SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA:
KOMPARATIVNI PORESKI SISTEMI
TEMA:
PORESKI SISTEM BOSNE I HERCEGOVINE
MENTOR:
STUDENTI:
Sadržaj
1.UVOD.............................................................................................................................3 2. SISTEM INDIREKTNOG OPOREZIVANJA.........................................................4
2.1. Porez na dodanu vrijednost – PDV................................................................5 2.2. Raspodjela indirektnih poreza........................................................................7 2.3. Elementi oporezivanja u sistemu PDV-a u BiH............................................10 2.3.1 Porezni obveznik.......................................................................................10 2.3.2 Obračun PDV-a ........................................................................................12 2.3.3 Oslobađanja od obračuna i plaćanja PDV-a............................................. 13 2.3.4 Plaćanje poreza..........................................................................................16
2
1. UVOD
Porezi su jedan od prihoda države i u čitavom poreznom sistemu su najvažniji i najizdašniji javni prihod. Porezi su zapravo jedan oblik prisilnog davanja koji nameće država, koji nije namjenski usmjeren i koji nema izravnu protučinidbu. U našem radu, govorit ćemo o poreskom sistemu Bosne i Hercegovine. Govorit ćemo prije svega, o sistemu indirektnog oporezivanja u koji spada i PDV. Sa stanovišta poreske prakse princip PDV-a je savršenstvo efikasnog sistema ubiranja prihoda.
3
2. SISTEM INDIREKTNOG OPOREZIVANJA
Opšta ocjena stanja u poreskom sistemu Bosne i Hercegovine je1:
•
da su poreski prihodi dominantni u poreskoj strukturi;
•
da su carine kao poreski prihod entiteta i države gube fiskalni karakter;
•
da je relativno visoko odstupanje od ciljeva poreske politike u dijelu poreza i carina.
Indirektni porez (engl. indirect tax, njem. indirekte Steuer) je posredan, neizravan porez na dobra i usluge što se ubire indirektno preko posrednika – uvoznika, proizvođača ili prodavača. Cilj indirektnih poreza može biti ubiranje prihoda (porez na promet, porez na dodanu vrijednost, akcize, carine), ili zaštite (neke vrste carina). Konačni učinak indirektnih poreza ovisi o mjeri u kojoj porezni obveznici mogu prevaliti teret poreza povećanjem cijene proizvoda na konačnog potrošača ili sniženjem cijena što ih plaćaju za proizvodne usluge. Ukoliko nije riječ o dobrima čija se potrošnja povećava s porastom dohotka, indirektni porezi su obično regresivni, tj. uglavnom padaju na teret ljudi s nižim dohocima. Prednošću indirektnih u odnosu na direktne poreze smatra se činjenica da su psihološki prihvatljivi jer su “nevidljivi”, da su elastičniji jer su vezani na promet, te da su lakši za ubiranje jer traže manje administracije. Istovremeno, drži se da su neravnomjerniji, pa i nepravedniji, te da su osjetljiviji na konjunkturna kretanja pa mogu dovesti do smanjenja državnih prihoda.
1
Javne finansije, dr.sc. Izudin Kešetović, dr.sc. Dženan Đonlagić, Gračanica 2007.
4
2.1. Porez na dodatnu vrijednost – PDV
Porez na dodatnu vrijednost, kao savremeni oblik oporezivanja potrošnje, temelji se na osnovnim principima:
•
•
•
jedna poreska stopa, što manji broj izuzetaka, primjena najšire poreske osnovice.
