motori sus

ISPITNA PITANJA IZ MOTORA SUS I KOLOKVIJ  Skolska godina 2010/2011. godina

1. Koje su najvažnije najvažnije prednosti prednosti a koji nedostaci nedostaci motora SUS u poređenju poređenju sa drugim toplotnim motorima. Osnovne prednosti motora promjenljive radne zapremine ostvarene pomoću klipnog mehanizma, mehanizma, zbog čega se i nazivaju klipni klipni motori su: - Relativno dobra ekonomičnost goriva (optimalni stepen korisnosti zavisno od  vrste motora ide od 0.25 do oko 0.50) - Relativno dobra specifična snaga, tj. razvijena snaga iz jedinice mase motora, - Dobra kompaktnost pogonskog agregata, - Koriste gorivo visoke energetske sabijenosti što omogućuje dobar radijus kretanja za dati kapacitet rezervoara goriva, - Brza spremnost za rad i  - Troše goriva samo dok rade Međutim, ovi motori imaju i nedostatke, kao što su: -

Velika zavisnost od kvaliteta kvaliteta goriva, jer pojedine pojedine vrste motora izuskuju izuskuju tačno definisane zahtjeve u pogledu korišćenog goriva, Loše ekološke karakteristike, odnosno znatno zagađenje okoline toksičnim komponentama iz izduvnih gasova, Znatna buka nastala usljed sagorevanja i kretanja dijelova motora, Nesamostalan početak rada, jer da bi se proces odvijao normalno neophodan  je određen određen minimalni broj obrtaja motora, Nemogućnost preopterećenja motora, Komplikovanost Komplikovanos t konstrukcije konstrukc ije zbog velikog broja dijelova Zahtjeva stručno rukovanje rukovanje i održavanje, održavanje, Relativno visoka cijena proizvodnje motora i  Visoka cijena I deficitarnost naftnog goriva.

2. Šta je stehiome stehiometrijs trijska ka (ili teorijs teorijska) ka) količina količina vazduh vazduha a (L ili L  ) potrebna za za 0 

min

 potpuno sagorevanje sagorevanje goriva. goriva. Stehiomet Stehiometrijs rijska ka količina količina vazduha vazduha ( L min  ) je minimalna minimalna teorijska teorijska količina vazduha neophodna za potpuno sagorevanje 1kg goriva. 3. Kako se kod motor motora a karakteri karakteriše še sastav sastav smeše goriva goriva i vazduha. vazduha. Kao parameter parameter koji definiše sastav svježe smješe smješe i vazduha najčešće najčešće se koristi  koeficije koeficijent nt viška vazduha vazduha λ, koji je definisan izrazom

Praktično u motoru možemo raditi sa tri vrste smješe:

stehiometrijska smješa, imamo baš onoliko vazduha -  λ = 1.0 – teorijska ili stehiometrijska

koliko je teorijski potrebna za potpuno sagorijevanje goriva u motoru imamo više vazduha nego što je teorijski  teorijski  -  λ > 1.0 –siromašna smješa, imamo  potrebno za za potpuno sagorijevanje sagorijevanje smješa, imamo manje manje vazduha nego nego što je teorijski teorijski potrebno potrebno -  λ < 1.0 – bogata smješa, za potpuno sagorjevanje goriva.. Koeficijent viška vazduha je veoma značajan parameter za rad motora, koji bitno utiče na na kvalitet odvijanja procesa sagorjevanja. 4. Koja je važna važna osobina osobina goriva goriva karakte karakteristi ristična čna za oto motore motore..  je važna karakteristika karakteristika za oto oto motore definisana definisana Otpornost goriva na detonaciju  je tkz. oktanskim brojem benzina. Detonacija kod oto motora je negativan vid  eksplozivnog sagorjevanja koje može ugroziti normalno funkcionisanje oto motora. Vrsta, sastav i karakteristike goriva bitno utiču na njegovu otpornost na detonaciju definisanu oktanskim brojem. Po definiciji oktanski broj goriva je  pretstavljen izooktana izooktana (C 8 8H  H  ) u smješi sa normalnim normalnim heptanom heptanom (C 7 7H   ) koja    18  18   H 16  16  detonira pri istim uslovima kao i posmatrano gorivo. Određivanje oktanskog broja vrši se po specijalnim standardizovanim standardizovanim metodama na posebnim jednocilindričnim jednocilindričnim motorima (CFR), pri čemu se uzima da izooktan ima referentni oktanski broj 100, dok je n-heptan izrazito neotporan prema detonaciji i ima oktanski broj 0. Osnovni benzin ima oktanski broj( OB ) oko 75.Jedan 75.Jedan od jednostavnijih jednostavnijih načina  povećanja OB OB je dodavanje aditiva na bazi bazi olova.Orijentacije olova.Orijentacije radi, olovni olovni super  benzin ima OB = 98, bezolovni super benzin ima OB = 95, a bezolovni premijum ima OB = 91, dok olovni premijum ima OB = 86. Gasna goriva imaju OB preko 100: 100: metan metan ima OB ≈ 120, 120, a tečni tečni gasovi gasovi (prop (propan an – butan) butan) imaju imaju OB OB ≈ 110  110  5. Koja je važna važna osobina osobina goriva goriva karakte karakteristi ristična čna za dizel dizel motore motore  je važna karakteristika karakteristika za dizel dizel motore kod kojih kojih je Sklonost goriva ka upaljenju  je bitno da se upaljenje obavi u što kraćem vremenu nakon ubrizgavanja. Ukoliko se gorivo ne upali dovoljno brzo nakon početka ubrizgavanja, ono će u većem iznosu obrazovati homogenu smješu koja će nakon upaljenja burno sagorjevati stvarajući  udarno opterećenje. Sklonost dizel goriva ka upaljenju definiše tkz. cetanski broj . Po definiciji cetanski broj (CB) je procenat procenat cetana (C 16 H  H34 3  4 ) u smješi sa α-metilnaftalinom (C 11  ) koji ima isti period period upaljenja upaljenja kao posmatrano posmatrano gorivo. gorivo. 11H 10  10  Određivanje cetanskog broja vrši se standardizovanim postupkom pri kome se uzima da cetan ima CB = 100, jer se kao lančani parafin parafin lako raspada raspada i stupa u reakciju, dok α-metil naftalin ima CB = 0, jer je prstenaste strukture i veoma stabilan. Komercijalno dizel gorivo ima CB = 50, dok bi benzin imao ekstremno nizak CB, zbog čega je nepogodan za rad u dizel motoru. Cetanski broj goriva raste sa porastom udjela lančanig ugljovodonika(parafina). Oktanski i cetanski  broj su obrnuto proporcionalni, tj. gorivo koje ima dobar cetanski broj, ima slabu otpornost na detonaciju i obrnuto.

