SADRŽAJ
UVOD MEĐUNARODNA TRGOVINA Istorija međunarodne trgovine Propisi međunarodne trgovine Međunarodne trgovinske teorije Rizici u međunarodnoj trgovini Trgovinski blokovi Najaktivniji regionalni trgovinski blokovi Carinske unije Monetarne unije Međunarodni monetarni sistem Svjetska trgovinska organizacija (WTO) Globalizacija ZAKLJUČAK LITERATURA
Strana 3 4 4 4 5 6 7 7 9 9 10 10 12 13 14
UVOD
Međun Međunaro arodna dna trgov trgovina ina je razmje razmjena na do dobar baraa i usluga usluga preko preko međun međunaro arodni dnihh granic granicaa i terit teritori orija. ja. U ve većin ćinii zemalj zemalja, a, međua međuanro nrodna dna trgov trgovian ian predst predstav avlja lja zn znača ačajan jan dio bruto bruto nacion nacionaln alnog og do dohot hotka. ka. Iako Iako je međun međunaro arodna dna trgovi trgovina na prisut prisutna na tokom tokom cijel cijelee istori istorije je razvoja civilizacija, npr. Put svile, njena ekonosmka, društvena i politićka važnost je porasla porasla tokom tokom zadnjih zadnjih vijekov vijekova. a. Industrija Industrijalizac lizacija, ija, usavršen usavršen trasnport trasnport,, globaliza globalizacija, cija, multinacionalne korporacije su imale važan uticaj na razvoj međunarodne trgovine. Međunarodna trgovina je takođe i grana ekonomije, koja zajedno sa međunarodnim finansijama, formira veću granu poznatu pod nazivom „međunarodna ekonomija“. Hronologija razvoja međunarodne trgovine obilježena je značajnim datumima koji su uticali na trgovinu između različitih zemalja. U doba kada nisu postojala države u ovak ov akvi vim m među međuna naro rodn dnim im ok okvi virim rimaa i gran granic icam ama, a, rije riječč „međ „međun unar arod odna na““ ne može može se dosl do slov ovno no shva shvata tati ti ne nego go jedn jednso sota tavn vnoo zn znač ačii trgo trgovi vinu nu i kret kretan anje je do doba bara ra na ve veći ćim m distancama.
MEĐUNARODNA TRGOVINA
Istroija međunarodne trgovine Ukoliko želimo govoriti o istoriji međunarodne trgovine, prva značajna godina koju možemo pomenuti je 1157. kada se tzv. „Hanseatic Legue“ (Hanseatic Liga) osigurava trgovinske privilegije i tržišna prava u Engleskoj za dobra iz gradova koji su formirali „Lig „Ligu“ u“.. Na Nako konn toga toga,, slje sljede deći ći va važa žann da datu tum m je 14 1498 98.. ka kada da Va Vasc scoo da Ga Gama ma otva otvara ra takozvano „trgovanje začinima“. Tokom šesnaestog vijeka, Antverpen je bio centar trgo trgovi vine ne a na nako konn njeg njegov ovee ok okup upac acij ije, e, cent centar ar „međ „međun unao aord rdne ne trgo trgovvine“ ine“ po post staj ajee Amste Amsterd rdam am.. U osam osamna naes esto tom m vijek vijekuu va važn žnii aspe aspekt ktii prav pravaa među međuna naro rodn dnee trgo trgovi vine ne oderđivana su monopolskim ugovorima. 1751. godine Bendžamin Frenklin objavljuje knjigu „Observacije „Observacije u vezi rasta čovječanstva i naseljenosti naseljenosti država“ u kojoj zagovara zagovara da će pojava dobavljača iz trećih zemalja spriječiti britance da prodaju svoje proizvode Amerčkim kolonijama iznad njihove stavrne cijene, što je do tada bio slučaj u okvirima liberlane tradiocije slobodne trgovine. U isto vrijeme to djelo zagovara merkantilovske zakone kao „generativne“ zakone koji će ojačiti državu. Merkanitlizam je predstavljao nacionalnu teroiju koja je dominirala tokom osamnaestog vijeka u Evropi: izvozi što je više moguće a uvozi minimum i tako osiguraj „odgovarajući“ trgovinski trgovinski balans. Tokom osamnastog