PDV je u osnovi porez koji se plaća u potrošnji što ga čini prihvatljivim poreskim oblikom. Ono što ga čini nepovoljnim je u socijalnom djelovanju poreza. Iskustva su pokazala da zamjerke na ovaj metod poreskog oblika nisu sa ekonomskog i finansijskog stanovišta. Primjedbe se odnose na njegovu regresivnost, postojanje jedne ili više stopa i njegov utjecaj na privredni rast. Glavni argumenti za prelazak na sistem PDV-a su:
•
teže se izbjegava zakonski i nzakonski,
•
niži su troškovi ubiranja poreza,
•
više odgovara složenoj strukturi državne zajednice i razvoja fiskalnog federalizma,
•
uspostavlja pravilniji oblik raspodjele dohotka,
•
uspostavlja efikasniji sistem poreske uprave,
•
podstiče razvoj računovodstvene prakse,
•
podstiče uspostavljanje jedinstvenog ekonosmkog prostora države i primjenu mjera makroekonomske politike,
•
eliminiše dvostruko oporezivanje.
5
Različiti poreski sistemi bili bi stalna prepreka punom ostvarivanju ciljeva Evropske Unije koji se zasnivaju na slobodama kretanja ljudi, dobara, usluga i kapitala kao preduslova uspješnog djelovanja jedinstvenog ekonomskog prostora. Upravo zbog toga i reguliranje unutrašnjeg tržišta u dijelu indirektnih poreza odnosi se na porez na dodatnu vrijednost kao i na posebne poreze akcize. Prelazak na sistem PDV-a u Bosni i Hercegovini predstavlja izraz spremnosti da se reformiše poreski sistem. Nije bio limitiran objektivnim kriterijima. Uvođenje PDV-a i regulacija sistema akciza na nivou države Bosne i Hercegovine, uz prateću institucionalnu izgradnju Uprave za indirektno oporezivanje, o kojoj ćemo kasnije nešto više reći, predstavlja put ka izgradnji fiskalne suverenosti naše države uz poštovanje fiskalnog federalizma. Efikasna fiskalna politika podrazumijeva izgradnju političkog i institucionalnog okvira za normalno fiskalno upravljanje. U našoj zemlji razvoj fiskalnog okvira koji bi bio održiv, komplicira nedostatak političke i institucionalne infrastrukture. Upravo zbog toga, kao jedan od primarnih i prioritetnih ciljeva reformi u BiH se nameće potreba izgradnje političke i institucionalne sktrukture za efikasno upravljanje na makro nivou. Prema važećim propisima o porezu na dodatnu vrijednost iz 1977.godine, koncept PDV-a u BiH je gotovo u cjelini baziran na preporukama Šeste direktive EU. Jedino značajnije odstupanje od te Direktive predstavlja visina propisanog praga ulaska tzv. malih preduzetnika u sistem PDV-a. U svim ostalim dijelovima PDV slijedi dosljedno preporuke Šeste direktive EU. Najčešće razlike između sistema PDV-a u BiH i sistema drugih zemalja ogledaju se u dva osnovna pitanja: •
Da li uvesti PDV sa jednom ili više stopa?
•
Koje proizvode i usluge treba osloboditi od plaćanja PDV-a?
•
Da li treba uvesti nultu poresku stopu?
6
PDV sa jednom stopom je najbolji iz više razloga:
•
•
•
•
Pojam regresivnosti teško je jednoznačno definisati. Teško je egzaktno odrediti veličinu regresivnosti. Regresivnost PDV-a nije efikasna za smanjivanje socijalnih razlika. Uvođenje više stopa stvara probleme razvrstavanja proizvoda.
•
Komplicira poresku administraciju.
•
Evazija poreza kod definiranja proizvoda u koju kategoriju oporezivanja spadaju.
•
Povećani administrativni troškovi ubiranja poreza.
•
Niže stope nisu sigurnost nižoj cijeni (cijene se formiraju na osnovu ponude i tražnje).
•
Različite stope iskrivljuju sklonost potrošnji.
•
Niže stope imaju utjecaj na finansijske efekte oporezivanja.
•
Evropska unija teži manjem broju stopa PDV-a (preporučuje dvije stope, opću od 15% i sniženu od 5%. Jedino Danska ima jednostopni sistem uz primjenu nulte stope).