6. Koji se idealni termodinami termodinamički čki ciklusi razmatraju kod motora motora SUS. Predstaviti Predstaviti ove cikluse u p-v dijagramu uz objašnjenje procesa od kojih se sastoje. konstantnoj  Oto ciklus. Osnovna karakteristika je dovođenje toplote Q 1 pri konstantnoj  zapremini u SMT. Ovaj zatvoreni kružni proces se sastoji iz sledećih faza: -

1-2 1-2 – izen izentr trop opa a sabijanja

-

2-3 2-3 – izoh izohor orsk sko o dovođenje toplote Q 1,

-

3-4 3-4 – izentr izentrop opa a širenj širenja a i 

-

4-1 4-1 – izoh izohor orsk sko o odvođenje toplote Q 2 .

Kod realnog klipnog mehanizma, nemoguće je ostvariti potpunu ekspanziju, zbog  čega se neiskorišćena toplota odvodi izohorski da bi se stanje ciklusa vratilo na  početak.Razvijeni  početak.Razvijeni termodinamički termodinamički rad ciklusa ciklusa W t t proporcionalan površini    proporcionalan je površini  omeđenoj linijama zatvorenog kružnog procesa u „p-V“ koordinatnom sistemu. Istovremeno, razvijeni razvijeni rad je jednak razlici dovedene i odvedene toplote (Q 1 – Q2  ). Dizel ciklus. Osnovna karakteristika ovog termodinamičkog ciklusa je dovođenje toplote pri konstantnom pritisku. Definisan je sledećim fazama: - 1-2 –izentropa sabijanja, -

2-3 2-3 – izoba izobarsk rsko o dovođ dovođenj enje e toplote Q1,

-

3-4 3-4 – izentr izentrop opa a širenj širenja a i 

-

4-1 4-1 – izoho izohorsk rsko o odvođ odvođenj enje e toplote Q2 

Osnovni uslov za realizaciju ovog ciklusa je kontrolisano postepeno dovođenje toplote na početku hoda širenja, čime se sprečava pad pritiska koji bi nastao zbog ekspanzije radnog gasa. Sabate (kombinovani) ciklus. Osnovna karakteristika je kombinovano dovođenje toplote Q 1 i to jednim dijelom pri konstantnoj zapremini (izohorski) a drugim dijelom pri konstantnom pritisku (izobarski). Faze ovog ciklusa s u:

-

1- 2 – izentr izentrop opa a sabijan sabijanja, ja,

-

2 -  3  ‘ – izoho izohorsk rsko o dovođen dovođenje je -3‘ toplote Q‘ 1,

-

3‘-3 – izobarsko izobarsko dovođenj dovođenje e toplote Q‘‘ 1,

-

3-4 3-4 – izentr izentrop opa a širenj širenja a i 

-

4-1 – izohorsk izohorsko o odvođen odvođenje je toplot toplote e Q2 

Činjenica je da svi realni klipni motori u principu rade po Sabateovom ciklusu, samo što je kod oto-motora realni ciklus blizak teorijskom oto-ciklusu pa se njime i zamenjuje, dok kod dizel-motora realni ciklus se i proučava preko teorijskog  Sabateovog ciklusa. 7. Kojim se parametrima parametrima karakterišu ekonomično ekonomičnost st i efikasnost idealnih termodinamičkih termodina mičkih ciklusa motora SUS. Kako su definisani definisani ovi parametri. Osnovni kriteriji za upoređivanje efikasnosti ovih ciklusa u pogledu efikasnosti  iskorišćenja dovedene toplotne energije i veličine razvijenog mehaničkog rada su: a) Termod Termodin inami amički čki step stepen en koris korisno nosti sti η t  i  b) Specif Specifičn ičnii rad rad ciklu ciklusa sa pt  Termodinamički stepen korisnosti ciklusa definisan je odnosom dobijenog rada (iskorišćene toplote) prema dovedenoj toploti ciklusu, odnosno Specifični rad ciklusa omogućuje upoređenje ciklusa u pogledu iskorišćenja radne zapremine za razvijanje mehaničkog rada. Po definiciji to je odnos iskorišćene energije u vidu razvijenog mehaničkog rada prema radnoj zapremini: gdje je W t t –razvijeni rad termodinamičkog termodinamičkog ciklusa   –razvijeni rad

8. Šta je je stepen stepen sabi sabijanj janja a (ε) kod kod motor motora a SUS. SUS. Obja Objasniti sniti uz pomo pomoćć p-v dija dijagra grama ma motora. Stepen sabijanja pretstavlja odnos ukupne zapremine i kompresione zapremine  



V 1 V 2



V h



V c

V c

Sa porastom stepena sabijanja bitno raste TMD stepen korisnosti. 9. Diskutovati izraz za za termodinamički termodinamički stepen korisnosti idealnog termodinami termodinamičkog  čkog  oto ciklusa

Termodinamički stepen korisnosti dobija se kada se u izrazu za stepen korisnosti kombinovanog kombinovanog ciklusa stavi da je ρ=1, tako da je Promjena stepena korisnosti oto ciklusa za različite vrijednosti eksponenta izentrope k data je na s.2.4. s.2.4. Na osnovu osnovu prikazanezavisnosti prikazanezavisnosti i gornjeg gornjeg izraza mogu se izvući sledeći zaključci: 1 – Na TMD stepen stepen korisnosti korisnosti OT ciklusa ciklusa najveći uticaj uticaj ima stepen sabijanja, sabijanja, 2 – Kod Oto ciklus ciklusa a , količina količina dovedene dovedene toplo toplote te Q (od koje koje zavisi zavisi ρ i α)ne utiče utiče na TMD stepen korisnosti;to znači da bez obzira na količinu dovedene toplote kod oto ciklusa, ekonomičnost zavisi pije svega od stepena sabijanja. 3 – Sa porastom koeficijenta izentrope κ, stalno raste raste stepen korisnosti ciklusa ciklusa Slika Slika str 28  1

10. Ako se idealni termodinamički termodinamički ciklusi uporede pri istom stepenu sabijanja sabijanja (ε) i istoj  dovedenojj količini toplote dovedeno t oplote (Q  ) koji od njih ima ima najveći stepen stepen korisnosti oto, oto, dizel  1 ili kombinovani . Pri istom stepenu sabijanja, najveći steepen korisnosti ima oto ciklus, slijedi  sabate (kombinovani) ciklus, a najlošiji je dizel ciklus; a razlog tome je što oto ciklus, pri istom stepenu sabijanja, ima najveći steepen širenja (ε=δ). Znači: oto ciklus ima dobar potencijal potencijal u pogledu ekonimičnosti ekonimičnosti koji koji se ,na žalost, ne može može iskoristiti jer se ne smije raditi sa velikim stepenom stepenom sabijanja koji   povećava maksimalni maksimalni pritisak pritisak u cilindru i time može izazvati izazvati neželjenu detonaciju detonaciju I  sl. Za ε = const.  t 0   t k    t d 