vijeka, međutim javljaju se i teoretičari, poput Adam Smith, James Mill, Mill, Ro Rober bertt Torren Torrens, s, Da David vid Ricca Riccardo rdo ko koji ji sumnja sumnjaju ju u merkan merkantel teliza izam m i po posta stavl vljaj jajuu teroije koje govore o principima slobodne trgovine. Posebno David Ricardo ističe da slobodna trgovina može doprinijeti razvoju i indsutrijski slabo i jako razvijenih, kroz poznatu teoriju komparativne prednosti. Dalji Da lji razvo razvojj međun međunaro arodne dne trgov trgovine ine prati prati razvoj razvoj indust industrij rijsko skogg društv društvaa i obilje obilježen žen je usponima i padovima istog, kao i svjetskim krizama i ratovima koji su neminovno uticali na iste. 1946. godine „Breton Woods“ sistem stupa na snagu: planiran je od 1944. i imao je za cilj da spriječi dalje depresije i ratove. Uključivao je institucije i pravila koja su imala za cilj da spriječe podizanje prepreka međunarodnoj trgovini jer je nedostatak slobodne trgovine smatran jednim od osnovnih uzroka dva svjetska rata. 1947. dvadeset tri zemlje su potpisale Opšti ugovor o tarifma i trgovini da racionalizuju trgovinu među državama. Konačno, 01. januara 1995. formirana je World Trade Organsiation (WTO)- Svjetska trgovinska organizacija čiji je primarni zadatak da posreduje u slobodnoj trgovini. Propisi međunarodne trgovine Tradic Tradicion ionaln alno, o, trgov trgovina ina se reguli reguliše še bilate bilateral ralnim nim do dogov govori orima ma između između dv dvije ije držav države. e. Vijekovima su pod uticajem merkantelizma države imale visoke tarife i veliki broj
restrikcija na međuanrodnu trgovinu. U 19. vijeku, posebno u Britaniji, vjerovanje u pred prednso nsoti ti međuna međunarod rodne ne trgovi trgovine ne dob dobija ija sve sve ve veći ći značaj značaj i ov ovakv akvoo mišlj mišljen enje je po posta staje je dominantno u većini zapadnih zemalja od tada. U godinama poslije II svetskog rata, multilateralni sporazumi kao što su GATT i WTO predstavljaju pokušaje stvaranja globalno regulisane trgovinske strukture. Slobodna trgovina je uobičajeno podržana od strane ekonomski najjačih država u svijetu iako one često utiču na stvaranje selektivnog protekcionizma prema državama koje su važne za njihovu domaću politiku, kao čto su poljoprivredni porezi koji su primjenjeni u poljoprivredi i tekstilnoj industriji u SAD-u i Evropi. Holndija i Ujedinjeno kraljvstvo su snažno zagovarele slobodnu trgovinu kada su bile ekonomski dominantne. Danas, SAD, Austr Au strali alija, ja, Japan Japan i Ujedin Ujedinjen jenoo kralje kraljevst vstvo vo snažno snažno zagov zagovarj arjuu slobod slobodnu nu trgov trgovinu inu a priključuju im se Indija, Kina i Rusija koje i same postaju ekonomski jake. Kako tarife u međunarodnoj trgovinu padaju, javlja se volja među državam da uvedu beztarifne mjere, koje uključuju i direktne strane investicije, nabavku i facilitaciju trgovine. Trad Tradic icio iona naln lnoo su inte intere resi si po polj ljop opri rivr vred edne ne proi proizv zvod odnj njee za slob slobod odnu nu trgo trgovi vinu nu do dok k proizvo proizvodni dni sektori sektori pod podržava ržavaju ju protekci protekcioniz onizam. am. Ovo se done donekle kle promijeni promijenilo lo zadnjih zadnjih godina. Činjenica je da su poljoprivredni lobiju u SAD-u, Japanu i Evropi odgovrni za protekcionizam koji se javio u većim sporazumima vezanim za poljoprivrednu trgovinu. trgovinu. Tokom recesije, javljaju se jaki interesi da se zaštiti domaća