Ne postoji saglasnost o optimalnoj poreskoj stopi. Osnovni razlozi za to su što: •
poreska osnovica je takva da se smanjuje potrošačka snaga privatnih osoba;
•
fiskalni razlozi su odlučujući kod zemalja sa stabilnim političkim i socijalnim prilikama;
•
zemlje u razvoju imaju snažni utjecaj političkih i socijalnih faktora.
2.2. Raspodjela indirektnih poreza
7
Raspodjela prikupljenih poreza jeste jedno od najtežih pitanja. Princip bi trebao biti da se javni prihodi troše tamo gdje je i potrošnja nastala. Teret PDV-a pada na krajnjeg potrošača i po načelu korisnosti trebao bi da finansira koristi koje ima sam poreski obveznik. Postizanje pravednosti po ovom pitanju je veoma teško. Kod nas je poznato da prelivanje prihoda iz jednog entiteta u drugi i iz jednog kantona u drugi nikada nije razrješeno, i zbog različitih interesa privrednika, entiteta i kantona dolazi često do nepravednog prelivanja sredstava sa jednog dijela države na drugi. Da bi se riješio ovaj problem postoje 2 načina plaćanja PDV-a: 1. plaćanje prema mjestu ostvarivanja dodatne vrijednosti; 2. plaćanje na jedinstveni račun PDV-a pri državnom trezoru.
Uslov da se ovi modeli prihvate jeste politički konsenzus teritorijalnih jedinica. U prvom slučaju,
plaćanje prema mjestu ostvarivanja dodatne vrijednosti radi se o
metodu poznatom pod nazivom fakturna metoda ili indirektna metoda obračuna PDVa.
Ovaj metod se najviše primjenjuje u evropskim zemljama. Prema ovom metodu, PDV
se plaća prema sjedištu pravnog lica-obveznika gdje je i ostvarena dodana vrijednost. To znači da bi se porez pri uvozu proizvoda plaćao prema sjedištu uvoznika i na taj način bi se izvršila redistribucija poreza po teritorijalnom principu tamo gdje se robe najviše i troše. U Bosni i Hercegovini ovaj princip bi teško bilo ostvariti zbog nepostojanja jedinstvene legislative koja reguliše ovu oblast kao i iz razloga što postoji veoma mali broj preduzeća koje mogu uvoziti određene proizvode kao što su alkohol, cigarete i nafta te bi se na taj način nepravedno prelio dio poreza u ono područje gdje je obavljen najveći uvoz tih proizvoda Najprihvatljivija metoda za raspodjelu prikupljenih poreza u BiH je plaćanje na jedinstveni račun PDV-a pri državnom trezoru.
Po ovom metodu, PDV se uplaćuje na
račun otvoren u nekoj banci i stavlja na raspolaganje državnom trezoru koji bi u skladu sa dogovorenim ključem za raspodjelu PDV-a vršio transfer sredstava na račune budžeta koji su korisnici ovih prihoda. Kao ključ za raspodjelu prihoda može se uzeti:
8
1. broj stanovnika
2. ostvareni porezni prihodi po principu krajnje potrošnje 3. dodana vrijednost prema statističkim podacima iz prethodne godine.
1. Broj stanovnika
kao kriterij temelji se na činjenici da teret poreza snose krajnji
potrošači i da koristi od plaćenog poreza trebaju da imaju oni koji su ih platili. Tako se zadovoljava princip pravednosti raspodjele javnih prihoda. Nedostaci ovog kriterija: •
ne obuhvata se krajnja potrošnja koja je oporezovana
•
kupovna moć stanovništva nije ravnomjerna
•
broj stanovnika nije tačno utvrđen nego se vrši na procjeni migracija i priraštaja.