11. Ako se idealni idealni termodinamički termodinamički ciklusi uporede uporede pri istom maksimalnom maksimalnom pritisku pritisku ciklusa (pmax  ) i istoj dovedenoj dovedenoj količini toplote toplote (Q 1 ) koji od njih ima najveći stepen stepen korisnosti oto, dizel ili kombino kombinovani. vani. Pri istom maksimalnom pritisku u cilindru, pri kome dizel ciklus ima znatno veći  steepen sabijanja od oto ciklusa, najveći steepen korisnosti ima dizel ciklus, slijedi  sabate (kombinovani) ciklus, a tek na kraju dolazi oto ciklus. Za  p  const   t d    t k    t o Ovaj slučaj je važan za realne realne motore jer se koristi u praksi, tako da dizel motor  motor   postiže veću ekonomičnost ekonomičnost od oto oto motora. max

12. Predstaviti načelno u p-v dijagramu stvarni radni ciklus usisnog četvorotaktnog  motora i objasniti tok procesa. Stvarni radni ciklus je jedan kontinualni kompleksni proces u kome prepliću različiti fizičko hemijski procesi koji čine radni ciklus a ovaj razvija mehanički rad. Uprkos toj kompleksnosti, mogu se uočiti četiri glavna procesa koji se nadovezuju jedan na drugi, a to su I – proc proces es izmene izmene radne mater materije, ije, II – pro proces ces sab sabija ijanja nja,, III – pro proces ces sagor sagoreva evanja nja i  IV – pro proces ces šir širenj enja. a.

Sl-Stvarni radni proces IV-taktnog motora Proces izmene radne materije obuhvata pražnjenje radnog prostora od sagorelih gasova iz   predhodnog ciklusa i punjenja radnog prostora svežom svežom radnom materijom. Procesom sagorevanja, omogućava se oslobađanje toplote i povećanje energetskog potencijala radnog fluida kao preduslova za dobijanje mehaničkog rada. Način i tok sagorevanja u motoru znatno zavise od načinai i kvaliteta obrazovanja smeše. Zbog toga se sagorevanja u oto i dizelmotoru bitno razlikuju.

13. Predstaviti načelno u p-v dijagramu stvarni radni ciklus dvotaktnog motora i  objasniti tok procesa. Dvotaktni motor obavlja radni ciklus u 2 takta odnosno za 2 hoda hoda klipa, tj za 1 obrt koljenastog vratila 1 – sabi sabija janj nje e 2 – šire širen nje IK – izlaz izlazni ni kana kanal l  UK – ulaz ulazni ni kan kanal  al 

Proces sagorjevanja u dvotaktnom motoru je isti kao kod 4-taktnog motora. Nakon sagorjevanja odvija se takt širenja koji je i ovdje jedini radni takt. Ekspanzija gasa traje sve dok klip svojim kretanjem ne otvori izlazni kanal. Tada,pod dejstvom pritiska, sagorjeli gas istrujava iz radnog prostora tako da u njemu pritisak opada do pritiska koji je blizak pritisku okoline. U tom trenutku, klip otvara ulazni kanal   preko koga se pod, pod, dejstvom napojnog kompresora, kompresora, pod malim nadpritiskom, u cilindar ubacuje ubacuje svježa smješa.

14. Šta je šema razvoda četvorotaktnog motora. Predstaviti u polarnom dijagramu ili  dijagramu otvaranja ventila u funkciji ugla kol. vratila (A v -α) šemu razv razvoda oda i  načelno objasniti uglove šeme razvoda.

Dijagram koji pokazuje, šematski, trenutke otvaranja i zatvaranja ventila je tzv. šema razvoda koja je predstavljena krugom okretanja kolenstog vratila na kome su označeni trenuci otvaranja i zatvaranja ventila, kao što je prikazano na sledecoj slici  IVO – izduvn izduvnii ventil ventil otvar otvara a IVZ – izduvni izduvni ventil ventil zatvara zatvara UVO – usisni usisni ven ventil til otvar otvara a UVZ – usisni usisni venti ventill zatvar zatvara a I – izdu izduva vava vanj nje e U – usis usisav avan anje je

15. Koeficijent punjenja punjenja motora (ηv  ); definicija i najvažniji uticajni uticajni činioci. Koeficijent punjenja  v definiše količinu punjenja cilindra svježom radnom materijom, a izražen je odnosom mase stvarno usisane radne materije m stv  prema teorijskoj teorijskoj masi  mteor  koja se može usisati pri određenim referentnim uslovima.  v

m stv



mteor 



V ef   V h



   s    std 

Od količine svježeg punjenja zavisi količina razvijene toplote, a time I snaga motora: ,

,,

,,,

 v   v   v   v

- ekspanzioni ekspanzioni koeficijent koeficijent punjenja punjenja ,,, kinematski koeficijent koeficijent punjenja punjenja  v - kinematski , gustinski koeficijent koeficijent punjenja punjenja  v - gustinski ,

 v

,,,

 v

T  s



   s   o



T o



T o T  s

 T 

16. Tok koeficijenta punjenja punjenja motora u funkciji broja obrtaja i uticaj šeme razvoda . Sa porastom broja broja obrtaja, rastu otpori otpori strujanja te se koeficijent koeficijent punjenja smanjuje. Međutim, kod realnih motora, koeficijent punjenja posjeduje maksimum  pri oderđenom oderđenom broju obrtaja. obrtaja. Desno od od tog maksimuma, maksimuma, koeficijent koeficijent punjenja opada, zbog porasta otpora otpora strujanja, uprkos korišćenju inercije inercije punjenja pri  kasnijem zatvaranju usisnog I izduvnog ventila. Lijevo od toga maksimuma, koeficijent punjenja opada,jer su brzine strujanja male, tako da je i inercija gasa mala zbog čega se izduvni I usisni ventili nepotrebno isuviše rano otvaraju i  isuviše kasno zatvaraju. Optimalni broj obrtaja pri   v  max (pri maksimalnom koeficijentu punjenja), zavisi od uglova šeme razvoda. -Šema razvoda sa malim uglovima otvaranja I zatvaranja ventila (1) omogućava dobar koeficijent punjenja na niskim brzinskim režimima, ali i veoma brzo opadanje istog sa porastom broja obrtaja jer se ne koristi inercija gasne struje.Motor sa šemom razvoda većih uglova otvaranja I zatvaranja ventila (2) dobro će koristiti inerciju punjenja tako da će posjedivati povoljan koeficijent   punjenja na na višim brzinskim režimima, režimima, ali uz znatan gubitak gubitak svežeg punjenja punjenja na nižim brojevima obrtaja zbog isuviše malih brzina strujanja , tako da dolazi do usisavanja već izbačenih izbačenih produkata sagorjevanja sagorjevanja i izbacivanja već usisanog   punjenja.  punjenja. Optimalno bi bilo kada bi motor posjedovao promjenjljivu šemu razvoda (3) tako da, pri svakom broju obrtaja, postiže najveći mogući koeficijent punjenja. Na žalost, to je, zbog isuviše složene konstrukcije, konstrukcije, uglavnom, teško ostvarljivo zbog  z bog  čega se, kod realnog motora, šema razvoda bira kao kompromis između dobrog  rada na niskim i visokim brzinskim režimima.