industrija povećanjem tarifa. Ta pojava je zabilježena u cijelom svijetu tokom Velike depresije što je dovelo do kolapsa u svjetskoj trgovini i u mnogome produbilo depresiju. Regulacija međunarodne trgovine uspostavlja se se preko WTO na globalnom nivou i kroz kroz ve veći ći broj broj region regionaln alnih ih aranžm aranžmana ana ka kaoo što su MERCO MERCOSUR SUR u Južno Južnojj Ameri Americi, ci, NAFTA između SAD-a, Kanade i Meksika, i Evropske Unije u 25 evropskih zemalja. Neki od sporazuma su propali proteklih godina kao što je Slobodna trgovinska zona Amerika (FTAA) ili Multilateralni sporazum o investiranju (MAI). Međunarodne trgovinske teorije Ove teroije su se uglavnom bavile pitanjima analize efekata na trgovinu raznih politika i odluka, posebno onih vezanih za tarife. Neke od najznačajnih su: •
„Ricardian“ model
Ovaj model se fokusira na komparativne prednosti i možda je i najvažniji koncept u teoriji međunarodne trgovine. Po Rikardianovom modelu, zemlje se specijalizuju za proizvodnju onoga što najbolje proizvode. Za razliku od ostalih modela, ovaj predviđa
da će se zemlje potpuno specijalizovati umjesto da proizvede širok spektar proizvoda. Ovaj model takođe ne uzima direktno u obzir faktore kao što su relativna količina rada i kapitala unutar zemlje. •
„Heckescher – Ohlin“ model
Ovaj model je alternativa alternativa Rikardijan modelu modelu osnova komparativne komparativne prednosoti. Iako je u velikoj mjeri kompleksniji nije se pokazao tačan u svojim predviđanjima. U savkom slučaju, sa teroijskog aspekta je ponudio elegantno rješenje uvrštavajući neoklasične mehanizme cijena u međunarodne trgovinske teroije.Ovaj model predviđa da će zemlje izvoziti ona dobra koja omogućavaju inetnzivno korištenje lokalnih fakotra kojih se ima dovolj dov oljno no a uv uvozi oziti ti do dobra bra ko koja ja čine čine ineten inetenziv zivno no ko koriš rišten tenje je faktor faktoraa spo sposbn sbnost ostii ko kojih jih lokalno ima manjak. Problem H-O modela u empiriji je poznat „leontief“ paradoks, koji pokazuje da SAD-e izvoze dobra koja zahtijevaju veću radnu snagu iako SAD-e imaju bogatstvo u kapitalu. •
Sepcifični faktori
U ovom modelu, radna mobilnost je moguća. Dok se rad može slobodno kretati između sektora, postoje ostali faktori koji su specifični sektorima i posebnim industrijama. Ovaj mode modell je idea ideala lann za po pose sebn bnee indu indust stri rije je i za razu razumj mjev evan anje je dist distri ribu buci cije je prih prihod odaa ali ali neprilagođen diskusiji o uzorcima trgovine. •
„Gravity“ model
Ovaj model predstavlja emiprijsku analizu trgovinskih uzoraka u odnosu na teorijeske modele prethodno pomenute. U svojoj osnovnoj formi, predviđa trgovinu baziranu na razdaljini između država i interakciji između ekonomskih veličina u državama. Model reflektuje Njutnov zakon gravitacije koji uobziruje razdaljinu i fiziče veličine objekata. Ovaj model se dokazao kao snažan u empiriji kroz ekonometrijske analize. Ostali faktori kao nivo prihoda, diplomatski odnosi među državama i trgovinske politike su takođe uobzirene u proširenoj verziji ovog modela. Rizici u međunarodnoj trgovini Rizici u međunarodnoj trgovini mogu biti podijeljeni u dvije osnovne grupe: Ekonomski rizici
•
Rizilk nesolventnsoti kupca
• • •
Rizik da kupac ne plati iznosi koji treba u roku od 6 mjeseci nakon isteka roka Rizik ne-prihvatanja Predaja ekonomskog suvereniteta
Politički rizici
•
• • • •
•
