldi. Burasedildi. Ama i1gi, izah dan C'kanlmasl gereken iki tinemli sonue var. . Birindsi: Kiirt halkmm bugtinkii ktitii durumundan Kiirdistan'! egemenlikleri aillna alan beige devletleri kadar, emperyaHst devletler de sorumludurlar. Kiirt sorunu sadece bOlge devletleriyle emperyalist devletler de liili tarallardir ve etiziim icin aym diizeyde sorumluluklan vardlf. -!;L Ikincisi: Kiirt uiusal hareketi ya da tirgiitleri, '!!,.iicadele ederken sadece stimlirged devletleri degH, emperyalist giielerin de liili kir§! gticiinii til£ii almak zorundadular. Bu durumda Kiirt ulusal hareketi larumlamaya caIi§hgtrn taktik araa olma konumunu a§madikea semiirged statiikoyu parealayamaz ve Kiirt ulusal sorununu
Kiirdlstan'da toplumsal yapldakl bunun slyasal alana yansunasl
ve
Kiirdistan'da poHtik tirgiit 1908'de kurulan Kurt Teall Cemiyeti He ba§ladt. Kemalist burjuvazinln basklsmdan "umutl" kesen Kurt aydmlan, liberal bir atrnosferin FranslZ i§gal bOIgesindeki Beyrut ve Halep'te, 1927 yilinda Hoybun orgtittinii kurdular. Ancak bu orglitlenmenin Kiirdistan'daki direni§lere bliyiik bir etkisi olmadt. Yine de Hoybun tirgiitiintin 29
'1"'!!I,
iinemli iki aldu. Birincisi: Ermeni iirgutleriyle (Ta§nak Partis!) dayan.§ma ili§kisine girdi. Hoybun iinderlerinden Ihsan NUri, Kurdistan'a diindu ve askeri kamutan alarak Agn direnl§!nde yer aldl. Hoybun iirgutlenmesinde yeralan, Ingilizlerin denetimindeki Guney Kurdistan'dan alan aydmlar, ulkelerine diinerek IIrgiltlendiler. Bunlardan R/:qfari (Kurtulu§, 1940), (Devrlm, 1940), fe-Kaf (Kamela Jiyanewey Kurd1stan; Kun Dirili§ Orgiitil, 1943) iirgiitlerinin 16 AjluStoS 1946'da birle§mesi sanucu Partl D6mollratf Kurdistan-Irak (PDK-I [KDP), Irak Kurdistam Demakrat PartlsO kuruldu. E§ zamanh alarak Dallu Kilrdistan'da Partf Demokralt Kurdtstan-iran (Iran KilrdlstalU Demokrat Partisi, I-KDP, AllUStoS 1945) kuruldu. Ba§anslz Mababad CUmburlyeti deneyine bu partlllncilluk ettl. Bu orgiltlenmelerfn tilmilniln ortak IIzellilli §uydu: 0 dllnem ekanamlk ve taplumsal a§iret allalanlUn denetlmlndeydl ve orgiitlenen aydllliar da bu kiikenden gellyordu. Bu nedenle IIrguder, aflret allalanna dayamyar ve ulusal balllmslzhk deliO, 11"_ rtklert dellifik almakla birlikte atanaml IItiyarlardl. Kilrdlstan'lIl a zaman ki ko§ullan henuz bu yap.y. a§an bir iirgiitlenmeye el mlyordu. Guney ve Dagu Kurdistan'da bu h.zh palilik gellfmeler YlfalUrken, Kuzel' Kurdistan'da ulusal palitik seli§meler hemen hemen durdu. Kal! bir denetim kuran Turk devleti, Kurdistan'. henilz kapitalist geli§melere Turk devleti, askerf denetlmlnl sallladlktan sanra, asimilasyan amaclyla akullara alllfhk verdi; dort bir yamnda aplan yatdl beige akullanna daldurulan Kurt /. cuklan, Turklqtirilmek adeta kabay alarak kullamldllar. Turk devletinin Kurdistan'l ekanamik geli§meye I950'lerdedir. Turk devleti, NATO'ya girtnce luzla kapitalist geli§meye yiineldi. Petrol, demir gibi maden ve diller enerji kaynaklan Kurdistan'daydl. Boylece Kilrdistan'da devlet kapitalist I§letmeleri hlzla Bu geli§me sasyal ve demagrafik yap.ya yans.ch. Kiiylerin kapalilill' a§llch; kiiyliller §ehirlere akl!. Yerel gucii elinde bulunduran feodaller, kapitalist i§letmelere yiineldiler. Ancak bunlar yatmmCl bUrjuvalar dellildi; varhklan Turk devletinin himayesine ballhydl. Bu nedenle Turk burjuvasinin Kurdis-
=-
/4
30
..
tan'daki temsilcileri haline geldiler. Aydmlann bile§lminde ciI . iinemli delli§1m aldu. kokenli aydmlar, arislOkrat aychnla" ra gore daha etkin duruma geldiler. Diller iinemli bir geli§me de devlet i§letmelerinde Kurt s!mfmm dallmas!ydl. Ancak Turk dev!eti, tedbiri elden blfakmadl. Kau askert denelimini surdurdu. Kurt aychnlanm Turk dilinin ve Kemalist ya§arrun araCI alarak kullandl. Siyasi partilere ancak kabul edenler alindl. Ki Kurdistan'da yerel iktidan elinde tutanlann milll duygulan zaylf!arru§, geli§melerini Turk devletiyle i§birlillinde ancak devlet denetlmindeki sendikalarda iirgortiyarlard•. gutlenebiliyarlardl. Ulusa! duygulan kadar sm!fsal duygulan da geriydi. Ama ne alursa alsun, eskinin sasyal yap.s. dall.lllll§u. Kuzey'de yeni bir siyasal surecin habercisi bu delli§imler alurken; ekanamik yapmm daha geri aldugu Dallu ve Guney Kurdistan'da, feodal uretim ve kapah a§iret yap!st karundu. Iran ve Irak devletleri, petral gibi dallal kaynaklan' bakillllndan Turkiye'den daha zengin almalanna rallmen, bu iinceliklerini kapitalist geli§meye yansllamachlar. Kuzel' Kurdistan'da Kurt ayd.nlannm or2utlenrne cabasI TuiKTstihbaraliiun kam JOsiJYTa orilendi. 22 Eyltil 1959'da 50 Kurt aydml tu an I. Bu alay Kurt politik tarihine 49'/ar O/ay. (aralanndan biri, Emin Batun oldulltinden) olarak gepl. 49 Kurt ayd.ru arasmda 1992 ydmda Turk kontrgerillas! tarafmdan katledilen Kurt Musa Anter de vardl. Anter anllannda olaya geni§ yer vermekte , "tutuklanma karanrun donemin Devlet Ba§kam Cela! Bayar, Ba§bakan Adnan Menderes, D!§i§leri Bakam Fatih Ru§tii Zorlu, Ikinci Genelkunnay Ba§karu Cevdet Sunay ve Devlet Bakam Tevfik !leri tarafmdan almd1lltru ve daha saY'da alan ayd.mn tutuklanmasmm planland!ll.m, amacm uyam§ Kurt aydmlanna kar§l bir kiyun aldugunu"5 yazdarbesinden sama maktadlr. Kurt aydmlan, 27 MaY'S 1960 serbest buaklldl1ar, hem de yargl1anmaya tabi tutulmadan. Kurt aydmlan, baskidan dalayl bir tiirlu orgiitlenrneye cesaret fark! da bu}iiktii. Bir kesimi, Turedemiyarlard1. Aralannda kiye'de yeni kurulmaya ba§laran Turk sol partileri yer alip Kurt sarununu bu §ekilde gtindeme getirmeyi hedellerken; diller kesimi, PDK-I'Yl iimek alarak ayn iirgtitlenmeyi savandular. Birinciler, TUrklye i§t;; Partis; (DP, 13 1961) yerahrken, 31
...
" ./
,
.'
t'"
ikinciler 1%5 y.hnda TUrkiye Ktlrdisfan Demokraf Pamsfni (TKDP) kurdular. Ancak lki kesim de, "Kiirdistan'a okul, su, vol, yatmm" gibi, heniiz ulusal ohnaktan uzak talep!eri ileri siiriiyor, heniiz Klirdistan kelimesinin bile kullamnaya cesaret edemiyor,
verine "Dogu" teriminI kullamyorlarch. Ote yandan T-KDP lJeleri
y" Fail< Bucak'm oldiin1!mesi (4 Temmuz 1967, Siverek), T-KDP'nin
'" J t
l
J
'.Y \, \ .,
-
onUnil kestl. legal bir parti olduAundan, buradaki daha biiyilk oldu. TlP'in Kilrt yapull' ve Kilrt slyasal tarihine Dogu ... mlfingleri olarak ge911n IOplanulara binlerce insan kauldi, bu topI lanularda aulan sloganlar TlP, 1965 }'lhnda yaptlan seS \irnlerde Ttl,*"", BtZyrlk M/l18t Mecltsfne (TBMM) 15 parlamenter soktu. Bu etlds!yle TIP, KiIrtlerin halk olarak demokratik haklanndan bahlettl,C29 Ekhn 1970'teki 4. li,ongre ka.r.an) Ye ' Kilrtler ISIn ,ana dllde ellitim hakkl" maddesirti koyU. Bu TIP'ln 1971'de kapallimasmm yapddi. 4} Kiirt aydinlan henilz lItanbul, Ankara, Izmir gibi Tiirkiye'rtin biiyilk Ancak saydan ve deAI§m!f, emek\i kuJ.mcIen Belen 0Arend aydmlar 01mu§tu, Aynca bu d!lnem dilnyadakl ulusal hareketleri ve Ball Avrupa'da ba,Jayan 0Arend hareket1 0%8), Turkiye'de urtiversite 0Arendlerlnl etkiUyor, sUahll milcadeleyi ve emekl'i devriminI savunan radikal OrgUtler kuruluyordu, Bu Kurt ollrencilerinI de et1dledi. Kurt i1niverslte Ojlrendlerinin bir kesiml entemasyonalist duygularla radikal Tilrk1ye sol 6rgutlerinde yer ahrken, bir kesimi ile !l'inde llzerk Orgiltlerini kunnaya laduar, Bu en 6neml1 lonucu oldu: Kurt sorunu, ulusal Sorun olarak giindeme geldl, Devr/mci Dogu Ktl/tar OcakIan (DDKO) adlyla orgutlenen Kilrt Ojlrendlerinin sallladlll' meier, Kiirdistan'a yanSld, ve Kilrdlltan'm bUyiik bu demekler kuruldu. DDKO, ulusal sorunu henuz refonnist rin arkasmda gizleyerek giindeme getlrebiliyordu. Bu donemde Kuzey Kilrtleri'n!n Ik! ilham kaynalll yard!: Biri Giiney Kiirdistan'daki diAer! Turkiye'deki sol hareket. 1958'de lrak'a dOnem Mustafa Barzani, PDK'}'l tekrar lrak'ta Abdulkerim Kasun, kralhlla son Barzani-Kaslm diyalog yd siinnii§, KUrtlerin hakkmm verilmemesl i1zerine, PDK, 1961 }'lhnda silahh karan 1968'de
np
rnaaae,
\. I t \
\ty
32
np
f/
J
}.r
r
j
darbe He iktldm alan Arap Sosyalisf Dirill§ Partisi (Baas), yenlden Kurtler'le 11 Mart 1970'te Baas yonetlmi, "Kiirtlerin ulusal haldart dahil, ellitim ve Kurtlerin kendi bolgelerini yonetme hakkmm tamndigml" a£lldarm§, ancak petrol L.._I__
...1__
Ud.A.lUJ1UU411
_ __ I
..... _
.1
VI;;
Keikiik boh!:elerlni otonomi slOlIlan-
ria" dahil etmemiiti. Baas yonetimInin oyala)11Ct politikaSl, Barzani'yi
kabul edip etmeme konusunda kararsll k.lml§, sadestek ihtiyaCt duymu§lU. Devreye AID? girdi ve giivence verdi. Bu giivence ile_ Barzani rekraf silaha sanldJ KArt diltye, natta FiIistinIiiskerlerin yer aldigl Btrle§ik Arap Ordusunu buldular. lrak, SSCB ile askeri anla§maSl imzaladl ve boy-./iL. lece Va7}"ova Pakf.'mn silah ve askeri uzmardart da lrak'a akll. Kurt ikJ SUper gueun lXllgedekJ i1stilnluk araCt haline geldi. Kurtlerin Iran'm da hesabma olmas. durumunda gelmlyordu. <;:unkii Iran, Barzanl'rtin ,,kendi" Kurtlerinln de aym taleplerle ayaklanacallml biliyordu. "Ki 1974 y.hnda ka1eme CIA raporlartnda da Iran'm otonom bir Kiirt devletlnln kurulmasml lstemedilli belirtilmekte ve 'Blz;m de ferclh effif!imiz 8tbi Iran da, Kilrtlerin yan ofonomiyi kabul ermemeIeri ile kiliflenecek olan krizi fercih efmekfedir' denmekteydi. "6 Yanl politlka §uydu: Kurtler, 6lmeyecek, ayn. zamanda kazanamayacak, ama lrak'. za}'lflatacak kadar desteklenmeliydi. Sadece Iran delli!, Turk devle'i de i§fn Turkiye, ABD'nin muttefiki oldullundan, bir yandan SSCB ile ittlfak yapan lrak'm kazanmas.m istemiyor, diger yandan Kiirtlerin olmamasl i0n heqeyi yaplyordu Sadece bunlar dellil, Ataplarla i0nde olan Israil dahi oyunun kallhyor, Kurdistan'a asked uzmanlar g6nderiyor, Kiirtlere sHah veriyar, egitiyordu. Kiirtler, kendi i(1erinde de boliindiiler. Celal Talabani'ye ballh grup Mustafa Barzani'ye ta"r aldi, kopmaya donii§til. Talabani once Iran'a 1966'da Balldat yonetimiyle da lrak'a dondii. Bu boliinme Kiirt biiyiik darbe oldullu Sibi, bugilne kadar devam eden kavgaS1mn da ba§langlcl oldu. Bu faktorlerin yamslra, faktOrierin rolii biiyiiktilr. Kilrt bohnek, Kiirtlerle savapn ve bolgedeki olaylarda parmalll olan biitiin devletlerin politikasl Kiirdistan'da a§iret allalarma dayah politika ve
or-
33
PDK'nin demokratik geli§meye kapah yaplS' onemli nedenleri olmakla blrlikle, tUm nedenler arasmda one kan Iiderler arasmdaki ,bionci" olma kavgaslydL Bu kadar gurun oyunlanna maruz kalan Kurt direni§i uzun omurlti olamadL boyullanmasl bOlgertln somtirged dev. letlerinln tUmtinti korkuttu. ABD ve SSCB'rtln onay vermesi tizeone Iran ile lrak, 6 Mart 1975'le imzaladlklan Cezaytr ile Ktirt direni§inin alobetini belli ettiler. Ktirt direni§i askeri olarak oldugu bir donernde yenHdi. Irak, bu anla§ma ile Arap Su Yolu tizerindeki haldanndan lrak, Ktirt dirertl§irtI basurmak i>Jn verdlll! bu tavizi 1980 y'hnda geri almak istedi ve bu hamle, ikl devlet arasmda 8 plhk sava§m ba§langlo oldu. Direni§i kmlan Mustafa Barzani, Iran'a Sadece 0 degil, binlerce Ktirt !rak ordusu, Kurt bolgesine salduarak en az 4 bin koyti harlladan sUdi. Barzanl, ABD'nin "kaUe§ltgini" unutma
Bu donemde T-KDP de aynhklar T-KDP yoneticllerinden bir kesimi Barzani direni§irtln desteklenmesiyle yetJnilmesini savunurken; diger kesinti bununla yetinmeyerek, Turk devletine kar§, dirertl§in orgtitlenmesi gerektigini ileri siirtiyordu. Bunlar, taru§malanru Mustafa Barzani'ye yans.lltlar. Olaya Tiirk istihbarall miidahale ett!. donti§tU. T-KDP'nin iki kanad'run onderleri Sait Elli ve Sail Kl!ffilzlloprak (Doktor ile yonetici daha 1971'de hayatlanm kaybettiler. Bu kay'plarla T-KDP btiytik darbe yedi. ate yandan Barzani direni§inin yenilgisi, Ktirdistan'da yeni bir siyasal ba§lang,cl oldu. KDP (PDK) yetersiz 01dugu tarU§dmaya ba§landL Buna gore "otononti degil, bag.ms.z. hk" iSlenmeliydi, "Ktirt sorunu bir degil, tUm ortak sorunuydu", ,Kurt ulusal hareketine a§iret manllg. lie onrultik edilemezdi", ,Ktirt ulusal hareketJ demokratik olmak ve
l/yetler tie misyonerlerin rall§malannr birbirlne karl§tlrmamak ge-
rekir'diye edepsiZ bir §ekilde cevap veriyordU."7 Barzanl direni§i doneminde diger Ktirdistan da onemli geli§meler oldu. Bu direni§ tUm Ktirdistan i>Jn umultu ve tUm Ktirdistan'dan yardim ve sava§\'l ahyordu. Ama sadece Ttirkiye ve Iran degH, Barzani de, dirertl§in bu iki ulkeye yans.mas.m istentiyordu. Boyle bir durumda, iki devletin Ktirt dirertl§ini ku§atacaldanndan ve sald.racaklanndan korkuyordu. Bu tarihi bir p_ mlglydl. <;:tinkti Turkiye ve Iran, Ktirt dirertl§i kendi smulanna yans,masa bHe, ba§an elde etmesini istemiyordu ve bunun ilin her §eyi yap.yorlardL 1947'de yenilen I-KDP'nin yoneticileri ise Bagdal'a S1gmm.§ll. Buniann Iran rejintine kar§. direni§ine, lran'm kendilerlne "yard.min'" olumsuz etkileyebilecegi endi§esiyle Barzani de imkan vermedi. Boylece Ktirt orgtitlerl, egemen devletler kar§, kar§lya geliyordu. PDK-I ve I-KDP arasmdaki husumet ve 1979'da da gtindeme geldi ve PDK, I-KDP'nin elindeki bolgey; silah gtieuyle alarak Iran ordusunun denetJntine verdi. 34
35
,,\1:
.
-
(KUK) aduu verdiler. T-KDP'nin oldiiriilen onderlerinden Sait KuIlUzltoprak'm ilkelerine baglt kalanlar Devrimci Demokratik Kultar Derne!!i (DDKD, 1974) achyla orgiitlendiler ve daha sonci Kurdistan 6ncu Partisfni (PPKK) kurdular. PDK gelenegine yakm klmi Kurt aydmJan Rlzgarf (Kurtuluj, 1976) adt altmda orgutlendi. Gemla savajmda t;:lo yOntemini benimseyenler Kawa ach alunda orgiitlendi. Kurt anmn onemli bir kes' . de 6 . rlUil Yolu (975) adl a tmda Ilrgilllen . Bunlara, daha soora ParNya arke- _ ron uratstan (PKK,ledidlstan tiCi Partisi-1978) admt itan "Kur-
'"
"" 'i '
2
AfPKK'nin dogu!?u ve 1975-1980 doneminde ulusal mucadelesi
distan Devrimc
Her fugut, ayn blr cler81 pkanyordu. Kiirdistan'da politik yaztm ve tant§ma stirecl b.,lanu,tl, Bu tartJimalar bazen SlOlrlm ailyor, aaYlda Kurt militanm hayanna mal olusilahlt blei-m a4yOr ve yordu. Merkezl Killdiltan olan bu tartJjma ve argiitlenrnenin daha anemli bit yam vadi; Tarklye tlrgiltlert lei-nde yeralan Kurrler Cki baimda oldllAU glb! bu,on de TIlrk sol Ilrgutlerinln cogu yOnetici ve militanlan hep KlIrt'tar), KlIrdistan'a dtlnilyordu. iffSaydlAlRI 6rSlItlerin tt1mll de liniversite genc!igine dayanlYOrdu, Bu nedenl. Org(lllenmeye lIniversttelerin yogunlaitlIII Istanbul, Ankara ve Izmlr glb! oehlrlerde bailamak gelenek 01mUIN, Aralannda ,entem..yonallzm" lie ,mlIUyetpllk", ,silahll mlleadele", ,legal-illegal tlrglltlenme", ,mllcadeleye Tilrklye'den mi, yoksa KGrdistan'dan rru bailamak gerekir?", ,TIIrk solu'yla birIlkte mi, yoksa ayn rru argutlerunek gereldr?", ,mlleadelede §eWr ya da ktr aneelligi", ,miicadelede 55CB, yoksa t;:lo e1zglsi mi?", ,PDK He mi, yoksa YNK He mi ittifak, ya da onlardan bagtmslz argiitlenmek" ve benzeri konullarda aynltklar varch. Bu ayrthklar grupl"§maya yolaClyor ve her bit grupl"§ma klsa siirede farldl bir orgiitun dogu§una yol aClyordu. Ama wmiinlin de ana temaSl iuydu: ,Kiirdistan samiirgedir. Kiirtler blr ulustur. Sazkonusu olan Kiirt halklmn ulusal haklandu. Silahlt mileadele me§rudur." HenGz cocukluk donemini yajayan ve """Iannda bGyDk bit yansa Qiren Kiirt orgiitlerinden bir tanesi CUgerlerioden anemli farklar ta 1m la I. Bu PKK idi. Bu farlan neler oldugu bVanlamda kita m ana konusu ur.
*'
o 36
Tiirkiye'de 12 Mart 1971'de yapdan askeri darbe toplumsal harekello aniinii kesti. Aneak ulusal ve topIumsal dlnarIlikler baskl alunda da olsa gticlendiler. Kiirt ulusal sorunu arttk bu lemel agesl haline gelrIli§ti. 1973 yI1mda tekrar parlamenter rejime 0 zamana kadar gizli plriitiilen siyasi dergi ve demeklerde ifadesini bularak legal zerIline yansl
Ji'f
Kiirt polltikasmda Abdullah Ocalan faktOrii PKK adl, bir anlamda PKK'nin yaratlosl Abdullah Oealan'la 6zdeitir. Grup donemindeki cahimalanna §aWt olmu§, bit Iasnundayeralmt§ ve onu yakmdan tamyan biri olarak, bealan'm ki§l1igi ve bahsederek konuyu Urfa'run Halfeti ilcesine ballh bmerli kayiinde yoksul bir Ciftci ailesloin en biiyDk erkek cocullu olarak 1949'da dogdu. t;:ocukluk ve genpillinde dini inana allu basll. 1969'da Ankara'da Tapu Kadastra Okulu'nu bitirdi. Bir yd Diyarbaktr'da tapu memuru olarak Callitl, Ttirkiye'de devrimei Gniversile genpigi eyleminin 1970-71'de Istanbul Hukuk FakUltesl'ne kaychru yapttrdl. Buradan 1971-n'de Ankara Siyasal Bilimler Fakiiltesi'ne geCti. 0llrenei genc!ik hareketinden etkilendl ve ulusal soruna i1gi duymaya ladl. Ondaki bu doniiiiim cok htzh oldu! 12 Mart 1971 askeri darbesl'nin archndan, 7 Nisan 19n'de bildiri dailltmak eylemlerinden tutuklandl, Ankara Mamak Askeri Cezaevi'nde 7 ay kalrnL,."
'/'
37
bealan, 1974'te bir grup Turk devrimcisiyle birlikte Ankara Demokratik Yaksel 6grenim Demegfni (ADYbD) kurdu. Bu danemde henuz enternasyanalist ilkeleri ande tutuyardu. Ama lusa surede ulusal Sarun kanusunda du§erek dernekten aynldl. Etrafma tapladtgl arkada§lanyla birJikte grup alarak hareket etmeye ba§ladl. Grubun ileri surdugu ilkeler §unlardl: "Kurdistan samurgedir", ,argutlenmede Turkiye degil, Kurdistan temel altnmaltdlr", "argutlenme legal degil. illegal almahdlr, legal bir devrim argUtii devletin istihbarat ve polis gUgeri tarafmdan hemen ezilirdi", "silahh mueadele teme! yantem almaheltr." Grup, 1975'ten itibaren Kurdlstan (Kurdistan Devrimcileri) adlm kuJlanmaya, bu 1slmle bra§ur basmaya, bildiri dagltmaya Ocalan ve arkada§lan, Turkiye sol "ulusal socunda. Kemalist davranmakla", diger Kurt gruplanm da "milliyet\ilik"le ladl. Boyleee hem KemaJizmi, hem de KDP'lerde ifadesini bulan Kurt milliyetl'!\ljlini sert ele§tiriye tabi tuttu. Turkiye'de merkezlerini kuran ve legal Kurt gruplanm da ele§tirdi ve legal muyontemlerini reddetti. ;if:. Bu ele§t1riler, zaman zaman varan taru§malar ve rekabet nedeniyle Ocalan ve grubu, diger Turk ve Kurt sol gUgeri tarafmdan dt§talanmak istendi. Gruba "Apoeular" ismi taklldl; grup, "maceraa", "go§ist" l hatta "Turk istihbaraunm orgiirii" sucIamalan-
na maruz kaldl. Bu son Ugur Mumcu gibi tamnnu§ Turk yazarlanmn ara§nnnalanna kanu aldu. bealan'm k'mdisi bile sanrald ylliarda bu ili§kin kez "MITin ta grubu denetim alnna almak istedigini, kendisinin bunun bilincinde aldugunu, gruba slzdmlan bazl ki§ileri bildigini ve MITin ayurllanm a§mak burllann \'arltgma bir muddet tahammUi ettigini" apklamaktadlr. MlT deneysiz orgutler ajarllanm slzdmyar, aralannda pkararak, genel aIarak geJi§menin anu nloyar, azel alarak hedef aldlgl grup ve anderlerinJ daha ayaklan uzerine durnmadan imha ediyardu. bealan ve arkada§lan, bu tehlikey! argutleninee, 1976 ylhyla birlikte defalarca ya§adllar. Grup, yoniinu Kiirdistan'a bealan, arkada§larlnt Kurdistan §ehirlerine yerle§Urdi. Kurdistan'm tiim biiytik §ehirlerinde taplannlar yaptl. Bu taplanttlara parele! alarak kadra egitimine aglThk verdi.
-W----
38
bealan, silahll mueadele taktigini daha ilk gunden hayata gel'!rdi. Kardistan Devrimeileri, bHD'nin paramiliter ITkp argiitii MilIlyet,t Haraket Partisfnin (MHP) Kurdistan'daki orgutlenmesine saleltrdl. Antep, Urfa, Mara§, Elazlg ve Bingal gibi §ehirlerde saylda silahh eylem yapn. Taprak agaltgmm aldugu Urfa'd. devlet alanaklanyla ytiriitiilen MHP kurumla§maSlnt ve "balgeyi MHP'nin denetimine verme" planlnt ba§a \'Ikardl. Bu eylemier, bealan ve arkada§!annt Turk istihbaratmm hedefi haline getlrdl. Ancak Kardistan Devrimcileri'nin aldugu sadece MHP degildi, Kurdistan'da argiitlii Halkm Balkm Yalu gibi TUrkiye sol orgiit!eriyle de girdi. Bunlara TUrk devletirtin Kurdistan'daki ayaklan feodal-kampradar ,eteler ile diger argutleri de eklendi. 4::::: Kurt bcalan ve arkada§lan, arnk Turk istihbaranmn imha hedefleri arasmdaydl. Ama 1978'e gehndiginde grup buytimu§, Kurdistan'm leWr ve orgiitlenmi§, ogrenci ve i§liler arasmda kitleselle§mi§ti. bte yandan ve. Turk istihbaratmln takibi, grubu kamplalarla ytizyUze bITaklyar, ciddi kapplara yalapyordu. Kardistan Devrimeilen'nin ilk kaybt, 18 MaylS 1977 tarihinde aldu. bealan'In yalon arkada§larmdan ve Tiirk kakenli alan Haki Karer, Antep'te Olduriildu. Karer'! katledenler, Ennenistan'daki KultIen de kasdederek, Kurdistan'm bel bir somurge aIdu unu idParr;aCl ar a ara adlandtnltyarlarelt. Kilrdisdia ettiklerin n, tan Devrimcileri, bu grubun Turk istihbaratl tarafmda'n kurulup yorllendirildigini iddia ediyardu. Karer'in aldUriilmesi ve izleyen alaylar bu iddiaya yaptldl. c;:unkti. Karer'in alduriilmesi: nin ardmdan Xfin:listan Devrimcileri gru6undan ciddi kopmalar aldu. Aynlanlar kendilerine adlnt verdiler. .- Oealan, Be. Pars:aellar gibi TekoSln In de argudenmesine aman • \'ennedi, fizlki saldlTlIaria bu grubu da tasfive ettl. Ama Karaistan Devrimcilen'nin kaytplan amy-ardu: 18 Maps 1978 tarihinde Urfa'nm Hilvan Halil c;:avgun isimli devrimci olduriildti. brgtitler arasmdaki da hayatml kay--tJedenler Aynea yakalanmalar aluyar ve ba§ta Dagu Perindenetimindeki Aydmltk gibi kimi sol basm arganlan da dahil ahnak lizere Turk basml, bealan ve arkadallaTl aleyhine btiytik bir karalama ve hedef gastenne kampanyaSl ba§latml§t1.
-:7
.------
--------------
39
"'1
PKK kuruluyor
J
{
PKK'de daha grup dOneminde ba,layan bir gelenek vard" "Bir kaytP bu eylemle, yani allhmla a§llmahydl". Turkiye lehirlerine bile yansl1"'n I"'llimalar, devlelin izleme ve propagandaSUll, olulan kadro ve klde gucilnu (>calan, ilkelerinJ olulturdugu 6rgOtOnu partileltirmeye karar kl1d,. PKK'nin kurulul loplanllsl, KaSlm 1978 sonlannda Diyarbaku'lO Lice baSh Fis kliyilnde yapdd\. Ki bu k6y sonradan Turk ordusu taralindan YtkddI. Ve toplantIYa ev yapm'l olan Zogurlu ailesinden Seyfettln (Uludere, 1987) ve Alaaltin (Di1"'rbaklr, 1988) kardeller PKK gerillaS! ikeri hayallanru kaybeltller, Diger ik! kardelleri, Zana ,'e Lokman Zogurlu, DiJl'lTbaklf'da kontrgerilla tarafmdan kapnlarak 6Idumldiiler (9 kim 1993). PKK Kurulul Kongresi'ne kaulanlardan isimleri tespit edilenler, Abdullah ('lealan, Cemil Baflk (halen PKK-MK uyesi), D6nmez (tutukland., itirafp oldu,. PKK taraflndan oldlirUldu),-:/ Mehmet Hayrl Durmul (PKK-MK uyesl, 1982'de cezaevinde hayal1fU kaybetti)",Mehmet Thran (Agrul, PKK taralindan 6Idiirtildu), Mehmet eahit (ytllarca cezaevinde kald\. Cezaevinden (lkuletan soora orgiltOyle dOltO, PKK tarahndan oldiiriildu), Ferzende (flilarca cezaevinde kald\. Halen yal'Yor, polilikafl terketti" Ali Haydar Kaylan (halen PKK-MK liyesO, Mazlum Dogan (pKK-MK liyes;, 1982'de cezaevinde kendini yakarak 61_du), Sakine Canslz (ytllarca cezaevinde kaldl, halen PKK-MK liyesO, HQseyin TOPilider 1980-87 aIilsmda cezaevinde kaldl Ocalan olayindan sonra PKK'den GiindOz (yillarca cezaevinde kald', ltirafp oIdu, halen yaltyor), Kesire Y1Idlnm C1988'de PKK'den aynldl, halen yallyor), Duran Kalkan (halen PKK-MK liyesO, Ali Cetiner CI98Tde PKK'den aynldI. Almanya'da tutuklandl, ilirafp oldu. Halen bu iilkede ya,tyor), Farok Ozdemir (Antepll, 1980'de tutuklandt, halen cezae,;nde), /" Abas Gokta, (aklbeti billnm!yor), Abdullah Kumral (Urfah, 1982'de LObnan'da IsraU saldlOslOda hayauru kaybetti), Seyfettln ve Alaatlin Toplantlda Abdullah Ocalan Genet sekreter, Cemil Baytk Genel
0
Sekreter Yardlmclsl, Mehmet Hayri Durrnu§,
40
Dbnmez ve
Baki Karer Orglitleme Komi'es! liyeHgine, Siverek-Hl\van blllgesinde yuriitiilen silahh savala komutanllk yapan ve kangrede hazu bulunmayan Mehmet Karasungur Askeri Sorumluluga, Mazlum Dogan Basm-Yafln Sorumluluguna Ancak daha bir yll bu g6rev dagtlHTII tutuklanmalar ve Ocalan'm yeterll gibi nedenlerden yerine ba§kalan Bu toplanumn san gunii alan 27 KaslfO 1978 tarihi parti tarihi oldu ve partinin adl Partiya Kame,*" Kurriistan (PKK, Kurdlstan Partis!) oldu. PKK'nin progranunda temel ilkeleri belirleniyardu, "Kurdlstan s6murgeOO, Kilrt halkmm temel sorunu ulusal kurtuIUltur, 11 .i.l.IJ"Klirdislan devriminin mllli ve der60kratlk olmak uzere ild karakteri vardlT: Milli Kurt hallayla Turk devleti ve arkasmdakJ emperyalis, arasmdaki Demokratlk ki: Kilrt hallayla, feodal dlizen ve gele1iekler arasmdakl ,eUlld00. Bu ik! biOOcil olam rnilli "Klirdistan devrimi, temelinde devrimci gen,lik, ve yoksul koyliilerin oldugu halk devrimidir, Kurdlstan devrimi, bu blok etrahndan tiim yunsever halk kesimlerinin yer ald.gl cephesei biT devrimdir.
t"f-'1Ir
/frI+'-.
"Kiirdistan devrimi, uzun siireli halk sav3§Jdu. Savunma1 denge
ve saldm d6nemlerinden olUlan halk s""llrun temel miicadele yomemi silahh milcadeledir, TOrk s6miirgecUllli, ardmdaki emperyalis' gil,ler Ve Kurdlstan'daki rere! silahh mucadelenini hedefidir. "Kiirt sorunu, bir sorunu olmaytp, dart parcanm azgur ve blrlik olInas! sorunudur. Bu nedenle Kuzey Kurdistan devrlminin temel lttifakl, diger Kurdistan pa",.Ia" ve buralardaki kurtulul ,KOrd!stan'a hiikmeden iilkelerdeki devrimcl hareketler olmak uzere, Ortadogu ve dun}..dald tiim ulusal kurtulul, i"i Slntn haraketleri ve sosyalist gUlj'-leri, Kurt devrlminin ternel rnut-
tefikleridir." PKK'nJn bu ilkeleline, 0 talihi kOlullarda sol egemen olan dOnya genellndeki ulusal soylem egemendir,
41
PKK, Kiirdis,an tanhinde ulusal kurtulu§ hedefini ve silahh miicadeleyi bu kadar ne' ifade eden ve Tiirk devletine meydan okuyan ilk Kiirt politik orgiitUydii. Bu, tarihsel ve bir 0 kadar da riskli bir kararoL i;:unku bu karann ardmdan Turk devletinin tUm giicUnii kullanarak PKK'nin iistUne gideeegi muhakkaktl. Halbuki PKK heniiz yeteri kadar 6rgiitlu degildl, yeteri kadar deneyi de yoktu. Tiirk devleti, sadece PKK degil, heniiz giifsiiz ve hazlChks,z da 01salar diAer Kurt oTgiitlerinin de uzerine gidecekti. PKK, KDP'leroe ifadesini bulan otonomist ,izgiye sert bie §ekilde kar§[ ployorou. Ama POK ve YNK'nin tUm Kiirdistan'da geleneksel giicU Yard! ve PKK d!lmdaki Kiirt orgutleri §u ya da bu §ekilde bu iki orgiitten birine yakm duruyorlardL PKK, S5CB ,izgisini de ele§tiriyor, sosyalisl 6gretide bloklardan uzak baj!lmslz blr vol tutuyordu. Bu tutum onu, SSCB'nin bOlgedeki ayaklan olan komiinist partilerin hedefi haline getiriyordu. PKK, an yumagma Donarumslz, deneyimsiz ve ancak bir ka, ydhk olan orgiit, bu kadar dii§man ve gii,le nas[l ba§a pkaeaku?
PKK programnu uyguluyor PKK kurululunun ardmdan kadrolaruu pam komiteleri §eklinde orgiitlemeye ba§ladI. Ama kitlesel geli§me orgutlenmenin hlZlm ve diizeyini a§!yordu. UIIIsal kurtulu§ sloganlar! k,sa siirede halkta yank[ bulmu§tu. Belli bir 6rgiitlenmeden soma PKK, kurulu§unu eyiemlerie a"klad!. 26 Temmuz 1979 tarihinde Salih Kandal y6netimindeki PKK grubu, Ada/ef Pa71isi (AP) milletvekili ve aym zamanda Siverek'in en etkill feodai aga" Mehmet Celal Bueak'm bulunduj!u eV1 basl1 (M. Celal Bueak, Dogru Yol Partisi (OYP) milletveklli Bdlp Sedat Bueak'm amcas,). Hilvan b6lgesinde KIrbak
PKK'nin kontrolunden pkarak koylii savalma d6nu§tU. PKK'nin onlarea kadro ve sava§ps[run hayal1m kaybettlgi Siverek fal1§malan, PKK rarihinde olumiu ve olumsuz 6zellikleriyle ,ok onemli yer tutrnaktadlC. PKK §ehirlerden kITa a"hrken, koyleri denetimlerinde tutan feodal aj!alarla sava§mak durumunda kald!. Siverek ve Hilvan b6lgefarp,§malar, Mardin ve Ba,man'a lerinde feodal ,e,elerle da yansldl. PKK, artlk k6ylerde de PKK, 1 Mayls g6sterilerine kirIesiyle kallhyor, Batman'da Turk devletinin en bGyiik petroi Illetmesinln CTiirkiye Petrolleri), Ceylanpmar'da yine Turk devletinin en btiyiik tanm i§letmesinin (Devle' Uretme C;:iftlij!i) i§lilerinl 6rgiitluyor, sendika se,imierini deruyorkazamyor, bag,mstz Kurt sendikaClllgm' duo PKK, petrol merkez! Batman ve Urfa'run Hilvan ilfesinde belediye kazannu§ti. Bu iki mevzinin anlam, biiyiiktil. Batman belediyesini devie' istihbara, gii,lerinin denetirnindeki feodal ,eteler ellerinde tutuyordu. Urfa biilgesinde ise roprak aj!aegemendi ve toprak emekflIeri iizerindeki somGrii en fok bu bolgede belirglndi, oyle ki binleree koylu k61elik kOlullannda ya§'yorou. Toprak agalan geleneksel olarak Turkiye'nin en muhafazakar partilerini destekliyor ve denetimlerinde silahl! ,eteleri sGrekli mevcuttu. PKK'nin elde ettij!i mevzi, Men bUyiik ,ah§malann haberdsiydi. Niteklm ard, arkas' kesilmeyen okuJ boykotJan, grevlerinl, koylerde toprak i§galleri izledi. §ehirlerde Ytgmsalla§an Kiirt ulusal hareke'i, tilm zayIlhklanna raj!men TGrk devletin; oldukf" zorluyor, devletin "bitirdimf" dedigi Kurt sorununu tekrar, hem de ,ok daha gGI'!G ve farkl, blr §ekilde gun- . deme geliyordu. Devlet bu gelilmenin iinGnG kesmek i,in provakasyonlara ve katlamlara ba§lad!, Maral'ta MHP'lileri halka saldul11dt, 300 kadar Alevi Kurt katledildi (23-24 Arahk 1978), Turk ordusu, Hakkari'de temsili dG§man giiflere KGr' k[yafetleri giydirilmi.l yerel Kurt ayaklanmaJanm bastlrma tatbikall yaptl. Kiirt Ierinde 'ek 'ek s[k!y6netim ilan edildi. Batman Belediye Edip SOlmaz, ardmdan daha bir ay gefIDeden TUrk kontrgerillasl tarafmdan oldGriildii (12 KaSlm 1979). PKK, fok y6nlG pll§ma i,inde kald!. Bir yandan devler gGfleri, ve KGrdistan'da da yere! feodal ,eteler, dlger yandan kimi sol 6rgutleri ve baslrun propagandaSJ. Bu fall§malara 1979'da bir yenisl
43
eklendi; KUrt sol orgiitlerinden Ozgurluk Yolu (PSK, Partiya Sosyal1sta Kurdlstan [Kiirdistan Sosyalist Partisi]), DDKD ve KUK, Ulutahrlk ve sal Demokratik Gur;blrli{!l'ni (UDG) kurdular, gerginlik sonueu UDG i1e PKK arasmda siiahI! UDG, Turkiye eephesinden Turkiye Komard.t Partlsl (TKP) ve muttefiki TUrlziye Parttsi (TIP), TUrkiye Sosyaltst Parttsl (Tslp) tarahndan, Kiirt eephesinde de PDK-Ger;ici Komite tarahndan desteklendi, Ge,lcI Komite, KUK'a agtr silahlar verdi, PKK ile I, KUK arasmda aylarea siiren silahh iki taraftan on[ar- v· ca militan hayatlIll kaybetti. PKK 1981 ydmda yapttgl I. 51'nda bu mahkum etti. _ <;:att§malar Tilrk devletine yanyord.!!.;, Birden giirunii _ bir iline giren PKK Wrk istihbarattrun izlemesi sonucu aralannda MK uyesi Mazlum Dogan, Mehmet Hayri Durve Kemal Plr'ln de o[dugu saJllda PKK kadrosu bu donemde tutuklandl. Tutuklanmaiar ve olumler, artan kitle gueune ragmen PKK'nln brgtidenme ve mueadelesinde zaaflar yarattyor; fugiil, silahll ve )'lgm eylemi uzerindeki kontroliinii kaybediyordu. Orgiit, yaratllgl Ylgm ey[eminin gueune uialamlYor, yon veremiyor, bbyleee araga kalkan ytgmlann gUru dejlerlendi-. \, rllemedigl gibi, )'lglnlar buyiik leMkelerIe yuz:yiize geliyordu. '-"f" Bu dbnemde sadeee PKK degu, Ozgtlrluk Yolu, DDKD ve KUK glb! Kurt orgiiUerl de be[ediye, sendlka gib; birr;ok mevziyi kaOZgUrluk Yolu, Diyarbaktr (Mehdl Zana) ,.., Agn (UrBu mevziler fan Alflas[an) belediye Kurt haikmlll kazanmilanyc!l ,.., orgiiUer arasmdaki sorunlara ragmen aym devam ederse birlik olacakll. Sadece Kuzey Kurdlstan degil, diger Kiirdistan da uiusai kurtulu§ rnOcadeleslnln gelt§mesi Turk devletlnl korkutuyordu, 1 Subat 1979 tarlhlnde lran'da SahJ.lk Rejimi'nln ytkllmasl Dogu Kiirdistan'da sllahh ayaklanmanm oniinU a\'Oll§, bu Kurdistan bir anda Iran askerlerinden anndmlml§tt. 22 EylUl 1980'de Iran-lrak sava§tnm parelel olarak, GUney KUrt direni§i birkal' ay Kurdistan'da Irak rejimine il'inde bo[ge[er !rak ardusundan Kurdistan topyektin dogru yol ahyordu. Eger onUne geparfadaki Klirt dtreni§lerl araslOda iltifak ,.., birlik kafllme"", fll1dmaz olabilirdi. bu TUrk Gene[kurmaJll yoneti-
me el koymaya hazlrlaruyordu. Donemin Genelkurm.y Kenan Evren, Diyarbaklf'a gidiyor, Klirdistan'daki ordu komulanIanyla toplantJIar yaptyor ve darbenin son hazlfhklanm yaplyordu, ardlOdan Irak'a gitmi§ti, Darbe, ABD ve NATO il'in de kaprulmazdt, lran'daki Islami devrimden sonra, Afganistan'dan tobnan'a kadar ABD kar§ltt bir cephe onaya Bu, ABD'nin bolge II'In ongilrdUgii ve ABD'ye bagh anti-komuntst oIu§an YB§II KUjakln buyiik darbe almasl demekti. ,
';r
r
Bu donemde gizlenerek, TUrk istihbarattrun izlemesini ve komp[o[anm Ocalan ise fugul lizerindeki kontroIUnU hemen hetiimu de i9nde olan birl'ok bolge or· men gtitiiyle baglan kopmu§tu. Ka},pJar ve tutuk[amalar, orgiltii yak olan olma noktasma getirebilirdi. Ocalan'lO yaklO PKK-MK Dyes; sahin Doomez, tutuklanffil§, klsa sUrede saf itiraflanyla brgu[(l I'0k zor duruma Tehlikeyi goren OeaIan, orgUni toparlama ,.., profesyonelle§tirAncak 0 kadar I'att§ma il'inde ve izleme aittnme karanna da, Ustelik darbe ir;in gun sa)'lldtgl bir donemde Klirdistan'da bunu yapamayacag,na kanaat getiren Oealan, PKK kadrosu Ethem Akfan'la birlikl!;. Temmuz 1979'da once Surlye'ye ve oradan da tobnan'a giderek, Filistin direni§ brglitlerlyle ili§kiye gel'll. A)'1lt zamanda Dogu ve GUney KUrdistan'a gruplar gbnderdi. Suriye'nin bolge POlitikaSI b6yle bir ili§kiye el verlyordu. KI Surlye bolgenin ,.., dUnyamn sirasal ragmenl998'e kadar PKK politikas.rt1 a}111 §ekilde sUrdiirdii. TUrk devletine ge1i§en de tehlikeler yaratsa bile, Kurt direni§i uzun siirede Surlye Wrk devletinin tehditi altmda olan Surlye il'in en iyi savuoma biI'irniydt. Oealan-Suriye Hi§kisinln boyle hassas I'!karlar uzerlnde Bu sadeee Tiirkiye He Surlye araslOda mevcut "FIrat nehrinin suyunun sorunu"na endekslemek son derece dar blr degerlendirme alur. Tiirkiye'ye (ama neredeyse stralejik bir onemdeyherhangi bir direni§) Surlye di, Bu hassas ili§kiyi beri san dereee dikkate alan 6ea[an, SUrlye'nin egemenligindeki Kiirtlerin ulusal tale pIerini ,ka§l-
45
44
,----
()ca!an'm dtifiindiiklerl
lIlili'I,.'_ _
mak"tan Bu da Suriye'nln PKK'yi himaye ennesi ka bir Ocalan da, elde ettigl bu son derece onemli ve destegi orgut muhaliflerine ve yeri geldiginde diger Kurt orgiitlerine etkin bir kullandt. Bu destek, Ocalan'm PKK'yi y6nettigi y!llar bOYUl)ca ustUn geimeSini saglayan on onemli avantajt ya da kozu oidu. J,b Buracla Ocalan'm ki§ililli hakkmda bilgiyl vermeyi gerekli goriiyoruffi: Ocalan, du§unce, orgutlenme ve yonetimde ba§mdan beri PKK'nin beynl ve motaru oldu. Yapacaklanna onceden du§iince olarak hakim olmakta, pratijli kafasmda en inee aynntlIansonra hayata Bu ozellina kadar Bi klsa zamanda arasmdaki mesafeyi ve yonethnle ilgili konular tamamen onun tasarrufunda kaldl. Tespitlerinde isabelli olup olmamjll bir yana, sonuna kadar iddiaQ davrandumaktadtr. Bu ozellijlini mutlak otoriteyle birle§ince ve karar oncelil!inde de hakim oldu ve bu hakimiyet, resinln degi§mesiyle blrlikte bir kurumla§maya Ocalan'm zorluklara inatp, ama kavgaQ bir yapisl vardtr. En azmdan olaylan bu tarzda yanstnna ve benlmsenne ozelligi vardtr. Ama tarihteki tiim benzerleri gibi kazanacajlmdan emin oldUjlU konularda bu kavgaCl ozellijli Otoriteyi ba§kast ile payla§mak istemeyen ocalan, kendisine mutlak bajllmltlljll ve bunu neye mal olursa olsun resine hakim ktlmaktamr. Bu nedertle argiit Orgut muhaJifierine kar§l acrrnastZ olmu§tur. A§tn hassasiyeti olan 6ca. lan'm bu ozellljli, zaman ku§kuculukla Hassaslyet ve orgiit kavraffil ve Orgut birlijlinln yaparak ldeolojik ve siyasal olarak Bu nedertle argut ve orgiit blrlijli, adeta onun olmu§tur. son derece vah§i ve Orgut daglnnakta "usIa!" bir Turk devleti PKK'yi ya§atmak becerislnl gostennenin belki de en devlete onemli ozellik ve strlanndan biri bodur. 6calan'm bu ozelllklerine mucadele ll'lnde da eklenelctnde bunlan Ama Ocalan ve PKK, cektir. Kitabm onemli bir ayrun noktasma gelml§tl. Bu tarlhi onemdeki Kurt dirili§i, kaltClla§tmlabilecek m1ydi, yoksa onceki Kurt ayaklanmalanrun aldbetinl mi izleyecekti?
3 15 Agustos Attltnuntn haztthklart, eylemler ve (1980-1984)
Atllun oncesi siyasal Kurdistan ve Turkiye halklannm kaderini etkileyen en onernll olaylardan biri 12 Eyliil 1980 askeri darbesidir. Darbe, iki topluTurkiye'de onceki mu, Ozellikle de Kurt toplumunu ezip darbelerin aksine, 1980 darbesi dOjlrudan Kurdistan halktru hedefHenuz donemini cunta ile doBrudan imhamn hedeflerinden birini
Kurt orgiitlerinin, askeri "e olanaklan yoktu. Saldl" ve PKK, kadrosunu
Cunta uzerinde dejlerlendirmeler de birhirini tutmuyordu. SilahIt eylemlerinden dolay! PKK'yi cuntaya davetiye >lkannakla
yanlar az deBildl. Hem cunta, hem de kimi sol bu saldlnlar PKK'nin ya§ayabilecejline ihtimal ,..renler az-
m.
Kurt1ar sofrastnda PKK PICK darbeden soma neler yaptt? Mucadele nitel uru· nuyse; mucadelede geli§me ise yerinde karar ve flfSatlan dejlerlendinne sorunuydu. Bu da giie1u kadrolar demekti ve PKK'nln bonlar vard\. PKK, oneeden darbenin olabilecejlini uzun surell bir lein orgutii zorunlulul!U karanna bu plamnm Uk arurm olarak daha darbe 01madan, kadrolanm gruplar halinde Kurdistan ve orgiitlenmesi geri bunlan geriHa
47
46
1m
PKK, klrsal alanl temeli haline getirmeyi, bundan sonraki miicadelesl zorunlu goriiyordu. Bu karar ve tun bir amao da daha fazla kadro kaybma Siveson vermekti. rek-Hilvan MIgesindeki Liibnan'daki Filistin kamplannda egitim goriip Kiirdistan'a dOnen bu ancii gruplar ipnde olan PKK-MK Dyesi Kemal Pir'in bir yakalanmasl gibi olay, PKK'nin bu hamlesini Bu nedenle kadrolantu arbk biiyiik bir ilinayla geri Tiirk kakenli olan Kemal Pir'in efsanevi bi.':. seriiyeni var. Yakmdan tatudtgun Kemal Pir, 1977 bifiiirmda Ankara'da Dlkimevi Semli'nde poUsln planh aramasl sonucu yakalandl. Pir, buradan Tiirkiye'nin Karadeniz illerinden Ordu Gezaevi'ne naldedildi, oradan ka",nldt. Ancak bu, Pir'in tek ve cezaevinden ka,ldegildi. Am talalan polis saYIs! da duo 1978 ythnda Kilrdlstan'da Pazarak bolgesinde tekrar yakalandl. Adana Asker! Cezaevi, oradanda Urfa CelOevi'ne naldedilen Pir, buradan da ba§ardt. CelOevIer! Pir'in dinamizmine dayanrruyordu, Ama arnk ,ok degi§mi§, darbe olmu§ru ve darbenin en biiyiik biri, Pir ye arkada§lanm ele geprmektl, Plr, 12 Eyliil 1980 askeri darbesinden bir hafta sonra Batman'dan Sason Migesine ge>erken ii¢ncii kez yolda yakalandt. Pir'ln yatunda PKK'nin efsanevi gerilla komutam ve ARGK'nin manevi ltder! Mahsum KorkInaz (Agit!Yigit) ve Mehmet Can Yiice vard!, --.---gruplar Adlyaman, SiYerek, Pazarclk, Dersim ve Mardin Mlgeleflne de Bu miidahale gruplan, Ian ipnde begulan kadrolan lara >ekecek, lara dayah silahll miicadele >eklrdekler! kuracak, silahll miicadeleyi profesyonelle§tireceklerdi. Ancak Plr'ln grubu Sason'a Mahsum Korkmal'm kullandtgl yolda asker! kontrole rastlar. luzla yol ahrken, Ipndekiler yol kendilerini alarlar, Yagmurlu karanhk gecede birbirini kaybederler. Pir, slrasmda baYlhr. Askerler onu baygm halde yakalarlar. Melunel Can Yiice de yakalamnl§br. Atlama slrasmda Mahsum Korkmaz'tn OffiUZ kemigi lardlr. Duydugu aglr aClya ragmen arar ama bulamal. Onlann da kurruldugunu Kendini bir koye alar. Ancak sabahleyin Pir ve Yiice'nin
48
yakalandtgml ogrenir. Onlan kunarmak I,in sarfeder, ama arok ,ok Mahsum Korkmal ylllarca omulundan aCI ,ekti ve bu yakalamnada kusuru olmamasma ragmen, olaytn iiziintiisiinii hep ya§adt. Tiim ragmen ilk giin maolar, Pir'in kimligini ogrenemel. Ancak ba§kasmm le§hisi sonucu Pir'in kimligi ortaya ",kar. Cuntamn bir "zaJert"e ihliyaCI var. Pir'in yakalandtgl giinlerce cunta a",klamalannda yer almaktadlr. Cunla, olayl ba§ansmm kamll olarak biiyiik bir propaganda mallemesi olarak kullandt. o donem Ortadogu iki kamph diinyaya gore kendi i,inde kuFillslin, Liibnan, Suriye, Yemen'den, Kiirdistan, Iran ve Afganistan'a kadar olan cephe, blr anlamda sosyalisl kampta yer allrken, 1srail, MIslr, Tiirkiye ve Suudi Arabistan gibi iilkeler ise Ballhlann bolge ayaldanmn olu§rurdugu cepheydi. Gerl'! PKK, yerini sosyalilm cephesinde gariiyor, ama bagunsll bir hal ruruyor, bolge devrimi ve sosyalilme olgiil yorumlar geliriyor; SSCB'nin yanll§lanm ye onun bolge ayaklan olan komiinisl partilerin ,oportiinisl" olarak degerlendirdigi politikasml ,ok serl ele§liriyordu. Kiirdlstan'tun geleneksel orgiitleri de dahil olmak iilere bolgenin poUlik yenilere flrSal1 larurruyordu. Bolge komiinist pamleri, olellikle de lrak Komiinisl Partisfnln (IKP) durumu buydu. Bunun karde§ parlileri TUrltiye Komunist Partisi (TKF) ve Suriye Komunist Partisi (SKF) ldi. Onlann denetiminde olmadtn ml sosyalisl degildin; aynca bolgedeki kapI da yiiziiniile kapamr
e§it denelimlerine ahyorlardt. Daha yeni orgiitlenme siirecinde olan ve ciddi orgiilsel-poUlik deneyleri elmayan KUley Kiirdislan orgiitleri il'!n bu ayakta kalmak zordu. Ki, bu bagmdlhk girmeklen lardl. PKK ise risk; gOle alarak baglmsll polilika giilmege ba§kasma bagunhhgl varhgmm inkan olarak degerlendiriyordu.
49
..-
---,--
Orgtiderln durumu PKK geri I'E'kilmeyi "manevra, gilliil saldm ilin toparlama, amator!ilkten kurtulup sureci olarak degerlendiriyordu. 0 donem PKK yonetiminin onernli bir kesimi cezaevinde oJdugundan onlann silrece degerlendirmeleri bilyiik onem Diyarbalar Askeri Cezaevi'nden yazl gonderen Mazlum Dogan, "Haztrhk silrednin en az iki yll devam etmesi gerektigini" oneriyordu. defa Dogan'l cezaevinden olduysa da Bir defasmda kutusunun ilinde Dogan bile ancak, durumu farkeden askerler tekrar Dogrusu PKK kadrolannm 0 donem ilinde Dollan'm ongordilllil gibi Onlar, ayhk askeri •.., siyasi ellitimden sOllra gert donilp gerilla sava§lm orgtitlemenin milmkiln oldugunu dil§ilnilyorlardJ. Bu bir yamlglydl; yantlgl oldullunu net gosterecektl. PKK planh hazltliklara diller Kilrt ve Ttirkiye 6rgiltleri zor llindeydiler. Ocalan ise onlara, "Cunta rumilmilzi! ayru hizaya getlrdi. Bu bir at benzer. lyi toplayan •.., hamle yapan alip goruriir" dlyordu. Kilrt orgiltleri kararslZchlar. Halbuki rumilniln de yurtdl§l deneylert PKK'den daha fazlaydl. Ala R/zgarf, KUK, DDKD ve P5K ikiye bolilndtiler. Ala R/zgarf gibi bazl orgiltler bolilnmelde de kalmayarak kendilerinl tasfiye ettiler. Kawa'mn benimseyen kanadl Kawa Red, 12 Atahk 1980 tarthinde saylda onder kadrosunu Tilrk kontrgerillaslmn saldmsmda kaybettikten sorna bir daha toparlanamadl. S6zkonusu olayda Tilrk askeli timleri Slnm geSuriye'nin hakimiyetindeki Gilneyball Kilrdistan'm Kaou§lo §ehrtnde Kawa militanlanmn kaldllll evi bastdar. E.in bombalan-.::: chill baskmda Hilseyin Atslan, Mehmet Emin Mutlu, Neda Baksi, Mehmet Dursun, MilsJ(im YddlZ, Hasan Ate§ ve Ramazan Isimll Ka".. ilyeleri ve ev hallandan Azad, Abdulkertm, Emine ve Hanlfe Ramazan, Ferhan ve Ka..... Kertm olduler. Rizgari ve Denge Kawa (Ka..... DunyaCllar) gibl orgiltler ise tamamen ortadan kaybolmu§tu. Kilrt orgtitleri sadece aym zamanda iline girdikleri moral bozukluguyla gUlierini Avrupa'ya 1981 yt-
G
50
hnda KUK, Ala Rizgarf, TKSP, Pe§eng ve Teko§fn'in aralarmda kurduldan Tevger isimli ittifaklan lasa silreli oldullu gibi, orgtitlerdeki dagdmayl da onleyemedi. Ore yandan orgiltler arasmdaki gerginlik halen devam ediyor, PKK'ye olan bu orgiltler, halk arasmda yaptlldan propagandada euntamn ve 1980 oncesi orgiltler arasmdaki sorumlulugunu bilyiik PKK'ye yiiklilyor, bunun ozele§tirt vermesini dayatlyor ve bunu birlillin ko§ulu yaplyorlarch. Tilrkiye sol orgiltlerinin durumu da hemen hemen aymydl. En avantajh durumda olan KurtulU§, rum lider kadrosunu kurtarmaslna rallmen silred dellerlendiremedi. Orgilt yonetimi onlarca kadrosunu ruketerek orgilru hemen hemen dagllll. 1980 oncesi Ttirkiye'nin en bilyiik kitle ve kadro sahibi orgilru Devrimci Yofun (Dev-Yol) ba§ma bilyiik bir §anslzhk gelmi§, orgtirun lider kadrosundan Orgilt bir anlamda Taner Akcam'a kalml§tl. Dev-Yol yoneticilerinden bili ..--- o[up, Tilrkiye'de cezaevinden ve Ahnanya'ya yerle§mi§ti. sadece orgilruniln siyasal ve taktik hatalanm, yanll§lanm ele§tirmiyor, aksine sol orgiltlere egemen ihtilalci sosyalist orgiltlenme ve milcadele lizgisine kar§l sadece Dev-Yol'a degi!, tiim Tilrkiye ve Kilrdistan soluna sosyal demokrat orgiltlenrne ve milcadeleyi oneriyordu. sonraki ytllarda Almanya'mn bir vakfm Ttirkiye bolilmil. oldu -Hamburg Ttirklye'ye de gidip-gelme haklam elde etti! Devrimci Sofun da (Dev-Sol) ba§ma Dev-Yol'da oldullu gibi bir §anslzhk gelmi§, orgiltiin yonetimi Pala Gilven'e kalou§tl. Gilven, . - / Taner akslne ihtilalden dem vuruyor, ancak orgiltii mafya yontemleriyle yonetiyor, bu Sit dolu "glzll" pratiglyle herkesi ilrktiruyordu. Pa§a Gilven sornadan bu pratillinin kurbam oldu. Fransa'da eski arkada§lan tarafmdan oldilriildil. Ortadollu'da kalan Tarlziye Komunist Emek Partisi (TKEP), Tarkiye Komunist Partisi-Birlik (TKP-B) ve TiJrkiye Halk Kurtulu§ Partisi-Cepbe (THKF-C I Acildler) glb! orgiltler ise silredn yiiktinil ta§lyacak durumda dellillerdl. Nitekim ortlar da boliinrnelere suriiklendiler. Ortadollu'daki hareketlerin Sovyet olmalda suliayan Halkm Kurtulu§U ve Partizan gibi orgiltler ise, Avrupa'da kalrru§, Ortadogu'ya itibar etmemi§lerdi.
51
"
,,AAn daguu ta§11D.ak"
Bu stire\1e akun netle§rni§ti: Birincisi TKP lizglsiydi. Bunlar Ttirkiye'de sosyal-demokrat hareketle ittifak pe§indeydiler. TurkiHalk", Parti (HP, ye'de sosyal-demokrasinln Sosyal Demokrat Parti (SODEP) ve en son Sosyal Demokrat Halk'" Part/ (SHP; 1995'te CHP ile birle§tO yap,yordu. TKP gtlre sol "SHP ile ittlfak yaparak" belki ytllarca silreoek bir milcadeleyle 1982 f3§izan anayasasm. lar. Bu yolla fa§izmin ve Tiirkiye'ye demokrasi geleceinaruyorlardl. Bu ama9a 1984 }1lmda TKP, TIP, TSlp, TKEP, TKSP ve Pejeng (DDKD'nin Avrupa'da aJd')l. islm), Sol-BM/k adt altmda cephe kurduJar. Cephe, PKK'nin 15 a!lUstos eylemlerinden hemen sonra kurulmu§tu. Bu oepheyi kuranlann bir lrguderin devrimci niteUklerini kaybetti. brgutler darahp marjinal hale gelirken, ander kadrolan gu" getirebilirlerse ya diikkan ya da lokanta bazllan Turkiye'ye geri dondiiler. PKK, cuntanm kaho duzen Uliincilsil PKK panilerinin pe§ine takdarak demokrasinin direnilmesi gerektigini, Kiln sorunu demokrasi gelmeyetlrgiitsel ve iltlfalan zorunlu olducellini, direnmek halkm devrimcileti ko§ullann direni§ i<;ln son derece uygun vurguluyor; buna kar§. >lkan argulleri arbir dille ele§tiriyordu. Bu durum PKK ile ele§tirdigi bu gllderl tlrgUder arastodaki ili§kileti gerginlige sUrilkledi. (Ad, gefon TUrk "" Kart sol 6rgutluri baJzkmda daba genq bi/g/ ifin /ndex'e bkz. S.
Ya§h bir Kurt kaylUsunun Muradiye depremi slfasmda 0977, Van) Ktirdistan devrimini tanunlayan sozlerini PKK'nin cabalanna
benzetiyorum. PKK, sarsmt§, ta§lmaya kalk.§m.§tl. Ama PKK'nin astl becerisi de hangi ko§ullarda bunu Zaten Kun koyliisilnun bilge sazlerinin sm da buradaych. PKK 1982 yazlOa kadar ancak 300 kadrosunu dt§an ti. Kadrolann bolgeler ve kadrolann nitelikleri konusunda onemli farkldtk1ar vardl. Mardin, Batman, Bingol, Antep, De,sim ve Urfa kadrolan Kars, Diyarbaktr, MU§ gibi bOlgelerden daha az kadro vardt. Hakkari ve Botan kadrolan yoktu. Mardin kadrolan koylu karakterliyise hemen hemen ken; Batman ,-e Urfa kadrolan yan-kaylii, yan aydln-prolete r; BinDersim aydm; Antep aydtn, yan-proleter, gal hirlt ozelltkleri bastyordu. PKK kadrolanrun slmf kokenleri apsmdan kokenli aydin, koyW "e ogrend 'emeline oturan bir bile§irni vardt. Bu dagtllm ve bile§im, PKK'run 1980 oncesi orgiitlenme ve miicadele haritaslfil yanslt1yordu, Aynt zamanda bu, PKK'deki ane,nli bir toplurnsal nedeniydi. Geri isabetsizlikler olmu§tu. PKK Genel Sekreteri'nin tallmall bolge yonelicisi kavrayamakendilerine ml§, "onlerine gelenleri" gondermi§lerdi. Teorik birikim azelt. bnemll bir kesim parti programml yeni okuyordu. Halk sava§. bunun ne bilinmisazle ifade edilmesine yordu. PKK bu durumu 1980 ancesi yogun pratlkten dolayl e)litimi ihmal euneye bagIlyor, donemi "amaWrluk" olarak tammhyorduo
PKK, LUbnan'da Temmuz 1981'de I. Konferans.'m yapll. Bu topkurulu§ toplanllsldlr. Aynca toplanll bir anlamda PKK'nin lanll tamamen bcalan'm sagladtg. olanaklarla toplamyordu ve bu nedenle o,guttteki hakirniyetinin yiiksel1§ toplanllStydl. Abdullah bealan'm sundugu tezler, Politik Rapor lsrniyle kitapla§llnldt. Bu temeJlerini olu§tezler aym zamanda PKK'nin sonraki !Urdu. Halk sava§l, orgiitlenme, cephe ve kadro sorunu, bu raporda formiile edlliyordu. Konferansta serxwebun gazetesi de planlaruyor, 1 Ocak 1982 tarihlnden itibaren ayhk olarak serxwebun gazetesi, kitabm tarl·
529). l
52
'\
........
"i?1
he kadar diizenli Ilklyordu. Ser.'
54
1981-1983 doneminde PKK Avrupa Yonetimi'nde yeralan Giingor'iin (Semir), Oealan'la arasl 1983 ydmda iyiee Giinyazlh hale getiren gor, Oealan'a kar§l taVlf ahp, gorti§lerini az ilk ki§idir. 1985 ydmda silahil saldmda oldiirtildu. It ,+=4Konferans'm ardmdan PKK hlzh bir haZlfhga giri§ti. Kadrolanm sIlo ve sistemli bir egitti. 1982 yazma kadar U1usal KurCepbesi Program Taslagl, Kurdistan U1usal Problemi ve Yolu, Kurdistan'da Halk ve Zor, Ka", Direni§ Cepbesi glbi temel yazdan hazlrladt. Ve bu dogrultuda cephele§mek Turk ve Kiirt sol orgiitleriyle yogun gorti§melere ba§ladl. Tiim bu yazIlar orgiitiin resmi olarak Agustos 1982 a}1 yaprlan PKK 2. Kongresi'nde onaylandl. Bunlar, PKK'nin sorunsuz oldugu ve zorluklarla kar§Ila§madlgl ki§i direni§ anlanuna ge1miyordu. Yonetici konumunda olan sloganlan atlyor, aneak, orgiitii Avrupa'ya ta§lmak ve reformist bir yiirtitiiyorlard,. Avrupa'ya gonderilenlizgiye ,ekmek ilin ler birbirine dii§mii§, 2. Kongre'de oneeden hazlrlannu§ ve onay bekleyen orgiitiin temel miicadele tezleri yerine, aralanndaki sorunlan ve henuz ismini koymasalar da Oealan'm tek liderlik konumunu giindem yaplp istiyorlardl. Birbirine dii§man giGiingor, aralarmda heniiz orgutbi goziiken Baki Karer ve sel bir biitiinliik olmasa da PKK'yi kendi gundemlerlne llin ayru ideolojik-politik zemin iizerinde hareket ediyorlardt. Giingor, PKK'de tinderlik sorununu giindemle§tinnek ve tartl§llnnak istiyordu. Amaam netle§tinnese de, ,yonetimde demokratikle§meyi!" telafuz etmeye Aneak yamlgllan heniiz boyle bir tarll§maya haw degildi. Orgiit devardt: neyi allsmdan kadrolar da buna hazlf degildi. Kiirdistan'da orgiit Matmarun dt§ baglantdan/dayanaklan zorunlu Iuldtglru dii§iinen, bunlan yaratan, ba§tan beri bu olanaklan denetiminde tutan, usta§ekilde bu tartl§ea kullanan ve Iyi degerlendiren Oealan, maiara tahammtil etmiyordu. ,Erken olan bu tartl§malar, PKK du§kararslz ve za}1flan harekete gelirebimanlanm, ve orgiit lir, orgiitii boler, Netle§mi§ bir da birle§memi§ olsalar da Gungor, yoneliminde Ali Haydar Kaytan ve Ibrahim Aydtn isimli PKK yonetieilerinl de etkilemi§tl. Gungor'iin 2. Kongre'de sarfettigi, ,Paran var ama, binme ozgiirliigiin yok!" sozled, kalan ba§kaldmrun ifadesi oluyordu. Bu sozler
55
,ayru zamanda PKK'de bitmeyen ve gittik\,<, dramatik bir kavganm belki de ana fikriydi. , tbrahim AydIn, PKK'nin ilk kadrolanndandI. PKK 1. Konferans,'nda MK'ne girdi. AydIn, 2. Kongre'deki tutumu nedeniyle bealan'm dikkatlerini iizerine \,<,kti. 1983'te Avrupa'ya yollaneh. "Semir provakasyonuna kar§l miieadelede zayu kalehSI" 1984'te gerl bir gorevle Kiirdistan'a gonderildi. 1985 yIlmda Giiney Kiirdistan'dayden PKK'den ve PDK'ya S!llmdI. tran istihbaratt taraflOdan sorgulandI. Surlye iizerlnden tsve.'e gel'ti. istihbarau taraflOdan \Xlk zorlandl. AydlO, PKK'ye herhangi bir faaliyet il'ine glrmedi. Burada yeri gelml§ken ,PKK'de rouhalefet sorunu"nu istiyorum. Dlkkat edilJrse PKK'de aynWdar, ba§mdan beri hep diSerled He Abdullah ()calan arasmda gelijmekte, ra da ,PKK deSil, sadece <>calan ele§tiriliyor' jOklinde yanslttlmaktadlr. Gungor'den giinumiize kadar nitelikleri farkh olan ya da oldullu iler! siiriilebilecek PKK i.indeki aynW<, tepki, tutum ya da mubalefetin, neden bu §ekilde sorulabilir. ,bcalan, PKK ile biitiinlejtiSi il'in, onu hallettikten sonra onlerinde engel kahnayacaS'" dii§iineesiyle hareket ettikleri iled siiriilebllir. Ya da bcalan'm kendJsine olan ele§tirileri ,kendlsini PKK lIe butiinle§tirerek ancak gogiisleyebildilli ve bunun Ocalan'm blr taktiSI oldullU" ileri siiriilebilir. Daha da SallIlabilecek bu tarzlan iizetinde dunna yerine sonul'1an 1'Ikmt§ bazl katulan aktannayl daha uygun gOriiyorum. TUrk solunda gUnUmiize kadar devam eden bir gelenek var: Bir orgiit geU§inee hemen bQliiniiyor. Boliinme her nekadar ele§tlri ozgilrliiSii ve demokrasl ach alunda mejrula§lInlsa da, gerek devletin ajanlan, gerekse aychn hastahklaTl bunda daba biiyiik TOI oynamaktachr. brgiitler bQliiniince devlete kar§l ve alternatif olma §anslanru yitinnektedlrler. argilt geleneSi olmayan Kfuclistan'da bu hastahk daha a§mych. HaUyie PKK'nin birliSI konusunda Ocalan'm ve orgiit kadrolarlOm ba,tan a§ln hassas davranmalaTl ve bazl eller kesilse de orgiit birlikan dokmekten kapntlmazdI. orgiit olmadan Kiirdislan'da direnij olamazdI. 0 halde ,orgilt herjeyin iistilndeydi". aealan gittik\," PKK'de birliSIn sembolii oldu. Halk bunu bbyle bildl ve boyle algllach. BOylece halk, bealan'a olan
56
,
her saldmyl, PKK'ye ve dola}'lslyla direni§ §ansma olan salehn olarak alg,ladl. Niteklm, PKK, 1982 yJlmdaki aynhklan eSer diSer Tiirk ve Kurt sol orgiitled kar§lIasaydl, boliintirdii. BoWnen PKK elireni§ yaratamazdl. Direni§ olma}'lnea da kimln hakh, kimin hakslz olduSu anlal,1amazch. kitleye yanSlmll, kitleye malolmuj bir direni§ ve bunun kadrolan yoklU. Kiirt halkl PKK'nin birlik konusunda goSterdllli hassasiyeti kavradl ve birlik miieadelesine destek vereli. Kiirdistan'da her aile Turk devlelinden zarar gormii§tiir. Buna karll koyan tek PKK'dir. PKK'nin dlreni§i ve PKK'de birlik, Kiirt halla ifin ilsltindeelir. Bu nedenle halk, ele§tiri
57
caklanclIgl ve sesliligin kapnllmaz aldugu tepki ve (bundan sanraki i?n aldugu halde) hep bu kahplann sakularak izah edilmesi; her man ayunu", her uygulamay! "halkm yarannadu", her "ajan ve ajan almayanlann "karkak alanlarla almayanlann gibi tanunlamak ve bunu 20 }'ll bayunea tekrarlamak, artlk dagru alamazd!. Boyle hir izah toplumsal tarihe tersllr ve Kiirt halkma yaptlan bir hakslzhkur, <;:iinkii kendi biinyesinde gliciinii yaratmayan bir taplum (dalaylStyla oneii tepki ve zaylf bir toplumdur. Ki Kiirt taplumu,ve PKK bu duorglitii) karar veren ve 20 YIIrumda degildir, almamasl gerekir. du direnen, binleree kurban veren bir halk ve parti, bir halk ve partidir. PKK'nin kendi biiyiik bir ve geregi alarak dinamizmi PKK'nin biiyiik en onemli strlanndan biri budur. PKK i?ndeki aynhk, ya da tepkilerle ilgili izlenen resmi yontemde sergilenen bir diger ise yapan, tepkide bulunan ya da aynhk yaratmak isteyenlerin bilinmemektedir. Ki bilinmesi durumunda belki halk tarafmdan daha erken mahkum edileeekken; anlann anlarla alanlar tarafmdan izah ve bu yarumlar halka akraYerine ve bu demakrallk tarzda yiiriitiilmesinin zentininin aldugu toplumlarda paneller, basm \'e teve Buna gore levizyan yaluyla taraflar, taraflann halk tarafmdan bilinerek deger gaM, bir taraf mahkum alue ya da almaz. Kiirdistan taplumunun kaboyles! pallllk uygun degildir. Sert taraflan en uclara ve yontemlere ittigi dagrudur, Kendini izah edemeyen ya da grup, ya kanallanru kullanmaya yeltenmekte, ya da Kiirt halkmm ve PKK'nin Ian tarafindan kullantlmaktadu. Bu beri mahkum edilmesi gereken \'e halkm da mahkum etllgi bir durum. Ama tehlikeli bulualan halkm duygulanm denellmlerinde tutanlann, nanlann kendi zemininde izah etme alanagtm, hem de kullanarak (ki kendi ozgiiree ve rna tiiziik karan almasma ragmen) artadan kald!rrnalan, belki de tehlikeli almayan mahkum etmeleri ve sahiplerinin kueagma gitmelerini Bu
58
/
/ ' durumda PKK yonetintinin, hallan destegini zaman zaman suisti- \ mal ettigini ve bunun hallo yaralaclIglm \urgulamak gerekir. <;:iin] ii halen PKK ve Tiirk devlet olanaklan ' bir platform ve ara\'lar yaktur. Iki de izah edeeegi b6yle platfarmian tahrip etmekte, kayltSlz-prtslz kendisiyle hareket etmeye zorlamaktadlf, ' r ---::: Tekrar PKK 2. Kangresine donersek; bu toplanuda yukarda bahsettigim bealan'a \'Ikan ekibin tiimii bir teKongreden sama bealan kine bile yonetimde gorev bir karar daha MK'y! ge?d olarak MK yerine , "Yiiriiune Kantitesi" varclI, Bu ashnda bcalan ve yardtmelsl durumunda alan Duran Kalkan'dan ekipti. PKK'nin oncii kadrolanndan ve Tiirk kokenli alan Duran Kalkan (Abas), 1980'den once Diyarbaku'm Ergani ugraclIgt silahh saiciinda baeagmdan yaralandt. 1988-1994 donemlnde AImanya'da eezaevinde kalclI, 198O'le birlikte bealan'm en yakm alan Kalkan, aym zamanda idealajik alarak ve orglitsel planlamada en yetkin, aym zamanda PKK'nin silahh direnien biiyiik payt alan PKK yoneticilerindendir, Kalkan halen PKK-MK ii}-esidir. (lealan ve Kalkan ve heniiz MK iiyesi almayan y6netieiler, aym zamanda MK adaylan durumundaydtlar ve bunlann sa}'lSI aldukp fazlaydt. Pratik, MK'yi anaya pkaraeak; ve "Ia}'lk alanlar" bu gareve geleeekti. Bu karar, PKK yonetiminde onlemeye" yonellkll! <;:iinkii 1980 oncesinin geriligi i?ndeil gelen egitimsiZ kadralar, taplumun geleneksel geri ozelliklerinden de kaynaklanan 1980 oneesinin yoneyatkmclIlar. Ki de tidlerine bagunh alma bolgesel ozellikleri ve kullanarak, zeminini hazrrhyardu, Bu gorevlendirrne PKK'de MK olmadlgl anlafilna gelmiyardu, Pratikte bu gorevi laylklyla }iiriiten sa}'lda kadro vardt. Aneak iyi gibi gelen bu uygulama tehlikeleri de artaya Yeni MK'nin aziinde sadeee bealan'm yetki alanmda btrakthyar, aym zamanda bealan'a istemediklerini devre buakma alanagmt \'eriyardu. bte yandan kendilerini ve tapun agzmda goren eskl yonetidier, daha \-e tepkiei aluyar, bu da "kapmlmaz!" sonlanm Nitekim, bealan'm "Tasflyed-Kamplocu Ekip"
U
C
59
-------------_._-_
..
olarak niteledigi .<;:etin GungOr-Baki Karer Ekibi" bu arada tasfiye bile! slrasmda olan duzensizUkten yararlamp bireysel Geri saglamak isteyenier de vardl. 1980 oncesi mucadeya da bu oranda destek ya da aile, leye kendini gordiikleri zarar orgUnen \'1kar bekliyor, rnirasyedlciligi dayanyorlardt. Aynca iilke bulunmak kadrolar apsmdan pSikolojik, ailesel ve benzeri }lg1nla sorun yaranyordu. Bir orgiitte muhalefet etmek isteyenler en tehlikeli yapnklan baskiyla kalma olanaklan kalmaYlp aynlanlara degil, bireysel aynlanlar ya da sorun \'1karanlara el atmak ve onlardan medet ummaktt. Ocalan'a muhalefet niyetiyle ortaya pkan <;:etin Giingor, taraftar toplamak bu yonteme itibar etti ve bu da onun daha erken tasfiyesine 1981 bahannda PKK, Liibnan'da ilk kayblm verdi. 2 Mayls 1981 tarihinde bir grup PKK'Unin bindigi askeri Israil yanl1S1 Liibnanlt fa§lst rnilislerin atngl topla isabet Abdulkadir adlndaki Batmanh PKK kadrosu hayatml Bu olay vesilesiyle Beyrut'taki cenaze tOrenine kattlan Ocalan, kadrolanyla yapttgt ve benim de hazlr bulundugum toplannda "kendilerine ait bir kamplanrun olacagml" miljdeledi. Boylece Helve Kampl'mn temell aUhnl§ oldu. PKK, Liibnan'm Suriye huddutuna yakin bit koyiin adtm alan bu kampi 1982 yilt sonuna kadar kullandt. 1985 sonlannda kampa tekrar yerle§en PKK, 1986'da burada Mabsum KOrimlaz Askert Allademisfni kurdu. Helve, 1980'lerin sonuna kadar Kiirdistan'da direni§e onciilUk eden kadrolann kamp olarak Kurdistan ulusal tarihi bir rol oynadl. PKK, Filistin direni§lnde yerahrken, diger orgutlerden farkh olarak baZl §artlar ,Filistin ve Liibnan orgiltleri arasmdaki kanlmayacak, Israil tarafmdan bir saldln olursa bulunulan kamplarda direnecekti". Buna ragmen Mayls slrasmda Veli r;:akmak, Is1982'de Israil ordusunun Liibnan'l met Ozkan, Kemal r;:elik, Mehmet Atmaca, Abdullah Kumral, lrfan Ay, Kurt, Emin Mustafa Marangoz ve Aras isimli 10 PKK kadrosu hayaum kaybetti, bir 0 kadan da esir Iii. Esirler, ancak 1984 }1hnda geri donebildiler. Israil, PKK'U esirleri Turk devletine tesUm etmemekle birUkte, PKK kamplannda
60
'-.,
ele dokiimanlar konusunda Tiirk istihbaraUm bilgilendirdi. Bu, iki devlet arasmda PKK'ye geli§ecek ve tehlikeli alacak ilk onemli pratigi saytlabilir. Diyarbakir Askeri Cezaevi, PKK'yi etkileyen bir diger faktOrdu. Cezaevi Kurdlsran ve Tiirkiye'de yeni bir gelenek yordu. Aralannda Mazlum Dogan, M. Hayri Kemal Pir gibi PKK-MK kadrolannm hayatlanm kaybetmesi pahasma, PKK bu gelenege damgasltu vuruyordu. Mazlum Dogan, Imbaya donii§en basktlan ve teslimiyeti protesto etmek ve direni§e yolapnak ilin 21 Mart 1982'de kendini onun bu eylemi direbu eylemle Dogan, Kawa" unvamru ni§e n. PKK'li tutsaklar 14 Temmuz 1982'de oliim orucuna dl. Bu alUm orucunda Kemal Pir 7 EylUl 1982, Hayri 12 EylUl 1982'de hayatttu kaybeni. Cezaevi'ndeki 1984'e kadamgaslm vurdu, hazlrhklan dar PKK gerekli glda oldu. Bu kamuoyuna maledilmesinde Liibnan ve Batl Avrupa Ulkelerinde yiiriitulen PKK anemli bir roW olmakla birlikte, astl yiik esirlerinin omusergilerken uzun zundaydt. r;:ilnkU tutsaklar, biiyiik bir sure orgutle baglan Onlann biiyiiklugtinun bir diger slm budur. Ozellikle anneler, tutdiinya ile tek htibat kanahydl. anneler ve basaklar balar bu zor donemde her hakarete ve manevi baskiya dayanarak bu gorevi y(.irutmu.§, ama sadece bununla yetinmerni§, Dersim (Tuncel!) gibi bolgelerde tecrit kalan onlarca kadronun Liibnan'a, araclhk orgiite Ama sonraki }1llarda polltik nedeniyle bu anne ve babalardan PKK tarafmdan ,mahkum!" edildi. Son derece zor hayatlanm riske atarak, Kilrt halklonemli katkllar sunan bu insanlann, bu tun run ve isimlerinin iizerine siyah lizgi Kurdlsran halk dibir yarattlgl gibi, Kiirt halk tarihine yap.lan nesneldir. biiyiik bit hakslzltkur. Tarih olumsuzluga diyalektigin yasalanna uygundur. Ama olumlu yamm olumsuz yamy!a izah etmek diyalektige ve toplumsal rarihe tersttir. Ne act ki soylu Kiirt halk direni§ine bu olumsuzluklar da "olumluluk" olarak zorla ve resmi halk olarak Bu durum,
61
politik endi§eler ve kavgalardan kaynakland.gl gibi, aym zamanda Kiirt halk larihJndekl olumsuzluklann Kiirt polillk orgulleri iizerindeki etkisinin de hir gOslergesldir. Ole yandan cezaevl dlreni§i korkaklan olumsuz yande elkiliyorduo Halla tesllrniyeli ilkele§llrmek isteyenler vard.. Diyarbalm Askeri Cezaevl'nden sorurnlu ve lUlsaklan leslim almak il'in egltilen kontrgeriUa §efi Esal Oklay Y,ld,ran, ve kontrgeriUa argii!iiniin temeUerini eezaevlnde allyordu. YIldtran, Klbns'tan Diyarbaktr Askeri Cezaevl'ne gonderilen OHD kadrosuydu. Bu sadistin temel yonternl, l§kence etmek ve insan onuruyla oynamakll. Tutsaklar onun ll'ln kobayd.. Onun danernlnde en az 50 pOlitik tulsagm i§kenee tie Oldiiriildiigii, tutsaklara sidikli suyla banyo yaptlnld,g., dii§kiinle§enlerin, dlgerlerinin gozii aniinde zorla dnsel lll§kiye saylersem, nasll bir sadisl ve eani oldugunu goz!erinizln tlniine getirebilirsiniz. Yiizba§, Y,ld'ran, PKK-MK iiyesi iken tutuklanan ve sorguda ihanel eden ve ltirafl" olan Donmez ve Y,ldmm Merkil tlnderliginde "Genr; Kemaltstler Birltgi" adh argii!ii 1982 ylhnda eezaevlnde kurmu§tu ve bunlar arae,bglyla leslimiyeti dl§anya da yaymak faaUyel tlrgiitiiiyordu. Aneak heqeyln bir bedeU vard,. PKK unulmadl; hln Danmez, 1991 ISlanbul'da, Yddmm Merkil Romanya'da silahil saldtrdarda aldiinlldii. Esal Oklay Y,ld,ran da yapllklanmn kar§lhg.m almada gedkmedi; binba§1 riilbesindeyken, 16 Ekim 1988'de Istanbul'un Oskiidar semtinde bizzat i§kenee yaptlg, tutsaklann yardlrmyla PKK mililanian tarafmdan tlldiiriildu. PKK'nin aniinde daha da ba§ka ciddi sorunlar yard!. PKK'nin direnmesine oluffisuz bakan kimi Kurt 6rgutleri, bunun ic;in PKK'den ka\'l§lart le§vik ediyor, insan kal'lrmak il'in akll almaz yollara ba§vuruyorlard.. En fazla ba§vurduklan yomem §uyduo PKK'den eebine pasaport kOplp Ball Avrupa iilkelerine gldi§lerine yardlma oluyorlard.. Aneak ya da kal'lrdamn bir ko§ulu yerine getirmesi, "PKK'de demokrasi olmad,g" diktaltlrliik oldugu, aynlanlann alduriildugu, PKK'nin yolunun yanll§ oldugu" §eklinde yazlh apklamalarda bulunmalan gerekirdi. Burada dogru ile yanh§ bir aradayd.. 0 danem fiklr aynhg. ya da "demokrasi" sorunu nedeniyle PKK'den aynlanlar hemen hemen hi, yoktll. Aksine dlreni§len duyulan korku gidenlerin or-
62
lak duygusuydu. PKK kll olanaklanyla biiyuk paralar hareaylp, Avrupa'dan Kiirt binbir zorlukla kazamp, egillp ve Kurdislan'a direni§e yollarken; larurnlad'll,m pratillin olan argiitier, direni§len insan kal"rtmak ve Avrupa'ya aktarmak il'in buyiik paralar harctyorlard.. Para hareamakla kalmlyor, onlara Slg,nan "PKK'J.i]er"den aldlklan abarllb raporlan daha da abartarak Avrupab siyasi veriyor, PKK'yi "lerar argii!ii", "Kurt halklna zarar ver"n argiil", "einayel i§leyen argiil" ve benzeri §ekillerde lanse ediyorlard.. TKP ve parelelindeki argiitler, sislemli bir §ekilde Moskova'ya verdikleri rapo.rlannda PKK'yi sUl'lamayl ihmal etmiyorlard.. PKK'nin dl§la aleyhine yarattlan bu havayl dallllmasl ve a§masl ylllan alacak bir yiiriilmesi gerekecekti. Bu giil'lerden daha ileri gidenleri de yard!. Israil'in Liibnan i§galini ftfsal bilen bazdan saldmlanm komplolara kadar vardtrddar, Liibnan'm ba§kenti Beyrut'ta mahsur kalan PKK yanetidlerinden Cemil Baylk ve yarundaki blrkal' arkada§1 kal"nldllar. Durumdan haberi olan Filislinlilerin Bapk'm bulundugu evi ku§almasl ve kaI'tranlann belki de riskini goze alamamalart nedenleriyle olapn cinayete varmaSl son anda onlenmi§ti. Halbuki PKK, 1981 ve 1982 ylllannda diller Kurt argiilleriyle olumlu bir diyalog geli§tirmek ve ortak direni§ eephesi kurmak Il'in elinden geleni yaplYor, tartl§ma platformlart dayatlyordu. 1981 ylhnda Suriye'nin egemenllilindeki Kurdistan par"smda boylesi birl'ok loplanll yapdrm§, ama 0 zaman argutler arasmdaki gerginlik, kar§,hkll ku§ku ve argiitierin kendi II' zorluklart nedenleri }iiziinden olumlu bir elde edilernlyordu. PKK, sadeee Kiirt argutieriyle olumlu ili§ki kurmak istemiyordu; kom§u halklartn, ozellikle de Tiirk halklrun sol giil'lerinin dayaru§ma ve'direni§ine bii}iik rol alfediyordu. PKK'nin programmda Turkiye'nin devrimci-demokral giil'leri stratejik miiltefikleri arasmdayd.. PKK, sanki ylllar soma dogaeak tehlikeleri gariiyor gibi ISrarla Turk sol giil'lerini dayam§ma ve ittifaka I'ekmek istiyordu. Danem bu !iir bir iltifak il'in uygundu. PKK'nin bii}iik azverilerde bulurtarak }iiriil!iigii SOrtUCU 1 Hazlran 1982 tarihinde Fa,izme Birle§ik Diren4 Cephesi (FKBDC) kuruldu. Cepheye PKK, Dev-Yol, Sosyalist Vatan Parttst (SVP), TUrkiye Emek Partisi (YEP), TUrkiye Komiinist Emek Parrisi (TKEP), THKPC-Actlciler ve Devrimci Sava§ gibi pani ve gruplar kattldl.
63
Dev-Sol, 0 giinler orgiitsel nedeniyIe bu I"'I,*maya uzak durdu. Partizan, cephenin loplantlstna gozlemci olarak kat.t.lmasma ideolojik aynhklan gerekgoslererek yer almad.. Orgiilsel koruyan KUt1uItq, ve nedeniyle eephe malanna katllmadI. PKK'nin cephe il'in ileri istekler, bugiinkii siyasal durum gozoniine ahrunca ongoriilii isteklerdi. Bu iSlekler ,geni§ bir demokralik itlifakl, miicadele yontemlerini ve hedeflerinl, iki halkm birlikle miieadele ve kurtulu§unu ve geleceklerinl birllkle orgiideme anlayt§lru' FKBDC'nin ternel 1kl giicii PKK ve Dev-yoltlu. Batl Avrupa iiIkelerinde kurulan Birl/Ia Kom/tes/ (Bir-Kom), yine bu iki orgiitiin olu§turulrnu§tu. Aneak 1983 ythna DevYol, tasfiyeci yolu PKK'ye de dayaltl ve eepheden aynldI. TKEP, dayatmalara dayanamayarak 1984 ythnda FKBDC'den aynlarak Sol-B/rl/lae girdi. Cephede yeralan orgiitlerin marjinaldi. Ktsa siirede polilik ya§amdan sillndiler. SVP gibi orgiitler, olmalanna sonuna kadar PKK'ye ve PKK §ahsmda Kiirt halkmm direni§iyle dayam§maslru siirdiirdii. FKBDC olayl ashnda Tiirklye'de sol ottaya bir olaydIr. Tiirkiye'de sol, devlele koyan mihenkta§, gizli anlaffilna gelen §ovenizmin etkisinden kurtulamlyor, ilkesel ve orgiitsel tutarhhkla harekel edemiyordu. Bu tutatde pahahya maloldu. slzhk, iki halka ve Tiirkiye sol ytllara ve bu ylilann aet deneylerine TiirkiAradan ye sol ayru sorunlan haJen mevcultur.
DOnut ve silahh propaganda haztrhkIan PKK, d6niif olarak Kiirdistan'a donii§ karanru 1982'de 2. Kongresi'nde aldI ve biiyiik gruplar hallnde Kiirdislan'a aklard.. PKK, Bolan bOigesinin yeri onemliydi. Halk sava§lnt buradan geli§lirmeye karar ve hallon durumu buna uygundu. Irak, Surivennl§ll. ye, Tiirkiye yeralan Botan, SHopi, Eruh, Pervari ve klsmen SUrt ve Cizre'yi kapsayan bolgenin adldlf. PKK taktiise BOlan, bu bolgeyi ve Hakkari'yi kapsamakladIr.
64
\
•
Aneak zorluydu. Tiirk ordu birliklerinin yamslra, PKK'nin alana yerle§mesini iSlemeyen giiciin engeller vardI. PKK kadrolanndan Siileyman Cizre'de Tiirk ordu birliklerinin pusuda hayallru kaybelti (13 1982). Urfa'nUl Bozova koyiinde bir komplo sonucu yakalana,\ PKK kadrosu Adnan Zindrloran i§kencede oldiiriildli C9 Eyliil 1982). 21 KaSlm 1982'de Hezil suyunu pusuya Ktlavuz, Cahil Dayan, dii§iiriilen 10 ki§ilik PKK grubundan Veysi Hama§, Hasan Oztiirk, Musa Ilk Fual Ertlirk, Veysi ve Be§ir Aksoy ile 3 PDK pe§mergesi Oidii. 7 Mart 1983'le Cizre bir PKK grubundan Ferhan Il ve yaklnlannda Slrun Cevdel Giinerhan hayalUll kaybelti. azd.. kadBa§langll1a PKK'nin donanum rolanrun saytsl 300'ii Cunlarun halk korkuyordu. Hakkari ve Botan gibi bazl bolgelerde halk PKK'n1n ismini duymakla birlikle, PKK'lileri yeni goriiyordu. bazl Kiirt orde i}; Cizre gibi giitlerinin halkta blfakllklan inliba bolgelerde halkl paraya ah§tlnru§, belli bir yozla§ma yaralffil§lardl. Mills olarak orgiitledikleri insanlara bol para ve silah veriyorlardl. HaikUl bir kesimi, ozellikle Jirkiler gibi a§ireder (Hakkari'nin Beytii§§ebap bolgesinde ikamel eden a§iret), PKK'ye de boylesi beklentilerle yakla§lyordu. Bu orgiillerin devlete kar§l bir eylemleri de yoktu. Haliyle ordu da bunlann iizerine gillniyordu. PKK tiim bu aleyhle faklorlere, ve kif ko§ullanrun zorluklanna dayanmak ve a§mak zorundaydI. gizli davranan kadrolar, sadeee gece harekel ediyor, yiikle bir iki ay siiren yol ahyorlard.. kez ve sert kl§ ko§ullan ciddi engeller yarallyordu. Abdulaziz Kanal isintii Mardinli kadro, 1984 Io§mda Hakkari'de kar altlnda kalml§, donmu§ eesedi aneak 3 ay sonra, karlar eridiklen sonra pkanlabilrni§li. Kadrolar, kurUu peynir yemek zorunda kahyor, engin a§lyor, ta§lon sulara vuruyor, halkm lepkisini almamak a§ln sove kar altlnda geeeleri billeniyor, yamah elbiselerIe aylarea idare ediyorlard.. Elbise ve donamm kamplardan, biri gilli mi yeni elbiseyi ve varolan sHahl ona ve1'ffiek gelenek olmu§tu. Giiney Kiirdislan'daki kamplarda da aynl zorluklar vard.. PKK, 1982 yllmda PDK ile dayanl§ma illifakl imzalayarak bolgede
65
kamplar kurrnu§tu. AIDa dayaru§ma protokolUne ragmen puriizler PDK, PKK'nin stkmttlanm suistimal ediyordu. Halbuki Abdullah Ocalan ile Mesut Barzani tarafmdan imzalanan dayaru§ma protokolUnde "kar§lltkh yardlmla§ma, kar§l olma ve birbirinin kan§mama" gibi ilkeler yerahyordu. Dayam§rna ittifakt iki tarafm da 0 donemki orgutsel pkarlanna uyuyordu. PKK kadrolanm Filistin direni§i egitrnesine ragmen, dogrudan sava§a sokmak istemiyordu. Guney Kurdistan'daki mevzilenme ve buradan attlacak adlffilar, kadrolanna gerekli pratik deneyi kazandlrabilirdi. PKK, PDK'yt "iyi" taruyordu ve hakktnda ideolojik-siyasal tespitleri yard!. Yani PKK, ulusal baglmslzhgl hedef alan PDK'nm tutarh davranamayacagml, birlikte yiiriisava§ meyecegini ba§mdan hesap etrni§ti. Yine de PKK, ititfakml bozmak isterniyordu, ¢rtku ihtiyaci yard!. PDK'nm ise ittifaktan ba§ka hesaplan yard!. 1975 yenilgisi ve 1978 bahannda yiizlerce YNK sava§psmm olduriilmesi nedenlerinden halktn bUyiik tepkisini alrru§t1. PDK, ya da bUyiiklUkleri bir yana, pek Kurt orgutiinun siyasal tecriti altmdayd!. Aynca PDK'run, Kuzey Kurdistan'daki ayagl T-KDP de hemen hemen dagtlrru§t1. PDK, PKK'ye yaptlgl ittifakla hem bu tecriti a§mak ve politik haraket alanml geni§letrnek, hem Kuzey Kurdistan ayaglru olu§turrnak, hem de gerektiginde Turk devletine kar§1 kozlanm gibi guduyordu. PDK, PKK'nin iddia ettigi direni§i geli§tirebilecegine ihtimal vermiyor, kendi feodal orgut deneyine dayanarak, PKK'yi kendine baglmh ktlabilecegine inaruyordu. Yine de PKK'nin ideolojik-siyasal tespitleri, bu tespitlerdeki DKP tamrru ve PKK'nin direni§i kendi tarzmda geli§tirrnedeki kararhhgl PDK'yt urkutiiyordu. <;:urtku neredeyse tiiccar orgute donu§mu§ PDK'run, bu haliyle Turk devletini urki.itecek yam olmadlgl gibi, ba§kalannm da urkutrnesini isterniyordu. Sadece PDK degil, PDK ve IKP'nin yarunda kalan Kuzey Kurdistanll diger orgiitlerin de durumu a§agl yukan buydu. Tumu de devleti rahatSIZ edece konumdan pkml§, "huzur!" ya§amak istiyorlar, bu nedenle de onlann bu huzurunu "bozacak!" PKK'nin direni§ slizlerinden urkuyorlard!.
PKK bu komplo kokan pOlitik ko§ullar ve ortam kadrolanrun bir klsmml Guney Kurdistan'a aktarrnl§t1.,Ama kendini bu alandaki buldu. Irak'a kar§l ulusal cephe kurrnasl gereken Kurt orgutleri birbirine kar§1 cephele§mi§lerdi. PDK, IKP, Partfya Sosyalista Kurdfstan-Irak (PSK-I, Irak Kurdistaru Sosyalist Partisi) ve Kurt Sosyalist Partisi (PASOK), Yurtsever Demokratik Cepbe'yi (CUD, 28 Kaslm 1980), buna kar§lhk YNK, ku¢k bir Arap orgiituyle Ulusal Yurtsever Demokratik cepbffyi (CEWQED, Arahk 1980) kurrnu§tu. 1982 ythnda iki cephe, ozellikle YNK, PDK-IKP bloku ile ya ba§lad!. <;:au§malar 1983 ylhnda geni§ alanlara yaytld!. <;:at1§malarda zorlanan YNK, PDK ile dayaru§maya gittigi PKK'ye de iyi gozle bakmlyordu. <;:unku PDK, bu ittifakl siyasal alanda YNK'ye kar§l kullamyordu. 2 Mayls 1983 gecesi Guney Kurdistan'm Soran bolgesinde Kandil Dagl yaktmnda YNK pe§mergelerinin kurdugu pusuya dU§en PKK grubundan Mehmet Karasungur ve lbrahim Bilgin ya§amlanm yitirdiler. onemliydi; ¢nki.i aym zamanda PKK-MK uyesi olan Olay Karasungur, ulusal birlik rnisyonunu yerine getiriyordu. Bingol dogurrnlu, evli ve bir babasl olan Karasungur, lise ogretmeni olup, PKK yoneticileri arasmda en ya§h olamyd!. Daha ginde ulusal du§unceleri edindiginden buyiik bir devrimci deney sahibi olmu§ ve orgut ayn bir saygmhgl yard!. bir orgut¢ ve askeri komutan olan Karasungur, 1980'den once Siverek bolgesindeki PKK'nin silahh orgutlenmesini yonetmi§ti. 1980-82 doneminde LUbnan'da yoneticilik yaprru§, yakla§an sava§ tehlikesini sezinlemi§, Kurdistan'da direni§i geli§tirrnek kadrolann aktanlmasl elinden geleni yapml§, Kurdistan'a donen ilk gruplar yeralml§t1. PKK 1. Konferansl'nda bulunmu§, ancak Guney Kurdistan'da oldugu II. Kongre'ye kaulamaml§t1. Karasungur, orgutii tarafmdan kendisine verilen gorev olmaslnm yamslra, ulusal, birlik ozellikle rol almak istiyor, ulusal birlige bii}iik rol atfediyordu. Tum Kurt orgutleri onun bu ozelligini biliyorlard!. Karasungur'un amaCl orgut liderleriyle gorii§mekti. PDK Ba§kam Mesut Barzani'yle gorii§mu§, soma YNK
67
66
........_ . _
Erken gelen (Hum: Mehmet Karasungur olay1
III
Lideri Celal Talabani'yi gorii§mek istiyordu. l§te bu slrada kendini buldu. Yarunda 7 ki§iden olu§an PKK grubu vardt. Geceyi YNK taraftan olan bir koyde konaklaffi1§lardl. Koyde IKP grubu da vardlr. YNK pe§mergeleri koyii ku§atlr1ar. Durumun tehlikeli bir hal aldlgml goren Karasungur, araya girer, yiiksek sesle adtm ve PKK'li olduklanm soyler. YNK grubu bilerek ve taruyarak PKK grubuna ate§ eder, Karasungur ve Bilgin'i oldiiriir; oldiinnekle kalmazlar, Karasungur'un iizerindeki tabancasml ve ayakkablsml bile ahrlar. YNK'liler, ertesi giin bibir ozUr dilemek ve cenaze toreni yapmak suretiyle nm ortmek isterler. Belki bazl okuyucular, Kiirtlerin imajlru kotii gosterdigimi dii§iinerek bunlan yazmanu§ olmanu tercih edebilirler. Fakat olay aynen anlattlglffi gibidir. Olmu§ bir olayl, gizlemenin tarih apsmdan sorumsuzluk olacaglru dii§iimlyorum. Ki politik orgiitlerin olumsuzluklan halklara pahahya mal olsa bile, halklara mal edilemez. Bu olaym zamanlamasl onemliydi. \=iinIru PKK, kadrolanru Kuzey Kiirdistan'a yeni gonderiyordu. Buciddi kaylp, biiyiik moral bozuklugu yaratml§tl. Ama ote yandan PKK'nin, dayaru§ma ipnde olsa bile PDK ile YNK konusunda duyarh olmasl, komplolara hazrrhklt olmasl, kendisinin de onlara yol masl, Kiirt olmamn birlik ve direni§ yetmedigini ba§tan hesaplamasl gerektigini ortaya pkanyordu.
snahlt propagandaya haztthk PKK 1982 yazmdan 1983 bahanna kadar olan donemi ke§if ve kadrolanm iilkeye ta§lnna siireci olarak degerlendirdi. Astl silahh propagandaya haZlrhk 1983 baharmda ba§lattl. PKK kaynaklannda silahh propaganda, "silahh birimlerle yiiriitiilen siyasal-orgiitsel olarak tarumlanmaktadlr. Bu birimlerin siyasal askeri Ondedir. Gizliligi temel alan bu birimler, gerilla iis temin etme, gerilla hedeflerini beHrleme, kitle yerine dar orgiit kitleden onrn nitelikte olanlan aylklama yiiriitmektedirler. Askeri eylemlere ise yalruzca zorunlu durumlarda ba§vunnaktadrrlar. As-
68
keri eylemler daha halk te§hir olmu§ ajan ve i§kencecilere kar§l yaptlmakta; silahh propaganda birimleri, zorunlu olmadl ml Tiirk askeri birlikleriyle ginnekten kapnmak zorundaydtlar.
TUrk ordu Mehmet Karasungur'un oldiiriildiigii giinlerde Tiirk ordusu, PKK'nin niteligini tam bilmedigi auhmlru onlemek harekete Mayls 1983'iin ilk giinlerinde Uludere, \=ukurca, Yiiksekova ve Slmrma ylgdl. Askerler Uludere bolgesinde, smlr hattl iizerinde, ama Slmnn kuzey tarafmda kar Uludere'nin Hedri§ koyiinden ya§hlar da dahil saylda koyliiyii bu koymu§, saatlerce 0 halde tutmu§tu. Koyliiler de tamamen kendi insiyatifleriyle bir askeri birligi pusuya dii§iirmii§, biri subay altl askeri oldiinnii§lerdi. Bu olayl bahane eden Tiirk ordusu, 10 maYIsta Giiney Kiirdistan'a girdi. Tiirk ordusu slrurdan en 10 km giriyordu. Ordu komutanlan PDK'ya "smlrdan ve PKK'yi banndtrmamayl" kesin bildiriyordu. Operasyon srrasmda meydana gelen biri asker, digeri IKP kamplannda kalan bir olan iki ki§i oldii. Ordu ylgmagl ve saldln, PKK'nin silahh propaganda hazlrhk gruplanru slrurdan Kuzey Kiirdistan'a yollamasl ve yaymasl donemine rasthyordu. Ashnda giinler bile Bu tesadiif degildi. Tiirk ajanlan, PDK ve Giineyli diger gev§ek yerle§im ve hareket tarzlarmdan yararlanarak istihbarat toplamada PDK'run sorumlusu \=ukurca ve Uludere gibi oturuyor ve ticaretle ugra§lyordu. Bu baglmhhk nedeniyle de PDK yonetimi, Tiirk ordusunun tehditinden korkarak smrrdaki kamplanm Bu, onlarla birlikte yiizlerce pe§merge ailesinin de yer degi§tirmesi demekti. Bolgede Habur su)'unun iki iilke slrunm slflr noktasmda ama smtnn giineyinde PDK'nm Lak-l'i bulunuyordu. Lak'lar, Merkez Komite iiyelerinin yonettigi ana karargahlardl. Lak-l'in yoneti\ cisi Dr. Cercis'ti. Alandaki PKK yoneticisi, Dr. gOrii§erek, olsa bile kar§lhk verilmesini ister. Dr. Cercis, Mustafa Bar-
69
zani'ye mal ettigi §u sozleri soyler: "Tiirk ordusuna mermi slkan bizim de dii§mammlzdlr!" l§galin yaptldlgl gunlerden bir gece PDK milisleri, PKK'lilerin bulundugu kampl uzaktan silahla tararlar. AmaC Turk ordusunun tepkilerini cekmemek iCin PKK'yi bolgeden uzakla§tlrmaktlr. Burada PDK'mn tutarslzhgmm bir omegini aktannak istiyorum: Smtrdaki Ore kampmda Turk ordu yetkilileriyle gori.i§en PDK heyetinin icine bir PKK'li yerle§tirilir. Turk komutam ile PDK komutam arasmda §U konu§ma gecer:
Turk komutan: "E§in cocugun var ml?" - Pe§merge: "Var." Turk komutan: "Benimkiler sag donmemi bekliyor ve ben de sag donmek istiyorum." - Pe§merge: "Benimkiler de sag donmemi bekliyor." Turk komutan: "Ama siz 10 km geri cekilin ve smtrdaki kamplarl kaldmn. Biz bunu saglamaya kararhylz. Eger oyle yapmasamz ikimizden biri eve sag donmeyebilir. Ama oyle yaparsamz, ikimiz de ailemizin yanma sag donebiliriz." Pe§merge komutam, "burasl benim vatamm. Vatamm camm, e§im ve cocuklanmdan daha onemlidir, hodri meydan" diyemez ve PDK, tek kur§Un slkmadan hem de adeta kacarcasma istenen derinlikte geri Cekilir. Operasyon PKK'nin lehine sonuclar venni§ti. Giineyli guclerin slmrdan cekilmeleri sonucu bolge bir anlamda PKK gruplanna kalnu§, hareket alanlan geni§lemi§ti. Turk ordusu, PKK hakkmda yapllan onyarglh degerlendinnelerden hareket ediyor, buyiik Catl§malara girecegini tahmin ediyordu. PKK ise, alana heniiz yerle§tiginden ve kadrolanm Kuzey'e dagltmaya yeni ba§ladlgmdan, erken catl§malara taraftar degildi. Nitekim tiim gruplanm tek bir kayIp vermeden Kuzey'e gondermeyi ba§annl§tl. Halkm dikkatleri Turk ordu i§galine cekildiginden, gruplar cok onemli bir propaganda ftrsatl yakalaffi1§lardl. PKK Hakkari, yukurca, Yuksekova, Uludere, Beytu§§ebap, Silopi, Eruh, Cizre, Stirt, Pen'ari, yatak, Sason, Mu§, Silvan, Midyat, Nusaybin, ldil, Derik, Viran§ehir, Mardin, Diyarbaklr, yennik, Bingol, Dersim, Elazlg, Erzurum, Kars, Agn, Van ve Ba§kale'ye silahh propaganda hazlrhk birimleri yerle§tirdi. Aynca Diyarbaklr, Batman, Van, Ankara, lzmir, lstanbul
ve Adana gibi buyiik §ehirlere kadrolanm gonderdi. Saylsal bile§imleri heniiz kiiCiik de olsa, tiimii.de oldukca iyi egitilmi§ profesyonel kadrolardan olu§an bu birimler, gittikleri bolgelere yerle§tiler ve orgiitsel cah§mada olaganiistii ba§an gosterdiler. l§te 15 birimlerin olaganiistii cah§malanydl. agustosu doguran bu Tiirk ordu ve istihbarat birimleri durumu izlemelerine ragmen, bu cah§manm boyutlanm farketmekten cok uzakttlar. Aynca Kenan Evren'in ba§mda oldugu Tiirk askeri yonetirni giiciine cok gUveniyordu. Halkl ve sol giiCleri ezip gecmi§ti. Her tarafa sessizUk hakimdi. Cunta, bir daha kimsenin meydan okumaya cesaret edemeyecegine kanaat getiriyordu.
Halk eylem istiyor Halk ozellikle i§kencecilere ve ajanlara kar§l bir§eyler yapllmasml §iddetle dayatlyordu. yiinkii baskl ve rii§vetten halk beli biikillmti§ durumdaydl. Sonradan cogu korucuba§l olan a§iret ileri gelenleri 0 donem dogrudan PKK'ye kar§l pkmlyorlardl. yiinkii Cunta, siyasi partileri kapattlgl iCin feodaller devre dl§l kalffi1§, c ogu yerel ayncahklanm yitirmi§ti. Aynca karakollara baglt sonradan bitme ajanlar i§in kaymagml yiyorlardl. Darbe oncesinin r erel egemenleri, bu sonradan tiirerne ajanlan kendilerine rakip gOriiyor ve onlara kar§l bir§erler yaptlmasml istiyorlardl. Hatta ba§langlCta bircogu PKK'nin cah§masma kar§l "tarafslz" gibi davrandtlar. Ama bu tarafslzhk cok klsa stirdii. 1983 ytlt icinde ve 15 Agustos 1984 tarihine kadar bircok askeri eylern oldu. Bunlann tiimii de devlet ajam olarak nitelenen ki§ileBiryanll Ahmet (saldlnda bir karre kar§l gercekle§tirildi. de§i oldii. Bolgede halkm en cok nefret ettigi bu ajan, iki karde§iyle birlikte 1988'de Cizre §ehir rnerkezinde saldlnda oldiiriildii), Silvan'da Fethullah (oldiiriildii), Batman'da Faxro Aga ve Sait Ye§il (yarah), yukurca'da Yusuf Demir (yarah), Uludere'de Derve§e Xelo (oldtiriildti), Abdulkerime Mahmut (oldtiriildii) ve Hiiseyine Ahrnet (oldtiriildti) ve birkac eylem daha yaplhr. \ Bu donemde Askerlere kar§l ise sadece iiC eylem kay'dl var. nak'ta halkm ba§ma bela olan ve kendini "Kara Bela" olarak tam-
71
70
1_,......... " . . . . .,. .
_'_"' •. e . '
tan bir yiizba§l boynundan vurulur; olmez, ancak terketmek zorunda kaldl. Eruh'ta tesaduf kar§tla§ma sonueu meydana bir asker olur ve Diyarbaklr'da yine ayru durumgelen da bir subay yaralarur ve iki asker olur. Buna kar§lhk PKK'nin Agustos 1982'den 15 Agustos 1984 tarihine kadar 16 kadar kadrosu hayatml kaybetmi§ti.
Tarihi karar PKK yonetimi 1984 kt§IDI kamplarda Kamplarda uzun olan kadtolar, silaWI propagandanm sure kalmanm tepkisi biran once ba§lattlmasml istiyordu. silahlt propagandayl silahh mucadele olarak kavrayan halk da ayro dayatmada bulunuyordu. PKK Genel Sekreteri Gcalan, ulke pratigi yoneten birime gonderdigi talimatlarda kalmayl "tarihle oynama" §eklinde tantrnlayarak, 'aglr ele§tirilerde bulunuyordu. C;unku 1983 haztrhk masmda elde edilen veriler mukemmeldi. Halk ikna olmu§tu. C;e\Teler toparlannu§, hemen hemen tum alanlann "devrimci" ke§fi tamamlannu§t1. Agit (Mahsum Korkmaz), 1984 Botan ve Sason'da mi§ti. Buyiik bir umut Bolgelerden kamplara saylda adaYI Sadece kamplarda ve Ulke kadro ve de pratik faaliyettte olanlann saYIsI 500'e van'I11§tl. Siyasal ko§ullar da uygundu. Turkiye'de 12 EylUl rejimi, anayaparti arasaslru olu§turmu§, ordunun denetiminde orgutlenen yaptlml§, Anavatan Partisi (ANAP) smda 1983 ylhnda kazanrru§t1. Devlet bUyiik bir guven i9ndeydi. Bu guvenle tedbiri ihmal etmi§ti. PKK'nin hazlrhklanna oranla ordu ve istihbarat bUyiik bir yetmezlik Diger Kurt sol orgtitleri hemen hemen tamamen dagtlml§t1. PKK'nin atlhml rumunu toparlayabilirdi. Bolge ko§ullan da son derece uygundu. Guney Kurdistan'daki ortam PKK ustlenmesine son derece uygundu. Dogu Kurdistan'da kaybetmesine ragmen yine de Kurt halk direni§i varhgml surduruyordu. Filistin direni§i darbe alml§, Kurdistan'da direni§in devreye girmesi zorunlu hale gelmi§ti. Turk ordusurtiklUsunun tehditleri, Iran ve SUriye gibi kom§ularml
yordu. Iran-Irak sava§l ve bu sava§ta Turkiye'nin Irak'm tarat'1nt apk olarak tutmasl lran'm tepkisini ahyordu. PKK, bu ftrsatlan mutlaka degerlendirmeliydi. 1984 baharmdan ba§layarak silahll propaganda birimleri, bu defa daha ve tecrtibeli olarak Kurdistan'm rum bolgelerine gonderildi. Beklenen karar halen almmam§t1. Kadrolar tatmin 01mam§tl. Ama rumii beklenti PKK'nin Ulke yonetimi, boyle bir tarihi karan almada zorlantyor, topu her defasmda oldugu gibi Gcalan'a attyor, ancak onun kesin direktiflerinden sonra karann kavnyordu. Biiyiik bir SabtrSIZhkla beklenen karar, nihayet 22 Temmuz 1984 tarihinde almdl. Giiney Kiirdistan'm Kuzey ve Dogu Kurdistan smmndaki Lolan bolgesinde, Lolan iizerinde yaptlan toplanttda karar, Abas (Duran Kalkan), Fuat (Ali Haydar Ka}tan), FatCuma (Cemil Baytk) rna (Kesire ytldtnm), Ebubekir (Halil ve Selim (Selahattin C;elik) tarafmdan oybirligiyle ahndl. Bu tarihi karar toplantlsmda bulunanlarm rumu halen hayattadlrlar.
Attlun diizenlenmesi Kararda silahh propaganda taklmrun kurulmasl kararla§t1nlm§tl. Bunlar Hakkari, Van ve Botan bolgelerinde konumlanacaktemel alandan Hakkari'nin siyasi sorumlusu lardl. Saptanan bu Van'm Hasan (Sabri Ok), Botan'm Cemal Ebubekir (Halil (Halil Kaya) olacaktl. Arahk 1984'te PKK-MK iiyesi olan Sabri Ok, 1985 kl§mda Hiirmuz koyiinde Remoye isimli ajarun komplosu sonucu yarah olarak devlet eline Gmiir boytl hapis cezaSI aldl. Halen cezaevindedir. Olu§turulan silahh propaganda taklmmdan 14 Temmuz SiUludere, Silopi, Pervari, Eruh, lahlt Propaganda Taktmt: Cizre, Siirt; 18 Mayts Silahlt Propaganda Taktmt: C;atak, Gurpmar, Van, Ba§kale, Muradiye; 21 Mart Silahlt Propaganda Taktmt: Yiiksekova, C;ukurca, Hakkari'de faaliyet yiirtitecekti. Her taklm birlikten olu§uyordu. Her birlik, taklmm sorumlu oldugu bolgenin bir ya da iki yerel alanmdan sorumluydu. Her birlikte bir askeri komutan ve bir siyasi sorumlu vardl. Bunlann toplaml taklm yonetimini olu§turuyordu. Yani her taktrnm yoneti-
72
73
lJ
-
mi bir komutan, askeri yarchmcl ve bir siyasal yardlmcl olmak iizere be§ ki§iden olu§uyordu. Astl yetki askeri komutandaydt. Takim komutanlan ilke olarak Silahh Propaganda (SP) Askeri Yonetiminin iiyesiydiler, ayru zamanda ya MK iiyesiydiler ya da MK hazlrhk biriminde yer ahyorlarch. Yardlmcllan durumunda olan siyasi komiserler ise MK yedek iiyesi saythyor ve MK'ne hazlrlamyorlardt. PKK birimleri bu kadarla slmrh degildi. Taklmlann etkinlik bolgelerinde orgiit birimleri vardt. Her yerel bolgeye (omegin Botan bir bolge ise Eruh-Cizre, Eruh-Pervari gibi yerel bolgeleri oluyordu) ki§iden olu§an bir orgiit birimi baktyordu. Bunlann gorevi kitle Bunlann birim sorumlulan bolge yonetim birimini olu§turuyor. Bu iist birimin sorumlusu, SP takun sorumlusu ve yedekleri, eyalete donii§ecek bolgenin yonetim komitesini olu§turuyorlardt. SP bolgenin temel diger bolgelerin ihmal edilmesi anlamma gelmiyordu. Sason-Mu§-Bitlis, Mardin, Adlyaman, Diyarbakrr, Dersim-Elazlg ve Kars-Agn haztrlanan diger bolgelerdi. Buralara da SP birimleri ve orgiit birimleri yerle§tiriliyordu. Bu bolgelerde SP gruplanmn taklm esasma 15 Agustos 1984 eylemlerinin sonrasma blraktlffil§u. Eylemler i0n PKK'nin neden 15 agustos tarihini dair ozel bir PKK yaym organlannda yok. Bu tarihin si tamamen bir tesadiif olmasa da ozel bir anlaffil yok. Donemin siyasal ozellikleri ve iklim ko§ullanna bagh olarak orgiitiin bu donemde yogunla§masl agustos ayml zorunlu ktlffil§ olabilir. Yonetim, eylemlere "Atllun" adlm verdi ve auhm talimatlar hazrrladt. apklayan bir bildiri, SP birimleri yonetmelik, geni§ kapsamll bir taslagl ve yemin metni hazlrlandt. Kiirdistan davasma, §ehitlerine, halka, sosyalizm, PKK ve onderligine (Abdullah Ocalan'a) oliimiine baghhk bu yeminin oziinii olu§turuyordu. (HRK'nin 15 Agustos 1984 bildirisi ek 1 'e bkz, s.495). Slra SP birimlerinin adtna gelmi§ti. Hezen Rizgariya Kurdfstan (HRK, Kiirdistan Kurtulu§ BirligO adl uygun gOriildii. Bu ismin Vo Nguyen Giap'm Vietnam'da orgiitledigi ilk silahll propaganda birligi olan Vietnam Kurtulzq Birligi run ismini biliniyor.
74
I
Dogaldtj zira her§ey bir anlamda yeni ba§hyordu ve PKK, Vietnam deneyine biiyiik deger <;iinkii, Vietnam halkl da stflrdan ba§laffil§j Vietnam devrimci-yurtsever bir sava§ geli§tirmi§, bu sava§ tiim diinya halklarmm sempatisini kazanffil§ ve diinyamn dort bir yanmdaki ulusal kurtulu§ sava§lanna ilham kaynagl olmu§tu.. Tabii bu sempatiyi Ho Chi Minh'in goniilliiliigiinden ve Giap'm biiyiik askeri komutanhgmdan ayn dii§iinmek olanakslzdt. Silahh sancak gerekirdi. 0 da saptanml§tt. §eklinde olan sancak, ulusal renkler olan san, klrmlzl, ye§ilden olu§uyor, san-ye§il zemin iizerine kurtulu§ ideolojisinin gostergesi olan ktzll ytldlZ oturtuluyordu. Silahh Propaganda birlikleri iiniforrna hazrrlandlgl halde, bunlar seyrek kullamldt. <;iinkii pratik, heniiz biiyiik gizliligi gerektiriyordu. Resmi iiniforma, Silahh Propaganda birimlerini erken apga pkarrrdt. 22 temmuz toplantlsmda alman bir diger karar da Pe§merge dergisinin silahh direni§in orgam olarak geli§tirilmesiydi. 1983 ylhnda dag ko§ullannda teksirle pkanlan Pe§merge dergisi kitabm bastldtgl tarihe kadar pkmaktaydl. Atthm eylemlerle olacaktl: biiyiik eylem yaptlacakj Eruh, ve <;atak basllacaktt. Her Silahh Propaganda taktffil basktnlanndan sonra bir de karakol basacaktt. Diger bOlgelerdeki Silahll Propaganda birimleri ise 15 agustos tarihinden ba§layarak daha askeri hedeflere ve ajan olarak belirlenen ki§ilere kar§l eylemler yapacaktt. Bunlann hangi hedeflere yonelecekleri silahh gruplann insiyatifine blraktlml§tl. Orgiit birimleri ise hazlrlanan binlerce bildiriyi halka dagltacak, aym giinden ba§lamak iizere koy toplantllanyla biiyiik bir propaganda faaliyetine giri§eceklerdi. Baskm neden ozellikle bu sorulabilir? PKK askeri direni§ stratejisinde Hakkari, Siirt ve Van bolgeleri temel aldlgmdan, her bolgede baskm uygun bir akla gelen en biiyiik olaslhk. Yoksa, Tiirk ordusunun bulundugu tedbirsiz durumunun da lehte bir faktor olarak degerlendirilmesiyle, PKK'nin 0 donem daha fazla basma giiru vardt. Basktnlarda siyasi hedefm onde tutulmasl ve basklnlann ba§anslzhk ihtitnalinin de olmasl, hedeflerin ba§ta dar tutulmasma neden olmu§ olabilir.
75
,
\
\i I
\
Kararlar Mihriban Sanhan (Azime) isimli kadm gerilla tarafmpan ve ogretmen olan Ocalan'a iletilmi§ti. Mu§'un Varto Azime, bu tarihten itibaren pratik surekli yiikseldi ve ya§am surecinin ktsa oldugu direni§te 11 ytl kalma becerisini gostererek, PKK'nin onder kadm kadrolanndan biri haline .'geldi. AZime, 1995'te Guney Kurdistan'm Haftanin bolgesinde hayatlill kaybetti. Zaten kahndlgmdan dolayl ele§tiriler yapan Ocalan, alman kararlan hemen onaylaml§t1. Ancak Ocalan'm bir ele§tirisi daha vardl: Ulusal cephenin kurulmasl gecikmi§ti. Ocalan, ulusal kurtulu§ cephesinin de aynl atlhmla birlikte ya da hemen sonrasmda kurulmasmt istiyordu. Eylemleri kimin yonetecegi Sorunu vardl. 1982-1984 pratigi bazl yarulgl1ara ragmen komutanlann ve militanlarm ortaya kanru§tl. Atlhm Agit'siz olamazdl. Eruh basktruru 0 yapacaku.
Sllahh propaganda birimlerl 14 Temmuz SP Taktnu
Basktn Gmbu)
Komutan:
Mahsum Korkmaz (Agit). 28 Mart 1986'da gmda hayauru kaybetti. Siyasi yardlmclsl:
Gabar da-
Mustafa (:imen (Teyfik). Hilvanh. 1984 Ylhrun sonlannda yarah halde Turk ordusunun eline itirafp oldu. Verdigi bilgilerIe bUyiik tahribat yarattl. 1990'Iann ba§mda cezaevinden pkttktan sonra PKK militanlan tarafmdan olduriildu. 1. askeri yardtrnclsl: Mustafa Y6ndem (Erda)). Antepli. Yondem, bir askeri eylemci ve militandl. Lubnan PKK kamplannda egitim gordu. PKK'de bolUcl11uk yaratmak isteyenlere kar§l sertti ve PKK ve disiplininin en ortodoks PKK 1. Konferansl'nda yeraldl. 1982 yazmda Kuzey Kurdistan iizerinden
76
Giiney Kurdistan'a 1983 ytlmdan itibaren hep Agit'le birlikte oldu. 1984 kt§lru onunla Botan ve Sason'da Giiney K\irdistan'da Batufe nahiyesindeki Irak askeri birligine olan saldlnda ve 15 agustos eylemleri oncesi Uludere'de ajanlara kar§l yapllan eylemlerde ve auhm sonrasmda Gundike Mele (MillO koyO karakoluna yapllan basktnda yeraldl. 1985'te C;atak basklruna katlldl. Hakkari'de bir koy grubuna kar§l imha He saldlnyl Komur Ocaklan baskmmda yeraldl. C;ukurca-Uludere slmnnda seyyar bir Turk ordu birliginin imhasml saldlnyl yonetti. 1985 kt§mda Mustafa C;imen Turk ordusunun eline olunca, bolgede orgutiin yonetimini ustlendi. 1986 ytlmda bolgenin komutanl ve Askeri Konsey uyesi oldu. Bu yll ve ozellikle Uludere'de koy koruculanna kar§l ve bir ktsml toplu olumlerle biten eylemleri yonetti. Gosterdigi ba§anlardan sonra PKK-MK uyesi Han edildi. 1986 y1lmda Uludere bOlgesinde hayatlru kaybetti. II. askeri yardlmcl: Mehmet Sevgat (Bedran), Hilvanh. Sevgat, 1970'lerde Tunceli (Dersim) Ogretmen Okulunda ogrenciyken PKK ile taru§tl. Hilvan-Siverek sHahll mucadelesinde yeraldl ve komutanllk ozellikleri edindi. Askeri darbenin ardmdan dl§an kadrolar arasmda yeraldl. PKK 1. Konferansl'na katlld1. 1982 sonlannda Guney Kurdistan'a 1984'te Mahsum Korkmaz'ln biriminde yeraldl. Eruh basktru ardmdan genindeki eylemlerin komutanhk yapu. Beytii§§ebap'ta aralannda bir bolUk komutarumnda oldugu bir askeri aracm imhaslyla saldlnyl Ba§anb komutanhgl ve kayna§masl, koylu gerillaya kattlmaslill 1985 bahannda Gabar Dagl'nda kaymakaffilrun da aralarmda bulundugu Turk askeri-siyasi birimini imha etti. 1986'da Uludere'de Turk ordu birliklerine yonelik buyiik bir saldln Bu PKK'nin 0 tarihe kadar yapugl en bUyiik eylemdi. HRK, ARGK'ye donu§tiiriilunce, Sevgat, ARGK komutam oldu. 28 Nisan 1987 tarihinde hayauru kaybetti.
77
, 111ft ·
,
,I
III. askeri yardtmct:
Kazzm Kulu Dersimli. 1962 dogumlu olan kauldtgmda henuz genpi. Askeri darbenin ardmdan Wbnan'a gittiginde btytgt, sakab yeni pktyordu. Burada bir smavla kar§tla§tl. 1982'de Israil'in Lubnan't i§gali suasmda yar'm yeraldtgt PKK grubu Guney Lubnan'da i§gal bolgesinde kalffi1§u. Yanmdaki arkada§lanndan Mustafa Marangoz hayattru kaybetmi§, digerlerinden kopmu§, birlikte oldugu Filistinli sava§plar silahlanru atffi1§, ve arkada§t Muhammed Kara silahlanru .alffi1§ ve gunlerce Israil askerlerinin olUm ku§atmast altmda kalmt§lardl. Kendilerini guvenlik bolgesine u1a§urdtklannda gunlerce kalmt§lardl. yar'm verdigi bu smav, onun ileride buyiik bir ve komutan olacagmm i§areti olmu§tu. Agit, tereddut etmeden Eruh baskmmda bir grubun yoneticiligini diger arkada§lanndan olmasma ragmen venni§ti. bu gorevi laytktyla yerine getinni§ti. 1985 ythnda Mardin bolgesine askeri komutan olarak atandl. Bolgeye ilk gittiginde, Kerboran yakmlannda du§marun ku§atmastyla kar§tla§u. <;arpl§mada one ftrlayarak du§man birliginin komutaruru olduren bolgenin siyasal sorumlusu Huseyin Altmta§ (Mehmet) ayru hayatmt kaybedince, elindeki BKC otomatik silahtyla Turk birliginin saldtnsmt puskurtiir. PKK 3. Kongresi'nde yeralan komutan olarak Botan'da gorev aldl. 1990'da PKK-MK'ne girdi ve ARGK Askeri Konsey yaparuyesi oldu. Dersim'de sava§u. Guney Kurdistan'a ken, 12 Ekim 1992'de Cizre bolgesinde Turk ordu birlikleriyle girdigi hayaun1 kaybetti. Nizamettin Ta§ (Botan). Vartolu. 14 ytldu surekli sava§ cephesinde olan Ta§, PKK-MK uyesi oldu. Sonradan ARGK Askeri Konsey uyesi olan Ta§, Ocalan olaymdan soma PKK Ba§kanbk Konseyi'ne Ibrahim Durmaz (Hact). 1 Temmuz 1985'te Mutki'de hayattm kaybetti. Fuat Aslan (Azad). Agnb. 20 Agustos 1985'te Agn Dagt'nda u§mada hayattru kaybetti.
78
Vzettin Evcil (Serdar). Batmanh. PKK'nin ilk donem kadrolannc\an. -Hilvan-Siverek silahh pratiginde yeraldl. Lubnan'da askeris!yasi egitim gordu. 1982 ythnda Kuzey Kurdistan'a giri§ yaptt ve Botan bolgesinde 1984 sonlannda Silahlt Propaganda ters davram§lan ileri surulerek birligi tarafmdan olUmle cezalandtnldl. Sonraki ytllarda benzer durumda olan birki§inin itiban iade edildi. Evcil'in durumu bunlar kadar agtr olmamasma ragmen, halen itibannm iade edilmemi§ olmast bir gibi durmaktadtr. Ayru zamanda PKK'deki tarihsel unutkanhk hastahgmt yansttmaktadrr. Muslum Durgun (Doktor Baran). Dersimli. Aslen in§aat olan Durgun, Libya'da PKK ile tam§u. Libya'dan Almanya'ya Burada PKK'ye kattlmaya karar verdi. Lubnan'da PKK kamplannda egitim gordu. Burada iliberkUloz hastahgma tutuldu. Israil i§gali strasmda ku§atma altmdaki bOlgede hastanede mahsur kaldl. Imam Huseyin Bilgin isimli PKK kadrosu olUmu goze alarak Durgun'u hastaneden aldt. Tedavisi Strasmda ttbba merak salan Durgun, hastahgmt yendi. Guney-Batt Kurdistan'da Kurt bir doktorun yanmda ilk yardtm dersleri aldt ve ogrendiklerini bro§ur haline getirdi. 1984 bahannda Guney Kuzey'den gelen halkm ve Guneyli multecileKurdistan'a rin talepleri uzerine ilk yardun mudahalesinde bulundu. Yaruk, kink, kur§un yarast gibi hastahklara mudahale etti ve ba§anh 01duo Adt Doktor Baran olarak bolgede yaytldt. Hastalara vermeye ba§ladl. Hakkari, Zaxo ve Musul'daki eczaneler kabul ettiler. Ancak Turk komutanlar, diploverilmalt doktor olmadtgmt ogrendiklerinde mesini yasakladtlar. Eruh baskmmdan soma askeri yetenekleri ortaya pkmaya ba§ladl. Halkp ozellikleri olan Doktor Baran, Kurdistan't terketmeden sava§ ve bileginin gucUyle yiikseldi. PKK-MK ve ARGK Askeri Konsey uyesi oldu. 1994'te Dersim'de intihar etti. Durumu PKK 5. Kongresi'nde ozel gundem maddesi olarak ele altndt ve §ehit ilan edildi. "Verdigi sozleri yerine getirmedigi duydugu sorumlulug un yagosterildi. Evli olan Dr. Baratttgt bunahm", intihann birlikte Cizre'de hayatmt ran'm bir oglu da kaybetmi§ti.
79
\
I/
\
Nuri As/an Derikli. Baskmm 25 Temmpz Bestler rruntlkasmda Turk askerlerinin kurdvgu 1985'te pusuda hayatml kaybetti. Cesaret ve smtr tanynayan AsIan hayattnl kaybettiginde Turk gazeteleri "Apo'nuI} roolduriildu" §eklinde man§et atttlar. Nuri AsIan, hayattru kaybeden PKK-MK uyesi Mehmet Emin Aslan'm ;yegeniydi.
:ydar Midyatlt. 1984 sonlannda PKK'den Akleti bilinmiyor. il (Ferhan, Eruh'un Zivinga koyiinden. hayatml kaybetti. 8 Eyliil 1988'de Uludere'de Kemal Emlik (Bozan, Eruh'un Gu};na ko}iinden. 1987 ylhnda Turk ordusuna teslim oldu. oldu. Kontrgerilla biolan ve kendisi gibi olan Saniye Alata§ isimli kadmla evlenen Emlik halen ya§lyor.
Sabin Binici (BijO, 1985 ylhnda Turk ordusuna esir du§tU. Omur boyu hapis cezaSl aldt. Halen ya§lyor.
Omer(kod isim, sava§p). Midyath. Eylemden sonra aklbeti bilinmiyor. Sore§ (kod isim, sava§p). Cizreli. 1987 ytlmda Emh'ta hayatlru kaybetti. Fadtl (Halil, sava§p). Eruh'un Zivinga koyiinden. 30 Temmuz 1985'te Eruh'ta hayattru kaybetti. Resul (Haki, milis). De§ta Lalo ko}iinden. 1984 sonlannda Turk guvenlik eline tdam cezaSl aldt. Pi§manllk Yasasl'ndan yararlandt. 1989'da cezaevinden pktt. 1990'da bir daha tutuklandl, 1991 'de serbest blraktldt. 4 Mart 1994 tarihinde bir karde§iyle birlikte Cizre'de kontrgerilla tarafmdan katledildi. Ali Gun (Cuma, milis). Berkevir ko}iinden. 1984 sonlannda Tiirk giivenlik eline Aglr i§kence gordii. Idam cezaSl aldt. Aktbeti bilinmiyor. lbrabim Kaya (Salih, milis). Eruh'un Guyina ko}iinden. 1985 },lmda gerilla saflanndan Turk ordusuna tesllm oldu. ltirafp oldu. Aklbeti bilinmiyor. Nuri (Kele§, milis). Uludere'nin Guyi a§iretinden. Korucu oldu. Aklbeti bilinmiyor. Sabin Ctbrahim, mills). Bacrit ko}iinden. Olaydan sonra Guney Kiirdistan'a Halen orada ya§lyor. Ali (milis). Avyan (Dereler) ko}iinden. 1985 kl§mda bolgesinde Turk ordu birliginin pususunda hayatlnt kaybetti.
Abdurrabman Tokdemir (Cengo), Batmanh. 1985 ytlmda Turk ordusunun eline oldu. Halen ya§lyor. getin Akkurt (Musa), Nusaybinli. BasKmda karnas silahlyla suiolarak yeraldt. 24 Ekim 1984 tarihinde Gundike Melle Karakolu basklrunda hayatlru kaybetti. Dtlzgun Can (KaZlm), Dersimli. 1985 ytlmda PKK'den 23 1993 tarihinde ElaZlg'da kontrgerilla tarafmdan katledilen avukat ve Elazlg tHD Ba§kant Metin Can'm karde§i olan Diizgiin Can, halen Ahnanya'da ya§lyor. Burban Iltk (Fikret). Midyath. 1988 ythnda gerilla saflanndan Yunanistan'a Turk gUvenlik teslim edildi. Cezaevinde olmayl reddetti. Cuma (ked isim). Hilvanlt. 1985 ytlmda orgutlerine slgmdt. Aklbeti bilinmiyor.
j
Guney Kiirdistan
FeyZi Aydtn (Selim). Emh'un Guyina koyiinden. PKK'nin bolgeye yerle§mesinde biiyiik katktlan oldu. Bolgede yurtseverligiyle bilinen yerel bir onderdi. onlarca gerillaya kattt. Bu nedenle atthmdan sonra ilk ytktlan koy GUyina oldu. Ayru zamanda Tiirk ordusu komplo oyunlanru oncelikle bu koye uyguladt. Engin bir baghhk ve eylemci ozellikleri olan Aydtn, bolgede kaldlgl siirede' Turk askerlerinin korkulu riiyasl oldu. Aydm'm bir oglu kU9ik ya§larda gerillaya kattldt. Ancak ya§anu §anslz bir §ekilde PKK tarafmdan olduriildii. Aychn, halen ya§lyor ve PKK saflannda. Kerim (ked isim). Antepli. Turk sol gruplanndan Emegin Birligihden dayaru§maa olarak gerilla saflannda yeraldt. 1985 ytlmda kendi istegiyle gerilladan aynldt. Halen ya§lyor. 80
81
I,
I 21 Mart SP Talwnt
Basktn Grubu)
\
/
Askeri Yardlmcl: $ehmus Yigit (Harun). Diyarbaklrh. PKK'nin 1980 oncesi kadroolan Yigit, Lubnan'da egitim gordu. PKK 2. Kongresi'ne katlldt. 1985 bahannda IKP pususunda kolundan yaralandt. Yarah halde Diyarbaklr bolgesine gitti. Bolgede ba§anh askeri eylemler yaptt. Ozellikle pusu eylemlerinde aralannda subaylann da oldugu saylda askeri safdl§1 etti. Bu pusu eylemlerinin Turk ordusunda yarattlgl zaaf ve tepki Genelkunnaym gerillalann ellerine talimatlanna bile yansldt. ARGK Askeri Konsey Dyeligine kadar ylikselen Yigit, 1987 Ylhnda tl§mada hayatlru kaybetti.
/ Sait Komutan:
Cuma Tak ve Salih Kandal mangalan.
"
/
Abdullah Ekinci (Gozliiklii Ali). Bingollu. 1986 Ylhnda intihar etti. PKK 4. Kongresi'nde itiban iade edildi. Siyasi yardlmcl: Mahmut BiUci (Mehmet Ali ). Arabanh. Aklbeti bilinmiyor. Ancak ya§amadlgl tahmin ediliyor. Askeri yardlmcl:
Mehmet Agaslan (Nasir). Urfah. kokenli olan Agaslan, Lubnan'da egitim gordu. 1982 ylhnda Guney Kurdistan'a baskrrundan sorna Hakkari bolgesinde SP biriminin sorumlusu oldu. 1985 baharmda Hakkari'de zlrhh olu§an Turk askeri konvoyuna pusu kurdu. Kimsenin canh kalmadlgma kanaat getiren Agaslan, devrilen komutan aracmm uzerine gitti. Yarah halde aracm Ylkmttsl altma gizlenen bir askerin ate§ine maruz kaldt. Asker olduriiliirken, Agaslan da aldlgl yaralar sonucu hayatml kaybetti. Mehmet Emin TQ§tan (Zeki). Adlyamanh. PKK'nin 1980 oncesi kadrolanndan olan Ta§tan, 1. Konferans'ta yeraldt. baskmmdan sonra Adlyaman bolgesine gitti. Bolgede kaldlgl sure boyunca ba§anh eylemler yaptt ve bolgeden gerilla saflanna buylik kauhm sagladt. Agustos 1988 yllmda hayatml kaybetti. YQ§ar Kahraman (Cuma). Arabanh. Lubnan'da egitim gordu. 1982'de Guney Kurdistan'a Hakkari bolgesinde 1317 Temmuz 1985'te hayattnl kaybetti. HaUl ... (Celal). Diyarbaktrh. kokenli olan Halil, baskmmda buylik ba§an gosterdi. Sava§phgl, dag ko§ullanna yatklnllgl ve cesareti, onu klsa surede arkada§lan arasmda sembol haline getirdi. 13-17 Temmuz 1985'te hayatml kaybetti. Bu be§ gerilla hayatlru kaybetti. Halil, du§enlerin en sonuncusu oldu. Yamnda arkada§lanrun du§u§lerini gordu. Be§ler'in bu direni§i bir efsane niteligindedir.
Mustafa Omurcan (San Omer). Antepli. PKK'nin 1980 oncesi kadrolanndan. Askeri darbeden sonra Lubnan'daki PKK kamplannda egitim gordu. 1982 yaZlnda Kuzey Kurdistan uzerinden Guney Kurdistan'a 1983-1984 doneminde Hakkari'de h§tt. 1985'te Adlyaman bolgesine Askeri komutan ve eylemci ozellikleri olan San Omer, PKK 3. Kongresi'nde yeraldt. 1987 bahannda askeri komutan olarak bir grup arkada§IYgrup la birlikte Adlyaman-Antep bolgesine gitti. <;ok komploya maruz kaldt. Meydana gelen San Omer ve dart arkada§1 hayatml kaybetti. Askeri Yardlmcl: Cangir Hazzr (San Baran). Dersimli. 1990'da yaptlan PKK 4. Kongresi'nde MK uyesi oldu ve ARGK Askeri Konsey Ba§kam Ancak bir yll sonra yetkileri elinden ahnarak, uygulamaya ahndt. Ocalan'a tavlr alarak PKK'den aynldt. Kendisi gibi aynlan Mehmet birlikte Vejfn (Yeniden Dogu§) grubunu kurdu. 1994 ve 1995'te Guney Kurdistan'm Duhok §ehrinde silahh saldmya ugradt. 11k saldmda gogsunden aglr, ikincisinde ayaklan ve gogsunden hafif yaralandt. tki saldlnyl da tiren ve Guney Kurdistanh olan ki§i, PDK tarafmdan yakalamp sorgulandtlar. Saldtrganlar para kar§lhgmda yaptlklanru itiraf ettiler. PKK safmdaki karde§i tsmet Hazlr'da (Seyfi) 1990 yazmda kaybeden Cangir Hazlr, 1998'de iltica etti ve halen bu Ulkede ya§amaktadlr.
82
83
,..
Bozan Oktay (Tekin). Urfall. 13-17 Temmuz 1985'te hayatlm kaybetti. Abdulmecit Ytlmaz (sava§p). 13-17 Temmuz hayatlru kaybetti.
I'
/
\. 1\8 Mayls SP Taktnu
Komutan: Ali Omurcan (Terzi Cema/). Antepli. 1985'te PKK-MK uyesi 01duo 3. Kongre'de bu konumunu kaybetti. 1993 ythnda PKK tarafmdan yargllandl. Olumle cezalandlnldlgl tahmin ediliyor. Ali Omurcan, terzilik mesleginden geldigi "Terzi Cemal" deniliyordu. Siyasi yardlmcl: Veli Teyhani (Kemal). Dersimli. PKK'nin 1980 oncesi ileri kadrolanndan. Lubnan'da egitim gordu. 1. Konferans ve 2. Kongre'ye kattldl. 1982'de Kiirdistan'a dondii. Hakkari bolgesinin ilk sorumlusu oldu. Atthmdan sorna Hakkari ve Botan bolgelerinde gorev aldt. 1988 yazmda Dersim bolgesine giderken Hani bOlgesinde Turk ordu birliklerinin pususuyla kar§I1a§tl. Meydana gelen Teylani ve 7 arkada§lyla birlikte hayatlru kaybetti. Askeri yardlmcl: Mehmet Erturk (Mehmet Ali). Urfah. PKK'nin 1980 oncesi kadrolanndan. Cezaevinden kapnldl. Lubnan'da egitim gordu. 2. Kongre'ye katlldt. 1982'de Kurdistan'a Hakkari bolgesinde 1984 sonlannda Agn-Kars bolgesinin sorumluluguna atandl. 20 Agustos 1985'te Agn Dagl'nda hayatml kaybetti. Mehmet 6zgul. Dersimli. Lubnan'da egitim gordu. 1982'de Kurdistan'a dondu. Hakkari bolgesinde Atthmdan sorna Dersim bolgesine gitti. 1988 ylhnda hayatlru kaybettL Emin Dal (Hasan). Hilvanh. PKK'nin 1980 oncesi kadrolanndan. Hilvan-Siverek silahh mucadelesinde yer aldl. Lubnan'da egitim gordu. 1982'de Kurdistan'a dondu. Hakkari, <;atak, Botan ve Uludere'de 11 Mayls 1986'da Uludere'de mada hayatml kaybetti. Ahmet (tsa). Urfall. PKK'nin 1980 oncesf kadrolanndan. Lubnan'da egitim gordu. 1982'de Kurdistan'a dondu. Hakkari bolgesinde gorev aldl. 1985'te Hakkari bOlgesinde da hayatlm kaybetti.
,
Haydar DUndar (\Velat). Bingollii. Avrupa'dan PKK'ye J91ttldt. Liibnan'da egitim gordii. 1984 kt§mda Kiirdistan'a giri§ yaptl. 1 hayatlnt kaybetti. Temmuz 1985'te Mutki'de Enver Ansan (Cerna}). Pazarclkh. Avrupa'dan PKK'ye kattldl. Hakkari'de Baskmdan sorna Dersim bolgesine gitti. KaSlm 1985'te hayatlru kaybettL Mehmet Yuce (Xalit). DersimlL Libya'da PKK'ye katlldl. Liibnan'da egitim gordii. Proleterligi ve insiyatif kullanma guciiyle tarunan Yiice, 1985 bahannda IKP pususunu sag olarak a§tl. Daha iist gorev alarak Dersim bolgesine gittL 1987 ylhnda hayatlnt kaybetti. Harun Aras Igdtr'm Panix (Ozdemir) koyiinden. 1988'de hayatlm kaybettL Panix koyii <;ukurca bOlgesinde sonradan gerillaya onlarca verdi. Bunlardan en az onu hayatml kaybetmi§ ve bir 0 kadan da tutuklanffil§tl. Panix ulusal mucadeleye bu destegi nedeniyle Turk ordusunun hedefi haline geldi. 25 Mayls 1995 gecesi koyii basan Turk ordu birlikleri Harun Aras'm cezaevinde bulunan karde§i Mehmet Aras'm e§i Birgiil ve dort (Dinar, Cuneyt, Ergiil, Ferdi) hunharca oldiirdukten sorna, evi bombalarla Umran 6zkurt (Faysal, Deli}). Vira§ehirli. 1988 yllmda Turk ordusuna esir du§tU. Halen cezaevindedir. Htlseyin Tilki. Antepli. 1985 ythnda Turk ordusuna esir du§tii. ttirafp oldu. Halen ya§lyor. Soyadl degi§ik olmasma ragmen itirafp Ali Ozansoy'un karde§idir. SeJeri Ytlmaz (mills), tan'a Akibeti bilinmiyor.
basktn Grubu)
Eylemden sorna Giiney Kiirdis-
baskmma 15'i kadro, 4'u milis 19 sava§p kattlml§tl. Ancak srraladlklanffilzm isimlerini tespit edebildim.
84
85
,.
III
Agit, baskma ili§kin talimau Pervari'nin Omyanus koyil Clvanndaki ormanda aldlgmda agustosun ikisiydi. Agit, talimatl okumu§, gerilmi§, yilziinii ciddiyet kaplaffil§, arkasmdan adeta biitiin hiicrelerini saran bir kaplaml§u. Zaman vakti degildi. Agit, ve Pervari'deki birimleri toparlar ve talimata gore tasnif ederken, grubun diger iiyeleri Eruh'a baskm gerekli hazlrhklan yapacaktl. Aym anda yakm Zeren (Altmsu) koyil yaklnlannda Abas ayn! §eyi yaplyordu. Hakkari iizerinden <;atak'a sarkan Ebubekir, Terzi Cemal'i bulmakta zorlanml§tl. Ebubekir, 14 agustosta Omyanus ormamnda Selim Hoca, Cemal ve Hasan'la bulu§tugunda, Terzi Cemal'in baskml yapabilecegi konusunda karamsardllar. ' Pervari'den Eruh'a arasmda olan engin Herekol ve arasmda bulunan <;lrav Dagt'm a§mak gerekiyordu. bolgelere aktanm biiyilk bir ustahk ve gizlilik i9nde Ancak halen zorluklar ve aksilikler vardl.
Selim Sank. Batmanh. 1987'de PKK'den aynldt. Halen Almartya'da ya§lyor. Sabri .... Mardinli. Aklbeti belli degil. Mustafa (Musa). Dersimli. 6gretmen. Kawa davaslqdan tutukluyken, 1980'de Van Cezaevi'nden PKK'ye kattldt. 1985'te PKK'den Halen Avusturya'da ya§lyor. Salman ... (sava§p). Hakkarili. JtTEM'in gerillaya slzdlrdtgl Pervari'nin HoI koyilnden Karker isimli bir ajan tarafmdan 1986'da <;atak bolgesinde katledildi. Bu taktm diger taktmlara gore saylca daha azdl. <;atak basktru diger iki baskm diizeyinde isim tespitinde itinah davranamadlm. Baskmlan adl slralananlar mekle birlikte, katktda bulunanlar bunlarla slrurh degildi. BOlgelerde gorevli orgiit birimlerinin basktnlara dogrudan destegi vardl. Hedeflerin tespiti, erzak temini, geri ve hareket giizergahlannm tespiti, bu birimlerin iiriiniiydii. Bu nedenle basktnlann kahramanlan ve §ehitleri slralamrken, adlanm slralayamadlglm orgiit birimlerinin isimsiz kahramanlan ve onlara bagh milisler de arulmahdlr. Baskm planlanm Abas Selim (Eruh) ve Ebubekir (<;atak) iletecek; baskmlan taklm sorumlulanyla birlikte planlayacak, ancak baskmdan once bu siyasi sorumlu smrr otesine pkacaktl. Karann bu yaru herhangi bir terslik durumuna kar§l onlem olarak dii§iiniilmii§tii. Zamana kar§l yan§ ba§laffil§tl. Agustos ayma giriliyordu. Daglmk durumdaki gruplan biraraya getirmek sadece iki hafta vardt. Biiyilk bir beklenti olan birimler karan heniiz bilmiyorlardl. Ama tiimii de sablrslzhk bekliyordu. PKK'deki yogun trafik Tiirk ordusunun dikkatini Fakat ne olup bittigini tam olarak kestirmekten heniiz uzaktl. Eylemlerin yapllacagl kesindi. Ancak <;atak konusunda endi§eler vardl. Bu bolgedeki heniiz yerine oturmaffil§u. Terzi Cemal konusunda ku§kular vardl. Eruh bOlgesinde PKK faaliyetle: ri oturmasma ragmen, hakkmda bilgi yok gibiydi. En iyi bilinen Ancak bu Tiirk askeri birligi liiydii; en az 400 asker vardl. Halbuki Eruh ve <;atak'm her birinde ancak 40-50 asker bulunduran birer bOliik vardl.
ZamanstZ basktn Aksiliklerden biri Eruh ke§finde pkml§u. Ke§if grubuna klavuzluk eden Eruh'un Aval (Tiinekpmar) koyilnden Feki Resul isimli ya§h koylii, yolda grubu yalruz blrakml§, koye dondiigiinde, "grubun kendini oldiirmek istedigi" yalaruru yayml§, grubun koylerde bilinmesine Bu ya§h koylii, 1980'lerin ba§mdan beri mahkumdu; kasti degil, bu davram§a ba§"urmu§tu. Eruh'taki Tiirk ordu boliigiiniin komutam da Aval koyii yakmlarmda bir silahh grubun varhgml haber alffil§, koyiln muhtarml ifadesini alml§tl. Muhtar, "Suriye'ye diyerek komutam ba§mdan savffil§tl. tkinci terslik Siirt'in olmu§tu. merkezi noktasmda yeraldlgl Bitlis-Sason-Mu§ hattma belki de PKK'nin en birimi yerle§tirilmi§ti. Ramazan Kaplan (Celal Hoca), Ali Ugur (Cihan), Ahmet tbin (Cahit), Saklk (Zeki), Veli Ya§ar (DeliO, Numan BagcI (Kaslm), Hamit Dagtekin (Hasan), Abdulkadir ve Abdulkadir (HacI) gibi son derece yetkin PKK kadrolan bu birimin
87
86 .,..
-
I
t
klyor. Aval, 300 haneli buyiik bir koydu. c;lrav'm etegine yerle§mi§ ye§illikler ve meyve serpilmi§ adalara benzeyen 7 koye Welate Bukat deniyor. Welate Bukat koyliileri, yigittiler, Batuyan ve Der§ev a§iretlerinin agalanna kafa tutmakla ovtinuyorlardl. Silahh eylemlerle e§deger gordukleri silahh propagandaya ba§lanmaslru en da onlar istiyordu. Kimse ne olacaglnl tam bilmiyordu. flstlda§malar kapntlmazdl, ama karar henuz resmen apklanmaml§tt. Ak§am olmu§tu. Agit komutan tavn talimatt okudu ve HRK'nin kurulu§unu Ortahgl sloganlar kapladl. Koylii milisler de oradaydl. Sloganlara onlar da kattldllar. Sloganlar 0 kadar gur pktt ki, etraftaki daglarda yanktlandl. Heybetliydi. Bir halkm kaderini degi§tirecek bir olaym militant olma §erefini ta§lma heyecanm verdigi heybet. Komutan Agit, taklffilnt yeniden gruplandlrdl. Gonullu olup 01madlklannt sordu. Zorlama kesinlikle yoktu. Bu buyiik olay irade ve gonulliiluk isterdi. Herkesten kabul cevabl gelince, HRK yemini yaplldl. Tek tek yemin edildi. Taktmm sancagl tek tek opiildu. Ve sua basktntn plantna gelmi§ti. Baskm karanllk olmadan ak§amleyin gun bitiminde yaptlacaktl. jandarma boliigu, kaymakamllk, postahane ve maliye binalanna saldtnlacaktt. Askerler silahslzlandlnlacaktl. Direnilmedigi ve giri§ilmedigi takdirde kan doktilmeyecekti. Eylemin siyasal yonu one ahnacaktt. Kahvelerde halkla toplantl yaptlacak, pankart aSllacak, halka eylemin amaCI apklanacak, ulusal kurtulu§ direni§inin ba§ladlgl mujdelenecekti. Komutan Agit, Eruh'un maketini topraga gruplann alacagl yeri i§aret etti. Hata istemiyordu. Sava§planna §u uyanYI yaptt: "Eylem esnasmda izinsiz olarak planlama dl§ma pkllmayacak, mevziler terkedilmeyecektir. At1§lar isabetli ve olacakttr. Gereksiz §ekilde menni harcanmayacak, arkada§lar birbirini ve sivilleri \
PKK Bitlis-Sason bolgesine bUyiik bir Planlamaya gore, 1985 ythyla birlikte bu bolge Botan, Van ve Hakkari duzeyinde merkezi bir alan haline getirilecekti. c;unku bu bolge Diyarbaklr, Dersim ve Bingol'e alantydl. Eger gerilla bu bolgede konumlanabilirse Siirt, Batman, Bitlis, Silvan, Mu§ gibi merkezlere hUkmedebilecek, aynt zamanda Botan ile Diyarbaktr, dolaytslyla Adlyaman-Mara§ ve Bingol-Dersim bolgeleri arasmda silahh mucadele baglanttsl kurulmu§ olacaktl. Turk ordusu da bolgeye e§ duzeyde onem arzediyordu. Bu nedenle 1985 ylhnda en bu bolgeye saldlrdl. gerillayl burada konumlandlrmamak ve PKK'nin silahh mucadelesini Botan'la slnlrlamaktl. Basktnlar 15 agustos ak§aml gun batlffilyla birlikte lecekti. Ancak birimi, saptanan zamarun 14-15 agustos ya da 15-16 agustos ak§affilndan hangisi olduguna tam kanaat getirememi§ti. Bir gun dogal olarak gece saat 12.00'de ba§la}1p diger gecenin 12.00'ne kadar devam ederdi. Talimatl okuyan Ramazan Kaplan (Celal Hoca) zaman hesaplamasmda yanll§hk yapffil§, 14'u 15 baglayan ak§am, yanmdaki arkada§lyla birlikte dalffil§, merkezinde sloganlar atffil§, boliigunu otomatik silahlarla taraffil§, kahvelerde halkl toplayarak, 15 agustos bildirisini okumu§ ve halkl direni§e Turk ordusunun istihbaratt kendine a§tn gUvenden kaynaklanan 0 kadar yetersiz ve buyiik zaaf ki, bu basklnt ve nedenini degerlendirememi§ti. Kim bilir degerlendirebilseydi, eylemlerin kaderini etkileyebilir miydi? c;unku bU}iik basktnlara daha tam 20 saat var-
dI.
DagIan sarsan yemin 12 Agit, taklmlnl c;lrav Dagl'nda topladl. c;lrav'm toplarulan tepesi Aval (Tunekpmar) koyiinun usrundeydi ve buradan Suriye Kurdistant'nm l§lklan gortilebiliyor. c;trav Dagl engindir. yeralan stratejik geni§lik ve yapldadu. karayoluna kadar geni§liyor, uzunlamaslna Eruh'un ustune kadar gidiyor. Derin vadilerle kesiliyor, Pervari yonunden Piran Dagl'na, yonunden ise Gabar Dagl'na ba88
89
.,.
I
WI
mu§tu. Durumdan ku§kulanan bir milisin babasl, oglunun pe§inden gitmi§ti. Komutan Agit, eylemini bir aksilik yiiziinden bozacak kr§i degildi. Biiyiik tecriibesi vardl. Adami Eruh onlerine kadar yanmda tuttu. Baskmdan sonra karayolu iizerinde bulunan Torkiz (Sandalh) Jandanna Karakoluna baskm yapllmasl planlanffi1§t1. Ancak baskmdan sonra ordunun alacagl biiyiik onlemlerden sonra bu baskmm ihtimalinin az oldugu ba§mdan tahmin ediliyordu.
7- Yol kesme grubu: a- Siirt-Eruh yolunu kesme grubu: HaCI (tbrahim Durmaz), Halil (Fadtl ya). yolunu kesme grubu: bAli, Cuma (Ali Giin), Haki (Resul
"Kader
Eruh'a basktn diizenlenmesi
I
Salih (tbrahim Ka-
Eruh baskuu
Tak.1mm yaptlan diizen yerlerini almaya a§lf1 dikkat gostenni§lerdi. c;iinkii bir halkm tarihine yon verecek bir eyleme imzalanru atlyorlardl. Komutan Agit, 15 agustos ak§aml saat 19.30'da Eruh'a en yak.1n tepenin iistiindeydi. Az sonra Eruh silah sesleriyle sarstldl. Boliigiin kaplsmdaki kar§1 koymaya hayatln1 ilk kaybeden 0 olmu§tu. Boliikteki askerler sorun pkarmaml§, hemen teslim olmu§lardl. Yaptlklan en akllh davram§tl bu. c;iinkii, gerillalar onlara silahlanna davranma olanagl tammadlklan gibi, deney apsmdan gerillalarla durumda da degillerdi. Boliigiin kar§lsmda komutamn evi bulunuyordu. Komutan, 0 giin Eruh'ta yoktu. Evi, boliik deposundan daha doluydu. Baskma soyliikatllan gerillalar, komutamn halkl soyup sogana yorlardl. Komutamn evinde bir subay vardl. Baskln1 farkeder etmez de tabancasml ate§lemi§, kur§un sava§p Ferhan'm parmagma degmi§, zedelemi§ti. Bu baskmda Tiirk ordusunun slktlgl tek kur§undu. PKK'nin tek kaybl da buydu; bir saparmagmdan kopan bir subaym iizerine birden yonelen yak1a§lk on gerilla namlusu, subaYI yere sermi§ti. Klsa siirede Eruh'u denetimlerine alan gerillalar, bir an zafer kahvelesarho§luguna kaplhrlar, ama erken toparlarurlar. ri tek tek dola§lr, pankartlan asar, hiikiimet konagml bombalarlar. Mustafa c;imen, cami hoporloriinden 15 agustos bildirisini okur. Uzerinde PKK'nin cezaevi §ehitleri Hayri Durmu§, Kemal Pir ve Mehmet Karasungur'un resimleri bulunan ve "Biji PKK", "Biji
1- Saldm grubu: (Kazlm KuErdal (Mustafa Yondem), Selim (Feyzi Aydm), lu) Fikret (Burhan tlik), Musa (c;etin Akkurt), Haydar, Azad (Fuat AsIan), Ferhan. 2- RBC roketatar grubu atl§ grubu: Ha§im (Nuri AsIan), Baran (Miisliim Durgun), Kele§. 3- Savunma grubu: KaZlm (Diizgiin Can), tbrahim 4- Komuta: Serdar (tzettin Agit (Mahsum Korkmaz) ve yanmda Evci!). 5- Boliik avlusunda bulunan gazino ve komutan lojmanlanm baskm grubu: Bilki), Kerim. Bedran (Mehmet Sevgat), Biji 6- Propaganda, yaym dagltlm, pankart, banka soygunu gruplan: a- Camide hitap grubu: Tevfik (Mustafa c;imen), Orner, b- Bildiri, pankart ve soygun grubu: Botan (Nizamettin Ta§), Cengo (Abdurrahman Tokdemir), Bazan (Kemal Emlik).
90
91
.,.,
HRK" yazlh pankartlar astIn. Baskm slrasmda 551 kale§inkof mermisi, bir adet BKe roketi ve 7 adet el bombasl kullanan gerillalar, Tiirk birliginin binasmda bulunan 60 tiifek, 9 tabanca, 4623 mermi, 3 av tiifegi, diirbiin, telsiz ve matara gibi e§yalara el koyar ve gecenin ilerlemi§ saatlerinde Ama bu kadar silah nastI ta§macaktlr? Gerillalar, Devlet Su l§leri'ne (DS!) ait bir kamyona el koyarlar. Yl11ardlr araba siirmemi§ Hacl (Ibrahim Durmaz) direksiyonun ba§ma <;lrav Dagt'nm olu§turdugu bogaza kadar arabayla giderler. Buradan itibaren gerilla birligi yoniinii Pervari mmttkasma Hot ko}u iizerinden Herekol Dagl'ru a§ar. Dag ta§ asker dolar. Adeta oynanmaktadlr. Gerillanm yoldan 5 dakika sonra asker Ancak asker ne aradlglru bilememektedir! Aglr postalll ve dag sava§mmm acemisi askerler, biiyiik bir korku Ama masum koyliilere yonelecek kadar da "cesurdular!"
baslwu ve baskm komutarun aktbeti Eruh basktru bu §ekilde tam bir ba§an ile li'de de ayru elde ediliyordu. yakm Zeren koyiiniin biti§iginde Mehriye ormarunda hazlrhklan yapllan ve bu koyden milislerin kattldlgl basktru, daha dakik ve klsa siireli diizenlenmi§ti. Taktm komutaru Ali (Abdullah Ekinci), askeri alanda biiyiik deney sahibiydi. askeri birligin giiciinii dikkate alarak uzun girmeme}i planlamasma alml§tl. 11ke§if San Orner (Mustafa Omiircan) ve Nasir (Mehmet Agaslan) yiiriitmii§, bunun defa girip pkffi1§lardl. Basktn zor olacaktl. Baskm noktalan kapsamhydl. <;iinkii Slrur Jandarma Taburu, yazhk subay gazinosu ve karakol vardl. Aynca bir grup asker de siirekli de\;Tiye geziyordu. Gerillalar astI tabur ve yarundaki subay gazinosuna aytrtrlar. B7 roketi ve tam-otomatik diktiryof ta§lyan 7 ki§ilik grup, bu noktalara saldmyla gorevlendirilir. 3 ki§i karakolu ate§ alttnda tutacaktn. 3 ki§i de hem yol kesme gorevini yiiriitecek, hem de gezici devriyeyi ate§ altmda alacaktlr.
Geriye kalan altt gerilladan ikisi bomba bagh ve iizerinde Mazlum Dogan fotografl ve sloganlar bulunan pankartlan asacak, dordii de halka yonelik propaganda ve bildiri dagltma gorevini }uriitecekti. 21 Mart Silahh Propaganda Taklml saat 21.00'de girer. 27 dakikada planlandlgl gibi tiim gruplar hedeflerinin kar§lsma yerle§irler. Giinliik hareketi olan Tiirk askeri giicii durumun farktnda degildir. bilmeyen dakikadan sonra gerillalar, nihayet saat 21.30'da tabur ve karakolu kur§un yagmuruna tutmu§, atttklan B-7 roketini subaylann oturdugu bOliimiin pencerinden isabet ettirmi§lerdi. <;ogu subay olmak iizere 8 askerin yaralandlgl resmi haber biiltenlerinde apklanml§, olii saYlsl gizli tutulmu§tu. HRK kaynaklanna gore; "1 yiizba§l, 2 iisve bir asker olmii§, ya da yaralantegmen, 2 uzatmah ffi1§tl. Dzerinde Mazlum Dogan'm posteri olan BerxwedanJiyane (Direnmek Ya§amaktlr) yaztIl pankart ve daha bir pankart ilmuhtelif yerlerine astIffi1§, HRK taklml kaylp vermeden den "2 giri§, baskm ve geri iki saat taklm saat 23.()()'te tespit ettigi giivenlik noktasmda toplanml§tl. Tarihe ya da anlamlt olaylara damgasml vuran ki§ilerin kez sz,r dolu olaylarla oliime gittikleri tarihte az rastlarur olaylar degildir. basktru komutaru da boylesi sir dolu bir oliimle ya§amma son verdi. 1980 oncesi pratikte Siverek silahh direni§inde yeralan, bir donem tutuklu kalan ve i§kenceden Abdullah Ekinci, PKK 1. Konferansl'nda kurulan askeri yonetim biriminde yeraldl. Ekinci, 0 tarihlerden beri siirekli kendini geri direni§ ve tehlikeli gorevlerden halde, kendisinden beklenen yoneticilik gorevini kabul etmiyor, kendi kapah bir portre Kiirdistan'a ilk giden giuplann 1983-84 doneminde Hakkari bolgesinde PKK biriminin yoneticiligini yaptt. basklru komutanhgma atandlgmda tereddiitii olmadl ve bu gorevi ba§anyla yerine getirdi. Eminim ki onun basklru dakikligi ve kaYlp vermemesi dii§manml bile klskandlrml§tl. Ama bu direni§ gorevlerini fiilen yiiriittiigii halde, yine de siyasi yoneticilik sorumlulugunu israrla almak istemiyordu. Arahk 1985'te HRK Askeri Yonetim Birimi'ne Ayru zamanda MK
92
93
.,.
k yedegi saylltyordu. Sorumluluk bolgesi Bitlis-Sason'du. Ancak 0 bolgeye gidene kadar buradaki kadrolann imha olmu§tu. onemli askeri eylemler Ekinci, bolgede kaldlgl siire PKK kadrosunun oliiyaptl; bolgede halkm nefret ettigi ve saylda ajam cezalandlrdl. miine neden olmu§ PKK 3. Kongresi hazlrhklar yaptldlgmda, Kiirdistan'daki direni§in kariyerini en fazla ta§lyanlardan biri oydu. Eger birincisi Mahsum Korkmaz ise ikincisi Abdullah Ekinci idi. Ancak biiyiik 0 uzakla§lyor, daha zorlamyordu. gorevler ona 1986 ·ba§lannda birlikte SUriye'ye Bu arada onu iizen olaylar olmu§tu. Resul Altmok'a tepki gosteriyordu. Altmok, PKKMK iiyesi iken akh dengesini kaybetrne noktasma gelmi§ti. Ali'nin ona tepkisinde 0 duruma dii§mesini azru etmedigi de ortaya yordu. Dii§mana itirafp olan Hidayet Bozyigit'le samimi arkada§tl, ayru bolgedendi. Bingol ve Siverek'te birlikte sava§ml§, Liibnan'da birlikte egitim gormii§, Israil i§galine §ahit olmu§lardl. Ali, Bozyigit'in askeri yeteneklerine rol atfediyordu. Ihanetine tepki duyuyordu ama vardlgl sonu kavramada zorlamyordu. etkileyen bir olay daha oldu. Tiirk radyolan Bu arada Ali'yi Mahsum Korkmaz'm oliim haberini verdiginde birlikteydik. Agzmdan sadece "daha ne kaldl kil" kelimeleri pktl. Ali, Helve kampmm yonetimindeydi. Ama bir tiirlii oniine konulan siyasi sorumlulugu iistlenmek istemiyordu. Bu durumu Ocalan'm dikkatini kendisini konu§mu§, "isterse Avrupa'ya gidebilecegini" soylemi§ti. Ama Ali gururluydu; olene kadar silah ve eylemi terketmeyecek bir yapldaydl. Kampta samimi oluyor, bir ikisini yaruna ahp saatlerce miicadeleyi konu§abiliyor, ama bir tiirlii sorumlu olmak istemiyordu. Romanlara merak Salml§tl. Tiimiimiiz arasmda roman okuyorduk. Atrnosfer aglfdl. 1982-1986 doneminin degerlendirmesi yapllacaktl. <;ogumuz yargtlanacak, hesap verecektik. Ama §u kesindi; en az ele§tiriye ugrayacak ve en iist goreve laytk goriilecek olan Ali'ydi. Elinde en son iki kitap vardl. Biri " Ve geliDe Su verildi ': digeri "Berlin n. Ve geliDe Su Verildi, devrimde biruvzunu kaybeden Bol§evik Nicola Ostrovski'nin ya§amlm anlatlyordu. Ostrovski sakat kalmayl kendine yediremiyor, ya§amma son vermeyi planhyor. Ama sonunda bu ikilemini yenerek, 0 haliyle devrimciligini devam ettirmeye karar veriyor ve iiretime katl-
94
hyordu. Ama bununla yetinmemi§, duygulanru, ya§amml ve direni§ini kitap haline getinni§ti. Berlin kitabl, yenen bir Bol§evik subayla, yenilen burjuva-demokrat bir Alman (Hitler) subaylnm dostluk ve kavgasml anlauyordu. Bol§evik subay, sava§l kazanan taraf oldugu halde, yenilen Alman subayml Berlin'in Amerikan saghyor. Yazar bubolgesinin smmna gotiirerek, oteye nunla "yenenin ashnda yenildigi" mesajml veriyordu. Bu kitaplann karanru etkiledigi, act sonuna etki ettigi kesindi. 1986 Agustosu ogleden sonraydt. Aniden Ali'nin intihar ettigi haberi geldi. Olay yeri bulundugum yere metre otedeydi. Tabanca sesini duymaffi1§uk. Olay yerine once yeti§en Terzi Cemal, iizerine gitmeye cesaret edemiyordu. Uzerine gittim. On odada yar (Kazun Kulu) hareketsiz duruyordu. Rengi gitrni§ti. Ne oldugunu heniiz kavrayamaml§tl. odada Ali yatagm iizerine oturmu§, duvara dayanml§, kafasl onune dii§mu§, giiriiltiilii nefes abp veriyordu. Kafasl ve yiizii kan gozleri §i§mi§ moraffi1t§u. tabancayl dayaffil§, kur§un kafayl delmi§, arkasmdan kaplyt delmi§, kitap okuyan hemen usttinden duvara saplanffil§tl. Meslegi hem§erilik olan bir kadm arkada§lffilz ilk miidahalede bulundu. Hemen arabaya bindirip hastaneye gotiiriildii. Ama kurtulmasma olanak yoktu. Az sonra Olum haberi geldi. Aramlzda olaym yorumu yaptldl. Askeri Wren yapllmasma karar verildi. Askeri toren yaplldl, fakat §ehit Han edilmedi. Neticede Abdullah Ekinci'nin §ehit ilan edilmesi PKK 4. Kongresi'ne kaldt. Gecikmeli bu karar, bir tarihi hakstzbgm duzeltilmesi anlamma gelmektedir. Abdullah Ekinci, Kurt halkmm tarihini degi§tiren 15 agustos eylemlerinde en fazla rolii olan komutanlardan biridir.
<:atak baskmt ve basktn komutarun aktbeti <;atak basklnl konusundaki endi§eler hakh pkml§, baskm le§tirilememi§ti. Hazlrhklarm yeterli olmaYI§1 bir olmakla Terzi Cemal'in kararslz birlikte, basklmn tutumu belirleyici nedendi. <;ii nkii, <;atak baskml diger iki baskma yerle§im mahallelegore en kolay olamydl. rini b:i.len dereler ve gerillanm istedigi noktaya rahatbkla yakla§masml olanakh klhyordu. Kaldl ki baskmda
95
I"
da askeri siyasal hedeflenmi§ti. Ki Kamutan Agit bir ytl sonra, 14 Temmuz 1985'te, Diyarbaktr Askeri Cezaevi'nde 1982 ylhnda vukubulan oliim orucunun ytldoniimiiIiele, iistelik Tiirk ordusunun yogun tedbirler aldlgl ko§ullarda c;atak'a baskm yaptt, hem de kaylp vermeden. Bu, miicadelenin onemli bir ilkesini gosteriyordu: Bir dava ne kadar hakh ve kutsal da olsa, kendini buna adaffil§ insanlann adaffil§hk diizeyleri birbirinden farkh olabiliyordu. Komutanhk ve tarihe hakkml verme ufkuna sahip olma ozellikleri onemliydi. Baskmlar orgiitsel hazlrhklann iiriinii olmalanna ragmen, komutanlann birliklerini yonetme yetkinlikleri, eylemlerin sonucunu belirlemede tayin edici faktordii. Bir sava§p ve siyasal kadrodan hemen bir komutarun karar ufku beklenemez. Biiyiik olaylarda karar ve yonetim onemliydi. lkisi de komutarun insiyatif alarundaydt. Bu insiyatifi yerinde, cesurca ve yetkince kulIanmak, risklerini goze almak, eylemlerin ba§an diizeyinin ol¢siiydii. Komutaru korkak ya da kararslz bir birligin sava§plan ne kadar cesur da olsalar eylem ba§anh olamaz. Tarihe uygun karar ve yetkinlik, komutaru yiiceltirken; kararslzhk ya da korkakllk ise mahkum eder. Bu 15 agustos basktnlanrun komutanlarmm tarihinde de aynen tekerriir etti. Burada Terzi Cemal'in (Ali Omiircan) ki§iliginden ve aCI sonundan bahsetmek istiyorum: Kendisi ve ileriki boliimlerde bahsedecegim Ali c;etiner, Tiirkiye sol orgiitlerinden Halktn Kurtulu§u grubundan PKK'ye katllffil§lardl. Ali c;etiner, PKK'de hep daha iist gorevde bulunmasma ragmen, Terzi Cemal'in etkinligi daha fazlaydl ve eger gerekiyorsa c;etiner ona bagh hareket ediyordu. Terzi Cemal, PKK 2. Kongresi'nde MK Hazlrllk Birimi'ne mi§, Arahk 1984'te de MK iiyesi olmu§tu. PKK'de kalabahk yakm vardl. Karde§i Salman Omiircan, yegeni Mustafa Omiircan ve klZ karde§i (uzun ytllar cezaevinde kaldl), eni§tesi Ali Ozansoy, Ozansoy'un karde§i Hiiseyin Tilki ve daha Ancak olaylar Terzi Cemal'i sarsacak §ekilde geli§tL Ali Ozansoy ve Hiiseyin Tilki itirafp olmu§, Mustafa Omiircan hayattru kaybetmi§ti. Salman Ori1iircan, PKK tarafmdan oldiiriilmii§, ardmdan itiban iade edilmi§ti. Terzi Cemal'in baglantt goriildiigii PKK-MK iiyesi Ali c;etiner itirafp olmu§tu. Terzi'nin bolgesinden, kendisinin one aldlgl ki§i dii§mana gitmi§, itirafp
96
olmu§tu. Bu aCI olaylann bir insaru etkilememesi miimkiin degil. Ote yandan tekrar MK iiyesi 3. Kongre"nin hemen ardmdan bu gorevinden ahnrnt§, i§kence gormii§tii.. Tiimiinun otesinde kurnaz ve kararslz tutumu vardt. Buyiik olaylar kar§lsmda zorlaruyor, geri adlm atlyor, kumazhga ba§vuruyordu. c;atak basktruru yapamaffil§tt. 1985 ylhnda Diyarbaklr bolgesinde sorumlulugunda buyuk tahribat olmu§tu. Hidayet Boz)';git'in ihanet edecegine dair tutumlan apga pkmasma ragmen onlem almaffil§tt. Ardmdan pratigi en aglr olan Antep-Mara§-Adlyaman bolgesine sorumlu olarak gonderilmi§ti. Terzi Cemal ya§adlklanrun esiri oldu. Kendisine yaptlanlara bunlan biriktirdi, bu yontemlerle bu yontemleri kullandtgml du§undugu PKK bazl ki§ilere kar§l "gizli bir sava§" Tabii bu, yanll§ ve tehlikeli bir tepkiydi. c;unku kime tepki duyduysa uygulamalanyla ona ula§masl mumkiin degildi. Olan kadro ve oluyordu. lnsan harcamamn en kolay yolu, onlan ideolojik nitelemelerle mahkum etmekti. Aksi durumda Mara§'m Engizek Daglan'nda "Vejin'ci" (Mehmet Cahit taraftarlan) aramarun ve "bulunca da!" cezalandlrmamn, bu yonlu talimatlar verilmi§se bile, olamazdt. Bu Pol niteleme onlarca gencin ya§affilna mal oldu. Terzi Cemal bu uygulamalan yaparken hangi kar§lla§acagml bilmeyecek kadar aptal biri degildi. Belki de bu sona ula§mak acele ediyordu. Terzi Cemal, Turk ordusuyla ili§kiye miyBu siire di? Bu iddia belgelerle ispatlanmadtgl surece anlamslz ve kaslth bir olarak kalmaktadlr. Ama Terzi Cemal'i taruyan biri, ajan olmadan ya§adlgl olaylann etkisiyle boyle hareket edebilecegini ortaya pkarabilir. Ki bir insarun uygulamasma gore saptanrr. Bir ajan bile belli ko§ullarda hafif cezalar ahrken, agtr sava§ i§leyen bir komutan en agtr cezaya Terzi Cemal onceden mi ajandl? Bunun dogrulugu ya da yanh§hgl bir yana, iddia duzeyinde ahnsa bile PKK'ye agtr bir darbedir ve hakarettir. lira Terzi Cemal, 1977 ylhndan beri PKK 1982 ylhndan itibaren fiilen MK iiyeligi gorevini yUrUtuyordu. Eger bir ajan bu kadar uzun sure PKK'nin en ust yonetim biriminde kendinimuhafaza edebiliyorsa, bu PKK bir zaaf ve bir .\ Ama bence PKK bu muhatabl degil. c;unku Terzi 97
sunun Guney Kurdistan'a girmesi yaptlan provakasyon eylemleriydi. " TKP, Tslp ve TKSP gibi Turkiye sol partileri, eylemleri "terorizm" §eklinde Bu eepheden yaptlan bir §uydu: "PKK, onune ve bu eylemleSemir C<;etin Gungor) ekibine ustiinltik ri yapml§t1." Eylemleri olumlu de vardl: Kwtlctm, TKEP, Dev-sol gibi. Aneak Dev-Sol'u temsil ileri suren dergilerde pkan bir yandan eylemler desteklenirken, diyandan yeterli ele§tirisi yaplhyordu. Dev-Solun eylemlerden hemen sonra gerillaya ele§tirisi yanslttyordu. Eylemleri destekler goziiken Parlizan, PKK'yi boyleee dar / subjektif orgutsel bakt§lyla mahkum etmi§ oluyordu. Eylemler, dunya basmma da yanSlffi1§t1. Alman, Franslz, lngiliz ve lskandinav iilkelerinin basml, baskm eylemlerini Kurdistan sorununun birle§tirerek verdiler. Yorumlar farkh 01makla birlikte, olay bir defa basma yanslml§tl, arkasmdan pOlitikaCl ve hukumetlerin ilgisinin kesindi. Nitekim oyle oldu. Daha 1984 ylh dolmadan ba§ta Alman parlamentosu olmak uzere Batt Avrupa parlamentosu, Kurdistan'daki geli§melerle ilgili ozel oturumlar yapttlar. Eylemleri olumsuz gorenlerin yansltmlyorduo PKK'de, ileri suriilen ve bu eylemlerin nedeni olabileeek duzeyde bir sorun yoktu. PKK daha 2. Kongresi'nde direni§in onunde engel kanaat ki§ileri gorevden alml§, etkisiz kl1ffi1§tl. PKK, kadrolanru 1984 kt§l boyunea "orgut du§maru" olarak "Semir Provakasyonu ve Tasfiyecilik" olarak konularda bir EylemlerIe bu sorunun tamamen gomiilmesi du§uniilmu§ olsa bile, bu, tum orgutun gundeminde olan bir konu Hele konuyu gundemle§tirenlerin duzeyde ve eylemlerin ana olabileeek bir konu Eylemlerin PDK ya da herhangi bir dl§ de ili§kisi yoktu. Belki de TurPKK'nin politikasl ozgundu ve bir anlamda kiye w§ma pkan orgutler dl§ destek almayan ve ba§ka bir hareket etmeyen tek PKK idi. gticiin politikasma
Cemal ajan ajan blrakahm ytllarea, ay bile PKK'nin bannamaz. Terzi Cemal, Mara§ bolgesinde kadrolara kar§l kanh dolayl 1993 ylhnda yargllandl. PKK tarafmdan "ajan" olarak nitelendi. Aklbeti PKK tarafmdan resmi olarak apklanmamakla birlikte olumle herkes biliyor. Ortada §U sorular kaldt: Terzi Cemal, kanh sergilerken aeaba bunlan yapmasl kendisine talimat verilmi§ miydi? Ya da neden oneeden onlem ahnamadl?
Eylemin 15 hydl.
eylemlerine gelen ilk tepkiler birbirinden farkhenuz eylemlerin boyutlanrun gosteriyordu. Turk radyolan ve televizyonu ak§am ana bultenlerinde olayl yorumsuz verdiler. Belki de PKK ile sava§mda Turk devletinin verditek haber buydu. Ardmdan gelen devletin resmi yorumlan §oyleydi: "Eski Kurt ayaklanmalanmn artlklan", "Turkiye'nin demokrasiye hazmedemeyen dl§ oyunu" vb. Resmi apklamalarda eyyorumlan bile lemlerin PDK tarafmdan orgtitlenip yaplhyordu. Resmi ko§e yazarlanna gore ise "PKK heyanllsl olan terorist grup etkinlik kazanmak sapla§ma vardl. bu eylemleri yapml§tl." Yani devletin resmi yorumunda terna vardt: "Eylemler dl§ oyunuydu", "KDP (PDK) kl§klrtffi1§t1", "eylemleri PKK terorist hizip yapffi1§tl." Bu tepkiler, Genelkurmay istihbarat1nm eylemleri henuz tam tahlil edemegosteriyordu. Sol de yorumlan Kurt sol orgutlerinin degerlendirmeleri olumsuzdu. Kurt sol orgutleri, eylemleri "maeera eylemleri" §eklinde niteliyorlardl. Onlara gore olaylar, "PKK'nin sorumsuz eylemlerindendi." Kurt orgutleri eylemleri, PKK kavgaya baghyorlardl. Eylemlerin sonucunu ise §u §ekilde yorumluyorlardl: "Eylemler zamanSlZ ve hazlrhkslz yaptlml§t1. Halk eylemlerin arkasmda Eylemler, cuntamn halka yonelmesine ve katliamlar yapmasma zemin hazlrlaml§t1. Eylemler, Turk ordu-
98
.,
99
eylemlerin Suriye ve tran'm hesabma geldigi ileri si.itiilebilir. Aneak buradan hareketle eylemlerin arkasmda onlann izini gormek en azmdan 0 donem abartl saytlmahdlr. Neticede her ili§ki ve ititfak kar§lhkh pkarlan yansltlrdl. PKK'nin eylemlerinin Guney Kurdistan'l Turk ordusunun etmesine vesile yarauigi ise tamamen Zaten PDK ve YNK, kendilerinden btkffil§, halkl da blktlrml§lardl. PDK, oneeden Turk karakol komutanlannm talimatlanru dinlel1lek zorunda kahyordu. PKK eylemleriyle PDK klymetlenmi§, Turk ordusunun tehditlerine kar§l koyaeak bir duvar olu§mu§tu. Yani eylemler Guney'in direni§inin lehine olmu§tu. Aneak PDK bu durumun bilincinde olsa bile, PKK'ye destek verme yerine, PKK'yi koz olarak kullarup Turk devletiyle uzla§maya PDK, PKK'den boyle bir beklemiyordu. PDK'run eylemlere ilk tepkisi, §a§kmltk ve beklentilerinin bo§a pkmasmdan kaynaklanan hayal kldaha nkhgl oldu. Vine de PDK, diger Kurt orgutlerine gore pOlitik davrandt. Eylemleri mahkum etmedi. Eski bir orgut olmarun deneylerinden yararlandl. Kitlesini ve kadrolannt PKK'ye kar§l politikle§tirmeye ba§ladl. Diger yandan da PKK ile imzaladlgl ittiyaratmaya ba§ladl. fakt bozmak PDK, aym zamanda Turk devletiyle gizli gOrii§meler yaplyordu. Gorii§melerden biri Eyliil 1984'te Dogu Kurdistan'da, Urmiye (RIzaiye) §ehrindeki Turk Konsoloslugunda oldu. Toplantlya PDK adma Dr. Cercis kattldl. Turk devleti, PDK'den PKK ile olan ittifakml bozmaslru ve PKK'nin Guney Kurdistan'da uslenmesinin onlenmesini istiyordu. Turk devleti, !ran'l da devreye sokarak pDK uzerindeki basklslru artlnyordu. Bu giri§imlerle e§ zamanb olarak Ekim 1984'te PDK ile PKK yetkilileri arasmda Dogu Kurdistao'm Raean koyiinde toplantl yaptldl. Toplantlya PDK'den tdris Barzani ve MK uyesi, PKK'den de Cemil BaYlk, Selim (S. C;elik) ve Hamit Avel katlldl. PDK, PKK'den Hakkari, ve Uludere gibi Guney'e slrur bOlgelerde eylem yapmamaslru ve Guney'in Kuzey smmna yaktn bOlgesindeki kamplan kapatmasml istedi. PKK heyeti, "kabul" anlaffilna gelen herhangi bir eevap vermedi. Sadeee, Turk devletinin Kurt direni§i kar§lsmda olu§turdugu tehditi, 15 aAustos eylemlerinin anlaffilnt ve Kurt orgutleri arasmdaki dayaru§marun onemini apkladl. Aneak PDK'nm istekleri iki orgut arasmda kopriilerin ylktlmaya dogru gittigini gosteriyordu.
..
§ekilde bo§altmamakla birZorlama artlnea PKK, bOlgeyi likte yerle§iminde degi§iklikler yaptl. Cunta Lideri Kenan Evren, Milliyet gazetesinde yaytnlanan ve yine bu gazete tarafmdan kitapla§trrtlan antlannda ,,!ran vasltaslyla PDK'run, PKK kamplarUlI kapatmasml sagladlklanru" yazlyordu. Turk devleti, PKK'nin Kuzey-Guney smlr hattlnt bo§altmaStnl neden istiyordu? Silopi'ye kadar uzanan bolge, hem eografyasl, hem de halkm silaWI olu§u ve du§man denetimine bir yerde kapah ozellikleriyle son dereee stratejikti, hem eografik olarak Kurdistan'in ve hem de Kurt direni§lerinin kalbiydi. Bolgeye egemen olan bir anlamda Kurdistan'a da egemen olurdu. Turk devleti ve diger somurgeci devletlerin, PKK'nin burada bannmamaslru talep etmeleri onlar hayati onemde bir talepti. Ama bir Kurt orgiitiinun, bir digerinden "burada bannma ve burada direnverici me" talebinde bulunmasl, ulusalhk adma urkutiicii ve bir talepti ve bu talep, "Kurdistan sava§ma anlamma" geliyorduo Bu talep Kurdistan gozardl ediyordu. Halbuki Kuolamazdl. Aradan gezey'in destegi olmadan Guney'de bir 16 ytl ve ya§anan olaylar, riskine ragmen PKK'nin bu bOlgeyi bo§altmamasmm ne kadar hayati onemde bir tespit oldugunu gosterdi. PKK'nin eylemlere hazlrbkslz giri§tigi de dogru degildi. PKK'nin iki ytlda yaptlgl teorik, siyasal ve orgutsel dunyada 001ki de bir ulusal kurtulu§ hareketinin yapmadtgml soylemek abartma olmayaeakttr. Avrupa'dan Ortadogu'ya, Dogu ve Guney Kurdistan'a ve Kuzey Kurdistan'm rum bOlgelerinde tam iki ytl suren bir yaptlffil§tt. Eylemlerin Turkiye'de demokrasinin in§aslru onlemeye yonelik oldugu iddiasl, Turkiye'deki siyasal §ekilde uyu§mayan temelsiz bir degerlendirmeydi. Turkiye'de demokrasi falan yoktu. Askeri darbe olmu§, generaller §iddetle herkesi sindirmi§, muhalif orgutleri tasfiye etmi§, fa§izan nitelikte bir bask! ve yasaklar anayasasl hazlrlaffil§tt. Ordunun denetiminde olu§turulan baskt rejiminin fonksiyonlan olan siyasi partiler ise demokrasicilik oynuyorlardl. PKK'nin hemen ortadan kaldlrtlaeagl ise propaganda C;unku PKK ayaklanmaya ba§vurmaml§tt. PKK da§ bir hareketti ve gerilla sava§ma, uzun bir halk sava§ma hazlr101
lanffil§, donantm ve konumlanmasmt buna gore yapmt§tt. PKK'nin bir yonetimi vardl. PKK, her zaman sava§a siirdiigu kadar giim yedekte tutuyor ve haztrhyordu. Diger bir onemli faktor vardt: Kiirt halkt 1920'lerin halkt degildi. Kiirt halkt aydmlanmt§, smtf bile§imi degi§mi§, geli§melerden haberi olan, dt§a aplan ve arttk ulusal kimliginden yoksun ya§amak istemeyen bir halk durumuna gelmi§ti. neydi? Ortada Kiirt halkmm ulusal ve demokratik talepleri vardl. Devlet bunun inkan iizerinde bir sistem kurmu§tu. Tiirkiye'de bUrjuva partilerinden sol Ikadar, hatta Kiirdistanh bu yarulgmm farkh niianslanm olu§turuyorlardl. PKK bu hakstzhga ne§ter vurmu§tu. ne§teri, halk herkesi aCltffil§tt. Eylemlere yarulgtlt ve inkarct yakla§tffiln nedeni buydu. Ne yapmak gerekiyordu? yani Kiirt halktrun varhgmt ve ulusal-demokratik haklanru kabul etmek gerekirdi. Bu durumda giiniimiize kadar siiren ve iki halkm da insan ve ekonomik kaynaklanru tiiketen kanh sava§ ya§anmayabilir, iki halk oZgiir bir gelecek orgiitleyebilirdi. Sava§a bunca ytldtr giden kaynaklar, iki iilkenin in§asma harcanabilirdi. Ancak biliyoruz ki niyet ba§ka, ba§kadtr. Tarih niyetlerle belirlenemiyor. tnsanolaylara strufsal pkarlan dogrultusunda yaklar ve politik la§tyorlar. Bazen bu yakla§tm, yUzbinlerin hayatma da mal olsa, toplum ters dii§tiiklerini ve eninde sonunda tarihi geryenileceklerini bile bile bencil pkarlarmt onde tutmada tSrar edebiliyorlar.