17. Koeficijent zaostalih zaostalih gasova motora (γ  ); definicija i najvažniji najvažniji uticajni uticajni činioci. r  Koeficijent zaostalih gasova (   r  ) pretstavlja mjerilo mjerilo količine količine inertnih produkata produkata koji  se iz prethodnog ciklusa prenesu u sledeći, mješajući se sa svježim punjenjem i  razblažujući ga. Po definiciji je određen odnosom količine zaostalih produkata iz   prethodnog  prethodnog ciklusa (  M r  ) i količine svježe svježe smješe nakon nakon procesa punjenja punjenja (  M s )   r  

-

 M r   M  s

najveći uticaj na količinu zaostalih gasova ima steepen sabijanja, odnosno, veličina kompresione zapremine. Sa porastom pritiska izduvavanja, odnosno, sa porastom otpora izduvavanja raste I koeficijent zaostalih gasova Sa porastom temperature izduvnih gasova, smanjuje se koeficijent zaostalih gasova i  Koeficijent zaostalih gasova i koeficijent punjenja su obrnuto proporcionalne veličine.

18. Šta je specifični pumpni pumpni rad kod četvorotaktnog četvorotaktnog motora (Δp p ); definicija, definicija, pretstaviti  u p-v dijagramu i najvažniji uticajni činioci. Specifični rad izmjene radne materije ili srednji pritisak pumpnog rada (   p p )  pretstavlja mjerilo mjerilo energije energije utrošene na savlađivanje strujnih otpora otpora procesa  pražnjenja i punjenja cilindra. Zavisi Zavisi od strujnih gubitaka gubitaka u izduvno izduvno usisnom sistemu odnosno od toka linija izduvavanja i usisavanja.  p p    p 

 p r   p a 

Gdje je  p - koeficijent pumpnog pumpnog rada koji uzima uzima u obzir oblik I tok linije pritiska, pritiska, obično je  p =0.7-1.0  Utiče još srednja brzina izduvavanja, srednja brzina usisavanja i broj obrtaja.

19. Šta je šema razvoda kod dvotaktnog motora. motora. Predstaviti u polarnom dijagramu ili  dijagramu otvaranja ventila u funkciji ugla kol. vratila (A k -α) šemu razv razvoda oda i  načelno objasniti uglove šeme razvoda. Simetrična i nesimetrična šema razvoda 2-t motora. Simetrična šema razvoda kod 2-taktnih 2-taktnih motora ograničava mogućnost mogućnost punjenja cilindra zbog naknadnog isticanja gasova, a spriječavanje ovog isticanja je moguće formiranjem nesimetričnog razvoda, kada se izlazni kanal zatvara bilo istovremeno ili čak pre ulaznog kanala.

20. Šta je međuhlađenje međuhlađenje kod natpunjenih natpunjenih motora. motora. Objasniti svrhu primene međuhlađenja. Danas je veoma aktuelna i česta primjena tkz. Međuhlađenja punjenja turbopunjenih turbopunjenih motora. motora. To se se postiže smještanjem hladnjaka hladnjaka (voda – ulazni  vazduh ili okolni vazduh vazduh – ulazni vazduh)između vazduh)između kompresora kompresora i usisnog usisnog sisema motora, tako da se, na ulazu u motor, bitno smanjuje temperature punjenja (vazduha ili smješe, zavisno od toga da li se radi o oto ili dizel motoru). Time se, zbog nižih temperature, bitno povećava koef. punjenja, a time i snaga i  ekonomičnost ekonomičnost motora. I ovdje šema razvoda ima veliki značaj. 21. Proces sabijanja sabijanja kod motora. motora. Diskutovati obrasce obrasce za pritisak pritisak i temperaturu temperaturu na kraju sabijanja Srednji eksponent politrope sabijanja može globalno opisati proce, na osnovu koga se mogu približno definisati temperatura i pritisak na kraju sabijanja. n srednji eksponent politrope. S obzirom da je u ukupnom bilansu toplota predana sa gasa na zid veća od toplote koja je predana u prvom dijelu sabijanja sa zida na gas, to je i srednji  eksponent politrope sabijanja manji od odgovararajućeg  eksponenta izentrope. Pri tome, što je intenzitet razmjene toplote između gasa i  okoline veći, utoliko je eksponent sabijanja manji od eksponenta izentrope. Svi  faktori koji utiču na razmjenu razmjenu toplote, toplote, utiču i na ovo odstupanje, odstupanje, a oni su: broj  obrtaja, povećan intenztet hlađenja, vihorenje punjenja, dimenzije radnog   prostora, kompaktnost, kompaktnost, termičko termičko stanje i dr. Oto motori   p c  14  20bar  T c  700  770 K  Dizel motori   p c  40  70bar  T c  900  1100 K  1

22. Objasniti ukratko fizikalnost formiranja formiranja smeše i normalno normalnog g odvijanja procesa sagorevanja kod oto motora. Kod oto motora, da bi se obavilo brzo sagorjevanje i oslobađanje toplote u blizini  same SMT (pri približno V=const.), neophodno je obrazovati  homogenu (dobro izmješanu) smješu prije sagorjevanja. Proces obrazovanja smješe moramo otpočeti znatno prije sagorjevanja, što znači čak  van cilindra, kako bi se obezbjedilo dovoljno vreme i prostor za mješanje.Upaljenje se mora vršiti  dirigovano (stranom energijom) na taj način što se prvo upaljenje inicira varnicom na elektrodama svijećice, odakle s sagorjevanje dalje nastavlja tako što se sferni   plamen prostire prostire kroz komoru komoru postepeno zahvatajući zahvatajući sloj po po sloj svježe smješe smješe I  oslobađajući toplotu.