Rizik od gubljenja ili neobnavljanja licence za uvoz ili izvoz Rizik od rata Rizik od eksproprijacije ili konfiskacije uvoznikove uvoznikove kompanije Rizik od nametanja zabrane uvoza nakon transporta robe Rizik trasnfera – nametanje kontrole kursa novca od strane zemlje iz koje je uvoznik ili manjak strane valute Predaja političkog suvereniteta
Trgovinski blokovi Trgovinski blok je veća slobodna trgovinska zona formirana jednim ili većim brojem pores poreski kih, h, tarifn tarifnih ih i trgovi trgovinsk nskih ih aranžm aranžmana ana.. Trgovi Trgovinsk nskii spo sporaz razumi umi ko koji ji defini definišu šu ov ovee blok blokove ove određu određuju ju formal formalna na tijel tijela, a, ka kaoo npr. npr. NAFTA NAFTA trgov trgovins inski ki pa panel nela, a, ko koja ja imaju imaju mogućnost donošenja presude u trgovinskim sporovima. Ovakva tijela mogu obuhvatati širi demokratski i participativni sistem, kao što su EU i njen parlament. Naročiti nakon smanjivanja uticaja većine svjetskih imeprija, veći broj međunarodnih, uglavnom regionalni, ekonomskih blokova je uspostavljen da bi promovisao trgovinu među zemljama članicama. Nekoliko takvih blokova implicira i političke ciljeve, kao npr. EU. Različitosti tih blokova podrazumijevaju slobodne trgovinske zone, carinske unije, jedinstveno tržište, te ekonomske i monetarne unije. Jedna Jedna od prvih prvih ek ekono onomsk mskih ih bloko blokova va je bila bila njemač njemačka ka carin carinska ska unija unija (Zollv (Zollvere erein) in) inicirana 1834, formirana na osnovu Njemačke Konfederacije. Najaktvniji regionalni trgovinski blokovi Aktivnost svakog od blokova mjeri se sljedećim kriterijima: •
•
Veća stvarna postignuća (ne samo deklaracije koje nisu popraćene aktivnostiam članica bloka) Redovne aktivnosti (sastanci, novi sporazumi, interne procedure)
•
Ambiciozni planovi za buduće integracije i striktni vremenski okviri.
Slika 1.
Izvor:
Najaktivniji regionalni trgovinski blokovi u svijetu
http://www.wikipedia.org/wiki/World_Trade_Organization,Most activ regional blocs
Među najaktivnije trgovinske blokove (slika 1.) spadaju: Evropska unija (EU) Evrospka asocijacija slobodne trgovine (EFTA) Karipska zajednica (CARICOM) Ekonomska zajednica zapadnoafričkih država (ECOWAS) Ekonomska i monetarna unija Centralne Afrike (CEMAC) Istočno afrička zajednica (EAC) Južnoamerička zajednica naroda (CSN) Vijeće saradnje Golfskog zaljeva (GCC) Južnoafrička carinska unija (SACU) Zajedničko tržište istočne i južne Afrike (COMESA) Sjevernoamerička slobodna trgovinska zona (NAFTA) Udruženje država jugoistočne Azije (ASEAN) Jugoazijsko udruženje za regionalni saradnju (SAARC) Evroazisjka ekonomska zajednica (EurAsEC) • • • • • • • • • • • • • •
• • •
Centralnoameričko zajedničko tržište (CACM) Sporazum pacifičke regionalne trgovine (PARTA of PIF) Afrička ekonomska zajednica (AEC)
Carinske unije Carinske unije su zone slobodne trgovine sa zajedničkim vanjskim tarifima. Zemlje koje učestvuju u formiranju istih postavljaju zajednički politiku vanjske trgovine, ali u nekim slučaj slučajevi evima ma ko koris riste te različ različite ite uv uvozn oznee kv kvote ote.. Uspos Uspostav tavlja ljanje nje carins carinski kihh unija unija ob običn ičnoo uključuje povećanu ekonomsku efikasnost i uspostavljanje čvršće političke i kulturne saradnje između zemalja koje formiraju carinsku uniju. Postojeće carinske unije su: • • • • • • • • • • •
•