2. Ostvarivanje prihoda od poreza po principu krajnje potrošnje
može biti korektivni
faktor kriterija distribucije stanovništva jer prikazuje potrošnju na čitavom području BiH. On je neprecizan u pogledu što se nivo prikupljanja poreza po teritorijalnim jedinicama razlikuje sa iznosom ubranih poreza po stanovniku. Ako pođemo od načela korisnosti, da svako treba koristiti onoliko koliko je i platio, onda PDV treba biti raspoređen tako da pripada onoj teritorijalnoj jedinici na kojoj je i uplaćen, odnosno tamo gdje žive stanovnici koji snose poreski teret. Odstupanje od ovog kriterija je uzrokovano: •
diskontnim prodajama trgovcima na malo (prodaja za gotovinu)
•
dnevnim migracijama stanovništva iz sela u grad
•
neravnomjerna raspodjela dohotka
•
neravnomjerna zaposlenost.
3. Raspodjela prihoda prema ostvarenju dodane vrijednosti
činila bi se adekvatnom i
pravednom ako ne uzmemo u obzir da cjelokupna vrijednost uvoza uvećava dodanu vrijednost, a vrijednost izvoza smanjuje.
9
Uključenjem svih kriterija dolazi se do zaključka da je pravedan način raspodjele po ključu koji se dobija izračunavanjem strukture učešća u ukupno ostvarenim porezima kao prosjek struktura po svakom kriteriju. 2.3 Tehnika (elementi) oporezivanja u sistemu PDV-a u BiH
Stupanjem na snagu Zakona o porezu na dodatu vrijednost, koji je donesen na 50-oj sjednici Predstavničkog doma , održanoj 12.1.2005. godine, u smislu prelaska sa sistema obračuna poreza na promet prozvoda i usluga na sistem PDV-a, proizašle su i obaveze obveznika poreza. 2.3.1 Porezni obveznik
Prema Zakonu o PDV-u, poreski obveznik je svako lice koje samostalno obavlja djelatnost poput djelatnosti proizvođača, trgovaca ili pružaoca usluga, s ciljem ostvarivanja prihoda, odnosno sva pravna i fizička lica koja su registrovana kod nadležnih sudova ili nadležnih organa kao i građani koji obavljaju djelatnosti oporezive u skladu sa Zakonom o PDV-u. Nabrojana lica koja se registruju kod nadležnih organa su najčešće regitrovana u skladu sa Zakonom o privrednim društvima, Zakonom o obrtu, Zakonom o mikrokreditnim organizacijama te Zakonom o udruženjima i fondacijama. Kada govorimo o fizičkim licima kao obveznicima, bitno je naglasiti da su to poljoprivrednici čiji katastarski prihod prelazi 15.000,00 KM ili se bave izdavanjem u zakup nekretnina. Pored nabrojanih lica, poreznim obveznikom se smatraju i lica koja vrše promet dobara, odnosno pružanje usluga ili uvoz dobara u svoje ime, a za račun drugog lica; lica u čije ime i za čiji račun se vrši promet dobara, pružanje usluga ili uvoz dobara, te države i njeni organi, entitetski organi, oragni Distrikta i lokalne samouprave.