23. Prikazati u p-α dijagramu tok pritiska pri sagorevanju u oto motoru; ugao  pretpaljenja,  pretpaljen ja, karakteristične karakteristične faze procesa procesa sagorevanja. sagorevanja. I faza faza – peri period  od   pritajenog  sagorjevanja II faza faza – perio period d pravo pravog  g  sagorjevanja i  II IIII faza faza – peri period  od  dogorjevanja

24. Koji su glavni uticajni faktori na ubrzanje odvijanja odvijanja procesa sagorevanja sagorevanja kod oto motora. smješe – utiče na regularnost regularnost upaljenja, upaljenja, kvalitet kvalitet sagorjevanja sagorjevanja i  - Sastav smješe direktno utiče na brzinu sagorjevanja Turbulencija – haotično strujanje strujanje sastavljeno sastavljeno iz niza niza većih ili ili manjih vrtloga vrtloga - Turbulencija sagorjevanja – utiče na kvalitet kvalitet sagorjevanja sagorjevanja - Oblik komore sagorjevanja fronta plamena plamena - Položaj i broj svjećica – utiču na dužinu puta fronta - Broj obrta obrtaja ja – utiče na na brzinu brzinu sagrjeva sagrjevanja nja - Položaj otvora otvora leptira – utiče na prigušenje prigušenje u usisnom sistemu, a time time i na količinu zaostalih gasova. potpaljenja – utiče na efikasnost sagorjevanja. sagorjevanja. - Ugao potpaljenja 25. Detonantno sagorevanje sagorevanje kod oto motora; fenomen, manifestacije i posledice i  glavni uticajni faktori. Detonantno sagorjevanje je jedan vid eksplozivnog ili zapreminskog sagorjevanja, tokom koga dolazi do trenutnog oslobađanja toplote u većem dijelu smješe. Zapreminsko sagorjevanje nastaje kada se, u manjem ili većem dijelu zapremine radnog prostora, nađe homogena smješa podvrgnuta istim uslovima koji  ispunjavaju kriterijume samopaljenja .Tada dolazi do upaljenja i trenutnog  sagorjevanja tog dijela smješe, što stvara nagli porast pritiska u cilindru. Porast sila izaziva razbijanje uljnog sloja između kliznih metalnih površina, glavni   problem pri pri detonaciji je porast porast mehaničkih mehaničkih i termičkih opterećnja. opterećnja. Kratkotrajna detonacija ne mora mora da bude opasna, opasna, ali, ako se ona ponavlja ponavlja sa pojačanim intenzitetom, onda posljedice detonacije mogu biti štetne po motor. Dopunske  prateće pojave pojave jake detonacije detonacije su još pad pad snage i gubitak gubitak ekonomičnosti. ekonomičnosti. Faktori koji utiču na pojavu detonacije mogu se svrstati u tri grupe: -  pripremni  pripremni faktori – gorivo, tj njegov njegov oktanski broj  broj  - konstruktivni faktori – stepen sabijanja, konstrukcija komore sagorjevanja, sagorjevanja, material klipa i glave, vrsta hlađenja faktori – ugao pretpaljenja, pretpaljenja, režim režim rada, rada, sastav smješe, smješe, stvaranje taloga. - radni faktori

26. Objasniti ukratko ukratko fizikalnost formiranja formiranja smeše i odvijanja odvijanja procesa procesa sagorevanja sagorevanja kod  dizel motora. Kod dizel motora, doziranje goriva se, u najvećem broju slučajeva vrši se hidrauličkim ubrizgavanjem goriva pod pritiskom. Jedan od posebnih zadataka ubrizgavanja je da obezbjedi  raspršivanje ubrizganog goriva kako bi  sepovećala ukupna površina mlaza goriva i ubrzalo isparavanje goriva. Osnovni faktori koji utiču na kvalitet raspršivanja su: pritisak ubrizgavanja, ubrizgavanja, zakon ubrizgavanja, ubrizgavanja, konstrukcija brizgača, gorivo sa svojim fizičkim svojstvima, pritisak  gasa u cilindru. Isparavanje goriva slijedi odmah nakon raspršivanja koje direktno utiče na brzinu isparavanja. Vrijeme isparavanja zavisi od:srednjeg prečnika kapljica, temperature sredine, sredine, relativne brzine, pritiska sredine i fizičkih fi zičkih svojstava goriva. Mješanje goriva i vazduha je preduslov za obavljanje sagorjevanja. Kod dizel motora je neophodno organizovano vihorno kretanje vazduha , koje se postiže bilojoš tokom usisavanja, bilo oblikom komore, pri kraju sabijanja, ili, često, upotrebom i jednog i drugog zahvata. 27. Prikazati u p-α dijagramu dijagramu tok pritiska pritiska pri sagorevanju sagorevanju u dizel motoru; motoru; ugao  predubrizgavanja,  predubrizg avanja, karakteristične karakteristične faze procesa procesa sagorevanja. sagorevanja. I – period period pritaje pritajenog nog sagor sagorjeva jevanja nja ili zakašnjenja upaljenja II – perio period d burn burnog og ili  ili  neregulisanog sagorjevanja III – perio period d regulis regulisano anog  g  sagorjevanja i  IV – period period dogo dogorje rjevan vanja ja

Na dužinu trajanja perioda zakašnjenja utiču: vrsta goriva, sistem ubrizgavanja, temperature vazduha, stepen kompresije, vihorno kretanje vazduha. 28. Vrste dizel motora prema načinu obrazovanja smeše (obliku komore komore sagorevanja); prednosti i nedostaci pojedinih vrsta dizel motora. Osnovna podjela je na : a) dizel dizel motore motore sa direk direktni tnim m ubrizgav ubrizgavanje anjem: m: sa zapreminskim obrazovanjem smijese I sa filmskim obrazovanjem smjese Prednosti zapreminskih motora sa direktnim ubrizgavanjem: dobra ekonomicnost,  jednostavnost kons trukcije, startovanje motora moto ra lako pri hladnom vremenu.  Nedostatci zapreminskih motora sa direktnim ub rizgavanjem: “tvrd” rad, velika buka motora, konstrukcija sistema ubrizgavanja je delikatna, emisija NOx I dima je znatna, zahtjevaju visok kvalitet goriva. Prednosti motora da direktnim ubrizgavanjem I filmskim obrazovanjem smjese: miran rad, dobra specificna snaga motora, dobra ekonomicnost, I dobre ekoloske karakteristike, umereni pritisci ubrizgavanja.