TUrk devletinin tepkisi Eylemlere en §iddetli tepki Kenan Evren'den geldi. Tepkisinde bir anlamda "hakhydt" da! 12 Eyliil'iin, 12 Eyliil onun iiriiniiydii. Kendini vatan kurtaran asIan, hatta 2'nci Atatiirk olarak lanse ediyordu. Eylemler onun kanla ordiigii §atosunu sarsmt§, onlem almmazsa ytkabilirdi de. Yanma Konsey'in diger dart generalini alan Evren, Van, Yiiksekova, Eruh, Tatvan, Mu§, Kars, Kagtzman ve Erzurum'u kapsayan 5 giinliik geziye pku. Evren, gezisini bitirdigi giin "aksilikle" kar§tla§tl. 21 Mart SP Taktmma bagh Ferhat Kurtay Grubu, 1-2 Ekim 1984
°
gecesi, Evren'in korumalanmn da bulundugu bir askeri araCt yaktnlannda pusuya dii§iirdii. ytkan gerillalar; 1 yUzba§t, 1 astsubay ve 1 eri oldiirdiiler. Gerillalar, askeri aract yakarken, 2 adet G-3, 1 adet MP-5, mermi ve jarjorleri ile degi§ik askeri malzemeye el koydular. Bu bir §ey olmu§tu. Yiizba§t tercih ederken, astsubay gerillalann ayaklanna kapanmt§, af dilemi§ti. HRK komutaru oldiirmekten ancak eylemi yapan HRK grubunda bulunan, Tiirk ordusunda askerken 8 Eyliil 1984'te Yiiksekova'nm Sewe karakolundan silahtyla birlikte firar etmi§ olan Kiirt astlh bir asker atik davranarak "kendisine i§kence yaptldtgt ve ailesine agtr hakaretlerde bulunuldugu" miidahaleye fusat vermeden astsubayt kur§unlarla delik de§ik etmi§ti. Bu olaym hemen ardmdan Mu§'a giden Evren, burada yapttgt "me§hur" konu§masmda cezaevinde tutulan devrimcileri kasdederek, "asmayahm da besleyelim mi?" tehditini savurdu. Kiirdistan'a giden sadece Evren degildi. Ba§bakan Turgut Ozal da Eruh'a gidiyor, burada yapttgt konu§mada, "Tiirkiye Cumhurikur§un stkan be§ on tane baldtn ppyeti, §uraya gelip de lak kar§tsmda ffil kalamayacak?" tehditini yaptyor, "PKK'hlar yavrusu gibi dagtldtlar" diyordu. Zavallt merhum Ozal, tOm ulusal kurtulu§ devrimleri baldtn pplaklann i§i degil miydi? Zenginlik ulusal kurtulu§ sava§t veren halk var ffilydt? Ozal't, Demokrasi Partisi (MDP) lideri Turgut Sunalp ve Halkp Parti (HP) lideri Necdet Calp'm gezileri izledi. tkisi de, muhalefette olmamn geregi olacak daha objektif davrantyor, "Olaylarm boyutu anlauldtgt kadar degil, ciddi ve tehlikeli geli§melerle kar§t kar§tyaytz", "Eylemler, basit bir e§kiyahk olayt degil, bir gerilla miicadelesi veriliyor, Ba§bakan ise olayt e§kiyahk gostererek ciddi tedbirler alffilyor"3 apklamalanyla, bir yerde Evren ve Ozal'm konumlanndan ileri gelen sozlerinin tersini soyliiyorlardl. Gazetelerin ba§hklan daha degi§ikti: Tiirk ordusunun "Giine§" ve "Huzur Harekau" adtyla yapttgt askeri operasyonlan pohpohluyor, "Diinya bastru, Eruh ve basan e§kiyayt zavalh olarak tantmhyor" (Tercuman, 7 Eyliil), "Ordu operasyonuyla halktan tecrit edilen e§kiya savunmastz insanlara saldtnyor" kullan(!f'lliyet, 4 Eyliil) ve benzeri ba§hklan auyorlardl. En
102
103
"='
dlklan ba§hk: "E§kiya ku§attldt", "yakalandtlar" ve "yakalanmalan an meselesi" §eklindeydi. Bas1O, komplolara da alet oluyordu. Ordu operasyonlannda yilzlerce koylu gozaltma ahmyor, i§kenceden gepriliyordu. Pervari'nin Omyanus koyiinden gozaltma ahnrru§ ve hayat10da §ehir gormemi§, arabaya binmemi§ bir kad1O, DSt'ye ait bir kamyona bindiriliyor, fotografl gazeteler, "t§te Eruh'u basan di§i terorist" ba§hg1Ol atlyordu. Halbuki Eruh baskm10a tek bir kadlO gerilla bile kaulmaml§tl ve bunu artlk basm da biliyordu. Tum operasyonlarda yakalananlar ise basklOa kattlan milisti sadece. Bas1O, eylemlerle birlikte Kurt sorununu da ke§fetmi§ti! Ancak sorunun adl daha "Dogu ve Guneydogu Sorunu"ydu. Askeri helikopterle gezdirilen Teoman Erel, Nazh Ihcak, Hasan Pulur gibi tarunrru§ Turk ko§e yazarlan ipn sorun "ekonomikti", "bolgenin kalklOma sorunlan ihmal edilmi§ti."
TUrk Genelkurmayt duruma el koyuyor Ordu ne yaplyordu? Turk Genelkurmayl, 16 agustos gunu duruma el koydu. Genelkurmay Ba§kam Necdet Drug ve ]andarma Genel Komutaru Orgeneral Mehmet Buyruk, Diyarbaklr'a gittiler. Binlerce askerle ba§laulan "Gune§" ve "Huzur" operasyonu adl verilen harekatlan yonettiler. Harekatlar, slklyonetim komutanhklan harekatlan §eklinde gosterilmesine ragmen, planlanmasl ve pratigi apslOdan dort dortluk Genelkurmaym eylemleriydi. Dag ta§ asker doldurulmu§tu denebilir. Askerlerin ne yapttglru kavramak zordu. <;ok saylda koy baslhyor, koyliiler tehdit ediliyor, tutuklamyor, i§kence yaplhyor, olduriilenler oluyordu. Askerler gerilla sava§1Oda deneysizdi. Donarumlanndan yilrii)'ii§lerine yabanclydtlar. Ordunun kadar dag sava§l ve ko§ullanna gibi goziiken eyleminde ashnda planh ve net bir ortaya pklyordu: Ordu, eylemleri henuz tam yorumlayamlyor, ayaklanmadan korkuyordu. t§te harekatlO amaCI; mumkun oldugu asker ylgarak, halktn goziinu korkutmak ve bir ayakama, aym zamanda da ozel tedbirler lanmanlO onune zaman kazanmaktt.
TUrk ordusu ilk hamlesinde yenlldi 15 Agustos 1984 tarihinden 1984 ylh sonuna kadar olan lar, ordu aps10dan hezimet anlarruna geldi. HRK'nin 2 ekimdeki pusu eylemi dl§lnda, 22 agustos gunu Yuksekova'da meydana gelen biri iki komando eri hayattm kayCuma Tak grubu, Hakkari'nin BObetti. 17 eyliilde HRK'nin ye koyilnde ajan Nevzat <;iftPi 19 eyliilde HRK'nin Sait grubu, <;ukurca merkezinde ajan Asker Ba§ isimli ki§ileri oldurdu. Eruh orgut birimi, HRK gerillalan ve ona bagh milisler, 23 eyliil gecesi Spivyan (Karagept) koyilnde ajan olarak niteledilderi koy muhtan Mele Omer'in evine saldtrdtlar. Olayda dort ve be§ kadlO da hayattm kaybetti. tki karakolun bulundugu koyde meydana gelen §iddetli saytda asker olur ve yaralarurken, Sait Toprak isimli bir HRK sava§psl hayatlru kaybetti. Sait Toprak'lO kimligi uzun sure Turk devleti taraflOdan tesaskere gitpit edilemedi. Botan bolgesinde koyliilerin mesin diye nufusa kaydetmiyorlardl. Ancak 15 Agustos 1984'ten sonra devlet, koyliileri nufusa kaydetmeye zorlayabildi. Spivyan eylemi, PKK'nin eylemlerinde kadm ve hayatlanru kaybettigi ilk olaydl. Sozkonusu koyde muhtarhk da yapan Mele Orner, 22 Eyliil 1984 tarihinde koye ugrayan bir PKK grubuna ate§ etmi§, Kerim Baytar (CemiD isimli bir PKK kadrosu hayattm kaybetmi§ti. Mukabil ate§te kendisi de yaralanrnt§ sakat kalrru§tt. Mele Orner isimli devlet ajaru bu haliyle televizyona kanlrru§, Kenan Evren taraflOdan kendisine madalya verilmi§ti. 9 ekimde 21 Mart SP Taklrru'run iki grubu <;ukurca'run karakol devriyesini teslim aldt. Teslim ahnan 7 asker olduriilmezken, silah ve mermi gibi malzemelerine el konulmu§tu. 9 Ekimde 14 Temmuz S.P. Taklml'na bagh Mehmet Sevgat komutas1Odaki Salih Kandal Grubu, Beytii§§ebap yolunda boWk komutaruru yakthrken, 1 yilzba§l ve yapusuya du§urdu. Pusuda askeri rundaki 1 asker oldu. 9 ekimde Hakkari-<;ukurca aras10da 21 Mart SP Taktrru'na bagh koylu milisler 8 askeri oldurdiiler. 24 ekim ak§arru 14 Temmuz SP Taktrruna bagh Salih Kandal ve Ahmet Kurt gruplan, bagh Gundike Melle (MillO karakoluna saldlrdtlar. nak'tan takviye gelen askerlerle gerillar aras1Oda, saatler suren 105
104
,.
u§ma meydana geldi. Bu, PKK gerillalannm 0 zamana kadar ki en buyiik asker oldu, bir asker gerillalara silah ele Karakol basktnmesir du§tU. Gerillalar da bir olayda §uydu: Turk askerleri komutanlan gecelikle dikenler arasmda gizlenmeyi tercih etmi§ti. Bu baskmda gerilladan Akkurt hayaum kaybetti, Ahmet (Rapo) ise aglr yaralandl. Pervari'nin Omyanus koyiinden olan Rapo Ahmet, silahl tuttugu kolundan yaralanml§, kur§un kolu boyuna a§arak omuzu oradan agzma degmi§, di§lerin 0 donem gerilla gruplarmda henuz doktor olmadlgmdan, Rapo askeri ku§atma alunda kaur slrtmda ve gunlukla arkada§lan tarafmdan sutta ta§marak Guney Kurdistan'daki kamplara gotiiriihnu§, olecek gozuyle baklhrken, 0 gunlerce yaraslyla direnmi§ ve ya§aml kazanml§u. Koylu ozellikleri, cesareti ve gozu kapah one auh§l nedeniyle arkada§lan ona "Rapo" adlm vermi§lerdi. Pervari'de Re§o Aga isimli ve iki adaml yaptlan basktnda oldUler. Bu sonradan itirafp olan Mustafa isimli gerilla yarah ele Gerillalar, Eruh'un Aval koyiinde oldurdu. Xur§o isimli ki§iyi ajanllk yaptlgl son hattmda ustlenen Abdulkadir Grubu, Siirt §ehir merkezinde Mehmet Ali Orek isimli ki§iyi ajanhk yaptlgl siyle oldurdu. Bu eylemi donemin en uretken ve cesur kadrolanndan olan, ayru zamanda SP hazlrhk damgaslm vuran oneu kadrolar arasmda olan Ali Ugur'un yonetimindeki birim yaptl. Bu grup, Eruh yolu uzerinde polis arama noktasma saldlrdl; bir polis olurken, biri yaralandl. Ardmdan Kurtalan'da banka soydu, kar§l koyan banka mudurunu oldurdu; gosteri yapu. eylem 01Diger bolgelerdede aym buyiiklUkte olmasa da mu§tu. 4 ay gibi ktsa surede §a§ktnllk ordunun kaylplan buyiik olurken, PKK'nin kaytplan 8 HRK sava§psl ve iki koylu milisti. Bunlar: Kerim Baytar (22 EylU l' 84, Eruh), Faik Alagoz ve Ali Rlza Soylemez (9 Ekim'84, Adlyaman), Sait Toprak (9 Kaslffi'84, Eruh), Akkurt (15 Ekim'84, KaZlffi Demirta§ ve Ercan (15· Ekim'84, Ziyattin Ozer (KaOrner Aydar (milis, 10 Kaslm'84, Perslffi'84, Kerboran vari-Hot koyii, i§kence sonucu), Ebubekir (milis, Tahlo koyii, i§kence sonucu). 106
TUrk devletinin ozel
stratejisi
Turk Genelkurmayl 1985 bahanndan ba§layarak Ozel Harp Dairesi'nin (OHD) "ozel sava§ (Du§uk Yogunluktaki Sava§)" stratejisini hayata ba§ladl. Askeri ve siyasi uygulamalar butunu olan stratejinin ozu §udur: "lnkar et ve ez." Askeri yontemlerle mutlak ustiinlUk saglamayl, yani ulusal direni§i §iddetle ezmeyi hedefleyen bu a§amah stratejiyle, §iddet ve caydumayla halkln ulusal kurttdu§ mucadelesinin destegi olmaktan pkanlmasl ve teslim ahnmasl hedeflenmektedir. Uygulama, "bahgl yakalamak suyun mecrasml degi§tirme, bu yaptlarruyorsa suyu kurutma" §eklinde tammlanmaktadu. Ba§ta koylerle smuh bu taktik, 1990'la birlikte §ehirlere de uygulandl. bombalamalan, yasaklar ve kontrgerilla cinayetleri bu taktigin uriinudur. OHD'nin sava§ taktigi, ABD'nin ulusal kurtulu§ sava§lanna kar§l geli§tirdigi taktiktir. Bu, gerilla mucadelesini dagltmayl ve gerillayl destekleyen siyasal ile halkt sindirmeyi, teslim almayl, soustiin gelmesi planlanan ozel sava§ aygluru rejimler) siyasal, ekonomik ve sosyal olarak kurumla§urmayt yan, ozetle "once ez, sonra reform yap" eumlesinde ifadesini bulan taktiktir. ABD, Hitler Almanyasl'nm Gestapo deneyine ve Yugoslavya kar§l geli§tirilen ozel sava§ taktikleri ve kendi ordusunun Kore ve Vietnam deneylerine dayanarak, lkinci Dunya Sava§mdan sorna "Dii§iik Yo/Sunluktaki SavQ§" ("Low Intensity Conflict") taktigini geli§tirmi§ti. Ozel birimler ve politikalarla yiiriitUlen bu sava§m ozel birimlerine kontrgerilla birimleri, sava§lanna da ,genel tamrruyla kontrgerilla sava§l denmektedir. Kar§l-gerilla anlarruna gelen kontrgerilla, bir orgutlenme ve bir taktigi ifade etmektedir. Kontrgerilla, askeri olanaklan smlrS1Z olan, ozel fonlan bulunan, yasalan istedigi gibi kullanan, ama yasa ustii olan birimlerdir. Du§uk yogunluktaki sava§m orgutlenmesi sadece askeri orgutlenmeyle smrrh degildir; politik, yasal, ekonomik, kUlturel ve psikolojik onlem ve orgiitlenmeleri Ozel yasalar, psikolojik sava§ birimleri, ozel mahkemeler (DGM'ler gibO, siyasi partiler arasmda ortak -politika (milli politika) ve para-militer siyasi orgutlenmeleri 107
Dii§iik yogunluktaki sava§ (ozel sava§)
•
a§amahdrr:
"1. Mukavemet bareketi (Unconventional Waifare): Mukavemet te§kilat1na mensup unsurlar arasmda azami gizlilik muPersonel birbirini tahafaza edilmekte ve emniyet mmamaktadtr. Hareketin ba§langlcmda te§kilat unsurlan meslekleri ile ugra§lan birbirleri ile gizli haberle§me teknikleri kullanarak istihbarat, sabotaj, pasif mukavemet ve propaganda konulannda gorevlerini yerine getirmektedirler. Hareketin ileri safhalannda te§kilat unsurlan arasmda gizlilik kalkmakta ve daha apk bir miicadele, §ehir gerillasl faaliyetler harekatt ile siirdiiriilmektedir." Bu a§amada ordu, istihbarat ve polis orgiitii ile para-militer orgiider kontrgerilla taktigiyle sava§maktadlr. Adam kaprma, sabotaj, dii§man arasmda boliinme yaratma, eylemler yaplp dii§mana maletme, kitle pasiftkasyonu ile halkl aytrma ve bu faaliyetin siyasal uzanttlarml yaratma, bu evrenin uygulamalandlr. "2. lstikrar Harekatt (Stabilisation Operation): Silahh kuvvederin fiilen devreye girdigi, katliamlar, alan bo§altmalar, kidesel siirgiinler, §ehir bombalamalan gibi uygulamalann oldugu dOnemdir. ve kontrgerilla ,,3. Psikolojik Harp (Psycologic Waifare): taktikleriyle kazandlgl farzedilen dost tarafm, reform gibi uygulamalan devreye soktugu, daha dogrusu durumun fiilen halka kabul ettirildigi ve bu YlklCI propagandamn yaplldlgl a§amadrr."4 Bu stratejinin askeri, yasa ve psikolojik onlemleri ve orgiideri: 1. OHD'ye bagh askeri kontrgerilla birlikleri. 1990 ylhnda Tiirk -Genelkurmaymda yaptlan brifingte varhklan itiraf edilen ve Ozel Kuvveder Komutanllgma (OKK, Avrupa'daki Gladio skandalinden sonra Tiirk Gladiosu OHD kullamlan isim) bagh gosterilen birimlerdir. OKK'nin ozel birimleri, merkez olarak kullarulan Kirazhdere (Ankara), (1zmir), Kayseri, Bolu, Egridir (1sparta) ve Ye§ilyurt (Kuzey Klbns) gibi yerlerde bulunan komando okullannda dagclhk, kayak, para§iit, esir dii§me, kur-
108
tulma, istihbarat, sorgulama, infaz, suikast, sabotaj egitiminden subaylardan olu§maktadlr. Bunlara "A Birimleri" denmektedir. A Birimlerine Kiirder ahnmamaktadlr. Bunlann saYlsl her alayt 280-300 ki§iden olu§an alaydan, yani yakla§lk 1000 ki§iden olu§tugu tahmin edilmektedir. Para§iitlii indirme ve benzeri §ekillerde tasnif edilen bu birliklerden para§iitlii olanlar, 1974 ytlmda OHD'deki riitbesi yarbay olan Korkut Eken komutasmda Klbns i§galinde yeraldllar. Sonradan bunlara "B Birimleri" (subay ve goniilliilerden olu§an) ve "C Birimleri" (koy korucuI an ve Pi§manhk Yasasmdan yararlananlann da ahndlgl birimler) eklendi. Son ytllarda bu birimlere ahnanlann MHP'li olmaslna ozen gosterildi. Bu birimler, ABD gibi iilkelerde egitim gordiikleri gibi, ABD uzmanlan Tiirkiye'deki ozel sava§ okullannda bunlara ders vermektedirler. ABD Human Rights Watch'a bizzat ABD'li yetkililerin yaptlgl apklamalara gore "aralannda ABD deniz Kuvvetlerine bagh SEAL'lerin de bulundugu ABD ozel harekat birliklerinin Tiirk meslekta§lanyla bilgi ah§veri§inde bulunmak maksadlyla ayhk aralarla Tiirkiye'ye geldiklerini soylediler. Ozel Harekat Birimleri'nin de bu egitimden yararlananlar arasmda oldugu samhyor."5 2. pTEM Oandarma tstihbarat Orgiitii). En etkili ozel sava§ orgiitiidiir. Ayru zamanda en insiyatifli orgiittiir. Dogrudan Genelkurmaya bagh orgiit, tiim ordu birimlerini ve devlet olanaklanm kullanmaktadlr. Astl karargahlan jandarma birlikleridir. Asil etkinlik alam kusal alan olmakla birlikte §ehirlerde de faaliyet gostermektedir. ]1TEM sorgulan, hemen hemen mudak oliimle bitmektedir. Gozaltmda kaylp olaylanrun (ozellikle ktrsal alanda olanlann) sorumlusu bu orgiittiir. ]1TEM, itirafplan eylemlerde ilk kullanan orgiittiir. ]tTEM'in itirafplardan kurdugu birimleri vardlr. Bunlara "YtldiZ Birimleri" denmektedir.
3. Komando birlikleri. Kayseri, Bolu Komando Tugaylan'mdan getirilen bu birlikler, her ytl tekrarlanan biiyiik oPerasyonlarda kullarulmaktadlrlar. Ozellikle bu harekadar slrasmda koyliilere yonelik toplu cinayetler olmaktadrr. 19 Temmuz 1987'de OHAL YasaSI He birlikti merkezi Diyarbaktr'da olan Asayi§ ]andarma Kolordusu olu§turuldu. Kolordu ]tTEM karargahldlr. Koy yakrna, toplu infaz ve gozalt1nda kaylp olaylanru bu kolordu ger109
Bu kolordu biinyesindeki lITEM subaylan, olu§turduklan ozel birimlere Turk lntikam Tugayt (TIT) gibi isimler vererek, koyliilere yonelik kontrgerilla cinayetlerini yapmaktadlrlar.
4. Ozel timler (Ozel Harekat Timleri). 1985'te kurulan bu kuvvet, 1993'te DYF-SHP hiikiimeti doneminde sayllan 4-5 binden 10 bine pkanldl. Bu tarihle birlikte ozel time MHP'liler dolduruldu. Bu nedenle ozel time MHP'nin militaristle§mi§ orgiitii de denebilir. Ozel Harekat Birimleri olarak da adlandlnlan ozel timler, 1993'e kadar §ehirlerde konumlandtnhr ve ktrda ise sadece nokta operasyonlara kanhrken, yeni diizenlemeleriyle krrda daha fazla kullarulmaktadrrlar. Halk gosterilerine kar§l katliam yapan bu timler, kontrgerilla cinayetleri ve gozaltmda kaytp olaylanndaki payt artffi1§tlr. Ozel timler, kontrgerilla birimleri arasmda uyu§turucu, fidye ve diger mayfa i§lerine en fazla bula§an birimdir. Bunlar da Tiirkiye dl§mda (ozellikle ABD ve Almanya'da) egitilmektedir. 3 KaSlffi 19%'da meydana gelen Susurluk olaymdan sonra tutuklanan ozel tim komutaru Ibrahim mahkemedeki ifadesinde ABD ve Almanya'da egitim gordiigiinii "gururla" anlattl. 6 5. Koy koruculan. 26 Mart 1985 tarihinde Koy Kanunu'nda yaptlan yasal duzenlemeden sonra olu§turuldu. 1996 ylhnda koy koruculanrun saYIsI 65 bine vardl. Koy koruculanrun %95'i Kiirdistan'dadtr. Geriye kalan %5'lik sayl Kiirdistan'a kom§u Tiirkiye bolgelerinden. Bu para-militer orgurun amaCI, hem Kiirdistan ulusal kurtulu§ miicadelesine kar§l koymak, hem de Kurt halklru bc;lerek sava§l yerelle§tirmek ve bu §ekilde ulusal birligin c;nune Agtrhkh boliimii a§iret agalanna dayah olu§turulan bu orgiit bir yere kadar, Kiirdistan'm ulusal inkarcI egemen slmftrun pkarlanru da ifade etmektedir. 18911918 arasmda kurulan Hamidiye Alaylan ve 1923'te kurulan Kuvvayi Milliye (Milli Kuvvetler) silahll milis orgiitlenmesine dayanan kc;y koruculanrun Kiirdistan'daki tahribatt biiyiiktiir. 6. Anti-Teror $ubesi (Siyasi Polis). Siyasi polis yaygm adlyla bilinen bu kuvvetin adl, Nisan 1993'te pkanlan Anti-Teror Yasast He birlikte Terorle Mucadele Dairesi §eklinde degi§tirildi. Emniyet Genel Miidiirliigii IStihbarat Dairesi'ne bagh siyasi polis, 110
kontrgerilla birimleri arasmda en deneyimli ve profesyonel olarudtr. Bilhasa §ehirlerde sorguda oliim ve gozaltmda kaylp olaylannda siyasi polisin hanesi, diger birimlerinkini katlaffi1§ttr.
7. <;evik Kuvvet. 1980 oncesinin toplum polisi olan bu kuvvet, sozde toplumsal olaylara kar§l kurulmu§ olmasma ragmen, Kiirdistan'da kontrgerilla eylemlerinde slk slk adl 1983-1991 ANAP hiikiimetleri doneminde lrkp-dinci kadrolarla doldurulan <;evik Kuvvet'in Kiirdistan karargahlan, Hizbullah adlyla bilinen kontrgerilla orgiitii elemanlanmn egitim ve lojistik merkezleri oldu. merkezlerinde konumlanan <;evik Kuvvet, 1991-1995 DYP-SHP koalisyon hiikiimetleri doneminde MHP'li kadrolarla dolduruldu. 8. MIT (Milli Istihbarat Te§kilan, 1964). Astl i§levi istihbarat alan orgiit, Kiirdistan ve Tiirkiye'de operasyonlara da kattlmaktadlr. 1983, 1986 ve 1994'te MIT biinyesinde ozel eylem gruplan olu§turuldu. Bu birimler, ve yurtdl§mda eylem yaptl. MIT, bu birimler araclhglyla aym zamanda uyu§turucu, fidye, karapara ve diger mafya i§lerinde de yer almaktadlr.
9. Hizbullah. 1990 ylhnda §ehirlerde ulusal kurtulu§ orgiitlenmesine kar§l devreye sokulan para-militer orgiit. Dini ideolojiyi motif yapan bu orgiit, §ehirlerdeki legal-demokratik orgiitlenmede onde goziiken sendikacI, politikacI, ogretmen, din adamI, gazeteci, doktor gibi Kiirt aydmlanna saldlrtlldl. 1990-1994 doneminde yiizlerce cinayet i§leyen bu orgiit, i§levini goriince 1995 Ylhyla birlikte geriye ahndl. Ocalan tutuklamp PKK onemli oranda kontrol altma ahndlktan sonra, 2000 ytlmda Tiirk devleti Hizbullah'a kar§l orgiitii bitirme operasyonlan yapn. Devlet bu operasyonlarla aklbeti belirlenmemi§ faili cinayetleri ve kaylp olaylanru da bu orgiite yiikleyerek kendini aklamayt hedefledi. 10. 5 Haziran 1985'te TBMM tarafmdan kabul edilen 3216 saYlh yasa He yiiriirliige giren Yasast'mn iiriinii ki§iler. Yasa, "samimi" itiraflarda bulunan, yani arkada§lannm yerini soyleyen, orgiitiin malzemelerini ve halk destekele"teren orgiit militanlanmn cezalannda 1/4 kadar indirime gitmeyi ongoriiyor. Yasadan yararlananlar cezaevlerinde 111
I
ozel tutuluyor, cezaevinden soma i§ veriliyor ve kimlik estetik ameliyat yapttnhyor. Ba§ta yasarun suresi 2 ytlla slrurlandmlrnt§tl. 1995'e kadar surdiiriilen Yasa, 1999'da tekrar sokuldu. Ancak guniimiize kadar vasa yiiriirliiktedir ve yasadan yararlananlara uygulanan ceza indirimi arttmldl. Ba§ta operasyonlarda kullarulan itirafplar, sonra ]lTEM timlerine olarak ahndtlar. 1993 Ylhyla birlikte polis kadrosu verildi ve ozel harekat timlerine de ahndllar. Yasadan yararlananlar ve bazen giinlerce cezaevlerine donmemektedirler. bilhasa faili cinayetlerde, fidye, adam kaprma ve uyu§turucu i§lerinde kullamlmaktadlrlar.
ve Koy Kornculan Yasast, bu iki kuruma dayah ve para-militer silahll oriitlenmenin yolunu 19 Temmuz 1987 tarihli Olaganiistil Hal Yasast, OHAL valisine koy bo§altma, siirgun, sansur, i§ten atma, grey ve loka\'t, gosteri ve toplantl gibi her tiirlii toplumsal etkinlikler ve ticari mallara yasaklama yetkisini getirdi. 1990 tarihli 424 Saytlt Kanun Hukmunde Karamame haliyle 430 saylh KHK), bastn He demokratik kurumlann kapattlmaslru ve siirgiinii keyfi bir uygulama haline getirdi. Nisan 1991 tarihli Anti-Teror Yasast, tiim demokratik ve kitlesel orgutlenme ve eylemin yasaklanmaStnl adeta yasal duruma getirirken, giivenlik oldiirme dahil her konuda biiyiik bir serbestlik
11. MHP Hareket Partisi). 1970'lerde Turkiye demokrasi ve sosyalist hareketine kar§l kullamlan para-militer cinayet orgiitii. 1982 ytlmda MHP militanlan MtT biinyesinde kuruIan ozel birimlere ahndtlar. 1984'ten sonra Kurt ulusal direni§ine kar§l kullaruldtlar. 1991 phyla birlikte MHP, bir devlet kurumu gibi OHD'nin emrine almdl ve OHD'nin sokak orgutii olarak geli§tirildi. Ozel tim, polis ve cinayet ozel birimlere MHP'liler dolduruldu. MHP dnayet, fidye ve uyu§turucu orgiitii haline ge1di.
14. Psikolojik savQ§ dilzenlemeleri. Bu alanda iki merkezi kurum vardlr. Birincisi MtT bunyesindeki 5. Daire'dir. Bu daire basmdaki, cinayet, operasyon, §artlandlrma gibi saldlnlara yonelik giinliik operasyonlan diizenler. tkincisi 1983 ylhnda kurulan Toplumla BQ§kanltgt'drr (l1B). Beyazlt ve Teoman Koman gibi OHD'li generallerin ve resmi yaZ1§malarda MGK biinyesinde gosterilen l1B'in emrinde, ogretim gorevlileri ve OHD kadrosu subaylar vardu. Bu kurum tUm medya organlanru denetlemekte ve yonetmenliklerle yonlendirmektedir. Ozel sava§ yas3:lan bu birim tarafmdan hazlrlanmaktadrr. sokak gosterilerinde ve MHP'yi sokak guru haline gelmesinde bu birimin rolii biiyiiktiir.
12. Ozelorgut (Ozel Bum). 1993 yllmda MGK'nin karanyla Emniyet Genel biinyesinde Mehmet ve Korkut Eken'e kurulan birim. Bu birim, Susurluk olayl ile birlikte kamuoyunun gundemine "ozel orgiit" ismiyle oturdu. MHP'liler, itirafplar, ozel tim elemanlan ve koy koruculanndan olu§an bu birlik, uyu§turucu, kumar ve karapara i§ini tek elde merkezile§tirmek, Kurt i§adamlanru ayru zamanda tantnan Kurt aydmlarml ve etkin yurtseverlerini oldurmek ve sindirmek, ve Kurt kurumlanru b9mbalamak gibi kurulduo (Ozel 6rgut hakkznda daha bUgi if in, s. 203 ve 240'a bkz).
13. Yasa duzenlemeleri. OHD, 1984'ten ba§layarak ozel sava§ ve birimlerinin onunii vasal diizenlemeler yaptl. 1983 tarihli Polis Selahiyet Yasast, sorguda oliimler, faili ve kaYlp olaylan giivenlik hakkmda yiiriltiilmesini imkanslz hale getirdi. 1985 tarihli Pi§manltk Yasast
112
15. OHD'nin siyasi partilerdeki lobileri: OHD, siyasi partiler lobilerle hiikiimeti ve TBMM'ni denetlemektedir. Kiirt sorununda Tiirk siyasi partileri ortak hareket etmekle birlikte, 1988 ylhna kadar aralannda bazl piiriizler pktl. 1988'de TBMM olu§turulan "Milli Politika"yla siyasi partilerin taktikte bile Kiirdistan'daki sava§ konusunda birlikte hareket etmeleri landt. tlke olarak kararlar OHD'den MGK'ne getirilmekte, oradan da Hiikiimet ve siyasi partilerdeki OHD lobileri vasltaslyla her karar istenen zamanda yasa durumuna getirilmektedir. Oyleki askerler ve politikactlar birbirinden sadece birinin uniforma ta§lmasryla aynlmaktadlrlar. 16. Bastn lobisi: Aym duzenleme basm de vardlr. Tiim gazeteler ve televizyon kanallannda OHD'ye bagh ko§e yazarla-
113
iii n, yorumcular, haber muhabirleri ve programcl1ar vardlr. Gazeteler ve televizyon kanallan, bu hizmet buyiik te§vikler almakta, onlar da yorumcu ve ko§e yazarlanru dolgun ucretler ve §irketlerdeki hisse senetleriyle beslemektedirler. 1 7. 1§ dunyasz lobisi: l§ dunyasl da "milli" ozel sava§ politikasma dahil edilmi§tir. Kontrgerilla yoluyla ihalelerle palazlanan i§adamlan, §irket yonetimlerinde yer vererek hizmetlerine aldlklan emekli generaller, sava§ ve §ovenizmin propagandasrypolitikacllar, gazeteciler ve rantla olula §an sava§ lobisi, ozel sava§ bir
4 Taktikler sava§l (1984-1998)
PKK yiiz silahh insanla 15 attltmml ba§latml§t1. Eminim ki Turk devlet ve ordu yetkilileri, eylemlerin bugunku gehesaplamaml§lardt. Turk Genelkurmayl li§meyi ilk §a§kmhktan sorna 1985 bahanndan ba§layarak PKK'ye kar§l imha ya da ozel sava§ stratejisini hayata geba§ladt. 11k harekete kuvvet, ordu Ozel Birimler oldu. Korkut Eken'e bu birim 1984'te Siirt'e yerle§ti. Bu birimlerin Yuzba§l Abmet Cern Ersever'e J1TEM'in kurulu§una MHP Jandarma lstihbarat subayl olan Ahmet Cern Ersever, Siirt Jandarma Tugayml us olarak kullamyordu. Buradaki sorgularda i§kence ile unlendi. ]1TEM'in bu sorgu deneyinin buyiik etkisi vardt. C;unku gerilla saflanndan ilk itirafplar bu sorgulardan pktt. Ardmdan Koy Koruculan, Ozel Tim devreye sokuldu. Ozel timleri devreye sokarken Turk Genelkurmaylj "PKK bir grup, halktan destek alamaz, klsa surede profesyonel birimlerle safdl§l edebilirim" du§uncesindeydi. Ama klsa surede bu hesabmda ortaya pktt. Koyliiler kolay kabul etmediler. Ordu, Van ve Hakkari gibi bolgelere bu}iik Sava§ yaptt. Kanun olan a§iret bireyleri affedildi. A§iret reislerine buyiik vaadedildi. Her koy muhtannm 10 ki§iyi korucu yapmasl mecburiyeti getirildi. Koyler Basit bir gobaslhp koyliiler toplu dayaktan zaltma ahnanlara koruculuk dayatl1dt. Bu §ekilde koruculuk yaygmla§ttnldt. Turk Genelkurmaymm 1985 a§amah oldu: Birinci a§amada a§tn Botan nehrini slrur belirleyen Turk ordusu, Hakkari, Van ve Siirt'in Botan bolgesini hedef alan operasyonlarla
114
115
PKK'nin taktigini hayata onlemeyi hedefledi. tkinci a§amada kontrolu saglama, a§amada imha taktigini izledi. adlmda itiraftkinci adlmda ozel birimlere 'Ie koruculara, ozel rol
tahribatt 11k a§amada PKK birimleri §a§kmhk 15 Agustos eylemleri sonrastnda butUn birimleri uzerinde etkin bir denetim kuramayan PKK, 1985 kl§l 'Ie bahannda ciddi kaytplar verdi. PKK'nin en buyiik kaytplan merkezi denetim 'Ie yardlma uzak olan Diyarbaktr, Sason 'Ie Bitlis bolgelerinde meydana geldi. Ama astl tahribat Pi§manhk Yasasl'mn i§letilmesinde ortaya pktt. Teslim olanlar az olmalanna ragmen, bunlardan Mu§-Bitlis bolgesinin siyasi sorumlusu Ali Ozansoy, Diyarbaktr 'Ie Bingol'de Hidayet Bozyigit, tak'ta Muslum OztUrk, Botan'da Mustafa bUyiik tahribat yapttlar. Pervari'de bir yarah yakalanan Mustafa Botan bolgesindeki PKK'nin uslenmesi 'Ie hareket tarzl uzerine Turk orteslim olan Muslum Oztiirk, dusuna onemli bilgiler verdi. ordu operasyonlannda yeraldl 'Ie PKK'nin imajtnl bozmak koylUlere kar§l psikolojik baskt uygulamalannda kullaruld.. OztUrk, halen memleketi olan Urfa'run Birecik polis kimligiyle kalmakta 'Ie kontrgerilla faaliyetinde yeralmaktadlr. Ali Ozansoy, 1985 kt§mda Kozluk'un Tumox koyiinde Turk askerlerine teslim oldu. Sonradan kuruIan Kurdistan Dindarlar Birligz'nin manevi ba§kam olacak olan Mele Abdullah isimli, bolgede tamnmt§ din adammm evinde meydana gelen olan bu olay srrasmda Ozansoy'un yamnda Ahmet tbin 'Ie Adife Saklk isimli gerillalar bulunuyordu. Ozansoy'un aniden Turk askerlerine dogru giderek teslim olmasl uzerine, Saktk 'Ie tbin hayatlanm zor kurtarffi1§lardl. Adife Saklk sonradan unlu bir gerilla komutam olacak Saktk'm klzkarde§iydi 'Ie gerillaya henuz yeni kattlml§tt. degerli bilgiler vermi§ti. Bu bilgiOzansoy, Turk ordusuna ler l§lgmda Turk ordusu isabetli operasyonlar yaptt. Bolge masmm belkemigi Ahmet tbin 'Ie yamndaki arkada§lan Mehmet Gunduz, Adife Saklk, Murat Seyrek, Ahmet Ali Demir, Enver 116
DuvarCI, Huseyin Yllmaz 'Ie Adnan, 9 Mart 1985'te Kozluk bolgesinde hayatmt kaybetti. gerillalar, Turk askerlerine rehberlik yaparak yerlerini gosteren muhbirden ba§ka, ikisi astsubay saytda askeri oldurduler. olan 1985 bahanna vanldlgmda Batman, Silvan, Mu§, Kozluk, Sason 'Ie Kulp alanlanndan sorumlu Sason grubundan sadece Saklk, Hamit Dagtekin, Numan Bagcl, Ahmet Ergin 'Ie Yusuf Onat hayatta kalffi1§tt. Bunlardan Ahmet Ergin 3 Mart 1986'da KozlukDodan'da, Hamit Dagtekin 10 1988'de Kozluk'ta, PKK-MK uyesi. Numan Bagcl 12 Temmuz 1988'de Bismil'de hayatml kaybetti. Yusuf Onat, 1985 ytlmda komplo sonucu tutukland.. Buradaki parmagmdan yaralandlgl "ParSaklk'tn aCI aklbetini sonraki makslz Zeki" lakabml alan bolumde olaylann tarih akt§l ele alacaglm. Ali Ozansoy'un tahribatl Sasonve Kozluk'la smlrh kalmadl, Bitlis bolge$ine kadar geni§ledi. Bolgeye muhahale amaayla giden 6 ki§ilik PKK grubu, 7 1985'te Hurmuz koyiinde kuragmen gerillalan ele §attld.. Saatler suren ku§atma 'Ie ozel harekat timleri, binamn etrafma maym Gociik altmda kalan Ekrem Gunduz, Ahmet do§eyerek Aydm 'Ie Ali isimli gerillalar hayatlanm kaybederken, PKK-MK uyesi Sabri Ok ile Sadrettin Aydmhk yarah yakalandtlar. Bitlis bolgesinde konumlanan Abdulkadir SP Grubu'ndan Medeni Kele§oglu 28 Mart 1985'te, Mehmet Sait Ylldlnm 'Ie tsmail Bozku§ 5 May,s 1985'te hayatlanm Sikaybettiler. Aym gruptan yarah yakalanan Abdulkadir irt'te ]tTEM Ahmet Cern Ersever tarafmdan i§kenceye ahndl, 1 Mayls 1985'te hayatml kaybetti. Bolge belkemigi kadrolardan Ali Ugur, 30 Nisan 1985'te Mutki'de bacaglndan yaralandl. Yamnda Abdul(Hacl) 'Ie Veli Ya§ar (DeliO isimli gerillalar 'lard.. Ali kadir Ugur aldlgl yaradan dolayl hareket edecek dq{Umda olmayacaglna karar vererek iki arkada§lmn uzakla§maStnl ister. Uzerine gelen asker ve koruculann ustune el bombasml atar, 6 asker yaralamr. saYlda kur§un alan Ugur yerinde hayattm kaybeder. Uzakla§an iki arkada§l derin bir vadide ku§atthrlar. Yakla§lk bin asker 'Ie koy koruculan ku§atmaya katthr. Delil, askeri taktik ustaslyd.. Turk ordu komutam, Mardinli Kurt bir askeri one pka117
rarak iki gerillaya hitap eder, teslim olmalannt ister. Gerillalar, "kitaplannda teslimiyet olmadlgl, yigitse askeri degil, kendisinin one pkmasml" komutandan isterler. Turk komutanmm hesabl, konu§turarak gerillalann yerini tespit etmek ve gun l§lyana kadar izlerini kaybetmemektir. tki gerilla, komutantn taktigini anlarlar ve susarlar, cevap vermezler. Ay gecenin ilerleyen saatlerinde ytikselir ve vadinin bir kesimini aydmlatlr. Tehlikenin farkma iki gerilla, yer degi§tirmeye karar verirler. Askerler, 50 metrelik yer degi§ikliginin farkma varmaymca, HaCI ve Delil ku§atmayl yarabileceklerine kanaat getirirler. Turk askeri birligini komutanlannm bulundugu noktadan ku§attrlar. askeri birliginin komutaru dahil iki subay, iki er ve bir olur, silahlan ve telsizleri iki gerillarun eline Delil ve HacI, ku§atmaYI yardlklannda sadece 15 mermileri kalffil§tlr, Haa bir parmagmdan hafif §ekilde yaralantr. Yuzde ytiz Olumle dans olan bu buytik Delil, arkada§larma hep buytik bir mutevazilikle anlattrdl. Delil, 1 Nisan 1988'de Mardin bOlgesinde tdil-Nusaybin arasmdaki Bagok Dagi'nda meydana gelen ve Turk ordusunun kimyasal silah kullandlgl, saatler suren 21 sava§pslyla birlikte hayatml kaybetti. HacI, 2i MaYIS 1986'da dagmdaki hayatlru kaybetti. Bu kadar buytik tahribatm sahibi Ali Ozansoy, once ]1TEM sonra Emniyet Genel Mudurlugu tstihbarat Dairesi'ne bagh Kimlikteki ismi degi§tirilen Ozansoy, halen bu gorevi yUrutuyor. 1 Diyarbaktr ve Bingol bOlgelerinin sorumlusu olan Hidayet Bozyigit'in teslim olup, Turk ordusuna verdigi bilgiler sonucu yapdan operasyonlarda saytda gerilla hayatml kaybetti. Bozyigit, itirafp olduktan soma kontrgerilla birimleri faaliyet ytirutru. saYlda .cinayet olaymda yer alan Bozyigit, kontrgerillanm denetiminde uyu§turucu ve fidye olaylannda da yer aId!. Nitekim, 1995 ythnda tstanbul'da uyu§turucudan kaynaklanan alacak-verecek sorunu nedeniyle fidye ahrken emekli bir polis tarafmdan 01duruldu. tfadeleriyle Botan bOlgesinde buyuk tahribat yapan Mustafa men ise cezavinden klsa bir sure soma, 1990 ba§mda PKK tarafmdan Olduruldu.
Ser verip Slr vermeyen devrlmci Bitlis-Sason bolgesinin sorumlusu olan Ramazan Kaplan (Celal Hoca), 1 Mayls 1985'te Mutki bolgesinde yarah yakalantr. Bitlis Emniyet Amirligi'nde t§kenceye ahnrr. Konu§amadlgl kaglt-kalem uzatlhr, Celal Hoca "Bo§una ugra§maYln bilgi vermeyecegim" dimlesini yazar ve sadece "kod adlm Celal Hoca" der. Celal Hoca ismini de, aynt bOlgede teslim olan Murat (Mucahir isimli PKK'linin sonunda verir. Celal Hoca asJ.1 kimligini "Mustafa Altuncu, Pervari Bove koyti" §eklinde verir. Bir haftahk aglr i§kenceden sonra, 7 mayts gunu hayatlnt kaybeder. 8 maYIsta cesedi belediyeye teslim edilir. Annesi sonradan cesedi almaya gider. Donemin belediye ba§kam "0 bizim §ehidimiz. Bitlis'te olmasmdan onur duyuyoruz" diyerek cesedi vermez. Ailesi de raZI olur. Celal Hoca'run Bitlis Mezarhgmdaki mezanrun ustunde Oldiikten soma bile i§kencecilere kar§l inat ve direni§i simgeleyen "Mustafa Altuncu" ismi halen duruyor.
IKP lle 15 Agustos eylemlerinden urkUntuye kapJ.1an PDK, PKK'ye kar§l engellemelere ba§laml§tl. PDK, PKK-IKP gerginligini kullamyordu. tki tarafmdan iyi hesaplanmyan kar§lhkll propagandasl zemin yaratlyordu. Bu gerginlik sonucu PDK destekli IKP militanlan, Mahsum Korkmaz'm (Agit) yonetimindeki PKK geriUa birimine pusu attllar. 1985 bahannda Guney Kiirdistan'm Ke§an bOlgesinde olan bu saldlnda be§ arkada§ml kaybeden Agit, buytik bir §ans eseri, ama daha ustaltk ve cesaretinin urunu olarak olum yarml§, kur§un yagmuru altmda alanmdaki stratejik tepeyi aldlgl gibi, iki arkada§ml da kurtarml§tl. PKK'nin 8 ve IKP'nin de en az bu kadar saVa§pSln1 kaybettigi bu PDK'nlIi amaCI, hem PKK'nin bahar hamlestni onlemek ve hem de PKK ile imzalaffil§ oldugu ittifakl bozmak bahaneler yaratmaktl. diger nedenleri §unlardt: PKK'nin IKP dahil olmak uzere, bolge komunist partilerine yonelik tespitleri vard!. Onlan "Kurt sorununda §ovenist, devrimci sava§ta reformist, entemasyo119
"""
. nizmde somuriidi" olarak goruyordu. IKP, Kurt orgutleri arasmda olumsuz rol oynuyordu. IKP, PKK'yi sevrniyor, PDK-PKK olumsuz baklyordu. Aynca Kuzey Kurdistan'da PKK ile olan orgutlere yakm duruyor, baztlanm dogrudan destekliyordu. Bu kar§lhkh propaganda ile bir taraftn ki.i¢k bir hatasl ya da bir bahane yeterli Bu PKK'nin bolgedeki yonetiminin ciddi yanh§lan artan propaganda onu bulunmaktaydl. IKP'ye kar§l dozajl ahnmadtgmdan §iddete egilim gosteriyordu, hatta iki taraf da onune bir yana tahrik ediyorlardl. PKK yonetirni, yaktehlikeyi gormesine ragmen onune gerekli onlemleri Halbuki onleyebiUrdi ve onlemek zorundaydl da. \=unkU PKK'ye zararh olmu§, Son derece PKK'nin 1985 bahar auhmmda dddi zaaflar sert kl§ ko§ullan ve Turk ordusunun saldtnlan, bu PKK yonetirni, yeni planlamasma gore duzenIerne olanagl bulamarru§, Kuzey'deki birimleri son derece buyiik zorluklarla yiizyiize PKK, 3. Kongresi'nde bu Ian mahkum etti.
rak PDK'YI etkiledi ve bu yolla PKK'ye dddi engeller yaratmaSlm zamanh olarak Turk basmmda SUriye'ye buyiik bir karalama kampanyasl Turk devleti, aym zamanda NATO uyesi muttefiklerini Misak-t Milli CUlusal And) smulannm korunmasl gUvence vermeye zorladl. ABD, Turkiye'nin toprak butunli.igiinun NATO giivencesi alunda oldugunu apkladl. Kurdistan'da yaptlan NATO tatbikatlanna ABD ve Almanya'dan para§ut¢ birlikler katlldl.
Kamuoyunu ozel sava§a alet etmek Turk baslmnda PKK'ye buyiik bir karalama kampanyasl latllrru§u. Kurt halklmn ulusal ve demokratik haklanndan bir tek kelimeyle bile bahsedilmezken, "PKK'nin, Turkiye'nin kalklnmaslistemeyen dl§ oyuncagl 01m ve demokrasiye dugu temaSI" OHD, dini ve bilimsel beslenen psikolojik propaganday1. birlikte yiiruttU. OHD'ye bagh nB'in hazlrladtgl ve Kurdistan'm tUm birimlerine astlan ve aulan bildirilerde, "PKK'lilerin hlristiyan ve Ermeni ve bildiriolduklan, sunnetsiz olduklan" iddia edilirken, kimi lerde de cesetler gosterilerek halk tehdit ediliyor, PKK kadrolanmn fotograflan duvarlara astlarak, yerlerini bildirenler ve yakalatanlar miikafat vaad ediliyordu. Kurdistan'm dort bir yamna dagtlan sozde bilim adaml ve ozel sava§ uzmanlan, verdikleri konferanslarda "Kurtlerin nasl1 oz Turkler oldugunu!" ispatlamaya PKK'ye saldrran sadece devlet degildi. Birkap Turk ve Kurt sol orgutleri ideolojik-politik TKP, np, TStP, TKEP, PSK ve arasmdaki Sol-Birlik bu donemde kuruldu. Sol-Birlik, reddediyor, demokratik temel ahyordu. Hedefleri, ve yontemlerinde PKK'den tamamen aYTlhyordu. bu arasmda ideolojik-politik gervanyordu. Ozellikle Batl Avrupa i.ilkeleginlik artarak rinde olan ve 1988'e kadar devam eden boylesi hemen hemen tiimu de PKK orgiitlerden olmak uzere saytda Kurt ve Turk politik insam hayatlm kaybetti.
Tiirk devled, Iran ve Irak't anla§maya zorluyor
I
Turk devleti, ordusunun son derece vah§t operasyonlanna parelel olarak Irak ve lran'a temsilciler yolladl. Irak'Ia anla§ma imzaladl. Buna gore iki devlet birbirinin slmrlan 10 km derinlige kadar askeri operasyon yapabileceklerdi. 1985 Ylhyla birlikte ozellikIe Turk ordusu, bu anla§maya dayanarak Guney Kurdistan'a yonelik operasyonlan surekli yaptl. Turk devleti, tran'l da boyle bir anla§maya zorladl. tki devlet yetkilileri yaptlan goru§melerin sonunda statiiko uzerinde aym fikirde olduklanm apkladtlar. Ancak tran, 0 donem bulundua u ko§ullar ve Turk devletiyle olan nedeniyle Irak benzeri taktik bir anla§ma imzalamayl reddetti. \=unku, lran-Irak bariz bir Irak'm tarafml tutusava§mda Turk devleti yor, Turkiye'deki lran rejim muhaliflerine goz yumuyordu. Ama buna ragmen Turk devleti, dogrudan temaslarla ve lran'l zorlaya-
120
121
.}ii
Ancak iki tarafm da hesabmda yamldlgl ortaya pktl. Politik orgutler arasmdaki silahh hal etmenin insanhk dl§l bir yontem oldugu ortaya pktlgl gibi, PKK'ye kar§l durarak devletten ho§goru bekleyenlerin de bu politikalanyla Turkiye'de demokrasi hareketine zarar verdikleri yl1 de aCl deneylerle anla§l1dl. PSK Sol-Birlik'te yeralan TurkiTurkiye'ye dondUler, pOlitik yeli partilerin yoneticilerinin olarak tamamen etkisizle§tiler.
motifleri, aym zamanda ressam ve ozan olan Sefkan'a (Ercan Ercan) Ocalan da onay verince bugun ki ERNK bayragl ortaya pktl. Once Arahk 1984 PKK-MK toplantlsmda, sonra 3. Kongre'de onaylanarak karar resmile§ti. Sefkan, Nisan 1985 a},nda Guney Kurdistan'm Zaxo bolgesinde, IKP'nin pususunda hayatml kaybetti. Hayatml kaybeden diger arkada§lanyla birlikte Zaxo'nun Batufe yakmlannda gomUldu.
PKK'nin kar§l atag. ERNK kurulu§u ve ERNK bayragtrun hikayesi
1
\
PKK, bu saldmlan cephe ilam ve eylemlerle cevapladl. 21 Mart 1985 tarihinde Enfya Rizgariya Netewa Kurdfstan (ERNK, Kurdistan Ulusal Kurtulu§ Cephesi) ilan edildi. Ocalan, ulusal kurtulu§ cephesinin 1984 ylhnda ilarum istiyordu. Ancak 15 agustos eylemsureci bunu onlemi§ti. PKK lerinden sorna ya§anan yogun yonetimi, Arahk 1984'te yaptlgl MK toplantlsmda ERNK'nin kurulu§unu karar altlna alffil§ ve tlpkl 15 agustos eylemlerinde oldugu gibi, cephenin kurulu§Unun da eylemlerle 21 martta apklanmasl kararla§tlnlffil§tl. Ancak 1985 kl§mdaki kaytplar ve sert kl§ ko§ulIan bunu onlemi§ti. Aynca itiraflar ve tutuklanmalar nedeniyle haberdar olmu§tu. Bu nedenle Turk ordusu planlamadan planh eylemler maYls ayma Sarkffil§tl. ERNK'nin bayragl da bu hazlrlandl. 15 agustos eylemlerinden sonra bayragm nasl1 olacagl tart1§l1dl. Ulusal renkler san, klrmlzl ve ye§il olacaktl. San yeralu zenginliklerinin, ye§il doga guzelliklerinin, klrnuZl kurtulu§ ugruna dokUlen karun ifadesiydi. Ancak bunlar yeterli degildi. Bayrak PDK'lann bayragl olarak kabul edilen gune§ etrafmdaki ulusal renklerden farkh olmahydl. PKK sosyalist bir hareket oldugundan klZl1 yl1dlZ da olmahydl. Ancak bayraklar Kuba dahil, Asya ve Afrika Ulkesi bayraglyla ulusal motifi San-klrffilZl01ye§il ve klZl1 bayraktl. Bayragm bir ozelligi de kolay maslydl. Neticede mevcut bayraklardan farkh klZl1 yl1dlZh bayrak Aralannda ye§il daire san zemin uzerinde klzl1 bayrakh olam tercih edildi. Ama asl1 onaYl Ocalan verecekti. tarafmdan hazlflanan bayrak Abas (D. Kalkan) ve Selim (S.
122
HRK planll eylemlerine §ehir merkezindeki Tugay'a saldm ile ba§ladl. Midyat, Uludere ve daha devletin askeri ve idari kurumlanna saldlnlar yaptl. 1985 ythnda Hakkari, Siirt, Botan ve Mardin'de yogunla§an, ama Mu§, Diyarbakir, Bitlis, Agn ve Adlyaman'a kadar yayl1an PKK, 90 kaybetti. PKK'nin kaylplanmn bu kakadar kadro ve dar buytik olu§unun nedeni vardl: Birincisi; Turk ordusu ilk eylemlerin yaratugl §a§klnhgl a§ml§, ozellikle itirafplardan aldlgl isabetli bilgilerle kar§l ataga Turk ordusu henuz PKK yeni planlamasml hayata ve eylemlerin yarattlgl kabarma orgutsel nitelige burunmeden "i§i bitinnek" istiyordu. lkincisi; ilk eylemlerin ardmdan gelen kabarmayl PKK zamamnda degerlendirememi§ti. Degerlendirme toplanusl Arahk 1984 aymda yapl1ml§, bu surede yonetimle alt birimlerin ili§kisinde kopukluk meydana gelmi§, bolgelerdeki ve kalan birimler, ustun ve ust uste gelen Turk ordusunun silah ve saYl olarak saldmlanru kar§l1amakta yetersiz kalml§lardlr. yeni duzenlemede gerillaya gucu olan silahh propaganda birimlerinin yamslfa, saylca az orgut birimltrinin olu§turulmasma gidilmi§, ancak bu birimler ke§fedilerek imha edilmi§ti. Halbuki bu birimlerin silahh propaganda birimleriyle birle§tirilerek dogrudan daha gerilla gruplan haline getirilmeleri gerekirdi. 1985 yazmda bu durumun farkma vanlml§, ancak kahnml§u. Buna ragmen Turk ordusunun kaylplan PKK'nin kaylplanmn katl oldu. PKK, Kurdistan dl§mdaki Kurt ylgmlan arasmda
123
..
.•.
..
.,_.
en etkin siyasal durumuna geldi. Bu geli§me, Kurdistan tarihinde yeni bir oge idi. Boylece hem sava§a' lojistik destek, sava§p-kadro destegi ve uluslararasl siyasal bir kaynak ve olu§turulmu§ oluyordu. 15 agustos eylemlerinin uriinlerini tam degerlendirmekten henuz uzak olmasma ragmen, PKK, bu ilk ciddi deneyinde onemli bir smaVI verdigi gibi, imha gibi en ciddi tehlikeyi de a§t1. C;unku, ilk defa boyle buyiik bir ordu guciiyle kar§l kar§lya geliyor; yeni yeni deniyordu. Aynca halkm Turk ordunun buyiik yonelmesinden urkerek, direni§e omuz vermeme ihtimali zaylf olsa da vardl.
Siviller sava§1l1 hedefi oluyor Turk devleti, 1986 yumda ozel sava§ orgutlerini yetkinle§tirmeyle ugra§lrken; PKK, bir yandan isabetli darbelerle ordu taktigini bo§a pkarmaya ugra§lyor, diger yandan da 3. Kongresi haZlrhklar yaplyordu. Bu nedenle 1986 yUI PKK apsmdan toparlanma ve 15 agustos eylemlerini degerlendirme, bunu ilerletmek gerekli taktikler ve orgutler olu§turma Ylhdlr. PKK, 1986 ylhnda sava§a daha az surmesine ragmen, sava§m askeri 1985 ylhna gore daha buyiik oldu. PKK, daha az kaylpla daha buyuk ba§anlar elde etti. Bu durum gerillalara ve halka buyiik guven verdi. Ancak sava§m boyutlanmaslyla birlikte siviller daha hedef haline geldiler. Ama, Turk devleti, ba§mdan beri sivillere yoneliyordu. PKK'nin eylemlerinde de Olen sivillerin saYlsl 1986'yla birlikte artmaya ba§ladl. Bunlar genellikle koy koruculannm aileleri ve yaktnlanydl.
"Dev"in oliimii 28 Mart 1986 gecesi Gabar Dagl'nda meydana gelen bir PKK-MK uyesi ve HRK komutam Mahsum Korkmaz hayattm kaybetti. Bu 1986 ythnda PKK'nin en buyiik kayblydl. Bu olaym sadece gerillayl degil halkl da sarsttgl muhakkaktl.
124
,
Halk kahramaruru. anlatma zorlugu Adl ve mucadelesiyle efsanele§en Mahsum Korkmaz nasu biriydi? Kurt halkmln degerli bu yigit evladlm, halk kahramanml ve ARGK'nin ba§komutanml anlatmak zor. Ama yine de birlikte yillardaki gozlem ve anuanma dayanarak elden geldigince anlatmaya Astl adl Mahsum Korkmaz, ama ben halkm onu tamdlgl, arttk ismi olmu§, ki§iligine de en fazla uyan Agit (Yigit) ismiyle anaYlm. Ailesi Silvanh olan Agit, Batman'da buyiidu. Kalabahk ve varhkh saytlabilecek yurtsever bir ailesi vardl. PKK'li olmaya karar verdiginde lise ogrencisiydi. Kim uygun gordu bilinmez ama, Agit'ten daha ana yakl§an bir isim olamazdl. C;unku 0, her §eyiyle Agit'ti. Mazlum Dogan'm ilk ogrencisi, hem de en ba§anh ogrencisiydi. lli§kileri dava arkada§hgl ili§kisi olmasma ragmen, Mazlum'a ayn bir sayglsl vardl. Agit, orta boyluydu. Biraz da dolgun saYlhrdl. Yakt§lkh ve ahmhydl. Folklorii ve tiirkiiler soylemeyi severdi. Yaplsl sakin ve olgundu. Aile ozelligi olacak, gururluydu. Daha profesyonellige adlm atarken iki aCI birden ya§adt. Once bu}iik agabeyi, soma ktzkarde§i ya§amlanna klydtlar. "Abim neyse aClsma ah§ttm, ama karde§im, neden?" derdi. Anlam veremezdi, klZkarde§i ya§lnm ragmen, Batman'da devrimcilige adlm atan ilk kadmlardandl. Agit, onun i}i bir devrimci olacagma inaruyor, bu nedenle erken oliimune uziiluyordu. 1984 ytlma gelindiginde anne ve babaslru kaybetti. Agit, hem asker, hem de siyasi kadroydu. lki ozelligi de bunyesinde butunle§tirmi§ti. Ama onda militanhk hep ondeydi. Ba§tan devrimciligi profesyonellikle ozde§ kavraml§ ve boyle hareket etmi§ti. Ha.ttrlattlmasl gereken onemli ozelliklerinden biri §uydu: Devrimcilik oncesi ozelliklerden hlZh SI}TUffi1§tl ve devrimci ya§ammda, sanki yillardir bu ya§amm gibi hareket etti. Daha profesyonel girmeden once de arkada§lan arasmda yonlendirici etkisi vardl. Devrimci ya§ammda bu ozelligi militanhk ve kararhglyla birle§ince, onderlik konumu tartt§tlmaz bir §ekilde one 9ktl. Batman'da 1978-1980 donemindeki geli§meleri Agit'in ki§iliginden ve mucadelesinden avn gormek olanakslz. Batman'da Faxro
125
,---- _---
Ii
..
Aga (Fahrettin 6zdemir) reisligindeki Ramanhlar feodal 'Ie §ehirdeki ajanlara kar§l silahh mucadelenin onderligini yaptl. 0 donem PKK silahh mucadelesinin bulundugu amatorluk gozonune ahnmca, Agit'in yetkin eylem guci.i onemle vurgulanmahdlr. Bu mucadele basit degildi. C;unku sozkonusu feodal-ajan yiizytllardlr bolgede otoriteydi 'Ie onlara darbe "urulabilecegine inanan azd!. Agit, 1979 ylhnda PKK'nin yurtdl§ma pkan ilk grubu yeraldl. 1980 yazmda Kurdistan'a geri dondu. Gorev alam Sason'du. Ancak on bolumde aktardlglm gibi yolda kar§tla§tlklan bir §ansslzhk sonucu Kemal Pir 'Ie Mehmet Can Yuce'nin'nin Turk ordusunun eline esir du§mesi bu misyonunu yerine getinnesini onledi. Ama tamamen degil. 0, tek ba§ma kalsa da, omuz kemigi kmlsa da gorevini yerine getirmek kararhhg10daydl 'Ie bunu yaptl da. Dersim, Mu§ 'Ie Bingol'den kadrolar, Sason 'Ie Midyat gerekli bolgeleri uzerinden Guney-Batl Kiirdistan'a olan orgutlenmeyi yaptl. Aynca Mehmet Gunduz (l985'te Kozluk'ta hayatml kaybettO 'Ie Hamit AVCI'nm (l985'te Guney Kurdistan'da komplo sonucu hayatlru kaybettO da aralar10da bulundugu bir grubu, Guney Kurdistan'a gonderdi. Bu grubun yol bu bolgede sonizlenimleri 'Ie Guney Kurdistan'daki raki PKK zemin olu§turdu. Grup grup_ kadrolar geri Agit artlk geri kiliyordu. Kolay degildi. C;unku bolge karan tam kavrayamaffil§tl. Bir da isabetsiz kadro gonderiyordu. BaZl bolgelerdeki geri Tiirk guvenlik onlemi§, tutuklananlann saYlsl hayli fazla olmu§tu. Bunlara cunta basklsma dayanamayan korkaklan da katmak gerekirdi. Agit, Mardin bolgesinde kahyor, saghyordu. Yamnda Seyfettin Zogurlu 'Ie Hamit AVCI 'lard!. 0 kadar insana yiyecek 'Ie bannak saglamak, kaylp vermeden maYlnll huduttan saglamak, ustelik ihanet 'Ie korkaklarla miicadele etmek, dayatmalanru bo§a pkarmak, de kolay gorevler degildi. Ama Agit, bu gorevi buyiik bir beceri, sablr, kararhhk 'Ie disiplinle yerine getirdi. Agit'in disiplini sertlige 'Ie korku yaratmaya dayanmlyordu. Onda iki kelimenin de zerresi yoktu. Ciddiydi, guvenlige onem veriyordu, bunlar buyruk venne.kten Beceriyordu.
l§te bu ozelligi insanlara gUven veriyordu. Korkak, sulu 'Ie zaafh insanlann ondan soylemeliyim. C;unku 0, boylelerinden nefret ediyordu. Sakm okuyucunun akl10a Agit'in oldiirmeyi sevdigi gelmesin. Aksine; du§maruyla sava§lrken amaCI ku§kusuz oldiirmekti, ama yarundaki insana sonuna kadar olanak veriyordu. Ama bazl tespitlere vardlgmda da tavn netti.
Konferansta Agit PKK tarihinde toparlanma, aym zamanda ilk en ciddi toplantl olan 1. Konferans'a faaliyet raporunu en ciddi sunanlar arasmda Agit vardl. Neden? C;unkii, 0 donem yonetimde olan ki§i yorulmu§, gozlerini Avrupa'ya dikmi§, boluci.i kadrolar arasmda aynhk yaratlyorlard!. Hatta, eger PKK'yi bolmeleri i§ten bile degildi, tlpkt diger Kurt orgutleri gibi. Ama Agit, yonunu direni§e Toplantlda en az ele§tirilen ki§iydi. Toplantldan sonra olu§turulan askeri birim Agit 'lard!. C;ok grup geride kahrken, onun yetkinligi aglr bastl. 15 agustos atlhmma damgaslru 'luran kadrolann egitiminde buyiik rolu varrnr. Agit yetkin bir askeri ogretmendi, yak10 iyi bilirdi. Daha Kurdistan'a donu§ olmadan Agit kodo\-ii§u mutan olmu§tu. Ama atama komutaru degil, sevgiden 'Ie yetkinlikten dogan bir komutand!. Onun ne kadar cesur oldugunu 'Ie tehlikelerle birlikte ya§adlglru gostermek ya§adlgl tehlikeli bir oiaYI aktannak istiyorum: o donem egitim grubunun Devrimci Sava§ isimli ku0lk bir Turk sol grubundan gelme, Antep Cezaevi'nden ve bu olaydan soma PKK'ye kattlffil§, lrfan kod adh dengesiz bir tip 'lard!. Kadrolann oniinde Agit'i tahrik eder: "Ben pimi bombayl sana atacaglm, sen havada yakalaylp hedefe atacaksm." Bu tehlikeli oyunda oliim-ya§am s10m 4-6 saniye kadardl. Yumurtadan az buyiik bombayl havada yakalamamak demekti. Agit, kendisi aps10dan tehlikeli bu oyunu kabul eder 'Ie becerir. Anlatmasl istendiginde ise anlatmaya deger gormez, Slradan bir olayml§ gibi giiliimser
127
126
,'
Ulkeye yonelimin onderl Agit Agit 1983 bahannda Kuzey Kurdistan uzerinden Guney Kurdistan'a Ardmdan Mehmet Karasungur gitti. Ancak PKK'nin iilkeye yonelimi, direni§e kar§1 olanlan urkutmu§, bunlardan kimi kapru§, kimi de bolunme yaratma ginni§lerdi. Bunlar, yerel ozelliklere hitap ediyorlardl. Agit, bunlara kar§1 da bir setti. Onda yerel ozelliklerin zerresi yoktu. PKK yonetiminde yeralan ve PKK'yi direni§ten geri isteyen bazllan onlerine gelen herkesi etkilemeye halde, Agit sozkonusu oldugunda aglzlanm cesaretini gos.teremiyor, ondan uzak duruyorlardl. Sadece ondan degil; Agit, geri konu§malara imkan vermiyor, duriistluk ve kararhhgl boylelerini kotil emellerinden ahkoyuyordu. Agit, Giiney Kiirdistan'a gider gitmez kadrolan hantalla§ttran konumlanmaya tavtr ahr. lmkanslzhktan ve uygun bir uretkenlik sergileyememin sonucu olarak alana ilk giden kadrolar, IKP, PDK, I-KSP gibi Guney Kurdistan orgutlerinin dag1tllffi1§lardl. Bu Liibnan'daki izlenen diizenlemenin taklitinden- ba§ka bir §ey degildi. Agit, bu duzenlemeyi bozar. Kuzey, Guney ve Dogu Kiirdistan bolgede Lolan Kampl'mn temelini atar. Hakkari ve Agn bolgelerine oncii gruplar gonderir. C;ukurca, Beytii§§ebap, Uludere ve Botan'm bolgelerinde devrimci ba§lattr. Kadrolan Slmnn giineyinde, bu ke§fe gore konumlandmr. Bu kadrolan canlandlnr. 0 bunlan yaparken, ondan daha yetkili gorevliler vardlr. Ama 0 partisinin taktigine uygun olduguna inandlg1 duzenlemede diretir ve ustii bile olsa onunde duramazlar. PKK'de bu ozelligi ilk sergileyen ki§i Agit'tir.
Atdlmm onciisii Agit 1983 bahannda Turk ordusunun Guney'e yonelik operasyonu ve Mehmet Karasungur'un hayatml kaybettigi gunlerde PDK milisleri, Agit'in kaldlg1 kampl korku yaratmak amaclyla tararlar. Agit, olanIan hlZh kavrar. Yamna arkada§lm ahp Botan'a dalar. Yaz ortalanna kadar oracia kalrr. Agit, Botan'm tartl§maslz devrimci ka§ifidir.
128
i
Ajan ve muhbirlere kar§1 ilk eylemler onun damgasml ta§lmaktadrr. 11k eylemler deyip gerekir. lk kur§un her zaman en zorudur, en fazla huner ve cesaret ister. Burada Agit'in bir ozelligini daha vurgulayaylm. Halk yigiti tamr. Botan halkl, Agit'i erken tamdl ve ozelliklerini kavradl. Agit'in ozellikleri rin gerillaya kattlma istemini kampladl. 0 gunler daha olan, sonradan gerillaya kattlan ki§inin, kararlan uzerinde Agit'e duyduklan hayranltgm belirleyici oldugunu soylediklerini hatrrhyorum. Agit'i sadece Kuzey halkt sevrniyordu; Guney hallam ve orgutlerini de etkilemi§ti. Pe§mergeler ona hayranhk duyuyor, PDK yoneticileri bile saygl gostenne zorunlulugu duyuyorlardl. o donem PKK'nin halkta buyiik etki brrakmasl uzerine; PDK, "PKK'ltlar yetkin, ama asker degiller, sadece okumu§lar" §eklinde propaganda geli§tiriyordu. Agit bu propagandaya kar§lltk, PDK pe§mergeleri ile birlikte Zaxo'ya bagh Batufa nahiyesindeki lrak ordu birliklerine kar§l saldm duzenlemi§, Irak askerlerinden en az onu olmu§, bu basktnda pe§mergeler yetersiz kalnu§ ve PDK bir daha boylesi bir propagandaya cesaret edememi§ti. Ama "nedense!" bu eylem PI(J\:'nin kayttlanna propagandasl yapllmaffi1§, Kongre ve MK toplanusl gibi onemli platfonnlarda degerlendirme konusu olmarnt§tl!
Agit, Kiirdistan ve halka a,iktt Oyle ki Kurdistan ve halktan biran bile olsun aynlmak istemiyorduo Tum zamarum partisinin sava§ taktigini uygulamak ve pratik ge1i§me yaratmakla Bunu yanmdakilere de egemen ktltyordu. Bu nedenle yanmdakiler, ya uymak ya da gitmek zorunda kaltyorlardt. Ama Agit'in yonetim tarzmdan dolayt yanmdan tek ki§i gosterilemez. 0 grubunda ayak uyduramayan birini gordu mu yanmda tutmaz, gen yollardt. Agit, 1984 kl§lnt Botan, Siirt ve Sason'da Sason'dayken Slrtlru engin daglara vererek elinde silahlyla fotograf Bugiin bu fotograf yiizbinlerce Kurdun evinin ba§ ko§esine astlffi1§ bir simge durumundad1r. Baharda yarunda Mustafa Yondem'le Zaxo bolgesindeki Haftanin kampma geri dondugunde, arttk 15 agustos atlhmmm gunlen saylhydt.
129
I Agit
sevmedi mi? Sevdi, 0 ya§amm ve sava§manm sevgiden biliyordu; 1982 Ylhydl; bir yolda§ml sevdi, en sevdahlanna bile ornek gosterilebilecek bir olgunlukla. Ama tercihe geldi mi; tilke ve halka a§kl aglr bash. Hem de bu tercihi yaparken bir tereddut gostermedi.
15 agustos atthnurun komutaru Agit 15 agustos eylemlerinin yarattlgl buyilk sarsmhda Agit'tin azim ve buyilk komutanhgmm etkisi bUyilktiir. Ne 15, agustos Agit'siz anlatllabilir, ne de Agit 15 Agustos'suz. Onun buyilk komutanhgl sadece Eruh baskmml kaylp vermeden ba§anyla yonetmesinde yatmamaktaydt. Baskmdan sonra Botan, Hakkari ve Mardin asker doldu. Agit, aSll komutanhgml bu gosterdi. Gungelen takviye birlikdike Mele (MillO karakolunu bash, lerle saatlerce suren girdi. Bc::ytii§§ebap boWk komutaruna kar§l ba§at1h pusu eylemi E§ zamanh olarak Spivyan koyilnde, iki karakolun birliginin bir diger kolu saldlrdt. Adeta her saati gekorumasmda olan 1984'un son aylannda Agit, onlarca Turk askeri ve koy'korucusunu safdl§l ederken, sadece iki sava§pslru kaybetmi§ti.
Agit'in eyleOl anlaYl§l Agit, halk sava§l eylemcisiydi. Eyleminde muazzam taktiksel geli§me vardt. Plansal hareket ederdi. Ayru zamanda atak ve hareketliydi. Ornegin uzun sureli saptanan taktige gore hemen eylemler yapardt. Onun bu ozellikleri onemliydi. \=unku eylemci, §ehir eyleminin dar hedefe yonelik ve az insanla yapllan eylem tarzml a§amlyordu. Agit'te tam tersiydi. Eylemi, siyasal yamyla butiin ahyordu. Askeri eylem kadar siyasal gosteri ve koy toplantllanna aglrhk verirdi. Ornegin birligi ile buyilk bir koye girip, bayrakh toren yapar, halkm onunde halk ordusu birliklerinin gucunu sergilerdi. Bu tilr eylemleri defa, askeri eylemden daha buyilk yankl yapardt. Bu tiir eylemin propagandactlan koyltiler olurdu. 130
.. ... _.
Agit'in eylem anlayt§mda surekli, kabarma ve ayaklanma yaratrna amaCl vardt. Bir noktada vurur, orada beklemez; hlZh bir tarzda birligini hareket ettirir, ilk noktanm uzagmda bir daha vurur, bu vuru§ tarzl gunde yerde olurdu. Bu hareket ve vuru§ tarzl kar§lsmda du§man, hem gerillaYl izleyemez, hem de bir anda sanki butun birliklerine her an gelebilecek saldtnlann psikolojisi girerdi. Eyleminde halka guven verme temel bir faktOrdu. Turk askerleri bir koye baskm ffi1 yapml§, halkl korkutmu§ ve zarar vermi§lerse; Agit mutlaka intikam ahrdt. Orgut birimlerine de hantalla§ma §anSl tammazdt. Onlan silahh grupla birlikte hareketlendirir, ortak gorevlere ko§ardt. 1 Mayls 1985'te §ehir merkezindeki TugaYl roketledi. Buradan Gabar, \=lrav ve Herekol Daglan uzerinden geni§ bir yay zerek Eruh ve Pervari'de gozilkerek) ve saylda gosteri yaparak \=atak'a sarkh. 14 temmuzda \=atak bastt. Bolgeyi terketmeden gerillarun kamna giren on ki§ilik bir imhaslyla baskml ustaca orgutledi. Eyltil aymda vadilerinde askeri yol dozeri Xlrbike Beste ve Omyanus koyleri arasmda yakarak, askerlere pusu kurdu. Askerler ya§h, kadtn ve siper yaparak olay yerine geldilet. Helikopterle indirme yapttlar. Gunduz ortasmda oldu. Altl asker oWrken, gerillamn kaybl olmadt. Agit birligiyle Cizre, Eruh genindeki Gabar Dagl'na kaydt. Der§ev koyilndeki karakola saldlrmaya kalkl§h. Ancak Turk ordusunun a§tn tedbirleri nedeniyle baskmdan Basklm yapmada diretmek bo§una zaman kaybl, belki de kardan zarar anlamma gelen can kaybma yoBuradan Cudi Dagl'na kaydt. Komur Ocaklan t§letmesi ve buradaki karakolu bastt. Birliginin bir diger kolu nak'a hukmeden korucuba§l Alixan Tatar ve saldlrarak buyilk darbe vurdu. Agit, Cudi Dagl uzerinden Uludere'ye kaydt. Birligi Hakkari'de gorev yilrUten SP taklmlyla gUcUnu birle§tirerek \=ukurca'nm stratejik Betkar Bogazl'ncra konumlanan seyyar karakola saldrrarak imha etti ve karakolun tiim e§yalanna el koydu. Hangi du§man dort ay bu kadar geni§ alanda buyilk bir viklikle hareket eden ve hergun bir yerde gozukup vuran birlige kar§l durabilir? 131
Oliimle "dans" Agit'in sava§ ya§arrunda alum hep ikiz karde§i gibi oldu. Girdigi her Olum riski vardl. 1985 bahannda PDK destekli IKP pususunda alumle burun buruna geldl. 1985 Haziran'mda <;atak'm Kato Dagl'nda du§manla yakm ya§adl. Bestlerinde (ormanla kaph ve saytdaki vadilerle yanlrru§ bolgeye Gundike Mele Karakolu Bestler denmektedir) ya§adl, baskmmda ya§adl, Komur Ocagl l§letrnesi'nin baskmmda ya§adl. Ve daha nice olum tehlikesini ya§adl. Ama 0, bu tehliurkmedi, de bahsetmezdi. Bu alum tehlikesini kelerden gerillaahgm ve halk dogal bir geregi olarak gOriirdu. Ama Kurdistan'da devrimcinin omrU klsaydl; olum Kurdistanh devrimcinin yavuklusuydu. Hele Agit <;unkii Agit destan 01mu§tu. Hem PKK hem halk arasmda, hem de Turk ordusu Bu nedenle Turk ordusunun komplo planlarmda en buylik hedefin Agit oldugunu tahmin etmek zor degildi. Turk ordusu, bazl ailelerini ve koyluleri komplolara yapmak ipn olaganustii sarfediyordu. Agit, yansltmamasma ragmen bu tehlikelerin bilindndeydi. Ama oyle biri, Olumu nastl du§unsun kit Ashnda tedbir ahyordu. Partisi ve halk ta§ldlgl onemin bilincindeydi. Ama 0 astl tedbiri yine sava§ alarunda, yine pratikte gOriiyordu. Ne kadar eylem yapsa, du§maruna ne kadar darbe vursa, ne kadar sava§p pkanrsa, 0 kadar tedbir alrru§ oluyordu. 0, tedbiri toplumsal ve ulusal du§unuyordu. PKK 3. Kongresi Guneybatt Kurdistan (Suriye Kurdistam) Ama once ve Eruh birimlerinde duzenlemeler yapacaktl. 1986 kt§lydl; son mektubuydu, umutsuz degildi. Du§marun Eruh'ta gediklerden bahsediyordu. Basa bagh Haruna rrunttkaslrun koylerinde Turk ordusunun koruculuk dayatmalan vardt. Agit, bu dayatmaya yoneldi. Gabar Dagt'nda bir koylin koruculanru silahslzlandlrdl. Eruh'ta silah alan bir grubunu imha etti. Findik bucagl yaktnlannda askerlere pusu kurarak darbe vurdu. Turk ordusu kokuyu alrru§tl. Pusu uzerine pusu kurdu. Belki binlerce asker ve birliklerini Gabar'a Ylgdt. Agit yarundaki arkada§lanyla pusuya rastladl. Birinci pusuyu a§t1. Derken ikincisi
132
geldi. Agit vurulmu§tu. Olii fotograflan gazetelerde pktl. CanSlZ yUzii bile heybetliydi. .. ...-\--e-gun, Siirt ba§ta 'olmak uzere bolgedeki Turk ordu birlikleri, belki de hayatlarmm en fazla kur§ununu havaya slkml§ ve "zaferlerini!" kutlaml§lardl. Pusu muydu, ihanet miydi! Artlk .bu onemli degildl. Kurt halkl en degerli evlatlanndan birini, yeniden dirili§in askeri komutaruru yitirmi§ti. Tarihi ki§iliklerin olum tarzlan hep tartl§lhr. Agit vurulduktan sonra, ancak adli sablkah olabilecek..birinin fotografl Turk gazetelerinin (in sayfasmda yaymland!. Ozel timden oldugunu dia eden bu ki§inin fotograflrun altma "ben vurdum" sozleri yaZllml§tt. Turk ordusu bir elemaruru neden bu tarzda de§ifre etsin? , Agit vuruldugunda yanmda olanlardan Eruhlu Zivinga koylinden Ferhat kod adh bir sava§p, PKK 3. Kongresi'nden hemen soma (hem de en deger verilen 01masma ragmen) bir kaya yangmda kale§inkov sHarum otomatikte dayayarak kafasml etmi§ti. Bu sir dolu intihar, Agit'in vurulmasmda bir ihanetin varhgml tekrar gundeme getirdi. Ferhat ile ben de kalml§t1m ve atakhgma ve cesaretine de §ahit olmu§tum. Koyluydu. Kayiinden saylda birlikte ani bir §ekilde daga pkml§tl. Dii§man hemen bu koye yonelmi§, tutukladlgl ki§ilere aglr cezalar vermi§, bir ktsrrum da ajanla§ttrrru§, komplo gorevleri vermi§ti. Evli olan Ferhat'm birden dunyasl degi§mi§, ailesi, koyii ve gerillaclhk arasmda kalrru§tt. En deger gordugu bir anda Intihar etrnesi, ancak i§ledigi buy-uk bir \'icdarum zorlamasmm sonucu olabilirdi. Slmyla birlikte gitti ve aradan ytllara ragmen bu sir <: _ Ama Agit'in bu §ekilde, yani komplo sonucu vuruldugu kesin degildi. Kesin olan Agit'in Turk ordusunun pususu slrasmda vurulduguydu. Kesin olan Agit'in Kurt halkl yaptlklanydl ve olumunun Kurt halkl yaratttgi kaYlptl. / ' , Cesedi, Siirt'e gotiiriildu. Batman'dan karde§i te§hise gotiiriildu. - Onun gozlemine gore "arkadan viicuduna kur§un degmi§ti": Vucudunun yan tarafmda da bir yamk. Ya jarjurler isabet alarak yanrru§, ya da yaklruna du§en bir el bombasmm degmi§ti. Ailesi cesedi almaya Ama Turk devleti, Kurt onderlerden cesedini ailesine vermedigi gibi, bilinmeyen yerlere gommu§ ya da imha etmi§ti. Bu durumda Agit'in cese-
??:
133
I
dini vennezlerdi. Agit'i 0 donem hayatml kaybeden onlarca yolda§l gibi, Siirt §ehir attldlgl Kasaplar Deresihe gomdi.iler. Kopeklerin gerilla cesetlerinin suruklemesi uzerine bu vah§i uygulama kamuoyuna yansldl. 1988 ytlmda Siirt belediyesinin yapt1g1 kazlda saylda gerilla cesedi ortaya pkt1. "Belediye yetkilileri tarafmdan yaptlan apklamada 73 gerillarun bu §ekilde gomuldugu apklandl".2
Agit'e laytk olmak Agit, tartl§maYl severdi, ama partisinin ilkelerini, taktigini ve kararlannl tartl§tlnnaz ve buna izin vermezdi. l§te baghhgm OZU ve pratik Sabtrhydl ve insanlan her§eye ragmen yi.irutmek isterdi; ama kararlara saglam vanyordu, karar verildikten sonra korkak ve kararslzlara aman vermiyordu. l§te ihanetin tahribat1ru azaltmarun en net izaru. Kollektifti, yarundakileri ve ttim birligini kararlara mutlaka dahil ederdi. Bu onda ya§am ilkesiydi. Onun pratigini ba§anh ktlan en onemli yan buydu. \=unku, insanlar iradeleriyle dahil olduklan karar ve planlara en iyi sanhrlar. Ama karar almdlktan sonra yi.irutmek bir kararslzhga meydan vermezdi. Agit, omuzundan yarahydl, zaman zaman azan i.ilseri vardl. Ama zaman bunlan sorun yapmadl ve hatta tedavi bile 01madl. Ailesi ile ilgili aCl olaylar ya§aml§tl. Ama bu sorunlar, onu §ekilde geri ve bu olaylann pratigi uzerinde zerre kadar olumsuz bir etkisinin oldugunu kimse soyleyemez. Agit'te bolgecilik denen bir kavram yoktu. Onda ayncahk da yokbirlikte yer, ve ayru ko§ullarda yatardl. Onu, tu. sava§plannm gozunde daha da buyi.ik yapan ozelliklerinden biriydi bu. Dlus ve smlf bilinci oyle mutlaktl ki onda, pratiginde bunu hep yanslt1rdl. Halkpydl, bir ya§h ve bir saatlerce sohbet edebilirdi. Duygusaldl, duygu ve sevgiye buyiik onem verirdi. du§en biri ardmdan genellikle olumluluklan soylenir. \=unku mazlum bir halk halkm davasl §ehadet en buyi.ik fedakarhktlr. Demek ki olumluluklan soyleme ve ovme do-
134
gal. Ama Agit soylediklerimin bir tek kelimesinde bile abartrna yoktur. Ke§ke zaaf ve eksiklikleri olsaydl da slralasaydlm. 0 zaman belki bizlere daha benzerdi. ise ustun ozellikleriyle aramlza epey mesafe giriyor. Agit bir insan, bizden biri. Araffilzdan ve slraladlglm ozellikleri edindi. Adma Akademi apldt. Binlerce sava§cl ve siyasi kadro, okulunda egitim gordu. Adma destanlar, ttirkUler bestelendi. Fotograflan binlerce evin duvarlannda, kolyelerde. Agit ismini yeni bir nesle verdi. Belki de bugun Kurdistan'da en fazla Agit ismi var. 0, bir donemin uri.inuydu, kahramanllk doneminin kahramaruydl. 0, Kurdistan'l kurtarmarun, Kurt halkml ozgur ktlmarun militaruydl. 0 mazlum bir halkm uyan§mm en guzel uri.inuydu.
PKK 3. Kongresi ve gerilla ordusuna PKK Ekim 1986'da 3. Kongresi'ni yaptl. Kongre PKK'nin mucadele tarihinde bir donum yaratt1. HRK, Rizgariya Gele Kurdfstan'a (ARGK, Kurdistan Halk Kurtulu§ Ordusu) donu§turi.ildu. Askeri orgutlenmede eyalet sistemine gerilla birlikleri buyi.ittiluyordu. Bu tarihle PKK'nin ilk askeri-siyasi akademisi olan Mabsum Korkmaz Akademisi kuruldu. ERNK'nin farkll toplumsal katmanlar arasmda orgutlenmesi karara baglandl, yurtsever kadm, ve aydm birlikleri kurulmasl kararla§t1nldl. Toplant1da alman kararlardan biri, PKK'nin 0 doneme kadar ancak ideolojik olarak ifade ettigi Kurdistan onderlik rolunu, politik ve pratik ilke durumuna getinnesiydi. Yani PKK artlk diger Kurdistan da ulusal orgutlenmeye gitmeyi onune hedef olarak koyuyordu. PKK'nin Guney Kurdistan'daki varhglru ve iddialannm temelinde bahsettigim ilkedeki bu donu§umu gonnek gerekir. Bu kongrede PKK'nin att1g1 en onemli adlm yaplslru dirmesi ve resmi bir i§leyi§i oturtmaslydl. Yargl, ceza, vergi ve mecburi askerlik gibi kararlar, bu kongrede ahndl. Bunlar, buyiik Slkmt1lara ragmen surekli i§leyecek bir mekanizmaya ula§mak demekti. PKK'deki unlu ele§tiri-ozele§tiri mekanizmasl bu kongrede geli§tirildi. Kongrede partinin ideolojik-politik tezleri ve program ilkeleri degi§memekle birlikte zengin pratik nedeniyle PKK'nin karar, yapllanmasl ve soylemine ulusal motif daha ege-
135
,j
111
men oldu. Bu, bir yerde ideolojik entemasyonalizmden ulusalhga ulusal ve toplumsal uygunluk saglamak anlarruna gelmekteydi. Bundan boyle artlk dunya devrim deneylerinden hareketle Kurdistan devrim mucadelesine yakla§tlrruyor, verilen mucadelenin deneyleri, sonraki geli§me ve kararlara zemin yaplhyordu. Adeta son bireyine kadar orgutsuzluge itilmi§, otorite olana boyun eger duruma getirilmi§ Kurt toplumunun onciisunden ba§layarak kendini yeniden birey yargtlandlgl halde davaslru terketmemesi, du§man otoritesi yerine kendi ulusal otoritesini geli§tirmesi, boyun egme yerine ve gonullUluge dayanan baglmllhgl her biri, devnm niteligindeki geli§melerdi. Ancak bu geli§meler saglaOlrken ipin ucunun zaman zaman kapnldlgl, onemli degerlerin kimi uygulamalarda tahrip edildigi, soyut ideolojik ve otorite gosterilerinin cana mal oldugu Bunlar, suredn ba§anlanna yapl§lk ve ondan aynlmaz kanll lekelerdi.
PKK'de kuvvet aynnu ilkele§tiriliyor Kongre'deki diger onemli bir karar PKK Genel Sekreterlik kurumunda yapllan degi§iklikti. Bu konuda PKK tiizi.igunde bir degi§iklik yapllmamaslOa ve bu yonlu bariz bir karar bulunmamaslOa ragmen, kongre ile birlikte Genel Sekreterlik yerine "Parti Onderligi" kavrarru kullarulmaya ba§landl. Bu uygulama ile PKK onderliginde, stratejik onderlik ve taktik onderlik birbirinden avnldl. Kurdistan'da sava§l yUrutebilmenin ve sava§ orgiltilnun birligini surekli ktlabilmenin zorunlu ko§ulu gorulen bu gorev bolUmu, ote yandan bir yoruma neden olmaktaydl: Stratejik onderlik PKK'nin temel karar mekanizmaslOa hukmeden organdl, taktik onderlik ise pratik }iirutme ile ilgilenen karar orgaOlydl. Taktik onderlik PKK-MK'si taraflOdan yUrUtUlurken, stratejik onderlik kararlanna MK uyeleri kaulmakla birlikte, son soz ve karar hakkl Abdullah Ocalan'a aitti. Ancak bu kongreden onceki de PKK'nin kararlan uzerinde ve geli§iminde Ocalan'lO rolu belirleyiciydi. Ama 3. Kongre ile bu belirleyicilik mutlak ilke ve yetki haline getirildi. PKK'deki bu kuvvet aynml, diger
136
(
yonetim organlanruOln karar ve ileriye yonelik politik araYI§lardaki paYlru azaltlrken, Ocalan'lO paYI Ba§anlarru yeteri kadar kavranmayan bu kuvvet aynrrunlO gereklililigine ko§ullar ve Ocalan'tn yetkinligi gosterilse bile, sonraki yillarda PKK'de ciddi zaaflar yarattt. C;unku yetkinlik kollektif oldugu anlam kazanabilirdi. Yetkinligi tekle§tirmek ve bir yerde tekelle§tirmek, aglrla§an mucadele gorevleri kar§ISlOda kimsenin bu gorevlere cesaret edememesine ve Kurt ulusunun gelecegi potansiyel ve deneyleri onemli olan insanlarlO bu heba olmaslOa yol Dstelik Kurt sorununun uluslararasl platformlara girdigi ve ulusal orgutlenmenin bir devlet orgiltlenmesine yakla§ugl ko§ullarda, tekli kararlar ve "yetkinlikle!" i§leri gotiirmek, gotiirmeye tekli yonetimlerin a§tldlgl ve teknolojinin kollektivizmi zorunlu hale getirdigi bir halen tekli yonetimde diretmeyi anlamak ve anlatmak zordu. Ote yandan bir tek insanlO zihni ne kadar yetkin olsa bile, yetkin kararlar kadar yanh§lara da mahkum oldugundan, bu}iik ve ulusu ilgilendiren gorevler kar§lslOda verilen kararlarda de yanll§lar egemen olmaya ba§ladlglOda, bunlan duzeltme mekanizmalan olu§turulmadlglOdan tahrip edici ortaya pkmaktadtr. Ashnda PKK elindeki gucu ve potansiyeli kaprml§tl. Bu durum kimi Avrupahlann soyledigi "Kilrtler iyi ate§ ediyorlar ama, , / hep kendi ayaklanru vuruyorlar" sozi.ine uygun du§mekteydi. ", PKK'de stratejik onderligin taktik onderlikten aynlmaslOlO bir diger olumsuz sonucu §u oldu: Uygulama ile birlikte teorik-politik kararlann ve uygulamaOln sorumlulugu birbirinden aynldl. Sava§ ko§ullannlO aglrhglOdan dolay! uygulamaya hukmeden taktik onderligin elemanlan, hep hesap verme durumunda kahrken ve bawan bunun itibarlanOl, hatta canlanOl kaybederken, kararlanyla pratigi ve yaplOlO tiimunu ko§ullandlran stratejik onderlik hesap vermekten ve yargtlanmaktan muaf tutuldu. Bu muafiyet "gelenek" haline geldi. Bu durum tarihi bir yaOllglyl ortaya ve bu yaOllgl halen devam ediyor. Ashnda olan, tUm manttk kurallanna ve toplum bilim yasalanna tersti. C;ilnku kararlar uygulamalanyla, ya da pratik, palitik kararlanyla degerlendirilirse anlam kazanabilir. C;ilnkii bir ordunun pratiginden uygulaylcl kadar karar orgaOl da sorumludur.
137
".
..
I
Yonetimde kuvvet ayr1ffil, PKK'de yeni bir kastla§manm da zeminini ve gelenegini olu§turdu. Stratejik onderlik alarurun bUyiik insanlarda bu ayncahktan yararlanma heayncahgl, vesinin dogmasma yol Bunun da yolu "yaranmak, methetmek, her soyleneni yapmak"tl. Stratejik onderlik alanmda zaman zaman kan ve bolge bagma dayanan aristokratla§ma egilimleri dogarken, taktik onderlik de her§eyin yaratlcIsI, asil olen kesim oldugu halde otoritesiz kaldl!
"Koyliiler iktidara" Somurge devrimleri koyll1 devrimleriydi. Kurdistan somurgeydi ve PKK koylu potansiyeline dayanmayl; gerilla sava§lm bu surdurmeyi prograrrurun ana ilkesi yapml§t1. Bu yerinde bir tespitti. f'd <;unkii Kurt halkmm bUyiik koylerde ya§lyor ve koyll1ler de sefilleri ya§lyordu. Koylerin yolu yoktu. Elektrik ve §ehir gormeyen, hayatmda bir araca binmemi§ koyll1ler halen c>zellikle Botan bolgesinin durumu buydu. Koyll1ler a§iret agalanrun ve Tiirk ordu komutanlannm baskl ve somiiriisii altmdaydilar. Okuma yazma oram ancak %20 idi. Bu oran Botan, Hakkari gibi bolgelerde %S'e kadar iniyordu. PKK, i§te bu koyliilerle, bu yoksullar Ylglruyla ili§kiye ve onlan ayaga kaldlrmayl ba§arrru§t1 iktidara" PKK 3. Kongresi'nin onemli bir slogam 01mu§tu. Bu slogan, kaylii oniinii yetkin olanlanru ilst hazlrlamak, "aydm engelini a§mak!", koyll1 sava§plan motive etmek ve PKK orgiitlenmesini hedeflenen slmf zeminine oturtmak gibi ama0arla Slogan, sava§plan motive etmi§, duygularml ok§arru§, kendilerinin de olabilecegini hayal olmaktan pkarml§tl. Onlar da aychnlarla olan yan§1 kazanmak ellerine kocaman kitaplan ahyor, enteJlektilel tartl§malara giriyor, ama hemen arkasmdan sinirlerine hakim olamlyor, klZlyor, tepki gosteriyor, koylii olduklarml "hatlrhyorlardl!" tyi ama, koyll1 bu onurlandlrma ve "entellektiiel tart1§malarla" kendilerinden bahsettigim kuvvet aynml bu kesimin oylanna dayanarak Olsun, "kararslz ve 138
aydmlara kar§1 yiikselme yolunu smlflaonlan nrun kurtulu§ yolunu stratejik onderlik degil miydi!" Koylii sava§plann kahramanhgl ve PKK'ye baghhklan mutlaktl. onlardl. Sava§ bir yerde onlann sava§lydl. Sava§m yiikiinii Ama yine de koylii kokenli olmalannm verdigi ozellikler vardl: Otorite olarak ki§iye baglanma egilimleri aglr baslyor, tepkici oluyorlardi. Sava§lannda onii almamadi ml, koylii ya da a§iret sava§kaylyorlardl. Korucularla birlikte ailelerine de yonelme ve bunun ortaya 1987 Ylhmn kanh sivil bu ozelliklerin biiyiik etkisi vardl. "Koyluler iktidara" slogam bir ba§ka amaca da hizmet ediyordu. Yaratdan aydm du§manhgl yapaydl. <;iinkii PKK'de aglr yiik halen aydlnlann omuzlanndaydl. Ki aydinlann hemen hemen tilmii koyIii ve kokenliydiler. Ama, "masum" sloganla destekleri guvenceye alman "oy" giiciiyle, istenmeyen aydm yonetici susturuldu ve yanh§ kararlara kar§1 bir tek kelime soyleme hakkl ellerinden ahndl. ASII tehlike sloganm kapdml§ koyll1 birden yonetici yapllmaslydl. Sava§ta, ,iistiin ba§an ve yararhhk gosterenin terfisini artlrmak gelenektir. Ama bir birden general yapuamaz. Omuzuna takilan terfllerin sorumluluk ve yiikii altmda ezilir ya da bir diktator olur. Siyasi otorite altmda oldukba§anh olan koylu kadro, siyasi otoriteyle donatlldlklannda bocaladilar. Kahramanhklar sergilediler, ama aCi sonlanna da teslim olmaktan kurtulamadilar. PKK-MK'ne kadar yiikselmi§, Mardinli Mehmet Emin AsIan engin bir askeri komutanllk ve eylemci yetenegi olan, eylemleriyle Turk ordusunun korkulu riiyaslydl. Yine Mardinli Gani Erkan ve Abdurrahman Motor, PKK'nin bu nitelikteki ve tarumladiglm surecin iiriinu olan, halk sava§lrun degerli komutanlan olan kadrolanydl. Bunlar, PKK 3. Kongresinden soma, 1987 Ylhnda Mardin ve Botan bolgelerinde Turk ordusu birliklerine ve koy koruculanna bUyiik darbeler vurdular. Bu halk kahramaru da hayatlm kaybetti. tIeriki boliimlerde pratikleri ve aklbetleri uzerinde duracaglm Mardinli PKK-MKuyesi Halil Kaya ve Botanh PKK-MK uyesi yine koylu kokenli kadrolardi.
139
I
I, Iii 1,1
Il'IiI,l
Iii
,I" 'I;
II
I·
II
IIi
I
[
Kanh ytl, PKK'nin sava§ tistiinliigii ve Halll Kaya olayt PKK'nin kongre kararlarml hayata 1987 ytlmda, ozellikIe Van ve Hakkoy koruculan boy hedefi oldu. Mardin, Siin, kari bolgelerinde koy koruculanna yonelik biiyiik eylemler oldu. Bu eylemlerde korucu yakml sivillerden de ya§amml kaybedenler oldu. Tiirk devletinin PKK aleyhine kullanmaya biiyiik faba sarfettigi bu oliimler, koruculann sava§ hukuku apsmdan konumlanrun tarunuru giindeme getirdi. Mardin, Hakkari ve Slirt gibi bolgelerde ailecilik ve a§iretfilik giifliiydii. Aileler, koruculugu tasvip etmemesine ragmen silah alan bireylerini koruyordu. Koy koruculan silahh bir Sava§ yasalanna gore askeri giidin karargahl olur, korucular ise eylem yapttktan sorna ailelerinin yaruna slgmlyorlardl, boylece misilleme eylemlerinde sivil aile bireylerinin oliimiine neden oluyorlardl. 1987 ythnda alam Diyarbaku, Adtyaman, Dersim, Kars ve Agn bolgelerine ya}1.1dt. Uludere ve gerillalar ilk defa biiyiik ordu birlikIerine saldudtlar ve saatler siiren uzun pI§malara girdiler. c;arpl§malar 0 denli arttt ve 0 kadar can aldl ki, ANAP hiikiimeti ve Genelkurmaym biinyesinde ciddi pktl. PKK, Giiney-Batt Kiirdistan, Liibnan ve Avrupa'da bulunan Kiirt halk kitlelerini kazanml§tt. Diinyanm dort bir yamna dagtlnu§ Kiirt kitlelerinden PKK'ye sava§p ve maddi yardlm aktyordu. PKK, Avrupa'daki Kiirt kitlesi ERNK'nin alt orgiitleri olan lik, kadm ve aydtn birliklerini kurdu. Bu yeni orgiitlerime kitlenin politikIe§mesi anlamma geliyordu. PKK, atttgi bu adlnun yararlanru sonraki ytllarda gordii ve PKK'ye yonelik tUm saldmlar bundan boyle kitlenin direni§iyle bo§a pkanldl. PKK, ba§ka halklardan dayam§ma gruplanrun orgiitlenmesine ve Batt Avrupa iilkelerinin kamuoyuna yonelik bilgelendirme verdi. Uluslararasl alanda profesyonel bir fah§maya giri§en PKK, Tiirk devletinin olu§turdugu yanyordu. Yanyordu diyorum 0inkii, uluslararasl alanda PKK aleyhine biiyiik bir kampanya vardt. PKK'ye kar§l pkan Tiirkiye ve Kiirdistan'm bir klslm sol ri, Avrupa'mn iilkesindeki kamuoyunu, "eger PKK'nin ey140
iddiasma lemleri olmasa Tiirkiye'de demokrasinin yolu inandunu§lardl. PKK ile diger orgiitler arasmdaki iirken Avrupah sol ve sosyal-demokrat giieleri, bu iddialan ciddiye ahyorlardl. Tiirkiye'de siyasal iktidar (ANAP hUkiimeti) ve 000 karargahl tam bir pkmaZl ya§lyordu. Turk sava§ ilk defa slrun a§arak, 15 Agustos 1986 tarihinde PKK kamplan oldugu iddiaslyla Gl1ney Kl1rdistan'l bombaladl. Ordu, Israil'e Qzenmi§ti. Bu saldtnlar slkIa§u. Guney Kiirdistan, tlpkt Kuzey gibi Turk ordusunun operasyon alaru girdi. PKK'nin koylerden §ehirleri zorlamasl uzerine Turk devleti daha sert onlerrtlere ba§vurdu. 19 Ternrnuz 1987 tarihinde OlaRanilstU Hal B61ge Vali1iRi (ORAL) kuruldu ve ORAL B61ge Yasast et kanldt. Hayri Kozaketoglu vali atandt. Kurdistan uzrnam olan 000 kadrosuydu. 1960'tan ba§layarak aguhkIl Kurdistan 01mak uzere bOlgede kaymakamltk ve valilik yapnu§tt. 19701978 arasmda Tl1rkiye Bakanltgl bunyesinde toplumsal olaylara kar§l uzmanla§bnlnu§, tngiltere'de Scotland Yard'ta egitim gorml1§, Istanbul Emniyet Mudurlugu, Erzurum, Adana ve Diyarbaktr valiligi gibi onemli gorevlerde bulunmu§tu. ORAL Kozakpoglu'nun atanmasl, Kurdistan'da yeni bir surecin ba§laulmasl anlanuna geliyordu. c;unkii, bu tarihle birlikte Kurdistan'la ilgili haberlerin resmi kanallardan almmasl gibi baskl uygulamalanmn yamsua, §ehir kitlelerine kar§l kontrgerilla orgutlenmesine ba§landl; ORAL olanaklan ozel tim, itirafplardan olu§an olUm timleri ve Hizbullah isirrtli para-militer kontrgerilla orgtitiiniin temelleri atlldt. ORAL YasaSI He birlikte Jandarma Asayi§ Kolordusu kuruldu. Komandolardan olu§turulan bu birlikler, toplu katilamlar, koy yakmalar ve koylerdeki kaYlp olaylanndan sorumluydu. Kolordu'nun ilk komutaru olan Korgeneral Hulusi Saym, emekli olduktan sorna 1990'larda Dev-Sol tarafmdan oldtiriildu. Uluslararasl alanda Turk devletl NATO'lu miittefiklerini zorladl. Devlet Ba§kam Kenan Evren konu§malannda Almanya ve Fransa gibi iilkelerin adlm vererek bu yonetirrtleri sueladl ve onlardan "iilkelerindeki Kurtlere terorist muamelesi yapmalanru" talep etti. OHD'nin psikolojik sava§ birimleri ve MIT kururrtlann adtm kullanarak Avrupa iilkelerinde bireok dilde, PKK'yi karalaytci bro141
§urler dagltt1; sol orgutler adma bildiriler dagltarak orgutler arasmda koriikledi. Turk devleti, 28 1986 gecesi Stokholm'da olduriilen ban§ semboW Olof Palme cinayetine PKK'yi bula§tlrmaya Basml ve diplomatlanyla bUylik bir propaganda kaldl. daya giri§en Turk devletinin bu 1986 ve 1987'de ancak 40 Clvannda kadro ve sava§pslm kaybeden PKK, buna kar§lhk TUrk ordusuna bUylik kaylplar verdirmi§, devleti sarsffi1§tl. 1987 yill PKK apsmdan ba§arul ve Turk devletine kar§l taktik ustlinluk sagladlgl yil olmasma ragmen, bu, ciddi hatalann i§lenmedigi anlaffi1na gelmemekteydi. Ele§tiri-ozele§tiri uygulamaslm yanh§ ve abaruh i§leten PKK'nin sava§l yoneten biriYonetim) buylik ka}'1plara mi Ozele§tirilerin sonucu ylk1Clydl. "Olumsuzluklardan annma" ilkesi adma insanlar insanlar kendilerini horluyor, yapmadtklan §eyi yapar gOzlikuyor, uygulama inanClm kadro bir ktssarstyordu. Uygulama}'1 kaldlramayan ffi1 da hayattndan oldu. PKK sonraki kongresinde itibarml iade etmesine ragmen, bu,.oWyli diriltmeye yetmiyordu. 3. Kongre kararlanndan biri "zorunlu askerlik"ti. Hemen hemen biitiin iilkelerde askerlik gorevi zorunludur. Kurtler ise, du§manlanolan ordularda zorunlu askerlik yaplyorlardt. Bu nedenle ulusal kurtulu§ orgutli olan PKK'nin Kurtler i9n zorunlu askerligi yasala§Urmasl dogal gibi goriinuyordu. Ama sorunun diger yam vardl. Kurtler henuz ozgur degildi. Kurtlerin tumu henuz ulusal kurtulu§ mucadelesini desteklemiyordu. Onlan henuz ikna etmek gerekiyordu. Sava§a katlhmlanmn ve desteklerinin gonullu olmaSI gerekirdi. PKK, devletlerin yapugl gibi yasalanm zor giiciiyle hayata ve giiciine sahip degildi. Gerillanm yerde "gonulluWk" yerine "zor"u tercih etmeleri sonucu, saflan ve goniilsuz adaylarla §i§ti. Bunlardan bir klSffi1 Turk ordusuna yem oldular ve bUylik tahribatlara neden oldular. PKK onlem almaya tahribatm boyutu bUylimu§tii. Bu iki uygulama 0 kadar geli§tirildi ve abartildl ki, olumsuz sobirine fatura etmek gerekti. Bu pratikten dolaYI hesap sorulanlardan, ya da "gunah biri MK Oyesi Selhe kOylinde doHalil Kaya idi. Mardin'e bagh Midyat gan Kaya, PKK'nin 1980 oncesi kadrolanndandl. PKK 1. Konferansl, 2. ve 3. Kongreleri'ne kaulffi1§, Arahk 1984'te MK'ne atan-
142
ml§tl. 1982 yilmda Kurdistan'a ilk gonderilen gruplar yerason derece yetkindi ve siIan Kaya, koylUlUk arasmda lahh propaganda Botan bolgesine yerle§mesinde onemli paYI vardlr. Ba§anh pratiginden dolayl PKK 3. Kongresi'nde sadece MK'ne aym zamanda Ulke pratigi yoneten birimin en inisiyatifli uyesi oldu. "KoylUler iktidara" slogamnm ondisu yapilan Kaya, bu ani ylikseli§e ayak uyduramadl. Ozele§tiriler ve zorunluaskerlik yasasmdaki yanll§lann sebep oldugu kap§lar ve cezalandlrmalann yol tepki ve tahribattn onune fatura ona pkanldl. ayhk pratigin sahibi olan Kaya, Ancak Ocak-Nisan 1987 gibi Mayls 1987'de tutuklanarak ozele§tiriye ahmr. Pratigini uslUp hataSl izah eden bir rapor yazar. "Onderligi kendi §aholdurdum" der. MK uyeligi dondurularak slmda Hakkari'nin <;ukurca bolgesine gorevli gonderilir. Ama talih ibresi Kaya'nm aleyhine donuyordu. Ekim 1987'de tekrar uygulamaya almlT. Kaya, sert uygulamaYI metaistenen resmi talep dogrultusunda kennetle kar§ilar ama dini "onderligi bo§a ki§i olarak" Bir ayhk sorgu ve ozele§tiri uygulamasmdan soma, idama mahkum edilir. Ancak ceza infaz edilmez, parti uyeliginden pkanlarak, bu defa da serbest blrakthr. Ozele§tirinin sonucu Ocalan'a ula§ml§, yeterli gormemi§tir. Kaya, Mart 1988'de bir daha tutuklamr. Bu defa ki tutuklanma ciddidir. Sonunun yakla§ugml goren Kaya, umutsuzca Fakat zincir ayaklanm uyu§turdugundan uzakla§amaz ve tekrar yakalanlr. Mayls 1988'de kur§una dizilerek infaz edilir. Kaya, bir devrimci bu en kotii sonuca giderken, geriye zor donemlerin olma miraslm blraktl. gonullii ulusal
:»
\
'f
PKK, kitle orgutlerinin kurulmasmda da, ozellikle Avrupa'da ciddi hatalar yaptl. 1980'lerde Bat! Avrupa ulkelerinde Kurtlerin nUfusu artml§, 1990'larda yanm milyonu Kurtler, gunlugu Almanya olmak uzere, Hollanda, Fransa, tngiltere, Avusturya, ve ttalya'ya dagllml§lardl. Kurtlerin bir kesietmi§lerdi. 1980'lerdeki mi, 1960'larda ekonomik nedenlerle dalgasmm nedeni politikti. Bunlar i§kence ve hapisten kapyorlarch. Kurt kitlesinin bile§imindeki bu donu§um, bUylik bir politik aktiviteye neden olmu§tu. PKK, i§te bu kitleyi orgutlenmesine 143
.,
zemin yaptl ve klsa siirede kitleyi buy-uk bir politik haline getirdi. bir ulusal kurtulu§ hareketi, iilkesi ch§lnclaki kitlesini bu kadar yetkinlikte politik guce ve eyleme kavu§turamaml§tl. Ancak, PKK'nin Avrupa yonetimi kez yasal bir devlet kurumuymu§ gibi hareket etti. Bu da Ktirtlere zaten kinli Avrupa yonetimleriyle yeni bir dogmasma PKK, kart ERNK'ye baglt birliklere tiyeligi geli§tirmeye Ulusal demokrasinin geli§rnesinin zemini olacak kurumlann emirlerle yonetilmesi burokratik tarZl yaranlch. Avrupa yonetimlerinin kar§l saldtnlan geldiginde, pratik ve yasal zemini olmade, yan, devrimd bir orgtit ipn fazla btirokratik bu yapl koz verdi. devletlerin istihbarat orgtitlerinin eline PKK'nin dagdayrnt§ gibi, A\TUpa iilkelerinde de ayru yontemlerIe ele§tiri-Ozele§tiri mekanizmasml geli§tinneye Bu amapa ve orgiit gUvenligi isabetsiz bir orgiitlenmeye ve atamaya gitti. DI§a kar§l kurulmasl gereken bu orgtitlenmenin yonii argiit ne Bu ozel orgiit ya da "giivenlik birimi"ne atanan kadrobu inlann yetkileri, MK iiyeleririkini a§tl. Etraflanna korku sanlar, soyut ideolojik-politik belirlemelerle insam "hain" ilan ettiler, ka0§lara ve intiharlara neden oldular. Bu orgutlenmede yeralanlann bir klSffil hayaum kaybederken, dikotii oldu. Her zaman oldugu gibi boyle gerlerinin aklbeti de bir argtitlenmeye karar verenOer) hesap verme durumunda kalmazken, uygulamacdar yaptlan ve yaptlklan tahribattan dolayl "giinah kurtulamachlar. Sadece onlar degil, onlann pratiginden dolayt Avrupa'daki PKK yonetidsi de bu olaylarla ili§kileri olmachgl halde hesap verdiler. Bu tahribat kitlesel geli§menin daha biiytik olmasml onledigi gibi, Almanya gibi ulkelerin istihbarat orgiitlerinin PKK aleyhine dava da kolayla§llrdl. .
PKK'nin zor y1h 1988 ytlt PKK en aglr ytllardan biri oldu. Tiirk devleti PKK'ye kar§l 1985 ythnkinden de biiytik bir imha harekatl ba§latu. Harekat siyasi, askeri ve psikolojik anlemler biitiinliigiinden olu§uyordu. Mardin'in Bagok ve Diyarbaktr'm Hani bolgelerinde PKK
gerillalanna kar§l ilk defa kimyasal sHah kullantldt. 2 nisan tarihinde Bagok dagmda meydana gelen ve gun siiren Turk sava§ helikopteri gerillalar tarafmdan vuruldu. Onlarca askerin aldiigii Bagok'ta 22, Hani'de 8 geriUa ya§amml yitirdi. Ordu, ozel tim ve kay koruculanmn sivillere yonelik cinayetlerinde buytik bir art1§ oldu. Artan kay bo§altmalar ve diger insan haklan ihlalleri, Uluslararasl Af Orgiitii gibi kurulu§lann listelerini doldurmaya ba§ladl.
Almanya'da PKK davas! ve bir
anatomisi
PKK bu ytllarda Kurt sorununu uluslararasl alana ta§lyor ve sorunda Kurt tarafmda en etkili oge haline geliyordu. Bu geli§me· Tiirk devletini zorluyordu. Uluslararasl alanda bir giidin, Tiirk devleU adma ya da ona yarchmcl olarak bu ge1i§meyi durdurmasl, yani kar§1 durmasl gerekirdi. Ki Tiirk devleti, Kiirdistan'da siirdiirdiigu saldtnSlm dt§ta da siirdiiriiyordu. 1986 ythndan beri Alman ve Ttirk istihbarat argiitleri, PKK'nin uluslararasl alanda artan etkinliortak bir }iitiitiiyor, tki iilkenin savclhklagini ktrmak n ve polis argiitleri, PKK hakkmdaki dosyalan birbirine veriyorlardl. Bu 1988'de ve bu tarihten 1993'e kadar devam edecek PKK davasl a0ldl. Diisseldorf §ehrinde gariilen ve 70 milyon Alman Markma mal olan bu davada yargllanan 18 PKK'liden ikisi omur boyu hapis cezasl aldt. Ancak dava, iki devletin istedigi politik vermedi. Tutuklu Kiirtlerin yapugl savunma ve Kiirt hallnmn dava boyunca sergiledigi dayam§ma direni§i, Kiirtler lehine biiytik bir kamuoyu yarattl, basm ve davanm Tiirk devleti adma a0ldlgl kamsl egepolitik men oldu ve bundan dolayl Alman yonetimi sert e1e§tiriler ald!. Mahkeme, Dogu Bloku'nun ytktlmaslmn ayak seslerinin i§itildigi bir danemde a01dl. Ki Dogu blokunun ylktlmasl, Almanya'ya biravantaj saglaffil§, yaydma isteklerini koriiklemi§ti. Aym beklenti Tiirkiye'de de olmu§, Tiirk devleti, Kafkaslar ve Ortaasya Cumhuriyetleri uzerinde ekonomik ve siyasal pkarlar elde etmeyi tki devletin, gelecege yanelik bu "hedeflerinin" bir yerde biitiinluk olu§turdugunu gormek miimkiin. <;iinkii, Alman145
144
,
.....
ya, sozkonusu bolgeler uzerinde ekonomik yayilma saglarken, Turk devletini ta§aron olarak kullanmak istiyordu. Sonraki Yillarda bu tiir ortak projelere girdiler. Dusseldorf davasmm aplmasmm belirleyici siyasal nedenleri bunlardl. Ama ele§tiri-ozele§tiri adl altmda ve diger orgutlerle li§kilerde ortaya pkan bir taklm sorumsuz eylemler, davanm hukuki olu§turdu. Nitekim bu davaya dayanarak Turk devleti, diger Batl Avrupa hukumetlerini PKK'ye basklya yoneltmek istedi. Yani Almanya, uluslararasl alanda PKK'nin §ahsmda Kurt halkma kar§l hukuki ortu altmda siyasal bir saldm yaplyor, sorunun geli§mesinin onunde engel olmak istiyordu. Turk devleti gibi Alman yonetimi de, PKK davasmda itirafplan kullandl. "Kronzuege" denilen Almanya'nm itirafphk yasasl, genellikle uyu§turucu ve benzeri adli PKK davasl aplmca bu yasa siyasi davalarda da uygulanmaya ba§landt. Bu yasadan yararlananlann cezaSI 2/3 orarunda azalttlmaktadu. Kurtler denekta§l Uygulamayt kamuoyunda me§rula§t1rmak isteyen Almanyonetimi, bu §ekilde, kendi muhaliflerine kar§l da bu yasaYI kullanmanm yolunu apyordu. Alman yonetimi, hukuk basmm ve kamuoyunun tepkisini onlemek PKK ve tutuklu Kurtler aleyhine buyiik bir kampanya yiiriittii. Yargllamadan terorist muamelesi yapu. Her bir tutukluyu ayn cezaevinde tuttu. Onlan pi§manllga itmek psiDusseldorf kolojik baskl uygulamalan geli§tirdi. Yargllama §ehrinde, zeminin altmda Hitler slgmaklanm (bunker) anduan penceresiz bir mahkeme salonu ve hucreler in§a etti. _----.-Ba§tan kendini Kurtlere kar§l §artlandlran Alman yonetimi, Turk istihbaratmm verdigi raporlar dogrultusunda ve kendi deneylerine gUvenerek, tutsaklan rahatllkla birbirine kar§l kullanacagma ve itirafpltga zorlayacagma inamyordu. Bu tutsaklar uzerinde psikolojik baskl olu§turdu. Tutuklu Kurtlerin bu oyuna gelmemesi uzerine, Alman savclhgl itirafpdan vararlandt. Bunlar Hasan Do an, Nusret Asian ve Ali C;:etiner idi. Hasan ogan, PKK'nin Avrupa l§ma annda alt duzeyde yer alffil§ biriydi. Mara§h olan Dogan, onune konulan Kurdistan'a donu§ gorevinden urkmu§, kararslzltk ve korkakltgl ortaya pkmaslna ragmen, halen bu gorevin dayattlmasmdan urkmu§ ve Alman polisine savclhgtn istemi dogrultusunda yalan ve abartth 146
bilgiler vermi§ti. Savclhk, Dogan,m iddialanna dayanarak saytda Kurt Ancak Dogan'm verdigi bilgilerin yalan oldugunun ortaya pkmasl uzerine savclhk ikinci itirafp aramaya ba§ladl. Bu ki§i Nusret Aslan'dl. Urfa'run Halfeti olan AsIan, Libya'da 1985 ylhnda PKK'ye kattlffil§tt. PKK'nin Liibnan'daki kamplanna giden Asian, 3. Kongre'ye kattlml§, Ocalan'la akrabaltk baglan nedeniyle, haketmedigi bir konuma getirilmi§ti. Kongre ardmdan Urfa bolgesine gonderilen Asian, silahlru atarak Almanya'daki yaklnlanm devreye sokarak bu iilkeye gider. PKK, uyesi oldugu Aslan'dan kap§mtn sorar. Bunu fusat bilen polise slgmlr ve itirafp olur. Konumunu abarttr ve savclltga abartlh bilgiler verir, ikinci bir tutuklama furyasma neden olur.. Aslan'm verdigi bilgileri yeterli gormeyen Alman savclltgl up1nell itirafp aramaya ba§lar. Bunu da Guvenlik Orgutii, Sakerbetspolisen (SAPO) Almanlara sunar. Ki Olof Palme cinayetinden dolayl, SAPO, Alman Federal Kriminal Dairesi BKA (Bundeskriminalamt) ve Turk istihbarat orgutii MtT slkl bir girmi§lerdi. Bu i§birliginin ortaya pkardlgl bir uriin PKK-MK uyesi, jtirafp Ali C;:etiner'di. . ) Neden ve SAPO? PKK'den slgmffil§t1. Bunlar, PKK'nin kendilerini tehdit ettigini ileri suriiyor ve PKK aleyhine raporlar veriyorlardt. PKK'yle olan saYlda Kurt de, makamlanm PKK'ye kar§l §artlandtrffil§n. Ote yandan PKK'den aynlanlardan Enver Ata (1 KaSlm 1984) ve C;:etin Gungor'un (985) olduriilmesi, bu iilkec;leki politik atmosferi PKK'nin aleyhine sertle§tirmi§ti. Ote yandan SAPO Hans Holmer, "Olof Palme'nin PKK taraftndan olduriildugunu" ileri suriiyordu. Bu tez basm ve politik PKK'nin hedef haline getirilmesine yol t§te bu ko§ullarda Ali C;:etiner, SAPO'nun eline Mara§h olan C;:etiner, 1970'lerin ikinci yansmda Antep'te Halkm grubundan PKK'ye katllffil§tl. C;:etiner, PKK 1. Konferansl, 2. ve 3. Kongresi'ne kattlml§, 1981'le birlikte fiilen MK uyeligi gorevini yiiriitiiyordu. 2. Kongre'den sonra A'rupa'ya gonderilen C;:etiner, "C;:etin Gungor (Semir)'e kar§l yeterli mucadele verele§tirilir ve Kurdistan'a gonderilir. Bundan sonra hep medigi" aul ve kararslz bir tutum sergiler. Eyliil 1985'te Mardin bOlgesine
b
147
ganderilir. Burada bir grup askerle yaparak grubu terkeder, silahlru atarak Antep'e gider. Burada tutunamaytnca Ankara'ya, oradan da tstanbul'a ge\'=tkl§ yolu bulamaymca Avrupa'daki PKK birimiyle ilt§kiye geve onlann yardlfiuyla Almanya, oradan da Liibnan'a Yargtlanmayt bekleyen \,=etiner, 3. Kongre'de hatta neredeyse "kahramanl" ilan edilir. tnano \'=etiner'in kendisi bile bu duruma §a§mr. Halbuki geriUa tiiziigiine gare "silaruru atlp cezasl alUmdii". Bu su01 i§leyen MK iiyesi ise ceza daha kesindir. Ki PKK tarihinde MK iiyesi olarak bu tavra giren dl§mda yoktur. Yargtlanmasl gereken onurlandmlmasl, kongrede yargtlanan bazl yoneticilere uygulanan i§lemin ba§anslzhga ugramasl endi§esinden kaynaklamyordu. Yoksa iradeleriyle hareket eden delegelerin, birini MK'ne atamalan §ekilde sozkonusu olamazdl. Kongreden soma 1987 ba§lannda yanetici olarak Avrupa'ya ganderilir. Ama aradan ay "silahlO1 attp MK iiyeligi kaldmhr. Bu kongre iradesinin ayaklar altma ahnmaslydt. \,=etiner'in ve bu §ekilde i§ledigi yeni ortaya pkmlyordu kif Rapor yazmasl denetim altma alman bir daha orgutten Ancak bir daha geri doner. 6n sayfalarda bahsettigim, atanan, herkesi korkutan ve yetkileri neredeyse MK iiyelerinkini a§an "giiven1ik birimi"nin sivri zeka/t, amatOrleri, \'=etiner'i gonderirler. Gorevi: "PKK'den numaraslyla siyasi sl,!lmma isteyecek, ardmdan RKK'den arasma kan§arak onlar hakkmda bilgi verecekti." girer ginnez tutuklarur ve hemen SAPO Hans Holmer, ikna eder ve .PKK'nin Palme'yi oldiirdiigiinii ispatlayacagml" soyler. Holmer'in \,=etiner'e verdigi kod "Kaynak A"dlr. Holmer, komplo iddiaslru "dogrulamaSl yaytncl Ebbe Karlsson isimli hafiyeyi gorevlendirir. Holmer ve Karlsson, 1987 ythnda birlikte tstanbul'a MtT inensupla7 n ile Planda Eral Simavi'nin Hurriyet gazetesine ozel bir rol verilir, Mehmet Ali Yula isimli Tiirk gazeteci yalan haberleri yaymakla gorevlendirilir. Bunlar olurken ASEA firmaSI, Istanbul metrosunun ihalesini ahyordu. Holmer, kadm Adalet Bakam Anna Greta Leijon'u plamna ikna eder. PKK yanhsl Kiirt dernegi ve Kiir-
148
6
diin ev ve i§yerinin telefonlanna dinleme aletleri tddia astlSlZ pkmea parlamento ve basmda Adalet Bakaru ve Hans Holmer hedef yaplhr. Adalet Bakam gorevinden olur, Holmer de emekliye sevkedilir. Bu kirli "Hans Holmer He Ebbe Karlsson arasmda homoseksiiel bulunduortaya pkar. Komplo bozulmu§tu. Yine de herkesin yeri saglamdlr, biri dl§mda: Kiirt u§ak Ali \,=etiner ortada kahr. Devreye Tiirk istihbarau girer. Tiirkiye'ye teslimi sozkonusu olur. Boyle bir teslim, demokrasisi ornek gosterilen zorlar. imdadma Alman savclhgl Almanya'ya teslim edilmesi PKK davaslru zOrlanan Alman savclhgml rahatlatacaku. ilk "itirafphk" dayatmasmda kararslz kahr. kokendisini de zorunda kalacaktl. Bu arada Alman polisi PKK'li bir tutsagm yazdtgl bir mektubu Kiirt evlerine yapugl baslanlardan birinde ele ge¢rir. Mektupta "Berlin'de nen bir aliim olaytrun emrlnin kendi isteksizligine ragmen\,=etiner tarafmdan verildigi" belirtilmekteydi. Bu geli§me, zaten hazlr olan oniinu savctllktan korunma, kimlik ve itiraf ve ifmaa§ talep eder. Bu istekleri yerine getirilince tiralara ba§lar. Mahkeme binasma Stkl koruma alunda ve helikopterle getirilen mahkeme salonunda Zlrhh yelek ve polisler tarafmdan korunur. izleyen Kurtlerin ihaneti lanetleyen sloganlan altmda itiraflanna devam eden \,=etiner, ytllarea birlikte kaldtgl ve evlerinde yattlgl Kiirtler hakkmda bile ifadeler verir. Kiirt halla itiraf0lann nastl seftlle§tirdigini, itirafp ki§ide ki§ilik ve insan onurunun zerresinin kalmadlglm, bir itirafprun, tasmaSl ba§kaslrun elinde bir roOOttan farla olmadlgml ki§iliginde bir daha gordii. Ali Nusret AsIan ve Hasan Dogan isimli itiraf0lar halen polis korumasl altmda Almanya'da ya§amaktadlrlar.
Bir daha PKK Diisseldorf davasl ve Kiirdistan'da Turk ordusunun saldmlanyla e§ zamanh olarak, PKK yeni bir geli§ti. Bu, PKK'nin 0 zamana kadar kar§lla§ugl en onemli sorundu.
149
,,,il
III
II I I,1'1 I,
'I
;: I'I[
t! I
1982'de PKK'de aynhk yaratmak isteyenlerin saYISI daha 01masma ve orgLitte daha etkili konumda olmalanna ragmen, aralannda orgiltlenememi§lerdi. Ama 1988'deki boyle degildi. Kesire Yddmm (Fatma) ve Hilseyin Yddlflm'm ba§lru ve PKK'nin Avrupa orgLirunden yoneticinin de oldugu grup, orgiitlenme i0ne girmi§ti. yerle§en Kesire YI1dmm, PKK'nin 1983-1985 doneminde pkardlgl teorik yaym dergisi Sore§ a Kurdfstan'l (Kiirdistan Devrimi) devam ettirmeye kalffil§U. yoneticisi kalkl§ffil§, ancak bu da ararur duruma dii§en PKK, Avrupa'da tutuklanan ve ortaya pkan bu kar§1 kitlesini harekete ve ay "komplocu olarak niteledigi" ki§ileri eleyerek birligi saglad!. Hiiseyin Yddmm, Hollanda'da bir silahlt saldmda yaraland!. nedenleri c;iinkii, bu defa OcaBu lan'a dil§man olan ve Ocalan'm da dil§man olarak niteledigi ki§i, e§i Kesire Yddmm'di. Politik ilkeler ve aynhklar, evlilik baglanru neydi? dinlemiyorduj ama bu kesin kopu§a yol Bu konuda en Ocalan degerlendirme yapml§tlf. Ocalan, KeSire Yddinm'la evliligini "M1T'in takibinden kurtulmak ve ilk orgiltlenme siirecinde M1T'i kullanmak §eklinde" apkhyordu. Kesire YI1dlflm, Ankara Basm Yaym Yuksek Okulu mezunuydu. PKK'nin grup donemi kadrolannclandt. Resmi gorevi olmasa bile ba§mdan . beri MK iiyesi yetkisinde olmu§tu. 1982 yI1mda MK'ne A. Ama PKK 3. Kongresi'nde birden biitiin yetkileri elinden ahnd!. "Ocalan'a komplo kurmaktl". Komplo teoYapdan resmi risi Ocalan'm apklamalanna dayaruyordu. 0 cia, bunu "Kesire'nin bir kadro ile yaptlgl bir konu§maya" dayandlflyordu. Ki Urfa'nm Halfeti baglt Cibin koyiinden olan Ferhan kod isimli bu kadro, bu olaylann 1986 iizerinden daha bir yd hayattru kaybetti. '_
,"" '-t-
i'"
Neticede Kesire Ylldmm, Bizans saraylanndaki komplocu saray kadmlanyla layaslandt. Diinyada ne kaclar iinlii komplocu kadm Kesire kadar usta varsa neredeyse listesi pkanldt. Ama olmadlgl" degerlendirmesi yaptldt. Kesire'nin "su01!" aglrdl. Bu rur yargilamalarda eski dosyalan gelenekti. Kesire'nin babasl 1938 Dersim isyam slrasmda Tilrk ordusuyla i§birligi yapml§U. Bu durumda Kesire de M1T'le ili§ki i0nde olmahyd!. Neticede Ocalan-Ytldmm nikahl fiilen bitti.
Ocalan, ozel sorununu, evlilik sorununu politik motife biirilnson derece rahatSlz olan ya da evliligin polidiirdii. Bu tik bir motife biirilndiirillerek bitirilmesini hazmedemeyen Kesire Ytldmm, bu tarihle pusuya yatt! ve 0 da ki§isel sorununu politik motife bilrilndurmeye yoneldi. Neticede Kesire Ytldmm, eylemiyIe kendini PKK'niri kar§lsmda buldu. Niyeti ne olursa olsun 0 arbir iblisti!" uk "PKK onderligini devinneye Olaym ikinci kahramam olan Hiiseyin Yddmm, Dersimli bir avukattl. Aynm yapmadan politik nedenlerle tutuklanan butiin Kiirtlerin davalanna girerdi. Bu nedenle Turk polisi ona kar§l kinIiydi. 12 Eylill 1980 askeri darbesinden soma, PKK'li tutsaklann avukathgml iistlendi. C;ok bir komplo sonucu tutuklandl ve aglr i§kence gordii. 1982 ylltnda cezaevinden pkmca, PKK tarafmdan yurtdl§ma pkanldl. Yildrruo, cezaevlerirlde §ahit oldugu basktyl ve PKK'li tutsaklann direni§ini Kurdistan Halkmm DiMucadelesi - Diyarbakzr Zindanz (1985) adlyla kitapla§t!rd!. Bat! Avrupa Ulkelerinde PKK'nin diplomasi faaliyetlerinde gorev aId!. Ya§l ve mesleki kariyeri nedeniyle sayglnllk gordu. Ancak Ytldlflm, PKK ile ideolojik olarak biitilnle§memi§ti ve PKK'nin orgiitsel hiyerar§isi hareket etmek istemiyor ve zorlamyordu. Ozellikle orgiit i\;i kavgalara, konumu ve duygusalhgl nedeniyle uzakt!. Halbuki "ERNK temsilcisi" olarak lanse ediliyordu. Ocalan'm yonetim tarzml ka\Tamayan ve yakla§lmmdan rahatslz olan Ytldmm, Ocalan'm kendisiyle konu§malanndan, kendisinin "tasfiye edilmek istenen PKK iist yoneticilerine kar§1 kullamldlgl" izlenimini edindi ve buna tepki duydu. Ancak bu soiyi hesaplanmaml§ bir tepkiydi. C;iinkii, Ocalan'l yenmek onun giiciinii a§ard!. bo}utu vardl: PKK'nin 1980-1986 pratigine damOlaym Dusseldorf davasmda yarglgaslru vuran yoneticilerinden lamyor, da Alman polisi tarafmdan arandtklanndan Avrupa'YI terketmek zorunda kalml§lard!. Bu durum halkm moralini ciddi gedikler bozmu§, PKK'nin Avrupa Tiirk Genelkunnayl bu durumu izliyor ve alt birimlerine gonderdigi talimmatta "Almanya'daki tutuklamalar nedeniyle orgiltiin girdigi ve bu durumu hlzla degerlendirmelemoral rini" istiyordu.
150
151
<;!
Ama madalyonun diger yonii vardl. Halkm yoneticiler PKK 3. Kongresi'nde gorevolarak kabul ettigi bu ki§ilerin den altnmt§, yerlerine kadrolar atanml§tl. Ama bu kadrolar, eskilere itibar gostermi§, halkm yakla§lffil ve deney aglr basffil§tt. yoneticiler rahat btraktlmaffil§, eskiler aleyhine talimatFakat lar verilmi§ti. Ocalan'm yonetim tarzma yabanci bu kadrolar, "kendilerinin yanh§ bir takun uygulamalann merkezine konuldukIan" dii§tincesine kapllffil§lardl. Tutuklamalar ba§laymca, eskilenn deneylerinden mahrum kalan yeniler, Ocalan'a ani ve sert tepki gostermi§lerdi. Hollanda'da toplantl yapml§, "Ocalan'slz PKK" formiiltinti benimsemi§"Ocalan'a ve onu destekleyenlere kar§l Zora ba§vurrna" karan bile alffil§lardl. Ama bu karar a§lyordu. Nitekirn daha masada aralarmda boliindiiler ve klsa surede etkisizle§tirildiler. Kimbilir, tutuklananlar belki de "ke//eyi kurtannl§/ardzl" <;iinkii bu yonlu komplolar arasmda "hain" olarak damgalanmaktan kurtulmu§lardJ. Halk onlara sahip pkmt§, cezaevinden konumlanru daha Aslmda bu tilr niyet ne olursa olsun siyasal ko§ullar, Kurt sorununun boyutlan ve PKK'de bu sorunlara getirilen yorum nedeniyle neticede PKK'yi hedeflemek zorundaydJ. Bu bir§eyler talep eden ki§llerin astl niyetlerini a§an bir On boliimlerde de izah etmeye PKK'nin birligi varolmarun ve direnebilmenin tek ko§ulu. her Kurt yurtseveri Bu blrligin sembollerinin durumu ne olursa olsun, bunlara saldm, kar§lsmda Kurt halk dinamizmini bulmaktadlr. Kurt halkt, ba§ kaldJranlann ideolojik niyet ve ele§tirilerinde hakh olup olmadJklanyla ilgilenmemektedir. Bu nedenden dolayl halkt kazanma §ansIan olmadJgmdan, her defasmda ezilmeleri kaprulmaz olmaktadJr. Ote yandan eZilmeleri slrasmda yihiitiilen ajitasyon ve alman orgiitsel onlemler, her defasmda PKK'deki orgiitsel birligi ve PKK onderliginin konumunu daha da Ama aym zaatttgl) manda her kar§l koyu§ ezilirken, halktn bildigi (ama nedeniyle halktn ve vicdarunda zor kapatlltr bo§lugun meydana geldigi de kesindi. Kesire YtldJnm, gerek Ocalan'm, gerekse Tiirk baslrunm koru nitelemelen ve tahriklerine ragmen, aradan 11 ytla ragmen, tek bir defa olsun bile basma tek bir bulunmadl. Kesi152
ya§amaktadlr. Soyadmm benzerligine re Ytldmm, halen akrabaltgl olmayan Huseyin YIIragmen, Kesire Ylldmm'la dmm da ya§amaktadlr.
1}
soylanm Kuzey Kurdistan'da Turk devletiyle PKK arasmdaki sava§, en kanboyutIamrken, tran-Irak sava§mm akibeti de belli 01maya ba§laml§tl. tran, sava§ta iistiinliik saglamasma ragmen, ABD ve SSCB'nin lrak'a destegi nedeniyle sonuca gidemiyordu. Siiper statukonun degi§mesini istemiyordu. Zaten ula§ffil§lardl. Benimsemedikleri tran rejimi ylktlmaffil§, ama bolgeye onlenmi§ti. tki iilke de ytkmtt kalml§ ve sava§ sonraSI in§a i§i siiper devletlerin tekellerine kalffil§tl. va§m durrnaslru ve ihale pazanrun aplmaSffil istiyordu. Arada Kiirt halkl kalml§tl. Sava§ Kiirdistan'da yaplltyordu. Kurt orgutleri 8 ytlltk sava§l degerlendirememi§, baglmslz bir yonetim kuramaffil§lardl. Mayls 1988'de Guney'in Kurt orgiitIeri Kurdistani Cepbe adl altmda birle§mi§lerdi, ama artlk tran, PDK ve YNK eliyle Giiney Kiirdistan'a yerle§mi§, buna kar§lltk ve toplarla Kiirt bolgesini bombahyordu. Irak, Irak sava§ 16 Mart 1988'de tran Slmnna yakm kasabasma kimyasal silah attt. 5 bin sivil oldii. Bu ABD'nin ]aponya'ya atom bombasl atmasmdan sonraki en bUyiik soykmmdl. Irak da ABD'ye ozenmi§, bu darbe ile sava§l bitirrneyi hedeflemi§ti. Kurban KiirtIerdi. 18 Temmuz 1988 tarihinde Irak, BM Giivenlik Konseyi'nin 598 saYl1t ate§kes karanm kabul etti. 20 temmuzda tran da karan kabul edince iki devlet arasmdaki sava§ fiilen bitti. Kiirtler bir daha aldattlffil§tl. Irak ordusu, rum giiciiyle Kurdistan'a yoneldi, intikam eylemlerine ba§ladl. tslam'm temel kitabl Kur'an'm bir ayetinden esinlenerek "En/a/" adl verdigi harekatIa Soran bolgesinde 80 bin Kiirdii yerinden etti. Bu barbar uygulamamn ve henuz tam aydmlattlml§ degil. Ama imha edildigi saruhyor. Bu olaya iIi§kin belgeler Korfez sava§mdan sonra ve ABD'ye ta§mdl, ama heniiz kaABD'li uzmanlann eline muoyuna aplml§ degil. 200 bin Kurt tran'a, 60 bin de Turkiye'ye slgmdt. PDK ve YNK ile diger Kurt orgutIeri bolgeyi bo§altttlar. It
sJ1
153
,,;
-
iran, Kurt muhaliflere Yonellyor: Kassemlo ve Mykonos olaylan hak'la anla§maya varan han, artlk du§manlara" yonelebilirdi. han en bUylik du§man Kurtler ve Iran devrimci muhlafetiydi. 1980'lerin ortalanna vanldlgmda Tahran yonetimi, kanh bir sonra Iran Komunist Partisi (Tudeh), Halkm Fedai/eri ve Halkm Mucahidlen'nden olu§an muhalefeti bastlrmaYI ba§arml§tl. Geriye Kurtler kalffil§tl. lran'da 1979'da Islami devrim olunca Kurdistan'da da halk ayaklarunasl olmu§tu. Islami Tahran yonetimi, zorluklarmdan dolayl ba§ta Kurtlere esnek davranml§, I-KDP He otonomi gOrii§melerine oturmu§tu. Ama arkasmdan bilinen klasik Iran politikasl devreye girmi§, Iran ordusu, l-KDP ve Komela ya kar§l kanh operasyonIara ba§laffil§tl. Aralannda durumunda olan bu iki orgut, birle§ememi§, yenilmi§, ancak Slrur alanIannda, Guney Kurdistan'da ve Irak'ta tutmu§lardt. han yonetimi, Kurt direni§ini tamamen bastlrmak tarihsel taktiklerine ba§vurdu. PDK ve 1KDP'yi ve I-KDP yoneticilerine yoneldi. Islami Tahran yonetimi, rejiminin kanII istihbarat orgutu SAVAK yerine, SAVAMA'YI kurmu§tu. SAVAMA'ya han Informasyon ve Guvenlik Bakaru Ali Fallahyan baklyordu. Iran'm istihbarat ve eylem amaclyla kurdugu orgut sadece SAVAMA degildi. Kiiltiir Bakanhgl'na ve mollalara dogrudan bagh Imamet denen orgutlerde, bagh din kisvesi altmda bu gorevi yliriitiiyorlardl. DI§i§leri BakanIIgI, bu orgutlerin tiimune diplomatik temsilcilerinin tum olanaklannl zorundaydl. Bu kadar degil: Islam Devrimi Muhajzzlan (Pastaran), iki boliimden olu§uyordu. ve dl§. DI§ klslm, Lubnan ba§ta olmak uzere iilkedeki Hizbullah militanIanm egitiyor, dl§ iilkelerde, ozellikle Avrupa'da eylemlerle gorevlendiriyordu. Aynca Iran Askeri IStihbarat 6rgutu 02), Avrupa ulkelerinde Iranlt/ar Birligi, Iran Yuksekokul 6gretmenleri Dernegi ve !ran denetimindeki daha Islami orgut de bu dogrultusunda aktiftirler. Humeyni, daha 1979'da l-KDP yoneticileri 9 kan yordu. Ama Tahran yonetimi uygun fmat 1988'e kadar beklemi§ti. 28-29 Ocak 1988'de Viyana'da YNK Lideri Celal Talabani'nin arabuluculuguyla, Tahran ve l-KDP heyetleri biraraya geldiler. Top-
154
"
j
',,'
;:; )
r
J ( '''\
1
lantlnm moderat6rii yakmhgm nereden geldigini okuyucu merak ederse sadece §U kadanm hatlrlataY1Ill: 1984 ytlmda YNK He Bagdat yonetimi arasmdaki otonomi gorii§melerine Kassemlo araclhk yapml§t1. Viyana toplantlsmda l-KDP'nin taleplerini Tahran yonetimi prensipte kabul ettigini 20 Ocak 1989'da bHdirir. Ancak 6 ay sonra bir daha goru§me taleplerini iletir. Goru§me 12 Temmuz 1989'da yine Viyana'da yaplhr. Tahran delegasyonu Mohammad ]afer Sahraroudi ve Hadji Moustafawi'den olu§maktadlr. Yanlannda koruma olarak SAVAMA uyesi oldugundan §uphe duyulmayan Amir Mansur Bozorgian vardlr. Kurt heyeti ise l-KDP Ba§kam Abdurrahman Kassernlo, MK uyesi Abdullah Ghaderi Azar ve moderator olarak Irak'ta universite profesorii olan Fadhtl Rassoul'den olu§maktadlr. llk gun gOrii§meler normal ikinci gun Iran delegasyonu Kurt delgasyonunu kur§un yagmuruna tutar. Astl hedef olan Kassemlo, yakmdan 3 kur§un, Azar 11 kur§un, Rassoul 5 kur§un ahr ve de hemen hayatml kaybeder. Saldlrganlardan Hadji Moustafawi ba§anr. Hafif yaralanan Mohammad ]afer Sahraroudi, hastaneye kaldmhr. Diplomatik pasaportu oldugundan tedavisi yaptldlktan sonra serbest blraklhr. Gozaltma ahnan Amir Mansur Bozorgian ise 24 saat sonra serbest blrakthr ve Tahran'a gitmek uzere bindirilir. KaSlm 1989'da Avusturya mahkemesi, cinayetten dolaYI dava ve katili Tahran'dan istedi. Ama artlk Yaptlan sanki bir oyundu, Avusturya makamlan katillleri elleriyle bindirmi§ti. Tahran amacma ula§ml§, Kurt liderler canlanndan olmu§tu. Demokratik hukuk devleti olan Avusturya, davaya ragmen bu cinayetteki sorurnlulugun utanclru halen uzerinde ta§lmaktadlr. A\TUpa yonetirnlerinden bu kadar ho§gorii goren Tahran cinayet hlZlm kaybedecek degHdi. 17 Eyliil 1992'de Berlin'de Mykonos isimli resturantta kur§un yagmuruna tutulan l-KDP Ba§kam Dr. Mohammed Sadlk l-KDP MK uyeleri Fattah Abdoli ve Homayoun Ardalan He !ranh bir muhalif, SAVAMA ajanlan tarafmdan olduriilduler. Kurt politikactlar Berlin'de yaptlmakta olan Sosyalist Entemasyonal toplantllarma katlhyorlardl. Cinayetin Iran tarafmdan yonlendirHdigi belli olmasma ragmen, Kasem Darabi, Yusuf Amin, Abas Rhayel ve Ebu Cafer isimli dort
155
ki§iyi tutuklarru§ olmasma ragmen, Alman makamlan soru§turmaYI ylizeysel ele aldllar, politik yaruru gizli tutmaya Ancak Ye§iller Partisi'nin basklsl sonucu Berlin Eyalet Parlamentosu 27 I' Mayls 1993 tarihinde olayla ilgili bir komisyon kurdu. Suikast ola- / yt 18 Ekim 1993'te Eyalet Parlamentosu'nda goriilmeye ba§lanch. Gorii§meler sonunda Mykonos Kornisyonu'nun kabul 0:1.- . edildi ve Komisyon, 10 Haziran 1995'te ba§ladt. Eyhll J. 1995'te Komisyon raporunu Parlamento'ya sundu. Parlamento, I:-' Eyalet Senatorii Dieter Heckelman'l, "onceden gerekli guvenlik 6nlemi almamaktan ve davayl buldu", fakat istifayl gerektirmedigine karar verdi. Ancak bu geli.!melerden sonra 22 Ekim 1993'ten beri Berlin Agu Ceza si'nde gorulen davamn onO apldt. ' Alman Federal Ba§savcl Kay Nehm, lran Devlet Bakam Ali Fallahyan hakkmda tutuklama karan lran eski Cumhurba§kam Abolhassan Bani Sadr ve Almanya'run istihbarattan sorumlu Devlet Bakam Bernd Schimdtbauer'i §ahit olarak mahkemeye ifade verdiler. Schimdtbauer, ifadesinde; "Fallahyan'm Ekim 1993'te Bonn'u ziyareti slrasmda davanm durdurulmaslm istedigini", Bani Sadr da; "cinayetin Tahran tarafmdan orgutlendirildigini" soyledi. Soru§turma cinayetin arkasmda duran Tahran'dakilerin figOrleri Ozerindeki golge silinmeye ba§ladt. Suikast emri Ali Fallahyan'dan pklyor ve eyleme "Bozorg Alawi" (Buyuk Alavi) ismi veriliyor. Plam, Tahran'dan kod adlm kullanan Seyit Abdul§erif Beniha§imi isimli SAYAMA ajanl Almanya'ya gotOrmO§tO. Aym zamanda lran'da belediye ba§kam olan Beniha§imi, Wbnan pasaportuyla Almanya'ya girmi§, olum emrini Darabi'ye vermi§ti. Beniha§imi'nin bizzat eyleme katlldlgl ileri sOriildOyse de, tutuklanamadtgl mahkemede bunu ortaya pkaramadl. Eylernin pianiaylcisl ve tutuklu Kasem Darabi, lran vatanda§l, 1980'den beri Almanya'da ve lnin'm dolayh denetledigi Avrupa lslam bgrendleri Birligi'ne uye. Darabi, 1987-89 arasmda Tahran'm Bonn Ba§konsoloslugu'nda gorevli ve aym zamanda SAVAMA'nm Almanya sorumlu olan Hasan Djavady'le sOrekli ili§ki Tehlikeli biri olduguna dair diger lngiliz istihbarat orgutOnden giden bilgilere ragmen, Alman istihbaratlnm onlem almadtgl Oarabi, Berlin'deki lmam Sadlk Cafer Camisini kontak yeri 'I
7J
156
olarak kullamr. Cinayetten sonra Cami'de yapdan aramada diger iki katil Abas Rhayel ve Yusuf Amin'in yerle§tirildigi evin anahtan bulunur. Tutuklu Abas Rhayel, Wbnan vatanda§l, lran'da egitim gormu§ Hizbullah uyesi ve 1991'den beri Darabi ile ili§ki Kurbanlara ilk merrnileri slkan ki§i. Tutuklu ve asll adl Muhammed Sait Amin olan Yusuf Amin, Liibnan v3tanda§l, Hizbullah uyesi ve 1990'dan beri Darabi ile yakm ili§ki lpnde. Egitim ipn 1992'de Wbnan'a gidiyor, tekrar Almanya'ya gonderlliyor. Suikastte kurbanlann uzerine gidlp son kur§unlan Slkarak i§i bitiren kl§i. Oava bu apga pkmaslyla surerken, ABD, lran'a ambargo uygulanmasl Mart 1995'te yaptl. Avrupa Birligi ise ambargo yerine "Ele§tirisel Diyalog" stratejisi izledi. Bu politikamn liderligini yapan Bonn'un DI§i§leri Bakam Klaus Kinkel, 8 Eyltil 1995'te Madrid'te gorii§tOgu lran heyetine ele§tirilerini iletir. Almanya'nn bu tutumunun arkasmda lran'la olan ticareti yatmaktaycit. 1982-1989 arasmda Almanya lran'a 400 Milyon Alman Markl (OM) degerinde askeri elektronik malzeme, 250 milyon DM'lik oteki malzemeleri yasal izinle satrru§tl. 1989'dan sonra 3 milyar 297 rnilyon DM'lik malzeme izin verilmedigi halde satllrru§. 19821988 arasmda 500 milyonu bilgisayar elektronik malzemesi ve 200 rnilyonu telekomunikasyon malzemesi olan 1 rnilyar 149 rnilyon DM degerinde malzeme satrru§. 1989-1995 arasmda da 3 rnilyar 241 milyon DM'lik bilgisayar, elektronik ve telekomunikasyon malzemesi satllrru§. Aym donemlerde gosterilen sau§lardan her biri satl§ yasasmm farkll maddelerine gore yapl1rru§ur. 4 Mart 19%'da Berlin Aglr Ceza Dairesi, Fallahyan hakkmda tutuklama karan pkardl. lran karara buyOk tepki gosterdi, Klaus Kinkel'in Tahran'a yapl1masl planlanan gezisine izin vermedi. Mykonos davaSI 11 Nisan 1997'de ve mahkeme, dnayetten dolaYl lran devletini sorumlu gordu. A"rupa Birligi Ulkeleri olarak Tahran'dan Ama bu karar ve uygulama adiliyet anlarruna gelrniyordu. Kurt politikaol1ar olduriilmu§tO. lran ise aym bask! politikasml ve cinayetlerini surduriiyorduo Kurdistan'da 150 bin asker bulunduran lran, 1979-1996 arasmda Guney Kurdistan, Irak ve Turkiye'de olmak uzere 150 muhalifi bu §ekilde katletrni§ti. 157
TUrk devleti ftrsatt degedendirmek istiyor PKK Guney Kurdistan'da tek ba§ma kalml§tl. t§te Turk devleti bu durumu da flrsat bilerek PKK'ye astl darbeyi vurrnak istiyordu. Ama sava§m bir diger boyutu one pklyordu: Sava§m ekonornik ve toplumsal yliku devlet apsmdan ta§mamaz bir noktaya gelmi§ti. PKK'nin mucadelesi §ehirlere dayanffi1§, de ses verrneye ba§laffi1§tl. <;:iinkU PKK, gerek eylem, gerek kitlesellik, gerekse de orgutsel saglamhglyla yapllan saldtnBilhassa iiniversite Ian a§ffi1§ ve daha da geli§meye duydugu ilgi artrnt§tl. Kiirdistan'daki geli§meler, bunlar arasmda tarn§lhyor ve Turkiye'ye yaYlhyordu. PKK 1988 ytlmda Turkiye'nin tiim bUylik §ehirlerine kadrolannl umn verrni§, orgutlii gruplar, hem gonderrni§; bunlann siyasal, hem de askeri eylem yapacak duruma geIrni§lerdi. Bu etki medya alaruna yanSlffi1§, Tiirkiye'de ayhk Kiirt siyasi yaytn dergisi Toplumsal pkmaya ba§laffi1§tl. Dergi ancak altt sayt pkabildi, devlet tarafmdan kapattldl. Ancak Toplumsal yarattlgl etki bUylik oldu ve Kurdistan ulusal kurtulu§ mucadelesinin bu alana adun atrnasmm ba§langlcml olu§turdu. 1988 sonunda tstanbul, Ankara, Adana ve tZrnir gibi §ehirlerde saYlda PKK kadrosu tutuklandlgl halde, anlan maya tutmu§, PKK artlk Tiirkiye'de politik gundem belirleyen en onemli age durumuna gelmi§ti. Geli§menin bir diger onemli ve yeni boyutu vardl: Kiirt aydmlannm da yeraldlgl partilerde §ovenist politikaya kar§l sesler ylikselmeye ba§ladl. Ozellikle SHP'de yeralan Kurt aydmlanrun Ian yogun bir hal aldl ve bu partinin Kiirdistan'daki orgutlerinde ba§gosterdi. OHD, Kiirt aydtnlan arasmdaki klplrciddi danmadan korktu ve hemen harekete OHD'nin tepkisi uzete§kiIatlm rine SHP yonetimi kaslffi aymda Kiirdistan'daki saYlda Kiirt aydlmm daglttl ve Tiirk istihbaratlrun "mimledigi" partiden etti. Turkiye'nin Kiirt sorunu uluslararasl bO}L1t kazanlyordu. Biiyuk devletler olaylan izliyor, Tiirk devletinin iddialannm tersine, PKK'nin kitleselle§tigini gomyor ve Turk devletinin artan sava§ masraflan ve sivillere yonelik insan haklan ihlallerinden duydukIan endi§eyi arttk dl§a vuruyorlardl.
PKK - YNK ittifakt 1 Mayls 1988 tarihinde PKK Genel Sekreteri Abdullah Ocalan ile
YNK Ba§kam Celal Talabani, aralannda dayanl§ma protokolU imzaladtlar. Ancak Talabani'nin tutumu nedeniyle, ittifak }iimyup yOriimeyecegi denenmeden daha kaglt iizerindeyken dagtldl. Talabani, Ocalan'la gOrii§tiikten soma ABD'nin ba§kenti Washing"PKK'nin silahh miicadeton'a gitti ve burada verdigi lesini durdurabiIecegini" Heri siirdu. YNK liderinin politik tutarslZyansltan bu davram§, iki parti arasmdaki dayanl§ma anla§maslrun bozulmasl anlamma geldi. Yine de dayam§ma belgesi, PKK'nin Kuzey Kiirdistan slrurlanru a§lp Kurdistan genelinde bir ittifak giicii haline geldigini gosteriyordu. <;:unku PKK'nin kitlesel giiru ve uluslararasl etkinligi, PDK ve YNK'nin bu alanlardaki gurunu a§ml§tl. t§te Turk devletinin biitiin olanaklanm kullanarak 1988 ylhnl imha yth olarak nedenleri bu geli§melerdi. Ancak 1988 bittiginde Tiirk devleti, artlk imha amapnm imkanslz oldugunu kabul etrnek zorunda kaldl. <;:iinkii, 1989'a girildiginde bU}iik ve uluslararasl alanda komplolan ve kaytplar pahasma PKK ordunun imha operasyonlanm a§ml§tl. Dstelik bu kadar deneyden PKK, daha ve halka daha fazla guven verir dururna gelrni§ti. Aynca PDK ve YNK'nin sava§ alanml terketmeleri PKK'yi Kiirdistan'da silahh sava§lm veren tek orgiit durumuna getirrni§ti. SSCB'deki dagtlma, Tiirkiye ve Kurdistan sol orgiitlerine olumsuz yanslml§, bu alanda da PKK tek umut olarak kalml§tl. Tiirk sava§ karargaru §unu da dikkate alffi1§ olmahydl: Kurdistan'da sava§mak isteyen devrimci bir orgutiin geni§ manevra alam ve beslenme kaynaklan vardl. Smlrlardaki engellere ragmen diger Kiirdistan geni§ bir manevra ve lojistik destek alamydl, dunyamn dart bir yamna dagtlffi1§, ama daha fazla ulusal hareket eden Kiirt halk kitleleri vardl. Bolgenin gucu Tiirk devletiyle olan sorunlan nedeniyle, taktik da olsa Kuzey Kiirdistan'daki direni§e steak baklyor, bu da bOlgede PKK'ye geni§ bir politik hareket alam yaratlyordu.
158 159
Bir devrimcinin hazin sonu:
olayl
PKK 1982 sonlannda Kiirdistan'a yoneldiginde Botan'l stratejik Bolge Kiirtliik bilind apsmdan ileri olmasma bolge ragmen, toplumsal olarak geriydi. Ozellikle okuma yazma bilenler Pilrmakla saytlacak kadar azdl. Aydlnlar ise (daha okuma yazmasl olanlar) PKK'nin ilk orgiitlenme adlffil i9 n zomnlu ogelerdi. BOlgede bu nitelikte olanlar tek tiiktii. PKK birimleri giinlerce bunlan arardl. Koyliiler bunlann isimlerini verir, birimler iknaya iknaya da gerek kalmazdl. ili§kiye yurtseverdi. ismi hemen verilen biri vardl: Ama Gabar Dagt'run en dorugunda kurulan De§ta Lalo (Ktrkkuyu) koyiindendi. De§ta Lalo, 500 hane ile bolgenin en biiyiik koylerindendi. Yoksul olan koyliiler yurtseverdi. Batuyan ve Der§ev a§iretlerinin agalanna kar§l direniyor; agalar bu koye di§ yordu. 12 Eyliil 1980 askeri darbesinden sorna ilk toplu direni§i koydii. ya§ta evlenmi§, bir yard!. liseyi okumu§, Bolgenin yerel hakimi Tatar feodal ailesinden lerle hep kavgalt olmu§tu. 1970'li ytllarda Kawa orgiitiiniin sempatizam olmu§, aS11 miicadelesini vermek PKK'nin bOlgeye gelmesini beklemesi gerekmi§ti. Kendisiyle ilk once Cemal CHalil Kaya) kar§tla§lr. PKK'nin miicadele aZmini ogrenen hemen karanm verir. Karar vermekIe kalmaz, miicadeleye katar. BOlgeyi tamma avantajl da olan silaWI propaganda hazlrltk birimlerinin oturmasmda biiyiik pay sahibidir. Biiyiik miicadele azmine sahip siirekli tehlikelerle kar§lla§tr. 1984 yazmda yllan sokar. 0 halde kendini en yakm koye yeti§tir. Koyliiler, bulamaytnca, Cizre'de askeri doktordan ahrlar. Doktor, elbette kimin verdigini bilmemektedir. Eruh basklruna amcaSI Resul katlltr ve eylem ardmdan tutuklamr. Baskmlardan sorna Tiirk ordusunun onemli hedeflerinden biri De§ta Lalo koyii ve ailesi olur. Nisan 1985'te aralannda kaymakaml ve doktorun da oldugu bir grup asker-polis koye giderek e§ini zorla mua160
koye gidip yane ederler. Bu ahlakslz uygulamarun amaCI gitmedigini tespit etmektir. Uygulama koyliilerde biiyiik tepki yaratlr. dii§man konvoyu, donerken pusuya dii§iiriiliir. Mehmet Sevgat (Bedran) yonetimindeki gerilla grubunda sornadan itirafp olan ve kontrgerilla timlerinde yapan Kemal Emlik (Bozan) ve Adil Timurta§ da vardtr. Araan ipndekilerden tiimii oliirken, olenlerin kamru iizerine siirerek olii numaraSI yapan kaymakam sag kurtulur. Edindigi devrimd deneyle orgiitsel kariyeri artan ni miicadeleye katmaya devam eder. Bunlann arasmda sornadan hayatlm kaybeden iki karde§i de vardlr. 1988 ytlinda bacagmdan yaralarur. Tedavi olanagl olmaymca Giiney-Bat! Kiirdistan'a Mahsum Korkmaz Akademisi'ne giden kendini zor gorevlerin bulur. Otoriteye dayalt hiikmetme duygusu geli§ir. Akademi'de Doktor Baran (Miisliim Durgun), San Baran (Cangir Hazlr) ve Mehmet Cahit gibi sonlan aa biten PKK yoneticileri ile halen PKK-MK iiyesi olan Cemal (Murat Karaytlan) de vardlr. oniine "Akad.emiye slzml§ ajanlan!" tespit etme gorevi konur. 0 da dayatllan anlaYI§ dogrultusunda i§kence dahil, zor yontemleriyle "ajan!" ortaya pkanr. Saytlan 0 kadar artar ki "ajanlarm itiraflanm!" degerlendirmeye tabi tutmadan yaYlnlayan Serxwebun gazetesini, Kiirt yurtseverleri biiyiik bir iirkiintiiyle okurlar. Eger bu kadar ajan slzffil§sa, PKK mahvolmu§ demekti! Tabi ajanlann ortaya pkanlmasl mezarlarda artar. Neyseki PKK'nin mahvolmadlgl ortaya pkar ve Kiirt yurtseverleri rahat nefes alir. ajan olarak nitelenenlerin Kiirdistan'a donmii§, ve Kiirdistan canlarml vermi§ve ajan olarak nitelenip kur§una dizilme gibi birbilerdi. rinden net aynlabilen bu iki nastl oluyor da bu kadar rahat ve birbirine kan§tmlabiliyordu? Slra her zamanki gibi giinah gelmi§ti. En uygunu Koylii ozelliklerinden, ama daha diiriistliigiinden kaynaklanacak, iktidar kavgaslrun hilelerini bilmiyor, bu nedenle tepkid oluyor, provakasyonlara erken geliyordu. Dayatllan, ama birey gormesine ragmen gordiigiinii soyleyemedigi (soylemesi durumunda oyuna gelecegini bildigi) ayak kaydlrma oyunlarma tepki duydu. Miicadelenin soylulugu ile yaptlanlann kl161
yasladl, irkildi, tiksindi. yorumu bitmeyecek, ama anlaml bir eyleme ba§vurdu? Ocak 1990'un son giinlerinde askeri tatbikatta Ocalan'm koyliisii ve arkada§l Hasan Bindal'l yonetmek(Hamza) vurur! lki grup halinde yapilan tatbikatl tedir. Bir grubun ba§mda San Baran ve Hamza vardlr. Tatbikat bittiginde toplanma slkugl kur§un Hamza'YI bulur. Ba§ta kaza ihtimall aglrhk kazarur. Ama Ocalan ku§kuluydu. "Kaza degil, bir kur§un oldugunu" dii§iiniiyordu. Bu arada "ajan olarak nitelenip kur§una dizilenlerin sorunu" koku vermi§, Akademi yonetiminde soru§turma konusu olmu§tu. ni§an alarak ate§ ettigini" ileri Tam 0 slrada bir sava§p, siirer. Yaraulan bu fiili iizerine, "oyle kabul edilse bile olaym kaza oldugunu, herkesin bunu bildigini, ama mutlaka yargllanmasl gerekirse bir olaydan ziyade, kazaya neden olan bir sava§ olarak yargllanmak istedigini" one surduyse de, aruk bir anlaml yoktu! Kurulan gerilla mahkemesinde bulunur ve kur§una dizilir. Sonuca itiraz etmedi. Belki de bir an once bu sona ula§mak istiyordu. OlUm, dayatilan ve devrimci bir ki§inin asIa ta§lyamayacagl 0 pis kariyer kavgasmdan bin kere daha iyiydi. Halbuki hangi ideallerle ulusal kurtulu§ miicadeleslne katilffil§u! ACI bir §ekilde hayaum kaybedenlerden digeri olan Hasan Bindal ise ogretmendi. Orta ya§h, son derece olgun ve insansever ozellikleri vardl. Sempatizanhgirun ardmdan miicadele etme olanagl bulmadan askeri darbe ile kar§ila§ffil§, bir anlamda ko§esinde kalml§tl. Ama dayanamaml§, orgiitle ili§kiye Mahsum Korkmaz Akadernisi'ne gitrni§ti. Ozgiir olsaydl, kimseyi incitmek istemeyen insanClI ozellikleriyle zaten onemli gorevler becerecek ki§ilikteydi. Ama hemen ta§lyamayacagl bir otoritenin himayesini iizerinde buldu. Bu onu rahatslz etti. Gordugu himaye resinin de ona kar§l davram§lanna yansldl. 0 artlk Hasan Bindal arkada§lydl." Benimsemedigi bir kavdegil, "Ba§kan'm garun itildi. Kendini hayal iiriinii komplolann buldu. Kiirdistan'da sava§ma §ansml yakalayamadan hayatml kaybetti. Adma destanlar bestelendi, dershaneler apldi. Ya direni§ biiyiiyen, tiim sava§a sunan, bunlardan aralannda karde§leri Abdullah 0993, Mara§, sonucu) ve Mustafa 0993, Adlyaman, sonucu), amcalan Re162
lui ve tsmail
0994, Cizre, kontrgerilla saldmSI sonucu) dahil olmak iizere kaybeden, iki karde§ini daha (Osman Bahalen gerillada ve Kamuran ulusal kurtulu§ direni§ine veren, bacagmda yilan zehiriyle yaz slcagmda olUmle ve bu hallyle kilometrelerce yol alan, Mahsum Korkmaz'm sava§ogrencisi Peki h\lni onun dershanesi, hani onun destam? Ya§am bir butiindiir: Her olaY'n, her tarihin ayn bir anlaml ve degerlendirmesi vardlr. Olaylar ve tarihler arasmdaki diyalektik baglanu bir Ama bir olaym olumsuzlugu, diger olaylann olumlulugunu ortadan kaldlrmaz. Eger kaldlOyor dense bu diyaitirafp olmaml§, du§maOllektige ve toplumsal tarihe terstir. na bilgi slzdirmariu§ ve du§man saflanna Aristokrat yemesi blr konum pe§inde de olmaml§ur. Devrlmlerin kural degildir ve kural olmamahdlr. Ozellikle de Kurdistan'da.
Patlamalann haberdsi olaylar 1988'deki plam bo§a pkan Tiirk devleti, 1989 yilmda yoneldigi hedefleri geni§letti. Tiirk ordu ve kontrgerilla birlikleri sivillere yoneldi, kitle klylmlan yapt!. Hakkari'ye bagh <;:ukurca Yoncah koyunde 18 temmuzda askerler tarafmdan olduriilen 4 koylu yakildl. 17 eyliilde, bagh Silopi Dereba§l koyiinde 6 koylU kur§una dizildi. Kontrgerilla, 10 haziranda nak'a bagh Basa Gere (<;:e'vTimli) koyunde 27, 23 kaslmda da Hakkari'ye bagh Yiiksekova'nm Site (tkiyaka) koyiinde 28 koylUyii katletti. (TUrk ordu ve kontrgerilla katliamlan ek 2'ye bkz, s. 498). Ote yandan gerillalarla Turk ordu birlikleri arasmda onceki yillara gore daha daha buyiik kaylplara meydana geldi. ARGK saflanna olan biiyiik katillffiln da etkisiyle Giiney'deki egitim kamplannm bir klsmml Kuzey'e kaydlrml§t1. Bu kamplardan biri Beytii§§ebap-<;:ukurca arasmda kalan ve Komata denen sarp ve derin vadilerle yanlml§ bolgedeydi. Bolgede yerle§ik Ka§uri a§iretine mensup koy koruculan yoluyla istihbarat toplayan TUrk ordusu, ]irki ve Ka§uri a§iretlerine mensup koy koruculanyla takviyeli olarak kampl ku§atu. <;:ogu yeni katil163
ml§ ve egitimsiz olu§an 32 ARGK geriUasl hayaurn kaybetti. ortada bir katliam vardt. C;:unku, gerillalann esir dU§tiikten sonra kur§una dizilmi§lerdi. Esirleri kur§una dizme i§i ]irki blrak1lml§t1. Bunlardan, BeytU§§ebap'm Kitere koyiinden Ebubekir isimli yapozellikle vurgulamayt gerekli gOriiyorum: Bu ki§i suda },kanan ve silahslz 8 geriUayt kur§una dizer. bu duzeye vardlrmaslrnn onemli nedeni §uydu: Katliamda §ahit kalmaslrn istemiyordu. 1989 Kurdistan'da kitle eylemlerinin ortaya pkUgl ytl oldu. Koyluler, bask! ve kar§l §lmak §ehir merkezine yiiriidu. Silopi'de kaymakamltk onunde 2 binden fazla insan Dereba§l katliamml protesto etti. Koylerden gelen dalgasl §ehirlerin slrnfsal bile§irnini ve dinarnizm getirmi§ti. Olaylar ve kaynamaya ba§layan §ehirlerdeki birikim, kitlesel ba§kaldtnlann ayak sesleriydi. Kurt sorunu, Turk siyasi partileri uzerindeki zorIamaslrn surdurdu. Turk devletinin siviUere yonelik insan haklan ihlallerine kar§l Kurdistan §ehirlerinde insan haklan dernekleri kuruldu. Kurt aydmlanmn Turk devleti ve siyasi partilerinden kitlesel kopu§u ve politik araYl§lan buyuk boyudara ula§u. Ancak aydmlar, henuz devlete kar§l bir politik pk1§l goze alamlyorlardt. Bu, onlann tarihsel konumlarmdan ve Turkiye'deki siyasal sisteme bakl§lanndaki yanll§tan ileri geliyordu. . Geli§meleri dikkatle izleyen PKK, surece uygun siyasal taktik ve apltma ba§ladt. Ocalan, Turkiye siyasal ortamma daha fazla mudahale etmeye ba§ladt. Ocalan, Turk basm mensuplanna yaptlgl apklamalarda Turk halkma, aydmlanna ve siyasi partilerine dostluk mesajl vermeye Turk halkma yonelik mesajlannda "Turkiye'yi bolme olmadlgml, Kurt halktnm ulusal ve demokratik haklannm verilmesi temelinde birlikte ya§amaktan yana olduklanrn" koyarken, siyasi partiler ve hiikiimete yapugl nlarda ise ,,§iddet politikaslrn terketmelerini ve siyasal gorii§meler i0n yolun talep ediyordu. Kurt sorunu, uluslararasl alam zorIamaya devam etti. Turk devIetinin insan haklan ihlalleri kurulu§ tarafmdan gundemle§tirilmesi, Turk devletine destek olan huktimetleri zorIadl ve isteksiz de olsa bunlann Ankara'Yl ele§tirmelerine Paris'te, 14-
15 Ekim 1989 tarihlerinde "Kurtler, lnsan Haklan ve Kultiirel KimUk" isimli konferans toplandt. Konferansa, Turk siyasi partileri yeralan Kurt milletvekilinin yamsIra Turk rnilletvekilleri de kauldt. OHD, sorunun bu boyutu kazanmasmdan duydugu urktintiiyle bu milletvekillerinin ustiine sert gitti. Turk GenelkurmaYl yapugl apklamayla milletvekillerinin toplanuya kaulmamalanm istedi. SHP Genel Ba§kam Erdal lnonu, "toplanuya kaulacaklan partiden atma tehditini" yaptt. tnonu tehditinde durdu Kurt millet....eda, MGK karanna uyarak konferansa kattlan killerini partiden attt. Bu olav Kurt aydtnlanrnn tavulanm belirlemelerine MU§'ta toplanu yapan SHP'den aulan rnilletvekillerinin de dahil oldugu Kurt aydmlan, ayn bir politik parti hareket etme karan aldllar. AIDa sonuca giden adtmt atmalan halkm eylemi gerekti.
Serbildan 13 Mart 199O'da Mardin'in Savur bolgesindeki bir Kurdistan'da yeni bir donerniri ba§langlcl oldu. C;:at1§mada 13 genUa hayaunt kaybetti. Olen gerillalardan Mesut Dundar'm 20 martta Nusaybin'de yapllan cenaze toreninde halk ayaklandl. Ozel tim ve askerIer halka ate§ iki ki§i oldu. AIDa Turk devleti artlk kalmt§U, Nusaybin'deki kitle eylerni patlamaya ham potansiyelin uzerini ve bu eylem, 1994'e kadar surecek kitle ba§kaldtnSl gelenegini ba§lattt. Ayaklanma Nusaybin'den Cizre'ye swradt. Buradan da Kerboran, §lmak, Klzlltepe, Batman, Diyarbaklf, Kulp, Lice, Van, Yuksekova, Digor, Bingol, Dersim, Tatvan ve Mu§'a yaytldt. Kide ayaklanmasl kendine yakl§lr isim de buldu: Serhildan. CO) CO) Nusaybin halk ayaklanmaSI oldugunda Almanya'da cezaevinden yeni Ayaklanma vesilesiyle BerxWedan gazetesinin DZel bir saYLSml kararla§tJrffil§tJk. Halk eylemine ne isim verecegimiZ aramlZda tartJ§ma konusu oldu. Eylemler sivil itaatsizlik eyiemleriydi. 1988'de Filistin'de ba§layan halk eylemine Intifada deniyordu. Bu deneyden yararlanarak. Kurdistan'a uyarlaruru§ bir diziyi 1988'de Berxwedan ve Tiirkiye'de <;:tkan Toplumsal Dirili{de yaymlaffil§um. Bundan hareketle Kurt halk ayakianmaslnI Serbildan olarak adlandlfchk.
164
...
165
Bir yllda yiizbinlerce insamn kauldlgl gosteriler, Kiirt halktmn Milyonlarca insan, hem de her smlf tercihlerinde kesinlige ve katmandan, ozgiirliik, demokrasi taleplerini net one siiriiyor, PKK'ye baghhk ve giivenlerini dile getiriyorlardt. PKK, ERNK bayraklan ve hayatml kaybeden ARGK gerillalannm posterleri, gosteri yapan kitlenin elinden eksik olmayan semboller haline geliyordu. Eger halktn tercihi soruluyorsa; tercihi netti. Bu geli§me, heniiz ideal bir diizeye ula§masa da her toplumsal kesim arasmda orgiitlenmeye Geli§me devletin kay bo§altma ve politikasmm iflasl anlarruna geliyordu. <;iinkii bu uygulamanm amaCJ PKK'yi temel olan koyliilerden yoksun blrakmaktl. ise koyliilerin destegi §ehirlere ta§mml§ oluyordu. Ayaklanmalann motoru koylerinden kovulan, i§kenceye tabi tutulan, yaktnlan oldiiriilen, koy korucusu olmaya zorlanan koyliilerdi ve halk ayaklanmalan, koy kadar §ehri de PKK'nin aldlgl kaynak haline getirmi§ti. GeriUa, 1984-1988 gibi zorlu dart yill kapsayan sava§1 kazanml§ ve ardt arkasl gelmeyen imha operasyonlan ve politikalanm a§rru§tl. Gerilla miicadelesi ytgmsal bir karakter alml§tl. geriUarun giinliik eylem alaru haline gelmi§, geriUa birimlerinin saytSl katlanml§: Malatya, Dersim, Bitlis, Kars ve Agn bolgelerinde de gerilla etkin olmaya ba§laJll1§, geriUarun girmedigi ve eylem yapmadtgl Kiirdistan topragl kalmarru§tl. Kitle eylerni gerilla hayati onemdeydi. <;iinku koyler bo§alml§, gerilla ciddi zorluklarla yiizyiize kalml§, donarum ve kaynak gibi sorunlan bUyiimii§, soyutlanma teWikesi ya§aJll1§tl. bu tehlike a§lhyordu. Bu baklmdan halk ayaklanmasl, tamamen gerilla eyleminin ve bir yerde iradi ve sabnnm uriinuydu. GeriUa arttk tUm bolgelerde sadece bir askeri degil, §ehirlerdeki halktn da ekonOrnik, toplumsal ve hukuki sorunlanm bir siyasal ve idari otorite haline gelmi§ti. Halk eylerni aydmlar uzerindeki etkisini gostermeye ba§ladt. Zaten araYI§lan belli bir smlra dayanan Kurt aydmlan artlk karar aru gelrni§ti. Kendileri onciiliik etmeleri gerekirken, yoksul halk onlara onciiluk etrni§ti. Kurt aydlnlan ve yurtsever politikacilan, 7 Haziran 1990'da Halktn Emek Partisihi (HEP) kurdular. Bu adlm tarihi onemdeydi ve yeniden dogu§ anlarruna geliaydmlar yordu. <;iinku Turk egemenligi altmdaki Kurdistan'da ilk defa
166
demokrasiyi temel edinen bir legal Kurt sorunu ve parti kuruluyordu. Geli§me HEP'le smldl kalmadl; Kurt halkmm sorunlanru ifade eden basm Haftaltk Halk Gerfegi gazetesi yayma ba§ladl. lnsan Haklan Dernekleri (tHD) kadar yayild!. Kurt kiilturiinu ara§tlrma amaclyla enstitiiler kuruldu. Kurt halktndaki bu devrimci-demokratik geli§me onemli iki olanak yarattl. Birincisi: Halkm tercihi kesin ortaya pkugma gore artlk ordu ve hiikumetlerin §iddetten gerekirdi. tkincisi: Kurt halkt yaratttgi demokratik mucadele ve siyasal orgutlenmesiyle hem Turkiye halklyla birlikteligin kopriilerini olu§turmu§, hem de eger kan dokulmeden siyasal gOrii§melerle sorun mek isteniyorsa bunun da olu§turmu§tu. Uluslararasl alanda da durum bir anda degi§rni§ti. Dunya, Kurt intifadasl Serhildan'la tam§lyordu. Kitle ba§kaldmsl bir anda Bau Avrupa gazete ve televizyon ekiplerini, insan haklan kurulu§lanrun heyetlerini ve onlar kadar da diplomatlan Kurdistan'a ylgdl. Ayaklanan, ozgurluk talep eden, PKK'ye baghhgml ifade eden haIkU. Bu ytgmlan "terorist!" olarak nitelemenin bir olamazdl. Dstelik ayaklanmalar Kurt halklrun kendini daha rahat duyuracagl kanallan da olu§turmu§tu.
tki taktik: Demokrasi ve §iddet Kurt sorunu fiilen kendini kabul ettirmi§, Turkiye gunderninde birinci sorun haline gelmi§ti. PKK ban§ ve siyasal yaplyordu. Ancak Turk siyasi partileri, aydmlan ve Turkiye'nin kaderiyle ilgilenmesi gereken kurumlar korkak davramyor, insiyatifi ele ciddi bir bulunmuyorlard!. Ordu halen Turkiye'de her§eye egemendi. Parlamentoyu i§gal eden partiler arasmdaki farkhhklar ortadan kalklyor, Turk siyasi partilerinin politikasl tekle§iyor, en fazla Irkphk yapmak ve orduyu en fazla ovmek en iyi parti olmanm oluyordu. Burada iki giiciin taktiklerini §oyle izah etmek mumkiin. PKK, 1990 Ylhyla birlikte demokrasi talebini ve Turk halktm ikna etmeyi one aId!. <;unku demokrasi Kurt halkmm pkarlanna hizmet ediyordu. Kurdistan'da demokratik kurumlar kurulmu§, halk YI-
167
.....-..... ..
-----
...
.
, .
gmlarl bu miicadeleyi ogrenmi§ti. Artlk demokratik kurumlar, Tiirk devleti 'Ie yerel eliyle Kiirt ulusal taleplerini frenlemek 'Ie yozla§tlrmak kullamlamazdl. Bu a§amadan sonra demokrasi, Kiirt halk demokratik eyleminin 'Ie kurumla§masmm siirekliliginin giivence altma almmasml saglardl. Bu niteligiyle demokrasi, Tiirk devletinin giittiigii yordu. PKK'nin demokrasi taktigine kar§l, Tiirk devleti §iddet taktigini temel aldt. Bunun de "demokratik kurum 'Ie arapan dinamitlemek, ortadan kaldtrmak, ortada sadece §iddet blrakmak, bu §ekilde PKK'yi de §iddete itrnek gerekirdi". "Tiirk ordusu silah 'Ie orgiitlenme olarak daha iistiin oldugundan 'Ie miittefikJeri taraftndan siirekJi donattldtgmdan, nastlsa PKK fazla dayanamazdt". Aynca bu §ekilde Tiirk devletinin, "PKK'yi uluslararasl kamuoyuna terorist olarak lanse etmesi daha kolaydt!" AIDa devletin bu politikasml hayata ipn once demokratik gosterileri durdurmasl, demokratik kurumlan kapatmasl, onderlerini oldiirmesi, sindirmesi 'Ie cezaevlerini doldurmasl gerekirdi. Bunu yaparken de miittefikJerini ikna etrnesi, destekJerinin devarntm giivenceye almasl 'Ie insan haklan kurumlannm tepkilerini gogiislemesi gerekirdi. Tiirk devleti, bir yandan yasal orgiitleri, gerilla miicadelesini legal zemine yozla§urmak ve tasfiye etrnek kullanmaya diger yandan genel olarak halka, ozelde §ehir kitlelerine yonelik yeni §iddet yasalannt yiiriirliige soktu. Nisan 1990'da kamuoyunda "Sansiir 'Ie Siirgiin (SS) Kararnamesi" olarak bilinen 424 Saytlt Kanun Hukmunde Kararname'yi pkardt. Vasa, degi§iklikJerle Arahk 1990'da 430 saytlt KHK adlyla kanunla§tt. Tiirk devleti, kontrgerillanm bagml hemen hemen tiim kitle eylemlerine ate§ Tiirk hiikiimeti, 23 Agustos 1990 tarihinde Avrupa Konseyi'ne yapttgl ba§VUruda "Giineydogu" olarak tabir ettigi Kiirdistan'da sava§ oldugunu ileri siirerek insan haklanna uymayacaglnt bildirdi. Helsinki G6z1em Grubu, Uluslararast AI6rgutu (ai) 'Ie daha kurulu§ 'Ie hiikiimet, Tiirk devletini insan haklanna uymasl uyanr 'Ie ele§tirirken, Tiirk yonetimi ttnrntyordu. Nusaybin, Midyat 'Ie Ktzlltepe'de ba§layan kontrgerilla cinayetleri, Batman, Silvan, Cizre, Diyarbaklr, Ergani 'Ie BingOl'e yaytlrnt§tl.
168
kongresi ve Mehmet
olayt
PKK, halk ayakJanmalan deneyine dayanarak 1990 Arahk sonu1991 Ocak ayt ba§mda 4. Kongresini yapt!. Bu Kongre birincisinden sonra Kiirdistan'da toplanan ilk kongreydi. Kongrede halk ayaklanmaSlntn siirekliligi, kurtanlnu§ bolge, sava§m yayglnla§unlmaSI, halkm topyekiin orgiitlenmesi 'Ie ordula§masl, sava§ hiikiimeti, Kiirdistan genelinde ulusal cephe 'Ie ulusal kongre gibi kararlar ahndt. Kongrede "enternasyonali Kiirdistan'da toplama" gibi iitopik baZl kararlar almrnt§sa da, diger kararlar PKK'nin geli§melerin gerislnde kalmamak ip,n titiz davrandlgl 'Ie zamantnda-planh hazlrlandlgml yansltrnaktadtr. PKK tarihinde bu toplanu "Gerilla Kongresi" olarak da adlandmlmaktadtr. Ancak kongreden hemen sonra PKK yonetiminde aynhklar pku. Bu defaki aynhgm ba§lnt Mehmet Batman'm Giresira koyiinden olan PKK'nin ilk kadrolanndandl 'Ie PKK Kurulu§ Kongresine kaulrnt§u. 1980 yth ba§lannda tutuklanml§, cezae,i direni§lerinde yer alml§, 1989'da ozgiirliigiine kavu§aile bireyleri de mu§tu. <;:ok saylda karde§i bulunan PKK'nin Ancak bunlardan bir kesimi geri orgiite tavlr alml§, iltica etmi§lerdi. ise cezaevinden pkar pkmaz solugu PKK'nin yanmda alml§tt. cezaevinde kaldlgl uzun ylllar olgulan ara§tlran, bunlan tartl§an, tezlerini savunmada Inatp 'Ie Heri ikna giicii gibi ozellikler edinmi§ti. olayt geli§tiSlnde Mahsum Korkmaz Akademisfndedir. Buradaki uygulamalarve genel parti sorunlan iizerinde derin bir girer. Bazl ters uygulamalara miidahale eder. Ters gordiigii §eylerin .bcalan'da odakla§ugl" sonucuna vanr. Bunu klsmen tartl§tr. Ancak, PKK'deki donii§iimii algtlamada zorlantyor, bu nedenle Ocalan'm tek liderlik konumunu kabul edemiyordu. cezaevinden beri yakmdan izleyen Ocalan da ona kar§l ku§kular slraladtglm ozellikleri 'Ie teorik birikimiyle §imsekJeri daha iizerine Bu kar§lhkh ku§kunun apk dii§manhga d6nii§mesi Ylne de Ocalan, 4. Kongre'de en biiyiik gorevi Cemil Baytk'la blrlikte Mehmet verir. Bunlann getirdigi talimatta Ocalan,
169
"MK'nin feshedilmesini ve Kongre'ye kadar Hamllk Birimi'nin gorev yiiriitmesini" istemektedir. Olu§turulan MK HaZlrhk Birimi'nde Abdullah Ocalan, Mehmet Cemil Baylk (Cuma), Halil (Ebubekir), Murat Karaytlan (CemaD, Osman Ocalan (Ferhat), Saktk (Zeki) ve Guney Kurdistan'h Lokman vardlr. Kongrede ozellikle giri§imiyle; "mucadeleye onderlik eden patti MK'si stratejik onderliktir", "Akademi, Suriye ve 1ran faaliyetleri hakkmda soru§turma aplmasl", "parti girdisi pktlSI hakkmdaki bilgilerin MK'ne devredilmesi", "(dogrudan Ocalan'a bagh) istihbarat olaylrun Iagvedilerek, yerine rapor ve talimat sistemi ve gerektiginde MK karanyla muffeti§lik sisteminin olu§turulmasl", cezalandumalar hakkmda soru§turma hakslz yere cezalandmlanlann itibanmn iade edilmesi ve bu tUr cezalandlrmalann MK karanna baglanmasl", "sivillere yonelik toplu cinayetlerin mahkum edilmesi", "Korfez krizi nedeniyle olu§an durumu halk lehinde degerlendirmek Guney Kurdistan politik ili§kiye ortak iktidar, ya da bu yapllamlyorsa, kendilerine ve destek verilerek iktidar olmalanna yardlma olunmasl", "gerilladaki ttkanmarun onune sava§m Botan'dan diger bolgelere yaYllmasl" ve benzeri daha birkonu tartt§lhr ve bir ktsml karar haline getirilir. Olu§turulan 25 ki§ilik MK, askeri ve siyasi olmak uzere iki ana gorevlendirmeye gore bolUnmu§, siyasi bolumun ba§ma Askeri Konsey Ba§kanhgl'na da Cangir HaZlr atanml§tl. Ancak bu kararlann tumumun de uygulanma alam Ocalan'm denetimindeydi. Ozellikle stratejik onderlik, patti Guney Kurdistan'la ili§ki tam ve guvenlik orgiitU, MK'deki gorev bolUmu alanlanna ili§kin kararlann Ocalan'm tepkisini alacagl muhakkaktl. <;unku, parti guvenlik orgutU kongre karan dogrultusunda daglttlmasma ragmen, 1991'de Hezen Parastina Partt (HPP) ismiyle kurulan ve ba§ma Abdurrahman Kaylkp (Faik), Xebat ve Terzi Cemal (Ali Omiircan) isimli kadrolardan olu§an birimin atandlgl Parti Guvenlik OrgUtU yine Ocalan'm denetimindeydi. Nitekim kararlar Ocalan'a ula§tmldlgmda biiyuk tepki gosterir, "bunlar Kongreyi ele sizin haberiniz yok" der ve Mehve Cangir HaZlr hakkmda mudahale karan ahr. Ocamet lan'm talimatl ARGK Ana Karargahl'na ula§tmldlgmda, MK'nin 7 uyesi hazlrdlr. Bunlann yapugl toplanttda; KaZlm Kulu ve 170
Mervan'm red oyuna kar§lhk, 5 oyla ve HaZlr hakkmda soozele§tiri surecine ahmr. ru§turma aplmasl karan ahmr ve Olaylann oldugu 1991 bahannda Guney'deki halk Saddam Huseyin kaprak smlra YIgtilr. Turk ordusu slmrdaki PKK kamplanna saldtnr. Zap vadisinde bulunan Cemil Baytk'm yonetimindeki egitim kampmda tutukludur. Turk ordusunun saldmsl iizerine Baytk, serbest blraklr. Saldm boyunca 250 gerilla adaytyla birlikte geri cephede banmr. Bu arada ARGK Selanis ve Batufe bolgelerinde Irak birliklerine saldtnp, 39'unu oldurmu§, 42'sini esir alffil§lardt. muhalefet denince her§eye kar§l pkmak yanll§ma Ama du§er. bazl arkada§lanna yazdlgl mektuplar Ocalan'm eline PKK'nin Giiney Kurdistan'da 1991'deki anti-Saddamci ayaklanmaya kattlmamasml da ele§tirir. Halbuki Guney Kurdistan tuzagma PKK'yi zararlan zor giderilir bir stratejik yanh§tt. Belki de bu durumu goren Ocalan, "Guney'deki ortam Saddam yine duruma egemen olacak. Bu apdan Saddam ne yonelik saldmlarm hemen durdurulmasml" ister. Ama mahkum ettigi yanh§a, sonraki yl1larda PKK'nin kendisi du§tU. Tekrar soru§turmaya alman bu defa ajan yaplhr. Ba§ka kalmayan Ocalan tarafmdan soru§turma yapmakla gorevlendirilen ve 0 da cezaevinden pkffil§ olan Abdurrahman Kaylkp ve Cangir HaZlr (San Baran) birlikte Bunlar, Vejin (Yeniden Dirili§) adlm verirler. PKK'nin mucadele taktiklerine kar§l neler getirdikleri "slr!" olan grup hakktnda Ocalan'm yaptlgl degerlendirmeler, l1TEM §efi A. Cern Ersebir ver'in Urgendeki Tezgab (1993) kitabmda yeralan mektubu ve tabi ki dedikodular dt§mda, kimse bir§ey bilemedi. Ancak Vejtn orgiitlenmesi yeralanlar sonra yapabildikleri apklamalara gore "Baglmslz Demokratik Birle§ik Kiirdistan §ianna bagh olarak PKK ruhunu ye§ertmek"ti, "emek ve kanla yarattlan degerler ciddi risk alttndaydl", "Ocalan'm geli§tirdiSi tasfiyelerle orgUt bo§a pkanlffil§, bir tarikata donu§tUriilmu§tU. Boyle bir yaplyla ba§anya ula§mak murnkun degildi." PKK'de ba§anh olma §ansl az olan gizli muhalefet hareketini orgiitlemeye kalkl§u. grubunun oncekilerden onemli bir aynhgl §uydu: Tum oncekiler Avrupa'da geli§irken, Vejin Grnbu sava§ alarunda orgUtienmeye kalkt§ffil§tt. Nitekim klsa
171
'"
it
siired.e de oncekiler gibi dogrudan Ocalan'l hed.ef aldl. Ki Ocalan, grubu ba§mdan beri mahkum, etmi§ ve aktbetini belirlemi§ti. Ocalan, "Turgut Ozahn PKK'yi legal zemine ve ]tTEM Ersever'in PKK onderligini eylemlerle tasfiye etme olarak"5 niteledi ve tasfiyeyi hedefledi. plarunm Batman, Diyarbaklr, tstanbul, tZmir ve daha §ehirde baglanttlar kunnu§, Avrupa'da Ocalan'la ters dii§en PKK'lilerden bazdanyla ili§kiye SUriye denetimindeki Kiirdistan grup kunna girmi§ti. Ama bu, ba§an anlaffilna gelmiyordu. Devletle PKK arasmda yaratmak, ya§atmak ve gorii§lerini kamuoyuna aktarabilmek, olmanm da otesinde neredeyse imkanslz hale gelmi§ti. Nitekim ezecegi aru keyifle bekliyordu. Ocalan Bu an da bir grup arkada§lyla SUriye'nin egemenligindeki Kiirdistan Kami§lo §ehrindeyken gelir. yanmdaki arkada§lanndan Abdurrahman Kaylkp ihanet eder: Ocalan'l arar ve .Beni affederseniz yerini gosteririm" der. Eylem PKK'nin Kami§lo'da sorumlusu olan Mahmut ve komutasmdaki kod isimleri Orhan (Liibnanh Kiirt), Azat (Kaki§i goffil§lolu) ve Muhyettin (Suriye'nin Derik kasabasmdan) revlendirilir. Onlara: .Ne SUriye, ne halk, ne de PKK zarar gorecek. Eger ba§annasaOlz yargtlarurslruz" denir. 1 Kaslm 1991 gecesi ve arkada§lan uykudayken yaptlan saldmda, ve yarundaki kad!nlardan DiIan (kod isim) hayauru kaybetti. oliimline sebebiyet veren Kaytkp, olaydan sonra Tlirki.•KaYlk9, Mustafa Bayrak (asu ad! Faysal Esen) isimli ye'ye ki§iyle birlikte 27 Kaslm 1996 tarihinde tzmit Gebze'de polisin §iiphe iizerine durdurdugu 34 FBM 44 plakah otomobilde yakatelsiz, tabanca, mermi ve bulunur. Kaytkp, landl. palise 'Emniyet IStihbarat Daire Ba§kanhgl'nda gorevli Hanifi AVCl ve tstanbul Emniyet Miidiir Muavini Re§at'a bagh gorev yapuklannt, kimlik ve malzemelerin AVCl tarafmdan verildigini' soyler. Durum Ankara'ya tstihbarat Daire Ba§kanllgma bildirilir. Buradan §ahtslann herhangi bir resmi i§lem yaptlmadan hemen blrakllmasl talimau ahntr ve talimat uygulantr." Bu bilgiyi te§kilattan aynld!ktan Sonra ABD'ye yerle§en MtT eski yoneticilerinden Mehmet Eymih kendi internet sitesinde (www.atin.org) vermektedir. Buna gore KaYlk9'Oln oliimiinden sonra polise kesin-
172
Eymiir, KaYlkp'nm 1979-1990'daki tutuklulugunda poUsle ba§ladlgml ileri surmesine ragmen, bu iddia ke.In degiIdir. Saldmyl orgutleyen Mahmut olaydan dolayl SUriye'de tutuklandl. Orhan gerilla iken 1994'te Agn bolgesinde hayatml kaybetti, PKK bu olaydan sonra Vejin hareketini yaparak orgut bir temizlik hareketi geli§tirdi. Herkes kolayca Vejfnci damgaSlnt yiyiyordu. Masum gendn bu basunna hareketl slrasmda hayattnt kaybettigi halk tarihimize kara bir leke olarak kaztlan bir slrdlr! Ama mutlaka ayd!nlattlmasl gereken bir sIr! Tekrar Kongre kararlanna donersek: PKK 4. Kongresi'nde Gliney Kiirdistan'a iIi§kin aiman kararlar ne olursa olsun, kongre sonraSI uygulamada PKK, daha 3. Kongresi'nde devrimini Kuzey Kiirdistan'la smrrlayan program ilkesinde degi§iklik yapml§, onderlik alamna tiim Klirdistan'l dahil etmi§ ve bunun uygulamasma ba§hyordu. Karar riskliydi. Gliney Klirdistan'da t1§malar ve komplolarda pi§mi§ PDK ve YNK yard!. Bunlann denetiminde binlerce silahlt pe§merge ve arkalannda da onlan rahat kullanan dl§ Yard!. En tehlikelisi burasl komplo alamydl. PKK'nin Gliney Kiirdistan'a ili§kin iki uygulamasl onemliydi: Birindsi; Botan-Behdinan Sava§ HukUmeti'ydi. Bu karar istemde bile biiyiik bir devrimd meycian okuyu§, ama aym zamanda yeni saldlOyt gogiislemenin karar Tiirk devleti kadar lrak ve tran'l da urkiltiiyordu. Ustelik varhk ve geleceklerini bolge statiikosuna endeksleyen PDK ve YNK, bu olu§umla ittifak yapacak durumcia degillerdi. PKK'nin bu durumu ne kadar PDK hesapladlgl biUnmez ama, PKK'nin bu amaClna ula§masl ve YNK'yi §iddetle a§mayt da hesaplamasl gerektigi aradan zaman, aCl olaylarla da olsa apk gosterdi. tkincisi; PKK desteginde Gilney Kiirdistan'da kurulan Parliya Azadiya Kurdistan'dt (PAK, Kilrdistan OZgiirliik Partisi). PAK'm taban bulmaslrun siyasal ko§ullan varsa da, pratikte buna ula§maSl zordu. dinamizmiyle kurulmaffil§tl. Aynca PDK ve YNK egemenlik alanlannda muhalif bir Kurt orgiitiinii ya§atmamakta ustaydtlar. Komplo ve §iddetle muhaliflerini ortadan kaldtnyorlardl. Nitekim PAK ancak bir ytl omiirlii olabildi. Bu nedenle PKK, 1993'le Giiney Kilrdistan'daki geli§melerde dogrudan kendi adtyla yeralmaya ba§ladt. 173
Korfez
TUrk devletinin politikasl
1990 Yllt sonlannda Irak ordusunun Kuveyt'i i§gali, Batl'mn Korfezdeki petrol pkarlanm tehlikeye dii§urdu. ABD ve muttefiklerinden olu§an uluslu ordu, 1991 kl§mda Irak ordulanm yenerek Kuveyt'ten attl. Korfez Sava§l, Kurdistan'l bir anda politik geli§melerin ve sava§lfi odagl haline getirmi§ti. Sava§ta ABD'nin yamnda yeralan Turk devleti, bolgedeki surecinden yararlanarak etkisini Guney Kurdistan'a kadar yaymak istedi. Ama Kiirt sorunu ve ulusal mucadele bu hedefin onundeki en buyl1k engellerden biriydi. Bu nedenle Cumhurba§kanl Turgut azal, Kurtleri yumu§atmak "fetartJ.§l1abilir" diyordu. Ama orduderasyon da dahil tiim nun surdurdiigu §iddet uygulamalan nedeniyle bu sozlerin anlaffil kalffilyordu. Vine de azal'm Tiirk devlet politikasmda Kurt sorunuyla ilgili yarattlgl bu degi§iklikler uzun Ylllar gundemde kaldl. azal'm apklamalan farkh tarzda yorurnlara Bu yorumlardan en §u gorii§ aglrhk kazandl: 1991 Korfez Sava§lfida, Turkiye'nin ABD'nin yamnda yeralmasl kar§lhgmda ABD, Tiirkiye'ye Musul-Kerkuk petrollerinden pay, ya da buradaki Kurt bolgesinin denetirni soztinu vermi§ti. Turk baslmnda hergiin yaymlanan Musul-KerkUk'u i§gal senaryolan, Tiirk devletinin boyle bir plan ve amacmm oldugunu gosteriyordu. Bunun yamslra bu olaylar srrasmda bUyiik devletlerin mudahalesiyle ortaya muhtemel bir Kiirt pkmamasl de onlernler ahyordu. Kiirt halkml aldatTurk devleti, bir yandan yumu§ak maya ve diinya kamuoyunu yamltmaya diger yandan Korfez Sava§ml bahane ederek Kuzey Kurdistan'm smrr bolgelerine binlerce asker ve zlrhh Ylgdl. Tiirk ordusu, Irak'a kar§l sava§mak yerine Botan bolgesini bo§altu, adeta insanslzla§urdl.
kalan ulusal birlik Korfez sava§mm bolgedeki dengeleri etkileyecegini goren PKK, PDK, YNK ve l-KDP, 1991'de ulusal birlik Haz,rl,k Komitesi kurdular ve onemli siyasal pkmaYI Ancak sozti tam yansltmamakta-
174
du, bir ay sonra Giiney Kiirdistan'da halk ayaklanmalan ba,laymca, PDK ve YNK ulusal birlige daha fazla sanlma yerine, g1rl,lmden aynldllar. Boylece Kiirt halkl adma tarihi bir flrsat kaprllml' oldu. Bu flrsatm kapnlmasl Kiirt halklna pahahya maloldu. C;:unku, sonraki Ylllarda PDK-YNK ve PKK-PDK arasmda meydana gelen binlerce insan hayaum kaybetti. <;:at1§malar Kurt sorununun geciktirdigi gibi, halkln ulusal kurtulu§ ve umuduna biiyiik darbe vurdu. Halbuki bu birlik giri§imi, en kotu haliyle bir kururnla§maya vardtnlabilir ve en azmdan Kiirt onlenebilirdi. PDK ve YNK'yi deorgutleri arasmdaki sergiledikleri bu Aerlenlendirirken, ulusal birlik olumsuz tuturnlan hep gozoniinde tutulmaltdlr. Kendiliginden ayaklanmalann iizerine otunnak isteyen PDK ve YNK, Irak ordusu saldmnca halkl kaderiyle ba§ba§a blraktl1ar. Yuzblnlerce insan peri§an halde Tiirkiye ve lran'a Slg11ldt. Yiik yine Kuzey Kiirdistan ve PKK'nin iizerinde kaldt.