10
Državni organi se ne smatraju obveznicima PDV-a ako obavljaju promet dobara i usluga u okviru djelatnosti i transakcija u koje ulae kao organi uprave. Prema Zakonu o PDV-u sljedeća lica podliježu plaćanju PDV-a: 1. obveznici koji vrše promet dobrima ili uslugama na koje se obračunava PDV; 2. poreski zastupnik koga odredi obveznik koji u Bosni i Hercegovini nema sjedište ni stalnu poslovnu jedinicu, a koji obavlja promet dobara i usluga u Bosni i Hercegovini; 3. primalac usluga nabavljenih prilikom unapređivanja poslovanja, ako pružalac usluga koji nema sjedište u Bosni i Hercegovini, ne odredi poreskog zastupnika; 4. svako lice koje u fakturi ili drugom dokumentu koji služi kao faktura iskaže PDV, a koje, u skladu s ovim zakonom, nije dužno obračunati i uplatiti PDV; 5. u slučaju uvoza: primalac dobara, odnosno carinski dužnik utvrđen u skladu sa carinskim propisima; i 6. primalac dobara i usluga povezanih sa izgradnjom nepokretne imovine Zakonom je propisano da je svako lice čiji oporezivi promet dobrima ili uslugama i promet dobrima oslobođenim u prethodnoj godini od oporezivanja prelazi prag od 50.000 KM, dužno da se registruje kao poreski obveznik. Registrovani obveznici se zavode u jedinstveni registar koji vodi Uprava za indirektno oporezivanje, a služi u svrhu sprovođenja Zakona o PDV-u. Usvajanjem Zakona o sistemu indirektnog oporezivanja 29.12.2003. godine Parlament Bosne i Hercegovine stvorio je pravni osnov za uspostavljanje Uprave za indirektno oporezivanje. Tokom 2004. godine izvršeno je spajanje bivših carinskih uprava entiteta i Distrikta Brčko. Uporedo s procesom reorganizacije carinske službe, osnovan je Sektor za poreze, prvi put na državnom nivou, koji je imao zadatak razviti i provesti jedinstveni sistem oporezivanja.
11
2004. godinu obilježilo je spajanje carinskih administracija i prijenos ovlasti a Uprava je kao jedinstvena cjelina stvarno počela funkcionirati na cijelom teritoriju BiH od 01.01.2005. godine. Samo godinu i po kasnije UIO je počela s registracijom PDV obveznika što je predstavljalo završnu fazu priprema za uvođenje PDV-a. U najkraćem mogućem roku UIO je izvršila vrlo uspješno uvođenje novog poreznog sistema što je od strane relevantnih međunarodnih institucija ocijenjeno kao jedan od ključnih koraka za uspostavljanje jedinstvenog ekonomskog prostora, smanjenje sive ekonomije, poticanje stranih ulaganja i smanjenje vanjskotrgovinskog deficita. UIO je samostalna upravna organizacija koja za svoj rad putem Upravnog odbora odgovara Vijeću ministara BiH. Direktor Uprave za indirektno oporezivanje je Kemal Čaušević, diplomirani ekonomista. Upravni odbor UIO ima 6 članova od kojih su tri ministra finansija članovi po službenoj dužnosti. 2.3.2 Obračun PDV-a
U okviru obračuna PDV-a bitnu ulogu imaju vrijeme isporuke i mjesto isporuke. Prije svega, bitno je naglasiti da se teret za PDV obračunava i plaća samo na robe i usluge koje su isporučene unutar neke države ili su uvezene u tu državu. Vrijeme isporuke je razdoblje u kojem će se PDV obračunati i platiti u vezi sa isporukom roba i usluga, ili u kojem razdoblju će se računati poreski kredit (ulazni porez) kod isporuka. Mjesto isporuke je teže odrediti, zbog toga što uslugu kao predmet ne možrmo fizički opaziti i pregledati. Pravilo vezano za isporuku usluge glasi da je ona locirana tamo gdje je sjedište dobavljača i gdje on obavlja djelatnost ili njegova stalna adresa odnosno mjesto gdje živi. Sljedeći element koji određuje mjesto isporuke je odgovor na pitanje kada isporuka dobija mjesto. Ako je roba u pitanju, vrijeme isporuke nastaje kada je račun za isporuku ispostavljen; kada je roba isporučena; kada je roba stavljena na raspolaganje; kada je roba prevezena kupcu; te kada je roba plaćena u cjelosti ili djelimično. 12
Od navedenh kriterija, vrijeme izdavanja računa je najvažniji jer račun ima i datum za koji se kasniji događaji mogu vezati.