Južnoafrička carinska unija Istočmoafrička carinska unija Vijeće saradnej zemalja Golfskog zaljeva MERCOSUR Centralnoamerička carinsak unija EU-Turska (od 1996) EU - Andora EU – San Marino Ekonomska i monetarna zajednica Centrale Afrike (CEMAC) Zapadnoafrička ekonosmka i monetarna unija (UEMOA) Izrealsko –palestinske teritorije (od 1994) Švicarska-Lihtenštajn
Monetarne unije U ekonomiji, monetarna unija je situacija u kojoj nekoliko zemalja postignu dogovor da koris ko riste te jednu jednu va valut lutu, u, np npr. r. Istočn Istočnoka okarips ripski ki dolar. dolar. Mo Monet netran ranaa unija unija se razlik razlikuje uje od “ekonosmke i monetrane unije“ jer u posljednoj nije zajednička samo valuta nego i ekonomske politike (kao što je slučaj u Evropskoj uniji). Postojeće monetrane unije : • •
Evro se koristi u 12 zemalja članica EU CFA franak BEAC se koristi u Kamerunu, Centralnoafričkoj republici, Čadu, Republici Kongo
•
• •
CFA frank BCEAO se koristi u Beninu, Burkini Faso, Obali slonovače, Gvineji Bisao, Maliju, Nigeru, Sengalu i Togu CFP franak se koristi u Francuskoj Poloneziji, Novoj Kaledoniji Kaledoniji Istočn Istočnok okari aripsk pskii do dolar lar se ko koris risti ti u An Angi gili, li, Antigi Antigima, ma, Grenad Grenada, a, Do Domin minika ikansk nskoj oj Republici, Santa Luciji, i Sanat Vinsentu
Međunarodni monetarni sistem Zemlje Zapadne Evrope započele su međusobnu monetranu saradnju neposredno poslije II svejtskog rata. Ta monetarna unija osnovana je u okviru Evropske zajednice u martu 1979. sa ciljem da obezbejdi monetarnu saradnju i stabilnost. Zemlje uključene u sistem utvrđuje međusobne devizne paritete, tzv. Centralne kurseve i obavezuje se održavati kurseve svojih valuta. Ovaj savez prerastao je u tzv. Evropsku ekonomsku i monetarnu uniju kao što je navedeno u prethodnom poglavlju. Svjetska trgovinska organizacija (WTO) Svejt Svejtska ska trgovi trgovinsk nskaa organi organizac zaciej iej je međun međunaro arodna dna,, multil multilate ateral ralna na organi organizac zacija ija ko koja ja postavlja pravila za sistem globalnog trgovanja i razrješava nesuglasice među zemljama članicama koje su potpisnice oko 30 različitih sporazuma. Sjedište WTO je u Ženevi a trentuno ima 150 zemalja koje su članice WTO-a. WTO je fromirana 1995, godine a kao osnova formiranja poslužio je Okvirni sporazum o tarifama i trgovini (GATT). Misija organizacije je da poveća međunarodnu trgovinu smanjujući trgovinske barijere i obezbjeđujući platofrmu za pregovaranja u oblasti trgovine i vezanim poslovima. WTO promoviše i rukovidi se sljedećeim prinicipima trgovine: 1. Trgovinski sistem treba biti oslobođen disktiminicaje u smislu da jedna država ne
može privilegovati jednog partnera u trgovinu u okviru sistema niti se može diskriminativno odnositi prema stranim produktima i uslgama; 2. Trgovniski sistem teži slobodnijoj trgovini, odnosno prema manje trgovinskih barijera 3. Trgovniski sitem treba biti predvidiv, sa stranim kompanijama i vladama koje osiguiravaju da se barijere neće podizati i da će tržišta biti otvorena 4. Trgovinsk Trgovinskii sistem treba treba težiti težiti većoj konkure konkurentno ntnosti; sti;