Balk giiciiniin iktidara Korfez sava§l ve Guney Kurtlerinin draml, Kiirt halkmm ulusal bive eylemini kampladl. Kitle eyleminin oniine TUrk devleti, HEP'in girmesine izin vermek zorunda HEP, Kiirdistan'da bikaldl. 1991 ylltnda yapl1an genel rind parti haline gelerek 22 milletvekili pkardl. Tiirkiye meclisi, HEP'ln katllmaSlm onlemek erkene alml§u. HEP, bu tasfiye engelini a§mak SHP ile ittifak yapmak zorunda kalffil§tI. Genelkurmayhk SHP'ye, "HEP'i denetleme ve deneysizliginden yararlanarak biinyesine alarak tasfiye etme" gorevi vermi§ti. HEP'i sokarak "gerillaYl legal zemine tasfiye etme amaCl" da hedeflemi§ti. Tiirk devletinin tiim bu sinsi planlanmn yamsua, azal ve sorunun ban§pl denemek amaClm giittiigii, zaytf bir varsaylm da olsa soylenebilir. Ancak toplumsal-ulusal ve siyasal bu tasfiye plamm bo§a pkardl. Her§eye ragmen kitlenin demokratik eylemi ve HEP'in TBMM'ne girmesi, Tiirkiye Cumhuriyeti tarihinde Kiirt olanaklanm yarattl. sorununun ilk defa ban§pl yolla Parlamento, HEP'in varhgml bu §ekilde degerlendinne olanagml 175
Aym zamanda Tiirkiye'de siyasal partiler, iilke yonetiminde ve temel sorunlarda birincil soz hald
176
chn'm cenaze toreninde ozel timin ate§ etmesi sonucu 10 ki§i hayat!m kaybetti. 24-25 Arabk 1991 gunleri lice ve Kulp'ta cenaze torenine kattlan kitlenin uzerine apldl, 10 oldii. Turk ordusu, Guney Kiirdistan'a bir daha saldlrdl. PKK bu saldmyt Tiirk ordusu, PKK'yi artlk bu alandan askeri operasyonlarla sokemeyecegini (Ad, gefen olaylar ve 6lenler ifin ek 2ye bkz, s. 498). 3 Arahk 1991'de tdil'de Mikail Bayru isimJi Asuri'yi oldiiren Hizbullah, kontrgerillamn yeni orgiitii olarak cinayetlerine duo Elemanlan polis ve ozel tim karargahlarmda egitilen \"e dini maske giydirilen bu orgiitle cina}'etler kamuoyuna "PKK-Hizbullah iiriinu" §eklinde yanslt1byor, devlet, bu §ekilde cinayetlerin sorumlulugunu iizerinden atmaYl hedetliyordu. 19911995 doneminde yiizlerce Kiirt aydm! ve yurtseveri Hizbullah rnilitanlannca katledildi. Hedef tiimii de kurum temsilcileri ve yerel halk onderleriydiler. Olaym bu devletin amaCIT11 net gosteriyordu: kitlelerinin 11lusal talep ve orgiitlenmelerinin online ipn onderler ortadan kaldmhyordu.
: I"':,,
in
ilM'f
lili ,H
I!' Ii
"i'
ARGK hareketli. sava§l deniyor PKK askeri binlerce gerillaya sahip olmu§, Kiirdistan'm dort bir yanma yerle§mi§ti. Diyarbaklr, Dersim, Mara§, Serhat (Kars-Agn), Bitlis, Mardin ve Botan gibi b61gelerde egitim kamplan kurmu§tu. Gerilla Kiirdistan'da iktidar gucii olmu§, halkla tam bir Etkili silahlarla ve sava§ taktiginde ustala§ffi1§ geriUalar, gunler siiren girebiliyor, bolgede geni§ alanlan tutma operasyonlarrnl He yiiriituyorlard1. ARGK hareketli taktigine yapml§t1. 1991 ytlmda bolgesinde Tal ve Avyan (Dereler) koylerinde bulunan Turk ordu birliklerine yapilan ve onlarca askerin oldiigii baskmlar, bu taktigin ba§anh eylemJerindendi. Gerilladaki bu geli§me ARGK i9n taktik bir ve tarihi bir adlm olmakla birlikte, beraberinde kaybl da getirdi. Gerillamn ytgmla§masl beraberinde lojistik, egitim ve uslenme sorunlanm getiriyordu. Durmadan taktik yenileyen Turk ordusu istihbaratim ve uriin altyordu. 1991 ve 1992 kl§tnda, ozellik-
177
:1'1 I,:,
Ie Diyarbaklr, Bingol ve Mara§ bolgelerinde ARGK'nin uslenme noktasl ve egitim kampl, Turk ordusu tarafindan ke§fedildi ve sert kl§ ko§ullanndan dolayt gerilla bUyiik kaYlplar verdi. Bunlann henuz sava§ ko§ullanna hazlr olmayan ve yeni katllan gerilla adaylanydl.
ADD Giiney Kiirdistan'a yerle§iyor lrak ordusunun Korfez sava§1 ardmdan Guney Kurdistan'a saldlfmasl ve Kurt ya§anmasl uzerine ABD, bolgeye mudahale ederek 36. enlemin kuzeyini guvenlik bolgesi ilan etti. Ancak Kurtler hayati onemi olan Kerkuk petrol bolgesi de dahil bircok bolge Irak'm denetimine brraktlffi1§t1. ABD, Kurt bolgesini Ortadogu planlan bir tahtasl olarak kullanmaYI planltyordu. Ama ne olursa olsun Kurtler, onemli bir frrsat yakalaffi1§lardt. Aynca bu yeni statiiko ile Kuzey ve Guney'deki olaylarm birbirini etkilemesi daha fazla arttl; bu iki neredeyse siyasal olaylar apsmdan butunle§ti. 19 Mayls 1991'de yaptlan Federal Kurt Y6netimi kuruldu. Eger iyi degerlendiriseydi, Kurtler apsmdan onemli bir geli§meydi. 15 milyon ki§inin oy kullandtgl §u parti ve orgutler kattldl: YNK, PDK, Zabmetke$en Kurdistan Sosyalist Partisi-Irak (PSK-I), Kurt Sosyalist Partisi (PASOK), Kurdistan Demokratik Halk Partisi (PGDK), Irak Komunist PartisiKurdistan Seksiyonu, (IKP), Hizb-i lslami (lsIami Parti), Fillebe Kurdtstana YekbUyi (Kurdistan'daki Hiristiyanlar BirligO, Fillebe Demokrat (Demokrat Hiristiyanlar), Hereke Demokrate Asuri (Asuri Demokrat Hareketi), Kildane Asuriye Demokrat (Demokrat Asuri Ktldanileri). partiler %7'lik barajl a§amadlklanndan 105 milletvekilligi %46 oy alan PDK ve 0/044 oy alan YNK arasmda %50-%50 olarak payla§tldt. PDK ve YNK, geri toplumsal yapl ve aynmlara dayantyordu. Varltklarml bolgedeki egemen siyasal guclere tabi ktlan bu iki orgut arasmdaki rekabet ve malar artlk gelenekselle§mi§ti. Kurt Yonetimi kurulmu§ olmasma Zaxo'da ustlenmi§ r;ekir; Gur; yonetim uzerinde etkiliydi. ABD, Kurtlere bu "iyiligil" yaparken Zlttlnt da hazlrlaml§t1. Kurt ekonomik olarak Turkiye'ye baglmll klhndl. Turkiye, 178
Kurtlerin tek pkl§ kapisl haline getirildi. Boylece Turk devleti, 1991 pIma kadar lran'a baglt hareket eden PDK ve YNK'yi denetimine ahyor, aynt zamanda bUyiik slkmttlan olan ve siyasi olarak tutarslz Kurt orgiitlerinden olu§an Kurt yonetimini PKK'ye kar§1 kullanma flrsatlnt yakalaffi1§ oluyordu. Ama 6te yandan Turk devleU, PDK ve YNK iizerindeki denetimle Kurt y6netiminin kurumla§maya gitmesini onlemenin olanaklannt da elde etmi§ti. han ve Irak'm ABD'yle ili§kileri son derece gergin oldugundan, bu degiOlklik ABD'nin de hesabma geliyordu. ABD plant haraket eden Turk devleti, engellemeyi onlarla ragmen aym zamanda lran ve lrak adma da yaplyordu.
Denge yth: 1992 1992, PKK apsmdan karar ve kader ytlt oldu denebilir. Askeri olarak bolge kurtarma taktigini deneyen PKK, bununla gerilla sava§lnm daha ust bir a§amasma gelmi§ oluyordu. Turk ordusunun buy(lk birliklerini imha ederek alandan 0karmayt ve alan kurtarmayt hedefleyen bu taktigin en yetkin eylemi 15 maytsta Uludere bolaesinde yaptldt. 200'den fazla gerilladan olu§an ARGK birligi, Nerwh (Ta§delen) k6yiindeki Turk askeri bolugune saldlrdt. \=arpl§malar,S km'lik alanda 18 saat surdu. Turk ordusu bUyiik birlikler, tlnklar, sava§ 'lie helikopterlerle kattldt. .len baskmt ir;in ek 3'e bkz, s. 504). Bu buyiik KurcIi.tan'm dort bir yanmdaki eylemler e§lik etti. baskmlan ve Idtlesel gosterilerde bUyiik artl§ oldu. Eylemler Turkiye'ye yansldl. ttlrk turizm tesisleri gerillalann hedefl haline geldi 'lie buyiik darbe aldt. Kurdistan'daki 300 bin mevcudunu a§an Turk ordu birlikve yardimci kuvvetleri sava§a surl1lmu§tii. PKK, fHlen bu guce karOl koyuyordu. Turk ordusunun kaytplan doruga pku: PKK sadece Kurdistan'da degil, dunyarun dort bir yanma dagtlKurtleri etrafmda toplamayt becerrni§ti. Almanya'nm Bochum flhrinde yaptlan Birinci Kurdistan Uluslararast Kultur FestivaItnde 100 binden fazla insan bir araya geldi. PKK'yi destekleyen Ye her birine binlerce insamn kattldtgl mitingler birbirini izledi. 'rork ordusunun yapugl her katliama kar§1 binlerce Kurdun prolII.to gt>sterileri yapmasl artlk gelenek haline gelmi§ti. Uluslararasl
"Ii
IN,
179
alanda bu defa ku§atmaya alman Turk devletiydi. Dostlanmn ziinde bile Turk devleti, surekli insan haklan ihlalleri yapan, mokrasiyi ortadan kaldrran sablkah bir devlet durumuna gelmi§1:i. Kurt halkl legal zemininin tiim alanlannda ulusal kururnlann temelini attl. PKK, devletin §iddette dayatmasl ve demokrasi yolunu kesin kapatmasl uzerine altematif ulusal orgiitleri hlzla kurmaya ba§lam. TLlrk ve kontrgerilla birliklerinin §iddetine ragmen PKK, ulusal yargl, egitim, kendi kendini yonetim ve vergi sistemlerini olu§turmada biiyiik ba§an sagladl. Sadece Kiirdistan'da degil, Tiirkiye'de de baSin tarihinde iz blrakan ve ayru zamanda Kiirdistan'm ilk giinlLlk gazetesi 6zgur eundem (30 Mayts ba§ladl. Kurdistan'daki uyaru§m sesi 1992-14 Nisan 1994) olan 6zgur eundem klsa surede uluslararasl alanda otorite ve Kiirdistan'daki geli§melerin en dogru §ekilde ogrenilebilecegi baSin orgam durumuna geldi. DYF-SHP 0991-1995) koalisyon hLlkiimetinin guttiigu kanh politika nedeniyle SHP listelerinden parlamentoya giren HEP milletvekilleri istifa ederek, Ozgur[uk ve Demokrasi Partist'ne (OZDEP) girdiler, 4 Temmuz 1992'de de HEP'e geri dondiiler. Kiirt parla-' menterlerin bu kararhhgl, sava§m keskinliginin parlamentoya yansldlgml gosteriyordu.
deneysiz1ik ciddi bir zaafa Bir insan de, bir siyasal parti de, bir halk de kural vardlri ya§amadan deney sahibi olunamaz ve risk goze ahnmadan geli§me saglanamaz. Bu baklmdan PKK'nin bu pratigi degerlendirilirken, ylglnla taktik ve orgiitlenmeyi denedigi ve mutlaka ba§arma azmi He sava§tlgl ahnmahdlr. Ancak bu ilkeye slgmarak, yaptlan ciddi hata ve yanh§lar gozardl edilemez. <;unkii PKK bu ciddi hatalar yaptt. PKK ideolojik degerlendirmelerdeki tutarhhga ragmen pratikte legal zemine konurnlanrun otesinde rol atfetti. Legal kurumve lann gosteri§ine kanan PKK ve aymnlar, devlet kururnlan ve i§ diinyasmda etkili konumda bulunan Kurt yurtseverlerinin siyasal kimliginin apga pkmasina Boylece zaten bunlan tasfiye etrnek isteyen MGK'ye bir anlamda "yardlmo" oldular. Aydlnlar, 180
gerllla eyleminin birikime dayanarak ihtiyae duyulan legal siyasal mucadeleyi ve kurumla§maslm yaratacaklanna ve bunu bir gelenek haline getirmek ph§acaklanna, gerillanm sloganzaten vard.. lanru awlar. Halbuki geriUarun slogarum atan bu durumu Kiirdistan tarihindeki gelenekselle§mi§ Aydml ann ve orgiitsiizliikleriyle bir ozellikti. Aynca her§eyi gerlUaron ve buna asIa ters dii§ulmemesi gerektide dogruydu. Ama bu dogrulara ragmen aydlnlar kendi geleneklerini yaratrnak zorundaydllar. Bu zorunluluk donemin gorevleri kadar, gelecek apsmdan da onemliydi. <;iink'ii bir orgiit ulusal kurtUlu§a onciiliik etse bile, halka ula§ml§ demokratik gelenek ve kurumlann ta§IYIC1S1 ve kanaUan aydlnlardl. Neticede Kiirt aydlnlanmn bu zaaflanm da kuUanan kontrgerilla, oldurme, i§ten atma, maddi olarak cokertrne ve diger psikolojik yonternlerle, aktif aydml , devlet kurumlan icinde Kurt halk miicadelesine semar pati duyan biirokratlan ve i§adarnlanru tasfiye etti. Bu tasfiyenin aCISI 1994 ve sonraki ytUarda goriildu. Birden bire toplumu yonetme konumuna gelen gerilla, kitleye aphrken apk verdi. Saflanndaki nicel §i§kinligi, askeri yetkinle§me ve orgiitsel saglamhga donii§tiiremedi. Toplumun ilgisi ayro duyarhhkla degerlendiremedi. Sozde illegal olan cephe orgiitlennin mesi, hantal bir yaplda ve sald1fllara apk oldu. Kitle eylemi siirekli olmaSlTIl yol ve yonternleri bulunamadl. Yerel iktidar giicii haline gelen geriUa, deneysizligin iiriinii olarak halka kar§l ciddi hatalar yaptt. GerlUa, insan haklan i§leyen bir devlete kar§l sava§tlgmdan, kendisinin de insan haklan i§leyebilecegini ve bu ihlaUerini halk adma sorgulayabilecek mekanizmal olu§turulmasl gerektigini hie dii§unmedi. Kendisiann nin yaranCISI oldugu slgmarak, donem son derece onemli ve zorunlu legal siyasal kururnla§maya a§1fl derecede miidahale etti; adeta bundan zevk aId.. Bu kururrtlar, gerillaron lojistik ve taktik ihtiyaclanm goren araclar olarak i§lev gordiiler. Halbuki bu kurumlar olmahydl1ar. GeriUada izah edilemeyen bir tutuculuk ve klskancbk geli§ti. "Reformist anlaYl§lar geli§mesin" diye ve denetim adma, tamamen degi§ik i§leyi§leri ve Cah§ma tarzlan olan (iistelik devletin siirekli istihbarat izlemesi, komplo ve saldmlan alunda olan) siyasal kurumlar ve aydlnlar, .. uygun olmayan atamalar ve direktiflerle yonetilmeye 181
Bu ilkesel hatalar aydmlann zaaflanyla birle§ince, devletih saldln 'Ie komplolarml kolayla§t1rdt. Halbuki oturmu§ legal siyasal It§ma, gerillarun i§ini kolayla§tlracaktl. Dstelik bu, gerillarun temel bir amaclydt. Legal siyasal sadece ideolojik tespitlerle yiiriimezdi; bu kendi kadrolan, tam 'Ie onderleri olmahydt. Gerilla miicadelesi 'Ie legal birlikteligi 'Ie birbirini etkilemesi zorunlu bir de, baglmslz tarZlnt 'Ie kadrosunu yaratrnayan legal siyasal ulusal kurtulu§un bir ayagmm kmk olmasl ve gerillanm yiikiiniin artrnasl demekti. Bu donemde yapllan ciddi bir ilkesel yanh§ da §uydu: Kabarmarun co§kusuna kaptlan PKK onderligi, PKK yonetim kademelerinde yatay luz verdi. Halbuki "abas yolcular" en bu donemde ortaya pluyordu. Ayru co§kuya aydmlar da kaptlmca, birhafta once "korkak" 'Ie hatta "feodal" 'Ie daha ileri nitelemelerle tantrnlanan ki§iler birden, bir PKK yoneticisinin ytllarca siiren miicadele 'Ie fedakarhgma ragmen elde edemedigi yetkiyi elde ettiler. Daha dogrusu gaspettiler ya da kendilerine "bah§edildi." Halbuki diiniin atama 'Ie bah§etmeyle bir giinde "proleter" olamazdl! Ki ba§ta bu yetki liitfunden zevk alan kimi aydtnlar, ko§ullar zorla§mca kendi eski konurnlanna donmek istediklerinde ya donemediler ya da tekrar eski nitelemelere maruz kaldtlar. Bu yatay ileriki PKK'nin ba§ma ciddi sorunlar 'Ie halen Kimi aydmlara bu yetki liitfuriun onlara duyulan giivenle alakasl yoktu. Ortada bir ideolojik tutarslzltk 'Ie yetkinin keyfi dagltlffil 'lard!. <;::iinkii bu yanlt§a e§ zamanlt olarak, erken kurtulu§ iimidine kapllan PKK yonetiminde, PDK'dakini geride blrakan aristokratla§ma egilimleri geli§ti. Halbuki PKK'nin Kiirdistan politikasmda yarattlgl 'Ie PKK'nin halk tarafmdan benimsenmesinin en onemli nedenlerinden bir tanesi, feodal onderliklere tavrr almasl 'Ie siyasal yonetimde halkm demokratik giidinii savunmaslydl. Kendi aralanndan ki§ilerin, kendi lanrun yonetici 'Ie komutan oldugunu goren koyliiler 'Ie aydmlar bu davaya sanldtlar. Ama 1992'de olan slraladlglm yanlt§ uygulamalar, hallun bu duygusuna tersti. Neyse ki, bu uygulamalar hallun bilinci He ba§anslzhga ugramaktadlr!
182
Asker!
MGK toplantts1
MGK toplantlsl, Agustos 1992 tarihinde Diyarbaklr'da yaplldl. Toplantl sava§ tamtamlanntn daha hlzlt anlaffilna geliyordu. <;::iinkii ilk defa boyle bir §ey yaplltyordu. MGK'nin Ankara dl§mdaki bir §ehirde toplanmaslrun ornegi yoktu. AIDa bu defa 1stanbul ya da 1zmir'de degil, Kiirtlerin ba§kenti olarak bilinen Diyarbalur'da toplaruyordu. Kiirtlere kar§1 govde gosterisi yaplhyor, katliam mesajl veriliyordu. Ordu §iddet istiyordu 'Ie tiim siyasi partiler buna uyacaktt. Saptanan strateji iki yonliiydii. Birincisi: Yasaklar, baskl, §iddet 'Ie cinayetlerle, demokratik organlar 'Ie bunlarm yoneticileri safdl§1 edilecek, kurumlar kapatllacak, halk sindirilecekti. 1kincisi: Giiney Kiirdistan'da Federal Kurt Y6netimi'nin bazl kar§llanmasl kar§lltgmda, PDK 'Ie YNK, PKK'ye saldlrttlacaku. Bombalama 'Ie oldiirme serbestti. Kontrgerillanm bagl ken, halk ise §iddet 'Ie baskl yasalanyla baglandl. HEP'li, insan haklan savunucusu, doktor, avukat, sendikacI, 6gretmen, din adaffil gibi Kiirt hallurun legal 6nderlerine kar§1 cinayetler birbirini izledi. byle ki bir yllda kontrgerilla saldtnlannda hayatlnl kaybedenlerin saYlsl 500'ii a§tl. Tiirk devleti, en biiyiik insanltk i§liyordu. Masum insanlar ko§e ba§lannda 6ldiiriiliiyordu. Cinayetler faili olmaktan pkml§tl. Ordu 'Ie polis binasmdan herkes, cinayet i§liyor, elini kolunu sallayarak geri d6niiyordu. Tiirkiye'de ise dayaru§macllar, aglr hapis cezalan 'Ie 6liim tehditiyle korkutuluyor, sindiriliyordu. Kiirdistan'da Tiirk oldugu bir tek fert saldtnya ugramazken 'Ie Kiirt halk tarihinde bile bunun omegi hemen hemen yokken, Tiirkiye'nin §ehrinde kontrgerilla, fanatik Tiirk kitlelerini Kiirtlere saldlrttl. K6y 'Ie §ehirlere gelince yerle bir edilecekti. Sadece Nusaybin 'Ie Cizre'de Newroz g6sterileri slrasmda 70'in iistiinde Kiirt oldiiriildii. Aralannda Cizre 'Ie Yiiksekova'ntn oldugu onlarca §ehir 'Ie kasaba bombalarla yerle bir edildi. Komutanlar 6nlerine gelen bombaltyor, koyliiler toplu kur§una diziliyor, k6yler yaklltyor, binlerce insan yerlerinden siiriiliiyordu. Mete Sayar, Tatvan'da Korkmaz Tagma, Hakkari'de Altay Tokat gibi generaller koylerde teror estiriyorlard!. soyk1flmdl. (Ek 2ye bkz. s. 498). 183
Ulusal
kavgasl
ZlTlandlgl kuzuyla oynamasmdan ba§ka bir§ey degildi. Ama bu anla§llmasl yine Kurt kanmm akmasl gerekiyordu. ABD'nin Turkiye'yi bolgenin tek pkl§ kaplsl haline getirmesi PDK ve YNK'nin Turk devletine baglmhhgml daha da artmyordu. C;unku, Kurt yonetimine lazlm olan rum malzemeler Silopi Smlr Kaplsmdan giriyordu. Uluslararasl yardlm kurulu§lanrun da bolgeye giri§leri ancak bu kapldan olabiliyordu. Turk devleti, altyapl malzemelerinin giri§ini yasakhyor ancak, gunluk ya§aml surdurecek yiyecek, ve elbise gibi malzemelere izin veriyor, bu §ekilde hem Federal Kurt Y6netimihe darbe vuruyor, hem de Kurtlere akan paralara fiilen el koymu§ oluyordu. Bu ili§kinin son derece tehlikeli bir sonucu daha vardi; ozellikle PDK yonetimi ticaretle palazlanan ajanlar olu§turuluyordu. Bu sava§ agalan, KuKurt yurtseverlerini yakalaylp Turk istihzey'den bolgeye baratma teslim ediyor, bunlara ve bolgede PKK'ye yakm duran ki§ilere kar§l yapilan cinayetlerde yer ahyorlardl. 1992'de Zaxo bOlgesinde tanmffi1§ pe§merge komutaru Sadike Emer'i olduren bu Sadike Emer, ber! direni§te yeralml§, PKD'da komutanhga kadar yiikselmi§ bir Kurt sava§pslydi ve ulusal birlige bUyiik onem veriyordu. Bu nedenle PKK ile ittifak yapilmasl gerekigini savunuyordu. Onun olduriilmesi bir anlamda PKK'yle ba§lama i§areti olmu§tu. Talabani ile Barzani neredeyse Turk devletinin talimatlanyla hareket eder kadar baglmIl hale gelmi§lerdi. Vedat Aydm'm cenazesinin kaldlTildlgl ve katliam yapddlgl 11 Temmuz 1991 gunu Diyarbaklr'a giden Talabani, Turk demokrasisini oven veriyordu. Okuyucuya kanh nedenlerini gosterrnek Talabani'nin tutumundan bir omek daha aktaracaglm. Kurt yonedegi§ik ulkelere giden Talabatiminin politikasml anlatrnak ni'nin en onemli duragl Ankara olur. Ama tum istemine ragmen Talabani'yi hukiimet yetkilileri degil, MtT mensuplan kar§ilar. 26 Haziran 1992'de Ankara'run Balgat semtindeki Turk DI§i§leri Bakanhgl binasmda yapilan toplantlda Turk taraflru DI§i§leri Bakanhgl tstihbarat Ara§t1rrna Dairesi Ba§karu Cenk Duatepe ve DI§i§leri mensuplan Burhan Ant ile Turkekul Kurttekin, Kurt Kazzaz temsil ettaraflm Talabani ve Ankara'daki temsilcisi mektedir. Turk gazeteci Tuncay Ozkan, MtT'i anlatan Bir Gizli Servisin Tarihi isimIi kitabmda, konu§maYI §oyle aktarrnaktadlr:
PKK 1990 kongresinde aldlgl Hukumeti karan dogrultusunluzlandlTdl. Hukumett; Kuzey Kurdistan'm da Botan olarak adlandmlan Hakkari, Van, Siirt, ve Mardin bOlgeleri ile Behdinan olarak adlandmlan ve Guney Kurdistan'm Suriye smtrmdaki Zaxo'dan fran slrunndaki Lolan'a kadar uzanan Sinath, Haftanin, Menna, Bervari ve Zap bolgelerini kapslyor, bu nedenle Botan-Behdinan Sava§ Hukumeti deniyordu. Ancak Kuzey'de PKK yerelde fiili iktidar ortagl olmasma ragmen, sava§ hukumetinin merkezi kurumla§masl Guney'de, Behdinan bolgesinde yogunla§lyordu. Egitim kamplan, yarahlann tedavi yerleri, basm ve diger PKK'nin aS11 yonetim gum buradaydl. Bu nedenle Turk devleti, 1992'de PKK'ye yonelik irnha saldmlannm ikindsini bu bolgede yogunla§t1rdl. PKK, YNK ve PDK arasmda ftilen bir arada olmanm dogurabilecegi ulusal birlik de Turk devletini korkutuyordu. Ama PDK-YNK ile PKK arasmdaki bir sava§, 1978-1979'da Siverek'te oldugu gibi PKK'yi bu alana baglayabilir ve bogabilirdi. TUrk devleti, PDK-YNK hukiimetinin kurumla§ma ba§anh olmasl durumunda bunun ileride bir Kurt devletinin kurulmasma zemin ohtbileceginden de korkuyordu, bu bir an once ba§latmak istiyordu. nedenle de Kurt yonetimi lehine gerek Kurdistan genelinde, gerekse de uluslararasl alanda olu§an sempati, Turk ordusunun saldmlanru Kurtte §U anla}1§ vardl: "Uluslarakolayla§t1nyordu. raSI koruma altmda da olsa bir Kurt yonetimi ilk defa kuruluyorduo PKK dahil herkes bu yonetimin ya§amasma §ans tarumahydl. n Kurdistan bilen birinin, ozellikle orgiitlerin, bu gOrii§un yanll§ oldugunu ispatlamalan kolaydl. Ama yine de 0 donem geni§ kesimler, iyimserlikten kaynaklanan bu yarulgl PDK ve YNK, nPKK'nin bolgedeki varhgl, Turk devletinin saldmlannm derken, Turk devleti, PDK ve YNK'ye "PKK'yi bolgeden kovarsaruz, ya§amaruza §ans tanmm" diyerek, bu yandglyl saldmlanrun yapml§tl bile. Ankara'da PDK ve YNK burolan kurulmu§, iki orgutun yoneticilerine pasaport kolayhgl tarunffi1§t1. Turkiye Curnhurba§karu Turgut Ozal, Talabani ve Barzani'yi <;ankaya'da aglrlaffi1§tl. Bu goriinruler ki§iyi aldatrnl§t1. Halbuki gOriinruler kurdun yemeye ha184
185
-..
"Talabani: Ziyaretimin ikinci nedeni PKK ile ilgili baZI yeni geIi§meler konusundaki fikirlerirni sunmak olacak. PKK §u anda Iran ve Ermenistan'l iis olarak kullamyor. ate yandan bu orgiitUn SUriye taraflOdan dt§lanffil§ oldugu konusunda tereddiitleolarak belki §imdilik rim var. SUriyeliler oyunlannlO bir bu rolii oynuyorlar ancak, PKK'nin bu iilkeden pktlglOa inanmak Bir diger izlenim Tiirkiye'deki etkisinin giderek kaybolmasldlr. Buna Abdullah Ocalan'lO deliliklerinin de biiyiik katklda bulundugunu soylemeliyim. Kurtler Abdullah Ocalan'lO davalanna zarar vercligini kabul etmeye ba§ladllar. Bu hem sizin, hem de bizim olumlu bir geli§me [' ..J Diyecegim o ki, Ocalan'l Tiirkiye'de serbest blraksanlz Kurtler ondan bir an evvel kurtulmarun ararlar. PKf('ye yakla§lm konusunda ararmzda bir fark var. Ben bir devleti de temsil etmiyorum. Benim PKK ile kavgam siyasi duzeyde olur. Ben caniligini, barPKK'yt Kurt milletinin gozunde afi§e etmek barltglOl, Kiirt rnilletine verdigi zaran, Saddam'la yaptlgl i§birligini herkese apklayan siyasi bir kampanya siirdiiriirum ama, onunla sava§mam. Sizi de anlayt§la kar§lhyorum. Siz bir devletsiniz ve PKK'ye kar§l yumu§ak davranamazslmz. Ama her§eyin silaWa halledilecegine inanmak zor. "Ben PKK'ya daha farkh yakla§abiliyorum. c;unku, ben Kurdum ve onlann anlayabilecegi lisan ve uslupla du§unuyorum. HEP'lilerle yapuglm g6rii§melerde hata yaptlk1anm soyliiyorum. Onceleri bana inanmlyorlardt. ise ne kadar hak1l oldugumu teslim ediyorlar. Onlara SHP'den aynlmalanmn hata oldugunu soyledim. bana hak veriyorlar [.. .] Diger tarahan PKK'nlO i§ledigi cinayetlere ili§kin olarak hazlrlanan kasetler de faydah, bunlann televizyonlardan yaymlanmasl halk! etkiliyor. Biz Kuzey lrak'ta bunu yaplYoruz ve netke ahyoruz. tutumu"Kurttekin: Avntpa gazetelerine verdiginiz nuzda dalgalanmalar oldugu izlenimi doguyor (Talabani'ye ltalyan 'La Republica' gazetesine verdigi demeci okunuyor). "Talabani: Her §eyden once benim lrak'ta sadece Kurt ve Araplann ya§adlgl gibi bir fikir one siirmem imkanslz. Ben, Tiirkmenlerin talebi iizerine onlann da yaplyorum. Bunu Turkmenlere sorabilirsiniz. Kurdistan'lO baglmslzhgl konusuna gelincej cumleyi tam olarak okursanlz benim, 'eger bir gun 186
'Iar birle§irse Kurdistan bu Ulkenin bir olmayacak"dedigimi g6receksiniz. Samimi olarak ifade edeyim ki, §imdi ·lrak'lO bolUnmesi en musait vakit. Buna ragmen Irak'Jn bii'jtUnl0Aiinun korunmasma taraftz. wDuatepe: Musul Vi/ayet Konseyi ile ilgili giri§imin arkasmda kimtn oldugunu biliyor musunuz? Ta/abani: Biz bunun Turk askeri taraflOdan desteklendiSi izlenimi edindik. Projenin hukuki temelini hazulaml§ olan Mr. Keller bana, projeyi ust duzeyde bazl askeri makamlannlzla soyledi. Turkiye taraflOdan desteklendigini de kar§l pkmadlk. Dogru soylemek gerekirse bunu Turkiye'nin kara ka§l, kara gozu degn, bizim i§imize de geIdigi destekledik. Musul, Tiirkiye ile birle§irse bu bizim de Turkiye ile birle§merniz bir on adlm te§kil eder. Bakm size samimi olarak fikirlerimi soylemek istiyorum. Biz Baglmslzhk pe§inde degiIiz. Eger bir iiIke bizimle birlikte ya§amak istiyorsa bunun Turkiye olmasml istiyoruz. Musui, Tiirkiye'ye Tiirkiye'nin petrol sorunu kalmaz. Biz de Tiirkiye ile birle§irsek, PKK sorunu da ortadan kalkar. "Ant: Kuzey Irak'a mal sevkiyatl BM Yapttnmlar Komitesi'nin mtlsaadesi gerekli. Eger s6z konusu sigara kagztlan bu mtlsaade verilmemi§ ise Kuzey Irak 'a gitmesini saglamamrz s6z konusu olamaz. "Talabani: Yaptmm Komitesi'nin kararlan zaten iWal edilrniyor mu? Kuzey lrak'tan getirilen dl§1 mazota goz yumulmuyor mu? ,,Ant: Bunu bizden herkes talep etti tie BM istedi. "Talabani: 0 halde bize yardlmcl olmayacakslOlz. Biz de bu malzemeyi lran uzerinden "6 MlT yazannm Kurt liderini du§uriicii bir anlaum tarztm kasltll olarak ya da Talabani'nin dengesini ve rin karakterini goz6nunde tutarak "politik kumazhk!" yapngl Heri suriilebilir. Ancak abartl ve "politik kumazhga" ragmen, kirni Kurt politikactlann slk slk bu durumlara du§tuklerinin ve halk temsilcisi bir politikacl gibi degil de, iistlerine rapor veren bir istihbarat elemanl gibi davrandlklannm ornekleri maalesef OkuyuCU, "PKK-lran" ve "PKK-Irak" ili§kilerini (ki olup olmadlgl ayn bir 187
konu) konusunda olan Talabani'nin, Korfez Sava§mdan hemen sonra Saddam Huseyin'i yanaklarmdan optiigunti, 1996'da lran'dan silah aldlgml ve 1997'de lrak rejimi ile apk ili§kilere Sirdigini bilmelidir. Burada ibret verici olan diger nokta §u: Talabani, "baDtmslZltk istemiyoruz" diyerek yemin ediyor ve bolgeyi i§gal Turkiye'ye adeta davetiye pkanyor. Dstelik Turkiye, Talabani'nin tUm yalvarmalanna ragmen sigara kagldl bile vermiyor, hem de paraslyla. Talabani'nin bu konu§masmdan pkanlmasl gereken bir da §u: PDK ve YNK yetkilileri, Kurtlerin du§maru konumundaki devletlerle ili§kilerinde, rakip Kurt orgutleri hakkmda bu tiir bilgileri verebiliyorlar. Talabani'nin PKK ve onderi hakkmda ileri surduklerinin dogru ya da yanll§hgl bir yana, du§man bir devletin yetkililerine rapor tarzmda aktarmasl verici. Bu politikarun tiikeni§e gidecegini ve karde§ kavgasma caglru tahmin etmek zor degildi. Politik olarak zemini haZlrlandlgma gore, gerisi arttk askeri uzmanlann sorunuydu. Onu da ]andarma Genel Komutaru Orgeneral E§ref Bitlis ve ]lTEM §efi Alunet Cern Ersever planhyordu. Onlarca Kurt aydlrurun Binba§1 Cern Ersever, ekibiyle birlikte istedigi zaman Mesut Barzani ve Celal Talabani'yi ziyaret ediyordu. Bitlis, Silopi'deki karargahmda iki orgutiin yetkilileriyle saldm plant hazlrlaffi1§u. PDK ve YNK temsildleri, silah talep ediyorlardl. Bu silaWann nastl aktanldlgtnm hikayesi de TUrk basmma yansldt: "MKE (Makina mesaj ilgin¢: Kimya Endustrisi - Ankara) yetkililerinin eline 100 bin adet silahm uzerindeki seri numaralanrun gizli yliriitiilecek bir i§lemle silinmesi isteniyordu. Emir ikinci defa tekrarlarunca guvenilir 9 ki§i dort gecede seri numaralan silindi. Kendini ]1TEM komutaru olanak tanltan bir subay elindeki emirle, silahlan 11 kamyona yukleyip MKE'den aynldl. lrak slntnnda PKK'ye kar§1 yaptlan operasyon olarak durdurularak sevkiyaun saghkh yaptlmasl saglandt."7 Tiirk basmlrun bu haberi de §uphe ile kar§tlanabilir. Ancak Tiirk askeri Giiney'e silah ta§ldlklarml halk bile gozlemledi ve Tiirk televizyon kanallan da dahil olmak iizere, iilkenin gazete ve televizyonlan tarafmdan goriintiilendi. Beklenen saldtn 30 Eyliil 1992 tarihinde ba§ladl. PKK ongoriilii olmayan degerlendirmelerinin iiriinii olarak hazuhkslZ yakalan-
ml§u. Saldlran tarann insan ve malzeme apsmdan klyaslanmayacak bir iistiinliigii vardl. Halk, Tiirk ordusuna kar§1 olmakla birlikte, eline yonetim olma nrsaunt degerlendirmek istiyordu. C;ogunun pe§mergeydi. Halk, maddi olarak PDK ve YNK'ye baglmllydl. PKK'nin bolgedeki orgutii PAK marjinal bir orgiit konumunu a§amaml§U. PKK'nin, yarah, egitim adayt ve baskldan kitle gibi sava§amayacak vardt. Aynca uzun siireli bir sava§ lojistik ve yiyecek sorunu vardt. Bunlara ek olarak kimi ARGK komutanlan alan savunmasma aralannda kopukluk dogmu§tu. Komutanlar farkll askeri taktik izlediler ve farkh siyasal kararlar aldtlar. Gerillarun ustiin dii§man giiciine kar§1 alan savunmasma sava§ manttgl yoktu. Ama bu taktik yarulgldan siyasal yarulgl belirleyid oldu: PKK, bolgenin hassas konumunu yeterli duyarhhkla degerlendirmemi§ti. PDK ve YNK'yi taruyan, Kiirt yonetiminin zorluklannt ve halkm durumunu iyi degerlendiren siyasi bir orgiitiin, davul zurna ilan ettigi hedeflerine uygun bir askeri ve uslenme olmasl gerekiyordu. Sava§, 9 KaSlm 1992'de sona erdi. askeri vurulursa PKK apsmdan yenilgiydi. 40 giinliik sava§ta PKK kaYlplan orgiite gore 210, rakam ise 163'ii Zaxo'nun Haftanin bolsesinde olmak iizere toplam 350 gerillaydl. 250 dolaymda gerilla da ptl§malann yol moral bozuklugu nedeniyle gerilladan PDK, YNK ve Tiirk devleti kaylplanru apklamamakla birlikte, PDK ve YNK 250 sava§pSlnt kaybetmi§ti. Tiirkiye leri Bakam lsmet Sezgin, 22 Arahk 1992 tarihinde yaptlgl yaZlIt kaytplanru 28 olii ve 125 yarah olarak verdi. Bakan, GOney Kiirdistan harekatma 18 tabur, tank, zlrhlt sava§ ve helikopterleri ile 1000 koy korucusunu kauldtgml, sava§ 900 sorti, helikopterlerin 70 sorti yapugml harekatin maliyetinin 400 milyar Lirarun iistiinde oldugunu apkladl. Yaptlan anla§maya gore PKK, PDK-YNK yonetiminin otoritesini ve kamplanrun yerini degi§tirme}i kabul etti. PDK sava§ siirecinden yararlanarak aralannda PAK iiyeleri de olmak iizere, muhalifleri tasfiye etti. Ama aS11 yenilgi Kiirt halklmndl. Kiirdistan topraklannda Kurt halkmm dii§manlan yiiriitiilen bir sava§m dalma tek sonucu vardlr: Kazanan dii§man, kaybeden Kiirt halklYUI. Iki taraftan da olen Kiirt sava§planydt. 189
188
'Ii
•
Ancak bir sa'la§m sonucu zaman sa'la§m hemen ardmdan almmaz. Bir sa'la§m sonucu hem askeri, hem de siyasidir. Siyasal ortaya Tiirk de'lletinin diger da netle§meye ba§ladl, PDK 'le YNK'nin de kazanan degil, kaybeden taraf oldugu ortaya pktl. Tiirk de'lleti, iki orgiitii iyice denetime aldl ve PDK'ya slrur hatu boyunca 70 karakol olu§turdu. Her karakola 70-100 arasl pe§merge yerle§tirildi. Karakollarm silah 'le erzagl, Tiirk de'lleti tarafmdan kar§llandl. Her silahh ki§iye Tiirk de'lleti tarafmdan 270 Irak Dinan ayhk 'lerildi. Bu karakollar, slrur bolgesinde PKK'nin hareket, yerle§im 'le buradan Tiirk ordusuna yaptlgl saldmlan onleyeceklerdi. Bu, koy koruculugunun Giiney Kiirdistan'a yaygmla§unlmasl demekti. Mesut Barzani'nin sa'la§m ardmdan Tiirk baslruna yapugl "PKK, Zaxo'clan Harkurk'a kadar 300 kilometrelik alanda 300 koye niifus ediyordu. Kiirdistan hiikiimetine alternatif bir otorite olmak istiyorlardl."8 apklamasl, PDK'mn slrurda Tiirk de'lleti "gii'lenlik bolgesi" olu§turma anla§maslm imzaladlgml gosteriyordu.
TUrk devlet belgelerinden Gooey nedenlerl Sozkonusu belge ,,26 Temmuz 1995" tarihli ve aym tarihte TUrk GenelkurmaYl'nda 'lerilen brifingte basm mensuplanna dagltlldl. Yani kamuoyuna bir belge. Metnin Giiney Sava§I'na ili§kin bOliimiinde §unlar yazllmaktadlr: "1991 Yllmda katlllfnlann hedeflenenden daha fazla olmasl sonucu orgiit (PKK-y.n.), miiteakip yillar hedeflerini, 1992 Ylh Newrozunda elde edecek §ekilde one alml§ 'le yaygm kitlesel eylemlerle, stratejik savunma safhaslOdan stratejik denge safhasma yakla§arak, iilkemizin birlik 'le biitiinliigiinii tehdit eder hale gelmi§tir. "Bu durum iizerine Tiirk Silahh Kuvvetleri'nce tehdite birinci onciiliik 'lerilmi§, daha once nizami kuvvetlere kar§1 harekat 'le egitilen kuvvetlerin, bir donemini miiteakip, her yonii ile yeni miicadele §ekline adaptasyonu saglanml§t1r. "BOlgeye bu se'lkedilmesi sonucu, bariz bir §ekilde durum iistiinliigii saglanml§ 'le 1992 yaz aylanndan itibaren orgiitiin 190
durdurulmu§, Ekim 1992'de yapllan Kuzey Irak harekatl lie orgiit ini§ siirecine sokulmu§tur. Boylece 1992 ylll 6rgut, bazl bolgeler olmak uzere 'Stratejik Savunma' safhaslnm orta yogunluktaki teror donemine geri itilmi§tir [00 .J" Durum biraz abartl11 izah ediliyorsa da, "PKK'nin 1992 yill de stratejik denge a§amasma ula§tlgl 'le Turk ordusunun PDK 'le YNK sayesinde PKK'yi stratejik savunmaya ittigi" 'lurgulanmaktadlr. PDK 'le YNK, Kiirt halklmn eline belki de ender lecek, ulusal direni§ 'le kanm uriinu bir §ansm yok edilmeII Kiirt halk1run du§manlan adma PKK'ye saldlrml§; Turk de'llet! Kurt karu dokmu§lerdi. Sa'la§ onemli bazl daha ortaya pkardl. Birincisi: PKK'ye kar§1 askeri iistiinliik saglansa bile, imha etmek olanakslzdl. Kurt halkmm kaynaklan seferber olmu§tu, globalle§en Kiirt sorunu bir sorunu olmaktan pkrru§tl. tkinclsl: PKK artlk sadece Kuzey Kiirdistan degil, Guney Kiirdistan'm da giicii olmu§tu. PKK, YNK ve ozellikle de PDK'ya gu'lenemezdi. Bir sa'la§ta yenmek kaclar yenilgiden ders pkarmak cia onemlidlr. PDK 'le YNK Kiirdistan realitesinin iiriinu olmakla birlikte, PKK bundan boyle onlarla hangi ko§ullarda birlikte yiiriinebileceSini dogru hesaplamak zorundaydl. Hesapta her yarulgl yeni bir demekti, ama ayru zamancla Giiney'deki kuyuya mahkum olma 'le gelenekselle§mi§ klasik gucii haline gelmek demekti. Dordunciisii: Giiney sa'la§mda PKK'yi tehlikeli askeri kurtaran Kuzey'deki canh halk direni§i oldu. Bu da §u apga pkardl: PKK, ancak Kuzey'i kazanarak ve buradaki direni§ini canh tutarak, Guney'de iistiinluk saglayabilirdl. Kuzey'deki direni§teki her i'lme kaybl, PKK'nin Giiney'deki konumuna olumsuz yanslrdl.
Kiirdistan Ulusal Meclisi (KUM) PKK'nin Sava§ Hiikiimetinin en onemli orgam Kurdistan Ulusal Meclisi olacaktl. Tiirk de'lletinin demokratik Kiirt kurumlanm tahrip etme pratigi boyutlanmca, PKK bu hlzlandlrdl. ERNK, 1992'de halk yonetimi dar gitt!. Av191
11,1
rupa'ciaki Kiirt kitleleri ieinde ae1k ve kitlesel yaplhrken, Kiirdis. tan'da orgiitlii kurum ve eevreler, dar toplanularcia kendi temsildlerini seetiler. 1993'te bu temsilciler, Giiney Kiirdistan'da Ulusal Meclis iein bir araya geldiler. Ancak bu a§amacia PKK, eok ciddi hatalar yapmaya ba§ladl. Temsilciler kitle kabarmasmm alealmaya ba§ladlgl dOnemde seeilrni§ti; iizerlerinde direni§ psikolojisi degil, aksine baskl ve rgerilla cinayetlerinin yaratugl psikolojik eokiintii vardl. Aynca se•. Cimler isabetli yapl1marru§, amaelanan hedefe yonelik ki§iler seCilemerni§, bireok kurum oniine geleni secrru§ti. Hedeflenen kurumun gorevleri de PKK iein net degil& Ulusal Meclis halk direni§ine ve direni§in kurumla§masma onciiliik edecek kurum demekti. Boyle olunca bu kurumun PKK'nin de iistiinde yasama orgam 01maSI gerekiyordu. Avrupa'cia bu duyguyla hareket bireok temsild, halk direni§inin onderlerinden eok, son derece biirokratik bir mekanizmamn yonetidleri yakla§lffil iCinde oldular. Bu cah§maya onciiliik eden PKK'liler, temsild seeimlerini demek seeimleri derecesine dii§iirdiiler, baskin bir §ekilde kendilerini sectirdiler. Slki§uklannda da gerilla otoritesine slgmdl1ar. Halbuki geriUa sadece orgiitlii gUciin degil, tiim halkin mahydl. KUM'un asl1 drarru, Guney Kurdistan'cia oldu. Burada, seeilrni§ temsilciler de facto bir durumla kar§l1a§ular. Asl1 yeteneklerinin konu§acagl alan ve cevreden koptuklan iCin yeteneksizle§tiler, yeteneksizle§tirildiler ve bu durumlan onlara kar§l kullamldl, horlandllar, alay edildiler. Bazllanna ham olmadlklan halde gerillacia direni§ gorevi dayauhrken, digerlerinin oniine ivme kaybeden halk direni§ini yiikseltme gibi, onlarm boyunu eok eok a§an gorevler kondu. Bunlarcian bir klSrru imkanslzhgma inandlklan halde bu goreve ko§arken, bir klsml da kendini kurtarma yoluna sapti. Durumu izleyen Turk istihbarau, tespit ettiklerinden bir tekini bile mahkemeye sevketmeden kontrgerilla yontemleriyle katletti. Meh(26 Mart 1994, Nizip), Necati Aydm (9 Nisan 1994, Diyarmet baklr), lkram Mihyaz (5 Temmuz 1994, tzmir), Faik Candan (13 Arahk 1994, Ankara), bu §ekilde katledilen KUM iiyelerinden sadece birkapydl. KUM deneyi eok onemliydi: Bu deneydeki yanll§lar, aym dOnemde PKK'nin diger yanh§lanyla birlikte degerlendirildiginde, PKK'nin heniiz kitlesel bir karar mekanizmasl ve demokrasiye gue 192
getiremedigi, buna haZlr olmadtgl ortaya cOOyordu. Aynca orgiitlii ve her §eyin yarauclsl orgiitle, onun sayesinde varolan, heniiz yeni yiiriimeye ba§layan ama onlarslz cia ulusal direni§in dii§iiniilemeyecegi aydtnlan kar§l kar§lya getirmek son derece tehlikeliydi. KUM deneyi ve siirecin onemli bir dersi de §uydu: Gerilla silahh sava§ orgutiidiir. Aydtnlar ise kurumla§manm ve demokratik kitlesel eylernin giiciidiirler. Ancak bu gorevleri yiiriitiirken, onlann cia gerilla kaciar inane ve militanllkta olmalan ve onlar kaciar riski gozoniine almalan gerekir. Aksi durumcia ne ne de demokrasi gelenegi olur. <;:iinkii demokrasi bir giie sorunudur, uyu§abilen eati§mah giielerin birlikte yiiriimesinibilmelerinden demokrasi omya etkar. 1992 kitle eylerni, kurum deneyi ve 1993 KUM deneyi iki tarafm cia buncian uzak oldugu omya etkarch. Eger daha geni§ du§iinuliirse; 1990'la ba§layan ve 1994'e kadar devam eden siirecin, ozellikle de 1992 ve 1993 ytllanrun Kiirt halki iein tarihi onem ve anlamcia oldugu ortaya etkar. Halk eylernindeki kitlesellik, kurumla§ma, ulusal yasalar, yargl organlan ve KUM giri§irni gozoniine ahrursa PKK'nin bu siirecteki hedeflerinin dogru oldugu ve siireCi isabetli degerlendirmeye cah§Ugl ortaya etkar. Eger ba§anh olsaydl neler olurdu? Sivil itaatsizlik siirekli olur, altematif ulusal kurumlar yan legal §ekilde varhklanru siirdilriir, bir devletin gerekcesi olan ulusal orgiltlenme saglannu§ olurduo Belediyeler, sendikalar ve diger kitlesel kurumlar ulusal yurtsever gilelerin elinde olur, yerel halk onderleri etkar, okullardan i§ yerlerine, camilere ve mahallelere kadar halk orgiltlenmesi saglanrru§ olurdu. Kontrgerilla salchnlan can alsa ve tutuklamalann arkasl gelmese bile, bu kurumla§mamn siirekliligi korunurdu. Aydlnlar ve siirece onciiliik edenler, bunun ne kadar bilindnde oldular? Cevap yanm kalan bu gorevi tamamlamak iein eok onemliydi. Ama cevap ne olursa olsun Kiirt halkl bu siireci ya§adt. Siirecin deneylerinden isabetli dersler pkarmak, izleyen siireeteki ulusal kurumla§ma gorevlerini yerine getinnek apsmdan zorunluydu. <;:iinkii Kiirt ulusal kurumla§masma vurulan darbenin sonuelan hemen ortaya pkmadl. Insanlar oldiigii iein hep bu yan one etku. Aydmlann iirkmesinin, sinmesinin ve kitle eyleminin ivme kaybetmesinin ytklCI sonuelan birkae ytl sonra ortaya etkacaku. Ulusal direni§ kendini parlamento, siyasal parti, basm ve demokratik kitle eyleminde temsil etmede zorlanacak, zamarunda 193
degerlendirilmeyen olanaklann asd onemi aCl sonuslanyla 0 zaman anla§dacaku. Turk Genelkurmaymm 1992'yi .PKK'nin denge Yilt" olarak nitelemesinin nedeni buydu. Bu nedenle Turk devleti, tsrail ve Guney Afrika lrkp yonetimlerinin kullandtgl §iddeti a§an bir §iddetle Kurt halkmm ulusal kurumlanna saldlrd1. Guney sava§mm nedeni izah ettigim halk kurumla§masmm onune Turk devleti, bu sonucu kendisi apsmdan ba§an olarak gostermesi tam dogruyu yansltmasa da, §iddet 'Ie yasaklarla ge9-d bir suskunluk yarauru§u. bu tarihle birlikte sava§ ibresi, ozellikle de Guney Kurdistan'da, PKK'nin aleyhine donuyordu. Ama Turk devleti gUttiigu politika 'Ie uygulamalarla sorunu uluslararasl alana da ta§uarak, fazla boyutlanmasma da bir
Bir ayrthk daha: Selim <:iiriikkaya olayt KUM deneyi ba§anslz olmu§tu. Bunda Turk devletinin saldmlan 'Ie kitle eyleminin ivme kaybetmesi belirleyici nedenlerdi. Ama ote yandan PKK'nin hatalan 'Ie yanll§lan, ba§anslzltgm diger yaruru olu§turuyordu. Partiler de isabetsiz kararlar alabilir 'Ie yanlt§lar yapabilir. Onemli olan bunu kabul etmekti. Bingollu olan Selim <;:uriikkaya, PKK'nin kurulu§ surecinde yeralan grup donemi kadrolanndandl. 12 Eyliil 1980 askeri darbesinden once tutuklanml§ (1980) 'Ie muebbet hapis cezaSl alffil§u. Sadece kendisi degil, 0 da PKK kadrosu olan e§i Aysel Ozrurk de tutuklanffil§u (979). tkisi de cezaevi direni§lerinin tiimunde yeralml§, ozellikle <;:uriikkaya, direni§in onderlerinden biri olmu§tu. Aysel 1985'te, Selim 1991'de cezaevinden pkffil§, pkuklan gibi orgute ko§mu§lard1. Ama <;:uriikkaya'nm ytldtZl Ocalan'la bir tiirlu ban§madl. Cezaevinden pkanlann Ocalan'm artan a§tn otoritesini "kavrayaffilyorlardl". Ocalan da onlarm cezaevinde yapugl kariyerin kendi onderligiyle biliyordu. 1992 Ylhnda yapdan .Cezaevi Konferansl"nda, .ozgur" olmu§ tutsaklann otoritesi geriye mi§, Ocalan'm otoritesi alunda ezilmi§lerdi. Direnen <;:uriikkaya Isonunda teslim olmu§tu. Ama bu kavgarun birind raunduydu sa.ece.
1194
Kltle otoritesi olan <;:uriikkaya, KUM deneyinde ba§rolii oynuyorj bununla, Ocalan'm otoritesini dengeleyebilecegini du§unUyordu. Ocalan da bunun farkma varffil§, KUM'u bir anlamda daAltml§, .KUM'un Ba§bakaru" gozuyle bakdan <;:uriikkaya'yt ozeIt,tlrlye (yargtlamaya) alffil§u. KUM'un bu §ekilde etkisizle§tirildiline phit olan "milletvekili" (KUM'un uyesi), Ia,malardan geri Yargtlanmayt, olarak yorumlayan <;:Oriikkaya, LubNn'daki PKK kampmdan 'Ie onceden iltica ettigi Almanya'ya gitti. <;:uriikkaya, cevizdi, hemen pes etmiyordu. GardUklerini, ba§mdan 'Ie du§uncelerini PKK ve ApO Dikta1994) ismiyle kitapla§tudt. Kitap 1996 ythnda almancaya Kitabm yaytnlanmasl <;:uriikkaya ile PKK arasmc1ak1 tiim baglan kopardt. PKK ona kar§l bUyiik bir karalama kam,anyasl ba§latt1. Gerginlik yer yer §iddete donu§tii. Alman polisi , olaylara mudahale etti. <;:uriikkaya illegal ya§amaya mahkum 01du, <;:uriikkaya, 1999'da ikind kitabl GUverr::ini de Vurur/arl bash. Ju arada karde§i PKK gerillaslydt. Bunlardan ikisi; Hasan <;:uJOkkaya (Kaslm 1991, Bingol) 'Ie Orner <;:uriikkaya 0997, Dersim) fltl§malarda oldiiler. <;:uriikkaya'nm e§inin ktzkarde§i Ayten Oz(!lUrk, kontrgerilla tarafmdan kapnhp feci §ekilde katledildi (27 temmuz 1992, Dersirn [Tunceli)).
tl
rt haraketindeki kabarmaya parele! olarak, hem Kurt sorunulun yaptlan artml§, hem de Kurt ortleri arasmdaki ulusal birlik diyalogu artml§u. Abdullah Ocalan, ,Celal Talabani 'Ie PSK Lideri Kemal Burkay'la yaptlgl gorii§meleardtndan 17 Mart 1993'te Lubnan'da yapUgl basm top?nusmda .k tarafll ate§kes kararml apkladl. Basm toplanusmda Ocalan, "Hemen TOrkiye'den aynlma-koprna diye bir sorunumuz yok. Siyasi-askeri e§itlik temelinde karde§Uk lll§kileri bir arada ya§amaktan yanaytz. Bunun yeni bir anayasa temelinde giivenceye kavu§turulmasl durumunda mOcadelemizi siyasi platforma ta§lyabiliriz"9 apklamasl, TOrkiye Devlet Turgut Ozal'm "federasyon da tart1§tlabilir" apklamaslyla
nn
195
birlikte du§unuldugunde, KOrt sorununun gorii§melerle, yani s sf diyalogla eo zl1mu ipn umut yarattl. Ama aym zamanda bie masm oldugunu gosteriyordu. Talabani, Ankara'da Ozat ucmu§tu. gOrU§mesinin ardtndan Ocalan, TOrkiye'ye kaetnldtktan sonra TOrk savcllara verdigi I desinde Ozal'm ate§kes ipn ald1gull aetkladl. " cak gercekte 6calan, durumu abartlyordU. Sonradan aydtnlan-.111 detaylara gore ate§kes olayt §oyle geU§mi§ti: TOrk gazeted ve vlzyon programasl Can DOndar'a gore.Talabani, Arap gazetest.ll Hayafta eall§an Kurt gazeteci Kamuran Karadagi'yi gorevlen" tir. "lO KOrt yazar Faik Bulut'un notlanna gore de .Karadagi, YOrki!l gazetedler Cengfz ve tsmet tmset Londra'da biraraya gfl.l\i lir."ll CengiZ Turgut Ozal'a sfyasi daru§manllk yapmaktai'J tsmet tmset ise Sl1leyman Demirel'e yaklOdlr. Bu toplantJYl'lA Ocalan'm tek taraflt ate§kes Ham izler. DOndar'm ak1"l: tard1gJna gore, Liibnan'da Ocalan ve ate§kesin Han edildigi basm :il toplanttslnl izleyen gazetedler arasmda yeralan ve trnset; 'Ben bu ;1 arastnda yapdan toplantlda §u konu§mala olur: konu§mayt OZal'a iletecegim. tsmet de Demirel'e nakledecek. Bid l Cumhurba§karu, digerl Ba§bakan. Yalruz, §unu bil. Benim adtm Cengiz onun adl tsmet tmset. Ozal ve Demirel He :! kere ediyor degUsin. Bizle konu§uyorsun. Biz sadece soylediklerf...; ni harflyen bu isimlere nakledecegiZ.' Apo, sonunda §u somutJ' teklifl getirdi: 'Gtlneydogu'da bUyUk temizlik operasyonlarr_ 11 na gefmeseniz, ben de uzmem kimseyi. gun sonra Newroz r geliyor. Size taahhitt ediyorum ki yaprak klmlldamayacak. Sa.Y'nii: CumhuroQ§kam'na da, Saym BQ§bakan'a da bunu niz. M12 1993 Newroz'unda dddi olaylar olmaz. soAte§kes, TOrkiye'de hOkOmet, meclis ve sivil siyasal bir £lrsat yaratml§tl, ama en onemli runda insiyatif ele almalan etkisini Kiirt ie politikasmda yaratnll§, onemli geli§melere yolaeffil§t1: 1992 sava§lrun aalanna ragmen PKK He YNK dayam§ma ipne girdiler. Bu adlffi, GOney Kiirdistan ipn de Onemliydi. eger taraflar ittifaklanna bagh kalsal ar , TOrk devletinin bu Kiirdistan pareasmdaki oyunlannl onlemenin imkanlan yarahhyor ve I" ulusal birligin yolu aetlffil§ oluyordu. PKK, PSK, Parlfya Demokrate Kurdfstan-Birlik (Hevgirtin-PDK), Yekbun (Birlik), Kurdistan Ulusal (RNK), Kurdistan Sosyalist Hareketi (TSK), ':1
«t:4rrJistan KUrlulU§ Parlisi (PRK-Rizgarl), Kawa, Kurdistan Komu"1st Parlisi (KKP), Kurdistan Ulusal KUrlulU§ Parlisi (PRNK), Kur.tan Islam Hareketi (plK) ve Teko§fn-Sosyalist (Miicadele-Sosyali.t) parti ve orgiitleri, Eyliil 1993'te yapuklan toplantlda ulusal ClIphe prensip karan aldllar. Ate§kes, Tiirk devletinin tarafml tutan ABD ve Almanya gibi .vletlerin, sorunun ban§C11 ipn insiyatiflerini kullanmaIan bir ve zorlama anlaffilna da geliyordu. Aynt zamancia Kiirt sorununun eoziimO uluslararasl alanda etkili ban§ in.Iyatifinin dogmasma Ate§kes dl§ardan nasll degerlendirildi? Ocalan'm batoplantlsmda kravat takmasma i§aret ederek, bunu PKK'de .kravat donemi', .diplomasi donemine §eklinde degerlendi. Bazllan, .PKK'nin arttk yoruldugunu, bu yUzden silahlan blrakmak ipn vesile aradlglru" iddia etti. Baztlan da orgiitler arasmda aaglanan birlik nedeniyle Kiirdistan genelinde ulusal birligin yakm oldugu ve bunun ktsa siirede uluslarasl alanda olumlu etki yaratacagt umudu ipnde oldu. Tiirk devleti durumu nasll degerlendiriyordu? Bunun ipn iki ornek aktaracaglm, Bunlar Emniyet Genel Mi.idi.irliigii lstihbarat Dairesl'nin raporu ve ate§kes donemine ili§kin veriler. 2 Nisan 1993 tarihli Emniyet lstihbarat Raporu'nda ate§kes ve Kurt orgutleri arasmdaki ittifaka ili§kin §unlar yazdi: .PKK-PSK protokolii incelendiginde; .1. 'Kitrdistan'm aym ve degi§ik pa'rfalannda yurlsever orgutler birbirlerlnin varlzgma saygz gOsterecek' denilerek, yillardlr blrbirleriyle sOrtii§me olan bu orgiitler, bundan sonra tek bir Kiirdistan olarak adlandlrdlklan bolgenin her gibi hareket edeceklerini kabul etmi§lerdir. stratejinin ,,2. 'PKK ve PSK, Kuzey KitrrJistan yurlsever orgutlerl ile aralannda ili§kilerln ve giderek orlak bir cephenin turnlmasz gostermelidir' maddesi TOrkiye'deki unsurlann oniimiizdeki donemde muhtemel hareket tarzml ortaya koymaktadtr. ,,3. 'Kurl ulusu da her onurlu ulus gibi ozgitr kendi gelecel1iyle ilgili serbest karar verme, zulum ve baskzya ka1'§z direnme hakkma sahiptir' maddesiyle her iki orgOtun yeni bir olu-
.10
196 197
-.-
...
§um durumunda kolayca taVlr gidebilecekleri y&! ; niinde bir anJam yiiklendigi anJa§IIrnaktadu. maddeye ek olarak, her iki orgiitiin Tiirkiye CUmhuriye.. !, ,Bu ti'nden neler talep ettigi dokuz maddede slralanffil§ttr. Soz kQO.,:, nusu taleplerde dUe getirilen hususlann, hepsinin, degil bir I ay oncesine kadar PKK tarafindan §iddetle ele§tirilen reformist,;;! CO istekler oldugu dikkat 'Genel aj', '/(14".1: egitim basm-yaym' gibi istekleri bir tarafa btrakahm, 'federasyon' kelimesi daW, PKK yonetimince ihanetle' e§anJamh olarak kullarulmaktaydl. fark- I "Stratejileri, taktik ve gayeleri itibanyla birbirinden hlIk arzeden, giiniimiize birbiriyle siirekli halinde bulunan ve blrbirine dii§man gortiniimiinii veren PKK ile PSK'run bir araya gelerek, bir anla§ma protokolii imzalamalan devletimiz dikkat ve saghkh tahlil edilmesi gereken bir durumdur.L..) "Ortadogu'da 'Yeni Diinya Diizeni'ni kurumla§tlrmak isteyen bir kopriiba§l vazifesi gonnek iizere dii§iiniilen Kuzey Irak'taki Kiirt olu§umunun, Saddam rejimine alternatif olarak muhalefet ededegil, gerektiginde Ban'run bolgedeki bilecek iilkelere (ba§ta Tiirkiye) kar§l 6nemli bir koz olmak iizere son derece kontrollii ve amacma uygun kullarulmasmm hedeflendigi degerlendirilmektedir. "Dolaytslyla PKK'run Kuzey lrak'i basamak olarak kullanmasma miisaade edilmeyip, burarun etkin Kiirt 6rgiitleriyle uzla§nnlarak, bu Tiirkiye kesimindeki uzantlsml PSK gibi esas itibariyle iilkemizde siyasi miicadeleyi benimsemi§ bir orgiitiin ittifakIyla, tamamlaylCl bir misyon yiiklenmesi ongortilmektedir. ,PKK, 1992 ylll alffil§ oldugu aglr darbeler neticesinde girdigi askeri ve siyasi kriz nedeniyle bu konuda kolayhkla ikna edilmi§tir. 11k etapta PSK ile ittifaka giren PKK'mn, oniimiizdeki donem itibariyle iilkemizde faaliyet gosteren diger Kiirt0i unsurlarla da anla§maya vannaSl dogrultusunda emareler gOriilmektedir. ,PKK'run silahh teror eylemleri sonucu olu§turulan ve kamuoyunun yaruslra, aynl §ekilde geli§en ve hazlr durumda bekleyen ve dI§ destek gruplannca sozde demokratik usuller kullamlarak neticeye Vaffi1aSl hedeflenmektedir. 198
•Yeni diizenlemede, Kuzey Irak'taki olu§umu destekleyerek koNma altma alan ABD ve Avrupa'run, Celal Talabani ve Kemal Burkay'l devreye sokmak suretiyle ortak taVlf alma dhetine gittikleri degerlendirilmektedir. PKK ve Abdullah Ocalan, ABD ve Avrupa gibi iki biiyiik siiper gelen Kiirt sorununa yeni blr (goriiniim) veffi1e giri§imine, uzun yillar kendisine destek veren Suriye ve lran gibi iilkelere giivenerek kar§1 maffil§ttr. Bu tavnrun alttnda yatan nedenlerin ba§mda, Batt ile l1I§kilerini bozmak istemeyen ve iizerindeki terorizme destek veren iilke imajml ortadan kaldlrmayt Suriye'nin, PKK'yt tek ba§ma kontrol aluna alma imkanslzlIgl He lran'm da BatllI zaten lslam devriminden bu yana giderek artan Ozerindeki baskIlara tahammiil edemeyi§i gosterilebiIir. .Yine, Mart 1993 aytnm ba§mda PKK ile Hizbullah orgiitleri araImda saglanan ate§kesin ise tam bu geli§meler oncesinde cereyan eden durumu farkeden lran'm Kiirt kozunu tamamen bauya kapttffi1amak maksadIyla giri§mi§ oldugu bir operasyon olarak degerlendiffi1esi miimkiindiir. .Netice itibariyle Abdullah Ocalan'In, once Celal Talabani, ardIndan da Kemal Burkay giidiimlii ve zorunlu bir anla§ma yap, mak zorunda kaldlgl soylenebilir.'13 Emniyet istihbaraurun bu degerlendirmesinin devletin resmi gOrt.I§O olmadlgl ileri siiriilebilir. Ancak ate§kesten sonraki devlet uygulamalan (ki bunlan kitabm akl§l aktarmaya ,acaglm), bu raporun devletin gorii§lerini yansltugml gostermektedir. Raporun onemli netle§tirilirse: ,1. PKK-PSK ittifakI ABD ve Batt'run yeni Kiirt senaryosunun iiriiniidiir. 2. Guney Kurdistan'daki giivenlik bolgesi, Batl'run Tiirkiye'ye kar§1 olu§turulmu§tur. 3. PKK du§tiigii ate§kese ba§VUrmu§tur. 4. PKK demokratik YOllan kullanacakur [PKK bunlan kullanacagma gore, Turk devleti bunlann uzerine gitmelidir -b.n.). 5. PKK ve Hizbullah'm ate§kes anla§masl lran'mn eseridir." Bu sonuncusunu Kurdistan'da dnayet i§leyen Hizbu/lab uzerinde lran'm etkisinin oldugu ve bu orgiitiin saytda iiyesinin lran'da egitim gordiigii Ancak Htzbullab esas olarak J1TEM'in denetimindeydi. lran da bunu farketmi§, destegini frenleme ihtiyaCl duymu§tu. Mart aymdaki aym 199
,i :1 1
I I
,I
I
I
'i
(,
lran'da PKK ve Hizbu//ah arasmda resmi goriiniim meyen gOrii§meler olmu§, bunun ardmdan Hizbu//ah orgiim ciler ve Menzilciler §eklinde iki kanata boliinmii§, MenZilciler U§malara kar§l pkarken, l/imciler cinayetlerine devam etmi§ti.II' ,II lstihbarat raporunda ate§kese ili§kin yapIlan uzun melerden sonra devlete §unlar onerilmektedir: S •GiiverIlik kuvvetlerimizce hazlfhklan en son a§amaya gelen 'Bahar Operasyonu'nun, teroristIeri kokten temizlemese bile, Kuzey lrak harekaunda oldugu gibi kamuoyu iizerinde olu§turacagl §ov' neticesi, boliiciiliige temayiilii (egiIimi) olan kitleleri yllgmhga dercederek, boliiciiliigii bir aUnllgm iitopyasmdan oteye gotiirmeyecek olmasma ragmen, ABD ve bau Avrupa iilkelerinin bOlgedeki pkarlanna ters dii§ecegi gereksiz oldugu imajmm yaraularak, engel olunmak istenmesi hususlannt mesned olarak gosterebilir. [...J •Giiniimiizde bir siireci bulunan Kiirtpj faaliyeteski lerin, en azmdan ktsa siirede marjinalle§tirilmesi Slnt terkedip yeni yaplsml heniiz olu§turamadlgl bu donemde iizerine ciddiyetle gitmenin uygun olacagl degerlendirilmektedir. Bu maksadla ilk etapta Kiirtpj unsurlann toparlanmaslna, manevra yapmasma flrsat tanmmadan, mutlaka 'Bahar Operasyonu' ile darbelenmesi gerekmektedir. .Boliicii mihraklann elde edebilecegi yeni demokratik mevzileri hedef kitleye yonelik olarak, yogun ve sisele temli bir §ekilde kiiltiirel aglrhkll faaliyetleri yogunla§unlmah, en azmdan sozkonusu mevzilerin denetim unda olu§masl saglanmahdlr. "A.lmanya haricindeki bazl Avrupa ve ABD'ce giindemi belirlendigi degerlendirilen bu operasyondan karll Kiirt sorununun oniimiizdeki giinlerde iilkemizin ba§ma tekrar problem olarak pkmasma meydan verilmemelidir. Bu meyanda, iilkemizde faaliyet yiiriiten boliicii orgiitlerin Kuzey leak Kiirtleiist olu§umriyle biitiinle§meleri engellenmeli, iilke ve bu konudaki tedbirler aciIan (cephele§meler) len hayata "14 PKK, ate§kese bir ayhk SUre ancak Tiirk devletinden olumlu bir cevap gelmedigi halde maYls sonlanna kadar uzauldl. Ancak sonradan Tiirk baslntna yanslyan bilgilere gore ate§kesin 200
Ima51 yine Ozal'm istemi dogrultusunda olmu§tu. Gazeteci DOndar'm olayla ilgili aktardlklan §oyle: .Ozal, 'PKK'yi dagzamana duyuIndirme plant'nt hayata devreye sokar. Talabani'yi arayarak 'soyle . 'ya, tekrar §artslz ve siiresiz uzatsm ate§kesi. Bu konu§marun ndan once Talabani, sonra HEP milletvekilleri Ko§ke pkarlar. P heyetinde yeralan Milletvekili Slm Saktk gorii§meyi §oyle an_yor. 6zal: 'gidip ate§kes suresini uzatmahslntz. Tepki Itz, Size saldlrabilirler, ama bana da saldlracaklar. Hep birlikte taunu gogiislemek zorundaytz. bu sorun el yaktyor. Bazl , lAyaalIer Kiirt sorunu diye korkabilirler, ama gorebildigim II aakerlerin bir kanadt da arnk benim gibi dii§iiniiyor. Ben NZdaylffi,' Bundan sonra Talabani, arayarak 'Ocalan'la Hemen bir basm toplanusl yaparak ate§kesi §artslz ve Itlresiz uzatacak. Bunu Cumhurba§kant'na bildirebiIirsiniz. .15 Nisan 1993'te Ozal, Azerbeycan gezisinden donmektedir. oturmaktadtr. yerini Yanmda DI§i§leri Bakam Hikmet Ozal'a 'Apo, yann basin toplanttsl yaplp Candar'a verir. ate§kesi uzatngml apklayacak' der. Bunun iizerine Ozal, 'bu i§ bOyle devam edemez. Eger oniimiizdeki bir ay zarfmda da bu i§i bir taVtr ortaya konmasa teror geri donebilir ve korkanm lei eski donemi arayacaglffilz §iddete geri donebiliriz. Ashnda kanun hiikmiinde bir karamameyle hemen kademeIi bir af pkanlabilir ve PKK dagdan indirilebilir. Yoneticileri de 5 sene sonra leama §imdi ben bu oneriyi gegal siyasi hayatm tirsem Siileyman Bey, hem asker korkusundan, hem de bu i§i §erefi bana maledilmesin diye engeller. 0 halde korkuyu yarar var. Once askeri ikna etmek gerekir. temelinden adtm atmazsa her §eyi gOEger bu bir ay zarfinda hiikiimet ze alarak ortaya pkacaglm ve formiiliinii ilan edecegim. Bu benim Cumhurba§kam olarak biimn halktma kar§1 sorumluluAumdur."15 Dogrularla eksikliklerin bir arada oldugu bu uzun ahnudaki pltmalan diizeltmek istiyorum. Tiirkiye'de belli donemlerde belli kavramlar tabudur. Ornegin Tiirk devleti, Kiirtlerle ilgili ve daha soruna yakla§lfken, hep kendi istemlerinin mutIak gii soyleminden hareket etmektedir. Bunu baslna ve politikactlara da benimsetmektedir. Bu bakundan ahnuYI aldlglm gazeteci
201
y dar'm ve geli§meleri ona aktaran <;:andar'm boyle onemli bir 5001nu izah ederken sorunun temeline "PKK'yi dagdan indirme"yi koymalan devletin olgulan resmi izah tarzl, ama eksik izaht olarak goriilmelidir. Ozal'm ate§kese yakla§lmmda gudulen temel bu kadarla slrurlt olmasa gerek, 1993'un ko§ullannda PKK'nin istemlerini bununla slmrlayaeagml du§unebilmek bile mumkiin degildir. Olaylan izleyen herkes gundemdeki ana konunun "demokrasi ve Kurt halklrun ulusal haklan" oldugunu bilmekbu hedeflerdir. tedir ve PKK'nin ate§kes ilarunda da one Ocalan, 16 Nisan 1993'te ate§kesi bir daha uzattl, ama bu defa sure vermi§ti: 1 ay. Ve bilinen olaylar geli§ti: Hukumetin propagandasl, Turk ordusunun saldmlan ve ARGK'nin 24 Mayts 1993'te Bingol'de 33 askeri oldurmesi ate§kesin sonunu getirdi. Ozellikle bu son olay ate§kesin sona ermesinin resmi gerekoldu. Ve bunu kanlt artan bir izledi. Aym ytl Ozal oldu. Olaylar ust uste eklendiginde Ozal'm olumu ve 33 askerin olduriilmesi olaylannda ku§ku ta§lmak hakb gerekdayanmaktadlr. Ocalan'm sonradan 33 askerin olumunden Saktk'l sorumlu gormesi ve kaslt aramaSl da bu ku§kulann sonucu olsa gerek. 83 gun devam eden ate§kes suresinde son 33'u aneak birasker 6lurken, 112 geriUa ve 32 sivil hayattru kaybetti. 32 koy bo§alttldt. Ate§kesin hemen ardtndan 24 mayts - 30 haziran tarihleri arasmda ARGK geriUalanrun saldtnlan sonucu 362 asker ve 52 korucu olurken, 138 geriUa hayattru kaybetti. Demek ki ate§kes PKK'nin du§mesinden kaynaklanmlyordu. <;:unku, 1993 ytbnda PKK'nin eylemlerinde onceki ytla gore ikiye katlanffil§, olenlerin saytsmda bUyiik artt§ olmu§tur. PKK, 1993 ytbnda Turkiye turizmi ve ekonomik hedeflerine yonelik eylemlerini de arttrdt. Devlet istihbarat raporlanndan da net anla§lldtgl gibi, PKK, demokrasi ve siyasi gOrii§meler istiyor, devlet ise demokrasiyi reddediyor, §iddet, inkar ve Ylklm politikasmda diretiyordu. PKK siyasal ve kitle gueuyle devleti zorlamaya devam etti. Almanya'nm Bonn §ehrinde yaptlan mitingte 100 binden fazla Kurdistanb bir araya geldi. Mitingin bir ozelligi de §uydu: 11k defa butun Kuzey Kurdistan'lO tiim orgutleri biraraya geliyordu. Kurt orgutlerinin ulusal cephe bir araya gelmeleri, Turk devletinin elindeki kozlann baztlanyla oynama olanaglOl abyordu. Turk dev202
"ti, arttk "PKK yalntz" ya da "Kurt halklnt temsil etmiyor" iddialannda bulunamazdl. PKK slyasal ataklanru surdurdu. 4 Eylul 1993'te Almanya'mn Prankfurt §ehrinde yaptlan lkinci Kurdistan Festiva/inde 150 binfazla Kurdistanh biraraya geldi. Eyliil'de PKK'nin ba§latttgl ulusal seferberlige binleree insan uydu. Guney Kurdistan'da da PKK aleyhine olu§turulan statiiko klsa surede bo§a Turk devletlnden silah alan koyluler, PKK'ye kar§1 sava§mak istemediler. Tiirk devletinin bu bolgeye yapttgl ardt arkaS1 kesilmeyen kara ve hava saldtnlan her defasmda daha fazla can ald1 ve onlarca bo§ald1. T1pk1 lsrail'in Giiney Liibnan'a saldmsl gibi, Turk ilan etti. Bir daha ortadevleti de Giiney Kiirdistan'l arka ya ki dii§manlO ekmegi ve silahlyla devlet olunamazdl. PKK, k1sa siirede 1992 sava§lOdan oneeki konumundan daha bir te kilde Guney Kiirdistan'a yerle§ti.
.n
6zel birlm Zorlanan DYP-SHP hiikumeti, orduya; ordu da, kontrgerillaya yaslandl. Tepedeki bu pkmazm uriinii olarak da komplolar birbirini izledi. Kiirdistan'daki ozel sava§lO yiiriitiiciilerinden Orgeneral E§ref Bitlis, 17 1993'de Ankara'da esrarengiz bir kazasl sonucu Oldii. ]1TEM §eft Ahmet Cern Ersever, 1993'te gorevinden abndt, 5 Kastrn 1993'te Ankara yaklOlannda kafasmdan kur§Unlanffil§ halde bulundu. Bu cinayetleri, 22 Ekim 1993'te general Bahtiyar Aydm'm Liee'de oldiiriilmesi izledi. PKK, bu eylemi iistlenmedi. Ama Turk Ordusu bu olayt yaparak Liee'yi bombalarla ytkt1. Turgut Ozal, 17 Nisan 1993'de §iipheli bir §ekilde oldu. Oliim sebebi kalp krizi gosterildi. suleyman Demirel, Cumhurba§kant, Tansu <;:iller de Ba§bakan oldu. Bu ekibi Genelkurmay Ba§kant Dogan Giine§ ve Emniyet Genel Miidiirii Mehmet Agar tamabyordu. Nitekim, 1992'de dozaj1 doruga pkarttlan PKK'yi me operasyonu, 1993'te yasaklar ve cinayetlerle devam etti. Temmuz 1993'te Tansu <;:iller, Ozel Timin sayts1ru ve yetkilerini arttnlarak, MHP'nin militarist orgiitii haline getirildi. Temmuz 1993'te HEP kapattldt. Ban§ kelimesini ta§lyor diye 4 eyliilde Diyarbalm ve Batman'da yaptlmasl planlanan festivaller 203
yasaklandl ve ban§ bildirisini imzalayan 16 demokratik kundu§ 7 Maps 1993'te kutemsildsi hakkmda tutuklama karan 16 belediye ba§karu hakrulan Demokrasi Partisihe (DEP) kmda 13 Ekim 1993'te DGM'de dava Bu belediye ba§kanlanmn bazdanrun il ve bombaland1. Oldiiriilenler arasma milletvekili de kattlml§u. Cumhurba§kam Siileyman Demirel'in, TBMM'de yapttal konu§masmda DEP'i hedef g6stermesinin ardmdan daha gun ki, kontrgerilla 4 eyliilde Batman'da DEP milletvekillerine saldtrdl, Mardin Milletvekili Mehmet Sincar hayattru kaybetti. Bununla yetinmeyen OHD, kontrgerilla orgiitlerini daha yetkin hale getirmeye ve eylem alaruru geni§letmeye ba§ladl. Bu, oliim timlerinin cinayetlerine Tiirkiye'deki Kiirtlerin, i§adamlanmn, Kiirt kurumlan ve yonetidlerinin dahil edilmesi demekti. Bu Devlet Ba§karu Siileyman Demirel'in ba§kanhk MGK'nin karanyla .ozel biiro" denilen ozel bir birim kuruldu. Donemin Emniyet Genel Miidiirii Mehmet Aaar'a baah bu birimin ba§kanl1ama OHD'de yarbay riitbesiyle gorev yapan Korkut Eken atandt. Birime Alaattin Kanat gibi Mahmut Yddtnm (Ye§il) gibi ]lTEM elemanlan, Abdullah <;atlt gibi MHP'liler ve ozel tim elemanlan da altndt. Birimin bir ayaaml da DYF milletvekili ve mafya §efi durumundaki Edip Sedat Bucak'a baah koy koruculan meydana getiriyordu. Aslmda ozel orgiitler, yani oliim timleri (kontrgerilla timleri) onceden de var olmakla birlikte, alman karann kapsanu daha biiyiiktii. Bununla kontrgerilla birimleri ve faaliyeti daha merkezi bir yaplya kavu§turuluyor ve koordinesi Korkut Eken'e veriliyordu. Korkut Eken, Emniyet Genel Miidiiriiniin muste§arhama getirildiainden, 1993'e kadar kontrgerilla birimleri arasmda )1TEM'de olan insiyatif onciiliiAii, bu tarihle birlikte Emniyet Genel Miidiirliigiine, dolaYiSlyla Ahmet Cern Ersever'den Mehmet Aaar ve Korkut 6HD bu birimin oniinii ozel talimatlar Eken'e "18 Haziran 1993" tarihli, "B050HiDO000073/30 saytlt 3 Bakaru B. Mehmet Gazinolu" ve OYP-SHP hukilinetinin oAlu imzab, "Aydtnlanma Faaliyetleri Uygulama Emri' isimli genelge bu nitelikte bir talimattt. nB tarafmdan hazlrlanan, MGK taraflndan onaylanan ve hiikumet tarafmdan tiim ilgili kurum ve bakanbklara gonderilen genelgede Kiirt politikacllar, i§adamlan 204
kurumlan isim verilerek hedef olarak gosteriliyordu. Bunu 4 1993 ak§anu istanbul'da Holiday Inn'in konferans salonunlalbakan Tansu C;iller'in "PKK'nin ald1al i§adamlan ve isimlerini biliyoruz. Hesap soracaa1Z"16 iz'Ie sonra istanbul ve Ankara'da saytda Ktirt i§adam1 ve veri katledildi. Fidye, kumar, uyu§turucu ve ihale alamna da atan bu birim, klsa siirede devletin alamna hukmeden haline geidL
. 'rork devleti'nin PKK'yi marjinalle§tirme plamrun bir cephesi de Avrupa, ozellikle Almanya'ydl. Dst bOliimde aktardta1m gibi Tijrk lItihbaratt, Kiirt soronunu .ka§lyan" dl§ gtigeri stralarken, Almanya'yt dt§ta tutuyordu. Once ABO ve ardmdan Almanya'ya giden Ttlrkiye Ba§bakaru Tansu C;i1ler, en yakm miittefiklerinden sure istedi. C;iller'in Almanya Ba§bakaru Helmut Kohl ve Dl§l§leri Bakaru Klaus Kinkel ile gOrU§mesinin .ardmdan Alman yonetimi, 26 Ka11m 1993 tarihinde PKK'yi yasakladt ve PKK'yle baglannlt gordtigil Kurt demeklerini kapatu. yonetimi PKK yasaa1ru planlamasma ragmen, bu plamru hayata bahane anyordu. Alman yonetimi, Lice bombalaruoaslrun ardtndan Kurt kitlelerinin yapua1 eylemleri, yasak Jusat' olarak deaerlendirmi§ti. 22 Ekim 1993 topa tutan Tiirk ordusu, harabeye tarihinde Lice virtni§, en az 30 ki§i 6Imti§tii. Avrupa'daki Kiirtler, bu ve diaer katliamlara dikkat amaclyla bulunduklan her iilkede g6steriler yapnu§lard1. Bu gosterilerden Almanya'da olanlan buyUk olmu§, binlerce Kurt, Alman devletinin silah yarthmlanru protesta etmek amaayla otobanlan i§gal etmi§, polisin sert miidahaKurt protesto amaayla kendilerini yal
nen yamydt. <;unkii yasak konusunda Turk ve Alman yonetimi arasmda anla§ma vardl. Bu anla§ma Kurt halkmm ulusal baglmslzhk mucadelesine kar§l yapllffil§tl. Nasl1 Alman yonetimi, Turk devletinin PKK'yi ezme planma ekonomik, askeri ve siyasal destek veriyorsa; yasak da bu planm devaffil ve bir parc;aslydt. Turk devleti butiin giici.inu ortaya koymu§, legal partileri yasakhyor, legal kurumlarm onderlerini Olduriiyor, koyleri ve §ehirleri bombahyor, insanlar sokak ortasmda kur§unlamyordu. Tum bunlann amao, PKK'yi legal kurumlann ve kitle eyleminin desteginden yoksun blrakmaktt. Almanya'nm PKK yasagl bu plam tamamllyordu. Almanya ve ABD, bu donemde Kurt soyklnffilndan haberdardtlar, Turk devletinin ne yaptlgml bilerek ona destek veriyorlardl. PKK yasagl ne getirdi, ne goturdu? Yasak, Kurt kitlelerinin PKK'ye destegini azaltmadlgl aksine arttlgl, Alman istihbarat raporlanrun teslim ettigi bir sonuc;. Nitekim Kurtlerin direnmesi sonucu derneklerin tiimu ba§ka isimle de olsa tekrar ac;l1dt. Kurt kitlesinin direni§i hukuki alanda da ba§an kazandl; Temmuz 1994'te Alman Yuksek ldare Mahkemesi demeklerin kapatllmaSI karanru bozdu. Konunun uzmanlanrun gorii§une gore nyasak uluslararasl haklar hukukuna" tersti. Ama bu iki sonuca ragmen yasak, PKK'nin faaliyetlerine c;ok ciddi ktsltlamalar getirdi. Alman yonetimi, PKK'yi belli olc;iide denetleme ve gerektiginde ball isteklerini kabul ettirme olanaklanru elde etti. Yasak, Turk devletine psikolojik moral ve propaganda malzemesi verdi. PKK bu yasakla onlarca taraftanrun yarglland1g1 davalara maruz kaldl. Kurt halk! kriminalize edildi ve PKK c;ok buyiik maddi kaylplara ugradl. Yasakla birlikte Almanya'da yeni bir cehre alan Kurt problemi, yeni sorunlar ve gerc;eklerin ortaya pkmaslna yolac;tl. Almanya, sorunun kendi slmrlanmn ic;ine yanslmasml onlemek istiyordu. Ancak aradan gec;en ytllar bunun imkanslz oldugunu, Kurdistan ve Turkiye'deki her rahatslzhgm etkisini Almanya'da hemen gosterecegini ortaya pkardt. Almanya'run kendini sorundan dl§talamaSI da olanakslzdt. <;unku, Turkiye ile c;ok yonlu baglant1lan bulunmaktaydt ve bu baglant1lannm c;irkin yonleri, iC; politikada surekli kullanlllyordu. Bu gerc;eklerle yasagm ardmdan gec;en yl1lar Kurt sorununa ili§kin yeni Alman politikaslrun gerekliligini ortaya pkardl.
206
a
Yasaldar yth 2 Mart 1994'te DEP'li milletvekillerinin dokunulmazhklan kaldmldl ve aym gun milletvekillerinden Orhan Dogan, Hatip Dic1e, Leyla Zana, Srrn Saktk ve Ahmet Turk ku§atma altmdaki meclisin kaplsmdan polisler tarafmdan suriiklenerek tutuklandllar. Turk Meclisi, Anayasa Mahkemesi'nin DEP hakkmda aldlgl kapatma karanru 16 Haziran 1994'te onayladt. Tutuklanan DEP milletvekilleri Hatip Dicle (15 yl1), Leyla Zana (15), Ahmet Turk (15), Orhan Dagan (15), Selim Sadak (15), Sedat Yurtda§ (7 yll 6 ay), Slm Saklk C3 yl1 6 ay), Mahmut Allnak (baglmslz milletvekili, 3 ytl 6 ay) ceza aldtlar. Ceza alan diger DEP milletvekilleri BaU Avrupa iilkelerine pkarak tutuklanmaktan kurtuldular. Tutuklanan milletvekillerinden Yurtda§, Turk ve Saklk, cezalan 1995'te Yargltay taraflndan bozulup serbest blraklhrken, digerlerinin cezaSI onand1. 6zgur Gundem gazetesi 14 Nisan 1994'te kapauldl. Mayls 1994'te 6zgur (J[ke gazetesi pkmaya ba§ladl. 30 KaSlm 1994'te Ba§bakan Tansu <;il1er'in ozel birime gonderdigi ve "6zgur (J[ke gazetesinin susturulmasml"17 emrettigi talimatmdan uC; giin soma, 3 Arahk 1994'te gazetenin lstanbul merkez ve Ankara burosu bombalandt. Gazete binasmm tamamen tahrip oldugu saldlnda Ersin Aydm isimli bir gazeteci oldu, on gazeteci de yaralandl. Turk devleti, Kurt halklyla dayam§maslru ifade eden ve devlet politikaSlnl ele§tiren Turk aydlnlanru cezaevine attl. Kurdistan'da §iddet altmda hileli sec;imler yaptt. 27 Mart 1994'te yapllan yerel seC;imlerde, ancak fa§ist ulkelerde olabilecek bir uygulamayla kay koruculan, itirafp tetikc;iler, MHP'liler gibi kontrgerilla ve kontrgerilladan icazet alan ki§iler sec;ildi. Terorii bir amac; olarak kullanan devlet, kontrgerillayl siyasal guce donu§tiirmeye ba§lad1' PKK hileli ve Kurt halklrun iradesini yansltamadlgl 27 Mart 1994 sec;imini boykot etti. ragmen, halkln 0/050'ye yaklm bu c;agnya uydu. Sec;im gunu Turk sava§ uc;aklan ve Uludere koylerini bombaladt. 50 koylu oldu. 50 bin ki§ilik ozel ordu guci.i Guney Kurdistan'a bir daha saldlrdt. Sava§ fonu ic;in toplumu zamlara bogan hukumet, kamuyonunun dikkatlerini ba§ka yonlere c;ekmek ic;in oyunlara ba§vurdu. 28 Ocak 1994'te Turk sava§ uc;aklan Guney Kurdistan'm Zele bolgesini bombaladl. Hukumet ve orduya gore zafer elde edilmi§ti. 207
"
Olenler sadece dfut iki kadm ve 6 gerillaych. oliimabnsa bile ordu ve hiikiimet hezimetti. Orduler nun nisan ve maYIS operasyonlan sonucu, Hakkari, (,:ukurca ve olarak Uludere bolgelerinden en az 20 bin k6ylu Giiney Kiirdistan'a Bu toplu devletin ytllardu zoraki politikasml uluslararasl kurum ve rin gundemine getirdi. Ordunun sava§tan dolayl sorunlann artuluslararasl alanda Turkiye'nin kar§l kar§lya maSI ve sava§m yUkunun ta§mamaz duruma gelmesi, devletin iist kademelerinde dddi sarsmtllara
Oealan'm demokrasi ve federasyon plam Oliim-kalun sava§ma giri§en PKK, 1994 ytlmda onemli malar yu.riittii. ARGK, let§ta kadar eylem yaptl. (,:au§malar 0 kadar buyu.k ve insan kaybl 0 kadar oldu ki, Turk ordusu terhisleri durdurma karan alch. Sava§m kanh boyut nedeniyle iilke Tiirkiye'yi turizm giivensiz hedefinin 30 bin gerilla iilke ilan etti. PKK, resmi apklach. PKK uluslararasl alanda da onemli adunlar attl. 12-13 martta Briiksel'de Uluslararast Kilrdistan Konferanst toplandl. Toplanuya Abdullah Ocalan'm paketi, uluslararasl alanda Tiirk devletinin hakslz konumunu daha da netle§tirdi. Ocalan onerilerinde, .aynlma taleplerinin net olarak koydu; ve Kiirt halletrun ulusal ve demokratik ta.§iddetten leplerinin kabulu siyasal gorii§me yolunun aplmasl" istemini tekrarladl. Mart 1993'te resmen onerilen federasyon talebini yenileyen Ocalan, .uluslararasl tarafslz araCllIk insiyatiflerini apklach. Bu konferansm ardmdan Bau iiIkabul kesinde ban§ ve sfyasal kampanyalar ba§latlldl. PKK, Almanya'run Prankfurt ve Hannover kentlerinde binlerce insanm dey fki gosteri yapu. Hollanda'run Maastrich §ehrinde yapdan .3. Kurdistan Pestivali"ne 100 binden fazla insan kaulch. uluslararasl alanda PKK'nin kitle giieu. ve siyasal devleti, Kiirt politikalannl bir daha zorladl. PKK'nfn askeri eylemleri devam ederken, 1994 ytlmda siyasal ola-
208
rak hallet korumaYI one ald!. Newrozu halkm dl§anda evlerinde kutlamasml istedi. Kitle eyleminde ivrne kaybl bie da olsa, bu, §iddet alunda kitlenin duygulannda PKK aleyhine bir IUskunluk deAf§imin oldugu anlarruna gelmiyordu. aliim tehditi altmda bile aydmlar ve kitleler ellerindeki demokratik kurumlan korumaya Bombalamanm ardmdan ve ch§ta 6zgur Olke gazete.f etrafmda biiyu.k bir dayaru§ma olu§tu. DEP'in kapatllmasl, bu onernli Kiirt mevziine biiyu.k bir darbe de olsa, bu kurubir ma kaynak olan potansiyelde ve kurum kurma gerileme olmadl. DEP'in yerine Halkm Demokrasi Parlisi (HADEP) kuruldu (ll Mayts 1994).
Savq Gooey Kiirdistan'a kaytyor Sava§m Giiney Kiirdistan'a kaymasma nedenler taraflar apsmdan farkbydl. PKK apsmdan: PKK bir gerilla hareketiydi. ve iislenme alam gerekirdi. Ylllarca bu Gerillaya Liibnan'l kullanml§u. Ama sava§1O boyutu ve bolgedeki siyasal degi§iklikler, Giiney Kiirdistan'l hale getirmi§tl. Aynca sl1urlann bir anlamda kalkmt§ olmasl bu zorunlulugu daha da arunyordu. PKK Kuzey'deki iislenmesinde buyu.k darbeler alml§U. Tiirk ordusunun vah§i salchnlan ve bunun sonucu Kuzey'den Giide Giiney'in onemini artmyordu. Aynca ney'e alan kitle Tiirkiye sfyasal ortarrurun Kiirtlere kapaulmak istenmesi ve biiyu.k de kapaulrru§ olmasl, PKK'nin Tiirkiye'deki ittifaklannda dddi bir geli§me olmamasl ve legal Kiirt miicadelesinin oniine kanlan dddi engeller, PKK'nin dikkatlerini Giiney'e bie diger onernli etmendi. Tiimiiniin otesinde Giiney, Kiirdistan'm bie hem genel olarak Kiirt siyasal arasmda, ozel olarak da PKK'nin ulusal birHk stratejisi ve taktiginde bu onemli rolii yard!. PKK 1986'daki 2. Kongresi'nde .Kiirdistan genelinde 6nc\.iliik roliinii" ilkele§tirmi§ ve 199O'la birlikte buna gore orgiitlenmeye gitmi§, Giiney Kiirdistan'm biiy(ik bir bOlgesini de alacak §ekilde HukUmeti kurmu§tu. Aynca, Kuzey'deki miicadeleye Kiirdistan'm Giiney ragmen uluslararasl platformlarda hala en 209
tarl:1§ma konusu oluyor, lsrarla bu tine ahmyor, bu sornnu diger mucadelelere kar§l kullaml.. mak isteniyordu. Bu nedenle, PKK'yi bu btilgeye itmek isteyen ve bu yolla bolge politikasmda etkili olmak isteyen Ortadogu gUgerl olsa bile, PKK de bu one alan olmak istiyordu. Tiirk devleti ise; Kurtler arasmda olabilecek ulusal ittifakt bozmak, Kurt yonetirninin ete kernige biiriinmesini onlemek, Kendi Kiirt sorununu degn de dl§taYffil§ gibi gostermek ve sava§l smrrlanmn dl§mda yiiriitmek Giiney Kurdistan onemliydi. Tiirk devletinin bolgeye olan bir diger ilgisi petroldii. KerkiikYumurtahk petrol boru hau Ktirfez Sava§mdan bu yana kapahydt. Bornlarda 12 milyon ton petrol vardl. Bu, Turkiye'nin neredeyse bir ytlhk petrol ihtiyacma denk du§uyordu. lrak pazan kapandlgmdan, Tiirkiye 20 milyar dolarltk kayba ugraml§u. Petrol born hau, PDK bolgesinden ge0yor, ama ARGK gerlllalanrun tehditi alunda bulunuyordu. Aynca Irak'm petrol sau§l PDK bolgesi iizerinden oluyor, bu petroW Tiirkiye i§leyip pazarhyordu. Bu Iii vurgun ayrn zamanda aralanndaki ragmen, zorunlu bir i§birligi alaruydt. Saddam'm oglu Uday'a baglt Asya ve PDK'ya bagh Ninova petrol §irketleri, gunde 8 milyon litre mazotu Tiirkiye'ye satlyor, sau§m giimriigiinii PDK ahyordu. Bu sat1§m Tiirkiye'deki ayagt Silopi Anonim $irketfydi. Tiirkiye'den Irak'a olan sigara ticareti ise PDK-Politbiiro uyesi Barzani'nin denetledigi Kant isimli §irketin tekelindeydi. Guney'de halk deyken PDK, illegal yolla Turkiye'ye 100 bin ton tahll satffil§u. Bu tahllm tonu Kiirt 60-70 Dolara almlrken, Tiirkiye'ye 140150 Dolara sauhyordu. Bu "ticari!" ili§kiler, istihbarat ili§kileri ve siyasal komplolarla birlikte yiiriiyordu. Tiirk devletinin sava§l Guney'e kaydumasmm en onemli nedenlerinden biri, ara§urmanm ileriki btiliimlerinde iizerinde duracaglffilz ABO gtilgesindeki Tiirkiye-lsrail ittifaklydl. Bu ittifakm yeri Giiney Kiirdistan'dl. 1992 sava§mdan sonra Turk istihbarau bolgeye iyice yerle§mi§, Zaxo ve Duhok'ta MlT biirolan kurnlmu§tu. MlT, Tiirkmenleri orgutlemeye ve silaWandrrmaya ba§ladl. MIT ve ]ITEM'in faaliyetleri o kadar artu ve apk bir hal aldl ki, MIT mensuplan da silahlt saldmya ugradtlar. Bunlardan biri ,,19 Ocak 1994'te Erbil'de oldiirii210
len ve Turk Klzdayl mensubu Can Cemal kimligini ta§lyan Cenan Kocahakimoglu isimli MiT yonetidsiydi. Kocahakimoglu'nun cenazesi Ankara'da Maltepe Carnisi'nde MiT yoneticilerinin tiimunun kauldlgl devlet toreniyle kaldmlml§u."18 brnek, Klzday'm MIT'in bolgedeki ytinetim yuvasl oldugunu, PDK ve YNK'nin bunu bildigini ve topraklannda MITin goz yumduklanru gOsteriyordu. Ancak PDK goz yumm ak kelimesi yetersiz kalmaktaydt. 1992 ythna kadar Turk askeri ve istihbarat el«rmanlan ancak hareket edebilirken, 1992 sava§mdan sonra bolgedeki konumlanmalan degi§ti ve hareket etmeye ba§ladtlar. 1995'te ]lTEM ve MiT, Zaxo, Hewler (Erbil) ve Duhok'ta resmi burolar kurdu. Ordu ise 1995'e kadar operasyonlar vesilesiyle girip Ancak bu tariWe birlikte kahola§maya ba§ladl ve 1997'de bunu tamamladl, motorize birlikler konumlandtrdt. Bu PDK birlikte arama ve pusu eylemlerine kaulmakta, termal kameralar daml geli§kin kullanmaktadrr. Buyiik operasyonlar srrasmda istedigi zaman takviye birlikleri bolgeye girmektedir. PDK sayesinde Guney Kurdistan Turkiye'nin bir iline d6nu§mii§tii. Silopi'den bir panzer Turkiye e iizerinden hareket ediyormu§ gibi tek ba§ma ve bir engell kar§tla§madan Zaxo iizerinden Amadiye'ye kadar gidebilmektedir. Turkiye'den tek farkl, PDK lie vanlan anla§ma geregi Turk asked birlikleri ve §€ hirlere girmiyorlardl. lleriki ytllarda PDK ve YNK bolgelerinin ayrtlmasmdan sonra, aradaki Slmnn (Ye§il Hat) denetlenmesi olu§turulan birimler de Tiirk subaylannm denetimindeydi. PDK ve Turk ordusu ortak koordinasyon merkezi olu§turmu§tu ve PDK'yi Turk ordusu denetliyordu. PDK'nin ic;:inde ekonomik nedenlerle saytda yonetici Tiirk ordusuna ajanhk baglanyla baglanrru§u. Bu Kiirtlerin aCI dramlydl. Demek ki PKK'ye saldtrtlannm ardmdan buzura! kavu§acaklanna inanan PDK ve YNK yoneticileri yarulffil§u. Tiirk devleti iki orgutun yoneticilerinin iplerini eline ge9t §, istedigi yone istedigi gibi Tiirk yetrni kililer, ABO, Fransa ve lngiltere'nin Ankara'daki gorii§erek, "Kurt devletinin kurulmasma kar§l olduklanru, lrak'm toprak biitiinlugiinun korunmasmda lsrarh olduklanru ve bolgede PKK'nin banndmlmamasml" istedi. Tiirk devlet yetkililerinin lamalanna gore, "adl devletlerin bu isteklere olumlu 211
, 'i
cevap venni§lerdi." Ki zaten bu devlededn, Kurt devleti kurma gi. bi bir politikalan zaman oIrnadl. Turk devleti, Kurt yonetimi aleyhine bu Cah§rnalan yOriitiirken, PDK ve YNK, Nisan 1994'te Catl§rnalara ba§IadtIar. 36.5 miIyon Dolar oldugu tahmin edilen giimriik gelid yaptlan s:atI§malar agus[OS ayma kadar devarn etti. lki taraftan yiizlerce sava§S:l hayatJru kaybetti. Kurt cehpesi ikiye boll1ndu; her orgiit kendi hOlgesinin egerneni oIdu. Yonetimin kurumIa§maSl tarihe kan§t1. Halle, ozelIikIe aydmlar zorlandt, binlerce insan bu defa Kurt Or. gutlerinden Daha korkuncu §uyduj iki parti arasmdaki "baT1§ melegiJ" Turk devletiydi. MaYls 1994 Sonlannda Silopi Tank Taburu'nda PDK ve YNK ternsiIdleri, Turk subaylanrun komutasmda biraraya geldiler. PKK'nin yararlanmamast" Turk subaylan iki taraft ipn uyarcWar. Turk devletinin 1992 sava§l ardmdan vermeyi taahhUt ettigi 13.5 milyon Dolarhk yardlffi ise tadhe kan§ou§tI. HaZiran 1994 ba§lannda SiIopi'de bir toplantl daha yaplldl. ToplantIya Jandarma Gene] Komutam Orgeneral Aydm liter, Jandarma Asayi§ Bolge Kornutaru KorgeneraI Hasan Kundakp, Dl§i§Ieri Bakanltgl lStihbarat Daire Ba§karu Cenk Duatepe ve Ortadogu Masasl Turkekul Kurtteldn iJe PDK Lideri Mesut Barzani ve YNK Uderi Celal Talabani katIldtlar. Turk tarafl, Kurt lieter/ere! "Irak'm toprak butUnJugunde lsrarh ve PKK'nin boIgede hareket etmesine her hareketin kar§lsmda olunacagml aktardl. "19
"Kiirt devletinin kuruImasl!" nas.d onIendi ? 16-22 Haziran 1994'te YNK ve PDK temsiJdJeri Paris'te biraraya geldiJer. Fransa'run etkisinde yapl1an bu toplantlda PDK ve YNK gelecek apsmdan onemIi olan bir taslak uzerinde lar. Bir devlet taSaTJffilru beIgenin maddeleri daha ney Kurdistan'a ul3§madan, olaydan Turk istihbaratmm haberi 01du! Dernek ki toplanuya kattIanJardan bazdan, kendiIerini Kurt halkmdan once Turk devletlne kar§l sorumIu gormu§lerdi. YNK y6neticiIerinden ve aynl zamanda Kurt yonetiminin bakanJanndan Said Ahmede Pire'ye gore, toplanu kararlanru PDK'hlar Turk istihbaratma aktaTffil§tI. (Paris Antltlfmasl ifin ek 5'e bkz, s. 510). 212
<
',I
Turk Genelkurmayt tepktstntn Dururnu acilen apklanmasml hukumete blraktl. Turk Dl§i§leri Bakam Mumtaz Soysal, yabancl yardlffi kurulu§larmm mensuplannm Guney'e geipn "vize mecburiyeti" koydu ve bolgeye yardtm malzernelerinin gid§i onJenmeye ba§ladl. Bu geH§meler ardmdan Ba§bakan Tansu <;iller, "Kuzey lrak'ta Kurt devletinin kurulu§unu onJedik" yapt! ve bunu "en bUyiik ba§anlanndan bin" olarak PDK ve YNK'nin btrakahm Kurt devletini kurmalanru; Turk devlet yetkililerinin geli§meye tepkisi ve olursa olsun Kurt halkl lehine en ku¢k bir kazaruhangi rna bile tahammiil etmedigini ve bu kazaruou ortadan kald!rmak tein surekli komplolar gostennektedir,
PKK bayrak deAiftiriyor PKK'de kongreler dort Yllda bir yaplltr. Buna gore 1994 sonlannda PKK 5. Kongresi'nin yaptlmasl gerekirdi. Ancak birkae ay gedkmeyle 1995 ba§lannda Guney Kurdistan'da yaplldt. Kongrede 0 zamana kadar parti sembolu olan kaldmldl, verine ktrffilZl zemin uzerine san §eritli klZl1 ytldtz ipnde me§ale benimsendi. Kimi yorumcular bununla PKK'nin "sosyalizme el1l'eda dedigi" §eklinde yorumladtlar. PKK ise "sosyalizmden vazgecme degil, reel sosyalizmdeki yozla§madan dolayt, bunun sembolti olan bayrag! §eklinde Toplantmm bir diger karan, 3. Kongrede "Parti Onderligi" olarak adlandtnlan Genel Sekreterinin "Parti Ba§kam" olarak adlandlnlmaslyd1. Yani Ocalan, 1986'ya kadar "Genel Sekreter", 19861995 arasmda "Parti 1995'ten sonra "Parti Ba§kam" idi. Kide orgutlenmesi, kitle eylemleri, silahl! miicadele ve iislenme, Tiirkiye'deki Kurt kidelerinin siyasal mucadelesi ve run geli§tirilmesi gibi kararlar, onceki toplantllarda ahnanlann bir anlamda tekranydl. onetnli karar "Ulusal Meclis" ve "DevKongrede alman bir rim HiikUmeti" karanydl. Ulusal Meclis, 1986'dan bed PKK kon1990'da alman gre kararlan arasmdaydt. "Devrim tan-Behdinan Hiikiimeti" karannm belki de "geriye cekilmesi ve belirsizle§tirilmi§" haliydi. . 213
Onemli bir
Giiney Kiirdistan'a ili§kin politikadaydl; "demokratik federasyon" istiyorduo Bu, PKK'nin Giiney'de "kahcl ve sava§ giicii oldugunu" kabul ettigi anlanuna geliyordu. Bu, cesur ama bir 0 kadar riskli bir karardt. <;iinkii, PKK iradesi dt§mda bile olsa giicii haline gelebilirdi. Ki Giiney Kiirdistan'daki "statiiI.:o" her an, ABD ve bolge devletlerinin anla§malan durumunda giin ipnde degi§ebilirdi. Giiney'i sava§ cephesi Tiirk devletinin burayt da sava§ alanma dahil etme plaruru kabul etmek olurdu. Ki zaten ba§mdan beri bu, Tiirk devletinin de istemiydi. <;iinkii, saVa§l slrurlan dt§mda }iiriitmii§ olacaktI. PKK'nin, "uluslararasl platfOnnlarda Giiney Kiirdistan SOrunu onde bu yolla kendini platfonnlara dayatmayt ileri siiriilurse de, bu ne kadar olabilirdi? PKK artlk Giiney Kiirdistan
Karann bir diger riski §uyduj §aibe de olsa bu yeni adlnun ardtnda, PDK ve YNK'nin iplerini ellerinden SUriye ve fran gibi kimi bolge devletlerinin izlenimi dogabilirdi. Bu durum, PKK'yi bolgedeki kutupla§mada, Batldan tecrit edecek bir kampa itmi§ olmayacak nuydt? PKK, tercihinin boyle bir duruma yol gostennek, aynca fran ve Irak'tan gelebilecek siyasal komplolan ve askeri tehditleri de goze almak zorundaydt.
Kiirdistan Siirgiin Parlamentosu Kiirdistan Siirgiin Parlamentosu, Parlamenta KUrdfstane Ii Derveye We/at (PKDW) 12 Nisan 1995 tarihinde Hollanda'nm Den Haag §ehrinde yapttgl toplanttda kuruldu. Tiirkiye'de HEP ve DEP'in kapatllmasl, HADEP'in orgiitlenmesinin oniine CJkanlan engeller, legal alarun Kiirtlere kapatl1masl, aydmlara yonelik basktlar sonucu saytda aydlrun Kiirdistan ve Tiirkiye'yi terketmeleri nedenlerlyle Kurt Parlamentosu, Avrupa'da kurulmu§tu. Bu bir zaytfhk olarak gOriilse de Kiirt parlamentosunun kurulmasl, Tiirk devleti, run legal Kilrt partilerine kar§l imha saldtnlanna kar§l yerlnde bir cevaptl. Tiirk devleti, PKDW'nin kurulu§unu engellemek biiyiik bir diplomasl faaliyetine giri§ti, fakat ba§anI.r olamadt.
214
PKDW, aym zamanda ulusal birlik taleplerinin bir dl>ftlmde toplanffil§tl. Bu aC1dan ulusal birlik onemli btr adlm ve a§amayd.. PKDW'nin bile§im ve yonetiminde eski DEP milletvekilleri ve kapatllan diger legal Kiirt kurumlarmdan Iydmlar etkin olsalar da, PKK'nin insiyatifiyle kurulmu§tu. Bu, bir yerde zorunluluk da olsa ileride zaafa donii§ecekti. Parlamento, OEP'lilerden ba§ka, ERNK, Kurdistan is/am Hareketi, Yezidiler Btrligi, Kurdistan A/eviler Birligi, Asuri azm/tk, Kurdistan Kadm Btrligi (YA]K) gibi, Bau Avrupa iilkelerindeki Kiirt kitlelerin YllVn temsilcilerinden olu§uyor, Kiirdistan Rusya ve Kafkas iilkelerindeki Kiirtlerden de temsilciler bulunuyordu. Parlamentonun bu bile§imi, PKK'nin KUM deneyinden "ders pkardlgl!" imajlm yaratmaktaydl. <;iinkii, atama yerine kurumlar temsilcilerini PKDW, Kiirdistan'da ulusal birlik ve meclisin sadece bir bir yerde ko§ullann zorlamaslrun iiriiniiydii. Ku§kusuz demokratik ulusal siyasal kurumla§marun tek bipmi degildi. Kiirdistan'da ideal meclis, PKK, PDK, YNK ve t-KDP'nin ortak insiyatifiyle demokratik bir tarzda olu§turulacak meclisti. Bu nedenle PKDW'yi ulusal parlamentonun tek almak yanll§tl. <;iinkii, Guney Kurdistan'da problemli de olsa bir parlamento vard.. Aynca yeni meclisteki PKK etkisini, PKK'nin yakla§lffilru ve parlamentonun olu§um ve i§leyi§ tarzml tasvip etmeyen PSK gibi Kuzey Kiirdistan'm orgiitii parlamemoda yer almaml§tl. Yine de PKDW, olumlu ve yeni bir geIi§meydi. Kurt diplomasisine dinamizm getirmi§ti. Uluslararasl alanda etkili politik yapu ve afi§e edilmese de Bauh hukiimetler ve uluslararasl kurumlarla ili§ki kurmayl ba§ardt. PKDW'nin diplomasi run geli§emeler ve Rusya, Avusturya ve ltalya'daki konferanslan, Tiirkiye ile bu ulkeler arasmda ciddi diplomatik krize neden oldu. Ote yandan Avrupa iilkesi hiikiimetinin, DEP'in kapaulmaSl ve Kurt milletvekillerinin tutuklanarak aglr cezalara ml§ olmalan Kurt parlamentosu konusunda demokrasiye yakl§lr bir smav verdikleri soylenemez. parlamentoyu "PKK'nin kurumu" §eklinde gostererek, etkisini kJrma giri§tiler. Rusya ve halya hukiimetleri, Kurt parlamentosu'nun toplanulanna ba§anh ev yaparken, demokrasi
215
uzerine nutuklarda mangalda kill btrakmayan Avusturya hiikiimeti engellemede bulundu. Kurt kitlelerinin siyasal, sosyal ve kultiirel sorunlanyla ilgili h§malar yapan PKDW'nin onune koydugu biri de, tUm orgut ve ulusal kurumlan temsil eden bir parlamentonun toplanmaslych. Bu baklmdan kurulu§Undan beri PKDW, gorevleri ve geli§me slntrlan apsmdan kendini belli bir doneme endekslemi§ bir kurumdu. Buna ragmen PKD\V'nin ya§amasl Kurt demokrasisi apsmdan zorunluluktu. Aynca gerek PKDW'yi olu§turan aydmlann, gerekse PKK'nin demokraside sergileyecegi performans, hem bu kurumun geleceginin, hem de benzeri kitlesel kurumlarda demokratik gelenegi oturtmarun onemli biri olacaktl.
Bir daha Giiney Kiirdistan i§gali Turk ordusu arttk gelenekselle§mi§ bahar operasyonlanna 1995'te erken ba§ladl. Bu operasyonlann onemli bir amaCl askeri eylem sezonunda PKK birimleri daha ataga hareket tarzlanru C;iinkii sert kt§ ko§Ullan gerilbozmak ve insiyatifi ele larun eylemlerini etkiledigi gibi, Turk ordusunu da etkiliyordu. Bahar aylan her iki eylem ve operasyon sezonunun ba§lamasl anlamma geliyordu. Turk ordusu, bu defa PKK'nin kongre kararlanru da hesaba ka." tlyordu. Kararlann pratige onlemek aeele ediyomQ. PKK, Guney ongordugu "demokratik federasyon" formi.ilii, PDK ve Kurtlerin ulusal birligini ve ulusal eepheyi YNK kadar, lrak ve Iran'l da ilgilendiriyordu. Nitekim Turk Genelkunnayt, "PKK'nin bu talebinin ardmda Iran ya da Irak desteginin olabilecegini" varsaytyordu. Bu nedenle Turk ordusu, hem muhtemel PKK-PDK-YNK ittifaktru onlemek, hem de Iran ve Irak'a gozdagl vermek erken harekete Turk devleti, Israil'le geli§tirdigi askeri ve istihbarat i§birliginden sonra, Israil deneyinden omek alarak Guney'de "tampon bolge" olu§tunnak istiyordu. nedenlerdi. Bunlar, Turk ordusunun i§gal hazlrhgmda one PDK ve YNK cat1§malarla birbirini tiiketirken, Tiirk ordusu adeta davul zuma e§liginde Guney Kurdistan smtnna binlerce asker 216
ile zlrhh arac ytgdl. Smlnn Uludere, C;ukurca ve mmtlkalanna dag komandolan ve koy koruculanm yerle§tirdi. Bir i§gal durumunda Kurt yonetiminin tepki gostermesi neredeyse olanak"geri donulemez" slzdl. C;unkii, PDK He YNK arasmdaki bir noktaya gelmi§ti. 27 1995'de gilndiiz OrtaSl Zaxo'nun kapatlaytcl dolu bir infilak etmesi labahk, Dolar sonucu 100'e yakm insan olmii§, bir a kadan da yaralanml§tl. PDK patlamanm sorumlulugunu hemen YNK'ye yiiklerken; Turk basm ve televizyonlan ise giinler oneesinden ba§layarak, "bu car§ldan PKK'ye silah temin edildigi" propagandasml yaplyordu. Ote yandan "Kemal Muhammed Hac" isimli bir PDK pe§mergesi ise, kendisini tutuklayan ARGK gerillalanna, "patlamayl PDK'run Zaxo sorumlusu Ebu Antar'm (Ha§im Ramazan Abdullah) enuiyle, kenarkada§lyla birlikte yapnglru, Ebu Andisi gibi pe§merge alan tar'm slk slk Zaxo'ya gelen bir Turk istihbarat yetkilisinden talimat aldlglru"(·) apkhyordu. Neden ne olursa olsun, iki orgilt arasmdaki koriikleyenin Tiirk istihbaratl oldugu kesindi. Ortamm bulamkllgmm istenen ktvama geldigine kanaat getiren Tiirk ordusu, Mart 1995 ortalanndan itibaren Guney Kiirdistan'da i§gal harekatl ba§lattl. Tiirk Genelkurmaylrun resmi aCiklamalanna gore harekata 35 bin asker katllffil§tl. Onceden haber vererek ba§lattlklan bir i§gal harekatmda PKK'ye darbe vurabilirler miydi? Ustelik PKK, 1992 sava§mdan dersler ve Giiney'deki konumlanmasml giiclendirmi§ti. <;atl§ma alan PDK ve YNK'nin birlikte PKK'ye saldlrmalan da sozkonusu olamazdl. tran ve Irak'm da oneeki operasyonlann aksine bu kadar askerle Tiirk ordusunun Giiney'e giri§ine sleak bakmadlklan kesindi. <;iinkil operasyon tsrail-Tiirkiye askeri i§birliginden sonra yapdffil§t1. Ustelik MtT kaynaklanndan basma. Slzan haberlere gore, "Genelkurmay, MtT'in PKK'nin kongre yaptlgl alamn askeri timler tarafmdan bastlmasl onerisini bu tilr eylemi yapaeak yeterli saylda eleman olmadlgl gerekcesiyle reddetmi§ti."2O
C·) Ach ifadelerinin gortintu kaseti Med TV'de mevcuttur. Med 7iJde programcl Cahit Mervan, r-.faylS 1997'de Hollanda'da Ebu Antar ile Ebu Antar, "olaym oldugu tarihte zaxo'da olmachg1lll" soyledi ve eylemin sorumlulugunu YNK'ye yi.ikledi.
217
-..--
Demek ki Tiirk ordu harekatmm temel hedefi PKK'ye darl vurmak olmakla birlikte, bolgesel planda Kiirt orgiitlerinin yeni tifaklara ula§masml onleme ve bolge statiikosuna ili§kin "yeni h$:j saplara" da yonelikti. ; Harekatln ba§mda aralannda Cumhurba§karu Siileyman Deminttl,': de olmak iizere Tiirk devletinin yetkilisi, i§galin kahCl 01' { dugunu apkladtlar. yoromcu, i§gali 1990-1991 Korfez va§l doneminde ABD He ortak saptanan "Kuzey Irak'l (Giiney Kurdistan) Tiirkiye'nin himayesine verme plarurun bir §eklinde degerlendirdi. ABD i§gale taraf gozukiirken, Almanya ve Fransa tepki gosterdiler. Tepkilerini sert ele§tirilerle ifade ederek, kamuoyuna da yanSltt:.llar. Almanya, Tiirkiye'ye olan silah akt§101 olarak durdurdu. Ancak Tiirk ordusunun i§gal hareketine bu farkh yakla§lm, i§gali ele§tiren devletlerin Kiirt ulusal soronuna steak bakttklan anlamma gelmiyordu. Almanya ve Fransa, slO1rlan degi§tirecek ve ABD'nin Tiirkiye iizerindeki etkisini aleyhlerine artlracak eylemlere kar§lydtlar. YNK i§gali ele§tirmi§, PDK pasif tutumla "benimsemedigini!" gostermi§ti. 1§gal siiresinde Tiirk ordusunun sergiledigi kanlt pratik Giiney halktrun biiyiik tepkisini 1§galden dolayt onlarca kulakkoy bo§aldt. Tiirk askerleri Amadiye bolgesinde 8 lanru, cinsel organlanru ve diger uzuvlan01 keserek hunharca katletti. Bu vah§et bile PDK yonetidlerinde tepki yaratmazken, halk, Ktzllay ortiisiine biiriinmii§ Tiirk istihbarat timine saldtrdl: Orhan Bulut, Ya§ar Mutlu ve Mithat Okan isimli M1T ajanlarml oldurdu. Bu vah§etine ragmen Tiirk ordusu, "PKK'ye darbe vurma" ve "PKK'ye kar§l giivenlik bolgesi olu§turma" gibi ula§amadan geriUa direni§i ve dl§ basktlar sonucu Mayls 1995 ayt de geri Tiirk Genelkurmayl, 1 Temmuz 1995'teki basm brifinginde geri ili§kin olarak, "PKK'nin 5. Kongre kaonlemek amaclyla operasyonu yapukrarlanru hayata lanm ve bu ula§arak geri apklamasml yaptt. 1ddia ne olursa olsun PKK'nin ciddi kaylplar vermeden Tiirk ordu i§gali ve PKK bolgedeki konumunu koromu§tu. Ama Tiirk devleti de hemen pes edecek degildi.
218
-..
..
.
.....
Tampon bolge ve Tiirkiye-lsrall DOnyarun ulkesinde tampon bolgeler vardlr. ABD'nin Mek.lka smtnnda kar§l; Kuzey ve Guney Kore arasmda d.a soguk sava§m uriinu boyle bir bolge vardlr. 1kisini de ABD finanse ediyor. Diger ve konuyla baglanusl a9 smdan , astl uzerinde duracaglm 1srail ve Lubnan arasmdaki tampon bolgedir. Tampon Lubnan 1srail adma Lubnanh falanjist milisler yiiriitiiyor. Lubnan'daki dinsel, toplumsal farkhhklar ve 1srail'e be§inci kol olu§turma olanagml veriyor. Tampon bolgenin 1srail klSffil ise maytn, gece gorii§ ve termal radarlarla donaulffil§. Bu guvenlik engeli saytda Filistinlinin ya§amma mal olduysa da, Filistinli gerillalarm 1srail'e SlZlp eylem yapmaSlO1 onleyememektedir. Bu onlemin varhk-yokluk sava§l veren 1srail i9n stratejik onemde oldugu ve maddi kiilfetinin buyiiklugune ragmen "zoronlu!" oldugu ileri siiriilebilir. AIDa Guney Kurdistan'daki durom daha farkhdlr. Her§eyden once iki bolge arasmda iklim ve topografya a9smdan Turkiye'nin projesini ba§tan bo§a pkaracak farkhhklar vardlr. Bolge yerle§tirilmesison derece daghktlr. BaZl yerler maytnlama ve ni imkanslz ktlmaktadtr. Aylarca duran kar ve don her yll maymlann yenilenmesini zoronlu kllacakur. Guvenlik bolgesinin zoronlu bir ogesi milislerdir. 1992 sonunda Turk ordusu, PDK'ye boyle bir rol yiikledi ama klsa surede bo§a <;:unkii pe§mergeler Turk devletine milislik yapmak istemedi. Guvenlik bolgesinin Kuzey klsmml koromalan planlanan Hakkari bolgesindeki koy koroculan ise ekonomik, ulusal ve saYllanrun yetrnedigi gibi nedenlerden boyle bir gorevi yerine getirmekten uzakurlar. Guvenlik bolgesiyle ilgili bir diger onemli engel siyasidir. Irak, egemenlik alamnda tampon bolge kabul etmemektedir. Ashnda 1983 ylhndan beri Turkiye ve Irak arasmda, smlrda Kurtlere kar§l operasyon yapma anla§masl mevcuttur. Ama Turkiye bu defa, Irak'la degil, ABD ve 1srail'in destegiyle bunu yapmak istemektedir. Bu duromda sadece Irak degil, tiim Arap devletleri kar§l pkacak ve §imdiden kar§l 9kmaktadlrlar. brnegin Arap ulkelerinin basklslyla Avrupa Birligi Dl§i§leri Bakanlan, 8 Eylul 1995'te 1rlanda'da yapuklan toplanuda, Turkiye'nin tampon bolge planml kl219
I I
1,1
,r.,,:'
I
',)/ 1/
I
nadllar. Avrupa Birligi Ulkeleri, han, Irak ve diger Arap ulkeleriyle olan ekonOmik nedeniyle slmrlann degi§mesini istemiyorlar. Hatta, bu dogrultuda adlm attlmasl durumunda MlStr gibi ulkeler, "sorunu, Irak'm toprak bUtiinlugune saldtn oldugu ve bolgesel gUvenligi tehlikeye du§urecegi BM Guvenlik Konseyi'ne getirmeye" kalkl§ttlar. Kuveyt bile tampon bolgeye kar§1 Rusya ise ba§lOdan beri kar§1. 2l Tampon bolge ipn ba§ka bir yol, Tiirkmenlerin SIIllra yerle§tirilmesidir. Mil/iyet gazetesine konu ile ilgili bulunan Prof. Dr. Hasan KOni, Surkmenlerin SlIllra yerle§tirilmesinin rnaliBu durumda yetinin 100-200 milyon Dolar 0IacaglI11"22 da Turk devletinin hem Irak'l "ikna" etmesi ya da tepkisini mesi, hem de PDK'YJ n ilma" etmesi gerekiyor. Ki PDK'YJ tek ba§lna ikna etmek de yetmiyor, YNK, han ve SUriye faktOriinu hesaba katmak gerekiyor. Aynca Turkmenlerin bu goreve istek gostermeleri gerekir. Tiirkmenlerin bir kesimi ajanla§ttnlmasma ragmen, niifuslanyla bOyle bir maceraya haZlr olmadtklan biIinrahat yiiriitiildugii bOigede, Tiirkmektedir. Ki soyktnmlann menlerin bu tehlikeyi du§unmeyecekleri soylenemez. PDK'nm kabul edecegi varsaydsa bile, bu gorevin devarnt ipn 1srail tiirii bir devlet olu§umuna gerekir. Ama adl ne olursa olsun muhtemel bir Kurt devletinin olu§umunu engellemek, zaten ba§tndan beri Turkiye'nin en biiyiik hedefidir. Turkiye'nin ekonOmik kaynaklan da boyle bir projeye yetmemektedir, MilIiyet gazetesinde pkan yorumlara gore "projenin ma"23 Ancak bu ba§taki tahliyetine 1 milyar Dolar deger min. Bu durumda zaten mevcut sava§a kaynak yeti§tiremeyen Turkiye'nin bir de boyle bir projeye kalkl§masl durumunda, sava§m giderlerinin olu§turdugu yiikii daha amracakur. Turkiye'nin teknik olanaklan da boyle bir projeye yetmemekteTurk devletinin askeri elektronik §irketi Aselsan, dir. goro" adl verilen uydu ile denetleme uretmektedir, Ama astl olarak Turkiye, tsrail'in destegine gUvenmektedir. Kaslm 1993 ba§lannda 1srail'e giden Turkiye Dl§i§leri Bakam Hikmet "gezisinin ba§hca amaCl PKK'ye kar§l mucadelede Israil'in destegini almakt1. "24 Ocak 1994'te 1srail Devlet Ba§kanl Ezer Weizmann'm Turkiye ziyareti Slrasmda da aym konu gundeme geldi. Weizmann bu istek kar§lsmda, "Tiirkiye'ye terorle mii220
cadele ipn, egitim, bilgi al1§-veri§i ve istihbarat alarunda yarduncl olacaklanm" Kaslm 1994'te 1srail'e giden Ba§bakan Tansu ayru isteklerde bulundu. Bu gorii§meler olurken yabancl ajanslar, .50 ki§ilik 1srail askeri uzman heyetinin Turkiye'ye gittigi ve Kurt gerillalarma kar§1 mucadelede daru§manllk gorevinde buhaberini Bu geli§melerden biri de Turk orduBunun elindeki Cobra helikopterlerine gece gorii§ sisteminin taktlmaSl ipn 1srail'in Tamam Precision Instrnments §irketiyle 1994 ylbnda 11.6 milyon Dolarhk anla§marun imzalanmaslydt. 26 Bu anla§madan soma bu helikopterler Dersim bOlgesinde koy ve orman yakmada kullaruldtlar. Ve bu arada Israil uzmanlan, Turk ordusunun Giiney Kurdistan'daki operasyonlarma ve daru§man olarak destekte bulunmaya ba§ladtlar. 27 1996 ve 1997'deki anla§malarla, Turkiye ile 1srail arasmdaki askeri i§birligi peki§tirildi. 1srail'le ilgili degerlendirrnelere hep itinah yakla§tlglm ve yakla§tlmasl gerektigine inandtglm halde; 1srail'in, Turkiye'ye ileri teknoloji verdiSi ve Guney'deki operasyonlara destek arttk kesindir. TUrk devlet sozciileri ve denetimlerindeki gazeteciler, biri bin yaparak bu ili§kiyi abartmakta, i1i§kiye rol atfetmekte, bununla Tiirk devletinin du§manlanmn gozunii korkutmaya cah§maktadlrlar. Ama tum bu abartl1ann otesinde, 1srail'in aruk Kurt halkl ve ulusal kurtulu§ miicadelesine kar§l konumu kesindir ve 1srail yetkilileri de bu konumlanm gizleme geregi duymuyorlar. 1srail Ba§bakam Benjamin Netanyahu'nun gazeteci ve tele"izyon programclsl Mehmet Ali Birand'm sorulanna verdigi cevaplar, Kurt halktna du§manca mesajlarla doludur: "Tiirkiye, PKK terorizminin saldlOStna ugradt. Bize yonelik olan terorii de ayru §ekilde degerlendiriyoruz. Aralannda fark gorrnuyoruz. 1§te bu baglmslz bir Kiirt devleti kurulmasml desteklemiyoruz. Dost bir Ulkeye yonelik teror konusunda bilgi edindigimiz anda hemen yolluyoruz. Turkiye ile bu alt§veri§i daha da arttlracaglz. Bu, iki ulkenin istihbarat senislerinin i§idir."28 Netanyahu, PKK'yi degil, yontemlerini "terorist" olarak degerlendiriyor, ama bu, Israil'in Kurtler konusunda geleneksel politik yakla§lrntnm a§t1dlglru gosteriyordu. 1stihbarat ili§kileri ve ozel operasyonlar alam, Turkiye-1srail ili§kilerinin belki de en onemli boyutudur. 1stihbarat i1i§kisi 1960'lara 221
I
i
,7
:_.7...•
" dayanmasma ragmen, on bolumlerde bahsettigim Turk la orgutu Ozel Birim'e tsrail'in sundugu destege dikkat is-l;l tiyorum. lsrail'in Filistinlilere ozel operasyonlar alarunda uzman,,' hatta dunyada birinci oldugu bilinmektedir. Turk devleti, bu de.. neyden yararlanmak istedi. lsrail yardtnu esirgemedi. Bu .. birligi, Turkiye'deki Susurluk olaymdan sonra, Turk hukumetleri.. nin istihbarat birimleri kaynakll raporlanna bile yansldt. Bu raporlardan biri, ANAP-DSP-DTP hiikumetinin gorevlendirdigi Muffet1§ Kutlu Sava§'m haZlrladlgl Susurluk Raporu (Ocak 1998). SOzkonusu raporda ili§ki §oyle apklanmaktadlr: Turkiye Emniyet Genel Mudurliigu, ki 0 donem ba§mda Mehmet Agar vardtr, Tmar isimli Turk vatanda§ma tngiltere'de frrma kurmasl destek verir. Tinar "Hospro" isimli bir firma kurar. Firmarun gorevi lsrail'den, ozel operasyon birimleri silah ahnuna araclhk etmek ve Mossad'la Turk ozel operasyon birimi arasmdaki i§birligini kamufle etmektir. Raporda "Hospro firmaslnm lsrail'den aldlgl silaWara iki omek verilmektedir: Birincisi 28. §ubat 1994 tariWi, bedeli 1 milyar 211 milyon 214 bin Dolar. tkincisi 18.06.1994 tariWi ve bedeli 1 milyar 9 milyon Dolar. Ahmlarda Emniyet Genel Mudurii Mehmet Agar'm imzasl var." Ayru firma yoluyla tsrail'den "hibe!" silahlar da ahnmt§tlr. Sava§, "herhangi bir 'hibe'nin sozkonusu olmadlglru, alman silahlann kayttlannm tutulmadlglru, ozel birim elemanlanna daglttldlglru, Susurluk'taki kaza aracmda pkan susturucunun bunlardan oldugunu, 'hibe' ile Emniyet ile Mossad arasmdaki ili§kilerin ve Ocalan'a kar§l yapl1acak operasyonu kamufle etmeye yonelik oldugunu" yazmaktadlr. Rapordan ogreniyoruz ki, "Mossad Ba§kam, M1T'i dl§talayarak, Emniyet Genel Mudurlugu'nu ziyaret etmekte ve Ortak eylemler planlamaktadtr. Sadece Mossad degil, CIA de Slla bir arkada§l."
Sava§, Agar'a bagh ozel biriminin eylemi buna kar§lhk M1T'in bir defasmda denedigini ve bir daha hazlrhk girdigini yazmaktadlr. Sava§'a gore "MtT, Ocalan'm kaldlgl kampI bombalaml§, bu slrada telefon gorii§mesi yapan Ocalan kurtulmu§, olay mahallini ablukaya alan SUriye yonetimi, eylemi CIA ve Mossad'a mal etmi§ti. "29 Ocalan da "kendisine kar§l bombah saldm yapddlglru" dogrulaml§ ve Turkiye'ye kapnldtktan sonra Turk savalara verdigi ifade-
222
.lnde ,,6 Mayls 1996 tarihinde evinin onunde bir araca yilklii patlaylclrun infilak ettirildigini" soyledi ve bu olaydan dolayl Edip Sedat Bucak'l sorumlu gosterdi. Bucak, Agar'm ozel biriminde yer ahyordu. Bu durumda tsrail'in, binlerce masum Kurdu olduren Turk kontrgerilla birimlerinin ilham ve silah kaynagl oldugu kesinlik kazamyordu. Oyle ki ortak operasyon bile yaplyorlar. Eger suikast Ocalan'a yonelik yapllnu§sa, istihbarat, operasyon teknigi ve malzemeleri verenin Mossad oldugu §uphe gotiirmemektedir. Turkiye-tsrail i§birligi, tampon bolge ve operasyonlan a§an, bolgeye yonelik stratejik da gutmektedir. Bu durumda Turk ordusunun Guney Kurdistan'daki operasyonlarml ve Kurt orgutleri arasmdaki degerlendirirken, Turk-tsrail ittifalaru, buna ABD §emsiyesini ve bolge planlanru, ve aynl zamanda bundan rahatslz olan bolgenin diger devletlerinin farkll stratejik ve taktik politika ve tavulanru gozonunde bulundurmak gerekir. Tampon bolge planmm ba§anslzhgl bUyiik oranda PKK'nin gosterecegi sava§ gucii ve alabetine baghydl. PKK eger askeri olarak Kuzey'den Guney'de etkin olmayl surduriirse, 0 zaman etkili silahlarla donanrru§, PDK ve koy koruculan destekli Turk birlikleri kar§lsmda zorlanabilir. Nitekim son iki ylldlr PKK boylesi saldmlarda aglr darbeler aldl. Ama PKK temsil ettigi Kurt halk geriyi hesaplar, bunun asd guciinun Kuzey'de oldugu, 01mak zorunda oldugunun bilinciyle Kuzey'i tekrar asd sava§ alam haline getirebilirse, Turk devletinin Guney'e yapttgl her operasyon, PKK'nin guciinu Guney'e de yaymasma Aynca Turk devletinin slrurlan degi§tirme anlarruna gelen plam, bolgede da verecegini PKK'ye daha fazla muttefik yaratmak gibi de tahmin etmek zor degil. Bu nedenlerle tampon bolge plam gittali bir amaca donu§tii.
TUrk devletinin be§inci kolu: TUrkmenler Turk ordusu, Osmanlllar'dan gelen gelenekle i§gale zemin yaratmak ve kahcI lalmak ya da yerel kullanmakta, birbirine du§urerek kendine durumda blrakmakta, be§inci kol bu politikanm uriinudur. Niyaratmaktadlr. PDK-YNK
223
tekim oyle bir boyut aldl ki ABD mUdahale etti, ama defa AnkaTurk devleti kanahyla. PDK ve YNK temsilcileri ra'ya "aralanndaki (sozde) son vermeleri" istendi. Ama her defasmda Kurt "liderler", Turk devletinin yeni bir istemi ile kar§tla§ttlar. Bu defaki istem Turkmenler'di. 1723 ve 1805'te tran ve Kafkasya'dan bolgeye yerle§tirilen Turkmenler'in Irak ve Kurdistan'daki saytlanrun 300 bin tahmin edilKerkiik bolgesinde ya§ayan Turkmenler'in mektedir. geleeegi Kurt halkmm geleeegine baghdlr. Ancak Turk devleti, Turkmenleri kullanmaya ba§ladJ.. Ankara'da Milli Turkmen Partisi (MTP) kuruldu. Bu partinin ba§ma getirilen Muzaffer Arslan, MtT ajarudlr. Derken Tiirkmen partilerinin saytsl be§e ekonomik yardun yaptldl, pasaport kolayl1g1 tarundl, Tugayt ve daha askeri kurumda Turkmen militanlar egitildi. Kurtler, yokYardlm alabilmek ve pasaport altp yurtdl§ma sulluk kapnak ipn kendilerini Turkmen olarak kaydediyorlardJ.. Boylece binlerce Kurt, bir anda "Turkmen" olmu§tu. Bu planll oyun muhtemel bir saytmda Turkmenlerin saytslnI yGkseltmek Turkmenlere degil, Oyunu duzenleyen Turk devletine yarayacaktl. TUrk devleti, Ankara'daki gOrU§melerde PDK ve YNK temsildleolarak tarumayt dayatu. Onlar da rine "Turkmenler'i politik dddi bir direni§ gostermeden kabul ettiler. Bu, "Otonom Yonetime Turkmenler'i ortak etmek" demekti. Turk devleti daha da ileri gittij "Aaustos 1995 ba§lannda be§ Turkmen partisini Mill; Turkmen Cephesi adl alunda Turk devletinin ama9an y6nluydu. Eger ABD, Kurt yonetiileri giderse, bu yeni geli§mede Turkmen mini ya§atmak kozuyla yer alacaku. Turk devleli, ABD'nin yeni giri§imleri yeralmak baslru vasltaslyla lrak diktatorii aleyhine buyuk bir kampanya ba§lattl; "dost" lrak, yine "du§man" olmu§tu. Irak da tepki olarak Musul'daki TUrk konsoloslugunu kapatu.
DubUn 11 Agustos 1995 tarihinde trlanda'run Ba§kenti Dublin'de PDK ve YNK temsilcileri biraraya geldiler. ABD'li temsildnin ba§kanhk ettigi toplanttya Turk heyeti de ahndl. Turk heyetinde MtT yonetici-
224
lerinden Mehmet Eymur de bulunuyordu. Eymiir, MtT'in Kontr-ter6r Dairesi'nin ba§karuydJ. ve aym zamanda Ba§bakan Tansu 9iller'in istihbarat dant§manhglru yaplyordu. Eymiir, PKK yoneticilerine kar§l Turkiye dl§mda eylem yapmak uzere kuruldugu apklanan birimin de yoneticisiydi. Kurt i§adamlanna y6nelik cinayetleri 6rgutleyenler arasmdaydl. Uyu§turucu ve fidye olaylarmda adl slk Eymiir'iin gorii§melerine kattlmaslrun tek amaa vardl: PKK. Dublin'de vartlan anla§ffiaya gore; YNK'nin denetimindeki Erbil §ehri silahslzlandmlacak, gumriik gelirleri iki orgiit arasmda payla§tlacaku. Anla§maYI denetlemekle gorevli 1200 ki§i1ik arasmda Tiirkmenler de olacaku. Anla§manm bu son noktasl Tiirk devletinin dayatmaslydl. Tiirkmenlerin denetim giieii, ashnda Turk askeri istihbaraurun varhgl demekti. maddesinde; Tiirkiye'nin slrur giivenligi, Anla§manm bir "Turkiye'nin bu konudaki endi§eleri gozoniinde bulundurulacakUr" §eklinde formiile ediliyordu. Anla§madan soma Tiirk baslrunda haberlere gore; "PDK, Tiirkiye slrunrun korunmasl i9n PKK'ye kar§l 20 bin korucu yapmaYl kabul etmi§ti."31 Dogrulugu ve detayt tam saptanamayan anla§marun bu maddesinin varhgml toplanuya kaulan YNK temsilcileri de ancak konuya ili§kin yapuklan §ifai konu§malarda "kendi orgiitlerinin bunu kabul etmedigini, PDK ve Tiirk heyetlerinin a}TI bir g6rii§mede bunu karar aluna aldlklanru" Heri siiriiyorlardl. tki orgiitiin bilinen tutumlan gozoniine ahrunca, YNK'nin boyle bir dayatma kaqlsmda sessiz ve oportiinist bir tutum soylenebilir. Dublin anla§masl, PDK'run lehine olmu§tu. Ama iki orgiit de anla§maYl kabul eder goziikUiler. Eyliil aytnda ikinci anla§ma yaptldJ., fakat cau§malar kesilmedi. almasma ragmen, yine de Tiirkiye anla§madan iki onemli memnun aynlmaml§u. Sorunun uluslararasl giindeme gelmesi, tngiltere'nin toplanulara kaulmasl ve Franslzlann da kaulma istemi, Turkiye'yi rahatslz ediyordu. Ashnda Tiirkiye boyle bir konferansl istemiyordu. 9iinkii kaulanlar olursa ve bu tiir toplanblar tekrarlarursa, sorun uluslararasl bir boyut kazanabilir, uluslararasl kamuoyu etkili bir olarak ortaya pkabilirdi. Sadece Tiirkiye degil, Irak, tran ve Suriye de geli§melerden son derece rahatslzdl. Bunlann rahatslzhgl yonlii idij hem Tiirkiye gibi sorunun uluslararaSI platfonnlara yanslmaslru istemiyor, hem
225
kendileri dt§talaruiken Turkiye'nin temsiline hem ABD denetimindeki bir kendi leWerine olamayacagl ba§tan emindiler. Tiirkiye ikili oynuyor, ABD'den yana gozi.ikU ken, tran ve Irak'la birlikte sorunu kendi aralannda, ama kend" »yontemleriyle", gotii§meler Iii,
Kime yarachg,. belli olmayan Bu geli§meler olurken PKK, Dublin Anla§masmm kendine kar§l yaparak, 26 1995'te 26 noktada olan maddelerini PDK'ya kar§l silahll saIdln ba§Iattt. PKK »bu saIdmslyIa, PDK'mn Ama muhtemel bir saIdmslru onlemek istedigini" ne olursa olsun, PKK uluslararasl alanda Kurt sorunuyla ilgili gundeme gelebilecek her geli§menin olmak istedigi ve kendini dl§talayan formiilleri kabul edemeyecegini ima ettigi kesindi. GerABD'nin plarunda PKK'ye yer yoktu, zaten Turk devletinin toplanttlardaki misyonunun anlaffil buydu. §uydu: PKK ve PDK heyetleri Saldm ile ilgili diger bir gotii§iirken saldm yapllffil§u. Gorii§mede PKK heyetine MK Dyesi Cemil Baylk, PDK heyetine MK Dyesi Fransuva Heriri ba§kanhk yapmaktaydt. Gorii§menin ilk gununde taraflar genel prensipler iizerinde anla§lrlar. Mevcut bazl piiriizlerin giderilmesi ikind toplantlya devam karart altrlar. Ama bu toplanu geceleyin PKK saldmsl yaplhnl§tl. PKK, saldmsma lkinci 15 Agustos Attltmt adml verdi. Ancak §u soru Kiirdiin kafaslru kurcalamadt degilj 15 Agustos Atlhffil, TUrk devletine kar§l yaptlffil§tl ve Kurdistan'da tarih yaratan bu eylemler, Kurtlerin tarafmdan benimsendi ve bu eylemler Kiirt halk tarihindeki anlamll yerini buldu. Halbuki "ikincisi" bir Kurt orgiitiine kar§l yaplhyordu. Bu, tarihi bir eylemin ve olaym anlaffilnm a§mmasl anlamma gelmiyor muydu? PDK ve YNK'nin politikasl ortadaydl; ulusal birlik duygusundan yoksun liderlerin suitaSI altmdalar. Uiusal birlik belki bu iki orgiito §iddetle a§arak, ya da §iddeti zaman zaman olarak kullanarak da sagianabilirdi. Mustafa Barzani de direni§e ba§Iadlgl zaman kendisine kar§l koyan a§iret agalanrun kaslrlanru Csaraylanru) yakmakla i§e ba§laffil§tl. Bu ornek lngiltere'de Kromwell ve Al-
226
manya'da Bismark deneyinde de vardlr. Boyle bir hareket unlu Kiirt §air Ahmede Xane'nin (1591-1652) ulusal ,.Kurt Kral" umuduna da denk du§mektedir. AIDa 1995'teki ko§uldengesi bunu yapmaya elvermiyordu. lar ve bolgedeki ama, PDK'mn Turk istihbarattmn denetimi altlna olan, tilm olumsuzPDK ve YNK, toplumsal temelleri ve luklanna ragmen ulusal birligin zorunlu ogeleri olan Mevcut ili§kileri gozonune ahndlgmda bunlan §iddetle hemen a§mak imkanslZdl. Bu gormeden §iddeti dayatmak, sadece Kurt orgilderine ve halkma zarar verirdi. yatl§malarda PKK kendi resmi apklamal anna gore 150 te 450-500), PDK de 200-250 sava§pslm kaybetti. lki taraftan bu kadar da yarah oldu. Bu 300 dolaymda sivil hayattm Bu da kaybetti. Sivillerin saYIslmn bu kadar fazla olmaSl hedef gostermektedir. Taraflar orgut milisi olabileceklerinden harekede sivillere yoneliyorlardt. Bu maylnlann sivil halka kar§l da kullandlgml ozellikle vurgulamak gerekir. kural i§lemedigi gibi, Kurt orgutleri arasmdaki orgutlerin uluslararasl konumlan ve tammlan apsmdan; sava§ yave denetimlerine salan, hiimaniter ve diger ilgili kurumlann i§lenebiliyordu. tabi degillerdi. Boylece sivillere kar§l her tilrlu yatl§malar 14 Arahk 1995'e kadar siirdu. l§in ilginci §u: Kutsal bu anlarnslz sava§m sona erkavramlarla izah edilmeye mesini sicili bozuk biri saglaml§ ve iki taraf da buna can simidi gibi sanlffi1§tl. Bu kadar kaylp gozonune ahmnca nn kapmlmaz olup olmadtgl sorusunu sormak gerekiyor. AIDa ne §"kilde OIUIsa olsun ate§kesin salilanmasl Kurt hallamn istedil\l bir Eger PKK ve PDK gereken dersi pkanrlarsa, Tiirk devleti ya da ba§ka, bir devlet birbirine saldlrmaktan ve ulusal birlik adlm atarlarsa olumlu verirdi, aksi durumda yeni
HADEP'in Turk devleti, Guney Kurdistan'da bu oyunlan oynarken, diger yandan Batl Avrupa'da gericUik kartlyla aldatmaya devam etti. Al1 datma tehditlere kadar vardt. DYP-SHP hukumeti (1991- 995), 227
IIIm"tUUl'!!!I"!',m"!'Mn'"'• •i'mrrrr:rr:rmr rrr,.'77''M'rr:!'=rU-W!BMP"..,,.·...'"'....
dinci Refah Pa71isihin (RP) oniine i9 n Tiirkiye'nin Gii riik Birligi'ne girmesini dayattt. B'aa Avrupa yonetimleri ve Avru ParIamentosu'ndaki parti gruplan da bu tehditi "yuttular", da dogrusu yutar goziiktiiler. Aralannda sosyalist ve sosyal-demo - - " i ' milletvekillerinin de bulundugu saytda Avrupah parlamenter4;1 ler, "Tiirkiye'nin Avrupa Birligi iiyeligi yolunun RP'n.h11, iktidara gelmesinin onlenebilecegini, demokratik adtmlann SI010 yolunun ileri siirmii§ ve Tiirkiye'nin Avrupa:/ Giimriik BirIigi'ne giri§inin yolunu ::! Batt'run bu jesti Kiirt sorununun ve demokratikle§meyeil katkJ yapmadlgl gibi, Tiirkiye'yi daha da §lmarttl. Giimriik" Birligine girmenin on ko§ulu olarak Tiirkiye'nin oniine konulan) OEP'Ii milletvekillerinin brraktlmasl ve Anti-Teror YasasZh10 S'nd maddesinin kaldmlmasl Yasada sadece bir degi§iklik yaptldl, verilen hapis cezaSI iki ytldan bir yda di. Genel yaytn yonetmenleri ve yaytnedara verilen hapis cezalan para cezasma donii§tiiriildii, ama dii§iineenin eezalandtnlmasl lemi devam ettirildi. Maddedeki degi§iklikle luk yasanm Tnei maddesi ve Turk Ceza Kanunu'nun (TCK) ,,312. Maddesi" ile tamamlanmaktadlr. Sozkonusu madde Kiirt ulusal haklan He ilgili yaZl, talep ve yorumda bulunanlan, "anayasaya ayktn olarak halk, slruf, Irk farklthgl yapmakla" aglr para ve hapis eezalanna ek olarak, kamu hizmetlerinden yoksun kdabilmektedir. Sava§ hareamalan ve rejimdeki yozla§ma, RP'yi durmadan Gte yandan devlet PKK He ugra§lrkelr, RP bu durumdan yararlandt ve giiciinii arttrdl. PKK'ye kar§l iistiinliik sagladtgma kanaat getiren TUrk devleti, 25 Arahk 1995'te yapdan genel se9mlere HADEP'in girmesine iZin verdi. Tiirk devleti, HEP ve OEP kapattldtktan, onlarea iiyeleri 01diiriildiikten ve eezaevine attldtktan sonra, halkm HADEP'e oy vermeyeeegine inaruyordu. Aynca HADEP'i sokarak devlet, bir anlamda 0 zamana kadar giittiigii politikarun ba§ansl i9 n bir yoklama yaprru§ olaeaktt. Aym zamanda da "demokrasi var" denerek, dl§ kamuoyu aldattlacaktt. Tiirkiye §ehirlerinde olan geli§meler devleti korkutuyordu. Tiirkiye'ye siiriilen Kiirt kitlelerinin demokratik eylem ve tepkileri yeni ve etkili bir mueadele ogesi olarak ortaya Istanbul ba§ta olmak iizere biiyiik Turkiye §ehirleri Kiirtlerin kitlesel eylemlerine sahne oldu. Bu so-
228
..
__ ,_,_
bir yerde Kurdistan'l ytkan Turk devleti, kendi .ltlru da oymu§ oluyordu. Kiirdistan'da ylktrrun yarattlgl, yoksulluAa ve proleterlige kitlesel kayl§, ve ulusal mueadelenin kitlelerde Turkiye'ye de yeni miieadele dinamikleri kazandtnyordu. HADEP oldukca aleyhie ko§ullarda kattlmastna ragmen biiyiik bir ba§an elde etti. Diyarbaklr ve Van'da deY mitingler yaptt, orgiitiiniin heniiz yeni kuruldugu Igdtr gibi bolgelerde bile birinci parti oldu, Kl1rdistan'da en O}U aldl. Ancak %5'lik oyuyla, %10'luk se9m barajlru a§amadlgl i9n parlamentoya tern· sUd sokamadt. HADEP'in aldlgl yiiksek oy oraru, kitleyi sindirdiAini sanan Turk devleti bir yeniIgi anlarruna geldi. Se9m sonU9an kitlelere cesaret a§dadlj demokratik zeminde Kiirt aydlnlan ve halk bl1yiik bir hareketlenme i9ne girdiler. HADEP, Kiirdistan'da birinci parti oldugu halde, Tl1rkiye'de Kurt kitlelerinin pOlitik apdan sergiledikleri dinamizme ragmen du§uk oy alrru§tt. HADEP, Turk sol orgutleriyle ittifak yaprru§, ancak bu orgiitler marjinal konumlan nedeniyle du§uk oy alrru§lardt. Zoraki g0ge §ehirlere dolan koylulerin kiitiiklerine kaytth olmamasl da bu etkendi. Ama bu oge kadar, HADEP'in kurumla§marru§ olmasl, oldiirmeler ve tutuklamalar nedeniyle kadrolardaki nitelik azalmasl, devletin koldan kitleler iizerinde estirdigi §iddetin yarattlgl ytlglnllk ve saytda ku- . rum vasltaslyla entegrasyon gibi fakt6rler, HADEP'e olumsuz yanslrru§tl. OYF-SHP hiikiimeti buyiik oy kaybederken, SHP (CHP), zor bela meelise temsilci sokabildi. en bUyiik parti olarak RP pktt. Bu Tiirkiye siyasal ve toplumsal demografisinde koklu degi§im ve yeni habercisi oldu. Kemalizm, temel giicii ordu olan laik zemine dayaruyordu. ise RP, Kurdistan sorununda temel devlet politikaslOdan farkh bir programa sahip olmamasma ragmen, Tiirkiye'nin sermaye kesimleri, toplumsal bile§enleri ve kiiltiiriinde degi§meler meydana getireeegi kesindi. Bu, hem devlet ve siyasi partiler hem de toplumda varaeak yeni habercisiydi. Aynea RP, Turk devletini hep desteklemi§ olan Batt devletleriyle yeni sorunlar yarataeaktt, devletler ekonomik dolayt ne kadar "musamahah" davransalar bile, dini muhafazakarhk konusun-
229
da §artlanffi1§ Batl kamuoyu, Ttirkiye'deki degi§meleri daha yakmdan izleyecek ve tepkileri artacaku. 25 Arahk 1995 bir diger sonucu 1990-1994 arasmdaki kanh sava§a damgasml vuran kadrolann TBMM'ne girmesiyeli: Genelkurmay Ba§kanhgmdan emekli Dogan Gtire§, ORAL esld Valisi Unal Erkan, Emniyet Genel Mtidiirti Mehmet Agar, ORAL eski valisi Hayri Kozakpoglu, lstanbul Emniyet Miidiirti Necdet " Menzir ve daha ozel sava§ yoneticisi DYF'den milletvekili oldular. Bu diizenlemenin iki onemli anIami vardl: Bu ki§iler, kenelilerini "sava§m galipleri" dolaytslyla "vatant kurtaran ki§iler" olarak gortiyorlardl. Ozel sava§ partisine donii§en DYF, iktidar olarak devlete yeni bir diizenleme getirmeyi hedefliyordu. Ordu, polis ve kontrgerilla birimlerine hiikmeden bu yapl iktidara oturarak, devleti daha da baskici bir §ekilde kurumla§urmak niyetindeyeli. Bu nedenle bunlar mutlaka iktidarda olmahydl. iktidarm nimetlerinden yoksun bu yapl, oturmu§ bir siyasal yapl 01madtgmdan, oniine koydugu hedeflerine varamazdl. Ancak DYF apsmdan eksiklik §uydu: Birinci parti haline gelmedigi gibi, kanll i§lerinde kullandlgl ta§aronu MHP meclise girememi§ti. Tiirk devleti, bu defa RP tehelitini kullanarak ve dl§ kamuoyunu aldatmaya 7 Mart 19%'da kurulan ANAP-DYF hiikiimeti ancak 6 Haziran 19%'ya kadar ya§ayabildi. Siyasi partiler arasmdaki dengesi, hiikiimetin bozulmaslntn bir onemli nedeni de olsa, astl neden yine Kiirt sorunuydu. Tiirk devleti siyasal dengeleri gozoniine alarak 28 Haziran 19% tarihinde RP-DYF hiikiimetini formiile etti. DYF'nin ANAP yerine RP'yi tercih etmesinin nedenleri arasmda ozel sava§ gruplan arasmda gizli yiirtitiilen "it dala§l" onemli bir etmeneli. ve etrafindaki ozel sava§ kurmaylan, Susurluk kazaslyla birlikte patlayan olaylann sinyalini onceden alml§, ellerindeki iktidar olanagml kaybetmek istemiyorlardl. Ama Genelkurmaym onayt olmadan, ttimii de ozel sava§ kurmayl olan ki§ileri biinyesine alan ve ba§mda ordunun bir sekreteri gibi Tansu oldugu DYF'nin, RP ile birlikte hiikiimet kurmasl asIa sozkonusu olamazdt. Genelkurmayhk, bu yolla RP'yi ytpratmaYI ve toplumu "laiklikgericilik" ana sorunlardan uzakla§urmayl hedefliyorsa da, ana biri de bOlgesel ittifaklan zorlayan Kiirt ulusal miicadelesinin bu geli§mesinin oniine Nite-
230
kim RP-DYP hiikiimeti kurulur kurulmaz ilk i§i, ordunun imhaci ve inkam politikasl dogrultusunda lran, Suriye ve Irak'a yonelik diplomatik atak oldu. Ancak bolgesel uyu§mayan bu politika iirtin vermeeli, devreye ABD ve lsrail girdi. Tiirk ordusu, RP'yi destekledikleri i9n Libya ve lran gibi devletlerle ili§kilerini daha gerginle§tireli. Tiirkiye-lsrail i§birligi, lsrail'le politik miicadele i9nde olan Afap devletlerinin tepkisini aldt. TiIrk ordusu, her nekadar RPDYP hiikiimeti doneminde devlet politikasmdaki aglrhgml daha fazla artlrdlysa da, RP umulantn otesinde kitle giiciinii korudu. Ortadogu'daki ABD ve lsrail yanllsl saldlrgan pOlitika, RP-ordu li§kisi ve Tiirkiye'deki siyasal kanatlar arasmdaki belirsizliklerle dolu Tiirk devletini, hem halk arasmda, hem bolgede, hem de Avrupah miittefikleri nezdinde biiyiik sorunlarla yiizyUze blraku.
PKK'nin ikinci HADEP'in gostereligi ba§an, Tiirkiye ile Kiirdistan §ehirlerine ylgtlan kitlelerin sergiledigi ulusal kurtulu§ ve demokrasi dinamizmi, PKK'nin dikkatlerini tekrar Tiirkiye'ye ve demokratik yontemleri one almasma PKK Tiirkiye'de demokratik miicadelenin oniinii ve hiikiimetler iizerinde siyasal baskl olu§turarak i9n adtm atur- . mak amaClyla, 15 Arahk 1995'te ikinci ate§kesini Ancak Tiirkiye siyasal ortaml ozel sava§ ayglt1na 0 denli baglanml§u ki, smrrh saytdaki aydm ve kurum dt§mda ban§ Ttirkiye'de yankl bulmadt. baskl ayglt1, basm, televizyonlar, siyasi partiler, sokaga dokiilen MHP'liler ve daha kurum ve yoluyla, bu tiir halka kavu§masml onlendi ve halkm duygulanntn eyleme donii§mesine engel oldu. PKK'nin, ANAPDYP koalisyon hiikiimetinin C7 Mart - 6 Haziran 1996) Ba§bakant Mesut Ytlmaz'a ve RP-DYP koalisyon hiikiimeti doneminde (28 Haziran 1996-18 Haziran 1997) RP'ye yonelik yapugl da cevap bulmadl. RP'nin, yaklhp zorlanan koylerin yeniden kurulmasl gibi konularda yapugl apklamalar da bu dogrultuda tek bir adtm attlmadlgmdan bo§ sozlerin otesine 231
genel siyasal anIarw bir yana btrakthrsa, pratik ko§ul.. Ian olmamasma ragmen PKK ate§kese neden ba§vurmu§tu? PKK apstndan iki neden slTalanabilir: Giiney Kiirdistan'daki tt§malarda kan ve imaj kaybetmi§ti. Ate§kes HADEP'in lere kattlmasl gerekIiydi. Minimum ban§ ko§ullanndan bUe HADEP propaganda yararlanabilecekti. ordu her firsatl kullanarak ortarw dinamitliyor, bu kattJan diger partUerin de hesabma geHyordu. Zira engeIIenen her BADEP oyu onlara gidiyordu. tktidarda heniiz DYP vardt. Asker, polis, hiikiimet tUm §iddetiyle saldmdaydt. Sonraki ytllarda bu ate§kese ili§kin baZI detaylar aydtnJandl. Faik BuJut, gazeteci Enis BerberogJu'nun ,,30 Eyliil 1996 tarihIi Hurriyefte yaymlanan makalesine auf yaparak "Tansu "Celal Talabani vasltaslyla ate§kes talebinde bulundugunu"32 iIeri sl1rmektedir. Ama nedenleri ne olursa olsun Tiirk GenelkurmaYI, PKK'nin dddiye almadt, birinci ate§keste oldugu gibi ikinci ate§kesi de "PKK'nin kaybetmesine" bagladl ve operasbir §ekilde surdiirdu. yonlarl1ll eskisinden de daha Tiirk devleti, PKK'nin Turkiye ortarwnda artan etkisinin Oniine HADEP'e yonelik yeni komplolara ba§vurdu. 23 Haziran 1996'da Ankara'da yaptlmakta olan BADEP Kongresi'nde TUrk bayragmm indirilmesini bahane ederek tUm Tiirkiye'de bayrakh bir §oven histeri ve saldlrganhk ba§lattl. Kogre'den donen HADEP'in Mara§ delegelerinin bulundugu araCm onii 24 haziranda Kayseri'nin Pmarba§l yaklnIannda polis destekli MHP militanlan tarafindan kesildi, bulunanlardan Hulusi Kul, Mehmet Kaya ve tbrahim Akar katlediidi. DGM savctlan BADEP hakkmda kapatma davasl Aralannda Genel Ba§kanJan Murat Bozlak olmak iizere HADEP yoneticilerinin biiyl1k gu tutukIandl. Ocalan ise Turkiye'deki tepki ve saldlnlardan dolayt HADEP kongresinde fotografmtn gosterilmesine tepki gosterdi, "Turk bayragma saygt11 oldugu" apklamasul1 yaptl ve kapnldlktan sonra Turk savctlara olayla Hgili verdigi ifadede fotograf olayml "HADEP'in gafl" olarak niteledi. Turk Genelkurmayt, 1996'ya bu SorunlarIa, ama kanh bir pratikIe girdi, 15 ocakta Basa bolgesinde 11 koyliiyii oldiirdiikten Sonra bulundukJan birlikte yaktl. 24 eyliilde de Diyarbaktr E Tipi Cezaevi'nde 10 PKK'li tut-
sak darbeleri ve kur§unJanarak katlediIdi, onJarcasl da yaralandt. (6JenJerin isimJeri ifin ek 2ye bkz, s. 498). Anlarru a§lnan ate§kes ve ban§ talebi yerini 1996'da daha kanJI bir sava§a blraku.
Giiney Klirdistan'da yent oyun Turk devleti, PKK'yi sistern marjinalle§tlrmek ve Guney Kiirdistan olanagmdan mahtum blrakmak, ama aym zatekrar PDK manda Guney'deki geli§melerin oniine ve YNK arasmdaki yararlanma ve bu koriikIeme yoluna ba§vurdu. Bu defa Turkiye'nin planma Irak da dahildi. BM'lerin Irak iizerindeki ambargoyu aralamasl ve KerkiikYumurtahk boru hattlmn aplmasl, TUrk devletinin lehine bolgede "istikrar" saglanmasl arayt§lanm arttlrdl. Oyuna aracllar laZlmdlj ortak yonetimi tarihe gomen PDK ve YNK, birbirini mezanru kazmak kendUerini ucuza lrak, Turkiye ve tran'a pazarladdar! Mayls 1996'da PDK He YNK arasmda ba§layan agustos aymda topyekiin kanJI bir sava§a donii§tU. YNK'nin etkinligindeki SorCJ,n bolgesinde binJerce insan evlerini terkederek, tran'a slgmdt. YNK'ye olUm darbesi vurmak PDK, Turk devletinden sHah istedi. Turkiye'de giden PDK-Polit Buro Dyesi ve veliaht NeBarzani etdris Barzani'nin oglu), Turk yetkililere verdigi talep listesinde 14 adet 120'lik top, 120 MG-3 65 bin kale§inkov mermisi, havan, bazuka, PRG roketleri, 200 adet M-16 ve diger sHah ve muhimmat yard!. Turk tarafi 120'Iik toplar ve MG-3'ler dl§mdaki talebi, "bunlann PKK'ye kar§l kullarnlmasl ko§uluyla verebilecegi" kabul eder. Barzani, amcaSI Mesut Barzani'yi arayarak, durumu Hetir. Mesut Barzani, "YNK He rna halinde olduklanm" soyleyerek, "yaptlklan ustiin hlzmetler kar§lhgmda bu kadar dmri davramlmasma" tepki gostererek, Yerilmek istenenleri de almaz. Turkiye'nin sHah tesliminden mesinin onemli bir nedeni ABD'nin muhtemel tepkisi. selrak da vardl. naryonun PDK, bu arada Bagdat yonetimi ile siirdiirdiigii gorU§meleri Mart 1996'da sonuca baglamaya karar veriyordu. 29 nisan-
232 233 ':i;;>l,
I
.. \'!Ijl
,?:\,it1'
',);1',,'
.
'WE
.
7
'7",,7
rrf
da Musul'da arasmda
Barzani ve Saddam Hiiseyin'in oglu Uday gorli§meden soma, Bagdat yonetimi, <;:ede izin alarak Barzani bolgesine 7 ki§ilik bir heyet
gonderir. Zorlanan YNK, temmuz aylllda 3 ki§ilik bir heyeti Tahran'a gonderir. Vanlan anla§ma sonucu tran ordusu, bolgede 1-KDP kamplanmn varhgml bahane ederek Guney Kurdistan'a 25 km girer ve ele silahlann bir kesimini YNK'ye verir. 2 Agustosta Barzani, Musul'da bu defa Bagdat hiikUmetinin bir bakall1yla gorli§ur, 18 da Bagdat'a gider. 23 agustosa kadar devam eden g6r11§meler sonucunda iki taraf, ,1971 Otonornisi"nden daha geni§ bir statl1nun uzerinde anla§ular. Buna gore "Kurt bolgesi ve yonetirni Bagdat merkezi yonetirninin yeralacak, ama i0§lerinden Kurtler sorumlu olacak, pe§merge ordusu merkezi hiikiimetin denetirninde olacak, petrol satl§lanndan elde edilecek gelirinden olu§turulacak fon bolgenin iman ve yeniden yaptlanmasma harcanacak, buna kar§lhk PDK, ABD ve Avrupa Ulkeleriyle olan ili§kilerini Irak'm pkarlan temeHnde yeniden dl1zenleyecek." Gorli§mede Saddam Hl1seyin, PDK'mn "Celal Talabani'yi devreden pkarma" onerisini kabul eder, 70 tank ve 40 bin askerle PDK saldmslru destekler. Agustosun son gI1nu Irak ordusu, YNK'nin kalesi Erbil'e dayamr. PDK ve Irak asked istihbarat birimleri, §ehre dalar. PDK'hlar, YNK'lileri avlarkenj Irak ajanlan, frak Ulusal Kongresi (INC) binalarml basar, onlarca yonetici ve iiyesini ya yerinde 01dl1rlir ve kapnr. PDK'nlll I1stiin kar§lsmda tutunamayan YNK, denetim bolgesinin bUyiik ktsmml terkederek han Slmnna
I
,
Guney'de bu dram olurken, Turk ordusu Slmra Ylgar. PKK'nin muhtemel bir hareketini ve Guney'den Kuzey'e go¢ onlemek ve sava§tan avlamaktt. Irak ordusunun saldlllsmm hemen ardllldan Tl1rkiye DI§i§leri Bakam Tansu <;:iller, "Irak'tn toprak bl1tl1nll1gune yonelik bu harekatJ. destekledikleri" masml yapar. Ancak ABD'nin sert tepkisi ve Irak ordusunun geri uzerine, Tl1rkiye tutum "degi§tirir." merkezini Tl1rFakat olan olmu§tu; ABD, Zaxo'daki kiye'ye aktardl. Uluslararasl yard1m kurulu§lan bolgeden
234
ler. Irak muhalif orgutleri tasfiye edilmi§ti. Binlerce Kl1rt evlerlnl bir daha terketmi§ti. ABD'nin basklslyla Bagdat'la olan anla§masmdan geri ad1m aunak zorunda kalan PDK, kazandl goziikmesine ragmen ashnda kaybetmi§ti! PDK, YNK'yi vurarak ashnda kendini VUrffiU§tu. <;:unkl1 iki orgl1t de, bir askeri sava§taki I1stUnll1kle tasfiye edilecek orgl1tler Ustl1nluk kavgasl, Kurt davaslna destek veren yabanCllan da bezdirmi§ti. Ba§kasmm silahlyla sl1rdl1rlilen Ustl1nluk sava§l, arttk geri donl1lemez bir kazandrrffi1§tl. Bir anda etkinlik bolgesini kaybeden YNK'nin Lideri Talabani, Halbuki denize du§enin ytlana sanlmasl misali Ankara'ya TUrk devleti, bir Irakh komutamn gore "ba§tan bed yonetimi ve PDK anla§masl ve YNK Lided Kurt yetkililerle gOrU§urken, Turk askerleri 29 mayts-l haziran tarihleGunyazl koyiinun Tekeli rinde Hakkari'nin ve Masiro (Bahkh) mezralan arasmda Guney Kurdistanll 14 koylUyii, 19 Ekimde yine Hakkari'de Yuksekova smtnnda ele ge60 YNK milisinden 34'unu kur§una diziyordu. (Olenlerln isimlerl ifin ek 2'ye bkz, s. 498). .
Adeta tUm taraflann Kurt orgl1t1erine §uydu; "saktn bir araya gelmeyin, herhangi bir devleile stratejik anla§ma da imzalamaytn, birbirinizle sava§lp durun!" !§in aCtSl, PDK ve YNK'nin bu dayatmayt kabul eder bir pratik sergilemeleriydi. 1ran slmnna kadar surulen YNK, etkinlik bolgesini kabul etmedi. Tahran'tn destegini alarak ve daha etkin silahlanarak geri dondu. YNK de yeniden orglitlemi§ti. t0nde Partfya Sosyalfsta Kurdfstan, Partfya Parezgerane Kurdfstan gibi orgutlerin yer ve Hezen Hewpeymanen Demoqratfkf (Demokratik 1ttifak ismini verdigi silahh ve Barzani'nin karargarumn oldugu Selahaddin kenti yakmlarmda bulunan Sefin Dagl'nda konumlamr. Bu suleymaniye'yi, Hewler (Erbil) hemen hemen eski etkinlik alanlanm denetimlerine ahr. <;:au§malarda 1ran ve Irak yonlendirmesinden emin alan ABD, PDK ve YNK heyetlerini once Silopi'de biraraya getirdi. Arkasmdan Ankara'da biraraya ge1en PDK, YNK ve Tl1rkmen Cephesi heyetleri, ABD, 1ngiltere ve Turkiye temsilcilerinin gozetiminde 3031 Ekim 1996 tarihinde durdurmak uzere anla§maya z varrriar ve bildirgesi yaytnlarlar. (Ankara anla§mas ek
•
235
6ya bkz, s. 511). durmaml§, ABD PDK'yi Bagdat'tan ve YNK'yi de Tahran'dan uzakla§unIl1§, ama asd karh p,kan Tiirk devleti olmu§tu. bu tariWe birlikte Tiirk ordu birlikleri ve istihbarat birimleri Guney Kiirdistan'da biiyiik aynca11k kazanddar, bolgede (:ekif GUf'te olan insiyatif Turk ordusunun eline Tiirk devleti, Tiirkmenleri de i§in katma ba§anslm gostermi§, PKK'ye kar§1 (madde 20) ve Atru§ kampl1un bo§alblmasl ipn (madde 21) kararlar aldinIl1§tl. Anla§maya ragmen iki parti de pozisyonunu terketmiyordu. Giiney Kiirdistan iki boliinmii§tii. PDK Kaslm 1996'da, YNK'de 26 Ocak 1997'de ba§kenti Siileymaniye olan hiikiimetini kurdu. Garamorlerin denetiminde 31 Aral1k 1996 ve 13 Ocak 1997'de Ankara'da PDK ve YNK heyetleri biraraya gelmesine ragmen Plb§maya gebe Ortam a§I1amlyordu. Tiirk ordusunun aktif destegini arkasma alan PDK tek tarafh egemenligini yaYIyorduo Niketim PDK ve YNK ani verdikleri artlk gelenekselle§en u§malanna Mart 1997'de tekrar ba§ladilar. Ama asd Nisan 1997, YNK ile KUrdistan Islam Partisi (Ktp) arasmda olmaktaydi. YNK kIsa siirede di§ destekli KtP'in giiciinii klrar. Bu defa devreye PDK girer. Nitekim PDK, Ekim 1997'de Sefin Dagl'nda saldinr. Sefin olarak karkonumlanmI§ olan YNK de§ kavgasl tarihine bu sava§ kanll olur. Tiirk sava§ giinlerce dagt bombaladIlar. YNK, 300'ii Tiirk sava§ uPlkIan tarafmdan olmak iizere 600 olii vermi§ti. durmaymca ABD miidahale eder. ABD, han ve Irak'm yaruStra §Imank miittefiki Tiirkiye'nin de Plu§malan kOriikledigini biliyordu. Bu nedenle dogrudan devreye girdi. ABD'nin Ortadogu Masasl sorumlu yardunClsl C. David Falsh 15 Temmuz 1998'de Giiney Kiirdistan'a gitti ve iki partinin Iiderini ABD'ye gIrdi. 17 Eyliil 1998 tarihinde ABD'Ii temsildlerin denetiminde Mesut Barzani ve Celal Talabani, imzaladllar. Antla§ma'ya gore: Durum normalle§ene kadar alman kararlan hayata geprmekten gorevli Yuksek Koordinasyon Kurulu CYKK), 1 Ocak 1999'dan olmak iizere eski meclisin iiyelerinden olu§an bir meclis ve karma hiikiimet kurulur, 1 Temmuz 1999'da sepmler kararla§unltr. Bu tarihe kadar evlerine donmesi, PDK, YNK, Asuri ve Tiirkmenlerden olu§an denetim giiciinun olu§turulll¥lsi ve gelirlerin adil dagIllmt Vergi-
236
lendirme Bakanhgl'run kurulmasl ahnan kararlar arasmda. Tiirkiye toplanuya kaulmamasma ragmen antla§maya "PKK'ye. kar§1 onlem ahnmasl" maddesi konur. Hatta Tiirkiye'nin pkarlan ozellikle korunuyordu. Tiirkiye onceden kar§1 pktlgl birle§ik ordu kurulmuyor,sadece polisle yetiniliyor. Kiirt yonetiminin onceden hedefledigi "pe§merge bakanllgl" bile olu§turulmuyordu. Bu durumda bir devlet nasd olabilir, ya da lrak'm saldinlanndan kendini nasd koruyabilir? Hatta anla§maya "Tiirk hiikiimeti ile mii§terek birligine Kaslm 1998 tarihi belirlenir." Kastm aymda YNK ve PDK Iiderleri Ankara'da biraraya gelirler ve Tiirk devletinin istemleri dogrultusunda Wa§ington Antla§masl biraZ daha budandi. (Washington ek tye bkz, S. 513). ABD amacma ula§mt§, PDK ve YNK'nin Bagdat ve tran rejimiyIe flortlerine son vermi§ti, ama aradan aylar gepnesine ragmen, biiyiik Plu§malar olmamasma ragmen anla§ma maddeleri bir tiirlii uygulannuyordu. Sadece 9 Ocak 1999 tarihinde Mesut Barzani ve Celal Talabani ba§kanhgmda iki partinin heyetleri biraraya geldiler; "PDK'nm Siileymaniye'de, YNK'nin de Erbil'de temsilcilik masl, esirlerin kar§lhkh serbest btrakIlmasl, evlerine donmesi, PKK'ye kar§1 alman onlemlerin hayata geprilmesi" gibi kararlar yenilendi. Kiirt liderlerin ellerine flrsau degerlendirmek fazla bir aceleleri yoktu. Boylece Giiney Kiirdistan umud olacakken, umutsuzluk alanma donii§tU. Ama aym zamanda bir kuyuya da donii§mii§tU: Hem Kiirt orgiitleri, hem de ozellikle Tiirk devleti ba§ta olmak iizere sorunun tarafi diger kom§u devletler Kim bilir, belki de Kiirdistan ipn global bir olanakh ktlacak geli§melere gebe bir kuyu!
PKK gozard! nu edllmiljti ? siirecinde tarafslz davranan PKK'nin tutumunda yine de goriiniir degi§meler oldu. PDK-YNK i1i§kisinde hep YNK'ye yakm duran PKK, telal Tabalani'nin Ankara'daki gOrU§melerinden sonra PDK'ya kayan bir tlltuma girdi, hatta Erbil'e PDK'ya heyet gonderdi. Ocalan, Giiney Kiirdistan ipn onerdigi demokratik federasyon talebini, bolgenin bazl ve belki de bazl devletlerini de da237
hil ederek geni§ bir federasyon talebine varchrdt. Aneak Oealan, bu defaki plansal miittefiklerinin kim oldugunu apklamlyordu. Ama ismi federasyon da olsa, bu, bir bolgesel ittifak talebi anlanuna geliyordu. Miimkiin miiydii? PDK ve YNK bir daha bir araya gelebilirler miydi? Bir araya gelseler bile PKK'yi bolge somnunun dahil etmeyi kabul edebilirler miydi? Etseler bile Saddam Hiiseyin gibi bir celladm ba§mda oldugu lrak'la federasyon miimkiin olabilir miydi? Suriye-lrak yakmla§mast ktsa baZl olanaklar yaratsa bile, Kiirtlere yarar saglar mtydt? Tiirkiye-Israil ittifaktnm yaratugt tepki, Kiirdistan iizerine hep varolan Tiirkiye-lrak-Iran stratejik uyumunun nuych? ABD'nin bolgedeki varltgtndan ne kadar rahatstz olsa bile Iran, Giiney Kiirdistan'da demokratik bir yaptlanmayt (hele lrak egilimliyse) oyle kolay kabul eder miydi? Kurt direni§i, bOlgede stratejik bir muttefik haline gelmi§ miydi? Yoksa halen taktik olarak nu gorulOyordu? Plan ve programda ohnasa bile pratik zomnluluklardan kaynaklanan nedenlerden Giiney Kiirdistan'a ytgtlma ve buna dayalt iiretrne PKK'ye ne kadar yarar getirirdi? Getirmeyeeegi ortaya pktt. PKK one siirdiigti gene! hedeflerin arasmda ozel bir hedefi varch: tarafstz kalma pozisyonunu kullanarak ulusal hiikt1meti kurmak istiyordu. Bu hiikt1met Behdinan-Botan HllkUmetfnin ba§ka adlanchnlmaStydl. Kllrdistan Slltgun Parlamentosu 10 Nisan 1997 tarihinde yapugt toplantlda Olkeye donii§ karan ahyor ve uyesini Guney Kurdistan'a gonderiyordu. PKK bOlgedeki aydmlan ve saytda orgiitii de yamna Ulusal Parlamentoyu burada toplamayt planhyor, bunu Behdinan-Botan HukUmeh"nin bir kalkaru olarak kullanmayt planltyordu. Zap vadisinde yogunla§ugl Sava§ Hukl1meti'ne "Zap HllkUmeti" de deniyor, PKK yaytn organlan ve MED TVde propagandasl yaptltyordu. Bu haZlrltklar ve propaganda hem PDK, hem de Turk devletini korkutuyordu. PDK tarafmdan zorlanan ve Turk ordusunun PDK'ye verdigi destekten son derece rahatstz olan YNK, PDK'}; dengeleyeeek bu geli§meye sleak bakmasa da onunde duracak dummda degildi. DsteIik hda "PKK'nin alanda banndtnlmamast, Surkiye'nin stmrlanrun korunmast" ve kamptrun bo§aluhnasl" kararlan varch. Ve bu kararlar dog-
.,
238
mltusunda Turk devleti hem PDK'yt zorluyor, hem de PDK He ortak harekata haZirlamyordu. Beklenen harekat 5 Mayts 1997'de ba§lach ve Turk birlikleri ve PDK pe§mergeleri 14 Mayts 1997'ta Zap vadisine girdiler. PKK, 1992'deki stkmuya du§memek yer degi§tirmi§, savunrna onlemlert alml§U. PKK gerillalan 4 Haziran 1997'de Zap vadisinde in roketle bir Turk Skorsky helikopterini du§urdu. Helikopterin iC de olan yiiksek riitbeli Mesut Kum (Kurmay binba§l), Huseyin Guverdn (Kurmay binba§t), Nazmi Elmas (ToplrU yiizba§l), Taner Alkap (Hava pilot-iistegmen), Selirn (Hava pilotustegmen), sedat Pelit (Kara pilot-ustegmen), Konuralp ozean (Kara pilot-ustegmen), Giirbuz Bagel (Hava muharebe lsa Yava§ (teknisyen Ba§tug'dan (er / terciiman) olu§an 10 ki§iIik personelin tiimu eesetleri bile tamnamayaeak tarzda yannu§ ve Tiirk devleti resmi torenle bayraga sanlnu§ bo§ tabutlan kalchrch. Torende Turkiye Ba§bakaIll, Genelkurmay Ba§karu ve diger yiiksek erkan aghyordu. Olav Kiirt hallunda biiyiik gUven yaratrnl§, PKK'nin kitlesi arasmda seferberlik ba§latllnu§t1. Olaydan sonra MED TVye apklamada bulunan ARGK Komutam Saklk, "Artlk gokyiizii de kontroliimiiz alunda. Vumlanlar operasyonun beyniydi" diyordu. Skorsky'in dii§iiriilmesi gerillalann elindeki fuzeleri ve kaynaglIII giindeme getirdi. Turkiye'ye gore Suriye, lrak, Iran, Yunanistan, tiimii PKK'ye vermi§ olabilirdi. FUze Rus yaplsl SA-7B tipiydi ve Atina'da silah tUeearlan iizerinden Strbistan'dan ahndlgl ktsa siirede Sir olmaktan pku. oealan'da savctltktaki ifadesinde bunu gizleme geregi duymadl. Sava§ kanll ve aClmaSlZ ge9yordu. Sava§tan nasibini alan Vine siviller ve diger magdurlard!. 16 Mayts 1997'de PDK pe§mergeleri Erbil Valisi ve PDK-MK uyesi Fransuva Heriri'nin emriyle Heyva Sor'a ait Erbil'deki DezgayJiyan u Awedan Kurdfstana (Kiirdistan Ya§am ve lfi§a Hastanesi) salchrch ve teda,,; goren 9 PKK'li hastayt katletti. ,FKK resmi actklamasma gore bunlarla birlikte toplam 23 ka}1p vermi§ti. Buna kar§lltk Tiirk ordusuna 141 ka}1p verdinni§, 4 helikopter dii§iirmu§tii. Turk devleti ise kendi kaylplartnl 13 subay, 3 astsubay, 62 er-erba§, 21 komeu olmak iizere toplam 99 olii olarak verdi."33 Bu arada ArtU§ kampl, Nisan 1997'de kapauldl ve Musul'a yalun yeni bir kampa ta§tndtlar. 239
PKK belki biiyiik kaY1plar vennemi§ti, ama hareket alamnda biiyiik degi§iklik olmu§, PDK ile bir daha durmas1 Zor bir rna ortamtna girmi§ti.