2.3.3 Oslobađanja od obračuna i plaćanja PDV-a
Prilikom uvođenja PDV-a mogu biti prihvaćena standardna oslobađanja koja koriste sve zemlje i nestandardna, koja najčešće narušavaju efikasnost PDV-a. Standardna oslobađanja iz Šeste Direktive Evropske unije možemo svrstati u dvije kategorije: 1. aktivnosti od javnog interesa kao što su zdravstvena zaštita, obrazovanje, socijalne i kulturne usluge 2. ostale aktivnosti vezane uglavnom za bankarstvo, osiguranje i nepokretnu imovinu U skladu sa Zakonom o PDV-u sljedeće se oslobađa od plaćanja PDV-a u okviru djelatnosti u javnom interesu2: 1. javne poštanske usluge, osim telekomunikacionih usluga; 2. medicinske usluge i usluge zdravstvene zaštite, uključujući davanje ljudskih organa, krvi i mlijeka, koje se vrše u skladu sa zakonom kojim se regulira oblast zdravstvene zaštite, te usluge koje pružaju stomatolozi, zubotehničari i protetičari; 3. usluge socijalnog osiguranja, kao i s njima neposredno povezani promet dobara, pod uslovom da se vrše u skladu s propisima kojima je regulirana oblast socijalnog osiguranja; 4. usluge obrazovanja (predškolsko, osnovno, srednje, više i visoko), kao i s njima neposredno povezani promet dobara i usluga, pod uslovom da se vrše u skladu s propisima kojima je regulirana ta oblast; 5. usluge iz oblasti sporta i fizičkog vaspitanja, a koje pojedincima pružaju lica čija djelatnost nije usmjerena ka sticanju dobiti; 2
http://www.markart-edu.com/zakoni/3/Zakon%20o%20PDV.pdf
13
6. promet dobara i usluga koje su neposredno povezane s vjerskim obredima, a koje vrše registrirane vjerske organizacije, u skladu s propisima kojima je regulirano obavljanje te djelatnosti; 7. promet dobara i usluga koje su direktno povezane sa uslugama koje pružaju političke, sindikalne, humanitarne, dobrotvorne, invalidske i slične organizacije svojim članovima za članarinu, u skladu s propisima kojima su regulirane te djelatnosti, pod uslovom da takva oslobađanja ne dovode do poremećaja konkurencije na tržištu; 8. usluge iz oblasti kulture, uključujući i karte za kulturne manifestacije, kao i s njima neposredno povezani promet dobara i usluga, a koje lica čija djelatnost nije usmjerena ka sticanju dobiti vrše u skladu s propisima kojima je regulirana oblast kulture; U okviru finansijskih i novčanih usluga, sljedeće se oslobađa od plaćanja PDV-a3: 1. usluge osiguranja i reosiguranja, uključujući i prateće usluge posrednika i agenata (zastupnika) u osiguranju; 2. promet nepokretne imovine, izuzev prvog prijenosa prava svojine ili prava raspolaganja novoizgrađenom nepokretnom imovinom; 3. usluge izdavanja pod zakup i podzakup kuća za stanovanje, stanova i stambenih objekata na period duži od 60 dana, kao i usluge izdavanja pod zakup poljoprivrednog i šumskog zemljišta registriranog u zemljišnim knjigama; 4. finansijske usluge, uključujući: a) odobravanje i upravljanje kreditima, garancijama ili drugim oblicima kreditnog osiguranja od strane kreditora; b) usluge koje su povezane s upravljanjem depozitima, ušteđevinom i bankovnim računima, vođenjem platnih transakcija, prijenosom i izvršavanjem dospjelih obaveza, unovčavanjem čekova ili drugih finansijskih instrumenata, izuzev s plaćanjem dugova i faktoringa; c) transakcije, uključujući vrijednosne papire, koje se odnose na novčanice i kovanice koje predstavljaju zakonsko sredstvo plaćanja u svakoj zemlji, osim kolekcionarskih predmeta (kovanica od zlata, srebra i drugih materijala, novčanica koje se ne koriste kao zakonsko sredstvo plaćanja i kovanica 3