5. Sist Sistem em treb trebaa da manj manjee razv razvij ijen enim im zeml zemlja jama ma pruž pružaa više iše priv privil ileg egij ija, a, veću eću fleksibilnost i dati im više vremena za prilagođavanje. U strukturi WTO-a sve zemlje članice mogu učestvovati u svim vijećima, komisijama, izuzev u Odboru za žalbe i Panelu za rješavanje sporova. U praksi, većina sporova u okviru WTO-a se rješava na neformalnim sastnacima. Najvi Najviši ši nivo nivo na ko kome me se don donose ose na najva jvažni žnije je od odluk lukee je Minis Ministra traska ska ko konfe nfernc rncija ija ko koja ja zasjeda svake dvije godine. Do sada je održano šest Konferencija. Nivo odlučivanja ispod Ministarske konferencije se odvija kroz tri grupe: Generalno vijeće, Panel za rješavanje sporova i Odbor za praćenje trgovinskih politika. Treći nivo čine vijeća za trgovinu koji rade u okviru Generalnog vijeća. Postoje tri takva vijeća i to: 1.Vijeće za trgovinu dobrima 2. Vijeće za trgovinu intelektulanim pravima 3. Vijeće Odbor za trgovinu uslugama. Četvrti nivo čine tijela u okviru Vijeća za trgovinu te pripadajuće komisije. Dok većina međunarodnih organizacija radi po principu jedna država članica - jedan glas, većina važnih odluka u WTO-u se donisi konsenzusom. Prednost ovakvog načina odlučivanja je da se na taj način donose odluke koje su za većinu prihvatljive. Nedostaci su u potrebnom vremenu za pregovore i donošenje odluka. U stavrnosti, veliki broj odluka se donosi kroz tzv. „zelenu sobu“ u kojima učestvuje manji broj zemalja i dešavaju se u Ženevi ili kroz tzv „mini-ministraske konferencije“ kada se dešavaju van sjedišta WTO-a. Ovakav način rada često kritikuju zemlje u razvoju koje ne bivaju u iste uključene. WTO nadgleda provođenje oko 60 različitih sporazuma koji imaju status međnarodnih pravnih dokumenata. dokumenata. Najvažniji sporazumi su: • •
•
•
•
Sporazum o poljoprivredi (Agreement on Agriculture - AoA) Opšti Opšti sporazum sporazum o trgovini trgovini uslugama uslugama (General (General Agreeemnt Agreeemnt on Trade in Services GATS) Sanitarni i fito-sanitarni sporazum (Sanitary and Phyto-Sanitary Agreeemnt – SPS) SPS i genetsko modifikovani organizmi (SPS & Genetically Modified Organisms – GMOs) Sporazum o tehničkim preprakama trgovini (Agreemnt on Technical Barriers to Trade – TBT)
Globalizacija Globalizacija je krovni termin koji se koristi da bi se predstavila serija ekonomskih, društvenih, tehnoloških, kulturnih i političkih promjena koje se vide kroz povećanu međuza međuzavis visnos nost, t, integ integrac raciju iju i intera interakc kciju iju među među ljudi ljudima ma i ko kompa mpanij nijama ama na različ različiti itim m loka lokaci cija jama ma.. Ka Kaoo term termin in,, glob global aliz izac acij ijaa je pri pri pu putt ko kori rišt šten enaa 19 1944 44.. a ek ekon onom omsit sitii je upotrebljavaju od 1981. Theodore Levitt je prvi koji je snažno istakao korištenje termina globalizacija u svom članku „Globalizacija tržista“ 1983. Termin globalizacija se koristi da bi se ukazalo na ove promjene kao proces ili uzrok turbulentnih promjena. Distinktivno korištenje riječi uključuje: •
•
Ekonom Ekonomski ski i društv društveno eno po pozit zitiva ivann ko konte ntekst kst:: ka kaoo ko komor moreci ecijal jalni ni po pokre kretač tač ko koji ji donosi unapređenjeme standarda života – prosperitet za zemlje u razvoju i dalje bogatsvo razvijenim državama; Ekonomski Ekonomski,, društveno društveno i ekološki ekološki negativa negativann kon kontekst tekst:: pokretač pokretač „ko „korporat rporativno ivnogg imperijalizma“, kao nešto što ugrožava ljudska prava u zemljama u razvoju, te kao nešto nešto što samo samo propo propovij vijeda eda prospe prosperit ritet et a do dono nosi si dalje dalje profit profiters erstvo tvo.. Neg Negati ativn vnii efekti uključuju kulturnu asimilaciju kroz kulturni imperijalizam, izvoz površnih želja, i razaranje i inhibiciju autentične lokalne i globalne zajednice, ekologije i kulture.