Devletin toparlanma manevras1: Susw-Iuk oJa-y1 3 Kas1m 1996 tarihinde Tiirkiye'nin Ege bolgesindeki S\.isurluk yakmlannda meydana gelen bir tarfik kazas1, pratigi bilinen "ozel orgiit"u pkardl. Kazada, Ernniyet Amiri yin Kocadag ve Interpol biilteniyle aranan MHP'li Abdullah oldii. DYP Milletvekili Edip Sedat Bucak ise ag1r yaraland1. Bu olaydan sonra kontrgerilla Tiirkiye'nin giindemine oturdu. Basm zaman gOriilmeyen cesaretIe olaym iizerine gitti. TBMM'de Susurluk SOnl.§tunna Komisyonu kuruldu. Hiikiimet ve siyasi partiler de kOmisyonlar kurup raporlar haZ1rladtlar. Gazetelerde Susurluk (kontgerilla) dizileri birbirini izledi, ozel ekler haZ1rladtlar. Konu iizerine yaztlan kitaplar birbirini izledi. Ag 0 kadar geni§ti ki polisler, istihbarat elemanlan, generaller, i§adamlan, dahil her kesimden uzanttlan ortaya pkll. Turkiye ses demokrasinin bahanru m1 ya§1yordu? Aneak bir terslik vardt: Onlarea cinayetten sorumlu olanlar, uyu§turucu ticareti yapllg1 onaya listeler halinde gazetelerde yaytnland1g1 halde tuay ipnde serbest b1rak1hyortuklanrntyor, tutklansalar bile lardt. Kontrgeiillanm Kiirdistan kaynakh oldugu ve burada binlerce cinayeti i§ledigi hiikiimet raporlanyla itiraf edilmesine ragmen, gazetelerin, mahkemelerin bu alana el atmas1 nedense tabu oldu. Olay ve tart1§malar, Mehmet Agar ve diger ki§iyle smlrh k1lmarak 1997 ortalannda birden durduruldu. Basmm, MecIisin, siyasi partilerin giindemi degi§ti, kontrgerillarun yerini "irtica!" aldt. Ne olmu§tu? Susurluk tan1§malanm ba§latan, belki de kazamn arkasmda olan amacma ula§mca tart1§malan durdunnu§tu. Bu MGK, yani Tiirk Genelkurmay idi. Genelkunnay neden buna gerek duymu§tu? Kontrgerilla cinayetleri toplumu sarsm1§, devleti biiyiik tohmet alllnda b1rakrnt§tl. Sadece toplumda degil, uluslararas1 alanda da Tiirkiye Zor durumdaydt. cinayetler uluslararas1 kurumlara giin giin iletiliyordu. Kontrgerilla uyu§turucu tiearetine el atm1§t1. Bu konucia Tiirk devletinin miittefiki Bat1
240
i
•
Avrupa iilkerinin istihbarat orgiitlerinin elinde bilgi vardt ve bunu Tiirkiye'ye hisettiriyorlardl. Kontrgerilla ise Kiirdistan'daki Tiirkiye'ye donmii§tii. Bankalara, ihallelere, pratikten ald1g1 eglence alanma, kumarhanelere, turizme, ithalat-ihracata, para olan her alana el atm1§tl. Aym zamanda siyasi olmak istiyor ya da siyasi partiler birbirine kar§1 iistiinliik asglamak ipn kontciddi grupla§malara yolargerillayrJrullamyor, bu cia devlet Yani kontrgerilla kendini yaratan devletin bogazma yap1§tr duruma gelmi§ti. l§te bu nedenlerle Genelkurmay devletin imaj1m diizeltme hamlesini ba§lattt. Susurluk devlette reorganizasi§areti oldu. Ama ideoloji ve politikas1 degi§meyonun yen, sadece goriintiide yaptlan reorganizasyon. Sadece bu kadar mt? Haytr, Genelkurmay PKK'yi ve ytgmlan denetim altlna aldtgma ve sava§1 Tiirkiye s1mrlan dt§ma ittigine inamyordu. Bu iddia, iddianm otesinde, Susurluk surecinin en onemli nedeniydi. MGK toplanuIanncia giindemin birinci maddesi arttk PKK degildi. Dinci hareket birind plana Bu tercihe bagh olarak RP-DYF koalisyon hiikiimeti boroluyor (18 Haziran 1997), bunu ipn askerler Ba§bakan Necmettin Erbakan'a silah bile cekip tehdit ediyor, RP kapat1hp yoneticisi siyasetten menediliyor, yerine uysal partilerden ANAP-DSP-DTP hiikumeti kuruluyordu (30 Haziran 1997-25 KaSlffi 1998). Siyasi paniler Genelkurmaym dama ta§lanna ve emir kullanna donmii§tii. Ordunun bu tercihi sendikalan, siyasi partileri ve ytgmlan cia etkiliyor, onlan pe§inden siiriikliiyordu. Durumdan son derece memnun olan MGK, yine de tedbiri elden b1rakmtyor, Ocak 1997'de Krlz Masast olu§turuyordu. Buna gore olagamlstii durumlarda bu birim gorevli k1hmyor, birimin iiyeleri MGK tarafmdan belirleniyor, MGK ve hiikiimet uyelerinden olu§uyordu. Kriz MasaS1'mn ilk uygulamas1, Kurt basm1 ve televizyonu MElle kar§1 yeni bask! kararlan almasl, yasaklara gitmesi ve hemen uygulamaya ba§lamas1Ych. Bu yasaklar, RP-DYF hiikiimetinin Bakaru Meral Ak§ener imzastyla genelge haline getirilip ilgili tiim devlet kurumlanna gonderildi. Genelgeyi yasaklar ve saldtnlar izledi. Sokaga MHP'li fanatikler egemen oldu. Ordu, toplumu son derece fanatik, saldtrgan ve polis gozU oniinde yapar hale geli§tirmi§ti. Belki de sonradan devleti edecek bir §oven
241
histeri. Ortahkta kimse kalmadlgl tan'daki drama parmak basan bir yor, fattJrayt bUnlar Odiiyordu.
HADEP'liler ve KiirdisTiirk aydtOl hedef yaplh-
1997 ve 1998'deki ban§ etkinlikleri bu yasaklar ve saldtnlar nedeniyle yaptlamadl. Ban§ kelimesi Kiirtlerle ilintiliyse yasaktt. " Kontrgerilla tarafindan katlediIen Kiirt yazar ve gazeted Musa Anter adlyla diizenlenen "Ba1¥ Treni" (1 Eyliil 1997) etkinliklerine saytda katJlan Avrupah, Kiirt ve Tiirk herkes saldtnya ugradt, insan tutuklandt. Tiirk aydlOlan Raglp Duran, E§ber Yagmurdereli susturulduve Haluk Gerger 1998'de tutuklanarak onemli lar. Gerger ve Duran serbest kaldtktan sonra Tiirkiye'yi terketmek zorunda kaldtlar. Unlii yazar Ya§ar Kemal, saldtnlar iizerine bir donem Tiirkiye'yi terketmek zorunda kaldl ve susturuldu. 1HD Genel Ba§karu AkIn Birdal 12 Mayts 1998 sabahl Ankara'daki makam odaslOda Kerem Deretarba ve Bahri Eken isimli MHP militanlanrun saldmslOda agtr yaralandt. Suikastin arkaslOda Turk lntikam Tugay, (T11') isimli konrtgerilla orgiitii, astsubay Cengiz Ersever ve M1T Operasyon Dairesi yonetidlerin Yawz pktt. Tiirk Genelkurmayt sonuca ula§mak istiyordu. Askeri operasyonlanna ara vermeden devam etti. Operasyonlar sadece KuzeY'de degil, arahkslz Giiney Kiirdistan'da da yaplhyordu. PKK ne yaplyordu? PKK, Susurluk siirecini algtlayamadt. Algtlamak istemedi. Devletin denetiminde tuttugu olaylar ve tartt§malanyla restarasyonu anlayamadl. Kendim Devlet" (1997) isimli ara§tlrmamda bu yonlii uyanlar yapmama ragmen, bu uyanlar dikkate bile ahnmadl. PKK, devletin oyununa abarttl. Kendisinin de degi§en ko§ulIara umut bagladl, bunu bagh olarak orgiitlemede, yonetimde, taktikte, kitle politikaslOda, ittifaklarda ve eylemde reorganizasyonla yiizyiize oldugunu kavrayamad1. Bunun yerine kendini tekrarlaytp durdu. Devletin oyununun pe§inde siiriiklenip durdu. Ta ki devlet, tekrar haztrlaOlp oliim darbesini wrana kadar.
,
242
.
5 SaV3.§ln askeri
(1984-1999)
pkanrken zorlandtm. <;Linkii taraflarlO verdigi rakamlar birbirini tutmuyor. Sava§1O iki tarafl da propagandayt onde tutuyor ve kar§l taraflO kaytplan konusunda abarttyorlar. verdikleri rakamlan konusunda ilk ytllarda daha dogru yapan PKK de, ytllar psikolojik propagandayt onde tutmaya ba§ladl. PKK'nin Tiirk devletinin kaytplanna ili§kin verdigi rakamlarda abartlya ragmen kendi kaylplan konusunda daha duyarlt davranmaktadtr. Bu nedenle hayatlOl kaybeden gerillalann saytslru daha emin olarak veriyorum. Buna kar§lhk Tiirk devleti malarda hayatlru kaybeden elemanlannlO saytslru dogru vermiyor, kez vermiyor. hatta Sivil halktan kaytplara gelince: PKK'nin bunlara ili§kin verdigi eksik. Devlet giiperinin oldiirdiigii rakamlar, diizensiz ve au sivil "PKK'Ii" hanesine kaytt edildiginden, devlet kayttlannda artmakta, buna kar§lhk sivillere oldiiriilen PKK'lilerin saytsl iIi§kin rakamlar saytnlO alunda gosterilmektedir. FaiIi olarak kayltlara sivillere yonelik cinayetler devletin tarafindan yapl1dtgl kesin oldugundan bunlan kontrgerilla devletin sorumluluk hanesine yazdtrn. <;iinkii 1996 ythnda Tiirk baslOlOda "MIT 1997'de hazrrlanan "TBMM Susurluk Komisyonu Raporu" ve ANAP-DSP-DTP hiikiimetinin Miifetti§i Kutlu Sava§ taraflOdan hazlrlanan ve Ocak 1998'de yaytnlanan "Susurluk Raporu 'hda isim verilerek, faili cinayetlerin devletin istihbarat, asker ve polis taraflOdan kurulan ozel birimler taraflOdan yaptldtglOl itiraf etmektedir. yaptlglOdan buna uymak ve aralannTaraflar diizensiz bile olsa taraflann farkh kurumlanrun verdigi rakamlan da ve abarttlara almak zorunda kaldtm. Ama verilerdeki tiim ragmen, en dii§iik sayt bile allOsa ortaya 243
-'-
PKK kaynaklannm verileri 15 Agustos 1984 - 15 Agustos 1988 Ey/em saytst: 2 0 5 0 . : :
0100 ve 50'nin iistUnde §ehir-kasaba i§gali, 5()0 salcb;",l 300 pusu, 100 Clvannda s a b o t a j ) . : ! " TUrk dev/etinin kaytp/an: 5204 alii. '. 11 (2 albay, 1 yarbay, 6 binba§l, 220 subay olmak iizere 3900 I, ker, 232 azel tim, 1004 kay korueusu ve ajan, 58 polis). Dev/etin maddi kaytp/an: 14 helikopter darbe alml§ ya da mii§, 80 askeri 12 petrol tankeri, 10 grayder ve 1 teknisyen' araCl, 200 traktar, 18 kamyan, 2 minibiis, 3 jeep, 1 ambulans, 23 karakol ve 2 adliye binasl, 2 odun deposu, 2 kaprii, 2 demiryo_ lu hato, 1 telsiz radar iis'ii, 20'ye yakm oto, 14 PIT ve diger devlet kurumlanna ait 1 sondaj kulesi, 1 termik santral, 1 betan kIncl, 1 jenarator, 2 kaynak makinasl, 1 kar temizleme makinasl, 2 parti ve 1 hiikiimet binasl, 2 yatakhane, 2 benzin istasyonu, 2 adet maden ve yiikIeme araCl, Mardin Hava Radar US'ii, Tiirkiye-lrak petrol boru hato, 1 adet petrol pombai§ makilama tesisi ve Ceylanpmar Devlet Uretme nalan tamamen ya da biiyiik Olpjde tahrip edilmi§tir. Geri//a/ann e/ koydugu ma/zeme/er: 551 adet degi§ik ve markada tUfek, 120 tabanca, 12320 adet mermi, 600 jarjiir, 36 adet 21 adet el ve 1 adet Sift telsizi vd. PKf('nin kayrp/an: 279 alii. fl,
i.lzere 750 asker, 2 M1T garevlisi, 21 polis, 295 korueu ve alanmuhbir). SUahtnt gen veren kay korucusu saytst: 1000. Gert//a/ann e/ koydugu ma/zeme/er: 570 tUfek, 31 tabanca, 700 adet jarjiir, 7 diirbiin, 13 adet pusula, 24 telsiz vd. Dev/etn mOOdi kaytp/an: 9 helikopter isabet alffi1§, 15 cemse, 30 adet degi§ik tipte diger askeri 1 panzer, 10 adet polis ve M1Te ait 4 dozer, askeri kullarulan 6 TIR, 1 adet askeri tanker, 2 mazot ve 1 su tankl, 20 adet ta§lma araCl, 9 traktar, 1 tugay cephaneligi, 5 banka §ubesi, 1 telefon santrali, 1 havagazl boru hattl, 1 trafo, 33 komprasar, 1 su motoru, in§a have tesis tahrip edilmi§tir. lindeki 1 kaprii vd. PKK'nin kaytp/an: 65 alii..
15 Agustos 1989 - 15 Agustos 1990 Ey/em saytst: 289. (36 sabotaj, 71 baskm, 122 33 pusu, 10 §ehir basklru, 17 kitle ba§kaldmsl). Dev/etin kaytp/an: 1497 alii. (44 subay 763 asker, 572 polis-azel tim, 173 kay korucusu, 49 ajan). Dev/etin maddi kaytp/an: 30 4 tren, 9 helikopter, 20'den faz21 okul, 45 lojman, benzinlik, la jeep ve panzer gibi askeri emniyet binasl. PKK'nin kaytp/an: 126 alii.
15 Agustos 1988 - 15 Agustos 1989 Ey/em saytst: 358.
15 Agustos 1990 - 15 Agustos 1991
025'i saldm, 95'i pusu, 50'si degi§ik 52 sabotaj, 7 yol kesme, 24 maymlama, 18 il ve merkeZini i§gal, gasteri ve toplantl eylemi, 1200 kay toplanttsl.) Geri//a saflanna kattlan saytst: 700. Dev/etin kaytp/an: 1068 alii. (2 binba§l, 1 yiizba§l, 15 subay ve 45 azel tim elemanl olmak
Ey/em saytst: 914. (586 77 pusu, 24 sabotaj, 53 maym da§eme). Dev/etin kaytp/an: 2572 alii. 0940 asker, 204 ozel tim-polis, 255 kay korucusu, 12 digerleri). PKK'nin kaytp/an: 194 alii.
244 245
'"
1990'OOn itibaren PKK'nin eylemlerinde dikkat oge §ehiri.. baskmlanchr. Bu siirede yapdan 184 baskmmm 43'ii Van, Mu§, Bingol, Dersim (Tunceli) ve Siitt'in de oldugu §ehir :.1 ve kasaba basktrudlr. 1990'nm bir diger ozelligi koylerde yaptlan kitle eylemleridir.j. Toren ve yiiriiyii§ler §ekIinde yaptlan bu eylemlerin vardlgt bii. I, yiik rakam, bu ytl PKK'run ktrsal niifusu biiyiik kazandlglnt gostermektedir. 15 Agustos 1990 - 15 Agustos 1991 tarihleri grevi, kepenk arasmda 194 kitle eylemi olmu§tur. Bunlar kapatma, PKK §ehitlerinin cenaze torenleri, yiiriiyii§ ve gosteri gibi eylemlerdir. Bu eylemler siyasal literatUre Serhtldan oIarak Bu gosterilere 1 milyonun iistUnde insarun kaulchgl tahmin edilmektedir.
9 adet havan topu, 3 adet suikast tiifegi, 165 adet tabanca, 147289 merrni, 1996 jarjur, 106 adet el bombasl, 145 maym, 150 kg dinamit lokumu, 167 raket mermisi, 105 adet diirbun, 4.5 milyar Turk LiraSl Yd. Der)/etin maddi kayplan: 2 sava§ 38 helikopter, 145 tank kurumlanna ait 864 araf isave panzer, askeri ve devletin bet alffi1§, tahrip olmu§tur. 34 askeri gamizon bo§alulffi1§, 147 okul ve garnizon gerillalar ve rnilisler tarafmdan yaktlffi1§ur. Silah b'rakan My kornculan: 178 koyden 2138 ki§i. 1993 ydl ipnde kitle eylemlerinin saytsl ise bin clvannda olmu§tur. Ancak bir onceki ytla gore devletin uygulachgt bUyiik §iddet nedeniyle kitle gosterilerinde du§me olmu§tur.
15 Agustos 1991 - 1 Ocak 1993 Eylem sayts.: 1367. Devlettn kayJj>lan: 1870 alii. (937 asker, 389 ozel tim-polis, 544 koy korueusu). PKJ('ntn kaYJPlan: 832 olii.
(Bunlardan 21l'i PKK ile PDK-YNK arasmda 4 Ekim-14 Kasun 1992 doneminde meydana ve Guney Sava§l olarak bilinen hayatlanru kaybedenlerdir.) 1992'de Serhildan farda aulun olmu§, bu nitelikte 779 eylem tespit edilmi§tir. Devlet kitle gosterilerine ate§ sonueu 120 sivil oldii.
1 Ocak 1993 - 1 Ocak 1994 Eylem sayJSJ: 3173, Dev/ettn kayJj>/an: 6378 olii.
(4456 asker, 866 ozel tim, polis ve ajan, 1056 kay korucusu). PKJ('ntn kaytplan: 808 olii. (Bunlardan 12'si yarah yakalanrru§, i§kencede oldiiriilmii§tUr). Gerl//a/ann e/ koydugu malzeme/er: 10 adet 70 aglf ve otta otomatik He 982 uzun namlulu silah, 57 adet lay roketatar,
246 ;;
1 Ocak 1994 - 1 Arahk 1995 Bylem saytSl: 6286. Devletin kaYlplan: 15821 oHi. (1 albay olan 25 subay, 11 astsubay, 9 uzman 12786 asker, 763 polis-ozeI tim, ajan, 2227 koy korucusu). Stlah bJrakan kay kornculan: B00-1000 araSl. PKK'ntn kaYlplan: 2477 alii. (Bunlardan 155'i, 26 Agustos 1995 - 1 Araltk 1995 tarihleri arasmda PKK ve PDK arasmda olan hayaum kaybedenler. PKK kaynaklannda bu fau§malarda 1879 PDK'ltnm 01dugt1 ileri siiriilmesine ragmen bu sayts abartth oIup sayt 500 clvanndadlr. Ancak siviller ve yarahlan da ekleyince radaha biiytikmektedir). kam Devletin maddi kaYlplan: 12 panzer, 44 askeri korucular ve devlet i§birlik91erine ait 20 devlete ait fe§itli i§ makinalanrun da ipnde bulundugu 83 ve 2 lokomotif tamamen imha edilrni§, Keban Barajl'nda bir feribot baunlffi1§ur. 5 helikopter, 3 He i§birlik9lere ail 19 tank, 1 kariyer, 7 panzer ve 30 askeri araf tahrip edilerek kullarulamaz hale getirilrni§tir. 6 TV vericisi, tarafmdan karar3 fabrika, 2 §antiye ve devlet giivenlik gah olarak kullamlan 6 bina, ktsmen veya tamamen tahrip edilmi§tir. Kerkuk-Yumurtaltk Petrol Boru Hatu'na 8 kez sabotaj du-
247
zenlenip patlatllffil§, petral pkaran 3 kuyu havaya uplrulmu§tur. 14 elektrik hattt, 1 elektrik santrali ve 2 su §ebekesine sabo- i taj dl1zenlenmi§, 1 telefon santrali, 14 trafo tahrip edilmi§, 4 rad- (I yolink istasyonu, 3 koprl1, 11 petrol kuyusu yalolffil§tlr. PKK'nin eline gefen malzemeler: 5 adet sHam ve 1650 mennisi, 5 adet 145 mm'lik mermi, 9 adet 60 mm'lik havan topu ve 85 roketi, 1 adet 82 mm'lik havan topu ve 70 adet mermisi, 1 adet A4 sHahl, 24 adet yan otomotik tiifek ve 3 adet yedek namlusu, 1 adet dl1rbl1nll1 ni§ancl 432 adet piyade tiifeAi, bu silahlara ait 240 §arjor ve 11635 mermi, 12 adet tabanca, 28'i B-7 olan 30 adet roketatar sHam He 346 adet raketi, 16 adet lay roketatar sHam, 1 adet l§lldak tabanca, 90 adet el bombasl, 18 adet gl1ndl1z ve 11 adet gece dl1rbl1nl1, 13 adet bl1yiik He 22 adet kiipik telsiz dhaZl, 1 adet telefon cihaZl, 33 adet maylO, 1 askeri harita He saytda askeri radyo, teyp, Slrt ve benzeri askeri malzemeler. (Bu malzemelerden bir klSffil PDK ele
15 Arahk 1995 - 30 Temmuz 1996 Eylem: Devletin kayrplan: 626 0111. (553 asker, 58 koy korueusu, 15 polis-ozel tim). PKK'nin kaY1J>lan: 143 0111. (Bu rakamlar ate§kesin 7.5 ayhk verileri eksiktir).
• PKK'nin kayzplan: 8100111 ve 320 yarah.
Devletin maddi kayzplan: 199 tank, panzer ve cemse gibi askeri imha edilmi§, 4 helikopter du§l1riilml1§tl1r. Bunlardan Sl1per Cobra ve Couger olan ikisi Gl1ney Kl1rdistan'daki operasyonlar srrasmda fUze He dl1§l1riilmu§tiir. PKK'nin eline gefen malzemeler. 10 9 havan, 27 MG-3 orta makinah tiifek, 49 BGC Ofta makinah tiifek, 228 kale§inkof tiifek, 187 G-3 10 Kamas suikast 3 Diktiryof oto43 B-7 roketatar sHahl olmak I1zere 566 adet matik §ik sHah. (PKK bu donemde PDK ile
1118 PDK'hrun oldli-
Heri slirmektedir).
15 Agustos 1998 - 9 Agustos 1999 Bylem saytSt: 1904. (369 pusu, 132 Slzma, 239 saldlO ve baslon, 311 maylnlama, 16 64 sabotaj, 96 yol kesme, 222 tadz saldlOsuikast, 455 Sl). Bu eylemlerin onemli bir kesimi PDK'ye yonelik yapllanlandlr. Toplam eylemlerin Gliney Klirdistan'da olmu§tur. Devletin kayzplart: 2458 oW. (J7 subay, 1832 er-erba§, 76 ozel tim, polis ve ajan, 473 koy ko-
1-15 Arahk 1995
15 Agustos 1996 - 15 Agustos 1997 PKK eylemi: 1934. TUrk ordu operasyonlan: 306 kara operasyonu ve 332 hava saldlns!. Devletin kayplan: 4465 0111. (74'11 subay, astsubay, uzman 3650 er-erba§, 105 ozel tim, pOlis, 636 koy korueusu. 1885 asker ve 1618 koy korucusu yaralandl).
rucusu). PKK'nin kayzplan: 937 olli. Devletin maddi kaytplan: 1 sava§ 1 tren, 18 helikopter, 23 askeri olmak lizere tanker, 9 tank, 18 panzer ve 476 546 imha edilmi§tir. Bunlann 52'si PDK'ya aittir. PKK'nin eline gefen malzemeler. 28 18 havan, 6 MG-3, 639 66 BKC, 74 B-7, 2 lay roketatar, 39 tabanca, 48 av kale§inkof, 109 G-3 olmak lizere 1029 silah ve bunlara ait mlihimat. (PKK, PDK'dan 2254 ki§iyi oldligl1nli iddia etmektedir. Ancak PDK'mn diger kaylplanna m§kin verilen diger ramaklar gibi bu da
abartlhdlr). 249
248 tJ
,
15 Agustos 1984 - 9 Agustos 1999 toplaml
TUrk devletinin verllerl
ARGK ey/emi: 18338 (eksik olanlarla yakla§lk 19 bin).
(Saldlfl, pusu, sabotaj, maymlama, tesadiifi kar§lla§ma ve benzeti §ekillerde olan ve kitleletin siyasal eylemleti ve koy toplantllan gibi eyiemler bu saytya dahil 1 Kasun 1995-30 Ternmuz 1996 donemi eyolan eylemler dahil degildir). lemleri ve PDK tIe Dev/etin kayzp/an: 41959 olii. PKK'nin kaY'P1an: 6711 olii. oldugundan PKK'nin ka(Kayltlara isimleri heniiz ytplanOl 8 binin iisrunde kabul etmek gerekiyor.) SiVi/ler: 9000-10000 arasl. Sivillerle ilgili olarak Isim isim ytIlardlr siirdiirdiigiim yapuglm ara§ttrmada 6 bininin isimini tespit edebildim. Buolara saytlan 600'ii a§an kaytplan da eklemek gerekir. Aynca kayttlara meyen yiizlerce, hatta bin ve taratlann kar§l tarann orgiitlii militant goSterdigi yiizlerce sivil kurban vardtr. Bu bakundan olen sivillerin saYlStnl 9·10 bin arasmda kabul etmek gerekir. PKK verilerine gore 12 ytlltk sava§ta hayatml kaybedeoler 58 bin Clvannda. Bu saytya Giiney Kiirdistan'da PKK ile PDK arasmdaki larda hayatlnt kaybeden PDK'ltlar ve siviller dahil degildir. Bu sayt01n 2 bin ctvarmda oldugu tahmin edilmektedir Yarahlar dahil edilmemi§tir. Hem Tiirk devletinin, hem de PKK'nin binlerce sakau vardlr. Ayak, kol, el ya da gozlerini kaybetmi§ bu insaolarla ilgili sagltkh bir ara§ttrma yoktur. Aynca sava§an taratlann kendi ip,nde oliimIe .cezalandlrdtkla_ n!", ama isimletine kayltlarda rastlanmayan ve kasltlt olarak kayttlara insanlan da bu rakamlara eklemek gerekir. Bunlara ili§kin rakam vermek Zor da olsa, iki taraftan 2 bin ovarlOda oldugunu gozlem ve deneyimlerime dayanarak emin olarak ileri siirebiIiyorum.
I
Tiirk devletinin degi§ik birimlerl kaylplan konusunda degi§ik dOnernlerde yapuklan apklamalarda birbiriyle saytlar vermi§lerdir. OHAL Valiligi, Bakanhgl, Ba§bakanltk ve Genelkurmay Ba§kanhgt'ndan donem donem yaptlan apklamalar vardtr. Buolardan kesin saytntn ne kadar oldugunu pkarmak miimkiin olmamakla birlikte, yakm bir saytya varmak ip,n bu kaynaklar taraftndan vetilen tUm saytlan aktarmayt zoruolu gordiim.
OHAL Valisi Unal Erkan: Tenunuz 1994, Cizre. 1984-1994 doneminin (10 ytltn) Hayattnt kaybeden sivi/ saytst: 4000. Yaralanan sivi/ sa)J2St: 6000. O/en PKK geri/la/anntn saytst: 9000. Dev/et gU9/erinin kayrp/an: Belirtilmedi.
sonra §u apklamayl yaptt: .Act giioler geErkan, bu tide kaldl. Herkes iizerine dii§eni yapsm. Teror tlrmarursa devlet onun kafastnl kopanr. Giinde 80 ile 150 terotist ele yor. Teslim olmayanlann sonu oliimdiir." Burada hemen §u yapmak gerekir. Erkan'tn verdigi saytlardan anla§lltyor ki; Tiirk giiveolik giiperi ve kontrgerilla bitimleri tarafmdan oldiiriilen her sivil, "terorist ve PKK'li" olarak listelere geprilirken, PKK'nin "koy korucusu ve ajan-muhbir" olarak sivil olarak gosterilmektedir.
Bakam Nahit Mente§e, 1994: 19 Temmuz 1987 - 8 KaSlm 1993 donemi Devletin kaytplan: 2093 olii.
0540 asker, 126 polis, 327 koy korucusu). 'iI
PKK'nin kayxplan: 1362 olii. Sivil/er. 2748 olii.
250 251
Turk Bakanltgmdan verilen bu rakamlar dar bir dane__....", kapsadtgt halde, devlet yetkilileri tarafindan yaptlan enll Yakm af'lklama. Ii!! Y ' / I ! .
Zaman gazetesi, 29 Temmuz 1994:
(Turk devletinin istihbarat argutlerinin kaynaklan beslendiginden rakamlar anem ta§tmaktadtr): PKK'nin eylemleri (1984 - 1994): 10315.
1984 (75), 1984 (238), 1986 (96), 1987 (317), 1988 (315), 1989 (802), 1990 (801), 1991 (650), 1992 (457), 1993 (3 3), 18 1994'iin ilk 6 aYt (5766). Resmi kaynaklara gare PKK'nin 1994'iin ilk 6 aymda yapttg1 eylem, 9 Y1hn daha fazla ve her 24 saate 35 eylem du§uyor. PKK'nin kayrplan: 5805 alii. Tutuklanan PKK'/i sayzst: 2455 (193'ii yarah olarak). Devletin kayrplan: 2429 alii. Devletin yaraitlan: 4597. Olen sivil sayzst: 3168. Olenlerin toplam saytst: 11402.1
Emin HUrriyet, 5 Temmuz 1995: Tiirk Genelkurmaymm kaynaklanna dayanarak haz1r1anan 15 Agustos 1984 - 23 Haziran 1995 daneminin Toplam eylem: 21310. O/en subay. 188. Olen astsubay. 187. Olen asker. 2510. Olen POlis: 216. Olen k6y komcusu: 724. Olen siviller. 4727. Olen PKK'ltlar. 11008. Olenlerin toplamt: 19560.
'1',1
,::;: "ll
Zaman gazetesi, 11-12 Ekim 1995:
1 Ocak 1994-30 KaSlffi 1994 Olay saytSt: 4254. Devletin kaytplan: 1084 alii ve 2405 yarah. PKK'nin kaytplan: 4229 blii ve 87 yarah (aynca 1592 tutuklama). CHen siviller: 946 (aynca 1439 yarah). 6lenlerin top/am saytSt: 6255.3
Sava§m vardtgt boyutu bir §ekilde yansltan bu rakamlan veren Zaman gazetesi, 1974'te Tiirk ordusunun Klbns adastnl i§gali strasmdaki kay1planna gbnderrne yaptyor, "bu kaybm 700 yaZ1Y0r. Gazetenin rakamlar bir an tam dogru kabul edilirse; 1994'iin 11 aymda sava§ nedeniyle Kurdistan'da hayattnl kaybeden insan saytsl, 1974'te Klbns i§gali suasmda Tiirk ordu kaytplanrun 9 kat!. Tiirk ordusunun kaybl Klbns'ta kaybm neredeyse iki katl.
Her ythn 15 Agustos'unda sava§an iki tarafm verrnesi artlk gelenek haline gelmi§tir. Tiirk Genelkurrnaymm 15 Agustos 1984-30 Temmuz 1996 danemi verileri §ayle: O/ay saytSt: 25500. PKK'nin kaytplan: 14000 alii (aynca 1740'1 teslim olmu§). Devletin kaytplan: 4400 blii. Sivi/: 4900 blii. 4
Humyet, 27 Kaslm 1996: PKK'nin kaytp/an: 13000 alii. Dev/etin kaytplan: 4136 alii.
(2696 er, 188 astsubay, 166 uzman korucusu.) Sivi/: 4956 blii. 5
131 polis, 847 kay
252 253
Necati Bilican, GHAL Valisi: 1987-1997
Asked
PKK'nin kaytplan: 20680 Olii. Devletin kaytplan: 4204 olii ve 9125 yarah. SimI.· 4245 olii ve 5047 yarah. Toplam: 29000 01ii.6
PKK verilerine gore 1990 Ylhyla birlikte onceki yJ.llara gore ikiye katlanrru§. Devletin imhayl se¢gi, ote yanda PKK'nin ate§kes ilan ettigi 1993 yllmda PKK'nin eylemlerinde biiyiik bir artl§ olmu§, 3 bin rakamml a§ffil§; 1994 yJ.lmda 2 bin rakaffilnm altlna inmi§; Tiirk devletinin 1992-1995 donemi imha plammn son yJ.ll olan 1995 yJ.lmda tekrar ivme gostermi§ 4 bin rakaancak yine de 1996, 1997 mma yakla§ffil§, 1996'da ini§e ve 1998 yJ.llannda 2 binden a§agl dii§memi§tir. Bu sayJ.lar PKK verileri ahnarak orana vurulursa: "Toplam eylemlerin %l1'i 1984-1988 doneminde, 1988-1991'de %8.5'i, 1991-1993'te %7.5'i, 1993-1994'te %l7'si, 1994-1995'te %28,8'i, 1995-1996'da %5Si, 1996-1997'de %10Si, 1997-1998'de %lO.4'ii Ancak 1996-1998 donemindeki PKK eyleminlerinin Giiney Kiirdistan'da olup, bunlann da aglrhgml PDK ile olan olu§turmaktadlr. Devlet verileri ahmrsa: 1993 phnda eylernler 3 bin saYlslm a§lyor. 1994 phmn ilk altl aymda bu saYl ikiye katlamyor. Temmuz 1995 ve Temmuz 1996 arasmda, neredeyse onceki 11 yllm toplaffil kadar olay kaydl var. PKK verilerine gore kaylplann pIlar itibariyle oranlan: "Devletin kapplan: 1984-1988 %13, 1988-1991 %12, 1991-1993 %5, 1993-1994 %15, 1994-1995 %33, 1995-1996 %5, 1996-1997 %11, 1997-19980/06. "PKK'nin kaylplan: 1984-1988 %4, 1988-1991 %6, 1991-1993 %12, 1993-1994 %12, 1994-1995 %33, 1995-1996 %7, 1996-1997 %12, 1997-1998 %14."10 Bu verilerden yola §u sonuca vanlabilir: Devletin iddialarmm tersine, PKK'nin sava§ giicii artl§ gostermi§tir. PKK verilerine gore hayatlm kaybedenlerin aylara gore ortalamasl: 1984-1990 doneminde PKK 10, devlet 130; 19901993'te PKK 50, devlet 185; 1994-1996'da PKK 70, devlet 475; 1996-1998'de PKK 73, devlet 288 ki§i kaybediyor. Buna gore devletin kaYlplan, PKK'nin kapplannm altl kat!.. Devlet veriIerine gore: ,,1984-1990 doneminde olen her askere kar§l 2, 1990-1994'te 4, 1994-1996'da 12, 1997'de 23 PKK'li safdl§l
1984-1997 PKK'nin kaytplan: 20822 olii. Devletin kayzplan: 4239 olii. Simi: 4276 olii. Toplam: 31837 olii.7
HUrrlyet, 17 1999 19 Temmuz 1987-30 Arahk 1998 PKK'nin kayzplan: belirtilmedi. Devletin kaytplan: 4802 olii.
(208 subay, 379 astsubay, 2892 erba§-er, 180 polis, 1143 koy korucusu), 10343 yarah (494 subay, 936 astsubay, 6563 erba§-er, 1741 koy korucusu). Simi: 4438 olii ve 5289 yarah.8 Tiirk devletinin verileri ahmrsa; 1984-1996 donemini kapsayan 12 yllda hayatlm kaybeden insanlarm sapsl 24 bin. Bunlardan 5 bini devletin kay1plan, 5 bini siviI, 14 bini PKK'li. Bir pI sonra bu saYl 32 bine devletin kay"lplan ve siviIlerin saylsmda az bir yiikselme gOziikiirken, olen PKK'lilerin saYlS1 20 bine pkanhyor. Ocalan kapnldlktan sonra DGM savCllarmm yaptlgl verilen rakam 30 bin olii. Ama iki tarafm verdigi rakarnlardan en alt limit ahnsa bile 1998 phnl kadar en az 35 bin kadar insan hayatml kaybetmi§ ve binlerce insan da sakat kalffil§tlr. 254
255
edilmi§. Turk Genelkurmaymm veri ve iddialanna gore, 1996 yiJt;,! ltyla birlikte genlla eylemIennde azalma olmu§, 1997'de bu azal)" rna 1996'ya gore %35 olmu§tur. l1 ; PKK verilenne gore: 1984-1990 doneminde iki taraftan her ax',! 140, 1990-1993'te 240, 1994-1996'00 550, 1996-1998'de 360 ki§.l hayat1ru kaybediyor. Siviller de giinde ortalama l()"i 12 ki§i sava§ nedeniyle hayatml kaybediyor demektir. Bu say,c;ii devlet verilerine gore 6 ki§i'
j
1984-1995 arasmOO Tiirk GenelkurmaYl kaYlplarml 3500 clVann-;j da verirken, 1984-1996 arasmda 4400 olarak veriliyor. Aradaki !i fark olan 900 rakarru son bir yIlm kaYlplan olup sava§m ne kaclar ' gostermektedir.
1984-1990 arasmda PKK He Turk ordusu arasmdaki sava§, klrsal alanlar, burada da belli bOlgelerle slrurhydl. 1990 ylhyla birlikte PKK halk hareketi kazandl. PKK eyle§ehirlere de minde koy kadar §ehiri de temel aldl. Bu tariWe birlikte PKK eylemlerinde Ylgmsal siyasal eylemin paYl askeri eyiemlerin paYlru a§t1. Bu geli§meye parelel olarak devletin askeri ve para-militer 0 zamana kadar PKK ve aktif destekpleriyle §iddetini, halkln tiimiine yaydl. Devletin §iddet politikasmdaki bu iiriinii, cinayetlerin koylerden §ehirlere ve sivillerin oldiiriilmesinin artmasl §eklinde oldu. 1990-1996 donetarafmdan oldiiriildii. minde her yd en az 500 sivil devlet 1997-1998 doneminde 250-300 saylsma indi. 1990 Ylltna kadar PKK'nin sHaWl orgiitlenmesi klrsal bolgelerl e smlrh olup genUa birliklen §eklindeydi. Baskm, pusu, gizlilik ve hareketli yer degi§tirmenin one ahndlgl bu taktik, 1990 ylltyla birlikte yerini OOha biiyiik birliklerle alan tutmaYl girmeyi, eyalet olac.alan oZgiirle§tirmeyi"), biiyiik rak saptanan asken bolgeler egitim ve yonetim iislenmesini blfakt1. saglamaYl hedefleyen Buna kar§lhk Turk ordusu 1984-1990 doneminde belli aylarOO ve her birine binlerce askerin operasyonlannl 1990 Ylhyla birlikte dort mevsime yaydl. 1992 yl1mda Turk GenelkurmaYl, harekatlarma ve bunlara katdan birimlere yeni bir duzen verdi. Tiirk ordunun Kiirdistan'daki mevcudiyeti,300 bini a§t1. Amerikan Insan Haklan G6zlem Grubu'nun (Human Rights Watch Arms Project) raporlanna gore; "Kiirdistan'OOki Turk gii256
venlik guciiniin 140-150 bini orduya, 40-50 bini jandarmaya, 10 bini hava kuvvetlerine, 40 bini polise, 67 bini koy koruculanna ail. "12 PKK'nin sHaWl giicii ise §u geli§imi izledi: 1984'te 300-500 arasmda olan gerilla saYlsl 1991'de 2200, 1993'te 14000'e ula§t1. 19961997'de 4 bine indio Ocalan olaymdan soma 1999'da 8 bine ula§t1. Bu durumOO gerillalanrun saYlsl zaman 15 bini a§amadl. Ancak PKK istediginde siyasi orgiitii ve cephe orgiitiinden yiizlerce ki§iyi genUa saflanna kanalize edebHmektedir. ragmen, as1993'te PKK'nin kitlesel eylemleri ini§e keri arasmdaki daha etkili ve kanh bir aldl. Taraflar imhayl ve alan tutmaYl hedefleyen daha profesyonel bir sava§a yoneldiler. Sava§lO alansal geni§ligi arttl. PKK askeri havan ve roketatarlarla donatlr, birliklerinin telsiz aglru kurup, geni§ alanda koordineli eylemler 6rgiitlerken; Turk ordusu, Cobra, Seorsky, Cougar helikopterleri ve F-16 sava§ takviyeli temizlik harekatlanna ba§ladl. Tiirk ordusu ozellikle S101r bOlgelerinde termal lSI ve geee gon1ntii sistemlerini geli§tirdi ve belli karargahlarda bekleyen "adl operasyon birlikleri" isimli yeni ozel birliklen devreye soktu. Sava§m vardlgl bu bove cografik geni§lik kadar, sava§m siyasal boyut, askeri yutunu da art1rdl. Kitle eyleminin ini§e birlikte sava§lO agrrhkh sahalannda da degi§meler oldu ve Giiney Kurdistan'a kayw. Burasl da Turk ordusunun operasyon ve bombalama alaru haline geldl. Bunun sonucu olarak PKK'nin kaYlplan arasmda bu sahadaki kaYlPlarm paYl biiyiik bir art1§ gosterdi. Bu durum, PKK'nin giiperinin onemli bir boliimiinii Guney Kiirdistan'da tutmak zorunda kalmaSlOm ve Giiney'de rol oynamak istemesinin sonucu oldugu gibi, de sonucuTurk ordusunun sava§1 slrurlan w§lOa siirme duro Bu baklmdan bu durumu bir yere kadar Turk devletinirl taktik bir "ba§anst!" olarak gOriilebilir. Burada koy koruculanrun rolii PDK yerine getinnektedir. Bolge, PDK'run alam oldugundan Tiirk ordusu istihbarat almada zorlanmlyor, boyleee PKK kamplanna isabetli saldlOlar yapabiliyor. Bilindigi gibi sava§ta gerillarun taktik sabit rerinin olmaYl§I, hareketli olu§u ve ne zaman nerede belli olmamasmdan kaynaklanmaktadlr. PKK kendini Guney Kurdistan'a hapsetmekle bu taktik iistiinliigii Turk
l
257
'''O';!,!_I. till
it
ordusuna vermi§ oluyordu. Bu defa PKK sabit, Turk o r d u s u y d u ! ! ; Yeni durumun PKK apsmdan §u olumsuz sonucu oldu: ri asker cesetleri Turkiye'ye gidiyor ve Turk halkml , Uluslararasl basm ve kurumlar da durumdan haberdar oluyor, S va§m bu boyutu degerlendinne konusu oluyordu. Ama bu de. sava§, olUlerin kaydedilme §ansmm bile insan ya§ run "ucuzl" oldugu ve dunyada kimsenin pek de ilgilenmedigi alanda kaylplar oluyordu. Kurt orgutIeri arasmdaki olen her Kurt, siyasal orgutler arasmdaki kan davasml digi gibi, kaybeden Kurt kitlele.U arasma yeni bir kin ogesi ekiliyordu. Taktikler klyaslarursaj PKK 1990 ythna kadar askeri taktik ustiin:.ij liigu elinde tuttu. PKK'nin silahh birimleri, daha daha reketli ve daha ustiin bir perfonnans sergiledi. KitIe kabarmaslrun sonucu gerillaya olan a§1fl akmdan dogan §i§kinlik,i gerillanm slrufsal bile§irninde 6nemli degi§iklik meydana getirdi. '!j Ani art1§ nedeniyle ideolojik ve askeri egitimde du§u§ler oldu, ge-] rillada g6zle g6riilur nitelik kaybl meydana geldL Buna kar§lhk; I TUrk ordusu daha profesyonel birimleri 6ne surdu, birimlerinin gueu apdan gerillayt gibi geriletti. li Turk ordusu aSll darbeyi bu 6zel birimleri (kontrgerilla ve para- ,. rniliter 6rgiitleri dahiI) ile vururkenj PKK bu saldmlan dengeleyemedi. Turk ordusu PKK'nin sava§ alanmda PKK'ye darbe vururken, PKK Turk devletinin sava§ alarunda askeri eylemler orgutleyemedi. Halbuki 1992 ylhyla birlikte PKK'nin Turkiye'deki askeri 6rgiitIenmesi etkili bir haline gelrni§, askeri eylemlerinde ani yiikseli§ olmu§tu. Bu eylemlilik 1993'e kadar art1§ gosterirken, 1994 ve 1995'te ini§e ve PKK'nin aleyhine bir soC;:unkU Turkiye'de Kurt kitlelerinin saYlsl ve polinuea tik eylerni artarken, orgutlu askeri eylemlerde azalma oldu. Boyleee devletinin en zaytf karru Turkiye adeta PKK'nin askeri sava§ alarumn dt§mda kaldt. Bunda iki tarafm siyasal ama9an arasmdaki ahlaki davraru§ onemli bir etken de olsa, PKK'run bu cinayetleri kar§llayamamasl buyiik olumsuz Boyleee Turk devleti alanmda kendini guvende gordu. Bu durum Turk devletine onemli bir avantaj kontrgerillayl da-
!
258
'\<\, -,0,11,
ha rahat cinayet i§lemeye itti. Netieede kontrgerilla buyiik bir fizikl tahribat ve psikolojik korku yaratmayl ba§ardL Kitle eyleminin ulusal kurumlann nitelikli kadrolara ivme kaybetmesine kavu§maslnt 6nledi ve ozellikle aydm ile kesimlerinden k6riikledi. Turk devleti 1996'dan itibaren PKK'ye kar§l askeri ustiinlugU ve bunun da otesinde askeri kontrolii inanarak duzenlemeye yoneldi. PKK devletin ve ordunun duzenlemesini tiim boyutlanyla algllayamadL Buna 1996'yla birlikte intihar eylemlerine y6neldi. Turk devletinde buyiik panik yaratan bu eylemler surekli yapllmasma ragmen askeri apdan amaana ula§madl; fedai gerillalar hedeflerine ula§madan bombalanyla hayatlanru kaybettiler. PKK, Turkiye'yi sava§ alam haline getirmek yogun ideolojik, politik, orgutsel oldugu, ashnda bagdan ziyade butiinsellik Devnmci Halk Partisi (DHP) ve soma TUrkiye Devrim Partisi'yle (TDP) Anadolu (Slvas), Karadeniz, Akdeniz (Toroslar ve Amanoslar) b6lgelerine kadar yaytldl ve devlette panik yaratan eylemler yaptt. Alevi halk, aZlnllklar, sol argutler ve ba§anh olursa Turkiye'deki sol muhalefeti harakete ge9rmeyi bu mudahale 6calan'm tutuklanmasma kadar halen devam etrnesine ragmen istenen geli§meyi yaratmaktan uzakU. Turk devleti, ozel sava§m askeri, siyasi, ekonornik ve psikolojik ogelerini koordineli ve ahcl bir §ekilde kullamrken; PKK ozel sava§l erken ve yerinde tahlil etmesine ulusal koordineli bir direni§in askeri, ekonornik ve psikolojik §ekilde yiiriitemedi. Ki gunumuron sava§ taktigi sava§ eephesini ortadan kaldlran taktiktir. Omek vermek gerekirsej uluslararaSl etken olsa da Guney Afrika rrkp rejirni esas olarak siyah halkm grevleri, bitmeyen gosterileri ve silahll eylerni nedeniyIe yenilrni§, ban§ masasma oturmu§tu. 1srail, 1982'de Filistin KurOrgUtu'nu (FKO) askeri olarak yenilgiye ugratu. Ama 1988'de sivil itaatsizlik eylemi (Intifada) ba§laymea, adeta her Filistinli bir sava§p, her Filistinli'nin yer bir sava§ alam oldu. Tankm ve silah namlusunun 61umu gaze alarak ta§ atan kar§l ba§an §ansl olamazdl. Halktan birinin beline bombayl patlatmasma kar§l en ordulann bile onlerni olamazdL PKK'nin elinde ayaklanml§ halk potansiyeli olmasma ve
259
f .
,I
boyle bit §ans seyrek ele ragmen, bu potansiyeliri"l') tammlanan tarzda eylemci bir giiee donii§tiiriilemedi. Sava§larcia ekonomik kaytp, kez askeri kaytplardan daha '(\ etkili sonupar dogurmaktadtr. Bu, ozellikle Tiirkiye gibi si hasta bir iilke daha PKK'nin Tiirk ekonomik hedeflerine vurdugu darbelerin yaratugl kaytplar biiyiik olmasma ragmen, bu darbelerini siirekli kdamadl. Onemli bir faktor eylemlerin zamanlamasldlr. Koy ytkunlan ve falli einayetler olurken, misilleme hakkl uluslarasl alanda bile anlayt§ gorebilirdi. En azmdan misilleme hakklm izah edeeek ' varch. Ama bunlann tiimiiyle olmasa bile klsmen a§ddlgl bir donemde yapl1acak eylemler ayru anlayt§l gormezdi. PKK tamamen olmasa bile zamanlama apsmdan bu .&rsau onemli de kapfffil§tl. PKK Tiirk devletinin eylem ve askeri istihbarat agtm cia yeteri kadar degerlendiremedi. Tiirk ordusu, kendi biitiin birimlerinin hareket tarzlan ortak bir istihbarat aglyla yonlendirdigi gibi, gerillarun hareket tarzma kar§l cia istihbarat agl orgiitlemi§tiro PKK'nin birind ate§kesini "bozdugu" iddia edilen Bingol-Mu§ eyleminden sonra Tiirk askeri ve siyasal yiiriitiilen tartl§malar, Tiirk ordusunun bOyle bir ag orgiitledigini ortaya koymu§tur. Ornegin, bu istihbarat §una ciayandlnlmaktadlr: A bolgesinde ne kadar gerilla vardrr? Komutanlan kimdir? Ozellikleri nedir? Bile§im ve silahlan nedir? Hareket tarzlan nedir? Muhtemel eylem hedefleri nedir? Buna ragmen eger gerilla eylem yapffil§sa, .iistler astlardan istihbaratm hangi noktasmda zaafa dair raper istemekte ve sonucun yargdanmaslm ve onlem ahnmasml bu noktadan ba§layarak yapmaktadlrlar. Buna kar§1hk PKK Turk devletine yonelik istihbarat aym yetkinfazlaydl. likle orgiitleyemedi. Halbuki PKK'nin olanaklan Devlet kurumlannda etkili konumda olan Kurtlerin de§ifre olmasl ve elenmesi, sivil Kiirt kurumlanrun kapatllmasl, PKK'nin istihbaenternasyonalist rat olanaklanm azalttl. Turkiye sol duygu ve nitel uzakla§malan PKK'ye olumsuz yansldl. PKK'nin Giiney Kiirdistan'da sava§ partisi haline gelmesi, buradan PKK'ye olan destege olumsuz yansldl. Uluslararasl alanda PKK'deki siyasal taktik ve ideolojik degi§iklikleri "tutarslzhk" olarak dedesteklerini slmrlagerlendiren kimi entemasyonalist
260
malan, PKK'ye olumsuz yansldl PKK saflanndaki donem donem ani §i§me ve keyfi atamalarla olan yatay PKK'nin disiplinIi orgiitsel yaplSlm gev§etti, Turk devletinin PKK'ye yonelik istihbarat faaliyetlerini kolayla§t1rch. PKK'nin istihbarau iktidan koruma du§unmesi ve bu nedenle hep yonelik yapmaSl, dl§a yonelik onlemlerini zaylflauyordu. Tumunun otesinde istihbarat sadeee bir gizli eylem faaliyeti degil, aym zamanda politik bir faaliyettir de. Bilgiden ideolojik ve pOlitik onlemler kar. PKK soronlanyla ugra§lrken, verdi, bir anlamda gelenekseUe§en bu neredeyse Turk ordusunun en buyiik istihbarat olu§turdu. 6zel Kuvvetler KomutanlJgJ ha (OKK) elemanlar basma slzdrrdlk1an bilgilerde, "Turk Silahh Kuvvetlerinin ARGK'ye ili§kin istihbaraunln %70-80'ni ARGK telsizlerinden aldlklanm"13 Heri surmu§lerdir. Rakamda lstihbarat abarttll olabilir, ama ba§ta Emniyet Genel Dairesi Ba§kan YardlmClSl Hanefi Avel olmak uzere (997) Turk istihbarat yetkilileri televizyon programmda, "Oealan'ln telefon konu§malanm dinlemede soronlanmn olmadlglm" ileri surdiiler. PKK askeri kurmaYlm da kurumla§uramadl. Askeri yonetieUerin slk slk degi§tirilmesi, ozele§tirilerle ve bunun kimi geriUa komutanlannda yaratugl korku ve daha etmen gerilla yonetiminin kuromla§maslnda buyuk bir bo§luk yarattt. Halbuki sava§, geriUa ve kitle iizerinde etkisi olan komutanlarla yiiriir. Bir orgutte bir siyasal yoneticinin yetkinIik ve yaran ne olursa 01sun, bir gerilla komutam kadar sava§ ve kitleler uzerinde etkili iyi bir yonetici olabilir, ama bir olamaz. Bir siyasal yonetici kahraman sava§ alammn uriinudur. PKK kahraman olamazj ytUann deneyinin birikimi olan bu komutanlann ve kurumla§unlmasl flrsatIDl heba etti. sava§ doneminin urunudur. PKK PKK'nin geriUa sava§l bu sava§l orgutlerken, bir zaman aktif bir olmamaslna dolayh de guvendi. Klasik ragmen, sosyalist geriUa sava§l stratejisinin ko§ulu olarak ktrsal kesime, yani koylugerekse luge dayandl. Aneak gerek Turk devletinin askeri de siyasal ve toplumsal surecin uriinu olarak Kurdistan toplumsal ve demografik yaplsmda ciddi degi§meler oldu. Klrsal alan bo§alulchgmdan nufus §ehirlere birikti. Bu ytUar ahnea farkh
261
i:il
i, '\11
If1
t
bir toplumsal yaptlanma ortaya Ortadogu dahi1 dunyantn bolgesindeki gerilla direni§leri gerek kavu§ma1an, gerekse de tasfiye olmalan sonucu devredl§l ka1ffil§lardt, PKK bu surece ve gerillanm temeli olan toplumsa1 yapldaki bu degi§iklige uygun olarak silahh direni§ini donu§ume ugratmayt beceremedi. buna uygun bir Eger, bu donu§umu kavrayabilir ya da plbada olsaydt, mutlaka daha once SilaWl direni§in aktbeti konusunda ya siyasi kararlar alabilir ya da §ehirlerde siyasal miicadeleye gore daha tali, ama onu geli§tirmeyi, silahh direni§ donii§iimiine ve orgiitlenmesine varabilirdi. Demek ki Turk devletinin siyasi bag1anttlan ve ekonOmik-askeri gUdi ile PKK'nin gucii arasmdaki bUyiik dengesiz1ik ileri suriile\=unkii, bu farkt ba§mrek bu dan beri meveuttu ve sava§a karar veren bu dengesizligi bilealmamn bir korek halkl sava§a ikna eder. Sava§ta isabetli §u1u, kar§l taraftn olanaklanm ve taktiklerini iyi tespit etmektir. Turk devletinin biitun gucu ve olanaklanna kar§ID, Kiirdistan u1usal kurtulu§ miicadelesinin de bUyiik olanaklan vardtr. Her §eyden once halk sava§a ikna olmu§tur. Gerillanm Kuzey Kurdistan'la smlrh olmayan bir hareket a1am vardlr. Bu nedenle fiziki imha olanakslzdtr. Kiirt ha1kmm ulusal kurtulu§ sava§lru kaldrrabilecek ekonomik potansiyeli ve gerillaya destegi vardlr. Kurt halkt, gerillantn u1us1ararasl iIi§ki kanallanm olu§turmu§tur. Kurdistan u1usal kurtulu§ mucadelesinin onemli bir aVantajl da (ki ulusal kurtulu§ sava§l veren halkm sahip olmadlgl bir avantajdtr) §udur: Kurt halkt, Tiirkiye'ye dagdffil§ ve saylda mevzi}i tUm basktlara ragmen elinde tutmaktadtr. Sorun PKK'nin taktik ve sava§l giidinii gosterip gostermemesi sorunuydu. Askeri durumu degerlendirirken PKK'nin kendisinden kaynaklanmayan §u zor1uklanm da iyi gormek gerekir: PKK Ortadogu'da muha1if silaWI mucadelelerin tek tek yok oldugu ve tasfiye edildigi bir donemde geli§mi§tir ve silahh direni§inin varhglru siirdurmu§tUr. Yani PKK direnirken, Iran, lrak, SUriye ve Turkiye'de Kurt hareketleri dt§mda devrimd biT silahb direni§ sozkonusu degildir. Neredeyse diinyada bile (devrimci) gerilla hareketlerinin tasfiye oldugu bir donemde PKK direnmi§ ve bu direni§te muttefiksiz, hatta tek ba§ma ka1ffil§tlr. PKK'nn silaWI miicadeledeki ba§anStnl bu apdan da degerlendirmek gerekir. Klasik genlla hareketlerinin
262
':;
tiimii de mutlaka kOffi§U bir devlette iislenmi§ ve ya da aktif bir §ekilde desteklenmi§tir. Suriye, Iran ve lrak kasdedilerek PKK'nin de boyle bir desteginin oldugu ileri siiriiliiyorsa da, bu "destegi" alarak PKK'nin silahh direni§ini vurrnak a§1T1 abaruya olur. Olsa olsa bu devletlerin tUmii degil, baztlanrun taktik slrurh bazl faaliyetlere goz yumduklanndan bahsedilebilir. Demek ki geriUa sava§lmn belli bolgeleTe ve ayru taktige saplamp kalmasl, sava§ID Giiney Kiirdistan'a kaymasl ve bunun da oteve bu §ekilde PKK'nin kaytplanrun sinde burada biiyiimesi, PKK'nin artan istihbarat apgl, Tiirk devletinin profesyonel birimleri devreye sokmasl, kontrgeriUantn artan tahribau, 1990'daki kitle kabarmasmm tekrarlanamamasl, geli§memesi ve toplumsal degi§ime bagh olarak silahh orgiitlenmede ona uygun degi§ime gidilememesi gibi nedenler, PKK'nin silahh miicadelesini pkmaza siiriikledi. Yine de Tiirk devletinin biitiin iddialanna ve zorlamalanna ragaskeri sonucu alamadlgl, elde ettigi sonucun samen va§l sona erdirmeye yetmedigi, aksine sava§lTI askeri, ozellikle de artlrtlgl ortaya siyasi, ekonomik ve toplumsal boyutunun pkmaktadrr. Ote yandan verilerle gozoniinde olan sava§m tablosu, askeri §iddette diretmenin gosteriyor. AIDa bu askeri taktigin talile§tigi anlaffilna gelmiyor; aksine iki taraf da sonuca gitmek her zamankinden askeri orgiitlenmeye ve bu yolla almaya aglrhk veriyorlar. Askeri sonuca githeniiz iki taraf de onemli. Ancak bu onemin iki tamek askeri aracm surekliligi raf apsmdan izaht degi§ik. Devlet ziimsiizliiktiir. \=iinkii sava§m bilinen beylik abc kurahna dahi vurulursa; diizenli bir ordu bu diizeyde uzun bir sava§ pkve mazdlr, girdapur. Turk devletinin seferber ettigi askeri maddi kaynaklar ve bunun devlet apsmdan yaratttgi ekonomik, siyasal, toplumsal ve uluslararasl sorunlar gozoniine ahrunca Turk ordusunun ba§an grafigi sIDlrlanmaktadrr. Aynca PKK'nin dayandtg1 toplumsal ve ulusal kaynak, geni§ politik ve cografi manevra alamyla birlikte du§uniildiigiinde, Turk devletinin daha fazla aktarmasmm ve daha etkili silahlar devreye sokmaslrunm sava§taki mevcut denge ve ili§kisini Turk devleti-
263
nin hedefledigi tarzda fazla degi§tirmeyecegini gostermektedir. Sa. va§lO siyasal ve toplumsal boyudanru arttuan ve sava§1 diger Kurdistan yayan, hatta kom§u iilkeleri de noktasma getiren, Turk devletinin alamayacagl belli olan askeri yontemlerde diretmesidir. 1998'e gelindiginde §u ger. ortaya Ulusal sava§m askeri boyutu bi. Ie siyasal boyutu artlyordu. Bu, Kiirt devriminin en onemli SlTlanndan biridir. Ki 1998 yUlOda Saklk, 1999 y!hnda da AbdUllah Ocalan'a yonelik kornplolar dogrudan sava§1O bu boyutuyla ilgilidir. Tiirk devleti rnuttefiklerinin tUm askeri destegine, ordusunun ard arda yaptlgl ve bUyiik birIiklerin katddlgl harekadara, en etkiIi silam denemesine ve PDK'Y1 devreye sokarak PKK ile ipne ragmen sava§1 sona erdirecek alamadl. Aksine sava§lO artan askeri ve siyasi boyutu nedeniyle bOlgede daha biiyiik askeri ve siyasi, bunun yanslmasl olarak uluslararasl alanda da daha biiyiik siyasal tehIikelerle yiizyiize geldi. t§te bunun ABD ve tsrail'in, dolaY1slyla NATO'nun, destegini alarak aha siyasal operasyonlan askeri sava§1 bitiren de Turk ordusunun askeri sava§ yetenegi degil, aksine bu siyasal operasyonlar oldu. PKK apsmdan ise silahh miicadeleninin zorunlulugu §oyle izah edilebilir: Kurt halklOlO sHahIl ve siyasal mucadelesinin doruga ula§t1gl 1992 ytilOdan itibaren PKK'nin askeri yontemle sava§tan istedigi sonucu alamayacagl ortaya pktl. Ki zaten PKK 1993 Y1hyla birlikte surekli demokrasi ve siyasi p'jziim talep etti. Bu apdan bu tarihle birlikte PKK askeri yontem, sorunu siyasalla§tlrmanlO, y!glOla§ t1 rmarun, Turkiye'ye yayarak devleti ve toplumu zorlamarun, bOlge sorunu haline getirmenin ve ulusiararasl alana ta§lrmarun araCl olarak anlam ta§ldI. PKK verdigi buyiik kay!plara ragmen bu amaclOa onemli ula§ugl soylenebilir. Bu PKK'nin Ocalan'lO Tiirkiye'ye kapnlmasmdan sonra yUzyuze kaldlgl politik sorunlan askeri direni§ten karanru, askeri yontemin ba§anslzhglOa baglamak isabetli bir degerlendirme 01mayacaktlr.
,
264
II
6 SaV3§11l Kurt toplumuna etkileri
Turk devleti, Kiirdistan "Dogu", "Giineydogu Anadolu Bolgesi" deyimini kullaruyor. Konu slk sIk Tiirk devlet kaynaklanndan aktarma yaptJg1ffidan, bazen bu deyimi de kullanmak zorunda kaldIm. Kiirdistan'lO Turkiye'ye gore ekonomik ve toplumsal olarak geri kaldIgl bir Ancak amaclm bu farkl incelemek degildir. Turk devletinin sava§ta PKK ve Kurt halklOa ustiin gelmek ipn yiiriittiigii planh ekonomik, sosyal, kiiltiirel politikalar ve bunlann tahrip edici resmini Ba§ta §u savdaki tersligi gidermeye Tiirk devlet yetkilileri her vesileyle sIk slk "teror nedeniyle Dogu ve Guneydogu'ya hizmet gotiiremiyoruz", "teroristler yat1r1ffi yapmamlZl onliiyor" gibi apklamalarda bulunuyorlar. Buna kar§1 okuyuculann §U sorulu cevaplarmlO haZlr oldugunu biliyorum: "Teror dediginiz PKK'nin silahll miicadelesi, 1984'te, daha gerilere gidilirse 1978'de ba§ladt. Peki, neden bu tarihten once bolge yine biiyiik gerilik Demek ki, 1984'e kadar olan Kiirdistan'lO ekonomik manzaraSIru klsa da olsa zorunlu. Dogu ve Giineydogu bolgesinin yani Tiirkiye'nin i§gali altmdaki Kiirdistan buyiikliigii, Tiirkiye %27.8'ni olu§turuyor ve 216.820 km2'dir (bazl kaynaklarda 232 bin km2). Niifusu ise %14.28-%16.4 araslOda kabul edilmektedir. Bu da 9.311 milyon araslOdadIr (ancak Turkiye'de ya§ayan milyonlarca Kurt bu saY1ya daWl degildir). Diyarbaklr Ticaret ve Sanayi Odasl'nlO (DTSO) 1995 Raporu'nda, Turkiye'deki konuyla ilgili kurumlann kaynaklanna dayanarak aktanlan verilere gore b61genin Tiirkiye tanmlOdaki paYI, %35-42, sanayide %7.1-8.11 (bazl kaynaklarda %1l), madendlik %10.16, enerji %10.79 (bazl kaynaklarda %14), hayvanClhkta %35. Milli gelirdeki pay! ayn kaynaga gore %7.5, %9.9 ve %13.91. Ancak uzerinde mutablk olunan rakam: %7.5,1
265
bakalIm: Kiirdistan tanmsal iirun olarak ne yeterli bir iilke. olmayan Ortadogu iilkesinden biri. Tiirkiye'nin en biiyiik tanm ve hayvan Kiirdistan'da (Ceylanpmar, Mu§, rgdlr). Kiirdistan, Ortadogu ve Tiirkiye'nin hayvancllik deposu. Tiirkiye'nin hidroelektrik enerjisinin yansl da Kiirdistan nehirlerinden. Tiirkiye'nin nehir havzalanna gore ytllJk su miktan 186 milyar m3. Bunun %28.5'i, yani 53 milyar m3'ii Dicle ve FIrat nehirlerinden elde ediliyor. Sadece Firat iizerindeki Karakaya barajmm ytlltk elektrik enerjisi iiretim kapasitesi 9 milyar kw/saat. Bunun 1995 verileri itibariyle para olarak degeri 27 trilyon Lira. Sadece Karakaya ve Atatiirk barajlan, Tiirkiye'nin toplam enerjisi iiretimi olan 31 milyar kw/saat'in yansmt iiretiyorlar. Sadece diyorum, 0inkii GAP projesi 22 baraj ve 19 hidroelektrik santralinden olu§an diinya bir konsept ve 2 Hollanda biiyiikliigiinde bir alaru kapstyor. Tiirkiye gol alanIannm Kiirdistan'da. Tiirkiye'nin petroliiniin tamaffi1 Kiirdistan'da. Petrol iireyabanci timi, i§lenmesi ve aktanlmast Shell ve Mobil gibi §irket dt§mda, devletin tekelinde. Demir, asfaltit, kur§un, baklr, fosfat, amyant gibi madenIer Kiirdistan'da ve bunIar i§letiliyor. Kiirdistan, geri iiretim siirecine ragmen, sebze ve meyve slOdan kendi kendine yeterli bir iilke. Demek ki ortada bir geri blraktilma, Kiirdistan'm zenginliklerini talan etrne ve buradan saglanan geliri, planIl bir politikayla bauya aktarmaktan sozedilebilir. Hemen hemen tiim devlet verilerinde ve ara§urmaclrun varchgl rakamlarda §u iddia Heri Siiruliiyor: veriyor, az ahyoKiirdistan'dan ahnarun ruz." Iddia tamamen diizenIi bir istatistigi yapdamamaktachr. Devlet tekelleri ba§ta 01mak iizere, Kiirdistan'da iiretim yapan §irketlerin hemen hemen tiimiiniin merkezleri Tiirkiye §ehirlerindedir. Bu nedenIe bunlar Kiirdistan'dan almakta, ama vergilerini Tiirkiye'de vermektedirler. Boylece "harcamalarmdan daha az aldlklan" ileri siirulebiliyor. Aynca §ekilde Kiirdistan'da sermayenin birikmesine ve bii}iik yatlTlmlara giri§ilmesine imkan verilmemektedir. 1984'ten 1999'a kadar 15 yI!lIk devletin Kiirdistan'l ne hale getirdigine bakarsak:
266
'"
Tanm. Tiirkiye'de niifusun tanma baglmhhgl %16.8 iken, Kiirdistan'da bu rakam %40 kadar. 2 Bu, Kiirdistan ekonomisinin tanma dayah 01dugunu gostermektedir. Halkm neredeyse o/oSO'ni, bu alanda istihdam ediyor. Devlet, 12 yilda 0984-1996) 3 bin Clvannda koy ve mezra ytku; 1 Temmuz 1995 tarihIi Tiirk Genelkurmayt'run verilerine gore 1.73l'i tamamen, digerleri klsmen olmak iizere 2421 koy ve mezra bo§altllffi1§. OHAL Valiligi'nin kaynaklanna gore ise 753 koy ve 1535 mezra tamamen, 235 koy ve 141 mezra klsmen bo§alulffi1§. 19 Temmuz 1987 tarihinde p,kanlan OHAL Yasast ve onu izleyen olaganiistii yasalann tiimii "giivenlik koy ytkmayt yasal bir uygulama haline getirdi. insan saY'sl 3-5 milyon arasmda. Bu yakla§lk 500 bin ailenin geleneksel iiretim alanlanndan kopanlmasl demek. Koy ytkimlannlO bir tek temel nedeni vardlr: "Kayltiliigii PKK'yi destekleme konumundan fiziki olarak pkarmak". Bunda sadece koyliilerin PKK'yi destekleyip desteklemedikleri degil, destekleyebilecekleri varsaylffi1 da ytkiffi1n yapillyor. Oze! sava§ taktiginde uygularna: "Bahgl yakalamak ipn, denizi kurutmak ya da suyun mecraslru degi§tirmek"3 §eklinde nitelendiriliyor. Burada ku§kusuz "bahk" gerilla, "deniz" ise halkttr. Tiirkiye Ziraat91ar Dernegi'nin verilerine gore; "kaylerin bo§alulmasl ve ekili alan ve ormanlann yaktlmasl neticesinde 12-13 trilyon Lirahk kaytp meydana geldL Sadece Mardin ilinde 371492 hektarhk tarun arazisi, koyler bo§auldlgl ipn i§lenemez duruma dii§tii. 115447 hektar ve merahk alan kullaOim dl§1 kaldl. Hububat ekili alanlann 70 bin hektan yaklldl. 120 bin agacm meyvesi toplanamadl. Hayvancillkta %31.2 oranmda dii§ii§ meydana geldL"4 Mardin, kayleri en az bo§alt1lan Kiirt illeri arasmda. Bu baklmdan diger illerin durumunun daha katii oldugunu kabul etmek gerekiyor. Koy ytklm politikaslOm bir diger amaCl da kayliileri Tiirkiye'ye siirerek entegrasyon siirecine almak. Baylece bir insanhk i§lenmekte, uluslararasl hukuk literatiiriinde soyktnm olarak tammlananj bir halka ait ytgmlann ulusal olarak ba§kala§unlmasl hedeflenmektedir. Demek ki ga0in tahripkar ekonomik, toplumsal ve kiiltiirel alana dogrudan yanslmaktadlr. 267
Devletin ytl
Hayvancilik 1991 verilerine gore Kiirdistan 2.7 milyon saYls1yla Tiirkiye'nin 11.3 milyon biiyilkba§ hayvan varhg1mn %24'iinii, kii¢kba§ hayvan varhglOlO da o/o4O'lOa sahiptU Aym kaynaklara gore 1984hayvanlann 0166 art1§ olur1989 doneminde ken; 1989-1991 doneminde %5.7'lik azalma olmu§. 1984-1989 doneminde biiyiikba§ havyanlann saYlslOda %15'lik art1§ olurken,
268
Ii
1989-1991 doneminde daha bilyilk dii§ii§ 0luyor. 8 Eger saYlya vuhayvanlarda 4, biiyiikrulursa; 1984-1991 doneminde ba§larda 1 milyon azalma oldu. Tiirkiye Odalar ve Borsalar Birligi'nin raporuna gore, Tiirkiye'nin toplam ihracaatmda canh hayvanlann paY1 %3.1 iken, 1992'de bu saY1 %1.8'e iniyor. Yani §u %58'lik azalma. Caol1 et ihracaaunda da raporda dikkat onem1i: 1984-1993 araslOda Tiirkiye genelinde niifus %20 artarken, et tiiketimi ancak %3 artlyor. Bundan pkanlacak §U olmah: Demek ki ihracaataki azalma, tilketim aru§lOdan kaynaklanrruyor. D1§ardan et ahrrunm ucuz oldugu ve buneticede devletin hayvanana baZl gozapk hg1 te§vik etmekten vazge¢gi ileri siiriilse de; bu tek ba§lOa ge§udur: Kiirdistan'daki koy yUo.mlan, baskl ve yaylalara yasag1, hayvan iiretiminde biiyiik bir gerilemeye neden oldu. Diyarbaklr Ticaret ve Sanayi Odasl'mn 1995 "Dogu Ekonomisi" raporundaki veriler bu konuyu ciddi oranda aydlOlatmaktadu: .1984'e gore 1991 yl1lOda Bingol'de biiyiikba§ hayvan varhg1 0/043, Elaz1g'da %40, Van'da %30, Erzincan'da %33, Adlyaman'da %27, Agn'da %26, Diyarbak1r'da %16 azaldl. 1989 Ylhnda 70.478 aile temin ederken, 1991'de bu saYl 58.011'e hayvanc1hkla Mardin iIi daha detayh yapddii§tii. Yani 12.467 aile rru§ Tiirkiye Ziraatplar Dernegi'nin verllerine gore .1992'de bOlgede 55.000 olan Slgu saYIs1 12.000'e, 468.000 olan koyun saY1sI 200.000'e dii§tii".lO Bu durumda Mardin'deki dii§ii§ 0/060 kadar. Bu durum go¢n bir boyutunun apk resmi durumunda. Ancak bu veriler bile eksik ve 1991 ve 1992 Ylllanna ait. Aradan 7-8 Yll ge¢. Havyanahk deposu olan Hakkari'de 140, Siirt'te 160, 290, Bingol'de 120 koyiin bo§aluldlg1 ve bOlgenin adeta insans1zla§unldlgl gozoniine ahmrsa faciaOln boyutu anla§llabilir. <;:e§idi kurumlann verllerinden aktard1g1m rakamlar iirkiitiicii 01salar bile, yine de faciamn boyudanmn ancak aZlnt yans1tmaktad1rlar. 6rnegin Hakkari, Van ve iizerinden yapl1an hayvan ihracaau, verilen rakamlara dahil. degildir. Bu ticaretin %90'1 yerli halkm elindeydi ve dogrudan koylii ekonomisinin bir ama aym zamanda belkemigiydi. bu hayvan varhg1 ve ticaretinin yerinde yeller esiyor!
269
Sanayi Kiirdistan'a aynlan "fonlar!" Kiirdistan'da petrol ve madencilige yonelik i§letmeler ve biiyiik tanm rumii devletin tekelinde olup, devlet, bu alanlardaki iiretimi kendi zorunlu olarak siirdiirmekte_ dir. Devlet lstatistik Enstirusii'niin 1998 istatistiklerine gore; Tiirkiye'de 358 devlet i§letmesi bulunuyor. Bunlann ancak 52'si (%14.5), Kiirdistan'dadJr. Tiirkiye genelindeki 9.863 olan ozel i§letmenin 294'ii (%3), bu i§letmelerde 1023963 ki§iden ancak 38192'si, yani ancak o/oO.3'ii Kiirdistan'dadlr. Ki Kiirdistan'daki i§letmelerin 257'si, 29 bini Adlyaman, Antep, Kahraman Mara§ ve Slvas gibi, Tiirkiye'nin slrunnda olan ve kiiItiireltoplumsal emegrasyonun ileri oldugu ve bu nedenle devletin yatlnmda ayncaltk tarudlgl illerde. bulunmaktadtr. Bu durumda Kiirdistan'da devlet ve ozel sektore ait olan i§letme saytsl ancak 350 kadardtr. Sadece lstanbul'da 4 bin i§letme bulunmaktadtr ve 281 bin ki§i Ki Kiirdistan'daki i§letmelerin 172'si ancak 25 ve daha fazla saytda DTSO'run raporuna gore; Kiirdistan'daki mercimek fabrikalanrun rumii, Siirt ve MU§'taki meyan kokii fabrikalan, Erzurum'da yem ve 7 glda fabrikasl, Dersim'de siit, yem, iplik ve un fabrikasl, Elazlg, Mardin v€ :t Siirt'te giibre fabrikalan, Diyarbaklr'da sigara fabrikasl, Agn'da iplik fabrikasl Kars, Van, Erzurum ve Erzincan ozel et kombinalan, Malatya, Diyarbalm, BingOl ozel siit fabrikalan, ya ya da %30 kapasite ile Aralik 1993 itibariyle Siirt'te i§yerlerinin %90'1 kapaltydt. Bu rakam Batman'da %70; apk olanlar da %30 kapasite ile Emsal gosterilen Kiirdistan'm en geli§mi§ §ehri Antep'in durumu bundan farkll degildi. c;e§itIi gazete ve kurum raporlanna yansldlgl kadanyla 1994 ydl itibariyle ,,3 bin halt atolyesinden 2 bin 900'ii, 46 sentetik fabrikasmdan 41'i, 30 iplik fabrikasmdan 20'si kapahydt. i§sizlerin saytsl 100 bini a§ffil§tt. "13 Giineydogu Sanayici l§adamlan Demegi (GUNS!AD) Ba§karu Miicahit Can'a gore, yattnm te§viki verilmemesi nedeniyle 1996 ydl itibanyla 136 fabrika halinde kaderine terkedilmi§ti. 14
. 270
Turk hukiimet yetkililerinin apklamalan izlenirse, ozelIikle hukumetIer yeni kuruldugunda, ya da bir bakan Kiirdistan'l ziyaret ettiginde; "Giineydogu'ya aynlan trilyonluk fonlardan" bahsederler. Omegin Temmuz 1993 ba§lannda Hakkari'de donemin Ba§bakam Tansu c;ilIer, §ehirde halka yapugl konu§mada, "Giiney-Dogu 2.4 trilyon Liraltk yattnm fonu aytrdlklanru" apkladl. Ba§bakan yaIan soyler mil GUNSIAD Genel Sekreteri Mustafa Nesim "Ba§bakan'dan 2.4 trilyonluk yattnmlann fakslanmasml rica ettik. Pararun 96 milyarhk klsml bOlgeye hayvanahk destek primi olarak ooenmesi aynlml§u. Bolgede hayvan kalmadlgl bu paraYl alamadtk. Paramn geri kalan klsml ise ve Hakkari'de iki yault okul, kamu dairelerinin tamir ve onanml, §ehir yollarmm yapdmasl, Hakkari Haltclltk Fabrikasl ve Komiir l§letmeleri'nin faaliyete aynlmt§. Ancak listede yeralmasma ragmen iki i§letme de faaliyete c;iller'den hemen sonra, Ba§bakanltgml yapttgl DYP-SHP hiikiimetin SHP'li Baymdlrhk ve lskan Bakam Onur Kumbaraclba§l, "Bolgede teror yatmm yapllamayacagl"16 yaptt. Birbiriyle iki Diyelim ki Ba§bakan dogru soyliiyordu. Hakkari konu§masmdan ay sonra, ,,11 Ekim 1993 tarihinde Ba§bakan c;iIler mm kamu kurulu§larma gonderdigi genelgede; 'her tur/u makine, techizat, gayri-menku/ altmt ile bUyilk onanm/an' durdurmalan emrediyor, aplanlar dahil, tum ihaleleri durduruluyordu. Aynca bo§ bulunanmemur kadrolanna atamalar da durdurularak ahffilna son verilmesi isteniyordu."17 Burada i§letmelerin neden sebebleri ortaya pkmakta: Bankalann kredi vermemesi, sermayenin isteksiz olmasl bir yana, rumiinii ko§ullandlran ve engelleyen asker ve yasa guciiylu uygulanan hukiimet karan var. Apklamalardaki "aynldt" denen fonlann bakarsak: Bu alanda da verilen rakamlar birbirini tutmamaktadlr. Ornegin DTSO'nm 1995 raporuna gore: "Tiirkiye genelinde yaptlan kamu yatmmlannda bOlgenin payma dii§en 1991'de %15.7, 1992 %12.8, 1993'te %17.8." l§adaml Saklp Sabanc1, ,,1992-1993 doneminde daglttlan kamu yatmmlan fonunun 511.5 trilyon Lira oldugunu, bunun 81.9 trilyonunun Dogu ve Guneydogu'ya verildigini"18 iddia 271
;"'l
ediyor. Boyle olsa bile toplam yatlOmlann ancak yedide biri bolgeye verilmi§ oluyordu. Ba§ka bir izahla "Turkiye gelirinin ancak %10.2'si Dogu ve Guneydogu'ya veriliyordu."19 Ancak bu rakamlar tam izah etmemektedir. C;:unku, beIirtilen paylO ipne "KaUa.nmada Oncelikli lIIer"in tiimu dahildir. Bu iller kapsamma birfok Tiirkiye §ehri de girmekte. Eger bunlar dii§mektedir. Konunun pkanhrsa, Kurdistan'a aynlan pay bir diger boyutu da varchr: Kurt illerine aynldlgl gosterilen fonun fOgu diinyarun saylll tanmsal projelerinden olan GUneydogu Anado/u Projesihe (GAP) harcanmaktadtr. Verilen kredilerle ilgili diger ooemli bir nokta: Yerel idari ve askeri birimlerin harcamalan da bu kapsama girmektedir. Hepsinden oteye bolgeye verildigi ileri siiriilen fonlar "Act! Destek Program," veriliyor. Bu programm koordinasyonu Milli Savunma Bakanltgt'na verilmi§. b61geye aynlan paYani kuzular kurda teslim edilmi§tir. C;:ok ra Kurtleri oldurmek ve ulkesinden surmek ipn asker ve kontrgeriIla timlerine aktanltyor, ya da askeri bina ve yol yaplhyor. Banka krediIeri ahrursa; 1994'te bankalann verdigi toplam 789 trilyon Lira kredinin Kurt illerinin de dahiI oldugu kalkmmada oncelikli 25 il'e du§en miktan 13.1 trilyon, yani %1.6. 1994'te daglttlan tanmsal krediden bolgeye du§en pay ancak %5. Ziraat Bankast'run tanmsal krediIerinin ise ancak %9'u bolgeye verilmi§. Resmi kaynak kabul edilecek olan Turkiye Kalkmma Bankasl'run verilerine gore baZi Kurt illerine verilen te§vikler: "Mardin: 47 milyar lira (1989-1992)+22.3 milyar (1993-94); Urfa: 13 milyar (1989-92)+99 milyar (1993-94); Batman: 77+0; Adlyaman: 143+13; Siirt: 51+2.6; 35+0; Diyarbaku: 93+27; Hakkari: 50+0. "20 Diger bir kaynaga gore; 4 ytlda verilip verilmedigi belli olmayan, 8 beige ipn aynlan yatlnm te§vik miktan 672.9 milyar Lira! Ylllara gore bolgenin te§viklerden aldlgl pay ise §oyle: 1989 (0/08.2), 1990 (%22.7), 1992 (%1.5). 1994'te bu oran daha da azalnll§. "22 Kurt iIine (Adtyaman, Agn, Ardahan, Batman, Bingol, Bitlis, Diyarbaktr, Erzincan, Hakkari, Igdu, Kars, Mardin, Mu§, Siirt, Tunceli, Van, Elazlg, Erzurum, Mara§ ve Malatya) 1993-1994 yth ipn planlanan te§vik miktan: 403 milyar 460 milyon Lira. Rakamlar apklanmaslna ragmen, te§viklerin verilmiyor. Omegin Agustos 1994'te buakahm 1994 te§vikIerini, daha 1993 te§vikIeri bile verilmemi§ti. "21 272
.
Rakamlann ve bunlardaki bazen birbirine Zit gibi goziiken farkhhklann okuyucuda bazl ku§kular yaratacaglru, en azmdan durumu kavramada zorluk ?karacagml dU§iinmedim degil. Farkh kaynaklardan arzu ettikIerimi degil, en yaktnlaAma aradaki farkhhkIara ve tiim nru tespite ragmen (hatta en "iyi niyetli!" degerlendirmeler bile olfii almusa) gizlenememektedir. durumun
Yat1nmclya yat1nm yasak BeIirttigim politika ve uygulamalar nedeniyle yatlOmctlar hlzla Kiirdistan'dan ka?yor. Bunun en anemli nedenleri; devletin te§vik vermemesi, bankalann kredi lstanbul ve diger batt tiiccanrun da pe§in para almadan mal vermemesidir. Daha da onemli neden Kiirt i§adamlanna yonelik kontrgerilla cinayetleri, uygulamasl, devlet askeri giiflerinin §ehirleri bombalamasl ve i§yerlerini tahrip etmesiydi. Bir i§veren iilkesevse bile, yatlOm giivenligi ve kar ister. Devlet, bu olasini nagl ortadan kaldtrnu§ttr. Kiirdistan'da yatlnmlan ve personel ahroml durduran ba§bakanhk talimatmdan ba§ka, Kiirt i§adamlanna yonelik ihale yasagl listeleri ?kanldt. On beliimlerde "Ozel Birim" (s. 206) ba§hg alunda aktardtglm gibi "15 Temmuz 1993" tarihli ve lp§leri Bakaru Mehmet Gazioglu irnzah MGK (TlB) "Gizli Emir" talimatlrun "4-e" maddesinde: "Kiirt i§adamlan hedef yaplhyor,"22, donemin Ba§bakaru Tansu C;:iller de 4 KaSlm 1993 tarihinde yapttgl apkIamada "sakmcah Kiirt i§adamlarmm listesinden"23 bahsediyordu. Bunlardan sorna Kiirt i§adamlanmn tiimii haraca baglandl; baZilan milyarlarca lira verdi, baZilan ihalelerden men edildi, birfogu da oldiiriildii. 1990-1993 doneminde Kiirdistan'da 20 kadar §ehir ve kasaba Yiiksekova ve Lice omekIerinde oldugu gibi bombalandl. harabe hale getirildi. Tahribattan sorna ozellikle ozel tim polisleri, asker ve koy koruculan, diikkan ve i§yerlerini talan ettikler. Her olaydan sorna ba§bakan ve diger devlet yetkilivermesine ragmen, giivenlik leri, zarar kar§tlanacak yolafugl zarardan dolayt §ehre tek kuru§ para verilmi§ degil. 273
t ''9
•
In" 'I
bombalamalanmn ozellikle 1990-1993 doneminde yaptlmasmm nedenleri de onemlidir. Kitabm yerinde dikkat gibi; bu donem Kiirt halkmm YlgmsaI terdhini orgiitlenmeye donii§tiirdiigii ve demokratik siyasal alana yansltl:1g1 donemdir. bombalamalan l:1pkt koy bo§altmalar gibi, hedef §ehirleri bo§altmaya, oradaki ulusal potansiyeli sindirrneye ve nitelik degi§tirrneye yonelikti. Omegin Kiirdistan'da yurtsever bilincin ylgmsal eylemle en fazla ifade edildigi §ehirdeki §ehirdi. Cizre ve Nusaybin'in de durumu ayruydl. Bu kitle direni§leri, Kiirt halkl oncii ve sembol niteligi ta§lyordu. Once 1992 Newroz'unda katliam yaptldl, sonra §ehirler bombalandl ve halk zorlandl. Kaldl ki Cizre ve Nusaybin smtr §ehirleri olup, niifus ticaretle Zengin olmasl gereken bu §ehirler, belirtilen uygulamalar nedeniyle yoksulluk yiizmektedirler. Bombalanan §ehirlerden lice, Diyarbaklr bolgesinde en varltklt ailelerin banndlgl yerdi. Bu aileler, milli ozellikler arzediyor ve bolgelerine yal:1nm yapmaYI tercih ediyorlardl. 1992 ytltnda ORAl Valisi Unal Erkan'm temel atma toreninde bulundugu Lice Merrner Farbrikasl, aym Yl1 daha in§aat halindeyken, kontrgerilla tarafmdan tahrip edildi. Halbuki fabrikada 900 i§p Hedef seplen §ehirlerden Yiiksekova ve Dogu Bayazlt, 1ran kaptlan olup, ticaret zengini §ehirlerdi. Bu iki §ehir de bombalamalar nedeniyle bu ayncaltklanm kaybetti. Bu durum gozoniine altnarak dii§iiniildiigiinde: Doktoru, i§adaogretmeni, avukatl, din adami, gazetecesi, sendikaclsl oldiiriilen bir toplumda kim yal:1nm yapmaya cesaret edebiIir! Giinliik ya§aml kurtarrnanm temel sorun haline geldigi iilkede, kimde yatlnm yapma azmi kaltr! ffil,
Ambargo Tiirk ordusu, Dersim, Hakkari, Batman, Bitlis, Bingol, Agn, Kars, Ardahan, Igdlr ve Diyarbaktr (ozellikle Kulp ve Lice'de) bolgel e rinde koylere uyguladlgl erzak ambargosu, 1996 Ylltnda yogunla§l:1 ve uygulama kitabm yaztldlgl tarihe kadar devam etmekteydi. Aym §ekilde Tiirkiye tiiccan ve bankaclsl da ambargo uygulamak274
taydt. Ornegin CHP Kollan'nm Dersim (Tunceli) bolgesini gezerek haZlrladtklan raporda bu vahim durum §u §ekilde vurgulanmaktadtr: "Tunceli'nin yansl bo§, insanlann yansl Glda ambargosu 8 ki§ilik aileye 500 gram 2.5 kg SIV1 yag veriliyor. "24 Yollarda kurulu askeri barikatlarda iist iiste yaplIan aramalan a§mak miimkiin olmamaktadtr. Yasaga uymayanlar, "terorist" muamalesi gordiigiinden, kalan koyliiye dl§mda yol kalmamaktadlr. ( Ancak ambargo bunu a§an kapsamdadlr. Ornegin "Tiirk bankalan, bolgede gosterilen gayrimenkulleri teminat olarak kabul etmediklerinden kredi venniyorlar. Bankalar, bOlge halkmdan topladtklanrun ancak %7'sini kredi olarak verrnektedirler."25 Saktp Sabancl'nm Dogu Anadolu Raporu hda bu oran §oyle verilmekte: ,,1993 ytlmda Giineydogu'nun bankalardaki mevdua1l %1.1 iken, aldlgl kredi 0/00.5."26 Onlann bu eylemi, devletin yarat1lg1 fiili durumun bir sonucu. c;iinkii Kiirdistan tiiccan zor durumundan dolayt borcunu Odeme giivencesinden yoksun hale getirilmi§tir. 5 KaSlffi 1993 tarihIi HUrriyet gazetesinin ba§ltga pkardlgl "Giineydogu'ya mal sau§1 durdu" haberi asltnda durumu izaha yetmektedir. Gazetelerin haberine gore ay once bir giinde 1stanbul'dan bolgeye 22 kamyon mal giderken; bu sayt, Eyliil 1993 aytnda 12'ye dii§tii. Bolgeye giden kamyonlar, 1 milyar Liraya sigortalamyor."27 Temel yol giizergahlan ak§am saatIeriyle birlikte kapalt. Bir ornek altrursa: "Diyarbaklr, Bingol, Erzurum, Mardin yonlerine giden yollarda sefer ak§amla birlikte valilikler tarafmdan yasaklaruyor."28 Demiryollan daha kotii durumda: Kiirdistan'da iki temel demiryolu hatmdan biri olan "Haydarpa§aKurtalan hatumn Diyarbaklr'dan sonra, ikincisi olan Elazlg-Tatvan hat1l ise 1993'te durum buydu. Sonraki ytllarda da bir diizelmeden sozedilemez, "Haziran 1996'da bile Mu§ demiryolu ham halen kapaltydl."30 Burada yol agmm actklt durumunu da rakamla gostermek istiyorum: "Tiirkiye yol aglrun ancak %22'si bolgede. Tiirkiye genelinde yolu yaptlmayan koyler %16 iken, bolgede %30'un iistiinde. Bolgede sadece 110 bin bulunuyor. Bu 10 bin ki§iye 100 demek."31 Gelir dagtllmmdaki gelince; 1995'te ki§i ba§ma ytlltk gelir: "Agn'da 514 Dolar C1996'da 667 Dolar), Siirt'te 1176 C1996'da 1.342), Hakkari'de 816 (863), Mardin'de 1.023 (1338), 275
II!'
Van'da 805 (997), Detsim'de 1237 (1614), Igdlr'da 771 (1108), Kars'ta 831 (1096), Bingol'de 691 (915), MU§'ta 554 (654), Bitlis'te 662 (813), Adlyaman'da 1042 (1223), Antep'te 1649 (2128), Urfa'da 1172 (1361), Diyarbaklr'da 1485 (1744), Batman'da 965 (1297), Ardahan'da 663 (1186), Erzurum'da 1029 (1348), ElaZlg'da 1850 (2268), Malatya'da 1647 (1979), Slvas'ta 1185 (1615), nak'ta 800 (972). Kiirdisran §ehirlerinde ki§i ba§tna milli gelir bin Dolann alttnda kahrken, Tiirkiye §ehirlerinde ortalama 3 bin 00lara yakla§lyor Cki 1995'te Kiirdistan dahil Tiirkiye'de ki§i ba§ma milli gelir 1995'te 2685, 1996'da 2888 Dolar). Tiirkiye'de ki§i ba§lna milli gelir Kiirdistan'dakini 11 defa katllyor. 1994 yl1mda Dogu Anadolu'nun yaunmlardan aldlgl pay %2, Giineydogu'nun %2.9, buna kar§m Marmara bolgesinin 0/042.8. 1stanbul'da ki§i ba§tna yaUnm 176 milyar Lirayken; Igdlr, Siirt ve Ardahan'da 1 milyon LiraY1 bile bulmuyor. Mannara bOlgesinde ki§i ba§ma bankalardaki mevduat 18.2 milyarken, bolgede 1.5 milyon 01E'nin 1994 verilerine gore ise "bolgelerin Tiirkiye'nin milli gelirinden aldlklan paylar yiizde olarak §oyle: Mannara 38.6, Ege 19.3, Akdeniz 11.0, Karadeniz 10.9, Anadolu 15.4, Dogu 'Anadolu 5.7, Giineydogu Anadolu Riski ve engeller nedeniyle i§adamlanmn yaunm yapmaslmn neredeyse imkanslz oldugu ortaya pkmaktadlr: Hiikiimetlerin yapugJ. biitiin abamh propagandaya ragmen 1993 ortalarmda bOlgenin te§viklerden aldlgl pay §uydu: "Hazine ve Dl§ Ticaret Mii§te§arhgl (HDM1) Te§vik Uygulama Miidiirliigii'niin Agustos 1993 verilerine dayanarak verdigi rakamlarda; 1366 te§vik belgesinin sadece 85'i Dogu ve Giineydogu'ya ait. 70 trilyonluk te§vikin sadece 3.3 triIyon lirahk bOliimii Dogu ve Giineydogu'ya ait. Yani Tiirkiye yiizdesinin ancak 4.3'ii kadar. Ki bu sadece iddia diizeyinde bir saptama. \=iinkii verilmedigi biliniyor. Verilmi§ olsa bile Tiirkiye geneli apsmdan devede kulak. adanuna Kiirdistan'da yatlnm yapma deniyor. -Batman ve Diyarbaklr bolgelerinde miiteahhitlik finnalarmm gu kredi verilmemesi, i§adamlanna uygulanan yasaklar ve baskl1ar nedeniyle i§i blrakular. Te§viklerin kesilmesi nedeniyle Batman Malabadi Barajl gibi tesislerin yaplnu tamamen durdu (1993). Sadece Batman'da 5 bin tanker devre dl§l. "Petrol tankerleri PKK'ye veriyor" Irak'tan tankerlerle petrol ta§lmaahgl 276
durduruldu. Bu karar hem ta§lmaClhgl oldiirdii, hem de Cizre, Nusaybin, 1dil, Midyat, Batman, AnteP ve Urfa'da binlerce ki§inin i§ kapl1anru kaybetmesi sonucunu dogurdu. Kararm Giiney Kiirdistan'a da yanslmasl olumsuz oldu, Federal Kurt Y6netimihin ve halktn en onemli gelirlerinden biri tankerlerle yapl1an petrol sau§ldlr. Ancak petrol ta§lmaClhgl PDK ve Tiirk devietinin denetledigi bir §ekle sokulduktan sonra izin verildi. Ki on boliimlerde aktardlglmlz gibi siirgiindeki Irak muhalefet orgiitii Irak Ulusal Kongresihin (INC) apklamasma gore bu yolla giinde 8 milyon litre (yakla§lk 50 bin varil) Irak petrolii Tiirkiye iizerinden pazarlaruyor. Kiirdistan'da esnafm hemen hemen tiimiiniin senetleri protesto olmu§ durumda. Sadece Batman'da 4300 esnaf, Arahk 1993 itibariyle 25 milyar 787 milyon kar§lhglyla bu durumdaydl. hatBu §ehrin esnaflrun durumu tiim Kiirdistan esnafi. ta tiimii bir ol¢. Kiirdistan'da sigortaahk da olmii§ durumda. Sigorta §irketlerine gore sigortac111k bolgede aruk olan sava§ hiikiimleri. Bu nedenle i§yerleri ve motorlu paket taleplerini kabul etrniyorlar. 1§ makinalan, ait yaplya yonelik malzemeler de sigorta kapsanu dl§mda blrakl1nu§. Koruculugun ilk ytllannda sigorta §irketleri yiizlerce korucuyu sigortalayarak iyi i§ yapttklarml dii§iindiiler. Siiren sava§ta korucularm ardarda olmesi, sigortaCllann koruculan da listelerinden pkanna karan almalanna yangm sigortasl yapmaya ba§lad1lar. Ancak halktan boyle bir talep zaten gelmiyor. yakanlar devletin resmi Milli Reassiirans sigorta §irketlerine gonderdigi bir bildiri fiiliyatta sigortamn olamayacagml gostenneye yetiyor: "Terorle Miicadele Yasaslrun birinci maddesinde tarif edilen teror olaylan, harp istisna klavuzundaki istisna niteligindedir. Harp teminat dl§l olduguna gore teror de teminat d1§ldlr." Bu ciimlelerin anlanu §U: Tiirk Silahh Kuvvetleri He PKK arasmda siiren sava§ nedeniyle bolgede amk sigorta yapllmayacak. Sava§ zaten slrurh olan bOige turizmini de oldiirdii. Ozel tim, asker ve polisin yaratttgl goriintiiler, 1994 Mart'mda oldugu gibi gozaluna alma, taciz etme, belli bolgelere giri§i yasaklama gibi uygulamalarla Avrupahlara zorluklar, Kiirdistan'l yabanctlara kapattl. Oteller, %10 kapasite ile 277
I-I
;rrfM_ifflfiY'-ifflfi,,-ilil,• • • • • • • • • • • • • • • •
'r; .I
Aktardlgmllz uygulamalar ve yetmiyormu§ gibi Kurt kokenli memurlar i§ten atlhyor. 1993 Ylh ozellikle mudur, §ube mudurii ve §ef pozisyonunda olan Kurtler du§uncelerine bakllarak GenelkurmaylO hazlfladlgl "sakmcah" listelerine gore i§ten at1l1yor. "PKK'li gosterilip valilikler tarafmdan i§ten aulan Kurt yonetidlerin illere gore dagtl1ffil: "Elazlg 39, Bingol 107, Van 9, Mu§ 131, Bitlis 402, Agn 56, Igdlr 22, Erzurum 33, Kars 103, Ardahan 29, Erzincan 9, toplam: 940."35 Diyarbaktr, Siirt, Mardin ve Hakkari §ehirlerinde attlanlar bu saYlya dahil degil.
tir. 50'den fazla ogretmen devlete bagh kur§unlanyla can vermi§tir. Bir 0 kadar ogretmen de saldmlarda yaralanml§tlr (devlet kaynaklan iki taraf'tn saldmlan sonueu olen ogretmen saYls101 156 olarak vermektedir). HakklOda dava aplan, siiriilen, tutuklanan ve meslekten menedilen ogretmenlerin saYlsl ise dan dolayl bilinmemektedir.
Saghk
Eiitim Bolge egitim fed bir durumda bulunuyor. Kurt ve hatta toplumun tiimune kendi dilini ve tarihIerini inkann dayauldlgl yabanci bir kiiItiir ve dilin ogretildigi, bunun tahrip edici degerlendirilmesini bir yana blfaklyorum. Turk devletinin asimile amaclyla Kurdistan'da en fazla onem verdigi alamn egitim kurumla§masl oldugunun bilindigini var saYlyorum. Buna ragmen, iki iiIkedeki okulla§ma orana vurulursa, Turkiye genellinde %40 iken, Kiirdistan'da %20 kadar. 36 Kurdistan'da egitim sistemi denen bir§ey kalmaml§tlr dersek abartm1§ olmaYlz. koylerle birlikte okullar da Ylktlmaktad.1r. Baskl ve kotii ekonomik durum nedeniyle okuyamamakta. 1993 yazmda OHAt'in uzatllmaslmn ardmdan apklama yapan donemin Ip§leri Bakam Nahit Mente§e, Kurdistan'daki kapah okul saYls101 4 bin 319 olarak verdi (Agustos 1997 rakamlanna gore halen 3 bin 223 okul kapahyd.1). BunlarlO bir boliimii dl§1 kullamldlgl ARGK gerillalan taraflOdan yaklhrken, bUyiik devlet taraf'tndan bo§alttld1. bir manuk yiiriitelim; "koy olmadlglOa gore okula da gerek yoktur." Evet Turk devletinin, Kurdistan'daki egitime bakt§1 tamamen boyledir. Okullann onemli bir kesimi askeri kullamlmaktadm bin Kurt ilk okula bile gitme olanaglOAcaba §imdi dan yoksun? Turkiye'nin halen tam kabul etmedigi Evrrmsel 90cuk Haklan Bildirgesi iicretsiz ilkogretim hakklm, vatanda§hk hakktm, ozel olarak korunmas101 zorunlu gOriir. Ama Turk devleti, Kurt bu hakklar101 tamamen gaspetmi§-
278
Sava§, halkm saghgml da tehlikeye sokmu§tur. Koylerden siiriilen yiizbinlerce insan Van, Siirt, Batman, Diyarbaktr, Urfa ve Antep gibi buyiik §ehirlere slglnmakta ya da Tiirkiye'ye Kurdistan §ehirlerinin nufusunun ozellikle 1990'h Ylllarla birlikte ikiye katlanmaslOm nedeni budur. §ehirlerin alt yaplsl yoktur. Elektrik, su, hastane, okul, kanalizasyon, yakacak, besin, bannak ve i§ olanaklan, %lO'unun ihtiyac101 bile kar§tlamaktan uzakur. ve sermayesiz halk §ehirlerin kenanndaki gecekondu bile saYilamayacak naylon ve olu§an bannaklarda barlOlyoriar. Yetersiz beslenme ve pislik, bula§lcl hastahklara Bu §ekilde yuzbinlerce insam banndlran, tiim temel altyapl hizmetlerinden yoksun semt ya da §ehirler olu§mu§tur. Buralar hastahk yuvasldlr. Bir ya da odada bazen aile kahyor. yiyecek topluyor. Bu manzaramn yarattlgl saghk problemlerini tahmin etmek zor degil. Doktorlara yonelik cinayetler nedeniyle tiim saghk tesislerinde buyiik apk vardlr. Sadece 1992-1994 ytllan ipnde 16 doktor ve saghk memuru oldiiriilmu§tiir. Tiim cinayetler, devletin kontroIii altlOdaki kontrgeril1la taraflOdan i§lenmi§tir. Yurtsever doktor ve saghkplar, eger olduriilmemi§lerse ya siirgiin ediliyor yada tutuklamyor. Doktorlara yonelik cinayetler ve sava§ nedeniyle tayini pkan doktorlar Kurdistan'a gitmiyor. Saghk alamna yonelik ciddi ara§urmalar yapl1amamaktad.1r. Yapl1anlar da veri yetersizliginden felaketin ancak ku¢k bir boyutunu yansltabilmektedir. ozel doktorlar hastahk bildirimi yapmamakta, saghk ocaklanna olan bildirimler ise aksamaktad.1r. Hepsinden oteye devlet ara§urma yapmaYi onlemektedir, kendisi yapursa bile apklamamaktadlr.
279
, .'."
"
..•.
Diyarbaklr Saghk-Sendikast hm haztrlachgl Agustos 1993 tarihli ve Diyarbalar'l temel alan raporuna gore; Ocak-Agustos 1993 doneminde sadece Diyarbaktr'da saghk kurulu§lanna 9.823 Ishai, 4.246 tifo, 1.665 dizanteri, 556 klzamlk, 325 tiiberkiiloz ve 7510 sltma olayl intikal etmi§. Tiirk Tabipler Birligi'nin yine Diyarbaklr'l temel alan 1995 YIll raporuna gore .1994'te ishal vakalan 15-20 bine Tifo ikinci salgm hastahk ve 1994'te 5 bini a§km vaka goriilmii§tiir. U0incii hastahk amipli dizanteridir. 199O'da bin vaYani 1994'e gelindika goriiliirken, bu saYl 1994'te 3 bine ginde saydar 1990'a gore katiaOID1§t1r. Sindirim sistemi hastabklan aym §ekilde yaygmla§maktadrr. Hastahklann %80 §ehir i0 n de goriilmii§tiir. Bu da dogrudan baglantdl bir Belirtilen hastallklann %78'i, 0-4 y3.§ grubunda gOriilmektedir. Kiirdistan'da 0-5 ya§ grubu ipn oliimleri Tiirkiye'dekinin iki katl. '37 Ki Diyarbakrr, Kiirdistan'da saghk apsmdan en ileri alt yaplom oldugu §ehir. Diyarbalar'da durum bu olduguna gore diger bolgelerin durumu gozoniine getlrilmeye Sag/tk-Sen 1n 1993 verilerine gore; Diyarbaktr'da 92, 37, Batman'da 72 ve Siirt'te 54 doktor var. Diyarbalar'da 6 bin ki§iye 1 doktor dii§erken, bu saYi Batman'da 4.870. Doktorlann uzman olmaYIP pratisyen. Petrol kenti Batman'da 1993 Ylhnda sadece 1 doktoru vllrdl. Halbuki sadece Ocak-Haziran 1993 donemi Batman'da saghk kurulu§lanna 28579 Sltma olaYl yanslffil§. Diyarbaklr Dicle Universitesi tarafmdan yapdan bir ara§Urmaya gore bolge kentleripde her 10.000 ki§iye 10 yatak, 4.625 ki§iye bir doktor, ise her 8.786 ki§iye bir saghk Ocagl dii§mektedir. "38 Kalch ki Kiirt niifus saghk sigortasmdan hemen hemen tamamen yoksundur. .Ornegin Sosyal Sigortalar Kurumu'na (SSK) kaYlth ki§i saYlsl; Dersim'de 2.696, BitIis'te 3.692, Hakkari'de 2.938 Cbunlann sadece be§i kadrrchr), Igchr'da 3.450, Bitlis'te 3.692, Siirt'te 3.695 ve Agn'da 4.0 27'dir. "39 Saydan §ehirlerin her birinin gozoniine ahrursa, saghk sigortasma niifusunun yiizbini kaYltll insan saYlslrun devede kulak oldugu goriiliir. Goriildiigii gibi Koylerin durumu daha Tiirk baslrunda verilen rakamlara gore .koylerdeki saghk Ocagl ve saghkevlerinden 160'1 kapanch. "40 Tiirk gazetelerinde zaman zaman OHAL Valiligi ve orduya ait helikopterle hasta ta§ldlklanrun fotograflan pklyor. Tamamen yalan ve propagandaya yonelik bu gosteriler, 280
"oliiye goziin aydm" anlamlOa geliyor. Hasta bir Kiirdii tedavi eden askeri doktorun, once PKK'hlann yerini sord].lgu, eger olumlu cevap ahrsa tedavi ettigi, yoksa hastaYl Oliime terkettiginin yUzlerce omegi var ve bu omeklerin kenPim §ahit oldum. Slrurlt verilerle haZlrlanan raporlardan gereken so§u: Halkm durumu uluslararasl yarchm kurulu§lanrun miidahale etmesini gerektiren felaket slrurlanna dayaOID1§ durumda.
Hukuk. Kiirdistan'da hukuk ve adalet sistemi de Tiirkiye'dekinden ba§kala§ffil§t1r. 1980'den beri askeri yasalar vardtr. PKK'nin silahh direni§ine e§ zamanh olarak OHAL Yasast, Anti-Ter6r Yasast gibi ozel sert ve keyfidir. Kiirdistan'da olagayasalar pkanlch. Yasalar niistii mahkemeler uygulamadadlr. Malatya, Erzincan ve Diyarbalar'daki Devlet Guvenlik Mahkemeleri (DGM), Kiirt hallana kar§l rrkp uygulamalarla Cezaevleri ukllrO ukhm doluduro .Kaslm 1997 itibariyle Tiirkiye cezaevlerindeki tutuklu ve hiikiimlii saYlSl 60, bunun 9 bini devletin 'teror' dedigi politik tutuklu."41 Politik tutuklulann neredeyse %99'u Kiirt. Kiirdistan'm §ehrinde ozel tip cezaevleri varchr. Buralar tutsagm siyasi dii§iincesini degi§tirmesi ve itirafp olmasl i0n akla gelebilecek her tiirlii zulmiin ve insanhkdl§l rrkp egitimin yaptldlgl yerlerdir. Tutuklamak ipn hukuki bir ol0ide yoktur. Her giivenlik birimi istedigi tarzda insan tutuklamakta ve aylarca mahsur tutmaktachr. Okul ve Devlet Su l§leri (DS!) gibi devletin sozde egitim ve kamu kurulu§lan gerektiginde cezaevi olarak kullarulmaktachrlar. Kiirdistan'da durmadan yeni cezaevleri ve askeri tesisler in§a edilmektedir. l§in ilginci buralara harcanan paralar, hiikiimet programlannda ve apklamalannda, ayru §ekilde kurumun raporlannda .Dogu ve Giineydogu'ya harcanml§ fon" §eklinde kaydedilmektedir. Tutuklamada uygar hukuki olmadlglOdan ve siyasi yapllchgmdan, insanlar yere }"lllarca cezae"inde tutuluyor. Kiirdistan ve Tiirkiye'de gozaltl siiresi birbirinden farkhchr. l§kenceden sakat kalan binlerce insan vardlr ve tedavi olanaklan yoktur. Diyarbalar Sagltk Sendikast hm eski Ba§kam Neca281
ti AydlO'lO 4 Nisan 1994'te Diyarbaklf'da, Nusaybinli iki koylii " olan Bayram ve Hamit Bal'tn 16 AralIk 1994'te Mardin'de mahkeme salonundan ahnarak kur§una dizilmesi olaylannda gibi DGM kaptstndan, cezaevinden tutuklu oldiirrnek garipsenen olaylar olmaktan Boylesi bir duromun bir iilkede, hukuktan ve adaletten, avukatlann sa"unrna dan nastl bahsedilebilir? Kaytplann duromu en kotiisiidiir. tnsaolar, hem de yakmlanmn Ii gozleri onilnde, resmi devlet tarafmdan gozaltma ahnrnakta, ordu yada polis binalanna sokulmakta, saytda insanla birlikte gozalttnda tutulduklan tespit edilmekte, ama bir daha haber altnamamaktadtr. 1990'la yaygtnla§ttnlan gazalttnda kaybetrneler, 1993'te biiyiik artt§ gastermi§, 1994 ve 1995'te sayt daha Ur. Bu §ekilde kaytplann saytsl 600'il a§rru§ttr. ceset bulunursa faili olmakta, yok bulunarruyorsa kaylp olarak kalmaktadlr. Polis Selahiyet (YetkiJ YasasJ ve azel yasalar nedeniyle gozalttna alanlar hakkmda i§lem yapllamamaktadtr. Savctlann i§lem yiiriitrnesi ildeki en yiiksek mUlki amirin, yani eylemi yapanlann iznine tabidir. Savctlar bazen kaytp yaklolannlO usUlen almakta ama i§leme soktuklanmn bir tek ornegi bile gariilmemi§tir.
Siyasal ve sivll haklar (demokratik haklar) alam Devletin Kiirdistan'da gilttiigii bir tek politika vardtr ve bu politika Tilrk siyasi partilerinin tilmiiniin program ve pratigine egemen klltnnu§ur. parti, pkanlan yasalan, sava§ harcamalannt, ordunun uygulamalanm, kay bo§altrnalan, gazalttnda kaytplan ve aynlan foolann nereye harcandlgl vb. ele§tiremez ve bu konularda farklt politika gildemez. Ama daha katiisiij siyasi partiler bu politika ve uygulamalan benimsiyor ve ganiillii destekliyorlar, Kiirdistan'da tiim siyasal ve demokratik haklar azel yasalann basktsl altmdadtr ve buolarla yaolendirilmektedir. Kiirt halktmn sesini legal platforrnda ve demokratik ifade edebilecegi ve platforrnlar yasakttr ve bu yanlii yaratanlar §iddetli saldtnlara ugramaktadlrlar. 6megin Kiirt soronun ban§pl 282
ipn tarihi bir §ans, aym zamanda Kiirt ve Tiirk toplumu demokratik gelenek zengioligi olan HEP (7 Haziran 1990-Temmuz 1993) ve DEP (7 Maps 1993-16 Haziran 1994) kapattldl, yanetlclleri tutuklandtlar, iiyelerinden l00'den fazlasl kontrgerilla saldtnlan sonucu ya§amlanru yitirdi. HADEP de (11 Mayls 1994 - ...) ozve bu alanda HEP ile DEP'in yaratgiirliik ve karde§1ik Ugl geleneklere bagh kahnca, bu partiye kar§t da devletin kanh saldtnlan ve baskuan hlZ1ndan bir§ey kaybetmeden devam etti ve HADEP haklonda iist iiste kapatrna davalan aplmaktadrr. Baglmslz bir kurolu§ olan Insan Haklan Demegi'nin de (tHD) duromu aymdtr; saytda iiyesi oldiiriilmii§ ve §ubeleri iist uste kapattlrru§ttr. Bununla Kiirdistan'daki kaytplan, faili dnayetleri ve diger insan haklan takip edecek ve kaytt edecek kurumun btraktlmamasl hedeflenmi§ ve basktyl uygulayanlar, bu anemli al¢de ula§ID1§lardtr. Kiirdistan'da ulusal ve demokratik basm yasakttr. Kilrdistan'a devletin resmi gorii§une uygun olmayan tarzKilrdistan da yansttan gazeteler girerniyor. Gazeteler Kiirdistan'la ilgili haberleri OHAL Valiliginin apklamalanna dayanarak verrnek zoronKiirt halklrun sesi olan dadlrlar, Bu nedenle bu kuralla ozgur Gundem (31 Mayts 1992-14 Nisan 1994), ozgur Olke (27 Nisan 1994-3 1995), Yeni Politika (13 Nisan 1995-17 Agustos 1995) ve Demokrasi (12 Arahk 1995-3 Mayts 1997) gazeteleri ardarda kapattldl, saytda gazeted kontrgerilla saldmlannda can verdi. Stralanan gazetelerin miraspsl olarak 18 Nisan 1998 tarihinde yaytna ba§layan giinliik gazete Ozgur da aym basktlarla yiizyiize kalrru§ttr. Sendikal kurulu§lann duromu da slraladlglm digerleri gibidir. Yasaklar ve baskl1ar nedeniyle, sendikactltk Kiirdistan'da tamamen sus duromuna gelmi§tir. ahmlannda Kurdistan'daki sendika §ubelerinin rolii kalmamt§t1r. Kamu kurolu§u niteligindeki Tiirkiye Petrolleri, Ceylanpmar Dretme C;:iftligi gibi biiyuk i§letmelere koroma adl alttnda fa§ist-ajan milisler yerle§tirilmi§tir. Konfederasyonlar karar alsalar bile Kiirdistan'daki §ubelerinin, burada karamamelerdeki yasaklar ve basktlar nedeniyle grey yapmaSl yasakttr. Basktlar ve sendikal alana getirilen ta§eron uygulasapSt Kiirdistan'da azalml§tlf. masl nedeniyle sendikal Omegin Batrnan'daki Tilrkiye Petrolleri i§ alaOlnda orgiitlii Petrol283
1§ Batman 1980'de 5 bin sendikah i§psi varken, bUgiitl.1ii, sayt 2700'e inmi§tir. Mesleki hak arama eylemlerine bile izin veril-,: meyen sendikalann, Kiirdistan'daki dramla ilgili herhangi bir de.. ' mokratik talepte bulunmalan ve eyleme ba§vurmalan da yasaktlr. 4 Eyliil 1993 tarihinde Diyarbaku ve Batman'da Ban§ FestivaU yapmayt amaelachklan ve bu amaeh, kirli sava§1 ele§tiren bir riye imza attlklan eok saylda Kiirt sendikaCl hakkmda dava aetldt ve tutuklandt. Diger kitle kurulu§lanrun yoneticileri bi, i§p sendikalannm da bircok y6neticisi saldmya ugraffi1§ ve hayat.mt kaybetmi§tir. Kurdistan'da sadece grey degil; yiiriiyii§ ve toplantt, hatta kitle- " sel dugiin bile slkl bir yasak tehditi alundadtr. Aile arasmda yaplIan dugunlerde Kiirtce tiirkiilere ve ta§man renklere bile miidahaIe edilmektedir. Kiirtee tiirkii soyledigi iCin salchnya ugrayan, hayattru kaybeden ve diigiinlerde San-klflI11Z1-ye§il renkli semboller ta§ldtklan ipn tutuklananlarm saytst
Ylkmun sosyal ve kiiltiirel alana yansunalart Yiiriitiilen politikalann en bilyiik tahribatt sosyal ve ki1ltiirel alandadtr. Dogal ya§amlarmdan kopanlan milyonlar, birden, yabanc1St olduklan §ehir ya§amma suriikleniyorlar. Niifusun cogunlugu Kilrdistan §ehirlerinde diretirken, yiizbinlercesi de Tiirkiye §€hirlerine g091yor. Bu ya§am, i§, saghk, konut ve a§ problemleriyle birle§ince; yozla§ma, sue ve tiikeni§ kapntlmaz olmaktadtr. Ki devletin uygulamastrun amact budur. Ancak devlet bu a§amada da halkl rahat btrakmamaktadlr. Gocedenler iizerinde baskt, bu defa cok degi§ik bipmleriyle siirdiiriilmektedir ve kontrgerilla cinayetlerinin saytsl belirsizdir. Ozellikle gozalunda kaytp olaylan goceden kitleye y6nelik gercekle§tirihnektedir. Gocedenlere uygulananan politika sadece baskt degildir. Korucu olmayt kabul eden koyliilerin bir kesimi, biiyiik bir denetim altmda koylerine donmelerine izin verilmektedlr. Halktn yoksullugu ve ortammdan kopU§u suistlmal edilerek ozellikle gencler ve yoz ya§ama te§vik edilmektedirler. Spor, miizik ve dini egitim, bu amaeh kullarulan araclardlr. Kurtce muzigi yasaklayan devlet, Hakkari'de ve diger Kurt §ehirlerinde boynunda Tiirk bay-
284
iizerinde komando elbisell Tiirk pop sanat91 anrun konserlerlni duzenliyor. OHD'nin denetimindeki cok saytda dini vaktf, yardtm ach altlOda, goceden halk araslOda bu yonlii eah§lyor. Erzak .temini!" ve dini telkinlerle halkln durumuna §iikretmesl ve ulusal kurtulu§ dii§uncesinden uzakla§mast dayatthyor. ozellikle RP'nin denetimindeki cok saytdaki dini vaklf, yoksulluk ve savumaSlZ durumlanndan yararlanarak Kurt kitlelerini entegre etme eok tehlikeli bir tarzda yiiriitiiyor. Tiirkiye'ye gocedenler iizerinde tehdit ve oyunlar daha fazladtr. Miilksuz ve savunmaSlZ bir §ekilde Tiirkiye §ehirlerine siiriilen yUzbinlerce insan, 1992 ve 1993 ytllannda Ege ve Akdeniz bolgelerinin bireok §€hrinde, arkasmda devletin gizli giiclerinin oldugu MHP'li fanatik Turklerin saldmsma ugradl, ev ve i§ yerleri yaktldt, hayatlnt kaybedenler oldu. Her yer Kurtlere hakaret eden sloganlarla dolu. Boylesi gosteriler birbirini izliyor. Olen askerlerin cenaze torenleri, Kiirtlere hakaret eden §oven ve saldlrgan gosterilere donii§tiiriiluyor. lzmir gibi biiyiik §ehirlerin beledlyeleri, gocedenler iein pasaport uygulamasmt bile onerdiler. Hem entegre tuzaklan, hem de artan kontrgerilla saldtnlan ve gozalunda kaylp olaylan, Tiirkiye'ye goC etmi§ olan Kurt kitlelerin giinluk ya§affilntn bir parcast haline gelmi§ durumda. olaylan ve bunlann yaratBaskt, yoksulluk, oldiirme ve Ogl yozla§ma, birey-aile diizeyinde incelendiginde, bu belki de somiirgeci tahribaon ve iilkeden kopu§un nasll bir felaket oldugunu yansltacak en aCI ve en etkileyici anlaum olur. Kurt halklrun ulusal bilinci ve bunun da etkisiyle artan geleneksel dayaru§ma nedeniyle, §ehirler henuz Latin Amerika §€hirleri durumuna gelmemi§se bile; devlet politlka ve uygulamalanmn toplumu luzla bu noktaya ittigini gormek zor degil.
Y1lwnla yarat:1lan alternatif: <:eteler Turk devleti, bu ytktmt yarattrken kendine baglt altematifi de orgutluyor. Slrur ticareti ve ihaleler, kay korucu ve ajan ki§ilere verilmektedir. Belediyeler ve siyasi parti temsilcilikleri bunlara teslim ediliyor. Bu haydutlar halklO tiim ekonomik ya§affilnt 285
,liiiliiiiiiiiiIliiiiiiliilii••iiiiilililfMiIilllIl"·".·1171·• • • • • • • • • • • • • • • • •
denetliyorlar. kontrgerillamn denetiminde ki§iliksiz yeni zenginler ruremi§tir. Kontrgerillaya .vermeden ihale almak, i§ yapmak imkanslzdlr. Bu kesimler, kontrgerilla cinayetleri ahmma, ve fidye olaylarlnda ta§eronluk yapmaktan, ihalelere, nakliyat0hk ve nihayet uyu§turucu ticaretine kadar her i§le ugra§maktadrrlar. Tiirk devletinin Kiirdistan'da temel dayanagl olan koy koruculanmn flJPUgl DYP-PR hiikiimetinde Bakam olan DYP'li Meral A.k§ener'in apklamasmdan aktanyorum: ,,19851997 donemini kapsayan 12 yl1hk siirede koy koruculan 530 i§lediler. Bu siire zarfmda 296 ki§iyi oldiirdiiler [oldiiriilen gerilla ve gerilla yanhs1 halktan insanlar bu saYlya dahil degil -b.n.]. 77 84 korucu uyu§turucu 69'u da silah kadm ve miihimmat yakalandl." Bu "miitevazi!" rakam bile koy koruculugunun nasl1 bir orgiitiine donii§rugiinii gostermeye yetrJlektedir. . Kiirdistan'da Ordu generallerinin denetimindeki milletvekilleri, belediye ba§kanlan, istihbarat elemanlan, itiraf0 tevardlr. omegin Cizre ve Silopi'de Kamil Atak Bu belediyeyi elinde tutuyor, Slmr ticaretini denetliyor. MHP'li ]1TEM elemanlafl ve itirafplarm yonettigi bu Cizre ve Silopi'de onlarca yurtseveri katletti. a§iretsel bir aile olan Tatar durumu boyledir. Koy korucusu olan bu belediyesini denetirninde tutuyor. 18 Nisan 1999 il merkezinde HADEP en fazla oyu almasma ragmen, yaratl1an fiili durumdan aday gosteremedi. hem miiletvekili var, hem de komiir i§letmesini, 51mr ticaretini, §ehirdeki devlet ihallelerini ve silah ticaretini denetliyor. Tatar bizzat valisi ve tugay komutam tarafmdan yonetiliyor. Urfa'nm Siverek Bucak konumu daha a§mdlr. Yiizlerce silahh adaffil olan bu reisi Edip Sedat Bucak, aym zamanda DYP milletvekilidir. Siverek belediyeil merkezinde sini denetliyor. 18 Nisan 1999 oldugu gibi, Siverek merkezinde de HADEP en fazla oyu almasma ragmen, tehditlerinden dolayl HADEP aday koyamadl. Sadece Siverek'te degil, Urfa'nm diger de etkin dogrudan orduya dayamyor. Uyu§turucu ticareti yapan bu bolgede Turk devletinin temel dayanagl durumundadlr. Ka-
286
pnlan
insan Bucak'a ait koylerde aylarca tutuluyor, sorguya fidye ahnlyor, gerektiginde kur§una dizilerek cesedi kaybediliyor. Gazeteci Nazlm Babaoglu (11 Mart 1994) Bucak telerinin kurbanlanndan sadece biri. Bu §ekilde onlarca ki§i kapnlml§ ve kaybedilmi§tir. etkinligi 0 kadar arttl ki Tiirkiye'deki ihale, fidye, banka kredileri, kumar ve cinayetlere de el attl. Edip Sedat Bucak'm denetimindeki koylerin, karargaru ve aym zamanda Tiirkiye dl§mda yapl1an operasyonlann tezgaWandlgl bir merkez oldugu Susurluk kazasmdan sonra hazlrlanan hiikiimet ve istihbarat raporlanna bile yansldl. Zeydanlar belediyeyi Hakkari'nin Yiiksekova (18 Nisan 1999'a kadar), ihaleleri ve smlr ticaretini elinde tutuyor. §efi Mustafa Zeydan, DYP milletvekilidir. Mustafa Zeydan'm oglu Necmi Zeydan, Temmuz 1995'te Yiiksekova'da yakaIanan 80 kilo eroinle baglantlh goriilerek tutuklandl. Mehmet Agar'm devreye girmesiyle serbest brrakl1dl. 27 Ocak 199Tte Yiiksekova'mn Yeni Koprii mevkiinde 84 kilo eroin ele Bunun temsilcisi ve 1995-1999 doneminde Belediye Ba§kam olan Ali lhsan Zeydan ve bagh Biiyiik Belediye Ba§kam Hasan Ta§el'e ait oldugu ortaya 0ku. Ali lhsan Zeydan, uyu§turucunun yamslra, saYlda oldiirme ve fidye olaYlna kan§u, aleni olmasmdan dolaYl 1997'de bir siire tutuklandl ve bir yargl1anmadan J1TEM'in denetiminde olan Zeydan sadece Yiiksekova'da degil, Hakkari ve Van'a da hiikmediyor. Zeydan aym zamanda bu bolgeden yapl1an uyu§turucu ticaretini elinde tutuyor. Fidye olaylan ve uyu§turucu ticaretindeki rolleri nedeniyle elemam tutuklanmasma ragmen, bu devlete dayah etkinligini korumakta ve cinayetlerini siirdiirmektedir. Hakkari'nin Hakkl Tore, koy koruculannm §efidir. Slmr ve uyu§turucu ticaretini denetlemektedir. Hakk1 Tore'nin oglu Tayar, 25 Eyliil 1995 tarihinde Van'da 50 kilo eroinle yakalandl. Devreye "devlet bii)'iiklerinin" girmesi iizerine 170 bin Alman Markl kefaletle serbest blrakl1dl. 1999 Genel Seasker saylsmm neredeyse sivillerden fazla oldugu dinli halk HADEP adayml belediye ba§kam 'milletvekilligi HADEP'in Tiirkiye barajml (%10) a§amamaSl nedeniyle Hakkl Tore, DYP'den milletvekili oldu.
287
§1mak'm Uludere Babatlar ve Beytu§§ebap koy korucusu Jirki agalan, Midyat'ta C;:elebiJer durumu budur. C;:etenin §efi DYP milletvekilidir. Sadece ad1 §ehirler degil, daha bir §ehir koy koruculanndan olu§an i§galindedir. TammladtglID yap1, Kurdistan ve Turkiye'de siyasal, ekonomik ve toplumsal ya§amm yeni bir olgusu ve orgiitlenmesidir. Bu yap1 binlerce cinayet i§lediler, ekonomiye hukmediyorlar, siJahhdtrlar, adeta kanun denetiminde degillerdir, mahkemelere ve diger tiim devlet dairelerine hukmediyorlar. Tabii ipleri ordu generalleri ve istihbarat elemanlanmn elindedir ve i§in kaymagml onlar yiyor. Yozluk, keyfilik, dii§kiinliik ve ahlaks1zl1gm egemen oldugu yap1, kan ve uyu§turucudan beslenmektedir. Ozel sava§ffi iiriinii olan bu yap1, Turk devletinin Kiirdistan'da dayanmak istedigi yap1dtr. Turk devletinin bundaki hedeflerinden bir digeri de Kurt halk1m bu yap1yla ugra§unnaktadrr. Arahk 1995 ve Nisan 1999 sehallon bu yapmlfi bilincinde oldugu ve olanak buldugunda bu yap1yt ezip belli etmekle birliktej ekonomik gucU eline siJahh ve siyasi entrikalarda ustala§ID1§ bu yap1mn Kurt hallom ileride epey ugra§tlracag1 kesirldir. Eger durumu ba§hk altmda toparlarsam: Tiirk devleti, PKK'ye kar§1 usrunluk saglamak i9n halka yoneldi. halkt korkutmak, sindirmek ve direnebilecek konumdan pkarmaku. Ekonomik, sosyal ve kiiltiirel y1lom, Tiirk devleti tarafmdan saptannu§ politikamn iiriinii olarak planh bir §ekilde yaptlmaktadtr. Koy ve bombalamalan ferdi bir hareket ve ozel bir durumun sonucu degil, bahsettigim politikamn sonucudur. Ozel sava§ stratejisinde "once ez, sorna refonn yap" deyiminde ifadesini bulan politika}'1 TUrk devleti, 1992 ve 1993 ytllannda en a§1n noktaya vard1rdt. Bu tarihten sonra kazand1gm1 sanan devlet, "hem ez, hem de reform yap" politikasm1 tart1§maya ba§lad1. Ancak bu pozaman hayata c;:unkii yarattlan ytkmu, litikayt herhangi bir reform ile a§tlabilecek diize)'i a§ID1§t1r ve dogrudan Tiirk ekonomisi, politikas1 ve sosyal yap1s1m tehdit etmektedir. Bu durumu yaratan Tiirk devletidir. Eger bir diizelme sozkonusu olacaksaj bu, dogrudan mevcut devletin siyasal ve sosyal karakterinin degi§mesini zorunlu ktlmaktadtr. 288
7
Tiirkiye cephesindeki etklleri
Ekonomik fatura Tiirkiye'nin sava§ nedeniyle en bUyiik kayb1 silaha yatlrd1g1 kaynaklard1r. Ger9 Tiirkiye bolgedeki hassas konumunu, Yunanistan ve diger kom§ulanyla gergin ili§kilerini bahane ederek silahlamyor. Ama Kiirdistan'daki sava§tan dolayt ozel askeri harcamalan var. Bu harcamalar devlet giderleri arasmda en buyiik payt i§gal ediyor ve Tiirk ekonomisini yiyiyor. Silahlanma ile Ugili ara§unnalar konusunda en otoriter kurum olan Stockholm Uluslararas1 Ban§ Ara§urmalan Enstitiisii'niin (SIPRI) raporlanna gore Tiirkiye'nin 1984-1995 donemi silahlanmaya ay1rd1g1 meblagm milyon Dolar olarak pllara gore tasnifi §oyle: 1984: 3.312, 1985: 3.540, 1986: 4.532, 1987: 4.316, 1988: 4.683, 1989: 4.898, 1990: 5.537, 1991: 5.463, 1992: 5.747, 1993: 6.355, 1994: 6.213, 1995: 5.336, 1996: 1.066; toplam: 60 milyar 998 milyon Dolar. Bu rakamlar silahlanma ve sava§a harcanan paramn tiimii degil, ithal ediJen silahlara aynlan paramn uluslararasl kurumlann kaptlanna yans1yan boliimudur. Degi§ik kaynaklar arasmdaki farkl1hklara ragmen, rakamlar daha biiyiiktiir. SIPRI raporlanna gore Tiirkiye 1994'te diinyanm en buyiik silah ithalatpS1, 1995'te ikinci, 1996'da ise yedinci iilke durumundaydt. Bu giderin dogrudan Kiirdistan'daki sava§la baglantis1 vardlf. Bunun baZl omeklerini s1ralarsamj 22 Arahk 1992 tarihinde donemin Bakam Nahit Mente§e, Jandarma Genel Komutanhg1'mn verilerine dayanarak Ekim-Kas1m 1992 aylannda Turk ordusunun Kuzey lrak'a (Giiney Kiirdistan) kar§1 yapug1 harekatm topapklalam maliyetinin 400 milyar lira oldugunu apklad1. masmda "sava§ tipine gore bir sortinin fiyati ise 80-120 milyon lira" olduguna da yer verdi. 28 ocak 1994 tarihinde Tiirk sava§ Giiney Kiirdistan'm Zele bolgesini bombaladt. Sal289
EEiilliiilnniin, "ij,i,\juii iiiiiiia iiliiiiii'W""iim"""'iiiii ""
II
i I
dtrlO1n maddi faturasl tabi ki apklanmadl. Donemin Ba§bakan Yardlmclsl ve SHP Gene! Ba§kanl Murat Samsun'da , "lele faturayapugl mitingte yapugl konu§mada agzmdan Sl 1 trilyon Turk Lirasma mal olmu§tur."1 1993 Ylltnm verilerine gore bir hava harekaunm ortalama maliyeti 30 trilyon Ura. Ytlda hava harekatlO1n yaptldlgl gozonune alt01rsa bu rakam biryiiz trilyon Liraya pkmaktadlr. Haziran 1994 tarihi itibariyle bir sortisi 500 milyon Lira, helikopterin ise 350 milsava§ yon Uraydt. 28 Temmuz 1994 tariWi Hitrriyet gazetesinde roportajmda donemin Genelkurmay Ba§ka01 Dogan Gure§, helikopter saytsml 20'ye pkarmakla ovlinuyordu. Ama bir helikopterin fiyau01n en az 6 milyar 750 milyon Lira ve bir sortisinin de 350 milyon Ura oldugunu goze alarntyordu. Rakamlar kaba da olsa bir sonuca varmak yeterlidir. Bu durumda §oyle bir du§unelim: 1984 ytltndan beri Turk ordusu surekli operasyon yaplyor. 1990'la birlikte binlerce asker ve onlarca sava§ kattldtgl harekatlar yaptlmaktadlr. Ayru §ekilde her ytl defa Guney Kurdistan'l sava§ bombalamak ve dogru kara operasyonlan yapmak neredeyse gelenekle§ti. Ekim ve Kaslm 1993 aylanndaki sava§a binlerce Turk askeri kattldt. Mart ve Nisan 1995 aylarmdaki i§gal harekauna 50 bin asker glinlerce bombalama yapu. 1996, 14 Mayls kauldt. Sava§ 1997, 1998 ve Mart 1996'da operasyonlar tekrarlandl. Turk ordusu, Mayts 1997 ortalannda bUyiik birliklerle tekrar Guney Kurdistan'a girdi. Turk Genelkurmayl, operasyon DYP-RP hUkUmetinden 50 trilyon Lira Odenek istedi. Bu rakarntn, ordu tarafmdan PR'yi hukumetten du§urmek i0n abartugl ileri surlilse bile, ordunun hedefledigi guvenlik bolgesi ve harekata kaulan ordu bUyiiklUgu gozonune almdlgmda, talep edilen rakam abartl1l gelmemektedir. Bu durumda ordu operasyonlanna trilyonlann degil, katrilyonlann harcandlgl gorulmektedir. Sava§ harcamalan sadece bu kadar degil. Durmadan cezaevi, karakol, lojman, helikopter pisti ve diger askeri· tesisler yaplltyor. yaptlan 7 bin 195 Kurdistan'da sadece ,,1991-1992 ytllan polis lojma01, 55 cezaevi, 353 jandarma karakolu ve 697 jandarma lojmaOlrun maliyeti 30 trilyon Ura."2 Sava§ bolgesi kabul edilen OIiAl Bolgesindeki personele ek Odenek adt alunda sava§ tazminau Odenmektedir. Bu §ekilde 1992 290
ytlt itibariyle "OHAL Bolgesi gorev yapan kamu gorevlilerine Odenen ve "Apo Tazminat." olarak da bilinen tazminat 3.6 trilyon lira, askeri ve adli personel He MtT mensuplanna ortlilu Odenekten odenen tazminat 6.5 trHyon Lira."3 Korucu ordusuna aynlan meblag da az degil. 1985 ytlmda birbin olan koy koruculan01n saytsl, 198Tde 6 bin, 1993'te 50 bin, 1994'te 56 bin, 1995'te 65 bin, 1996'da 67 bine pkanldl. 1993 ytltnda korucu maa§l 4-5 milyon Lira iken, 1995'te 6-7 milyon, 1996'da 11 milyon Liraya pku. 4 Koy koruculanna "1987 ytltnda 5 milyar, 1988'de 28, 1989'da 51, 1990'da 147, 1991'de 403, 1992'de 777, 1993'te 1 trilyon, 1994'te 1 trilyon 200 milyar,"5 yani toplam 5 trilyon Lira ucret odendi. 17 1994 tariWi Milliyet gazetesinin daha buyiik; ,,1993 Yilt yeni altnan silahverdigi rakam lar, personel egitimi ve kadrolan arunlan korucular i0n yaptlan harcama 200 trilyon Lira ki, bu rakam 1994 ytlt Turkiye hemen hemen yansl kadar."6 Gene! giderler sava§a giden fonlann oraruna ili§kin veriler ise §oyle: 1992 ytlmda 779 trilyon 500 milyar Lira olan GSMH CUlusal gelir yada gayri safi milli hastla) i0nde devlet harharcamalan 207 trilyon, yatmm harcacamalan 318 trilyon, malan 73 trilyon iken, sava§ harcamalan 105 trilyon; 1993'te milli gelir 1.9 katrilyon, sava§ giderleri 150-200 trilyon; 1994'te GSMH 2 katrHyon 135 trilyona pkarken, devlet harcamalan 996 trilyon, harcamalan 819 trilyon, yatmm harcamalan 208 trilyonken, sava§ harcamalan 400 trilyon; 1995'te 850 trilyon Lira. Demek ki sava§ harcamalan yanslO1, yaunmlarm ise iki kau01, ya da milli gelirin o/06-Tsini tutuyor. Ocak 1994'te orcluda terhisler durduruldu. DYP-SHP hukumetinin Milli Savunma Baka01 Mehmet Golhan, 1994 yIll itibariyle 250 bin yoklama bulundugunu Yine meselenin paayltk terhisin Turk ekonomisine maliyera boyutuna bakahm: ti 1.5 trilyon TI"7 Sava§a giden para sadece bu kadar degil. Her ytl Ba§bakanhga kaytplar verilen raporlarda PKK eylemlerinin ekonomide slrala01yor. "Teror Orgutli PKK'nin Ekonomik Hedeflere Yonelik Saldmlan" ba§ltgml ta§lyan bir rapora gore: "PKK, 1993 ytll enerji hatU, trafo, okul, i§ makinasl, PTT ve role istasyonlan, lokomotif ve devlete ait binalara kar§l 1870 baskm, sabotaj ve bombalt 291
Verilen maddi zarar ise 9 trilyon 650 milyar saldtn Lira. Sayt olarak 86 enerjl ve trafo hattl, 409 kamuya ait yaktlffi1§ ya da tahrip edilmi§, degeri 2 trilyon lira olarak saptanan 683 ! okul yaktlnu§, 353 i§ makinast imha edilmi§, 14 koprii, 11 ve 90 role istasyonu, 35 PIT santrali, 10 lokomotif ve el telsizi kullarulmaz hale getirilmi§."8 Bu veriler 1993'e 79 ait. 19M'ten 1999'a kadar olan bu §ekilde meydana gelen kaytplar gozonune abnmca ulusal blr serve tin tahrip oldugu ortaya Straladtglnuz sava§ harcamalan resmi yollarla yaptlan harcamadl§l harcanan ve gizli odenekten aktanlan meblar. Bir de lag var. Hurriyet gazetesine gore 1994 ylbnda giden ch§l harcama miktan 800 trilyon Lira."9 C;ogu bakanhgm Kurdistan'daki yattnmlanrun Savunma Bakanltgl kanaltyla yaptldlW- biliniyor. Bu durumda harcama sanki kamu harcamaslytlU§ gibi aktanltyor ve kaydediliyor. Eger bu hileler giderilir ve rakamlar ortaya konursa sava§ln faturaslrun daha buyiik oldugu gomlecektir. Miktan gizli tutulan gizli odenekler vardu. OHD'nin saptachgt ve ba§bakanm yetkisinde olan gizli Odenekler daha ozel orgiitlere ve oze! operasyonlara, yani kontrgerilla birimlerine harcanmaktachr. Eger bir ytlda sava§a harcanan toplam kaynak ortalama bir rakama vurulursa: Yeni Demokrasi Hareketi (YDH) Lideri cem Boyner'e 1994 yth itibariyle en az 7 milyar Dolar"10 oldugunu apklach. "ABD'de yaptlan Turk-Amerikan Demekleri Birligi'nin 19. ytlhk toplanttlanna kattlan Turkiye Dl§i§leri Bakanhgl lkili lli§kiler Siyasi l§lerden Sorumlu Mu§te§ar Yardlmclsl Oziilken, Amerika'mn Sesi Radyosu'nun sorulanna verdigi cevapta, Turkison 14 ytlda 0984-1998) harcachgl ye'nin PKK He rnucadele paramn 86 milyar Dolara ula§uglru, bunun Tiirkiye'nin dl§ borcu olan 92 milyar Dolara yakla§uglm soyledi."tl ,,14 KaSlm 1998" tarihli Hurriyet gazetesi, Vine Oziilken'e dayanarak bu rakaml 96 milyar Dolar olarak verdi. Buna gore sava§a ydda 6.140-6.857 milyar Dolar harcanmaktadtr. Diger kaynak bu rakanu 8 milyar Dolann iistiinde vermektedir. RP lstanbul Milletvekili Azmi Ate§'in sorusu uzerine RP-DYP hiikiimetinin Milli Savunma Bakam Turan Tayan'ln ,,1996 ythnda terorle miicadeleye kuvvet komu-
, .'. .I .. "
292
tanlanmn ortalama bir giinde 1 milyon 250 bin Dolar harcaruyor" apklamasl da rakamdaki bu artt§l yanSlt1yor. Apklamaya devamla ,,Kara Kuvvetleri Komutanhgmca giinde 400 bin, Jandarma Genel Komutanhgmca 800 bin, Hava Kuvvetleri Komutanhgmca 50 bin Dolar harcanmaktadlr. Buna ki§leri Bakanhgl olmak iizere diger ilgili kurumlara aynlan Odenekler de daWl edildiginde maliyet kat artmakta, yani giinde terore toplam 393 milyar n (3 milyon 750 bin Dolar) harcanmaktachr."l2 aynPeki Tiirkiye bu kadar gideri nereden kar§lhyor? Ian ,asIan paYl", yani vergi ve zamlarla halktan alman nsava§ haraa", vaklf, ozel fonlar ve gizli Odenekten elde edilen gelirler. Ornegin "Guvenlik ve Ter6rle Mucadele Fonu" bu Ozel sava§ propagandasl yapllarak, i§adamlaahnmaktadlr. nndan, hatta suadan halktan Ama bu gelir dilimleri vine de sava§m giderlerini kar§tlamaktan uzak. l§te bu nedenle OHD, gayri-me§ru gelir alanlanna yeneliyor. OHD'ye bagh fidye, ihale, kumarhane ve fuhu§-turizm ranu, uyu§turucu ve sHah ticaretinden elde ettigi gelirler, sava§ giderlerine, ozellikle de kontrgerilla birimlerinin faallyederine aynhyor. Bu alan 0 kadar biiyiik gellr getiriyor ki, devletin en onemli alanlanndan biri durumuna geldL Kontrgerilla biuyu§turucu . rlmleri, devlet ihalelerini, banka kredilerini, ve eglence diinyaslm denetlemekte, biiyiik vurgunlar vurmaktadtrlar. Bu alanlardaki vurgunlar, zaman zaman kontrgerilla gruplan arasmda ve kanll Celi§kHere neden olmaktadtr. Kamuoyu olaydan ancak boylesi durumlarda haberdar olmaktadu. Kamuoyu, kitabm on boliimlerinde bahsettigim 2 Kasun 1996 tarihinde meydana gelen Susurluk olayml izleyen geli§melerle birlikte "ordu, polis, politikact, mafya baglanusl" ve denetlmlerindeki devleti sarchgml deh§etle ogrendi. Bunlar bahsettigirn Susurluk ve issaytda tihbarat orgiitlerinin raporlarma yansldl ve bu konuda kitap yazlldl. Ben de "Olum Makinas. TUrk Kontrgerillas, (995)" ve "yete Devlet (997)" ara§urmalanmda bu konulan temel aldun. Bu apdan devlet devlete yon verecek kadar gini vurgulamakla yetinecegim. 1993 yllmda lstanbul valiligi makanu donemin ORAL Valisl Dnal Erkan He lstanbul Valisi Hayri (ORAL eski valisO arasmda lstanbul Valiligini, dolaylslyla lstanbul mafya, yaunm
293
ve sermaye alanlannm denetim nedenleriyle meydana gelen kapI§mada, Kozakpoglu'nun Giiney Kiirdistan'dan BM ve diger uluslararasl kurulu§lann olu§turdugu yardun fonunu, ORAL Valiligi masraflan (kontrgerillanm masraflan kullandlgl ve bu arada 2 milyar Lirayl lstanbul Vaklflar Bankasl'ndaki hesabma yaurmak suretiyle zimmetine ortaya pktl. Devlet Ba§kam Demirel'in araya girmesiyle olay ortbas edildi,13 1994 yl1mda M1T ve lstanbul Emniyeti arasmda kapI§marnn sonucu ortaya pkan ve merkezinde iilkiicii Alaattin a'nm oldugu ve Ozal ailesine kadar yanslyan bu 6rgiitiin bir koluydu. Haziran 1996'dan itibaren basma yanslyan ve mahkemelere intikal eden "Soylemezler (Jetisi" ve "Bucaklar (Jetesi" arasmdaki tl§malar, farklt kontrgerilla gruplanna dayanan rant kavgasmdan ba§ka bir§ey degildi. Bunlan izleyen "Kocaeli (Jetesi" )1TEM, MlT ve polisle ili§kiler Cinayetleri ile iinlii "Yukse!?ova (Jetesi", )11EM'in cinayet, fidye ve uyu§turucu orgiitiiydii. 1996'da Abdullah ve daha ve mafya elemamnm Bakam Mehmet Agar, OHD yarbayl Korkut Eken ve Ozel Tim komutam lbrahim bagh oldugu ortaya 1998'de ve mafya §efi Sedat Peker'in ordu generaIi VeIi bagh ve milyonlann dondiigii (Dolar olarak) ihale piyaslrn yonettigi ortaya pku. 1998'de Tiirkiye'de cezaevinden sonra Bulgaristan'da tutuklanan ve mafya babasl Kiir§at Yilmaz'm Devlet Ba§karn Demirel'e kadar uzanan ili§kileri ortaya pktl. 1998 ortalannda Fransa'da tutuklanan Alaattin M1T yoneticisi Yavuz bagh aralannda bakanlann da 01dugu politikacllar, film ve ses sanatplan, Tiirkiye'nin en biiyiik futbol kuliiplerinin yoneticileri ve Tiirkiye'nin en biiyiik i§adamlanyla ili§kileri ortaya pktl. Ortaya pkan suadan bir ili§ki degildi; adt ki§iler devletin verdigi ayncahkll klrmtZl pasaport ta§lyor, devlet adma operasyon yaplyor, silah yatmmlan daWI devlet ihalelerinin ve banka kredilerinin kime verilecegini tespit ediyor, devletin onemli kurumlanna olan atamalara hiikmediyorlardl. lstihbarat elemanlan ve ordu generallerine bagh gruplan ve oldiirmeyle 0 kadar olaylan ortaya ki, baSin
ve toplum bunlan izlemede neredeyse artlk "kamksar!" duruma geldi. Bu "dl§" alandan elde edilen geliri kaba bir hesapla sava§a harcanan meblagla ktyaslarsak: Konunun uzmanlanntn apklamalanna gore, "Tiirkiye iizerinden yapllan uyu§turucu ticaretinden ytlda 25 milyar Dolar Tiirkiye bu i§i yapanlarda kahyor. Bu rakam 1996'da Tiirkiye be§te biri."14 Marmara Dniversitesi ogretim iiyesi Prof. Osman gore "Tiirkiye'nin GSMH'run %55'i kaylt dl§1 ekonomiden geliyor, bunun %15'i karapara."15 Tiirkiye'nin tamnrru§ iktisatplanndan Prof. Dr. lzzettin Onder'e gore; "sava§a kaynak saglamak her yll 8-9 milyar Dolarhk kaynak eroin ticaretinden saglaruyor."16 BM biinyesinde yer alan Uluslararas Uyu§turucu Kontrol Prograrru (UN International Drug l Control Programme - UNDCP) ve ABD'nin Uyu§turucu Enformasyon AjanSI olan DEA'rnn (Drug Enforcement Agency) 1997 verilerine gore; uyu§turucudan bir ytlda elde edilen para 500-600 milyar Dolar. Maliye Bakanhgl Tefti§ Kurulu Hesap Uzmant Aydemir'e gore Tiirkiye'nin bu rakamdaki paYI 60 milyar Dolar. ANAP Genel Ba§karu Mesut Yllmaz'tn, ANAP-DSP-DTP koalisyon hiikiimetine ba§bakanllk donemde "Eyliil 1998'de gore; "Tiirkiye'de yakalanan uyu§turucu diinyada yakalananm %38'i, Avrupa'da yakalananm %60. Ancak yakalanan %20'si. 1997 ylhnda Tiirkiye'de yakalanan uyu§turucu uyu§tUrucu 21 ton olduguna gore kapnlan 100 ton. Bir ton uyu§turucun Almanya'daki saU§ fiyau 1 milyon Alman Mark!. Buna un gore Tiirkiye iizerinden ytlda 70 milyar Dolarllk uyu§turucu diinya piyasasma, ozellikle Batl Avrupa iilkelerine pazarlaruyor (1994 itibariyle Avrupa'ya giden uyu§turucu bedelinin 50 milyar Dolar kadar) ve bu kadar karapara Tiirkiye'de dola§tyor. Yanslrun Tiirkiye dt§mda ileri siiriilse bile yafts l Tiirkiye'de kahyor. Merkez BankaS\'nda 21 milyar ve oze! bankalarda 15 milyar dolar gosterilen doviz rezervinin bu para var saytlmaktadu."17 Sava§ fonunun en kaynaklanndan biri durumuna gelen "karaparanm Tiirkiye'de dola§an miktar, lstanbul eski Mali Miidiirii Salih Giingor'e gore; 100 milyar Dolann iistiinde. Sadece ytkama i§leminden ytlda 5-6 milyar Dolar elde ediliyor"18 Sava§ fonu ve karapara aklamanm onemli bir kaynagl kumarhaneler. 1991'den 1996'a gelindiginde Tiirkiye'de liiks otellerde bu295
294
/
lunan casino (kumarhane) saytsl 10'dan 76'ya yard!. 56 tane de beklenmektedir. Susurluk olaYlndan soma kumarhanelere smu getirilmesine halen Tiirkiye kumarhaneler cenneti konumundadu. "Kumarhaneler akladlklan paralar %25-30 orarunda kornisyon ahrken, her bir casinonun ortalama giinliik gelirinin bir rnilyon Dolar Clvannda varsaytlmaktadu. Sadece tstanbul'da bu metodla Yllda 8.5 milyar dolar kar ve Tiirkiye genelinde ise ytlhk gelirin 24-25 milyar Dolar diizeyinde tahmin edilmektedir. "19 Kumarhanelerin gelirinin %25'inin kontrgerillaya bunun otesinde kontrgerillarun ve Las Vegas gibi casino casinolann miilkiyetine ortak bOlgeleri kurmaYl Susurluk olaYlyla ortaya Ome29 Temmuz 1996 tarihinde tstanbul'da oldiiriilen Tiirkiye'nin en biiyiik casino patronu Orner Liitfii Topal'm ortaklan arasmda Ali Feyzi Bir ve Sarni Ho§tan var. Ho§tan, Abdullah <;:atb ve Edip ve Korkut Eken'le. Sedat Bucak'la ortak, dolaYlslyla Mehmet Demek ki neredeyse sava§a harcanan rniktar kadar para uyu§turucu, kumarhaneler ve fidye olaylanndan elde ediliyor. Bu gelirin tarafmdan varsaYlIsa onemli bir miktannm bile, yine de §U sonuca vanlabilir: Tiirk devleti, merkezi olarak gelirle sava§ gayri-resmi i§leri yonetiyor ve bu alandan elde yiiriitiiyor.
lobisi Toplumun, ozellikle siyasi partiler ve baslrun, bu giderlere ve bu duruma neden ses sorulabilir? Ozel sava§m yiiriitiiciisii ve ordunun yonetim OHD, kararlarla Tiirkiye siyasal ve MGK'yle kendini maskeleyerek sosyal ya§amma yon veriyor. Ancak bunu yaparken tek ba§ma hareket etmiyor. Tiirkiye'de OHD kararlanndan memnun, hatta kararlara te§vik eden ve kirH sava§tan yaran olan bir sava§ lobisi bu kesim biiyiik vurgun vuruyor. Bunlar sivar. Sermaye lah ticareti ve yabancl firmalarm yaplyor, ya da onlann lisanslyla ortak olarak sHah iiretiyorlar. grubu, Emek Holding, Ba§ak Holding, NUROL, Hema Holding, Hisar Holding, tbrahim Ors, Kavala Grubu, Giiri§ Holding, Kutluta§, Kalekahp, si-
lah ticaretinde ad1 en onde olan §irketler. Bunlar aym zamanda Tiirkiye'nin en biiyiik sermaye gruplan. Bu kast, ordu ile Emekli generaller bu §irketlerin yonetim kurullanna giriyor. Siyasi partileri de denetliyorlar. Siyasi partiler, OHD'nin talimatlan m§mda amm atmlyor. Sava§ kastmm denetiminde giinliik gazete ve televizyon kanallan var. Bu nedenle basm §oven propagaridanm "Mebmetfige YardJm KampanyasJ", saba§lm kurulan rehabiva§ta yaralananlar ve ruhi bunahm yapllan yarmm kampanyalan gibi foolan en litasyon merkezi destekleyen ve bu amapa halka yonelik §oven propaganda yapan basmdu. Sava§a olarak Tiirkiye egemen slrufmda onemli oldu. Bir klSffil tarlf tarzda silah iiretimi ve ticaretine yoneduruma geldL §ey iiretmeyen, lirken, bir kesirni de devlet ihaleleri ve barika kredileriyle palazlanan bu kesim, kontmafyasl, poHtikaCllar ve medya tekelrgerilla birlmleri, Basma kadanyla "bu kesim banleriyle kalardaki 14.7 katrilyon LiraYl denetliyor ki, Tiirkiye'nin milli gelitiim rinin %16.2'si."20 Kanh ve kirH sava§m devam etmesi lerlni harcayan bu kesimlerln tek slogan "iilkenin Mliinve "vatanseverlik"tirl Bu kesimler, oniine engeller ya da ban§ araYl§lan sozkonusu i§i havale ediyor, siyasal komplolar ve cinayetlerden geri durmuyorlar. Adeta her i§adaffil grubunun kendisine varmr ve olmadan Tiirkiye'de ihale almak, i§ piyasasmda i§ yiiriitmek irrikanslz duruma gelrni§tir. Istanbul Tiearet OaasJ (tTO) Ba§karu Mehmet Yl1dlBu nm §U sozlerle itiraf etrni§tir: "lhalelerde, reislerinden bakanlara kadar uzanan bir mafya zinciri bulunmaktamr. Bu i§ devletin damarlanna i§lerni§tir. Ba§ta karayollan, baYlndlrhk ve enerji 01mak iizere devlet ihalelerinde son som mafya soyliiyor. lhale teleriyle ihaled kurumlardaki memurlar ortak <;:ete tehdit ediyor. Adam korkup girmiyor. Diyelim a§tmlz, bu kez rideki ekip devreye giriyor. Hangi mall verseniz 'uygun diye reddediliyor. lhale yasalannda bo§luklar var. <;:iinkii ihale §artnamesini bu kesimler olu§turuyor. Ordu ihalelerinde bile kaYlrma var."21 297
296
,,,,,,,,"or.r.,"Mi,hi."iiA4iiiiii.
'2"
Faturarun halka maHyeti Sava§ giderlerinin halka nastl baZl omeklerle __ , mek istiyomm: TBMM GUneydogu Komisyonu hun Ara§tuma pom'na gore; ,,1994 ytlmda terorle miicadele harcanan para) GSMH'nm %5'i. On ytlda (1984-1994) terorle miicadeleye miktar 135 trilyon 500 milyar Lira. "22 Tiirkiye'nin en biiyiik proje&B!: GAP bir giinde harcanan para 40 milyar Lira. Sava§a bir de harcanan, bunun 5-6 kau, yani 240 milyar Lira, saatte 10 milyatC!1 Lira. Ba§ka tiirlii ifade edersek; sendika nun yapt:lgl ara§tlrmaya gore 1994 ylll i9nde sava§a harcanan pa.ii ra He 155 milyon insan bir ay beslenir, yada Tiirkiye'deki 7 mil- :1 yon i§size asgari iicret iizerinden 26 ay iicret Odenebilirdi. 1 Kaslm 1993 tarihinden olmak iizere Katma Deger Ver. 20 trilyonluk kaynak saglan. " gisi (KDV) 4 puan art:lnlarak m. Bu ek kaynak, 1992 verileriyle sava§m ancak 75 giiniiniin g1-, derini kar§tlayabiliyor. Milli Piyango biIetlerinden elde edilen geli. rin %5'i Savunma Sanayi Destekleme Fonu ha (SSDF) aktanhyor, ki bu fonun 1993 itibariyle yllhk geliri 9 trilyon Lirayd!. Bu miktar Sagllk Bakanhgl'nlOki diger 14 bakanhk her bidl§mdan sava§ giderlerine kay. rinden daha fazla. Hiikiimet, nak yaratmak olu§turulan "Terr5rle Mucadele Fonu 'ha sadece MiIIi Piyango degil, ticari plaka gelirlerinin %5'i, Kamu tktisadi Te. karlanrun %3'ii, trafik cezalan§ekiilleri'nin (IdD yI! sonu run %lO'u, silah ruhsatlan, trafik siiriidi, tescil ve ikametgah belve ithal edilen sigesi He pasaport i§lemlerinden allOan lahlann gelirlerinin %lO'u, at yaf1§lanndan elde edilen gelir kesintHeri, bedelli askerlik yapanlardan allOan paradan yapllan kesinti ve bagl§ adl alunda toplananlarla birlikte, yine 1992'de 164 milyar Lirahk bir ek gelir fonu olu§turdu. baZl rakarnlar verirsem: Temmuz 1993 tarihi itibariyle 51 trilyon 270 milyar Lira idi. Tiirk parasmm ruzlt deger kaybedi§inden dolayt bu rakam, her ytl katlanmaktaqlf. Ocak-Temmuz 1993'ii kapsayan 7 ayhk donem itibariyle devletin dl§ ticaret 7 milyar 826 Dolardl. Ayru tarih itibariyle Tiirkiye'nin ulusal gelin 774 trilyon 300 milyar Lira iken, ve m§ lann toplaffil 762 trilyon 500 milyar Lira. Ki§i ba§ma ulusal gelir 13 milyon 217 bin Lirayken (1200 Dolar), ki§i ba§ma 13 milyon .1:1
\
I
298
15 bin Lira (1183 Dolar). Yani Tiirkiye ulusal gelirinin %98'ni ve m§ Odiiyor. Ki yapI!an develiisyonlarla ulusal geliri a§ffi1§ durumda. Tiirkiye arttk faizlerini bile odeyemiyor ve her bebek, Ekim 1993 tarihi itibariyle 12 milyon 306 bin Lira (1224 Dolar) doguyordu. MaYls 1997'de "sadece 4 katrilyon Lirayl 03 milyar Dolar)"23 a§ml§u. 1998'de ve dl§ faizleri daha rakarnlara vardl: "1995 yI!mda Tiirkiye'nin ve ch§ faizleri 558 trilyon Lira, 1996'da 1 katrilyon 497 triIyon, 1997'de 2 katriIyon 277 triIyon 917 miIyar, 1998'de (ilk 9 ay) 5 katrilyon 187 trilyon 400 milyar Liraya Yard!. 1998 itibariyle devlet, her ay 576 trilyon, her giin 19 trilyon, her saat 800 milyar, her dakika 13 milyar, her saniye 222 milyar Lira ve dl§ faizi Odiiyor demektir. Ba§ka bir deyirnle 1998'in ilk dokuz aytnda her Tiirk vatanda§1 82 milyon 510 bin lira Odemi§ oluyordu. "24 Nereden bakI!lrsa baktlslO olen de, sava§lO ekonomik faturas101 6deyen de halkt:l.
ekonomik itibar ve
ticaret
Sava§ giderleri, TUrk ekonomisini bat:lrdlgl gibi, hem hem de ch§ta devletin kredisini olumsuz etkilemektedir. 1980'de askeri darbenin ardmdan, uluslararasl finans kurulu§lan Tiirkiye'yi geli§mekte olan iilkeler "model" olarak gostermi§lerdi. Ama bat 1994 aytnda Davos kentinde yaptlan Diinya Ekonomi Formu'nda Devlet Ba§kam Siileyman Demirel'e artlk Tiirkiye'nin model olmadlgl belirtildj,25 Tiirkiye'nin hemen hemen ticaret yapt:lgl tiim iilkelerle m§ ticaret apgl var. Tiirkiye faizlerini bile odeyemiyor. Bunlar 1993 ythnda Ba§bakan Tansu <;:iller'in sozleri: "Borca gittigimiz faiz yiikii 24 trilyondan 222 trilyona (TL) Daha fazla alarak nereye gidebiliriz? Faiz Odemek i9n ahyoruz. "26 Tiirkiye sava§ nedeniyle uluslararasl sermaye kurulu§lannm goronde saklOcah iilke durumunda. YI!hk haZlrlamrken diger cari harcamalar kalemi yerahr. "1994 Tiirkiye bu kalem 66 trilyon Lirayd!. Bunun 45 trilyonu savunmaya harcamyor. Doviz kurunun (Dolarm) 17 bin Liradan 30 bin Liraya fIrlamaSI, saVUnma harcamalannda 20 trilyon lirahk artt§a neden 01299
/:il i:
duo Bu da Tiirk hiikiimetinin IMF'ye verdigi dengelerini aUI)1 rust etti. "27 Ara§urrnayt tamamIad1guJl.1Z 1996 sonJannda 1 Dolal111 400 bin Liradan i§lem goriiyordu, yani 1994'teki degerin 14-15 ka.,l;1 tl. Durumu hrsllt bilen IMP, istikrar j>aketi ad1 altlnda durrnadanll :; yeni zamlar dayatlyorl Hiikiimet istikrar paketi adt altlnda yiikiinii emekp1ere bindiriyor. Tiirkiye, 1993 ylll devalas-; !I il yonda Latin Amerika iiIkelerini Dolar kar§lsmda parasl en/ fazla deger }?itiren iilkeler arasmda BrezUya'nm ardmdan ikind radaydl. Union Bank ve daha uluslararasl serrnaye ill raporlannda Tiirkiye, kredi giivenilmez iiI... keler arasmda gosterilmektedir. 1994 ytlt itibariyle Tiirkiye'nin dt,:l,,11 70 milyar Dolar clvanndaydl. Diinya Bankasmm Nisan:l:; 1997 verilerine gore Tiirkiye 1990-1995 doneminde %75'lik enflas_ l yonJa fiyat istikran yoniindel'\ diinyamn en koru iilkesi, 1995'te 73.5 miIyar Dolarla diinyamn en 8'nci iilkesiydi."28 muz 1996'da dt§ 73.3, MaytS 1997'de 79.8 milyar"29, Ekim 1998'de 92 milyar Dolara Sava§m yarattJgl istikrarslzllk, ve dl§ ve yiiksek yon, Susurluk olayt ardtndan apga pkan birle§ince, Tiirkiye'nin uluslararasl alandaki kredisi daha da ylprandl. <;iinkii Tiirk devletinin uyu§turucu ticaretiyle ugra§ugl ve karapara dtgl, Avrupa'mn iilkesinin mahkeme kararlanna bile yansldt. Bu durum Tiirkiye'nin Avrupa iilkeleriyie ili§kilerini zedeledigi yapllan haztrhk gibi, Avrupa Birligi'ne tam giri§ darbe vurdu. Karapara ula§unmda onemli bir halka oldukIan ga Tiirk bankalanrun uluslararasl alandaki giivenleri biiyiik 1995'te Hollanda ve 1997 Almanya'da (Valafbank) sarsmu Tiirk bankasma bu iilke mali polisinin yapugl Tiirk bankalannm sablkalt hale geldiginin omekIeriydi. Sava§, Tiirkiye'nin onemIi bolgesel projelere girmesini de olumsuz etkiIemektedir. Bunlardan biri Azerbeycan petroliinii Akdeniz'e aktarrna projesiydi. Proje iIe iIgiIi gOrii§melerin yaptId1gl 1993 ytImda Tiirk gazeteleri "<;etin'den aCl itirat" ba§hglyla, donemin Dl§i§leri Bakam Hikmet <;etin'in §u sozlerini verdiler: "BakU _ miimkUn gorCeyhan petrol hattmm §u anda hayata miiyorum. Teror nedeniyle batllt §irketler buna yana§maz."jO Nitekim oyle oldu: 1995 ylhnda Azerbeycan petroliiniin la aktanlmasl projesi karara baglandl, Tiirkiye dt§talandt. bu
sl
Rusya'ntn aguhglnt kullanmasl ve diger bir tabm uluslararasl faktorler beIirleyici oldu ama, Hikmet <;etin'in itiraf ettigi gibi, Kiirdistan'daki sava§m yaratugl istikrarslzltgm Tiirkiye aleyhine olumsuz rol oynadlgma ku§ku yoktu. 1996'yla birlikte PKK'nin, gerilla faaliyetlerini Karadeniz bolgesine de yaymasl, Tiirkiye'nin Akdeniz yerine Karadeniz altematifini degerlendirme plamm da ciddi olCilde tehdit etmektedir. 1998'e gelindiginde Tiirkiye, projeden halen pay alamaml§t1. Sava§m yogunla§tlgl ve Tiirkiye'nin kom§ulanyla problemlerinin 1990'h ytllardaki bu durum, Tiirkiye'nin dl§ ticaretine olumsuz yansldt. Omegin Tiirkiye'nin lslam iilkelerine yapUgl ihracaat Kasun 1993 itibariyle 1992'ye gore %20'den % ITye dii§tii. Korfez sava§l slrasmda kapattlan Kerkiik-Yumurtahk petrol boru hattmdaki 12 mUyon varil petrol BM Giivenlik konseyi yasagmdan dolayt. uzun ytllar 1996 yllmda BM Giivenlik Konseyi, Irak yonetimine ko§Ullu ve ancak belli miktarda petrol satma izni verdi. Ama bu defa rrak yonetimi, izin verilen petroWn tiimiinii Tiirkiye iizerinden aktarmayt kabul etmedi, Suriye iizerinden Akdeniz'e ula§an hatu devreye soktu. Kaldt ki Ocalan'm yakalanmasma ve PKK gerillalanrun eylem yapmamasma ragmen, Giiney Kiirdistan'daki istikrarslzhk ve ABD engeli nedenleriyle KerkiikYumurtahk petrol hatu tehdit altmdad1r. Aynca Tiirk ordusunun lsrail'le askeri i§birligi, kom§u halklan tehdit eden silahlanma ve askeri operasyonlan, mevcut ticari ili§kilerin (6zellikle Arap iilkeleriyle olanm) Turkiye aleyhine i§leyecegini gosteriyor.
Kiirdlstan'daki talanda gerl1eme Sava§m Kurt halklrun iiretimini ve ahm giiciinii du§urmesi, sadece Kurt halklm etkilememekte, aym zamanda dogrudan Tiirkiye ekonomisi ve sosyal ortamtm da etkiliyor. Kiirdistan, yonelik iiretim yapan Turk sermayesi biiyiik pazar. Kurt halklrun altm giiciiniin tiikenmesiyle bu pazann biiyiik darbe aldt. Turkiye hayvanctllk ve tanmsal iiriinlerinin ihracaaundaki azalma, dogrudan Kurdistan'da bu alanlarda iiretim gerilemesiyle ili§kilidir. Uretim gerilemesi ve sava§, SlnU ticaretine de darbe vurdu. Aym §ey side gortaclhk, ta§lmaclhk, turizm ve bankaClhk
300 301
Omegin koyler ele ahrursa: Ylktlan koylerin yeniden kurulmasl blrakaltm devletin, uluslararasl de katktlanru gerektiren biiyiik maddi masraft gerektinnektedir. altmdaki devlet, se bile bu masrafi kar§tlayacak durumda degildir. Buna ragmen her yeni kurulan hiikiimet, koye geri donii§lerin ba§latdacagl mu;delenmekte, ama donii§un ekonomik faturasl ve kaynaglO nereden bulunacagl bir tiirlu En az maliyetle bile ve hukumet dayanarak yaolsa Turk baSlOlOda pllan hesaplamaya gore bo§altdan 2421 koy ve mezradaki (809 koy ve 1612 mezra) 43 bin hanede ya§ayan/ann donu§u, evlerin ipn aile ba§lOa asgari 650 milyon onamru ve asgari gepm Ura gerekiyor. Geri donu§un asgari faturasl 30 trilyon Lira hesap ediliyor. 31 Sava§, uluslararasl §irketlerin yeni yatlOmlanru onledigi gibi, §irket de, "terorii" ve ortanun guvensiZligini gerekmevcut gostererek faaliyetlerini durduruyor. Omegin Mobil §irketi, 1993 ytllOda petrol arama ve faaliyetlerini durdurdu. Tiirkiye'nin Kurdistan'da yaptlgl petrol uretimi 1993 Ylhnda %11 azalarak 2 milyon 935 bin tonai ba§ka bir izahIa 27 bin varil olan gUn/uk uretim 23 bin varile dU§tii.
Turlzm Tiirk turizmi, birinci darbeyi Korfez Sava§l'nda aId!. Turkiye karayollarlOda meydana gelen kazalarda olenler araslOda turistlerin paYlrun artmasl, turistlere yonelik tadz saldmlan ve benzeri nedenler, Turk turizmine olumsuz etkileyen faktorler oImakia birlikte, asd ve kaha darbeyi Kurdistan'daki sava§ nedeniyle ahyor. Bunda turistik tesislere zaman zaman yapllan saldlOlar ve uluslararasl alanda PKK'nin yiiriitrugu kampanya etkili oluyor. Ama Avrupalt saylda insan sadece tehIikesinden degil, kirH bir sava§a paralanyla destek olmamak Tiirkiye'ye gitmek istemiyor. Turk baslOl, televizyonlan ve konsolosluklann buyiik paralar harcayarak yaptlklan reklam ve yaptlgl hiilyah propagandalar yetmiyor. Omegin Mart 1994 aYlnda Berlin'deyaptlan turizm fuanna Bakan Abdulkadir Ate§ kattldl. Bakana gore fuarda .Turizmin degil, DEP konu§ulmu§tu."32 302
Avrupa yonetimleri insan/anOl Tiirkiye'de kendilerini bekleyen teWikeler konusunda uyanyorlar. 1992'de Turkiye turizmde 7 milyon saYl ile 5 milyar Dolar gelir beklerken, bu saytya ula§amadt. 1992'de turizm geliri 3.7 milyar Dolarda kaltrken, 1993'de bu rakam daha azaldl. Bu durumu Turk baslrundan altnttlarsak: .Yapuklan zarar nedeniyle turistik tesisler KalklOma BankaslOa Odeyemiyor. 1993 ytlt itibariyle bu §ekilde Tiirkiye olan Kalktnma Bankasl'nlO 77 milyon Dolarhk zarara girdi."33 1993'te "turist yerine sinek avlayan Ege'deki tesislerden 46'Sl sat1§ mu§teri aradlgl baslOa yanslyan bu sektordeki krizin bir ba§ka ornegi."3't Dolaylt ve dolayslz olarak yakla§lk 5 milyon ki§inin tugozonline ahmrsa, Turkiye'nin bu alandaki Slrizmden ktnuslOlO ciddiyeti daha iyi an/a§lhr. Turk devletinin askeri operasyonlan turizme darbe vuran bir diger faktor. Bahar ve yaz aylannda gelenekselle§en ordu operasyonlan ve Gliney Kiirdistan'a yapdan operasyonlar dogrudan turizme yanslmakta, Avrupa iilkelerinde aynlan rezervasyonlan olumsuz etkilemektedir. Turizm karaparamn en fazla yatmldlgl alan. Son yddtr Tiirkiye'nin bir de bu yonlu mercek altlOa almmasl, Turk turizm tesislerine ve acentalanna dogrudan yaosldl. 1995 ve 1996 ytllannda turistik alanlarda olav olmamasl nedeniyle Turkiye'nin turizm buyuk gelirlerinde artl§ goziiliirken, 1997 ve 1998'de tekrar ini§ oldu. "21 Temmuz 1998" tariWi Htlrriyet gazetesinde verilen ve Turkiye giden Alman turistleri denek alan bir istatistige gore: ,,1998'in ilk altt aytnda bir onceki yda gore 142 bin daha az Alman turist gitti. Ki Turkiye'ye giden Alman turistlerin yllhk miktan 2 milyon hesaplaruyor. 1998 ythnda Avusturya, Danimarka, Fin/anve Turkiye'ye giden turist saytslOda diva, % 6 ile 0/044 araslOda azalma 0Idu."35 Tiirkiye, Ocalan olaylyla birlikte yeni bir turizm §oku ya§adl. Ocalan gerginliginin ba§lamaslyla birlikte, Tiirkiye'de ba§gosteren sonra intihar eylernleri ve Ocalan'lO Turkiye'ye Turk devletinin sergiledigi son derece §oven tutum, olumsuz etkive en dogru §ekilde-turizm sektorii iizerinde gosterdi. sini en Ocalan'l elleri ve gozleri baglt halde Turk bayragl oniinde goriinruleyen ve bu goriintiileri, giiciiniin gostergesi olarak dunyaya yaytnlayan Tiirk devleti, bUyiik tepki alnu§u. Tiirkiye adlOa Avrupa
303
iilkelerinde turizm yapanlann feryach, turizmi bataga ri.iklenmekten kurtaramadl. Bu konuda ytp Turizm tcra KUNkI' Dyesi Ceylan bas1l1a §u bulundu; "son ayda yalO1zca 5 ytldlZh otellerde 125 bin geceleme iptal Tiirkiye'nin bu iptallerden kayblmn 50 milyon dolar oldugunufl\ tahmin ediyorum. PKK'nin Tiirkiye'yi sava§ alam ilan etmesi, MaVl'\l <;:ar§1 yang101 sonraslOdaki Valilik ve tp§leri Bakanbgl'nm uyat'l'ij demel;lerinin ch§ basmda yankl uyanchrmasl iptallere neden 1" du."36 Avrupa iilkelerinden yaptlan resepsiyonlann yansl iptall/: edildi. Buna gore Tiirkiye'nin 1999 ytl1l1daki turizm kaybl 7-8 mi'" yar Dolar aras1l1da. Tiirk devleti sava§1 esnetmemekte ve ban§ olumlui cevap vermemektedir. Ocalan'm tutuklanamasl ve PKK'nin silahltl miicadeleye son vererek siyasal-demokratik mucadeleyi esas almaSl nedeniyle Tiirkiye turizm tesisleri iizerindeki PKK tehditinilt kalkffi1§ oldugu soylenebilir. Bundan sonra Tiirk devletinin sorunu ve demokratikle§me ipn adtm atmasl beklenirken, ustelik bu sadece Kiirt halkmm degil uluslararasl alanda da devletler dahil geni§ kesirnlerin beklentisiyken, Tiirk devletinin Kiirt sorunundaki inkara ve anti-demokratik politikaSlnt siirdiirmesi, turizmini Kiirt sorununa daha da endeksli duruma getirmektedir.
siyasal yaptya etkilerl Tiirkiye'de siyaset sava§a endekslenmi§ ve bunun sonucu olarak siyaset tekle§tirmi§tir. <;:ok saytda siyasal parti olmasma ragmen gerl;ekte Tiirkiye'de tek bir siyaset vardtr: Devlet siyaseti, tek bir parti vardtr: Ordu partisi. Kiirdistan'da sava§ ba§lamadan once Tiirk burjuvazisi kampla§ffi1§, ti.imii ayru s1l11f temeline dayansalar da aralanndaki yapay aynmlarla politika yaplyorlarch. Sosyal demokrat olmamaslna ragmen oyle dini suistimal ederek dind oldugunu one siiren, milliyetpligi vardtran ve buna ragmen Irkp 01madtgml one siiren partiler, halkl pOlitik oyunlarma alet ediyorlarch. 1970'lerde siyasi parti temsilcileri, i§p tulumu giyerek oy toplarlardl, §imdi ise orduyu overek ve asker elbisesi giyerek'oy topluyorlar. Sirnak ylktbrken, Lice topa tutulurken ses
304
kontrgerilla konusunda ara§urma yapmaktan korkanj "konu§ursak bizim de sonumuz oyle olur" diyen; soyledigi sozU askerler oksiiri.ince geri alan; yazar ve bilirn adarnlannm cezaevlerine doldurulmasma ve i§kenced polislerin meclisi basmasma ses pkannayan; oolardan da atak davranarak DEP'lUere saldmp saat dokunulmazhklanru kaldlran, HEP ve DEP'i kapatarak, asker siingiisu alunda gitmeyi siyasi ahlaklanna slgdtran, boyle hareket etmekleiki halkm sorunlanru demokratik yontemlerle bilmesinin ftrsat ve elleriyle bombalayan siyasi partUerin pozitif bir i§levlerinin olabileceginden sozedilebilir mi? Turk siyasi partileri sava§a, silahlanmaya, anti-demokratik yasalara, rantpbga, devlet kurumlanrun yozla§maslOa, koy ytktml anna , kontrgerilla dnayetlerine kar§1 basm demokrasiden, Kiirt sorununun yana olmadtklan ve bunlar sava§lm vermeyi aSll ugra§lan yapmachklan ipn sorun bugiinki.i diizeye geldi. Tiirk siyasi partilerinin Kiirdistan'daki varbgl orduya dayanmaktadtr. <;:ogu ildeki parti orgiitlerini askeri komutanlar ve valiler yoolendirmektedir. Parti orgiitleri, koy koruculan ve kontrgerilla §eflerinin denetimindedir ve onlar milletvekili yaptlmaktadtr. RP'nin (1998'den itibaren Fazilet PaTtist) Kurdistan'daki temel bir dayanagl Hizbullab isimli kontrgerilla orgiitiidiir. MHP, )tTEM, eliyle orgutlenmektedir. ozel tim ve tetikp ipndir. Eger siAncak siyasi partiler toplumsal sorunlan yasi partiler i§levsel kurumlar durumuna gelmeyi ilke edinirlerse, ku§kusuz sorunlan Tiirk siyasi partileri, ara§unnarun yerinde dikkat gibi sorunlan ve toplumda otorite olabilme guciinu yakaladtlar. Kurt halk miicadelesi oolara bu olanagl verdi. AIDa onlar sadece ordunun zorlamaslyla degil, onun kadar kendi ideoloji ve politikalan geregi bu §ansl kendi elleriyle dinamitlediler. Siyasi partilerin bu tutumu tarihsel etmeolere dayaruyorsa da a§abilirlerdi; ama a§mak ipn ba sarfeunediler. Bu nedenle kaoll sava§tan oolar da en az ordu kadar sorumludur. Partilerin durumu, Tiirkiye siyaset-devlet ya da siyasi-ordu i\i§kisinin Kiirt ulusal direni§i sadece gori.inti.iyii ytktt, gerortaya Bunun orneklerini vennek kitaplan doldurur. Eminim ki giin giin bu ornekler yaztlacak, ki yazmak hem Kiirt
305
I'
hem de Turk aydmlan bir gorev, ve her bir amek, Turk Siyast::! Partilerinin tarihine kara birer leke olarak kaztlacakttr. 1: CUmhurba§karu SUleyman Demirel kanll sava§ta adeta orkestTa, I;;: §efligi yapmaktadlr. Kanll ayglt nerede patlak verse Demirel oraya'l yeti§mektedir. Demirel'in cinayetlerden ve gizli planlardan haber... dar ileri siirmek bUyiik safllk olur. Demirel, Kurt gaze.';, tedler aldiiriilurken, "bunlar gazeteci miUtan" diyebilen bir )' devlet adamtdlr. Demirel, ozel cinayet biriminin kurulu§unu onaylayan MGK'na ba§kanltk yapan ki§idir. 37 Demirel, DEP'1i milIetvekilJerini kontrgerillaya hedef gosteren politikacldlr. Turk ordusunun 1995 bahannda Guney Kurdistan'l i§galini, tUm uygar dunyanm tepkilerine "ordu orada kahadtr" diyerek i§gali savunan ve ozendiren ki§idir. Tiirkiye'nin Avrupa Giimriik girmesi §art ko§ulan Anti-Teror Yasasmm 8'nd madve insanlann dii§uncelerin_ desindeki degi§iklige kar§l den dolayt cezaevine sokulmasml sa"unan ki§i olmasma Demirel, halen Turkiye'de "demokratik rejimin simgesi!" olarak gosterilebiliniyor, 'j
!
DYP Genel Ba§kam, 1993-1995 doneminde Ba§bakanhk, RPDYP hiikumetinde DI§i§leri Bakanllgl ve Ba§bakan Yardtmclhgl yapan Tansu politik kariyerini kanh sava§l hararetle destekleyerek ve ordunun bir memuru gibi edindi. bir bUrjuva kadtmdlr, ABD'de egitim gormii§tiir, zengindir. Ordunun emrine girdikten sonra daha da zenginle§ti. 22 Ekim 1993 tarihinde Lice TUrk bombalanyla yerle bir edilirken, iIgitmek istemi§ ancak, ordu izin vermemi§tij hem de ba§bakan olmasma ragmen. Lice'de blrakalun hayatlru kaybeden onlarca yeti§kini, olen ve daha konu§ma ve yiiriime varmadan kor ya§amaya mahkum Yard!. Kendisi iki annnesi olan 28 Ocak 1994 tarihinde Turk sava§ nm Giiney Kiirdistan'm Zele bOlgesine saldlTlsmdan, olarak haberi bile olmadtgl halde, bombalamaYI Turk SilaWl Kuvvetlen gibi zaferi §eklinde degerlendirdi. Halbuki "zajerl" olarak niteledigi bebegin bombalarla edilmesiydi. emriyle Ozgur Olke gazetesi binasl bombalandl, Ersin Aydtn isimJi gazeteci hayatlnl kaybetti. 30 Kaslm 1994 tarihli ve 02438 nolu Bakanhgl, Dl§i§leri Bakanhgl, Ba§bakan Tansu MGK Genel Sekreterligi, Ba§bakanhk Askeri Danl§manltgl ve Ba§306
bakanhk Basm Yaytn Enformasyon Genel Miidiirlugii'ne gonderilen gizli talimatlnda, "Ba§ta Ozgur Olke olmak iizere boliicii ve ylkla orgtitlere destek veren organlann susturulmasl etkin yontemlerin derhal tespit edilmesi ve siiratle yiiriirliige konmasl" emrediliyordu. Talimat tarihinden giin sonra gazete binasl bombaland!.38 Susurluk olayl sonraSl geli§meler, bu olayda ve Agar'm rolunii ve emir veren ki§iler oldugunu kesin olarak ortaya pkardl. Patlamarun oldugu donemde tstanbul Emniyet Amiri Necdet Menzir idi. Patlamadan sonra "Menzir, Mehmet Agar'a telefon edip, 'benim sornm/u/uk a/ammda adam/anm kul/anma' demi§, buna gore Ozgur Gundem'i Mehmet Agar'm adamlan bombalamt§tl. "39 Ba§bakanhgl doneminde ve onun talimatlanyla Emniyet Genel Miidiirii olan Mehmet Agar ve Korkut Eken'e bagh birimin Kurt i§adamlanna yonelik oldurme olaylanm Slf olmaktan pktl. 40 Kurt i§adamlanna yonelik cinayetlerin oniinii talimatt imzalayan ve basma apklayan ler, 25 Arahk 1995 genel birlikte DYP'yi ozel sava§ §efleriyle doldurdu, bununla devlete ve topluma yon veren kurumlan ozel sava§a gore orgiitlemeyi ANAP iktidar oldugu 1983-1991 doneminde tiim oze! sava§ yasalanm pkaran partidir. ANAP, 1995 ytlmda ordu ve sermaye ip,nde bazl kesimlerin sava§l seslerine kulak vermek istedi! Ancak ANAP'm genel olarak partilerin rejim konumlan ve ANAP'm giri§imlerindeki cesaretsizlik ve muglakhk, bu adlmlan onledi. ANAP'm olumlu olarak nitelenen baZl pkl§lan, yapllanmasl gozoniine ahrunca havada kalmaktadlr. ANAP kurmaylannm MHP'lidir. Bu vesileyle §Unu da vurgulamak gerekir: Tiirkiye'de devlet, Kiirt sorununda adlm atsa bile bunun kendi denetiminde olmaslm §art ko§uyor. Blrakahm PKK'yi, Kurt kesimlere, korucu §eflerine ve Tiirk siyasi partileri 'Kurt/erine' bile §ans tammtyor. CHP (onceki ismiyle SHP), 1991-1995 doneminde DYP'nin iktidar ortaglydt. Kanll pratik ve oze! bask! yasalanndan sorumludur. Erdal tnonii'den sonraki SHP Ba§kam olan ve hukiimette Ba§bakan Yardlmasl olan Murat Karayalpn, avukat Faik Candan'tn Ankara Emniyet Amirligi'nde gozaltmdayken (Arahk 1993), Ankara dt§ma gotiiriiltip kur§una diziImesini bilip,buna ragmen Ba§bakan Yardtmclsl olarak kalmayl insanllk, parlamenterlik ve demok307
) rasi onuruna Stgdtrabilen Turk politikactstdtr. Me. Agar'a baglt ozel birimin kurulmasma onay veren ve onlarca yetin onunu MGK toplanttsmda da bUlunuyordU. 41 CHP'I Karayalpn'dan sonraki lideri Deniz Baykal, onlarca cinayete. devlet koy ile §ehir bombalamasma bizzat §ahit old SHP, DEP'li milletvekiIlerinin dokunulmazltgt kaldtrtltrken co...! uyesini mecIise yollamayarak uygulamaya dolaylt destek Deniz Baykal'm ba§kanltgmda CHP, ordunun Meclis ve Id 'Ozdisu dummuna geldi. l!mekfilere yakm populist POlitikasuul terkeden ve Kurt sorununda §oven, Oportiinist bir politika gUdCO;i CHP, Turkiye ve Kurt halkt tarafmdan cezalandtnldr,,' 1995 sepmlerinde %10 barajmt Zor bela a§abilirken, 1999 sepmle-: rinde %8.5 oyu He Turkiye CumhUriyeti'nin tarihinde ilk defa parlamentoya giremedi.