http://www.markart-edu.com/zakoni/3/Zakon%20o%20PDV.pdf
14
numizmatičke vrijednosti); d) trgovanje dionicama ili drugim vidovima učešća u preduzećima, obveznicama i drugim vrijednosnim papirima, uključujući njihovo izdavanje, osim čuvanja vrijednosnih papira; e) upravljanje investicionim fondom; 5. isporuke zlata Centralnoj banci Bosne i Hercegovine; 6. važeće poštanske marke, poreske markice, administrativne i sudske takse; 7. igre na sreću Sljedeće se oslobađa od plaćanja PDV-a u okviru uvoza dobara4: 1. konačni uvoz dobara čiji bi svaki daljnji promet od strane poreskog obveznika bio oslobođen od PDV-a u Bosni i Hercegovini; 2. konačni uvoz dobara koja su oslobođena od plaćanja carine, osim ako nije drugačije propisano u Zakonu o carinskoj politici Bosne i Hercegovine 3. dobra u tranzitu kroz carinsko područje Bosne i Hercegovine; 4. dobra koja se, u okviru carinskog postupka, privremeno izvoze i u nepromijenjenom stanju ponovo uvoze, pod uslovom da su takva dobra oslobođena od plaćanja carine u skladu sa carinskim propisima; 5. uvezena dobra koja su oslobođena od plaćanja carine, a namijenjena za: a) službene potrebe diplomatskih ili konzularnih predstavnika akreditiranih od strane Bosne i Hercegovine; b) službene potrebe međunarodnih organizacija, ako je to regulirano međunarodnim ugovorima čiji je potpisnik Bosna i Hercegovina; c) lične potrebe stranih lica diplomatskih i konzularnih predstavnika akreditiranih od strane Bosne i Hercegovine, uključujući i članove njihovih porodica; d) lične potrebe stranih lica međunarodnih organizacija, uključujući i članove njihovih porodica, ako je to regulirano međunarodnim ugovorima čiji je potpisnik Bosna i Hercegovina; 6. uvoz ulova s ribarskih brodova u lukama, pod uslovom da je takav ulov neprerađen ili da je bio podvrgnut samo onim postupcima koji su potrebni za očuvanje kvaliteta i da 4
http://www.markart-edu.com/zakoni/3/Zakon%20o%20PDV.pdf
15
prije takvog uvoza nije izvršen nikakav promet; 7. zlato i dragocjeni metali, novčanice i kovanice koje uvozi Centralna banka Bosne i Hercegovine. Sljedeće se oslobađa od plaćanja (oporezuje nultom stopom) PDV-a u okviru izvoza dobara: 1. izvoz dobara iz Bosne i Hercegovine od strane ili u ime prodavca; 2. pružanje usluga, uključujući i prijevoz i druge pomoćne usluge, koje su direktno povezane sa izvozom ili uvozom dobara, u skladu s članom 11. stav 3. ovog zakona; 3. dobra koja iz Bosne i Hercegovine izveze kupac ili drugo lice u ime kupca koji nema sjedište u Bosni i Hercegovini, osim dobara koja su namijenjena za opremanje privatnih brodova, zrakoplova ili bilo kojih drugih prijevoznih sredstava koja se koriste za lične potrebe; 4. usluge izvršene na dobrima koja su uvezena u Bosnu i Hercegovinu i izvezena od strane lica koja su izvršila te usluge licu koje nema stalno sjedište, a ni stalno ili uobičajeno mjesto boravka u Bosni i Hercegovini; 5. usluge isporuke dobara ovlaštenim organizacijama koje ta dobra izvoze u okviru registriranih humanitarnih ili dobrotvornih aktivnosti; 6. pružanje usluga koje vrše predstavnici i drugi posrednici u ime i za račun drugog, pod uslovom da te usluge čine dio usluga koje su navedene u ovom članu ili usluge koje se vrše van BiH; 7. izvoz zlata centralnim bankama 2.3.4 Plaćanje poreza