Kao tipi Kao tipičn čnaa ali ali pril prilič ično no rest restri rikt ktiv ivna na de defi fini nici cija ja može može se uz uzet etii on onaa među međuna narod rodno nogg monetarnog fonda koja ističe rastuću ekonomsku međuzavisnost zemalja u svijetu kroz povećan obim i različitost trasnakcija preko granica u robi i uslugama, slobodno kretanje međunarodnog kapitala, i rapidniju difuziju tehnologije. Iako vrlo kompleksan fenomen, globalizacija se može podijeliti u nekoliko odvojenih aspekata: • • • • •
Industrijska globalizacija Finansijska globalizacija Politička globalizacija Informativna globalizacija Kulurna globalizacija
Globalizacija, a posebno njen eknomski aspekt, ima svoje zagovornike ali i protivnike tj. one koji su zagovornici tzv. anti-globalizacije. Anti-globalizacija uglavnom kritikuje
proces globalizacije sa aspekta da je porces vođen prema zahtjevima elite. U kritikama naročito se pominju problemi globalne zaštite okoliša koji postaje predmet mnogih sastanaka i međunarodnih konvenicja. Z A K LJ U Č A K
Kao što možemo Kao možemo zajkl zajključi jučiti ti iz pretho prethodni dnihh razmat razmatran ranja, ja, sve je više više međun međunao aordn rdnih ih trgov trgovins inskih kih bloko blokova, va, carins carinski kihh unija, unija, i organi organizac zacija ija ko koje je ne samo samo da predst predstavl avljaj jajuu monetarne, nego i ekonomske unije. Evropska unija, i težnje zemalja u ekonomskoj i društvenoj tranziciji da se uključe u nju same po sebi govore o prednostima koje ovakve organizacije pružaju. Narav Naravno, no, ek ekono onomij mijee manji manjihh i manje manje razvi razvijen jenih ih zemal zemalja ja se moraju moraju ud udruž ruživ ivati ati da bi međusobno postizale povoljne sporazume o trgovini te da bi mogle biti pandan velikim svjetskim ekonomskim silama. Sa druge strane, velike ekonmske sile nastoje postići korisne trgovinske sporazume sa manje razvijenim zemljama i na taj način obezbijediti izvoz svojih proizvoda na njihova tržišta ali i uvoz jeftinih proizvoda, te ne manje važno, i po povo voljn ljnoo ko koriš rišten tenje je njiho njihovih vih resursa resursa,, ka kako ko prirod prirodnih nih tako tako i ljudsk ljudskih. ih. U ov ovakv akvim im sporazumima, male zemlje i male ekonomije često gube svoj identitet kao i mogućnost vlastitog napretka jer postaju samo jeftin „izvor“ resursa moćnima. Ipak, Ipak, možemo možemo reći da je mogućn mogućnost ost trgovan trgovanja ja pod jasno jasno od određ ređeni enim m kriter kriteriju ijumim mimaa dovela do zbližavanja kultura, zemalja, naroda te protok kapitala. Ovakvi uslovi pružili su šansu i onim koji to u svojim zemljama ne bi to mogli ostvariti da razviju svoj preduzetnčki duh, steknu sopstveni kapital i kompanije i na svjetskom tržištu ne samo prezentuju sebe nego i svoje zemlje.
LITERATURA
1. Đorđević, dr Radiša, Uvod u ekonomiju (skripta), Doboj, 2006. 2. Jovanović, Jovanović, dr Jovanović Gavrilović, Međunarodno poslovno finanasiranje, Čigoja štampa, beograd 2000, str. 130, i 247. 3. internet stranica, www. wikipedia.org 4. internet stranica, www. worldtradeorganisation. worldtradeorganisation. org 5. internet stranica, www. europeanunion. org