Demokratik Sol Partt (DSP) Genel Ba§kant Bulent Ecevit, KUrt ! halkma kar§l en azgm du§manllgl kOriikleyen politikaCllann ba- 'II §mda gelmektedir. Ecevit, Kurt ulusal davasma dUydugu kinden dolayt lrak diktat6rii Saddam Huseyin'i bile desteklemekten kinmemektedir. Ecevit, Turk ordusuna Guney Kurdistan'l i§galini alenen onermektedir. Politik sahneden silinme noktasma gelen Ecevit'i tekrar yiikselten en onemli etmen Kurt du§manltgldtr. Kendine Sol" diyen DSP, boylece Turk usulu bir rur sol maskeli lrkphgm ifadesi haline gelmi§tir. Ordu ta§eronlugu olan ECevit'in bu politikaSt Genelkurmayltk tarafmdan te§vik edilmi§ ve onu DSP, 30 Haziran 1997-25 Kaslm 1998 tarihleri arasmda ANAP ve DTP ile koalisyon hiikiimeti kurdu. 11 Ocak-28 Mayts 1999 tarihleri arasmda aztnllk hukumet kuran DSP, kendi iktidar doneminde Oealan'm Turkiye'ye kapnlmasmm Turk halkmda yarattlgl §oven histeriden en fazla yararlanan pard oldu ve birind pard olarak Nisan 1999 RP, OsmanllClltk ve Pan-tslamist progralJl1yla imparatorluk hayali Bu progralJl1, ordunun sava§p ve yaytlmacl politikastyla birle§iyor. Aynca dini kurumla§mantn Turkiye'deki tarihi zaman alternatif ve biPmlenmesi, bu orgiitlenmenin rejime olmadlglnt gostermektedir. Sava§ ve ona e§lik eden baskt ve yoksulluk, ytgmlan bu partiye itmektedir. 1995 ytlmda Turkiye'nin en bUyiik Ylgm pardsi haline gelen ve dinci soylemleriyle Batl dunyasml korkutan RP'nin Kurt politikasl digerlenyle aynldlr. Tek far308
kl §udur: RP, dini soylemleri kullanmaktadtr. RP'nin Kurt politika..;sl §udur: "lslamiyet egemen olursa farklar ortadan kalkacak, dola}>' _ slyla sorun RP, Turk ordusunun ytktm politikaSIT\...l ekmek yardlml, djtli telkinler ve kurum vasltaslyla gu entegre tamamlamaktadrr. Belki bu parti dl§ politikasl ipn lJir sorun, hatta Turkiye'de catl§malara bile toplumsal Ama, Kurt politikasmda ve gerid lJmdlT. RP'nin ki§iliginde islami muhalefet, devlet politikasl (ordu), mokrasi ve Kurt soru nu ogeleri bir daha kar§l kar§lya geliyor. hnda Osmanhlantl s?n .do,nemlerinden .beri bu vardl:t. Ama her defasmda Turklye de demokrasl cephesi zaytf ve tin golgesinde du(dugu Kurt hareketi bu potansiyelin ittU,\_ dini hareket-ordu ktndan yoksun kaldl. Demokrasi kisinde ordunun taf aftm glbl, devlet (ordu)-Kurt de yine devletin tataftm tuttu. Ayru §ekilde dini hareket de, "Tiit'_ kiye demokrasi hat'eketi" kadar olmasa da tercihi kapmlmaz olul)_ ca devletten (orduoan) yana yapmaktadtr. RP geli§imini onemli Kurt hareketine RP netidleri kendi slk slk bu itir
309
Tiirkiye'de en tehlikeli siyasal aklm olan MHP, mecliste olsun ya da olmasm hiikiimetlerin ortagl durumundadlr. Devletin kurumu bu partiye teslim edilmi§tir. Ozel ordu ve polis orgiitiiniin birimi, ve uyu§turucu mafyasl bu partinin denetimindedir. Devletin kontrgerilla birimleri MHP'li militanlarla doluduro MHP militanlan resmi merasimlerde ordu birliklerinin arkasmdan katllabilmektedir. MHP'yi bu §ekilde geli§tiren ozellikle 1991'Ie DYP oldu. MHP lideri Alpaslan Tiirke§, oldiigii tarihe kadar (Nisan 1997) Tansu akll hocasl durumundaydl. degerlendirmede MHP geleneksel siyasal partiler gibi goruliiyor. Evet, MHP bir partidir ama, ayru zamanda da parti degildir. MHP devletin sokak orgiitlenmesi ve Tiirk §ovenizminin giiniimiizde varc:hgl noktanm politik izahldlr. Bu nedenle MHP'nin giicii sepmlerde aldlgl oyla ol¢lmemelidir. MHP, her durumda kendini biitiin partiler ipnde ifade edebiliyor ya da slraladlglm partilerden herhangi bir politik tutumuyla MHP'lile§ebiliyor. Futta§klnllk, sokaklarda ve asker cenazelerinde §oven bol histeri, kontrgerilla birimlerinde yer ahp masum Kiirtleri oldiirme, yerabp ylglnlara saldlrmanm adl ozel tim ve polis MHP'lilik olmu§tur. Bu geH§menin tiimii MHP'nin degil, ODH'nin kurdugu orgiitlerle olmaktadlr. Orgiitlenmesi ve silahll giiciiyle tehlikeli bir konumda olan MHP'nin militanlan, 1997-1999 doneminde Tiirkiye'de Kiirt olmak iizere, en az 20 ki§iyi katlettiler. Ordunun, polisin ve hiikiimetlerin verdigi destekle palazlanan MHP, kontrgerilla yontemleriyle ciddi bir maddi varhk ve kitle kazandl. MHP bu destek sayesinde 1999 %18 oyu ile ikind parti durumuna gelerek, DSP ve ANAP ile hiikiimet kurdu. Katillerin partisi olan MHP ile Tiirkiye daha §oven, daha militarist ve daha kanll bir gelecege siiriiklenmi§tir. Siyasal partiler, Susurluk olayl ile onemli bir demokrasi smaVlYla kar§lla§tllar. U}'U§turucu, cinayet ve fidye olaylanndaki ispatll Susurluk arkasmda Mehmet Edip Sedat Bucak, Unal Erkan, Dogan Giire§ gibilerinden sadece Agar ve Bucak hakkmda mahkemeler i§lem yapabilmektedir. Ama bu da, onlan yargllamak ipn degil, toplumu susturmak yapllmaktadlr ve vermesi beklenmemektedir. yiiliitiilii§ tarzma baklhrsa bir Siyasi partilerin olu§turdugu 1BMM Susurluk SOnl§turma Komis310
yonu (Arahk 1996), bir traji-komediye donii§tii, Kiirdistan'daki cinayetlerden bir tekini bile giindeme getirmeye cesaret edemedi, izleri iiste dayarunca, MGK'den gelen emirle Komisyon, §amalanm durdurdu ve tiim partiler, bu emre itaat ettiler. Neticede kamuoyunun duyarhhk ve destegine ragmen, TBMM ayagma gelen tarihi §anSI kaprdl. Tiirk siyasal sisteminin bu pkmazl, Kiirt halk kar§lsmdaki inkara konumdan kaynaklanmaktadJr. Yalan, inkar ve basklya dayah Kemalist politikarun vardlgl zorunlu nokta budur. Ara§tlrmamn yerinde dikkat gibi siyasi partiler, bu noktaya varmaYI onleyebilirlerdi, ama onlar kendilerini mek kendilerini adeta yan§tl1ar. Siyasi partiler otoritesizlikleri ve sorumsuzluklanyla sorunun kititlenmesinin en biiyiik nedenlerinden biri oldular.
toplumsal yaptya etklleri Sava§ giderleri yoksul halka bindirilir; askerlik yapanlar, olenler, sakat kalanlar, halkm olurken, general ve pOlitikacllann bir elleri balda, diger elleri yagda ya§lyor. Sava§ta hayanru kaybeden Tiirk saYlsl on bini a§n. Binlerce sakat var. Olii ve sakatlanyla sava§m kurbanlan, Tiirk toplumunun biiyiik bir draml. Sakat ve ruhsal bunahm ipndeki askerler Ankara'daki Gil/bane Askeri Ttp Akademisi (GATA) biinyesinde kurulan rehabilitasyon merkezi, bu dramm sadece bir gostergesi. 42 Sava§tan donen ki§i de toplumla uyum saglayamlyor ve eylemlerine katlhyor. "Kilrdistan Sendromu 'hdan bahsetmek gerekir. Devlet, maa§, madalya, gosteri§li cenaze torenleri, kahramanhk ve §ehitlik nutuklanyla ailelerin acllanm gidermek istiyor. Asker saylsmdaki biiyiik artl§ ve ailelerin cuklarmm Kiirdistan'da askerlik yapmamasl ipn rU§vetle sakat raporu almalan gibi yollara ba§vurmasl gozoniine ahnmca, madalya ve nutuklann acllan dindirgemeye yetmedigi goriilmektedir. Toplumla uyum saglayamayanlar sadece askerler degil; Kiirdistan'da gorev yiiriiten polisler, ozel timler ve ozel birimlerde yeraIan ordu subaylan, Tiirkiye'ye dondiikten sonra, "ayncahklanm" 311
surdunnek istiyorlar. Ayncahk dedim: <;:unkii, bunlar Kurdistan'da gorev yiiriitl1rken istedikleri gibi hareket ediyor, sorguluyor, i§- ' ve uyu§turucudan kence yaplyor, oldurl1yor, rii§vet, bUyiik vurgun vuruyorlar. Tiirkiye'de bu ki§iler, bir anda kendilerini ya dl§talanu§ goriiyor, ya da burada da ayru pratiklerini surdiiriiyorlar. Bu elemanlar, dnayetler ve diger kirH i§lerinde kullandlklan da beraberlerinde gotiiriiyorlar, Turkiye'nin hemen hemen her §ehrinde polis, ozel tim elemanlan, subaylar ve itiraf01ann oldugu omya pkanlml§tIr. ANAP-DSP-DTP hiikumeti adlna gorevlendirilen Kutlu Sava§ haZlrlachgl "Susurluk Raporn 'hda bu Guneydogu'da {Kurdistan-b.n.] dogup Turkiye'ye yayl1dl"43 sozleriyle itiraf etmektedir. Sorunun bir de ahlaki boyutu var ve olmasl gerekir. Sava§1 Turk devleti apsmdan hakslz bir sava§ goren Turk halkmdan insanlann saYiSI de az degil. Ceset koy yakma ve §ehir bombalamalan, Turk halkma da yanslyor. Hepsinden oteye evlerinden kovulan milyonlarca Kiirdiin peri§an ama baskt ve Y1kuna ragmen onurlu direni§leri gozlerinin oniinde. Kurt halklru ezen Turk devleti, onlan da eziyor ve demokratik haklanm klslthyor. Ancak Turk devletinin Turk halktru kirlettigi ve ylglnlan tammragmen sava§a alet edebildigi somut lamaya bir realitedir. OHD'nin psikolojik sava§ birimleri, MHP ve diger siyaSi partiler, basm ve daha kurum eliyle halkl zehirHyor. Bu propagandaya ozellikIe alet olabilmektedir. TiirkiTurk devletinin hedeflerinden biri Kurt halk emek01erini etkilemeSini onlemektir. Bu yiizden ye halkl tehlikeIi bir iki halk arasmda du§manltgl koriikIuyor. Kurt ve Turk emekp kesimler arasmda kayna§ma olmamasl sendikalar tutucula§tmbyor. Devlet onemH oranda bu amacma ula§ffi1§tIr. Sag-liberal egilimli TUriliye Sendikalar Konfederasyonu (TurkI§), sol egilimli Devrimci /§fi Sendikalara Konfederasyonu (DISK) ve dinci Hak-/§ gibi bUyiik sendika konfederasyonu §oven bir politika guduyorlar. Devletin yonlendirmesiyle yurtsever ve demokrat olan Kurt sendikacllanru tasfiye ediyorlar. 19901992 arasmdaki smull bir ch§mda Turkiye sendika konfederasyonlan Kiirdistan'daki ylklmla ilgilenmedikleri gibi, Kurdistan'daki §ubelerinin akibetiyle de ilgilenmemektedirler. Kurdistan
312
yakthp Ylkthrken, DIsK Genel Ba§kam Rtdvan Budak Avrupa'da lobi faaliyeti yUriitiiyorTurkiye'nin Giimriik Birligi'ne girmesi duo Halbuki aym donemde PKK'nin ate§kes ve demokratik a0hm vardl. Ate§kes, ban§ ve demokrasi istemi Tiirkiye sendikacdarml ilgilendirmiyordu! 1§01erin pasifliginin altmda ba§ka bir 6ge de yatmaktadlr: Tiirkiye'ye .milyonlarca Kurt siiriilmu§tI1r. Bunlar evsiz, i§siz ve geleceksizdir. Turk emek01eri slrufsal olarak s6murulmelerine ve demokratik haklan gaspedilmi§ olmasma ragmen, Kiirtleri g6rup "AIlah'a §ukUr" diyorlar. Bu onlara aristokrat bir davraru§ veriyor. Ama pasifliklerinin ve §oven politikaya alet olmalannm astl nedeni bu degildir. Turk sendikalan aldatlyor. Sava§ giderlerinin ktsllmasl i0n ses 0karmayan sendikalar, laiklik slogaru ardma gizlenerek b61uyor ve ordunun pe§ine taklyorlar. Susurluk olayl bile sendikalan uyandlrmaya yetmedi. "Temiz toplum" kampanya yozla§manm ve kaynagl olan Kurdistan'daki hakslz sava§la ili§kilendirilmedi. Sendika §efleri, duyarh ve sokaklara d6kiilmeye yatkm i§0 kitlelerini ordunun RP'ye kar§l laiklik g6sterilerine kanaHze ettiler ve Genelkunnaym yeni kompbizzat y6neticileri eliyle lolanrun yedegi haline getirdiler. kendi du§manlannm yedekligine ko§ulmalan gibi bir belki de ancak Tiirkiye'de rastlanabilecek bir Bu sendika konfederasyonlan OHD'nin denetiminde oldugunu g6stermektedir. Yani sendikalann atdhgl sadece basktlarla izah edilemez. Sendikalar, ideoloji ve politikalan geregi §oven bir politika giitmektedirler. Durum sendikalann devletin provakasyonlanna rahatllkla alet olabilecekleri tehlikeli noktasma gelip dayaruru§ur. Bu iIi§kinin dl§ma pkmak isteyen Kamu Emekfileri Sendikalan Konfederasyonu (KESK) gibi sendikalar, basktya ugramakta, y6netidleri tutuklanmakta ve komplolara maruz kalmaktadtrlar. Turk halkmm sava§m tahribatl konusunda duyarslz ve bununda otesinde rahathkla saldlrgan §oven histeriye kaptlabilecek noktaya gelmesinde; politikaalar, basm, sendika gibi kitle 6rgutlerinin yaruslra, kimi "demokratik!" ve "sol de rolii vardlr. <;:unku demokratik ve sol g6revlerini yapamadlklan kitleleri etkilemekten ve y6n1endirmekten uzakla§ttlar, marjinalle§tiler. Kalan baZllan da Kurt kitlelerini degi§ik tarzda diizene yiiriituyorlar. Ozellikle Tiirkiye'nin biiyiik entegre etme
313
§ehirlerinde Kurtlerden olu§an gecekondu semtierinde Turkiye sol pratigi budur. orgut-, Halbuki Kurt ulusal mucadelesi, Turkiye sol lenme, direnme ve ittifak yolunu 1984 eylemleri ciddi bir 1990 halk eylemi sured gorevi dayaUCI bir a§ama 01duo Vine de degerlendirilemedi. HEP ve DEP deneyine eger omuz verilseydi, bu partiler Kurt ve Turk aydmlan ve YIgmsal partisine donu§ebiIirdi. Bir aydm dl§mda korktular, §ovenizmin esiri oldular, toplumsal sorumluluklanna sahip pkmadl1ar, Kurt halkmm acllanna gozlerini kapadlIar. Bu durumdan yararlanan devlet daha rahat saldlrdl, lIEP, DEP ve HADEP, Kurt partisi olarak daha rahat damgalacL. tsmail Akm Birdal, Haluk Gerger, Fikret Ba§kaya, E§ber Yagmurdereli, Raglp Duran gibi, direnen bir Turk aydlIu da cezaevlerine konuldular. Peki aydm neydi? Ucunda olum olsa bile bir aydmm tutumunun ne olmasl gerektigini unlu fizik alimi Einstein'in ABD'de Mc. Carthycilik doneminde kuruIan Soru§tunna Komisyonuna bir Amerikah aycLn dostuna gonderdigi mektubundan aktanna yaparak omeklemek istiyorum: "Bu ulkenin aydmlanrun kar§l kar§lya b1rakl1d1gl Sorun onemlidir. Gerid politikalar, bir dl§ tehlike umaclsl yaratarak butiin Ulke aydmlanru zan altmda blrakou§lardtr. ogretim ozgiirlUgiinii ktsltIamaya ve i§Ierine gelmeyen her ki§iyi i§inden atmaya Bu duruma kar§l ne yaplIabilir? soylemek gerekirse, Gandi bir kar§l kOyu§tan, yani oniarla i§birligi yapmaYl reddetmekten yanaytm. Soru§turma Komitelerinden herhangi birine aydm sorguyu reddetmelidir. TutukIanmayt, mesieginden oimayl, maddi iflasl, klsa donem gaze aimalt, boylece Ulkenin kUItiirei ytklourun oniine Yeteri kadar aydm bu direni§i tirebiIirse ba§anya uIa§lr. Aksi halde bu Ulkenin aydmlan kOlelikten ba§ka bir §eye Iaylk degiI." daha vahimdir. Binierce insan oiduriiTiirkiye'deki durum liiyor, demokratik hakiann tiimii rafa kaldmIou§, topiumun tiim kaynaklan sava§a gidiyor, topium kontrgerillarun tehditi alunda ve iki toplum arasmdaki aphyor. Bu durumda slOld1 saytdaki aydm cL§mda, hangi Tiirk aycLm onurumu koruyorum diyebilir? Bu kadar korkan ve bu denli §oven davranan bir Ulke-
314
nin aydml lrkp ve katliam degerlendinnesi uygundur. Kurt toplumunda demokrat ve entemasyonalist duygular daha etkin ve egemenken, buna kar§lhk Turkiye toplumunda htzla bir deger yozIa§masl, tutuOlluga siiriiklenme ve 1rkp-kanh bir sava§a alet olma one pkml§ttr. Tiirkiye'de Kiirtlere kar§1 geli§en olaylan, §oven gosteriler ve devletin resmi politikasmm giinlUk yans1malan gibi iddiaoun binlerce omegi var. Bunlan s1ralamak yerine Tiirkierin yaptig1 bir kamuoyu yoklamasmm aktarrnayt daha gordum. Prof. Kemal Gormez'in POLAR (anket firrnas1) HADEP yapttgl anketin "HADEP uyeleri/yanda§lan arasmda kendini veya 'dindar' goren kimse yok. Buna kar§1hk kendini 'sosyalist' kimlikle taOlmlayanIann oram %50, 'demokrat' olarak niteleyenlerin oram da %50. "44 TUrk siyasal partileri durum tam tersidir. partilerin ana g1das1cLr. Hatta devletin "engeli!" olmasa, IrklararaSI yana olan buyiik bir potansiyeIin mevOlt oldugunu vurgularsam, bunun Turk halkma guvensizlik anlaouna gelmemesi gerekir. Bu, Turkiye toplumunun tehlikeIi bir noktaya vardtgml gosteriyor. Halklann tarihinde halklann egemenlerin yonlendirrnesiyle vah§i esiri oidugu anIann oldugunun omekleri boldur. Ancak olumsuz ogelere ragmen eger degerlendiriIirse, mevcut durumun olumlu ogeleri de olu§turdugu gOriilebilir. Kurt topIumu, Turkiye siyasal ve toplumsal ortamma hiimanizmi, demokratizmi ve haklan direnmeyi ta§lou§ttr ve halen ta§lmaktadlr. Adeta §eyi oimayan Kurt halk1, 15 yllhk ytktm sava§mdan ytlmaou§ ve halen direniyorsa; Turk halkl da pekala bunu yapabilir. <;:unku Kurt halkl, slf1rdan bile ba§lanarak direnilebilecegini gostermi§tir, gosterrnekle de kalmaou§ devleti zaytflatm1§ur. Hem Kurdistan'daki direni§ hem de Turkiye'ye akan milyonlarca insan, TUrkiye halkl bUyiik bir potansiyel, bU}iik bir ittifak giicudiir. Eger bu ogeler olumlu degrlendirilirse, iki halktn ozgur gelecegi beraber orgiitlenebilir. Ki Turkiye'de, eger degerlendirilirse devletin gerid poIitikalanOln kar§1sma pkanlabilecek onemli demografik, toplumsal, halksal ve kUltiirel (dinse}) potansiyeller var. Goriildu ki eger amm attlmaya cesaret edilirse ban§ ozIemi dini ve bUyiik i§adamlanru bile etkilemekte-
315
d1r. fRer tUm bunlar, (jzellikle Ocalan olayl He birlikte Kiirdistan'dan yiikselen ban§ ve karde§lik sesleriyle birle§tirilebilir ve uluslararasl alanda da iki halktn birlikte demokraSiyi in§a etme istemlerine gosterilen ilgi degerlendirilirse devlet geriletilebilir. Bu pekala miimkiindiir ki, ba§ka yolu da yoktur. Tabii tarihin yanuglAychnlara, basma, politikaal _ Ian a§lhrsa, tarihten ders a ra, sol politik ve nihayet ban§ ve karde§likten yana olan her Turk insanma du§en gorevler varcbr. Aksi durumda, Turk devleti iki toplumu da geri donulmez bir akmtlya siiriikleyecek, gidi§in de ne Tiirk, ne de Kurt toplumunun yaran olacaktlr.
316
8
Atthmm
boyutu
PKK'nin uluslararasl alanda KUrt poUtikasmda yaratttAt PKK'nin sHaWl eylemlere ba§ladlgl 15 Agustos 1984 tarihine kadar uluslararasl alanda Kuzey Kurdistan sorunu pek bilinmiyordu. Kiirt sorunu denince Guney Kiirdistan, Kurt orgiitieri denince POK ve YNK akla geliyordu. Tiirkiye'ye kar§l uluslararasl alanda dogan tepki sadece askeri darbelerden dolaylydt. Tiirkiye'nin 50runu demokrasi sorunu olarak goriiliiyor, ama Kiirt sorunu konmuyor, ya da demokrasinin Kurt sorununun bagh I endeksli oldugu goriilmuyor, g6riilmek istenmiyordu. 12 EylUl 1980 askeri darbesinin yaratugl tepkilere ragmen askeri rejimle ekonomik olarak uzla§an devletIer, ele§tirilerini geri Oemokratik tepkHeri ise 0 donem henuz nisbi bir luk i0nde olan ve PKK'yle olan Turk ve Kurt sol 6rgutierinden yanaydl. Oiinya siyasi olarak henuz iki kutuplu, ve Ortadogtl'da ABO He muttefikIerinin ba§lnt aglrtan saylda direni§ oldugundan, TUrk devletinin rolii onemliydi ve bu yiizden istedigi gibi §lmankltklar yapabiliyordu. PKK, uluslararasl alanda belki de ulusal kurtulu§ hareketinin beceremedigi uzun bir maratona ve soylenebilir ki, Eger .Irnrah batagl" olmasaydt, PKK buyiik bir ba§an noktaslna gelmi§ti. Bunu verilere dayandtnrsak: Italya, Ispanya, Finlandiya ve Yunanistan'da ERNK'nin resrni temsiIdlikleri kurulmu§tur. Almanya, Ingiltere, Fransa, Hollanda, Oanimarka, Bulgaristan, Finlandiya, Avusturya, Avusturalya, ABO, Kanada, Klbns ve Rusya'da Kiirdistan Komite, Kiirdistan Oayant§ma Kornitesi ya da Kurdistan Informasyon Biirolan adl altmda Kiirt halkmm politik temsil kurumlan kurulmu§tur. ERNK, 317
\
I
cografik olarak bOtOn kltalarda temsiIini saglaml§tlr. HukOmetier ve siyasi partiIer, adl ne olursa olsun, bu kurumIan KOrt halkmm politik temsilcilikieri kabul etmekte ve bu temelde ili§kiye mektedir. KOrtierin politik temsil kurumlan sadece bu kadar degildir. Yalruz Almanya'da kiilttir, sosyal dayam§ma ve uzmanhk alanlanna mahsus 40'10 usttinde dernek ve kurum vardlr. PKK ve ERNK'nin programIannda uluslararaSI dayaru§maya buyiik rol atfediliyor, halklararasl dayanl§ma bUyiik onemde goriiluyor, bu ili§kide devletlerin himayesinden ziyade, tarafslz kurumdayam§masl temeI lar, humanist ve demokrat-devrimd ahruyor. Bu nokta Kurt halktrun uluslararasl diplomaside temsili onemIidir ve belki de PKK'nin uluslararasl alanda Kurt halklru temsilde yaratttklan en buyiik degi§ikIikIerden biri onceleri ABD, Almanya, lngiltere 'Ie Fransa'nm hibudur. mayesi olmadan bir §ey yaptlamayacagma inaruhyordu ve kapi e§iklerinde yalvararak poIitika yapma anlayt§l egemendi. 6zg0ce ve kitle guctine giiven yoktu. Buna gosterilen yukanda Kiirdistan stattikosu ve biiyiik devletierin tarumIamaya bu stattikodaki yerleriydi. PKK bu politikayl reddetti. Avrupa, son 16 yddlr KiirtIerin miting, yiiriiyii§, grevi, protesto, i§gal ve imza toplama eylemi, biIgilendirme toplantlsl, afi§, biIdiri, bro§iir dagltmadan kendini yakma eylemIerine kadar, tehditten ydmayan direni§ine §ahit oldu. Kurt halklrun son ytllarda uluslararasl alanda vardlgl geli§meden bahsedilirse; en onemli geli§me budur. Bu geli§meyi yaratan elit aydtnlar ve 0 "me§hur" politikalan degil; aksine Kiirt kadlnlan, ve namuslu aydmlandlr. Ba§ka sozctiklerle ifade edersem: Kiirt halkl, her halk gibi me§ru haklanrun oldugunun bilincine vafffil§ 'Ie bunlan kimseye meme kararhhgml ediniyordu. Gerekirse bu haklan i0n sava§lr, direnir ve olurdii. Bunun diger Olkelerin yasalanna saygl ya da sayglslzhkla alakasl yoktu, ya da Kurt kitielerinin eylemIeri ikilem degerlendirilemez. Ki§ilere ve haikiara ait bazl hakiann doyasalaria olu§tukunulmazhgl, herhangi bir devletin racak duruma gelirse, tercih devlet yasalanndan degil, her zaman halkm dokunulmaz haklarmdan yana olmahdtr. Ki bu hak sadece Kurtler degil, rum haikiar PKK, uluslararasl alanda diger halklarm aydm, demokrat ve humanist gOcu artan ve kitiesel bir nitelik ka-
zanan bir dayaru§ma hareketi yarattl. Ezilmi§ bir halk olarak Kurt halklrum davasmm destek olmayl bir insanhk gorevi Avrupa iilkesinde, ozeIIikIe Batl olarak goren bu Avrupa Oikelerinde vardlr. HukOmetler uzerinde etki yaratarak silah ambargosu karan almaya zorlamaktan, toplantl, imza ve bagl§ kampanyalan, KOrdistan'a gozlem gezileri, turizm boykotu kampanyalar ve uluslararasl konferanslar toplamaya kadar olduketkin eah§malar ieinde bulunan dayaru§macl eevreler, bilim adanu, hu kuk 0l, doktor, din adanu, sendikacl, yazar, insan haklan savunucusu, gazeteci gibi etkin toplumsal kesimIerdendirler. Okuyucu bu tek tarafh izamma bakarak "uluslararasl alanda Kurt halktna yeterince ilgi var" fikrini verme eabasl ieinde oldugumu sanmasm. 11k planda KOrt sorununun sUlr noktasmdan hangi a§amaya vardtgml gostermek istiyorum. Uluslararasl AI 6rgiitii Cai), Helsinki Gozlem Grubu, Medico International, Uluslararasl PEN, Slrur Tammayan Gazeteciler gibi insan haklanyla i1giIi uluslararasl kurulu§lann hemen hemen ttimunun sue Iistelerinin ba§mda TUrk devleti yerahyor. Humanist malan geregi politika yapmayan bu kurumIar, yine de her vesileyIe sorunun Kurt halktrun Qzgurluk sorunu oldugunu ifade etmekten geri durmuyorlar. Her uluslararasl kurum meslekta§lanna olan saldmlar ve kontrgerilla dnayetierinden dolayl Turk hukiimetini protesto ediyor. Ai, 1996 ),hnda Tiirkiye'yi insan haklan ihlaIlerinden dolayl Iiste ba§ma aldl 'Ie Turk devleti aleyhine biiyiik bir kampanya ba§lattl. Ai'nin hazlrladtgl goriintii filmi diinyamn dort bir yarunda televizyonlarda gosterildi. Bu nedenle Turk devleti bu kurumIara dii§man kurumIar goziiyle baktyor. Tiirk devletinin bu kurumlann belgeleriyle insanhga blraktlgl miras, sadece vah§et 'Ie barbarhktlr. Daha baglaytci kurumlardan Avrupa lnsan Hakian Mahkemesi'nin CAtHM) giindemini son ytIIarda Turk devletinin ihIaIIeri i§gal ediyor. 1997 ytlmda TUrk devleti aleyhine AtHM'de aplan dava saytsl 1700'e vardl. 1998 ylhnda AtHM'nin DGM kararlanmn hukuki apdan geeerli olmadlgma karar vermesiyle birlikte, ba§vukadar 300'e rularda biiyiik bir artl§ olmasl kapmlmazdtr. yakm dosya karar a§amasma gelmi§. Belki kararlar baglaylQ 01mayacak, ama Turk devleti aleyhine sonuelanan davalar, Ye§il)urt Davasmda oldugu gibi kitappk haline getiriIip, dunyarun dort bir
319
318
\\
yarundaki iiniversite ve kiitiiphanelerine Tiirk devletinin insanhga "hediyesi!" olarak dagll:dmaktadlr: 15 Ocak 1989 tarihinde Cizre'nin Cinibir (Ye§ilyurt) koyiinde, Binba§1 Cafer Tayyar koyliilere zarla insan d1§k1s1 yedirmi§ti. Olay, 10 Mayls 1989'da Strasburg'taki A1HM'ne gotiiriilmii§ dava, taraflann uzla§maslyla 20 Haziran 1993 tarihinde Mardin'in Derik TUrk giivenlik tarafmdan tecaviize ugrayan Aydm isimli Kiirt kadlruom davasl A1HM'ne gotiiriihnii§, mahkeme 25.09.1997 tarihli karannda Tiirk devletini gorerek, Tiirk hiikiimetini Aydm'a 25 bin SterHn (7 milyar Tiirk Lirasl) Odemeye mahkum etmi§tir. A1HM'nin giindeminde faili cinayetler, gozaltlnda kaYiPlar, kapalllan siyasi partiler, gazeteler ve diger kurumlar, tecaviiz, i§kence, koy yakma, yerle§im yerlerinin bombalanmasl olaylan ve bu olaylar slfasmda meydana gelen oliim, yaralanmalar ve mala zarar vakalan yeralmaktadlr. Ki ,,1995 ylll sonu itibanyla DGM'lere havale edilen faili cinayet saYlsl 13665'e varrru§, bunlann 11699'u Diyarbaklr DGM'de i§lem goriiyordu. Bunlardan ancak 1900 dosya ele ahrurken, 9799 dosya sonraki Yillara devredi1mi§ti."1 Gerp bunlann tiimii, A1HM'nin kapsamml a§maktadlr. Ornegin bo§allllan ve yakllan 3 bin Clvann9a koy ve mezra var. A1HM'nin bu kadar davaya bakamayacagl soylenebilir ama, mevcut duzey bile Turk devletinin bu alanda kar§l kar§lya oldugu slkmtllan gostermeye yetmektedir. Yine de mahkemeye bir saYirun sonu0an irdelendiginde Kiirt halkma yanslyan kar§1 i§lenen planh bir soyklfunm varhglru ve diizeyini ortaya pkacakttr. Ki konunun boyutu soyklnmdlr ve bunun aS11 gorii§me alam da Lahey Adalet Divaru ve BM olmahdlr. Avrupa Konseyi ve Parlamentosu'nun toplantllanrun giindem konularmdan biri de Kiirt sorunudur. DEP'in kapaulmasl ve milletvekillerinin tutuklanmasl ve cinayetler, bu kurumlann tepkisini doruga pkardl. Bu dava da A1HM'de a§amasmdadlr. Bu kurumlara gore, "Tiirk yonetimi sadece Kiirtlere degil, aluna imza atugl Avrupa Sozle§meleri, demokratik kurum ve geleneklerine de hakaret ediyor. Tiirkiye'nin demokrasiye sayglsl yok ve demokrasiyi bilmiyor." Mayls 1994'te Avrupa Konseyi, bir taklm odaklann ve belki de Turkiye'nin gizH kapllar ardlnda verdigi bu320
'I'
yiik tavizlerin kar§lhgmda Tiirk temsilcilerin iiyeHklerini dii§iirmekten son anda ama olarak. Haziran 1994'te Viyana'da yapdan Avrupa Guvenlik ve KonjeransJ (AGtK) Parlamenterler Meclisi'nin Turkiye'ye gozlemci gondermesi, ABD ve Almanya'mn miidahalesiyle onlendi. kararlanna ABD, Almanya, Fransa ve tngiltere'nin tavrlyla "Tiirkiye'nin toprak biitiinlugti" ibaresi son anda konuldu. Merkezi Londra'da bulunan UluslararasJ Stratejik Enstitusu, "Diinyadaki Askeri Dengeler" raporunda PKK'yi muhalif olarak nitelendirerek, Tiirkiye'nin "terorist" iddialanna darbe vurdu. Avrupa Parlamentosu, 1995'te Tiirkiye'den PKK'yi taraf kabul ederek, sorunun ban§pl gorii§melere ba§lamaslru talep etti. Avrupa Birligi de, 1996 Yihnda "Tiirkiye'nin iiyeligi ipn Kurt sorununa §iddet dl§1 bir bulunmasl ve Kiirtlere kimlik hakkl tarunmaslru"2 talep etti. Demek ki bu devletler, istedikleri zaman Tiirkiye'nin toprak biitiinliigiinii tart1§abiliyorlardl. Bu durumda TUrkiye istedigi kadar "toprak biitiinliigtim ve Kurt sorunu sorunum desin!" Ankara'run iplerini ellerinde tutan merkezler, farkh dii§iinebileceklerinin sinyallerini Tiirkiye'ye veriyorlardl. ABD Senatosu ve Batl Avrupa ulke parlamentolanmn hemen hemen tiimiinde Kiirt sorunu gorii§iilmekte ve Tiirkiye'den sorutalep eden hiikiimet ve siyasi partilerin saYisl nun galmaktadlf. Almanya, tngiltere, ttalya, Hollanda ve daha iilkenin parlamentosunda ve siyasi partide Kiirt halklyla dayaru§ma gruplan vardlr. Komiinistler, sosyalistler ve Ye§iller gibi toplumcu ve partiler, sorunu insan haklan sorunu olarak degil, Kiirt halklrun kaderini tayin hakkl olarak goriiyorlar. Sosyal-demokrat partilerin tutumlan iilkelere gore degi§mekle birlikte, Kiirt halklrun dil, kiiltiir, ozerk yonetim gibi temel haklanndan yana egilimleri aglr baslyor. Muhafazakarlar soruna heniiz insan haklan sorunu olarak bakmalanna" ragmen, "Tiirkiye'nin denetimindeki bir aZlnllga istedigi gibi davranma hakk1na sahip 01madlgl uyanSml" yapmak zorunda kahyorlar. Hiikiimetlerin tutumu da Tiirkiye'yi rahatslz edici boyutlarda. ve Kiirt poHtikasmdan dolaYi silah satmamaya karar verdiler. Finlandiya'da yonetimin Turkiye'ye verdigi baZI kar askeri kullaruldlgl ortaya pkmca, Fin yOnetimine kar§l biiyiik bir tepki dogdu. ciddiyeti tart1§Il321
makla birlikte sHah sau§mda klSmtlya gitti, Mart 1995'te de silah sat:1§lru durdurdu. Turk devletinin en yakm Alman yonetimi bile 1992, 1994 ve 1995'te olmak iizere defa silah ambargosu karan almak zorunda kaldl. Turkiye apsmdan astl §ok edici olan ABD'nin tutumu. ABD, 1994'te Tiirkiye'ye yaptlgl silah yardtrnlannda 350 milyon Dolarhk klSmtlya gittigi gibi, yardlma guvenlikte kullamlmama" ko§ulunu ekledi! Bu, silahlar konusunda 1960'larda Klbns olaylan nedeniyle veriIen iiItimatomdan Sonra Turk yonetimine iIetilen en sert karar olarak nitelendirildi. Ankara'nm Atina'yla gerginligine Kurt sorunundan dolay! yenisi eklendi. Ankara, zaten ytllard!r Ankara Kurt sorununun bolge ve ittifaklanna girmesinden rahatslz. Bu rahatslzltk 0 kadar ileri ki Turk Genelkurmaymm sava§ stratejilerinden biri "tkibu01k sava§ plamdtr." Bununla Yunanistan, Suriye ve Kurtier (PKK) kasdedilmektedir. Ocalan'm SUriye'den pkanlmasl, Tiirkiye ile Suriye arasmda imzalanan smlr giivenligine iIi§kin anla§maya ve Yunanistan'm da Ocalan'm Turkiye'ye teslim Atina edilmesinde rol almasl, Kiirtlerden dolayl Ankara, li§kisini tamamen gidermi§ degil. Ankara ve Tahran, Kurt sorunu iizerinde stratejide uyum olmalanna ragmen, taktikte biiTiirkiye'nin Ortadogu kom§ulanyla Kurt yiik sorunundaki Guney ve Dogu Kurdistan'la smlrltydl. Bu iki tran ve lrak egemenliginde oldugundan, Tiirkiye avantajh durumdaydl. Ama §imdi Tiirkiye'nin zaylf karru ortaya pkmt§tlr. Bu durum Kurt hareketine hareket alam yaratlyor. PKK'nin Kurt hareketine yarattlgl yeni bir hareket alanI da Rusya. Tiirk devletinin Kafkasya provokasyonlan, Moskova'run Kurt bir etmen oldu. Moskosorununa daha slcak bakmasma va, bu rahatslzhglru ve elindeki Kurt kozunu Turk tarafma yansltmaktan da geri durmadl. Mart 1995'te MtT'in davetlisi olarak AnSergei Stepa§in kara'ya giden Rusya Federal Kar§l tstihbarat ve Dl§ lStihbarat Servisi Ba§kam Yevgeni Primakov'un "Turkiye ile PKK arasmdaki miicadeleyi de arumsattlarak" Cumhurba§kam Siileyman Demirel'e Turk kontrgerillaslrun Kafkasya operasyonlanndan duyduklan endi§eyi ve eIIerindeki "kozu"3 aktardlgl basma yansldl. Rusya'da etkin politikactiardan ciddi bir Kiirt lobisi olu§mu§tur. Kurdistan Surgun Parlamentosu, 1996 ylhndaki Genel Kurul toplantllanndan biri Moskova'da toplandl, bu durum Turk
322
hukiimetinin protestosuna Rusya'daki Kurt nufusu ve enRus politik tellektiiellerinin son ytllardaki Kiirt hareketine ilgi gosterilmesini gerektiren onemli bir etmen durumuna geIdL Rusya'nm Turkiye iIe olan sorunlanna, Tiirkiye'nin Kurt sorununa endeksli bOlge politikasma duyulan tepki de eklendi. Donemin Turkiye D!§i§leri Bakam Tansu C;:iller, 1996 sonlarmda Moskova'ya yapttgl ziyarette Rus tarafma "PKK'ye destek verilmemesi kar§lhgmda Rusya'nm NATO uyeligine destek" gibi, a§an ve politik "gUlumseTiirkiye'nin boyunu meyle" kar§tlanan vaadIerde bulunmu§tu. Demek ki Rusya Kurt sorunu halen bir taktik Ocalan olaymda bu apk ortaya pktl: DUMA'mn aldlgl karara ragmen, Rus hiikiimeti Ocalan'a iltica hakkt vermedi ve smudl§l etti. Ekonomik sorunlan ve siyasal yozla§ma nedeniyle Rusya, biiyiik devlet olmanm getirdigi ahlaki ol0ilerden rahat taviz veriyor. Bir yandan Turk devletinin kendi etkinlik alamna miidahalelerinden ciddi endi§e duyarken, diger yandan ekonomik slkmuIan nedeniyle Tiirkiye'ye silah satmaktan geri durmuyor. Sualadlglm paradoksa ragmen, Rusya'nm bolge iizerindeki etkinlik kavgasl goz oniinde tutuldugunda Kiirt hareketinin onemli bir hareket alam daha buldugunu kabul etmek gerekir. Ama ayru zamanda risk dolu bir hareket alamo Balkan devletIeri sorunlanna ragmen Tiirk devletinin iiIkelerindeki Tiirk aZlnllklan kuIIanarak miidahalesinden son derece rahatslzlar ve bu iilkelerde Kurt hareketine kar§l onemli bir sempati bulunmaktadtr. Ankara'mn bolgede sadece tsrail ve Bagdat'la ili§kileri slcak. Irak'm bulundugu zor durum nedeniyle Turk devleti, Kurt sorununda noktada Irak adma da hareket ediyor. Ancak Ankara'nm Irak'a kar§l ABD planlan hareket etmesi, Bagdat rejimi tarafmdan "not" ediliyor. Yine de §imdilik Bagdat ve Ankaher yonuyle Kiirtiere kar§l. ra'mn bu ili§ki ve Toparlarsam: PKK, Kuzey Kiirdistan sorununu uluslararasl platforma ta§ldl, Kurt sorununu KDP'lerin tekelinde olmaktan pkardl, ozgiice ve Ylgm giiciine dayalt Kurt politikaslru olu§turdu. Uluslahaline geldL SoruraraSI alanda Kiirdistan adma en insiyatifli nu uluslararasl taktik araCI olmaktan pkaracak politika ve bunun kurumlanm, yontemini ve miicadele olu§turdu.
323
PKK ile birlikte Tiirkiye'nin uluslarasl ekonomik, askeri ve si' ili§kileri Kurt sorununa endekslendi. Biiyilk devletler Ortad politikalanru olu§tururken, artlk Kiirt sorununu age olarak hesai katmak durumundadlrlar, Bu durumda Tiirkiye'nin uluslara , ' alanda Kurt sorunundan kaynaklanan ciddi bir diploma palilik baskl altmda oldugu, Ocalan yakalanmaslyla birlikte rumda Turkiye lehine onernli bir degi§me olmasma ragmen baskt devam etmektedir. Kurt sorunu halen direni§i, ytklffi1 ve slyla uluslararasl giindemdeki yerini korumaktadtr.
TUrk devletinin kar§l-diplomatlk
'il};, I
Turk devleli, Kurdistan'daki gibi Avrupa'da da PKK ve Kurt kidei'l, lerine kar§l askeri, ekonomik, siyasi, islihbarat ve eylemsel alanla-A n kapsayan bir politika konsepti olu§turdu. Bu politika ve orgiitJ :' lenme, MGK tarafindan olu§turulmu§, ozel yarusrra konsolosluklan, dini, kiiltilrel ve ticari kururnlan kapsamaktadrr. On bolurnlerde tarurnladlglffi1Z OHD (MGK)'ye bagh Toplumla IIi§kiler (l1B) bu konseptte en onemli yilriltilyor. Bu orgutiln kadrolan, Batl Avrupa ulkelerinde fa§ist ve dinci kururnlan ve bunlann istihbaran orgiitlediler. Tiirk Dl§i§leri Bakanllgl, Diyanet 1§leri Ba§kanhgl ve Turk Tarutma Vakfl tarafmdan fmanse edilen UB, faaliyetini diplomatik, tieari ve kultilrel-sportif goriintiller alnnda yilriittilgunden ve Ban Avrupa iilke yonetirnleri de gozyumduklanndan, yll i9nde buyilk ve 0 derecede tehlikeli bir muhbir, istihbarat ve cinayet orgiitil olu§turdu. bro§urler ve bildirilerde, PKK cinayet TlB'in hazlrladlgl orgutil olarak gosterilmekte; PKK'nin uyu§turueu ticareti yapngl yapllmaktadlr. Abartlh ve yanll§ bilgilerle dolu bu bro§urler, ismi olan kendisi olmayan kururnlar adma degi§ik dillerde bastlmakta ve daglnlmaktadlr. Bunlan konsolosluklann hazlrladlgl basngl benzer nitelikteki bultenler ve Tiirk basmmm gunliik propagandasl izlemektedir. Turk konsolosluklan bu bilgileri veri kaKurtlere bul ederek, Ban Avrupa ulkelerinin giivenlik
kar§l saldtnlara ve davalar zorlamaktadlrlar. 1985'ten gunumuze kadar Almanya, 1ngiltere, Fransa, ve boylesi dava olmu§tur. Avrupa ulkelerinde yaymlanan giinliik Turk gazetelerinin tilmu Turk devletinin ozel sava§ haberlerini yaymlamakla sorurnludurlar. Hurriyet, MiIliyet, TUrlziye, Zaman ve Sabab gibi gunluk gazetelerin psikolojik sava§ uzmam ko§e yazarlan vardlr. TlB ve M1T'in ve psikolojik sava§ uzmanlan tarafindan haZlflanan haberler ve diziler, bir ahlaki ve yasal denetime tabi tutulmadan bu gazetelerde yaymlanmaktadlr. Bu nedenle bu gazetelerde PKK'nin uyu§turueu ticareti yapngma dair diziler, cinayet i§leyen kontrgekampanyalarilla birirnlerini oven yaztlar ve orduyu slk gormek miimkiin. nru Basmda psikolojik sava§l TlB ve M1T'in sagladtglru ve bunun planll-orgiitlu yaplldlgml bir ornekle gostermek istiyorum. MGKTlB birimi tarafindan hazlrlanan 18.06.1993 tarihli "Aydmlatma FaBakanllgl talimattrun aliyetleri Uygulama Emri No: 4" isirnli ,,3-a/2'nci" maddesinde "Pi§manllk Yasasl'run teroriste sagladlgl haber ve programlann Amerikarun Sesi, Alimkanlan manyarun Sesi, BBC gibi yaym yapan ozel radyolarda yaymlanmasmm saglanmasl" ongorilluyor ve bu gorevle "Genelkurmay Ba§kanhgl, 19§1eri Bakanhgl, Adalet Bakanhgl, M1T Muste§arhgl, TRT Genel Mudiirliigii, BaSlll Yaym Enformasyon Genel Miidiirlugil ile Anadolu Ajansl Genel Miidurlugu"4 sorurnlu klhruyor. Konsolosluklar ve denetirnlerindeki yan orgiitler, Avrupa basm organlanru etkileme yilriltmekte, olu§turulan lobi grublanyla bazl basm organlan kullarulmaktadlr. 1990'la birlikte Tiirk "sol" ve "demokrat" orgut devleti, Avrupa'daki Turkiyeli bir yilrilttil. Konsove kitleyi de politikasmm i9ne alacak loslar, pasaport, maddi pkar saglama ve ideolojik-politik sonueu bu etkiledi. Bu baztlan dogrudan konsolosluklarla bag Kurt dii§rnanllgl yaparken, bazl de "entemasyonalizm" gibi sloganlann arkasma slgmarak Kurt ulusal hareketine taVlf aldtlar. Turk devleti, A1HM ve benzeri kururnlarda Tiirkiye aleyhine kararlan onlemek buyilk bir yuriltmekte, yabana uzmanlar tutmakta, biiyilk paralar harcamaktadlr. Tiim bunlar yetmiyorsa yonetirnlere biiyilk ekonomik ayncahklar taruyan tavizler
325 324
vererek durumu kendi lehine istemektedir. pa iilkesi yonetimi de bu oyunlara bilerek gelmekte, TUrkiye'nin:i kullanarak (hatta bunu zaman zaman'i\ Kiirt sorunundaki §antaj nesnesi gibi kullanarak), Tilrkiye'den bilyilk tavizler almak-'] tadlflar. Bunun ahlakslzhk oldugunu soyleyecektir okuyucu. Dog- if ruj ama, zaten silah ticaretinden elde edilen kar ahlakslzhk degil!i: midir! Kontrgerilla, slraladlglm kururnlar yerle§tirdigi ajanlanyla eylem gruplan da olu§turmu§tur. Bu ajanlar gerektiginde Tilrk kitlelerini sokaklara dokerek saldlfgan hale getirebilmektedirler. Tilrk ajanlar sadece Kilrtlere saldlfffilyor, provakasyon eylemi yaparak Kilrtlerin ilzerine atmaktadlrlar. Almanya'da 19881996 arasmda meydana gelen, Tilrk i§yerlerine yonelik saldlOnm bOyledir. Ki OHD'nin dl§arda boyle bir orgilt agl yarattlgl ortaya 1988 yl1mda Almanya'da konsolosluk personeli adl altmda diplomatik pasaportla faaliyeti yilrilten saytda MtT mensubu ortaya pkanlml§ ve yasadl§l faaliyetleri nedeniyle smlrdl§l edilmi§lerdi. illkesinde Tilrk konsolosluklan 1993 ythnda Avrupa'nm bir ve kontrgerillasmm yonlendirdigi fanatik Tilrklerin §ovenizm hayklran gosterileri birbirini izledi. Aym ytl Genelkurmay Ba§kam Dogan Gilre§, kontrgerilla cinayetlerini Avrupa'ya ta§lrma tehditinde bulundu ve hemen 10 Ekim 1993 tarihli Hiiniyet gazetesi, bu tehditi Gilre§'in apklamasma dayanarak "Tarihi Karar" ba§hgl altlnda verdi. Bu haberle MGK toplanusmda "Suriye, han, Lilbnan, lrak, Fransa ve Almanya dahil illkedeki PKK yoneticilerinin oldilrillmesi karanrun ahndlgl" harita ve PKK yoneticilerinin isirnleri de verilerek, §oven Tilrk kitlelerine "miljdelendi!" Tabi haberde bunun ba§ka bir illkenin siyasi dokunulmazhk haklanna saldlO anlamma geldigini dair yorum yoktu. Tehdit sozle de kalmadl, Arahk 1993'iin son gilnlerinde ka'run ba§kenti Brilksel'de, arkasmda Tilrk konsolosunun oldugunun ortaya pktlgl bir provakasyonla onlarca Kilrt aydlm yakl1arak oldiirillmek istendi. jandarmasmm zamarunda mildahalesiyle olay onlendi. 20 Mart 1994'te Klbns'ta Kilrt dostu Rum, Teophilos Georgiadis oldilrilldil, Yunanistan'da orman yanglnlan pkanldl j Tilrk kontrgerillasmm cinayet birimlerinde yeralan "MHP militanlanndan Haluk KlrcI, Arahk 1996 aYI Tilrk televiz;',1
326
yonlanna ormanlan kendilerinin yaktlgl apklamasmda bulundu."S Tilrkiye dl§mda Mossad tilril eylernler yapacak, Mehmet Eymiir'e ozel bir birimin kuruldugu Haziran 1994 aymda 1996 ylh sonlannda Tilrkiye'de meydana gelen geli§meler MHP mUitanlannm, hem kontrgerilla cinayetlerinde, hem de uyu§turucu ticaretinde kullaruldlklanru belgelere dayah olarak ortaya pkardl. Komisyonu ha ifade veren MtT Arahk 1996'da 1BMM Mil§te§ar Yardimcisl Mehmet Eymiir ve "ozel birim" (kontrgerilla birimi) komutam Korkut Eken, MHP militaru Abdullah <;atll 'nm orgiit1994 ythnda Almanya'da PKK'ye kar§l istihbarat gorevlendirildigini ve daha MHP'li militamna lemek MtT tarafmdan gorev verildigini itiraf etti. Bu bilgiler, ANAP-DSPDTP hilkiimetinin gorevlendirdigi miifetti§ Kutlu Sava§ tarafmdan hazlrlanan ve Ocak 1998'de kamuoyuna apklanan Susurluk Raporn'nda da yeralmakta, MtT'in Batl Avrupa illkelerinde yapugl ve Ermenilere yonelik, saylda silahll saldlO ve bombalama eylemi slralanmaktadlr. MtT, 2 Mart 1994 tarihinde dokunulmazhklan kaldlOlan ve tutuklanmamak Tiirkiye'yi terkeden DEP milletvekillerine kar§l da saldln yapmayt planladl. 7'si milletvekili olmak ilzere, 20 Clvannda DEP yoneticisi, ba§kenti Brilksel'de DEP bilrosu Siirgiin Parlamentosu'nun kurulu§unda yeralkurmu§, fru§ ve bu Avrupa'da onemli yankl yaplyordu. Bu malar Tilrk devletini rahatslz eder ve onilne ister. tzlenen yontem yine provokasyon ve §iddettir. Bu i§le Avrupa'da bulunan Alaattin <;aklcl, Osman Nuri Van ile Tilrkiye'de bulunan Nurullah MHP'liler gorevlendiTeyfik Agansoy isimli MtT hesabma rilir. Susurluk olaymdan sorna Tilrk basmma yanslyan bilgilere gore Agansoy, MtT Operasyon Dairesi sorumlulanndan Yavuz tarafmdan "1994 Temmuz-Agustos'unda Ankara'da bir ay boyunca bomba egitimden Bombalar ve dokilmanlarla birlikte 11 Agustos 1994 gecesi tstanbul Atatilrk Havalam ytp salanunda gorevli Ahmet isminde bir polisin yardlfruyla,klrmlzl pasaOrada kendisini Alaattin <;akici ve Osman portIa Brilksel'e Nuri Van isirnli ki§iler kar§tlar. Hedef, 12 Agustos 1994 tarihinde saat 12.00'de basm toplantlsl yapacak DEP milletvekillerine saldlrmaktlr. Ancak toplantl Brilksel'de degil, Hollanda'da olunca eyAgansoy, bu tarihten dort giin sorna Tilrlem
327
\
kiye'ye doner. "7 Patlay1Cllarla yapdmasl planlanan bu saldlfl go taciz saldmsl yaplhr. 1994 Temmuz'unda 0_. milletvekilleri Briiksel'de Belpka Parlamento'sunun oniinde toplantlsl ve gosteri yaparlar. Onlan ba§ta meslekta§lad destekler. Basm ve televizyonlar gosteriyi goriintiller. Aym ak§arru Briiksel'in Avenue Louise 129/A adresinde bulunan burosuna bir grup Turk Irk9s1 ta§ ve sopalarla saldmr. Bina den Portekiz Elpliginin burosu olarak kullamldlgmdan, kapdari': saglamdrr. bulanan milletvekilleri tedbir alir, polise habei:i girmeyi beceremezler, ama bii:':/,\ verirler. Neticede saldlrganlar roya dl§ardan zarar verirler. Olayda ismi Nurullah:!:; Teyfik Agansoy, dolayl 28 Agustos 1996'da"':l",I tstanbul'da, Osman Nuri Van da 27 Arahk 1997'de 01-! duriildu. tki cinayetten de sorumlu goriilen Alaattin c;aklc1, 17 Agustos 1998'de Fransa'mn Nice §ehrinde luks bir otelde yakalandI ve halen Fransa'da tutukludur. MHP'li militanlar, Almanya Hollanda'da 1996 ve 1999 ydlannda Kiirtlere kar§1 cinayetler i§lediler, yine Almanya, ve Fransa'da Kiirt kitlelerine kar§1 yaralamalarla biten kitlesel provakasyonlar duzenlediler. Ozellikle Ocalan, olayt stiresinde tilm Bat1 Avrupa ulkelerinde MGK'nin talimauyla konsolosluklann orgutledigi MHP'lilerin yonlendirdigi 1rk9 kitlesel gosteriler birbirini izledi. Turk devletinin Kafkaslar, Balkanlar ve Ortadogu ulkelerinde de bu tilr orgutleri vard1r. Ama MtT, en BaU Avrupa iilkelerinde, ozellikle de Almanya'da orgutlenmi§tir. Bu rahatllgl doguran da burada Tiirk kitlesinin fazla olmasl ve muhalif Tiirkiyeli etkin bir varhk gosterememelerinin yams1ra, Alman yonetiminin sagladIgl kolayhklardIr. Ama bu kolayhklara ragmen Turk devleti iilkesinde Turk devlet goba§anh olamarru§tlr. Avrupa'run revlileri, bilhasa MHP'liler uyu§turucu ile yakalanmI§lardlr. 1996 yllmda Turkiye'deki kontrgerilla ile ilgili geli§meler, bunlann Avrupa'daki baglantllanm da ortaya pkarm1§, bakan, ordu generalleri ve istihbarat elemanlannm denetimindeki birimlerin, Ortaasya'dan Avrupa'ya kadar olan uyu§turueu ticaretine yon verdikleri, buradan saglanan paralann Kiirdistan'daki sava§a fon olarak aktanIdlgl, Tiirk ticari §irketinin uyu§turucu ticareti yaptlkbankarun da karapara akladlgl a9ga 9km1§tlr (s. 240' lan, bkz). Bu Tiirk devletinin insan haklanm rafa kaldlran poli-
ve
328
sozu yerine tlkasl ve uygulamalan ve bu konularda verdigi getirmemesi de eklenince, Tiirk devleti uluslararasl alanda bUyiik blr baskI altlnda kaldI. Buraya kadar Kiirtler a9smdan vard1g1 olumlu ogeleri slralamaya Burada konuyla ilgili iki ogeyi daha onemli goriiyorum. Bunlar; uluslararas1 alanda Kurt halkma kar§1 i§lenen ve Kiirt sorununun bolge ittifaklan yeridir. c;iinkii, uluslararasl alanda Kiirt halk1 ipn yapilaniardan Kurt halkIna kar§1 i§leniyor.
UluslararaSl alanda Kurt halluna Kurt sorununda aglrhklan olan ABO, tngiltere, Fransa ve Almanya, bu rollerini olumlu yonde kullanrruyorlar, aksine Tiirk devletine destek vererek Kurt halkIrun daha fazla magdur olmasma yolabu §ekilde halklar hukukunu ve insan haklanru Bunlar Tiirkiye'nin silahlanmasmm o/o8O'ini saghyor, Turkiye'deki %20'lik iiretime lisans vererek katlhyorlar. ABO, Turkiye'ye satllan silahlarm %64'nu kar§lhyor. Bunu %20 ile Almanya; Almanya'YI Fransa, Hollanda, tngiltere ve digerleri izliyor. Bu silahlann sadece gerillara kar§1 degil, sivil yerle§im yerlerine kar§1 da kuliaruldIgl kurulu§un radefalarca belgelendi. Bu belgeler uluslararasl iilkede hiikiimetler aleyhine davalar porlarma yans1dl ve ve Cizre ba§ta olmak apld1. brnegin Alman panzerleriyle uzeri Kiirt §ehri bombalandI. ABO helikopterleri, F-16'lan ve maylnlan, binlerce Kurdun oliimiine neden oldu. Kamuoyunun tepkisine, sava§ ya§anan iilkelere silah satl§lrun yasak 01masma, silahlann sivil Kiirt halkIna kar§1 kullamldIgmm bilinmesine ragmen, Turkiye'ye silah ihracatI tilm hIzlyla siiriiyor. BM yasalan halklann kaderini tayin etme hakklm ongoriiyor; devletlere, azmhklanm koruma ve onlara kiiltilrel kimliklerini ozgiirce geli§tirme hakkImn tarunmaslru zorunlu klhyor. Eger devletler bu ko§ullan yerine getirmez, aZInllklanna baskl yapar ve haklanm gaspederse, azmhklara aynlma hakkml taruyor. Halklar hukuku azmhklara ve ezilen halklara kar§1 §iddetf mahkum ederken, 329
ezilen halklann basklya kar§l direni§lerini, yani silahla kar§l k yu§lanm me§ru goriiyor. Bu haklar gayet nettir. Ancak buyii devletler, sozkonusu Kurtler oldu mu, bu haklan duymak bile is11 temiyorlar. Turk devleti, 1980'den beri Kurdistan'l askeri yasalarla:!; ve 1987 ydmdan beri ozel karamamelerle yonetiyor. Turk devlet!1 teroriinun Zaman zaman Turkiye ele§tiril..i mesine ragmen, ABO ve Almanya Turk devleti halen bir hu-', kuk devletidir. Bu kar§m me§ru bir ulusal kurtulu§ hareketi olanl, PKK "teror orgutii" nitelemesini yapmaktan geri durmuyorlar.' I) Bu nitelemeye ragmen, zamam geldiginde "teroristleri"yle masa :il ba§ma oturup ban§ an1a§malan irnzalayabiliyorlar. Bundan rist" nitelemesinin hafife ahnmasl gerektigi aniami pkanlmasm. 'il Aksine, niteleme bir ulusal kurtulu§ orgutii ve destekleyenlerini ;' tohmet alnnda blraklyor, aynca yeni saldmlann ve yasaklamalann yolunu Ornegin nasl1 Turk hukumeti, Kurtlerin herhangi yasaklayabilibir etkinligini "arkasmda PKK oldugu" yor ve kogu§turma Almanya da aym Kurtlerin toplann, yiiriiyii§, konferans, bagl§ toplama gibi etkinliklerini yasaklayabiliyor. Turk devleti, Kurt milletvekillerini tutuklaYlP aglr cezalara Banh yonetimler, pratik bir yannffil olmayan bazl protestolann otesine gitmediler. HEP ve OEP'in kapatl1masl ve HADEP yoneticilerinin tutuklanmasl olaylannda da aym pasif tutum almdl. Ban, ustelik Turkiye'yi odullendirdi; 1995 yl1mda Avrupa Gumriik Birligi'ne aldl. Bu yaparken hedefledigi varamadl; ne RP'nin iktidara gelmesini onledi, ne OEP milletvekilleri serbest blrakl1dl, ne de Anti-Teror Yasasl'run 8'nci maddesi kaldlnldl. Batlrun bu Kurt politikasl, Batlh yonetimlenn demokrasi ve insan haklan konusundaki ikiyiizluluklerini sergileyen bir mihenk ta§l durumundadlr. Bauh yonetimler ve parlamenterinin Turkiye'nin halklar hukuku ve insan haklan konulanndaki ihlallenni gormezlikten gelmeleri kar§lhgmda, Turkiye'den rii§vet aldlklanru tahmin etmek zor degil. Batlrun Kurtler konusundaki iki yiizliilugu en apk olarak OcaIan olaymda ortaya pktl. Mazlum bir halkm, bir direni§ hareketinin onden, tiim NATO iilkeleri tarafmdan jstenmeyen adam ilan edildi. Bu devletler, Turk devletinin Kurt halklrun zor durumuna, insan hakkl ihlallerine gozlerini kapadl1ar. Sadece on-
330
lar degil, Avrupa Birligi, Avrupa Parlamentosu ve ai gibi kurumlar da bu konuda gostermediler. Ocalan, bunun sonucunda Turk devletine teslim edildi. Onun ki§mginde Kurt halkl ve mucadelesi kurban edilmek istendi. Belki de son yanm aSlrdlr, Batl'nm insan haklan, demokrasi ve haklar hukuku alarunda iki yiizliilugunu ve donekligini ortaya koyan bundan daha buyiik ve omek yoktur. Halbuki Kosova omeginde oldugu gibi, Bau daha bir ulusal ya da aZlnllk sorununa saistediginde hip pkabilmekte, onderlerini ve kutsayabilmekte, devlet toreniyle kar§l1ayabilmektedir. Turk sava§ Yllda defa Guney Kurdistan'da sivil yerle§irn yerlerini bombahyor ve siviller vah§ice olduriiluyor. Bu bolge ABO ve muttefiklerinin sozde korumasl altmda. Bolgede saylda uluslararasl kurumun temsilcileri var. Bunlar, rapor tutuyor ve hukumetlerine veriyorlar. Yani Banh yonetimler durumdan tamamen haberdar. Yine ses pkarmlyorlar. Ses pkarmak bir yana, destek de sunuyorlar. Guney Kurdistan'da ustlenen Turk ordusuna saldm hedeflerinin belirlenmesi konusunda bilgi verdigi, Turk basmma bile yansldl. 1992 yl1mda helikopterlerine Turk subaylanrun gozlemci olarak binmesi mecburiyeti bu destegin sadece bir omegidir. Almanya, Kaslm 1993'te PKK'yi yasakladl. Yasak, Turk devletinin Kurt halklna kar§l yiiriittiigu sava§m uluslararasl alana ta§mlmaslydl. Yasakla birlikte Kurt halkl hem maddi, hem de manevi apdan buyiik darbe aldl. Bu yasakla birlikte Almanya-Turkiye ticaret hacminde bUyiik bir artl§ oldu; Almanya lehine 1.8 milyar Markhk fazlahk dogdu. Bunu, PKK yasagl kar§lhgmda Alman yOnetimine verilen rU§vet, masum Kurt insanlarmm kamyla elde edilen olarak gormek gerekir. Almanya, PKK'ye kar§l 1988 Ylhnda Turkiye'deki Pi§manhk Yasasthm benzen "Kronzeuge" yasaSlru uygulamaya koymu§tu. Kurtlere kar§l aplan politik davalarda itirafp yaratllmadan duru§malara ba§lanmamaktadlr. Almanya, Bosna-Hersek gibi yerler yardlm toplarken, her Yll Kurt halklnm bagl§ olarak topladlgl yiizbinlerce marka el koymaktadlr. Halen Almanya'da Kurt dernekleri ve diger kurumlanndan el konuIan binlerce kitap tutukludur! Kitaplan hapis ve hangarlarda yen yazarlar arasmda tsmail Ya§ar Kemal, Bertol Brecht gibi yazarlar da vardlr. Almanya, §iddet, kogu§turma, tutuklama,
331
gasp ve smlfdl§l tehdit ve uygulamalanyla Kiirtlerin siyasal ..!ii, malannm oniinde engeller yaratmaktadlr. Alman silahlanyla katl"l dilen Kiirtlerin ve ytkllan koylerin sorumlulugu, insani 6lCiile",Il vuruldugunda ortaya nastl bir uluslararasl suCUn degerlendirilmestlj. sozkonusu olmamaktadtr. \; ise etkileyen PKK Alman yonetimi, ortarrum smlrlamak 1995 ythnda isthbarat orgiitii yoluyla PKK ile la§tl. Bu anla§maya gore PKK, Almanya'da §iddet eylemleri mayacak, Alman yasalanna gore i§leyenler itiraf ede-ll,. cekti. Buna kar§lhk mahkemeler sadece hakkmda i§lem yaptlan PKK'lileri yargtlayacak, bu davalarda PKK aleyhine .teror yapllmayaeaktl. PKK yasagml kaldtrmamasma ragmen anla§ma PKK ile Alman yonetimi arasmda belli bir yumu§ama yane Alman yonetiminin Kiirtler ve PKK politirattt. Ama kaSl degi§ti, ne de PKK gerekli gordiigiinde muhaliflerine yonelmekten vazge¢. Fransa, Tiirkiye'nin Kiirt politikasma sagladlgl destek kar§lhgmda Tiirkiye'nin elektronik piyasasmda en biiyiik payt aldl, Tiirkiye'ye 20 Cougar sava§ helikopteri sattt, Tiirksat uydusunu uzaya ftrlattt. Almanya ve Fransa'dan geri kalmak istemeyen tngiltere, ihale PKK'liyi gozalttna almayl gelenek hadonemi yakla§ttgmda line getirmi§tir. Yani emperyalist yonetimler, Kiirtlerin iradesi dl§mda gerektiginde Kiirtleri kobay olarak kullaruyorlar. Avrupa'run en demokratik iilkesi goriilen Hollanda, 1995 Eyliil aytnda Rotterdam kentinde yapllmasl planlanan kiiltiirel nitelikli Kurdistan Festivali'ne Turk devletinin tehditleri sonucu izin vermedi. Ama yine de Kiirtler konusunda en lhmll tutum alan iilkenin Hollanda oldugunu vurgulamak istiyorum. Tiim bu uygulamagerekce gosteriyorlar. Belli buralara yonetimler ulusal tieari endeksli. da ulusal Franslz yonetiminin uydulanndan kanal vermemesi uzerine 1995 ytlmda yayma ba§laml§ olan Kiirtlerin tek televizyon kanah Med Tv'nin yaylru, Haziran 1996'da durduroldu. Bu eylem, Kurt halkma hakaret ve haklanrun gasplydt,Basm ve fikir ozgiirliigiinii sistemlerinin temeli sayan bu devletler, Kurt hallorun elinden konu§ma hakkIru da ahyorlar. Dikkat edilirse, bunu yapan sadece Tiirk devleti degildir; Tiirk devleti ve bir yerde Almanya'nm giri-
it
332
Ilmleriyle Fransa ve tngiltere yaplyor. Halbuki Tiirk devleti, en az 6 kanalla Avrupa'da yaytn yaplyor. Bu kanallann tiimii de yuvasl, sava§ propagandasl yaplyorlar ve bunlara kar§l sozkonusu devletlerin bugune kadar herhangi bir tepkisi olmadl. gosterdigi biiyiik toleransa Kurtlerin politik ka jandarmastrun 18 Eyliil 1996'da Med Tv'nin Denderleeuw kasabasmdaki stiidyolanna yapttgl baskIn daha ibret veriddir. Televizyon §irketinin mali i§lemlerinde eksiklikler ve usulsiizliikler olduAunu ileri siiren jandarmasl, ozel timleri ve polisleriyle baskIn yaptl. tddia ol¢ ahmrsa, gerekli belgelere el konulur, mahkeme karan varsa bina miihiirlenir, tutuklanrnalar yaplhrsa bile dava mahkemeye intikal ettirilirdi. Ama makamlan tersini yaptt. Biiyiik bir gosteri ile binayt basttlar, bulunan herkesi tutukladtlar, insan onuroyla davram§larda bulundular. Tumii de gazeted ve televizyon onlarea ki§i elleri ayru anda kamera ile goriintiilenerek sorguya gotiiriildiiler. Zlfhh dogrulamayacak §ekilde ac ve elleri tutulan televizyon sabJkah ki§i1er gibi parmak izleri ahndl, fotograflan Bu buyiik gosteriye ragmen sorgusu bile yaptlmadan serbest blrakIldt. ispatlaTutuklanan dort televizyon yoneticisi ise ithamlann iki ay serbest blraktldllar. Basklm namadtgl ren jandarma, binlerce gotiintii kaseti, saytda bilgisayar, ar§iv belgeleri, §ahsi e§yalan gibi, binada ne bulduysa el koydu. Ayru saatlerde Kurdistan surgun Parlamentosu ve Kurdisi§yeri tan Komite'nin Btiiksel'deki biirolan ve Kiirtlere ait ve ev bastlarak, buralarda da benzer malzemelere el konuldu. Belli ki operasyona neden gosterilen .mali usulsiizler' sadece bir Operasyon siyasiydi ve Kiirt halkl ve ulusal kurtulu§ , mucadelesine yonelikti. Baskmdan hemen sonraki giinler basmmm verid haber tarZl, kapsamh bir plarun oldugunu gostermekteydi. Plan basitti: yonetimi, Almanya, Fransa ve tngiltere deneyini izlemi§, Kurtleri pazarlamak istemi§ti. Kiirt halklntn unutmamaSl gereken bu saldmyt, Batth yonetimlerln en kutsal degerleri bile nastl ra:hathkla pazarladtklanm gostermek ve bu durum sadece Kurtleri ilgilendirmedigi istiyorum:
333
t'
Turkiye Ernniyeti Mali Polis Mudurii Salih Gungor la Med Tv baskmmdan ay once bir rapor hazlrlandl. Bu porun Alman ve istihbarat kaynaklannm katktslyla landlgma ku§ku yoktu. Sozkonusu raporda Med Tv hakkmda geni§ bilgiler haliyle) yer ahyordu. Rapor,!: baskm oncesi istihbaratma iletilmi§ ve operasyon ge",\, yapllnu§t1. '1 Televizyon basklmndan onceki bir iki ay Guney Kiirdis-I tan'da Kurt orgutleri arasmda §iddetli oldu. Ardmdan' lrak ordusu Erbil'e girdi. Bu onemli bir geli§meydi. <;:iinku, Korfez Sava§l'ndan bu yana Irak, ilk defa ABD'ye kar§l bu denli . diklenmi§ oluyordu. Oyun apku: Turkiye'nin destegiyle Irak bit oldu-bitti durumu yaratacaku. Hesap tutmadl. ABD tepki gosterdi. Irak'ta hedef ABD ordusunun roketli saldrrlsma maruz kaldl. Arkasmdan Ankara'da ABD, Tiirk devleti ve PDK yetkilileri arasmda gorii§meler ba§ladl. Bu gOrii§melerde ABD taraftm Dl§i§leri Bakan Yardtmclsl, Turk taraflm Dl§i§leri Bakam Tansu <;:iller temsil etti. Turkiye, ABD plamna yatacaku. Ama istekleri vardl; bu isteklerden biri de Med Tlfnin susturulmaslydl. Turk hiikiimeti ve istihbarat kaynaklarma yakmhglyla bilinen gazeteci ve televizyon yorumculanndan Guneri Clvaoglu, televizyon basklmndan iki giin once Kanal D isimli Turk televizyonundaki yorumunda Med Tlfnin susturulmasl uzerine anla§maya vanldlglm soyledi. Baskmdan iki giin sonra da yorumcu Mehmet Barlas, TGRT isimli ba§ka bir Turk televizyonunda aym sozleri soyledi. Bu yorumculann ikisi de devlet istihbarat kaynaklanna rahat ula§an tamnml§ iki gazeted. 25 Eyliil 1996'da, yani Med Tv burolan baslldtktanbir hafta sonra, Turkiye'nin guney sahilinde Mersin'e bagh Mezitli bulunan Bakanhgl Tesisleri'nde basma yanslmayan, gizli tutulan bir toplantl yaplldt. Bakanllgl Egitim Semineri" kotemsilcileri, nulu toplanuya Turkiye'nin degi§ik iilkelerdeki askeri ve istihbarat yetkilileri kaulml§u. AmaCln Kiirt halkma tartl§mak kar§l verilen mucadeleyi dl§la koordineli yiiriitmek ve ortak taktikler belirlemek" olarak belirtildigi toplanuda yeralan Dl§i§leri Bakanllgl Turel Ozkarol'un konu§masmdan bir boliim §oyle: "Son olarak yaptlan onemli h§malar, aym zamanda Med Tv ile ilgili sarfedilen gayretler ve miicadele devam ediyor. Mucadele onemli mesafeler kaydetmi§tir ve
334
Med Tv
yakm bir zamanda yaYlmna son vermek sorunda ka-
lacaktrr." Demek ki Med Tlfnin ba§ma gelenler dogrudan Turk devletinin baglantlhydl. Daha somutu: Donemin DYP'li Turkiye Bakam Mehmet Agar, 17 Ekim 1996 tarihli Hurriyet gazetesinde pkan demecinde, "Med Tlfye yonelik ay polisinin yaptlgl operasyonun Turk polisiyle mu§terek bir operasyon saytlabilir" diyordu. Sadece Kurt ve Turk kamuoyu degil, Avrupa kamuoyu ve hukumetleri de artlk Mehmet Agar'm kontrgerilla ve uluslararasl uyu§turucu ticaretiyle baglantlh oldugunu bilmektedir. Demek ki yonetimi bir uyu§turucu tiiccan ve cionlarca defa yargtlanrnasl gereken bir sadistle nayet ortakhgl yapml§tl. Agar'm apklamasl dogruyu yansluyorduj baskmdan once bir araya gelen Turkiye Emniyet Amiri Alaattin Jandarma Komutam Willy Deridder arasmda Yiiksel ve anla§ma imzalanffi1§U. Televizyon binasma yapllan baskm Slrasmda bir polis, bir televizyon gayet apk ve iistelik tekrarlayarak §unlan soylemi§tir: "Turk istihbarat uzmanlan basktn oncesi yamrrnza gelip PKK konusunda iki hafta egitim verdiler."C") Med Tlfye yonelik bu basktlan, Ocalan'l Turkiye'ye kapnlmasmdan sonra lngiltere noktaladt. Nisan 1999'da lngiltere'nin lisans §irketi lCD, Med Tlfnin lisansml iptal etti. Kiirtlerin yonlu basklyla yiizyUze oldugu ve ulusal direni§lerinin imha edilmek her taraftan saldlrmm yaptldlgml bir donemde Kiirtleri kendilerini ifade eden tek tv kanahndan mahrum blrakan lngiltere'nin bu tutumu, siyasi bir tercihti ve bununla lngiltere, Turk devletirlin imha plamna destek vermi§ oluyordu. Co) Bu operasyon slrasmda bilgiyasar ve bask! makinaSI, 60 disket, beige dolu 60 klas6r, gazete ciltleri, s:ok saylda kitap ve tiimii de Kiirdistan'daki sakurbanlan sivillere ait ve belgelerden ve benzeri malzemelerime el konuldu. Bunlan geri almak is:in s:abada gereken desBels:ika demokratik s:evrelerinden ve ilgili basin edim g6rmedim. Hatta jandarmadan korktuklarll1l ve iirktiiklerini g6z1eml . En radikali bile bir telefon ya da bir bildiri ile Halbuki aym olay geri bir iilkede olsaydl, ya da bir Avrupall yazarm malzemelerine el konuisaydt, neler yapmazlardl kit ;..talzemelerimi 1997 yilinm sonunDisketler ve dosyalanm kayda ancak alabildim. AIDa <;ok bilgisayanm
335
Uluslararas1 yasalarda soykmm §oyle tammlanmaktadm "Topluluk iiyelerini oldiirmek; ag1r bedensel ve zihinsel zarara yotopluluga, biitiiniiyle ya da klsmen yok olmasma yol cak ya§am ko§ullanm kas1th olarak dayatmak, topluluk dogumlan engellemeye yonelik onlemler almak; topluluga bagh cuklan ba§ka bir topluluk ya§amaya zorIamak soykmm suzaman a§muruna ugramaz. Soyklnma pldur. Soykmm lik temp, tahrik, te§ebbiis ve i§birligi de cezaY1 gerektirir. SOyk1nm i§leyenler ister anayasaya gore sorumlu devlet yonetidsi, ister kamu gorevlileri, ya da ozel ki§iler olsun cezalandmhr." Bu tarurn1 Tiirk devletinin 3 bin kadar koy yakmas1, 30 §ehir ve kasaba bombalamas1, koyliilere yonelik toplu cinayetler, binlerce kontrgerilla dnayeti, 6OO'ii a§an kaYlplar, yakla§1k 4 rnilyon ki§inin gocettirilmesi ve dahil toplumun tiimiine zorIa dayaulan asirnilasyon eylerniyle klyaslayahm: Bunlardan hangisi SOyk1nm deaildir? Bu tiimii planl1 ve yapl1maktadlr. Bu konuda onlarca beIge ve §ahit mevcuttur. Sorumlulan bellidir. On boliimde Siileyman Dernirel, Tansu C;:i1ler, Mehmet Agar, Dnal Erkan, Hayri Kozakpoglu, Dogan Giire§ ve daha katliamlarda sorumluluklan bulundugunu somut omekleriyle gosBunlann yonettigi MGK toplanusmda ,,6zel Bitermeye rim" olarak adlandlnlan dnayet org4tiiniin kuruldugunu ve bunun Kiirt i§adamlan ba§ta olmak iizere yiizlerce Kiirdiin oliimiinden sorumlu oldugu sabittir. 1992 y1hnda bombalayan ve onlarca Kiirdii kur§una dizen General Mete Sayar, once Moskova Tiirk Biiyiikelciliginde askeri ata§elikle Odiillendirildi, §imdi ise serbest dola§maktad1r! 1984-1986 donerninde Tuggeneral olarak Siirt'te Tugay Komutanl1a1 yapan General Hasan Kundakp'rUn: pratigi daha tur: Bu siirede cau§malarda hayaum kaybeden ve i§kencede oldiiriilen gerillalan Siirt §ehir bulundugu Kasaplar DeresI'ne rastgele kaZ1lrru§ gruplar halinde gomiilmesi onun emriyle oldu. Ki onun bu uygulamas1 1988 yl1ma kadar devam ettirildi. Kundakp, bu sadist uygulamasmdan dolaY1 tem aldl, 1986 Ylhnda OHD Ba§kanl1gma atand1. 1992 Yllmda korgeneral olarak Klbns'taki Tiirk ordusunun komutanl1gm1 yapu. 1993-1995 arasmda Diyarbaklr'daki Jandarma Asayi§ Kolordu Komutanl1g1 yapt1.
336
Bu donemde bolge kan ve afet bolgesine donii§tii. 1994 y1lmda Dersim ve Diyarbaklf'da onlarca koyii yerle bir etti. Koyliiler gl'Uplar halinde kur§una dizildiler ve yiizlerce kaYlP olaYl meydana geldi. Kundakp, Ali thsan Dagh gibi Kiirt yurtseverinin I,kenceli sorgulanna ve kur§una dizilmesine kauldl. Ali lhsan Dagh, 14 Nisan 1995 tarihinde Silvan'm E§me (Heybelikonak) koyiinii basan askeri birlik tarafmdan, kolundan yarah bir halde yakaland1. Olay yerine ABD yapum Huey nakliye helikopteriyle giden Jandamia Asayi§ Kolordusu Komutarn General Hasan Kundakp, bizzat i§kenceye kauldl. l§kencedeki hali B.G. adh saghkp bir asker tarafmdan fotograflandl ve fotograflar, Evrensel gazetesinin 30 ve 31 Ekim 1995 tarihli saYllannda yay1nlandl. 12-13 Haziran 1995 tarihlerinde lstanbul'da Human Rights Watch heyetiyle yUzyiize gorii§en B.G. isimli asker tarngm verdigi bilgiye gore: .Daha sonra gelen telsiz emri iizerine helikopterle ]1TEM iissii olarak faaliyet gosteren Silvan Jandarma Komutanhgl'na gotiiriildii. Korgeneral Hasan Kundakp komutasmdaki Yarbay Sabri Dogan'm emriyle kur§una dizildi. 8 Yarbay Sabri Dogan, bu cinayetten sonra Tiirkiye'nin Polonya Askeri Ata§eligi'ne atand1. Bu kanlt pratigin sahibi Hasan Kundakp, 1996 y1hnda tekrar Klbns'taki Tiirk ordu kuvvetlerinin komutanhgma atand1. Ve bu Ylltn Agustos aYlnda iki toplumu aYlran Ye§il Hat'a yakln bolgede gosteri ve bir Rum yapan silahs1z Rum halkma Tiirk tarafmdan ate§ genci oldii. "Kundakp bu olay nedeniyle bir miiddet Interpol'un klrrruZ1 biilteniyle arand1."9 1998'de emekli olan Kundakp, Giire§, Agar, Erkan ve Kozakpoglu gibi DYP'ye girdi. Kimse Kundakp'rnn Kiirdistan'da i§ledigi cinayet ve diger ciiriimlerini giindeme bile getirmedi. Gazeteci Ferhat Tepe (6zgur Gundem, 8 Agustos 1993, Bitlis, Sivrice / ve daha onlarca Kiirt aydln ve yurtseverini katleKaplan'1 bizzat kendi elleriyle den, 61 ya§mdaki din adanu infaz eden (5 Eyliil 1993, Hizan / Bitlis), 1992 ve 1993 yl1lannda Tatvan Tugay Komutarn General Korkmaz Tagma, bu kanh pratiginden dolaYl yargdanma yerine terti ald1. 1986-1990 donerninde Hakkari Tugay Komutanhgm1 yapan Tuggeneral Altay Tokat, 13 Agustos 1989 tarihinde a§iret agalanyla yapug1 toplanuda yapug1 konu§mada "Benim sistemimle olsa klsa siirede bunlan yok edebiliriz. Kendi sistemim uyguland1g1
337
",'
takdirde insan, ot bile bitmez. Biz §imdiye kadar en hafif silaWanrruzl kullandlk. Guney'deki kom§umuz [Irak -b.n.], 50 yll kendisine kar§l sava§an insanlann hepsini bir harekatla yok etti. Biz istesek, onlan aym §ekilde yok edebiliriz" tehditinde bulundu. Nitekim Tokat'm doneminde Hakkari'de ylizlerce koy bo§altlldl, ylizlercemasum insan kur§una dizildi. Tokat, mukafat olarak once orduda ve aym zamanda OHD'de en etkili gorevlerden biri olan Kara Kuvvetleri Harekat Dairesi ardmdan terfi edip, 1995 tarihinde Diyaratandl. baklr'daki Jandarma Asayi§ Kolordusu'nun Altay Tokat, burada Devlet Guvenlik Mahkemesi'ne (DGM) mudahale ederek cinayetleri pkan ordu subaylanrun yarguanmaslru ve ceza almaslru onledi. 15 1993 tarihinde Hakkari Komando TugaYI KoOsman Milliyet gazetesinde mutam pkan demeci aym sertlikte: "Devletin askerlerine ve birliklerine yamt verilecektir. Aruk onlara ve yardlmctlanna ate§ aman verilmeyecektir. Her bir mermiye be§ mermiyle kar§ulk veBu sonra Hakkari'de sivillere yonelik cinayetlerde bUylik artl§ oldu. 24 EylUl 1996 tarihinde Diyarbaktr E Tipi Cezaevi'nde 10 PKK'li tutsak, ozel tim, asker ve gardiyanlarm dovmesi ve kur§unlamasl sonucu hayatlanm kaybetti. SavunmaSlZ tutsaklann yaktlmasl sonucu bunlardan bir klSffil oldu. saytda tutsak da yaralandl (Olen tutsaklann isimOlayda leri ifin ek 2'ye bkz, s. 498). Bu olay cezaevlerinde meydana gelen olumlerden sadece biriydi. RP-DYP hukumetinin RP'li Adalet Bakam Kazan, tepkileri bir soru§turma He oyaladt. SOTU§turmadan bir pkmadt. Ve ya§anan ylizlerce den sonra bir vermesi de beklenmemektedir. Halbuki sabelli uluslararasl yliva§ta taraflann insan haklanna uymasl kumlUlukler bulunmaktadrr. 12 1949 tariWi ve hukGmleri iki devlet arasmdaki sava§lar Cenevre Sozle§mesi'ne, bu tarihten sonra devletler arasmdaki sava§lar azalmasl, ihtilaflar ve ulusal kurtulu§ sava§lannda buylik artl§m olmasl ve gerilla ile sivil halka kar§l insanllk i§lenmesi nedenleriyle, 1977 ythnda iki ek protokol eklendi. Bunlar Kzzzlhaf Sozle§meleri tlir. Sozle§me hukumlerine gore: 338
..
1. Tutsaklar sava§ esiridir. Baskl ve kotli muammele yaptlamaz;
2. Sava§ esirleri propaganda malzemesi yapllamaz; 3. Tutsaklara du§uncelerini baskl yapllamaz; 4. Sava§ esirlerinin temel kar§llanmak zorundadrr; 5. Sava§ esirleri, vasltaslyla aileleriyle gorii§tliriilUrler; 6. Taraflar, sava§ta sivil yerle§im yerlerine saldlramazlar; orglitlenebilir ve temsilcilerini 7. Tutsaklar 8. Tum bu yiikiimliiluklerin yerine getirilip gozlemlemek denetleme hakkl vardlr. Ve taraflar bu kolayhk Yani tarafmdan denetlenmektedirler. BM'lere iiye devletlerin sozle§meyi imzalamalan sonucu, sozle§me uluslararasl giivence altma girdi. Tiirkiye, bu sozle§meleri 1954'te onayladl. 1977 ylhnda iki protokolden biri, ilgili iilkenin itirazma sozkonusu olay yerine bir "Yerinde tzleme Heyeti (fact finding mission)" gonderme ve taruklarla gOrU§me imkaruFakat bu iki protokol Tiirkiye tarafmdan onayru lanmadl. Dolaytslyla Cenevre Sozle§mesi'nin "Yerinde tzleme Heyeti" bu i§lemler Tiirkiye sozkonusu olduAma sadece bu madde Tiirk ordusu sazle§menin tumiine uymamaktadlr. Her operasyonda koyler yakllmakta, masum insanlar kur§una dizilmektedir. Gerillalar ya da yarah yakalandlklannda ya yerinde infaz edili§kence sonucu katledilmektedirler. Kafasl mekte, ya da gerillalar, ve 0 haldeki gerilla cesetlekesilen, viicudu gazerine basarak poz veren askerleri gosteren yiizlerce telerde yaytnlandl. Bu hemen hemen tUm insan haklan kurulu§lannda vardlr. Bunlann en barizi 1996 ylhrun ba§lannda The European gazetesinin yaylnlandl. Nisan ya da Mayts 1995 aytnda Hakkari balgesinde olmu§ bir olayl yansluyordu. <;atl§mada hayattm kaybeden 5 gerillarun kafalan vUcutlanndan ayruffil§, askerler kesik kafalan ellerine alffi1§ ayle mi§lerdi. 10 Nisan 1994 giinii saat 11 stralannda Zelal (21), Bermal (23) ve Abdurrahman (30) isimli gerillalar, i§kenceden yan alii haldeyken, bindirildikleri Cobra helikopterinden Lice-Kulp arasmda Yolkayii clvannda atlldtlar. Bu vah§i olaytn gerillalarla birlikte helikoptere bindirilen Lice'nin Akro mezrasmdan TP. (33) 339
II
11
1 1
isimli koylii. T.P., bu bilgileri tstanbul'da 10 Haziran 1995'te gorii§tiigii Human Rights Watch heyetine apkladl. lO 15 Ekim 1995 tarihinde Hakkari'ye bagh Dziimlii Karakoluna gerillalann yapttgl basktndan sonra bolgede yapl1an operasyonlarda gozaluna alman Be§ir Saym, Yusuf Erta§, Mehmet Emin ve Haydar Yl1maz isimli \;obanlar, Yiiksekova Dag Komando Taburu Komutam Binba§l Mehmet Emin Yurdakul'un emriyle Kahraman isimli itiraf\;mlO ve subaylann da i\;inde bulundugu tim taraflOdan kur§una dizildiler. 1996 ylhnda Yiiksekova olaylan nedeniyle Jandarmamn kurdugu soru§turma biriminde yer alan Jandarrna tstihbarat Astsubayt Hiiseyin oguz bu olaym devamuu §oyle anlatmaktadtr: "Aym operasyonda "yakalanan biri Suriyeli [Giineybatt Ki.i.rdistanh-b.n.l, digeri Mardinli iki bayan gerilla yakalandt. Banyo yaptmp Kahraman Bilgi\;'e teslim edildiler. tkisinin de 1fZlna ge\;ti, sonra oldiirdiiler."11 Kahraman Bilgi\;'in 26 Eyliil 1996 tarihli sorgusunu yapan timde bulunan oguz, basma yapugl apklamalarda ve TBMM Susurluk Komisyonu'da verdigi bilgilerde 'bu anlatttkianm iddia falan degil, biliyorum. Bunlann silahlan §imdi tugayda'dedi. Aktardlglm ve tiimii birbirinden vah§i ve sadist cinayetler, bu tiirdeki binlerce olaydan sadece birka\;ldu. Bunlar sava§ degil midir? Bauh yonetimler bu su\;lan gonnek istemedikleri gibi, kamuoylanndan da gizlemek i\;in \;aba sarfetmektedirler. Omegin 1995 yazmda kafasl kesilen gerillalann fotograflan gazetelerde yaytnlanlr, biiyiik tepki yaratlr ve Tiirk ordusunun Giiney Kiirdistan'a Mart-Nisan 1995 aylannda yaptlgl operasyonda Amadiye bolgesinde askerlerin,Oldiirdiikten sonra viicutlanm ettigi 7 \;obanm bu goriintiileri Bauh bir \;ok televizyonun elindeyken, ABD Genelkunnay Ba§kam John ShalikshViIi, Tiirkiye'ye silah akl§lmn devaml ipn 21 Haziran 1995'te ABD Kongresine gonderdigi mektubunda, Tiirkiye'nin askerlerini insan haklan konusunda egittigini, bu nedenle "ABD'li vasa koyuculann insan haklan kamesinden atiirii Tiirkiye'ye askeri yardtffil kesmemelerini istedi."12 Battl1 yanetimler, kendi destekleriyle i§lenen bu soykmm su\;lanmn kamuoyuna yanslmamasl ipn, Kiirt sorununda hem medya ara\;lanm, hem de hiikiimetdt§l/baglmslz (NGO) orgiitleri etkilemektedirler. ate yandan NGO'lann gorevlerini yeterince yapama-
340
dlklan/yapmadtklanm belirtmeliyim. Tiirkiye ile ilgili degerlendirtam yansltrnamaktadtr. Gerp Tiirkiye'de i§kence 01meIer dugunu, gozaltmda kaYlp olaylannda guvenlik gu\;lerinin rollerinin oldugunu belirtiyor, koy ytklmlan gibi uygulamalan i§liyor ve ele§tiriyorlar. Ancak durum bu raporlarda dile getirilenin \;ok \;ok otesindedir. Tamk, beIge ve olaylara dayanarak soylonm, i§kence, bir hallon tiim degerlerinin inkar ve tahrip edildigi ispatlanabilir. Kurumlar bunu iyi biliyorlar. Bu nedenle tepkileri yetersizdir. Bu yetersizlik, bilgi azhgmdan ve bu kurumlann rollerinin kaynaklanmlyor. Aksine, hiikumetlerin bu kurumlar uzerindeki siyasi etkisi temel etrnendir. Hukiimetler kaplyt apnea bu kurumlar \;ok cesaretlenmekte, kapl kapamnca da Tiirk devletinin uygulamalanm gormek istemiyorlar. Kurdistan sorununda aldlklan tavlr bu orgutlerin i§levi i\;in onemli bir C;unku, gunumiizde en buyiik insanllk dramlanndan biri ve insana hakaretin her tiirlusu Kurdistan'da ya§amyor. Halbuki Turkiye'ye askeri ambargo uygulanabilir, siyasi baskl yaptlabilir, uluslararasl mekanizmalar harekete i§ledigi su\;lardan dolayt dl§talanabilir, spor miisabakalanna, kiiltiirel etkinliklere ahnmayabilir, kapsamll turizm boykotu uygulanabilir, dava ve ismi tespitli su\;lular Tiirk soykmm devletinden istenebilir, Kurt sorununun \;oziimu ipn uluslararasl alanda ortak insiyatif geli§tirilebilirCdi). Bunlar yaptlabilseydi, durum §imdi \;ok daha ba§ka olacaktt. Ve yapllmadlgl siirece de Bauh yonetimler ve etkilerinde kalan insan haklanyla ilgili uluslararaSl kurumlar tohmetten kurtulamayacakttr. Buyiik devletler, Kurdistan'l Ortadogu'daki pkarlan kurban etmek istiyorlar. ABD, Ortadogu'ya bi\;tigi yeni duzenini tsrail ve Tiirkiye'ye dayandtnyor, zaman zaman Turk de,:,letini ele§tirmesine ragmen, halen Tiirkiye'nin goziiyle Kurt sorununa baklyor. Kiirtleri koruma adl altmda Guney Kurdistan'l iistlenme noktasl Kurt sorununu giindemde tuyapan ABD, pkanna geldigi tuyor. ABD'nin "yeni" Ortadogu plam ya da "yeni Ortadogu diizeni", mevcut durumuyla Kurtler i\;in sadece olum, kan, aCl ve a\;hk Tennessee Technological Dniversitesi getirmektedir. Bu Siyasal Bilgiler ogretim Dyesi ABD'li uzman Prof. Micheal M. Gunter'in, lrak, Turkiye ve BM'lerin (dolayh olarak ABD) empoze ettigi ambargonun sonucu Giiney Kurdistan'da meydana gelen a\;-
341
hgm benzerini ya§ayan temeli sagIam Ban Demokrasisi bo: §artlar altmda varhgml surduremezdi"13 sozlerinden daha izah etmek mumkiin degildir. Ki Guney Kurdistan'daki siyasi be;.I,'i' lirsizligin ve kanh en onemli nedenlerinden biri buii duro ABD, Tiirkiye-1srail blokuyla oyun iizerine oyun denerkenj AI;. manya, Tahran, Bagdat ve Ankara He ili§kiler Eger ABD engeli olmasa, AImanya, Bagdat rejiminin karakterinlil ve Kurtlere yapngml almadan Irak pazanna dalaeagml iled surmek zor degil. c;:unkii kimyasal materyal dahil, lrak rejimine en silah satan Ulkelerin ba§mda AImanya geliyordu. Bugiin AVIUpa iilkeleri arasmda Tahran rejimi ile en fazla tiearet yapan Ulke Almanya'dlr. 1994 yth itibariyle 2 milyar Dolarla 1ran'm ticaret yaptlgl iilkeler slralamasmda AImanya birinciydi. 1994 ytlmda 14.8' milyar Alman Markl He !ran, AImanya ile en fazla tiearet yapan iiIkeler listesinde dorduncii slradaydl. Almanya ve ]aponya 1993 ythnda 1ran'la bu tarihe kadar devletle imzalamadtklan erteleme anla§masl imzaladl1ar. 1993 ytlmda 1ran 3.3 milyar Mark ooedi. Bunlarla Alman yonetimi ve bankalan nezdinde glivenlikli veren iilke durumuna geldi. Almanya, Alman firmaHermes (devlet) guveneesi veriyol. Bu lanna tran'la tiearet ili§kilerin uriinu olaeak ki, Alman yonetimi Eyliil 1992 ytlmda Berlin'de 1ran ajanlan tarafindan Olduriilen t-KDP yonetieileriyle Hgili Berlin'de goriilen Mykonos DavaSI'mn Nisan 1997'ye kadar geciktirdi! Almanya bu davada bile Kurt sorununu, 1ran uzerinde kendisi ve diger super gliperin emperyalist baskl yaratmak amaClyla kulland1. Almanya'mn Turkiye'deki yannmlan ayn bir ineeleme konusu. byle ki Turk turizmi ve ekonomisi neredeyse Almanya'mn destegiyle ya§lyor. 1998 ythnda iki ulke arasmdaki ytlhk tiearet haemi 14 milyar Dolan (23 milyar Mark) a§tl. Boyle olunea Almanya, bolgenin ba§kentinin goziiyle Kurt sorununa baklyor ve mevcut statilkonun degi§mezligini temel ahyol. Alman yonetiminin zaman zaman Kurtler kiiltilrel oierklik talebini telafuz ragmen, "samimiyeti!" konusunda ciddi ku§kular doguyor. Bunun hem Kurt sorununa duyarh yakla§an Alman kamuoyunu, hem de Kiirt halkml aldatmaya yonelik bir taktik olarak degerlendirilmesi daha bir yorum olaeaknr. 342
Ortadogu ile tarihsel baglan olan Fransa, Irak'l en onemli pazarlanndan biri goriiyor ve gerektiginde bu alam kaybetmemek ABD ile bile du§ebiliyor. ihale ve silah sau§lannda Tiirkiye pazannda iddiah Fransa, Kurdistan politikasmda AImanya'ya yakm bir politika guduyor. Tarihsel olarak Kurt sorununda en fazla rolu olan tngiltere, ABD'ye yakm duruyor ama, AImanya ve Fransa'dan ileri de tek adlm atmak istemiyor. Ama kesin tereihe gelinee tabi ki bunu ABD'den yana yaplyor. Bu devletlerin mevcut politikalan ve gizli pazar kavgalan Turk devletine geni§ hareket alam yaratlyor, faturayt Kurt halkl oduyor. Bu devletler, aynl zamanda Kurt arasmda da aynhklar yarauyorlar. Kurt sorunu globalle§tigi ve dart Kurt sorunu halde buyiik devletler, lsrarla sadeee Irak egemenligi altmdaki parpYl gozonune ahyorlar. C;:unku suistimale en apk orgutlerin insiyatifli oldugu Kurdistan buras!. PDK ve YNK'nin ulusal birlik yana§mamasmm onemli bir nedeni, dl§ardan bunlara devlet slmrlanm temel alan politikalann dayaulmasld1r. Guney'de kurulan Kurt yonetimine yeterli ekonomik ve siyasi destegi vermeyerek, ayaklan uzerinde duramaz hale getiren ve bir yerde nedenini hazrrlayan yine aym dayatmalardlr. Buyiik devletler, PKK'nin ate§kes da olumlu bir rol oynamad1lar. "Nezaketten dinleme" dl§mda bu konuda bir cidolmad!. Buyiik devletlerin Kurt politikalanndan ordi bir var; Kiirt sorununu henuz global alarruyorlar, taya pkan tek heniiz ortak bir forrnulleri yok ve blrakahm Kiirt halkmm kaderini tayin etme hakklm, Kurtlerin henuz insan haklanna bile yeteri kadar ilgi duymuyorlar. Bu ilgisizliklerine pare1e! olarak Turk devletinin yiiriittiigu kanh sava§tan yana olduklan anlarruna gelen askeri ve siyasi destegi sunmaya devam ediyorlar. Bu nedenle bazl Avrupa yonetimlerinin ban§ bazl ad1mlan atar gOziikmeleri inandlfiCl olmad1gl gibi, ba§tan beri uygulanan sinsi bir plam yansltmaktadlf. C;:unku bu devletler, Turk devletinin 19921994 arasmdaki imha konseptinden haberdarddar ve bu konsept uygularurken si"illerin oiduriileeegini, legal Kurt partileri ve diger kurumlannm kapaulaeagml, koylerin bo§alulaeagml, §ehirlerin bombalanaeagml, kitle gosterilerinin kanla bastrruaeaglru biliyorlard!. Tum bunlardaki PKK'yi sistem ya da 343
stratejik bir alternatif olmaktan pkarmaktt. Ve bu ula§ttklanna inanmaktachrlar. Bu nedenle Tiirk devletine adeta diyorlar ki, "amacma ula§tm, arttk Kiirt devletinin kurulmasl, Tiirkiye'nin boliinmesi tehlikesi yok. Arttk insan haklan ve kiiltiirel haklar konusunda baZl achmlar at!" Ancak bu a§amada bile Tiirk devleti halen bir§ey vermeye yana§maymca tepki gosteriyorlar. Ama sadece bu kadar!
Ortadogu dengelerlnde Kiirdistan ve PKK Biinyesinde saYlda ulusal ve toplumsal banndlran diinyanm en hassas bolgelerinden biri olan Ortadogu'da, Kiirt sorunu aglrhkll bir yer i§gal ediyor. Durum bu olunca, bolgeyle ilgili her politika Kiirtlere yanslchgl gibi, Kiirdistan'daki her geli§me de bir anda Kiirtleri denetimlerinde tutan dort iilkenin ve sorunu haline gelebilmektedir. siiper Diinya iki kutupluyken, bu politikanm Ortadogu'ya yanslmaslnm faturasml Kiirt halkl aglr odiiyordu. SSCB'nin ylkl1maslyla bloklar da dagl1ch; tek kutuplu siirecin bolgeye yanklsl kanh oldu, Kiirt halkmm odedigi fatura daha da biiyiidii, hem de kar§lhgmda dddi bir elde etmeden. Korfez Sava§l'run faturasml binlerce Kiirt hayatlnl kaybederek ooedi. Korfez Sava§l boyunca diinya gozlerini Tiirk devletinin Kiirdistan'da yaptlklanna kapattt. Kiirt halkl taktik bir ve oyle de kalmasl dayattldl ve halen dayatlhyor. 1990'la bOlgede dddi degi§meler oldu. Tiirk devleti, SSCB'nin dagdmasmdan yararlanarak Kafkaslar ve Balkanlar'da istedi. Ancak Rusya buna meydan vermedi. Kafkaslar ve'Ortaasya'nm eski Sovyet Cumhuriyetleri, yeniden Rusya'ya baglmll bir §ekilde Balkanlar, Yugoslavya'daki sava§ sona ermesiyle birlikte, burasl Avrupa'nm sorunu oldugundan bir istikrara kavu§masl gibi goziikiiyor. Geriye biiyiik sorunlanyla Ortadogu kalch. Tiirkiye ve Yunanistan arasmdaki Klbns sorunu ve diger sorunlar da, onemli oranda Ortadogu sorunlanyla biitiinle§mi§ durumda. Filistin sorununun belli bir kavu§masl, bolgedeki gerginlikleri tam gideremedi. tran-Tiirkiye, SUriye-Tiirkiye, SUriye-tsrail arasmdaki problem344
ler devam ediyor. lrak rejimi halen bolgenin en biiyiik problemleri arasmda. Bu sorunlar ister istemez yeni blokla§malara neden oluyor. Blokla§malarda ABD'nin dayatt:1gl "yeni bolge diizeninin" biiyiik etkisi var. ABD, bolgedeki varllglru Tiirkiye-tsrail ittifakma enKiirt sorunu Giiney Kiirdistan'la Sldesklemi§ durumda. ABD rurh ve bolge planlan bir Yani sorun tam gereken bir ulusal sorun olarak goriilmiiyor. Eger bu plam yiiriirse, ikind slrada Dogu Kiirdistan sorununun oldugu sir degil. Kuzey Kiirdistan ise Tiirkiye'den dolaYl ABD'nin planmda Giiney ve Dogu Kiirdistan diizeyinde bir siyasal sorun ya da ulusal sorun olarak goriilmiiyor, aksine Tiirkiye ortamma entegre olmu§, belki kiiltiirel diizeyde bazl haklann verilmesiyle slrurh bir sorun olarak goriiliiyor. Onemi apsmdan ABD'ye dayah Tiirkiye-tsrail ittifakl ve bolgede yaratttgi degi§iklikler ve Kiirt halkma yanslmasl konularml daha fazla istiyorum. Bolgede !ran tarihsel bir Tiirkiye'de oyle. Aralarmdaki sorunlara ragmen Arap iilkeleri bolgenin bir diger giiru. 1948'le birlikte tsrail bolgenin dordiincii odagl oldu. 0 giinden bu yana tsoldu. Mlslr-tsrail, Urdiin-tsrail, Firail, Araplarla hep sava§ listin-tsrail anla§malanna ragmen, bu sava§ bitmi§ degil. Tiirkiye'nin bu tsrail'den yana tutum almasl, tutumun da otesinde askeri i§birligine gitmesi, tsrail'le Arap iilkeleri arasmdaki politik statiikoyu tsrail lehine degi§tiriyor. <;iinkii, bu i§birligi her ne kadar Tiirkiye apsmdan onemli oranda Kiirt sorununa endekslenmi§se de, bunu a§lyor ve tiim bolgeye yonelik hesaplan yor. 1958 yl1mdan itibaren Tiirkiye ile tsrail arasmda askeri ve istihbarat ili§kileri olmasma ragmen, 1990'lara kadar bu ili§kisi hep ini§li pkl§h oldu. tli§kilerdeki asl1 patlama 31 Arahk 1991'de iki iildiizeyine pkarmalanyla kenin politik temsilciliklerini oldu. Konuyla ilgilenen tiim uzmanlar, Tiirk tarafmm ilgisinin onemli bir yeri PKK'ye kar§l tsrail'in destegini alma noktasmda toplanchgmda birle§iyorlar. Ardmdan bu ilgi iki iilkenin askeri, istihbarat ve diplomatik yetkililerinin kar§lhkll gezi ve gorii§me trafigiyle yogunla§tt: Dl§i§leri Bakam Hikmet <;etin (Kaslm 1993), Ba§bakan Tansu <;iller (Kaslm 1994), Devlet Ba§karu Siileyman Demirel, Genelkurmay Ba§karu thsan Karadayl (Nisan 1997), Sawnma Bakam Turhan Tayan (30 Nisan 1997), Genelkurmay tkin345
ci Ba§karu Orgeneral c;evik Bir'in (3-6 Mayls 1997) Israil'i ziyaretleri, bu onernli a§amalanydt. Bu ili§kiler sonunda iki iilke arasmda ,,Askeri ve Uyurn Anla§masl" imzalandt. Ekonomik, siyasi, istihbarat, teknik ve askeri bu jik ittifakm askeri i§birligi olu§tunnaktadtr. Anla§maya gore, Israil sahasl yetersiz (dar) oldugundan Turkiye hava sahasmdan yararlanmaktadtr. Turkiye taraft NATO tahsis edilen Konya bolgesinde tsrail pilotlanrun izin verildigini ileri sunnelerine ileri teknoloji ile donattlrru§ Israil casus ve sava§ Kurdistan sahasl uzerinden lran smmna kadar tran'l gozetleyecek §ekilde yapttklan sir degil. Anla§ma "F-4'lere monte edilen 200 km hedeflerini §a§trmadlklan belirtilen Arrow fuzeleri, F-4 ve F-5 sava§ ile M-60 tanklannm modemazisyonu, yeni tank envanterinin ortakla§a uretimi, ABD lisansh sava§ helikopterleri,"14 gece gorii§ n, radarlar ve daha askeri ve istihbarat tedir. Iki taraf bu i§birligini, "Ortadogu NATO'sunun Kalkaru" olarak c;iller'in 1994'teki Israil gezisi slrasmda soyledigi "tsrail ile Turkiye arasmdaki i§birligini stratejik bir ili§ki olarak goriiyoruz. lkili ili§kiler bOlgesel i§birligi bir a§amadlr, fakat burada Turkiye ile Israil 01u§tunnahdtr"15 sozleri, donernin tsrail DI§i§leri Bakanl Perez'in Turkiye'ye yaptlgl "bir Ortadogu Guvenlik ve I§birligi Konferansl kurulmasl insiyatif almasl"16 uyu§maktadtr. Bu i§birliginde Kurtlere de rol ozellikle Guney Kurdistan'da PDK'run bu plan hareket etmesi hedeflenmektedir. Bu, Kurtlere dayatdan bir tuzak. ABD planlanna "bahklama" sanlan ve ozel konumundan ve Barzani ailesiyle ili§kilerinden dolaYI Israil modeli ve politikasma oldukH "slcak" bakan kimi Kurt tsrail-Turkiye i§birliginln dogrudan Kurt ulusal kurtulu§ mucadelesine kar§l oldugunu gonneleri gerekir. Blrakahm anla§mamn ve yorumunu, Turkiye'nin bu ili§kiye ginnesinin temel nedeni Kurt sorunudur. Benjamin Netanyahu'nun 1995 ythnda yaymlanan "Terorizmle Mucadele" kitabmda "Kuzey lrak'l terorizmin en odaklanndan biri olarak" nitelemesi ve bu durumu bizzat yaratanlar arasmda Turkiye ve ABD'nin oldugu gozonune almmca tsrail'in "Guney Kurdistan a§kl"mn bittigi gOriilUr. tsrail'in Kurt halkma kar§l bu
346
Kurt halklrun bugiinkO durumunun olumsuz politikasl, benzerini, hatta daha bOyiik aCllan ya§aml§ Yahudi halkmm tarihi Ocalan'm kapnlmasmda MOSSAD'm muhtemel roIU ve Berlin'de 4 KurdOn tsrail konsolosluk elemanlan tarafmdan olduriilmesi, tsrail kamuyounda Kurt sorunu konusunda onemli bir hassasiyet yarattt. Mayts 1999'da Partisi'nin iktidar olmaslyla birlikte tsrail yetkilileri, Tiirkiye ile ittifakla yetinmeyecekleri, bolge demokratik ittifaklardan yana olacaklanm apkladtlar. Ancak bu hassasiyet ve apklamalara ragmen, Israil'in Kurtlere kar§l politikasmda ve ittifak konumlanmasmda klsa surede ciddi bir deolacagl beklenmemektedir. Blokla§ma, TOrkiye-tsrail blokuna kar§l lran-Suriye ittifaktm yarattyor ve aYm zamanda ttimOnOn de Kurt sorununa daha fazla egilmelerine -ama 0 oranda da "kullanmak istemelerine"- yolapyor. Tiirkiye ile ciddi sorunlan olan Yunanistan, dogal olarak TOrkiye kar§lt1 blokla§maya slcak baklyor. Turkiye'nin Kafkas planlanru bo§a Rusya, Turk devletinin niyetlerine kar§l duyarh davramyor. Toparlanan Rusya, tekrar bolgede etkinligini duyurmak istiyor. c;unkii, Ortadogu'nun ulkesi halen Rusya onernli silah ve ticaret pazan. ABD, Guney Kurdistan denetiminde tutma politikasmda lsrar ederken, PKK'yi lsrarla kar§l bloka itiyorlar. Ate§kes lanna cevap verilmemesi, Turkiye verilen destek, Kurt orgutleri arasmda pkanlan aynhklar ve tehditle ulusal birlik onlenmesi, bu politikayt yansltan omeklerdir. ABD ve muttefiklerinin bolgeye dayatuklan planda tam birlik olmadlklan bilinmektedir. lrak konusunda Fransa ile ABD arasmda mevcut gibi. Ote yandan Kurdistan'l denetirnlerinde tutan bolge devletleri, Kurt sorununda emperyalist plan ve blokla§mayla bulunmaktadlr. Ornegin tsrail'le ittifakma "stratejik" onem arzeden TOrk devleti, ABD'nin leak plam hareket ederken, ote yandan lrak ve lran'la birlikte geleneksel Kurt politikaslm surdunnek istemektedir. Turkiye'nin pkmazl buradadlr. c;unku Kurt hareketi, Turkiye'nin bu yararlanabilir. Berlin'de goriilmekte olan Mykonos davaslmn Nisan 1997 aymda tum AET ulkelerinin yamslra Avusturya ve Yeni Zelanda gibi devletler 347
I'
Iii'
",r
},
de Tahran'daki Turkiye Batt'run bu poli-j tik tutumuna uymadl. Neden ise Kurt sorunu. ABD'nin bolge pIa-" rundan rahatstz tran ve lrak, aralanndaki ragmen Kurtli sorununda birlikte hareket etmektedirler. tki devletin Guney'deki'!,: Kurt orgiitlerini kullanmalan klasik politikalandtr. Her taraftan'ii zorlanan Suriye, yeni yeni elindeki Kurt kozunu PKK vasttastyla i' kullanmaya kalkt§maktadtr. Turkiye'nin Guney Kurdistan'a arka':, haline getirmeyi hedefleyen politikast ve operasyonlan,!, Irak, tran ve Suriye arasmdaki yakmla§mamn bir diger BOlgedeki bu ve kaba blokla§marun gelecekte hangi alabilecegini kestirmek zor. <;unku bOlgede izlenen poli.. tikalann yerine oturmast ya§anan henuz ara bir Bu politikalann hangi alacagt onemli oranda bOlge halklanrun mucadelesine baglt. Ancak bolgede demokrasi ve devrim nin zaytf olmast, halklan resrni devlet politikalanna bagtmlt ktltyor. Hatta, zaten zaytf olan sosyalist du§unce ve demokrasi mucadelesinin daha da gerilemesi, rnilliyet aynrruru temel alan ve halktehlikeli kampla§Ian kar§t kar§tya getirmeyi hedefleyen malan kolayla§unyor. tslarni tepkiciligin de ya§anuyla cek ustelik kanlt ve §oven geli§mesi, bolge halklanm birbirine yakla§urmadtgt gibi, dunya kamuoyunda korku yaratmakta ve buyiik devletlerin bolgeye dayattlklan gerici blokla§mayt kolayla§tlrmaktadtr. Ki bolgedeki resrni devlet politikalarmm muhafazakar, dini ve baskt rejimleri oldugu bilinmektedir. Bu durumda kirnse, Irak rejirninin ABD'ye kar§t tutumunu sosyalist ideolojinin arkasma stgmarak anti-emperyalist politika olarak goremez. lrak rejimi, ftrsat buldugunda Kurt halkma kar§t daha dun yapugt soyktnmlanm tekrarlamaktan geri durmayacagmdan kimsenin ku§kusunun olmamast gerekiyor. Sadece Kurtlerin degil, Arap halktn da tUm demokratik haklanm.dinden almt§ ve bolge istikranm tehdit eden tehlikeli bir rejimdir. Ayru §ekilde tran'm ABD'ye kar§t tutumu da anti-emperyalistlikIe izah edilemez. tran'da demokratik haklann zerresi yok, bu devlet de Kurtlerin temel haklarmt ellerinden alnu§ ve hergun yeni siyasal cinayetler i§liyor. Tersi durumda ABD ve muttefiklerinin bu rejimlere kar§t politikast da, demokrasi hareketi olarak selamlanamaz. <;unku bu politikamn oro bolgedeki emperyalist pkarlardtr ve bu politikanm bolge ayaklan Turkiye gibi basktct rejimlerdir.
348
Emperyalist ve somurgeci pkarlann yon verdigi ve agzma kadar silahlanmt§ bolgenin kalbinde yeralan, ustelik blokla§malann onemli hedeflerinden biri olan Kurt halkmm bu blokla§madaki yeri nedir? Ya da blokla§ma Kurt halktru nastl etkiliyor? Kurt halkt, tercih etmedigi ve iradesiyle yarattlmamt§ bir kampla§marun zorla itiliyor. Yine de Kurtler ilk defa bolge blokla§mastru etkilemektedirler, daha dogrusu etkileyebilme §ansmt ele Kurtler, Ortadogu politikasma daha bagtrnstz giriyorlar, ya da bagtmstz politika gutme §anstru yakaladtlar. Bunda PKK'nin onemli ve hatta belirleyici olmasma ragmen halen bOlge PKl<. dahil tUm Kurt orgutlerini taktik gorme politikalanndan degillerdir. Ancak Kurdistan ve ulusal mucadelesi, onlann bu niyetini a§an ve bo§a pkaran boyutlardadtr. PKK'nin, PDK ve YNK'ye yonelik zorlamalan ve hatta da en onemli nedeni budur. <;unkU bu iki orgiit de klasik politikalanru giitmek istiyorlar. Halbuki Kurtlerin yegane §anst birlik halinde bagunstz politikalanm dayatmalandtr. ButUn aleyhte faktorlere ve zorluklara ragmen, 1990'la birlikte birlik politikastm olu§turmarun ko§ullan vardtr. Kurt orgutleri bunu degerKurt halktrun aleyhine Wedi. lendiremedikleri Kurtlerin kendilerini bolgedeki kutupla§marun dt§mda tutamayacaklan olmakla birlikte, kendilerini bloklara mahkum edemezler. Bolgedeki (onerni ne olursa olsun) Kurtler stratejik muttefik degil. tran, Irak, Turkiye ve Suriye, daki ragmen, dordu de basktct ve somurgeci rejimlerdir. Taktik ragmen Kurtlere kar§t stratejide birlikte politika giiduyorlar. Tek orgiit apsmdan baktldtgmda birinin onemi artabilir. Ornegin PKK Suriye ve tran onemli; PDK Irak ve Turkiye; YNK tran. Ama eger bu temel anlayt§ yaplltrsa, Kurt orgiitleri taktik olmaktan kurtulamazlar. Kurt halktnm ve Kurt orgutlerinin zorluklan vardrr. Bu zorluklar nedeniyle Kurt politik orgutlerinin, somurgeci de olsalar bOlge devletleriyle Chalklann kom§u ve olmalanndan da kaynaklanan nedenlerden) zorunlu ili§kileri olabilir ve bir yerde bu ili§kiler kaAma her defasmda Kurt orgutlerini taktik 01maya donu§tUren ve aralannda sava§lara surukleyen i§te bu zorluklan almadtr, abartmadtr ya da zorluklann esiri olmadtr. Tersi durumda ABD ve muttefiklerinin planlanna
349
r, , '.'
yatma da taktik olmadm oteki ucudur. \=unku bolgesel malann her defasmda oldugu gibi Kurtlere ozgurluk getirmediJl,i' gorlilmu§rur. Tarihsel olarak Kurt orgutleri hep kullaruldlklanndan ve bolgcl! koru ve kanh oldugundan;iJ devletlerinin bu konudaki sicilleri ,
birligi saglaml§ degil. Uzakdogu Asya iilkelerinde bile iilkede halklar arasmda boyle bir birlige kavu§mak kurulmu§ pOlitik aklmlar ve yapl1an eylemler var. Eger birgun Ortadogu haritasl buna gore dort iilke arasmda koprli olan Kurt halkmm durumu daha iyi olacaktlr. ldari organlanru kuran, kiilrurel haklan verilen, iilkesinde demokratik ko§ullarda ya§ayan, slyasi haklan ve guvenligi anayasal ve kurumsal giivence altma ahnffil§ olan Kurt halkl amacma ula§ffil§ olacaktlr. Ki bu, bolge halklanrun da lehine olacaktlr. Bolgenin sorunlanrun girmi§ oldugu, halklann kayna§tlgl ve bolge kaynaklannm ortakla§a kullamlmasl gerektigi Kurt sorununda bu en mant1kh yol oldugunu gosteriyor. bu statukonun ko§ullan ve Kurtlerin muhatabl Ama bugun boylesi yoktur. En azmdan Kurt orgiitlerinin bulundugu durum boyle bir talebi bo§a pkarmaktadlr. \=unku, kendi aralannda birlik olmayan, birligin siyasal ilkelerini olu§turmaktan korkan Kurt orgutleri, ba§ka halklarla nasl1 birlik kurabilirler ki? Kurt orgutleri silahh ya da siyasi, rum ara¢arla kendi ulusal haklanm, bolgeye dayatllan politikalann onune dikme hakkma sahiptirler. Bunu ne kadar birlik halinde ve ne kadar isabetli yapmaYl becerebilirlerse 0 kadar erken kazanacaklardlr. Kurt halkl, neye malolursa olsun koleligi uzerinde kurulacak bir "ban§l!" bir ko§ulda kabul etmeyecegini herkese gosterme hakkma sahiptiro Ki Kurt sorununun vardlgl siyasal ve kitlesel mucadele boyutu, Kurt halklrun bolgede i§gal ettigi cografik ve siyasal konum, bu sorun Ortadogu ban§lru imkanslz kl1maktadlr. Yani Kurt sorunu Ortadogu'ya dayat1lan plarun ba§an §ansl olamaz. Eger yiirlirulmeye bunun daha fazla can kaybma malolacagl ve yeni sorunlar yaratacaglru tahmin etmek zor degil. Kurt orgutlerinin birlik kadar, politika yapmada da yonlu olmalan gerekir. Kurtlerin yonlii politika yapma §ansl vardlr. Ortak politikalanru bolge dayatma ve bazl1anyla taktik ittifaklar yapmalan zorunlu oldugu gibi, emperyalist devletlerin politikalanyla da temasta olmalan ve onlan Kurt sorununda ortak bir politika olu§turmaya zorlamalan gerekir. Aym §ekilde Ortadogu ve dunyarun diger bolgelerdeki, ozellikle Avrupa'da, humanist ili§ki ve onlarm destegini saglama zorunludur. Kurtlerin 351
diinyaya dagtllmlan ve her kltada sagladlklan politik temsil, bu yonlii politikayt miimkiin ktlmaktadtr. Kiirt orgiitleri, aralanndaki sorunlar ne kadar biiyiik olursa 01sun kapnmak ve ana ilke olarak al. mak zorundadrrlar. Nedeni ne olursa olsun her Kiirt hal. klOlO dii§manlanna yaraffil§tlr ve yaramaktadlr. PDK-YNK, PKKPDK budur. <;atl§malardan orgiit karlt pkmaffil§t1r. Bugiinkii politik boliinmii§liigiin nedeni bu <;atl§malar, Kiirt orgiitlerinin diinyadaki giivenilirliligine golge dii§iirmii§, Kiirt halklOa verilen destekte bUyiik azalma olmu§tur. PKK, PDK ve YNK gibi orgiitler toplumsal yaplrun iiriinii oldugundan birbirini imha edemezler, ama kazanabilirler. orgiit §ekilde me§ru gosteremez. orgiit, kom§u bir devletin silahlanyla diger bir Kiirt orgiitiine kar§l sava§mayt hakh gosteremez. Kurdistan'da bazl kavramlar kirletiImi§tir. Bu kavramlann temizlenmesi gerekir. Her halk i9n olan kurallar, Kiirt halkt de geolmahchr. Dii§marun silahlyla karde§ine saldllmak ihanettir. Kiirt orgiitlerinin birbirine iistiinluk saglamak dii§manlanyla ittifakIar kunnalan ulusal ihanettir. zorluk ve bir Kiirt orgiitiiniin diger bir Kurt orgutiine kar§l dii§man ordusuna kIavuzluk yapmaslOl hakIl gosteremez. somiirgeci SlKiirt politik orgiitleri, ulusal sorunun rurlar hapsetmemelidir. Somut ko§ullar ve halklarlO ortak p_ kan herhangi bir iilkede demokratikle§meyi, ya cia ulusal sorunun federasyon, ozerklik gibi one pkarmasl miimkiin ktlabilir. Ama bu, sorunun genel sadece bir olur. Kiirt sorunu globalle§mi§tir. Bolge devletleri Soruna boyle baklyorIar, emperyalist devletler boyle baklyorlar, ki zaten tiim oniine dikilmelerinin nedeni budur. Bu durumda PDK ve YNK gibi Kiirt orgiitlerinin lsrarIa kendilerini ve halklO direni§ potansiyelini mahkum ederek tiiketmelerini anlamak ve ba§kaslOa anlatmak Eger slmrlan a§an dayant§ma ve birligin ko§ullan varsa ve bazl Kurt orgutleri rna pahasma bu tarihsel §anslO oniinde duruyorlarsa, bununla sadece Kiirt halkma darbe vurmu§ olurlar ve Kiirt tarihi bu tutumla bir§ey kazarulmachglrun aCl dersleriyle doludur.
352
9 Direni§in Kiirt toplumunda degi§iklikler
Bir halkm objektif ko§ullan devrimlere ne kadar uygun da olsa, degi§ikligi yaratmak miidahale gerekir. Bu fikri, siyasi ve eylemsel miidahaledir. 15 agustos olaylannlO Kurt halktna boyle bir etkisi oldu, Kurt halktnlO yeniden siirecini ba§lattl. Toplumu her apdan yaplsal degi§iklige ugratan bu halen devam ediyor. Bu binlerce insan hayatml kaybetti, Kurdistan cografyaSl, kiiltiirii ve tarihsel zenginlikleri buyiik tahbirat ge9rdi ve halen ge9riyor. Eger olumler ve tahribat ahnacaksa, hakh olarak "boyle bir hamle gerekir miydi?" diye sorulabilir. Sorunun cevablru "ozgurlugiin bedeli kandlr" beylik cumlesi ile yarutlamak istemiyorum. Ama ne kadar kana mal olursa olsun 15 agustos eylemleri ve onunla Kurt halkma dayatllan ozgiirluk mucadelesi gerekliydi ve gerekliligin otesinde ya§amsal bir karardl. <;unku bir halk ulusal bilinci, kultiirii, silahh giiru ve siyasi orgutlenmesiyle varolabilir. Gerisi onun tercihiydi, aynhrdt ya da ba§ka bir halkla birlikte ya§ardl. Kurt halkt, 15 agustos eylemleriyle bu iddiada bulundu ve bu terdhi yapma hakktm elde etti. 15 Agustos 1984 eylemleri oncesinde Kurt halkl ne durumdaydt? Toplum adeta teslimiyeti kabul etmi§ bir noktadaydl. Koyluliik baskl ve yoksulluk bezginiydi. korku smlfl orgiitlu oldugu bile Turkiye sendikaclglOa tabi olmu§tu. Aydmlar ulus kimliklerini ya§amlyordu. Asimilasyon alml§ ba§lm gitmi§ti. Kurdistan'da politika, Kurt kimligini inkar eden Turk siyasal partilerinin denetimindeydi. Bu partiler yeralan Kiirtler de, Turk baskl ve inkar sisteminin siyasal temsilciligini yapmak durumundaydtlar.
1
353
15 Agustos atthnu, Kiirt realitesini diinyaya ve Tiirk devletine ilen kabul ettirdi. Kiirt toplumundai politikada, kiiltiirde, sos ili§kilerde, yani toplumsal ya§arrun her alarunda devrimsel nite' te koklii degi§iklikler yarattl.
Koyliiliik
.-)
Koyliiliik, 15 agustos eylemleri ba§larken PKK'nin temel ald1g1, fll:; dakarhk ve en fazla giivendigi kesim oldu. PKK, b degerlendirmesinde yantlmadl. 1984 y1hndan bugiine kadar ko' liiliik, en fazla bask1 ve zaran gore kesim olmasma ragmen, ulus , ve toplumsal miieadelenin en fedakar ve ogesi Tiirk devleti, koyliiliigii ulusal kurtulu§ dii§iineesinden mek ve bu miieadelenin fiziki giicii olmaktan ozel1 sava§m en sert uygulamalanru denedi. Ama tiim bu uygulamalat! koyliileri yetmedi. Oliimii karde§ gibi yarunda ta§1yan, evi ytktlan, eezaevlerine doldurulan, ekonomileri tahrip edilen, koruculuk dayat1lan, gruplar halinde hemen hemen her ailenin kur§una dizilen, i§keneeden kurban verdigi bu insanlar, 15 ytldtr bu yiikii nastl ta§1yor? Bu suale tek cevap toplumsal gerilik ve basktdan ulusal ve toplumsal devrinlle kurtulaeaglOa, medeniyeti art1k tiirkle§mede degil, kendi ulus kimligiyle yakaiayacagma Ote yandan Kiirt koyliiliigiiniin peri§an halde bulundugu sade: ee bir tespit degil, herkesin iizerinde birle§tigi bir K!ill!!stan koyliiliigiiniin fiziki konumunda son 16 Y1ldtr koklii bu likler oldu. S'avi§m-neden oldugu lOsan kaybmm dorte 'kesimden. Dilleri ve kiiltiirleri tehdit alttnda, yoksulluk s1runrun altlOda ya§1yorlar. Eger ulusal kurtulu§ miieadelesine onciiliik edenler ciddi stratejik yanl1§lar yapmasalar, bu y1glOlann ulusal kurtulu§ dii§iineesi ve eyleminden dii§iiniilemez. ...9nlan daha da Tiirk devletinin herhangi bir fiziki ve ekonomik tedbirle bu durumun oniine 0lanag1 hemen hemen yoktur. Kiirt koyliisiiniin peri§an durumu Tiirk devletinin planh yaratttg1 bir olmasma ragmen, bu ayru zamanda Tiirk devletinin en biiyiik Tiirk devleti askeri olarak alsa bile,
354
I
milyonlarea koyliiniin ekonomik, kiiltiirel, egitim, saghk ve siyasal sorunlanyla ba§a pkamaz. Tiirk devleti koyliiliiliige uygulad1g1 politikayla ashnda devrimi yaydl. 1984-1990 donemindeki bask1 ve koy bo§altmalar, ..I_iirk devleti, §ehirlere y1g11an koyliileir-dilli "l{olay"-denetleyeeegine inandl. Ama koyliiler, ulusal kurtulu§ dii§iineesi ve aktivitesini §ehirlere yayd1, §ehirlerde korku bulunan ylg1nlara eesaret a§tladt. 1990'la birlikte §ehirlerde geli§en halk eylemlerinin temel.Riieii ko¥1erindeo kmmlan lardif. Koyluliik sadeee Kiirdistan ulusal kurtulu§ miieadelesinin tetne1 giicii degil, ayru zamanda devindirici giiciidiir de. Tiirk devleti, koyliileri ytgm halinde Tiirkiye §ehirlerine siirdii. Y1gmlar bu defa da Tiirkiye'ye dinamizm getirdiler, devleti ba§ka yiizyiize btraktllar Bugiin bu ytg1nlar, kar§1 kar§1ya bulunduklan rum baskt ve pOlitik oyunlara ragmen, Tiirkiye'deki hemen hemen tUm demokratik ve radikal sol giieiin temel dayanag1, ama aym zamanda ilerici donii§iimlerin en biiyiik potansiyeli durumundadtr. PKK'nin de koyliiliik konusunda ciddi sorunlan ve gorevler vard1r. Kiirdistan koyliisii, ... ... .. .. biliyor. Siyasal taleplerine saitlIDasi";""Dunuif"I0riner ttirlu feaakarhga katlanmas1 bu neve .=ko!}S!!!!!;k denledir. Ama bu, g1 ..&elm1YO[ Bi....neaeriIe Kiirdistan'daki her ulusal taleplerin yarus1ra, koyliiliigiin toplumsal ve ekonomik sorunde zorundadrr. Bu zorunluluk, siireci yonlendiren iradelerini a§an bir realitedir. Eger bu siyasal bir birlikte koyliiliigiin toplumsal so§iddetli bir §ekilde taraflara dayataeag1ru tahmin rununu da Kiirdistan ulusal kurtulu§ miieadelesietmek zor degil. Bu nin her zamankinden sosyal muhteva ve hedeflere sahip 01masm1 zorunlu k1hyor. .------Demek ki koyliiliigiiniin ulusal talepleri kadar, toplumsal taleplerini de gozoniinde bulundurulmak zorunludur. Hatta oyle bir donem gelebilir ki toplumsal talep ulusal talebin oniine bile bilir. Zaman zaman Tiirk televizyonlanrun ekranlanna da yans1yan manzaralan abart1 degildir ve yiyeeek toplarken meydana gelen patlamalarda hayattru kaybeden, ya da sakat ka-
355
111111'
I
III
Illi:\
I!
,I
II'
'1'1\
II Ii
Ian saytst de az degildir. Toplumsal sorunlann agtrla§ttgt bir donemde koylii ytgtnlan, ulusal ve toplumsal kiden birini tercih etmek durumunda kalabilir. PKK koyliiliikteki degi§imi dikkate almak, ona gore siyasal, orgiitsel ve miicadele onlemleri almak zorundadtr. Koyliiliik 1984'ten onceki ,koyliiliik degildir. Demografik yapt degi§mi§tir. Koyliiliik arttk koylerde degil, §ehirlerdedir. 1984-1990 doneminde doganlar, bugiin arttk ve ailede insiyatif kazanan bunlardrr. Bunlar koyde degil, daha farkh bir kiiltiirel-sosyal ortamda biiyiimektedirler. Ote yandan biiyiik bir sosyal ve kiiltiirel yozla§ma ya§anmaktadtr. Hem orgiitlii, hem de Kiirt bireyinde ademi sorumlulugu geli§tirerek, bu ytgmlann giinliik katktda bulunmak, yalmz olmadtklannt gostermek, bunun ve geli§tirmek hem bir insani gorey, hem de bu ytgmlan Tiirk devleti ve kurumlannm entegrasyon uygulamalanndan kurtarmak zorunludur. Koyliiliigiin korucularla yaptsaldrr. Herhangi bir siyasal belki yumu§atacakttr, ama §ekilde ortadan kaldtrmayacakttr: Bir taraf siiriilmeyi, olmeyi ve ekonomik olarak yokolu§u goze almt§, diger taraf ise halk dii§manltgtnl. Tiirk devleti koruculan kurumla§ttrarak, yerel ekonomik" bir yerde askeri ve siyasal giicii bunlann elinde yogunla§ttrarak, bunlarla koyliiler arasmda a§tlmast zor yarattl. Bu durumda herhangi bir siyasal sihirli bir degnek olmayacak, aksine yeni kilerin oniinii Hatta ko§ullardaki herhangi bir degi§me bu dahil, daha §iddetlenmi§ §ekliyle one mesine Bu PKK'nin biinyesinde koyiiliiliigiin gozetleyen toplumsal-ideolojik onlemleri almasmt zorunlu ktlmaktadtr. Ama eger PKK bu onlemleri almayt beceremez ve koyliiliik iizerindeki etkisini kaybederse, 0 zaman bu kesim devletin dolaytstyla devletin kontroliindeki -dini ve trkp olanlan da dahil- siyasal partilerin oyun alaru haline gelir ki, bu durum koylii sorununu daha karma§tk hale getirir. Koyliiliikle ilgi aktardtgtrn son derece ozverili tarumtna ragmen, Ocalan tutuklandtktan sonra PKK'nin izledigi tavizci ve tasfiyeci hat koyliiliigiin kaderini belirsizlige siiriiklemi§tir. <;iinkii demokrasi ve ban§tan sozedilirken, buna koyliiliikle ilgili tek bir somut talep eklenmedigi gibi, bu kavramtn kapsamtnda koyliiliik iizerin-
356
deki basktlar da azalmamt§, ekonomik ko§ullan degi§memi§tir. Bu nedenle de koyliiliik sorunu halen Kiirt sorununun en temel ve en agtr ogesidir.
II
Kachnlar Konumunda koklii degi§iklikler olan bir kesim de kadmlardtr. Bir toplumda kadtnm ozgiirliigii, 0 toplumun demokrasi bilinci ve ozgiirliigiiniin Devrim oncesi Kiirdistan'da kadm karanltklar geri aile yaptstnm ve dinsel-feodal anlayt§lann esiriydi. Bir kadmm daga pkmast, hele gozalttna ahnmast ailesi fe1aketti. tam tersi sozkonusudur. Dagdaki gerillalann onemli bir kesimi kadtndtr. Ulusal kurtulu§ miicadelesinde orgiitlii yeralan kadtnlann saytSt 5 binden a§agt degildir. Yiizlerce kadm ulus ve kadtn olarak kurtulu§u i9n hayattnt kaybetmi§tir. Cezaevleri demokrasi ve ozgiirliik sava§an kadtnlarla doludur. Kiirt kadtm, zaman zaman onuruna hakaret edilmesine, ytgtnla tecaviiz olayt, Bi§enk Amk ve Ayten Oztiirk orneklerinde gorulen ve oliimle saldtnlara maruz kalmasma ragmen, bunlan ozgiirliik miicadelesinin bedeli olarak kabul ediyor. bir Kiirt ktZ1 olan Bi§tmk Aruk (17), 21 Mart 1992 Newroz gosterileri strasmda polis tarafmdan gozaltma ahnmt§, Emniyet AmirUgi'nde i§kencede dogranarak katledilmi§ti. Bi§enk. Aruk, Serhildan'la ivme kazanan Kiirt kadtmrun uyant§ ve direni§inin semboliidiir. Ayten Oztiirk (32), 27 Temmuz 1992 tarihinde gerillaya kattlma oyunuyla ki§ilik kontrgerilla timi tarafmdan Dersim'in bagh Paxnik (Kepekta§t) koyiinden 11 Mazgirt Agustos 1992 tarihinde gozleri oyulmu§ ve kulaklan kesilmi§ haldeki cesedi, Elaztg'da mezarhkta gomiilii olarak bulunmu§tu. Kiirt kadtntrun ulusal kurtulu§ miicadelesine kattltrnt, duygusal bir katthm degildir; ulusal ve smtfsal bilincin iiriiniidiir. Kadm, ulusal kurtulu§ta iizerine dii§en sorumlulugun bilincinde oldugu ve ancak demokratik toplumsal devrimle oZgiirliigiine kavu§acagma inandtgt devrime katthyor. Kiirt kadtntrun devrime katth§t pasif bir katthm degildir; insiyatifli ve aktiftir. <;ogu toplumsal eylemin devindirici giicii kadmdrr. 199O'la ba§layan Serhtldan'lann en militan kesimi kadmlar olmu§-
357
I I
I:.II!!III! I
I
I'" I
I
.
tur. grevleri, yliriiyli§ler, gosteriler, alUm gibi rum toplumsal eylemlerin aglrhkh gucu kadlOlar olmu§tur. Burada son derece onemli ve aCl bir durum ortaya pktyor: Kurt kadml gun gun, saat saat ozel sava§lO Ylklm politikaslOm aClslru Cezaevindeki kaybedilen ya da kontrgerilla saldlnlannda olduriilen gosteri yap
358
laffilOl, kahramanlannm duygu ve mesajlanOl iyi algtlamakta ve bunlarm birer hazine degerinde oldugunu bilmektedir. Bu gelenek, Zeynep Kmacl (ZHan, 2 Temmuz 1996, Dersim) isimli kadm gerillanm eylemiyle doruga ula§t1. Bu Kurt kadml, dalarak vUcuduna bagladlgl bombalan infiTurk askerlerinin lak ettirdi. <;ok saylda askerin oldugii ve Turk devletinde buyiik korku yaratan ve Kurt halk direni§inde yeni bir surecin ba§langlcl anlaffilna gelen eylemi, Leyla Kaplan (Rew§en, 1996-Adana) ve GUIer (Bermal, 29 Ekim 1996-Slvas) isimli gerilla kadmlar ek 4'e bkz, s. 506). surdurdu (Diger intihar eylemleri Kurt kadlrurun uyaOl§l ve eylemleri bir bilincin, sizligin ya da sadece tepkinin uriinu degildir. Aksine, Kurt kadml orgutlenme ve mucadeleyle kurtulu§unun kazanacagma inaruyor. Kurt kadmmm bu uyaOl§lna PKK damgasml vurdu. Kadmlar, 1987'de Yekitiya linen Welatparezen Kurdfstan (YjWK, Kurdistan Yurtsever Kadlnlar Birligi) adlyla kendi orgutlerini kurdular. 1994'te kadm orgurunun adl Tewgera Azadfya linen Kurdfstan (TAJK, Kurdistan Ozgiir Kadm Hareketi), sorna da Yekftfya Azadfya linen Kurdfstan (YAJK, Kurdistan Ozgur Kadm Birligi) olarak degi§tirildi. Kurt kadmlarmm kendi sorunlanru i§leyen lina Serbilind (Ozgur Kadm) isimli yaym orgaru vardlr. Ulusal kurtulu§ orgutlenmesinin askeri, siyasi, kulrurel, baslO, eylem gibi tUm alanlannda nicelik ve nitelik olarak geni§ bir insiyatifle yeralan kadmlann Kurdistan'da katettigi bu mesafenin bolozel onemi vardlr. <;unkii dini taassubun, anti-demokgesel ratik rejimlerin egemen oldugu, kadmm geri planda tuve detuldugu Ortadogu'da Kurt kadlOlrun katettigi bir yeniliktir ve mokratik ylgmsal mucadele a§amasl, bolge kendi ba§ma bir devrimdir. Ancak Kurt kadmmm kurtulu§unda sagladlgl bu geli§meler, kadlO sorununun tamamen anlaffilna gelmemektedir. Kurt sorununun tUm boyutlannda oldugu gibi ba§ta kadlO kurulu§lan olmak uzere, konuyla ilgili uluslararasl kurulu§lar, Kurt kadlruna kar§l i§lenen yeteri kadar ilgilenmiyorlar. Aynl §ekilde Kurt kadlrurun bulundugu uyaOl§ hamlesini degerlenromantik yakla§lyorlar. Bir misyoner belki diremiyor, bundan fazlaslru yapamaz. Ama insan haklan, kadlO sorunu, halkya da bu degerlere onem velar hukuku alanlannda
359
i
rl
I
..
" '
f:.
renlerln soruna bu diizeyde yakla§malan biiyiik bir eksiklik. C;iinkii tarif ettigim uyanl§, aruk ta§mamaz ve dayarulamaz bir noktaya ", gelen kanh bir sava§ ortammdan, bir halkm koleliginden, feodal taassuptan, insan olarak horlanmaktan, keyfi cinayetlerlerden ve kurtulmak .. Kiirdistan'la ilgilenen yabana ara§tlrmaa, Kiirt kadmlrun uyanl§ma duyduklan hayranhgl gizlememekle birlikte, bunun "ulusal kurtulu§ sava§lannda gomlen tipik bir durum oldugu, astl sonra ortaya §eklinsorunun belli bir siyasal de olan kU§kulanru da dile getirmekten geri durmuyorlar. Ben bu ku§kunun kadln sorunu hep giindemde tutulmasmdan yanaytm. Kadmlann Sorunu sava§a endeksli oldugu olmakla birlikte, herhangi bir siyasal kadlrun kurtulu§unu tam saglaml§ olmayacak; olsa olsa sorunun kolayla§uracak, demokratik yolunu Bu nedenle kadlrun kendi sorunlan temelinde haklanm her ko§ulda savunabilmesi aynca onem kazanmaktadlr. Kadm sorunu ulusal miicadelenin, yani PKK'nin ve erkeklerin de sorunu olmakla birlikte, bunun otesinde olan bir sorundur. PKK, oteye giden sorunun kadlnlara yolu apnl§tlr. Otesi kadtrun kendi sorunu etrafmda orgiitlenmesi ve kendine bibir tarzda sahip bunu pratigine yansltmasl sorunudur. Ama yarattlan objektif geli§meye ragmen, PKK bile kadm heniiz bu diizeyden uzaktadlr. Halen sorunlanru erkekJer gundeme getiriyor, halen belirleyici zeminlerde kadtn adma erkekler konu§uyor, halen kadlru yiiceltme ve dii§iirme, kaa§tlama hakktru erkekler tekellerinde tutuyor, halen bir dma sevgi olayl bile feodal deger yargtlanndan daha gerici olp1lere tabi tutulabiliyor. Bir nevi sosyalist-burokratik tutuculuk kadlru boguyor ve bunu degerlendirme hakkull da yine erkek elinde tutuyor. Bir anlamda kadlrun ozgiirliik ortanum erkekler, yeni bir tutuculugun olp1lerini olu§turuyor. Bunun, kadm ve toplum bir tehlike oldugunu tahrnin etmek zor degil. Omegin Kiirt kadlru, Ortadogu'nun en biiyiik miicadele hazinesine sahip, ama bu miicadele dile getirilemiyor. Kadm kurumla§masmda siireklilik olmasma ragmen, bu bipmde kalmakta, gelenegin zenginle§tirilmesi anlanunda siireklilik yoktur. Biiyiik ve saygm bir potansiyel olmasma ragmen, halen uluslararasl alanda tanman, otorite olan
Kiirt kadtru yoktur. Boylelerinin saYIsI fazla oldugu halde, engellenmesine kar§l kadtn ses Kurt kadlru kendini tamtamamakta, savunamamakta, anlatamamaktadlr. Kauldtgl platformlarda Slra kadmm kadtn olarak hakkma ve sorunlanna geldi mi, burun klVlfmakta, erkek kesilmektedir. Ama toplumunu taruyan, bir ktzkarde§ini (bir yolda§lru) ve daha onlarcaslru §ehit vermi§ biri olarak, 1984'ten bugiine kadm sorununda Kurt toplumunun bu kadar biiyiik bir demokratik doni.i§ume ugrayacagml zaman du§iinemezdim. Hatta baZI §eyleri telaffuz etmek bile olanakslZdl. Bu nedenle karutlara dayanarak ve emin bir §ekilde §unu ileri surebiliyorum: Gerek Kiirt toplumunun kazanchgl demokratik ho§gorii bilinci, gerekse kad1nlann kazandtgl sorunlanru devrimci bir tarzda giindeme getinne ve bunun verdikleri mucadele gozoniine ahrunca, Kurt toplumunun art1k her ko§ulda kadmm ozgiirli.igii konusunda iddiah bir toplum olacagl ileri siiriilebilir. Eger Kiirt kadml, kendi bireysel kadm haklanna da sahip 9kmayt ogrenir ve orgiitlenmesine bu karakteri de hakim ktlarsa (ki bunun ko§ullan vardlr) devrimini ikiye katlayacakttr. Kiirdistan kadtrunm kazandlgl devrimci ve demokratik ve eylemi, ona bundan boyle ilerlemesi gereken yolun karakterini de gostermektedir.
gucu olan Kurdistan ulusal kurtulu§ miicadelesinin temel 1987 ylhnda Yekftfya Xorten Welatparezen Kurdfstan (YX\VK, Kurdistan Yurtsever BirligO adlyla orgiitlendi. BirliAdml Yekftfya Civanen Kurdfstan (YCK,J(iirdistan go olarak degi§tiren birligin, Sterka Civan. YtldlZI) isimli yaym orgaru vardlr. C;ok dagmlk olan 0 kadar da sorunlan vardlr. Turk devletinin oze! sava§ uygulamalanrun dogrudan hedefi Dersim gibi bazl bolgelerde iilkesinden uzakla§tlnlmaktadlr, bazl bolgelerde korucu yaptlmaktachr, Batman, Nusaybin, Diyarbaklr gibi §ehirlerde Hizbullah ve diger kontrgeOkullann kapatllmaSI rilla orgiitlerinin dogrudan hedefi
360 361
,I ,II
11
: ,
'p'
vurmu§, Universitelere giren Kurt saytsl aZalml§t1r. pop muzik ve futbol, ozel sava§m psikolojik haline getirilerek kar§l kullamlmaktadlr. gin onemli bir kesimi orgutlerinin malzemesi haline gelmi§tir. Pi§manlzk Yasast ozellikle yoneliktir. slmf karakterinden kaynaklanan sarslnttlan, kararslz bir taklm uzerinde bu yasarun uygulanmaslru kolayla§t1rmaktadrr. Kurt draml ve sorunlan bu kadarla da bitmiyor. Kurt diger ulkelerin normal ko§ullarda elde ettigi haklan du§unecek durumda degildir. Dogrudan onlan hedefleyen baskl ve zorunlu askerlik nedeniyle bu kap§l Turkiye ile slrurh kalmamakta, ozellikle Balkan ve Batl Avrupa i.ilkelerine ytgmlar halinde Bu i.ilkelerin polis ve iltica dairelerinin dosyalan Kurt actkh ve deh§et verici hikayeleriyle doludur. Ba§ka bir i.ilke gencininin egitim ve uretimle ytllan, Kurt Gittigi ulkelerde ytllarca yasal statU elde etme pe§inde ugra§makta, toplumda en altta bir ya§ama mahkum edilmektedir. Bu pkmaz de, saytda ki§i ve orgiitlerine olmaktadlr. Balkan i.ilkelerindeki Kurt yiizlercesi bu tuzaga du§mu§tUr. Sava§m kurbaru olmalanna ragmen politik iltica ba§vurulan reddedilen Kurt bu defa degi§ik §ekillerde ve degi§ik bulunduklan i.ilkelerin polislerinin tuzagma du§mektedirler. PKK, mudahalesiyle ve kontroluyle bu potansiyelin dcmu§mesini buyiik ol¢de onluyor, yoksa daha kotU bir manzara ortaya pkard1. Nedeni ne olursa olsun iltica ve kriminal kaynagl, Turk devletinin Kurdistan'daki baskl sistemidir, cinayetleridir, zoraki zorunlu askerlik uygulamasldlr. Ote yandan daglara, zindanlara, Turkiye §ehirlerine, Ortadogu ve Avrupa ulkelerine dagtlml§ Kurdistan butUn sorunlanna ragmen dogal ve zorunlu bir degi§im her alanda ulusal kurtulu§ mucadelesinin en duyarh ve en dinamik kesimi haline gelmi§tir. Ancak bu sorunlanmn isabetli degerlendirildigi anlamma gelmemektedir. Kurdistan toplumundaki degi§im iyice gozlenirse, bu degi§imin en kesiminde oldugu, bu degi§ime uygun orgutlenme ve mucadele yapIslmn da zorluklarma ragmen en iyi dayah olarak yiikselti-
lebilecegi goriilebilir. Ancak bunlann yeterince yapllmadlgl, lige ili§kin ara§unna ve bunlara dayah orgutlenmelerin uymayan bir gerilik Ulusal kurtulu§ mucadelesindeki kurumla§ma, daha ylgmsal kucaklanmasl olanagml yaratmaktadrr. Ancak ozgu talepleri gozardl edildiginden, ya da bu talepleri uzerinde yeterli duyarhhkla durulmadlgmdan, sorunlanm kavraytC1 yapllmadlgmdan, dolaYIslyla sorunlan ve yollan onlara kavratllmadlgmdan ve kaba ulusal kurtulu§ ajitasyonuyla yakla§lldlgmdan, yeterli ytgmsalhkla kucaklanamamakta, potansiyeli yeterince degerlendirilememektedir. Kurt ilgili bir diger teWike §udur: Umudunu ulusal kurtulu§a baglayan bu kesim bu nedenle egitimini, meslegini terketmi§ ya da bunlan temin etme olanaglru bulmaffil§ ya da ihtiyacml duymaffil§, binlercesi ulkesini terketmi§tir. Yine ulusal kurtulu§ umuduyla gittikleri ulkelerde de dil, meslek, i§ olanaklanna itibar etmemi§lerdir. yaklnlanndan kaYlp vermi§tir. GeriUa ve bir yerde Ocalan umutlan olmu§tur. Onun her§eylerini venneyi goze alan bu dinamik kesim, umudunu kaybetme noktasma gelirse tehlikeli bir potansiyel haline gelebilir, yanll§ politik anlaYI§ ve aktmlar tarafmdan yonlendirilebilir. Yozla§abilir, kriminalize olabilir, eylemlerine itilebilir. Hatta orgiit malarda bile kullarulabilir. Ancak, ko§ullardaki degi§menin bu kesimi nasll etkileyebilecegi ve onlem ahnmazsa ortaya pkaracagl goriilememektedir. Ozellikle Ocalan'm tutuklanmasl ve PKK'nin silahh direni§i terketmesinden soma bu teWike dogmu§tur. En buyiik umut ktnkllgl ya§ayan kesim olmu§tur. ideolojik tabu ve kahramanllk ile kriminalize olma en a§tn yonelme bolunmu§ bir iki ucudur. Umutsuzluk digerine donu§umu kapmlmaz ktlar. Ulkesinin ozgurlugu sava§maya hazulanan bu defa PKK bile yanll§ politik terciWer ve ard niyetlililer tarafmdan muhalif Kurt aydm ve politikacllanna kar§l kullarulffil§lardlr. Bu apdan Kurt umutsuz sarsmulardan koruyacak pOlitik, orgutsel onlemler almak en ba§ta PKK'nin olmak uzere tUm Kurt politik en onemli gorevlerinden biri 01mahdrr.
363
362
.. -..
-
.
-
!II"
DiAer kesimler Kiirdistan ulusal devriminin temel bir ozelligi toplumsal bile§iminden kaynaklanan demokratik hedefidir. Demokratik sadece siyasi hedefe varmakla saglanan bir degildir, aksine miicadele ipnde edinilir. Ne zaman ki demokratik ve davram§, bireyin dii§iincesine ve davram§ma sinerse, 0 zaman koklii demokrasi bilinci ve geleneginden sozedilebilir. 15 agustosun Kiirt toplumuna kazandtrdlgl en onemli kazarumlardan biri budur. Ulusal kurtulu§ miicadelesinin tiim orgiitlen-i: mesine olanak yaratnu§, onlerini ve te§Vik etmi§tir. Bu tiir orgiitlenmelerden biri Hareketa lslama Kurdfstan tilr (HtK, Kiirdistan islam Hareketi, 1993). Baveri isimli yaym orgaruru birlik, Kiirt toplumunun miicadelesinde yeralan farkll toplumsal kesimlerin uyumuna katkl saglaml§tlr. Tiirk devletinin, Kiirt din adamlanna saldtrmasl ve onlarcasml katletmesi bu nedenledir. <;iinkii Tiirk devleti, dini katliama kullaruyor. Burada Kiirdistan'da dini orgiitlenmeyle ilgili bazl endi§eler ve ele§tirileri yararh goriiyorum. 1880-1940 donemindeki Kiirt halk direni§lerinde onemli rol oynayan din adamlan, bu rollerini kaybett1ter. Kiirt din adamlan, sadece Tiirk devletinin degil, iran ve Irak'm da lslam dinini Kiirt halkma kar§1 kullanmaslrun oniinde set olamadllar. Hatta Kiirt direni§inin ba§latllmasmda ve geli§tirilmesinde din adamlannm onemli bir rolii olmad1. Daglruk olmalan, merkezi bir yapldan ve yakm donemde direni§ geleneklerinin olmamaslrun bunda rolii biiyiiktiir. Konuyla ilgili bir husus da §u: Kiirdistan'l baskl altmda tutan devletlerin tiimii de islam inanaru "rehber!" ahyorlar. Halkl miisliiman olan devletlerin temsil edildigi ytlhk konferanslar var. Ama §imdige kadar bi tekinde bile Kiirtlere yapllanlar mahkum edilmi§ degil. soykmnu bile bu devletlerin Kiirtlerin durumuna egilmelerine vol Yani islam ogretisi, basklCI ve somiirgeci kullarulmaktadlr. Bu baklmdan HiK'in kurulmasl son derece onemlidir. Kiirdistan'da islam'm celladlann elinde bir silah olmaktan hedeflenmesinin son derece biiyiik onemi vardlr. Ancak HiK, bu gorevi verine getirmekten heniiz uzaktlr. .
364
politik Ortadogu'nun birTiirkiye'de ve Avrupa'da iilkesinde sergilenen islami tutucuktan hareketle, Kiirdistan'daki islami orgiitlenmeyi tutuculukla ve muhafazakarhkla e§deger tutan degerlendirrneler yapmaktadlrlar. Bu erken bir yargldlr. <;iinkii, Kiirdistan'da islami inana ya§am tarzlanna egemen kllmak isteyen milyonlarca insan vardu. islam inanCI bir kiiltiir olarak, Kiirdistan'm demokratik yaplsma katkl yapmayt ana olarak benimsedigi Kiirt halkl tarafmdan benimsenecektir. Ancak islami hareket siyasal tutuculugu hedeflerse, Kiirt halklna zarar verecektir ve halk tarafmdan reddedilecektir. <;iinkii, ulusal direni§i bugiine kadar getirenler koyliiler, kadlnlar, aydmlar, her meslekten ve dini yoksul Kiirt insanlardtr. Ulusal hareketin bu ilk toplumsal bipmlenmesi, demokratik niteligini belirlemi§ ve bu, aym zamanda hem Kiirt halklrun gelecekteki tercihidir, hem de Kiirt halklrun en uygun toplumsal tercihtir. H1K online koydugu heniiz uzakta, hatta ciddi bir gerilik Kiirdistan'm tiim toplumsal kesimleri gibi, dini kesimler iizerinde de somiirgecilikten kaynaklanan gerilikler vardlr, ama dini kesimler ozellikle geridir. Din toplumsal bir ilimdir. Ekonomiye, siyasete, toplumsal tarihe uygulanmaktadlr. Kiirt halklna hiikmeden devletler, dini bu §ekliyle kullanarak hiikrnetmektedirler. Kiirt din adamlan ise halen kaba islami ideolojinin ilk devresinin sloganlanyla bunlara kar§1 durmaya lar. Yeterli geli§meyi saglayamamalanmn en onemli nedenlerindenbiri budur. olmak HtK baglmslz olmak, daha dogrusu ulusal zorundadu. Toplumlar dinamiktir ve degi§mektedir. Din de bu degi§ime uymak zorundadtr, kahplara saplanml§ islam dini bu degi§im ozellikle daha zorunludur. Bunun soriliirgeci am a9 arla kullarulan islami ideolojiye ele§tirisel yakla§masl gerekir. Bu yakla§lm geli§mesi zorunludur. iran ya da Suudi Arabistan'a bagh, onlar tarafindan finanse edilen dini orgiitlerin Kiirdistan'da yer edinmesine flrsat verilmemelidir. <;iinkii boylesi dini orgiitler tehlikeli bir gelenek oturtmaya Ama Kiirdistan'daki mevcut dini orgiitlenmelerin ozellikle Giiney Kiirdistan'da olanlan, Suudi Arabistan ve iran tarafindan finanse edilmekte ve onlar tarafindan yonlendirilmektedir. Brrakahm onlan, Tiirk istihbaraurun yonlendirmesi altmda olan Zaman ve TUrki-
365
,,,,,r ye gibi basm tekellerine bagh vaktflar da, bu Kurdistan l
daki yoksulluk ve politik tutars1zhgmdan yararlanarak cuklardan ba§layarak tehlikeli dini orgiitler yaratmaktadtrlar, Kurdistan'da tslami hareketin orgutlenmesinde ulusal kurtulu§ " mucadelesinin ve 1990 y1hnda ba§layan halk ayaklanmalanmn " dogrudan rolii olmasma dini hareketin denetlenmesi gibi karma§1k bir sorun ortaya Bu sorun demokratik-Iaik toplumlarda da var. Bu apdan dozunu kaprmadan, ulusalc1 dini potansiyelin korelmesine bir denetim ve miidahale, gelecekte toplumun laik-demokratik i9n zorunludur. Kiirdistan'da ulusalet dini hareketin bu mudahaleden urkmemesi gerekir. Ancak dini hareket bir demek duzeyinde goriilur ya da geli§iminden urkUntii duyularak sadece ad1 olan bir kurum duzeyinde du§uni.ilurse, bu inanca daha fazla sanlan ya da bu inanet }, rehber alarak ulusal kurtulu§ mucadelesine destekte bulunmak isteyen kesimler d1§talanm1§ olur. tslami hareket-ulusal kurtulu§ orgutlenmesi ili§kisinde bu duzey henuz oturtulmadtg1 gibi, Kurdistan tslami hareketin gUci.inden kaynaklanmasa da, dini tutuculuktan duyulan urkuntiiyle, bir ku§kunun varhgmdan sozedilebilir. Her§eye ragmen, Kurdistan'daki islami dikkate ahnmak zorunda gibi, bu potansiyelin dini tutuculuga yonelmesinin onunde durmak da zorunludur. Bunun guvencesi toplumun kazand1g1 demokratik ve toplumsal kesimlerin birbirine tahammi.ilu olacaktlr. bazmdaki orgutlenme, sadece musluman din adamlan arasmda 0Imam1§, Yezidiler ve Aleviler de, 1993 ytlt birliklerini kurarak orgiitlu bir §ekilde bu mucadelede yerlerini almaya ba§laffi1§lard1r. Yezidi/er Birligfnin La/e§, Kurdistan A/evi/er Bir/igfnin ZiU/ikdr isimli yaym organlan vard1r. Bu iki dinsel grubunun orgutlenmesi ozel onem ta§1maktad1r. <;:unkU Yezidiler, Kurtlerin milli dinleri olan Zerdu§tluk'e en yakm duran Somiirgeciler, tarih boyunca Yezidileri katliamlarla ortadan kaldrrmaya, dini ve Kiirdistan'dan siirmeye hep agtrhk vermi§lerdir. Nitekim Kuzey Kurdistan'daki Yezidiler'in %90'm yerlerini terketmi§ ve bUyLik Batt Avrupa Ulkelerinde, ozellikle Almanya'da ya§amaktad1r. Kiirt kUltiirel degerlerine s1k1 stk1ya bagh olan bir kitleler, demokratik Kurdistan toplumunun temel ogelerindendirler.
366
··,ew.··'··
Keza Alevilerin durumu da benzerdir. Tarihsel olarak horlanm1§ Aleviler, geregi demokratik laiklige en yatkm kesimdir. Turk devleti tarafmdan d1§talanan Aleviler, aym zarnanda Tiirk burjuva partilerinin uzerinde en fazla politik oyun oynadtg1 kesimdir. Alevilik, Turkiye'de de en az 20 milyon insamn inanc1. Turk devleti ve siyasi partileri, Aleviligin bu yaygmhgmdan yararlanarak, Kurt Alevilerini Kurdistan ulusal kurtulu § mucadelesinden koparmak i9 n oyun uzerine oyun denemektedir. Alevi kitlesinin aS11 ulusal bask1ntn 01madtg1 demokratik bir toplumdad1r. tki halktan da AlevUerin 01rnas1, iki halkm demokratik mucadeleiyi bir f1rsat ve zemin. Kurdistan ulusal sinin birle§tirilrnesi kurtulU§ mucadelesi, Alevi kitlesine ve argiitlenmesine boyle bak1yor. Bu nedenle Kurdistan Aleviler Birligfnin kurulmas1 oldukanlaml1 ve anernli bir geli§medir. <;:unkU AlevUer, Turk devletinin oyun ve katliam sahasmdan kurtulma §ans1nt ele ge9rmi§ oluyodar. Alevi kitle bu §anslanmn bUinciyle hareket eder, ate yandan Kiirt alevilerinin ulusal kurutulu§ mucadelesine kanalize edilmelerinin kururnla§masma ciddi yakla§1hrsa, Kurt ulusal rnucadelesi ile Turkiye demokrasi rniicadelesinin temaS1 bir koprii olabilirler. Asuri-Suryani azmhg1 da Kurt ulusal kururnla§mas1yla dayam§rna i9 orgutlenmi§tir. Sami 1rkmdan ve Ortadogu'nun en eski nde halklanndan olan, 11k ve bolgede bir medeniyete damgas1U1 vuran Asuriler, katliarnlann etkisiyle aZ1nl1ga du§mu§, ancak dinleri olan H1ristiyan kiliseleri sayesinde varhklanm koruyabilmi§, Ulkelerinden buyLik Bugiin Turkiye ve Kuzey Kurdistan'da say11an 65 bine inmi§ Asuri-Suryaniler, son y11larda ciddi bir kultiirel ve siyasal rnucade1e i9 girmi§lerdir. Asuri-Suryani azmhgm hem Federal Kurt Parlane mentosu'nda hem de Kurdistan Ulusal Kongresfnde (KNK) ternsilcileri bulunmaktad1r. <;:ok say1da partileri bulunan azmhgm siyasal ve kiiltiirel bir yaym orgam vard1r. Medya Tilde kiiltiirel prograrnlar yapmaktad1rlar ve Kurdistan'da sembolik de olsa silahh vard1r. Bu azmhgm orgutlenmesi, Kurt ulusal hareketinin demokratik niteligini anlarnl1 bir ogedir. ozgurlugu ve gruplanmn orgiitlenmesi, her ne kaAncak dar ulusal kurtulu§ mucadelesinin ytgmsalla§mas1mn ve demokratik karakterinin bir zorunlulugu da olsa, beraberinde soru-
367
IIf III' f
/ nu da getinnektedir. Bu alanlan ve birlikleri talimatlarla yonetmekle yetinmek onlan giidiik kucaklamalan etki alanlanmn dJ.§mda blrakabilir. Ote yandan bu gruplann orgiitlenmelerin kurumla§malan dogal olarak ipnde orgilt aristokrasinin yolap.r. Bilgi ve yonetim erkini tekellerinde tutan bu aristokrasi, elde ettigi ayncahklanndan vazistemeyecek, siyasal ko§ullann degi§mesi durumunda Clkanna uyan siyasal kombinazonlar ginneyi politika yapacakClkan yerine or. Bu durumda ilkesellik ortadan kalkacak, aristokrat erkin temel ahnacaktlr. Bu zaaflan ve tehlikeleri gidermenin sihirli bir formi.ilii olmamakla birlikte, tiim ulusal kurtulu§ bilindyle birbirine demokratik tahammiilleri en etkili formi.ildiir.
Aydmlar Kurt aydJ.nlannm biiyiik 15 agustostan once kultiirel ve siyasal asimilasyonun Aydlnlann ipn siyaset, Tiirk burjuva partileri yeralmakj devrimdlik, Turk sol ipnde yeralmak; ulusalahk, ya PDK ve YNK'den birini savunmak, ya da bir zaman devlete kar§1 altematif olamama anlanuna gelen reformculuk olarak algtlamyordu. 15 agustos eylemleri ve kitle eylemi, Kiirt aydmm konumunda koklu degi§iklik yapu. Dlus ya§amayan, halkm yamnda olmayan, ytgmm kaderini payla§mayan aydlrun aydm olmadlgl ve olamayacagl taruffilru yerle§tirdi. HEP, DEP ve HADEP deneyi, inkara ve reformist aydtrun oliimii anlanuna gelmektedir. Dunyanm az ytl gibi ktsa bir sure ipnde Kurt aydlru i.ilkesinde aydmlar, karlar hem donii§iime ugraffil§, hem de bu kadar kurban vermi§tir. Aydmm odedigi bedel agtr da olsa, halka ve tarihe kar§1 kendini aklaml§ ve tarihsel nitelik alan bir gelenek blrakffil§t1r. Kurt aydlru sadece politikada devrimci donii§iim yapmadl, sanat ve kiiltiirde de bu hamle girdi. Romaru, §iiri, resmi ve tiyatrosunun konusu amk halk ve ulusal kurtulu§ milcadelesidir. Aydlrun bu geli§imi kurumla§maya da yanslml§t1r. AydIn, sadece kalemle sava§tlmayacagl kavranu§, eger §ehirde ve legal ko§ullarda zemini yoksa, dagda bir ozgiirliik olarak ya-
368
i \
§amaYI ve mucadele etmeyi, ortamnda sanat, kiiltilr gibi faanyetini devam etQrmeyi geldnek halint getiren aydmlann saYlsl I
Slmf karakterind¢. n dOlaYl,*ir tehlike ..ar§lsmda kendini en ondummunda yurtdtce giivenceye alan, bir ba§ka izahla bir §ma ilk pkan, ket).dini en 0 de komnmsl gereken deger olarak yoniinii Kiirdistan'a goren aydtn imajli Kiirdista 'da virmeyen aydtnm: aydm oturmu§tur. 20 Eyliill992 ta . inde Diy rbaktr'da Tiit oliim timleri tarafmdan k.t1edilen Mus.tter (74), bugiin Kilrt pdmmm simgesl ve ondisiidiir. Birikimipi adayan ve p'nun oldiiriilen Anter, Kiirwstan'da Ibar1§ ve .zgurliik misyou ve sembohi olmu§, KUrt aydtnlarmal hangi yol tutmalan gostermi§tir. 5 I Temmuz 1991 tarihinde Di arbaku'da katledilen Vedat aydtm n simgesidir. bnlar ve daha onlarca Aydm, poUtik sadece amlanyla deg , miicadeleleri}e Kurt aydlmna aydtn gOSitdiler. olmamn net Kiirt aydlnlan,; 1987 ylhn Aydmlar Bir;ltfnin kumlu§uyla ulusal ilk ciddi atular. Gerp varhalen eski kohklan verilen tp.iicadeleye, agh olmasma leligi ve baguI1hbgl sergile 'en ve Kurdistandusal kurtulu§ miica.delesinin flrsa bilerek kendini Jlzara pkaran "aydmlar" a$a 15 agust su yeniden dogu tarihleri olarak alan aydlnlar
lr. bu yi slruf ve ktmanlardaki benzer ge1i§me ile bP-.Ilkte deller ndlnnek gereklr. lirdistan'da lar, proleter meydana devletin §iddet ve ytkm!l politikaSI drilyonlan tilmiimiin oradeta tak "kaderi'! haline geleh yoksulluk ve duyp Bu dumm ozgiirluk ve ulusu demokrasi hakh ve halk teme i tiro Silahb iicadelenin ve koyliiye h politika anlayt§l da yerle bi! 01 §, dagdan olitikaya, ki.iltilr?en sanata kadar aym militanhkla ucadele ed halk ol0ileri ortaya Ancak Jydtnlarlar hakktnda bu tabloyu kendi homojen bir biitiinliik olu§turamadlklanm ve basklrun durylnden dol.yt keslminde bckapsam••hnar,K
\
369
I
\ \
j
I
\
\
tamm yapl1dlglm belirunl1ll gerekiyPr. ile Turk dev-· leti ar.asmdaki sava§m §ildeti, bir klsnu orta bUrjuva, zengin biirokrat, tiiccar, muteahhitavukat, ve daha kesimden insanlan saf tuunaya itmi§tir. Aslmda bu kesimlerin tiimu ama elBunlar', koruduklan smlf lerinden ahnmasml gudiilerini sava§m I?un ya da sitasal ko§ullardaki herhangi bir degi§me dcumunda, tektar palazla\1mak isteyecekleri kapnl1maz bir durum Hatta bu keslmler iki tarafma da bu ko§ullann olu§maSllldayatabilirlehyani ko§utlardaki mutak da olsa ba § ve demokrasi taleplerine yumu§ama ve en bu kesimler snlmaktadlr. ii 0 zaman tekrar tiearet yapabilir, kaybettikleriDiirokratik mevl'lerini elcte edebilir, ulusal mucadele ugruna yapklan "fedakarl lann" kar$lhgmda elde ettikleri parti temsilciligj belediye ba§ka , 19l vb. mevkilerden yararlanabilirlerdi. Bu a§arada bunlann YIgtnlann pkanndan aynlmasl kapnl1mazet. olaymdan sonra Eiffideme gelen muglak "bn§" ve en bu kesimlerde yankl bulm§tur. Ki 1990'la ba§layan PKK'nin ytgmla§maSI ve 6zellikle kurmla§masmda bunlar etkili olmu§ ve -tabi P:K'nin de onceddn aktardlgl1'Il yatay keyfiligi nedeniyle- ;temleri dolayh olsa PKK'rlin karar giicii iizerinde 6nemli bir:tki olu§turmu§ ve f:layaunada qa§anh olmu§lardu. PKK belki b etkiyi g6rmu§, zaman!, urkup tepki ama lir zaman onlem ba§aramanu§tlr. Onlem almak bir yan,PKK, yeni politikastru yiiriiunek\ en bu kesimlere ihtiya duymakta ve kendicl artlk ancak,bu kesimle:, re dayanarak ifade debilmektedir.
KiiltiirZdeatilio.\ve
I /
/
/
/
15 agus sun Kurt kmda yarattlgl 6nemH bir degi§im 'kiiltiir, sanat ara§tl alar alanlannda oldu.Ulusal ve halk kahyimanhgl roma tiyatro ve tiirkiilere konu oluyor. orylarca roman yazl l§. Kurt aydmlan Kurt diliyle tarili, 4iir ve ro¢ant geli§tirme esi 1983'ten beri ve aym /zamanda Kurdistam en uzun tarihli Kurt kiiltiir kurumq Yekitfya '
370
Hunermenden Welatparezen Kurdistan (Hunerkom - Kiirdistan Sanatplar Birligi) yamslra Aydmlar Birligi (1987), Mezopotamya KultUr Merkezi (MKM, 1991), Berlin Kurt Bilim ve Artl§tlrma EnstilUsu (1994) ve Akademiya Kurdi (Kurt Akademisi, 1993), bu h§marun 6nciiliigiinu yapIYorlar. Turk y6netiminin MKM'nin malanmn 6nune pkardlgl engellere ragmen, Kurt tarihi, kiiltiirii, tiyatrosu ve folklorii alanlannda 6nemli geli§meler, katetmi§tir. Berlin Kurt Enstittlsu, dil ve tarih konulannda ulusal ve uluslararaSI nitelikte saylda bilimsel ve akademik konferanslar duzenlemi§, Lekolin isimIi yaytn orgamru pkarmaktadlr. Ulusal kurumla§mada 6nemIi bir adlm olan Berlin Kurt EnstilUsu, Kurt ansiklopedisi dahil, kapsamll projeyi siirdurmektedir. Kiiltiir alanmda asl1 atlhnu Hunerkom yapnu§, tamamen direni§i temel alan onlarca ses ve goriintii kasetini Bir okula d6nii§en Hunerkom'un onlarca §ubesi bulunup, bunlarda yiizlerce folklor, tiyatro ve muzik yiiriitiiyor. Hunerkom, halktan kopuk, elit, bir eli yagda bir eli balda, halkm duygulanm s6miiren sanatp kavranuru yerle bir etmi§, gerektiginde sanatprun da halkm Qzgiirluk mucadelesinin en sert alanm neferi olmaslrun ol¢lerini ortaya pkarnu§tlr. Celal Ercan (Sefkan), Gurbet AydIn (Mizgin), Dljwar, Xebat, Sipan ve bunlar gibi daha ulusal kurtulu§ §ehidi, Hunerkom'un biinyesinden Kurt halklrun mucadeleyle yaratllgl kurumla§ma bu kadarla da slrurh kalmaml§, Tutuklu ve $ehit Ailelerlyle Dayanl§ma Dernegi Q-Iev-Kom, 1990) ve Heyv a Sor (Kiirt KlZllayl) kurulmu§tur. Sava§ magdurlanna yardlm amaayla kurulan Heyv a Sor, bu insani davada bile Turk devletinin buyiik engellemeleriyle kar§lla§maktadlr. Yine de Kurt KlZllayt, uluslararasl yardlm kurulu§u tarafmdan tarunmJ§ ve sava§ magdurlanna yiyecek, giyecek, para, ve diger saghk malzemelerini ula§tlrmada biiyiik gorevler becermektedir. Aneak sava§m tahribatl, Heyv a Sorun a§an boyutlardadlr. Sadece sava§ sakatlan ve baklma saylsmdaki kabankhk ahnsa bile, durum, uluslararasl projelerin hayata zorunlu kllmaktadlr. Bu orgutlenmeleri Kurt Qgreunenleri, gazetecileri (1995, Yekitiya Rojnemavanen Kurdistan, YRK, Kiirdistan Gazeteciler BirligO, (1996, Yekftfya Ht1quqzanen Kurdistane, YHK - Kurdistan resamlan gibi meslek gruplan izlemi§371
\
tiro Tum bu orgutlerin Kurdistan dl§mda kurulmasl bir zaaf ve li§ki gibi goriilse de bunun nedenleri ara§ttrmamn kapsaffil etrafhca izah edilmeye Yine de bu kurumlann Ku tan dI§mda kurulmu§ olmalan, kendini korumaya almak isteytrt" bir kesimin duygulanna da denk du§mektedir. Bunlar bu hklanm kaybetmemek i0n, kurumla§mamn bu niteligini siireldt'i! kilmak isteyebilirler. Kurulan kurumlann kapsamalan gereken ke-.1: simleri tam kapsayamadIklan ve yeterince verimli olamadIklan eklenebilir. Ama buna ragmen kurumla§ma ulusal kurtulu§ mucaol':l' delesinin ytgmlasalla§maslm ve gUgenmesini yansltmaktadlr. ",11 Kurdistan halkl, 16 ytlhk miicadelesiyle ulusal kurtulu§ veren halklann ender yaratabildigi zengin bir yazm orgutle-'!: mesi geli§tirmi§tir. tngilizce, Almanca, ve daha dUde gazete ve enforFranslzca, Yunanca, masyon bro§urleri pkanlmaktadIr. Politik, kultUr, sanat ve tarih ara§tumalan 20'nin usrunde sistematik organ pkarabilecek duruma gelen Kurdistan ulusal kurtulu§ mucadelesinin ula§ugl bu zengin bilgi ve propaganda forma syonu, aym zamanda Turkdevletinin psikolojik sava§ propagandasml etkisiz kilan etkin bir sHah durumundadIr. Turkiye'de bile Kurt dili uzerindeki baskllar ve yasaklar, 15 agustos direni§inin uriinu olarak aralanrnt§ur. " Ancak bu aralanma bask! ve yasagm a§lldlgl anmahna gelmemektedir. Turk anayasastnda Kurt dili resmi olarak yasaklanmamma belirtilmi§ ve ileti§im ragmen, devletin resmi dili ve devlet kurumlannda ba§ka dilin kullanllmas. ya,saklanrnt§t1r. Bu yasaklar nedeniyle Kurt dilinin gazete ve radyo gibi ileti§im kullantlmasl hep yasak oldu. 1982 Anayasasl'nm 2932 sayth yasaslyla Kurt diU isim verilerek yasaklandl. 19BTde bu yasak kalkmasma ragmen, fiiliyatta yasak devam ettirilmektedir. bir saytda gazete ve dergi bu defa "boliiciiluk yapuklan" siirekli bask! alunda tutuldular ve kapauldllar. televizyon ve radyolarda kullamffil halen yasakur. Kurt halkmm sahip oldugu kurumlardan biri de 1995 ytltnda. kurulan MED Televizyonu'dur. Bir ulusal kurtulu§ hareketi tarihte ilk defa bir televizyona sahip olmu§tur. Kurt halk!mn yaratugl bu kurum ba§kalalan tarafmdan kendine bah§edilmemi§, ba§kalarmtn taktik araet olmak i0n kurulmaffil§, tamamen Kurt halk!nm maddi
372
olanaklan ve kadro gucuyle kurulmu§tur. Her alanda oldugu gibi televizyonculuk alamnda da Kurt halk!mn kar§lsma ytgmla engel ve zorluk pkanlmaktadlr. Bu saldrrllar sonucu Med Tv, 1999 ba§lannda kapaulmasma ragmen, 1999 ortalanndan ba§layarak Medya Tv ile yaymma devam etmesi, Kurt halklmn bu alam geli§tirmekten ve ya§atabilecegini gostermi§tir.
Sivll itaatsizllk ve bireydeld degi§im Kurt halkl diinya halklanna miicedelesiyle ortaya pkardlgl Serbildan'l hediye etmi§tir. 1990-1994 doneminde geli§en grevi, yiiriiyii§, kepenk kapatma, koyden §ehre yiiriiyii§, vergi vermeme, mahkemeleri protesto gibi pasif ve aktif kitle eylemleriyle sivil itaatsizlik eylemlerinin uzerine kur§un slktlffil§, panzerler suriilmu§, halk yiizlerce kurban vermi§, buna ragmen eylemlere milyonlarca insan kaulffil§ur. Eylemler Kurdistan'la slmrh kalmaml§, Tiirkiye'ye ve Kurt Ylgtnlarmtn oldugu Avrupa iilkelerine de yanslffil§t1r. Kiirt halkl bu eylemleriyle ozguce giiven duygusunu kazanrnt§ur. Kurtler, kitle harekete §ey elde edememi§, bugune kadar ne kazanml§sa kitle eylemi ve fedakarhgl sayesinde kazanffil§lardlr. Kurtlerin sava§ta ve diplomaside ba§anlanrun guvencesi kitle gucii ve kitle eylemidir. Kitle eylemi aym zamanda ulusal kurtulu§ sorumlulugunun kitleye yaymakta ve bireyin, uriinune sahip saglamaktadIr. Turk ordusunun katliamlarma kar§l, dunyamn neresinde olursa olsun eger Kurtler sokaklara dokiilmezse, miting ve kutlamalarda binlerce Kiirt toplanmazsa, emperyalist hiikiimetlerin komplolanna kar§l ytgtnsal bir §ekilde durulmazsa, Kurt halkl kendini ve kazammlanm nastl koruyabilir? Ylgmlann bu eylemliligi, hiikiimetlerin ragmen, diinya halklannda buyiik bir sempati yarattlgl gibi, hiikiimetlerin kararlan I1zerinde de dogrudan etkili olmaktadlr. Gte yandan ulusal kurtulu§ miicadelesi halkm ulusal ve ili§kilerinde de bUyiik degi§meler yaratm1§trr; korkan, sinik ve urkek bireyin yerine, kendine guvenen Kurt bireyi Birey kazandlgl bu guvenle, kollektif eylemi yaratt1; yoksul ytgmlann eylemi aydmlan uyardI ve arkalanndan suriikledi.
373
Bireydeki bu degi§me, toplumsal bir olgu oldu. Kiirdistan' ve dini taassup ve halen de Anta ulusal kurtulu§ direni§inde ya§anan ideolojik ve toplumsal altilst olu§, a§iret otoritesini geriye itti. Ulusal kurtulu§ halk arasmda \ yeni toplumsal ili§kiler yarattl; eskinin tepkici ve kavgacI ili§kilerinin yerine, fedakarhk, u)'um, saygl ve dayam§ma egemen olmu§ve §ehir bombalamalan daha biitur. Eger koy ylktmlan, yiik felaketlere yol eger Latin Amerika iilkelerinde 01dugu gibi Kiirt §ehirleri sokaklarda dilenen kimsesiz dolu degilse, bu, halkm kIt olanaklanm ortakla§a kullanmasmdan, birbirine destek olmasmdan kaynaklanrru§ar.
Ulusal birlik 15 agustosun be§igi Kuzey Kiirdistan'dtr. Ancak etkisi burayla Slmrll kalmaml§, diger Kiirdistan ve diinyamn dort bir yamndaki Kiirtlere yanslml§, onlan da degi§im siirecine alml§ar. Dagda sava§an gerillalann saflannda diger Kiirdistan dan, Liibnan, Ermenistan, Giircistan, Kazakistan, Baa Avrupa iilkeleri gibi diinyanm farkh iilkelerindeki Kiirtlerden yiizlerce sava§p vardtr. Bu insanlan birle§tiren ozgiir ve demokratik bir iilke bunlan biraraozlemidir. Eger ulusal direni§ olmasaydt, hangi ya getirebilirdi? insan, Kiirt olduklanmn bilincine ulusal miicadele sayesinde varrru§ ve buradan edindikleri sorumlulukla oZgiirliik sava§malan gerektigi ula§rru§lardtr. Kiirtlerin bayramlanna yeni bayramlar eklenmi§tir. Dini bayramlann yamslra 15 agustos ve 21 mart (Newroz) giinleri ulusal bayram olarak kutlanmaktadtr. Yeni dogan hayaam kaybeden gerillalann isimleri verilmektedir. Hemen hemen her Kiirt evinde §ehit resimleri vardlr. Gerilla ulusal bagl§ kampanyalanna diinyanm dort bir yamndaki Kiirtler kaalmaktadtr. adeta yeniden, 15 Suriye'nin egemenligindeki Kiirdistan agustos gore §ehidi ya da sava§psl 01mayan aile, kendini ve ezik hissetrnektedir. Ulusal kurtukiiltiir, orgiitlenme ve sosyal ili§kiler, toplumun adeta tiim ya§amma yon vermektedir. Benzer etki aym diizeyde olmasa da, bu iki ozgii ko§ullanmn yarattgl engellere ragmen, Dogu 374
da geli§mektedir. PDK ve ve Giiney Kiirdistan YNK'nin kar§1 onlemlerine ve PKK-PDK halkta yarattlgl tahribata ragmen, niifusun onemli bir kesimi ulusal dii§iincelerin etkisine girmi§, ylgmlar otonomi politikaslyla bir yere vanlamayacagml gormii§lerdir. DI§a baglmll ve anti-demokratik, yonetimde ylglnlann insiyatifi ve pkanm temel almayan otonomi politikasl, Kiirt halktm peri§an etmi§, halka pahahya mal olmu§tur. Giiney'de Kiirt halkl son ylllarda teslimiyet ve direni§inj uzla§lclhk ve ulusal onuru korumamn net gormii§tiir. Giiney Kiirdistan'daki [jili durum halktn bu gozleminin pOlitik-orgiitsel yaplya yanslmasma heniiz olanak vermemesine kapmlmaz olmu§tur. ragmen, bunun Gte yandan halktn ulusal talepte vardlgl ilerleme, tarihsel olarak PKK iistiinliigii anlarruna geliyorsa da, PDK ve YNK'nin orgiitsel olarak tasfiye anlarruna gelmemektedir. c;iinkii bu orgiitler heniiz toplumsal temelleri ve kitlesi olan, tarihsel ve halen biiyiik destek aldtklan dl§ faktorlerin etkisiyle Kiirdistan politikasmda etkisi biiyiik olan Vurgulamak istedigim iistiinliik ideolojik-politik dogruluktur. Bu dogrulugun pratikte iistiinliik saglamasl i§in daha zor ve belki de belirleyici yamdtr. c;iinkii bu a§amada dl§ faktorler devreye girmekte ve etkili olmaktadlrlar. Bu nedenle Kiirt politik orgiitleri, ya§anan deneylerden ders pkararak halkm taleplerine tabi olmak zorunluluguyla yiizyiizedirler. Onlar bu zorunlulugu kabul ya kendi zaafIan ya da dl§ miidahalesiyle §u ya da bu §ekilde aralanndaki siirecegini tahmin etrnek zor degildir. Vanlan a§ama, 1970'lerde Kiirdistan'da siyasal yapldaki aktmlar arasmda bir miicadeleyi ammsatmakta ve bir anlamda bu miicadelenin sonucudur. 1970'lerde Kiirdistan'da egemen pOlitik anlaYI§tan sozedilebilirdi: Birincisi: Otonomi isteyen ve PDK'larda temsil olunan anlaYI§. tkincisi: Reformist talepler miicadele eden aydm, anlaYI§. PKK'nin temsil ettigi ozgiirliik ve ulusun kaderini tayin etrne hakktm savunan ,anlayl§. 1978-1980 doneminde Kuzey Kiirdistan'da Kiirt orgiitleri arasmda ideolojik ve politik miicadelede 1984'te PKK iistiinliik sagladl, 1990'da iistiinliigiinii peki§tirdi. 1990'la PKK, bu defa Kiirdistan genelinde ideolojik-politik hattml egemen ktlma miicadelesine giri§ti. Haliyle bu iistiinliik kavgasl Giiney 375
,,"r Kiirdistan'da yogunla§tl. Siired ve orgiitler arasmdaki kadar varan miicadeleyi, diger nedenlerinin yamslra, tamrnlamaya farkh politik hedeflerin iistiinliik miicadelesi olarak da gorrnek gerekiyor. Ancak mevcut siyasal-pratik durum izalurnla gibi goziifarkh yeralmaya itilen Kiirt kebilir. Bolge ittifaklan orgiitlerinden bazdan, ittifak yapuklan destegiyle iistiinliik saglaml§ gibi gOziikebilirler. Omegin 1992'de PDK-YNK blokunun PKK'ye, 1996'da PDK'mn YNK'ye ve PKK'ye kar§l sagladlgl askeri iistiinliik gibi. Ama Kiirdistan biorgiitiin, toplen herkesin bu iistiinliiglln goreceli oldugu, lumsal temeli olan diger bir orgiitii ortadan kalduamayacagml gorrnesi zor degil. PKK, 1993 yl1mda Kuzey Kiirdistan'm diger orgiitleriyle yakm girdi. Ulusal cepheyi orgiitlemeye yonelik bu bir dayam§ma dayanl§ma, de facto halen siirrnektedir. Ancak umut edildigi gibi orgiitler arasmda cephe olu§madl. Mayls 1999'da PKK'nin giri§imiyle Avrupa'da dort Kiirt aydlnlanm kapsayan Kurdistan Ulusal Kongresi (KNK) kurulmu§ olmasma ragmen, bu amm da orgiitler arasmda ozlenen birlik anlamma gelmemektedir. Bunun nedeni slfalanabilir: PKK dl§mdaki orgiitler kiiKiirdistan'da halk dddi yoktur. Bu orgiitlerden silahh giicii yoktur. Hemen hemen tiimii Kiirdistan dl§mda konurnlanffil§larmr. Orgiitlerin PKK'yi a§an ilkeleri de yoktur. Esasmda PKK'den daha radikal eylemcilik ve ylgmsal miiorgiitiin Kiirdistan'da aruk geli§me §ancadele m§mda aruk Sl da yoktur. <;iinkii halk pratik istiyor, ideolojik re itibar etrniyor. Tiirk devletinin Kiirdistan'da yaratugl manzara kar§lsmda pratikte PKK'den farkh soylernleri de olmamasma ragmen, orgiitler arasmda bir ulusal ittifakm olmamasl tabi ki §a§lrtlclmr. PKK'nin iistiin giicii kar§lsmda duyduklan kingenlik ve iirkiintii, PKK'nin soylem ve pratiginde iistiinliik dayatrnasl ve birliklerde tahakkiimcii yonetim tarzl gibi etmenler onIan cephe gorevlerinden uzakla§t1ran diger nedenlerdir. Ama bu orgiitler, PKK'nin tabanda sagladlgl toplumsal zenginlik ve saytda kuruma desteklerini sunarak marjinal dururnlanm a§abilirlerdi. Boyle bir yakla§lffi onlar PKK'yi iist bir orgiit durumuna getirebilirdi. Ku§kusuz sadece bunlann degil, PKK'nin de niist"
orgiit olmayt kabul etmesi gerekirdi. Ancak mevcut ulusal olumsuzdur. ve tarihsel sorumluluk apsmdan Kiirdistan'da orgiitlerin mevcut durumu ve ulusal birligin bu arasmda biiyiik bir vardlr. <;ogu toplumsal kesim kendilerini ERNK ya da ulusal meslek kurumlannda !fade ediyorlar. Sava§an gerillalar apsmdan tamm nettir. <;ok farkh toplumsal kesim ve dini insanlar geriUa saflanndadlr. Ylglnla aymn, aralanndaki ideolojik farkhhklara ragmen kurumda giiciinii birle§tirrni§ ve katklslm sunuyor. Ku§kusuz, bu, Orgiitlerin sorurnlu ulusal birlik ve cephenin etkili bir davramp tabandaki bu birle§me ve dayatmalara uymalan gerekir. Cephenin bu tam Kiirdistan'a ozgiidiir. Anti-fa§ist ve ulusal kurtumiicadeleden iilkelerin hemen hemen tiimiinde cepheler partilerin ittifakmdan Kiirdistan'da tersi olmu§, PKK'nin onciiliigiiyle ytglnla§ma tabanda olmu§tur. Giiniimiizde sadece bir degil Kiirdistan'm tiimiinde siyasal ko§ullar, potansiyellerinin ve orgiitlerin birbiriyle ittifakmm zorunlulugunu ortaya pkarrnaktadlr. <;iinkii cephe ve ulusal birligin en onemli boyutu, Kiirdistan ve orgiitlerinin birbiriyle ili§kileri ve dayam§malandlr. Kiirt sorunu bir sorunu degildir. Bolge tiim Kiirdistan'a kar§l sava§maktadlrlar. Halk yapay smrrlarla aynlffi1§ur. Bir bir olay kolayhkla diger halkm kaderini dddi §ekilde etkilemektedir. Hepsinden oteye Kiirt halkl, hangi olursa olsun geli§en olaylara ve miicadeleye derin ilgi duywaktadlr. Giiney Kiirdistan'da PDK ve YNK, 1963 ydmdan beri birbiriyle sava§maktadlrlar. Kuzey Kiirdistan'da 1970'lerin sonlarmda bu u§malar ya§andl. 1970 ve 1980'lerde Giiney'de Kiirt orgiitleri arasmdaki dolaYl direni§ heba oldu. 1992 ile PKK de bu girdi. her darbe alan, umudu kinlan halk oldu, orgiit pkmadl. Eger daha net soylenirse, Kiirt orgiitleri arasmdaki tek sonucu vardu: Kazanan Kiirt halkmm dii§manlan, kaybeden ise Kiirt halkldu. Halbuki 1987 ve 1991'de PDK-YNK, 1990'da PKK, PDK, YNK ve t-KDP, 1993'te PKK ile PSK arasmda birlik ve dayam§ma oldugunda Kiirt halklm biiyiik umut girmi§, Kiirt halkmm dii§manlan iirkiintiiye kapdffi1§lardl. Buna ragmen Kiirt orgiitlerinin ulusal pkarlar etrafinda birle§memesi biiyiik bir sorum-
377
376
\
I" ", suzluktur ve bUyilk bir politik zaafur. Aradan ytllar Kurt halkma pahahya mal oldu. Orgutlerin bu act olaylardan ders pkannalan gerekir. Kurt sorunu agtr bir sorundur. Ozguce guvenilmek ve guper birle§tirilmek zorundadtr. Orgutler, birbirinin varhglIll Kurdistan realitesinin uriinu olarak kabul etme. leri gerekir. Bir taktm ideolojik ya da pOlitik tespitleri ileri surerek ve §iddetle bu realite degi§tirilemez. Ama orgut bu realitenin arkasma stgmarak ulusal birlik gorevlerinden ve bu baltalayamaz. Meveut durumda ulusal birlik ve organlanru olu§tunnak gerekli her ko§ul vardtr. siyasal gebu kurumla§marun engeli kabul edilemez. Hangi dayandmhrsa dayandmlsm orgiitler arast soml1rgeci devletlerle kurulan ittifaklar ve Kiirdistan genelindeki dayant§maIan dt§talayan fonniiller, Kurt halkmm yaranna degildir. Halk tarafmdan tasvip edilmeyen ve edilmeyecek olan bu fonnulleri tarih mahkum etmektedir.