 Nedostatci motora da direktnim ubrizgavanjem I filmsk im obrazovanjem s mjese: Otezano startovanje motora pri hladnom vremenu, slozenija konstrukcija cilindarske glave, neophodno odrzavanje temperature zida motora  b) dizel motori sa indirektnim ubrizgavanjem: d izel motori sa vihornom komorom I dizel motori sa pretkomorom. Prednosti dizel motori sa vihornom komorom; miran rad, manja buka, manja dimnost,  pogodnost za rad pri vecim brojevim a obrtaja, niska toksicnost, manja od govornost sistema ubrizgavanja, mogucnost koristenja goriva sireg kvaliteta.  Nedostatci dizel motori sa vihorno m komorom: Losija ekonomicnost, ekonom icnost, slabija startnost  pri hladnom vremenu, vece termicko o pterecenje I slozenija konstrukcija cilindarske glave. 29. Specifični indicirani rad motora motora (srednji indicirani pritisak); definicija definicija i prikaz uz pomoć p-v dijagrama. Srednji indicirani pritisak predstavlja mjerilo razvijenog specificnog rada tokom  procesa I on pokazuje koliki je rad razvijen radnim procesom u cilindru motora po  jedinici radne zapremine, on pokazuje spo sobnost da motor Iz jedinice radne zapremine razvije odredjeni rad tokom radnog ciklusa. ciklusa.  pi = Wi/Vh

Teorijski I stvarni radni ciklus

30. Indicirani radni parametri motora: srednji indicirani pritisak, indiciranna snaga, specifična indicirana potrošnja goriva, indicirani stepen korisnosti, stepen dobrote stvarnog ciklusa motora. -Srednji indicirani pritisak predstaavlja mjerilo razvijenog specificnog rada tokom radnog  procesa, I on pokazuje koliki je rad razvijen radnim p rocesomu cilindru motora po jedinici radne zapremine.  pi = Wi/Vh

- Indicirana snaga motora je snaga koju motor razvija u svojim cilindrima. Snaga je u  jedinici vremena. Snaga je rad u jedinici vremena  pi = Wi 2n/τ -Ekonomicnost radnog procesa se odredjuje na odnosu potrosnje goriva potrebne za razvijanje radne snage , parameter koji definise taj process naziva se specificna indicirana indicirana  potrosnja goriva I predstavlja odnos po troslnje goriva u jedinici vremena I razvijene snage u cilindru motora. Gi= mg/Pi -Parametar koji definise koliko se stvarni ciklus priblizava teorijskom, naziva se stepen dobrote ciklusa. - Indikatorski stepen korisnosti predstavlja mjerilo kvaliteta odvijanja radnog ciklusa motora u pogledu njegove njegove ekonomicnosti odnosno u pogledu iskoristene toplotne enegrije goriva , On je definisan odnosom dobijene energije , u obliku razvijenog mehanickog rada u toku radnog procesa, prema ulozenoj energiji koja se oslobadja sagorjevanjem goriva goriva u cilindru motora. ηi= Wi/Qi 31. Diskutovati izraz za srednji indicirani pritisak motora

Ovaj izraz pokazuje najvaznije uticajne parametre na razvijeni specificni rad motora, ti faktori su : - Odnos Odnos donje toplo toplotne tne moci moci Hd prema prema minimal minimalnoj noj teori teorijsko jskojj kolicin kolicinii vazduha vazduha neophodnog za za potpuno sagorjevan sagorjevanje. je. Lmin je priblizna priblizna konstanta konstanta za sva ugljovodonicna goriva ( ne utice na razvijeni specificni rad) - gustina gustina svjez svjezeg eg punjenj punjenjaa bitno bitno utice utice na na razvij razvijeni eni rad rad Sg= Sg= Pk/Rtk  Pk/Rtk  - mehanicki mehanicki stepen korisnosti(dir korisnosti(direktno ektno utice) stepen punjenja (utice) (utice) optimalne optimalne vrijednosti zavisi od izabrane seme razvoda - postigniti postigniti inducirani inducirani stepen korisnosti korisnosti pri datom sastavu sastavu smjese smjese utice na razvijeni razvijeni rad. najveci razvijeni rad je pri maksimalnom odnosu ηi/λ  32. Efektivni stepen korisnosti motora; veza između između stepena korisnosti i analiza ukupne ekonomičnosti motora. ???????????

33. Diskutovati izraz za srednji efektivni pritisak motora

Predhodni izraz pokazuje najvaznije uticajne uticajne parametre na razvijeni razvijeni specificni rad motora ti faktori su: - Odnos Odnos donje toplo toplotne tne moci moci Hd prema prema minimal minimalnoj noj teori teorijsko jskojj kolicin kolicinii vazduha vazduha neophodnog za potpuno sagorjevanje. Lmin je priblizna konstanta za sva ugljovodonicna goriva ( ne utice na razvijeni specificni rad) - Gustin tina ρg= ρg= Pk/RT k/RTk  k  - Mehanic Mehanicki ki stepen stepen korisno korisnosti sti utic uticee na razv razvije ijenu nu snagu snagu I rad rad motora motora

-

Stepen Stepen punjen punjenja ja motora motora direkt direktno no utice utice na razvij razvijeni eni rad rad te smanje smanjenje nje otpora otpora usisavanja. - Postigniti Postigniti indicirani indicirani stepen stepen korisnosti korisnosti pri datom sastavu sastavu smjese smjese direktno utice na razvijeni rad. 34. Kako se vrši regulacija regulacija snage snage kod oto i dizel motora. motora. Postoji razlika u reglaciji kod oto i dizel motora. Kod Oto motora regulacija se se vrsi kvantitativno , dok se kod dizel motora vrsi kvalitativna regulacija. Kvalitativna regulacija odnosno regulacija putem promene kolicine punjenja ostvaruje se  promjenom koef. punjenja,a punjenja, a to se moze postici tokom usisavanja svijezeg punjenja. Kvalitativna regulacija, odnosno regulacija putem promjene sastava smjese ostvaruje se  promjenom odnosa ηi/λ 

35. Energetski Energetski (toplotni) (toplotni) bilans motora. Jasno je da se samo jedan manji dio dovedene toplote efektivno iskoristi na razvijanje snage i svladavanje spoljnih otpora Te razlicite energije imaju sledeca znacenja -

Qi- toplotn toplotnaa energij energijaa doveden dovedenaa u motor motor putem putem sagorje sagorjevan vanja ja goriva goriva Qi=mb*H Qi=mb*Hd d

-

Qe- Energi Energija ja koja koja se efekti efektivno vno iskor iskorist istii i preda preda radno radnojj masini masini u vidu vidu efekti efektivne vne snage motora Qe=ηe*Qi

-

Qr- energij energijaa koja koja se izduv izduvnim nim gasovi gasovima ma odvede odvede u vidu vidu njihov njihovee kineti kineticke cke ener energije gije,,  jos vise u vidu njihove visoke entalpije zbog nepotpune ekspanzije u cilindrim a motora

-

Qr=mr*ltr-mv*ltv

-

Qw- je toplot toplotna na energ energija ija odved odvedena ena sreds sredstvo tvom m za hlad hladjenj jenjee dijelov dijelovaa motora motora u cilju cilju sprijecavanja mehanickih karakteristika sa porastom temperature i radi obezbedjenja optimalnog termickog stanja motora

-

Qm je toplotn toplotnaa energij energijaa odvedena odvedena sredst sredstvom vom za podmaz podmazivan ivanje je pri njeg njegovom ovom hladjenju radi sprecavanja njihovog zagrijavanja usled dodira sa vrelim djelovima motora i usled toplote razvijene trenjem na klizavim povrsinama.