PDV predstavlja višefazni porez koji se plaća u svim fazama prometnog ciklusa. Promet dobara i usluga može se obavljati između obveznika u BiH što predstavlja domaći promet i obveznika u BiH i inostranstvu (uvoz dobara). Pod prometom dobara se podrazumijeva prenos prava raspolaganja na stvarima licu koje tim dobrima može raspolagati kao vlasnik, a dobrima se smatraju i voda, električna
16
energija, gas itd. Međutim, postoje i posebni slučajevi prometa dobara i usluga kada se ne prenosi pravo raspolaganja, pa Zakon propisuje da se prometom dobara smatra i: 1. prenos prava raspolaganja na dobrima uz naknadu na osnovu odluke državnog organa, organa lokalne samouprave ili na osnovu zakona; 2. isporuka dobara po ugovoru na osnovu kojeg se plaća provizija pri prodaji ili kupovini dobara; 3. isporuka dobara na osnovu ugovora o iznajmljivanju na određeni period na osnovu kupoprodajnog ugovora s odgođenim plaćanjem kojim je predviđeno da se pravo vlasništva prenosi najkasnije otplatom posljednje rate; 4. prijenos prava raspolaganja na novosagrađenim građevinskim objektima ili ekonomski djeljivim cjelinama u okviru tih objekata; 5. upotreba dobara poreskog obveznika u vanposlovne svrhe; 6. razmjena dobara za druga dobra ili usluge Uvoz dobara je prema Zakonu o PDV-u svaki unos dobara u carinsko područje Bosne i Hercegovine. PDV se obračunava na sva dobra koja se uvoze, osim na dobra za koja je odmah po unošenju u BiH dato odobrenje za privremeno uskladištenje ili za koje je pkrenut postupak privremenog uvoza uz oslobađanje od plaćanja uvoznih poreza. Poreska obaveza, prema Zakonu, nastaje u momentu kada se izvrši jedna od sljedećih radnji: 1. isporuka dobara ili vršenje usluga; 2. izdavanje fakture u skladu s ovim zakonom; 3. plaćanje ili djelimično plaćanje izvršeno prije izdavanja fakture; 4. nastanak obaveze plaćanja carinskog duga kod uvoza dobara, a ako te obaveze nema, u momentu kada bi nastala obaveza plaćanja tog duga; 5. za promet dobrima i uslugama koje se izuzimaju, po isteku poreskog perioda za vrijeme kojeg je izvršen promet; 6. za svaku izmjenu u poreskoj osnovicipo osnovu popusta ili drugih razloga za ispravku, kada se izda faktura ili drugi dokument.
17
Faktura i gotovinski račun su jedini dokumenti u kojima se iskazuje osnovica i obračunava PDV koji za isporučioca predstavlja obavezu, a za primaoca pravo na potraživanje za ulaznim porezom. Postoje dva razloga zbog kojih je isporučilac obavezan da izda fakturu: 1. Kupac je zainteresovan da dobije fakturu sa tačno obračunatim PDV-om da bi što prije uknjižio ulazni PDV 2. Država je zainteresovana da se porez obračuna i uplati na vrijeme Ulazni porez je iznos PDV-a koji je posebno iskazan na poreskim fakturama za promet
dobara i usluga koje su obvezniku izvršili drugi poreski obveznici, kao i iznos PDV-a koji je plaćen prilikom uvoza i posebno iskazan u jedinstvenoj carinskoj ispravi. On zapravo predstavlja iznos koji kupac treba platiti dobavljaču i koji mu se priznaje kao odbitna stavka pri obračunu poreske obaveze. Ulazni porez pri uvozu je moguće odbiti tek po plaćanju poreza obračunatog od strane carinske službe uz ispunjenje sljedećih uslova: 1. da je PDV plaćen pri uvozu 2. da je dobro uvezeno u zemlju Pravo na odbitak se ne može ostvariti na primljene isporuke kao što su privatno motivirana ulaganja, pripremna ulaganja isl.
18