378
10 PKK.'nin
sorunlarl
Kiirt halkmm ulusal direni§ bilinci ve kurumla§masmda katettigi mesafe tarihi onemdedir. Kurumla§ma, kanla ve miicadele ile yara1lIffi1§1lr. Kurumla§ma, bir statU kazanmak i9n veve seba1ln ifadesidir. Her kurilen miicadelede gosterilen rum, biiyilk bir emek, ozveri ve mucadelenin uriiniidur. Kiirt halkt vermi§ oldugu binlerce kurbana kar§thk, Ortadogu'nun en mucadeleci halkt durumuna gelmi§tir. Bu baktmdan Kurt halktrun ozbir ugra§ giirliik istemini §iddetle bastlnnaya olacakttr. Ancak Kiirt orgiitlerinin ve halktn daha yaptlacak §eyleri vardrr. Kurumla§manm kesin surekliligi siyasal bir endeksli de olsa, Kurt halktrun vardtgt ulusal a§amast ve bulundugu dinamizmin siyasal, kulturel ya da sosyal leriyle kurumsal orgiitlenmelerde ifadesini bulmaYl zorunlu ktlmaktadtr. Bu kaydedilecek isabet, siyasal siirecini ktsaltan en teme! etmen olacak1lr. Bu baktmdan hem kurumla§malan ilerletmek, hem de yaptlan yanlt§lardan ders pkannak ve bunlan a§mak politikalar olu§tunnak, yol yontemler bulmak zorunlu gorevlerdir. Bu konuda hem aydmlara, hem de halka buyiik gorevler du§mekle birlikte, yine de gorevin bUyiikliigu Kurt politik orgutlerine, ozelikle de konumun oznesi olan PKK'ye dl1§mektedir. Demokrasi mucadelesi ve kurumla§mada politik orgutlere bu kadar rol atfetrnek dogru mudur? Bu §ekilde bir kaytt koymakla daha ba§tan ytgtnlann ve bireyin insiyatifi ktsttlanmt§ olmuyor mu? Demokrasi merkezi denetime havale edilmi§ olmuyor mu? Bu sorulann cevabt, Kiirtlerin durumu ve agtr ko§ullan" gecikmi§ ulusalla§malan ve heniiz ulusal devletlerine kavu§mamalan, daha dogrusu kaderleri uzerinde heniiz soz sahibi olmamalanyla dog-
379
rudan baglantlhchr. c;iinkil halk ancak devlet olduktan soma devlet orgiitii vasltaslyla; ulusal ideoloji, duygu, dili ve kiiltiirii geli§tirmi§ ve ulusalla§malanm tamamlaffil§ken, Kiirtler ulusal devletleri olmadan ulus niteligi alan halklardan biridir. Hem de uzun ytllardan beri. Bu nedenle Kiirtler ulusal ogeleri olu§tururken politik orgiitlerin roW one pkmaktadlr. Bunlar arasmda da PKK'nin roW onemlidir. c;iinkil PKK, Kiirt orgiitleri arasmda Kiirdistan'daki aydmlanma ve kurumla§mada en biiiiriin vermi§ olan orgiittiir. Ama aym yiik payt olan ve bu zamanda halkm en fazla destek verdigi orgiittiir. Bu baktmdan sorunlardan bahsederken, degerlendirmelerimin muhatabl daha ' PKK olacaktlr. Dogal olarak ileri siiriilecektir ki; deneyi olmayan bir orgiit, iistelik son derece aleyhte faktorlere kar§l ulusal orgiitlenmeyi bu hata ve saglarken yanh§lar yapacaktlr. Benim dikkat yanll§lardan ziyade kronikle§en, yani bir politika durumuna getirilmek istenen ve politika yaptlan yanh§larchr. Bunlann saytda nedeni olmakla birlikte, en onemli olanlanm slralamayl uygun goriiyorum: Birincisi: Tarihsel ve toplumsal nedenlerdir. Kiirt halkmm kurumla§ma deneyi yoktur. Kiirt ayaklanmalan da kurumla§rna gelenegini yaratamach. Sadece Giiney Kiirdistan'da smrrh bir kurumla§ma oldu. Bu da somiirgeci denetim alunda oldugundan ulusal yam hep zaafu oldu. Buradaki mevcut kurumla§ma da yine dl§ ozellikle ABD ve Tiirkiye'nin denetiminde ve izin verdikleri oldugundan, lekeli ve zaaflarla dolu bir geli§medir. lkincisi: Sava§ ko§ullan ve giincel siyasal nedenlerdir. PKK kurumla§maya dii§man saldmsl ve ku§atmasl altmda gitmektedir. Sert sava§ ko§Ullan, Kiirtlere kar§l pkanlan yasakp yasalar ve baskl uygulamalan, kurumlarm siirekliligini onlemektedir. Ki ara§tlrrna boyunca omeklerini bolca verdigim gibi Tiirk devleti en Kiirt kurumla§masma saldlrmaktadtr. Kurulan bir kurum daha ayaklan iizerinde duramadan kapatllmakta, kurum malzemelerine el konulmakta, yoneticileri tutuklanmakta ya da oldiiriilmektedir. Kiirdistan ve Tiirkiye'de kurumla§ma olanagl bulamayan PKK, zorunlu olarak Kiirdistan dl§mda kurumla§maya gitmektedir ki, bu da beraberinde zaafl getiriyor. 380
Kurumla§mamn onciileri ve kadrolan olan aydmlann bir gelenek olu§turamayan ve yaratldurumudur. Ian kesintili birikimin bile yeterli bir degerlendirmesini yapamayan aydmlar, bu konuda ciddi zaaflar Aydlnlann yaratllan degerlerin halk miicadelesinin iiriinii oldugu gormeleri ve bunu bir anlamda her§eyin almalan onemlidir. Toplumsal degi§imin her yoniiyle incelenmesi, irdelen9kanlmasl aym diizeyde onemlidir. Kiirt toplumu mesi, 15 yll oncesinin toplumu degildir. Diiniin zenginleri bugiin yoksuI, diiniin koyliileri bugiin §ehirlidir. Diin Kiirdistan'da olanlar, siirgiinler ve baskl sonucu bugiin Tiirkiye'de ya§amaktadlrlar. Degi§im, dile, kiiltiire, sosyal ili§kilere ve ah§kanllklara yanslffil§ur. pkarmak ve ulusal kurtulu§un hizmeBunlan irdelemek, tine sunmak, aydlnlann gorevidir. Bu ivedi ve siirekli gorev §u apdan da zorunludur: Tiirk devleti de kurumuyla siirekli bir §ekilde ara§urmalar yaplyor ve bunlardan pkardlgl Kiirtlerin ulusal ogelerinin kurumla§maslm onlemek politika ve uygulamalanm olu§turmada kullamyor. 1990-1994 doneminde Tiirk devletinin biiyiik oniinii kestigi Ylglnla§ma ve orgiitlenme tekrar nastl saglanabilir? Ya§anan deneyin onemi ve eksiklikleri nelerdi? Ba§ka halklann tarihinde bir gosteri bile kez yeni bir tarihin olabiliyor. Kiirdistan'da her biri tarih yaratan onlarca ayaklanma oldu. Tiirk devletinin Kiirdistan'daki tahribatlmn ayn bir degerlendirme konusudur. Ya dagda, cezevinde her tiirlii sadizme gogiis gererek kendini halka feda eden binlerce insan! Bir klsffilnm isimleri dahi kayttlarda yoktur. Ya direni§leri! Ya cesedi bulunamayanlar! Tiim bu yapabilmek ulusalclhgm da otesinde, bir insanhk gorevidir. 15 agustosun hedefi kitleselle§me yaratmaktl. Bu amacma ula§u. Toplumda degi§im yaratmayt hedefledi, bu amacma da ula§t1. Kurumla§ma var diyerek mevcut a§amayla yetinen, aydm erdemlerini yarattlan degerlerin oniine alan, politikaclhgt "elit" yapan, ytgm eyleminden kopuk yapmaya ki§i ve anlaYl§lar, 15 agustosta yogunla§an, onu yaratan degerleri lekelemi§ olurlar. Aym durum atlhml yaratanlar adma hareket edenler de Yani bunlar da "degerleri biz temsil ediyoruz" diyerek monoton bir soylemi, tarzl ve aristokratik bir yaplYl me§rula§trramazlar. 381
Dorduncusit: Kurumla§mamn politik oncusu olan PKK'den kaynaklanan hata ve yanh§lardlr. Gelecege ait ciddi ku§kular ve runlar yaratan, de ku¢k olmayan ve bir yerde PKK'nin bUgiirl vardlgl aCl sonda belirleyici olan bu yanh§lan sualamayl ve onlara kaynakhk eden anlayt§l uygun goriiyorum. geli§meler ve kurumKurdistan'daki hemen hemen rum la§ma hamlesi politik orgutlerin uriinu olmakla birlikte, yine de bu orgutlere ulusal olan her§eye ol¢suz hiikmetme hakklru tarumamaktadtr. Halkm inana ve destegi politik orgutlerin yt_ gmla§maya vannalannm temel slmdtr. Bu destek orgutlere onemli sorumluluk yiiklemektedir. Kurumlar ve cephesel mucadele farkh smlflann ortak uzla§ugl, birbirine destek verdigi ve demokratizmin viieut bulacagl yerlerdir. Bu degerlere a§tn hassasiyet gosterilmesi gerekmektedir. Ama aSll bu guce ula§ma doneminde, bu gucii yonetme kapasitesini gosterip gostermemede orgutlerin politik zaaflan ortaya pkmaktadrr. 1990-1994 deneyinde bu zeminin orgutlenmesinde PKK ve aydmlar kar§lhkh ciddi yanll§lar yapular. Bu gozler onune getirilirse, PKK, Kurt aydtnlan ve halkm, ulusal kurtulu§ orgiitlenmesi ve kurumla§masmda tarihi bir a§ama katettigi, bu donemin halk ve onciisu onernli derslerle dolu oldugu goriilecektir. Protipi onceden Kurdistan dl§mdaki kuruIan orgutler bu defa aSll alanmda, slcak mucadele hem de ytgmsal olarak kuruldu. Turk devleti imha plarum bu geli§meye kar§l olu§turdu. <;unku kurumla§masml saglaffil§ bir halk, tabanda kurtulu§unu saglaffil§ demektir. Eger bir halk ya§amm her alanmda kurumla§maslru olu§turur ve toplumsal kesimler bunu benimserse, §iddet ve yasaklarla bu geli§menin onune Yasak altmda bile kurumla§ma kendisini uretir. ilgili §u sorulabilir: Turk devleti, Kurt halk kurumla§masmm uzerine §iddetle gitmeseydi, Turkiye de daha yararh so9 kmaz ffilydl? Elbette yararh pkardt. En uretici olduriilmesini ve cezaevlerine doldurulup uretimden kopanlmaslru, insanlann uretmek yerine sag kalabilme kavgasl vermelerinin daha yararh bir durum oldugunu kim savunabilir? Demokratik bir yapllanma kiilrur, i§ ya§aml, egitim, saghk, insan haklan, siyasi orgutlenmenin ilerletilmesi hem Kurt, hem de Turk halklrun yararma olurdu. t§te Turk devletinin Kurt kurumla§budur. maSlm §iddetle imha etmekle i§ledigi en bUyiik
382
Turk devletinin §iddetle bir derec ye kadar bu orgutlenmeyi Ancak bu onueun degerlendirilmesinonlemi§ oldugu de dikkatli olllnmaSl gerek ktedir. Bir halkm me§ru ve demokratik kurumla§fljlaslrun §iddetl daglttlmaslm, ya da daglttlmak istenmesini ba§an olarak goste lemez. Durumu bir bendin arkasmda biriken ve bir kayna tan beslenen akarsuya benzetebiliriz. Bent ne kadar saglam 01 rsa olsun, su akacak yonu bulacakttr. Kurt halkl a§ffil ve olgunluga ula§ffil§ur, Slra olgunlugun zorunlu ktldtgl kuru n olu§turmaya ve buna uygun siyasal olu§turmaya lmi§tir. Sorun, Kurt politik aydtnlanmn, hatta halktn, a§anan deneylerden dersler pkanp 9karmadlgldtr. Peki, bu PKK ve aydlnlar rpllerini tam oynadtlar ffil? Ya da bu yeteri kadar ders ffil? Sonraki kurumla§mada yaptlan yanh§lara bu derslerin yetemenin buyiikliigunun yeteri rince pkanlmadlgl ve yaraulan kadar kavranmadlgl goriiliir. 1990-1 94 surecindeki kurumla§mada oncii (PKK) bir yandan tek tip " ¢ dayattrken, diger yandan bir ktslm aydmlar da astl uzmanla§ma yerine onciinun sloganlanru tekrarlama gibi kolayclhga sapttlar. Halbuki bir ulusal kurtulu§ hareketinin reformist bile olume giden, gelenekselle§en bidaydm hareketinin oldugu taIII rih kayltlannda bolca vardlr. Oncii ile aydtn arasmdaki bu uyu§lnazhk ve mucadele, bir yerde guvensizligi yanslttyor. durum kurumlann ayaklanrun havada olmasma yolapyor ve f",turayl kurumla§maya umut baglayan, bunun her rurlu maddi ','e manevi destekte bulunan ytglnlar oduyor. . iilkenin tarihinde bu kadar klsa surede olu§turulmu§ bu kadar kurum yoktur. Ku§kusuz bu) bir yanlyla olumlu bir geli§medir. Ama ote yanda gunde yonetimleri, tarzladegi§en, bir kararla kurulan ve yine bir kararla daglttn, Ian kurumlann Kurt halktna yaran oldJgunu ileri surmek zordur. Bu nedenle kurumlann kurulup ve da halktn insiyatifi zorunludur. Bu zorunluluga uyulursa, ancak 0 zaman kurumla§malarm kahclhgl giivenceye ahnabilecektir. Aynl §ekilde Kurt halktyla ilgili ban§, atEl§kes, siyasi iIke degi§ikya da ittifak, hatta onemli likleri, diger bir Kurt orgiltuyle 383
:''-;...'>!F.''""
"
ap.klamalar ve kararlara cia u hassasiyetla halkm kaUhmmm sagianmasl zorunl dur. C;unku bunlar rum halkm sorunudur. Halk bil rek vermekte :ve verirken olacaklanru da bilmektedir. Ha evlerinin yJ.1dlacagml, tutuklanacakettirelelanru, kontrgerilla saldmla a maruz kalacaklanru, ceklerini bile bile destek su uyor. 0 zaman oolan ilgilendiren kararlara onlann cia katllmasl mekanizmalanrun zoruoludur. ya cia on .. nun halkln pkanm temsil ediyor 01maSI bu mekanizm an zoruolulugunun onune engel olarak dikilemez. Ege dikilirse, 0 zaman ileride ciddi soruolar ortaya p.kar ve Ku toplumunun yeniden ne olumsuz ogeler olarak n 'fus eder, ki toplumcla gortildugu gibi bu olumsuz ogele . toplumlann bunyesinden sokUp atmak neredeyse bir omur mu adeleyi gerektirmektir. bu nn en tipik omegini Kurt parlamentolanrun durumu ve akibeti r. Kurt parlamentolan diyorum, p1nku yakln ytllarda iki parla nto kuruIdu. Birincisi 1991 YIhnda Guney Kurdistan'da kurula Federal Kurt Parlamentosu, digeri 1995 yllmcla Hollanda'cIa ku Ian Kurdistan Surgun Parlamentosu aur (PKD\V). Birincisi iki orgiirun (PDK ve YNK) ortakhglyla ve uiusiararasl himaye aluncIaj kurulurken, ikincisi PKK'nin inisiyatifiyle, ama uiusiararasl guv¢nce olmadan kuruldu. Birincisi bir temsil ederken, ikinJsi olarak daha ulusal nitelikve faktorlerin mudahalete oldu. Birincisi PDK-YNK iki bolUnurken; ikindsi siyle etkisiz bir araca ama ozellikle yetmezaleyhteki uiusiararasl faktorIeri oldu. liklerinin ve zaaflannm topianusmi izledim. Kurt kuKendim, PKDW'nin Toplantl rumu uluslararaSI alanda tiu kadar ilgi salonunda sayida parlamenter vardl. televizyon toplanh}'l izledi ve oiayl rum dunyaya duyurdular. Kurt parlamentosun).m topraklannda toplanmasma izin veren Hollancla hUkumeti ile TUrkiye arasmda ciddi diplomatik kriz dogdu. Turkiye, HolI,ancla'p ambargo uygulamakla tehdit etti. Bu tehdit, Hollanda'nm dulyarlarca dolarhk ve yatmmlanrun tehlike altma girmesL demekti. Hollanda gibi bir devletin Kurt parlamentosunun toplarimasma izin verirken buolan hesaplamadlgi soylenemez.
384
Ama ate yandan PKDW uluslararasl alanda Kurt politikasma onemli dinamizm getirdi ve onemli Aynca zaafa yol PKDW'de ERNK (PKK) kontejamnclan gireolerin ciddi "aydm hastahklan" cia PKDW'nin kuizleyen basm mensubu ve yabancl gozlemci, PKDW'nin surekli olup olamayacagma ve demokrasiyi konusuncla sorular sordular. Belli ki Kiirt politik orgiitlerini iyi tamyan bu uzmanlann endi§esi vardl. Aradan iki sene bu biiyiik Olp1de dogrulandl. Se\;imini yenilemesi gerekirken bu yapllmadt. Atamayla parlamento rna yoluna gidildi. Bu uygulamalar PKDW'yi iiyelerinin insiyatifini ktslt1adl. Parlamento uyelerinin tiizel haklan oimadi. Parlamento, tutuklanan ya da bir soruola uyesine / uyelerine sahip p.kamadl. Parlamentonun biinyesinde, halkln soruolan nedeniyle bir mekanizma turulamadl. PKK'nin onayt olmadan PKDW zaman kendi karar alamadl. Hep "ustten!" gelen kararlan onaylamak zoPKDW oniine belli gorevler (ulusal runda kaldl. meclis) koyarak, kendine bu goreve endeksli siire Heniiz bu gorev yerine olmadlgl halde ve ulusal kongrenin genel degil, ozel olu§madlgl halde 1997'de "Ulkeye donuf kutsal kavrarntrun arkasma slglrularak bu kurum dumura ugratllmak istendi. Ki ulusal kongrede PKDW'nin biiyiik rolii 01makla birlikte, ulusal kongreyi kurabilmesi zordu. C;iinkii uluYa cia KDP'ler ve sal kongre, PKK, PDK, YNK ve l-KDP'nin YNK'nin ve egemen olduklan cia tlpkl Kuzey Kurdistan gibi PKK'nin otoritesinin oldugu PKK'nin insiyatifiyle kurulabilirdi. Ama bugun boylesi bir dutek rum yoktur. PKDW'nin durumu, Kiirt demokrasisi hakklncla olumsuz bir puan ve gelecek apsmdan ciddi gundeme getiriyordu. dogru pktl. PKK Konseyi'nin "21 Nitekim Agustos 1999 tarihli" emriyle PKDW 26 Eyliil 1999 tarihinde kendini feshetme ve Kurdistan Ulusal Kongresihe (KNK) kattlma karan aldl. PKDW varltglru ulusal kongrenin toplanmasma havale etmesine ragmen, KNK'nin zaafu ve bu karann 6calan olaymclan sonrasma rastlamasl, kararcla dolayh olarak Tiirk devletinin de rolUniin olabilecegini giindeme getirmektedir.
385
PKK'nin onciiliik etme adt altmda aydmlann ve kurumlann oniine kahplar koymast neredeyse gelenek olmu§tur. Kahplar tek tip aydm, onun da otesinde halk aydmt degil, "orgiit aydlru" tipi yarat1yor. Tek tip aydm ol0ilerini "ulusal kurtulu§01 aydm" tarurntrun arkasma gizlenerek apklamarun, hakh gostermenin, ulusal ve toplumsal bedeli daha agtrdlr. Bunu dayatanlann ve boyle hareket etmeyi onurlarma yedirenlerin, Musa Anter ya da Vedat Aydm't omek gostermeleri, ashnda bunlara hakarettir. Bu durum onemli oranda ko§ullardan ve iki tarafm birbirine yakla§trnlanndaki giivensizlik ve birlikte deneysizliklerinden kaynaklansa da, bir diger nedeni bolgesel boyuttadlr. Ortadogu iilkelerinin rumiinde kurum ve aydmlara resmi O10iler egemendir. Kiirdistan da bir Ortadogu iilkesidir, sergilenenler bolgenin bu karakterinden ayn degildir. Bu durumun mazereti olarak biigunkii Kiirdistan'm olaganiistii ko§ullan gosterilebilir ama, ko§ullann degi§tigine kim, ne zaman ve nastl karar verecektir? Kahplar dayatma, aydtrun zorluklan, stmf konumu ve tarihsel zaytfhklanyla (ama kirni aydmm ki§ilik sorunuyla) birle§ince ortaya sahte tipCler) pkmakta ve bu tipGer), topluma "mode!!" olarak sunulmaktadlr. Basmda, romanda, §iirde, tiirkiide, politikada Kiirdistan'da bu tipler iiriiyor. Halkm bunlara yakt§t1rdtgl "yiizde ikiyiiz PKK'li" sozii durumun ne kadar aCl bir hal aldtgtru gostermeye yetiyor. Omegin "tsmarlama yazarlar", "roportaj yazarhgl" belki de Kiirdistan'a ozgiidiir. Bir roportajdan edebi ve ara§ttrma kitaplan pkaran ve iistelik bu tiir iinlii olan yazarlar ama, bir monologu kitapla§t1ran ve iistelik bu h§malanm halkm paraslyla, bundan da oteye ,,§ehitlerin kamyla" kitapla§ttran ve almak istemedikleri halde ulusal kurtulu§a baghhklanndan dolayt almak "durumunda" kalan halka soku§turan "yazar" tipi belki de Kiirdistan'a oZgiidiir. Ele§tiri ve sevginin ana motiflerden biri olmadtgt roman ya da tarih yaztru olabilir mi? Bu temalan ana motif yaparak yazanlar, hemen orgiitlerin aforozu ile kar§tla§makta, haketmedikleri nitelemelere maruz kalmaktadrrlar. Hemen hemen tiim Kiirt orgiitleri, ama ozellikle PDK ve PKK gibi biiyiik olanlan, kendi egemenlik alarunda, "olurnlu bile olsa" ele§ti yapan aydtna tahammiil edememektedir. Btrakahm tahamiiIii, boylesi aydtnlar, "iblis" olarak nitelenmekte, iiretimden yoksun kthnmakta ve hatta ya§arnlan tehlike altma girmektedir.
386
PKK aydlnlara daha fazla olanak Kiirt orgiitii olmasma ragmen, ol0iler konusundaki aydtn politikasl digerlerinden daha farkh degildir, farkh olmak bir yana hatta daha dayattct, daha katt ve tek ol0iciidiir. PKK ele§tirisel bir harekettir. PKK toplumu ve tarihini ele§tirerek geli§mi§tir. PKK bu yenilik ve devinirnle sadece Kiirdistan'da degil, bolgede devrimci yenilikler yaratmt§ttr. Bu nedenle ele§tirinin olmadlgl yazm ve bu yazmm sahiplerinin ulusal kurtulu§ alanlannda at oynatmalan, PKK'nin varhk ve geli§im felsefesine terstir. Sanat ve kiiltiirde de bu "tipGer)" yarattlmaktadlr. Bu rur dayatmalar, toplumsal dinamizm ve bireysel yarat1clhgl yok ederek, "fare" doguruyor. <;iinkii sanat ve kiiltiiriin ulusal yam kadar evrensel boyutu da vardtr. Evrensel boyutunu yok ederek ve sadece ulusal boyutu 010i alarak (hem de orgiit ol0ileriyle) bunu sanatpmn, aydmm, yazann oniine koymak, iiriinleri evrenselle§tiren bu alanlan koreltir. Diinya Kiirt denince sadece "politik Kiirt'ii" taruyor. Heniiz evrenselligi, hatta bolgesel boyutta evrenselligi yakalayan Kiirt aydtn, yazar ve sanatplannm saytsl parmakla saytlacak kadar azdrr. Olmamasmm tarihsel ve toplumsal nedenleri 01makla birlikte, 010i dayatmalarla olmasmm §anSI da ortadan kaldmhyor. Ama daha tehlikeli olan, yarattlan tek 010i tiplerinin topluma model "ara§ttrmacI", "yazar" olarak sunulmastdlr. Kiirt orgiitleri, "ulusal aydm" ve "orgiit aydtru" kavrarnlanru birbirine kan§ttrrnt§lardlr. Bir ulusal aydm (halk aydml) bir politik orgiitiin iiyesi olabilir, ama her "orgiit aydlru" , ulusal aydm olamaz. Durumun nastl vehametli bir hal aldtgt orgiitler arasmdaki arttgmda ve vardlgmda ortaya pkmaktadlr. Boylesi donernlerde toparlaytct olmasl gereken aydlnlar, bagh 01duklan orgiitlerin safmda yer tutmakta, her kamp kendini "ulusalCt", digerini "hain" ilan etmektedir. Boylece aydmm baglmslz bir tutum almasmm zemini ortadan kaldtnlmaktadlr. Orgiitlerin aydlnlara dayatttgt bu korelme ve bedavaclhk statiisii rantp aydm kesirnini yarattyor. Bu "aydmlar" iiretmek yagclhk, ulusalclhk ise her tiirlii kagltp hiineri sergileyerek bulundugu kurumdaki bedavaci konumunu korumaktlr. Dogal olarak bu ki§iler yiikselmek her tiirlii dii§kiinliigii me§ru gormektedirler. "Aydm!" neden bu ol0ileri kabul ediyor? Kiirt aydmt tarihinde zaylftlr. Somiirgecilik, insiyatif kazanmasma ve yarat1CI olmasma
387
ftrsat vennemi§tir. Kurdistan'da her§ey (ama her§ey) politik orgiitlenmeyle mumkiin olmaktamr. Boyle olunca aydm insiyatifine politik orgiitlenmenin onciiluk etmesi bir yerde kapmlmaz mr. Aydm eline flrsatlan da olumlu degerlendirmemekte, tarihindeki zaYlfhklarml a§mak yerine, bunlan adeta "erdem" yaparak kolayahga sapmakt3:mr. ZaYlfllklan nedeniyle kendine dayat1lan olp1leri ele§tirerek beraber olmaYl becerememektedir. Ya tiimuyle reddederek halkm mucadelesinden uzakla§maktamr, ya da ele§tirmeden her§eyi kabul etmekte, kul-kole olmaktadlr. Aymmn entellektiiel uretim ve maddi zorluklan varmr. Bir aymn, bir i§pnin fabrikada emek giiciinu satmaSl gibi bir politik gute Ama bunun tiim ilkelerinden taviz vermesi, gerekmez. 0 zaman aymn niteligini kaybetmi§, aymn onurunu zedelemi§, aym zamanda Kurt halklOa kotii bir ge. lenek brrakml§ olur. Ote yandan kurumlarda aydlOlann ekonomik zorluklan oolara kar§l kullamhyor. Ozellikle PKK'de, aydlOlara olurler" yakla§U01 egemendir, ya da aymnlara "htrSlZ" aolaYl§lyla yakla§l1maktadlrlar. Halbuki kurumda "orgutlu", ama beceriksiz bir takim ki§ilerin deger fazlamr. kaybl, bir aydma verilenden Kurt kurumla§masmdaki nicelik buyiiklugune ragmen, nUelik olarak kiip1kluk vardtr. Kurumlarda sureklilik, kurumlann yerine gelenegi, politikasl ve kadrosu yoktur. Kuotunnu§ bir rumlardaki demokrasi yannki Kurdistan'daki demokrasinin olacakttr. Bu da her kurumun ozerk sisteminin olmaslm gerektinnektedir. Kurtlerin mucadele alaolannda gerilladan sonra ikinci slraya oturan Kurt televizyonu Med Tvhin durumu bu dan son derece egiticidir. Kurulu§uyla birlikte iki sene arahkslz biri olarak, halkin, kurum ve bu destek veren Kurt aydlolanmn, nasl1 buyiik bir §evkle i§e giri§tiklerini ve yoktan bir gelecek yaratuklanm gozlemledim. Bu buyiik Kurt halk1nm her kurumla§maYl becerecek giri§im ve oldugunu gosterdi. Dunyanm en basklcl rejimlerinde bile televizyonun bir politikasl ve bunu belirleyen bir yonetim orgam varmr. Omegin rejimini fa§izan olarak niteledigimiz Turkiye'de bile 12 ki§ilik bir televizyon ust yonetimi vardlr. Ama Kurt televizyonu bundan mahrumdur ve mahrum kl1lOmaktamr. Atl1lm a§amasma gelen ve geli§meye gebe televizyonun onunu yerine, diger
388
kurumlardaki yontem denendi. Becerikli Kurt insanlan birden "beceriksizle§tirildi," ideolojik talimatlarla araslOda aynhklar koriiklendi, ku§ku ortaffil yarauldl, Abdullah Ocalan'lO bir telefonuyla onlarca i§ten aulm. Bunun adma da "kurumu kurtardlm" dendi, atama ile beceriksiz insanlar dolduruldu. Med Tv kapauldlktan sonra 1999'da yerine Medya Tv kuruldu. Bu, bir ba§an da olsa yeni televizyon artlk eskisi gibi degildi. kurulu§u Ocalan'm Turk devletinin eline sinden sonra olmu§, bu surede PKK degi§mi§, artlk "Demokratik Cumhuriyet" dedigi Turk GenelkunnaYl konseptiyle uyu§mu§tu. Medya Tv de Turk devletini incitmeyen yaylO politikaslyla Turk televizyoolanmn beceriksiz bir taklidi haline gelmi§ti. de Benzer durum basm alam ve diger kurumlar Kurtlerde orgut baslm m§lOda orgutlere baglmslz bir konumda duran aydm baslm olmadlgmdan ve hem Turk devleti, hem de PKK buna kesinlikle imkan tammamglOdan, basmdaki aymnlara orgiit bakl§l hakim olmakta ya da aydlolar istemeseler bile oyle hareket etmek zorunda kalmaktadlrlar. Kurtler bugun ezildikleri tam farkma vanlamayan bu durum, "resmi aymn", yani "devlet aydlOlan", ya da "devlet gazetecileri" ba§ka bir §ey degildir. Uluslararasl camiamn buyiik ilgisini goren ve etraflOda onemli bir uluslararasl dayam§ma olu§an Ozgur Gundem ve Ozgur Olkemn varisi Ozgur Politika gibi gazeteler, slogana ve "ttr(yaga) "ko§e yazarlan!" nedeniyle bu}iik tiraj ve imaj kaybma ugramaktadlr. Aydm tutumunu zedeleyen bu bedavacdar taklffil, koyleri Ylkllan, kaybeden, ulusal kurtulu§ mucadelesine destek ve azimleri nedeniyle kar§da§uklan baskl yiiziinden evlerini terketmek zorunda kalan ve buna ragmen direnen, direnme bilincinden bir §ey kaybetmeyen halka "akil venne!" ciiretini bile kendilerinde bulabiliyorlar. Turk devletine kar§l Kurt halkmlO sesi olma iddiaslyla ortaya kan bu gazete, orgutsel gundeme geldiginden, rakip ya da hedef Kurt orgiitii ve kendi bireyine kar§l birden tutum degi§tirmekte, Turk basmmdan daha saldlrgan dil kullanmaktamr(*) Tlr1iIkc;:i: Feodal agalarm kaplSmda bekleyen, tasmaSI aganm elinde olan
ic;:in halkm kullandigl bir degim.
389
lar. Hedef yalan bilgilerle de§ifre ve kriminalize etmekte, hatta kanh saldmlara neden olmaktadtrlar. Politik patronun emir vermesi uzerine orgutiin sosyal fonundan ge9nen bedavacI "ko§e yazarlan" taklml hedefin uzerine le§e abanan Y11t10 hayvanlar gibi saldtrmaktadlr. <;ok slk rastlanan bu durumlarda basm ahlakml kirletmede Kurt "gazetedleril" de, OHD kalem§orU Turk meslekta§lanyla adeta yan§maktadlrlar. Kendim 17 Agustos 1999 tarihinde Almanya'run Koln §ehrinde olum bir saldlTlya ugradlm ve yaralandlm. Olayt Kurt orgutleri dahil saYlda politik orgut ve aydm protesto ederken, politik kaygtlarla hareket eden 6zgur Politika gazetesi, saldrrganlann pOlitik kimligi konusunda kimseyi olmama ragmen, saldlTlyl savunan yazllar yazdI, beni ve daha Kurt aydtnml yeni saldlTllar hedef gosterdi. Turkiye ve Kurdistan'da kontrgerilla tarafmdan katledilen Kurt gazetecilerinin mirasl uzerine kurulan Kurdistan Gazeteciler Birligi ve Kurt aydmlanrun mirasl uzerine kurulan Kurdistan Aydlnlar Birligi, beslendikleri sosyal fonun anahtanru elinde tutan PKK'nin nafakalan keseceginden bu ve benzeri bir olayda orah bile olmadtlar. korktuklan Ocalan olayt vuku buldugunda aydm-politik orgut ili§kisinin bu ve ayru zamanda aCI bir goriildu. gorii§lerini apklamasl yaKurt aydmlanrun buyiik saklarurken (bir kesimi slraladtglm zaaflan nedeniyle kendi kendilerini sansur uyguluyordu), Kurt gazeteleri onurunu sosyol fondan aldtklan kmntllar kar§lhgmda kiralayan Kurt, Turk "ta§aron yazarlar" tarafmdan yonlendiriliyordu. Zavalh aydmlar Ezopu bile geride blrakan tarzda, kumazhkla, ancak dar dikleri gorii§lerini uste iletilir korkusuyla hemen be§ dakika sonra yine kendileri tekzip ederken, aCldrr ki, onlann adma onlann sorunu, hem de Kurt basmmda somurgeci yazarlar tarafmdan dillendiriliyor ve Kurt halkl bunlan okumak ve izlemek zorunda blraktllyordu. <;agda§ toplumlarda haklarml arayabilecegi sendika, demek gibi mekanizmalar vardtr. Meslek orgutleri haklanru korumak i9n kurulur. Ulusal kurtulu§ sured ve zorluklan yapllarak onlarca insan Kurt kurumlan bu haktan yoksundur. Omegin Kurt aydmlanrun, Kurt yazarlanrun, Kurt gazetecilerinin birliklerinin onemli gorevlerinden biri uyeleri-
nin sorunlanyla ugra§makken, uyelerinden biri bagh oldugu poliUk orgutle du§tiigunde, yaptlklan ilk i§ ustten gelen talimatlarla 0 "haylaz!" uyeyi afaroz etmek ve uyelikten atmak 01maktadlr. Birlikler, kendi uye ve yonetimlerinin iradesine ba§vurulmadan ba§kanlanrun politik orgut tarafmdan talimatla atanmasml ve ayru §ekilde i§ten el sindirebiliyorlar. Omegin 1997 ytlmda MED 1Vden onlarca sorgusuz sualsiz "kapI dt§an" edilirken, blrakahm bunlann hakklru savunmaYI, "slrada ben de olabilirim" korkusuyla ve kovulmama ayncahgl yetinen onlarca aydm ses onurlanna yedirebildiler. Kurt orgutleri daha iktidar olmadan "san sendikaclhgl" ogreniyorlar, hem de en bi9mleriyle. Bu dort-dortluk emek9 klytffi1 yaptllrken, emege saygmm Kurtler de oldugu kimsenin akhna gelmedi! l§in ilginci bu klytm ve yanh§ uygulamalar, Kurdistan Gazeteciler Birligi, Kurdistan Aydtnlar Birligi ve PKDW'ye konu bile olmadl! Gorevlerinden en onemlisi Kurt bireylerinin insan haklanru koruma olan Kurdistan Birligi, birey orgut tarafmdan dl§talandlgl, horlandlgl ve hatta olum saldmya ugradlgl halde, orgutiin sosyal fonundan otlandlgl bu ihlallere "es" ge9yor ve bunu hukuk01 olma "onuruna" slgdtrabiliyor. Ulusal uyumun zemini olmasl gereken kurumlarda "orgutlu" olanlarla, "orgiitsuz" (aydlnlar) olanlar arasmda ciddi ler yaratllmaktadrr. Kimi aydmlar korkuyor, kimi "yagclhk" yaplyor, kimi de maddi slkmttlan nedeniyle emek guciinu sauyor. Yagclhk yapmayanlar ise ediliyor, hem de meslekta§lan tarave uretim uzerine kurulu olmasl gerefmdan. Kurumlarda ken orgiitlu olanlarla olmayanlann ili§kisinde para gucii, korku ve ku§kunun rolii artmaktadtr. Aydm uretkenligiyle yiiksekme yerine, her duydugunu biri bin yaparak orgutluye (patronuna) aktararak bir yer kapmayl meslek haline getiren "aydtn!" sapsl az degil. Neredeyse illegal "Yurtsever Yagctlar Birligi" ve "Yurtsever Muhbirler Birligi" mevcuttur. PKK'nin etrafmda rapor ve muhbirlikle saytlan de az olmayan rapor mafyasl mevcuttur. Halbuki "ba§kalanru korkutan ve korkuyla baghhk yaratmak isteyenler, ashnda ba§kalanndan daha fazla korkuyorlar". KU§ku ve korkuyla birliktelik yarattlamaz. <;unku ku§ku ve korku, bir tip yaratlr: U§akllk ve her an olu§abilecek tehlikeli tepki.
391
390
..
Sadece kimi Kiirt aydmlan degil, giiya Kiirtlere "entemasyonalist ciayaru§mada!" bulunan Avrupah aydmlar arasmcia da bu §ekilde hareket edenlerin saylSlrun de az olmachgma §ahit oldum. Bag1ms1z yaymc1 ya da kurum temsilcisi olduklan halde, PKK ta· rafmdan aforoz edilen Kiirt ayd1nlanrun yazl1anru dergilerine vurmad1klanm, kitaplarm1 basmad1klanm, platformlannda konu§turmachklanru; isimleri hukukpl, insan haklan uzmam oldugu halde orgiit tarafincian horlanan Kiirt bireyine sahip pkmadlklanru, aksine d1§talad1klanm, dogru ve ilkeli olancian yana degil, olandan yana tutum ald1klanm ve eger bilgi vermeleri gerekiyorsa mesleki kariyerlerine bakmadan (enternasyonalist ciayaru§ma degil) gerekli yerlere ustaca" ula§urd1klanna bizzat §ahit 01dum ve bizzat ya§adlffi. Bu yoz tutumlan sozkonusu oldugunda cia "Kiirtle§tik!" §eklinde izah ediyorlar. Ancak ulusal bag1ms1zhg. i0n yiizy111archr direnen Kiirt halkmm erdemleri kotii yanlanndan ciaha fazlad1r. Bu nedenle entemasyonalizmi indirgeyen bu tutum sahiplerinin sefil tutumlan onlara ait bir ozellik olup, bir halkm sefaleti ve aolanru politik arao yapmaktan ve bunun ba§ka bir anlam ta§lmamaktachr. Orgiitler ozellikle de PKK, halkm destek ve inanoru rahat suistimal edebiliyorlar. Halbuki en fazla bu degerler hakkmcia soz soyleniyor. Yapl1an her yanl1§ uygulama §ehit karunm arkasma Slglrularak yap1hyor. Peki ama §ehitler, tiim Kiirt halk1run degil mikarde§lerini daglara, oliime, zindana dir? Insanlar hem de goniillii gondermeselerdi, ortada §ehit mi olurdu? Sagken hakaretin en agmna ugrayan birey hayaum kaybedince politik yiiceltiliyor. Eger hayatm1 kaybedenin yak1ru orgiitte iyi bir yerdeyse giinlerce orgiit paras1yla tam sayfa oliim ilam verilebiliyor. Yok eger orgiit tarafmcian "sakmcah" goriilen birinin yak1ru hayauru kaybetmi§se brrakahm oliim ilamm, ismini bile §ehit listelerinde bulmak neredeyse imkans1z olmaktad1r. Bu yanh§ uygulamalar ve anlaY1§lar nedeniyle halkm ulusal kurtulu§ §ehitlerine verdigi deger zedeleniyor. Demek ki kimsenin bu degerlerin arkasma slgmarak bunlan, degerlerin asl1 sahiplerine kar§l kullanrna hakk1 yoktur. Bu baklmdan halkm, bu durumlarda kimin kendi degerlerine zarar verdigini, kimin degerlerin oldugunu degerlendirebilecegi ve bu konularda kendisinin hiikiim mekanizmalann 01u§turulmas1 da ivedidir.
392
PKK ulusal kurtulu§ orgiitii olmasma ragmen ekonomik olarak yoksul degildir. Bu durum halkm ulusal kurtulu§a inancmm iiriiniidiir. Ama bu destek kez suistimal ediliyor. Ismarlama yazarlara, olii kurumlara harcanan fonlar, heba edilen degerlerdir. Halk, bu ki§iliksizlere harcansm diye yard1m etmiyor. Kiirt halklmn Vietnam tiirii bir devrimden ziyade, Filistin tiirii ara Ie, daha dogrusu kurumla§mayla kurtulu§a gidecegini artlk ortaya gore, halkm ekmeginden keserek verdikleriyle dogan servetin, halk lehine fonlara donii§tiiriilmesi, uluslararas1 giivence altmda geli§tirilme yollanrun bulunmas1, kurumla§maya kavu§turulmas1 ve bunun halkm denetimine olmas1 gerekir. PKK'nin bir politika da §u: Kar§l kar§lya bulundugu sorunlan ya cia yetersiz kald1g1 zaman, yOneliyor, sorunlanru biiyiitiiyor, denetledigi kitlelere kendi yaratUg1 yapay konulan ve dii§mam" hedef gosteriyor. Bazen bu hedef gosterme 0 kaciar abaruhyor ve biiyiitiiliiyor ki, canavarca bir histeriye donii§ebiliyor. Sol literatiiriin en olumsuz soylem ve kavramlan kullarularak ideolojik nitelemelerle birey(ler) hak etmedigi halde "hain" ilan edilebiliyor, hatta hayaum kaybedebiliyor. Yani PKK sorunlarm1 ve dii§manlanna kar§l gostezor durumda b1rakug1 Kiirt bireylerine kar§l remedigi cesareti gosterebiliyor. PKK boyle davranmakla adeta Kiirtler soylenen "iyi ate§ ediyorlar, ama slk slk ayaklanna ate§ ediyorlar" sozlerine uygun hareket ediyor. Bu yanl1§ yakla§lffilar bireye sayg1Y1 zedelemektedir. Birey, bir giinde "hain" Han edilmekte, ertesi giin tekrar "onurlandmlmaktachr". Insan onurunun, itibannm biiyiik bir degeri vard1r. Ipsancian itibanm almak ya da bah§etmek, bir ba§ka insana ait bir hak degildir. Kiirt toplumunun geleneklerinden bahsedilirse; diger toplumlar gibi en iyi gelenegi insanlar arasmciaki baghhkur. PKK'nin bu baglan ulusal kurtulu§ inano ve sosyalist ogretiyle daha da varsayl1mahchr. Halbuki tam tersi olmaktadrr. lnsanlar birbirini pOlitik bir varhk olarak kabul etmemekte, y111arca olan beraberlik bir giinde kotii nitelemelerle sona ermektedir. 5, 10, 20 ya cia 25 yl1m1 ulusal kurtulu§a veren insan, politik bir insandu. Oyle gormek insana sayg1run geregidir. Ama tersi yapl1makta, en kotii nitelemelerle insanlar mahkum edilmekte ve kendini savunyok edilmek istenmektedir. Hem de ki§iye
393
rna ve anlatma hakkl tamnmadan. Hem de ki§inin en fazla katIelda bulundugu degerlerin arkasma gizlenerek bunlar yaptlabiliyor. Burada "Kurdun Kurde kar§l kini"nden bahsetmek gerekir, Bil· miyorum ama ba§ka halklann tarihinde boylesi bir kin var fIll· dlr? Kinler smlfsal ya da ulusal olur. Ama tiim Kurt orgutleri ip.n de olacak tarzda mevcut olan kin, ne slrufsalhk ne de ulusalhkla izah edilebilir. Birey ve orgiit zamarunm ve olanaklanmn hedefledigi bireyi ve orgutii altetmeye, mahvetmeye harayor. Hem de a§tn bir huner sergileyerek. Eger bu huneri orgut birligi, orgutler arasmdaki ulusal birlik ve du§mamru yenmek harcasalardl mutlaka ba§artll olurlardt. Bu kinin kaynagm-! da devlet olamamarun, ve du§manlann olu§unun etkisi ku§kusuz vardlr. Ama yine de boylesi bir kini kavrayabilmek ve izah edebilmek ama zor. Bir Kurdu parayla ve i§kenceyle, belki de bireysel zaaflarml kullanarak elde etmek mumkun olabilir. Ama astl belirleyid olan kindir. Her zaman du§maru bu kinden yararlanarak Kurt bireyini kazanfIll§, ajanll§tlrffi1§, ori gutleri b6Imii§, birbiriyle sava§tlrffi1§tlr. Kurtlerin ve orgiitlerinin en onemli sorunlanndan biri demokrasidir. Demokrasi bir siyasi kararla edihilmez. Demokrasi; demokrasi bilinci, tahammiil, saygl ve haklann birbirine kar§l korunmasldu. Eger Kurtler bu hakkl birbirinden esirgiyorlarsa, nastl ba§kasmdan demokrasi talep edebilirler? Demokrasinin temel ilkesi giivendir, ama onun otesinde denetimdir. Halkm denetleyemedigi bir ya da kurum, ba§anslzhga mahkumdur. Bu nedenle biz Kurtler, kurtulu§u hedeflerken birbirimize kar§l da demokratik denetim agml olu§turrnak zorundaytz. Biz, insan haklanru hep Turk, Iran ve Irak devletlerinden bekliyoruz, Ya bizim birbirimize kar§l i§ledigimiz insan haklan ihlallerini kim denetleyecek? Bu mekanizma olmadtgl onun yerine dedikodu Dedikodunun, bir istihbarat, denetim ve ili§ki mekanizmasl olarak bizde bu denli ba§anh i§letilmesinin dunyada ornegi yoktur. Lenin, buna etkileme" diyordu. Ama bizde "etkileme" yol"mahvetmeye" donii§mii§, bu noktada da Lenin "derinle§tirilmi§tir!" Demokrasinin bir diger ko§ulu ele§tiridir. Ele§tiri du§unce zenginligidir. Du§iince zenginligi, geli§menin motorudur. Bundan iirken bir yapl, hangi geli§menin saghkh oldugundan bahsedebilir? Daha tam bizim diyebilecegimiz bir iilkemiz yok, iddia
l
394
edebilecegimiz bir hukukumuz da yok. Bu nedenle "birey hukuku" diye yazdlgtrnda, okuyucu hemen giilecektir! "Ylgm kurtulmadan bireyin kurtulmasl sozkonusu degildir" beylik cI1mlesi lIeri suriilecektir. Ama milyonlara hukmeden bir orgut, onlarca kurum, milyonlann birbiriyle sosyal-siyasal ili§kileri, orta bir devlet ulusal fonlar, gerilla ordusu ve siyasi kadrolar var. Bu nedenle daha cesur yazlyorum: Bireyin hakkt yendi mi, onu savunacak hangi mekanizma var? mekanizma yok. Bireyin haklanm klsltlayan bir politika, ytgmm haklan konusundaki duyarhhgml da yitirrneye ba§lar. <;:unku ylgm bireylerden olu§ur. <;:unku orgut ylgm bir anlamda soyuttur, orgutle dogrudan dogruya yiizyiize gelen bireydir. Bu durumj "devlet mi (orgut mu), yoksa birey mi?" tercihi §imdiden giindeme getiriyor. Mevcut durum tUm Ortadogu iilkeleri ip.n olan "devletin kutsalhgl ve bireyin hi9igi" durumunu yansltmaktadlr. Ortadogu'da baskl rejimlerinin en bUyiik korkusu orgutsliz insandtr. Bu yiizden devletin denetiminde binbir isim altlnda orgiitler kurulur. Bu orgutlerin gorevi bireyi devlet politikasl dogrultusunda denetlemektir. Istendiginde halk sokaklara dokulur, slogan attlnhr. Henuz bu duzeyde degilse bile Kurt bireyinin (ozellikle aydtrunm), Kurt halkmm ve uygulama sahibi orgutlerin aglr yara almasma yol bu durum, bir yonuyle devletin kutsalhgml ve bu kutsalhk kar§lsmda bireyin ilke alan anlaYl§l yansltmaktadlr. Bir halkm devleti varsa da, yoksa da, eger devlet ya da orgut denetimindeki bireyi bu kadar tiimuyle ulusal p.tlere hapsederse, bu, bunyesinde "ulusalaitkla" maskelenmi§ bir §ovenizmi ve "orgutii koruma" maskelenmi§ bir diktatOrlUgu ifade etmekten, orgut yonetim kastlrun, orgut aristokrasisinin pkanru yansltmaktan ba§ka bir§ey degildir. PKK ulus halk ip.n talep ettigi uluslararasl haklan, kendidenetimdeki bireylere yasaklamaktadlr. Ornesiyle gin kiililirii, sosyal baglan, uretimi ve gep.m ara9anyla, tiim ya§aroml orgutle bir birey, bir hakslzhga ugradtgmda (hem de bazen can guvenligine kasdedilmesine ragmen) ba§\Uracagl yer bulamamaktadlr. Ele§tirme hakkl, yazl yazma hakkl, hatta zaman ya§am elinden alman birey, ko§ulda UluslararaSl Af Orgutii ya da benzeri bir kururna ba§vuramaz. <;:unkii 0 zaman "du§manla i§birligi yapmakla", "ulusal degerlere ihanet et-
395
mekle" Halbuki PKK Kurt halkma kar§l yapllan hakslzhk., hakh olarak bu kurumlara iletmektedirler. Bu lan, gun gun ve durumu ya§ayan Kurt bireyinin bir Kurt orgutiinden (ideole>jisinden taviz vermeden bile) yardlm istemesi daha bUyiik . durumu aktarmaslmn bedeli Hele yabanci demokratik daha Durumunu yaztll olarak kamuoyuna "sudiizeyi daha artmaktadtr. Orgiitler pOlitik varhklanm koruma hassasiyetini burada a§lyor, bu hassasiyet, rapor ve muhbir mafyaslIun da etkisiyle ku§ku ve korku kayboluyor, bit anda evrensel degerle ve bu tammarna durumuna gelebiliyorlar. Kurt politikactlann en slk tekrar. "Kurt sorununun sozlerden biri olmasma bunun ne anlama geldigini anlayamamakta ya da anlasalar bile buna uygun hareket etme- ' mektedirler. Globallik, sadeee dort Kurdistan sorunlann birbiriyle, hatta bunlann bolgenin sorunlanyla butiinle§mesi degildir; ayru zamanda farkll alanlar ve kurumbutiinluk arzetmesi, birbirine olmasl ve lardaki birbirine kar§l sorumluluk duymasl anlamma da gelmektedir. Orgerillamn bir eylemi, Kiirtlerin Avrupa'daki ban§ .. nru etkileyebilmektedir. Aym §ekilde ulusal bir kurumun herhangi bir Avrupa ulkesindeki bir etkinligi, gerillagore kararlar verilir, etkinyt etkilemektedir. Durum bu Hkler duzenlenirken, biitiiniin pkarlan ve biitiiniin politikasl gozonune ahnmak zorundadlr. Ayru §ey ulusal kurtulu§ adtna yaplIan apklamalar ve basma verilen de Ama sergilenen pratik bOyle bir duyarhhgm gostermekte veil her defasmda bu pkl§ ya da apklamalar, bir kurumun mas1IU bo§a pkarmaktachr. Bu en onemli nedeni PKK'nin tepesindeki tekli yonetim tarzl ve bunun en alt birime kadar yanslmasl, kurumlar arasmda demokratik bir ili§ki ve ele§tiri mekanizmaslrun ve kurumlann kendi ozel i§leyi§lerinin 01mamasldu. Kurumlar sadeee dinliyor ve rapor veriyorlar! Halbuki kurumlann birbirine kar§l duzenleyen kurallar 01malt ve herkes bu kurallara kar§l kendi sorumlu hissetmelidir. Bu yanll§lar rruchr? Yoksa PKK de ulusal kurtulu§ hareketinin akibete mu yol ahyor, yani iktitemel ilkelerinden tadara ya da bazl siyasal hedeflere
396
viz mi veriyor, yoksa zorluklardan ve bunyesine .yabanCl" etkilenip yozla§lyor mu? Ya da PKK tehdit alttnda ml? Bu sorulann tiimunde payt bulunabilir. On sayfalarda apklamaya gibi tarihsel ko§ullar, dOnemin ko§ullan, aydtnlar gibi katmanlann zaaflan ve payt onemlidir. Hatta tarihsel ve toplumsal nedenlerin ileri siiriilerek gOriilebilir! Omeklerin, yeniden yaptlanma sureeinde olan bir toplumda ve partide, ozellikle de olUm-kaltm sava§l olan bir parti ve halkta goriilen "tipik" bir durum soylenebilir. Ama yine de bunlar yeniden Kiirt toplumunun zorluklan, zaytfltklan ve "zaaflan" olmasma a§tlmalan zorunludur. Kurt hallo bunlan gidereeek ve duyarltkimse bu zaaflan halkm geriliklerine baglayarak mahktadlr. zur gosteremez. PKK deneyerek bir orguttiir. Bu apdan hatalar ve yanh§lar kapmlmazdrr. Ama anlatmaya kronikle§en ve anlayt§ durumuna getirilen yanh§lardtr. PKK urkuyor; hem aydmlardan, hem ytgmdan, hem de kendi kadrolanndan. Bu urkiintiisu nedeniyle adeta lttihat ve Terakkt Partist gibi davraruyor. Hatlrlanacakttr, Osmanh toplumunda lttihat ve Terakkt Partist, 1908'de iktidar oldugu halde, 1912'ye kadar Osmanh Meclisini ve devletini illegal yonetmi§ti. lttihat ve Terakkt legalle§meye karar 1912 ythnda Osmanh Meelisini tiim siyasal partileri kapal1ru§, diktatorliik ilan etmi§ti. PKK'nin iirkiintii de sukaprulmaz olarak reklilik kazamp anlayt§ durumuna ku§ku duydugu hedefleri de bUyiimekte, oyle ki kendi yarattlklanna, kendi kurumlanna, silahh mucadesine ve orgiitlenmesine zarar vermekte ve 6niinii alamadtgmdan, alma den bu zarann Kiirt hallona faturasl bUyiimektedir. Bu durumda diretmek daha ciddi ve da. c;iinkii ortada bir devlet 6rgiitlenmesi ya da en azmdan tepki, dediozerklik diizeyinde bile bir idari iktidar kodu, slrlann sorumsuzea etrafa saplmasl ve yozla§ma §ekHnde geli§mektedir. Eger onlemi almamazsa PKK'nin niteligini bile dekaprulmazdu. haklan halde kurumlara abanan "be. Yatay davael takmu" tehlikesini de slralamak gerekmektedir. Ki slralachpolitika yaptlan yanll§lar bu taklrru yarattt ve daha da yaratl-
397
yor. Bunlar PKK'yi beyninden kemirdiklerinden, orgut farkma bile varmadan bulunduklan Ortanu yozla§tmyor, 0iriiruyorlar. daha bUyiik smavla kar§l kar§lyadlr. Kendi tuBugiin PKK tuculugunu, kendi anti-demokratligini, suni du§man yaratma mantlgInl a§mak, yeni kurumla§mamn kadrolanm yaratmak, kendi insanlan ve kadrolan demokrasiyi oturtmak, en onemlisi de yan-devlet anlanuna gelen bu karma§lk mekanizmanm karar, yonetim ve yiiriitme organlanm kollektifle§tirmek zorundadlr. Eger halen bunlar yapllaffilyor denirse bu, Kurt halkma, Kiirt insaruna, Kiirt aydmlanna, daglarda ve cezaevlerinde en biiyiik yetkinlik ve kahramanllgl sergileyen PKK kadro ve gii_ vensizlik anlanuna gelecektir. Karar mekanizmaslru aristokrat kurumla§madan kurtanp, kollektifle§tiren PKK'nin onderlik kurumu daha saygm olacaktu. Bu geli§me kurumlara olumlu yanslyacaktlr. Ki aksi durumda bir geli§meden soz edilemeyecegi gibi, varolan a§macagml tahmin etmek zor degil. c;iinkii, saygmltgm Klirt insaru da degi§iyor. Salt kahramanhklanrun ajitasyonunu yaparak, iistelik silahh mlicadeleye veda edildikten soma, yeni ku§agm ulusal kurtulu§ talepleri kar§llanamaz. bir ko§ulda unutulmamahdtr: 15 Agustos AWlffi1ru yaratanlar, Kiirt halklru ozgiir ktlmak, Kiirt yoksullanru sefaletten kurtarmak, Klirt halkInl demokrasiye ve laik bir ya§ama ka"u§turmak sava§ttlar. Ocalan olayt giindeme geldiginde PKK yumak haline gelrni§ bu sorunlarla yiizyiizeydi. Sorunlann kaynagmda biiyiik Ocalan'm yonetim. yetenegi ve tarzl bulundugu gibi, bunlann a§llrnasl da ayru yine ona endekslenmi§ti.
398
11
Abdullah Ocalan olayt
Sonun ba§langtct nu?
Salak olayt
PKK'de orglit liste dogru ttrmananlardan aklbetinin neden hep kotii oldugu okuyucunun dikkatinden sarunm. Baztlan intihar etmi§, bazllan dii§mana teslim olmu§, baztlan orgiitten orgiit tarafmdan olarak damgalannu§, baZllan da gOriilerek oliimle cezalandmlrnl§. Kalanlardan kimi de orglit sindirilmi§, etkisizle§tirilmi§, itibarslzla§t1nlml§. <;at1§malarda hayatml kaybedenler de eklendiginde PKK'de eski yoneticiyi -ve varsalar bile-, eski konumlannda bulmak nadir olmaktadlr. Bu ku§kusuz tarihsel ve toplumsal nedenler etkendir. Ama sava§In a§m fiziki zorluklan, ki§inin ozellikleri, bazen oniine zaaflan ve orgiit yanh§ yakla§1ffilar daha belirleyici nedenlerdir. Saklk olaytm bu etmenler l§lgmda apklamaya Mu§ dogumlu olan Saklk, zengin bir feodalin evli babasmm saytda olmu§tu. ayru anneden olan iki karde§i ve annesiyle birlikte dl§talannu§u ve ailenin zenginligini de livey karde§leri kullamyordu. Bu nedenle babasma ve iivey karde§lerine kar§l kinliydi. Babaslyla silahh kadar varml§tl. ,,3 Eyliil 1998" tarihinde Diyarbaktr DGM'ne verilmek iizere yazdlgl ifadesinde babaslyla olan bu "daga pkmarun ve PKK'ye kaulmak zorunda olarak gosterir. kalmasmm temel benimseyen Daha PKK ile taru§madan Kiirt din'deki tepkicilik, onu daha da PKK'nin yamna iter. 12 Eyhil 399
1980 askeri darbesinden sonra PKK'yle ili§kisi kesilir. 1ki . §lyla birlikte bir }1.ldan fazla daglarda kahr. Sonra orgiitiiyle Ui§ki kurar ve Liibnan'a 1983'te Mu§-Sason bolgesine gonderiUr. Bolgeyi tanldlgmdan verimli bir yiiriitiir. Klzkarde§i dahil olmak iizere gend geriUaya katar. Ama bolgede yogun sonucunda karde§i ve iki yaklm dahil arkada§11l1 kaybeder, kendisi de yaralarur. bundan sonraki ba§an grafigi siirekli artar. Kiirdistan'da sava§madlgl bolge kalmaz. Botan, Diyarbaku, Dersim, Kars-Agn ve Giiney Kiirdistan'da "Eyalet Komutanhgl" yapar. 1990 PKK 4. Kongresi'nde MK ve ARGK Askeri Konseyi'ne 1990'da Kiirdistan'da geli§en kitle kabarmasmda onemli rol oynar. bu donemde Diyarbaktr bolgesinde bulunuyordu ve bu bOlge kitle kabarmaslrun ba§lru Biiyiik bir askeri tecri.ibe edinen aynl anda sa}1.da yerde Tiirk ordu birliklerine saldlran, giin boyu siiren ve yiizlerce geriUarun kauldlgl harekatlann komutanhgml yapar. klsa siirede geriUa sava§mm simgesi haline gelir. Halkm goziinde efsanele§ir. Halk, ona klsaca "Komutan der. Adl askerleri korkutuyordu. Tiirk ordusuna falan bolgede" §eklinde istihbarat gittiginde, 0 bolgeye binlerce askerin kauIdlgl operasyonlar yaplhyor, sava§ bolgeyi bombahyordu. Bunu Tiirk generaUeri de dogrulamaktadlrlar. 1993-1995 doneminde Diyarbaklr'da ]andarma Kolordu Komutam olan ve yapugl toplu cinayetlerle tanman Korgeneral Hasan Kundakp, basma yapugl ,,12 Ma}1.s 1986 tarihinde Siirt'in Yassldag bolgesinde Saklk'la girdigini"l ileri siirdii. ba§a Tiirk ordusu, yakmlanna yonelir. HEP'li agabeyi Abdulsamet Saklk'l Kontrgerilla Antep'te oldiiriir (2 Kaslm 1992). Mu§'a bagh Zengok'ii basan Tiirk ordu birligi, yaklnlanj Slddlk, M. Selirn, Ay§e ve Hanefl Tokta§'l yakarak oldiiriir (22 Ekim 1993). otoritesini kuUananlar da vardl. iinlii olduktan sonra 0 zamana kadar oldugu iivey karde§i Slm Saklk, 1991 HaJkm Emek Partisi (HEP) listesinden parlamentoya girer. babasma kininde "ba§anh" olmu§, babasmm otoritesini yerle bir etmi§, adl yanmda babaslrun admdan bahsedilmez olmu§tu. Bu duygular, gizli feodal 400
uygulamasma egemen oluyordespotlugu ortaya pkanyor, duo Daha 1987-88 donemindeki pratiginde bu kitle politikasmda sert, sava§p ve kadrolara kar§l sekter ozellikleri one Bu nedenle 1990 Kongresi'nden hemen once yapl1an PKK 2. Ulusal Konferans'ta ozele§tiriye ahnmasl karan ahrur. Bu donem Mahsum Korkmaz Akademisi'nde olan Ocalan tarafmdan himaye goriir, 1989'da Diyarbaklr bolgesine atarur ve asl1 kariyerini burada edinir. artan iinii sadece Tiirk ordusunu korkutmuyordu, PKK ipnde de ona kar§l rahatslzhk duyanlar vardl. bu kadar otorite kazanmak, "gelenege!" tersti. ya ozele§tiri ile kendine yonelecek, belki de kendini ya da 0 zamana kadar olmii§ olmahydl. Ama gelenegi bozmu§tuj ne ne olmii§, ne de ihanet etmi§ti. Bir geriUa komutamrun aleyhine kuUamlacak her zasorumlulugunda olenler, yanh§ eylemler man mevcuttur. ve keyfi kararlar her zaman bulunabilir. degil asker olan keyfi kararlara daha Artan otoritesi buna daha yol Tiirk ordusunun vah§etine ragmen, yapl1mamasl gereken bazl eylemlere damgasml vurmu§tu. PKK'nin ilk ate§kesi dOneminde, 24 Mayls 1993'te Bingol-ElaZlg karayolunda 33 asker, geriUalar tarafmdan esir ahnml§, ancak siiren ordu operasyonu nedeniyle askerler oldiiriilmii§tii. Bolge sorumluluk alayapl1ffi1§t1. ruydl. Olay ate§kesin bozulma PKK tarafmdan 1996'yla birlikte "klzaga!" ahrur. Aktif olamayacagl bolgelere verilir. Verdigi ozele§tiriler, Ocalan'l ikna etmez. Araya gUvensizlik girmi§ti. kazandlgl otorite ise bir tiirlii a§l1amlyordu. 1ntihan dii§iindiigii bir ihtimal. Ama arkada§l Doktor Baran'm bu eyleminin yaratugl ortadaydl. PKK kalmarun olanaklan tiikenrni§ti. Kalmasl durumunda hlrpalanma siirecinin devam edecegini ve direnmesi durumunda tasfiyesinin giindeme gelecegini biliyordu. din, 15 Mart 1998 tarihinde Giiney Kiirdistan'da gozetim altmda tutuldugu PKK kampmdan PDK'ya slglrur. PDK onun tercihi degildi. 1ran ve Suriye onun riskliydi. Ama PDK da riskliydi. PKK ile PDK sava§ nedeni ne olursa olsun PDK'ya slglnmakla halk nezdindeki itibanna dar401
be vurmu§, iradesi dahilinde ya da dl§mda Turk devletiyle temasm yolunu da oluyordu. <;:unku PDK'nm uzerinde Turk devletinin denetimi vardl. Denetimin otesinde PDK yonetiminde Turk devletine ajanhk yapanlar Bu nedenle gibi birini PDK banndlrmayacagl gibi, "ayagma gelen yemi" en iyi §ekilde "degerlendirmege muhakkaktl. arasmda kalffil§tl. Turk devleti, "onu mutlaka tiyordu". PDK, "boyle bir belayl ba§mdan savmak" amaandaydl. PKK'nin, ozellikle de Ocalan'm endi§e1eri ise ba§kaydl. PDK eger banndmrsa, bu omegi izleyenler olabilirdi. Bu da son derece hassas olan bir donemde orgiit birligine bUyi.ik zarar verirdi. <;:unki.i PDK'ya slgmml§ enaz 400 ve esir du§erek tutuklanml§ 100 clvannda PKK'li vardl. PDK, bunlan orgutluyordu. Bunlardan bir klsffilrun da Turk ordu birlikleri tarafmdan operasyonlarda kullaruhyordu. ilk gi.inlerinde kendini bo§lukta hissetmektedir. Ocalan hakkmda du§unceleri net olmasma ragmen ona yi.iklenmek istememektedir. Amacl MK'nin yaptlgl ele§tirileri cevaplamaktlr. Yani orgut dl§ma pkmasma ragmen halen orgutu ya§amaktadrr. Uzun ve zor miicadeleden Ylprafiffil§, ozel ya§am tutkusu geli§mi§ti. AIDa halkm beklentileri nedeniyle mucadale etmek istemektedir. Bu ikilem tercihini daha yapmaml§ken, PKK ona kar§l biiyi.ik bir karalama kampanyasl ba§latlr. Tiirk baslru "PKK'nin ikinci adaffil §eklinde propagandalarla halkm . moralini bozmaya ve PKK'de aynbk yaratmaYI hedeflerken, PKK ise PDK'YI tehdit eder. "dii§mana slglnmakla" ve "onceden Tiirk devletiyle ili§kiye "itirafp", "ate§kes suredni bozan ki§i", "silahslz 33 askerin katili" olarak lanse eder. Sonuncu onemliydi. <;:iinkU, askerler oldiiriildiigiinde PKK olaya apk tepki gostermemi§, aksine eylemi ustlenmi§ti. Bu normaldi! <;:iinki.i sava§ta taraflar ba§anYI "oldiirmeyle" endekslerler. Ama bu defa asker oldiirmek "mahkum ediliyordu!" Ozellikle Ocalan'm Med TUde yaptlgl ve de takip edebildigi konu§malannda onu ve ailesini dii§iiren ve ajanhkla konu§malanndan sonra, olan sayfahk basm apklamasl yapar. Avrupa'da basm organlarmm eline Saklk'm bu apklamasmdan bazl boliimler: 402
\1:
"PKK'den kopu§umdan bu yana (15 Mart-1 Nisan 1998, y.n.) gesure herhangi bir basm-yaym kurulu§una veya kamuoyuna apklamalarda bulunmadlm. Konumum ve ko§ullanm ltlbariyle bunun olanaklanna kavu§amadlm. Bu apdan §ahslma mal edilerek yaptlan apklamalar bana ait olmaylp, Turk somurgect basmmm kendi uydurmasl, olaYlffil giri§iminin bir par'Turk istihbarat birimlerince sorgulandlglffia' dair haberler, sergilenen yalan haberciligin bir diger omegidir. Bir noktanm bilinmesini istiyorum: Yanma geldigim (PDK) dahil, tarafmdan sorgulanmadlm. LooJ ,,1989-1993 doneminde Amed (Diyarbaklr)-Bingol-Mu§ bolgelerinde, 1994-1996 doneminde Erzurum-Dersim ve Serhad (Kars-Agn) bolgelerinde birinci derecede sorumlu gorev yi.iriittiim. Bu tarihler arasmda sorumluluk alanlanmda kadm, ve halka yOnelik tek bir eylem olmaffil§trr. [oo.) ,,33 askerin oldiiriilmesi eylemi bizzat Apo tarafmdan giindeme getirildi. Bu eylemin sorumlulugundan Ancak bir noktamn da iyi anla§llmaslru istiyorum: 0 tarihlerde Turgut Ozal'm tavsiyesiyle suren ate§kes siireci, yogun dii§man saldlnlanmn geli§tigi bir donem oldu. Bingol olaYlndan bir giin once Kulp, Sason, Silvan ve alanlannda saldmlarda 18 gerilla oldu. Bu peryodik saldmlar sadece gerillaYl hedeflemiyordu. Ate§kesi bir zaaf olarak algtlayan Tiirk ordusu saldmlanm sivil halka da yoneltmi§ti. Koy yakmalar, hlzlandmlarak psikolojik ustiinliik ele ge9rilmeye Tek tarafu ate§kes siireci fiiliyatta zaten bitmi§ti. Bu durumda siirekli kan kaybeden taraf bizdik. Ya kan kayblffilza seyirci kalacak ya da misillemelerle bu gidi§ata 'dur' diyecektik. Ben halk sava§phgmm, komutanllgmm ve yurtseverliginin geregine uyarak misilleme hakklnt Zaten bu geli§en saldlnlara kar§l Apo'nun gonderdigi: 'Misilleme hakklru kullanabilirsiniz' talimatlyla dU§iincelerimiz parallelik arzediyordu. Ve misillemeye talimatlm verdim. Eylem, bu talimattan sonra Olen askerler silahbydl degildi tartl§masma girecek degilim. Sadece, a)-TIl olayda iki gerillaffilzm §ehit dii§tiigiinii belirterek yorumu kamuoyuna blraklyorum. Ben, halk sava§lmn bir komutam olarak dii§unerek talimat verdigim bir eylemi iistlenirim. Dii§mana yaranmak ve diinya kamuoyunu yarultmak yaptlklanma 'yapmadlm' demem. 403
.,
"Ben bir halk sava§pslytm. tsteyerek ve bilerek mucadeleye ka- ': tlldlm. TUm guctimu ozgtir, baglmslz ve demokratik bir Kurdistaft;\ii ip.n harcadlm. Komutanhk yaptlglm buttin alanlarda ortaya geli§melerle bunu kamtladtglm inanclOdaYlm. Kurdistan halklOal:, kaybetttiren degil, kazandtran oldum. Yirmi ytlhk sava§ pratigim..;1 de elbette hata ve zaaflanm olmu§tur. Bundan dolayt yargtlanma·, ya hazlflffi. Ancak bugune kadar i§ledigim en buytik ApO'YUi tannla§tlrarak, ona tapmak ve binlerce Kurt gencinin aym yamlgtyt ya§amaslm saglamaktrr. Eger tarih bizi yargtlayacaksa bunun ip.n yargtlayacaktlr. 01.04.1998" Ancak bu apklamaslmn ardtndan PDK radyosuna pktp bcalan aleyhine konu§mak ve "PDK'mn misafirperverligini" ovmek hataslOa da du§uyordu. Ne yapacaglOa karar veremeyen ve ko§ullan tartmaya etraflOdaki tamamen daralffil§tl. Turk istihbaratl ile PDK araslOdaki gorti§melerin gizliligi kalmaffil§tl. bcalan, MED Tude yaptlgl konu§malarda "Turk ordusunun bolgede ABD'den soma en gU9u hava indirme gticti ve olanaglOa sahip oldugunu, 33 askerini olduren Saklk'l neden bu yolla yakalamadlglm" soruyordu. Derken ,,14 Nisan 1998" tarihli Turk ga- , zeteleri ba§hgl atttlar: Saktk, 13 Nisan 1998 gunu Turk Genelkurmaytna bagh A Timleri taraflOdan 'Yarasa' adl verilen bir operasyonla yakalanml§tl. "2 boyle miydi? PKK'ye gore; baSlOdan beri Turk hareket ediyordu." Turk devletine gore istihbaratlyla ili§ki operasyon sonucu ele gep.rilmi§ti. PDK ise "Turk ordusunun 'ope- . rasyonunu?' sozde protesto ediyor, bu i§te parmagl olmadlglOl"l ap.khyordu. Ama PDK'nm yaptlgl sahtekarhktan ba§ka bir§ey degildi. <;unku PDK, olaym ba§langlClnda teslim etmeyecegini ap.klaffil§tl. Turkiye'nin de sured uzatmasl bu dogrultudaydt. Ostelik teslimi PKK'den PDK'ya kap.§l durduracak, soPDK ile ip.nde olan PKK'ye yanyacaktl. Bu du§unceler ve PDK'nin verdigi sozler gev§etir. Ve bilinen olay geli§ir. birlikte yakalanan karde§i Kurt gazeteci Faysal Dagh, Arif Saklk'lO Diyarbaktr E Tipi Cezaevi'nden yaptlgl ap.klamalara dayanarak, Avrupa'da yaytnlanan gunltik Kurt gazetesi 6zgur Politikada ,,13.05.1998" tarihli makalesinde olayla ilgili §unlan yazdt: 404
ve karde§i Arif, sabah saatlerinde evlerine gelen iki PDK pe§mergesi taraflOdan Duhok Emniyet Arnirligi'ne davet edilir. Pe§mergeler Saktklarla tam§lyor. Asayi§ mudurti onlarla gorti§mek istemektedir. Cipleriyle onlan Duhok'a gotureceklerdir. Saklk karde§ler yanlannda iki pe§merge ile birlikte ciple Duhok'a dogru yola p.kar. Her§ey normaldir. Saklklar pe§mergelerle sohbet etmektedir. Bir sure gittikten soma stirticti araCln bozuldugunu soyleyerek yolda durur. Suriicti pe§merge Arif Saklk'la birlikte tan inerek kaputu ve anza ile ilgilenmeye ba§lar. Bu slrada diger pe§merge tamirinin uzayabilecegini soyleyerek Saklk'l etrafta dola§maya davet eder. tarlalann yamndan bozuk bir yolda durmu§tur. Etrafta tepecikler vardu. yamndaki pe§merge ile tarlada dola§maktadlf. Ancak aniden ortaya pkan iki duzine kadar pe§merge usttine Silarum ba§aramaz. YakalaOffil§tlr. Bunlar olurken, ote yandan anzaSI ile Hgilenen diger pe§merge de sHarum Arif Saktk'lO ba§lOa dayaffil§ ve onu teslim alffil§tlr. Saktklar yakalanma esnaslOda doviilur. tkisi de kollarlOa enjekte edilerek uyutulur. .olay bir paket teslimi! PDK, Saktklann ellerini kollanm baglaffil§, Turk generallerine teslim etrni§tir. Bu durumda gizli kalan yan, Saklklann fiyatl. Olaytn iki yakaslOda dola§an ve Turk baslmna da yanslyan haberlere gore, teslimin kar§lhgl iki milyon Dolar. Elbette her§eyin bir bedeli var. Kurdistan'l satanlar neden Saktk'l satmaslOlar?"3 Dagh'nlO aktardlglOa gore, Turk timlerinin operasyon yaptlgl tamamen yalandt. PDK'mn protestosu ve Turk baslmmn yalan operasyona dair haberleri tamamen duzmece oyunun Selahaddin §ehrine davet edilmi§, Barzani'nin kendisiyle siyasal konularda konu§acagl soylenrni§tir. Halbuki teslim olaytmn geli§tigi gun Barzani Ankara'dadlr. biri §ofOr iki pe§mergeyle gottiriilmektedir. Bu gev§ek bir guvenlik onlemidir. Guvenlik onlemlerinden dolaYI sabah Tden once Duhok'tan aynlmalarlO izin verilmezken, gottiren araclO 6.30'da hareket etmesine izin veriliyor. Ostelik arkalanndan iki jeep daha hareket ediyor, bunlara da mudahele edilmiyor. Neticede PDK usta bir manevrayla teslim etmi§ti. taraf da amaClOa ula§ffil§tl. 405
ilgili Tiirk hiikiirneti devreden pkanldl. Sorgulamayl Genelkurmayhk uzmanlan yapt!. mahkemeye baslnla gorii§tiiriilmedL Genelkurmayltk malettigi ifadeleri "itiraP' §eklinde basma daglttl. Buna gOre "Olof Palme, PKK taraftndan vurulmu§tu"4, "tHD Genel Ba§karu Akm Birdal, PKK'ye hizmet ediyordu" ve benzeri. Saktk, 3 Eyliil 1998 tarrninde Diyarbakrr DGM'ye pkanldl. Ama PKK ve Tiirk baslru "itirafp" Han etmi§ti. Avukatlar da davasml almakta zorlamyordu. Kimisi "itirafp" olabilecegi varsaytnll ile riske girmek istemezken, gu PKK ve Tiirk devletinden korkuyordu, Hk giinlerde savunmaslru iistlenenler de yaptlan tehditlerden dolayl geri mi§lerdi. tHD'nin gOrU§me istemine de izin verilmemi§ti. "silahslz asker katili" olarak damgalandtgmdan, uluslararasl hiimaniter kurulu§lar da durumuyla ilgilenmediler. Sadece Uluslararasl Af Orgiitii'niin (ai) Almanya Seksiyonu, "Saklk durumundan duydugu endi§eye" ili§kin bir apklama yapt! (15 Nisan 1998). Bu nedenlerle avukatslz olarak mahkemeye pkan savunmaslID kendisi yapu. Basmda kendisine maledHen ifadeleri reddetti, DGM'ye sundugu yazlsmdaj "PDK tarafmdan Tiirk ordusuna teslim edildigini, 8 giin gozleri kapah halde Silopi'de i§kencede tutuldugunu, gozlerinin bozuldugunu, kafatasmm zedelendigini, bu nedenle hareket etme ozelligini kaybettigini ve bilmeden oniine konulan 105 sayfaltk yazlyl okumadan, imzaladlglru" yazmaktadrr. ait olmayan ifadeleri baslAma bu arada olanlar oldu. na dagltan OHD, bunlar dogrultusunda harekete Kamuoyunda basm yoluyla te§hir ettigi tHD Genel Ba§karu Akm Birdal, 12 Mayts 1998 giinii tHD'nin Ankara'daki Genel Merkez binasmda iki ki§i taraftndan dokuz yerinden kur§unlandt. Birdal, biiyiik bir §ans eseri oliimden kurtuldu. Bu saldtnyla Tiirkiye'de insan haklan savunuculanrun tiimiine gozdagl veriliyordu. 2 Arahk 1999 tarihli Sabah gazetesinde Cengiz <;:andar, aym gazete yazan Can Atakh'ya dayanarak, "Emekli bir generalin Saktk'm ifadesine kendi yazdlgl bir metni Have ederek Cengiz <;:andar, M. Ali Birand'l rve daha gazeteci ve aydmlJ bu metni yaymlamadtgl takdirde gazeteyi batlrmakla tehdit ettigini, bu generalin <;:evik Bir 0ldugunu"5 ileri siirdii.
406
PKK'nin ileri siirdiigii gibi "ajan nuydl?", "zayilllklanrun ya da ihtirasmm kurbam nu olmu§tu?", "PKK tarafmdan bir bu sona ml itilmi§ti?" ya da Ocalan'a olan tepkisinden dolayl Tiirk ordusuna teslim mi olmu§tu?" Bunlardan, "ajan" iddiasl dt§mdaki diger faktorlerin bHe§kesinin sonucu olarak olaytnm meydana geldigini soylemek mumkun. olayl He Hgili ba§ka yorumlar da yaplldl. Bunlardan birine gore "Ocalan, ban§ giri§iminde samimi oldugunu gostermek 'ABD'nin talep ettigi' jesti yerine getirmi§ti." Bir diger yoruma gore; "Tiirk Genelkurmaymm ban§ olumlu cevap verdolayh olarak Ocalan'dan, Turk kamuoyunda bUyiik mesi tepki toplayan 33 askerin olumuyle ilgili bir sorumlunun teslim edilmesini istemi§ti." Ancak sonraki geli§meler gozoniine ahrunca bu yorumlardaki iddialar havada kalmaktadtr. "3 Eyliil 1998" tarihli yaZ1Slyla hem sordugumuz sorulara, hem de !leri siiriilen varsaytmlara cevap olacak apklamalar yapmakta; "onceden Turk ordusuyla bir ili§kisinin sozkonusu 01madtgml" apk bir §ekHde yazmaktadtr. Ama klsa surede §Ok edict olaylann etkisiyle de olacak once "uzla§ma" yolunu "Turkiye Cumhuriyeti'ne kar§l olmadtgml, Kiirtlerin kiiltiirel haklanmn verilmesinin yeterli oldugunu, sava§m anlanum yetirdigini, 1993 ythndan itibaren bunun biHncine vardlglru ve bu ytldan itibaren PKK'den aynlnu§ saytlacagml" soyler. SHahll sava§a kar§l ve sivH orgutlerin insiyatifini temel alan istemleri one siiren yamhyordu, Turk devletinin ordusu, parlamentosu ve diger kurumlarmda bu istemleri savunanlar yoktu. bu planll yoklamadan sonra, sanki yonlendiriliyor gibi, Turk devletinin egilimini dikkate alarak Abdullah Ocalan ve Suriye'ye saldtrdt. Bu noktada Tiirk devletinin Suriye'ye ve PKK'ye kar§l saldtnlanru kolayla§urdl, oyle ki Yillarca kaldtgl "Suriye'ye kar§l on safta hazlr oldugunu soyledi. Bu baktmdan silahh miicadele kazandlgl misyonuna ve sonra yapugl ters bir politik tutum sergiliyor, Turk mahkemesinde, onceden Kurt halkma soylediklerinin tersini soyliiyordu. Pi§manltk YasasJ'ndan yararlanmak istiyor, ama bu defa Turk devleti kabul etmiyordu. <;:unku itirafp olmadan adlm adlm gerilemesi, Turk devletinin hesabma daha geliyordu. Ama bir insamn onurunu klrarak kazamlamazdl. Baskl, i§kence ve insanllk
407
il!
dJ.§1 psikolojik yontemlerle zavalhla§t1nlan birine soyletilen sozlerle, ne Kurt halkl ne de hakh davasl inkar edile."\il bilir. Bu durum gibi biri vericiydi, du§ma·,,:\, runm elinde ma§a olmak ve misyonunu en kotii §ekilde bitirmek}; demekti. Tarihi donemlerin sembolu olan ki§iler, kendilerini risk-)' lerin dl§mda tutamaz, bireysel tutkulannm esiri olamaz, nyla hareket edemezler, misyon ve sorumluluklan onlara bu hak- 'i: kl vermezi tersi hareket durumunda kaybeden ki§i olmaktadlrlar. ': olaymda bu aa bir daha apk goriilmu§tiir. iradesini ele sorgucular, itiraflan kar§lhgmda Yasasl'ndan yararlanacagl, idam karan almayacagl, hatta daha ileri sozler vermi§lerdi. Bu sozlerin bir anlaffilrun 01. madJ.glnl hemen anlamak ARGK komutaru olmak gerekmiyorduo Turk devletinin tarihini ve uygulamalanm bilen en slradan Kurt bile, Turk devletinin kuUandtktan sonra en sadJ.k ma§alanru bile salt Kurt olduklan oldurdugunu bilmektedir. Bu kanh ve kale§ tarih olaymda da tekerriir etti. "20 Mayts 1999 tariSaklk hakkmda Turk Ceza hinde Diyarbaklr 1 nolu DGM, Kanunun 125. maddesine gore olum karan aldl."6 olayt Kurtler tarihi onemde "ibretlik" bir olaydlr. alay uzerinde bu kadar uzun durmamm onemli bir nedeni i§te bu "ibretlik" yarudlr. PDK, Kurt bir gerilla komutaruru Kurtlerin du§mam bir devlete teslim etmi§tir. olsa bile teslim edilmemesi gerekirdi. Yargllanmasl gerekirse PDK bunu yapmahydJ.. alanagl yoksa uluslararasl kurumlara teslim edebilirdi. Hakkmda olum karan olan birini devlet, teslim etmez. alay, PDK'da ulusal onur ve orgut ciddiyetinin kalmadJ.gm gostermektedir. Bu durumda olan bir orgut Kurt halkml nasll kurtarabilir? PKK'nin bu olaydaki durumu da son derece olumsuzdur. din olmadan hain olmadan "hain" ilan edilmi§tir. ve Ocalan'm birbirine kar§l sergiledikleri tutum Kurt halkml zor duruma sokmu§tur. lkisi de birbirini "33 askerin katili 01makla" Biri Turk mahkemesinde yaparken, digeri "ozgur" ortamda yaplyordu (ki kapnldlktan soma da bu defa Turk savctlara kar§l yaptt). Aradaki tek fark bu zemin farklYdl. Neden Kurt geriUalan olduren askerler katil olmuyor da, asker olduren geriUalar ya da emir veren katil oluyordu? Turk devleti amacma ula§ffil§t1. PKK liderini ve geriUa komutamru, birbirine
408
-.
laldlrtarak ve ihbarCI duruma du§urerek, kamuoyundaki imajlanna darbe vurmu§tu. Kimi Kurt aydJ.nlan olayl yargtlayarak yorum getireceklerine, kagunlerce halemlerini satarak ve onurlanru In oldugunu" yazdtlar. Tumu de yazdlklanmn dogrulugundan emin olmadan yazlyorlardl. Emin olmadan bir insana "hain", "itirafp" damgasml vurmak nastl bir vicdan sahibi olmak gerekiyordu! Kimi Kurt aydlrurun sergiledigi bu olumsuz tutum, ancak onlann tarihi zavalhltklan ile izah edilebilirdi. alay, aym zamanda Kurtlerin, ulusal degerlerine kar§l henuz duyarslz yakla§t1glrun da bir omegidir. Dun kahraman dedigine, yann "hain!" demesindeki belki de ancak Kurt halkmm rastlanabilirdi. Devrim bir evladJ.ru daha yemi§ti, ama "kendini zehirleyerek." olayt, son derece hassas bir donemin, aglr Kurt realitesinin bir uriinudur. lhanet ve kahramanhk, bu olaym ozgiilunde kaba son derece hassas bir aynma kayrnt§t1. Yer, zaman ve ko§ullar faktorii, ki§iyi kahraman yaptlgl gibi, yordu da. Ama olay bu kadarla bitmiyordu. Bu komployu ba§kalannm izleyecegi muhakkaku. Ama kimse bu defaki kurbamn Ocalan'm olacagml hesaplamlyordu. Ocalan'm kendisi de bu yarulgl olanlara dahildi. Yoksa, Turk bayragmm onune zorla oturtulup fotografl salt bu nedenle, hain ilan eder miydi?
Oyunun Uk adtnu: Ocalan't Surlye'den Turk devleti, Eyliil 1998 tarihinden ba§layarak Suriye kar§l propaganda sava§lru urmandmnca, herkes bunu 1984 ylhndan beri yapllan ve donem donem §iddetlenen propagandanm oncekiler gibi bir seanSI sandI. Ancak 1 Ekim 1998 tarihinde Cumhurba§kam Suleyman Demirel'in "Suriye'ye kar§l mukabele hakklmlzl sakh tuttugumuzu, sabnmlZln ta§mak uzere oldugunu dunyaya ilan ediyorum" ve 3-6 Ekim 1998 tarihlerinde Turk ordusunun Suriye huddutuna birlikler ve zuhh ylgmasl izleyince durumun son derece ciddi oldugu anla§tldl. "Bolge konjokturii uygun degil, iran, Rusya, Yunanistan ve Arap devletleri Suriye'yi yalmz blrakmaz" denirken, Suriye bir anda yal-
409
ruz ba§ma kalrnt§, adt devletler bir apklamayla bile olsa riye'ye destek sunmaktan Durumun son derece ciddile§mesi iizerine MISlr Devlet Ba§k Hiisnii Miibarek once §am'da Suriye Devlet Ba§kam Hafiz Esad'!; arkasmdan Ankara'da Siileyman Dernirel'e gOrii§erek, "Suriye' Ocalan'l iilkesinden giivencesini veriyor, Dernirel bu hizmetlerinin kar§lhgl Miibarek'in yakasma Tiirkiye'nin en yiik ni§aru olan "Devlet ni§aru"m taktyordu. Nitekim 9 ekimde kara'da Cumhurba§kanhgl Ko§kii'nde Siileyman Dernirel gmda Ba§bakan Mesut Ytlmaz, Genelkurmay Ba§kam Orgener4 Hiiseyin Ktvnkoglu, Ba§bakan Yardtmctlan Biilent Ecevit ve Isme(l Sezgin, DI§i§leri Bakaru Ismail Cern ve daha yoneti-:I cinin kattldtgl ve "D'/.§ Geli§meler" adl alttnda yaptlan tOP-;:1 lanttrun konusu tamamen Ocalan olup, SUriye'den pkmasl kesin-'I\' le§en Ocalan'm yakalanmasl strateji saptaruyordu. Suriye yoneticileri Ocalan'a "ya sava§ pkar, ya seni Tiirkiye'ye tes· i; lim ederiz. Ba§mm bak" derni§ti. Onceden de benzeril"I, •• dururnlarla kar§tla§an Ocalan, Liibnan arka tehlikenin" kadar kullamyordu. Ama bu defaki durum farkhydl. "Liibnan'da da kalamayacaktt". Ocalan istemeyerek de olsa oyle yaptl, 19 ytlhk rnisafirligi sona vererek, 9 Ekim 1998 tarihinde Su· riye'yi terketmek zorunda kaldt. Suriye, bu "b,eladan" kurtulmu§tu. Kurtuldugunu belli etmek de sanki bir yerlere mesaj veriyormu§ gibi "Ocalan'm aynldlglru" hiikiimet apklamalanyla ozellikle duyurdu. Bu alaym ardmdan 20 Ekim 1999 tarihinde iki devlet arasmda konusu tamamen PKK olan "Adana Antltl§mast" imzalandt. Tiirk Ugur Zi- ,I devleti adma Dl§i§leri Bakanhgi Sekreteri ve yal, Suriye devleti adtna General Adnan Badr Al-Hassan'm imzaladlgl anla§madaj "Suriye'nin topraklannda PKK faaliyetlerine ve PKK mensuplanrun topraklan iizerinden bir iilkeye lerine izin vermeyecegi, bu slrurda giivenlik onlernlerinin artmlacagl" slfalamyor, "Ocalan'm Suriye'yi terkettigi, iilkelerindeki PKK'lilerin tutuklanarak mahkemeye sevkedildikleri ve Tiirkiye'nin aradlklanmn teslim edilecegi" belirtiyordu. Ancak Suriye PKK'lileri teslim etmedi. Ki Tiirkiye'nin ilgilendigi sadece Ocalan'dl ve bu amacma da ula§ml§tl. Aynca Suriye'nin egemenligindeki Kiirdistan PKK orgiitliiydii ve etkinli-
A-i
410
Iini ktrmak zordu. Bu nedenle "Suriye yonetiminin Kiirtleri aattlgl ya da Ocalan'l pazarladlgml" ileri siirmek abartt saytlmahdtr. Suriye gerek kaynak, gerekse askeri olarak Tiirkiye ile sava§abilecek durumda degildi, hem Kiirtler neden sava§a girsin ki! Bolge ve diinya konjoktiirii de degi§rni§, SSCB dagtldtktan sonra Rusya'run destegi yok olmasa bile fazla bir anlarnt kalmaml§, bOlgede ABD kar§ltl cephe olmu§tu. Suriye, Tiirklye saldmslrun ABD ve Israil destekli oldugunu biliyor, muhtemel bir sava§ta NATO'nun rahathkla Tiirkiye'nin yarunda yeralacagml ve diktator ilan edilecek HaflZ Esad'a kar§l medya yoluyla diinya kamuoyunun da rahathkla etkilenecegini biliyordu. Aynca Ocalan yiikii Suriye'nin kaldlramayacagl kadar aglrdt ve "rnisafirliSi" bir 0 kadar uzun siirmii§tii. §u ya da bu §ekilde Kiirtlerin bu durumu onceden gorerek onlem almalan gerekirdi. Durumun son derece ciddi oldugunu anlayan Ocalan, Avrupa ve Rusya'daki orgiitiinii harekete iilke onu kabul etmiyordu. Suriye devreden pktlgma gore ilk akla gelen Yunanistan'dt. Yunanistan'a giri§ davetiye gerekirdi. Bunu da iktidardaki PASOK milletvekili Kostas Badouvas halleder. §am'a giden Badouvas durumun ciddi oldugunu, ancak Yunanistan'a giri§ini saglayabilecegini, ama daha sonraSI giiciiniin yetmedigini" soyler. Ocalan altematif araYl§ml da siirdiiriir. 7 Ekim 1998 tarihinde Moskova'daki temsilcisi Mahir Welat'l (Numan arayarak, "Suriye'de durumun son derece ciddi oldugunu, iki devletin kendisini yiiziinden sava§ durumuna geldigini, aynlmamasl durumunda teslim edilecegini, 10-15 gun sonraSl hazlrhk yapmasml" ister. Ocalan'm 10-15 giinle kasdettigi muhtelemen Yunanistan duraglydt. Ocalan, bu surede Yunanistan'da kalarak durumu daha saghkh degerlendirecegini ummaktadtr. . M. Welat bu konu§madan sonra hareke Rusya Liberal Demokrat Partisi Ba§karu Vladimir Jirinovski'den yardlm ister. Bu bu partinin DUMA'daki temsilcisi ve aym zamanda Parlamento ]eopolitik Komitesi Ba§kanl Mitrevanov'la gorii§iir. Mitrevanov, Ocalan'l onceden ziyaret eden ve onunla iyi anla§an bir Rus politikacldtr. Bu nedenle elinden gelen yardtrnt yapacagml soyler. 8 Ekim 1998 tarihinde M. Welat, Aleksey Mitrevanov'la birlikte Jirinovski'yle gOrU§ur. Jironovski de elinden geleni yapacagml
411
1:
soyler ve bu dogrultuda harekete Ocalan Ba§bakan Primikov, D1§i§leri Bakam ve KG B nezdinde geri§imlerde buluyere de yaz111 ba§vuru yapar. Bu mektupla-::, nur, telefon eder, nnda Ocalan'l "Kiirtlerin Yaser Arafat'l" olarak tarutrr. 9 Ekim 1998 giinii M. Welat, Jirinovski ile olan temas1ru siirdiirur. Ancak Jirinovski, giri§imlerinde ba§an elde etmemi§ ki, M. Welat'a "Ocalan'm sizde kalma durumu ortaya 0kabilir" der. Welat, bunun iizerine Jirinovski'den Ocalan i0n vize talep eder. Ocalan'm sonu feci biten nefes kesid yolculuguna bakahm:
130 giinliik rotanm duraklan - 9 Ekim 1998. Ocalan, Suriye'den Atina iizerinden giden normal tarifeli bir aynhr ve Yunanistan duragmda iner. Sozde yolculuk gizli yapl1maktad1r. Ancak istihbarat orgiitlerinin haberi 01mu§tur. Nitekim Ocalan Atina havalarunda 'dostlanm' beklerken onu istihbarat yetkilileri kar§l1ar. Yunanh yetkililer, "Interpol'un krrrlliz1 biilteniyle arand1gm1, bu nedenle hemen aynlmas1 gerektigini, ancak ak§am 6.00'ya kadar kalmasma izin verebileceklerini" soylerler. Oniine oraya gittigi ya gitme ya da Suriye'ye geri donme alternatiflerini koyarlar. Utica talebi de kabul edilmez. Ocalan, 0 zamana kadar kendisine iyi davranan ve destek som veren Yunanhlann bu davraru§l iizerine hayal kmkl1gitmeyi dener. Bunun "yatay paye gma ugrar. verdigi Kiirt kimlikli, ama ki§ilikleri a§mffil§, bir tak1In ki§i (ki§ilerin) abartl1rm§ olanaklanna ve sozlerine giivenir. Ancak, gitme durumunda hemen Tiirkiye'ye teslim edileceginin ortaya pkmas1 iizerine bu ihtimal devre dl§l b1rak1hr. Ocalan, saat 17.4S'te M. Welat'l arayarak; "haZlrhk yap, size geliyorum" der. M. Welat hemen DUMA'ya gider. Jirinovski, konferansm1 keser. M. Welat, ondan Ocalan ev, araba ve giivenlik talep eder. Ev ve araba parasm1 PKK saglayacak, giivenlik PKK'ye, d1§ gUvenlik ise Ruslara ait olacaktrr. Giivenlik siyle Jirinovski'nin evinde karar k1larlar. Bu arada Ocalan'm Rusya vizesi sorunu Jirinovski'nin davetiyesi Atina'daki Rus 412
Konsolosluguna fakslarur. Yunanhlar klsa siirede Rusya vize.lni ahrlar. Ozel Yunan D1§i§leri Bakanhg1 tarafmdan ayarlaOlr. Yunanll1ar, Ocalan'l ba§lanndan atm1§lard1, ama onu zorla yolcularken yine de "kendisini yalmz b1rakrnayacaklan" soziinii vermeyi unutmazlar! - 9 Ekim 1998. Moskova'ya van§. Giivenlik nedeniyle Ocalan ve yarundaki 3 refaMoskova birind uluslararakatps1ru ile iki Suriyeli'yi ta§lyan 51 havaalamna degil, daha olan ikincisine indirilir. Ocalan'l havaalamnda Jirinovski, Mitrevanov ve M. Welat kar§l1ar. Burada iki Suriyeli, "Ba§karumz emin ellerde" diyerek kafileden aynhrlar. Bu iki Suriyeli'den biri Arap digeri Kiirttiir. Aga lsimli Arap olaru, Ocalan'la Suriye devleti arasmda arabuluculuk yapmaktadu. Orner ise Kiirt'tiir ve Aga'run terciimaru roliindedir. sorun yoktur. Ama gerek izleme sonucu, gerekse de Ocalan'm ozel telefon merak1 nedeniyle olay duyulur. Ocalan en son telefon etmesi, hatta etmemesi gereken "dostu"na durumu hakklnda adeta "rapor vermeyi", ilk gorev bilir! Olay gitkoku vermeye ba§laymca devreye KGB girer. Aralarmda nefes kesen bir miicadele ba§lar. Jirinovski, hiikiimet ve KGB tarafmdan partisinin kapatllmas1yla tehdit edilir, neticede devreden 0kanllr. Ocalan, bu baskllar nedeniyle Jirinovski'nin evini terkeder ve kiralanan bir vilaya yerle§ir. Bu arada Jirinovski Tiirkiye'ye davet edilir. Bu davet ve Rusya'da her kap1y1 paramn Jirinovski'nin devreden pkanlmasmda roW olup 01madlg1 heniiz bir Slr. Rusya'daki PKK'lilere gore "irnkans1zd1" ve Jirinovski sonuna kadar elinden gelen yard1ffil yapm1§tl. Ama Jirinovski, Tiirkiye'den dondiikten soma birden ba§lar ve olaym d1§mda kalRus D1§i§leri Bakanl1g1 da devreden pkar. Geriye kamaya la kala KGB kahr. M. Welat, yine de parlamento onde tutar ve sm1 bu mevzide yogunla§tmr. Ocalan iltica talebinde bulunur. DUMA, bir oya kar§lhk 298 oyla iltica talebini kabul eder. Ancak Moskova yonetimi para muslugunu elinde tutan ABD'nin baskls1 altlndad1r. Nitekim Ocalan 01aym1 bildigi halde ba§ta ses pkarmayan Ba§bakan Yevgeni Primikov ile Devlet Ba§kam Borris Yeltsin geri ad1m atar ve iltica talebini reddederler. 413
I
Geli§melerin olan Tiirkiye Ba§bakam Mesut Yllmaz, "Rusil! ya'run Ocalan'l banndlrmayacagma soz verdigini" apklar. Nitekin1\i KGB sertle§mektedir. Rusya'da 33 giin kalan Ocalan art1k,l' bezmi§tir. Yunanistan'a gitrnek ister, ancak M. Welat Yunanhlant giivenmemektedir, bu nedenle kar§l pkar. Bunun iizerine Ocalan, yollar ara§nnr. Der· Ban Avrupa iilkelerinden birine gitrnek ken halyan milletvekillerinin daveti flrsat gOriiliir. ltalyanlar ba§ta, "eger Almanya, Anla§masma gore Ocalan'l isterse veririz· §artml one ko§arlar. Ocalan da, Almanya'da tutuklanabilecegini kabul edince gidi§ haZlThklan yaplllr. Ocalan'm bu iilkeye gidi§i.. , nin kamufle edilmesi kasltll olarak Yunanistan, Klbns, Erme· nistan ve Azerbeycan'dan birine gidecegi yaylllr. Hatta §a§lrtmayt daha inandlncl kllmak Ermenistan ve Azerbeycan'a gitrnek iizere kiralanan iki ozel havaalarunda hazlr bekletilir. Ancak normal tarifeli yolcu terdh edilir. Ama unutulan bir- : §ey vardl: Operasyonun biiyiik patronu CIA, bu numaralan yutacak degildir. - 2 Kaslm 1998. Roma'ya van§. Roma'da iyi kar§llanacagml bekleyen Ocalan, gozaltma ahrur. Once hastaneye, soma da Roma'da slkl giivenlik alnnda bir eve konur. Ocalan iltica talebinde bulunur, ancak ba§vurusu siiriimcemede blTaklhr. halya, Tiirk devleti ve ABD tarafmdan yonlii bask! altma ahrur. Tiirkiye'de Kiirtlere yonelik §oven histeri ltalyanlara da yoneltilir. halyan mallan boykot edilir, magazalan saldmya ugrar, bayraklan yaklllT. Tiirk hiikiimeti, 15 KaSlm 1998 tarihinde ekonomik boykot karan alarak, halya ile olan i§ anla§malanm fesheder. Bu karan Tiirk i§adarnlanrun boykotu izler. ,,1talyan 11 Giomiale gazetesinde yaytnlanan ve halya Dl§ Ticaret Enstitiisii'ne ait oldugu bildirilen verilere gore Ocalan'dan dolayl Tiirkiye'nin yarattlgl gerginlik ve ekonomik boykot sonucu halya 600 milyar Liretlik (120 trilyon Lira) kayba ugradl. Buna gore 92 trilyon ihale kaybl, 23 trilyon iptal edilen sipari§, 6 trilyon Libya'ya ooenen ve Oca792 milyar liret."7 lan'm korunmasl ltalya'ya baskl yapan sadece Tiirkiye degildi. halya parlamentosunda az oy sahip hiikiimet, muhalefet ve sermaye tarafmdan zorlamyordu. Ki devlete egemen olanlar heniiz
414
bu kesimlerdi. halya Ocalan'l teslim etmeyi reddeder, bir Olkede yer bulmak ya da Avrupa Birligi iilkeleriyle ortak bir zOrn aramak giri§ir. Ba§bakan Massimo D'Alema, hakkmda dava bulunan Ocalan'l Anla§masma gore istemesi gereken Almanya dahil, lngiltere, Fransa ve lskandinav iilkeleri nezdinde yaptlgl giri§imlerinde ba§an elde edemez. Roma hiikiimetinin Avrupa dl§mdaki bir iilkede Ocalan'a yer bulma giri§irnleri de ABD tarafmdan onlenir. Hatta Litvanya omeginde oldugu gibi ltalya devlet gelenegi apsmdan zor durumlarda kahr. ltalyanlann talebine kar§lhk Litvanyahlar, "Sizler G-Tler arasmdasmlz. Sizler banndlTarruyorsaruz, biz nasll banndlrahm" cevabml vermi§lerdi. vermez. Almanya, PKK koPKK'nin de benzer giri§irnleri nusunda en fazla soz soylemesi gereken iilkeyken, Tiirkiye'nin giri§irnleri ve ekonomik-siyasi nedeniyle SPD - Die Griinen (Ye§iller) Koalisyon Hiikiimeti sorunun dl§mda kalmaya Dl§i§leri Bakam Joschka Fischer olaym ba§langlcmda "Kiirt sorunun Ortadogu Konferansl'run toplanmasl gerektigi"ni soyler. Bu gorii§ Ye§iller'in parti gorii§ii olmasma ragmen, belli yerlerden aldlgl uyanlardan sonra Fischer blrakahm konferansl, Kiirt sorunu iizerine tek kelime etmez olur. Alman hiikiimeti olumsuz tutumunda daha da ileri gider, Savclhgm Ocalan hakkmda tutuklama karan olmasma ragmen 27 KaSlm 1998 tarihinde Ba§bakan Gerhard Schroder "Ocalan'l iilkelerine istemedikleri" apklamasml yapar. halya yalmz kalrru§tlr. D'Alema hakh olarak ,,Avrupa Birligi iiyelerinin terorizme kar§l anla§malara uymadlklan ve taviz verdiklerini" sozleriyle miittefiklerine sitemde bulunur. Durumun son derece ciddi oldugunu goren Ocalan, Moskova'daki M. Welat'l yamna Ocalan, halya'daki PKK orgiitiiniin kendisine tam yansltmadlgl ve gorii§meleri abartarak, ama kaslth olumlu aktardlklan gorii§iindedir. PKK'nin tutumu konusunda tam bir kaos vardlr. geni§ hareket alarum kaybeden ve Avrupa sahasmdaki politikada deneysiz olan Ocalan, tam bir §a§kmhgl ya§amaktadlr. Mantlglru bolgenin klasik adeta kilitlemi§ olan Ocalan, Yunanistan ve Rusya dl§mda bir §ey dii§iinememektedir. Durumun son derece ciddiyetine ragmen, yine de partisinin yonetimi kesiminin gorii§lerine almamakta, ki§isel karar almakta, bu kararlar da giinliik olarak degi§mekte, kaosu daha da arnrmaktadlr. Dl§ poli-
415
tika alamnda deneyli PKK elemanlan tutuklanma pahasma bile 01sa Ocalan'm ltalya'da kalmasml istemektedirler. Halbuki Ocalan ve M. WeIat tutuklanmaya kar§l pkmaktadlr. Arahk 1998 ortalannda Roma'ya giden M. Welat da Ocalan'm sonucu hlzlandlran ku§kulanna kauhr. Bu arada 20-21 Arahk 1998 tarihinde Milano'da onemli bir gorii§me olur. M. Welat, Alman hiikiimetinin temsilcisi ile biraraya gelir. Alman temsilci, hukumetinin Ocalan'l kesinlikle almayacaglru soyler. Gorii§me sona heniiz ermi§ken Ocalan, M. Welat'l arayarak Jtalyanlann kendisini Hrrvatistan'a gondermek iizere hazlrladlglru" soyler ve "Almanlann mudahalesini" ister. M. WeIat, Almanlarla bir daha gorii§iir. Alman temsilci, bunu onleyeceklerini, ama Yunanistan ve ltalyan bir§ey demeyeceklerini belirtmekle birlikte, Ocalan'l Avrupa iilkesinde istemediklerine dair tutumlanm gizlemez. Ancak Hlrvatistan te ciddi degildi.· Hlrvatistanll bir generalin giindeme getirdigi bir ve ltalyanlar Ocalan'l bu konuda fazla zorlamanu§larm. Yine de Ocalan'a her kapi kaparuyordu. Bu M. Welat'l tekrar Rusya degerlendirmek iizere geri gonderir. AB iilkeleriyle ortak ula§ma ba§anslz kalan ve Ocalan yiiziinden flkdmakla yiizyiize gelen halyan hiikiimeti, Ocalan'l Tiirkiye'ye teslim etmek i0n zorlamamakla birlikte, adeta takUgiyle zorlamaya ba§lar. Hukuki siireci giindeme getirirler. Hukuki i§lemlerin nasd konusunda kesin bir§ey soylenemezse de, Ocalan'm Tiirkiye'ye teslim edilmeyecegi ama tutuklanmaslrun gundeme gelebilecegi bekleniyordu. Ancak bu ihtimal bile Ocalan tarafmdan kabul edilmez. Ocalan'm Vatikan nezdindeki giri§imleri ve ban§ da 50vermez. Ocalan 6 Ocak 1999 tarihinde Avrupa'run Tiirkiye'ye bask! yapmasl i0n reddi zor §u onerileri yapar: "1- 1 Eyliil 1998 ate§kes siirecinin her alanda tam sorumluluk altmda siirduriilmesi. 2- Devletin af ba§ta olmak iizere ban§ alacagl tedbirler temelinde silahh kahCl olarak son verilmesi. 3- 1990'h ydlardan itibaren bazl saptamalara ragmen, Kiirtlerin ifade ozgiirliigiine de apk hale gelen demokratik cumhuriyet sisteminin, giiven vermesiyle birlikte tiim sorunlann ban§pl zemini olarak goriilmesi. 4- Bu ko§ullar altmda PKK'nin kendini demokratik sis-
416
yasalla§maya hazlrlamaSI, 5- En azmdan devletin tavntern m yeni parlamentoya ve hukiimet kurulu§unda goriinceye kadar aktif bir toplumsal ban§, af, karde§lik slogaru altmda bir siyasal eylem benimsenmesi ve kararhca uygulanmasl, 6- Tum uluslararasl ban§, insan haklan kurulu§lan, hiikumet ve parlamentolarmm bu temelde destek sunmaSI, 7- Eger on goriildugii gibi bu dogrultuda bir uygulama geli§irse, BM, AB, Avrupa Konseyi ve AG1T'in siirece gozlemci olarak katl1masl, 8- Turkiye'de ilgili tiim kamu, ozel, pamler, basm-yafln ve tiim sivil toplum kurulu§lannca; geli§melerin taranmca ozde bu temelde oldugunu bilerek iilkemize ve demokratik sisteme katkllanrun hayati onem ta§ldlgmm bilinmesi." Ocalan, bu onerileri bir sohbette avukatlanrun "uslUbu biraz yumu§atma" talebi uzerine, hem de her defasmda oldugu gibi MK iiyesi arkada§lanndan bir tekine bile daru§madan yapnu§t1, yine de Ocalan'm Avrupa'ya gidi§i Kurt sorununu giindemle§tirmi§, Batl Avrupa ba§kentlerinde hareketlenmeye Avrupa Birligi'nin bir mutlaka olumlu sonupar verecekti. Ama haflr. lkiyiizluydiiler. Kiirt katlianuna ses pkarmafru§, DEP'in kapatdmasma ses pkarmanu§, bu defa ban§ taleplerini gormeyecek, yine ses pkarmayacaklardl. Ocalan, ltalya'da 66 giin kahr. ltalya, Ocalan'l Slk! denetim altmda tutmasma ragmen, hergun kalabahk heyetleri kabul etmesine ve orgutiinii yonlendirmesine ses pkarmaz. Ocalan sonunu goriir gibi orgiitiinii, ozellikle yonetim kademesini yeniden bi0mlendirir. Ba§kanllk Konseyi atar. tiikenince Ocalan'm aklma yine Yunanistan gelir. Tum Ama Yunanistan Parlamentosu Ba§kan YarmmClsl Panayotis Sigouridis ve EYP Yarbafl Savvas Kalederidis Roma'da onunla gorii§urler ve Sigoudiris §unlan soyler: "Ben Yunanistan Hiikiimeti adlna buradaflm. kadar size hiikiimet ve devlet adma kimler bir taklffi sozler verdiyseler bu onlann sorunudur. Onlardan orgiit olarak hesap sorma hakkmlz var. Hiikiimetimiz Yunanistan'a kesinlikle gelmeminizi ve ltalya'dan aynlmammlZl soyledi. halya sizi banndlranuyorsa daha bir devlet olan Yunanistan nasd banndlrabilir! Biz ancak bu iilkede kalmaruz halya hiikiimetiyle i§birligi yapabiliriz, destek olabiliriz. Hiikumetimize ileteceginiz ne varsa benim iizerimden
417
Ba§ka kalmadlgl sonucuna varan Ocalan yine Rusya altematifini degerlendirir. Bunun Moskova'ya don- , mti§ olan M. Welat'm yaptlgl haZlrhklar vardIr. M. Welat, Ocalan'a Ruslann ancak 15 gtin izni verdiklerini soyler. Ama KGB ile baglanusl olan bazl Ktirtler bu stirenin bir aya ikna ederler. Ocalan'm Roma'dan aynlmaya zorla razt olmast tizerine ltalyanlar cia yardImCl olurlar. KGB'nin havaalanml denetim aluna aldlgl iki gtinden birinde Moskova'ya hareket edilecektir. Belli ki Rusya htiktimetinin durumdan haberi yoktur. Ocalan bu son derece gev§ek gtivencelerle yontinti Rusya'ya - 16 Ocak 1999. Ocalan Moskova yaklnlanndaki Gorki Havaalanma iner. Ancak ilk; gtinden Rus istihbaraumn pkardlg1 sorunlarla kar§da§lr. Rus istihbarau verilen stirenin dolmasml bile istememektedir. Ocalan'a "arkada§larmm durumu abartuglm" soyler ve havaalamncla sIkI denetim altmda bekletirler. Ruslar, Ocalan'l zorla geri gonderilmek isterler. Bu giri§im M. Welat ve onlara yardlmCl olan Rus poIitikacilann giri§imleri tizerine son anda onlenir. Bunun tizerine Ocalan ve M. Welat, nihayet Ktirdistan'a fIkrini degerlendirirler ve bunun hazlrhk yaparlar. Ba§ta Ruslar cia bu kabul eder goztiktirler. Plan Karabag tizerinden Dogu (lran) Ktirdistan'a ve oraclan Gtiney Ktirdistan'a (Kuzey Irak) giri§ yapmaktIr. Bu amaQa kiralamr, Ocalan'a refakat edecek Ktirtler hazirlamr, kimlik, silah, elbise, erzak temin ediIir. Ama aym giinlerde Moskova tizerindeki ABD basklsl iyid artar. ABD ve lsrail yetkilileri arka arkaya Moskova'yl ziyaret ederler. ABD DI§i§leri Bakam Madeleine Albright Moskova'dadlr. Azerbeycan askeri tatbikata NATO'cian gozlemcileri davet etmi§tir. Rusya'nm Klbns Rum Yonetimi'ne fUze sau§l gerginligi halen gtindemdedir. ABD bu sorunlar nedeniyle Rusya'ya verecegi kredileri tehdit olarak kullanmaktadir. Bu kadar sorunu olan Rusya bir de Ocalan sorununu ba§ma bela etmek istememektedir. Nitekim Rusya'mn Ankara Aleksandr Lebedev, Ttirk Dl§i§leri Bakam lsmail Cern makaffilnda ziyaret ederek "Ocalan'a Slglnma hakkImn tanmmayacagml" sayler. Rus istihbarau Ocalan'l tilkelerinden kovmak mafya tehditini kullamr, "mafyamn Ttirklerden para aldlglm ve kendisini oldtirebilecegini" bile soyler.
418
l§te bu geIi§melerden sonra Ruslar, Karabag reddederek Ocalan'l 20 ocakta zorla Tacikistan'a gotiirtirler. Ocalan burada KGB'ye ait tesislerde, Rusya'dan aynlmasmm kesinle§tigi 28 ocak tarihine kadar tutulur. Ruslar, Ocalan'm ontine sadece Suriye ve Yunanistan'a gini koyar ve ancak bu iki tilkeye telefon etmesine izin verirlar. Suriye "geIirsen Ttirkiye'ye vermek zorunda kahnz" cevabml verince, tek kapi Yunanistan kahr. Ocalan'm Rusya'dan aynlacagmm kesin oldugunu bilen MGK 28 Ocak 1999'da yapugl toplantmm ardmclan "Apo'yu kom§u bir tilkenini kabul etmesi durumunda bunu sava§ kabul edecegiz" apklamasl yapar. Bu arada M. WeIat, PKK Avrupa orgiitiiyle stirekli iIi§kidedir. <;aresizlik ortaya her felakete yol da bir yolu olarak degerlendirilmektedir. Bu gtinlerde PKK Avrupa temsilcilerinden Kani Yilmaz (Faysal DunlaYICl), Atina'dadlr. Ydmaz, PASOK miIletvekili Kostas Badouvas'la gorti§tir. Badouvas, "yasal giri§in mtimktin olmadIglm, ancak gizli yolla girebilecegini" soyler. Yilmaz cia "Ba§kamffilz tehlikede. Bu nedenle gizli giri§i goze alacaglz" der. Ve bu gorti§meden sonra, M. Welat'l arayarak "eger Yunanistan'a girmeyi ba§anrsa gerisini ayarIayabiliriz" gtivencesini verir. "Ba§armak" Yunanistan htiktimetinin onaYIna kar§m illegal olarak giri§ demekti: "Gerisinin ayarlanmasl" belirsizIikten ba§ka bir§ey degildi. Yoksa Ocalan'm Yunanistan'a girmesi durumunda, sonraSl hazlr1anml§ bir olanak yoktu ve kimse boyle bir soz de vermemi§ti. K. Ydmaz, bu gorti§melerden hemen sorna Ktirdistan'a gidince, Yunanistan ytikti ilk Rusya duragmda Ocalan'a refakat eden Rozerin (Ayfer Kaya) isimli PKK kadrosunun omuzlanna binmi§tir. M. Welat, Rozerin'i arayarak hemen harekete ister. Falcon tipi ozel bir kiralamr. 28 ocakta Ocalan'l Tacikistan'dan gotiiren KGB St. Petersburg havaalamna iner. 29 ocakta da Rozerin ve Yunanh emekli deniz amirali olan Andonis Naksakis'in bindigi Falcon havaalanma iner. Burada Yunanistan'daki tehlikeler Ocalan'a aktanhr. Ocalan anlatIlanlara kar§dIk tereddtit gostermeden "hemen gidelim" der. Ashnda Ocalan sadece degi§tirir ve gidebilecegi son yer olan Yunanistan'a yoneIir.
419
- 29 Ocak 1999. Yunanistan'a ini§. Bu, Yunan hiikiimetinin izni dahilinde yapllm . , ffil§tl. Olayt duyan Yunanistan Ba§bakaru Kostas Simitis bayg-t.·" ve kendine geldiginde tepkisi biiyiik olur. Havaalarun alman Ocalan, Yunanh bayan yazar Voula Damianakou'nm evine gotiirUliir. Ocalan burada yazara "Yunan yetkililerinin disini pazarlaytp pazarlanmayacagml" sorar. Yunanh gOrU§me talep eder. Dl§i§leri Bakaru gOrU§ecegini soyler, ama mez, yerine EYP yonetidsi Charalambos Stavrakakis'i gorevlende.. !!, rir. Ancak EYF Ba§karu yerine Tiimgeneral Roubis, Ocalan'la gBf:/! rU§iir. Bu gOrU§me sonunda Yunanistan'da kalamayacagl, ba§ka bir iilke iizerinden Hollanda'ya gep§ine yardlfficl nna ikna ederler. Ama sorun ikna sorunu olmaktan pkml§Ur. Kimse bu ate§ten topa elini siirmek bir yana yakla§mak bile iste,:" 1, memektedir. Atina Havaalanma gotiiriilen Ocalan'l orada EYP il!i Ba§karu kar§l1ar ve 0 da aym §eyleri sayler. Minsk iizerinden landa'ya gitme hazrrhklan yaprnr. Bu, "belayl ba§mdan savmak-!J J tan" ba§ka bir §ey degildir.
t
- 30 Ocak 1999. Saat 18.00: Beyaz Rusya'run Minsk havaalaru. Ocalan'm yarunda Hollandah avukatl da vardlr. Ancak Yunanldarm soziinii verdikleri Hollanda'ya gotiirecek ikind bir tiirlii gelmez. Miiretebata "yolculan blfaklp geri donmeleri talimatl" verilmi§tir. Ocalan inmeye zorlarur. Yeltsin ve Primakov, Beyaz Rusya Devlet Ba§karu Ocalan'l almamasl uyanrlar. Primikov ayru giin, Rusya topluluguna mensup iilkelere kabul edilemeyecegi karanru pkartlr. Tiirkiye Hiikiimeti de ayru zamanda Beyaz Rusya'ya baskl yapmaktadlr. Ocalan'm Hollanda'ya gelecegi ihtimaline kar§l Lahey'e havaalaruna Kiirtler Ylgdlr. 1Igili olmamasma ragmen Belpka da onlem ahr. Sanki NATO niikleer saldlnya ugramaktadrr. mecburen tekrar Yunanistan rotasl tutulur. - 1 §ubat 1999. Saat 03.00'te zorunlu Atina'ya donii§. Burada Ocalan'l EYF Ba§karu kar§dar. Klsa bir gOrU§me yaplhr. Kendisinden "Yunanistan'a oldugunun bilinmemesini" isterler. Ocalan ancak bir gece arkada§lanyla kalabiliyor. Arkada§lan, "durumun basma ve kamuoyu420
na apklanmasml, zaten istihbarat orgiitlerinin burada oldugunu blldigini, muhtemel bir komploya kar§l en iyi giivencenin basm ve kamuoyu" oldugu teklifini yaparlar. Ama iyice bunalffil§ Ocalan'da umutsuzluk da artffil§tlr. "Size artlk giivenmiyorum. Yunanh dostlara daha giiveniyorum" diyerek arkada§lannm onerisini her defasmda oldugu gibi yine reddeder ve Yunan istlhbaratlrun olaym gizli kalmasl" dayatmasma uyar. Ocalan havaalanmdan Korfu adasma gonderilir. Artlk arkada§lan yamnda degildir. Burada Dl§i§leri Bakam Theodoros Pangalos'un mesajl iletilir. Mesajl telefonla ileten istihbarat §efi Savrakakis: "Ho§ geldiniz. Sizi gormekten, kabul etmekten halklm adlna memnunum. Sizinle direkt gOrU§ecegim. Hukuki alanda ne yapl1masl gerekiyorsa bundan sonra yapacaglm" der. 31 ocakta deniz yoluyla ltalya'ya gonderme plaru yaplhr. Yunan Istihbaratl bu ltalya'ya elemanlar gonderir. 2.5 saatte ltalya klydarma ula§abilecek siirat teknesi ayarlarur. Ancak ister telefonlann dinlenmesi sonucu, ister dogrudan verilen bilgi sonucu 01sun CIA ve Tiirk istlhbaratl plandan haberdar olur ve basma yanSlUr. ltalya onlem alrr, plan yatar. 1 §ubana Yunanistan'm Tiirkiye Dimitros Nezeritis iki defa TUrk D1§i§leri Bakanllgma Elp "Ocalan'm Yunanistan'da olmadlgl!" apklamasml yapar. Aym giin ABD Dl§i§leri Bakanhgl sozciisii James Rubin: ,,Apo'yu oradan oraya havada ta§lyan pilota aClyorum. Eger OcaIan Atina'ya inmi§se bile §u anda orada degil. Yunan hiikiimeti de diger iilkeler gibi Ocalan'm orada kalmasma izin vermeyecektir" apklamasml yapar. Yunan istihbarat elemam Kalenderidis'e gore, devreye ABD'nin Atina Nicolas Bums girer ve "Tiirk belasmdan kurtulmak ve Tiirk-Yunan sava§lru onlemek Ocalan'm Kenya'ya gonderilmesini" onerir. Bu oneri Andonis Naksakis'in evinde yaplIan uzun toplantlda EYP Ba§karu Charalambos Stavrakakis tarafmdan aphr, ancak iizerinde fazla durulmaz. Bir iddiaya gore ise "Yunan Dl§i§leri Bakaru Pangalos, Bums'u bilgilendirmi§tir." Bu arada EYF Ba§karu, Ocalan'm yarundaki EYP Binba§lsl Kalenderidis'i arayarak, "Ocalan'm.ilk a§amada bir Afrika iilkesine gonderilecegini, orada Yunan devletinin resmi giivencesi altlnda olacagl, Giiney Afrika'dan slglnma hakkl ahnca oraya gonderile421
cegini, bu Ocalan'a baskl yaparak hareket plaruru etmesini" saglamasml ister. Ocalan soylenenleri dinledikten sonnei kU§kularla dolu, ama zorunlu olarak hareket plaruru kabul eder. Hazlrlanan FALCON 900, Colsign 9 M-BAB tipi Malezya bayragl./ ru ta§lyan 1 §ubatta Korfu Adasl'ndan havalanacakken, telaf yi.iziinden Ocalan ve yarundakilerini ta§lyan askeri aracm yakla§lrken nedeniyle hasar gOri.ir. Ocalan ve yarundakiler Mora yanmadasmda bir askeri us'ten (muhtemelen Patras'tan ) Fransadan kiralanmt§ Lear Jet'i ile havalarurlar. Bu geli§melerden haberi olacak ki Turk Genelkurmayt Harekat Daire Ba§kanl Kongeneral Ya§ar BUyi.ikarut'la gOri.i§en Biilent Ecevit: "Muhtemel yolIar da ukandl. Apo aruk tiikendi" apklamasml yapar. - 2 §ubat 1999. Kenya'run ba§kenti Nairobi'ye ini§. Ancak Ocalan tam nereye gidecegi bilmiyor, Sadece "bir Afrika iilkesi" deniliyor. Bildigi tek §ey kendisine devlet guvencesinin verilmi§ oldugu ve Guney Afrika altematifinin degerlendirmeye Ocalan ve yanmdaki biri erkek u¢ kadm dort Kurt ve onlara refakat eden Yunan tstihbarat Yarbayl Savvas Kalenderidis Nairobi'deki Yunan EI0 li k binasma yerle§tirilirler.
Nairobi'deki giinler 2-15 §ubat 1999. Kenya Batt etkisinin en fazla oldugu Afrika iilkesi. Tabi istihbarat orgiitlerinin de rahat drit attlklan iilke. Burasl Ozellikle CIA ve MOSSAD'm Afrika'daki yuvasl saythr. Agustos 1998'de ABD kar§l yapllan ve 200 ki§inin oldugu kanll saldmdan sonra Nairobi ABD askeri istihbarat elemanlanyla dolmu§, bile denetliyordu. CIA, MaSSAD bunlar ulkenin giri§ ve ve MtT'in Ocalan'l adtm adlm izledigi ve diger NATO ulkeleri istihbarat orgutlerinin de konuyla ilgili elde ettikleri bilgileri bunlara aktardtklan sir olmadlgmdan kaprma i0n Nairobi'nin nin tesaduf olmadlgl varsaylm olmaktan pkmaktadlr. Kenya hukumeti mi? Hukumetin haberi olmadan bakan arasmda bolii§ulen 5 milyon Dolar yetecekti, bu oyuna alet olmalan
422
I \1
3 §ubatta MtT Muste§an §enkal Atasagun, MtT ve Genelkurmayhk kaynaklanndan beslenen gazeteciler; Sedat Ergin, Emin <;::ola§an ve Yavuz Donat'l oglen yemegine davet ederek "Ocalan'l adlm adtm izliyoruz. Yakalanacakttr. Yunan yonetimi ve istihbarau guvence verdi. Operasyon kadar yaztlara dikkat edilmesini ve hedef §a§lrtmaSlnl" ister. bun tarihten Ocalan'm kapnlmasma kadar Turk basml, istihbarat, hukiimet ve askeri yetkilileri hedef §a§Irt1CI apklamalar yapttlar ve Ocalan'm Rusya'da olabilecegi temaSI i§lediler. 3 §ubatta EYF'ten Kalenderidis'e "bir daha Ocalan hakkmda yazlh olarak rapor iletmemesi" talimatt verilir. 4 §ubatta Yunanistan Kenya DI§i§leri Bakanhgt'na Kenya'run The Nation gazetesi gosterilir. Gazetede, "Bu adamt tantyor musunuz?" ba§hgl altmda Ocalan'm fotograflrun yaruslra, 2 §ubat tarihinde Yunanistan'dan aynldlgl yazllmt§tlf. Boylece Ocalan Nairobi'de oldugu, en azmdan istihbarat orgutleri sir olmaktan pkar. Ayru gun EYF Yarbayl ve Ocalan'm refakatpsl Kalenderidis Guney Afrika'ya gitmek amaclyla Nairobi havalanma gider. Kalenderis'in kendi apklamasma gore, Yunan hukumetinin soz verdigi uzere orada yer hazlrlaKenmakttr". Ancak Kalenderidis'in Ocalan'l yalruz blrakmak ya'dan uzakla§unlmasmm da planlanml§ olabilecegi de akla gelmektedir. Kalenderidis, havaalamnda kapnncaya kadar Kenya istihbaratt tarafmdan ahkonur. Demek ki Kenya istihbaratt EYF subaytrun kimligini bilmektedir ve Ocalan'm Kenya'dan aynlmaslru istememektedir. Ocalan, savahk ifadesinde Guney Afrika ihtimalini tngiltere'nin onledigini apklamaktadlf. Bunlar olurken §ubatm ilk haftaSI Daved Ivry Ba§kanhgmdaki tsrail Ulusal Guvenlik Konseyi, Turk Genelkurmayt Harekat Dairesi, MtT ve DI§i§leri Bakanhgl yetkilileriyle biraraya gelir. Toplanurun amaCI Irak'taki geli§meler ve benzeri rutin konular olarak apklanmasma ragmen, astl konunun Ocalan'm olmasl buyi.ik ihtimaldir. 5 §ubatta ABD'nin Kenya gorevli bir istihbarat elemant, Yunan gorevlileriyle gOri.i§erek, nelerin olup bittigini"9 sorar. Bundan sonraslru Yunanistan'm Nairobi Georgios Kostoulos'tan aktaraytm:
423
"Biz Nairobi olarak Ocalan'm gonderildigini yorduk. Ocalan ve yarnndakileri onemli bir i§adarru grubu olarak; bildirdiler ve onlan oyle kar§l1adlk. Ancak kim oldugunu ogrendim. Atina basktsl 5 ba§ladl. Panga.,'! los'un yardtmcisl Vasilis Papayuannu aradl ve 'Buyitkanne' kod'iJ ad! verilen Apo'nun baytltthp sanlarak bir otele blrakl!ma"'l·'11 smlrnn istendigini soyledi. 'Biz ona yardtm ediyornz diye bumumuzdan getirmesin. ulusal topraklanmtzt hemen sin. Nereye giderse gitsin. Isterse sajariye gitsin' dedi. Ocalan mak istemedi. Giivence istedi. Bir kaglda siyasi iltica talebinde bulunmak istedigini yazdi ve kagldl verdi. "12 Kenya DI§i§leri Bakanhgl nota verdi. Bakan beni gonnek istedi. Apo'ya refakat eden istihbarat gorevlisi Kalenderidis'i Atina'daki merkezden aradlIar. Ocalan'l derhal attnamlz di. Onu Sey§el adalanna gondennek i§adaml Aristidu ile Ii.i§tUm. Daha sonra Aristidu arad!. Senel'in Apo'yu kabul ettigini soyledi. Ocalan bu kez de normal pasaport almadan bildirdi. Nairobi metropoliti ile gorii§tiim. Ocalan'm adtm venneden misaftrimizi Ortodoks Kilisesi'nin aglrlaylp aglrlayamayacagml sordum. Kabul etti ama Ocalan yine reddetti. Kadm korumasl ve diger iki kad!n 'Ocalan't pkarttrsamz kendimizi yakanz' diyorlarch. soma silahml ,Vurn rnm ' dedi. Ardmdan bir odaya girdi ve kendini kilitledi. 15 milyon Dolar odeyip kiralamarruzl, can giivenligi giivence ve benim Sey§el'e kadar 6calan'a refakat etmemi istiyordu. ,,13 Ocalan'm avukatl Kranidiotis geldi. EYP Ba§kam Kalenderidis'i arad!. 'Gerekirse zoria d1§an atm, ama atm' diye bagudl. Kalenderidis 'Yapamam' deyince, kiifretti. Ardmdan EYP'ten bu kez Vasili Covaras aradl ve 'Yammda 3 bakan ve EYP Ba§kam var. Onlann bUlUn hayatt senin elinde. Ocalan't at' dedi. Kalenderidis yine 'yapamam'deyip telefonu kapattl. (14 §ubatta Ocalan Yunan "Size daha jazla yak olmak istemiyorum. Tarihin bu bOlumunun burada kapandtgmt hissediyornm"lO diyordu). "Teodoros Pangalos 14 §ubatta §u talimau verdi: 'Ocalan't baytltm. r;;ar§aja koyun. Bir otele btrakm. Yanma para koyun.' Atina'dan bu i§ dort istihbaratp gonderdiler. Ocalan'm yarnnda patlaytci dolu oldugundan §iiphelendim. havaya 424
korktuk. Bu yiizden Apo'yu bayl1tmaktan korktuk, (Ancak olayl burada eksik anlauyor, Atina'dan gelenler Ocalan'l zorIa dl§an atmaya ancak gerek Ocalan'm yanmdakiler, gerekse refakat eden Yunan istihbarat subayl Kalenderidis silahla mukabele ederek bunu onliiyorlar). "15 §ubatta saat 08.00'de Kenya DI§i§leri Bakam 11.00'de DI§i§leri Bakanllgma gittim. Bakan iiltimatom verdi: 'Ya basanz. Ak§am 5.30'a . Ocalan't teslim edersiniz ya da kadar size sure veriyornm' dedi. Ocalan'l istedigi iilkeye gitmesi tahsis etmeye hazlr olduklanrn soyledi. Ocalan'l gizledigimizi de apklamayacaklanrn ilave etti. "Oglen Ocalan, Hollanda, Almanya ya da Finlandiya'ya gitmek giivence istedi. Kenyahlara sorduk. Kenyahlar 'istedigi yere gi"Pangalos'un 6calan'l arayarak debilir' cevablm verdi. (Ancak bir Avrupa iilkesine gitmeye -muhtemelen Hollanda- ikna ettigini"l1 unutuyor ya da devlet pkarlanndan dolayl bu onemli son detay basma yanslulrruyor. Aynca "Kenya DI§i§leri ve tstihbarat elemanlan, Yunan binasmda fotograflan gosteriyorlar. Siyah-beyaz olan fotograflarda Ocalan'm varhgl goriiliiyor." 12). "Saat 17.00'de Kenyah bir polisi geldi. Ocalan'l alacaklanrn soyledi. Ocalan'l havaalarnna arabamla gotiinnek istedigimi soyledim ancak kabul etmediler. Polis, 6calan'a araba gondereceklerini bildirdi. Tart1§ma KenyaWar tipi konusunda bilgi vermiyorlardl. Ocalan'a gittim, durumu anlattlm. Ocalan 'daha jazla direnirsem daha kOlU olacak' dedi. Her birinde iki g6revli siyah olan 5 otomobil kaplya geldi. Sabahtan itibaren gin tUm telefonlan kesilmi§ti. Bina etrafmda da biiyiik gUvenlik onlemleri ahnmt§u. Ocalan'l ortadaki Toyota Land Curiser'e bindirdiler. ve Ocalan'm refakatplanmn, Ocalan'm bindirildigi araca binmek lsrarh dayatmalanna ragmen kabul etmediler. Beni, Kalenderidis ve kadlrn ba§ka otomobile aldl1ar. Ocalan'm araCl birden konvoydan aynldl. Biz havaalarnna geldik. Kenyahlar giivenlik Ocalan'm otomobilinin ba§ka yerden getirilecegini soylediler. Beklemeye ba§ladlk. 20.30'da Ocalan hala ortada yoktu. Atina'yt arad!m. Geri donmemi soylediler."13 Havaalarnnda polise tahsis edilen kapldan digerlerinden aynlan Ocalan'm bindirildigi 20.30'da Nairobi Jumbu 425
Uluslararasl Havaalanmda bekleyen TUrk bindirilir. 21.00'de havalarur. 16 §ubatta 03-04.00 arasmda tstanbul Atatiirk Havaalam'na iner. Oradan Banduma'ya ve oradan da gemiyle Marmara Denizinde bulunan tmrah adasmdaki cezaevine ula§unr.
Ocalan operasyonunda kimler var? Tiirkiye'nin giicii tek ba§ma boyle bir olaytru meye yeter miydi? Elbette haylr. Rusya, ltalya gibi iilkeler geri kilmi§ti. Hatta Almanya, tngiltere ve Fransa da. Batl Avrupa korkuyordu. Ama kimden? Tiirkiye'nin giicii bunlara yetmezdi. OcaIan kabul edilmeyecek kadar biri miydi? Ocalan soykmm yapmarru§, hakkmda bu yonlii bir itham da yoktur. Ocalan, bir ulusal kurtulu§ miicadelesinin onderlerindendir. Subjektif anlamda, ozellikle partisi i9nde oldugu bile objektif konumu budur. Bu baklmdan Ocalan'a sahip pkmak, slgmma vermek, hem halklar hukuku, demokrasi, insan haklan, hem de uygar devlet gelenekleri apsmdan zorunlulukken, bu yaptlmadl. Demek ki hukuk devleti ilkelerinden, demokrasiden ciddi tavizIer verilmi§ti ve veriliyordu. Peki bunlar kimden korkmu§tu? ABD. ABD sozkonusu devletlerin tiimiinii uyarmt§, tehdit etmi§, NATO'dan karar pkartml§, Rusya gibilerini kredi ile hizaya getirmi§, kimine de rii§vet vermi§, onurlannt satm alml§tl. Tiirkiye ba§mdan beri ABD'nin siyasi ve operasyonal destegini reddetmedi. Tuncay Ozkan, "Operasyon" kitabmda bu i§birligini MtT'e dayanarak vermektedir: ,,4 1999 tarihinde Ankara'da iki CIA gorevlisi ile MtT Miiste§an kal Atasagun arasmda 'Ocalan'm sag olarak ele mahkemede adil bir §ekilde yargllanmasl kar§lhgmda, operasyonu MtT ve CIA ekipleri birlikte anla§masl imzalandt".t 4 ABD'nin rolii tabi ki bu tarihte ba§lamlyor, Ocalan'm Suriye'den pkanlmasmdan itibaren operasyonda temel bir rol oynuyordu. Ocalan operasyonu Tiirk devletinin tepesinde hazlrlanml§ ve yiiriitiiliiyordu. Operasyonu ba§mdan beri Cumhurba§kam Siileyman Demirel, Ba§bakan Biilent Ecevit, Devlet Bakaru ve Ba§bakan Yardimcisl Hiisamettin Ozkan, DI§i§leri Bakam tsmail Cern Dt§i§leri Bakanltgl Miiste§an Korkmaz Haktarur, Genelkur-
may Ba§karu Hiiseyin Klvnkoglu, Genelkurmay Harekat Dairesi Ba§kam Orgeneral Rasim Betir, Genelkurmay tstihbarat Dairesi Ba§kanl General Fevzi Tiirkeri ve MtT Miiste§an Atasagun biliyor ve adtm adtrn izliyor, askeri, istihbarat ya da diplomasi alarunda hangisi gerekliyse, 0 devreye giriyordu. Tiirkiye, "Ocalan'l Kenya'dan i§adarru ve eski milletvekili Cavit ait Falcon tipi ozel kaprdlklanm" ileri siirdii. Operasyon timi, bir tuggeneral ve bir albaytn komutanltk yaptlgl 10 ki§ilik Ozel Kuvvetler Komutanltg, COKK) timinden olu§uyorduo OKK Komutaru Tiimgeneral Engin Asian ise plam Tiirkiye'den idare ediyordu. Tiirkiye'nin apklamasma gore ,,4 §ubat tarihiyle birlikte CIA-MtT ve MOSSAD hazlrltklara giri§irler. Kapnlma olaytnda kullarulacak uzun §ekilde hazlrlanarak 10 §ubatta Antalya'dan Etopya'ya gonderilir." Ama yine de 7 saat siirekli uygun olmadtgmdan bir iilkede, omegin Tiirklerin ileri siirdiigii gibi, MIslr'da (tsrail ya da aradaki ba§ka bir iilkede) yaklt ikmali yaprru§ olmasl gerekir. Alman gazetesi Frankfu rt Allgemeine Zeitungun 20 Mart 1999 tarihli saytsmda gazeteci Rainer Hermann, olayla ilgili §u bilgileri vermektedir: "Ocalan'm kapnldlgl giinlerde bazl MIsuh gorgii tantklan, Nairobi havaalamnda tsrail istihbarat elemanlanm tespit etmi§ler. Bilgilere gore Nairobi'de Ocalan, i§adaml Cavit bindirilmedi. Belki, Ocalan, tsrail'de, askeri bir havaalarunda Cavit bindirildi. Nitekim Ocalan'm kapnldlgl giinlerde Nairobi havaalaruna Malezya havayollanna ait larm renginde bir upk iniyor. Malezya yetkilileri, bunun kendilerine ait olmadtglru Muhtemelen Malezya nrun rengine boyanrru§. Olaydan sonra MOSSAD §eft, Ocalan'm kapnlmasmda rolleri olmadlglru apkladt ve bu MOSSAD tarihinde ilk defa olan bir tarz."15 Gazete haberindeki bariz yanh§hklara ragmen, yine de olaylar arasmdaki bazl baglantllan ele veriyor. Yunanhlar, Ocalan'l once Malezya bayragl ta§lyan Falcon tipi bir Nairobi'ye gondermeyi planhyorlar. Kapnlma olaymda kullamlan upgmda Falcon tipi olmasl ve Malezya havayollannm rengine boyanml§ olmasl tesadiif olmasa gerek. Yunanistan oyunda yeralrru§ mlydl? Yunanll yetkililere baklhrsa haYlr! Bu "haytr"lara ve Yunanistan Devlet Ba§karu Kostis Stefanopulos'un, "Boyle bir namusuzluk i9n Yunanistan bir iilke" 427
426
..
sozlerine ragmen, Yunanhlar kaprma olaymda rol oynaffil§tl, hem· de Klbns adasmm 1974'te i§galine karar veren :riirk hiikiimetinin Ba§bakaru Biilent Ecevit'le i§birligi yapacak kadar. Nitekim olay Yunanistan'da biiyiik yankl yaptl. Yunan mentosu olayla ilgili soru§turma Yunan Ba§bakaru . Kostas Simitis koltugunu korurken Dl§i§leri Bakam Theodoros Pangalos, Bakam Alekos Papandopulos ve Kamu Diizeni Bakam Filippos Petsalnikos 18 1999 tarihinde gorevlerinden ahndtlar. Elenen ekip, "Amerikancl ekibin darbesi n diyordu. Gerash vardl. Ba§mdan beri Ocalan'm Yunanistan'daki varhgma kar§l olan Ba§bakan Simitis, Ocalan ikinci defa Atina 'ya inince her§eyi goze alffil§ ve ABD'yle slkl bir i§birligine girrni§ti. Ocalan'r koruyan, rahat giinlerin 'cesur!' politikaclsl Pangalos ve digerleri koltuklan tehlikeye dii§tiigiinde korkak kesilrni§, kendilerine Slglnan, iistelik destek sozii verdikleri ve Kenya'ya devlet giivencesiyIe gonderdikleri bir halkm onderini ba§lanndan savrru§, pazarlamaya kalkt§ffil§, belki de npazarlaml§lardt". Ama bu son prplru§lan onlan da kurtarmaya yetrnerni§i apklamalan ve politik tutumuyla, ozellikle SUriye ve Slrbistan ili§kileri konularmda ABD'yi rahatSlZ eden, PKK kozunu kullanarak ve Yunan ok§ayarak pOlitik arenada iistiinliik elde eden Pangalos gorevinden 01mu§, yerine Dl§i§leri Bakanllgma, ABD'ye daha yaktn Yorgo Papandreu getirilrni§ti. fmat rakiplerinin eline ve yenilenlerin goziiniin ya§ma bakffilyorlardt. Ama sadece koltuk kurtarrna operasyonu muydu? Yunanistan'm Ocalan kar§lhgmda Klbns ve Ege'de Tiirkiye'den taviz almadtgl hemen hemen kesindi. 0 halde neler alffil§tl? Yoksa yukarda almtl aldlglffilz Alman gazetecinin FranSlZ kaynaklanna dayanarak ileri siirdiigiine gibi "Yunanistan ABD'den Makedonya tezine destek soziinii mii alffil§tl." ABD konseptinin slrlan zaman ortaya pkacaktl.
TUrk devletinin KUrt avt Tiirk devleti, Ocalan'l e1e §oven ytgmlan sokaga siirdii. Azgm gosteriler Kiirtleri eylemlerine donii§tii. de Tiirk bayraklanyla sokaklara dokiilen fanatik kitleler, Batl Av428
rupa iilkeleri konsolosluklanru protesto ediyor, bayrak yaklyor, ozellikle HADEP binalanna saldmyordu. Nazilerin Kristal Gecesi'ni andlran bu saldmlar planll ve devlet kontroliinde yaplhyordu. HADEP binalannda yaptlan grevlerini "Ocalan'l destekleme oldugunu" ileri siiren DGM Ba§saVC1Sl, 18 Kaslm 1998 tarihinde arama emri pkanr ve ardtndan tiim HADEP binalan baslhr. 270 parti iiye ve yoneticisi olmak iizere 3125 ki§i gozaltma almlr. Gozaltma ahnanlar hem polis, hem de lrkp kalabahk taraftndan doviiliir, edilirler. Ayru giin Diyarbaklr HADEP binasml basan polis, Harnit c;akrr (18) isimli HADEP'liyi doverek oldiiriir. Olayt goriintiiye alan televizyon kameramanlan da polis tarafmdan feci bir §ekilde doviiliirler. 19 KaSlm 1998 giinii Kocaeli'ndeki HADEP binaslm basan polis binadakileri joplarla doverek sokakta bekleyen azgm kalabahga teslim eder. Polisin gozleri oniinde edilenlerden Metin Yurtsever hayattru kaybeder. Bu olay televizyoncular tarafmdan kameraya ahrur ve tiim diinya bu vah§eti izler. Basklnlar slrasmda HADEP gene1 merkezi dahil olmak iizere, biirolanndaki resrni evrak, bilgisayar, telefon, televizyon, gazete, kitap, resim gibi malzemelere el konur. HADEP Mu§ il binasl 24 KaSlffi 1998 tarihinde yaklhr. Malatya il binasl 19 KaSlm 1998 tarihinde kur§unlanrr. Antalya il binasma TtB imzah tehdit mektubu gonderilir. Osmaniye, lzrnir'in Kar§lyaka ve lstanbul'un Gaziosmanpa§a, Omraniye, Sultanbeyli, Oskiidar, Kadlkoy, Zeytinbumu, c;ekmece, Avalar, Bagctlar, Giingoren, Pendik, Fatih il ve binalan sivil fa§istlerin saldmlan slrasmda tahrip edilir. 6-8 Arahk 1998 tarihlerinde HADEP'in Batman, Mu§, Ardahan, Agn, Siirt, Tekirdag, lstanbul, lzmir, Malatya, Mu§, Van, Kars, Mersin, Kocaeli, Bingol ve Hakkari te§kilatlan bastlarak 458 ki§i gozaltma ahrur. Ar§ivlerine el konur, her§ey daglttlrr. Polis taraftndan bo§altl1an parti binalanna MHP ve Tiirk bayraklan aSlhr. Ama astl gosteri ve saldtnlar Ocalan kapnldlktan sonra olur. Tiirk devleti, Saktk'tan sonra Ocalan'l e1e "zafer" elde etrni§ti! Bunu kutlamah, ne kadar "biiyiik" oldugunu diinyaya gostermeliydi! Zafer §enliklerini MGK yonetiyor, gazeteler, televizyonlar, politikactlar yan§ halinde halkl tahrik ediyorlardl. Tiim Tiirkiye'de bayrakh gosteriler diizenlenir. Devlet erkaru ve siyasi parti temsilcileri birbirini kutlarlar. Entrika ve parayla bir ulusal 429
..
kurtulu§ liderinin adl "zafer!" olmu§tu. Sokaklarda ellerinde idam ipi Ocalan ve PKK bayraklanru yakan, ve attlklan kan kokan sloganlarla kendinden lrkp kitleler belli etmi§ti! Ya katliamlar, ytktlan binOcalan'm akibetini saldlOlarm binlerce kurlerce koy, yUzlerce kaytp ve faili barurun sorumlusu kimdi? Soykmmci devlet gitmi§, yerine "masum devlet" gehni§ti!
Kiirtler
mu?
Tarihte, ozellikle Kurtlerin tarihinde bu rur komplolar Ama yaktn tarihte boylesi bir komplonun benzeri yoktur. Kurt sorunu dunyada adaletsizligin en fazla sergilendigi Sorun olmasma, Kiirtler, bariz bir soyktnrru ya§amalanna ve hakll direni§lerinde yalruz blrakdrru§ olmalanna ragmen, hem de sadece Turk devletinin degil, NATO'lu miittefiklerinin saldlftlanna ragmen, Ocalan olaytnda yaratan bir direni§ sergilediler. Onlarca ki§i Tiirkiye'de, Kurdistan'da, Rusya'da, Yunanistan'da, Batl Avrupa Ulkelerinde kendilerini yaklJ., Turkiye ve Kiirdistan'da intihar eylemleri yaptllar. (Kendini yakanlar ve intihar eylemleri ifin ek 4 'e bkz, s. 506). Ocalan olayml duymayan kalmadt. Kurtlerin gosterileri birbirini izledi. Roma'da binlerce Kiirt Ocalan ipn nobet tuttu. Tiirk devletinin vah§etini goren her Kurt goreve ko§tu. Ozellikle Ocalan Tursonra Kurtlerin gosterilerinde alJ.hm oldu. kiye'ye Kurt dii§maOi Ocalan'dan sonra umutsuzluk ve dagtlma beklerken, tam tersi oldu. Kurtler Batl Avrupa Ulkelerindeki YunaDistan, tsrail ve Kenya diplomatik temsilciliklerine kar§l gosteriler duzenlediler. 1999 tarihinde tsrail Konsoloslugu onunde Berlin'de 17 duzenlenen gosteride binadaki MaSSAD ajanlanOin hedef alarak ate§ sonucu Serna Alp (I8), Ahmet (24), Mustafa Kurt (28) ve Sinan Karaku§ ya§arruru yitirdi, lO'dan fazla Kiirt de yaralandl. Yapllan apk bir katliamdl. Alman hukiimeti ve savcdan aleyhine hemen i§lem yapmasl gerekirken, Kiirtleri dl, "silahh olduklanOl, tsrail konsolosluk mensuplanOin kendilerini korumak zorunlu ate§ ettiklerini" Haftahk Alman dergisi Der Spiegel ,,31 Mayts 1999" tarihli ve ,,22 nolu" saylsmda
430
(s. 22-26) olaym videodan almml§ fotograflanOi yaytnladl ve §ahitlerin ifadelerine yer verdi. Buna gore Kiirtler kapi onunde YIgddtklan bir anda konsolosluk yetkilileri herhangi bir hayati ve oldiirmii§lerdi. teWike sozkonusu olmadtgl halde ate§ Buna ragmen Kiirtler yine ilan edildi. Kiirtler kobaydl. . Kiirtler sadece Berlin'de aldiirGlmediler, Dogu Kiirdistan'da Oran) Urmiye'deki (Rlzaiye) Tiirk Konsoloslugu oniinde yapdan gosteride tran askerlerinin ate§ etmesi sonucu 12 ki§i aldii. Ama bu kanh olaylar gosterileri durduramadt; Urmiye'den ba§ka Kerman§ah'a kadar Dogu Kiirdistan'm §ehrinde, Giiney Kurdistan'da (Irak) Siileymaniye'de, Suriye'de ve Kiirdistan bOlgesinde binlerce Kiirt gosteri yaptl. Ocalan olayt Kurtlerin birle§mesi bir §ok, bir olmu§tu. Ocalan uluslararasl bir oyuna kurban gitmi§ti. Kiirtler bunu kavraml§, onlemek olUm pahasma, aylarca durmadan hem de kitlesel §ekilde direnmi§, tUm maddi ve manevi seferber etmi§, onlarca ki§i hayatlOi kaybetmi§, binlerce ki§i tutuklannu§, ba§vurabilecekleri her yere ba§vurmu§, rum devletlerden ve halklardan yardlm istemi§, ama yalnlz blraktlml§lar ve fadayl onleyememi§lerdi. Ama tUm bunlar Kurtlerin, ozellikle de PKK ve Ocalan'm kusurunun olmadtglOi gostermemekteydi.
Ocalan'l1l zaafi PKK ve Ocalan gorGnen oyunu neden onleyemedi? Bunun nedeni sualanabilir, ama en onde goriinen nedeni: PKK, Tiirk devletinin Ocalan aleyhine uluslararasl alanda yaratttgi imajl ytkamadl. Tiirk devleti planh bir §ekilde, iistelik ydlarca suren bir h§mayla, hem de ara vermeden Ocalan'm "terorist" oldugunu iddia etti. Devletlere bu konuda ylgmla sahte beIge sundu. NATO devletlerine ba§vurdu. Ocalan hakkmda dava sagladl. Basmda Ocalan aleyhine yazdar yaylnlattl. Oyleki Ocalan Suriye'yi terkettiginde neredeyse devletin i§ledigi cinayetler arka planda kalml§, Ocalan ve cinayetler ozde§ bir hale gelmi§ti. Tiirk devleti onceden hazlrbkllydl. Ocalan daha ttalya'ya yeni ula§ml§tl ki, Italyan hukumetine Ocalan aleyhinde hazlrlanml§
431
dosyalar verdi. Dosyadaki bilgiler abarultydl, Turk kontrgerillaslrun oldurdugu yiizlerce masum, PKK'nin hanesine yaztlffil§o. Turk devleti bu kadarla da kalmaffil§, PDK'ya da rapor haZlrlatffil§ ve veribu da ltalyan savctlara ula§onlffil§o. PDK'nin durumu bir Kurt partisi ve onderi hakktnda yalan ciydi. Turk devleti ve duzmece bilgilere dayalt §ikayet raporu hazlrlaffil§o. Turk ordusu Guney Kurdistan'da yapugl sistematik bombalama ve i§gal operasyonlannda onlarca koy yakmt§ ve belgelerle ispatlt yiizlerce cinayet i§lemi§ti. PDK'nm Adalet Bakaru Kader ]abbary imzaslyla ltalya ve diger Avrupa Birligi iilkelerinin Adalet Bakanhklanna gonderilen .11 Arahk 1998" tarihli raporda Turk ordusunun yapugl cinayetlerin buyiik bir kesimini de PKK'ye mal ediyordu. PKK neredeyse devlet duzeyinde bir orgiitlenmeye sahip olmasma, elindeki ytglOla belgeye, olaylarm binlerce tarugl ve magduruna ragmen bOyle bir raper haZlrlayamaffil§o. Tehlike kaplya gelip dayandlgmda hamlamaya kalkl§ffil§, haZlrlaffil§, ama kalrnt§u. PKDW'nin onciilugunde, hukuk uzman ve yazardan ve benim de •Turk devletinin soyktnm sU9an" bolumuyle yeraldlglm bir komisyon tarafindan haZlrlanan kapsamll ra1999'da bitmi§, ingilizce ve italyancaya terciime edilpor, mi§ti. Uluslararasl alanda Kurt davasml temsil bir koz Ocalan'm Imrah savunma metniyle olan bu raporun baslffil, sonradan PKK tarafmdan engellendi. Saklk olayl oncesi ve sonraslOdaki bir ylglO geU§me Ocalan'a yonelik bir komplonun sozkonusu olabilecegini ortaya pkarmasma ragmen, boylesi bir tehlike sadece propaganda duzeboyutlanyla baktlmaffil§, bu nedenyinde degerlendirilmi§, Ie onlemler de ahnmaml§u. Gerek Turk devletinin yapogl propagandanm etkisi, gerekse de nedenlerden dolayt PKK Ocalan'a yonelik sessiz bir muhalefet geU§mi§ ve bu, kapnlma olayt surecinde tutum farklthgma Bir kesim (Kurdistan Komite kadrolan), Ocalan'm Suyol riye'den pkt§lru, ozellikle ltalya'ya geli§ini PKK'deki donu§um olumlu bir olarak degerlendirirken, bir kesimi de "Ocalan'l Bau anlaYl§ma getirme dayatmasl ve komplo" olarak gornyordu. Bolunme kesin orgutsel slrurlara kavu§masa da degerlenpratikte ortak bir tutuma ula§maYl dirme farkhhklanna yol onlemi§ti.
432
Turk devleti, NATO duzeyinde baglanttlan ve giri§imleriyle karar pkanrken, PKK poUtik Ocalan'lO yakalanmasl baglanolanna ragmen bunu tam gorememi§ti. Bu da PKK'nin dl§ pOlitik faaliyetinin zaaflru ve dl§ baglanttlannm zaytfhglru yansltPKK, dl§ baglanttlara sahip olmasma ve maktaydt. dt§ politika orgutiinun ya§l 15 ytlt ragmen, bu alanda kurumla§maffil§u. Kurumlar var olmu§ ama ikide bir yaptlan degi§iklikler ve yersiz mudahalelerle kurumla§ma onlenmi§, bu alana bu i§ten anlamayan ki§iler atanffil§tl. Ocalan ltalya'ya gittiginde bu dagmlk, insiyatifsiz ve her birinden ayn ses pkan yaplyla kar§tla§o. 0 da kendi ba§ma buyruk, duzensiz ve hergiin birbiriyIe karar ve uygulamalanyla bu yaplyt adeta kornkledi. Ocalan'a dt§ baglano olarak sunulanlann bir kesirni marjinalle§mi§ politikaalar, kariyerist ve para yiyici avukatlar, toplumda etkileri olmayan, etiketleri abarttlan bir ytgm slradan Avrupaltydl. Aralannda olan baZl saygldeger ve Kurt halktrun ulusal davasma omuz verenleri ise Kurtlerin yanll§ yakla§lffilan nedeniyle zaten devre dl§l brraktlffil§lardl. PKK'nin sergiledigi bir yetersizlik de dogrudan Ocalan'dan kaynaklamyordu. Orgiirunu, olanaklanm ve du§mamru iyi taruyan Ocalan, kendisini bekleyen tehlikeye kar§l onceden onlem ya herhangi bir Bao Avrupa iilalabilmeliydi. Ya gerillarun kesinde ya da diger bir iilkede bannmaslrun ko§ullanru zorlayabilmeliydi. Ger9 zaman zaman denedi. Ama bunun gerekleri olan siyasal ve orgutsel duzenlemeyi yapmayt goze alamadtgmdan ciddi giri§imler olmaktan uzak kaldtlar. Bunu yapma yerine Suriye'de diretti. Bu da yukarda bahsettigim olumsuz yorumlann orbile yaytlmasma yolaetl. guru Ocalan, kimi apklama, yorum ve uygulamalanyla Turk devletiate§nin onun aleyhine yapogl propagandaYI kolayla§urdl. kes ilanlan, ltalya'da tavizci bir dii§unceyle hazlrlaOffil§ "demokratik paketi" gibi adlmlar atml§o, ama bunlar kotii imajl degi§tirmeye yetmemi§, aksine "taktik" olarak da degerlendirilmi§ti. Ocalan onceden de kendisine yonelik "komplolan" ve saldlOlan apklaffil§o. de baztlan yapllml§o. Ama kamuoyuna ve kendi kitlesine komplolann somut verilerini sunmadl, sunamadl. Her "komplo"dan sonra halk kar§lsmda Ocalan'l gordii, hem de daha diri bir §ekilde. Bu durum saldlOlarm yaplltp ya-
433
pllmachgl konusunda ku§ku yaratlr, PKK bile saylda kadro bunlann Ocalan'm otoritesini art1rmaya yonelik oyunlar 01dugu yarglsma vanrken, komplo kaplya dayanchgmda bunu da digerleri gibi gorenler Ocalan, karizmasl, kendine mutlak itaat isteyen yonetim tam, hesabma gelmeyen bile subjektif yorum ve zorla uygulaYl§ tam, sert ve kIncl usliibiiyle sadece ho§una gideni ve istedigini soyleyen bir yapl yaratm1§t1. lstedigi yere istedigi ki§iyi atlyor, ki§iler de haliyle mevkilerini Ocalan'a gOriiyordu. Bu da, bir klslm insanda bagunhhgl yerine pkar baglmhhglru one Bunlar Ocalan'a degil, onun istediklerini soyIiiyorlardl. Bunlara sadece Kiirtler degil, PKK'yle baglantJ.h TUrk ve Avrupah saylda pkafCI da dahildi. ltaIya'ya gittiginde Ocalan'm etrafml bunlar sardl. 0 da bunlara deger verdi. yakIn arkada§lanndan hemen hemen kimse yoktu. Kiirt basml ve televizyonunda bu yagcllar boy gosteriyor, diplomasiyi de bunlar yiiriitiiyordu. Yeri pislik olmasl gereken bu sefiller, PKK kadrolanrun ve halk ylgmlarmm oniine yor, Ocalan'l yarultlyor, 0 da oniarla bu yarulglYi ya§lyordu. Ocalan kendi sonunu getiren nedenlerirl ba§mda gelen bu durumdan ozellikle sorumludur. Suriye'de; Avrupah politikacllar, Kiirt politikacllar, Hlristiyan din adamlan, Yunanh generaller, Kiirt a§iret agalan, Avrupah ve Tiirk gazeteciler, kar§lsma hep hazlrola durdular. Tiimii de ona ne kadar biiyiik oldugunu anlatular. BazlIan daha ileri gittiler, peygamber ilan ettiler, lsa'yla, Muhammed'le, Sokrates'le klyaslachlar, hatta daha biiyiik oldugunu soylediler. PKK yonetimirlde bazllan da bunun teorisini yapu. Gerektiginde "yolda§", ya da "peygamber" yapl1dl. Bu tarz hiyerar§ik olarak PKK'ye ve halka yansltl1dl. Ocalan da bundan zevk alch, onlan methiye dizmeye te§vik etti. Her bir methiyeyi haline getirdi. Yagalar, ramplar methiyelerini Kiirt karu pahasma yaraulan olanaklarla kitap halirle getirdiler, isimleri "Ba§kan'm dostu", "Biiyiik yazar" oldu. Ocalan, Roma'da dostlanm belki aradl, ama yagcl1ann korumadaki hiinerleri nedeniyle onlan a§arak ona ula§mak, uIa§salar bile soylemek imkanslzdl. YagcI, politik karakteri olarak pkanru her tiirlii kutsal degerirl iistiinde tutan ki§idir, bu nedenle ikili oynamasl kapmlmazdlr.
434
Ocalan'm yiiziine methiyeler dizerken arkasmdan kiifiir ettikleri ve ayru §ekilde dii§mana dogrudan olmasa bile, etraflanna sorumsuzca bilgi slzdrrdlklan kesindi. Boylece Ocalan'm izlenebilmesi bir istihbarat orgiitiiniin ashnda geli§kin teknolojiye ve miittefiklere de ihtiyaci yoktu. Yagcl1ar yeterdi. Ki bazl1an bu engellere a§arak ona soylediyse de Ocalan ipn fazla anlam ta§lmach. Bayan Danielle Mitterrand Ocalan'la gorii§mesinde "Bir devrimci her zorluga katlanandrr" diyerek her§eye ragmen Roma'Y1 terketmemesini onerdi. Giiney Kurdistanll deneyimli politikaCl Mahmud Osman da "Mustafa Barzani'ye Amerika'ya gitrne dedim. Gitti geri donmedi. Kassemlo'ya gorii§meye gitrne dedim. Gitti geri donmedi. Bu iki omekten ders sakm Roma'YI terketme" tarihi uyar1Slru yaptl. Ama nafile. Ocalan bireysel tutku ve kararlanrun kurbam oldu. Ocalan kendisini bekleyen tehlikeyi gormesi, PKK yonetim erkini arkada§lan arasmda payla§masl gerekirdi. Yani kendisinde merkezilen yonetim guciinu PKK-MK'ne ve kurumlanna yaymahydl. Eger zamarunda bunu yapabilseydi kendisi saldmlann merkezinde olmaz, olsa bile PKK ve Kurt halk! bu kadar feci olmazch. Ama bunu yapmadl. Kurt halkmm kaderini kendi kaderine bagladl. Roma'ebyken bile partisi ve Kurt halkl hakkmdaki en onemli kararlan tek ba§ma alch. Aklbetinin Kurt halklru dogrudan etkileyecegini bildigi haide arkada§lanrun kollektif karanyla hareket etmeyi zaman dii§iinmedi. Roma'dan ayrl1mak iizereyken isteksiz de olsa belki yapmaya ama artlk Dstelik kendi yaratt1g1 iktidar erki lekeliydi, hesabma gelmeyen PKK yoneticisini tasfiye etmi§, kimini de kanll iktidar oyunlanna alet etmi§, kendi istedigi ve sindirdigi ki§ilerden bir yonetim olu§turmu§tu. Bunlar Ocalan'm aristokratlaych. Ocalan'm DGM savCllanna verdigi ifadede bu yoneticileri kasdederek "emrimden ?kamazlar" demekle kasdettigi i§te bu aristokrat yaplYch. Bu durumu Ocalan'm fedekarhgma bagiayanlar olabilir. Bunlar "Ocalan kendisini hedef halirle getirerek arkada§lanm korudu" diyebilirler. Ancak bu sa,rm yansltt1glru ileri siirmek zor. yukarda uzunca aktardlglm gibi hep mutlak egemenlik istedi ve bunu §ekilde ba§kasl ile payla§mak istemedi. Roma'dayken bile Med 1Vye yaptlgl a?klamada, "aynlrrsa ya da serbest blrakrrsa yonetimin kendi arasmda boliinecegini" tekrarladl.
435
f
r
Halbuki Oealan'm yakalanmasmm iizerinden aylar ragmen, hem de kendisinin yonetimde yarattl.gl zaaflara ragmen PKK boliinmedi, boliinme bir yana ciddi bir aynhk bile ba§gostermedi belirleyid ve halk yeni yonetime tam giivenini sundu. Bu en onemli faktorlerden biri Tiirk devletinin ve bu gerPKK ve Kiirt halkt tarafmdan iyi bilinmesiydi. Kiirtler orgiitiin her§eyin temeli oldugunu biliyorlardl. Kaldl ki yl1lardlr PKK'nin oniindeki en biiyiik sorun yonetimi kollektifle§tirmekti. kollektifle§mi§ bi!," yonetim, kurumlarm da ki§ilik kazanmasma yol Oealan Roma'ya vardtgmda, eger kar§lsma bu ki§ilikte kurumlar ve temsilcileri ?ksaydt, belki de zoraki yolculugunun Tiirkiye'de noktalanmasl onlenebilirdi. t§in daha korkuncu Oealan kapnldtktan sonra hatta daha ttalya'dayken, PKK'de, ozellikle Avrupa orgiitiinde yapl1an "temizlik" operasyonunda tasfiye edilenler yagCllar, degil, PKK'deki donii§iimii savunanlar oldu. PKK donii§iime karar verdiginde yonetim kademelerinde kalanlar sadece "dinazorlardl" ve bunlann kendilerine bagh olu§turdugu saytlan de az olmayan rantplardl. Ama tiimiine ragmen Kiirt halkmm dii§manlan ABD frilen devreye girmi§, NATO devletleri, Tiirk devletine tam destek vermi§ti.
fntikam mahkemesi Militarizm, §ovenizm ve Kiirt dii§manhgmda plgmhk noktasma hem de korsanca ula§an Tiirk devleti en biiyiik aVl ele yontemlerle. Boyle bir devletin Oealan'a insani davranmasl, adil yargllamasl ve en de olsa savunma hakkt vermesi dii§iiniilemezdi. Ne devletin ideolojik-siyasal ne de §oven hisolan toplumun durumu buna el verteri ve saldtrganhk mekteydi. Tiirk devleti bundan sonra o)-un oynayaeaktl. Ocalan'a ragmen PKK'yi tasfiye planml bu defa Ocalan'l yamna alarak yapacaktt. "Oealan'm nastl terorist oldugunu", "devletin nasd masum oldugunu", "Kiirt sorunu diye bir§eyin olmadtgml, dt§ oyunu 01dugunu", "Devletin aynmCl olmadtgl, Kiirtlerin devletin ash ogesi
436
oldugunu", "Tiirk ordusunun demokrasi oldugunu", "Tiirkiye'nin iyi yolda oldugunu" ve "Teme1 sorunun Kiirt ulusal hakIan degil, Dogu ve Giineydogu'da aga-§eyh diizeninin a§umasl 01dugunu" diinyaya anlataeaktt, hem de Ocalan'm agzmdan. Tiirk devleti Ocalan'm Tiirkiye'ye ula§tlnlmasmdan itibaren bu oyuna ba§ladl. Uyu§turucu igneyle kendinden Oealan'a aytlttldlgmda "iilkene ho§ geldin!" dendi ve "bana iyi davramldl, olanak verilirse Tiirkiye'nin hizmetindeyim" dedirtildi. Ocalan ipn tmrah adasmdaki eezaevi hazlflandt. Ada, etrafl ve en yakm sahil bolgeleri yasak bolge ilan edildi. Adadaki mahkumlar, mahkumlann yeti§tirdigi kiimes hayvanlanyla birlikte tahliye edildi. Ocalan OHD (OKK) videoyla siirekli izlenen hiicreye kondu. Maskeli uzmam yamnda siirekli hazlf bulunuyordu. Parele1 olarak DGM savCllan iddianameyi hazlrladt. Aslmda hamdt. tddianame olarak sunulan 139 sayfahk belgesi, "PKK'nin teror orgiitii oldugu ve cinayet i§ledigi" temasma dayandmhyordu. tddianamede Kiirt sorunu ve devletin Kiirt halkma kar§l tek kelimeyle bile olsa bahsedilmiyordu. Senaryo daha tam degildi. Magdurlar bulunmahydt. TtB Anne1eri" hareketini orgiitlemi§ti. MHP'nin denetimindeki bu orgiit, Oldiiriilen asker ve polis ailelerinden olu§uyordu. DavaCl bunlar olaeaktt. Koyleri yaktlanlar, Oldiiriilenler, kaytplar ve sakat binleree Kiirt kurban "magdur" degildi. Magdur olmak bir yana bunlardan bahsetmek bile yasaktl.. Anne1eri" tmrah'ya en yaktn sahil kasabasl olan Mudanya'da karargah kurdu. Bayraklarla donattlan bu plglnlar kalabahgl gosteri iizeri gosteri yaplyor, en usta tiyatroculara ta§ pkarur §ekilde rol yaplyor, aghyor, doviiniiyor, kana kan diye bagmyor, yazorlubanel televizyon ekiplerini kendilerini goriintiileme1eri yor, hatta tehdit ediyor, "nerede Avrupa'mn insan haklan" diye bagifuhyor, Oealan'm "kellesini" istiyor, Tiirk basml ve televizyonIan da giinleree bu histeriyi kamuoyunu en §iddetli §ekilde etkileyeeek tarzda veriyordu. ya MtT baglanuh, ya da MHP'li avukatlar savuMagdurlan Needet Can Oznuyordu. Bunlardan bay ve Atilla Ardah'ydt. 1971'de tstanbul'da kontrgerilla iissii olan Ziverbey Ko§kii'nde i§keneelere bizzat kaulan MtT ajaruydt. Daha son-
437
.-. ....
ra avukat oldu ve MlT'le baglantlh Uyu§turucu ticaretinde yeraldl. Bala denetiminde MlT ajan1983 sonlarmda Emniyet Amiri lanyla Briiksel Sherlton'da yapllan toplanuya katddl. Bu toplantlda bir donem uyu§turucu ticareti olan Hiiseyin Bayba§in de katddl. Bayba§in 1984 Ylhnda lngiltere'de tutuklandl ve 13 Yll ceza aldl. MlT Bayba§in'in avukathgma Kiiplkta§kmer'l atadl ve 1988 Yllmda lngiltere'ye giderek Bayba§in'le gorii§tii. Bayba§in, Tiirk istihbaraunm devreye girmesiyle 7 Arahk 1988'de miibadele sonucu Tiirkiye'ye teslim edildi ve havaalarunda onu Kiiplkta§kmer kar§lladl ve daha ylllarca Bayba§in'in avukathglru yaptl. Kiiplkta§kIner'in i§kence seanslanna kanldlgl ve M1T ajaru oldugu konusunda Tiirkiye'de kimsenin ku§kusu yoktur. C;iinkii i§kence goren kurbanlar basma apklamada bulundular, dava ve olay televizyon programlanna ve kitaplara konu oldu. MHP egilimli Can OZbay, daha 1970'lerin ba§mda hukuk ba§ladl, 1980'lerde MHP ogrenciligi slrasmda MlT adma ana davasmda avukathk yapn ve halen MHP'1i katilin avukathgml yapmaktadlr. 1989-1990'da lstanbuI'da Emniyet Amiri olan Hamdi Ardah'nm oroglu olan Atilla Ardah da MlT'le baglannh uyu§turucu ve giiru mensuplanrun davalanru alan bir avukatnr.
TUrk Genelkurmayuun stratejisi Ocalan esir, rehin, hatta kobaydl. Giiniimuzde i§kence yontemleri geli§kin ve Kaba i§kencenin yerini pSikolojik yontemler alffil§tl. Bunlarla tutsagl ideolojik olarak etkilemek miimkundu. Ki§i bu uygulamalar sonucu kendi aleyhine bile konu§abilirdi, ya da iradesiz blfakIlarak bir kobay haline getirilebilirdi. Ocalan, 5 ayhk bir i§kence ya§affil§tl. iiIke dola§ffil§ kimse slgmma hakkl vermemi§, en gUvendikleri bile ona ihanet etmi§ti. Orguru iyi durumda degildi. 1995 Ylhndan beri i§ler kotuye gidiyordu. Sorunlar a§dma yerine iyice birikmi§ti. Baglffislzhktan kiilrurel ozerklige donu§ anlamma gelen ban§ ve demokbile dikkate ahnmaffil§u. Bu §ok olaylann radikal karasi rarlara ve kesin donu§lere yatkm Ocalan'da ideolojik-politik sarsmu yaratmasl 438
Genelkurmay uzmanlanrun Ocalan'm iizerine dikkatli ve ince yontemlerle gittiginden ku§ku yoktur. Ocalan, grup donemi de dahil edildiginde 24 Ylldlf PKK'nin iplerini elinde tutuyordu. Kiirt halkI ona inamyordu. 0 halde Ocalan'l etkilemek, PKK ve halkl etkilemek demekti. Devletin elinde Ocalan aleyhine kullanacagl 0 kadar malzeme vardl ki: Talimatlan, telefon konu§malan, video kasetleri, itirafplar, yalan ifadeler ve belki de onu rencide etmeyi ifadeler ve goriintiiler. Ote yandan, Ocalan'a g6riintiide deger vermek, "ban§l kurtarabilecegi misyonunu" oynatmak daha etkili yontem olamaz ffilydl? Bu §ekilde hem mahkemenin "adiliyeti", hem devlet tezlerinin "dogrulugu" ispatlanffil§ olur, hem de kotii duruma du§uriilebilecegi endi§esi olan Ocalan'a da kendini kurtarma, Kiirt kamuoyundaki imajlru koruma olanagl verilmi§ olurdu. Bu tarzda PKK ve Kurt halkmm da ani tepkisi onlenmi§ ve yava§ yava§ Turk devlet tezlerinin mi§ olurdu. Ama Ocalan'm imajlru daha ilk adlmda bozmak devlet istenmeyen yaratabilir, PKK, §okun etkisinden kurtularak daha baglmslz bir §ekilde kendini yenileyebilirdi. Ku§ku yoktur, Ocalan lmrah'daki ilk aYlnda Genelkurmaym bu sorgusundan Ocalan'm iradesiyle, ya da iradesine kar§m Genelkurmayhk istedigi sonucu aldl. Ocalan, Turk devletinin resmi tezlerine tabi kIhndl. Sorgulamarun bu boliimii basma yanslmadl. 4 Temmuz 1999 tarihinden itibaren bu ifadelerin ancak bir boliimu, sansurden ve Kurt halkmm moralini bozacak tarzda diizenlerek, Htlmyet gazetesinde yaylnlanmaya ba§ladl. lkinci a§ama savahk sorgusu oldu. Bu slradan bir i§lemdi, ya da hukuki oyun. Zaten savcdann eline iddianame denen hazlr rna belgesi verilmi§ti. Savcdar, Ocalan'm mahkemede nasd davranacagml konu§tular. Buna gore Ocalan istedigi avukatlan tutacak, aile bireyleriye gOrii§ebilecek, hatta orgutiine mesaj i1etebilecek, "savunma olanagl verilecek", gazete verilecek, gazetecilerin yazlh sorulanm cevaplayabilecekti. Ocalan'm fazla bir tercih hakkl yoktu. Slradan bir dii§mamn elinde degildi. Kendisi de slradan bir tutuklu degildi. Du§mam istese ydlarca mahkemeye pkarmaz, intihar etti diyerek oldiirebilir, i§kence yontemleriyle kotii bir durumda mahkemeye pkarabilirdi. 439
Turk devleti amacma ula§tlgma emin olacak ki, birden sokak gosterilerini ve basmdaki Ocalan'l ku¢k du§uren yaymlar azaldl. Azalmak bir yana durdu. Basm, sanki ozgur bir iilkede oluyormu§ gibi "savCllann (iddianame)" ve "Ocalan'm savunma stratejisini" yaymladi. Ocalan'm neredeyse gunluk olarak Kurt basmmda yer ahyordu. byle ki Ocalan di§ardayken ve talimatlan orgutiine ve kamuoyuna bu hlZhhkta ula§ffi1yordu. Bu a§lfl "ozgilrluk comertligi" devlet kalem§orii Turk gazetedlerinin tepkisine bile neden oldu. c;unkii onceki yillar salt Ocalan'm yaymladlklan gazeteler kaplt!lffi1§, roportaj yapuklan gazeteciler tutuklanffi1§ ve hapis cezalan alffi1§lardl. Turk devleti oyununun hukuki goriintiisunu i9n Avrupa Konseyi heyetinin Ocalan'l ziyaretine izin verdi. Heyet de "gorevini" yapu: "Ocalan'm saghgl ve ko§ullan yargilamaya uygundu." Davadan sorumlu Ankara 2 nolu DGM Ba§kanhgma demokrat goriinumlu bir Kemalis hakimi, Mehmet Turgut Okyay'l atadl. Daha da ileri giderek DGM'lerdeki askeri hakimlerin varhglna davarun ortasmda TBMM karanyla son verdi. Dunya Turk hukukunun nasil "adil" oldugunu artik gorebilirdi. Ama PKK, Kurt halkl ve dunya kamuoyu bu oyunu kabullenecek miydi?
PKK'nin tutumu Turk Genelkurmaymm asil hesabl PKK idi. PKK'yi tasfiye etmek istiyordu. Onceden zorla denemi§, ama bu .defa zora gerek olmadan eline kozla mutlaka ba§armak istiyordu. Ocalan'm yakalanmasmm orgutte panik yaratacaglru hesap ediyordu. Bu nedenle Ba§bakan Biilent Ecevit hemen pi§manhk yasaslru gundeme getirdi. Paralel olarak Turk ordusunun Kuzey ve Guney Kurdistan'daki operasyonlan arttl. Turk basmma gore Ocalan'm kapnldigl 15 §ubat 1999 tarihinden mahkemenin bittigi 29 Haziran 1999'a kadar 51 Turk guvenlik gorevlisi olmu§, SO'i de yaralanffi1§, en az bu kadar PKK'li de hayatlru kaybetmi§ti. PKK Ba§kanllk Konseyi, Ocalan'nm kapnlmaslrun hemen ardmdan yaptlgl apklamada, "Parti Onderligi'nin (Ocalan) halkla ve partiyle dogrudan ili§ki i9nde yapugl her apklama ve soyledigi
440
bir emirdir, bir talimattlr. Parti ve halkla ili§kileher §ey bizim ri kesilirse Ba§kan Apo adma soylenecek soz bizi ve Onderligimizi baglamaz ve baglayamayacaktlr"16 degerlendirmesini yapt!. Bu sozlerin anlaffi1 §uydu: "lmrah davasl, ilk slrada Kurt halkl, ikind srrada PKK, u¢ncii slrada ise Ocalan davasl olacaku." Genelkurmaym oyununu bozan bu apklama Kurt kamuoyunda ve konuyu izleyen gozlemcilerde olumlu yankl buldu. Kimse Turk adaletine guvenmiyordu. Kurt halklrun inkan ve suregelen SOyklflffi1 uzerinde nasl1 adalet olabilirdi ki! Ama Turk Genelkurmay! Ocalan kozunu, PKK Ba§kanhk Konseyi'nin korkakllgmdan da yararlanarak ba§anh kullaruyordu. Ocalan'a PKK'ye istekler dikte etmesini dayauyordu. PKK zorda kalml§t!. Ocalan'l reddetmek zor, hatta belki irnkanslzdi. c;unkii Ocalan, orgutiin ve halkin gozeneklerine SIZffi1§U. Bunu birden a§mak mumkun degildi. Orgutte ciddi bo§luk yaraur, bu bo§lugu a§mak mumkiin olmayabilirdi. Ocalan'l reddetmek ve bulundugu geregi yalruz blrakmak ahlaki bir davram§ da olmazdi. Ama PKK, Ocalan'a sahip en iyi yolunun direni§9 hatuna ve Kurt halkmm tarihsel tezlerine sahip Ba§kanhk Konseyi'ni kararda belirleyici otorite almakla mumkun oldugu uymak yerine, ilk davraru§mdan geri adlm atU, Turk devletinin resmi tezleri olan savunma metnine sahip ve PKK apsmdan muhatabm lmrah'da yatan Ocalan oldugunu apkladi. Bu gerileyi§in anlaffi1 §uydu: lmrah davasl slralamasmda, en one Ocalan PKK ve Kurdistan artlk Ocalan'a tabi kilmlyordu. PKK belki en dogruyu degil, en pratik ama riskli ve en kolay yolu insiyatifi yine "Ba§kan Apo"ya blrakffil§tl. Ama bu defaki comertlik tehlikeliydi. c;unkii "Ba§kan Apo"nun insiyatifi artlk yoktu ve Turk Genelkurmaymm yonlendirmesine ve konseptine bagh olmu§tu. Ashnda PKK'nin bu tutumu Ocalan'a verilen bir §ans, PKK ve Kurt halkirun buyiik fedekarhglydi. Yoksa Turk devletinin resmi tezlerinin ifadesi olan sa"unmarun Kurt halkirun ve PKK'nin lanyla zerre kadar bir alakasl yoktu. Hatta PKK'nin ideolojik-politik tezlerinin inkanydi. bu tezleri kabul ettigi anlaffi1na gelPKK'nin tutumu memesine, sadece ba§kanlanna saygl ve sahiplenme anlaffi1na ge-
441
..
liyorsa da, bu tarihsel zaaf ve sorumsuzlugunun arkasmdaki tuzagl gormeyerek, gormek istemeyerek sonunu kendi eliyle hazlrhyordu. Tarim flrsatlara uygun tutum almak onemliydi. PKK bu flrsatt kaprml§tt. Kendi basiretsizliginin ve korkakhgmm kurbaru 01mu§tu. Flrsatl degerlendirmemesinin ve iplerini lmrah'ya, dolaYlslyla Turk GenelkurmaYlna kapttrmaslrun faturaslru aglr odeyecekti. PKK gibi bir direni§ orgutiinun elindeki muazzam olanaklara ragmen kendini tasfiye etme politikaslru kabul etmesi son derece vericiydi. lpini kendi eliyle PKK milyonlara hukmeden bir ylgm orgutii oldugundan Kurt halklrun yiizyiize 01dugu felaketlerin birbirini izleyecegini gormek politik uzman olmaya gerek yoktu.
Mahkeme Ocalan davasl 31 MaYls 1999 tarihinde mahkeme salonu, tiim ada alman buyiik guvenlik onlemleri alttnda ba§ladl. ile Ada bolgesi yasak alan ilan edildi. Mahkeme salonunda Ocalan, kur§un cam bOlme tutuldu. Salona avukatlar, bir grup yabancl gozlemci, devlet gazetecileri ve devletin resrni televizyonu TRT ekibi almdl. Ama mahkemede buyiik yeri magdur olarak sunulan bayraklan, haykm§lan ve sloganlanyla Anneleri" i§gal ediyordu. Turk devletinin 'yargllama stratejisi ya da hukuk oyunu §u lerden olu§uyordu: 1- Dava siyasi degil, teror davasldlr. 2- Ocalan'm siyasi kimligi yoktur, vatana ihanet eden bir ki§i ve teror orgutiinun ba§ldlr. 3- PKK'nin mucadelesi Kurtlerin mucadelesi degildir, Kurtlere kar§l bir mucadeledir. 4- Sorun Turk devletinden kaynaklanmlyor, aksine d1§ tarafmdan sahneye konulmu§tur. 5- Tiirkiye demokratik geli§me yoluna girmi§tir. 6- Devlet tarafmdan olduriilen Kurtler, terore ba§vurduklan olduriilmJ}§lerdir ve bu sonu hak etrni§lerdir. Bu nedenle mahkemeye konu edilmelerine gerek yoktur. 7- Asl1 PKK tarafmdan oldumIen ve sakat asker, polis, koy koruculan ve yaklnlandu. mahkemeye pkanldl. C;:lkanhr pkaOcalan, bu atmosfer nlmaz sozde magdurlann sloganlan ve kar§l1a§tl. Butun gozler du§mandl. Olanak verilse yabancllar, Ocalan'm aile 442
bireyleri ve avukatlan dl§mdakiler, gazetecisi de daml salondakledeceklerdi. Durum 1925 Ylhndaki ler Ocalan'l orada Said ve Kurt mahkemeslne benziyordu. Hat1925'te Diyarbaklr'da ta ayruslydl, sadece ku§ak lstiklal Mahkemesi'nde goriilen davada mahkeme salonunu doldurulan asker ve polis yakmlan, i§kenceden bitkin tutsak Kiirtleri etmeye kalkl§lyor, "idam, yuhahyor, tiikiiriiyor, tartakhyor, idam" sloganlanyla hakimleri tahrik ediyor, verilen ldam kararlanru sloganlarla kutluyorlardl. Ocalan da kar§lsmda bu manzaraYl buldu. Kimi slogan atlyor, kimi olen yaklrunm gosteriyor, kimi protes ayaeline alffil§ idam diye haykmyor, kimi de bayglnllk numaralanyla mahkeme heyeti de bu "acI" manzaraya dabasm ve televizyoncular da aClkll manzaralan yanffilyor, tiim Turkiye'ye duyurarak histerisini pkanyorlardl. Ocalan'm muhatabl mahkeme heyeti, politikacl1ar ve generaller olmu§tu. Ocalan ne yapsm ki? Olen Kiirtleri olmaffil§, edilecek. Belki dayatmanm hattrlatsa susturulacak ve belki ya da etkisizle§tirmek sonucu belki bu manzaradan belki de ondan boyle "§emt ailelerinin de aClSlru payla§lyor, bundan soma ban§m soz veriyorum"17 apklamaslm yaptt. Ama bu apklama da durlar"m durdurmadl, pinkii onlara daha vardl. giinden bu Ocalan'm mahkemedeki ilk sozleri: giine kadar i§kence, kotii muamele ve herhangi bir kotii soze muhatap olmadlm. Bundan soma ban§ ve karde§lik lOa, Tiirkiye Cumhuriyeti'ne de bu hizmet belirtmek istiyorum. Ban§ ve karde§lik ya§amam diisoz veri§unuyorum. Bu kamn durmasl ve ban§ yorum"l8 oldu. Ocalan'm i§kenceye ili§kin bu sozleri, giindem beri "i§kence" giin saYlsl ile veren 6zgur Politika gazetesine darbe oldu. Ve ayru giin gazete bu tirdi. Halbuki gazete yamhyordu, Ocalan'm sozlerine gerbaskl altlndaydl, dayattlan, ama arttk kendisinin de besozleri soyliiyordu. Turk devleti hileyle, zorla ve Kiirtlerin zaafmdan yararlanarak raundlan kazanmaya devam ediyordu. Ocalan, kendisine yonelik operasyonun her a§amasmda bulunan, hatta operasyon gibl savunma konseptini bile yonlendiren 443
ABD He istihbarat ve teknigiyle yeralan 1srail'i sU0 zken, hatta ama tek kelime bile bahsetmezken, Kurt politikasmdan dolayt 1ngiltere'yi ve kendisine slgmma hakkl vermedikleri 1talya, Yunanistan ve Rusya'yl 1ran, Guney Klbns, Libya ve Hollanda'nm PKK himaye ettigini soyledi.l9 Bu konulan fazla mamasma ragmen bu kadan Genelkurmayhk ve denetimdeki basma yetmi§ti. Kurt davasma sempatiyle bakan halklara ve muttefiki olsa da hukumetlerine kar§l bUyiik bir karalama kampanya ba§latl1dl. netti: Kurt sorunu uluslararasl alana gelmi§ti. Bu onlenmeliydi. Propagandanm ardmdan Turk devletinin, adl nezdinde giri§imde bUlunacagl, degi§ik platfOrmlarda bu ifadeleri ve gizli tutulan diger ifadeleri kUllanacagl kesindi. Ama Ocalan yamhyordu. "PKK'yi destekliyor" diye mahkemede adml straladlgl Avrupa devletleri ve partilerinden bir teki bile eger PKK'yi desteklemi§ olsaym, Ocalan'm Kurt halkmm ba§ma felaket getiren sonunun Onlenecegi kesindi. 6nceden dikte ettirilmi§ olarak hakim, sava ve ozellikle mudahil avukatlann sorulan uzerine Ocalan, Medico International ve yoneticisi Hans Branscheidt, Bayan Danielle Mitterrand, 1ngiliz Lord Avebury, Alman politikaa Heinrich Lummer, Hollandah kadm aVUkatl Beritta BOhler, NGO orgutleri, Turkiye'de 1HD, Kamu Sendikalan Komederasyonu (KESK), HADEP, MKM, Kurt gazeteleri ve daha kurum ve ki§i hakkInda bilgi verdi, ashnda bilgiden ziyade isimlerini andl. Sanki anmaSl isteniyormu§ gibi mudavil avukatlar sormasma ragmen, bir tekini bile cevapslz blrakmam. Ocalan, bUnlan hedef haline getirecek bilgi vermemi§ti, veremezdi de, ili§kide bOyle bir yan ve gizlilik yoktu. Ama devletin amacl ba§kaydl; hedef §arus ve kurumlan mahkeme tutanaklanna ve basm vasltaslyla propaganda malzemesi yaparak, onlan kamuoyunda te§hir edebilir, haklannda dava Akm Birdal orneginde oldugu gibi silahh saldm hedefi haline getirebilir, digerleri de te§hir edildiklerinden dolayt urkutmeleri saglanabilir ve Kurtlere destekleri onlenebilirdi. Ocalan .Ya§affilffil iki kelimeye bagll olarak devam ettirmek iStiyorum; demokrasi, ban§ ve karde§ligin tam hizmet etmek istiyorum. Devletin de duyarl111gmm bu yonde 01duguna inaruyorum. Aynca PKK'nin de silahh mucadeleyi blrakmaSlru istiyorum ve bu istiyorum. PKK'nin devle-
444
te kar§l olmamaslru ve yasal bir konuma girmesini istiyorum. Bir af yasasl, bir izin gibi §eyler du§unuyorum"20 diyerek PKK'ye silahh direni§ten yaptl. Ocalan "Turkiye'de insan haklan konusunda onernli geli§meler vardu. Bundan sonra isyanlar yanh§tlr. Bunu belirtiyorum, mesele yoluna girmi§ttr. tsyanlan durdurmak gerekir. Asia tasvip etmiyorum"21 diyerek hem Kurt ulusal direni§ini "isyan"a indirgiyor, devlet ve toplumun hangi §oven plgmhk noktasma geldigini gormek istemiyor, hem de Kurt ulusal haklanru hasrr altl ediyorduo "Demokratik Cumhuriyet iiniter devlet yapls1 sinde demokrasinin geli§mesiyle sorunun soyleyerek, Kiirt halkmm inkan ve karu uzerinde olu§turulan Misak-l Milli slrurlanru kutsuyordu. "Kurt toplumunda halen en ciddi problem demokrasi problemidir. Kurtlerle devlet arasmda aga, §eyh, a§iret bir bent olu§turmu§tur. Bu, bireyin ozgur yurtda§, toplumun da ozgiir toplum olmasml engellemi§tir. Bu Cumhuriyetin yarasldrr. Bunun kaldmlmaslru istiyorum. Bu kaldmldlgmda Kurt bireyi Cumhuriyetle kucakla§acaktlr. Bu nedenle demokratik cumhuriyet diyorum. Bu §ekilde birligi saglayacaglz, aynca taze kan verecek, Cumhuriyet diyerek Turk ulusal baskl ve inkar sistemini gOzardl ediyor, tUm varhgl devlete endeksli kururnlara indirgiyordu. Ocalan, "ifadelerim serbest irademin mahsuludur. Kendi serbest iradernle bu ifademi verdim. Agu ko§ullar ve yorgunluk nedeniyle bazl kopukluklar olabilir, onun dl§mda genel hatlanyla alman ifadem dogrudur"24 diyerek, devletin oyununu tamarnllyordu. 31 MaYls-8 Haziran 1999'u kapsayan ve tutanaklan 68 sayfa tutan toplam 6 oturum yapl1dl. Onceden de Ankara'da Ocalan'm ham bulunmamgl iki oturum yapl1ml§tl. Bir haftada tarihi bir dava bitirilmi§ti. Ocalan'm savunmaSl ve a\-ukatlarmm sozii m§mda "magdur" avukatlanrun istihbarattan ahnrru§ ya da hakimlerin sormamasl gereken provakatif apklamalan ve sorulanyla duru§malar. Ocalan binlerce insanm olumunden sorurnlu kIhnmasma ragmen tek bir olaytn bile detayma girilmemi§, olaylarda genel sorurnlulugunu vurgulamasl yeterli goriilmu§tU. Sorunun temelinde yatan Kiirt sorunu gundeme bile getirilmemi§ti. Ama oyun planlandlgl gibi yiiriitiilmu§, savclhk Turk Ceza Kanu-
445
--.
,,,,,., nU'nun 125. maddesine gore Ocalan idam cezasl talep etmesine yetmi§ti. Mahkeme heyeti Ocalan'm avukatlannm savunma haztrhklan 15 gun ara vermi§ti.