-

Qng- je kolici kolicina na toplot toplotne ne energ energije ije koja koja se se gubi gubi zbog zbog nepotpun nepotpunog og sagor sagorjev jevanja anja u motoru.

36. Brzinske Brzinske karakteristike karakteristike motora; motora; prikazati prikazati načelno tok efektivne efektivne snage, obrtnog momenta i specifične efektivne potrošnje na spoljnoj brzinskoj karakteristici oto i dizel motora. Brzinska karakteristika predstavlja zavisnost snage obrtnog momenta potrosnje i drugih  parametara od brzine obrtanja, odnosno broja obrtaja koljenastog vratila ili neke velicine

direktno proporcionalne brzini obrtaja koljenastog vratila (npr srednjoj brzini klipa ) pri konstantnom polozaju regulacionog organa

37. Karakteristike opterećenja motora; motora; prikazati načelno tok tok specifične efektivne potrošnje u funkciji opterećenja kod oto i dizel motora. Ekonomicnost motora pogodno je posmatrati prekoSpec efekt potrosnje g e= C/ηiηm KOd oto motora spec ef potrosnja pri punom optereecenju ima min u oblasti srednjeg broja obrtaja.

38. Propelerske Propelerske karakteristik karakteristika a motora. Propelerske karakteristike motora predstavljaju zavisnost promjene karakteristicnih  parametara u f-ji, broja obrtaja, pri cemu se snaga koju motor razvija mjenja po zakonu kubne parabole tj Pe=a*n˘3 Ovakav nacin opterecenja motora karakteristican je kod brodskog i avionskog pogona.

39. Univerzalni dijagram specifične efektivne potrošnje goriva motora; načelni prikaz u koordinatnom sistemu p -n, pol ekonomičnosti. e

40. Sile motornog mehanizma; gasna sila, inercijalne sile (pravolinijski oscilatornih masa i rotacionih masa). U principu se mogu izdvojiti 3 karakteristicne grupe sila :

1. Sile pritiska gasova u cilindru 2. Sile inercije pokretnih delova 3. Sile trenja na kliznim povrsinama Sile koje poticu od tezine tezine elemenata elemenata se, kao veoma male u odnosu na zanemaruju osim kod vrlo sporohodih motora velikih dimenzija. - Sile Sile trenja trenja se najce najcesce sce zanema zanemaruj ruju u pri razma razmatra tranju nju dinami dinamickih ckih proble problem; m; relativno male u odnosu na prve dve grupe sila, medutim, ipak ih treba imati na umu za njihovo savladivanje trosi znatan deo energije razvijen u cilindru (kao sto je objasnjeno, objasnjeno, najmanje najmanje oko )0 - 20 %, a na nekim rezimima rezimima i znatno znatno vise). vise). - Sile Sile pritisk pritiskaa gasova gasova ili ili tzv. tzv. gasne gasne sile sile poticu poticu od dejs dejstva tva priti pritiska ska u it  prostoru motora. Pritisak u cilindr u ne djeluje ravnomjerno po cijeloj povrsini  prostora: djelujuci na zidove cilindra, stvara radijalne sile koje opterecuju cilin dar. - Inercijalne Inercijalne sile nastaju usled promjenljivog promjenljivog kretanja kretanja masa masa klipnog klipnog mehanizma mehanizma u  principu u zavisno od vrste kretanja karakt eristicne mase klipnog mehaizma ove

sile se mogu svrstati u dvije grupe; sile inercije pravolinijskih oscilatornih masa i inercijalne sile rotacionih masa. 41. Diskutovati Diskutovati izraz za inercijal inercijalnu nu silu pravolinijs pravolinijski ki oscilatornih oscilatornih masa Fio= Fio= 2

I

m Rω cosα – m λRω2cos2α = F o

o

io

II

+F

io

Dakle inercijalna sila pravolinijskih oscilatornih masa ima shodno kretanje kretanje ubrzanja, I dva harmonika. Prvi harmonik  F naziva se inercijalna sila pravoliniskih oscilatorinh masa io

I reda. reda. i ima frekfenciju koljenastog vratila , dok drugi harmonik koji se naziva inercijalna sila pravoliniskih oscilatorinh masa II reda. ima 2x vecu frekfenciju i oko 4x manju amplitudu.

42. Rezultujuća sila na klipu kod motora; prenos sila kroz motorski mehanizam. R ezultujuca sila klipa prenosi se dalje klipnim mehanizmom razlazuci se prema Prema semi na slici. Najpre. ona se razlaze u samoj osovinici klipa, odnosno, maloj  pesnici klipnjace. na jedina dva moguca pravca dejstva, a to su: pravac klipnjace i pravac normalno na osu cilindra, tako da se dobijaju njene komponente: normalna sila i sila klipnjace  Normalna sila ima vrijednost: F N = Fr  *tgβ

43. Tangencijalna sila jednog cilindra motora. Ukupna tangencijalna sila celog motora. Promjena tangencijane sile koja potice usled dejstva jednoog cilindra motora  prikazana je na slici, ova sila imje jednaka 0 u mrtvim tackama ali je takodje jednaka 0 kad je rezultujuca sila klipa jednaka 0. najvecu vrijednost tokom hoda sirenja. DA bi doslo do obrtanja vratila pozitivna sila(iznad 0) mora biti pozitivna da bi se koljenasto

vratilo okretalo.

U odredenom trenutku ukupan obrtni moment motora jednak je zbiru obrtnih momenata od pojedinih cilindara, koji se izmedu sebe razlikuju za fazni razmak   paljenja izmedju cilindara, tj.: Mtu=ΣMti=RΣFti=R.Ftu Dijagrami promene ukupne tangencijalne sile za linijske motore sa razlicitim - cilindara prikazani su na sl.9.10. Razlika u promeni, a posebno u odnosu na ..lindricni motor, je ocigledna. Sa povecanjem broja cilindra, znatno se poboijsava nernost i pravilnost promene ukupne tangencijalne sile. To znaci i da ce problem

neravnomernosti obrtanja kolenastog vratila biti manji.