Avukatlar 'Ie Ocalan'm mahkemedeki sozleri, her Savunma metninin soruya cevap verme comert1igi, Kurt sorunu 'Ie devletin uygulabazl malannl giindeme getirmemesi, getirmeyecegini avukatlannm tepkisini Ahmet Zeki "Kurt Sorununu i§leyen 'Ie devletin Kiirdistan'daki cinayetlerini de giindemle§tiren savunma onerisini Ocalan'm reddettigini, ba§tndan beri planh olan Genelkurmaym yargtlama planl hareket etmeyi kabul ettigini, uzla§tlgull, bu yiizden Ocalan'm avukathgmdan digini" apkIadt. bu iddiasml ozel1ikle Ocalan'la §U konu§maya dayandtrdl: ,,11k giinden itibaren Abdullah Ocalan'la gOrU§melerimizin ba§ta gelen konusunu savunma meselesi olu§turdu. GOtU§melerimizde her vesile ile som bu konuya getirmeye Kendisine empoze edilmek istenen 'po1itik savunma yapmazsan idam edilmezsin' gOtU§iiniin bir aldatmaca oldugunu soyleyerek bu kirli oyunu anlatmaya Up:.incii gOrU§memizde Ocalan'a, 'Aksine ya§amantz ipn tek §ans politik savunma yapmanlzdtr. Halk arkanlzda. Siyasi sa"unma yapmaruzl engelleyerek sizi halkm gomnde dii§iirmek istiyorlar. Politik sa"unma yaparsaruz halkm gomnde daha biiyiirsiinuz. Halktn destegini alan bir lideri idam etmeyi kolay kolay goze alamazlar. Halktn destegini yitirseniz sizi asmalan kolayla§lr' dedikten sonra kendisine Said'in haZin oykiisiinu anlattlm. lstiklal Mahkemesi hakimlerinden Ali Saib Ursavar, Said'i yakalandtktan SOnra koydukIan cezaevi hiicresinde ziyaret eder. AmaCl mahkemedeki savunmasmda Kiirtlerin inkar degil, islam! nedenlerle ayaklandtklannt soyleedilen hakIan meye ikna etmektir. Eger bu dogrultuda savunma yaparsa, kendisine verilecek idam cezaSI miiebbed hapis cezasma cek, daha sonra Edime'ye siirgun edilecek, iki ytl sonra cak 'afft umumi' He serbest blrakllacaktl. Ali Saib bununla da kal-
446
maz, serbest kaldlktan sonra birIikte kuzu yemek uzere Hlrus'taki evinde ziyaret edecegini de vaad eder. Aslen KerkukIu bir Kiirt olan Ali Saib'e inanan onun istedigi dogrultuda ifade venneyi kabul eder. mahkemede Ali Saib'le anla§ttklan gibi, hareketin Kiirtliikle bir i1i§kisinin bulunmadlgml, isyani islami nedenlerle gersoyler. Ancak buna ragmen mahkeme verdigi idam cezaslru muebbede kalmaz, 0 gunlerde Millet Meclisi'nin yiiriirluge koydugu 'idam cezasmm infazl karann 'Ie artemyiz mahkemesi tarafmdan tasdik edilmesi' §artlru, kada§lan ile smtrh olarak yiiriirlukten kaldlran kanuna dayanarak, verdigi bu idam cezalanru kararla birlikte kesinle§tirerek ayru gun infazma da karar verir. 30.06.1925 tarihli Cumhuriyet gazetesinde Said 'Ie arkada§lan 'siyasetgaha' Dogan imzaslyla yaYlnlanan gOtiiriiliirken ya§anan hazin oykuyii §u sattrlarla dile getirir:
"L..J Saat 12.00'de muhaftz boWk kumandaru Nazif Bey'in ince fakat sert sesi: ,,- Haydi bakahm, bir bir 0ktruZ. "Kapmm oniinde boliik zincirlenrni§ti. Hafif Ihk bir riizgar esiyor. Daglruk bulutlardan slynlan ay, bir lUks lambasmtn yardlrru He siyasetgaha gidenleri tanltlyordu. Hepsi birbirine yaslanrru§, once Hasan Fakih tesadiif etmi§ti (goriinmu§tii). Aralannda meraSaid araya baglanml§t1. Hanili Salih mertIik sim kalkml§tt. tasfiye ediyordu. Mustafa'run oglu Mahmut helalIa§lyordu. Diyarbekir'in kohne surlan ustunden bakarak, bu diyarda adaletin, hakkm ilk defa tezahuriine §ahit olan ay giilumsuyor gibiydi. KafiIe yol almaya ba§larken biitiin Diyarbekir halklrun a§ina oldugu munis bir ses duyuluyordu. Said: ,,- Etme, etme. "Saib bey: ,,Said nerede? Said bu sesi tarudl. ,,- Saib bey, hani ya bu dogrnyu soylersem kurtaracaktm? "Saib bey dudaklanrun ucundan pek nadir aynlan tebessum belirdi. ,,- Ne yapahm efendi, senlnle Hlnts'ta kuzu yiyemedik. L.. J
447
"Saib beyin birden tebessiimii kesildi, munis sesi giirle§ti, vakur ve miistehzi: ,,- Bu kadar Tiirk karurun dokiilmesine ve oeaklann sonmesine sebep oldun, eezaru dedi. Said bie miiddet dii§iindii ba§lru egdi: ,,- Fena yapttk. Bundan sonra iyi olur in§allah ': dedi ve bu son sOzii oldu. "Sehpal adaletin gomlegini giydirdiler. Sessiz yiiriidii. Sesini p_ karrnadan asl1dl. Son nefesini verinee etrafi alkl§larla pnladl, kadmlar goniilden kopan bir sesle; "Kahrol, diye haykrrdllar. L..J "Yiiziiniin ifadesinden anlattlglm oykiiniin Oealan'm ho§una gitmedigi belliydi. ,,- Ne ili§kisi var? dedi. "Olsun, yine de akhruzm bir ko§esinde bulunsun, dedim. "Bir sonraki gidi§imde klzgtrl11kla bana sunlan soyledi: ,,- $eyh Said'le ilgili anlatttkiann yukardakilerin hO§una gitmemi§. Seni uyanyomm bundan sonra konzqmalanna dikkat et. "Ben bu oykiiyii yukardakilerin ho§una gitsin diye anlatmadlm. Ho§lanna gitmemesi anlattlglm oykiiniin yerinde oldugunu gosteriyor. Benim durumumdaki birinin bunlan anlatmasl riskli bir §ey, Dogru bildigim §eyleri soylemek zorundaylm. Anlattlklanm yine de akhruzm bir ko§esinde bulunsun demekle yetindim. L.. J "Biitiin engellemelere ragmen Oealan'm herhangi bir telkin ve zorlamarun etkisinde kalmadan savunma yapmaya ikna etmek ve bu temelde her tiirlii riski goz oniine alarak onunla birlikte Kiirtba§mlerin inkar edilen haklanru mahkemede dile getirmek dan itibaren bir iki avukatln gosterdigi eansiperane Oealan'm "Devletin ve BCl§bakanltk E§gudum Merkezi'nin savunma yapacagtm. Kimse benden bCl§ka bir savunma yapmamt beklemesin. Sizlerden de bu savunma yapmanzzt istiyomm" sozleriyle ne yazlk ki biitiiniiyle "L .. J Bu satlrlann yazlldlgl 25.05.1999 tarihine kadar Abdullah Oealan'm avukatlan olarak ba§mdan itibaren dile getirdigimiz 'adil yargllama hakklrun tarunmasl' ve 'savunma oniindeki engellerin kaldlnlmasl' talepleri, ne mahkeme, ne de yonetim nezdinde bir olumlu yarut bulmadl. Bu durumda yaplher zamanki gibi lacak iki §ey vardl: Birincisi, ileri siiriilen ko§ullardan da-
448
yatllan ko§ullan kabul etmek ve her §eye ragmen davaya devam etmek; ikincisi, hukukun olmazsa olmaz §artlan olan 'adil yargl' ve 'savunma hakkl' lie ilgili ileri siirdiigiimiiz taleplerde israr ederek davadan Ben tereih ettim. "25 Ahmet Zeki sonra, Hasip Kaplan ve aym zamanda lHD Istanbul yonetidsi olan Ercan Kanar ilk duru§madan lerek tepkilerini gosterdiler. Ocalan'l avukatt oldugu ve siyasi savunma dayattlgt donemde, Tiirk basml onun aleyhine 00yiik bir karalama kampanyasl yiiriitiir ve yaktnlan saldmya ugrarken, 0 savunrnadan sonra, gorevleri resmi kuryelik olan, bu gorevleri Tiirk devleti tarafmdan da kabul edilen ve Ocalan'm mahkemesi boyunea saVUnmaSln1 iistlenen avukatlara kar§l tehdit potansiyeli varolmasma ragmen, herhangi bir saldm yapl1madl.
I
I
I 'II
I III
1
Ocalan'lO. savunm.asl
1
\1.,
I'
Ocalan, mahkemeye 81 sayfahk "savunma!" sundu. olan devlet, olaym ba§mda davaya ilgili bilgileri kamuoyuna sunan dava avukatlar hakktnda "orgiit kuryeligi" birden bu tutumunu degi§tirdi ve savunma metninin kamuoyuna ula§maSln1 engellemedi, aksine ula§masl adeta elinden gelen yardlrru esirgemedi! Hatta Tiirk baSln1 bile savunma metnine geni§ yer verdi. Devletin bu a§tn "demokrat tavn" bo§una degildi. Ocalan'm mahkemede okudugu savunmasmda neler diyordu: yerde Kiirt ve Tiirkler ara"Ortak devlet ve vatan kavraml smdaki kadar ya§anmadl." (s.10). "Kiirt-Tiirk ili§kileri Yavuz Sultan Selim donemiyle birlikte 19.yy'm ba§lanna kadar biiyiik bir geli§me saghyor. L..J Bugiin bile ders ahnaeak yonlii zengin bir yonetim deneyi ya§aruyor." (s.10). "Bu ili§ki diizenin 19.yy'dan itibaren bozulmaya ba§lamasmda; imparatorlugun Batl kapitalizmi kar§lsmda gerilemesi, bolgeye Qzellikle Britanya Imparatorlugunun SlzmaSI, merkezi otoritenin artan vergi ve askerlik talebi rol oynar ve giiniimiize kadar gele[1syan, Tiirk Genelkurmaymm Kiirt eek bir isyan siiredne
449
II 11:l
l
!!
I!I Ii
,} ,
kullandlgl resmi bir deyim. Ocalan savunmasmda bunu ozellikle tekrarhyor -b.n.]. lsyanlar bUyiik olmasma ragmen gitrnemelerindeki temel etmen bunyedeki ortak vatan ve devlet buyiik rol oynuyor. lsyan edenlerin bir kolu her zaman zaten devletin yanmda. Temelde kopma felsefesi pkar, taviz koparma hesabl var. L.. J Bu ve siyaseti yok. Daha isyanlan ileri, geri veya siyasi, milli saymak bile abartlhdlr. Yalm aga, bey, reis, pkan, daha hanedan aile pkarlanmn yonlendirdigi, degil giden ozelliklere sahiptirler." (s. 10-11). tarihi, ortak bir .(Turkiye) Cumhuriyetinin zaferini iki halk vatan ve devlet olarak degerlendinnek en dogru Atatiirk de [Ocalan savunmasmda Mustafa Kemal adtru kullanmadt -b.n,] ne ozel bir demokrasi ne de Kurt aleyhtarhgl sozkonusudur. llerlemeden yana ve beklentisi vardtr." (s. 14). reis kurahna "Kurt toplumundan, dagmlk, orgutsuz aga, gore yiiriiyen bir toplumsal kesimden daha ileri bir pkmamasmm hep Cumhuriyete ve Atatiirk'e ytkmak buyiik bir hakslzhk ve kadar, beraberinde hataslfil getiriyor, degerlendinnelere gotiiriiyor." (s. 14). "Turk siyasi ve milli iilkenin butiinliigu ve cumhuriyetten kopulamayacaglru bilimsel ve inandtncl izah edebilse, ta Atatiirk doneminde bu yontem tutturulsa ashnda durum tersine yani bed demokratik cumhuriyete dogru gosterirdi. Ashnda burada da astl sorumlulugu ust tabakaya, aga, reisi duzeninde aramak gerekir. Bu slruf ozu itibanyla gerid aynhkp ve anti-demokratik olmasl sorunun itibaren onemli ragmen, pkmaza gotiinnesine ve agrr trajedilere, kaylplara Bu durumun sebebini Kurt aydlnlan hep cumhuriyette goriirler, aslmda tabi Slruf bir sonucu da olsa bundaki temel rollerini sorgulayamamalan Kurt sorununun pktlmaz hale gelmesinin astl ve dddi sag-sol mucadelesine ragnedenidir. men bu donemde sorunun dogru bile lememesi PKK'nin ortaya etkisini gosterecektir." (s. 16). "PKK, Cumhuriyetin 50 ytlhk alt ve ust yaplslrun ortaya pkardlgl objektif temel uzerinde dunyadaki flrtmalt devrim ve 450
min teorik-pratik incelemesini utopik ve teorik bir grubun oncelikle 1970-1980 araSl ideolojik isyan hareketi, 1980-1990 arasmda da siyasi ve eylemsel hareketi olarak dogup son buyiik Kurt isyan hareketidir. Siyaset ve sanatlru tinnede ileri adlrnlar benzeri olmayan, Kurt olsa da ozde bolgesel bir ozgurluk hareketidir. Kurt sorununu klasik yakortaya toplumsal taban, ve taktikleri itibariyle de modem, demokratik yaru aglr basan bir Kurt sorunu hareketi, yani sorunu' kadar ilk defa toplum kesirnlerinin demokratik tarzml ozellikleve de ileri dtizeyde rine sahiptir. Sorunu imkan dahiline sokmada klasik hanedan onderliklerin ya tam dayah, ya da bu olmazsa hemen teslim tarzlru ozgtice, kahclhga sahip esasta oZgUr birey ve topluma dayanan bu yonleriyle hem modem, hem de gerbir toplumsal gticii olarak tarih sahnesinde yerini bul1990'lara kadar sorunu Turkiye ve dunyaya kamtlama ve isteme, 1990'larda gtindeme sokmada da olurnlu ve ilerleme temelindedir. 1990 yakalayamamaSl, hazuhk yetersizligi, hatalar ve tecriibe yoksunlugundan ileri gelirken, 1993'ten sonrasl, zorlama, sanctll yillardir. Ashnda kendini gereken yillar da bu 1990'h yillardir. Ozellikle 1993'ten sonra donti§me, dunya gorerek konusunda yarattahglru gosterememesi bir noksanhk olarak goriilebilir. Kendini bu ytllarda Dolaytslyla problemin da yol Burada hesiz tarzmm her iki tarafta raydan pkmaslrun da rolu onernlidir. Talihsizlikler de eklenince sorunda oldu. 2000'e dayarurken PKK'nin hem kendini hem de sorunu tekrar yoneltme gibi konumunu tarihi roliinti olacakttr. Bir devrimd orgtitten demokrat orgtite donu§erek bunu (s. 17). "Neden sorunsuz ve ozgtir bir dinamigi, demokratik ogesi olarak tarurup, Cumhuriyetin gticiinti ozgtir demokratik gucii haline getirmeyelim. Astl kurucu oge olmanm, demokratik katthrnll bir ogesi haline gelmesi neden anayasa ve yaolan temel cumhuriyet esaslanna salara ayktn olsun? Varsa ayktn olan bu anayasa ve yasalardu. gereken olgu 451
Ij,1111 1
11 '1:
1:,1'
\
'I!
onu yeterince ve ifade edemeyen yasalardu. Sorunun agula§masmda yasalann bu niteligi aglr rol oynaffil§tlr. Ashnda bu durum Cumhuriyetin kururu meclisinde ve kururuluk doneminin Atatiirk'iinde yoktur. PKK, burada amatorliigii, iitopikligi ve eylem yontemlerindeki yanll§lan ne kadar ele§tirllse de tarihi ve toplumsal olarak rumhuriyet 'sana siirekli ayak bagl olan sorunu gor ve demekle bir hizmeti yapffil§tlr. [...] Kiirtler PKK ile verdikleri isyanla §unu kamtlaffil§lardlr: Bizi ozgiir tammazsan ve isyan hep giindemde olur. Ya seninle ozgiir birle§irim ya oliiriim, demeye getirmi§lerdir. Bundan ikimiz de biiyiik aCl demi§lerdir. tsyarun soylemi budur. Bu PKK'de ozgiir birliktelige en yakm olgun- , lugu yakalaffil§tlr. [...] PKK tarihi Kiirtlerin bastlOlffil§, korkutulmU§, cahillikle tarunmaz hale gelmi§ birlik olunamayacaglru, boyle bir ytglOlO Cumhuriyet aydmhglyla ni, eger Cumhuriyet aydlOhk ve oZgiirliikse asll kururu iiyesi de oyle olmas101O ve ozgiir irade hareketidir [, ..] PKK ayn bir Kiirt devletinden ziyade, demokratik rumhuriyetin ve kururu giiciidiir demek en dogrusudur. Tarih bunu belki yazmaz, ama er yazacaktlr. PKK ile tarih hem yor, hem diizeltiliyor, hem de kavu§turuluyor. Kiirtler nasll ulusal kurtulu§un bir Kuvayi Milliye giicii olma roliinii 1920'lerde oynadllarsa giiniimiizde 2000'li ylllara dogru da temelde bir kuvvayi demokrasiye roliinii PKK ile dogrusu ve yanh§l, aClSl ve tathsl ile oynaml§lardu. Bu boliiciiliik degil, belki Tiirkiye ve Tiirkler ile en biiyiik birlik olma, olma, yeniden OrtadogU'dan Kafkasya'ya, Balkanlara onder olma hareketidir." (5. 19). .SSCB'inin dagllmasl ve Korfez sava§l sonraSl Tiirkiye'yi yakmdan ilgilendiren geli§meler, Kiirt meselesinin hayati klhyor, bunun yolu da gedkmi§ temel olan kapsamh bir demokratikle§meden PKK burada direndi. Kendini geli§tirmeden ziyade a§lO tekrarlayarak direndi. Tek yi bunda goriiyordu. Halbuki reel-sosyalizrnin demokratik tamru Uluslann kaderini tayin etme hakkl ilkesinin artlk yitirdigini, bilimsel-teknik degi§ffienin ashnda 17. yy'dan beri geli§menin iiriinii olan ulusdevlet anlayt§lOl ayru slOlrlar dahilinde, smrrlara dokunmadan, demokrasiyi geli§tirerek bir daha 452
oldugunu gormeliydi. 1970'ler programlru blraklp hem 1990'larda ya§adlgl geli§meyi de goz oniine getirerek yeniden programlru bu yeni geli§melere dayanmrmahydl. [, ..] PKK . ten biiyiik bir yol aynffilnda; ya klasik daha katlla§lp sertle§ip, geni§ ve dl§ olanaklara dayanarak varhglOl siirdiirecek, ya da diinya ve Tiirkiye realitesini dogru degerlendirip, silahh miicadele a§amasml belli yasal giivenceler temelinde temel taktik olarak brraklp yine programma Tiirkiye biitiinselligini esas ahp genel bir demokrasi programlyla daha da aynntlh i§lenmi§ bir Kiirt toplumunun donii§iim prograffilO1 ve siyasal-yasal eylem ve orgiit bipmini esas alan bir yaplya kendini donii§tiirecektir. Tarihi a§ama genellikle budur. Bu donii§iim asIa bir doneklik ve tasfiyecilik olarak goriilmek §Urada kalslO, bir devrimci donii§iim olarak algllanmahdlr. Tersi, yani ve yaplda beklenen doniia§lO tuturuluk, giderek tasfiyedlik ola§iimii rak rol oynayacaktlr. Veya benzeri orgiitler gibi mezhepsel olarak katlla§maktan kendini ahkoyamayacaktlr.' (5. 23-24). .(Binlerce insarun oldiigii) sava§ dar terorist nitelemesi ile izah edilemez. Bir ozgiir sava§ veya isyan olarak degerlendirip nasll oniine ortaya koymak daha bilimsel yakla§lm kadar, en uygun de ancak boyle vanlabilecektir. [...] PKK sava§ tamyla Kiirt isyan geleneginde kapsam ve siire itibariyle bir farkl ortaya koymu§, klasik anlamda bir a§iret, §eyh, §u veya bu esas olarak ayakta kalabilecegini gostermi§, ama prograffilO1n noktasl olarak ifade ettigi siyasi olu§uma ula§marun olmamak kadar gerekmedigi de ortaDevlet da sava§m vardlgl ko§ullarda artlk ya Kiirt dilini, kiiltiiriinii inkar etmenin anlamslzhgl fiiH ve hatta yasal kabul gormii§ ve demokratik geli§me yolunda bir raZl olunma noktasma gelinmi§tir." (5. 27-28). .Kiirt sorunu oziinde dil ve kiiltiir ozgiirliigii sorununa indirgenebiHr." (5. 37). .Dogal asimilasyon yiizytllardan beri Kiirt-Tiirk'ii yaklnla§tlrffi1§ iken, inkara, zoraki olana gerek yoktu. Kaldl ki resmi dil olarak kabulii ve geli§imi dogaldl. Tiirkler Tiirkiye ulusla§masmm kokeniydi, buna itiraz olunamazdl. Herkesin bu ulusla§mada yerini almasl, Atatiirk'iin 'Ne Mutlu Tiirkiim' demesi453
nin de tarihi anlaml buydu. [...J Atarurk Irk, koken olmadtgl, esaslOda tarihten siizi.ilen bir kiiltiir ulusp.1lugunu esas aldlgl halde bu ulusp.11uktan sapma, kar§l bir milHzemin hazlrhyor." (s. 43). "Ayn bir devlet hem maddi temeli hem de fayda anlanunda bir yolu olmadlgl, iddiasl olsa bile pratik degerinin en zaytf yol oldugu goriilecektir. L..J Federasyon, otonomi gibi klsmi bir uygulama ozelligine sahiptir. L.. J Kiirt problemine en ideal yakla§lm (demokratik demokratik kuram ve zengin pratignde gormek ideale en yakm iiretmek miimkiindii." (s. 45-46). "PKK onderliginde her ne kadar 'sosyalist devletten' bahsedilse de bunlar iitopik olmaktan oteye gitmeyen mezhep diizeyindeki anlayt§lardt. PKK kitleselle§erek bunu klsmen a§tlgmda da ozellikIe doksanlt ytllarla birlikte girilen ve §ahsen yogun degerlendirmelerle seslendirmeye 'ozgiir birliktelik' demokratik de olsa politikada ba§an ancak birlik arayt§lydl. Utopyalar donii§te miimkiin olabilirdi, ki olsa bunu yapmaya (s. 48). "Hem Tiirkiye, hem PKK ipn 1995-1996'larda MGK'de seslendiolduguna inandtglm ve birilen ve ordunun yeni yakla§lm ze kadar da dolayh yoldan ula§tlnlan konsept, devletin ya§adlgl degi§imi PKK'nin de gozoniine getirmesi ve kendisinden beklenen degi§ime yarut vermesiydi. Erkenden ve olumlu yakla§maya bana gore ordunun denetiminde batl tipi bir demokratik geli§me dogrultusunda ortak vatan ve baglmslz devleti tartI§mak. slzm arama perspektifiydi. (s. 49). "En iyi, anlamll ve miimkiin olan ozgiirliik ve baglmslzhk, bu yer Kiirdistan da olsa ancak Tiirkiye'nin genel Misak-I Milli smtrlan miimkiindiir. Bilimsel olarak da kamtlamak Zor degildir. Aynlnu§ bir Kiirdistan bitmi§ veya bir giirun kuklasl, i§birlik\;ilerinin malikanesi olmaktan oteye gidemeyecek bir Kiirdistan'dtr. Aynl1Il1§ bir Kiirdistan halkm degil, yabancIlar ve i§blrlik\;ilerinin olabilir ki bu aglrhkh olarak hayaldir, ancak pkar gii\;lerinin oyunu olarak slk slk tekrarlanrr. Tarih bu rur oyunlann isyanlarda nasIl oynandlglm, asIl felaketlerin halkm ya§adtgml \;ok iyi ortaya koymaktadtr." (s. 51).
454
"1920'lerdeki bir aynltk vatanlanru kaybetmek anlamlOa gelecegini klsa tarih bilgisi olanlar bilirler. Kiirt ve Tiirklerin 0 donemde aynlmalan ya da yutulmalan, ya da ufak azmhklar halinde kalmaIan demekti. Ortak hareket ve bunda Atarurk'iin kurucu rolii bugiinkii vatamn esas nedenidir. Buna hep minettanz. Bunu tartI§mak bile tarihe sayglslzhkur. Kendini tammamaktlr. Kaldl ki ortak cografyalar giiniimiiziin siiriikleyici bir akInudlr. Bilimsel teknik ilerlemeler, dar etoik aynlmayt degn uluslariisru birlikleri yararh kIlmaktadtr. Dogdugu ana topraklarda ozgiir ve baglmslzhgm dogru ifadesine boyle ula§UglffilZ apkur." (s. 5152). "Devlet ve toplum daha affedid ve demokratik yakla§Irlarsa, dil ve kiilrur ozgiirliigii aglrhkh bazl yakla§lmlan geli§tirirse ger\;ekten tarihi bir a§ama yakalamr. BOige halkImn [Kiirt halkl -b.n.] devleti demokratik iradesiyle taruYlp birle§meyle arttk korku, endi§e kalkar. Devlete yabancda§ma donemi sona erer, benim devletim anlayt§l geli§ir. [.. .J Gerisi ekonomik, sosyal planll malardtr ki GAP'la zaten biiyiik bir hamle ipne girilmi§tir. (s. 57). "Ya§adlglffi1Z gecikmeli de olsa PKK apsmdan yine smrrh da olsa ban§ olanaklanm zorlayarak, §iddette yogunla§ma ve lSrar yerine, devletten kar§lhk dolayh da olsa diyalog ve yukanda temelinde yeni a§amasmm temelinde hazlrlanmahdtr. Eger pratik imkanlar, ozellikle devlet boyutunda ortaya pkarsa yeni bir 'Ban§ Konferansl ve Kongresiyle' buna hazrrhkh olmahdlr. L..J Demokratik Birlik Cumhuriyetin yeni tarihsel adlffildlr." (s. 58). L..J Demokrasimizi birlikte kurmah ve geli§tirmeliyiz. Cumhuriyetin kurulu§ ve korunmasmda emegi rum §ehitleri §ehitlerimiz bilmek, kurucusunu minettarhk ve sayglyla anmak, bayragml gururla selamlamak bunun esastlr." (s. 60).26
Ocalan'm savunmasmtn ozii: "Kiirtler Tiirkiye'nin asli ogesidir. Kiirtlerle Tiirkler kayna§ffi1§tlr. Kiirtlerin ulusal direni§leri isyandrr. Kiirtler aynlmak ve ayn devlet kurmak ipn degil, aksine asli ogelik haklanm almak isyan etmi§lerdir. Mustafa Kemal'de Kiirt dii§manhgl yoktur: C;:aglmlzda ulusal kurtulu§ miicadeleleri a§tlffi1§tlr. PKK'nin direni§i son Kiirt isyarudtr. Ayn devlet imkanslz 01dugu gibi Kiirtlerin pkanna degildir. Federasyon da de-
455
i'
yapmm yoneticilerinin pkanna denk gildir. Otonomi kiiltiirel ve demokratik hakl_! mektedir. Kiirt sorununun nrun verilmesinden Bu haklar verilirse PKK diizen" entegre olmah, silahh miicadeleyi blrakmahdtr.".1 Sa"unmarun iskeletini Tiirk devletinin resmi tezlerinin dugunu gormek zor degil. Savunma, Kiirt realitesi ustaca pltm1§, uzman bir soylem ve demokrasi gibi kutsal kavramlann yiustaca kullamlmaslyla (ama kirletilerek ve ne rak), PKK ve Kiirt halklm etkileyecek ve hareketsiz btrakacak tarzda haZlrlanrru§t1r. Soylenenler, PKK'nin ideoloji ve politikasma terstir. Bizzat Oca- I lan'm kendisi, cezaevlerinde ytllarca kalffil§ baZl arkada§lanru sapi§manhk yasasm. dece bir tek defa tek tip elbise giydikleri verip ayru giin halde, dan yararlanmak ya da bir defaya mahsus Tiirk milli mar§lru (0 da zor alunda) okumahkum etmi§, konu iizerine kitaplar dolusu duklan bir daha toparlanamaffil§, lemeler yapffil§, bu insanlardan PKK ve toplum sablkah bir ya§ama mahkum olmu§, salt bu nedenle ya§amlanru yitirmi§lerdir. hatta kullandlgl kelime "demokrasi" 01Ocalan, savunmasmda en masma, "demokratik PKK"den bahsetmesine ragmen, nedense orbu kelimenin adeta yagiitii yonettigi 24 ytl boyunca orgiit sak oldugunu, demokrasi kelimesini onderligine kar§l olmakla e§deger hale getirdigini unutmaktadlr. Hatta ftkir ozgiirliigiiniin zede tehlikeli olmamasl gereken minini ortadan kaldtrdlgmdan, dii§iinceler ve sahipleri damgalanarak en a§tn uca itilmi§, asgari bile degil, en ciizi innun aktbeti fed olmu§tur. PKK sani demokratik talepleri ileri siirenler, ozellikle karar merciinde koUektivizmi savunanlar, "Ocalan'a kar§l olmakla", "Batt'run ajaru", olmakla" damgalanffil§, sindirilmi§, kez de kotii bir §ekilde tasfiye edilmi§lerdir. Ocalan'm Tiirk rejimi ve ozellikle Kemalizm iizerine yapttgl saytda PKK kadrosu tutukziimlemeleri emir olarak algtlayan zerre landlgmda bu dogrultuda sa"unma yapml§, kadar taviz vermemi§, aralannda Mazlum Dogan, Mehmet Hayri salt bu Durmu§, Kemal Pir gibi MK iiyelerinin de oldugu nedenle ya§affilru yitirmi§, digerleri aglr bapis cezalanna mahkum olmu§tur.
456
Ocalan, savclhk ifadelerinde orgiit cezalandtrmalan ,,1990 ylhndan beri PKK olan kanatlar kavgasl"na baglamakta, ama nedense bunlann neden hep kendi "zaferiyle" landlgml ve rakiplerinin neden ya oldiiriildiigiinii ya da kotii bir §ekilde ya§am boyu oliim tehditi altmda mahkum edildigini unutuyor. Ocalan, bu sonuca nedenlerin ba§mda demokrasinin birind ko§ulu olan ele§tiriye -blrakahm ele§tiriyi, zerresine biletahammiil etmedigini, kendisine yonelik ele§tirileri blrakahm, bir uyan ve onerinin bile yasak oldugunu nedense haurlamak istememektedir. Ocalan, geriUamn yapttgl, ozellikle korucu yakmlanna yonelik baZl eylemleri ya§amayan, biri de cezaevinde olan "Dortlii <;ete" dedigi arkada§lanna yiiklemekten kapnmamaktadtr. 1990-1995 siirednde geriUada klSmi yozla§ma oldugu ve kontrolden pkan baZl geriUa komutanlanolmastna run sivillere yonelik cinayetlere ba§vurduklan ragmen, olaytn izahl Ocalan'm koydugu tarzda degildir. Ocalan, PKK cezalandlrmalar sozkonusu oldugunda rahathkla iistlenirken, askerlere yonelik baZl toplu eylemlerin sorumlulug unu yiiklenmekten lsrarla kapnmaktadlr. Burada Ocalan'm Kiirt kavraffilna bakt§l da ortaya pkmakta, Kiirtleri adeta her tiirlii tasarrufunda gormektedir. PKK cezalandlrmalar belki kaldlgl bu toplumsal yararun sanhnasl gerekirken, Ocalan, bu olaylardan dolayl zaman Kiirt anne ve babalanndan ozUr dilemedigi ve oziir dilemeyi akhna getirmedigi gibi, binlerce sivil kiirdii hunharca katleden kontrgerUla elemanlan, asker ve polislerin ailelerinden oziir dilemi§tir, hem de Kiirt kurbanlann yaktnlanrun ona bu hakkt verip vermediklerini gozoniine almadan. Halbuki Ocalan'm hesabl yoktur. AIDa genelde PKK, Tiirk devletine verecek ozelde Ocalan'm Kiirt halktna kar§l verecek hesabl vardrr. Daha yiizlerce aile geriUa olan yaklnlanrun akibetini bilmemektedir. Ya iktidar hrrsma kurban giden onlarca devrimci! Ocalan neden boyle hareket etti? Ba§ka tiirlii hareket etmesinin olanaglrun olmadtgl fieri siiriilebilir. Ya da dayattlanlan soylemenin orgiitii tarafmcian zaten algtlanacagml, bunun bir anlamlrun olmadlgml, arada verecegi mesajlarla bu son derece aleyhindeki platformu kullanabilecek kadar kullanmayt dii§iindiigii ileri siiriilebilir. Yok, eger Ocalan ozgiir iradesiyle savunmayt hazlrladlysa,
457
ki oyle gozukiiyor, bu durumda onun, PKK'nin ve genel olarak Kiirt aydmlannlO ya§achgl §U slralamak gerekmektedir. Ocalan yoksul bir koylii Aristokrat bir aileden gelmemi§tir. Sosyal diirtiisiinii bu yoksul kokeninden, egitimini Tiirk okullannda alm!§tlr. Ancak bu egitimini ne Tiirkiye'de, ne de PKK'ye ve dolaytsIYla muazzam olanaklara hiikmettigi 20 yil bozaman burjuva anlamda olsa bile ileri bir diizeye yunca ula§ttramayt beceremedi. Belki de bu onun hep ozlemi oldu. Ancak kendini yenilemek yerine kazandlgl otorite ile gidermeye, daha dogrusu gizlemeye plh§tl. Bilgisi, sosyal da"Ta01§! ve ili§ki tarzlyla yeti§tigi toplumsal yaP1010 ozelliklerini fazlas!yla yanslttl ve biinyesinde gizlemeye ama biimn davram§lannda dl§a vurdugu burjuva aychn olmak isteme kompleksini korudu. Kendisi bu durumunu, tutuklanchktan sonra davaslyla ilgili olarak Yargltay'a yazchgl mektubunda ifade ettigi "hep §ehirli olma ozlemini sozleriyle apk bir §ekilde ifade etmektedir. Onun ve onun gibi aristokrat kokenli olmayan Kiirt aydmlan geli§tikleri ortam geregi feodal otorite kazandtklan zaman ragmen, ilk poliotoriteyi kullanmaya egilimli olmalan tik pkt§larlOda somiirgeci egemenlige Zlthktan Kiirdistan'da giin giin yiiz yiize olduklan dini ve egemen ya§am ve yaplya tepkileri vardtr. Dogal olarak bu ilk pkt§, feodalyaplmn devlete bagmulhgmdan, ktsa zamanda devlet kar§lthgma donii§mektedir. PKK'nin pkl§mda, ideolojisinde ve zaman zaman a§Jn tepkid ve sert pratiginde bunu gormek miimkiindiir. PKK ba§lOdan beri marla Kiirdistan'da egemen feodal, dini yaplY! ve buna dayalt otonomi gibi dar polinet tikaclhgl mahkum etmi§tir. Ocalan'm da savunmasmda koydugu ve benim de ara§ttrma boyunca omekleriyle izah etmegibi, PKK yoksul ylglnlann politikle§mesini, orgiitye lenmesini, kadrola§maslOi ve eylemini yaratmaYl becerdi. Bu ba§an Ocalan'tn ki§iliginden aynlmadtgl gibi, Ortadogu bir ayncahkttr. PKK'nin ilk sosyalist ogreti ve politikanm etuluslu, yani entemasyokisiyle cografik ve milliyetsel olarak nalist kurtulu§ hedefi vardtr. Bu ozellik ba§lOdan beri PKK'yi Tiirkiye'de iddiah olmaya gomrmii§tiir. Ama ote yandan Kiirt kimliginden dolayt Kiirt orgiim olmu§, diger Kiirdistan ve miicadelelerine ilgi duymu§ ve iddiah olmu§tur. 1980 askeri dar-
458
besinden sonra, ozellikle 1986'yla birlikte PKK'nin bu yonelirnini net gormek miimkiindiir. PKK 1990'la bu iki egilirnini birlikte gotiirmii§, siyasal ko§ullara gore egilinllerden biri agrr basml§ttr. bu egilinller net Ocalan'tn 1993'ten beri yapttgl goriilmektedir. Netsizlik gibi goriilen bu durum, Kiirtlerin tarihsel ve mevcut siyasal realitelerini yansltmaktadtr. Ocalan Tiirk devletinin eline olarak korudugu Tiirkiye'ye yonelik egilirninin apga pkttgl, giigendigi, umutsuzlukla birle§tigi, hatta bu egilirnine tesIim oldugu, dl§ardayken Kemalizm konusundaki binlerce sayfa tutan mahkum edici yaZllanna ragmen biinyesinde ve iradesinde bunu yapamadlgl ortaya pkmaktadrr. Devlet uzmanlan da buna siyasal olu§turarak savunma adt alttnda siyasal bir belgeye donii§tiirmede zorlanmadilar. Turk Genelkurmaytntn uzmanlan Ocalan'l bu noktaya gOriiriirken, onun ideolojik yaplsmdan yararlandilar. Ocalan'l iyi tamyorlardl. Kariyere dii§kiin oldugunu ve PKK'yi adeta ideolojisiz blrakttglm biliyorlardt. Ocalan 1986'dan, ozellikle 1988'den itibaren evrensel ideolojilerin yerine kirnine gore "yerelulusal", ama bireysel ideolojiyi Tabii ki bireysel ideoloji denen bir§ey olamazdt. Sosyalist sistemin 1980'lerin sonunda Ocalan'm bu egilirnini hlzlandtrdt. Bu tarihle PKK kadrolan sadece Ocalan'm denen konu§malanm okudular. Ocalan'm her konuda; askeri, orgiitsel, kiiltiir, egitim, din, politika, akla gelebilecek ne varsa 0 konuda konu§uyordu. Konu§malan kasete ahmyor, kitap ve talimat haIine getiriliyor, olaganiistii bir beceri, orgiitliiluk ve hlzhhk tiim parti, cephe ve cephe baglanuh orgiit birimlerine yaythyordu. Herkes bunIan okumak pkarmak, gazete yaZISl, faaliyet raporuna yansltrnak ve diAer faaliyetlerinde ahnttlarla baghhgtnl gostermek zorundaydt. Bir nesil sadece bunlan okudu: Ocalan'l ya§amtnl, kiiannesini, karde§lerini, yakmlanm okudu. Ocalan'm arkada§lanyla oynamasl, ku§lara ta§ atmasl, anne ve babaslyla kavgasl bile; iiniversite mezunu, kariyer sahibi Kiirtlerin bile okumasl gereken, sadece okumasl gereken degil, oziimsemesi gereken ernirler oldu. Nesil Ocalan'tn agZlndan pkanlarla yonlendirilir hale getirlldiAinden, diger PKK yoneticilerine dii§en konu§malan tekrarlamaktt. Yetkinlik tekrann becerisinde yatmaktay-
459
I'I'
dl. Ocalan'm bu kimsenin onunla yan§masl, hatta smtnna yakla§masl mumkun bir insarun kafasmlO icindekini bilmek imkanslzdlr. Turk devletinin uzmanlan PKK ve Ocalan'lO zorluklanOl cok iyi biliyordu. Ocalan'm 1990'dan beri ban§ ve demokrasi Kurt ulusal kurtulu§ potansiyelini ve orgiitlenmesini Turbilinmekteydi. Ama kiye'de legal siyasal zernine ta§lmak .banf, demokrasi" ve "taraf kabul edilme" Turk devletinde yankl bulmuyordu. Ocalan, ozellikle 1993'ten beri PKK'nin ideolojik, poUtik, orgiitsel ve mucadele yontemleri apsmdan dobiliyordu. Kendisinin .savunmasmda" itinu§iime gebe .1993'ten sorna orgiit kendi kendini tekrarhyordu" sozleraf rin ba§ka bir anlarru olamazdl. Ocalan, kendisinin bu donu§ume bu engelin orgutte ve gerillada zaaf engel donu§umu engelledikce i§lerin gittikce daha kotiiye de biliyordu. Gerilla gittikce Guney Kurdistan'a slkt§lyordu. guC getirilemeyince gelenek uzere Ocalan ice yoneliyor, bu da giinah kecilerinin ve kurbanlann saYlsl gittikce arnyordu. Ttkanma, sefahat, keyfilik ve kanm, Ocalan'da siyasal yozla§ma yaratmasl kaC1rulmazdt. Yuk artlk onun karizmasl ve nYonetim yeteknikleriyle" kadar artm1§tl. Yonteminde ve sorumluluher diretmesi yiiku I yiikunu daha art1nyordu. ba§kaslOa yiiklemesinin de bir anlarru yoktu. hUSI yiiziinden her§ey kendisine buaktlrru§, yiikiin ve Ocalan'm tarzmdan duyulan urkiintii nedeniyle kimse buna ortak 01mak isterniyordu. yiikiin altmda iyice ezilmi§ ve buziilmu§ olarak Ocalan, bu Turk devletinin eline ge¢. Ocalan PKK ve Kurt halktnlO ellerini §imdi de Turk devleti onun ellerini PKK ve Kurt halklrun Ocalan'm mahkeme savunmasma ve tutumuna mahkumiyetinin nedeni buydu. Ko§ullandmlml§ -ama ayru zamanda bilinCli bir inancla bir kitle klsa surede bu etkiden kuri§leminden getulamazdt. Soylenenleri ele§tiri ve (Ocalan'm soylediklerinden bir tek cirme kar§l olmakla" e§harfini bile ele§tiri konusu yapmak, PKK'nin bu durumu a§masl cok zor ve uzun sure ahrdl. Ocalan gibi ozgur iradesiyle bu savunmayt yazdtysa, bu onun iCin, PKK ve Kurt halkl iCin cok korkunc bir du-
460
iumdur. Turk Genelkurmayl memuru olmaktan ba§ka bir Kurt halanlam ta§lmamaktadtr. Hem de slradan bir memur ktrun ve PKK'nin tiim direni§ kazarumlanOl dinernitleyen bir meKurt orgiitlerinin ve aydtnlann, gitmur. a zaman PKK'nin, tikce Kurt halklOm net tutum almasl gerekir. ulusal direni§e ve ulusal tarihe kar§l yapllan irtkar ve saldtnyt sessiz ve taVlrSlZ kar§tlamak en buyiik tarihsel sorumsuzluk ve sue Ocalan'm tutumuyla ilgili ileri suriilebilecek bir say da §U: KurtOcalan devletin lerle ve Turkler birbirine mahkum butiin dayatmalanru kabul ederek, yiikii devlete yiiklemekte; "al sana, bu yiiku medeni bir devlet gibi ta§lmayt becer, yoksa blrakabm dunyaYI kendi insanlanna bile artlk bir§ey anlatamazsm. teslim edilen kurban milyonlarca insan. Oevlet kendi insaru ilan bu insan gibi davranmak, demokratik ve kiiltiirel haklanru vermek zorundadtr." Ocalan'm bununla yasalla§rru§ Kurt hareketinm en asgaride tarunacak demokratik bir ortamda guciinu parlamentaya ve devletin butiin kurum ve du§unmu§ olabilepolitikalanna yansltmasmm kaprulmaz de ileri siiriilebilir. Ancak KUrt ulusal kabul edilmedibu say da havada kalmaktadrr. Bir iddiaya gore operasyonun buyiik patronu ABO boyle istedi. lddia bir yere kadar dogruydu. Ancak hiCbir siyasal yorumcu bu kadar olguyu tiimden boyle bir i1i§kiye dayandrramaz. ABO, olsa "idam edilmemesi giivencesi olsa Ocalan'l teslim etme alrru§t1r", ama bir yere kadar. ABO kurbaru teslim etrni§tir, Turkiye uzerindeki etkisi ne kadar buyiik olsa bile kurbanm yenme tarona kan§acak Bu i1i§1dnin, operasyonun ve savunmarun sonuC, ulusal kimlik hakkmdan kopanlffi1§ dar ortaya kiiltiirel taleplerden ba§ka bir §ey Kaldl ki Ocalan'a soyletilen ya da onun ileri .kiiltiirel haklar", "genel at" ve .demokratik vatanda§bk haklan· gibi cok ciizi istekler, dunyanm iilkesinde Coziimlenmi§, toplumsal ge1i§im a§amasma gore artlk a§tlml§ haklardlr. Ocadevlet, bu yiikle lan'm iradesi dahilinde ya da iradesine bu tarzda yiizyiize kalrru§t1r. Ama goriinen odur ki devletin plaru bu iyi niyet uzerine kurulmaml§tlr. Avrupa girme iddiabu cuzi istekleri bile yerine getirmese smda olan Turk devleti buakallm Kurtleri ve dUilya kamuoyunu, §imdilik korkunc bir ge-
IIIIII' Iii
"I
li!I' III
461
CI
ricilik girdabmda yiizse bile ileride kendi toplumu ciddi sorunlarla yiizyiize kalmasl kaprulmazdtr.
dahi
taktigini, hem de devletin yeni benzer operasyonlanm bo§a pkarmarun yamslra, ozelikle uluslarasl alanda Kilrt sorununa duyulan ilgide olan artl§l isabetli degerlendirmek, ama ayru zamanda tmrah'dan Ocalan'a yaptlOlan tahribatt a§mak zorundaydt.
29Haziran DGM Ocalan hakkmdaki karar herhangi bir tarihi degil, 29 Haziran'l 29 Haziran'm Kurt halkl i9n aCl bir anlarot vardtr. Said ve arkada§lan 29 Haziran 1925 tarihinde astlrot§tt. TUrk devleti bu olayl hattrlatarak Kurt halkma gozdagl veriyor, iki aCl birden ya§atmayt hedefliyordu. Mahkeme heyeti beklendigi gibi idam karan verdi. Ankara 2 No'lu DGM Ba§kam Mehmet Turgut Okyay tarafmdan okunan karar §oyle: "Samk Abdullah Ocalan'm kurdugu silahh teror orgum PKK'yt aldlgl kararlar ve verdigi emir ve talimatlarla sevk ve idare ederek, devletin hakimiyeti altmda bulunan topraklardan bir klsmml devletin idaresinden aYlrmaya matuf eylernleri sabit goriildugunden, eylemine uyan Turk Ceza Kanunu'nun 125. madclesine gore olum cezasl cezalandmlrnasma karar verilrni§tir." Ocalan bu karara kar§l katili" reddederek, mucadele "Vatana ihanet etmedim. Demokratik Cumhuriyet ettigime inaruyorum. Ulkenin geleceginin sava§tan degil, baTl§tan inantyorum. Herkesi selamhyorum" sozleriyle salonu terketti. Karar Turkiye'de ta§lon gosterilerle kutlanrrken, beklenen karar olmasma ragmen Kurt halloru yasa bogdu. Karar uygulansa bile Yargttay ve Parlamento prosediirilnii izleyecekti. Bu, en azmdan aylar demekti. Dava ayru zamanda Avrupa tnsan Haklan Mahkemesi'ne gidecekti. Avrupa Birligi ulkelerinde idam cezaSl olmadlgmdan idarot onlemek i0n TUrk devletine baslo yapmalan bekleniyordu. tdam karanrun PKK'nin ve Kiirt halklrun direni§ine endeksli oldugunu gormek zor degildi. Bunu iyi bilen TUrk devletinin elindeki kozu PKK'ye kar§l daha §iddetli ve daha 9rkince kullanacagl kesindi. Turk devleti idarru surekli gundemde tutarak Kurt hallo, PKK He Ocalan arasmda duygusal bagl, PKK ve Kiirt halkma kar§l santaj olarak kullaruyordu. Bu nedenle PKK ciddi bir smavla yilzyUzeydi: Hem direni§te kazandlgl mevlileri yitirmemek, hem devletin idam tehditiyle PKK'yi atLl blrakma ve tasfiye
462
PKK'yi tasfiye plant Turk Genelkurmayt plaruru dakik olarak hayata Hedef PKK'yi tasfiye etmek ve Kurdistan ulusal kurtulu§ mucadelesinin potansiyelini denetim alttna almakn. Bunun olu§turulan a§amahydl: strateji Birincisi: PKK'yi Ocalan'a dolaytslyla Turk Genelkurmaymm talimatlanna baglamak. Bu §ekilde PKK adtm adtm, ideolojisinden, tarihinden kopanlabilir, resmi devlet tezlerine bagh 10hnrrdt. Hata bu yolla PKK, yonlendirilebilirdi. Bu takatedHmi§ti. marnlandlgl tarihlerde bu a§ama bilyilk Jkincisi: PKK'yi bolmek ve Bu §ekilde tasfiye sured htzlandlOlml§ olurdu. Ama sadece PKK'yi PKK'yle degil; PKK, surece ele§tirisel yakla§an Kurt aydlnlan He diger orgutlerle de PKK'nin bulundugu gerginlik ve du§man yaratma psikolojisi bu yeter ve artardt bile. Eger yetmiyorsa, c1evletin provakosyonlarla "yardmuru" esirgemeyecegi de ya§anan aCl deneylerden biliniyordu. Upl.ncusu: PKK'yi PDK'yla sava§trrmak. Bu §eltilde hem iki orgUrun de sava§ gucii darbelenmi§, hem de Guney Kurdistan'daki geli§meler dinamitlenmi§ olurdu. de bu plarun uygulamalanna bakahm: Ocalan, savunmasmda ozeIIikle vurguladlgl "sHahh mucadele doneminin ve PKK'nin kendisini demokratik bir partiye donu§tiinnesi gerektigi" onerisinin, onerinin de otesinde diktesinin, hayata i§e ba§landt. Ocalan, 2 Agustos 1999 tarihinde PKK'ye "silahh mucadeleye son" yaptt. Ocalan, §una dayandlrdt: "Turkiye'de ve §iddet ortamt, insan haklan ve demokratik geli§menin onunde engel te§kil etmektedir. Aglrhkh olarak Kurt sorunundan kaynaklanan §iddet, bunda temel rol oynamakyo[u, §iddete son vertadrr. <;:lkmazl a§mak ve sorunlarm
463
I 1 :1 .,
11·1'1
I
" II
!,
'(111
":'1
"'fI
meyi gerektirmektedir. Bu nedenle, PKK'YI 1 Eylul 1998'den beri ate§kes siirecinden, 1 Eyliil 1999'dan tek tarath yiiriitmeye itibaren silaWI mucadeleye son venneye ve giiperini, ban§ smlrlarm dl§ma Boylece, demokratik rom yolunda yeni bir diyalog ve uzla§ma a§amasmm geli§ecegine olan inanClIDl belirtiyorum. Devlet ve toplumun tiim ilgili kurum ve yetkililerini, bu ban§ ve karde§lik surednin ba§ansl duyarb ve destek olmaya, ulusal ve uluslararasl hukumet ve kurulu§lan da olumlu temelde "27 PKK Ba§kanhk Konseyi 5 Agustos 1999 tarihinde Ocalan'm .sismudl§ma lahh mucadeleye son verin ve giiperinizi barl§ kin" onerisini kabul ettigini 6 Agustos 1999 tarihinde ARGK ve ERNK de aym karan payl3§t1klanru apkladl. 8 Agustos 1999 tarihinde de PKK 2. Geni§letilmi§ MK toplannsUlln kararlan apklandl. Bu kararlar arasmda .AIm'nin Ortadogu'da olu§turdugu hareket edilmesi, silahh mucadelenin yeni dunya duzeni blrakdmasl, Turk devletine kar§l te§hir edict propagandarun terkeve 1 dilmesi, Turkiye'nin Avrupa Birligi'ne ginnesi Eyliil 1999 tarihinden olmak uzere PDK ile son tek tarafu ate§kes ilan edilmesi"29 bulunmaktaydl. verilmesi (PKK Ba§kaniJk Konseyi'nin silah b'rakma ek 8'e, s. 516; PKK Geni§letilmi§ 2. MK Toplanttst'mn ek 9'a bkz, s. 518) PKK-MK'nin tarih apsmdan vardl. MK toplantlSI 23-29 Temmuz 1999 tarihinde bu toplantlda sHah blrakma ve gerillalann Guney Kurdistan'a kararlan ahndlgl halde, bunlann 5 Agustos 1999 tarihli Ba§kanbk Konseyi'nin apklamasmdan sonraya blrakdml§t1. Bu da gosteriyor ki, sHah blrakma ve PKK'yi Guney Kurdistan'a me onerisi onceden PKK'ye aktanlffil§, once reddedilmi§, ya da tereddut gosterilmi§, belki de uzun muzakerelerden sonra, ama sonu¢l kabul edilmi§ti. PKK neden bu kadar kolay silaWI mucadeleye veda etmi§ti. Halbuki silahh mucadele PKK'yi yaratan temel etmendi ve Ocalan dl§ardayken son ana kadar da gerillaYl temel alffil§, onu sadece muhaUtlerine kaf§l da oIarak Turk devletine kar§l degil, kullanffil§tl. SilaWI mucadelenin tasfiyesini dU§iinmek bile son ana kadar PKK ve Kurt halkl ipnde bUyiik ihanetti.
464
Ocalan, savunmasmda PKK'den "ban§ kongresi" talep ederek silahh miicadelenin aklbetini belirlemi§ti, ama PKK kabul etmek zorunda degildi. Daglarda binlerce silahh gerilla yard!. Kitlesi ve orgiitleri duruyordu. Kaptmlan sadece Ocalan olmu§tu. Bu durumda PKK yonetimi, Kurt halkma ve tarihe asIa hesablru veremeyecegi yanll§ bir karar alffil§tl. PKK mu zordaydl? Evet, zorluklan Son y1l1arda malarda olen gerillalar askerlere gore katlaOffil§t1. Gerilla mucadelesi kilitlenmi§, Guney Kurdistan'da yogunla§arak karde§ kavgaslna donu§mu§tU. Ama sorun gerillamn daglt1lmaSI degil, dunyarun, b61genin ve Kurdistan'm degi§en gore yeniden duzenlemekti. Dstelik PKK, yakm tarihin en uzun sureli gerilla sava§lru verme onuru ve deneyine sahipti. Yakln tarihin en kahraman ve Eedakar mucadelesini yaratm1§tl. Gerilla ve onunla ozde§le§en PKK, ulusal kurtulu§ ugruna hef§eylerlni kaybetmi§ milyonlarca BlraKurdun umudu ve umudun da otesinde ya§am kahm Kiirdistan'l bolge ilham alan gerillaYl belki de bir ugruna dagltmamn hesabl aglrdl. gizli gorii§meler ve taahhutler mi vardl? Gerillayt tasfiye plammn kar§lhgmda demokrasi ve bar1§ gelecek miydi? Demokrasi ve ban§ talebi yeni bir §ey degildi. Bunlar gerilla mucadelesinin ana amaa cia olsa, Kurt ulusal sorununun ve en azmdan yolunun clan Kaldl ki PKK ve Kurt halkl y1Ilardrr demokrasi ve ban§ istemi§, bunun binlerce insan hayatml kaybetmi§ti. Ki PKK'nin silahh mucadeleyt blrakmaYl ko§ul olarak; taraE kabul edilmesini, Kurt ulusal varhgmm kabul edilmesini, buna gore anayasal degi§ikliklerin yapllmasUll ve bunlann uluslararasl guvence altlnda olmaSlru lIerl silrdugu bilinmektedir. Halbuki bu ko§ullardan bir teki bile yerine getlrllmemi§ti. Getirilmemeleri bir yana bu yonlu i§aretler bile yoktu. Bu nedenle ban§ ve demokrasi kavramlarmm arkasma slgmarak ulusal haklann giivencesi olan gerillayt tzabt olamazdl. Vietnam, Guney Aftasfiye etmenin rika, Filistin, Salvador ve daha ulusal ve toplumsal sorununun once gorii§meler olmu§, bunlann bir klsnu gizli yapdffil§tlr. Ama tiim\l de uluslararasl gozlemcilerin denetiminde §artlar uzerlnde yapdml§t1r. Bu nedenle resmi Turk ve devlet tezlerine entegre olmarun arona "ban§ ve demokrasi", Kurt
IlI'i
,i ii)
1'"I, I ,il I I'll
i
'1";"11'
I""
'1111:11' III "
,
1
/
1 111:
"I't
I'1'1
lilill 1
il '
i "'I'i
' '!I'II! :1l '1:"l
::It' ':1'1
1
;
Iii; "I
,If" "I"1 I
'
I 1,1
465
..:s•..
'.
.,.'
ulusal mucadelesini tasfiye etmenin adma da denemezdL Olsa olsa teslim olmak denirdi. Teslim olmaYI da olmayan "gizli gorl1§melerle" Kurt halklOl ve dunyaYl bununla aldatmak, deveku§u ahmakhglydl. Esir ve iradesi denetim altma ahnffil§, yonlendirildigi kesin olan ve bunu kabul eden bcalan'm, Turk devletine kar§l taraf konumunda oldugunu ileri surebilmek imkanslZdl. Tasfiye planmlO ikinci adlffil af yasasl ve pi§manhk yasasldlr. bcalan'm savunmaslyla birlikte Kurt toplumu, devletin bazl adlffilar atacagl beklentisi girdi. Bu da genel bir afu. toplumsal ho§goriinun en anlamh adUtll bu olacaku. byle ya eger demokratik yontemler one ahnacaksa, eger sava§m yaralan sanlmak isteniyorsa, oncelikle Kurt davasmdan dolaYl cezaevinde olan binlerce insarun sahverilmesi, dagdaki gerillalar ve Kurdistan'l politik nedenlerle terketmi§ binlerce insarun ozgur bir §ekilde evlerine donmelerinin yolunun aplmasl gerekirdi. Bunun da otesinde PKK yonetimi, Kurt halklOl af ve izleyen bir taklm a§amalardan sonra legal bir siyasal paTti plaruna haZlrhyordu. Toplum ve PKK bu beklenti i0ndeyken, DSP-MHP-ANAP hUkUmetinin haZlrladlgl, ktsmi bir af yasasl, 29 Agustos 1999 tarihinde TBMM tarafmdan onaylandl. Ayru giln 6 ay olmak uzere Pi§manbk Yasasl da ytirlUluge girdi. KtSmiAjYasasl, "devlete kar§l Atatiirk aleyhine i§lenen terode mucadele kapsamma giren ve devlete kar§l i§lenen kapsamma giren asker ve polise kar§l yapl1an yaralama ve oldurme olaylanna af kapsaml dl§mda"30 tutmaktaydl. Bu durumda saili§kin dece PKK'nin uyeleri ve gerillalar degil, bunlara yardlmla nan insanlar, terorle baglanuh faillerden dolayl tutuklanan du§unyasa kapsaml dl§mda kalmaktaydl. Pi§manhk Yasasl ce ise "PKK yonetidlerini, gerilla komutanlanOl ve silahll eylemlere kaUlanlan yasa kapsaml dl§mda tutmaktadlr. Yasadan yararlanmak sHahll eyleme kaulmayanlann sHah ve malzemeleriyle birlikte teslim olmalan, verecekleri bilgi ve belgelerle i§lenmesine engel olmalan §artl getirilmekte ve buna uyanlar olUm cezaSI yerine 9 yl1dan, muebbet hapis cezaSI yerine 6 yl1dan az 01mamak uzere aglr hapis cezalan ongorl1lmektedir."3 1 Turk devleti, PKK'yi kapsayan genel bir af ya da pi§manllk yasaslOdan yana degildi. <;:unkU bu, cezaevindeki, dagdaki ve Avrupa Ulkelerindeki
466
politik mUltecilerle birlikte en az 30 bin politik insanm topluma kan§masl demekti. Bu devletin hesabma gelmiyordu. Onun yerine tek tarath PKK'yi dagltmak daha uygundu. byle de yapl1dl. mensuplan af Bu iki yasayla Kurt kanryla beslenen Turk kapsaffilna ahOlrken, aS11 magdurlar olan Kurtler af kapsarruna ahnffilyordu. Korucular, ozel tim, ORAL Yasasl, Anti-Teror Yasasl gibi baskl yasalan, militer ve para-militer ozel orgiitler yerinde duruyordu. Tek ulus uzerine kurulu Turk anayasasl oldugu gibi duruyordu. Faili dnayetlerin dOSyaSI kapatllffil§tl. len koylUlerin yerlerine donu§leriyle ilgili tek bir giri§im, hatta bu yonlu bir talep bile yoktu. Bu durumda PKK ve Kurt halkl hangi kazarumdan bahsedebilirdi? Af yasaslrun PKK ve ozellikle de toplumda yarattlgl hayal kmkhgl ve bu hayal kmkhgmm PKK'yi tepkiye itebilecegi, boylece tasfiye plaOlOln suya yatabilecegi endi§esinden dolayl Turkiye cumhurba§karu SUleyman Demirel, af yasasml TBMM'ne, dolaYIslyla hukUmete geri yolladl. Ama bu arada Turk GenelkurmaYl bo§ durmadl. "PKK'nin ban§ [kendini tasfiye -b.n.) sured i0-n daha inandlnci adlmlar atmahydl. gerilladan bir grup silahlanyla Devletin ku§kulanru gidermek gelip teslim olmahydl." 5 Eylul 1999 tarihli ve PKK-MK'ne hitaben yazllffil§ mektubunda bcalan aynen bunlan yaZlyordu. Sadece bu kadar degil, hukUmetin resmi a?klanmasmda ad! YasaSl olmasma ragmen, bcalan, bu ismi "basmlO yakl§Urmasl" olarak gorl1yor, "silahlar buaklldlgmdan, "aruk bu yasadan korkulmamasl gerektigini", "PKK Merkez Komitesinin, Ban§ Kongresi'nde karar haline getirilecek beklentilerin de yazl1dlgl mektuplan Cumhurba§kaOl, Ba§bakan, Genelkurmay Ba§kaOl ve TBMM Ba§kanma iletmek uzere teslim olacak grupla gondermelerini, kongreden sonra tiimuyle ban§ siirecine katllmaya haZlrlanmalanru (teslim 01maya -b.n.) ve Avrupa'da Turk devletiyle diyalog siyasal 2 mucadele ytiriitmelerini"3 istiyordu. bcalan, eger plan ytiriirse "2000 yl1lrun ba§lOa kadar suredn tamamlanacaglru" Heri suriiyorduo Bu saVIn anlaffil §uydu: 2000 ylhrun ba§ma kadar PKK, kendini tasfiye etmi§ olmah, kalan kurumlan da bulunduklan alanlarda demokratik cumhuriyetin, yani Turk devlet politikasmlO hizmetine sunmu§ olmahydl. (Ocalan'm 5 Eytal 1999 taribli mektubu ek 10'a bkz, s.520).
467
,'I
ii'l 1
\1
Ocalan, "Ban§ ve demokrasi grubu" olarak adlandlrdlgl gerillalann 20 Eylul 1999 tarihinde teslim OlmaSlnl istiyordu. PKK Ba§kanltk Konseyi'nin "Ban§ el\;i.leri" olarak degerlendirdigi 8 ki§ilik gerilla grubunun ba§mda ise bir donem PKK'nin Avrupa Temsildsi olan Ali Sapan vard.. lIeri siirdiigiiniin tersine grubun teslim 01maSI ses getirrnedi. Turk devleti grubun resmi Sll1lr kapllanndan giri§ini yasakladl, basm mensuplanrun ve poltikaolann olayla ilgilenmeleri onledi, ayni giinler Turk ordusu Guney Kurdistan'a operasyon yapti. Grup, 1 Ekim 1999 tarihinde Hakkari'nin dinli bolgesinde bir slrur karakoluna teslim oldu. Tiirk Geneikurrnayi giiven duymanu§ olacak ki, Oealan'a bir mektup daha yazdmidi. 3 Ekim 1999 tarihli mektubunda Ocalan, PKK Ba§kanhk Konseyi'nden §Unlan istiyordu: "Daha kalabahk bir grup 29 Ekim'de, bir grup da 2000'nin ba§mda kattltm gosterebilir [teslim olabilir -b.n.]. PKK teslim olmarun ko§ulu olarak "tatminkar bir ban§ afft" talebini ileri surrnemelidir. Bu meseleyi kilider. Bunun yerine gruplar teslirn olduktan sonra cezarun rnakul bir diizeye getirilmesi talep edilebilir. Sizlerin BM gibi uluslararasl kurulu§larla arabuluculuk istemleriniz bile tepkiye neden oluyor. OzellikIe yabano i§in kan§t1nlmasl istenmiyor. L..] Muhtemel bir rehabilite, yani sosyal ortama uyma denetim alt1nda hem ruh, hem adaptasyon, bukalma reddedilemez. Bu egitim, hem de yeni ya§ama bir meslek temelinde haZlfnun lanrnak bir siire toplu ve gruplar halinde uygun ortamlarda kahnabilir. Bu, giiven sorununu da halledebilir. Omegin Giineyhep "Giineydogu'da [Oealan tutuklandtktan sonra Kiirdistan dogu" terimini itinayla kullandt -b.n.] bir ¢tlik yeni kay belediyelerde projelerde yeralma kurulu§lannda de oneriler geli§tirilebilir."33 Nitekim, 29 Ekim 1999 tarihinde ERNK Avrupa Orgiitiinden 8 ki§i Tiirkiye'ye gidip teslim oldu. Grubu Istanbul'da kar§llayan polis, onlan Anti-teror gotiirdii. Orada onlara "ne ban§l? Ba§karuruz devletimizle dendi. Oradan da Istanbul Kartal Cezaevi'ndeki hiierelere. Iki grup da Yasasl'ndan yararianmayi kabul etmedi ve Ocalan'm direktifi dogrultusunda "ceza indirim yasasl"ru beklemeye koyuldu. Arna once "2000'nin ba§lnda daha yiizlerce gerillarun teslim olmasl gerekirdi." Anla§lIan toplu teslim olmalar bile, eeza indirimi kesin bir
468
giivenee degildi. Genelkurmay, eeza indirimine gidilse bile teslim katrna niyetinde degildi. Ocaolanlan hemen oyle toplum lan'a yazdtnlan tarzIyla daha yillarea "sakmeah vatanda§" konumunda tutulaeaklard.. PKK'nin yapugl tarihte benzeri olmayan bir korkakllk, teslimiyet ve kendini tasfiye etrnekti. Yapilan ban§ ve demokrasi gibi kavramlann arkasma gizlenerek me§rula§tlnlamaz. Ban§ ve demokrasi adalet iizerine kurulur. Inkar iizerine demokrasi olamaz. Bir tarann inkan, ve kendini demokrasi olamaz. Irnralt PKK'nin mezanydt. PKK'nin oniinde tersini yapma olanagl oldugu halde kendi korkakligi nedeniyle kendi ayaklanyla mezara gitti. Ve bir ulusu da arkasmdan mezara siiriikliiyor. Oealan'l yonlendirenlere uyan PKK Ba§kanhk Konseyi, yiiriittiigu politikaya kar§l PKK ve Kiirt toplumunda yiikselen tepkaralama, tasfiye ve fiziki saldtn kamkinin oniine panyasl ba§laru. PKK Ba§kanhk Konseyi, tasfiye planml kabul etmeyenleri ya da ele§tirenleri, "ban§ ve demokrasi dii§maru", "ilkel milliyet\;i.", "sosyal-§oven", "rant9", "ajan" ve benzeri nitelemelerle .. PKK'de ele§tiri ortarnt olmadtgt ve bu politikaya kar§1 olanlann mutlak aliim riski nedeniyle ba§ka yollan yoktu. Tek muhalefet televizyonu Medya Tv, Avrupa ve Tiirkiye'de tek muhalif giinliik gazeteler 6zgilr Politika ve 6zgilr BakI§, tasfiye plarum tiim savunuyordu. Ele§tiri yapan aydlnlann bu organlara yaZI yazmasi yasaktl. Aym §ekilde onlarea aydlrun televizyon programlanna, hatta toplanulara bile kaulmasl yasaklandt. PKK basiru ve televizyonu sadeee ta§aron, rant9, yagel yazar ve politikaeuara a9k oldu. Eger ele§tiri yapanlar ba§ka yapulyor, hedef gazetelere yazl yazIyorlarsa, yukardaki haline getiriliyorlardi. Dii§uncelerini yaZUI olarak Ba§kanltk Konseyi'ne sunan aydtnlar, "kiistah" ve "ukalahkla" Aneak yasak, baskl ve yalan propagandayla ele§tiriler anlenemezdi. Devletler egeinenlik alanlannda bunu yapabiliyordu. Arna PKK tiim giieune ve olanaklanna ragmen heniiz devlet degildi. PKK'nin kendisi kendi ilkelerine ve Kurt davasma ihanet ediyorduo Binleree insan bu hayatlm kaybetrni§ti. Zindanlar durumuna gelmi§ti. doluydu ve binleree insan politik Bunlart aneak dogru politika susturabilirdi, baskIyla susturmak mumkun degildi.
469
II;11'1. 11
II
i;II·II·
I
III ' :1;
'I·
It jll j
;1;1 ;
I Kurt halkl ve PKK'nin bu bilindigi i0n, Ocalan'l yo»lendirenler ona yeni bir talimat dayatttlar: "Ban§ ve demokrasi projesine kar§l olanIar" ve "siIah blrakmayanlar ve geri yenler etkisizle§tirilmeliydi. "34 Bu talimatm PKK-MK'si tek bir anlamt vardl: Fiziki tasfiyeler gundeme gelecekti. Gerilladaki tasfiyeleri kamuoyunun takip ettne olanagl yoktu. Nitekim beklenen yaptlarak 17 saldm geldi: Gorii§lerim ve bu Agtlstos 1999 tarihinde evimde agtr bir saldtnya ugradtm. Alman basm kurumlanntn, KUrt orgiitlerinin ve aydlnIanrun tepkisi uzerine ERNK olayt kmayan bir apkIama yaptl, ama Kurt halkt yaptlgl propagandayla saldtnyt ustlendi. Almanya'da politik multeCi olan Kurt poIitikacI Nejdet Buldan'm evine 17 Ekim 1999 tarihinde giden PKK'li iki ki§i, Buldan'l "Selave Gulmu§ iIe iIi§kini kes. Yasakladtgunlz plathattin yapttglrntz senin de baformlara kattlma. Yoksa Selahattin §ma gelir. Bir oglunun geriUa oldugtlnu unuttna" tehditini yapttlar. Nejdet Buldan, DEP'ten Yuksekova belediye ba§karu iken 1994 ythnda DEP'in kapattlmasl uzerine gorevinden ahnmt§, arantr duruma du§mu§, Turkiye'yi terkettnek zorunda kalrnt§tt. Karde§i Sava§ Buldan 1994 ythnda kontrgerilla taraftndan olduriilmu§ru. Kalabahk ve yurtsever olan Buldan aiIesinin bireyi ulusal kurtulu§ direni§i i0 n de yer ahyordu. Nejdet Buldan, Avrupa'da da PDKW yer alarak politik faaliyetini aktif olarak surduriiyorduo Ocalan olayt vuku buldugunda Buldan, du§uncelerini yaztll olarak PKK'ye iIetmi§, bu nedenle saIdtn hedefi haline gelmi§ti. Redef Kurt politikaa Mahmut Cemil Gundogan ve avukat Ahmet Zeki eklendi ve en koru niteleREP ve DEP'ten milletvekili olan melerle te§hir ediIdiIer. ve PKDW uyesi olan bir Kurt aydlru ve pOlitikaSlydl. Gundogan Omriinun 15 ythru cezaevinde ge0re n bir Kurt aydtruydl. ise Ocalan'tn Kurt hakIanru savunmamasl uzerine avukatllgmdan i0n saldtn hedefi yaplhyordu. PKK Ba§kanIlk Konseyi, PKK Avrupa Orgiirune gonderdigi 21 Agtlstos 1999 tarihIi talimattnda beni, Kurt yazar-politikacI Gulmii§ ve Mehmet Can Yiice'yi hedef gosterdi. GUlmu§, 1980-1990 doneminde Tiirkiye'de cezaevinde kalmt§, aglr i§kence gormu§, i§kencede bir karde§ini de kaybetmi§ti. Giilmu§, cezaevinden pkttktan sonra agtr i§kencenin etki470
siyle hastalanrnt§ ve politik ilticaCI oldugu Almanya'da cigeri degi§tirilerek hayatl kurtartlffil§tt. Mehmet Can Yiice, 1980 ytltndan beri Turkiye'de cezaevindeydi ve PKK'li tutsaklann cezaevi direni§lerinin rumunde yer alrnt§tt. PKK Ba§kanIlk Konseyi, ihanete ortak olmayan 25 yllhk lere bir prplda "hain", "donek" damgaslru yapl§ttnyordu. PKK Ba§kanhk Konseyi'nin bu saldmlanndan sonra aralarmda Mehmet Can Yuce ve Meral Kldtr ile daha PKK'li tutsak, tasfiye politikasma orgutsel olarak tavtr aldllar ve bu tutumlanm 26 Eyliil 1999 tarihinde "PKK Devrlmci (:izgi Sava§{:zlan" ismi alttnda bir biIdiri iIe kamuoyuna a0kladtlar. PKK Ba§kanIlk Konseyi bu politikastyla Turk devletinin istedigi rotaya geliyor, aS11 du§manlanyla ugra§ma yerine yoneliyor, bolunmeyi derinle§tiriyordu. Bolunmeyi yaratan ele§tirenler degil, aksine PKK Ba§kanIlk Konseyi'nin yanh§ politikasl, kendi elemanIan ve Kurt aydmlanna kar§l yapttgl provakasyonlardt. Nitekim Ba§kanIlk Konseyi denetimindeki basm ve orgutler yoluyla, salt ele§tiri hakktm kuUandtklan i0n cezaevindeki tutsaklan saldtn hedefi yaptl ve cezaevinde onceden de meydana gelen kanII provakasyonlara davetiye pkardl. "PKK Ba§kanIlk Konseyi, 9 Agtlstos 1999 tarihinde eski PKK-MK uyesi Mahir Welat'l, 10 Agustos 1999'da da Medya rUde Ba§kanIlk Konseyi uyesi Duran Kalkan'm yapttgl konu§mayla Kurt gazeteci ve yazan Gunay Aslan'l ajan ilan etti ve Ocalan komplosunda yer aImakla "35 Mahir Welat, 1976 ytlmdan beri Kurt ulusal direni§i i0nde yerahyordu ve rum ailesini de mucadeleye katmt§tt. 1986 ylhndan beri de PKK-MK uyesi idi. Ocalan Suriye'yi terkettikten sonra en fazla giivendigi M. Welat'tl. byle ki ltalya'dayken bile kendisiyle ilgili en onemli gOrii§melere M. Welat'l gondermi§ti. Ocalan, Turkiye'ye ka0nldtktan sonra PKK yonetiminin gunah ke0si aramaSI uzerine M. Welat orgutten t§te bu eylemi Ba§kanIlk Konseyi'nin onu "ajan" Han etmesine yetmi§ti. Gunay AsIan ise PKK uyesi degildi. Bir Kurt gazetecisi, aydtru ve yazandlr. 1988 ythnda Siirt'te Kasaplar Deresihdeki toplu mezarlann ortaya pkanlmasmda buyiik payt olmu§, bu nedenle devletin hedefi olmu§tu. Nitekim tutuklanrnt§ ve daha sonra Turkiye'yi terketmek zorunda kalml§tt. Halen Almanya'da politik slgm-
II i III
I
I
I II II
I
I ",
471
........
macl olan ve gazetecilik-yazarltk burada yiiriiten As. lan, (kalan olayt vuku buldugunda Kilrt aydtrundan daha cesur davramp olaya ve silrece ili§kin dil§ilncelerini ve ele§tirilerini ulusal sorumlulukla Aslan'm takdir edilmesi ve diger aydmlara omek gosterilmesi gereken bu tutumu, PKK'nin sabma gelmemi§ olacak ki "ajan" olarak nitelemesine yetmi§ti. Halbuki Tilrk devleti Ocalan vasltaslyla, PKK'ye, Kilrt aydtnlanna ve bir ulusa suskunluk, teslimiyet ve ajanllk dayatlyordu. kil somilrgeci egemenlik sistemini me§rula§tlrmak ve Kilrt ulusunun her halk gibi hakkl olan kaderini tayin etme hakkml killtiirel ozerklige indirgemenin adl olsa olsa ajanhktl. Buna kar§l isej yurtsever olmanm, aydm olmarun kriteriydi. Bu durumda PKK Ba§kanllk Konseyi'nin "ajan" nitelemesi ashnda bir Kilrt aydtru ve POlitikaCISI saytlmahydt. Eger Ba§kanhk Konseyi'nin yetmiyorsa, Ocalan devreye giriyor, PKK baslrunda da yeralan neredeyse "giinlilk talimatlanyla" saldtn hedeflerini arttrtyor, daha netle§tiriyordu. 11Ocalan bile adt hedeflerin "ajan olabilir" diyor, cezaevinden oldugu ve idam cezaSI aldtgl halde hedef lenlerin baZllanru "Avrupa taraftndan yerine hazlrlanmakla" yordu. Belli ki TUrk devleti, Kurt toplumu ve ozellikle aydtnlarda geli§en tepkiyi izliyor, korkuyor ve onlemek Ocalan'a gilnlilk olarak talimatlar dikte ettiriyordu. Bu konuda PKK Ba§kanhk Konseyi'nden ba§ka Ocalan'm tm bilyiik yardlmalan gorevleri kuryeligi a§ffil§ olan avukatlanydl. Avukatlar hemen hemen gilnlilk olarak tmralt'ya gidiyor, bilyiik bir "ozgiirlilk" Ocalan'm gilnlilk talimatlanru ahyorlardl. BaZllan bunlarla HADEP'i yonlendirirken, digerleri de daha biri turunu bitirmeden yeni bir Avrupa turuna Oyle ki PKK yonetidleri bile avukatlardan korkuyor, durumu "Ocalan ve avukatlanru ayn bir orgilt" olarak nitelendiriyorlardt. Bu §ekilde Ocalan, gerektiginde orgiltii devreden pkararak istedigi yonetici ya da ba§ka bir ili§ki ile baglantl kuruyor ve onlan "gizli yonlendirebiliyordu. Tabii Tilrk istihbaratlrun tiim bunlardan haberi yoktu! tnsan onuruna bu kadar yaptlan hakaretin, insanlan kriminalize etmenin, saldtrt hedefi haline getirmenin ve bu yanh§ ve tehlikeli politikada diretmenin PKK'den aynlmalan
472
htzlandtrmasl, PKK'yi bolmesi, PKK ve Kilrt halklru bile varabilecek teWikeli kamplara bolmesi Bu, tmrall'dan dayatllan provakasyondu. Teslimiyet silrecine kar§l olanIan "hain", taraf olanlan "vatansever" ilan eden bir politika kapmlmaz olarak tasfiye olma ve tehlikesine yol
Giiney Kiirdistan girdabmda diretme Silahh milcadeleyi durduran PKK'nin, neden ba§ka bir yere degil de Gilney Kilrdistan'a muammadtr! PKK'nin kefidini Kilrdistan partisi gordilgii ve somilrgeci slrurlan tarumadtgl silrece burada konumlanmaslrun hakh vardt. Ama Ocalan'm Misak-l Milli smlrlanru tarumasl ve PKK'nin de bunu kabul etmesinden soma, artlk PKK'nin Gilney Kilrdistan'daki varhgl endi§eli yorumlara gebe hale geldi. Teslim olmaYI kabul etmeyen, ama Kuzey Kilrdistan'dan silahh kabul eden PKK'nin elinde muhafaza edecegi alamn bulunmadlgl ileri silriilebilir. Ancak, Turk devletine kar§l 1500 km'lik alandan PKK'nin, tiim olumsuz konumuna ragmen PDK'ya kar§l 80-100 km anlamhydt. Aym §ekilde Tilrk ordusu geri ko§ulu olarak bile ate§kesi kabul etmedigi halde, PKK'nin Gilney'de kendini taraf kabul ederek PDK'ya ate§kes yapmasl ayn bir ki Kuzey'den PKK, Gilney'de bilyiik tehlikelerle yiiZ}iize gelecektir. Uretimsiz gerillanlO bunahma girmesi kaprulmazdlr. Sert kl§ ko§ullan, kitlesizlik ve cografik tecritlik bilyiik sorunlar yaratacakttr. tran ve Suriye'nin de onlem almasl kaprulmazdlr. Ki Suriye'den soma tran'da slntr gilvenligi Tilrkiye ile Agustos 1999 ba§lannda anla§ma imzaladl. Bu anla§mada; "PKK, t-KDP, HalklO Milcahidleri ve yanlilanna kar§l ortak milcadele edilmesi, smuda ortak operasyonlar yaptlmasl, e§gudilmlil yiiriitiilmesi yiiksek riitbeli subaylardan olu§an ortak bir birimin kurulmasl" gibi maddeler vardlr. Tarihte iki devlet araslOda silrekli benzer anla§malann imzalandtgl ama pratikte uyulmadlgl bilinmesine ragmen, PKK'nin artlk eskisi gibi siyasi ve cografi manevra olanaklanna sahip olmadtgl ve bunun beraberinde bilyiik tehlikeler getirecegi kesindir.
473
Guney'e slla§ml§ gerillamn, komplo ve cinayetler alamna doniikahin olmaya §en bolgede beladan kurtulmayacagml gormek gerek yoktur. En biiyiik tehlike PKK-PDK Ki kan davasma donu§en bu ko§ullan her zaman vardlr. PDK'nin ipleri Turk devletinin elindedir ve PKK'ye kar§l Son derece kinlidir. Imrah surecinden beri PKK'nin de siyasal yonunu neredeyse Turk devleti belirlemektedir. Ki Ocalan, Cumhurba§karu Siileyman Demirel'e hitaben yazdlgl 20 Haziran 1999 tarihli mekdavet etmektedir: tubunda Turk devletini adeta bu "lrak, Kuzey lrak her §eyden once Turkiye'nin zaytf kann boIoradan vurulmaya Bunu gesidir. Darbe er veya gizli planlann sonueundan ziyade diyalektik bir geli§me olarak gormek gerekir. t§birlikp Kurt olu§umu [PDK kasdediliyor _ b.n.] her ne kadar Turkiye'nin denetiminde de olsa bu haliyle er veya Turkiye'nin aleyhinde en onemli rolu oynayacakttr. <;:unku kullamlmaya musaittir. Bu olu§Umun bu doksanSovyetlerin lar sonrasmda olu§umu; dunya dengeleri lii§unden Soma Turkiye'nin kaprulmaz olarak yiikselecek konumunu, bolgedeki etkirtligini frertlemek, hatta kendine baglamak yonlu geli§tirildiginden ku§ku duymamak gerekir. dunyada uzun bir ge1925'lerde bu durum slmrh ya§andt. ozeIlikle beni lecege ya}'llarak kapsamh kullandacaktir. ve PKK'yi kullanma tarzma bakarsak nastl oynamak isteyecekleri apktlr. Kullanmak isteyecek odaklan ve nelere yol ve slk slk ittifak degi§tirebileceklerdir. Araplar -buna lrak rejimi de dahil- Turkiye ile tarihi ve guncel nedenlerle bu oIu§umu ittifaklan ile birlikte kullanacaktlr. Iran ve ittifaklan daha yogun blrakmak istemeyecek ve Kosova'da gorilyapacakur. Rusya lenden daha zahmetsiz ama ahcl olarak kullanacakur. Oluolarak en az tsrail ka§umun miman tngiltere ve ABD biiyiik dar etkili kullanmak isteyeceklerdir. Avrupa mutlaka bir yolunu bulup soz sahibi olmak isteyecektir. Yani bolgede kim etkili 01mak isterse ona kar§l kullanacaklardir. biIinmeyerili bir denklem ve de"GOrilldugu gibi oyun gi§ken akt6rlerle oynanmaya musait bir konum arz ediyor. Nereden baklhrsa bakllsm eger rum bUnlan bo§a pkaracak politika ve hamle gUciine Turkiye kavu§mazsa hedef olmaktan kurtulamaz. PKK'yi bu temel fakt6rleri iyi goz onune getir-
474
mek laZlm. Bana gore ozellikle son 10 ylldlr takip edilen ve giderek adeta bir strateji haline getirilen nokta Turkiye'yi PKK ile, daha soma da benimle yogun ugra§t1np alttan alta daha kaltCI alt yaplyt ba§ta i§birlikp Kurt olu§Umu saglaytp, boylece birinci a§amaya ula§uktan sonra ikinci a§amayt apk oynamak olacakur. Bunun yok. <;:iinku kendiliginden ve apk geHyor. bilgilerine de Bu a§amada Turkiye'nin aleyhine geli§mesi olan bu seolaylara, bu olu§umun kendisine Turkiye mudahale fer lrak'm, Yugoslavya'mn, benzer yerin ba§ma gelen Turkiye'nin ba§ma gelecektir. Yine bana gore birincisi tamamlanmak uzere. Bunda §uphesiz PKK ve beni goriinur hedef olarak kullanmak ve Turkiye'nin 1993'lerden beri kilitlenmesi onemli rol oynapolitik ve askeri yaplsmda dl. Bunda bana gore Tiirkiye'nin hem de dt§ta bazl devlet duzeyinde olsun ba§ka duzeyde olsun ve ki§iler kullamldl, oyunu bilerek veya bilmeyerek aleyhte oynadtlar. Ben slrurh da olsa kendimi ve PKK'yi Ama hem bilinen ku§kulu ve duygusal ortam, hem devletteki u§mah durum, tecriibesizligimiz bizi istenen sonuca gitmekten altTurkiye temel bir poHtikadan yoksundu. koydu. Ama Ba§anslzhgm oziinii burada aramak gerekir. "36 Turk devletinin istihbarat orgutlerinin raporunu yansltan bu mektubunda Ocalan, Guney Kurdistan'daki olu§umu Kurt halklrun uzun kolelik tarihinden, Turkiye'nin bu tarihteki olumsuz rolunden, buradaki insanlann kendi ukda§lan oldugu soyutluyor ve Tiirkiye'ye kar§l olmakla ve tabi ki mudahaleye mahkum ediyor. Halbuki inceledigimiz tarihten biliniyor ki, dunyarun neresinde olursa olsun Kurt halkl adma olan her ileri adlm, Turk devlet kar§ltltgml ta§lmak zorundadtr. iyi bilen ve bilmesi gereken Ocalan daha da Heri gidiBunu yor, PKK-MK'ne hitaben yazdffi1§ 5 Eyliil 1999 tarihli taHmatmda onlardan "TUrkiye'nin bu bolgedeki Kurt sorununda kendi munii guvenle olu§turabilmesi ve uygulayabilmesi yardimci olmalanru" istiyordu. Ocalan 3 Ekim 1999 tarihli mektubunda ise PKK'ye Guney'de sava§ gueG olarak kalmayl dayauyordu: .[lrak'taJ yapllmasl gereken genel muhalefet olmak kadar, Kurt muhalefeti de ve hatta rejimle diyalogda da demokrasi pozisyonundan vazkadar, ya bazl orgutlerle birle§ilir ya da bir cephe ola-
475
rak baglmslzca, ama marjinalle§meden yer tutmak, uslenmenin sagladlgl gucu politize etrnektir. 0 kadar halktan §ehidiniz var. Barzani ve digerleri bilmeli, §ehidi ile, halktyla ve gUctiyle bir alan gurunuz. lktidar olma hakktruz vardlr. Esnek uzla§malar kadar, zorlarlarsa en uygun ve ba§anb kar§lhklan verebilecek konumdasmlZ. [...J Turkiye, bazl ve dl§ta kt§ktrtrnaslyla kendisini siyasi ku§atrnaya aIdlglrntz hissine kaplhyor. Bunu dogru angitmede dostIuklann dogru ele ahIamab, ku§atma degil, narak ytirUtUlen bir olduguna giivenebiImelidir. "37 Turk devletinin kendini bu kadar sunan bir guru, PDK ile geri durrnayacagml, bunu PKK'yi tasfiye surednin onemli bir fusatl olarak degerlendirecegini ve Kuzey Kurdistan dosyasml kapatuglOa inanarak bundan sonra Guney Kurdistan'daki kazarumlan dinamitiemeye gormek zor degn.
12
Kurt halktrun avantajh ve dezavantajh durumunu izah etrneye h§1:lm. Kurt sorunu gerek Kurt halktrun uiusal mucadele ve orgutlenmesinin urtinu olarak, gerekse sorunun insan kaybl ve ekonomik, toplumsal, kUltUrel ve diger tahribauyla tUm agrrhglyia bolgenin ve uluslararasl alarun giindemindedir. Hatta bOlgenin en temel sorunu durumundadtr. Sorunun ivediligine ragmen ara§t1rma boyunca ap,klamaya sorunun bOlgesel boyutunda ya§anan ve buna bagb olarak KfutIerin ya§adlgl aglr problemler, gedktirrnektedir. Bu da Kurt halklrun odedigi fatura buytitrnekte ve bOige istikranru daha fazia olumsuz etkilemektedir. Bunun, uzerinde birle§ilen olduguna inaruyorum. Bu nedenle ara§1:lrrnarntn sorunun mune katkt bulunacaglOa inandlglm §U ba§ltklar alunda topladlm: 1. Kurt sorunu tarihsel olarak bolge sorunudur. Bu ozelligi guncel olarak daha belirgindir. Yani Kurt sorunu bolgenin tUmunu ilgilendirrnektedir, ama ayru zamanda bolgenin sorunlan Kurt sorunuyla kayna§ml§Ur. Daha net §ekilde vurgularsam: Kurt sorunu bolge hUZUf bulamaz ve bolgede ban§ in§a edilemez. Bolgede Kurt halktrun varhglru inkar eden devlet politikalan gekaybetrni§tlr. I\iirdistan'l denetiminde tutan devletlerden Kurt halklrun inkan anlamma gelen slOrrlan me§ru gosteremez. Bu baktmdan inkar uzerine ytikselen uluslararasl ve bolgesel anIa§maiann Kiirtler dahil tUm bolge halklanrun ulusal varhk ve haklanru guvenceye alacak §ekilde yeniden duzenlenmesi zorunludur. Bolgesel ya da uluslararasl konferanslar olur, ama bu duzeniemeleri hedefleyen her platforrnda Kurt halkl da temsil edilmek zorundadtr. B5lgenin zorunlu olan bu yeni duzenlenmesi bolge devietierinin denetlmine blraktlamaz. <;:unku bu devletler Kurt sorununun sorunlan oldugunu iddia etrnekte ve bu §ekil-
476
477
de sOrun iizerine aralannda vardlklan anla§malarda hem Kiirt halkmm, hem de uluslararasl insiyatiflerin temsilini onlemektedirler. 2. Kiirt sorununun mevcut a§amasl ve Kiirt halkmm kar§l kar§lya bulundugu tehlikeler, uluslararasl insiyatiflerin acil olarak harekete gerektirrnektedir. Bunun diinya sorunlanrun globalIe§tigi, ekonomik entegrasyonun, teknolojik ileriemelerin ve insan haklan, halklar hukuku, demokrasi, silahlanma, kirlenmesi ve benzeri konulann halklan birbirine bagladlgl, birbirine kar§l sorumlu kddlgl ve bu uluslararasl baglay1C1 denetim mekaniziamalanrun olu§tugu slralamayl fazlahk gOriiyorum. Aym §ekilde tngiltere, Fransa, ABO gibi biiyiik devietierin Kiirt sorununun diger yaratlalan oldugu bilinmektedir. Bu dan bunlann sorunun Kiirt halkl ve bolgenin diger halklan lehine ortak insiyatif geli§tirrneleri gerekir. Boyle bir insiyatHin klsa siirede vermesi miimkiindiir. <;:iinkii adl devietierin destegi olmadan bolge devietierinden mevcut politikalanru siirdiiremez. Bunlan silahlandlran ve bask! politikalanna destek sunan ABO ve miittefikleridir. Ancak biiyiik devletlerin pkara dayah ve bunun bolgeye yanslmasl, bolge devletlerini inkar ve basklya dayanan politikalanru siirdiirmede cesaretlendiriyor. Bolgeyi biiyiik sava§lann e§igine getiren nedenlerin ba§mda emperyalist devletlerin bu politikalan gelmektedir. Ancak bu politikalann ba§anh olmadlgl ortadadlr. Siirdiirmekte inadm insan kaybml, ekonomik, kiiltiirel ve toplumsal tahribatl artlracagl gibi, sava§lann bolgesel boyutIar kazanarak milyonlarca insarun ya§affilru tehdit eder hale getirecegini ve getirdigini gormek zor degil. <;:iinkii bolge devletleri agzma kadar silahlldlr. biri dt§ baglantllan nedeniyle hemen pes etme niyetinde de degil. Biiyiik devletler, silahlandlrarak, gerid politikalara destek olarak ve bolge devletlerini blokla§t1rarak adeta bu gidi§i koriikliiyoriar. Bu gidi§ bir tarafa iistiinliikler kazandtnrsa bile, ba§ta Kiirt sorunu olmak iizere bolgenin diger temel sorunlarml garantisi yoktur, aksine Korfez Sava§l'mn oldugu gibi durumu daha da aglrIa§t1rabilir. Bu nedenle biiyiik devletlerin sagduyulu politika ile adl hareketleri zorunludur. Ku§kusuz onlardan sag duyulu hareket etmeleri yapmamn tek ba§ma yetmedigini tarihten ve giincel
478
omeklerden bilmekteyiz. Bolgesel ban§ insiyatifinin zaytf oldugu Bu baklmdan uluslararasl ban§ insiyatif kullanmalan onemlidir. Ciddi ve baskl biiyiik devletler iizerinde etkili olabilir. Silah sevkiyatl, blokla§ma ve sava§l tahriki yerine silahslzlanma, demokratik ho§gorii, biitiin bolge devletlerinin demokratik temel norrnlara uymalan, ba§ta Kiirt sorunu olmak iizere temel bolge sorunlanmn nii bolgesel i§birligi ve giivenligin ko§ulu kabul etmelerinin saglanmasl bu aktivite ve bask! zorunludur. Kiirt sorunu aruk gizlenemeyecegine gore kapmlmazdlr. Ama slralayacaglm kavramlar biitiinle§mi§ olmasma ragmen, sorun oncelikle ulusal, sonra demokrasi ve insan haklan sorunu olarak goriilmelidir. Bolgenin siyasal haritasl gozonune ahndlgmda sihirli bir forrnUliiniin olmadlgl soylenebilir. Ama yine de mutlaka zorundadtr. Sorunun ulusal oldugunun kabuluyle ba§lanacak a§amah bir hem Kiirt sorununu hem de bolgenin diger sorunlanmn katklda bulunacaktlr. Ama her adlffimm anayasal giivence ve ulusalarasl denetim guvencesi altmda olmasl gerekmektedir. Oemokratik ho§gorii ve Kurt bolgelerindeki ekonomik tahribattn onlenmesi reformlar, bunun uluslarasl fonlardan yardlm ve bu yardlffiln kullamlmasl denetim zorunludur. Eger boyle bir suya§amrsa, ki zorunludur, bu dlnamizm kazaruru§ ve ulusal haklan guvence altma ahnml§ olan Kurt toplumunun, i§gal ettigi cograflk konum nedeniyle kom§u halklar arasmda ekonomik ve demokratik ho§gorii ve i§birliglnin kopriisii olu§turacaglm tahmin etrnek zor degildir. Bolgesel sorunlann ba§ka bir ziim yolu yoktur. 3. Kurt sorununun nereden baklhrsa bakllsm Turk devleti kilit devlet durumundadtr. Bunun nedeni slralanabilir: Tiirkiye tiim ragmen Batl sistemiyle en fazla entegrasyonu saglaffil§ olan Ortadogu Ulkesidir. NATO tarafmdan her apdan desteklenmekte ve diger bolge devietierine gore onde tutulmaktadlr. Hatta NATO'nun askeri ve NATO Ulkelerinin bolgeye yonelik ekonomik planlannda Turkiye koprii olarak kullamlmaktadlr. Turkiye, Kiirtleri denetimleri altmda bulunduran Ulkeler arasmda en buyiik askeri ve endustriyel giice sahip olamdlr. Tiim
479
ragmen demokrasi apsmdan tran, lrak ve SUriye'ye da olsa iki topgore daha ileridir. Zoraki ve somilrgeci lumun birbirine entegrasyonu en bu Ulkede ileridir. Ama ulu- ( sal baskl ve inkar sisteminin devam eunesi nedeniyle de zarara ugrayan Ulke durumundadlr. boyunca defalarca I dikkat gibi, Tiirkiye ekonomisi, siyasal yaplsl ve uluslararaSI ili§kileri Kiirt sorununa endekslenmi§tir. Kiirtlerin ulusal demokratik miicadelesi bu Ulkede geli§mi§tir. Tiirk devlet yetkililerinin de defalarca itiraf ettigi gibi Kiirt realitesi pratikte kendi. blrakmamn ni kabul ettirrni§tir. Ve aruk gizlememin, olanagl yoktur. Bu durumda Tiirk devletinin davranmak zorundadu. Tiirkiye'de demokrasi; halksal, demografik ve kiiltiirel ogelerin birbiriyle uzla§masmdan Tiirkiye temel olarak iki halk, Tiirk ve Kiirt halkl bulunmaktadlr. Dinsel olarak Alevi ve Sunil halk bulunmaktadlr. Dini inanci yogun ya§ayan milyonlar oldugu gibi, laikligi benimseyen milyonlarca insan varQlr. Ba§ta Kiirt ulusal kimligi olmak iizere, tiim bu kiimelerin demokratik bir uzla§malannm demokratik-Iaik bir anayasa degi§iklisistem ginde ifadesini bulmasl gerekir. Tiirk devleti bunun on adlmlan olarak genel am 9karmasl, baskl yasalanru kaldlrmasl, adl cinayetlerle ozde§le§en militer ve para-militer ozel orgiitleri dagltrnasl, faili ve kaytplann aklbetinin aydmlaulmasl yasal olanaklan ve kitle insiyatifinin oniinii sonuna kadar yooIan koyler ve genel olarak Kiirdistan'daki ekonomik geriligin a§llmaSI ulusal fon olu§turmasl ve seferberlik geli§tirmesi gerekir. Tiirk devleti, Kiirt siyasal-demokratik ve kiiltiirel orgiitlenmesi ve kurumla§masl anayasal degi§iklikle glivence saglamak zorundadlr. Ozellikle Kuzey Kiirtleri ve politik orgiitlerinin diger Kiirdistan siyasal, ekonomik ve kiiltiirel ili§ki, dayaru§ma ve bu amapa geli§tirecekleri onlememesi, bunun Kiirtlerin dogal hakkl oldugunu kabul eunesi, eunenin de otesinde bunu bolgenin demokratik, ekonomik entegrasyonu en isabetli ve zorunlu oldugunu gorerek te§vik eunesi gerekir. Bu tarzda hareket olacak Tiirk devletinin, dl§ yanslsmm da olumlu bir alacaglru ve kom§ulanyla olan sorunlanm demokratik yontemlerle gormek zor degil. Yani Kiirt so-
480
Tiirkiye, kom§ulan askeri ve yayllmacl bir rununu tehdit araCl olmasl zor olacakur. Tiirkiye'nin mevcut sosyal, siyasal ve ekonomik ordunun Tiirkiye'deki belirleyici yeri, Tiirk devletinin, blrakahm Kiirtler kendi halkl bile tarihte zaman dddi bir demokrasi konsepti olmadlgl, hep yonetenlerin ekonomik-siyasal karlan 0 da dl§tan dayatma sonucu demokrasiyi olarak kullandlgl gibi nedenlerden dolayt, bu degi§imi yapamayacagl ileri siiriilebilir. Ancak sorunun mevcut boyutlan bu mecbur kllmaktadlr. Bu nedenle ordunun, siyasal partilerin ve diger toplumsal kurum ve gruplann, Kiirt sorununu adiliyet temelinde yana kesin politik tutum girmeleri gerekir. l§te bu a§amada ABD ve Tiirkiye'nin NATO'lu diger miittefikleri ile uluslararasl inisiyatiflerin destek ve zorlamalanrun onemli roIii ortaya pkacakur. 4. Kiirt sorunu bir sorunu olmaktan pkrru§t1r. Kiirt sorunu dort kapsayacak tarzda biitiinle§mi§tir. Bu gOre hareket etmeyen Kiirt orgiitleri, donemin siyasal ko§ullanm kavramaffi1§ olurlar, ki bu kavray!§ kahCl ba§an sozkonusu degildir. Bu nedenle Kiirt politik orglitlerinin dort Kiirdistan kapsayan ortak bir ulusal konseptlerinin olmasl gerekmektedir. Bunun on ko§ulu ulusal sorumluluktur ve ko§ulda birbiriyle Uluslararasl ve bolgesel ko§ullar ve ko§ullarmm farkhhgl, sorunlann miinii ve apsmdan birbirinden farkll kl1abilir. Ama bu durum bile ko§ulda ortak konseptin varhglru, yani genel ulusal sorumlulugu ortadankaldlrmamahdlr. Zaman zaman uygun ftrsatlar yakaladlgl halde Kilrt politik orgiitlerinin kahCl varamamalanrun temel nedeni boyle bir ortak konsept olu§turmaffi1§ olmalandlr. Eger bir ulusal konsept olmu§ olsaydl ve bunun gerektirdigi ulusal sorumlulukla hareket etrni§ olsalardl, aralannda kahCl ittifaklar ve cepheler olur, yerine ulusal dayaru§ma giiciinii yanlannda bulurlardl. Kiirt orgiitleri, ulusal inkar ve baskl sisteminin uzun tarihinde boyle bir konsepte varmamalan hep tuzaga dii§iiriildiiler. Orboglitler bu tuzagm bilindnde olduklan halde liindiiler ve birbiriyle birbirine dii§man durumuna geldi-
481
-ler. Birbirine kar§l iistiinliik saglamak tuzagl kuranlara dayandllar. Onlarla blokla§tllar. Bloklar birbirine meydan okuduklannda, Kiirt orgiitleri birbirinin kar§lsmda bloklann yedeginde saf tuttular. Yeraldlklan blokun Kiirt halkmm pkan daha iyi oldugu propagandasml yaptllar. Orgiitleri orgiit aydmlan izledi. Orgiitler denetledikleri halk ylgmlanru bu aldatmamn Neticede ulusal duygulann en oldugu bulundugumuz donemde bile Kiirt orgiitleri, aydmlan ve halkl halen bOliinmii§ durumdadlr. Orgiitlerin bu durumu Kiirdistan ve Kiirt halk giyle Kiirdistan tarihi boyunca bu durumu ya§adl. devlet Kiirtler sava§maz. Devletler ancak kendileri sava§lr. Bu nedenle Kiirt orgiitiiniin herhangi bir devlete yedekligini .stratejik miitteHk" gibi gostermesi hakkl yoktur, boyle bir iddia kendini ve Kiirt halkml aldatmaktan ba§ka bir anlam ta§lmaz. Halen ortak bir ulusal konsept Kiirt halkmm, Kiirt aydlnlarmm ve Kiirt orgiitlerinin en temel sorunudur. Boyle bir konsept: Birbirine kar§l siyasal-askeri bloklara girmemeyi, kiiltiirel, ekonomik, siyasal ve askeri alanlarda dayaru§maYl, bOlgesel ve uluslararasl platformlarda birbirine katklYl, ya da ortak hareketi gerektirir. Gerektirmenin otesinde ortak kurumlan zorunlu kllar. Bir ulusal kongre ya da tiim orgiitlerin tabi olacaklan saygm aydmlardan olu§an bir platform, ba§anslz olmu§ deneylerden de ders pkararak adlm olabilir. Bu kurum ya da platform ortak ulusal pkarlann prensiplerini olu§turabilir. deneylerde oldugu gibi bir parya da kahcI herhangi bir ya da biiyiik devletlerin dayatmasl ulusal konseptten yol 5. Mevcut a§amada dort da Kiirt sorunu ivedi kllan a§amaya ula§masma ragmen, ortak ve ayn ayn sorunlan ve gorevleri vardlr. Giiney Kiirdistan'daki Federal Kurt Yonetimfnin en biiyiik sorunu PDK ve YNK arasmdaki a§llmasldu. Buna bagh olarak yonetimin halk kitlelerinin insiyatiHni artlran onlemler almasl ve bunu varhglrun temel ko§ulu haline getirmesi gerekir. c;atl§malan onleyecek tek silah budur. Halkm ulusal ve demokratik bilinciyle yonetim olmasl, bolge aynmlanrun kalkmasl ve aydlnlann insiyatif kazanmasl, kurumlann ki§ilik kazanmaslru, go¢n, ozellikle de aydln go¢niin durmaslru saglayacaktlr.
482
PDK'mn, PKK'yle olan kesin gerekir. PDK'mn, PKK dahil Kiirdistan'm diger politik sorundaki gorii§lerini dl§talamamasl, itibar etmesi ve olu§turulacak ortak ulusal yiikiimliiliiklere kar§l kendini sorumlu gormesinin zamam gelmi§ ve bile. PDK ya da YNK'nin Dogu Kiirdistan politik orgiitleriyle olan ve donem donem malara varan sorunlarma da ayru duyarllllkla son vermeleri gerekmektedir. Federal Kurt Yonetimfnin, ylllardu sava§m tahribatlndan harabe haline gelmi§ Kiirdistan'm bu bolgesini in§a etmesi gerekir. Ama oncelikle, olu§turdugu ulusal, siyasi, askeri, kUltiirel ve ekonomik politikalar ve kurumlann bOlge aynffil olmadan tiim halka dayah olmasml saglamasl gerekir. Yonetimin bu kurumlan olu§tururken mevcut durumda agrr dl§ baglmllhgl, ozellikle de Tiirkiye'ye baglmllllg1 azaltmasl gerekir. Bunun yerine oncelikle diger Kiirdistan halkm, Kiirt orgiitlerinin destegini ve dayam§maslru ve buna bagh olarak uluslararasl destek ve dayam§maYI ol¢ almasl gerekir. Siyasi konjiiktiiriin agu ko§ullanndan hareketle bunun imkanslz oldugu ileri siiriilebilir. Ama buradaki yonetimin kaha olmaslrun ba§ka bir formUlii yoktur. c;iinkii tamamen dl§a baglmh bir dl§ giigerin tercihinin degi§mesine bagh olarak kolayla ylkllmaya mahkumdur. 6. Dogu Kiirdistan ikinci biiyiik Kiirt sorunu olmasma ragmen, Kiirdistan'la ilgili geli§melerde Kuzey ve Giiney sorunundan daha gerilerde seyretmektedir. Bunun donemsel oldugu ileri siiriilebllir. Ama en onemli nedeni bu temsil eden orgiitlerin politik zaaflanndan kaynaklanmaktadlr. Aralannda birlik olamayan orgiitlerin bu durumu en onemli zaaflanm olu§turuyor. destegine en rolii Uluslararasl alanda emperyalist bunlar atfetmekte, hatta neredeyse tek kurtulu§ umudu olarak gormektedirler. Bu da dl§ zaaflanm olu§turuyor. Bu zaaf, !ran 15lami rejiminin Kiirt onderlere kar§l yaptlgl ve hemen hemen tiimii de oliimle biten suikastlerini kolayla§tlrmaktadlr. Ote yandan bu politik orgiitler, politik tercihleri nedeniyle diger Kiirdistan ili§kilerini zaylf tutmu§, bu da ulusal birlik ve dayaru§ma anlaYl§1 ve konseptinin olu§masl gerekli olan ogelerden birinin eksik kalmasma neden olmaktadu. KU§ku yoktur
483
ki, tran'l11 Kiirt sorunu tiim aglrhglyla giindemdedir. Ve bu sorun hem gene! Kiirt sorununun \;oziimii, hem de tran'm demokratik bir iilke haline gelmesi i\;in temel faktorlerden biri durumundadtr. t\; ve dl§ zaaflanru a§rru§ Dogu Kiirdistan politik hareketi ku§ku yak ki oniimiizdeki siirede ivme kazanmaya adaydtr. 7. kadar kaderini diger Kiirdistan 1984'le birlikte de PKK'ye baglayan Suriye egemenligindeki Kiirdistan par\;aSI, PKK'nin 1999 ythyla birlikte siyasal taleplerinde yapttgl degi§imden sonra, kendi potansiyelini daha farkh degerlendirrne aynrruna gelmi§tir. Bu par\;a Kiirt ulusal bilinci ve kiiltiirel iiretimde belki de en Heri Kiirdistan par\;asldtr. Ancak bu potansiyelini siyasal nedenlerle hep diger kullandt. Par\;alarl11 birbirinin sorunlanrun \;oziim tarzma anlayt§ gosterrneleri ve katkl yapmalan ulusal sorumluluk geregi olmasma ragmen, Giiney-Batt Kiirdistan halkt, ulusal istemleri kiiltiirel haklara indirgeyen .yeni PKK" ile olan yiiriiyii§iinii degi§tirrne zorunluluguyla kar§1 kar§lya bulunmaktadtr. Bu par\;adaki halkm kendi ulusal sorunu vardtr. Suriye yonetiminin askeri ve anti-demokratik niteligi, iiIkenin biitUn potansiyeIini tsrail'le \;e!i§kilere aktarrnasl, bolge dengeleri ve Kiirtlere .toleransh'" davrant§1 gibi nedenlerle, bu par\;adaki ulusal potansiyelin kendi I\; hedefleri i\;in miicadeleye kanaIize edilmesi onlenmi§ti. Ama amk Suriye yonetimi yolun sonuna gelmi§tir. Blrakahm SUriye yonetimini, bolgede hi\;bir devletin, toplumlan ga kapatan yaplslyla ayakta kalmasl artlk miimkiin degHdir. Suriye halklrun da, Arab! ve Kiirdiiyle demokratik haklannt almasl gerekir. Bunun da en onemli ogesi Kiirt ulusal sorununun \;oziimiidiir. Kiirt ulusal varltgmm anayasal kabulii, buna uygun toplumsal, ekonomik ve kiiltiirel onlemlerin all11maSI bu par\;adaki halktn temel sorunudur. Ger\;ekte bu par\;adaki Kiirt halktrun ulusal bilin\; ve orgiitlenmesi bu gorevi yerine getirebilecek Sorun genel ulusal konseptin bir par\;aSI olarak bunun siyasi hatttru ve orgiitsel yaplslru olu§turrnakur. Olu§turrnarun otesinde kaprulmaz olmu§tur. Eger, PKK ba§ta olmak iizere Kiirdistan'm biiyiik poIitik gii\;leri boyle bir geli§menin oniinde dururlarsa Kiirt halktnm iradesiyle \;eli§mi§ olurlar. Ulusal sorumluluk i\;inde orgiitsel \;okluk zaytfllk degil gii\;liiliiktiir. Ayru zamanda Kiirtlerin en fazla ihtiya\; duydugu I\; demokrasinin oturtulmaslrun on ko§ullanndan biridir.
484
8. Kiirt sorununun en karrna§lk ama aynl zamanda en temel ogesi Kuzey Kiirdistan sorunudur. Sorunun \;oziimii ipn vanlan a§ama bu onemi daha da amrrnaktadtr. Ara§tlrrnamda, ya§anan siireci, Kiirt halklntn yeniden bi\;imlenmesi ve buna cesaret etmesi olarak degerlendirdim. Buna devrim dedim. <;:iinkii son derece zor durumda alan ve bu durumu neredeyse anlayt§, kader haline getiren bir halkt degi§ime ve bunun i\;in miicadele etmeye ikna etmek \;ok zordur. PKK bunu becerdi. Bu nedenle bundan sonrastnm ba§anlmasl da onemli oranda PKK'nin tutumuna bagh olacakttr. Ocalan tutuklandtktan. sonra PKK iki se,;:enekle yiizyiize geldl: Ya yozla§arak tasfiye olacak, ya da yozla§madan kendini siirece uygun olarak degi§ime ugratacakur. PKK'nin tasfiye olmaktan kurtulmasl \;ok zor da olsa, bunun ko§Ulu kendini yenilemesidir. Yenilemesi de §U ko§ullan yerine getirrnesi gerekmektedir: a) PKKyakm tarihte Ortadogu'nun en biiyiik halk hareketldir. Kiirdistan tarihinde de en uzun siireIi ve en biiyiik halk hareketidir. Ayru zamanda toplumsal temelleri a\;1sl11dan en geni§ katthmll bolge ve Kiirdistan hareketldir. Bu nedenle PKK ki§i hareketl degil, ylgl11 hareketidir. Sozkonusu onderi bile olsa, PKK ki§iden ziyade bu ylgl11lara, bu temeline, bu ulusal ger\;egine kar§1 sorumludur. Kesin tercih durumuna geldiginde ikinciyi tercih etmesi ulusal sorumluluk geregi olmahdtr. Cezaevinden bir liderin bir sava§ orgiitiinii yonetmesinin diinyada omegi belki de yoktur. PKK'nin bu tutumu, Kiirt ulusal direni§inin saygtnhgml zedelemekte ve tUm kazarumlanru kaybetme riskini dogurrnaktadlr. PKK Kiirt ulusal miicadelesinin vardtgl a§ama, diinya ve bOlge siyasal ko§ullanrun degi§mesinin iiriinii olarak ytllardlr donii§iim gorevleriyle yiizyiizeydi. Ocalan olayt bu gorevi daha ivedi ktldt. Ancak, tmrah, PKK ve Kiirt halktru etkileyen ve' her zaman hesaba kattlmaSI gereken bir realite olmasma ragmen; PKK, bu donii§iimii tmralt'dan degn, kendi ozgl1ciiyle yapabilmelidir. Ve bu tercihi donii§iimii yapabilmenin anahtan kabul etmelidir. Kendini tmralt girdabmdan kurtarrnarru§ bir PKK blrakahm degi§imi, varhgml bile siirdiiremez. Bu nedenle PKK bundan boyle Kiirt ulusal direni§i ipndeki aglrhkll ve olumlu yerini korumasl11m ve bu roliinii siirdiirrnesinin birind ko§ulu olarak kendini Tiirk devletinin yanlendirdigi Ocalan'a baglmhltktan kurtarrnak olarak gormelidir.
485
Bu, PKK'nin Ocalan'a sahip pkmaslyla Aksine diger Kurt orgutlerinin de uzerinde uzla§l1ffil§ bir konsept i9nde destek ve dayam§mada bulunmalan gerekir. <;:unkii Ocalan Kurt sorunundan dolaYI tutukludur, bu sorundan dolaYl yargl1andl ve ceza aidl. Bu nedenle Ocalan olayl Kurt sorununun bir b) PKK mucadelesini Kurt direni§ tarihinin hata ve yanh§lanndan bir karaktere kaders pkararak, ama direni§i miras alarak, vu§turdu ve toplumsal kesimlere dayah olarak geli§tirmeyi ba§ardl. Bu nedenle PKK'nin bir taklm siyasal taleplere slgmarak, bolgesel ve uluslararasl zorluklan Heri surerek Kurt halkmm tarihgirmesi busel tezlerini taktik pkarlanna tabi kdma yiik bir politik yanh§, bir politik sapma, kendi miraslyla ve aym zamanda buyiik bir tehlikedir. <;:unku, her halk gibi Kurt halkmm ulusal haklan da dokunulmazdlr. Kurt halklnm temel 50runu ulusaldlr. Kiiltiirel ve diger haklar ancak bunun ogeleri olabilir. Kurt halkmm inkan uzerine olu§turulan slrurlar, Kurt halklrun ulusal varhgl ve diger ulusal haklan kabul edilmeden, bunlar anayasal guvenceye kavu§madan ve Kurt halkmm da pkarlanm koruyan smlrlar haline gelmeden me§ru gosterilemez. c) PKK aleyhte ko§ullarda direni§i geli§tirdi. Direnirken hep engellede kar§da§u. Kendi bazl1an orgiitii bolmeye bazdan hakll, bazl1an yanll§, bazdan abartl1an, ama neticede sert kavgalar ya§andl. Bu kavgada belki yiizlerce hayauru kaybetti. Donu§um iddiasmda olan PKK, tarihindeki bu karanhk donemi a§mak zorundadlr. Bunun yolu; hayauru kaybeden, isimleri uzerine oyle olmadlklan halde "ulusal hain" ve benzeri kotU nitelemelere maruz kalan ve sayl1an belki de yiizleri a§an masumun ulusal kurtulu§ direni§inin kurbaru oldugunu ve bu uygulamalann artlk kaldlglru kabul etmelidir. Bunun toplumdan ve kurbanlann ailelerinden ozUr dileyerek i§e ba§lamasI gerekir. Sava§an ordularda kar§l tarafa kar§l tarafm sHahml ku§ananlar veya kar§l tarafa ajanhk yapanlar ancak "hain" ilan edilebilirler. Ozgurluk daga pklP hayaum buna adayan herkes ulusal kurtulu§ §ehididir. PKK Turk devletinin oldurdugu sivillere haliyle sahip pklyor. Turk devleti de PKK'nin oldurduklerine. Ama PKK tarumla-
486
dlglm tarzda hayauru kaybetmi§ olanlara kim sahip pkacak? Aklbetleri nasl1 aydlnlatl1acak? Gerektiginde Guney Afrika'da oldugu gibi ortaya pkmasl i9n komisyonlar bile kurulmahdlr. Ote yandan bu son derece onemli insani sorun sadece PKK'nin iyi niyetine blrakllamah, uluslararasl ilgili kurumlann da destegi aimarak gerekirse uluslararasl duzeyde bir PKK kaYlplann aklbeti aydlnlatdmahdlr. d) PKK, iktidar hrrsl, ele§tiriye tahammulsiizluk, zor ve Olum tehditi ve benzeri nedenlerden orgiitten ya da orgiitiin attlgl, ideolojik-politik te§hir ve tecrite tabi tutarak tehdit alunda ya§amak durumunda blrakugl yiizlerce uyesine tekrar haklanm iade etmeli, onlara yonelik tehditini kaldlrmahdlr. "Onderlik kar§IU", "ajan" gibi asdslz nitelemelerle hakslz yere orgutten atl1an PKK'lilerin saYlsl bugiin neredeyse orgut kalan PKK'lilerden fazladlr. Dstelik orgiit dl§mda blraklIan insanlann PKK'de donu§umu, orgut demokrasiyi, Ylglnlann insiyatifini, kurumlann ki§ilik kazanmasml savunanlar, aym zamanda direni§inin geli§mesi en fazla mucadeleyi vermi§ ve bu ugurda en fazla bedeli Odeyenlerdir. Zaten bu neiktidar rursma buriinmu§ler tarafmdenledir ki bunlar orgiit dan potansiyel tehlike goriilmu§ ve her tiirlu hile ve komplo denenerek tasfiyeleri Bli tersligi duzeltmemesi aym zamanda PKK'nin bolunme tehlikesini surekli gundemde tutacak, tutmarun otesinde mevcut bolunmeyi derinle§tirecektir. e) Tum otoriter partiler gibi PKK'nin de resmi tarih yazlffil vardlr. Bu yazlm tarzl Ocalan'l ve ona baglmll yonetimin rolunu abartmakta, hep hakll pkarmakta, muhalifleri hakslz konumda gostermekte ve mahkum etmektedir. PKK'ye egemen olanlar tarafmdan iktidar tasaslyla yaztldlgmdan objektif degil subjektiftir. Kurt halklna, direni§ine ve direni§i yiikselten militanlara hakslzhk olan bu tarih yazlffil duzeltilmek zorundadlr. Bu zorunluluk hem PKK'nin kendini yenilemesi, hem de Kurt halkmm gelecek mucadelesine ve isabetli hazlrlanmasl de gereklidir. <;:unku tarihin dogru analizi gelecegin isabetli anahtandlr. Bu konuda PKK'ye gorev du§mekle birlikte, tekrar bir resmi yazlffiln ortaya pkmamasl Kurt aydlnlanmn ve PKK militanlanmn
487
"'II,I II
II
daha belirleyid olacakur. Ancak, PKK'de iktidan ellerinde tutandegil, vicdanlanmn sesini dinleyerek §alardan .aferin" almak hit olduklan tarihin olaylanm §eyden yazmalan gerekir. Bu tarzdaki bir yazlm zenginligi Kurtlerin yeni politik arayt§lara girdigi surece olumlu bir ivme kazandlracakur. f) Demokratik sured donu§umun yeni stratejisi yapan PKK, kendi
ba§layarak surece haZlrlanmasl gerekir. Bir sava§ orgutiinun sava§ slogamm ban§ ve demokrasi slogamna donu§tiirmesi tabi ki zordur. Bu zorlugu a§mak zaman alacakur ve bu suhata ve yanlt§ yapllacakur. Bunlar anlaYl§la kar§llanabilir. Ama yine de bu zorlugun a§umasmm temel ko§ulu, orgut ve halk ytgmlan demokratla§makur. PKK bireyinin demokratik ve insan haklanru kabul etmelidir. Ortamml ele§tiriye apkllk getirmelidir. Kurumlann insiyatifi olmah, tepeden en alta kadar ulusal kurumlara kollektivizmi egemen ktlmah ve Sadece PKK degil, tiim Kurt bunlan halktn denetimine orgiitlerinin, orgut-orgut bireyi ve genel olarak orgut-Kurt bireyi de insan arasmdaki sorunlarda, orgut bireyi ve Kurt insam oldugunu ve insan haklan kurulu§lannUl bu ihhaklanrun lallere de bakrnakla sorumlu olduklanm kabul etmeleri gerekir. g) PKK, Soguk Saw§ doneminin sloganlanm ve tepkidligini a§mahdtr. Kendisi gibi du§unmeyen herkesi du§man gorme psikolojisinden kurtulmahdtr. Kurt orgiltleri ve Kurt aydlnlanmn ele§tiri hakktna saygl gostermelidir. lli§kileri gerginle§tiren, Kurtleri krimivaran ideonalize eden, orgutler arasmda gerginlik ve kavrayabilmelidir. Hem lojik-politik tahrik doneminin hem de orgutler birbiriyle ili§kilerinde, uluPKK'nin kendi sal sorumluluk duygusuyla demokratik ho§goriiye varmalan bu degerlerin halk arasmda da oturmaslm saglayacaktlr. h) PKK Turk devletinden Kurt halkt adtna taleplerde bulunurken ulusal pkarlara Slkt slktya bagh kalmah, bu taleplere diger Kurt orgiitlerini ve aydtnlanm da katabilmelidir. Ortak i§birliginin 50nucu isteklerin hakhhgl daha kolay savunulabilir. Aksi durumda ulusal bo§altllrnt§ talepleri ileri surmek ve bunun desteklenmesini herkesten istemek, hem orgutler, hem aydtnlar, hem 488
yol de halk arasmdaki ili§kileri gerginle§tirip cegi gibi, ulusal direni§teki merkezi yerine ragmen, ulusal taleplePKK'den aynlmasl yol rin 1) PKK bugun vanlan siyasal geli§meleri silahh direni§iyle saglad1. Aruk insanlar olmeden, ylgmsal surgunler ya§anmadan, insan onuruyla yasaklar olmadan ban§pl siyasal mucadele ile amaca ula§maya tabi ki sava§Ul en buyiik ytktrntm ya§ayan Kurt halktrun tercihidir ve ozlemidir. Ama PKK somut bir sielde etmeden ve lmrah'dan dayaulan taleplere dayah yasal olarak sHahh mucadeleyi durdurmu§tur. Tek ba§ma siyasal-demokratik mucadeIe He almasl zordur. Hem TUrk devleti siyasal-demokratik Kurt mucadelesi adtm atmamakta, hem de PKK'nin kendini demokratik-siyasal bir orgiite donu§tiirmeyi §ekilbecerememesi ihtimali mevcuttur. <;:iinkii TUrk devleti de PKK'yi istemiyor ve sured PKK'nin ortadan kalkrnasl §eklinde geli§tiriyor. Bu durumda geli§ecek ytgUlsal bir Kurt siyasal harekedevletin tekrar §iddet orgiitlerini devreye sokatini basurmak bilecegi ihtimaline kar§1 PKK'nin silahh orgiitlenmesini tiimden tasfiye etmesinin anlamslzhgl ortaya pkmaktadtr. Olsa olsa degi§en ko§ullara gore yeni duzenlemesini yapabilmelidir. Kiirt hallo.run geleneksel onuru alan silahh gucii muhafaza etmek, bundan boyle de siyasal-demokratik mucadelenin ba§ansl zorunludur ve bu mucadelenin koruyucu bir kalkam olacakur. Aksi durumda giderllmesi zor tarihsel bir yanl1§ yapllrnt§ olacakur. i) PKK'nin Kiirt halklmn kar§lsUla somut taleplerle pkmahdr. Bu-
nun TUrk devletinden ORAL Yasasl, Anti-Teror YasaSl gibi olan baskl yasalanmn kaldmlmasml, Kurt halkma ozel tim, key koruculan gibi militer ve para-militer orgutlerin dagltllmaSlru, genel affl, kaylplann ve faili aklbetinin ve sorumlululanrun ortaya pkanlmasml, koylerinden kovulanlann geri donu§unii, Kiirdistan'daki ekonomik-sosyal tahribaun giderilmesi somut onlemler ahnmasUlI ve bunun fonlar olu§turulmasUll, Kurtlerin ozgOrce ergiitlenme, yaztll ve sozlu fikirlerini ifade etme ve siyasal mucadele etme haklannm yasal giivence aluna ahnmaslm talep etmesi gerekir. Gerekliligin otesinde bunu bir ulusal konsepte donu§tiirmeli, diger Kurt orgiitlerl ve
489
aydmlanyla tartl§arak yapmah, bunu ban§ ve demokrasiye ula§mamn ko§ulu yapmahdlr. Tiim bunlann Kiirt ulusal kimliginin kabuliiyle somutluk kazanabilecegi ana talep olarak kabul edilmelidir. Ancak bu ko§ulla kahcl ban§ olabilir. j) PKK kesimlere dayah olarak miicadelesini geli§tirdi. 11k giinden bugiine, yani kadro eyleminden ylgm miicadelesine kadar bu niteligini korudu. Hep aglr bedeli odeyen Kiirdistan'm koylii, yoksul Ylgmlan oldu. PKK donii§iim yaparken biinyesinde bu kesimlerin pkanm koruyacak ideolojik-politik onlemler almahwr. Aym zamanda ban§ ve demokrasinin ko§ulu olarak devletten taleplerde bulunurken, Kiirdistan yoksul ylgmlannm ekonomik, saghk, egitim, konut, i§ ve i§ giivencesi gibi toplumsal pkarlanm gozeten talepleri one almahdlr. Aksi durumda kesimler talepleriyle PKK'nin ve devletin kar§lsma dikilirler. k) PKK ban§ ve demokratik miicadeleye bu kadar rol atfettigine gore, Kiirdistan ve Tiirkiye'de Kiirt yasal-siyasal hareketi iizerindeki tekeld miidahalesini kaldrrmah, bu giicii kendini diizene entegre etme politikasma yapmaktan kapnmah, bu potansiyelin kendi inisiyatifi, ulusal sorumlulugu ve deneyiyle yarattlgl orgiitlenmesine ve miicadelesine sayglh olmahdlr. PKK, lmrah'dan dayatllan kendini ve ulusal kurtulu§ kazanlmlanm tasfiye planma HADEP'i yapma yerine, prensibi miidahale degil, legal-demokratik siyasal miicadelenin orgiitlenmesine katklda bulunmak olmahdlr. Gerillanm yonlendirici roliinii kaybetmesi, Avrupa'daki Kiirt kitlelerinin de diaspora ya§amalan nedeniyle bu rolii en fazla one pkacak olan HADEP'tir. Ulusal kurtulu§ direni§ine verdikleri destek nedeniyle adeta her§eylerini kaybeden Ylgmlar HADEP'i aktif bir §ekilde desteklemektedir. Uluslararasl rin de ilgileri HADEP iiserinde yogunla§maktadlr. Tiirk devleti de PKK'yi devreden pkarmak HADEP'i one almaktawr. Ancak HADEP bu olumlu konumunun yamslra ciddi zaaflarla yiikliidiir. HEP ve DEP'in miraspsl olmasma ve kendisi de kurban vermesine ragmen, HADEP, Kiirt aydmlannm sindirildigi bir donemde kurulmu§tur. Bu nedenle HADEP'in talepleri ve miicadelesi HEP ve DEP kadar istikrarh olamamaktadlr. Ulusal kurtu-
490
lu§ miicadelesine destekleri nedeniyle devletin dl§talawgl tiiccar, miiteahhit, yatlrlmCI gibi Kiirt i§adamlan ve HADEP'in iri biirokratik kesimi PKK'nin tasfiye siirecinden yararlanarak palazlanmak isteyebUirler. Zaten PKK'nin "ban§ ve demokratik" donii§iim slogamna en fazla sanlan bu kesimlerdir. sava§m yiikii nedeniyle ban§ sloganlarma sanlmalarma ragmen, kasdettikleri "ban§ ve demokrasi" ulusal kurtulu§un tasfiyesini "ban§ farkh Bu nedenle ve demokrasi" slogamndan Ylgmlann zaYlf bu ula§mayacaklan karanna sorunudur. varmalan ktsa bir Bu durumda HADEP Kiirt ulusal miicadelesinin Ylllardu en biiyiik sorunu olan siyasal potansiyelini demokratik zeminde orgiitleyebilmesini becermek zorundadrr. Devletin basktslyla buna izin ve PKK'nin de yanh§lanyla olumsuz katklda bulundugu yamsua, ii¢ncii bir olumsuz faktor olarak HADEP, kendini orgiitlemeyi beceremedigini gormelidir. Bu platformun kendi kadrolan olmahdlr ve bunlar kendilerini legal siyasal miicadeleye entegre edebilmelidir. Demokratik siyasal orgiitlenmesinin kendi ulusal, siyasal, toplumsal, ekonomik, kiiltiirel, anayasal, silahslzlanma ve benzeri temel konularda konsepti olmahdlr. Bu gorevlerin potansiyeli ve miicadele-orgiitlenme deneyi gore kendi ozgiiciiyle ayaklan iizerinde durmaYl becerebilmelidir. Bu potansiyeli yonlendiren politikaci ve aydlnlann ulusal miicadelenin tasfiyesi ve diizene entegre politikasma alet olmayacak ulusal duyarhhkta olmasl gerekrnektedir. HADEP'in ya da onun yerine ama ayru potansiyel iizirinde kurulacak yeni bir partinin tasfiye siirecine alet olmasl ve kolayahga biiyiik bir tarihsel sorumsuzluk gibi, kendisinin teminatl aynlmasma, dolaYlslyla marjinal hale gelmesine yol olan
1) PKK
ko§ulda arttk PDK ya da diger bir Kiirt orgiitiiyle sava§mamahd1r. Kiirt halk! artlk §ekilde bu tiir kalwrmamaktadrr. PKK bundan boyle Giiney Kiirdistan'daki varhglmn Kuzey Kiirdistan sorununun endekslemelidir. PDK'mn tUm siyasal ve toplumsal zaaflanna ragmen, PDK'yle tUm aCI deneylerden ders buradaki halktn ve yonetimin kendi inisiyatifiyle orgiitlenmesine saygl gos-
491
III, 'II \1
termeli, saygmIn da otesinde kendi mucadele deneyinden hareketle destek olabilmelidir. Guney Kurdistan'da Turk devletinin tezlerinin yiiriimesine katkl da bulunmak PKK'nin gorevi olmamahdlr. Burada olumsuzluklan, toplumsal zaaflan ve eksikliklerine TUrk devragmen, Kurtluk adma bir yonetim vardrr. Bu letiyle ili§kileri sOzkonusu olursa, bu, buradaki halkm ve yonetimin sorunu olmahdlr. PKK, mevcut hedefleri ve politik konumu nedeniyle Giiney Kiirdistan'da iddiah olma hakklru kaybetmi§tir. Hem PKK, hem de buradaki yonetim, Kurt halkmm ortak ulusal pkarlanyla ili§ki diizeyini tuturmak zorundadrr. m) tmrah siiredyle birlikte, PKK'nin 0 zamana kadar uluslararasl alanda sagladlgl ba§anlar biiyiik bir darbe yOOi. Tiim ili§kiler adeta tahrip oldu. Kiirtlerin kendiJerirle siirekli destek veren uluslararaSI dayaru§maci giipere ve yardun talep ettikleri politik adeta diyecek bir§eyleri kalmadl. Tiirkiye'ye kar§l yl1lardlr yiiriittiigii turizm boykotuna son veren, Kurt sorununda tek bir adlffi atyii_ madlgl halde Tiirkiye'nin Avrupa Birligine girmesini rutmeyi benimseyen bir orgutiin, uluslararasl diyecek neyi kalabilir ki! Hatta tmrah'da, sir olmasl gereken uluslararasl ili§kiler o kadar rabat Turk devletine sunuldu ki, yabanCl guperin bundan boyle Kurtlere ku§ku ile bakmalan, Kurt halkmm davasma sempati duyuyor olsalar bile onlardan urkmeleri ka9rulmazdrr. Halbuki uluslararasl dayam§ma PKK'nin ulusal direni§inin geli§mesinde onemli olumlu rol oynadl. Bundan yoksun ulusal mucadelenin uluslararasl alanda ba§an §anSI azdlr. ABD, tngiltere, Fransa ve Almanya gibi NATO devletlerinin donu§umu yapmasmdan ziyade, silahh direni§i PKK'nin terkedip tasfiye anlamma gelen donii§um surecinden yana olduklanna ku§ku yoktur. Hatta ara§tlrmamda uzunca izab etmeye h§uglm gibi bu sonucun onlann plam oldugundan ku§ku da 01mamaSI gerekir. <;unkii, hem NATO giivencesi aluna abnml§ olan Tiirkiye'riin Misaki Milli slmrlan korunmu§ oluyor, hem NATO'nun kontrolu dl§mdaki bir silahh miicadele tasfiye ediliyor, hem de kendi ulkelerinde son YJllarda sorun olan pOlitik Kiirt hareketini kontrol alma alnu§ oluyorlar. Bu durumda PKK, diger Kurt orgiitleri, aydmlar ve halk, uluslararaSI dayaOl§ma ili§kilerinde meydana gelen tahribatm onune
492
ve dayaru§ma zedelenen ili§kileri tekrar giiven baglan uzerine oturtmak ivedi gorevliyle yiizyiizedirler. Aym zamanda Tiirk devletini Kiirt halklrun ulusal ve demokratik haklanrun verilmesi refomlara zorlamalan ve bunu Avrupa Birligine girmenin ve diger ilgili uluslararasl platformlarda yer almaslrun ko§ulu haline getirmeleri bu devletlerin politikasl iizerinde baskl olu§turabilmelidirler. Bu siyasal, demokrasi, insan haklan, ekonomik, egitim, kiiltiir, saghk ve daha konuda konspetlerin hawlanmasl gerekmektedir. Bu konseptler, Kiirt sooldugu gibi, yiirutiilebilmeleri de runun Kurtlerin bunlara kaubffil zorunlu klhnmahdlr. <;ah§manu miimkiin oldugunca belgelere dayanarak tirdirn. 25 yJ.1hk politik ya§affilffiln taOlkhk gozlemlerime bolca yer verdim. Her yazar gibi politik goru§, yorum ve niyetlerirne de yer verdim. Ku§kusuz yorumlanm ayru zamanda arzulanffil da yansltmaktadir. ya da degilim. Ama, biiyiidiigiim ve dahit oldugum Kiirdistan cografyasl ve halklna kar§l sorumluluk duynedeni bu sorumlulukdum. Politik ya§anunun ve bu tur. Dinlere dii§man degiIim. Ama halklan bolen bagnaz dinciliknefret ediyorum. Laik, ten ve halkl bolen bagnaz demokratik ve emekten yana duzenin egemen oldugu toplum ve toplumlardan yanaY'm. <;ok halkhhktan, kiiltiirel ve ekonomik enbirlikten, hatta slrurlategrasyondan yanaYJ.ffi. Ortak smlrlar n tiimden anlamslz kl1an halklar arasmdaki ili§kiden yanaYJm. Politik ya§affilma ve bu caII§maYJ olmama Slglnarak §U duygulanffil aktannaYJ gerekli gordiim: Her Kurt insam gibi aCI tnsanlanffiln aalann sorumlulugu alunda zaman zaman ezUdim. Bu sorumluluk duygumdan dolayl di§talandlm, ezilmek istendim. Ozellikle bu yapuglm donemde etraftm iyice ku§auldl. Ugruna en degerli varhklarlffil ve ornriimii verdiaim toplumumun bir kesimi de tehdit ve aldaunaca sonucu bu ku§aunaya katJ.1dl. Tutumumdan ders almalanru bekledigim Kurt aydmlanndan bir kesimi de dayaru§ma yerine, kiiCUk klnnular ugruna vicdanlanm kirleterek ku§atmaya kauldl. Sanki diinya rezillere kalffil§u. Ya§affilma bile kasdedildi. A§1O maddi ve Bir de surmanevi zorluklar ipnde bu
493
I1II I1
I'
I')'!! ",
,
giinliigun aCISI ve problemleri. C;::ah§mam kamuoyuna ula§t1ktan sonra saldmlarm daha yogunla§acagmdan da biliyomm. Ama §unu kesin Halklar tUm aleyhte ko§ullara ragmen yapdanm diizenleyebilirler ve diizenlemelidirler. Gerisi siyasal ko§ullann iiriiniidiir. Ama siyasal onemli olanm insarnn insanla ili§kisidir. Ulusal ve toplumsal saygi da bireye saygldan Ulusal kurtulu§ beyinde ve davraOl§ta bireysel kurtulu§tan C;::iinkii toplum bireylerden olU§ur. Bu nedenle orgiitbirey tercihinde tercihim her zaman bireydir ve birey olacakur. Ocalan-PKK tercihinde PKK'den, PKK-Kiirt halkl terdhinde Kiirt halkmdan yana oldum. sozkonusu bunlara kar§l ortak evrensel olacaksa, terdhim yine ikindden yana olacakttr. Halen Kiirtlerin en biiyiik sorunu budur: Birbirini sevmek, birbirine katlanmak, birbirine saygl gostermek ve birbirini yiiceltmek. Sevrneyen ve saygi gostermeyen birey ve toplum, elde edecekleri siyasal ne olursa olsun zaman kurtulmarru§ olurlar.
494
13. Elder 1. HRK bildirlsi "Yurtsever KOrclistan HaikI! YOzylllardan bed i§galciler ve 50mOrgeciler, yurdumuzu egemenlikleri altma almak ve haikirruzi kolele§tirmek SaYlSiz katliam ve imha plaruOl uygulamaya koydular. Bunlann sonuneusu olan TUrk burjuvazisi, 1925-1940 yI1lan arastnda Olkemizin hemen her yerinde en vah§i katliam ve sOrgOn politikaslru uygulad!. Katliam uygulamalanOl asimilasyon politikaslyla birle§tirerek haikIrruzm ulusal varhyoketmeye, yurdumuzu kendi topraklan haline getirmeye Her tOriO ekonomik, toplumsal, siyasal ve ulusal-kOltOrel elkoydu; zor uygulamaslyla toplumumuzun baglffiSlZ geli§imini durdurmayl ve her tOriO degerimizi kullanmayl hedefledi. kendisi 12 EylOi fa§ist-askeri darbesi He fa§ist nitelik kazanan barbar TUrk sOmOrgeciligi, baskl ve katliam politikastnl en Heri d'Uzeyde ve en vah§i yontemlerle uygulamaya ba§lad!. Yurdumuzun her taraflru askeri bOlge Han etti; kOy kOy, mahalle mahalle Ulkemizl yeniden i§gale kalk1§tl; insanlanffilzl sorgusuz sualsiz kur§unladl, astl, bogdu, yaktl, yOzbinlerceslnl zindanlara doldurdu; ulusal degerlerimizle ve insanhk onutumuzla oynamaya Fa§ist-somOrgecillAin d6rt yllhk uygulamalan g6zler 6nUndedir. Ekonomik som'UrU ve talan had
safhaya pkanlrru§ltr; yurdumuzun her tOriO zenginlik kaynaklan talan edilmektedir; halktrruzm van-yogu teyagmalanmakta; her§ey bir kelci burjuva ve feodalin hizmetine ko§ulmu§tur. l§sizlik, pahalhhk, yokluk ve yoksulluk, en yOksek insanlanmlz, noktaya halktrruz tehlikesiyle yOzyOze getirilmi§tir. Sosya! burjuva-feodal yozlugu, ahlakslzltgl geli§tirerek toplumumuz Siyasal ya§ama egemen olan en kaba ve apk askeri zor kullarurrudlC. SomOrgecisava§ ligin Ozerini ortmeye hali halklmlza kar§1 fa§ist-samOrgeci sava§ tir. KOrdistan'da he1'§ey askeri lerce ve sava§ yOriitOlOr 01mu§tur. Baskl, katliam, operasyon, i§kence, tutuklama ve zorbaltk gOnlOk uygularna haline gelmi§tir. BOtOn bunlar, fa§ist-samurgeciligin KOrdistan'daki gUnlOk uygularnalandlr, bu uygularnalann devam ettigi ve bu rejim devam edecegi Fa§ist-s6mOrgeciligin ve halklmlz ongordOgO gelecek somOrgeci kolelik altmda ulus ve halk olarak yoketme, KOrdistan'J ve KOrt halklnI, TUrkiye'nin halive TUrk ulusunun bir ne getirme; insanlanrruzl efendilerine hizmet eden koleler durumunda ya§3tma. Bunu baskl, katliam, eritme, sOyklnm uygularnalanru vah§ice geli§tirme. BOtUn bunlar son derece
495
(' I::
I
I
§eylerdir. Fa§ist-somOrgecilik altmda halkmuzm ulusal ve topluffiSal gelecegi tehlikededir. KOrdistan'da insanca ve onurlu ya§allUn olanagl kalrnallU§nr. Bu gidi§e dur demek, kesin ve en onde gelen insanhk gorevidir. Fa§ist-sOmOrgeciligin ongordOgO gelecegi tersine nin, ulusal ve toplumsal kurtulu§u saglamarun, toplumumuzun baglmSIZ geli§iminin yolunu olanaklan vardlr. Bu, her alanda fa§ist-somOrgecilige kaf§l ulusal ve toplumsal kurtulu§ ugruna topyekOn direni§ mOcadelesine aulrnakla mOmkOndOr. Boyle bir mOcadele PKK hareketiyle ba§lau1ml§ ve geli§tirilmi§tir. BugOn de bOtOn zorluklara kaf§m sOrdOrOlmektedir. Halkmuz bu mOcadeleden yana oldugunu gostermi§tir. Fa§ist terore kar§l mOcadelesini geli§tirmek bugOn kesin bir zorunluluk haline gelmi§tir. I§te bu ortamda, fa§ist-sOmOrgecilige kaf§1 halklllUzm ulusal ve toplumsal kurtulu§unu saglama, bagJffiSlZ ve oZgOr gelecegini yaratrna mUcadelesini siJahh yontemle sOrdOrme amaclyla Hezen Rtzgarfya Kurdfstan (HRK - KOrdistan Kurtulu§ Birligi) kurulmu§tur. HRK, halk1llUzm PKK onderliginde emperyalizme, fa§ist TOrk sOmUrgeciligine ve yerli u§aklanna kar§1 yiirOttOgti ulusal demokratik toplum, ozgOrlOk ve birlik mOcadelesini silahla sOrdOrme arnacmdadlr. Bu fa§istsomUrgeci terore kar§1 devrimci §iddet uygulayacak, halklmlzm devrimci gOcOnO bu alanda da ortaya t;:lkanp orgOtleyecektir. HRK, halklllUZln devrimci silahh kuvvetleridir; halklllUzm kahramanllklarla
496
dolu direni§ tarihi ve PKK'nin aln yllhk §anh mOcadelesi Ozerinde yiikselmektedir; gOcOnO PKK'nin dogru devrimci onderliginden, devrimci askeri-siyasi bilimden, halklllUzm devrimci-yurtsever dinamizminden, baglffiSlZltk ve ozgOrlOge olan derin ozlem ve inancmdan, kendi bilint;:li ve orgOtlO yaplsmdan alrnaktadlr. HRK, en vah§i yonternJerJe sOrdOrOlen fa§ist-somOrgeci teror ortaIlUnda, buna kaf§1 mOcadele it;:inde dogrnaktadrr. Fa§ist-s6mOrgeci caniler, kan emiciler, siyasi ve askeri zorbalar, halk dO§rnanlan eyleminin hedefi olacaknr ve devrimci mUcadeleyi geli§tirme yolunu at;:acakur. Fa§ist terare kaf§! KOrdistan ve TUrkiye'de devrimci pratik mOcadele platformunu at;:lp devrimci mucadeleyi kitlelerin katlhllUyla sOren bir dOzeye }iikselttiginde esas hedeflerine ula§ffil§ olacaktrr. HRK, her tOrlO faaliyetinde hall
baglmslzhk, demokrasi, sosyalizm lecegimizin yaraulmasl davaslna save ban§ mOcadelesinin KOrdis- hip t;:lkln! GOcOnOzO ulusal kurtutan'daki koludur. Bundan dolayl lu§ ugruna direni§ mOcadelesinde HRK, ilerici insan1lga buradan §\lnu birJe§tirin! Fa§ist-sOmOrgeci zorbabir kez daha bildirmek ister: Halkl- lara kaf§1 t;:1km, eviatianruzm onlamlz, fa§ist TOrk somOrgeciligine ra hizmet etmesine ve fa§ist orduya kar§1 ulusal baglmslzhk, ozgOrlilk katamaSlna izin vermeyin! Kurtulu§ kuvvetlerine kaulm ve destekleyin! ve demokrasi ugruna mOcadele etmede kararhdlr. Bu mOcadelede Kurtulu§ kuvvetleriyle birlikte faher torlO zorlugu yenmek it;:in §ist-sOmOrgeci dO§maru yoketmeye azirnJidir ve son ferdine kadar mO- ve yurdunu kurtarmaya Fa§ist ordu it;:indeki TOrk ve KOrt cadelesini sOrdOrecektir. Demokratik mOcadelesinde halklffilZI des- emekt;:i halklanrun evlatlan, askerteklemek ve fa§ist-somOrgeci bar- ler! Silahlarlfllzl TOrk ve KOrt halkbarhga kar§1 pkmak tOm iJerici in- lanna ve Kurtulu§ kuvvetlerine kar§I degil, fa§ist yonetime ve fa§ist sanllgm gert;:ek gorevi olmahdlr. HRK'nin mOcadelesi, fa§ist bar- subaylarlnlza kar§l t;:evirin! Subaylanruzm emirlerinl dinlemeyin, halka barhga kaf§1 emekt;:i TUrk halklrun yiirOttOgo direni§ mOcadelesiyle baskl yapmaym! Fa§izme ve sobOtOnlOk olu§turur. HRK'nin fa§ist- mUrgecilige kar§1 kurtulu§ kuvvetsOmOrgecilige vuracagl her darbe, leriyle birle§in, kurtulu§ kuvvetleriTOrkiye'de fa§izme indirilmi§ bir ne kauhn! Erkegi ve klzlyla KUrdistan1l gent;:! darbe olacaktrr. Bu nedenle TUrkiFa§ist-somOrgeci zorbahga kar§1 yeli devrimci ve demokra tlar, halk kurtulu§ kuvvetlerine aktif emekt;:i TUrk halkl! HRK, sizleri, yaolarak kaul! Fa§ist ordunun efflfin§affilruzl, geleceginlz karartan fa§ist gitme, firar et, kurtulu§ barbarhga kar§l direni§ mOcadelesi- de ni yiikseltmeye, bunu KOrdistan kuvvetlerine kata! Kurtulu§ kuvvethalkmm yOrOttOgo kurtulu§ mUca- leriyle birlikte dU§maru yoketmek cesaretle delesiyle birle§tinneye, KOrt halkl- ve yurdu kurtarmak run hakh mOcadelesinl destekleme- sava§! ye, fa§ist zindanlarda ve KUrdistan _ Fa§ist-sOmOrgeci zorbalardan ve daglannda yOkselen direni§ mUcau§aklanndan hesap sorahm! delesine sahip Yurt5ever KOrdistan halk11 YOzyl!- _ PKK'nin aydmlatugl kurtulu§ yolardrr ulus olarak bizl yoketmek is- lunda Yllmadan yiirOyelim! teyen sOmOrgeclliAe kal11 mOcade- _ KOrdistan Ulusal Kurtulu§ Birlileyi yiikseltme, ytlzyllJardir sOren, gi'ne katllahm ve onu destekleyeozellikle son dt'Jrt ylldlr en barbar lim! bit;:imleriyle uygulanan baskl, i§kence ve zorbahgm, akltuAmuz ka- 15 Agustos 1984. run hesabml sorma zamam gelmi§tir. Bu, onurlu yapmak !steyen her Rizgariya Kurdistan KOrdistanhmn yurtseverllk gorevi- (HRK - KOrdistan Kurtulu§ Birligi)" dir. Yurdumuzun kurtulu§u ve ge-
497
I
liB!
'I
2. Turk ordu ve kontr gerilla sivillere katliamlartn_ dan ornekler
Fatma Be§ta§ (70), Orner Beftl (6), Mehmet Be§ta§ (65), Asly Kayran (40), Makbule Kayran (40)11:1 Rahime Kayran (0), Meryem Kayti,j tan CIO), Farma Kayran (15), Mefl;jo;! met Kayran (5), HOseyin Kayran1 (3), Ramazan Oner (40), KUwi';i 18 Temmuz 1989. Hakkart, Sware Oner (40), Cevahir Oner (25), TaiXela (Yoncall) k
17 Ey/iil 1989. StJopt, Dereba§1 k6-
ya.
Feyzi Beyan, MOnir Aychn, Abbas Ozeyir Erzik, Sadun Beyan ve Re§it Eren, askerler taraflndan diZildiJer. 10 Haziran 1989. Basa (Gilflilkonak), Gere ((:evrlmJi) k6yiJ.
KayO basan konrgerilla birJigi; Hatice Yllmaz (35), Fatma YIJmaz (35), Halime Ydmaz (JO), Mehmet Yllmaz (35), Ahmet YJlmaz (30), Hasan OZbay (35), Ali Be§ta§ (35),
498
UJudere'nin HilaJ Beldesi Belediye Ba§kam Yakup Kara, koylUJeri Mehmet OrOn (taksi Ali Hamit Kara (eJektrik Benek teknisyeni) ve HOseyin Babat'la Cil1§3at birlikte bindikJeri otomobiJden indirilerek Tabur bahaskerJer tarafmdan diziJdi. 10 Temmuz 1991. Diyarbaklr. Ozel tim insan hakJan savunueusu Vedat Aydm'ln cenaze toreninde kitJeyi tarayarak; Behzat Ozkan
(14), ZOifikar Yagan, Bahanin Turhan (19), Nevzat (19), Havze Ekinci (55), Mustafa Atan, Abdullah Tufan, Sehmus Demir ve Remzi l1'i katletti. 24AralJk 1991. Kulp.
Ozel tim ve askerJer cenaze toreni yapan halka ate§ Felemez Bulut, Orner OztOrk, Neymettulah Tekin, Hayrenin Demirtay, Nedim AIun ve Mehmet Nasip Altun oldil. 25 Arallk 1991. Lia!. Ozel tim ve askerler cenaze tOreni Fahri Bekta§, yapan halka Veysi (13), Urfi Aksakal ve Teyfik Ekinci oldO. 21 Mart 1992. $.rnak §ebtr merkezi.
Newroz gosterisinde ozel tim ve A. Latif Siaskerler halka ate§ dar, Zeynep Uysal (40), Hatice (5), Emin Acar (6), Halil Baysal (32), Sehmus Kabul (33), Halil Deger (27), Nebahat (17), Hediye (65), Ramazan Bayar (80), Nezir Sezek (24), Belkls Yumak (18), Hasan Ozden (40), Abdullatif Sidar (35), Bita! Zeyrek (20), Bulent Zeyrek (20), Birsen Ozcan (9), Orner Dayan (55), Hacer San (49), Hasan cavlak, Methi GOngen (9), Fakiye YJ!rnaz, Nafiye tlmez, Halil Beykan (23), M. Nezir (13), Emin Tetik (15), Abdullah Flrsat, Safiye Kalay, Abdullah Saran, Hezar Ozen, Zeynep Oren ve Birsen Kaya oldu. 21 Mart 1992. Nusaybtn §ehtr mer-
kezt. Newroz gosterisinde ozel tim ve askerler halka Halil Be-
bek (12), Ahmet Kaya (16), Ahmet (28), A. Eroglu (31), Mahmut Bald Gunduz (27), Osman Duman (52), Semire Acar, M. Serif (29), Hikmet Asian (9), Halil Bulut, Hilseyin Bilat, Ibrahim Aliye Er (45), Abdullah Af§in (52), Abdullah AteKi (52), Hediye Ayten ve Kadir Dirin oldu. 21 Mart 1992. Cizre §ebtr merkezi. Newroz gosterisinde ozel tim ve askerler halka ate§ Ahmet Ertene, Ali Bozkurt, Huseyin Altan, Bahar Oktay, Turkan Orgal, Lokman Ercan, Muhribet Altay, Hacl Erten, HacI HOseyin Kayurga, HOseVin Sonmez, Nihat Celesun, Yusuf Ergin ve Ramazan Goziki 01<:10. Tarlh: 21 Mart 1992. Yaksekom §ebirmerleezi.
Newroz gosterisinde oze! tim ve askerler halks Emin Korkmaz, Ayten Ali Orbay ve Patma (14) aida.
20 Ntsan 1992. Mtdyat, Kayaba§1
ve KLJyalar mezralan arasl. Tmate (Kutlubey) koy!.i korueulan, bir minibOsO durdurarak lerden Hasan Akay (40), Mehmet (75) ve A. Kadir Akan (25, aracm Mehmet Aglrman (21), SOleyman GO), Ismet (45), M. Emin (47) ve Sabri Acar'l (42) kur§una dizdiler.
20 Nfsan 1992. Mtdyat, Xlrbe Xa/td (Turga/h) klJyil. Korueuba§1 SOleyman Bulut ve tesi, Hamza Bulut (8), Mehmet Candan (45), Yusuf 0) ve HacI B
499
itf'!'"'
,..··;·,I:iAA•... ' j.
10 Haztran 1992. Tatvan ufest tie Karnkan kOyt4 arasl. Kontrgerilla bir minibosO durdurarak araCln Hikmettulah Diksin (55), HaCI Mmet (70), Adil (30) ve Ahmet (36), Ibra(32), Mahmut Ozer (35), him (35), AIayurt Abdullah (27), M. Ali (80), Aziz (45) ve Mahmut GOreti (12) kur§una dizdi. 19 Haztran 1992, StJvan merkezt Polis bir eve yaptIgt basktnda Felemez (30, HEP Oyesi), Vedat AydIn (37, HEP OyesO, Hadi (27, ve Nazmj (22, i§oldOrdO.
20 Temmuz 1993. Van, Bahyesaray Sarntaz yaylasl. Kontrgerilla yayla bastl; Hediye. (20), Suzan (6), Bahar (2) ve GOI. Toran (1), Sedef (30), Elzime (6) ve Nezahat Elmah (5), Baygun (40) ve l' Feryat Sevgili (5), YlldlZ GOzel (11), MOnice (20), MOzeyyen (3(»,. Mahmut (1) ve Hami Ya§ar (4), Devle (20), Hidayet (20). Sera (20), Hidayet (17), Muteber (30), (6) ve Azat Sablrh (8), Hiiri Sansar (43), Sevim (5), Zebra en ve (3) katledildi.
14 1993. Kars, Dtgor tlfl!St. Koylerden yOrtiyen silahSlZ halka askerler Zeynep (18), Selvi (16), GOIis15 Agustos 1992. Derlk mer- tan CI8) ve Hasan ?gdavul (44), Cemile Erdal Bogan, kezt. Barlak, Yeter Keremciler Asiye Ozel tim ve askerler gosteri yapan Giyasettin halka Necat Turk, Orner (14), Sona (36), Zanfe Boylu (6), Dudu c;:akir, Feda Yavuz ve Ekrem Savel (4), oldu. Ayru tarihte yapllan gosten- Giinebakan, Necla (47) Faruk AydIn ve Silleyman lerde sonueu Diyarba- oldO. kir'm Kocakoy bagh Tepecik kOyOnde Zahit Erkan (40), Di9 Eylat 1993. Stlopt. yarbakrr'm Hazro Fatma yapan Askerler sJnuda, Malazgirt Ihsan Eren (35), Antalya'da Dogan ve tOmu de Guney KOrdiscan1.l olan Ibrahim Ali, Kamuran Izettin, FatBaygilrIer (25) OldO. tah Resul, Osman Abdullah, Tahir Resul, SeHm Mustafa, Abdulcabbar 16-17 Agustos 1992, ve ismi tespit edilemeyen jki merleezt. daha gozalttna aldtktan sonra Askerlenn ve ozel timin bomdizdi. balamasl ve taramasl sonucu; Yusuf Basan (60), Mehmet Akaman, 13 EylaI1993. Avkamastya Salih Bal.lk, Salih OzgOrptnar, Hizni (Toptepe) kOya mezrasl. Erkol, Zehra Koval, Halil KOrtel, SOleyman KOrtel, Abdulkadir Be- Askerler; Yusuf Bozkurt (4), Nesen, Yusuf Vatan ve isimleri belir- sim AkJi (28), Ahmet Duro (65), lenemeyen 3 ile 6 iki Nezir Ernek (30) ve Halit Aktl (12) isimli koylOleri dizdi. 6ldil.
2 Ektm 1993. Mtq, A/tmova i/fe5t. Askerlerin merkezini bombalamaS! sonucu Mehmet Nasrr, Sevim (7), Cihan (4), Mehmet (17), (1), (40), Sevda (12), Aycan (6) ve ogiit (3) aldO. 22 Ektm 1993. Lice. Askerlerin merkezini bombalamaSI ve taramasl sonucu; Huseyin CantOrk (15), Dtlbirin CantOrk (3.5), Suna CantOrk (2), Ali Canpolat (25), Huseyin Boga (34), Salilia Boga (29), Haclrezzak Ylldmm (65), Mustafa Mercan (38), Zana Mercan (16), Abdullah Izgi (40), Mehmet Kaya (32), Mustafa c;:akJr (40), Zana ?krr (18), Halil Dolan (70), Mehdi GUner (imam) ve Kudret Ergin (20) OldU.
§it Done, Hasan ve ler, Mekki GUngor,
Subaf1 oldoruldO. TiimOnOn de cesetlerl halde vadi ve tarlalarda bulundu. Katliamdan sadece Hikmet Karaca (55) yaralJ kurtuldu. Qundiz koyil muhtan Sacettin Suve Mehmet cesetleri ise bulunamadl
27 Marl 1994.
CtZtl!,
Vlu-
del'fl.
26 1994. Sason, Tanze *,ya. Koyiln Cacase (YOcebaSlar) nahiyesi karakolu tarafmdan bombalanmasl sonucu; Sadtk AydIn (57, kOy imamt), Esad t;etin (60), Kadir Dilek (55), Halirne 6ngUn (30), Sohbet Ongtin (3) OldO.
Yerel yaplldIgl 27 manta TUrk iline bagiJ Beave, Besuke, Gewer, Uludere'nin (Sapaca), Cizre'nin ve Hebler koylerini bombaladI. Gewer koyOnden Mehmet Uygur (63), Uygur (64), Adil Uygur, Orner Kalkan (39), Ibrahim Duran (50), Elmas (37), Mirza (3), Mehmet (15), Abdul(9), lrfan (6) ve kerim (2), Xunaf Ytldlflm (3), Mehmet (37), (2), Ali (6), (1), Orner (12), Brtisk (36) ve Abdurrahman Benzer (4), X2ne (15), Hatice (54) ve Kerime Altan; Besuke k6yilnden ClIO), Xoxe (60), X2ne (40) ve (18), Ay(65) ve Nevroz Bengin (6) zahide (2) ve Fatrna Bedir (3); ve Hebler (Hisar) koylerinden Ahmet Ceren ve Sela(Sapaca) koyilnmet Inegol; den Meryem C55) ve Salili (65) oldO.
25-27 Marl 1994. Hua", baRll AxIds (Uludel'fl), Os, Gulptll, Horos, Styamtrl ve QundU: liKJylm. Askeri birliklerin operasyonu slrasmda gozaltma awn kOylUlerden; Karaca (55), Vahdettin Karaca (47), Hamide YJlmaz (60), Hur-
Ntsan 1994, Btngol, Genf, Lice ve Kulp tI tie t/felerlntn Mylerl Nisan-maYls aylannda bolgede operasyon yapan TOrk ordu birlikleri, onlarca koylU gozaltma aldI. Vadi ve tarlalarda cesetleri bulunanlar: Keziban Kalkan
3 Kaslm 1993. MU§-Eralan (K6ykent) k6ya ara.s1. Askerler eden koylOlerden Yusuf Soylemez (74), Adem Simin, FadJ! Baran, Yakup Tetik, Mahmut Acar, Mehmet Emin BingOI (din adaml) ve AHcan Oner'i dizdi.
500 501
"
U151, 27 Nisan 1994, bagh [Yazkonagll kOyOnden). ve Ali I§lk yanarak oldtiler. GOzalllHaci Mustafa (70) ve ogullan Tah- na ahnan kaylp koylOlerden Hldtr cesedi 7 Ekirn 1994'te Kuru sin ile Cevdet Ayaz GeJi [Geyikderel kOyOnden), Halim Deresi'nde ta§lar arasmda ve Tahir Yakan ile soyadl tespit lak, beyni ezilmi§ ve yOzO tamnmaz halde bulundu. 13 Ekim 1994' ediJemeyen Resul Vengesor kOyOnden), iSmi ogreni- te Samo§i (Boyta§) kOyiinde gozal(Kulp'un ZJqde tina alman Hasan GOndogdu'nun lemeyen iki koyOnden), soyadlan ogreniJeme_ cesedi 30 Ekim 1994'te Hozat yen Haci Ziibeyir (65) ve Haci sinin Sovge (Gozlek) koyO Kursiye nnda bulundu. Hozat'In Mixsdr Mustafa (70) koyiinden), Nimet Barut (57, muh- (Bilekli) koyii muhtan MOslOm Demirhan vut'un cesedi 4 Kasun 1994'te tar, 12 MaylS 1994), (40), Sabri Akdogan (65), soyadlan yakmlannda bulundu. 11 Ekim ogrenilemeyen Hasan ve Vahap, 1994'te gozaltlna ahnan Hasan cesedi 15 Kasun 1994'te HoKamil (35) ve Yusuf BozkoyO yakIn(65), (14 Mayls 1994, Lice'nin zat'In koyiinden), Kamil Jannda yannu§ halde bulundu. Sise GOnclogan (2S), Kadri Yilmaz, Aydin Tekay, Mahsut Mehmet 31 Ektm 1994. YiJksekova, Qaport ve soyadl tespit edilemeyen (Demtr!eonak) ktiya. AZiz (12 Haziran 1994, Kulp'un Sen Askerlerin ve ozel timin minibos bulunanlarsaYlda koyliiniin de taramasl sonucu yaylasl). (2), Abdulmekayboldugu bu katlianu Diyarbalar dan Selim Jandarma Kolordu KOmutanl Ha- cit Demir (43), Sait AsJan (40), Rifat Senlik (2S), Hamdi DOndar (18), yonetiyordu. san Fikri Yilmaz (1S), Seyfettin Evin (0) ve Burhan Evin (24) oldO. 15 EylaJ 1994. Eruh (Erenkaya) kt5yiJ arasr. 10 Arahk 1994. Sason, Cacase (YiJAskerlerin maYlna Reyhan Sevgin cebaglar) nahtyest. (55), Mehmet Dindar (45), Cumali Korucuba§1 Mehmet Ali YOcebag HOseyin (6S) ve Mustafa Sen (10), Sedat Oner (7), Selahattin ve BiJ (22), Sabri (30), Urfiye Ozbek (3), Hediye Sen (2), Mehmet Serean (9) ve AdtgOzel (16), Baki ve M. Slddtk (13) oldO. (40, belediye ba§kam) isimli koylOleri dizdi. 25 Eylill 1994. Dersim, /e(Jya, Mtrlk mezro.n. Mezrarun helikopterden bombalanmasl ve askerler tarafIndan yakIlmasl sonucu; DOzali Serin (33) ve GOlizar Serin (30), Hatun (20), Yeter (16), Elif (1S)
502
12-13 Mart 1995. Istanbul Gazipa§a mahallest. Polis ve kontrgerilla demokratJarm etkili oldugu kahveleri ve sokakJan taramasl sonucu: Dilek (SiID§ek), Hasan GOngen, Sezgin Ergin, Fadime Bingol, Mehmet Oz-
gOl, Halil Kaya, Mehmet GOnday, HOseyin Bibal, MOmtaz Kaya, Zeynep Poyraz, Ali Ylldmm, Yilmaz, Mesut Efe, Hasan Sel, Fevzi Hasan ErsOrer, Reis Kopal, sefika Sevil, Ismihan Erenler, Ismail Baltacl, Genco Demirci, Hasan Aydm oldO. Pulan ve Nfsan 1995. GiJney KiJrdfstan (Kuzey [rak), Zaxo'nun Amadtye tlfestne bagh k6yler. Mart-maylS aylannda bOlgede operasyon yapan TOrk askerleri hayvanlanm otlatlrken yakaladlklan; Abdullah TelhOseyin, Abdulkadir lzzetxan, Ahmet Fatah Hasan, Guly Zikry ve oglu Osman Guly Zikry, Hamit Mehmet Serif, Orner, Mele Hasan ve Ismail Hasan isirnJi koy100eri kulak, cinsel ve diger uzuvJanm keserek hunharca katletti. Bu vah§etin video He gorOntilye ahndl. PDK'h Duhok Valisi bir baSin t0I> lantlsl yaparak kaseti gazetecilere saYlda gosterdi. Bu toplanuda Avrupah gazeteci bulunuyordu.
15 Ocak 1996. Basa (GiJflakonall) tlfest-Ta§hkonak k6yiJ arnst. Askerler gozaluna aldlklan koylOler Abdulhalim ve Abdurrahman YIImaz, Mehmet Oner, Lokman Ozdemir, Abdullah ve Neymettulah 11han, Ahmet ve HaIit Kaya, RamaAli ve Be§ir Nas'l oldOrzan birdOkten sonra bindikleri likte yaktl. 29 Ma)llS-l Haztran 1996. $emdinIt, GiJnyaZl k6yiJ, Tekeli ve Masiro (Bahkll) mezralan arast, GiJney Kurdfstan t:l yaktn s'ntr b6lgesi. SlnIr ticareti ile ugra§an: GOney Ktirdistanh Mustafa Idi§ ve oglu, Yusuf, Adil Esat, Ali Mahmut, Re§id Yunus, Orner Taha, Mele Taxir, Sexa ve iki oglu, Iran uyruklu Mirza Agazade Muhammed, Hasan Mahsubi Sabah ve Semdinli'nin Tisi isimli koyko}iinden Faki JOler, TUrk askerleri tarafmdan kur§una dizildikten sonra yalaldilar.
25 Mayrs 1995. Batman, HiJrrlyet mahallesi. Kontrgerillanm koylere sefer yapan minibOs duragma yerle§tirdigi bombaJarun patlamasl sonucu HOseyin ve M. Emin Oleay, M. Emin Ergin Medeni Halil Geyik Hasan Siffi§Ck ve Abdurrahman cuk) oldO.
24 Eylal 1996. Dtyarbaklr E Tipi Cezaevt. Cezaevi'nin 18. ve 29. kalan PKK'li tutsaklann asker, gardiyan ve ozel timler tarafmdan jop dovalmesi sove dernir nucu; Edip Nimet 9ikmak, Erkan Peri§3n, Ridvan Bulut, Hakla Mehmet Kadri Tekin, Ahmet GOmu§, Cemal 9im, Mehmet AsIan ve Kadir Demir oldO, 24 rutsak yaralandl.
25 Mayrs 1995. IAd.r, Ozdemir kGyiJ. Askerlerin ev yakmasl sonueu BirgOI Aras (35) He cocukJan Dinar (12), ErgOn (S), Perd! (3) ve Coneyt (6) yanarak
19 Ektm 1996. YiJkI'ekova, lar ve 90banpman /e(Jylerl arnsmda kalan Kendalok b6/gesi. PDK ve YNK arasIndaki dan ve GOney KUrdistan'm Soran bolgesinden olan 28
503
koylil Tilrk askerleri tarafmdan ya. kalandlktan sonra el ve ayaklan baglanarak dizildi. BUnJardan 26'sl olUrken, yarah olarak kurtulan Sofi Tahir He Feryat Muhammed isimli ikisinin Dogu Kilrdistan'a (lran'a) olaydan BMMiUtectler yaksek Komfserltgfni (UNHCR) haberdar etmeleri Ozefine katliamdan ortaya OldilJillen 26 koylUden isimleri tespit edilenler: Raket Osman, Serbest Osman Saleh, Hanzar Mustafa Omar, Benan Ekrem, AZrin Ekrem, Hemrik Abdullah Orner, Mahmut Ahmet, Dutkar AlT, Kasat Zoral, Tewfik Tallr, Namlk Bahtiyar, Newroz Ali, Mustafa Kurekan, Kek Em1n Hewleri, Medt Hacibek Gerneyan, Azat Feryad ile soyadlan ogrenilemeyen Azad, Mustafa, Tahir ve Ernin.
3. Nerveh Taburu BasJwu (15 Mayu 1992)
15 Agustos 1984'ten beri Botan gOctimOZOn, kitle desteginin ve denetimirnizdeki cografyanm bOyOtGlmesi gibi milcadelerniz bOyOk kazarurnlar yarat1I1l§u. Gerillarun elde ettigi bu kazarumlar, yeni bir diizenJeme, yeni bir hareket tarzl belirlemesi gerektiriyordu. C;:OnkO yeni bir sataCZI kendini dayatJru§u. Gerillada hareketli sava§lan, yeni tedbirlerini bo§3 ve sOkOp atmaya kadar sava§ tarZl denemek gerekiyordu. Mevcut imkanlanmlz gozonilne getirildiginde siyasal olarak bir denge durumunu 26 Ey/aJ 1999, Ankara U/ucan/ar yakalarru§u. Donemin taktigi buna Kapab Cezaevt. uymak zorundayd!, buna gore Sol tutsakJann bulundugu man ku§atma ve imha sald!ran asker, polis ve taktigi zorunJuydu. 1992 kl§lru bu ve taktigin haZlrhk1anyla gardiyanlar, 10 tutsagl BOdarp ile OldOrdO. C;:Ok saYlda tutsak IOkler, hareketli birlikleri §ekda yaralandl. OlenJer ilzerinde ya- linde tekrar orgOtlendi. puan otopside Ysinin UZUn namluTaktige uygun eylemlerden en lu makineli silahla, 3'OnOn ise ise onemlisi Uludere'nin Nerveh (Ta§av tilfeginden 01- delen) Taburu'na yaplld!. SaldOgo apkJandl. Cesetler Ozerinde dlflya bOliikten olu§an 235 geaglr darp izleri bUlundu. Otopsi ra- cilia kauld!. Saldlflya bu kadar porunda olOmierin yakm mesafe- gerillamn katIlmasmm iki onemli den ve genelJikJe kalp Sl- nedeni Yard!: Tabura yakm Nerveh koyOnde saYlda kay korucusu kJlan belirtildi. Olenler: Ahmet Savran yard!. Aynca bu kOyOn saylda (25), Halil TOrker (25), Mahir Em- ki yakm koylerde de salsiz (25), Zafer KJrblylk (28), Aziz TOrk ordu birligi Yard!. Baskm tercih etDonmez (18), lsmet KavaklJoglu (36), Onder (26), Abu- memizin nedeni, dO§marun kendini hisselmesi zer <;:at (21), Habip GGI (32), Nev- bu nOktada ve bir saldmda bulunabilecegirnize (32) ve Omit Altmta§ (27). zat ihtimal vermemesiydi. da-
504
Eyaletimizde yOJiltillen
ha yakmdaki bir dagm etegine kurulan Ercan Taburu'na sald!rabilecegimizi tahmin ediyordu. dort ke§if gruBaskm karan bu pkanldl: 1- Ercan Taburu, 2Meydan Taburu, 3- Bileh (I§lkveren) Taburu, 4- Nerveh (fa§delen) Taburu ke§if grubu. nru degerlendirdik. DU§marun kendini en hisettigi noktarun en zaYlf nokta oldugunda karar birligine vardlk. Buna gore Nerveh Taburu'nu sald!n hedetl olarak belirledik. Yeni bir ke§if grubu gonderdik. gOn silren bu sonunda cografyarun kesin durumudiger noknu, talanru ve maYlnh alanlar gibi aynntllann tilmilnO tespit ettik. Bu sonucunda Ta§delen Taburu'nda karanmlzl kesinle§tirdik. Saldlfl aruna kadar hedefi sOrekli gozetim alunda tuttuk. C;:OnkO, her an planda degi§iklik yapmamlzl gerektiren geli§meler olabilirdi. Eylemin mutlaka ba§anh olmasl bizim onemliydi. C;:OnkO baharla olacak bu eylemin ba§3rlSl, bundan sonraki atulm sorecine yon verecekti. Aynca rimizin yeniydi, buradan alacaklan deney ve cesaret, onlan sonraki pratige daha atak ve oo§anh haZlflarru§ olacaktl. Yani eylemin ba§3n ya da OO§atlSlzJlgl bir yil boyunca etkisini 80sterecekti. Baskmda yer alacak komutanlar, yardlmcllanna kendi hedeflerini gOsterdiler. C;:iinkO, bizzat yerinde gorUp izlemek onemliydi. Basklrun hazlfhAI 20-25 80n sOrduo Bu sQrede gOcQmOZU psikolojik olarak haZlfladlk, lojistik haZIfhklan tamamladlk. Bu hazlrhklar, sadece degil, baskm sonrasl du§marun saldlrilan ve
gUn sOrebilecel1 ihtimalleri gozonOne ahnarak yapil. dl. Mevzilenme ve lojistik buna 8t> re diizenlendi. Komuta kademesi, eylem plaruru karara bagladlktan sonra, baskm giinO, eylemin krokisi di. TOm gOctimOz bu plan Ozerinde gorU§ belirtti ve plan en ince aynntl1anna kadar tartl§ild!. Plarurruza gore Ta§delen Taburu imha edilecek, Bileh (I§lkveren) Taburu taciz edilecek, tabura gelen yollara maYln ve pusu atllacak, Nerveh koy koruculan miidahale ederlerse onlar da hedeflenecek, Bectihe ve Kror koylerindeki taburlar ve kay koruculanpusu gruplan konumlanana cak, helikopterle havadan muhtemel bir miidahele ve ku§atmaya 5 km geni§liginde bir alanda mevzilendirilecekti. Sald!n gruplannda 85 gerilla yeraId!. Uk sald!n hedefleri, taburun iki stratejik tepesi, taburun sindeki mevziler ve tabur binaslydl. Aym anda taburun yakmda bulunan Bileh karakolu havan topIan ve otomatik silahlarla tadz alealunda tutulacaktl. Saldlfldan once bizim en riskli §ey, gruplaflIlUz yerlerini ahrken dii§marun farkma varmaslydl. Bu nedenle dO§man ne zaman farkederse a andan itibaren saldmyl ba§latma karan aldlk. Ama korktugumuz ba§lmlza gelmedi. Gruplanrruz farkedilmeden yerlerini aldllar. Mayma da Bu, ke§fin isabelli yaplldlglru talimatlara uymada ve ba§anh bir dikkat sergilediklerini gosteriyordu. Saldlflmn saat 04.00'te ba§latllmaSl kararla§tmI1I1l§tl. Ancak bir sa-
505
vunma grubumuz, yerini almEylemi ca, yanm saat tabur binasma salchran ilk grup olacaku. Hemen akabinde, bu gru pla birlikte tepe sald1fl gru plan Saldm bu plaharekete na gore yiiriidO. Taburu ve tepeleri DO§40 dakikada ele man askerleri tasfiye tabur havaya Ancak bu suada, daha once de defa olan, bu nedenle de ashnda deneyli oldugumuz bir hastaliga takrar zafer guna kapl1an geri me zamaOlOl uzatular. Bu durum, avantaj sagJadt, tedbir aId!. sQresi uzadl, gOn boyu devam etti ve gece saat 10'a kadar sOrdO. Saldtn slrasmda 6 kayb1ffi1z varken, geri Slrasmda.7 kaYIP verdik. Taburu'nda 180-200 kadar asker vardl. BUnlardan sadece 15 kurtulabildi. Bileh ren) Taburu'nda 20 kaylp verdi. SaldtnYI duyan TOrk helikopteri, 2 ordusu, 6 ucag1, tank, panzer ve havan toplakatildl. Koy konyla rueulannIn da katJ.1dlgl ve 5 km'lik alana yayllan Turk ordusu hezimete ugradl. Biz 13, 180-190 kaylp lki asker esir almd1. cephanesi infilak etti. 4 adet A-4, 3 adet MG-3, 1 adet BKC agu tam
otomatik, 18 adet hafif yan otomatik silah, 6 adet lay roketatar sHahl, 4 adet el telsizi ve 10 bin mermi ele Orban,
Baskttu yapan ARGK BirHgi'nin komutan yardlmcllarlndan. Mart 1996.
4. Abdullah Ocalan'a yoneHk operasyonu protesto amaclyla kendini yakanlar ve intlliar eylemi yapanlar Intihar eylemlerl • Fatma Ozen (Rojbin), 17
KaS1ffi
1998'de Hakkari'nin Ytiksekova merkezinde yaptlgl Intihar saldmsmda oldO, aynca bir astsubay oldU, iki astsubay ve iki sivil yaralandt. • Hilsntye Oruf (Berivan), 24 AraIlk 1998'de Van merkeZinde Subayevleri anOnde askeri yapugl intiservis araclna har saldtnsmda oldu. Patlarnada bir fOCuk oldO, asker 24 kiyaralandi.
Onceki yillarda yaplJan intihar eylemleri: • zeynep Kmaci (Zilan), 30 HaZiran 1996'da Dersim merkezinde yaptIgl intihar eyleminde oldii, biri astsubay 5 asker aldO, 55 yaralandl. • Leyla Kaplan 25 Ekim 1996'da Adana merkezinde polislere yapugl intihar saldlflSl11da oldu, aynca 3'0 polis 4 kilji daha oldu, 1010yaralandl. • GiJlef Ortay (BennaD ve Kendal (kod isim), 29 Ekim 1996'da Sivas merkezinde yaptJ.klan intihar salchnsl11da olduler.
506
4 Kendlni yakma eylemlerl Mart 1999'da Batman mekrezinde askeri karakola • Mebmet HaNt Oral (28), MarIntihar saldlflsmda aida. din'in 6merli bagh KafPatlamada olen ve yaralanasur koyOnden. Mayls 1993'te nan olmadi. tutuklandl. 12 yl16 aya hOkOmlO. E Tipi Ce9 Ekim 1998'de • Canan Akgan (27), Dersimli. 3 zaevi'nde kendini yaku, Nisan 1999'da Dersim (funceJi) merkezinde yaptlgl Intihar yitirdi. saldlflsmda oldO. • Mebmet Gal, Diyarbakir'm Ergani Miiebbet ha pis ceza• Baki Tatlt (20), Malaryah). 4 Nislyla tutuklu. 18 Ekim 1998'de san 1999'da Bingol merkekendini yaku. Barnn zinde valilik ontinde yapugl inti27 Ekim 1998'cIe ya§2fi1Ol yitirdi. har eyleminde hayauru kaybetti. Patlama sonueu sa}'1da polis • Murat Kaya (25), Mardin'in Silrgyaralamrken, olay yerinin yaklgOcO beldesinin Berdilk (Gilramnda bulunan Nuran Baluken koyOnden. 1994'te tutuklan(13) isimli aldO. dl ve 18 yil ceza aldl. 18 Ekim 1998'de Banm Cezaevi'nde ken• Serdar Fadime (22), GOney KOrdini yaktl, aglr yarah kunuldu.. distan'm (Suriye) Haseki den. 8 Nisan 1999'da Hakkari'nin • lsmet lnanf, 20 Ekim 1998'de merkeZinde yapYOksekova Yozgat Cezaevi'nde kendini yakugl intihar saldmsmda 6ldil. tI, aglr yarali kurtuldu. Hakkari Jandarma Komutaru Al- • MeraZ Ktli0turacak GO), Devrimbay Tahir Cebi g6zlerini kaybetti. ci Halk Partisi (DHP) davasmdan Hakkari Valisi Nihat Canpolat ve turuklu. 20 Ekim 1998'de Barnn polis Nesim Saz yaralandi. Aracm Cezaevi'nde kendini yaktl, Deniz 61dO. filru yitirdi. ....., 5 Temmuz 1999'da Adana • Ali Aydm (24), Igdrr'm Sinek kohir merkezinde Emniyet MOdOryOnden. 1993"ten beri tutuklu. ve Haber liigu'nOn Mali 20 Ekim 1998'de Bartm Cezaeyapugi inMerkezi binaslna vi'nde kendini yaku, ya§2nunl yitihar saldlflsmda OldO. Kimligi tirdi. belirlenemedi. Patlama sonucu 10'ii TUrk gOvenlik gOrevlisi 01- • Seyrl lpek, 22 Ekim 1998'de Sakarya Cezaevi'nde kendini yaku, rnak Ozere 14 yaralandl. agrr yarah kurtuldu . • .... ,6 Temmuz 1999'da Batman'm llluh Mahallesinde 10 Nisan Polis • Fettab Karattli, Agnli. 22 Ekim I998'de Diyarbakir E Tipi CezaeKarakolu'na karfl Intihar saldinvi'nde kendini yaktl, aglr yarah smda hayatml kaybetti. Kimligi kunuldu. belirlenemedi. Patlamada kara• Baknt Bayram (25), Hakkarili. kol binasmda hasar meydana 1996'dan beri tutuklu. 20 yila hOgelmesine ragmen 61en ve yaralanan olmadi.
• Nezabat Boyaci
507
kumlU. 21 Ekim 1998'de Adlyaman E Tipi Cezaevi'nde kendini • AyseJ Ceylan, 27 Ekim 1998'de Cezaevi'nde kendini yaktl, yitirdi. yaktl, agu yaral.1 kurtuldu. • Hasan /sa Hasan (Suriye'nin Ka22 Ekim 1998' • Mirza Sevtm!J., Diyarbakuh. 26 Ekim 1998'de Erzurum Cezaekendini yaktl, 25 de vi'nde kendini yaktl, hayattnl yitirdi. Ekim 1998'de kaybetti. • Cennet Ganej, 23 Ekim 1998'de Gaziantep Ozel Tip Cezaevi'nde • Berzan Oztark, Agnlt. 1 Kaslm 1998'de A1manya Stutgart-Stam_ kendini yaktl, yarah kurtuldu. heim Cezaevi'nde kendini yaktl, • Selamet Mentej, Bingollu. 22 Eyitirdi. kim 1998'de Midyat Cezaevi'nde • MUhtyettfn Sevtct, 15 Kaslm kendini yaktl, ya§anuru yitirdi. 1998'de Diyarbaktr E Tipi Cezae• Aynur Arran (24), Bingol'e bagh vi'nde kendini yaktl, yarah kurC;irkani (Yenikoy) koyunden. tuldu. Oniversite ogrencisiyken 19 Mayls 1997'de tutuklandl. 22 Ekim • Mehmet Aydm.(25), Urfa'run Halfet 1993'ten beri tu1998'de Midyat Cezaevi'nde kentuklu, 12 yila hOkumlOydU. 13 yitirdi. dini yaktl, KaSlffi 1998'de c;anakkale Cezae• Mehmet Bagnyamk, Siirt'in Pervi'nde kendini yaktl, hayatml baglt Erkent koyGnvari kaybetti. den. 24 Ekim 1998'de Elbistan • lsmet Akay, Siirt dogumlu. 14 Cezaevi'nde kendini yaktl, aglr Kaslffi 1998'de Adlyaman Cezaeyaralt kurtuldu. vi'nde kendini yaktl, aglr yarah • Maslam Muhammed (25), GOkurtuldu. ney Kurdistanlt (Suriye). 24 Ekim 1998'de Antep E Tipi Cezae- • Hanft Kuzu, 14 KaSlffi 1998'de Siirt E Tipi Cezaevi'nde kendini vi'nde kendini yak£1, aglr yarah yaktt, yarall kurtuldu. kurtuldu. • Samet Oktay (25), Hlnlsll. 1994'ten beri tutuklu ve 12 yil 6 aya hOkOmlO. 24 Ekim 1998'de Konya Cezaevi'nde kendini yak£1, aglr yarah kurtuldu. • Kenan Karahasanoglu, 26 Ekim 1998'de Erzurum Cezaevi'nde kenclini yaktl, yaralt kurtuldu. • Hasna (:obanogJu, 26 Ekim 1998'de Erzurum Cezaevi'nde kendini yaktl, yarah kurtuldu. • Necla Kanteper, Londra'da kendini yaktl, yarah kurtuldu.
• ErdaJ (:eken, Elazlg'm Palu nin Ekindiler kOyGnden. 14 KaSim 1998'de Midyat Cezaevi'nde kendini yaktt, yarah kurtuldu. • ldrls Ba§aran, 14 Kaslm 1998'de Ceyhan E Tipi Cezaevi'nde kendini yaktl, yarall kurtuldu. • Abbas Serkaya (24), Mu§ Varro dogumlu. 15 KaSlffi 1998'de 1stanbul Omraniye Cezaevi'nde kendini yaktl, yaralt kurtuldu. • AZime lnan, 15 Kaslm 1998'de Batman E Tipi Cezaevi'nde kendini yaktl, yarah kurtuldu.
• Mehmet Karahan, 15 KaSlffi 1998'de Batman E Tipi Cezaevi'nde kendini ya k£1 , agtr yarah kurtuldu. • Reyhan Lezgtn, 15 KaSlffi 1998' de Batman E Tipi Cezaevi'nde kendini yaktl, yarah kurtuldu. • Remzt Akku§, 16 KaSIffi 1998'de Moskova'da kenclini yaktl, hayatlrn kaybetti. • Ahmet y,Jdmm, 16 KaSlffi 1998' de Moskova'da kendini yaktt, 4 Arahk 1998'de hayatlru kaybetti. • Zeynt Arat, Mardin'in Kurdise (Yardere) kOyOnden. 1994'ten ben tutuklandl, 36 yrla hiikOrnlU. 16 Kaslm 1998'de Antep Cezaevi'nde kendini yaktl, yarah kurtuldu. • Kadrlllhan, 17 Kaslm 1998'de Siirt E Tipi Cezaevi'nde kendini yaktt, hayatlru kaybetti. • Mustafa $ahfn, 17 Kasiffi 1998'de Almanya'nm Stuttgart-Stamheim Cezaevi'nde kendini yaktt, aglr yarah kurtuldu. • Adnan Karataf, 17 Kaslffi 1998' de Mardin Cezaevi'nde kendini yaktt, yaralt kurtuldu. • Zalkaf YIJmar, 18 KaSIffi 1998'de Roma'da kendini yaktt, yaralt kurtuldu. • Cengiz Kaya, 18 Kasun 1998'de Agrl Cezaevi'nde kendini yaktl, yarah kurtull;lu. • Dogan, 20 !Caslm 1998'de Sakarya CezA'&vi'nde kendlni yaktl, agtr yarah kurtuldu. • SuJeyman Galtelln, 25 Kaslm 1995'de Trabton Cezaevi'nde kendini yaktl, kurtuldu.
• Nurl Acar, 26 Kaslm 1998'de Ordu Cezaevi'nde kendini yaktt, aglf yarah kurtuldu. • Cem(J OzaJp, 28 KaslID 1998'de Diyarbaktr'tn Dagkapl Semti'nde kendini yaktl, hayattru kaybetti. • Hasan TQfktn, 5 Araltk 1998'de Almanya'run DOsseldorf §ehrinde kendini yaktl, yarah kurtuldu. • Hectce Falay (63), 13 Arailk 1998 'de 1stanbul Bagcilar semtinde kendini yaktJ, hayatlnt kaybetti. • Taylan Ozgur Kahraman, 21 AralIk 1998'de Almanya'run DOsseldorf kendini yak£1, hayatlru kaybetti. • Mubitttn If'k, 24 Aralik 1998'de Antep §ehir merkezinde kendini yaktJ, yaralt kurtuldu. • Ramazan Atabay, 5 Ocak 1999' da Siirt Cezaevi'nde kendini yaktI, yaralI kurtuldu. • Fatma Saka (17), 16 1999 'da Almanya'run Hechingen §ehrinde kendini yaktl, yaralt kurtulduo • Merlvan Rauf $tvankare, 18 bat 1999'da GOney Kurdistan'tn (lrak) SOleymaniye kendini yaktl, hayatlnt kaybeni. • (:etfn Gune§, TOrkiye Devrim Partisi militant. Ankara Merkez Kapalt Cezaevi'nde protesto oliim orucundayken 27 Mart 1999'da hayatml kaybetti. • Galten AslanogJu (20), 13 Mayls 1999'da Atina'da kendini yaktl. 19 Mayrs 1999'da oldO. • Nakbet Noyan, 29 Haziran 1999' da 1stanbul Sultanbeyli i1,.esi, kendini yaktl, yaralt olarak kurtuldu.
508 509
'H
!i
If I
., TTfr
5. Paris
4-
15-22 Haztran 1994 tarlblt PDK-
YNK ant/aimasl.
l-¥onetbn leak KOrdistan'l demokratik bir sisternIe yonetilecektir (fakh partilerin katlhnu saglanacak, insan haklarma saygl gosterilecek, azmhklarm hak-. Ian tanmanacak, tOm dinlere saygl gosterilecektir). 2- Batkanhk
a) KOrdistan yonetiminin OO§kam genel ve denokratik sefimle don yLl iCin secilecektir C6nder" nitelemesi yerine .Ba§kan" nitelemesi kullarulacaktlr). b) Ba§kanm secilmesine kadarki sOrede yonetim gorevi, Parlamento Ba§kam, Ba§bakan ve YOksek Mahkeme Ba§karundan olu§an kornisyon tarafmdan ylin1tOlecek. Bu cah§ma Parlamento tarafmdan onaylanacaktlr. 3- ¥ere1 ¥onetim KOrdistan eyaleti sefirnIere kadar bir koalisyon hilkOmeti tarafmdan yonetilecektir. AZlnllklar, PDK ve YNK dl§mdaki diger siyasi partiler ve §ahsiyetlerin katlhnu saglanacaktlr. HOkumet, partilerin mOdahalelerinden baglmslz olarak karar alacak ve bunlan hayata gecirecektir. Eskiden ya§anan sorunlar ara§tlnlacaktlr. HilkUmette siyasi partilerin gOciine gore ve dengeye gidilecektir.
510
kurulu
Daha kalifiye memurlar yeti§tirmekle gorevli olan Memurlar Kornisyonu; ekonornik planlamadan sorumlu Planlama Komisyonu olu§turuJacaktir. Bakanllklar kendi bakanhklaruun yasalan cercevesinde cah§malanru yerine getirecek, OOkanhk Ian bakana kar§1 sorumlu olacaklardir. Yasalan demokratik yolla hayata gecirmeyi beceremeyen hukOmet Memur saYlsl azaltLlacak, bOylece onlara daha fazla ucret vermek mUmkUn olacaktlC.
S-Anayasa Kilrt EnstitOso yeni bir anayasarun haZirlanmasl iCin gorevlendirilrni§tir. Anayasa Ekim 1994'e kadar tamamlanacak, kesinle§mesi parlamentonun onayma oogh olacakttr.
6- Se\imler Secimler MaylS 1995'te yapilacakttr. Secimlerden once genel saylffi yapilacakttr. Siyasi partiler ve yoneticileri seCim sonuclanru kabul edeceklerine dair ulusal ve uluslararasl kamuoyuna garanti vereceklerdir.
7- SaVUnma ve gUvenIik Gecerli olan savunma sistemi etkili olmaffil§, dagilnu§ttr. Pe§merge Bakanhgl iptal edilecek, yerine ba§bakanhk ve yardimclhglna bagh olacak Askeri Genelkurmayhk kurulacaktlr. Klasik ordu normlan icinde yeni bir ordu kurulacak, askerlik
zorurLlu hale getirilecektir. Pe§merge saYlsl azaltilacaktlr. Progranun hayata gecirilmesi iCin yerel hOkUmetin yaOOncl devletlerin yardlnuna ihtiyaci vardlr. 8- Polls ve
gU"enlik
Polis te§kilatt yeniden yapilacaktlr. olaPolis te§kilatl yonetime caktlr. Yonetimin emri altmda bir polis ve gOvenlik birirni olu§turulacaktlr. Parti yoneticileri polis ve gUverLlik birirnine ahnmayacakttr.
9- Mallye ve giivenlik Ekonomik durumun duzeltilmesi iCin dl§ yardlmlar kacmllmazdlr. Kilrdistan eyaleti iCin uluslararasl ambargo hafifletilmelidir. Uluslararasl yardlm dogrudan hOkilmete yapilmahdlr. Yardlm orgiltlerine yeni dOzenlemeler getiriIecektir. GOmruk dOzenlenmesi temelden Banka ve para piyasasma siyasi partilerin mOdahalesi olmayacaktlr. Bu konuda polis koruma gorevi yiiriitecektir.
10- Kom,u iilkeler ve dl' diinya lle llitkller a) KOffi§Ular: Olkelerden bOlgeye sigman Ku rtlere i1tica ha kkl verilecektir. kampAncak bunlarm lar ve koyler askerl Us haline getirilemez ve buralardan komou Ulkelere saldmlar KOIT1§u Olkelerin i,lerine mayacakttr. PDK ve YNK koIllfU Ulkelerle geIi§tirdikleri i1i§kiler konusunda birbirlerini kar§lhkh b118i1endlreceklerdir.
b) Yerel hOkUmetin d1§ Olkelerdeki temsili: Temsilciler, yerel hilkOmetin resmi temsilcileridir ve yerel hUkOmetle i1i§ki ifinde olacaklardlr. yaTemsilciliklerde patti pLlmayacaktlr. Her iki parti de temsilciIiklere destek verecektir. Bu temsilciler dUzerLli olarak toplanacak ve siirekli olarak diplomasi ve konusunda gUnce! timden KUrt diplomasisi konusunda bir koordinasyon birirni Bu komisyon hOkOmete oneri getirecektir. Brilksel ve New York'da yeni temsilcilikler aplacaktlr.
6. Ankara ABD, lngiltere, Tarktye temstlctlertntn denettmtnde tmzalanan 30-31 Ektm 1996 tartblt PDK, YNK ve
Tar/mum Cepbest antla§masl.
A) PDK ve YNK arasmda ilan edilen ate§kesin kahcI hale getirilmesi ve siyasal sureci rak Kuzey lrak'ta OOn§ ve istikrann saglanmasl 1- Bu toplantlrun kendisi ve toplanttdan cJkacak kararlar kilde lrak'm toprak burunIOgOnU ve sInlrlannm kutsalhglru zay1flatmayacakttr. z- lrak'm rum BM Oyesi Olkelerin Irak'm toprak ve siyasal 00kabul etmelerini onaylayan 688 saYISI BM GOvenlik KonUzere seyi karannda rum insanlann bu Olkede siyasal ve insani haklanm garanti
511
altma alan bir diyalog temelinde tOm lrak yurtta§lanrun oZgUr ve ortak iradesi tarafmdan belirlenecektir. 3- Uluslararasl slrurlann gOvenligi de dahil olmak Ozere TOrkiye ve diger kOffi§u Olkelerin me§ru gOvenlik dikkate ahnacaktlf. 4- Taraflar aralanndaki ihtilaflan daha da artlracak veya tansiyonu yOkseltebilecek herhangi bir dl§ mOdahalesi pe§inde ko§mayaanda caklanIll kabul ederler. kuzeydeki vilayetlerde bulunan bOylesi bulunduklan bOlgelerden aynlacaktlf.
Atqkesle llglli olarak 5- Ban§ Gozetleme Kuvveti (BGI\) ternsilcileri ve iki partinin ortak personeli tarafmdan belirlenecek olan PDK ve YNK mevzileri, 23 Ekim 1996 gece yansmdan itibaren ate§kes hamru te§kil edeceklerdir. Bu ate§kes hatt! Denetleyici Ban§ Gozleme Grubu'na bildirilecektir. 6- Partiler savunma pozisyonlannda kalacak ve birbirine kar§l dO§manca hareketlerde bulunmayacaklardu. 7- Ate§kes taahhOtierinin yerine getirilip getirilmedigini gozlernlemek Ozere tarafslz bir Ban§ Gozleme Kuvveti olu§turulacakur. BGK'nin birirnleri kaf§lhkh olarak kabul edilen rnevzilere yerle§ip ate§kes hatt! boyunca faaliyetlerini sOrdOrecek, yerel komuta dOzeyinde orgOtienecek bu birirnler Erbil'deki ana karargaha rapor vereceklerdir. Kuzey Irak'taki TOrkmen ve diger tarafslz KOrt ve Asuri partilerinden oIU§3-
,t
liklerini garanti altma alacaklanIll kamplndaki TOrk vatandaf\an..... BM MOlteciler YOksek Komi"'" bir kez daha onaylamaktadlrlar. gi'nden (UNHCR) ahnacak deek15- Taraflar, mOltecilerin ve evle- Ie, acilen ve gonOllO bir oekl1de prinden uzakla§tlnlan ki§ilerin etnik ri getirilrnesini kabul ederler. kokenlerinden bagUDSIZ olarak insani yardlmlardan e§it §ekilde yararlanacaklanru onaylamakta, bundan ba§ka bu mOltecilerin tekrar BM 7. Washington Antla,evlerine geri donebilrneleri HCR orgOtOnden yardun ahnmas1Il1 mast kabul ederler. 16- Torkiye, ABD ve lngiltere bu 17 Bylat 1999 larlbtnde Washtngkolayla§tlrmaYI ve ge- ton D.C. 'de Yakan Dogu /ilerl Bararekli yardlml saglamayl taahhOt su yaJnlan ABD TemstJctJer Mec5ekreterl C. Dalist Baikan ederler. vtd Welch dtger ABD'lt urmanlann denettmtnde PDK Baikam Slyasal uz1.atmaya llltldn Mesut Barzant YNK Genel 5ekreterl Celal Talabant tarafindan tm17- Taraflar, TOrkmen ve Asuri toplumlan da dahil olmak Ozere, tUm zalanan ant/afma. partilerin ve etnik gruplann da kaulacagl e§it bir zeminde Kuzey lrak'm bitligini ve toprak bOtUnlOlrak'ta Yerel Yonetim (GYY) AOnO kabul ediyoruZ. Kuzeydeki kent olan Erbil, Siileymaniye ve kurulmaslru ilkesel olarak kabul etDuhok, lrak devletinin mi§lerdir. Hem PDK hem de YNK, Irak'm 18- GOrnrOk gelirleri ve diAer ver- resmen kabul edilmi§ uluslararast bir §ekilde toplanacak, .lIllrlanIll kesinlikle taIllmaktadu. giler b01- Her iki taraf da s1Il1rlann teroristler uygun bir §ekilde gedeki tOm insanlann ortak tarafmdan ihlal edilmesini engellen kullarula:cakur. mekte kararhdlr. 19- Uygun bir zamanda yenlden Her iki taraf lrak'taki KOrt halklgidilecektit. run ve lrak'm kendi halk1run politik ve insani haklanm gOvenceye ve tOm Iraklllar tarafmdan Tiirklye'nln mefl"l ptveolJk alan onaylanan politik bir temele dayakaygtJartna WtJdn ve denak olan birle§ik, mokratik bir lrak yaratrna 20- Taraflar terOrl.t un.urlann, olacaktu. Her iki taraf da ozellikle de PKK'n\n Kuzel' lrak'ta lrak'm, ulusun birligini ve Olkenin faallyetler toprak bOtOnlOgOnO koruyan fedebulunmasml ve sOrdOrmesini ensel1eme ratif bir zeminde yeniden reforme olacaklanm kabul ederler. edilmesini arzulamaktadlr. Her iki taraf da kavgalan kuu21- Bu toplanudaki katll1mcl1ar kapatl1maslru gere1di gerdOkieri Atru§ yor ve politik farkhhklan
513
512
. . .
cak ve tOm katlhmcl1ar tarafmdan kabul edilecek uygun yapldaki kar, rna en klsa zamanda bu i§lc> vi Ostlenecektir. 8- Taraflar BGK ile eksiksiz bir ifbirligi girecek, kolayl3§tlfacak ve ate§kesi gozlem: veya lemek, sorunlan §itli ara§tumalar yaprnak Ozere yOrOtecegi yardimci 01mak Ozere BGK'nin birirnleri, ko-' muta kademeleri ve ana karargaturun hizmetine gerekli personeli vereceklerdir. 9- Bu vesileyle BGK'nin nm denetlemek amaclyla bir Denetleyici Ban§ Gozleme Grubu (DBGG) kurulmu§tur. DBGG aym zamanda BM Genel Konseyi'nden elde edilecek bilgiler de dahil 01rnak Ozere sOrdOrebilecegi ara§urmalarda ula§l1abilen tOm bilgileri hirnayesinde toplayacaktlf. 10- DBGG'nin merkezi Ankara'dadlr ve TOrkiye, ABO, lngiltere, PDK, YNK ve BGK ternsilcilerinden olu§maktadu. 11DBGG'nin herhangi bir Oyesi tarafmdan dile getirilebilir. 12- Taraflar ellerindeki tOm tutsakIan serbest blrakacak, oldOrOlenlerin cesetlerini ilgili taraflara iade edeceklerdir. 13- Taraflar ula§lm, su, elektrik, yaklt ikmali, up ve glda malzemeleri dahil olmak Ozere kamu hizmetlerini politik nedenlerle kesintiye ugratrnayacak, bolgede su, kanalizasyon ve elektrik hizmetlerini yeniden saglamak i§birligi gireceklerdir. 14- Taraflar insani yardlm kurulu§Ian personeli ve ailelerinin gOven-
,,\
uzere §iddete ba§vurrnak veya dl§ mudahale zemini hazlrlamaktan hususunda kar§lltkl..t gUvence verrnektedir. Her iki taraf da aym zamanda Irak'm, BM GOvenlik Konseyi'nin, insan haklanna ili§kin 688 nolu karann rum maddeleri de dahil 01mak Ozere, BM'nin rum ilgili kararlarma uymasl gerektigi hususunda da fikir birligi Bir uzla§ma ortamuun olu§maslna ate§kese yardlmcl olabilmek uyulmasl hususunda yapacaguruz dOzenlemeleri halkm serbest dola§lffil onOndeki engelleri kaldlracak, oluffiSUz basm apklamalanndan
lrak KOrdistan'mda ya§ayan halkm insani taleplerini yefine getirilmesini, politik ve insani haklanrun tarunmaslru gOvenceye alrnak uzere bir YOksek Koordinasyon Komitesi (YKK) tayin etme hususunda anla§maya vardtk. YKK taraflann eksiksiz bir uzla§maya varrnaslrun ko§ullanru, Erbil, Stileymaniye ve Duhok'ta durumun norrnalle§tirilmesini saglayacak, 1992 esas alarak birle§ik bir yonetirni ve meclisi yeniden kuracak, tOm gelirlerin bOlgesel yonetime devredilmesini ve yeni bolgesel dOzenleyecektir. YKK, lrak KOrdistan'mm tOm bOlgelerinde ya§ayan halkm ihkar§uamak Ozere hizmet veren yerel kamu kurulu§lan ve bakanhklar arasmdaki koordinasyon ve i§birligini arttracaktlf. Taraflar bu bakanltklann verdikleri hizmetIer kar§lhgmda uygun bir gelir
514
ED.
elde etmelerini guvenceye alacaktlr. PDK gelirlerdeki farkllltklardan dolayl kamu hizmetleri fonlanrun dOzenli bir §ekilde mevcut PDK bOlgelerinden mevcut YNK bolgelerine aktarumasl gerektigini kabul etmektedir. YKK, taraflar arasmdaki lardan dolayl daha once kuzeyin kentindeki evlerini terkedip ba§ka bolgelere giden halkm geri dOnOp yerle§mesini, mOlklerinin iade edilmesini veya kaylplanndan dolayl tazminat almalanru saglayacak olan bir olu§turacakttr. YKK, her iki tarafm da, Turkiye ve fran slrurlanrun ihlal edilmesini engellemek Ozere yapmaslru gOvence altlna alacaktlr. YKK, halktn bu smrrlar arkasmdaki gidi§ geli§lerini denetleyen uygun bir prosedGr olu§turacak ve teroristleyasaklayacakttr. YKK rin ile birlikte olan her iki taraf da, PKK'nin lrak Kurdistan'mm herhangi bir bOlgesinde yerle§mesine izin vermeyecektir. Taraflar bu bOlgede herhangi bir PKK ussGnun olmadlgl hussusunda teminat vereceklerdir. Taraflar, PKK'nin ortarru istikrarSIZla§tlnp ban§l sokmaslna ve TGrkiye smrrlanm ihlal etmesine engel olacaklardtr. YKK, onOmuzdeki ay ve karma bir bOlgesel hukiimetin kurulmasl ve ardmdan bOlgesel meclis tarafmdan onaylanma51
Birlqik yonetim Yeniden kurulu§unu takip eden ay meclis Erbil'deki binasmda toplanacak ve orada veya SGleymaniye'de veya Duhok'ta mOte-
akip toplantuar yapacakttr. Bu gemeclisin Gyeleri 1992 rinde parlamentoya ki§iler olacaktrr. meclisin ilk toplantlsl ay yapuacaktlf. Meclis kurulduktan sonra YKK ve/veya bOlgesel hOkOmetin tOm kararlanru onaylamak zorundadtr. meclis uluslararasl alanda sOrdOriilen ili§kilerin birle§tirilmesi de dahil, YKK'nin mevcut i§levlerine yenilerini ekleyebilir. gGvenlik Bolgesel de yaptlmasl ve Duhok, SOleymaniye ve Erbil'deki durumun normalle§tirilmesi YKK ve meclis, YNK-PDK-TOrkmen ve Asurilerden olu§an bir gOvenlik gUru olu§turabilir. Yeni bOlgesel hOkOmet daha sonradan pe§merge komuta kademelerini birle§tirme adlmlar atabilir. A§aglda tamrnlanan bOlgesel sesoora meclisin yerine yeni bOlgesel meclis "Bu meclis her partinin meclisteki oy oraru esaslna dayanan yeni bir bOlgesel hOkOmet kuracaktlf. Bolgesel hOkOmet kurulduktan sonra YKK otornatikmen laAvedilecektir. Bolgesel meclis ve hOkOmet ytl gorev ba§1nda olacaktlr.
Gellr paylatum karma bOlgesel hOkOmet kurulana kadar gellrlerdeki farkllltklardan dolaYI kamu hlzmetl vegerekll olan fonren kurumlar mevcut PDK lar dozenli bir bOlgesinden mevcut YNK bOlgesine aktaruacaktlf. YKK mevcut vergilendirme ve finans kurumlanyla
i§birligi tOm bOlgedeki gelir payla§lffimdan sorumlu olacakttr. karma hOkiimet kuruldugunda tUm gelirlerin toplanmasmdan ve bolu§tilmesinden sorumlu olacakttr. Yeni bolgesel meclisin i§ba§ma gelmesinden sonra vergiler ve gGmriik gelirleri de dahil olmak Ozere tOm gelirlerin toplanrnasml Gstlenecek olan ayn bir Gelir ve Vergilendirme Bakanllgl kurulacakttr. Toplanan fonlar bOlgesel hOkiimetin hizmetinde olacak ve bOlgesel meclis tarafmdan onaylanan harcamalar kullarulacaktrr.
Erbll, Duhok ve Siileymaniye kentlerinin statiisii meclis ve YKK, Erbil, Duhok ve SU!eyrnaniye'deki durumun normalle§tirilmesini Gstlenecektir. YKK, gerek gordOgunde bu konuyla ilgili olarak uluslararasl gozBu kentlerdeki lemciler durum adil ve serbest yapumasma imkan verebilecek bie
meclis ve YKK, melisin kurulu§unu takip eden altt ay yeni bir bOlgesel meclis kurmak uzere serbest ve adil bir me gidilmesinden sorumlu olacaklardlr. Yeni bolgesel meclisin yaplsl kuvilayetin en dogru nGzeydeki fus verilerine ve bu bolgelerdeki etnik ve dinsel gruplarm daguuruna gore olu§acaktlr. KGrtlerin yaruslra TGrkmen, Asuri ve Ktldani toplumlanna da mecliste yer verilecektir.
515
ffl II'
·1'
Uderler ar&slnda gelecekte yaptlacak gi)riitmeler PDK ve YNK Genel Sekreveya teri, leak KOrdistan'run olaeak kabul edilen bir yerde en az iki ayda bir gO-
Takvim - 1 Ekim 1998: PDK, YNK bOlgelerindeki kamu hizmederi kurumlanna ayhk bazda gerekli ekonomik yarc!lm aktarmaya - 15 Ekim 1998: Yapnan lardan dolayl ettirilen geri takvimi MOikiyet haklanmn iade edilmesi ve zarara ugrayanlara sorurnlu partiler tarafmdan tazminat Odenmesi hususunda anla§maya vanltr. - Kaslffi 1998: TOrkiye hOkameti ile mO§terek ba§lanmaSl. - 1 KaSlffi 1998: Insani aeaSlndaki koordinasyon ve tarnamlarur. PDK tarafmdan YNK bOlgelerindeki kurulu§lara nan gelirler aktanlmaya - 15 Kaslm 1998: yerlerine dOnmesi, birve gelir hususlannda kaydedilen ilerleme hakkmda rapor. meclisin ilk - 1 Oak 1999: toplant1Sl. - 1 Mart 1999: Karma HOkamet, Erbil, Duhok ve SOlemyaniye'de durumu nrmalle§tirmek bir plan hazlrlar. - 1 Nisan 1999: Karma HOkamet, OrgOdemek Ozere bir plan haZIrlar. - 1 Temmuz 1999: BOlgesel ler.
516
8. PKK Ballkanhk Konseyi'nin sHah bt:rakma 5 Agustos 1999 Genel
Abdullah Ocalan yOksek sorurnluluk geregi, 2 agustos 1999 tarihinde yaptlgl tarihi ve geli§ve demokrasi tirdigi ku§kusuz KOrt ve TUrk halklanrun tarihinde bir dOnOm noktasldtr. Bu tarihi karar ne derse desin, kendi tarihsel hOkmOnO mutlaka icra edecektir. Genel bu bOyOk partimizin yOconogo kutsal ulusal mOcadelemizin yeni bir dOzey, bulundugumuz KOrt sorununun ve TOrkiye'deki tek yoludur. BOlge halklanmn ve insanltgm ifade eden en tutum olmaktadu. Bu 1 EylOI 1998'de ba§lattlg1ffi1z tek tarafll atqkes uygulamasl daha Heri ve kesin bir noktaya varchnlmakta, tarihi Imraii mahkemesinde ortaya konan kapsamh degerlendirmelerin ve Depakemokratik Cumhuriyet tin pratik uygulama adlmlan alllmaktadtr. Bu adlm tam bie llkanma olan TOrkiye'nin nOktaslna ve KOrt sorunundaki kilitlenmeyi biricik adlmdu. Bu adlm ve olan yegane achmdtr. Partimiz daha onceki lamasmda da belirttigi gibi, Genel A. Ocalan 2 agustos da bOtOnOyle kat1lmakta ve her tOrlO bu
Han temelde yOCOtecegini etmektedir. Bundan bOyle ideolojik-politik, OrgOtsel-askeri faaliyetlerirniz, Genel masmdaki esaslar temelinde ve Demokratik Curnhuriyete yaratma ekve Gslubseninde yeni bir la yOCOtOlecektir. Yine bOtOn ve ittifak bu hedefle ve buna temelinde olacaktlr. TOm Parti orgOtlerigil\;lerirniz miz ve ulusal yOksek bir duyarhhk, sorurnluluk ve disiplin bOyle bir dogrultuyu hayatta ve demokrasiyi kazanmak lardtr. Onlarca ytkilr bOyOk aCllar pahasma kahramanca milcadele eden halklrruz, bOyle bir kendisi ne anlarna geldigini iyi bilecek, Apo'nun onOmOze koydugu hedeflere harcayacakttr. var gOCOyle Genel 2 AAustos partimi1999 tarihli zin ve halklffilzm atugl adlm KOrt sorununun ve TOrkiye'nin demokratik doArultusunda KOrt .taraf1fl1n ne denli sorurnlu, cesur, kararh ve ¢z;Umleve bu yolda Ozeyici rine gorevleri yerine getirdiginin son derece ve kesin karull Kart toplumunun OztemelindeTOrkiye'de demokraeinin amaclyla atttAlffilz bu tarihi adunlar TUrk.ife Cumnuriyetl devletinin de. gereken 80Nmiu ve sOetereceAi o1fnak sadece bibeklentisi zim degil halkunLzln, ve rtlm Insanolmabchr. lIgm en dogal Genel 2 aAustos apklamasl TOrkiye nalkmtn ve demokrasiyi kazanmasl bu-
lunabilecek en bOyOk tarihsel flrsattlr. Bu imkan ve flrsatln degerlendirilmesi 21. yy'a girerken, TOrkiye'yi bOyOk bir ve me sOrecine sokacakllr. Bunu yaratmak, bu flrsatl degerlendirmekte beklemeksizin, TOrkiye'de demokratik ve aydtn lerinin ve halk kesirnlerinin gorevidir. Bu bir an bile gecikmeden aCl verici durumun derin sorurnlulugl.!nu duyarak ve sunulan fusattn bilyOk tarihi anlarruru tOm yonleriyle hissederek, sorurnlu, bir kararh ve gereken orgOtsel ve mOcadelede adtrnlan atmalan, gelecekleri smdan tarihsel bir zorunluluktur. Abdullah bcalan Genel 2 agustos tarihli ve demokrasi KOrt ve TOrk halklann gelecegini belirleyecek olan en temel veridir. Bu tarihi adtm temelinde halktrruztn geleceAini demokrasi, ve OzgOrlOk dogrultusunda tOm Parti ve yurtsever halktrruZ1 yOksek bir duyarhhk bOtOn ve disiplin tOm KOrt ulusal bu tarihbirlik ve eel adtma katlhm gostenneyi; Tilrkiye'nin ve demokher tOriO rasi isteyen tOm basit ve bOlOcu tutumu bir yana blrakarak bOyle yOksek birlikte mOcadele etmeye; TOrkiye Cumhuriyeti yoneticilerini yapnan sagduyulu, sogOsterrurnlu ve sayglh meye; bOlge ve dilnyarun tOm siyade bOyle si ve demokratik tarihi bir sorunun na destek venneye
517
9. PKK 2. MK Toplantlsl'nln so7 Agustos 1999 23-29 Temmuz 1999 rarih/erl arasmda yapllan ve Ocalan'm mahkeme savunma metntni temel alan "PKK 2. MK Toplantl$I n kamrlanna dayanamk yafJIlan apklama: 1- Sosyalist sistemin ve iki kutuplu dOnya sona ennesinin iizerinden on ytlhk bir siiree geeti. Bu sOree ieerisinde "Yeni DOnya DOzeni" ekseninde yer yer devam eden noktalanna egemen olmaya dogru yol ahyor. Ortaya elkan bu ezilen halkJar, sInlflar ve SOelerin eIkarJaflnl temsil etme mOcadelesini derinden etkiliyor. Yeni DOnya DOzeni He yerine, onun icinde siyasal karakteri aglfhk kazanan mOcadelelerJe sonuC almayl daha geeerJi hale getirmektedir. Burada ortadan kalkma durumu degiJ, eozOm yonteminin stratejik, taktik ve eylemsel sozkonusudur. Miicadelede eok yonliiJOk, diger bir olarak . eIkmaktadlr. Dolaylslyla ve silahIJ mOcadecepheden lenin vazgeeilmez tek yontem olma gereegi a§I!ou§ur. Bazen silahh miicadele yolu bir zorunluluk olarak kuJlamlsa da, geride blrakuglmlz yiizyJl gerceginde oldugu gibi aglrIIkh ve sOrekliJik gosteren ozelligini kaybetrni§tir. Bunun yerine sOrekliJik ve aglrhk kazanan siyasal mOcadele yontemidir. Ezilenlerin miicadelesinin stratejik, taktik ve gOnliik eylem boyutunda ya§adJgl
518
bu degi§iklikler, kavramp uygulamaya oranda sonuc ahnabilir. Diinyamlzda yeni olmadan bu durum yetenegi devam edecek, gOstermeyen gucler cakUr. ABD'nin onderJiginde §ekiJIenen Yeni Diinya DOzeni her aJam etkiledigi gibi, Ortadogu'yu da etki alam icine alou§ur. Bolge guC leri cIkarlafim geli§tirmek icin yeniden gozden gecirmekte sOzkonusu deuygun dU§en politikalar yonelmektedirJer. Bunun en son ornegi Suriye-lsraH arasOresmda hazlrhklan yaplJan cidir. COrulen odur ki, biitiin bOlge SOcleri aralanndaki ve sorunlan aym sistem icerisinde, yasal miicadeleyi esas alarak cozOme kavu§turmaya aglrhk vereceklerdir. BUgiin baZI giicler bu siirece direnseler de, aym surece tabi olmak zorunda kalacaklardlr. Bolgernizin icine girdigi bu sOree daha ;;imdiden ulusal !rurtulu§ mUcadelernizi de derinden etOnderligimikilemeye ze ve partirnize diizenlenen uluslararasl komplonun 15 §ubatta gelip dayandlgl nokta, bu sOrece luz kazandirou;;ur. Ortadogu'da sorunlann siyasal mucadele ve diyalog yoluyJa colOme SHun denOm noktasl haline tiro l§te bu gereeklik kurtulu;; mucadelemizin siirduruliip sonuca gotUrulmesi iCin stratejik, taktik ve gunliik eylem boyutunda aClhm yapmaYI onUmuze koymu§tur. Mucadelemizin yarattlgl tUm degerJere sahip Clkarak yeni bir yonelim iCerisine girmek kaemJlmaz bir gercek olarak kaf§louza ClkmaktadJr.
Genel Abdullah Ocasavunma ve yiilan'm ruttUgu ozunde dunyaDUZIn ve bOlgemizin gercekJigin ifadesi 1993'te ba§laulan araYI§1D ve aeI1lmID, tamamlanmasmlfi, savunmada somutla;;masldlr. Demokratik CumhUriyet Projesi olarak ifade edilen comm, taktik bir aCIIJnun otesinde, stratejik bir kapsama sahiptir. TUrk devleti He partimiz onderligindeki halk.trruz arasmda sOren kiJitJenmesine yapdan bir mudahaledir. Demokratik Cumhuriyet Projesi, esaret surednde tamamlanlanrru§ olsa da, onderJigimizin ve partimi zin altl yllJIk giri§imlerinin bit neticesidir. Bu anlamda ulusal kurmOcadelemizin yeni donem manifestosunun bir taslagldJr. 00laylslyla Demokratik Cumhuriyet Projesi, kunulu§ mucadelemizin stratejik, taktik ve gunltlk eylem Cizgisini belirJeyecektir. a) ToplanurruzIn yeni parti manifestomuz olarak benimsedigi Genel Abdullah Ocalan rnahkeme surecindeki savunmalan tiim parti giiclerimiz iCinde yogun olarak burada dile getirilen parti gOclerimize ve halk.trruza ozOmsetilecektir. b) Bu temelde yilrQrtllecek bir ardmdan uygun kOfullarda olaAanUsttl parti kongresinde partimizln yen! prograou ve dtlzenlenl,1 karara baAlanacakur. c) Demokratik eurnhuriyet ¢zOm projesi hayata gecirlllrken dlyalog ve ortak mO§tereklerde yakla§lfnJ yadsInmamakia birlikte, esas olarak siyasal mOcadeleye dayah demokratik saglarna espirisi iCinde olunacaktlr.
2- [. ..] a) Partimiz Ba§kan Abdullah Ocalan yolda§m siJahh milcadelenin durdurulrnasl, siJahh giiClerimizin uygun alanlara cekilmesi ve siyasi miicadelenin one cIkanlrnasl karar ve cagnslna bUtiinOyle kaulmaktadir. Bu dC>grultuda bOtUn silahIJ giiclerimiz, oncelikJe kendilerini en giivenlikJi Ustlere cekecekler, denetim kiic\ik birimler denetim altma alinacak, kendilerine yonelen herhangi bir saldlrl smda gosterecekleri savunma dl§mda herhangi bir eylem ve silahh etkinlik olmayacakJardlr.
..
[. ]
4- a) TOrkiye'dekine benzer bir lrak'a yonelik de meye eah;;mak, bunun Giiney Kiirdistan'daki anti-demokratik, feodal a§arak ulusal-demokratik ya§aml geli§tirmek, bunIan bir siyasi ordiizeyi giitJenme, etkinlik ve iCinde olrnak bOyiik onem ta§lrnaktadlr. b) Boyle bir siired iCin de, bu alandaki ker ortarrum gidermek gerekir. Bu arnae· la her ne kadar ve sOrdOreni biz olmasak da 14 Mayls 1997 tarihinde beri PKK ve PDK yodar-b.n.l ve yine son zamanJarda arabuluculann cabalanortarru yaratmak maksadiyna la 1 EylUl 1999 tarihinden olmak uZere PDK'ya kar§1 sava§1 tek yanli oJarak durdurmak istiyoruz. Bu tarihten itibaren birlikJerimiz sadece savunma icinde olacak, iislerinde bulunan gOclerimiz, kendilerine yonelik bir saldlrl olmadlkca askeri etkinlik icinde bulunmayacaklardlr.
519
,
"i;1
5bulundugumuz tarihi alan faaliyetlerimizde oonemde ve hedefler tememevcut dikkate linde, alanlann almarak yilriiti1lecek ve daha da yI1lanngeli§tirilecektir. Uzun da yurtdlflna insanlanbu mlza daha fazla alanlardaki halkIrruz seferber ediledaha fazla bu rek, zOrn sOrecinde katkI ve rol sahibi alan faaolmalan saglanacaktlf. liyetlerimiz propaganda ve diplomasi faaliyetlerinin en geldigi bulundugumuz donem geregi bu her iki faaliyette de yeni bir hamle buna uygun bir orgOtlenme ve yonetim, yeni bir hamle buna uygun bir yeni bir uslOp ve tarzda ve y(lri.lti.llecektir. ve Oslutecriti esas alan bu yerine, politif denen ve eksiklikten yola dogru ve yeterliyi bulmaY1 hedefleyen, yaplbir yaklll§lm clhk ve ve Oslup hakim klhnacaktlr. Ozellikle bilinen hassasiyetlerden dolaYl Ti.lrkiye'ye boyle bir yaklave Uslupta duyarh davrarulsa da, sozkonusu Oslup ve yaksadece Ti.lrkiye'ye degil, donemin tek dogru ve Oslubu olarak biltOn ve lar1ffiJzda hakim olacaktlr. Bu bolgede ve dOnyada y(lrOtecegimiz diplomatik faaliyetlerirniz KOrt sorununu ve demokratemelinde TOrkiye'nin Avrupa Birligi'ne katllmaSl ve tlkanan sorunlanru espirisi y(lrOtOlecektir.
520
10. Ocalan'11l grup tesli. mine mektubu, 5 Eyliil1999 PKK Konseyine ve Merkez Komitesine, [...J
7. Onemli bir pratik adlrru daha onermeye Genelde TOrkiye kamuoyu ozelde devlet kademelerinde PKK adlna seslendirilen tutarlI1lkla uygulama dOzeyi belirlenmeye hyor. Yarutlan buna gore yor. Ba\lka deneylerde pek goziik.. meyen bir dilini bulmak ve uygulamak geregi ile bulundugu Bu onerimin temeli; bir demokratik ve 00taklmmm silahlanyla birlikte Merkez Komite karanyla hazlrlanacak oneri ve mektuplarla, yasal demokratik cumhuriyete katJhmml Son af Ian ve ardmdan gelen veto, yine Terorle MOcadele Yasasl'ndaki daha da daraltI1arak basmda hk denilen yasarun sizinle yakIndan ilgilidir. Mfm da tutulmak kadar, yonetici kesimin anti-teror yasaslnJn dlfmda tugosteriyor. Burada tulmasl bu getirme geregi bir noktaya var, anti-teror yasasma yasasl denmesi kamuoyu ve baslrun Aynca sOrecindeki ifade ediyor. Silahh son vermekle manllgm bir anlarru kalmadIgl gibi, son vermeyi orgilti.ln kenolup, yasal dedisi mokratik katlhmml da temel ilke olarak esas almaktadlr.
iyiniyet ve mesajlnJ durumundaki bu takIrrun ne dikkat etmek gerekir. Yasa geregi serbest kalmalan gerekecektir. Bunun hakkInda ge kadar bir ve turmarun OlmaSI, kabir rutlanabilir olOmle olmalan bunun bir geregidir. Sorumlusunun tarunOlmasl, yawl ve sOziO mesajlann ternsilde ve ulaftlfmada ve yetenekli olmasl uygundur.
f. .. J Verilmesi gereken mesajlara gelince: [)Ort onemli makama ya tek bir mektup, ya da konumlanna ve beklentilerinize, dileklerinize (prt degil) gore ayn ayn da yazabilirsiniz. Bu makamlar Cumhurbafkaru, TBMM ve Genelkurmay Anlamh, uzun olmayan, olgun ve saygm bie dille konum ve dileklerinizi MK adma yazmamz uygun olacaktlr. Temel, esasmda benim Imrah ve hatta daha onceki ve ballf baghhgm bir geregi ve gelinen noktada en dogru bu oldugu, yasal demokratik cumvermenin huriyete katlhm ve en dogru olacaAI, genelcle ve dlf zorluklaruu TOrkiye'nin bu tavnn bOy(lk deger ta'lyacagl ve rol oynayacagl, aYrlca son depremin bu kadar bQyOttOlO acI1ardan.l!ON'2 ba,ka tOrlQ davrarulamayacagl, acl1ann glclerilmellnde en bOyOk katlwniZ1.ll bu OJacagl, aynca gelen grubun blr barl' ve mesaJaru da billyor. Bunolunur.a, olaganOstO da kongre karanyla ram varhgunJzla demokratik cumhurlyete yasalar temelinde katI1maya hallr olunacagl,
demokratik reformlarla gelen asrm veya yeniden dilzenletOmOyle son venne necek temelinde, bir yasal dilzenleme bOy(lk kolayhk saglanacagl onemli vurgularur. Gerek mektupgerekse uygun bululann nursa hepsine eklenecek boyle geplamrruz nel bir geli§meleri olumlu yonde hlzlandIracaktlr. Uygun gorOh1rse grup temsilciligi temelinde de kongre sonrasmda yasal uygun bu beklentiyi de belirtebilir. En aym yirmisinden (20 EylOI 1999) sonra harekete [...J
Bu aduru bir an once dOzenlemek ve bapn ile atmak ci bir anlama sahiptir. Teknik dOzenlemesine dikkat edin, ya kapldan [Slrur kaPISI -b.n.] resmen girilir, Kuzey lrak'ta bir nokta da olaaracI!lbilir, orada tamdlk glyla, ornegin YNK'den bir ternsilciyle birlikte resmi bir noktada hade reket edilebilinir. Smlfln dO§OnOlebilinir. lrtibatlruzm sonradan sOnnesi de [... J AyrIca herhangi bi olurnsuzluk ve bapnslzhk halinde hazlfladlglruz belgelerin bir kopyasl olmah, gerektiginde degerlendirilmeli ve ta HADEP olmak Ozere, benzeri arabulucular kanahyla bu adIrru sonuna kadar gotOnnelisiniz. [...J 9. Kuzey Irak ve oradaki Ostlenmeniz konusunda fazla yeni bir soylemek konu· munda degilim. Ama giderek hassasiyet kazandIgI, geri beraberinde sorunlan daha da leftirecegi beklenir. MOmkOnse kapsamll bir atefkesle birlikte, ser-
521
... f, , ,.,;; .
best \;ah§ma ko§ullannda anla§lhrsa, yeni bir siyasi olu§um ve geli§melerde rol oynamak daha dogruduro \;ok zorunlu olmadlk\;a meydan vermemek uygunduro Oemokratik yaru olan cephele§meye gidilebilecegi, kallllnabilecegi vurgulanrnI§tl. Klasik gii\;lerie de yeni ili§kiler miimkundur. kG silahh \;all§maya son verdikten sonra, TOrkiye ile daha iyi ili§kiler kurulabilir. Veya buna ozen gostermek, hatta bu sahada dolayh veya direkt diyaloglara flrsat bulmak miimkiindiir. TOrkiye esasta orada Kiirt sorununda kendi \;oziimiinii, Kurt politikaSlru giivenle olu§turabilmeli, uygulayabilmelidir. mii devletlerle degil, bizzat KiirtlerIe geli§tirmelidir. Klasik, ku§kucu, basllrmaCl ve potansiyel tehlike konumuna son vermeli, bu durum a§llmahmr. Bunun tam zamarudlr. Kiirt politikasl a\;lsmdan oradan Tiirkiye'yi kazanmak biiyGk onem ta§lr. kilit rol oynar. Urkiitme, potansiyel tehlike olarak yanslma, son derece Ilkaylcl, olumsuz sonu\;lara vol a\;ar. Yeni Kiirt olu§umu lrak'tan ziyade, Tiirkiye ile uzla§mayla esasta §ekillenecektir. Bu yakla§lffi ciddiye allnmahdtr. lrak ile uzla§ma ancak bu temelde anlam kazanabilir ve ge\;erli olur. Uzun vadede eger ba§anh olunursa, Tiirkiye'ye donii§le birlikte demokratik bir egilim, partile§me ve ittifak giicii olarak hem halk hem kadro giiciimiizii daha ozgii\;lerine dayah \;3ll§malanru bilmeleri, bu giicii gostermeleri ihmale gelmez. lrak ile Suriye Kiirtleri i\;in de
522
benzer yasal demokratik kiiltiirel birlikler geli§tirmek, esasta varolanlara yeni donem ko§ullanna gore bi\;im vermek sonu\; verecektir. Bolgede demokratik geli§menin onciilUgu gibi tarihi bir rol sozkonusudur. Sanat-kiiltOr \;ah§malanyla birlikte yiirutiilecek demokratik miicadele son derece verimli iirunler verebilir. Kongrenizi bu yonlii sorunlara da b3§3nll yarutlar verecegine olan inanculU belirtiyorum. 10. Avrupa ve uluslararasl i1i§kilerde yeni donemin ruhuna ve \;izgisine uygun hareket etmek onemlidir. [00.) Bu \;3h§malar da dOnemin gereklerine gore gozden ge\;irilmelidir. Eger ban§ \;izgisi yGriiyecekse burada da Tiirkiye'yi zorlamak yerine, ozellikle ABO kriterlerine gelmede kolayhk saglamak gerekir. OI§laYICI degil, yak1nla§llnCI olmak dogrudur. Aynca sanki dl§ gii\;lerden medet istiyormu§uz yakla§lrrunda olmamak, daha \;ok Tiirkiye'yle yakmla§mada, \;oziime gitmede yaratlCI olmalanru ister. Bize dayarup Tiirkiye'ye, Tiirkiye'ye dayarup bize kar§l poliika yapma dOnemine son vermek, alet olmamak son derece onemlidir. Aynca agtrhgl bizzat Tiirkiye'yle dogrudan ili§kilere vermek, bundan sonra esas olmalldlr. Yani sorunlanrru ararruzda halletme daha dogrudur. Buna hizmet temelinde dl§ gii\; ili§kileri anlamhmr. Kongre siirecinde buna uygun a\;tllffilar, pratik adlmlar daha \;Ok sonu\; verir. [oo.J 5 Eyliill999, tmrah. Abdullah Ocalan
dogru geliyordu. Sava§l en \;ok Ilrmandlrabilecek bir a§amadaydlm. Moral ve siyasi anlaYI§lm bunda zorlaruyordu. A§lrt tekrar durumu goruliiyor, bu blkktnllk yaratlyorduo Sava§ eger mutlak gerekliyse bir \;eli§kiyi \;Ozmek i\;in ba§ vuru1- Yakalatllma tarzlrrun labilinecek bir ara\;tlr. Ama bOyle maya §iddetle ihtiyacl vardu. Son bir konumdan dii§tii mU, onu sUryGzytllardaki Kurt hareketleri uze- diirmek gittik\;e cinayete donU§erindeki oyunlann, en tehlikeli ve cekti. derinle§tirme degil kapsamll bir ozetiyle kar§l kar§lya \;oziim anyordum. Biraz sorumsuzolundugu, her ge\;en gUn daha iyi ca da olsa Avrupa \;1k1§1 bu nedenanla§lhyor. Oyunun Tiirkiye'ye yo- leydi. Aslmda plan daha Suriye'de nelik klSrru da az boyutlu ve yO- iken NATO kapsammda olmakla zeysel olmaylp, en az PKK'ye ve birlikte, oldu bittiye getirilme durubana yaptlan kadar derinlikli, kap- mu da vardl. Gorunii§te Tiirkiye samll ve uzun vadelidir. Bunun al- i\;in \;ok acil ve hakh bir nedene Ilnda kokeni tarihe uzanan, kal"§l- dayah olan, benim etkisizle§tirilme hkh yanh§hklann biiyiittUgU ve durumum, OZUnde TUrkiye'nin bu \;agda§llkla yakla§lm, amactrun \;ok otesinde kullarulmayaPI ve ili§ki tarztrun rolU temeldir. ya \;3h§llwglru gormek onemlidir. Anadolu ve Mezopotamya uzerin- Her iki tarafm acil ve Slkt§tk yonlede klasik hesaplann gUncelligiyle ri gOriilerek geli§tirilen bir plandlr de baglantlhdlr. yOnelik bu. Yunanistan ve tsrail'in konumu komplo da, bu temelden kaynakla- bu noktada onem ta§lyor. Merkezi nan ama her odagm ve Ulkenin, planlama Londra kaynakhdtr. uzun vadeli ve gUncel \;lkarlanna 1925'e olduk\;3 benziyor. ABO bUdayah yakla§lmlann, bir sonucu- yiik gU\; olmarun geregini yapmakduro tki yol varm; dag yolu ve Av- tadu. Avrupa, ozellikle Almanya rupa yolu. tkisi de tutulmu§tu. Da- \;izgisine ters dU§me pahasma, beni ga pkma kirk yllhk Ozlemimdi. w§lama}'l \;tkanna daha uygun bulAIDa bu, \;atl§maYI derinle§t1recek duo Eger kahnacaksa, ltalya'da ve ve pkmaZl zamana yayarak daha her §eylerini kabul etmeye dayah, da uzatacakll. ACI ve kaylplar tara!- biraz da onurunu yitirmi§, zamana larca \;ok daha yolun yapnacaktl. ya}'llrru§ bir kabul bi\;irninde olunaKuzey lrak oyununda 192"in daha caktl. ttalya hUkGmeti acemi ve sogeli§tirilmi§ blr model! uYSulana- rumsuzcaym. Rusya, lMF'den kredi cakll. Bu yiizden s0zOm tutmach. almak i\;in en a§aglhk bir satma 1998 EylUI atefk,eaini tek tarafil da konumundaydl. BUyOk ihtimalle olsa kabullenme ve hatta dolayh Yunan hUkUmeti tarihi bir oyun da olsa ili§kileri delerlendirmeye i\;indeydi. Bana gore, Tiirkiye'nin iki de tam derinligini gormedigi nokta ihtiya\; duymaktaychm. tarafm da kontrolU yitinne ve d1§3 buradadtr. Yunanistan korktugu baglanmalan gUn se\;tik\;e geli§i- veya \;3re bulmamgl i\;in Kenya'ya yordu. Bunu Onlemek bana daha
11. Ocalan'ln PKK 7. Kongresi'ne gonderdigi 4 Arahk 1999 tarihli mektubu
523
o.·r "-
'
..
'
Ya imha ya da tam bir bela durumu yaratmak bunu aCIgaze aldI. Her iki yakla§lffi maslZ ve ahlakslzcadlf. lsrail, beige stratejisinde mOkemmel bir fusat olarak degerlendirmek istedi. ABD'nin benzer hesaplan var. Bu kIsa degerlendirmeyi tart1§malanruza biraz katlo olsun dive belirtiyorum. lmrah sQrecinin ve takmdlglm tavnn altInda da bu tarihi etkenler rol oynamaktadu. Sorgulama ve mahkemedeki tavrllru, bir siyasi Io§ gostermek degerlendirirken de, temelde bu etkenler rol oynuyordu. BOtOn dOnya, TOrkiye, hatta sizler de §Oke oldunuz. Ama dogrusu buydu. Ba§ka tOriO her davranI§, ve d1§ komploculann amacIolacakn. na dO§mek Ballian (Ahmet Zeki) (Mehmet) Can YOce, Meral (KidIr) vb. diyor ki; .Bu, Genelkurrnay ve burjuvaziye hizmet ve yalvarmadIr." Bunlar dogru §eyler degil. Aslinda tarumakta giniz, ba§ta KOrt kokenli olmak saylda ve d1§ plaOzere ruru ya erken bir imhaya ya da kaba bir degerlendirmeye dayandIrffil§tl. Bunu bekliyoriardI. C;ok iyi niyetli arkada§lamruz da bunu tek dogru devrimci tutum saruyoriardI. Bence art niyetli komplocularla bag aydlnlarurken, yanh§hklarllruz da kendini gostermektedir. 2- Kongrenizde kapsamh bir dOnya ve beige degerlendirmesi yapacagInlZ 20. yOzyI1 sona ererken, iki kutuplu soguk sava§ dOnyasInIn a§I1dlgl, bunun temelinde de bilimsel teknik devrimin rol oyUretim ve nadlgl bir ili§kilerinin onemli geli§meler ve farkhhklara yol nOkleer
524
enerji ve teknigin bir deh§et dengesiyle birlikte, bolluk imkan yarattlgl, klasik siyasi organizasyonlann; devletin yetmedigi, derinden demokratikle§menin bu degi§imlerle daha da hlzlandlgl, artlk 21. yOzyI1da demokratik deger yargI1anrun, hakim oldugu degerlendirmesi dogrudur. bir Sorunlann daha da karma§lkla§maSl kadar, yollannIn ban§ aglfhkiI, demokratik.le§me ve insan haklanna dayah olarak geli§tigi de toprak o denli hakimiyeti, sermaye hakimiyeti demek ne kadar doggirilen da ruysa; bu .post modern degil", .insan haklan ve demokrasi denilse veri olacaktlf. Ortadogu'ya da bu temelde yakla§llabilir. Aglr kaJ.mtllan, bOrokratik devlet kapitalizgeli§memi§ burjuvazisiymi, Ie, bOyOk tarihiyle adeta COcelik bibir ya§lyor. Bunu her boyutta .din, dil, kOltOr, etnik, slruf, cins, derinligine yafavan, klasik ve dini yakla§lmlanrun iflas ettive gi, demokratik bir §iddetli duyulan bir konuma gelindigi belirtilebilir. Demokratik Ortadogu Birligi tarihi geli§meye yanIt verebilecek bir kavram ve slogandlr. 1...1 3· TOrkiye Ozerine degerlendirmeier, daha somut ve ozgOn yapI1mahdIr. c>zellikle cumhuriyet, oligar§ikle§me ve demokratikle§me degerlendirme de yegibi bir niden yapllanrnaya gosteriyor. biraz da yerek baktlgllruz Cumhuriyetin, kurulu§u ve dayandIgl ulusal kurtulu§ degerlendirmesi, daha ozgOn ve
derinlikli bir yakla§lffi1 gerektirir. programla§t1nlan; kaba bir ulusal anlaYI§la yonlendirilen oliAtarurk'On kan§tumak bOyOk eylem yaplSl, 1990'lara kadar sorubir yanl1§tlf. AtatOrk daha saghgm- nu ortaya koyma ve kimligi karutdayken demokrasinin farlonda ve lama gibi olumlu geli§melere yol ball adun1ar atmak istiyor. Oligarda, 1990'lardan itibaren deyakalaya§ikle§meye kaf§1 tavn var. Fakat bi- mokratik geli§meler ve isyanlar mamaSl, giderek aglrla§an ve yozlinen nedeniyle bu Eger lafan tekrarlarna, durumu dar boinkar edilmezse 1919-24 yakla§lffi- gaza gotOrOyordu. Bunda bir larInda, demokratik onerrili etken de, ashnda bir tOriO tarzlrun buhnak atll1arnayan, azOnde koylOlugtln et" yakla§lmfimkOndOr. lsyanlar yepyeni bir kiyavari, komplocu, dOnem yarattl, olumsuz ge- ffi1nm, .DortiO C;ete" tabiri ile dile .tlpkl getirdigim ve 1987'lerden itibaren li§meye iradesi dI§1 yol pratige damgasml vuran gOneydeki gibi" daha sonraki dIplanrna, inkar ve KOrt oli- yakla§lffiIn1n da onemli rolO vardlf. gaf§iye ahnmasl, yeniden deaerlen- BOnyesel yanh§hk zarnanImlzda a§llamadlgl bir yandan gasteriyor. dirmeye ve sava§ diBurada da ¢zOmiemeleri sOmQrve sagecilik kavramlan ile degU, ortak ger yanda etnik kanh§, kuruIU§, isyanlann niteliAi, -vat agahgl son derece tehlikeli bir dl§talanrna gibi ayru zamanda oli- durum yaratlyordu. PKK'nin son iki ve gOnO- kongresi bu durumlan afabilirdi. gar§iye halef mOze doAru da temel demoktatik- Ele§tiri yaplldI, arna le§me sorunu olarak koyrnak bi- ve kadrola§rnaya hakim IohnamadI. limsel olmak kadar, pratik polltlk Program yaplsl zamarunda degi§tidegeri olan bie yakla§lffidu'. Bunun rilse ve demokratik yonesonucunda d<>gal olarak, ortak va- lim derinligine oturtulsaydl ve tan ve Oniter cumhuriyet yapl81 teo 1993-97 denemeleri verseymelinde demokratik siyaset yapma- di, daha olumlu ve bafanh run Onemi, bu temelde de yeniden Ian beraberinde getirebilirdi. de olsa verine getirihnesi gereken partile§me gereAi ortaya 21. yQxyI1a bOyOk bit demokratik gorev halen budur. TOrkiye'nin siyasal bOtOnlOgO temelinde kapdOnOfOrn lhtiyaclyla ginneye §an TOtkiye'nin, en alu problemi samll bir demokratik program, bOlolan K'Qlt sorununu ve PKK'yi doI- geye ili§kin daha da derinleljtirilip ru ¢zOmleyerek bu tlrthi hamleye yakla§lm, bl1yOk bir onem ta§lf. Dogru bir cumhuriyet anlaYI§lru _."ytbl1ecellni, ternel tezler olarak kbymak durornunda- ve birligini, saglam bir demokratik cumhuriyet yurtta§hgmda goren, }'Iz. 4- Diger bit kGnu, PKK'nin yaPI- bunu prograffi1nID temeline koyan slna ili§kin oIImdar. 30. yOzyli reel ancOnOn, demokratik anayasal sOsosyalizminin, 90k ham bir tarih ve tarihi rolOnO oynayacagl apktoplum anlayt,lna dayah olarak tlr. Rol bu anlamda oncOlOk dOze-
525
/
\
\ yindedir. Yani Demokratik Cumhuriyet yurtta§ligmm, kavramlann ozline uygun kadrolarla ternsili, kesinlikle bOyiik demokrasi donO§OmOne cevaptlr ve tarihsel anlama sahiptir. Bunu kapsamli bir §ekilde ortaya koymak, yeni program anlaY1§mda karar kilmak gorevi He kar§I kaf§lyaslruz. S- Stratejik hedef olarak .lUrk sOmOrgeciligi, ve d.1§ dayanaklan" gibi saptamalann a§llmasl, bunun yerine .oligaf§ik yapl ve uzantdan" ve demenin daha leyici olacagl kamsmdaylm. Yine .Ulusal yerine .Demokratik kurtulu§" kavrarrunm daha dogru bir mOcadele anlaYI§ma hizmet edecegi, legal mOcadele diline uygun oldugu Bu temelde demokrasiden gegOcOn geni§ ve dogru bir mevzHenmeyi yakalayacagl, ve d1§ ortarnm adeta bunu zorlarugl da gorOlmesi gereken temel bir stratejik husustur. BOyiik anayasal demokratik tartl§malar, insan haklanrun sorun olmaktan ABD'den AB'ye, AGtT'ten BM'ye kadar uluslararasl platformlann bu stratejik geli§meyi esas alrugl, TOrkiye'nin de bOlgesinde bu geli§meJerin onderUgi gibi bir konumu te§kil ettigi, gorOlmesi gereken diger bir stratejik husustur. sorunlarm dili degH, aglfla§tJran yanl oldugu belirtilmelidir. PKK'nin, ozel1ikle 198Tlerden beri oZilne ters tOreyen, komploculugu He geve avare-asi li§tirilen §iddet anlaYI§lmn, en olumsuz bir geli§me yam olarak gorOlmelidir. BOyOk tahribat ve aCllara bu ters §iddet anlaY1§1 nedeni He yol Bu, ozde ha-
526
I
kim olmasl gereken nme§ru savpnma" anlaYI§lm a§tJ, girHdi ve en ¢hlikeli yan olarak da, oZilmOz ile ters ki§ilige yol en onemli bir nedeninin de bu oldugu, taktik saptamarun da otesinde muazzam bir bo§almaya, ba§kala§maya yol gorOlmelidir. Yeni donemin, kapsamli ve aru aruna ternsili temelinde bir ozele§tirisellikle a§llabHecegi, bu temelde dogru yolda§hk, ya§am ve i1i§kHerinde ifade edHme geregi Aynca yeni donemin baf1§ve demokratik, zengin yasal orgOtienme ve mOcadele ne ula§ma geregi varrur. 6bolOmo olarak da, yiirOttOgiim ban§ ve gOncel politik iyi apnak gerekif. Bar1§ iki kritik maYI ya§arru§tJr. Birincisi; verilen mOcadelenin stratejik ban§ kararhhgma ula§tJgl da 1993'ten oonem EylOl 1999'a kadar silahh mOcadeleye son verme a§amasl. Bu yersiz ve aCl kaylplara da yol yurtru§Ina kadar ifade eden bu karariJhgm birliktelik geli§mesi onemlidir. Her hareketin tarihinde bu donemler vardlf ve kritiktir. sakmcaDikkat edilmezse bir lara yol dolaYJslyla onemli ve ba§anh bir geli§me olarak degerlendirmek gerekir. Ondan sonra gelen donem; kararlihgm kamtJ olan pratik geli§meler ve gon0l1010k temelinde, Ban§ ve Demokratik UZla§ma amacml sembolize eden iki grubun, yasalara tabU 01ma hareketidir. Kendisi ama bUyiik bir ad.im atrna He kaf§1 kar§lyaYlz.
\
\\
K:ongreniz, ban§m bu meJ\halesi temelinde kar§lhk vermekle yiikOmludOr. benzer pratikte bu merhaleler, ilgililerin kaf§1 kar§lya gelmeleri He geli§tirilir. Bizde boyle olmayacagl ortada. Dolaylslyla yontemler, dolayh ve olamaz. Sarunm devlet bu konuda duyarslz degHdir. Tam tersine bOyiik bir duyariJlik, hatta bOyiik tecrObesi He bir bOnye sorunu olarak hazlriIkhdlf. Kendi dili ve yontemi ile yamtlanm ortaya koyacaktlf. Bir anlamda, taraflar paralel dogrulan, uygun anda bulu§turmak amaClyla, at ba§1 olu§turma ve uygulamayla yi.lz yiizedir. Hata yapmamak, dengeleri iyi gormek, yerinde yaratJcI adlmlan atabHmek, bu bUyi.lk rol oynayacaktJr. bulundugumuz a- Halen ban§ sOrecinin derinle§tirHmesi ve sonuca dogru gotOrOlmeye masma devam edHmelidir. AtIian arumlar ortarru yumu§attl ve daha elveri§li adlmlara getirdL Ama yetmedigi de Objektif olarak bakdrugmda devlet ozerinde yaratllacak en onemli etki ve dolaylslyla beraberinde yol onemli geli§meler, kongrenizin butOn dOnyaya silahh mOcadeleye son verme ve ban§ yapma kararl1iJgmda olduAunu ilan etmesidir. Yine bununla birlikte, anayasal detemelinde devmokratik bir letle, toplum yaplslncla yasal bOtOnle§me kararbb81n1Z1 cia sell§tirmelisiniz. Tek tarafh cia oIunsa kararhhgmlz bu yOnde oluomaiIdlr. Yani kongreniz 8Omut, bahsedHen kapsamh, uysulanabilir bir bar1§ plaruncla karara ula§mahrur. Kongre sonras&nda Han da edi-
lebilir. Bu arada dl§ oyu. nuna dO§memek kadar, bel baglamamaYI, gOvenceyi, devletin tarihine ve bOyiiklOgOne yara§lr yakla§Imlannda gormek istediginizi, ozenle vurgulayabHirsiniz. Bu temel tutumlar ban§ plaruruzda ifade edilip, buna uygun pratik arumlar tahmin ettigim kadanyla devlet baZl adJrnlan daha cesaretli atabHecektir. artlk eli ayagl bagh degildir. Benim rolUm samyorum burada onem ta§lyor. Daha onceki belirlemelere ek olarak wylemeliyim ki, bu bir koprO rolO olabilir. Devletin ve sizlerin konumunu objektif olarak degerlendirip, bu rolOmO bundan sonra daha da onemle oynayacaglm. Zaten Yargltay'dan sonra ba§layan susiyasi nitelikte olup, TBMM'den AlHM'e kadar bir seyir izleyecek, hatta sOrekli olumlu arumlar siyasi s\lreci de 0 denli olumlu etkHeyecektir. Bu yonlO geli§meler toplumda yankl devlet de sarunm donO§ume onderlik dOzeyinde yanlt vermek ve laylk olmarun geregi olarak olgun davranacaktJr. thduyulan yasalan ve diger teduybirleri rahatlikla gulayabilecektir. Oyun oynama ve intikamcl davranma du§ecegine inanrruyorum. devlet, bu ve kan bozulan bazl olsa da susturmasJnI bHecektir. Bizde de baZI sesler pkabilir ama za" ylf ve etkisiz olacaklan da apktJr. Bu noktada §unlan belirtmeyi tarihi bir gorev biliyorum: Biz asia cumhUriyetin ozOne kar§1 degiliz. Onunla ve toplumla, demokratik temelde bulu§mak en bOyiik ozlem ve amaclfruzrur. AcIiar bunun fatu-
527
,r
(
rasl olarak gorlilmeJi ve bu bOtOn10k Tarihi hedef olarak devlet niye kolayhk saglamasm? BOyOk olsa da, kazanan Demokratik CUmhuriyet oluyor. Belki iyi niyetJi bir ama dogruluguna duymuyorum, s<>olunacagma da. de bunda olumlu ve etkili rol oynayacaktlC. TOrkiye'nin temel poHtikasl bu yonlO olduguna yOrOnecektir. gore b- Diger yol bahsetmek istemedigim, ancak bOyOk bir anlaytfslzhk ve talihsizlik olarak karfUlllza olan, yeniden daha da bOve yoludur. Bunu, slrur1.& da olsa bizde ve TOrkiye'de isteyen ball rin varhgt bilinmektedir. Arna hkh olarak istemedlgimiz ve onlebu olumsuzlumeye ga, fusat verilmeyecegine de maruyorum. Arna her zaman ve her yerde baCl§a, gOvenilir demokratik bir ortam ve yaplya ula§mcaya kadar savunma hakktru kutsal ve oziimtize bagWlk temelinde kullaBu oz, yasal-denacagtffilz mokratik-kOltOrel-ozgtir ya§am hakkldlC. Bu hakkl en uygun ve yersizlige kullanacagtruza da inaruyorum.(") (0)
Ozgar Pol/llka, 7
Ocalan'm
2000.
avukatlanyla yazlya dokOlen mektuplan Ozerinde dOzeltmeler yapudtglnl, yani .ball PKK taralindan ya da eklemeler yaptldtgtru kabul etmek gerekir.
j.
12. 2-23 Ocak 2000 rihH PKK 7. si'nin kararlan .
• Abdullah Ocalan PKK Genel Ba§karu • PKK bayragl kunuzt zemin Ozerinde sol Ost bir gOne§ yeralan klfffilZI bir ytldlZ §eklinde belirlendi. • PKK MK Parti MecHsi adtru aldt. Parti Meclisi Oye saflSl 41'e yOkseltildi. • PKK saY1S1 Tden 9'a
Konseyi'nin aye
• KOrdistan Halk Kurtulu§ Ordusu ARGK'nin adl halk savunma gOcQ oldu. • KOrdistan Ulusal Kurtulu§ Cephesi ERNK'nin adl demokratik halk birlikJeri olarak degi§tirildi • Silahlt milcadele resmen blraktldt. • Yeni parti stratejisi demokratik siyasal mOcadele olarak belirlendi.
I
\
\
\ PKK'nin Ba.n§ Projesi
Ocak 2000 tarihli PKK 7. Kongresi'nin karandlr.
A) Genel lah 6c:alan'a
Abdul-
Kongremiz, Genel Ba§karunuz Abdullah Ocalan §8hsmda Imralt'da ya§8nan mahkeme sOrecini, kaynaglru Anadolu ve Mezopotamya tarihinin siyasal ve toplumsal geH§iminden alan KOrt sorunu olarak ele ahr. Bu anlamda Genel Ba§karuffilzm bulundugu KOrt halklrun bulundugu ko§Ullar, ya§am hakluru KOrt halktrun ya§8m hakkt, ozgOrlOgOnO de Kilrt halktrun oZgOrlOgo olarak gOrlir. Bu temelde, TOrkiye'de ban,m saglanmasl tOm olumsuz ko§ullara ragmen mOcadele veren Genel Ba§kamffilz Abdullah Ocalan'm ya§amlm ve ozgOrlOgOnO, sunulan ban§ projesinin uygulanmaSI ve kahcllallmaslrun teminatl sayar.
B)
Anav.asal ve Hukukaal :so-
yutun. Wtldn
1- Partimiz, yeni TOrkiye'nin 11k temel belgesl oilln Amasya Tamlrni'nde oldugu gibl, CUmhurlyetln asH kurucu Qyes! olarak kabul edJ· len Kart hallarun ulu.l kimll'inin yeniden tant.nma8l temellnde anayasal vatandatbJr. haklanrun BOvenceye baglanmillN, halklaran ozgOr ve gonOllti IUreklilet" ve toplummesi, banKu sal uzla§marun temel Idtmt olarak gortir.
2- Partimiz, TOrkiye'de dOIlOnce, ifade ve orgOtlenme ozgOrlOgGnti teminat altma alan bit demokratik ve sosyal hukuk reformunu ve devlet yapl!anmaStnl, demokratik olmayan kurumlardan armdtmu§ bit anayasaYI, toplumsal ban§l ve uzla§maYI saglayacak bir sozle§me olarak anlamlandtnr. 3- Partimiz, demokratik bir anayasarun bireye, siyasi gruplar ve kaltOrel kimliklere, farkll olan kesimlere orgOtlO ve ozgOr katUlm imkanlanru sunmaYI esas almasl gerektigine inarur. Bu anlamda ve kOltOrel farklutklartn kabulOnO zayillama etkeni olarak degil, zengin1ik ve lOIOk olarak ele altr. 4- Partirniz, evrensel hukuk normve hukukun OsIan tOnlOgO ilkesiyle insan temel hak ve ozgOrlOklerini, kaltOrel kimlik, dil ve diger tOm temel haklan Paris $artl, Kopenhag Kriterleri ve miIj Milletler Sozle§meleri sinde gOvence aluna alan bir anayasal ve yasal dO zenleni§i, sorekli banllm ve istikrann asgari geregi sayar. 5- Partimiz, evrensel hukuk kurallanna ve uygar demokratik OIkelerin idari ve siyasi yaptlanmalanna tezat te§kil eden tOm kurumlann lagvedilmesini, bunlann yerine demokratik kurumlann in§aslnl; bu temelde; a) OlaganOstO Hal'in kaldmlmaslru, b) OlaganOstO mahkemelerin lagvedilmesini, c) Merkezi otoriteden, otorite daglItrruna dayah bir yerel idari sisteme gerekli gortir.
528
529
,-.
"
I
I
C) Slyasal Boyuta 1- PKK, yuzydlardlr birle§ik bir cografyada ortak kaderi payla§an Turk ve Kurt halklanrun ya§adlgl siyasi slOiriann mevcut korunmaSlnl, iki halkln pkarlOa uygun gorlir ve esas aIJr. 2- PKK, gecikmeksizin iOOm cezaSlrun kaldlfllmaSUll, dO§unce OOhil tOm siyasi tutsaklan, yurtdl§IOOO siyasi faaliyet yOrilten kimseleri ve ozellikle oogOOki tOm silahh gOcleri kapsayacak bir genel affm sorunu koklU mek ve ban§l saglamak zorunlu gorlir. 3- PKK, toplumun tOm kesimlerini kar§lhkll tartl§maya ve ortak maya katmayl, ban§ zemininin yaratllmasl ve demokratikle§me gerekli gorlir. Ban§ projesinin uygulanmasmOO, siyasal partiler, sivil toplum kurulu§lan, ba§ta ve kadlnlar olmak Ozere tOm toplumsal katmanlarla ili§ki ve diyalog olmayl ve bu ortak orgutlenmelerle etkinlikte bulunmayl esas aIJr.
D) Sosyal ve Ekonomlk Boyuta tHl1kln 1- Partimiz, on be§ yJ.1hk sava§ sonucunda ylkllan binlerce Kurt k6yOnun yeniden in§asl ve etmek zorunOO kalan bOlge halk1run bir koye koylerine donmesi donu§ projesinin hazlrlanmaslru ve uygulamaya konulmaslOl gerekli gorilr. Devletin bu maddi olanaklanOi devreye koymaslOl, halkm ugradlgl zaran tazmin etmesini, geri donu§ ekonomik, siyasi ve idari te§vikte bulunmaslOl
530
ve bu dogrultuda ulusal ve rarasl giri§irrJ.1er 01masll1,1 talep eder. Partimiz de orgutlu gUcunti devreye sokarak, bu tell\.elde her baklmdan destekleyici ve te§vik edici bir rol oynayacaglOl belirtiro 2- Partimiz, bolgede ekonomik ve sosyal refah duzeyini geli§tirmek amaclYla, tarihi eserleri ve dogayl korumayl dikkate alan ekonomik yatlflm ve kalklnma projelerini zorunlu gortir ve bu temelde atJ.1acak adlmlan destekler. Bu konuda ozellikle tarihi zenginliklerimize ve dogaya aglr zararlar veren Ihsu ve Mercan barajl durdurulmasl ve iptal edilmesini gerekli gortir.
E)
Ortadan Kaldtnl-
c;:aglfruZOO toplumsal ve siyasal sorunlann silahh kullanma yakla§lmlmn anlamlnl esas olarak yitirdigine inanan partimiz, uygar ve insan onuruna yakl§lr bir uzla§ma ve ban§ ortamml geli§tirmek Ulkemizin §iddetsayar. ten annmaslru 1- Silahh mucadeleye son verdigini beyan eder. Ancak kahCl bir bar1§ ortaffil geli§inceye, yasal ve siyasal duzenlemeler yapl1lp gerekli guvenceler olu§uncaya kadar silahh savunma konumunOO tutar. 2- Silahh TUrkiye slmrlan dl§lna karanru alffil§ ve uygulamaya koymu§ olmaslna kar§lhk, Ttirkiye slIurian kalffil§ az saylda gucunu Turk ordusunun surdOrdtigu ope-
J
\
,
\ ve derasyonlan durdurmasl gerektigini nunun mokratik bir bir OOha vurgular. 3- SInlr dl§lna Tur- le§mesi durumunda, Kurt halklrun kiye bir tehdit olmaktan pka- bolge ban§l ve istikranrun racak §ekilde gerekli tOm dtizenle- minde oncO ve koprti rol Ostlene· cegine inarur. meleri yapar. 4- Koy koruculugu sisteminin kal- 2- PKK, Kurt sorununun dlrJ.1masUll ve yasal olmayan silahlJ de en temel engelin KOrtler araslnodaklanmn faaliyetlerine son daki b61Onmu§lOk oldugu verilmesini, faili olarak ad- ginden hareketle, yOrtitillen uzun landlnlan binlerce cinayetin aydm- ve zorlu mucadele He ortaya cezalandlnlmaslru, degerler temelinde ulusal birlik ve latlhp ban§m saglanmaslru hedefler. Bu gerekli gortir. ban§ sOreci temelde KDP'ye (PDK-I) yapugl 5- Yasal ve siyasal gtivencelerin ya- ate§kes tekrarlar. KDP 00ratdmaSl durumunda, sOrecin hil tUm Kurt siyasi orgOtlenmeleriyolumlu yonde geli§imine paralel Ie diyalog i9nde olma)'l, kahcl baolarak, uygun bir plan temelinde n§l ve ili§kilenmeyi hedefler. VlutOm Demokratik Cumhu- sal birligin ve ban§m saglanmasl riyet'e katmayl ongorur. tOm ulusal KDP'nin 6- YukanOO belirtilen hususlan dik- ulusal ban§a ve birlige gelmeyen kate alarak, halka ve silahh yak1a§lmlan kar§lSlnda tutum taklnmize yonelik tOm askeri operas- maya ve duyarh olmaya yonlann durdurulmaslru ve 3- Partimiz, ba§ta GOney olmak gore duzenlenmi§ Turk ordu birlik- Ozere her alandaki silahh lerinin olagan stirece gore dOzen- mizin, saldlnya maruz lenmesini, ban§ zemininin geli§tirHguce yonelik eylemde ve mesinde acHen atl1masl gereken tehdit konumunda bulunmayacak adlmlar olarak gorlir. bir savunma pozisyonunOO mevzi7- lnsan ya§amlnlO korunmaSl lenmesini esas allf. amaclyla, uzun sava§ ydlannda 4- Partimizin yeni donem stratejisi Kurt halklrun topraklarda sadece Turkiye ile degil, lran, SuridO§enen deAi§ik tUrden yOz binler- ye ve Irak'ia 00 sorunlann TOr- yontemlerle ce ma)'lrun temizlenmesi kavu§turulmakiye'yi ve uluslararasl uzman kuru- Slru gibi, bu devletler arahareamaya davet smdaki sorunlann 00 tehdit ve baslu§lan etkin eder. klya OOyanmayan yonterrJ.1erle zOimesini esas ahr. Bir devletin diF) BOIgede Kdrt Sorununun gerine kar§l tehdit olu§turmaSlnl Kaltcl C;ozibDilne kabul etmez. Bu baglamda TOrkiye He geli§tirecegimiz ba§ka 1- PKK, Ktirt halklrun yapdlAl lrak, tehdit etmeyecegi gibi, bOllran ve Suriye'de de mevcut Slrurlar ge arasmOO kahCl ban§ ve dahilinde bir demokratlk i§birligi yaratmaYl hedefler. esas aIJr. Ayru zamanda KOrt soru-
IUtIdn
531
G) &r111 Projesi'nin Yafama tlli,ldn
yOkltigOne gereken ya plclhgl gostereceAine dair arzusunu belirtir. Bu temelde 1- Partimiz yukanda ifade edilen tOm ilgili devlet projemizin haya12 partileri, hOkOmet sivil toplum paralel olarak ay- orgOtlerini, toplumda etkinliai olan nnuh uygulama planlan yapar. ve medyayl olumlu ve olarak sOreci olumsuz et- yaPlcl katkt temelinde sOrece aktif kileyecek, dar ilkel milli- kanlmaya ve kay- 4- Aynca TOrkiye'de saglanacak bir naklanan olasl saldugan, rencide bolge ve dOnya edici ve pkarUcl Oslup ve olumlu ve bOyilk katklda bulunamOcadele edil- cagl hareketle, mesini gerekli gOrilr. destek ve katkl 2ve ortanuru pro- sunmalan bolge devletlerine, voke edecek uluslararasl kurumlara ve kamuohkh olarak ongOrilr. yuna bulunur. CO) 3- PartimiZ, yukanda ifade edilen (0) CJzgt2r Poltttka, 9 Mart 2000. projesini kllmak devletin kendi 12rihine ve bO-
14. Kaynaldar KUrt sorununun IMehmet Bayrak, Kt2rtler ve UlusalDemokrattk Macadelelerl, s. 9-11, Ankara, 1994, aktaran: Faik Bulut, Kart sorununda (XJzt2m Arawlan
0920-1997), s. 71, Istanbul 1998. 2Bayra k, age, s. 102-103. "Kofgtrl Halle Ha31smail rekettyle tlgtlt Meclts tarh§malan u, "War" dergisi, sayt 2, s. 35-56, Is-
tanbul 1997. 4Martin van Bruinessen, Kt2rdtstan Ozerlne Yazllar, s. 230, 235, 3. Baskt, Istanbul, 1995. 5Musa Anter, Hatlralanm, s. 149. 6Alan Gresh - Dominique Vidal,
5Human Rights Watch Arms Project (ABD lnsan Haklan Gozlem Grubu), "Weopans TransJers and Vtolattons oj the Laws oj War tn Turkey" (Silah ve lnsan; TOrki-
ye'ye sHah transferleri ve yasallan ihlallerO, KaSlm 1995, (HRWP'in General Jack Wilde ve ABD ordusunun kalktnma ve birligi Karargah Komutanhgl ve Komutan Yardtmclhgl gorevlerinde bulunan AlOOy Edward Fitzgerald He yapUgl Ankara, 13 Haziran 1995). 6Ht2rrlyet, 3 Haziran 1997.
Taktllder saV3fl (1984-99)
Ortadogu (Mezopotamya'dan KlJr-
s. 70, Is12nbull991. 7age .
15 aAustos atdtm.o.n hazuoWdan, eylemler ve 10(1980-84) 1 Komutan A&U"n aanliJIanden Mabsum 8. 72, KOln/ Almanya 1997. Derleyen: Ferda <;:etin, Ismet Kayhan. 2Serxwebun
"FM (FIsId Manuel) 31-15 (Sabra) T"Umatl".
532
IHarrlyet, 10 Temmuz 1997. 2GOnay AsIan, Kasaplar Derest, Istanbul 1989, s. 60-61. 3 27 Temmuz 1988. 4Mykonos davasl He bHgHer, Sender Fret Berltn'den (SFB; OzgOr Berlin Radyosu) Alman gazeteci Norbert Sigmund, l-KDP Berlin Temsilcileri Abdullah lzzetpur ve HaCl Cindi'yle 1995'te yapuglm roportajlardan 5Mahir Saym, Erkegt CJldt2rmek (Abdullab CJcalan'la rlJportaj), Is1997, s. 93. 6runcay Ozkan, Btr Gtzlt serotstn Tarlbt (MiT), s. 233-38, Istanbul
1996.
7MtUtyet, 28
1997.
533
8Nokta (haftahk TOrk dergisi), 29 Kaslm-5 Arahk 1992.
9
ve Yanktlan, s. 58 (derleyen A. Kadir Konuk), Koln/AImanya, 1993. lOean DOndar, "Ozal-Apo Pazarltgtntn IfYtlztl", Sabah, 6 Haziran 1999, s. 7. 11Bulut, Ktlrt Sorununda 96ztlm s. 65. 2 1 Dundar, "Ozal-Apo Pazarltgtntn
l3Ozkan, Etr Gtzlt Servtstn Tarlht, s.278-82. l
247be jeruselam Post Osrail gazetesO, 16 KaSlm 1993, Steva Rodans'm yorumu (Rlza Dogan'm af§ivinden).
534
..
25AFP (Ajans France Press), 17 Mart 1995.
26Internattonal Defense Rewiew, MaylS 1995.
27 The United States, Israel and rarkey tn the Mtddle East (Ortadogu'da ABD, Israil ve TOrkiye), Solidarity Publications-Bruksel. 28 Sa bah, 26 MaylS 1997. 29Sava§, Susurluk Raporu, 1998, s. 18-23 3OMtlltyet, 20 Agustos 1995. 31 Tarktye, 13 Agustos 1995. 32Bulut, Ktlrt Sorununda 96ztlm s. 65. 330zgtlr Poltttka, 15 Ekim 1997.
SaVa§11l askeri
(1984-99) lZaman, 29 Temmuz 1994. 2Emin C;ola§an, Htlrrlyet, 5 Temmuz 1995. 30sman GOzelgoz, Zaman, 11-12 Ekim 1995. 4Star Tv, 14 Agustos 1996. 5lhsan Dortkarde§, Htlrrtyet, 27 KaSlffi 1996. 6Hurrlyet, 10 Temmuz 1997. 7Hurrlyet, 14 Agustos 1997. 8Htlrrlyet, 17
1998. 9ARGK Genel Karargahl Irtibat veBasin Burosu, 15 Agustos 1998. lOage 11 HUrrlyet, 8 MaylS 1998. 12Human Rights Watch Arm Project, ve Insan, s. 59.
13Deniz YOcel, Ozel Kuvvetler Komutanhgl (OKK) subay!. ElazlgPalu 1956 dogumlu olan Yucel, 1994'te Tank Subay Okulu'nda tank termal sisterni Ozerine egitim gordu. 1995 ytlmda OKK'ye almill. OKK'nin Ankara'nm Kirazhdere bOlgesinde bulunan ana kampmda egitim gordO. 1998 yl1mda Almanya'ya iltica etti. Bu bilgi 30 Temmuz 1998'de onunla yapllan roponajdan ahnrru§tlr.
SaVa§11l Kiirt toplumuna etkisi l R1fat Dag, 1880'den Guntlmtlze Dogu Ekonomtst (DiyarbakIr Ticaret ve Sanayi OdaSI yayuu), Ankara 1995. 2Age, s. 12. 3Hayri OndOI (7. Kolordu KomutaIII Korgeneral), If Kalktnma Harekatl, 17 EylU11985. 4 Bu lut, Ktlrt Sorununda 9(Jzum s. 44. 50sman Guzelgoz, Zaman, 11 Ekim 1995. 6Alatan, Yavuz, HiJrrlyet, 18 Ternmuz 1993. 7Dag, 1880'den GiJnumuze Dogu Ekonomfst, TOrkiye Devlet lstatlstik EnsitUs\1 (DIE) 1994 verllerlnden. 8Age, s. 19. 9Age, s. 24. 10 Bulut, Kurt Sorununda 9(Jzum s. 45. 11Mil/iyet, 24 Hazil-an 1998, s. 5.
12Dag , 1880'den Gunumuze Dogu Ekonomisi, s. 10-14. 13Jale Ozgenttirk, Mil/iyet, 28 Haziran 1994. 14perihan C;aklroglu, Mtlltyet, 13 Temmuz 1996. 15Mtlliyet, 11 Temmuz 1994. 16Age . Dogan, Mtlltyet, Ekim 1993. 18Sa kiP Sabancl, Dogu Anadolu Raporu, KaSlffi 1995. 19Hurrlyet, 280cak 1997. 20Mtlltyet, 11 Temmuz 1994. 21 Erdal Saglam, Hurrlyet, 18 Haziran 1994. 22C;elik, Olum Makinasl Turk Kontr gerlilasl, s. 43M2. 23Berberoglu, Susurluk 20 Y,ll,k Dinamo Oyunu, 2. Baskl, s. 138, Istanbul 1997. 24 Cumhurlyet, 11 1997, 22 Eyliil 1997, 14 Ekim 1997; aktaran Bulut, Kurt sorununda 96zum Arayt§lan, s. 12. 25Mtlltyet, 11 Temmuz 1994, GUNSlAD Genel Sekreteri l\'1ustafa Nesim Sevint;'in apklamasl. 26Sa bancl, Dogu Anadolu Raporu. 27Mtlltyet, 31 Ekim 1993. 28Mtlltyet, 6 Ekim 1993. 29Age.
30Mtlltyet, 24 Haziran 1996. 31 Mtlltyet, 16 Nisan 1996. 32Mtlltyet, 16 Nisan 1996. 1996 verileri 28 Eyliil 1998 tarihli Sabah 'a ail.
33Htlrrlyet, 280cak 1997. 340zgtlr Gilndem, 30 Ekim 1993.
535
,.1'
J5Hilmyet, 3 Arahk 1993. 36Mtlltyet, 16 Nisan 1996. 37TOrk Tabipler Birligi Merkez Konseyi ve Diyarbaklr Tabipler Ddasl'mn 1995 Raporu. 38Cumhurlyet, 20 Ekim 1997. 39 Dlkede Gilndem, 12 Agustos 1997. 40Hilmyet, 14 Kaslm 1998. 41Enis Berberoglu, Hilmyet, 11 Haziran 1998.
Savqm Tiirklye cephesindekJ etklleri 1Hilmyet, 6
1994.
2Zaman, 11 Ekim 1995, Bakam Nahit Mente§e'nin 22 Arahk 1992 tarihli apklamasl. 3Hilmyet, 28 Ekim 1993. 4Mtlltyet, Temmuz 1996. 5Necati Ozfarura, Tilrktye, 28 Deak 1994. 6Mtlltyet, 17 1994. 7Hilrrlyet 25 Deak 1994. 8S oner GOrel ve Tolga Mtl/tyet, 17 1994. 9Ne§e DOzel, Hurtyet, 9 1994. 10Humyet, 13 Haziran 1994. 11 Humyet, 13 Ekim 1998. 12Sabah, 18 Arahk 1996. 13\=elik, Olum Maktnasl Turk Kontrgerillasl, s. 198, 548. 14Aktilel (haftaltk politik TOrk dergisO, saYI: 295 (9/97). 15Age.
536
16Demokmst, 7 Mart 1997. 17ArtlHaber (haftahk politik TOrk dergisi)" 24-25 Ekim 1998, s. 22; Pikri Saglar (CHP Milletvekili ve TBMM Susurluk Komisyonu Dyesi), Emin OzgonOl, Kod Adl Susurluk (Derin lllfktler), Istanbul 1998. 18Age . 19Selahattin \=elik, gete Devlet, Rtza Dogan'ln " Tilrktye'ntn Dilnya Uyu§turucu Ttcarettndekt Yeri" makalesinden, s. 97, Koln 1997. 20A. Rtza KardOs, Sabah, 7 Arahk 1996. 21Radtkal (gOnlOk TOrk gazetesj), 27 EylOl 1998. 22Bulut, Kilrt sorununda 96zum Amyt§lan, s. 45. 23Mtlltyet, 17 Haziran 1997. 24Humyet, 13 Ekim 1998. 251be Independent, 23 Mart 1994. 260zgur Gilndem, 11 KaS1ffi 1993. 27Humyet, 6 Temmuz 1994. 28Mtlltyet, 13 Nisan 1997. 29Mtlltyet, 17 Haziran 1997. 30Humyet, 19 Kaslm 1993. 3 1Mtlltyet, 13 Temmuz 1996. 32Mtlltyet, 12 Mart 1994. 33Mtlltyet, 10 KaS1ffi 1993. 34 Humyet, 22 Haziran 1994. 35Enis Berberoglu, Humyet, 21 Temmuz 1998. 36 Humyet, 23 Nisan 1999, s. 13. 37Aktuel, sayl: 52/96, 18 Arahk 1996. 38\=elik, Olum Maktnasl Turk Kontrgerillasl, s. 443.
39Neeati Dogru, Sabah, 27 Arahk 1996. 40 IBMM Susurluk Komfsyonu lJade Tutanaklan, Istanbul 1997; Kutlu Sava§, Susurluk Raporu, 1998. 41 A ktilel, saYI: 52/96, 18 Arahk 1996. 42Mtlltyet, 27- 29 Deak 1996. 43sava§, Susurluk Raporu. 44Bulut, Kurt Sorununda 96zum Amyt§lan, s. 33-34.
Atilioun
boyutu
lCumhUriyet, 11 1997. 2Mtlltyet, 25 KaS1ffi 1996. 30zkan, Btr Gtz/t Serofstn Taribt, s.260. 40zgur DIke, 1-4 Ekim 1994. 5 13 Araltk 1996. 6Humyet, 29-30 Haziran 1994. 7Necdet Ac;:an, A.ktile4 saYI: 371, 28 Agustos-2 EylOI 1998, s. 26-Tl. 8SaVQ§ ve lnsan, s. 77-78. 9Berberoglu, Kod A.dl YaArs6ko&la, Birinci Baskl, s. 158, l.tanbul 1998. 10 SaVQ§ ve INan, •. 105. 11 Aktael, sayl: 1/97 (l OCak 1997). 12SaVQ§ ve INa", •. 12. 13Gilndem (Stratejl GNbu Haber BOlteni, Ttlrklye), 15 Alustos 1996, sayl: 40. 14Sabah, 28 Mayl8 1997. 151be jeruselam Poll gazetesi), 4 Kaslm 1994.
a.rau
16Tilrkfsh Datly News Ongllizce fIymlanan gOnlOk TOrk gazetell), 12 Nisan 1994.
Abdullah Ocalan Qlayl 1Hilmyet, 28 Nisan 1998. 2Hilmyet, 14 Nisan 1998. 3Paysal Dagh, "Yalan Rilzgan N makalesi, Ozgilr polmka, 13 MaYJ.s 1998. 4Hurriyet, 29 Nisan 1998; Sabab, 30 Nisan 1998. 50zgilr Poltrtka, 3 Arahk 1999 (2 tarihli Sabah gazetesinden almffiI§tlr). 6Hilmyet, 21 Mayts 1999. 7Hilmyet, 20 Deak 1999 8Serbest gazeteci Roni Alasor'un 29-31 Mart 1999 ve 1-3 Nisan 1999 tarihlerinde Yunan Istihbarat OrgOtO (EYP) Yarbayl Savvas Kalenderidis ile yaptlgl roportajdan. 9Age. IOAge . llWedemeyer, Georg, Stern (Haftahk Alman dergisi), 9/1999. 12Roni Alasor'un EYP Yarbayl Savvas Kalenderidis He yaptlgl roportajdan. 13 Ta Nea tlan (Yunan gazetesj) aktaran Hilmyet, 7 Mart 1999. Ozkan, Operasyon, Be§inci Baskl, s. 11-13, 2000 Istanbul. 15FmnkJurt Allgemeine Zettung, 20 Mart 1999.
537
16Serxwebun, pI: 18, saYI: 207,
27Hurrtyet, 4 Agustos 1999.
Mart 1999, s. 5. 17Mahkeme tutanaklan, oturum 3 (Abdullah Ocalan'm mahkemeye pkanldJgl ilk duru§ma), tarih: 31 Mayls 1999, s. 14. 18Age, s. 13-14. 190turum 3, tarih: 31 Maps 1999 ve oturum 4, tarih: 1 Haziran 1999, s. 14, 19, 20, 21. 200turum 3, tarih: 31 Mayts 1999, s. 15. 210turum 5, tarih: 2 Haziran 1999, s.40. 220turum 6, tarih: 3 Haziran 1999, s.50. 23Age, s. 55. 240turum 4, tarih: 1 Haziran 1999, s. 17. 25Ahmet Zeki "Kurtle-
280EM Ajansl, Koln ! Almanya, 5 Agustos 1999. 290EM Ajansl, 7 Agustos 1999. 30Hurrtyet, 29 Agustos 1999. 31 Hurrtyet, 30 Agustos 1999. 32Abdullah Ocalan'm lmrah Cezaevi'nden PKK Merkez Komitesine gonderdigi 5 Eylill 1999 tarihli mektup. 330zgur Bakl§, 5 Kaslm 1999. Abdullah Ocalan'm PKK Ba§kan1Jk Konseyi'ne yazdJgI 3 Ekim 1999 tarihli mektup. 34Hurrtyet, 6 Eylill 1999. 350zgur Po/tttka, 11 Ekim 1999. 36Abdullah Ocalan'm TOrkiye Cumhurba§karu SUleyman Oemirel'e hitaben yazdlgl 20 Haziran 1999 tarihli mektup. Mektup 5 Temmuz 1999 tarihinde Ocalan'Jn avukatlanna verildi, 6 Temmuz 1999 tarihinde de kamuoyuna apkiandJ. 370zgur Bakl§, 5 Kaslm 1999. Abdullah Ocalan'm PKK Ba§kan1Jk Konseyi'ne yazdlgl 3 Ekim 1999 tarihli mektup.
rln Tarlht, Btr Kez Daba TekeniJr Edtyor", Serbestf, saYI 4, s. 10-15,
Mart-Nisan-MaYls 1999 lstanbul. 26Abdullah Ocalan, Savunmalanm (Oemokratik SOrecinde Bir Serxwebun yaymlan, Haziran 1999 Hollanda. Almtllar savunma metninin orijinalinden aIJnffil§t!r.
15. Index
A
Abdoli, Fattah: 1962'de dogdu. 1979'da l-KDP'ye katlldJ. 1983'te partinin MK Oyesi, 1989'da da Avrupa ternsilcisi oldu. Berlin'de lran ajanlan tarafmdan 17 EylUl 1992' de katledildi.. 155. Abdullah, Ha§im Ramazan: POK pe§merge komutaru. 21 7. Abdurrahman, Sami: 1932'de dogduo lngiltere'de elektrik fakilltesini bitirdi. POK'da M. Barzani'nin sekreterligini yaptl. Bagdat yanetimi, KOrtlere . 1970'te otonomi verince, lrak hOkilmetinde KOrdistan l§leri Bakam oldu. PDKGeftct Komttehin ba§kanlJglnl yapt!. 1978'de enaz 500 YNK sakatledilmesine yol genel sorumlusudur. 1979'da Parttya Demolm:lti Gele KurdistaTiI (POGK, KOrdistan Oemokratik Halk Partis!) kurdu. 1988'de POK ile cepheye girdi. 1991'de kurulan Federal Kurt Hukumeti'nde sOrey aldl. POK'de Mesut Barzan!'nin yardJmclSl durumundad!r. PDK'nin TOrkiye He lli,kHeri, PKK ve YNK ile \;aUfmalarlnda kilit bir rol oynamaktachr. 35. Acilciler: TOrkiye Halk Kurtulu§
538
Acil Oestek Prograffi1: Milli Savunrna Bakanhgl denetiminde KOrdistan'a uygulanan yatlnm prograffi1. 272. Adana Antla§masl: 20 Ekim 1999 tarihinde TOrkiye ile Suriye arasmda imzalanan ve konusu PKK olan antla§ma. 410. ADYOO: Ankara Oemokratik YOksel Ogrenim Oernegi (974), 38. AG1K: Avrupa GOvenlik ve l§birligi Konferansl, 321. Agansoy, Nurullah Teyfik: MHP'li kontrgerilla timi elemam. 28 Agustos 1996'da lstanbul'da 01dOrOldO. 327-8. Agar, Mehmet: Emniyet Genel MOdOrO ve politikacl. 1993'te cinayet, fidye ve uyu§turucu i,leyen Ozel Birimi (Ozel BOro) kurdu. 1995'te OYP'den milletvekili oldu. 1995-96'da ve Adalet Bakaru olarak gorev yaptl. 1997'de dokunulmazhgl kaldlnlarak yargl1andl. 1999 rinde Elazlg'dan baglrnslz milletvekili 112, 203-4, 222-3, 230, 294, 296, 306-8, 310, 334, 336-7.
Agaslan, lvIehmet (Nasir): PKK kadrosU. 1985'te Hakkari'de da hayatlru kaybetti. 83, 92. Agn Oireni§i 0925-30): Zilan-Agn Oireni§i'ne bkz. Ahmede Xane: 1591'de Hakkari'de dogdu. KOrdistan'm OsmanlJlar
539
ve lranltlar arasmOO tarafmOOn bOltinmesi tizerine Bayazlt'a etti. Bugtin Van iline bagh bir ilolan Muradiye'de dini egitim gordO. Beyitlerini (klsa §iir kltalan) yazdi. Derin dti§Oncelerinden dolayl filosof olarak degerlendirilir. Xane, dti§tincelerini Botan'OO bir a§k hikayesini konu alan, aym zamanda Kurdistan toplumsal ve ulusal i§leyen, ve kendi ulusal ozlernierini yansltan Mem u Zin isimli romanda topladi. Bu eser sayl00 dile tercOme edilmi§tir. Roman'm kahramanlan olan Mem ve Zin'in mezarlan Cizre'dedir. Xane'nin Akide /man Oman Gerve kaleme aldlgl Nubar (Ye§erme) isimli eserleri vardlr. Ulusal sembol olan OnlO Kurt ozan ve dO§unurti Ahmede Xane, 1652'de oldU. Mezan Bayazlt'tadlr. 227. ai: Amnesty International (Uluslararasl Af OrgUtO), 145, 168, 319, 406.
AlHM: Avrupa lnsan Haklan Mahkemesi. 319-20,325. Akademlya Kurdi 0993, Neuss I Almanya), 371. Ethem: PKK kadrosu, 1983' te Dogu KUrdistan'OO aldu. 45. Ak§ener, Meral: MHP kokenli DYF milletvekili ve bakam, 241,286. Ala Rizgari (Kurtulu§ Bayragl): 1978'de Rizgari grubunu pasifist bularak aynlanlann kendilerine verdikleri isim. Rizgari, PDKYNK PDK'YI desteklerken; ogrenci-aydin
540
juva kesime OOyanan Ala-Rizgari (Kurtulu§ Bayragl), YNK'yi destekledi. 1983'te oogl1an Ala-Rizgarl'den arta kalanlar, 1992 yilmda Tevgera Azadiya Kurdlstan (Ki.irdistan OzgOrlOk Hareketi) orgtltOni.i kurdular. Sonra, bir klslm KUK ve TKSP kadrosuyla birlikte Hevgirtin (Dayam§ma) orgOtOnU kurdular. Hevgirtin, 1994'te PDK-B adim aldi. 50-1.
Amerikan lnsan Haklan Gozlem Grubu (Human Rights Watch Arms Project), 109, 256, 337,
Taner: Dev-Yol yoneticisi 0977-83) ve yazar. 51.
ANAP: Anavatan Partisi (983), TUrkiye, 72, 111, 140-1, 222, 230-1, 241, 243, 295, 307-8,
Albright, Madeleine: ABD DI§i§leri Bakaru, 418. Altnak, Mahmut: KUrt politikacl. Bagunslz rnilletvekiliyken dokunulmazltgl kaldmlarak 2 Mart 1994'te tutuklandl, 1995'te serbest buakl1dl. 207. Alkan, Zekiye: Universite ogrencisi KUrt kadiru. 21 Mart 1990'00 Di- . yarbaklr'OO kendini yakarak ya§arruna son verdi. 358. Alpaslan, Urfan: 1979'00 Agn Belediye Ba§karu oldu. 12 EylOl 1980 OOrbesiyle birlikte gorevden ahnarak aranmaya ba§ladl. PSK'lt olan Alpaslan ve bir grup arkada§l, 1983'te PSK'dan aynlarak TSK'YI kurdular. 1989'da nak'm Uludere bOlgesinde maOO hayauru kaybetti. 44. Altmok, Resul: PKK-MK Uyesi. 1984'te hayauru kaybetti. 54,94. Altmta§, HUseyin (Mehmet), PKK kadrosu, 1985'te Mardin'de maOO hayauru kaybetti. 79. Altug, Osman (prof): Marmara Universitesi ogretim garevlisi, TUrkiye.295.
340.
Amin, Muhammed Sait: Arnin, Yusufa bkz. Amin, Yusuf: 17 EylO! 1992'de Berlin'de I-KDP yonetidlerini katleden timde yeralan Li.ibnan uyruklu SAVAMA ajaru. 155, 157.
310,312,327, 466.
Aruk, 1992'de
Ki.irt kadim. 21 Mart katledildi, 357.
Ankara Antla§masl 0921, TIlrkiyeFransa AnIa§masl), 21.
SananOOj'OO i.iniversite egitim! aldi. Ancak 1978'de katl1dlgmOOn okulu terketti. 1983'te I-KDP MK Uyesi, 1986'00 partinin Almanya temsilcisi oldu. Berlin'de Iran ajanlan tarafmOOn katledildigi 17 EylUl 1992'ye kaOOr bu gorevi yUrUtOyordu. 155. Aroolt, Atilla: TUrk emniyetine yakm avukat, 437-8. ARGK: KOrdistan Halk Kurtulu§ Ordusu (986). 2-23 Ocak 2000 tarihlerinde yapllan PKK 7. OlaganUstO Kongresinde ARGK'nin ism! ba§mOOki KUrdistan kelimesi kaldmlarak halk savunma gOcU §eklinde degi§tirildi. 48, 7678, 82-3, 135, 164, 170-1, 177, 179, 189, 202, 208, 250, 261, 278,400,464,528.
Ankara Antla§masl (30-31 Ekim 1996, PDK-YNK Antla§masl), 235-6, 511.
Arslan, MUzaffer: TUrk istihbarau tarafmOOn kurulan Milli TUrkmen Partisi'nin ba§karu. 224.
Ant, Burhan: TUrkiye DI§i§leri Bakanltgl mensubu, 185.
ASEA: 148.
Anter, Musa (74): KOrt yazar, gazeted ve politikacl. 20.08.1992'de DiyarbaklC'OO katledildi. 31, 242, 269,386.
Aselsan: askeri elektronik §irketi, TUrkiye, 220.
Anti-TerOr Yasasl (991), 110, 113, 176. TOrklye, 110, 281. AP: Adalet Partill (1962·1980), TIlrkiye, 42. Apocular, 38. Arap-KemerProjesl [Surlyel, 28. ArOOlan, Homayoun: DoAu KUrdistan'da Saklz'da doAdu, 1977'de
metro in§aat firmasl,
Asian, Engin: Ti.imgeneral, OKK Komutaru, 427Asian, GUnay, KUrt gazeted ve yazar, 471. Asian, Nusret: PKK itirafpsl. 1985' te PKK'ye katl1dl. 1987'de Halen Almanya'OO ya§lyor. 1467. Asya: Saddam HUseyin'in oglu UOOy'm denetim!ndeki petrol §irketi,21O. Ata, Enver: PKK kadrosu: 24.06. 1984'te oldUrtildU, 147.
541
11 Halil (Ebubekir): PKK-MK uyesi ve gerilla komutam, 73, 86-7, 170.
Aydtn, Ersin: Gazeteci, 3 Arahk 1994'te lstanbul'da oldurtildu. 207, 306.
Yavuz: MIT Operasyon Dairesi Ba§kan yardlmclsl. MHP'li rnafya ve ozel operasyon gruplannm elernanlanru yonetti. Susurluk olaymdan soma TUrkiye'nin idari ata§e Pekin olarak atandt. MHP'li Alaanin <;aklcl'yla yakm ili§kisinin ortaya pkrnasl ve IHD Genel Ba§kam Akm Birdal'e yonelik suikastte bu gorevden almadt dt. 242,294,327.
Aydtn, Gurbet (Mizgin): PKK kadrosu ve ozan. 1993'te Bitlis'te u§rnada hayauru kaybeni. 371.
Atak, Kamil: Korucuba§l ve Cizre belediye ba§karu, 286. Ataklt, Can: Sabab gazetesinin yazan, 406. Atasagun,
MiT Muste§arl
0998-...), 423, 426-7. Ate§, Abdulkadir: Sosyal demokrat Turk politikaCI, 302. Ate§, Azmi: Muhafazakar Turk politikacl, 292. Atru§ Kampl, 236, 238,513. AVCI, Hamit (Hasan): PKK kadrosu. 1985'de Guney Kurdistan'da katledildi, 100, 126.
Aydm, Ibrahim (Zeyat): PKK-MK uyesi. 1985'te PKK'den haya§arnaktadlr. 55-6. len Aydtn, 20 Haziran 1993'te Mardin'in Derik tecavtize ugrayan Kurt kadtnt. 320. Aydtn, Vedat: Kurt politikacl ve insan haklan savunucusu. 5-11 Temmuz 1991'de Diyarbaktr'dan TUrk kontrgerillasl tarafmdan kaoldurtildu. 76-7, 369. Aydtnltk: Sol egilimli TUrk gazetesi, 39. Aydmhk, Sadrettin: PKK kadrosu. 1985'te tutuklandL ldam cezaSI aldt. Halen TUrkiye'de cezaevinde tutuluyor. 117. Azar, Abdullah Ghaderi: I-KDP MK uyesi, 13 temmuz 1989'da Viyana'da Iran ajanlan tarafmdan 01durGldu. 155. B
AVCI, Hanefi: Turkiye Emniyet Genel Mudurltigu lstihbarat Dairesi Ba§kan YardlmclSL 172, 261.
Baas: Afap Sosyalist Dirili§ Partisi, 33.
Aydemir, Turkiye Maliye Bakanhgl Tefti§ Kurulu Hesap Uzrnaru. 295.
Badouvas, Kostas: A. Ocalan'l Yunanistan'a davet eden PASOK milletvekili. 411, 419.
Aydtn, Bahtiyar: General. 22 Ekim 1993'te Diyarbaktr'm Lice de oldurtildu. 203.
Bagcl, Numan (Kaslm): PKK-MK uyesi. 12 Temmuz 1988'de Bismil'de ya§anuru yitirdi.
542
87, 117.
Bagdat Antla§rnasl (1926), 23. Bagdat Paktl (955), 26. Balel, Istanbul eski Emniyet Amiri. 1983'te oldu. 438. PKK-MK uyesi ve gerilla komutaru. Ocak 1990'da hayatlru kaybetti. 139, 160-3. Ban§ Treni (Musa Anter Ban§ Treni, 1 Eyltil 1997), 242. Barlas, Mehmet: TUrk gazeteci, yazar, televizyon yorumlusu, 334. Barzani, ldris: 100.
karar verdi. 5 Haziran 1947'de yurtiyU§e ba§ladl. Turkiye-Iran smlfl boyunca olan bu yilrUyilo slrasmda, iki ordunun pusu ve saldmlanna ugradL 15 Haziran 14 Tem1947'de SSCB'ne muz 1958'de Irak'a geri dandu. 1961'de Bagdat Baas rejimine kar§l direni§e ba§ladL Direni§ 1975'te yenilince, once lran'a ve hastalarunca da ABD'ye 1 Mart 1979'da ABD'de oldu. Omrti daglarda ve direni§te Kurtlerin bu en unlu gerillasl, aym zamanda PDK Ba§kam'ydl. 25-6, 29, 32-5.
Barzani, Mustafa: 1904'te GOney Barzani, Mesut: 16 Agustos 1946'da Kurdistan'da dogdu. Ailesi ile dogdu. 1970'de PDK-MK'ne sebirlikte, daha 5 ya§lIldayken ha1979'da Parti Ba§karu pise auldl. Karde§i Abdul di ve halen bu gorevdedir. MeSelim, 1914'te Osrnanltlar tarafmsut, Mustafa Barzani'nin bUyUk dan idam edildi. 1919'da lngilizoglu olmadlgl halde, baba Barzaler'e, 1930'da da Bagdat Afap reni tarafmdan parti ba§karu yaptljimine kar§l direni§ ba§lattl. dt. Barzani. a§ireti kurum 1933'te Turkiye'ye slgmdt. 1934' Onemlidir: Dini onderlik, a§iret te TUrkiye tarafmdan lrak'a tesOnderligi ve PDK ba§kanllgL A§ilim edildi ve 1943'e kadar St.l1eyretln dini ba§kanhgma Mustafa rnaniye'de gozetirn altmda tutulBarzani'nin karde§i Mehmet duo 1943'te daglara 19'44'te Xalit, a§iret ba§kanllglna l\Iustafa direni§e tekrar ba§ladl. 1945'te Barzani'nin ogullanndan ldris, 1200 sava§pstyla birlikte DoAu parti ba§kanllglna da annesi BarKurdistan'a Mababad zani a§iretinden olrnayan Mesut Kurt Cumhuriyeti deneyl I¢nde getirilmi§tir. Bu gorev taksimini yeraldt. KUrt Cumhuriyetl Ylk1l1nkabul etmeyen Mustafa Barzaca, lran'daki ABO dlplomatlanyia ni'nin iki oglu, Irak yanetimine destek l8tedi. Isili§kiye slgmrru§lardL 67, 69, 184, 190, tegi yerine getirtlmeylnce Ganey 212,233,346,513Kurdistan'a serl dOndO. Smuda PDK Polit Buro Irak ordusu kencWerlne bekllyor- Barzani, duo Kardeoi §oyh Ahmet ve baZI uyesi. 31 Ocak 1987'de olen ldsavaplan Irak ordu.una te8Urn ris Barzani'nin oglu. 233-4. oldu. Mustafa Barzanl lie d1renKurdistan Islam meyi tercih ettl. 25 Mayls Baver! Haraketi'nin ayhk yaym organt 1947'de 500 savaKI81yla birlikte (993), 364. Irak'l terketti. SSCB'nl gltmeye
543
"'"
Bayar, CeJaI 0883-1986): TUrk politikaci ve 095060),31. Huseyin: KUrt i§adanu. 1980'lerde TUrk gUvenlik riyle bagJantih uyu§turucu ticaretinde yerald. 1984-89'da Ingiltere'de cezaaevinde kaldl. TUrkiye'ye iade edildi. 1989'da cezaevinden sonra bir daha i§inde yeralrnadlgl TUrk kontrgerillaslIDn hedefi haline geldL 1991'de TUrkiye'yi terketti. 1995'te Hoilanda'da tutuklanarak bir yd cezaevinde kald. 1998'de bir daha Hollanda'da tutukland ve halen cezaevinde bulunuyor. 438. BaYIk, Cemil (Curna): PKK 11k Konseyi Uyesi. 40, 63, 74, 100, 169-70, 226. Baykal, Deniz: Sosyal demokrat TUrk politikacl, 308. Bedirxan Bey: 1840'larda Botan bolgesindeki KUrt ayaklanrnaslrun lideri, 18-9. Beniha§imi, Abdul§erif Seyit: 17 EylUI 1992'de Berlin'de I-KDP yOneticilerini katledilmesiyle soeylemin emir ve plaruru Tahran'dan Alrnanya'ya gotilren SAVAMA ajaru. 156. Berlin Konferansl (878), 19. Berberoglu, Enis: TUrk gazeteci-yazar, 232. Berlin Kurt Bilim ve titOsu (994), 371.
Ens-
Berxwedan (Direni§): Alrnanya'da 1993'e kadar yaymlanan ERNK' nin 15 gOnluk yaYIn orgaru, 165.
544
Ismail: TUrksosyolog.bilim adaml ve yazar. KOrt halkirun sorunlanru i§leyen ara§t1rrnalanndan dolayl Universitedeki garevinden uzakla§t1nldl ve omrOnUn yanslru cezaevinde di. 314, 331. (977), 39. Betir, Rasim: Orgeneral, Genelkurmay Harekat Dairesi Ba§kam (999), 427. BeyaZit, Dogan: 1990'da OHD kam oldu, MGK'ne sekreterlik yaptl ve 11B kuruculan arasmda yeraldl. Emekli general. EylUl 1999'da aldu. 113. Abdulkadir: PKK kadrosu. 1985'te Siirt'te i§kencede katledildi.87. Kahrarnan (Havar): PKK iti1976 Mardin Omerli dogumJu, 1991'de PKK'ye katlldl. 1994'te Turk ordusuna teslim 01duo Yuksekova Dag Komando Taburu Komutaru Mehmet Emin Yurdakul'a bagh ve .yuksekova ismiyle bilinen olOm timine almdl. tutuklandlgl 1997'ye kadar Hakkari ve YUksekova'da saylda oldOrme, kaYip, tecavOz, gasp, fidye, uyu§tucucu olaymda yerald. 340. Bir, Ali Feyzi: TUrkiye kurnarhane rnafyasl elernaru, 296. Birand, Mehmet Ali: TUrk gazeteci, tv programcIsI, yazar, 221, 406. Birdal, Akm: IHD Genel 12 MaYIs 1998'de silahlt saldlClda aglr yaraJandl. 242, 314, 406. Bir-Kom (Birlik Kornitesi, 1982), 64
Bitlis, Jandarrna Genel Komutaru. 17 1993'te Ankara'da bir kazasmda oldU. 188, 203.
Bucak, Faik: KUrt politikaci ve TKDP'nin kurucusu. 4 Temmuz 1967'de Urfa'run Siverek de oldurOldO. 32.
BKA: Bundeskriminalamt (Alman Federal Kriminal Dairesi), 147.
Bucak, Mehmet Celal: 1970'Ierde AP milletvekili ve Urfa'run Siverek bOlgesinde ikamet eden Bucak lideri feodal aga. 1983'te oldU. 42.
Botan-Behdinan Sava§ HukUmeti Om), 173,213,238. Boyner, Cern: TUrk i§3danu ve Yeni Demokrasi Hareketi'nin lideri, 292.
Budak, Ridvan: DISK Genel Ba§karu,313.
BozJak, Murat: HADEP Genel Ba§karu. DEP Genel Sekreteri iken 6 1994'te Ankara'run ren semtinde kontrgerilianm silah1l saldlClsmda aglr yaralandl. 1996-99'da tutuklu kald!. 232.
Buldan, Nejdet: KUrt politikaci ve yazar. 1989'da SHP'den YOksekova Belediye Ba§kam 1993'te DEP'e DEP 1994'te kapatillp hakkinda dava Almanya'ya iltica etti. PKDW Oyesi oldu. Halen Almanya'da ya§3rnaktadlC. 470.
Bozorg Alawi (BOyOk Alavi): 17 EylUl 1992'de Berlin'de I-KDP yoneticisinin olOmOyle nan SAVAMA suikast eylernlne verilen isim. 156. Bozorgian, Arnir Mansur: 13 Tern· muz 1989'da Viyana'da I·KOP yoneticilerini katleden timln de yeralan Iran Istihbarat SAVAMA ajaru. 155. Bozyigit, Hidayet: PKK 1985'te PKK'den TUrk kontrgerilla birimlerinde II· ylda cinayette yeralch. 1995'te 1.. tanbul'da oldQliUdO. 118. Bruksel Ulu.lar.rul KQrdlltln Konferansl (12·15.05.1994). Bucak
285-1,
294.
Bucak, Edip PYP mlllelVeklIi, korucubafl ve Ozel birlm yoneticisi. 42, 3Q4. 286-7, 296, 310.
Buldan, Saw§: KOrt i§3danu. 3 Haziran 1994'te lstanbul'da kontrgerl1la tarafmdan katledildi. 470. Bulut, Paik: KOrt yazar ve gazeteci. KOrdlstan yakm tarihi ve TUrkiye'de dini muhafazakar hareket Ozerlne saYIda politik ara§tlrrna kitabl bulunmaktadlC. 196, 232. Burkay, Kernal: PSK Lideri KOrt polltlkacl, 195, 199. Burns, Nicolas: Ocalan olayl slrasmda ABD'nin Yunanistan BuyO(999), 421. Buyruk, Mehmet: TOrkiye Genelkurrnay Ba§karu (984), 104. BUyOkamt, Ya§ar: Kongeneral, TOrk Genelkurrnayl Harekat Daire (999), 422.
545
c Calp, Necdet: Turk politikacl ve Parti'nin 1983'te kurulan ba§karu. 103. Candan, Faik: Kurt avukat ve politikaCl. 13 Arallk 1994'te Ankara'da oldiirOldu. 192,307. Canslz, Sakine: PKK-MK uyesi. 1979-1991 arasmda Turkiye'de cezaevinde kaldl. 40. Cemal, Can: Kocahakimoglu, Cenan'a bkz. Cenevre Sozle§mesi, 338-9. CENTO: Central Treaty Organisation (Bolgesel l§birligi Guvenlik Anla§masl, 1959-1979), 26. CEWQED: Ulusal Yurtsever Demokratik Cephe, Irak Kurdistaru (980),67. Cezayir Antla§masl (1975), 34. CHP: Cumhuriyet Halk Partisi, Turkiye (923), 52, 275, 307. CIA: Central Intelligence Agency (ABD Merkezi Haberalma Crguto), 222,421-2,426-7.
mafyasmm yoneticisi. 17.08.1998' de Fransa'da tutukland!. 294, 327-8.
Mustafa (Teyfik): PKK itirafps!. 1990'da oldtiriildu, 76, 90-1, 116, 118.
DEA: Drug Enforcement Agency (ABD Uyu§turucu ile Mucadele Ajansl), 295.
Cengiz: Turk gazeteci. 1970'lerde Filistin direni§inde yeraid! ve uzun villar lsrail cezaevinde kald!. Turkiye'ye dondiikten soma 1980-90'larda Turgut Czal'a siyasi daru§manllk yaptl.
Abdulkadir: PKK kadrosu, 02.05.1982'de Ltibnan'da hayatlru kaybetti. 61.
Demirel, Rah§an: Kurt kadlO!. 21 Mart 1992'de lzmir'de kendinj yaktl.358.
Selim: PKK kadrosu. 1980-91 'de cezaevinde kaldl. 1993'te A. Ocalan'la du§Crek PKK'den Halen Almanya'da ya§3maktad!r. 194-5.
Demirel, Suleyman: Ba§bakan (1977-78, 1979-80, 1991-93) ve Devlet Ba§kanl 0993-00.). 196, 204, 294, 306, 322, 336, 345, 409-10, 467, 474.
196, 201-2, 406.
Abdullah: MHP militam ve Turk olUm timlerinin tamnml§ elemaru. 3 Kaslm 1996'da Susurluk kazasmda oldu. 204, 240, 294,296. Halil: PKK kadrosu. 18 Ma}'ls 1977'de Urfa'run Hilvan ilolduriildti. 39. Kuzey Irak'ta konumlanml§ ABD'nin denetimindeki askeri 178,234,236, 331. Hikmet: Kurt kokenli Turk politikacl ve CHP milletvekili 0970, 199O'Iar), Dl§i§leri Bakaru (993) ve TBMM Ba§karu 099S99). 1999'da meclise giremedi. Eyltil 1999'da Cumhurba§karu S. Demirel'in danI§maru oldu. 201,
Clvaoglu, Guneri: Turk gazeteci, yazar ve televizyon yorumlusu, 334.
220,300-1,345.
CUD: Yurtsever Demokratik Cephe, lrak Kurdistaru (980), 67.
Bir: Genelkurmay 2. Ba§kanhgmdan emekli orgeneral,
Ali: PKK
40, 96,
146-9.
406.
Kuvvet, 111. Tayyar Cafer (binba§l) 320.
Alaattin: MHP'!i ve MtT'e ve ihale bagh
546
Tansu: DYP Genel Ba§kam 0993'ten itibaren) ve Ba§bakan
0993·95). 203, 205, 207, 221, 225, 230, 232, 271, 273, 306-7, 323,334,336, 345-6.
Demokrasi: Kurt yan1lsl gtirJ.1uk gazete 0995-97), 283.
D
Dagh, Ali lhsan: Kurt yurtseveri. 14.04.1995'te Silvan'da Turk askerleri tarafmdan oldiirtHdii. 397Dagh, Faysal: Kurt yazar-gazeteci, 404-5.
Dagtekin, Hasan: PKK kadrosu. 87, 117. D'Alema, Massimo: ltalya BaObaka· ru,425. Darabi, Kasem: 17 EyIO! 1992'de Berlin'de I-KDP katleden timin yoneticlli SAVAMA ajaru. 155-7. DDKD (Devrimci Demokratik KO!· Wr Demeli, 1974·80): IP74'te Kurdistan OncO lKi Partill'nln (ppKK) 13••1 Or,tltO olarak leuruldu. 1982'de dalilan PPKK'dan arda kalanlar Petena (OncO) ve YekbCn (Blrl.Jk) pb! ilimler kullandl1ar. Pe§e.n&, .1984-88'de Sol· Birlik'te yerald!. YekbOn, 1996'da PYSK'a katJ.1d!. .36, '0, '2. DDKO: Devrimcl Dolu Kiiltfir Ocaklan 0968-71), ,32, 44.
Denge Kawa (978), 50. DEP: Demokrasi Partisi (993), 204, 207, 209, 214-5, 228, 283, 305, 308, 314, 330, 368, 470,490.
Deretarba, Kerem: IHD Genel kaOl Akm Birdal'e silahh saldm yapan MHP militaru. 242. )andarma Deridder, Willy: Komutaru 0996-97). 335. Dersim Direni.§i 0937-38), 24. Dersim Yasasl (937), 24. Devrirn Hukiimeti (995), 213. Devrirnci Sava§, 63. Devrirnci Sol: 1977'de Dev-Yol'dan ayrJ.1an TOrkiye sol grubu. Silahh mucadeleyi benimseyen grup, Turk devletinin askeri ve istihbarat elemanlanna kar§l etkili eylemler yapt!. 1992'den itibaren bOlunmeler ve tl§malar nedeniyle etkisini buytik kaybetti. 1993'te Devrimci Halk Kurtulu§ Partisi Cephesi de, (DHKPC) adryla
547
•.
'
1" if
r
orgut, Dev-Sol yaygm adtyla bilinmektedir. 51, 99, 141. Devrimci Yol (Dev-Yo!): 1974'te kan Devrlmcf GenfUk isimli dergi etrafmda toplanan, THKP-C gelenegine dayanan ve TOrkiye devrimci 1970'lerdeki en bl1yOk y!gm orgOru. 1977'den itibaren Dev-Yol adtm kullandl. 12 EylOI 1980 askeri darbesiyle yoneticisi tutuklanan DevYol, bUyilk darbe aldl, 1980'lerin ikinci yansmda dagilma noktaslna geldL 199O'larda toparlanmaorgOrun tabanl legal ya mOcadeleye angaje oldu. 51-2, 64,99. Dezgay Jiyan a Awedan Kurd'istan'a: KOrdistan ve Hastanesi, 239. DGM: Devlet GOvenlik Mahkemesi, TIlrkiye, 107, 203, 254, 281, 319-20,338, 399, 408, 435, 437, 440,462. DHP: Devrimci Halk Partisi, TIlrkiye,259. Dicle, Hatip: Kl1rt politikacl. 1990'da IHD Diyarbaklr oldu, 1991'de HEP'ten milletvekili 12 Arahk 1993'te DEP Genel oldu. 2 Mart 1994'te dokunulmazhgl kaldmldl ve tutuklandl. 15 yd aglf hapis cezaslna carptlflldt ve halen Ankara Merkez Kapah Cezaevi'nde tutuluyor. 176, 207. DIE: Devlet lstatistik EnsititOsu, Tl1rkiye, 276. DISK: Devrimci Sendikalara Konfederasyonu 0%5), TUrkiye, 312-3.
548
Djavady, Hasan: Mykonos olay! Slrasmda (992) Iran lstihbarat Orgl1tl1nl1n Almanya sorumlusu. 156.
Duran, RaglP: TOrkiyeli sol gazeteci, yazar. KOrt halklyla dadoiaYI 1998'de tutuklandl. 242,314.
Dogan, Hasan: PKK 7.
Durgun, MOslOm (Dr. Baran): PKKMK uyesi ve gerilla komutam. 1994'te Dersim'de intihar etti. 78, 90, 161, 401.
146-
Dogan, Mazlum: PKK-MK Oyesi. 1979'da tutuklandl. 21 Mart 1982'de Diyarbakrr Askeri Cezaevi'nde baskdan protesto etmek amaclyla kendini astl. 40-1, 44, 50,61,93,456. Dogan, Orhan: KOrt politikacl. 1991 HEP'ten milletvekili oldu. 2 Mart 1994'te dokunulmazhgl kaldmldJ ve tutuklandJ. 15 yiI aglf hapis cezaSI aldt. Halen Ankara Merkez Kapall Cezaevi'nde bulunuyor. 207. Dogan, Sabri: TUrk ordu yarbayl. 337. Donmez, PKK 1991 'de lstanbul'da oldOri1ldG. 40,45, 63. DSI: Devlet Su
Mehmet Hayri: PKK-MK Oyesi. 1979'da tutuklandl. Diyarbaklr Askeri Cezaevi'nde 14 Temmuz 1982'de girdigi olUm orucunun 58'nci gununde, 12 EylOI 1982'de hayatJm kaybetti. 40, 44, 61, 91, 456. DGndar, Can: TUrk tv programclsl, gazeteci-yazar, 196, 201. Dl1ndar, Mesut: PKK 13 Mart 1990'da Savur bolgesinde hayatJm kaybetti. 20 Mart 1990'da Nusaybin'de yaPIIan cenaze toreninde halk ayaklandl. Bu, KOrdistan'da kitlellel oldu. 165. Yogunluktaki Sava, (Low Intensity Conflict), 107, 114.
92, 281.
DSP: Demokrat Sol Parti (985), TOrkiye, 222, 241, 243, 295, 310,312,327, 466. DTSO: Diyarbakir Ticaret ve Sanayi OdaSI, 265, 270-1. DTP: Demokrat TOrkiye Partisi 0997-99), 222, 241, 243, 295, 312,327. Duatepe, Cenk: Tl1rkiye Bakanllgl lstihbarat Dairesi karu, 185, 212. DunlaYlcl, Faysal (Kani Ydmaz): Avrupa'da yoneticilik yapan PKK kadrosu, 419.
oze! birimlerin yoneticisi OHD yarbayl. 1965'te Kara Harp Okulu'nu bitirdi. 1974'te KJbns adasmln birliklerin komutam olarak yeraldl. 1978'de Genelkurmaya bagh ozel birlikler komutanllglna atandl. 1982-83'te ozel eylem gruplan orgl1tledi. 1984'te KOrdistan'a ozel birliklerin komutam olarak atandl. 1986-88'de MlT'e bagh ozel birim!eri egitti ve yOnetti. 1993'te Emniyet Genel MObagh ozel birimin yOneticisi oldu. 112, 115, 204, 294, 296, 310. Ekinci, Abdullah (Ali): PKK gerilla komutam ve baskml komutam. 1986'da intihar etti. 82,92-5. Sait: T-DKP yoneticisi. 1971 ylhnda oldOrGldO. 35. Enfal [Irakl, 153. Erbakan, Necmenin: TOrkiye politik islami hareketin Iideri. 241, 309.
DYP: Dogru Yol Partial, Ttlrklye (983), 42, 111, 180, 204, 226, 228, 230-2, 240.1, 271, 286.8, 290-2, 3(16.10, 337-8.
Erean, Celal (Sefkan): PKK kadrosu, resam, ozan. Nisan 1985'te Gl1ney Kl1rdistan'm Zaxo bOlgesinde hayatlm kaybetti. 123,371.
E
Erkan, Una!: Istanbul Emniyet MOdOra, OHAL Valisi ve DYP milletvekili 0991-95), 230, 251, 293,336-7.
Ecevit, BOient: OSP Oenel Bafkaru 1977, 1978ve 1979, 410, 422, 426. Eken, Bahri: unfOenel Ba,kanl Akin Birdal'e IiJIbh .Idm yapan MHP militaru. Eken, Korkut: Ism! clnayetlerle oz-
ERNK: En'iya Rlzgar'iya Netewa Kurdistan (Kl1rdistan Ulusal KurCephesi, 1985). PKK 7. Kongresi'nde KOrdistan kelimesi kaldlfllarak ERNK ismi Demokratik Halk Birlikleri
549
olarak degi§tiriidL 122-3, 135, 140, 144, 151, 166, 191,215, 317-8,377, 385, 464, 468, 470, 528.
kaleme aldI. 1994'te tekrar ozel birimler kurdu. 1993-95'te Ba§baozellikle Kurt kan Tansu sorununda danI§manhk ya pt!. DYP-SHP hl1kl1meti Susurluk olaytndan sonra, mayfa, siyasi dnayetler, uyu§turucu ve fidye olaylannda roll1nl1n al;lga pkmaSl I1zerine 1997' de Tl1rkiye'nin Washington Buytikell;iligi'ne hukuk mu§a viri olarak atandl. 1998'de MIT'ten altndlgl apklandt. Eyml1r, ABD'de, intemette al;llgl sayfada mafya ve siyasi dnayetler ve bunlann istihbarat-polis baglantllan uzerine bilgiler vermektedir. 1 72, 225, 327.
Ersever, Ahmet Cern: ]ITEM yoneticisi, binba§!. Emekli edildikten sonra, 5 KaSlffi 1993'te Ankara'da olduriildu. 115, 11 7, 171-2, 188, 203-4.
Ersever, Cengiz: IHD Genel Ba§kanl Aktn Birdal'e silahh saldtnyl orgutleyen JITEM astsubayl. Saldmdan dolayl tutuklandt. 242. Erttirk, Mehmet (Mehmet Ali): PKK kadrosu. 20 AgtJstos 1985'te Agn Dagl'nda hayat1Ill kaybeni. 85Esat, HafIz: SUriye Devlet Ba§karu.
EYP: Yunanistan milli istihbarat orgilru, 417, 420-1, 423-4.
410-11.
Evren, Kenan: 12 EylUl 1980 askeri darbesinin Iideri general ve cumhurba§karu 0982-89). 45, 101-2, 105, 141.
Evrensel: Sol egilimli gunll1k Turk gazetesi. 337. Eymur, Mehmet: 1943 dogumlu. MIT yoneticisi. 1980-82'de Bulgaristan'da, 1982-83'te Kl1rdistan'da Mardin'de gorev ytiriitru. Mafya ve teror uzmam olarak isim yapan Eyml1r, Turk mafya ve MHP elemanlanm uyu§turucu ticareti ve ozel operasyonlarda kullandI. 1983'te MIT Kal;akphk Dairesi Ba§karu oldu. Mafya'run denetimi sorunu nedeniyle polis te§kilallntn yonetidleri olan Mehmet Agar ve Unal Erkan'la I;eli§kiye du§ru. 1982 ve 1986-88'de MITe bagh ozel operasyon birimleri kurdu. 1988'de .MIT Raporu"nu
550
F
Fallahyan, Ali: Iran Enfarmasyon ve Guvenlik Bakam ve SAVAMA yoneticisL 154, 156-7. Falsh, C. David: ABD'nin Ortadogu Masasl Sefi. 236. Federal Kl1rt Yonetimi (Kuzey lrak, 19 Mayls 1991), 29, 178, 183, 277, 367, 384, 482-3. Fischer, ]oschka: Alman Ye§i11er Partisi Ba§karu ve SPD-Die GrOnnen koalisyon hukiimetinin DI§i§leri Bakam. 415. FKBDC: Fa§izme Kar§1 Birle§ik Direni§ Cephesi (982), 63-4. FKO: Filistin Kurtulu§ Orguru, 259. FP: Fazilet Partisi (1997), Turkiye, 305, 309.
GAP: Gi.ineydogu Anadolu Projesi, 298.
Giap, Vo Nguyen 0911-... ): Vietnam ulusal kurtulu§ sava§InIn I1nll1 gerilla komutam, general. 75.
GATA: GUlhane Askeri TIp Akademisi, Ti.irkiye, 311.
Golhan, Mehmet: DYP'1i TUrk politikacl. 291.
Gel;id Komite [Kuzey lrakl: Qiyada Muwakad'a bkz.
Gl1lmu§, Sl1krii: PKK kokenli Kl1rt gazeted-yazar. 1980-1990 doneminde Turkiye'de cezaevinde kaldl. Halen Almanya'da ya§amaktadlr. 470-1.
G
Genl; Kemalistler Birligi (982), 63. Georgiadis, Teophilos: Kurt dostu Rum politikacl, 20 Mart 1994'te Lefko§e'de oldiiriildl1. 326. Gerger, Haluk: Ogretim gorevlisi, yazar ve gazeteci. 1948 Ankara dogumlu. Beyrut Amerikan Oniversitesi mezunu (971). Uluslararasl ili§kiler dalmda ABD Johns Hopkins Universitesi'nde yUksek lisans yapt!. Stokholm ve Oxford Universitelerinde lisansOsrt1 eAitim gordl1. Ankara Oniversitesi siyasal Bilimler FakOltesi'nde doktora yapt!. ogretim gOrevlisiyken ilerid gorO§lerinden dolayl 1982'de gorevine son verildi. IHD kurucusu, merkezi Cenevre'de buluman BM Dernekleri Dunya Feredasyonu Y6netlm Kurulu Oyesi, Newyork K6rfez Sava§1 Uluslararasl Savq Su¢ulan Mahkemesl Uyesl olan Gerger'in ¥1 kitaplan bulunmaktadu: Sogult Sa£laltan Yumu,amaya
(980), Maytnh 711"'-'.. 0., PoUttka (982), Nt4I1., r.bUlle (983), YIJdU SlWtIIk," (985), o YI1lar 0_), B"..IIF'Y' melttuplar I-II (1984), Dtl PoUtt-
""''* PoIiIt'
kastnm E1eonom' (998). Kl1rt halklyla dayanl,maslrtdan dolayl 1996 ve 1998'de tutu klandl. 242,314.
GOndogan, Cemil: Kl1rt, gazeteci, yazar ve politikaCl. 1980-96 doneminde TUrkiye'de cezaevinde kaldl. Halen Isvel;'te politik multed olarak ya§amaktadlf. 470. GOndl1z, Mehmet Sah: PKK kadrosu, 1985'te Sason bolgesinde I;at1§mada hayatInI kaybetti. 116, 126. GOngt)r, C;;etin (Semir): PKK kadrosUo 1985'te Isvel;'te oldurtildl1. 54-6, 60, 99, 147. GOngt)r, Salih: Istanbul Emniyet MOdOr!ugu Mali Sube Ml1dl1m. 295. GUNSIAD: Guneydogu Sanayici I§adamlan Dernegi [Diyarbakul, 270-1.
GOnter, M. Micheal (prof.): ABD Tennessee Technological Universitesi Siyasal Bilgiler Ogretim OyesL 341. Gure§, Dogan: Genelkurmay Ba§kam ve DYP milletvekili 099599). 230,310,326, 336-7. Gl1ven, Pa§a: Dev-sol yoneticisi. 1990'larm ba§mda Paris'te aldl1rtildi.i. 51.
551
H
HaCI, Kemal Muhammed: PDK 217. HADEP: Halkin Demokrasi Partisi (1994). 209, 214, 227-32, 242, 283, 286-7,309, 314-5, 330, 368,429,444,490-1.
Soykinrru, 153. Halk 92), 167.
(Haftahk dergi, 1991-
Islami egilirnli sendika konfederasyonu, TOrkiye. 298,312. Haktarur, Korkmaz: TOrkiye leri Bakanhgl 426. Halkm Fedaileri: lran'da 1970'lerde rejimine sol militan orgOt. 154. TOrkiye sol orHalkin Yusuf AsgOlli. Deniz Ian, HOseyin Inan (6 Mayls 1972'de idam edildiler) ve Sinan Cemgil'in (31 MaYis 1971'de hayatlru kaybetti) kurdugu TUrkiye Halk Ordusu (THKO) gelenegine dayananlar, 1975'te Halkm Kurtulu§u isirnli dergi etrafmda orgUtiendiler. 1978'de TUrkiye Devrimci KomOnist OrgOlli'nU kurdular. 1977'de orgUtte aynhkAynlanlar, TOrkiye lar thtilalci KomOnistler Birligi'ni (TIKB) kurdular. HK, 1980'de TOrkiye Devrimci KomOnist Par1986'da tisi'ne (TDKP) gruba bOlOndO: Sosyalist Birlik (hemen dagild1), Ekim Hareketi ve eski TDKP' liler. TDKP, TUrkiye'de legal mUcadeleye angaje oldu. 39, 51, 96, 147.
552
...
Hizbullah, 111, 199-200, 305, 360.
t
Halkin Yolu (1976/77-1980), 39.
Holmer, Hans: 1980'lerde GOvenlik orgOtO SAPO 147-9.
Ibin, Ahmet (cahit): PKK kadrosu. 1985'te Sason bolgesinde mada hayatlru kaybetti. 88, 116.
Hamidiye Alaylan (1891-1918), 20,
Hospro: Silah ticareti firmasl. 222.
IHD: Insan Haldan Demegi (1986). 80, 167, 176, 242, 283, 406, 444,449.
Halkin MOcahidieri: lran'da ve silahh HOmeyni rejimine mOcadele veren orgOt. 154.
110.
Abdulkadir (Hac!): PKK kadrosu. 22 Mayls 1986'da bolgesinde hayatml kaybetti. 87, 11 N3. HazIC, Cangir (Baran): PKK-MK Uyesi ve gerilla komutaru. 82-3, 161, 170-1.
Hazlrhk Komitesi: SUbat 1991'de PKK, PDK, YNK ve I-KDP arasmda kurulan komite. 174. Heckelman, Dieter: Berlin Eyaleti SenatorO (1992-95), 156. HEP: Halkm Emek Partisi (1990). 166, 175-6, 180, 183, 203, 214, 228, 283,305, 314, 330, 368, 400, 470, 490.
Sami: TOrkiye ve kumarhane mafyasl elemaru. 296. Hoybun (1927, BagImslzhk), 29-30 HP: Halkp Parti (1983), TUrkiye. 52,103.
HPP: Hezen Parastina Parti (Parti Guvenlik Birimi, 1991). 170. HRK: Hezen Rizgariya Kurdistart (1984-86, KOrdistan KurtuluO Birligi). 74, 78, 89, 92-3, 103, 1056, 135,495-97. HUNERKOM: Yekitiya Hunermenden Welatparezen Kurdistan (KOrdistan Sanatplar BirHAl, 1983). 370-1.
Heriri, Fransuva: PDK'run Asuri kokenli MK Oyesi. 226, 239.
HOrriyet: Muhafazakar eAilirnli gUn10k TOrk gazetesi. 232, 253, 268, 275, 290, 292, 325-6, 334, 4.38.
Hevgirtin: Partiya Demokrata Kurdlstan-Birlik (1992).371.
HOseyin, Saddam: leak diktatlml.
Hev-Kom: Tutuklu ve Sehit Aileleriyle Dernegi (1990). 371.
HOseyin, Uday, 234.
Heyv a Sor: KOrt KlziiaYI (1990). 371.
I
Hezen Hewpeymanen Demoqratiki: YNK tarafmdan 1996'da kuruIan silahh orgUt olan Demokratik 235. Ittifak HIK: Harekata Islama Kurdlstan (1993, KOrdistan Islam Haraketi). 215,364-5.
234,308.
IKP: lrak KomOnlIt Panili. 49, 679, 83, 119-20. I-KSP: lrak ao.y.UIt Partisi (1977). 128, 1'18. INC: Iraq COnare. Orak Ulusal Kongrtel). 'ti4, 277.
I-KDP: Pacti Demokrati KurdlstanIran (1945, Iran KOrdistaOi Demokrat Partisi). 29-30, 34-5, 1545, 174, 215, 234,377, 473. tleri, Teyfik: DP hOkOmetinin Devlet Bakaru (1950-60).31. titer, Aydm: )andarma Genel Komutaru, TUrkiye. 212. Imam Sadik Cafer camisi (Berlin), 156. lmamet: tran'da Mollara bagh dini OrgUt. 154. tmset, tsmet: TUrk gazetesi TtJrktsb News muhabiri. S. Demirel'in Ozel gazetecisi gibi ve MIT kaynaklarmdan da beslenen lmeet, bu iliokilerinden dolayl kendlni tehlike gorerek 1993'te TUrkiye'yi terketti. Halen Londra'da 196. lnOnO, Erdal: CHP'li TOrk politikaCI. 165,307. InOnO, lsmet (1884-1973): kan (1923-24, 1925-37, 1961-65) ve (1938-50). 165,259. lntifada (1988), 165, 259. Ismail cern: TUrkiye leri Bakaru. 410, 418, 426. lran KomOnist Partisi (1983), 35.
553
Iran KultUr Bakanhgl'na bagorgutlenen islah ve Iran mi orgut. 154. Istiklal Mahkemeleri (1921, 192549). 23, 443, 446.
Kanal D: Turk ozel televizyon kanail. 334. Kanar, Ercan: Turk avukat ve insan haklan savunucusu. 449.
ltirafr;llar (1985). 111, 116.
Kanat, Alaattin (General Zinar): PKK itirafr;ISl. 1964 Mardin KJ.ZlItepe dogumlu. 1986'da PKK'ye katlldl. 1988'de PKK'den kar;t1. 1991'de Turk devletine teslim 01du ve olum timlerine girdi. 204.
J
Kandal, Salih: PKK kadrosu. 26 Temmuz 1979'da Urfa Siverek'te t;au§rnada hayauru kaybetti. 42.
ITO: Istanbul Ticaret OdaSl. 297. Ittihat ve Terakki (1903-18, Birlik ve llerleme Partisi). 20,22,397.
Jabbary, Kader: PDK'run Adalet Bakaru.432. Jandarma Kolordusu (Diyarbalm, 1987). 141, Je-Kaf: Komela Jiyanewey Kurrustan (1943, Orgtiru). 30. Jina Serbilind (Kurdistan Kadmlar Birligi'nin yaym orgaru), 359. Jirinovski, Vladimir: KYB kokenli, Rus politikaCl ve Liberal Demokrat Partinin lideri. 411-3. JITEM: Jandarrna Terorle Mucadele Birimi (1985), Turkiye. 86, 10910,112, 115, 171-2, 188, 199, 204, 210-11, 286-87, 294, 305,337. J2: Iran Islami rejiminin askeri istih-
barat orgtitU. 154. K
Kani: PDK §irketi. 210. Kaplan, Hasip: Kurt avukat ve insan haklan savunucusu. 449. Kaplan, Leyla (Rew§en): PKK kadrosu, 1996'da Adana'da intihar eyleminde hayatlnl kaybetti. 359,506. Kaplan, Ramazan (Celal Hoca): PKK kadrosu. 7 Mayls 1985'te Bitlis'te i§kencede katledildi. 878,119. Kaplan, Kurt Din adanu. 5 EylUl 1993'te Bitlis Hizan'da askerler tarafmdan oldurtildtl. 337. Kara, Yakup: Uludere i/r;esine bagh Hilal beldesinin belediye ba§kam. 28 Haziran 1991' de Uludere'nin Segirka Taburu'nda dort koylusuyle birlikte oldurtildu. 176.
Kalenderidis, Savvas: Yunan istihbarat subaYl' 417, 421, 423-5-
Karadagi, Kamuran: Arap gazetesi El Hayatta Kurt gazeteci. 196.
Kalkan, Duran (Abas): PKK Ba§kanhk Konseyi uyesi. 40, 59, 73, 86,122.
Karasungur, Mehmet: PKK kurucu uyesi ve MK uyesi. 2 Mayls 1983'te Guney Kurdistan'da (Ku-
554
zey lrak) oldurtildO. 41, 67-9, 91. Karayalr;m, Murat: 1987-91'de Ankara Belediye Ba§karu, 1991-95 DYP-SHP (CHP) koalisyon hukOmetinde Ba§bakan YardunclSI ve Bakam (1993-95) ve SHP Genel Ba§karu. 290, KaraYllan Murat (Cerna/): PKK Ba§kanhk Konseyi iiyesi. 161, 170. Karer, Baki: PKK-MK iiyesi (197882). TIlrkiye'nin Ordu §ehrinden 1984'te PKK'den kar;tl. Halen Isver;'te ya§IY0r. 41,54-5,60. Karer, Haki: PKK kurucu Oyesi. Tiirk kokenli ve Ordu §ehrinden 18 Mayls 1977'de Gaziantep'te oldiirtildO. 39, 54. Karlsson, Ebbe: 1980'lerde Isver; Giivenlik OrgiitO SAPO adtna Olof Palme OlayUll soru§turrnakla gorevlendirilen haflye. 148-9. Kasaplar Deresi: OldorOlen KOrt gerilla ve sivillerin ve SHrt §ehir ¢plOgtlnOn anldlal yapllan dere. 1988'de kazlda onlarca gerillarun lanml§ halde cesedi bulundu. 134, 336, 471.
mokrasi hareketi tarafmdan tamndl. 1973'te I-KDP 01duo Viyana'da Iran ajanlan tarafmdan oldiirtildiigii 13 Temmuz 1989 tarihine kadar bu gorevde kaldl. 155. Kasr-l
(1639). 18.
Kawa: Adml KOrtlerin efsanevi kahrarnaru Kawa'dan alan orgiit, 1976'da kuruldu. Kawa, <;in yontemi devrimi benirnsedi. 1978'de Kawa-Red ve Kawa-Dr; DOnyacllar adlanm alan iki gruba bOlOndii. Kawa Red, silahh miicadeleyi benimserken, diger grup pasifist yontemleri temel alch. Kawa Dr; DOnyacilar, 1980 askeri darbesinin ardmdan dagildi. Marjinalle §en Kawa orgtitii, 1996'da Partiya Yekitiya Sosyallsten Kurrustan orgrune (PYSK-KOrdistan Sosyalist Birlik partisD katlldl. Kawa, Tevgera Sosyallsta KurdTstan (TSK), Teko§1n ve KUK-SE'in birliginden PYSK 1998'de kendini lagvetti. 1998'de Paruya (Devrim Partisi-Kawa) kuruldu. 36, 50, 197.
Kaslm, Abdulkerim: 14 Temmuz 1958'de lrak'ta Ha,imi monar,lIine darbe Ue IOn veren ,enenl. 8 1963'te dame lie cIevriIen Kaslm, Kassemlo, Abdurrlhmln: I·KDP Ba§karu. 22 Ambk 193O'd1 DajlU Kiirdistan'da Urmiye'de doa du . Genr; ya§ta I.KDP'ye kat1ldl. Omcii Avrupa'da IOqaUnde Burada onevirsite elltlmini tarnamladl ve uluslararlll lalyal de-
Kawa-Red (1978). 50. Kawa-Dr; Diinyacilar (1978): Denge Kawa'ya bkz. Kaya, Ayfer (Rozerin), PKK kadrosu,419. Kaya, Halll (Cerna/): PKK-MK iiyesi. 1988'de Kuzey lrak'ta oldiirtilduo 74,87, 140, 142-3, 160. Kaylkr;l, Abdurrahrnan: PKK kadrosuo 1979-1990 doneminde TIlrkiye'de cezaevinde kaldl. Mehmet $ener'le Vejtn grubuna katlldl. $ener'in yerini PKK'ye bildirerek
555
W' olUmOne ye'de polise bagh 172.
TIirki170,
Kaytan, Ali Haydar (Fuat): PKK-MK OyesL 40, 54-5, 73. Kazan, cl.338.
: RP'li TIirk politika-
Ktrffilzlloprak, Sait (Dr. TDKP yoneticisi. 20 Ekim 1971'de GOney KUrdistan'da oldiirllldo. 35. K1VJlclm (TOrkiye sol argO to), 99Klvnkoglu, HOseyin: Orgeneral, Tiirkiye Genelkurmay Ba§kam. 410,427.
Kemal, Mustafa (1881-1938): TIirkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu. 22,452.
Kinkel, Klaus: Alman politikacl ve Dl§i§leri Bakam. 157, 205.
KESK: Kamu Sendikalan Konfederasyonu. 313, 444.
KtP; KOrdistan Islam Partisi [lrak). 236.
KGB: Rusya Istihbarat OrgOtO. 112-4, 418-9-
KiSSinger, Henry: ABD eski dJ.§i§leri bakam.34.
Ktdtr, Meral: PKK kadrosu. 198890'da Almanya'da cezaevinde kaldl. 1991'de TOrkiye Devrim Partisi'nin (TDP) oldu. 1993'te tutuklandl. Halen TUrkiye'de cezaevindedir. 471,524.
KKP: KOrdistan KomUnist PartisL 197.
PKK kadrosu. 424. Mahmut: KOrt politikaCl ve yazar. 1991-94 doneminde HEP ve DEP'ten milletvekili olarak TBMM'de yer aldt. 1994'te DEP kapaulmca ve hakkmda tutuklanma karan A1manya'ya Utica etti. PKDW'de yer aldt. dolaYI 1998'de aynldt. 470. K!naCl, Zeynep (Zilan): PKK kadrosu. 2 Temmuz 1996'da·Dersim'de yaptJgl intihar eyleminde hayatJm kaybetti. 359, 506. K!rCI, Haluk: MHP militam. 9 Ekim 1978'de Ankara'da 7 ogrencinin olayma katJldt. 1980-89'da cezae-vinde kaJdt. Ocak 1999'da 'tekrar tutuklandt. 326.
556
KNK: Kurdistan National Kongress (1999, KUrdistan Ulusal Kongresi). 367, 376, 385. Kocadag, HOseyin: 3 KaSlm 1999 tadhinde meydana gelen Susurluk kazasInda olen, oze! birim elemam emniyet amino 240. Kocaeli
294.
Kocahakimoglu, Cenan: MtT kadrosu, 19 Ocak 1994'te Giiney KOrdistan'da [Kuzey Irak) olduTOldO. 211. Direni§i (1921). 22. Koman, Teoman: TIB'in kurucusu (1983), MIT mOste§3n 0988-92) ve )andarma Genel Komutaru (1993-97, 1997'de emekli oldu. 113. Komelan: Komela Zahmetke§ane Kurdistan (1969, KOrdistan Birligi). 350 154.
Korkmaz, Mahsum (Agit): PKK-MK Uyesi ve onJO gerilla komutaru. 28 Mart 1986'da bolgesinde hayatJru kaybetti. 48-9, 72, 76, 87, 88-91, 94, 96, 124-5. Kostoulos, Georgios: Ocalan olayl slrasmda Yunanistan'm Nairobi (Kenya) 423. Hayri: Turk vali ve politikacl. OHAL 0987-91) ve Istanbul valisi (1992-96) ve DYP milletvekili (1995-00.), 141, 230. Koni, Hasan: TUrk politisyen. 220.
Koruculan (1985). 110. Kay Koruculan Yasasl (1985). 110, 112. Kriz Masasl (997).241. KUK (KOrdistan Ulusal Ian): 1978'de Komite'ye bagh olarak, T-KDP tabaru Ozerinde kuruldu. 1979'da PKK He iki taraftan da onJarca ki§inin hayaunJ kaybettigi giren KUK, 1983'te KUK-Merkez ve KUK-Sosyalist Egilim (KUKSE) adlanru alan iki gruba b010ndo. KUK, sonradan Partiya Rizgadya Neteva Kurdistan (KOrdi&Ian Ulusal Kunuluf Partial) ad1l11 kulJanch. Marjinalle,en bu groplardan KUK-SosyaUst EllUm, 1996'da PYSK'ya katlldl. 055-6, 44,
SO-to
KUK-Sosyalilt bkz.
BJWm (198'): KUK'a
Kulu, KaZlm(ll)v>t PICK-MK Uyesi ve ARGK komutanl. 12 Ekim 1992'dit:lunlk'ln Clue bOlgesinde hayattnl kaybetti. 78, SO, 90, 9.5, 171.
term.
KUM: KOrdistan Ulusal Meclill (1993). 191-3. Kumbaraclba§l, Onur: SHP'lj Tt1rk politikacl. 271. Hasan: 1984-86'da Siirt'te tuggeneral, 1986'da OHD ba§kam, 1992'de korgeneral ve K1bns TUrk Kuwetleri Komularu, Ko1993-95'te )andarma lordu Komutam, 1996'da tekrar Ktbns Turk Kuwetleri Komutaru. 1999'de emekli oldu ve DYP'ye girdi. Kasaplar Deresinin mimandlr. 26 Temmuz 1985'te Eruh'un Ebubekran kl>yiinde hayaumkaybeden Emin Sank, Selcan ve Emin isimli gerillayl halde tOm askerlere te§hir ettikten sonra cesetlerini Kasaplar Deresine attl. 212, 336-7, 400. 1976 yIimda pkan KurtuIU§ dergisi etrafmda orgOtlenen grup. THKP-C gelenegine dayananan Kurtulu§, KOrdistan'm sOmOrge oldugunu kabul ederek, TOrk sol gruplan arasmda daha olumlu bir hat tuttu. Silahh mOcadeleyi benimseyen Kurtuluf, 1980 asked darbesinden sonra dagJlma sOrecine girdi. Halen bu ismi kullananlar olmasma ragmen, marjinal bir grup durumundadlr. Legal mOcadele ve orgOtlenmeye ada pte olan kadrolan, once Birle§ik sosyalist Partisi (BSP, 1990), sanra OzgUr10k ve DayaOl§ma Partisi'nde (ODP) yeraldtlar. 51. Kuvvayi Milliye (Milli Kuvvetler): 1919-1923 dOneminde TUrk ulusal kurtulu§ sava§1nJ ba§lataniann kendilerine taktlklan isim. Bu
557
ffl'
I
I
/ birlilderi olu§turanlarm Ermeni katlia1l1lna kaa1rru§ eski lttihat ve Terakki elemanlan ile Ermeni mallanm yagmalayarak palazlanan TUrk esnaftan olu§maktaydl. 110. KOCOk, Veli: }ITEM kurucularmdan. IZrnit-Adapazan bOlgesinde garnizon komutaruyken olum timlerini ve mafya ile yogun baglar olan KuCOk'un bu faaliyetleri basJna yanstrnasJna ragmen, 294. hakkmda dava Necdet: MIT ajaru ve mafya avukatJ. 437-8. Kurdistan Aleviler Birligi (993), 215,366-7. KOrdistan Aydlnlar Birligi (987), 369,390-1.
Kilrdistan Devrimcileri, 36. Kurdistan Yezidiler Birligi (993), 215,366. KOrdistani Cephe 0988, Kuzey lrak), 153.
Lozan KonferansJ (923), 21.
, .1
Lummer, Heinrich: CDU'lu ve eski Berlin Senatoru Alman politikaCI. 444. M
Mahabad ()zerk Kurt Cumhuriyeti (946), 26,30.
Mahsum Korkmaz Askeri Akadernisi (986), 60, 135, 169. MOP: Demokrasi Partisi (983), TUrkiye. 103. Mecburi lskan YasaSJ (927), 23. Med Tv 0995-99), 217, 238-9, 332-5, 372-3, 388-9, 391, 402, 404,435.
eski Ada-
Lekolin 0993, Berlin Kurt EnstirusU'nlln yaym orgam). 371.
558
MlT: Milli lstihbarat Te§kilatJ (964), Tilrkiye. 38, 111-3, 140, 148, 150, 185, 187, 210-1, 217, 222, 224-5, 242-4, 291, 294, 322,325-7, 422-3, 426-7, 437-8.
N
Naksakis, Andonis: Emekli Yunan Arnirali. 419, 421. NATO: North Atlantic Treaty Organisation 0950, Kuzey Atlantik Savunma Paktl). 27, 30, 45, 121, 140,323, 330, 410, 418, 420, 426,523. Nehm, Kay: Almanya Federal Ba§saVCISJ. 156.
Mende res , Adnan: Turk politiI
Mitterrand, Danielle: Fransa OzgOrWider Vakfl Ba§karu. 435, 444. MKE: Makina Kimya Endllstrisi, TUrkiye. 188.
Nezeritis, Dimitros: Yunanistan'm TOrkiye (1999). 421.
MKM: Mezopotamya KllltUr Merkezi (993), 371, 444.
Ninova: GOney Kurdistan'da PDKPolit BOro Dyesi Barzani'ye bagh petrol §irketi. 210.
L
Leijon, Anna Greta: let Bakam. 148.
Misak-J Milli (Ulusal And): 1919'da Kurdistan'J dahil edilerek saptanan TOrkiye'nin bugunku sl11Jrlan.121.
Mykonos DavasJ 0992, Berlin), 154-7.
Netanyahu, Benjamin: lsrail'li politikacJ, Likud Partisi'nin dJ§i§leri ve 1997-99 doneminde ba§bakan. 221,346.
MenZie, Necdet: Istanbul Emniyet MOdOril, DTP rnilletvekili 099195) ve Ula§tlrma Bakam. 230,
Lebedev, Aleksandr: Rusya'mn Ankara 418.
Minh, Ho Chi 0890-1968): Vietnam Halk Cumhuriyeti'nin kurucusu. 75.
Mubarek, HUsnu: MJSJr Devlet Ba§karu. 410.
Medya Tv (999), 367, 373, 389, 469, 471.
Kurt Teali Cerniyeti (908), 29.
Laz Osman: Topal Osman'a bkz.
Milliyet: Liberal egilimli gUnli.ik Turk gazetesi. 101, 103, 220, 291, 325, 338.
Mumcu, Ugur: TUrk gazetecl, YI· zar. 24 Ocak 1994'te Ankara'd1 oldoIiildu. 38.
Mitrevanov, Aleksey: Rusya Parlamentosu }eopolitik Kornitesi Ba§karu. 411,413.
Mente§e, Nahit: Muhafazakar Turk politikacJ ve Bakaru. 251, 278, 289.
Lale§ 0993, Kurdistan Yezidiler Birligi'nin yaym orgaru), 366.
i15, 204, 207, 230-2, 241-2,
283, 286, 305, 307, 310, 327-8, 42!}, 437-8, 466.
307.
Merkit, YJldmm: PKK itirafpsJ. 1991'de Romanya'da oldOIiildil. 63. MGK: Milli Guvenlik Konseyi (960), TOrkiye. 112-3, 165, 180, 183, 204, 240-1, 273; 296, 306, 308, 324, 326, 336, 429. MHP: Haraket Partisi (965), TOrkiye. 39, 43, 110-3,
MOSSAD: lsrail lstihbarat Ors0tU. 222-3, 347, 422, 427. Moustafawl, Hldjl: 13 Temmuz 1989 tarlhlnde, Vlyal'll'dI r·KDP yoneticllerlnl lcatleden tlmde yeo ralan Iran iltlhbltlt OrlUtO Ijlru. 155MTP: Milli TOrkmen Plrtl.l, Irak. 224,235. Muhaflz Birlill (M. !Cerna!'l koruyan ozel birlik), 22.
Nixon, Richard: ABD eski cumhurba§karu.34 . Nurettin Pa§a (1873-1932): 1920'lerde Kurt, Ermeni ve Yunan halklanna kar§J ya ptJgI katliamlarla tarunan Turk ordu komutaru. 22. Nuri, lhsan: 1893'te Bitlis'te dogdu. lstanbul'da Harp Okulu'nu bitirdi. Subay olarak OsmanlJ ordusunda Yemen, Arnavutluk, GOrcistan ve Erzurum'da sava§tl ve
559
Ii Kemalist orduda gorev yapu. 3-4 EylOl 1924'te, Hakkari'de ba§ gosteren Nasturi HIristiyanlan'n ayakianmasU1l bastumakla gorevlendirildi. Ancak yaruna iki tegmen, 350 asker, 10'u otomatik 390 adet tilfek alarak, Osmanlt ordusuria kaI'§1 direni§ ba§lattl. Tutunamaymca once Franslzlann egemenligindeki Suriye, oradan Ingilizlerin egemenligindeki Guney KOrdistan'a 1927'de Agn bOlgesine buradaki direni§in askeri anderi oldu. Idari bir yaPI kurdu. Direni§ 1930'da yenilince Iran'a slgmdt. 1976'da Iran'da trafik kazasmda oldo. 30.
o
i
I
J
Ocalan, Abdullah: PKK'nin su ve Genel Ba§karu. 37-41, 45, 50,55-7, 60-1, 66, 72,' 74-6, 122-3, 136-7, 147, 150-3, 159, 162, 164, 169-73, 186, 194-7, 199, 201-2, 208, 213, 222-3, 237, 254, 261, 264,301, 303, 316, 323-4, 331, 334, 358, 4014, 407-76, 485-6, 520-9. OHD: Ozel Harp Dairesi (1952), TOrkiye. 39, 62, 107-8, 112-3, 121, 140, 158, 165, 204, 285, 293, 296-7, 310, 312-3, 324, 326, 336, 338. OKK: Ozel Kuvvetler Komutanllgl (1990), TIirkiye. 108.261.
o oguz, Huseyin: ]andarma istihbarat astsubayl. 340. OHAL: OJaganustO Hal Bolgesi ve VaHligi (1987). 109, 112-3, 140, 230, 251, 254, 265, 278, 281, 290-1,293-4,467.
Ok, Sabri: PKK-MK uyesi, 1985'ten beri TIirkiye'de tutuklu. 74, 87, 117. Ahmet Zeki: KOrt avukat, yaymci ve poHtikacl. 446, 449,524. Okyay, Mehmet: Abdullah Ocalan'a idam cezasl veren DGM heyetinin ba§karu hakim. 440, 462.
Omurcan, Ali (Cemal): PKK-MK uyesi. 85, 87, 95-8, 170. Omurcan, Mustafa (San Orner): PKK kadrosu ve gerilla komutaru. 1987'de Adtyaman bOlgesinde hayauru kaybetti. 82, 92, 96. OmOrcan, Salman: PKK kadrosu. 1987'de Kuzey Irak'ta oldUrilldu. .% Onder, Izettin (prof):
295.
Ozal, Turgut: ANAP kurucusu ve ilk Genel Ba§kant, Ba§bakan (1983-89) ve Cumhurba§kant (1989-93), 17 Nisan 1993'de 01dO. 103, 172, 184, 195-6,201-3, 403.
OZOOy, Can: MHP'li ve MIT ajaru avukat. 437-8.
GOler (Bermal): PKK kadrosu. 29 Ekim 1996'da Slvas'ta yapugl Intihar eyleminde hayaunt kaybeni. 359, 506.
OZDEP: OzguriOk ve Demokrasi Partisi, 180.
85, 96,
Ozel orgOt (Ozel Buro, 1993), 112,
Ozansoy, Ali: PKK 116, 118.
560
240.
tim, 110, 222, 273, 336.
p
Ozgur Bakl§, TOrkiye'de bastian Kurt yanltsl gOnluk gazete. 283, 469.
PAK: Partlya Azadiya Kurd!.• (1990, Kurdistan OzgOrlOk P,nI· si). 173, 189.
Ozgur' GOndem, TIirkiye ve Avrupa'da bastian gunlOk Kurt gazetesi (1992-94). 180, 207, 268, 283, 337, 389.
Palme, Olof: Ba§bakam. 28 1986'da Stokholm'da oldOrOldu. 142, 147-8, 406.
OzgOr PoHtika (1995): Almanya'da bastian gOnlUk KOrt gazetesi. 389-90, 443, 469.
Osman: 1993'te Hakkari Dag Komando Tugayl Komutaru. 338.
Ozgur Dike, Turkiye ve Avrupa'da bastian gunlOk Kurt gazetesi (1994-95). 207, 209, 283, 306-7, 389.
Pangalos, Theodoros: Yunan PASOK hOkOmetinin DI§i§leri Bakant. 6calan oJaymdaki rolUnden dolayl gorevinden altndl. 421, 424-5,428.
OzgOriOk Yolu: PSK'nin yaym orgaru (1975-1980), 36, 44.
Papandopulos, Alekos: Yunanistan Bakaru. 428.
Ozkan, Husamettin: DSP-MHPANAP hOkumetinde Devlet Bakant ve Ba§bakan Yardimcisl (1999). 426.
Papandreu, Yorgo: Yunanistan 01§i§leri Bakaru. 428.
Ozkan, Tuncay: Turk gazeteci, yazar. 185, 426. Ozkarol, Turel: Turkiye Dlfi,leri Bakanltgl 334. OzOlken, TOrkiye DI,I,leri Bakanhgl'run lklli ilitldlerden 10rumlu tnOlte,ar yardlmc:ll1, bO·
292.
OztOrk, Ayten: Kontraeri1ll .tafan· dan OlQOrOlen Kttn Ieadtru; Maz· girt / JS7. OztOrk, Urfa-Birecik dolumlu. 1982'de PKK'ye katd41. 1985'te Olum tiJnlelltM:klttlda. 116.
Papayuannu, Vasilis: Yunanistan DI§i§leri Bakaru Theodoros Pangalos'un yardimcisl. 424. Paris Ant1a§masl (PDK-YNK Antla§masl, 16-22 Haziran 1994). 212, 510.
Paris KOrt Konferansl (14-15 Ekim 1989, KOrtler, lnsan Haklan ve KOitOrel Kimlik Konferansl). 165. Partiya Parezgerane Kurdistan: (Guney) KOrdistan Yurtseverler Partisi. 235. Partizan: Turkiye KomOnist PartisiMarksist/Leninist (TKP-ML)-Partizan, Nisan 1972'de Ibrahim Kalpakkaya tarafmdan kurulan ve silahlt mOcadeleyi benimseyen orgOt. Kaypakkaya, 18 Mayls 1973'te Diyarbalm'da i§kencede hayatml kaybetti. 1976'da ikiye
561
/ bOltindti. Bir grup TKP-ML Hareketi, digeri TKP-ML adml aid!. TKP-ML Hareketi, Maocu halk sava§IDl reddetti, parti olmadlklanru partile§me stirecinde olduklanm ileri sOrdO. Digeri Kaypakdiretti. Bunlakaya'run dergiden dolayl ra Partizan denrnektedir. 51,99.
Pir, Kemal: Turk kokenli, PKK kurueu kadrolanndan ve PKK-MK tiyesi. EylUl 1980'de tutuklandI. 14 Temmuz 1982'de girdigi grevinin 53'ncti gOnunde, 7 Eyltil 1982'de hayaum kaybetti. 44, 489, 61, 91, 126.
PASOK: Ktirt Sosyalist Partisi - Irak (975), 67, 178.
Ceylan: Ttirkiye vIp Turizm lera Kurulu Oyesi. 304.
Pastaran (Slpay Pastaran): Iran Islam Devrimi Muhaflzlan. 154.
Pi§manhk Yasasl (985), 111-2, 116, 325, 331, 362,407, 466-7.
PDK-Qiyada Muwaqat mite, 1975-79).35.
PKDW: Parlamenta Kurdistane Ii Derveye Welat 0995-99, KOrdistan StirgOn Parlamentosu). 2146, 238, 322, 327, 333, 384-5, 391, 432, 470.
Ko-
PDK-I (PDK); Parti Demokrati Kurdistan-lrak (lrak Ktirdistaru Demokrat Partisi). 30-2, 34-6, 42, 49, 65-70, 98-100, 119-22, 1289, 132, 153, 159, 173-5, 1 78-9, 182-5, 188-91, 210-19, 240, 250, 257, 264, 323, 346, 349, 352, 368, 375-7, 384-5, 401-2, 404-5, 432, 463, 474, 476, 4823,491,531. Peker, Sedat: MHP militam. TOrk ihale mafyasIDIn liderlerinden. Agustos 1998'de Romanya'da tutuklandl ve Ttirkiye'ye teslim edildi. Mayls 1999' da serbest birakildl. 294. Dogu: Sol goril§lti Ttirk politikaci. 39.
pIK: Ktirdistan islam Partisi. 197.
PKK: Partiya Karkeren Kurdistan 0978, Ktirdistan Partisi). 36, 40-5, 47, 49-51, 53-73, 76-88, 91-4, 96-103, 105-6, 115-25,
127-9, 135-52, 158, 162, 166-9, 172-5, 177, 179-93, 196-203, 205-18, 221, 223, 225-7, 231-3, 236-65, 27Mj, 288, 291, 301-2, 304,313,317-8,321-5,331-2,
343-5, 347, 349, 352, 354-6, 360, 362-3, 370, 375-7, 382-7, 392-3, 395-404, 406-7, 410, 412-3, 419, 428, 430-6, 438, 440-2, 444-5, 450, 452-76,
483-92, 496, 523, 525, 528-31. PKK Ba§kanlIk Konseyi (998), 464, 468-72, 51 7.
Pe§merge (ARGK gerilla gazetesl, 1983). 75.
Polar: TOrkiye anket frrmasl. 315.
Petsalnikos, Alekos, Yunanistan Kamu Dtizeni Bakam. 428.
Polis Selahiyet (Yetki) Yasasl, Tilrkiye. 112,282.
PGDK: Partiya Gele Demokrati Kurdistan 0979, Ktirdistan Demokratik Halk Partisi-lrak). 178.
PPKK: Kurdistan Oncti 36.
562
Partisi.
Pdmikov, Yevgeni: KYB kokenli Rus politikaci ve Ba§bakan. 322, 412-3,420.
PRK: Partiya RIzgariya Kurdistan (Ktirdistan Kurtulu§ Partisi). 197. PRNK: Partiya Rlzgariya Netewa Kurdistan (Ktirdistan Ulusal Kurtulu§ Partisi). 197.
(Kilrdistan BirllAl), 1945'te de l-KDP ba§kam oldu. Mahabad KOrt Cumhuriyeti'nin ilk ba§kam oldu. 31.03.1947'de idam edildi. 26. Qiyada Muwakat: PDK-Qiyada Milwakat'a bkz.
PSK: Partiya Sosyalista Kurdistan R (KOrdistan Sosyalist Partisi): Rassoul, FadhI1: GUney Kilrdistanii 1975'te Kemal Burkay'm liderliOniversite Profesaril, 13 temmuz .ginde TUrkiye Kilrdistan'l Sosya1989'da Viyana'da Iran ajanlan list Partisi (TKSP) adIyla kuruldu. tarafmdan oldilrilldil. 155. AydIn ve ogrenci kesimlerine dayanan ve demokratik-siyasal mO- Rhayel, Ahas: 17 EylUl 1992'de Berlin'de l-KDP yoneticilerini katlecadeleyi teme! alan orgilt, 198O'e den timde yeralan Lilbnan uykadar, aym zamanda bir dergi ruklu SAVAMA ajam. 155, 157. olan (Jzgarlak Yolu adIyla tamnmdI. 1983,te bolunme Rizgari [Gilney Kilrdistanl 0940, TKSP'den aynlanlar, Tevgera Kurtulu§). 30. Sosyalista Kurdlstan (TSK-Kurdistan Sosyalistler BirliAi) adI al- Rizgari [Kuzey Kilrdistanl: 1975'te Rlzgarf (KurtulU§) dergisi etrafmunda orgiltlendiler. TSK'nin lieleri cia 6rgOtienen KQrt aydmlanmn Zeki AdsIZ, 199O'da Almanya'cia tutuldugu kanser hastahAmdan 6rgOt\l. leleolojik kaynaAml PDK 0100. TSK, 1996'da PYSK'a kaulgeleneAinden aldl. YOntem oladl. TKSP, 1984-88'te Sol-Birllk rak legal mucadeleyi benimsedi. yerald!. 1993'te partlnln lZ EylU11980 asked darbesinden sonta marjinal bir gruha dOnti§en adI Partiya Sosyalist a Kurdt.....n Rizgari'nin Avrupa'ya (PSK - Kilrdistan Sosyaliat Partili) elit kadrolan Ktirdistan Komilnist olarak e1eAi,t1rdi. GOcO PKK lie Partisi adIm kullandllar, Kurt/isklyaslanamaaa da PSK, KUley Ian Press adInda bir gazete KOrdistan'U1 lkinci bUyOk OlJOtUdIlar. 1992'de grup bir daha beduro 44, '0-2, 121-2, 19'-9,.377landO. Elit kadrolanndan bie kIsPSK-I: KOrdlltan SOlYllllt Partialern 1994'ta Kuzey Ktirdistan Deleak. 67, mokrat Partisi'ne katlhrken, digerleri Partiya Rizgariya Kurdlstan (PRK-KOrdistan Kurtulu§ ParQ tisi) adIm kullandI. Ancak bu beltinrneler ve yeni isimler, hep elit Qazi, MuhatnmJdl 1987de doAdu. dilkadrolann marjinal Din hukukuftU okudu. 1943'te 50. zeyinde kaldI. 36, Komalan Clvanen Kurdistan
2.3,.
563
/
,""\'
J
RNK: KOrclistan Ulusal Ian. 196. RP: Refah Partisi (983), Ti1rkiye. 228-31, 286, 292, 305-6, 308-9,
338. Rubin, James: ABD Bakanhgl SozcOsi1 (999). 421. Rus Liberal Demokrat Partisi. 411. Rusya Parlamentosu (DUMA) Jeopolitik Komitesi. 411. S
Sabah: Sag egilirnli gOnlOk TUrk gazetesi. 325, 406. Sabancl, Salop: Ti1rk
275.
Sadabad Paktt (937). 26. Sadak, Selim: DEP miUetvekili. 2 Mart 1994'te dokunulmazhgl kald!nldl ve tutukland!. 15 yll ceza ald!. Halen Ankara Merkez Kapah Cezaevinde bulunuyor. 207. Sadr, Abolhassan Bani: 1950'lerin darbe ile devrildikten sonra oldOri1len lran Musaddlk yanhsl lran'h politikaCl. muhalefetinden dolayl 1963'te lran'l terketti. 1978'de HOmeyni'yle bag kurdu. 1979'da ayru Tahran'a dOndO. lran lslam Devrimi Konseyi Oyesi 01duo Ekonomi, maliye ve bakam ve 1980'de de Devlet oldu. 1981'de Ki1rt leri Mahabad ve Sanandaj'lO bombalama emrini veren Sadr, 1983'te lran'dan kar;t!. Halen Fransa'da 156. Sahraroudi, Mohammad Jafer: 13
564
i
Temmuz 1989'da Viyana'da/lKDP yoneticilerini katleden de yeralan SAYAMA ajam. 1.$5. Saklk, SIITl: Kurt politikacl. 1991'de HEP'ten rnilletvekili oldu. 2 Mart 1994'te dokunulmazhgl kaldmlarak tutukland!. 7.5 yl1 agu ceza ald!. 1995'te cezasl yargltay tarafmdan bozularak serbest blrakllHAdl. Saklk, politik DEP'te si1rdOrmektedir. 207. Saklk, (Parmakslz ZekO: PKK-MK i1yesi ve gerilla komuta01. 1998'de TUrk ordusunun eline ger;ti. ldam cezaSI aId!. 87, 116-7, 170,399-409. Sapan, Ali: PKK kadrosu. 1988-90 arasmda Almanya'da cezaevinde kaldl. Ocalan'm 1 Ekim 1999'da Ti1rkiye'ye teslim olan geriUa grubunun yaptl.468. SAPO: Sakerhetspolisen (lsver; GOvenlik Orgi1tO). 147. Sanhan, Mihriban (Azime): PKK kadrosu. 1995'te Gi1ney KOrdistan'm Haftanin (laxo) bOlgesinde hayatlO1 kaybetti. 76. Sason
(1936), 24.
SAVAK: lran'da doneminin istihbarat orgOtO. 154. SAYAMA: lran lslami rejiminin istihbarat orgOtO. 154-5. HukOmeti: 209. Botan-BehHOki1meti'ne bkz. dinan Kutlu: ANAP-DSP-DTP koalisyon hOkOmeti adma Susurluk 222, Raporu hazlrlayan 327.
Sayar, Mete: 1990-93'te Tugay Komutam. Bu donemde bOlgede r;ok saylda toplu olOm olaymdan sorurnlu Sayar, 1993'te TOrkiye'nin Moskova Elr;iligi Askeri atandl. 1994'te emekli edildi. 183,336. Saym, Hulusi: Jandarma Kolordu Komutanhgmdan emekli general, 1991'de lstanbul'da Dev-Sol militanlan tarafmdan 01di1ri1ldi1. 141. Schirndtbauer, Bernd: Almanya'01n istihbarattan sorumlu Devlet Bakaru. 156. Schroder, Gerhard: Alman SPD'nin ve 415. Sefin Ekim 1997'de Sefin Dagl'nda PDK ile YNK arasmda 235-6. olan kanll Serhildan 167, 357, 373.
1990), 165,
Serxwebun 0982, PKK'nin ayhk yaym orga01), 53-4, 161. Sevgat, Mehmet (Bedran): PKK kadrosu ve geriUa komutaru. :zs Nisan 1987'de Hakkari li'de hayatlru kaybetti. 77, 90, 105, 161.
Sevr Antla,masl (1920).21. Seyid RJza: 1862'de Denim'ln I!)e. re-Ati kOy(U\de cIoIdu. Heeenan tideri. Sadeee .tifell degil, dtt• .,tretler Ozertnde de otorite olunc:a TQrk deYletinin 1937'de Kemalist ordU."Dert!m'i bombaladlgmda, hedef 6r.eW1de slyld RJza ve 'Kemallatler, bombalarken, uzllfml taktliini de iz-
Sla_
lediler. Bombalanmamn Ontlne Seyid RJger;ebilecegini za, Erzincan'da Ti1rk ordusuna teslim oldu. 8 Kaslm 1937'de BlaZlg'da oglu Bira ile birlikte idam edildi. ldam edildiginde 75 yaldanu mOmki1n kl1mak ir;in .57"ye, 17'sinde olan oglunun da .21"e pkarl1dl. 24. Sezgin, lsmet: Muhafazakar Ti1rk politikacl ve bakam. 410. Shalikshvili, John: ABD Genelkur(1995). 340. may SHP: Sosyal Dernokrat Halkp Parti (985), TOrkiye. 52, 111, 158, 165, 180, 204, 227-8, 271, 291, 307-8.
SIPRI: Stocholm International Peace Research Institute (UluslararaSl EnstitOsO). 289. Sigouridis, Panayatis: Yunanistan Parlamentosu Ba§kan YardlmClSl. 417. Sllopl Ananlm
210.
Simavl, Erol: Yahudi kokenli nu ve Htlrriyet Basm Holding'in sahlbi. 148. Simitis, Kostas: Yunanistan ka01.428. Simko lsmail: 1920'Ierde Dogu KOrdistan'da KOrt ayaklanrnaslmn lideri. 24-5. Sincar, Mehmet: HEP (DEP) Mardin Milletvekili. 4 EylOl 1993'te Batman'da kontrgerilla taraflOdan oldOri1ldO. 204. S-KDP: Suriye Ki1rdistan Demokrat Partisi (1957). 35.
565
,
Iii
SKP: Suriye KomOnist Partisi. 49. Stefanopulos, Kostis: Yunanistan Devlet 427. SODEP: Sosyal Demokrat Parti (1983), TIlrkiye. 52.
Susurluk Komisyonu [TIlrkiyel, 240,243,310,340.
ve Franslzca dillerini bilmekteydi. 155.
SVP: Sosyalist Vatan Partisi (1972). 63-4.
Mahmut 0956'da oldO): 1918'de Ingiliz ordusuna ve Irak KOrt direkralhglna lideri. 25-
Sol-Birlik (1984).52, 61, 121-2. Solmaz, Edip: Batman belediye 12 Kaslm 1979'da Batman'da kontrgerilla tarafmdan oldOrOldO. 43.
Ibrahim: Ozel tim komutaru. 3 Kaslm 1996'daki Susurluk kazasmdan sonra emekli edildi.
Soysal, MOmtaz: SHP'li ve DSP'li TOrk politikaci ve 1994'te led Bakaru. 213.
Mehmet Cahit: PKK kadresuo PKK kongresine katl1d!. 1980-88 doneminde cezaevinde kald!. 1990'da PKK-MK Oyesi oldu. Ocalan'a taVIC alarak PKK'den aynldl ve PKK Veftn orgOtUnO kurdu. 1 Kaslm 1991'de PKK tarafmdan oldllrOldO. 40, 83,97, 161, 169-73.
Soylemezler
294.
SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi (1917-1990). 26-7, 334,36, 49. SSDF: Savunma Sanayi Destekleme Fonu, TOrkiye. 298. Stavrakakis, Charalambos: EYP yOneticisi. 420-1. Sergei: Rusya Federal Istihbarat 322. Sterkii Civan (KOrdistan Birligi'nin yaym orgaru). 361. Sultan Abdulhamit II: 1876-1909 dOneminde Osmanh sultaru. 20. Sunalp, Turgut: Emekli general, Demokrasi Partisi'nin (MOP) kurucusu, ilk genel kam ve milletvekili (1983-87). 103.
Sunay, Cevdet (1895-1966): Asker kokenli TOrkiye (1961-66). 31. Susurluk Raporu [TOrkiyel. 222, 243,327.
566
110,294.
Yezdan: 1850'lerde Botan bOlgesindeki KOrt onderio 19. Dr. Mohammed Sadik: 1 Ocak 1938'de Dogu KOrdistan'da Bokan'da dogdu. 195965'te Tahran'da kimya dahnda yOksek ogrenim gordO. Tahran'da Oniversitede asistanhk yaptl. 1972-76'da Paris'te kimya bOlllmllnO bitirdi. 1973'te 1KDP'ye girdi. Bu tarihten sonra Kassemlo'nun temsilcisi olarak 1979'da I-KDP MK Oyesi olarak partinin Tahran BOrosunu yonetti. 1980'de Polit BOro Oyesi, 1986'da Genel Sekreter YardimcIsI, 1991'de Parti Genel Sekreteri oldu. 17 EylOl 1992'de Berlin'de Iran ajanlan tarafmdan katledilen evli ve babasl olup,
Said: 1865'te ElaZig Palu'da dogdu. tarikatma mensup Mahmud'un ogluduro Babasmdan sonra tarikatm lideri oldu. Tarikat, Erzincan, Erzurum, DiyarbaklC, Elazlg, Malatya, Bingol ve Mu§ bOlgelerinde etkilidir. Bu bOlgelerin tUmO de KOrt bolgeleri oldugundan Said, bir dini lider kadar, bir ulusal onderdi de. 1921'de Yusuf Ziya ve Cibranll Halit'in (ikisi de 1925'te idam edildi) kurdugu Azadf (Ozgllrlllk) OrglltUne girdi. 1924'te OrgOtUn lideri oldu. Said'in ayaklanma hazlrhkoldugunu bilen KemaIan list ordu provakasyonlarla ayakSalanmayl erken baflattl. id, saflannda bulunan, ordu kokenli Binbafl KUlm'm ihban sonucu, 15.04.1925'te Mu, ile Varto arasmda, Abdurrahman KOprllsll'nde yakllindi. 26.05.1925'te Diyarbaklr'dI $Irk Istiklal Mahkemesl'ne 80 Irkadl· birlikte SOzde duo bir .inema lIionundl yaplich. 28 Hazirln 19Z"te ah· keme 46's'lrkadl" hlkAundl idam karan verdi. feYh Slid ve diger 45 KUrt 29.06.19Z"ce 01· yarbaklr'da Urflkap' mevkllnde subay ve polla yakln1lnmn karan destekleyen .loSlnllrl litmda idam edildiler. $eyh Slid'i yakalatan Kaslm'l mllhakafat olarak TOrkiye'nin Ege bOlgesin-
deki bir 446-8.
verildi. 23, 443,
Said Ayaklanmasl (1925), 23. Ubeydullah: Etkinlik alam olan Osmanlilar ve Iran mn egemenlik alanmdaki 200 koylOk KOrdistan bOlgesini kapsayan Nak§ibendi tarikatlrun Iideri. 1880'de hem Osmanlilara, hem de Iran kar§1 ayaklanma ba§latti. KOrt kuvvetleri Tebriz'e kadar olan bolgeyi ele de, kisa sOrede kaybetti. Osmanll Sultaru, in etkinligini krrmak once Istanbul'a sonra Musul'a, oradan Mekke'ye sOrdO. 1883'te Mekke'de oldO. Ubeydullah olOnce yerine oglu Seyit Abdulkadir 1880 ayaklanmasmda yOneticiligini yapan Seyit Abdulkadir, babaslyla birlikte Mekke'ye sOrOldO. 1896'da Istanbul'da, !tUbat ve Terakkt Cemiyeti'nin yOnetimine girdi. Sultan Abdulhamit'e kar§1 planlanan bir auikastte yeraldlgl Medine'ye I'UrOldll. 1908'de Osmanh Ayan Meclisi lIyesi ve ba§kam oldu. Kart Tealt Cemtyettnin kuruculan arasmda yer aldi. Seyit Abdulkadir, aym zamanda bir akirrun OnclllOgOnO yapt!. KOrt politik lobisinin onderlerinden olmasma ragmen, TOrklerle birlikte kurtuhedefledi. fttthat ve Terakkt Partts/nin §oven politikaslna tavir alarak, daha liberal olan Harrtyet ve filial Partts/nin kurucuIan arasmda yer aid!. Osmanh Imparatorlugu dagillp, KOrtlerde direnme egilimi aglC bastlgl ve direni§lerin ba§ladigl 1918-25 dOneminde 0, Istanbul'da kaldi ve
567
lstanbul'u eden lngilizler'le temasta oldu. Ama Kemalistler, onu siirekli izliyorlardt. 13 Nisan 1925'te tutuklandt. 13 Mayls 1925 'te Diyarbaklf'da oglu MUhammed ile birlikte idam edildi. 19. (1940, Devrim), 30. a Kurdistan (politik dergi, 1983-85), 150.
Kurdistan (Kilrdistan Devrimcileri), 36, 38-9. T
Tagma, Korkmaz: 1992-93 doneminde Tatvan Tugay Komutam. 183,337. TA]K: Tewgera Azadiya linen Kurdistan 0994, Kilrdistan Ozgiir Kadtn HareketO. 359. Takrir-i Silkun Yasasl 0925-27), 23. Talabani, Celal: Giiney Kilrdistanli Kiirt politikaci. 1934'te Silleymaniye'de dogdu. Bagdat Dniversitesi Hukuk Fakilliltesi'ni bitirdi. 1947'de PDK'ya kauldl. 1953'te PDK-MK, 1954'te de Polit Biiro ilyesi 1964'te Mustafa Barzani He dil§til. Bu tarihten itibaren PDK'dan ayn hareket etti. 1975'te kurulan YNK'nin ba§kam Halen bu konumdadlr. 33, 35, 68, 1545, 184-8, 195, 199, 201, 212, 232, 234-5, 237. Tamam Procision Instruments: lsraiI askeri elektronik §irketi. 221. Ta§, Bedriye (Ronay!): PKK kadroSUo 21 Mart 1993'te Almanya'mn
568
Mannheim §ehrinde kendini yak0.358. Ta§, Nizamettin (Botan): PKK Ba§kanlik Konseyi ilyesi ve gerilla komutam. 78,91. Ta§nak:
Ermeni Partisi.
30.
Ta§tan, Mehmet Emin: PKK kadrosU. Agustos 1988'de Adlyaman bolgesinde hayaum kaybetti. 83. Tayan, Thrhan: DYP'li TUrk politikaCI ve eski Milli Savunma Bakam.345. TBMM: Tiirkiye BilyQ,k, Millet Meclisi. 32, 175,230,240,243,310, 340, 440, 467.
TOP: Tiirkiye Devrim Partisi. 259. Teko§in (Miicadele): Tilrk sol orgUru Kurtulu§'tan 1977'de aynlan grup. Orgiltsel gilcil 01mayan Teko§in, Kiirt sol rinde hep marjinal ve §2ibeli olarak kaldl. lsmi sadece ortak bildirilerde ve orgilt1er arasl dayam§ma ili§kilerinde 39,197. TEP: TOrkiye Emek Partisi (975). 63. Tepe, Ferhat: Ozgur Gundem muhabiri. 8 Agustos 1993 tarihinde Elazlg'm Sivrice goW kenannda cesedi bulundu. 337. Terciiman: Muhafazakar gilnliik Tiirk gazetesi. 103. Terorle Miicadele Daires!: Anti-Teror bkz. Terorle Milcadele Fonu, 298.
Te§kilat-I Mahsusa: Osmanli imparatorlugunun istihbarat ve ozel eylem orgiitO 0907-18). 20. Tevger (981), 51. Teyhani, Veli (Kemal): PKK kadrosu. 1988'de Diyarbaklr'm Hani bolgesinde hayaum kaybetti. 85. TGRT: Muhafazakar Tiirk ozel televizyon kanah. 334. TIiKP-C / Acilciler: Acilciler'e bkz. Tilrkiye Emniyet GeTmar, nel Mildiirliigil adina Londra'da kurdugu Hospro isimli bir firma yoluyla ozel birimler lsraiI'den silah almuna aracllik eden silah tilcan. 222. T1B: Toplumla l1i§kiler Ba§kanhgl (1983, psikolojik sava§ birimi), Tiirkiye. 113, 121, 204, 273, 324-5. Partisi 0961-71, Tip: Tiirkiye 1975-80).31-2,52,121. TlT: Tilrk lntikam TugaYI (TOrk kontrgerilla orgiitil), 110, 242. T-KDP: Tiirkiye Kiirdistan Demokrat Partisi (1965), 32, 35, 67. TKEP (TOrkiye KomOnist Emek Partisi): THKO gelenegine clayanan TKEP, 1977'de aym zamanda dergi olan Emegtn Btrltgt adtyla kuruldu. 1 Mayls 19SO'de TKEP adinl aldl. 1982'de PKBDC'ne katlidt. 1984'te bu cepheden aynlarak Sol-Blrlik'e katildl. 1991'de KOrdistan Seksiyonu'nu kurdu. Seksiyon, aym yil KOrdistan Komilnist Partisi adlyla TKEP'ten aynldl. TKEP !ideri Teslim Tore, Mayls 1993'te Tiir-
kiye'de tutuklandt. TKEP de, d1. ger Tiirkiye sol gruplan ko,Ok bir orgiit haline geldi ve legal zemine angaje oldu. 51-2, 63, 99, 121. TKP (Tilrkiye Komiinist Partisl, 1921-88): Ylklldtgl tarihe kaclar sendikalarda ve aydmlar arasmda biiyilk bir kitlesi olan TKP, hep illegal bir orgOt olarak kaldt. Kiirt sorununda Kemalist politikaYI savundu. 1984-88 arasmda TKSP, TS1P, TlP, Pe§eng ve TKEP gibi, Kart ve Tiirk orgUtleriyle Sol-Birlik'i kurdu. Moskova'ya a§lf1 baglmli olan TKP, SSCB'nin Yikilmaya yUz tutrnaslYla daglldl. 1988'de TKP ve TIP birle§ti. TKP lideri Haydar Kutlu ve Tip !ideri Nihat Sargm, 1989'da Tilrkiye'ye dondiiler. 1990'da Tiirkiye Birle§ik Komilnist Partisi'ni (TBKP) kurdular. Ancak aym yil bu parti dagildl. Boylece TKP tarihe kan§tl. 44, 52,99,121. TKP-B (Tilrkiye Komiinist PartisiBirlik): 1975'te TS1P'ten TKP-R (reorganizasyon) adlyla aynldl. 1992'de Tilrkiye Devrim Parrisi (TDP) adml aldl. OrgOt halen varhglm silrdiirmektedir. 1989'da TKP-B'ten aynlan ve kendilerine Devrimci Komiinist Partisi (DKP) adtm veren grup, 1990'larda dagildt.51. TKSP (Tiirkiye Kiirdistam Sosyalist Partisi), PSK'ya bkz. Tokat, Altay: ]andarma Asayi§ Kolordu Komutam. 183, 337Topal Osman (Laz Osman, 18831923): 1920'lerde M. Kemal'in
569
'" ozel muhaflz aiaYI Muhaflz Birligi'nin (GOnolltiler MOfrezesi) komutaru. 1919-21 arasm00 Ermeni, Rum (Yunan) ve KOrt katliamlannOOn sorumlu. 1923'te oldOrOldu. 22.
TUrkekul, Kurttekin: TUrkiye leri Bakanligi Ortadogu Masasl 185-6, 212.
Topal, Orner LOtru: TOrkiye kumarhaneler patronu, 29 Temmuz 1996'da lstanbul'da olduruldu. 296.
TOrke§, Alpaslan (Huseyin Feyzulharelah, 1917-1997): TOrk ketinin (MHP) lideri, 4 Nisan 1997 tarihinde oldO. 310.
Toplumsal Dirili§: Kurt yanllSl politik dergi (988), 158, 165.
TOrk-I§: TOrkiye Sendikalan Konfederasyonu (954). 312.
Tore, HakkI: Korucuba§1 (Hakkarive DYP milletvekili 0999-...), 287.
u
TSIP: TOrkiye Sosyalist 0974-80).52,99, 121.
TUrkeri, Feyzi: Genelkurmay lstihbarat Dairesi Ba§karu, 427.
Numan (Mahir Welat): PKKMK Oyesi. Ocalan olayl slrasmOO PKK'nin Rusya sorurnlusuydu. OIayOO ihmali gorOlerek dl. 1999'00 PKK'den 4113,414-6,471.
TSK: Tevgera Sosyallsta Kurdistan 0983, KOrdistan Sosyalist Hareketj). 196. Turk, Ahmet: KOrt politikacl. 1970'lerde CHP'den rnilletvekilli oldu. 12 Eyltil 1980 askeri OOrbesiyle birlikte tutuklandI ve agu i§kence gordO. 1987'de SHP'den 1988'de g6milletvekili rU§leri nedeniyle SHP'den atlldI. Turk, tutukluyken 1995'te SHP' den (HEP kontenjarunOOn) milletvekili HEP kapauhnca DEP'e girdi. 2 Mart 1994'te dokunulmazhgl kaldmlarak tutuklandl. 15 yll aglr hapis cezasl aldl. Ceza karan yargltay tarafmdan bozulunca 1995'te serbest blrakI1dI. Turk, halen HADEP'le baglantI11 olarak politik ya§amml sOrdOrmektedir. 207.
UDG: Ulusal Demokratik gi. 44. Ugur, Ali (Cihan): PKK kadrosu. 30 Nisan 1985'te Bitlis'in Mutki bOlgesinde hayaum kaybetti. 88, 106, 117. UNDCP: International Drug Control Programme, UN (BM Uluslararasl Uyu§turucu Kontrol PrograUll).295Umurni MOfetti§lik Te§kilatl Kanunu (927), 23. lstiklal MahUrsavar, Ali Saib: kemesi'nin (925) Kurt kokenli hakirni. 446-8.
fJ Drug, Necdet: TOrkiye Genelkurmay Ba§karu (989). 104.
570
y
Van, Osman Nuri: MIT'e bagianuli eylem grubu ve mafya elemaru. 27 Arahk 1997 tarihinde ka'OO oldOrOldu. 327-8.
Yagmurdereli, E§ber: TOrkiyeli insan haklarl savunucusu ve avukat. Gozleri gormeyen Yagmurdereli, KOrt halkIyla OOyan1§masmOOn dolayl 1998'de tutuklandI. 242,314.
Var§ova Paktl, 33. Vejin (PKK-Yeniden Dogu§), 83, 97, 171-3. Vietnam
Partisi, 75.
w
Partisi
Tudeh: Iran Komunist Partisi. 154.
V
Washington Antla§masl 07 EylOl 1998, PDK-YNK Antla§masl), 237-8,513-
YA]K: Yek1l1ya Azadiye Jinen Kur-
distan 0994, KOrdistan OzgOr KadIn Birligi). 215, 359. Ya§ar, Veli (Delil): PKK kadrosu ve gerilla komutam. 1 Nisan 1988' de Mardin bOlgesinde Bagok Dagl'nOO hayauru kaybetti. 87, 117-8. Yekbun (Birlik), 196.
Weizmann, Ezer: lsrail Devlet Ba§karu.220.
Yeltsin, Borris: Rusya Devlet Ba§karu. 413, 420.
Welat, Mahir:
YCK: Yekitiya Civanen Kurdistan 0987, KOrdistan Birligi). 361.
Numan'a bkz.
Wilson Prensipleri: 1919'00 Milletler Cemiyeti'ni olu§turan devletler tarafmdan kabul edilen ve done min ABD Devlet Ba§kam Wilson tarafmOOn formOle edildigi adIYla anI1an dOnya dozeni. Buna gOre s6murgeler, A, B ve C manOOlanna ayrllIyordu. A manOOlan: Bir manOOcl devletin denetiminde olmak §aruyla kOlttir seviyesi bagIrrlSlz bir devlet olmaya uygun halklara uygularuyordu. B manOOlan, OOha az geli§mi§ ve dogrudan mandaci devletin denetiminde olan halklara uygularuyordu. C mandalan, manda olan olkeyi mandater devletin kanunlanna tabi tutuyordu.21.
YDH: Yeni Demokrasi Hareketi (990), TOrkiye. 292. Yeni Dike: Haftahk KOrt gazetesi 0990-1994), 176. Yeni Politika: Almanya'OO basllan gonlOk KOrt gazetesi (995), 283. KU§3k: ABD'nin SSCB'ne kar§I olu§turdugu stratejik ku§atma stratejisi. 45. Ye§ilyurt Olayl ve Davasl 05 Ocak 1989), 319-20.
Yezdan 19.
Ayaklanmasl (1855),
YHK: Yekitiya Hukukzanen Kurdistan 0996, Kurdistan HukukBirligi). 371.
571
r Ytlduan, £sat Oktay: 12 EylOl 1980 askeri darbesinin ardmdan DiyarbakIr Askeri Cezaevi'nin yOneticisi, 16 Ekim 1988'de Istanbul'da PKK rnilitaruan tarafmdan oldtirOldO. 62-3. Yl1dmm, Htiseyin: KOrt avukat ve politikaci. 12 Eyltil 1980 askeri darbesinden sonra KOrt tutsaklan savundu. Bu yUzden tutuklananan Ylldlflm, i§kence gordO. 1982'de Ttirkiye'yi terketti. Bat! Avrupa Olkelerinde PKK adma 1988'de PKK'den aynlcit. SilaWI salcitn sonucu yaralanan Yl1dlrun, halen politik ilticaci olarak ya§amaktadlr. 150-
3. Yildlflm, Kesire (Fatma): PKK-MK Oyesi. PKK Lideri Abdullah Ocalan'm e§i. 1988'de Ocalan'la politik yolunu ayl1'cit. Halen politik ilticaci olarak ya§amaktacitr. 40,54-5, 73-4, 150-3. Yildlflm, Mahmut CYe§il kod acit): 1953 Bingol Solhan dogumlu. Elazlg Imam Hatip Okulu'nda okurken MIT'le ili§kiye 1990'larda JITEM, MIT ve Emniyet Genel MtidOrltigO'ne bagli ozel birimlerde SaYIslZ 01dOrme, kaprma, fidye ve uyu§turucu olaymdan sorumlu gorOlen ve bu hOkUmet raporlanna ve mahkeme kaYJ,tlarma mesine ragmen, Mahmut Yildlnm, bir tOriO tutuklanmamaktadlr.204. Yildlrun, Mehmet: Istanbul Ticaret OdaSI Ba§karu. 297. Yildlflm, NilgOn (Berivan): PKK kadrosu. 21 Mart 1993'te Alman-
572
ya'nm Mannheim §ehrinde kendini yaktl. 358. Yilmaz, Kani: Faysal DuniaylCl'ya bkz.
Yurdakul, Mehmet Emin: YOksekova Dag Komando Taburu Komutam. IdOrme, fidye ve uyu§turucu olaylanru yapan YOksekova C;:etesi'nin yoneticisi. 340.
a
Yilmaz, KOr§at: MHP'li mafyasml yoneticisi. 17 1998 tarihinde Burdur Cezaevi'nden 23 Temmuz 1998 tarihinde Bulgaristan'da tutukland!. 1999 ytlmda TIlrkiye'ye teslim edildi. 294.
YOce, Mehmet Can: PKK kadrosu. 1980'de tutu klandl ve mOebbet hapis cezasl aid!. Halen TOrkiye'de cezaevinde bulunmaktadlr. 48, 126, 470-1,524.
YllmaZ, Mesut: ANAP Genel Ba§ka01 ve Ba§bakan 0991, 1996, 1997-98). 231, 295, 410, 414.
YOksel, Alaattin: TOrkiye Emniyet Genel MlidOrO. 335.
Yigit, (Mahmut): PKK kadrosu ve gerilla komutam. 1987 ylhnda hayatml kaybetti. 83. YJWK: Yekitiya Jinen Welatparezen Kurdistan (1987, KOrdistan Yurtsever Kadtrtlar Birligi). 359. YNK: Yekitiya Ni§timani Kurdistan (1975, KOrdistan Yurtseverler Birligi, Yekiti). 35-6, 42, 49, 678, 100, 153-5, 159, 173-5, 1789, 183-5, 211-8, 188-91, 220, 223-5, 233-8, 343, 349, 352, 368,375-7, 384-5,483. Yandem, Mustafa (Erda!): PKK-MK liyesi ve ARGK gerilla komutaru. 1986'da bolgesinde mada hayatml kaybetti. 76, 90, 129. YRK: Yekitiya Rojnemavanen Kurdistan 0995, KOrdistan Gazeteciler Birligi). 371,390-1.
YOksekova
294.
YXWK: Yekitiya Xorten Welatparezen Kurdistan 0987, KOrdistan Yurtsever Birligi). 361.
Z
ladegan Okullan (A§iret okullan, 1892),20.
lahmetke§en
178.
Zaman: Muhafazakar yaym ne sahip gOnlOk TOrk gazetesi. 252-3, 325, 365lana, Leyla: HEP-DEP rnilletvekili 0991-94). 2 [...Iart 1994'te dokunulmazhgl kaldmldl ve tutuklandl. 15 yil aglr hapis cezasl aldl. Halen Ankara Merkez Kapah Cezaevi'nde tutulmaktadlf. 176, 207.
lana, Mehdi: KOrt politikaci ve yazar. Diyarbaklr belediye ba§karu.
1980-91 arasmda cezaevinde kald!. Halen ya§amaktadlr. 44. lap HlikUmeti, 238. Zeydan, Ali Ihsan: Korucuba§l, olOm timleri elemam ve YOksekova belediye ba§karu (1995-99). 287. Zeydan, Mustafa: Korucuba§1 ve DYP Hakkari rnilletvekili. 287. Zilan-Agn Direni§i 0925-30), 23-4. Zogurlu, Seyfettin (SarnO: PKK kadrosu. 1982-84'te Israil'de esir kampmda kaldl. 1986'da nak'm Uludere bolgesinde mada hayatllU kaybetti. 40, 126. Zorlu, Fatih RU§tO: 1950-60 donerninde TOrkiye DI§i§leri Bakam. 16 EylOl 1961 tarihinde idam edildi.31. Zlilfikar 0993, KOrdistan Aleviler Birligi'nin yaym orgaru). 366. 14 Temmuz Silahh Propaganda Taklrru, 73, 76. 18 Mayls Silahh Propaganda TakIrru, 73. 21 Mart Silahh Propaganda TakIrru, 73,82,93, 102, 105-
49'lar olayl (1959), 31. 424 Saytll Kanun Hlikmlinde Kararname (990), 168.
Yula, Mehmet Ali: TIlrk istihbaratlna yakm Hurrlyet gazetesi muhabiri. 148. ')7 )