44. Neravnomernost ugaone brzine kolenastog vratila motora; motora; uloga zamajca motora. Zamajac je potreban kod motora sa manjim brojem cilindara(koji imaju veci visak rada tangencijalne sile) I manjim nominalnim broem obrtaja. Pored povecanja ravnomjernosti obrtanja zamajac motora svojom zamajnom masom  potpomaze ketanje iz mjesta(kod motornih vo zila) I savladavanje kratkotrajnih preopterec enja ( kod traktora) I takodje se preko njega ostvaruje veza sa spojnicom I elektropokretacem(  preko zupcastog vjenca) 45. . Mogućnosti uravnoteženja inercijalnih sila kod jednocilindričnog motora dodavanjem protiv tegova na kolenastom vratilu. Trebamo uravnoteziti tri sile: - Iner Inerci cijan janaa sila sila rota rotacio cionih nih masaF masaFir  2 Fir = mr Rω  posto je ova sila konstantnog inte nziteta I djeluje radijalno ka periferiji ona se moze uravnoteziti dodavanjem protiv tega sa suprotne strane m pt=mr R/R  pt gdje je m pt masa protitega R  pt radijus protutega. protutega. - Inerci Inercijana jana sila sila pravol pravolini inijski jskih h oscila oscilator tornih nih masa masa I reda reda 2 Fio = moRω cosά posto ova sila djeluje u pravcu osa cilindra ona se moze u  potpunosti uravnoteziti dodava njem protivtega M pt =k 0 R/R  pt faktorm k se odredjuje koji dio F io  je uravnotezen I zavisi od namjene motora, kod stacionarnih motora stabilni fundament moze primiti znatne sile u vertikalnom pravcui usvajaju se manje vrijednosti ovog faktora, dok je kod  brodskih motora pozeljnije da se smanji dejstvo inercijalne sile upravona dno  broad pa se biraju vece vrijenosti faktora k. 2 - Inerci Inercijaln jalnaa sila sila pravol pravolini inijski jskih h oscilat oscilatorn ornih ih masa masa II II reda reda F io= moRω λcos 2ά

Ova sila se obzirom na njenu 2x vecu frekfenciju od obrtanja koljenastog vratila ne moze se cak ni djelomicno uravnotieziti dodavanjem protivtega na vratilo.

46. Problem Problem uravnotećenja uravnotećenja inercijal inercijalnih nih sila i njihovih njihovih momenata momenata kod višecilindričnih motora.

OD 154 do 162

47. Toksične Toksične komponente komponente izduvnih izduvnih gasova kod oto motora; motora; načelni uticaj uticaj sastava sastava smeše na njihovu količinu (koncentraciju) u izduvnim gasovima.  Na zalost osim produkata potpun og sagorjevanja, tokom sagorjevanja, u motoru se  javljaju I izvjesne toksicne kompone nte, medju kojima su najvazniji sledeci sastojci : - Ugljenmo Ugljenmonoks noksid id CO vezuje vezuje hemogl hemoglobin obin u krvi sprec sprecava avajuci juci razvodj razvodjenj enjee kiseonik kiseonikaa  po tijelu. CO nastaje kao product nepotpunog sagorjevanja pri nedostatku vazduh, zbog zbog cega ga ima najvise u radu sa bogatom smjesom. - Nesagorjeli Nesagorjeli ugljovodonici ugljovodonici HC iritir iritiraju aju sluzokoz sluzokozee disajnih disajnih organa organa I ociju ociju dok tezi tezi ugljovodonici djeluju kancerogeno  Nesagorjeli ugljovodonici javljaju se kao p roduct neizvrsenog sagorjevanja zbog gasenja plamena u lizini zidova, sto je komora razrudjenija sa vise hladnih zidova vise je HC - Azotov Azotovo o oksidi oksidi NOx, NOx, veoma veoma su toksi toksicne cne kompo komponent nentee jer osim iritac iritacije ije I oboljen oboljenja ja disajnih unistavaju prirodu. Azotovi oksidi nastaju kao product oksidacije azota pri ekstremno visokim temp koje vladaju tokomk sagorjevanja(peko 2200K) to znaci da se oni formiraju pri visokim opterecenjima motora,ali pri radu sa dovoljnim viskom vazduha.

48. . Mogućnosti poboljšanja izduvne izduvne emisije kod oto motora; primena trokomponentnog «katalizatora».  NJegova uloga je da u izduvnom s istemu u prisustvu katalizatora obicno nekog p lemenitog metala intenzivira oksidaciju CO I HC ili redukciju NOx I njihovo petvaranje u neskodljive  produkte potpunog s agorjevanja. Proces istovremene redukcije I oksidacije je jedino moguc ukoliko motor radi sa preciznim odrzavanjem smjese, to je jedino moguce u “zatvorenoj sprezi”, sa dvije lambda sonde jednom ispred I jednom iza katalizatora.

49. Toksične Toksične komponente komponente izduvnih izduvnih gasova kod dizel motora; motora; načelni načelni uticaj uticaj sastava smeše na njihovu količinu (koncentraciju) u izduvnim gasovima. Kao I kod Oto motora I kod dizel motora se javljaju CO HC I Nox, medjutim kod dizel motora situacija je nesto povoljnija, zato zato sto dizel motor radi sa siromasnijom smjesom tako da je emisija CO I HC relativno niska, najveci problem kod dizel motora je NOx, ali oi ona je niza nego kod oto motora zbog nizih t sagorjevanja. Sa  porastom opterecenja motora, od nosno smanjenja koef vazduha raste udio toksicne emisije. CO se javlja kao posledica lokalnog manjka vazduha pri sagorjevanju. , usput raste I emisija NOx zbog porasta t sagorjevanja.

50. Uticajni Uticajni činioci na na stvaranje stvaranje dima i čestica u izuvnim izuvnim gasovima gasovima dizel motora. motora. Mogućnosti smanjenja koncentracije dima i čestica u izduvnoj emisiji bez naknadnog tretmana. Stvaranje dima najvise zavisi od dva faktora: - Koef Koef viska viska vazduh vazduhaa cijim cijim poveca povecanjem njem se obezb obezbedju edjuje je sigur sigurnij nijii kontakt kontakt gori goriva va I vazduha u zadnjim fazama sagorjevanja - Intenz Intenzivi iviran ranje je vihor vihornog nog kretan kretanja ja vazduh vazduhaa u komori komori motor motoraa moze moze poboljsa poboljsati ti mjesanje ubrizganog goiva I vazduha u komori. SPrjecavanje pojave dima : - Povecan Povecanjem jem koef koef viska viska vazduha vazduha,, cime se obezb obezbjedj jedjuje uje cime cime se oezbjed oezbjedjuje juje kontakt kontakt goriva I vazduha u kasnijim fazama sagorjevanja - Intenz Intenzivi iviran ranjem jem vihor vihornog nog kret kretanja anja vazduha vazduhau u komori komori motora motora cime se moze moze  poboljsati mjesanje - Poboljsanje Poboljsanje kvaliteta kvaliteta rasprsivanja rasprsivanja urizganog urizganog goriva putem povecanja povecanja pritiska pritiska ubrizgavanja .

51. . Mogućnosti naknadnog tretmana izduvnih gasova kod dizel motora u cilju poboljšanja izduvne emisije.