MARDI Sabah Dua Dekad

MARDI Sabah Dua Dekad 1995 – 2015



© Institut Penyelidikan Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia 2015 Cetakan pertama 2015 Hak Cipta Terpelihara.Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi, dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan apa cara pun, sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada MARDI.

Diterbit dan dicetak oleh: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia (MA RDI) Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani, Malaysia

n a g n u d n a K

Perutusan Menteri Pertanian & Industri Asas Tani

vii

Perutusan Menteri Pertanian & Industri Makanan Sabah

viii

Sekapur Sirih Pengerusi Lembaga Pengelola MARDI

viii

Seulas Pinang Ketua Pengarah MARDI

ix

Prakata

x

Sidang Pengarang

xi

Sekilas Era Pembangunan Pembangunan MARDI Sabah

1

Kedudukan Kompleks MARDI Kota Kinabalu

2

Visi, Misi, Fungsi

7

Pengarah MARDI Sabah

8

Carta Organisasi

9

Program Utama

10

Perkhidmatan Perkhidmatan Analisis Kimia

40

Pusat Maklumat Teknologi (TIC)

45

Pengkomersial an Teknologi MARDI

46

Pemindahan Teknologi MARDI Melalui Terbitan MARDI

54

MARDI dalam Media Sosial

56

Keratan Akhbar

58

Pencapaian MARDI Sabah

64

Aktiviti Kebajikan Kakitangan

76

Pelancaran Orkid Hibrid

78

Jasamu Dikenang

83

Harapan dan Cabaran Masa Depan

84

Penghargaan

85

Perutusan Menteri Pertanian & Industri Asas Tani Tani

Tahniah kepada kepada MARDI yang ber jaya menjadi institusi yang dihormati dan diiktiraf dalam memodenkan sektor pertanian negara. Sejak penubuhannya pada 196 9, MARDI telah mencapai banyak kejayaan melalui penghasilan produk penyelidikan dan pembangunan (R&D) yang memenuhi keperluan sektor pertanian dan sejajar dengan dasar negara serta senario per tanian global.

YB Dato’ Sri Ahmad Shabery Cheek

Projek penyelidikan dan pembangunan (R&D) yang dirancang dan dilaksanakan oleh MARDI telah menjana pelbagai penemuan teknologi untuk sektor pertanian selaras dengan Dasar Per tanian Negara. Pelbagai teknologi yang berdaya maju telah membantu meningkatkan pengeluaran hasil, kualiti dan pendapatan golongan sasar dalam sektor pertanian dan industri asas tani. Sektor pertanian yang menyumbang kepada ketahanan ekonomi dan pembekal makanan negara merupakan sumber penting pertumbuhan ekonomi ne gara. Transformasi Transformasi sektor per tanian amat diperlukan selaras dengan Pertanian Era Baru. Ini melibatkan penggunaan inovasi, kepakaran dan kemahiran yang merupakan elemen terpenting. MARDI mampu me realisasikan realisasikan agenda utama negara untuk mentransformasikan sektor pertanian ke arah yang lebih maju melalui proses inovasi. Banyak Banyak teknologi pertanian dan industri asas tani yang dihasilkan berser ta usaha promosi dan pengkomersialan teknologi yang mantap telah memainkan peranan penting bagi meningkatkan ekonomi negara yang seterusnya menyumbang kepada kesejahteraan kesejahteraan dan kemakmuran hidup rakyat. Akhir sekali saya ingin mengucapkan syabas kepada MARDI kerana sumbangan dan peranannya kepada negara. Semoga prestasi dan matlamat M ARDI sentiasa di landasan yang betul. Sekian.

vi

MARDI Sabah Dua Dekad

Perutusan Menteri Pertanian & Industri Makanan Sabah

Pengeluaran hasil pertanian dan makanan adalah penyumbang penting kepada pembangunan ekonomi negara dan negeri Sabah secara khususnya. Selaku menteri dalam sektor ini, saya beriltizam untuk memastikan sektor ini terus berkembang maju, berinovatif dan berdaya saing supaya pengeluaran hasil dapat ditingkatkan. Kementerian Pertanian dan Industri Makanan Sabah (MAFI) amat prihatin dalam melaksanakan program dan aktiviti yang menjurus kepada peningkatan pendapatan petani di negeri ini. YB Datuk Seri Panglima Hj Yahya Hussein

MARDI merupakan antara contoh agensi persekutuan yang begitu komited dalam memajukan sektor pertanian dan industri makanan di Sabah. Oleh itu, saya menggesa agar kerjasama antara agensi persekutuan seperti MARDI dan agensi-agensi bawah kerajaan negeri dapat dipererat bagi memastikan segala hasil penyelidikan pertanian dapat dinikmati oleh rakyat Sabah. Ia perlulah fokus dan mengikut fungsi serta kemampuan masing-masing. Saya Saya percaya bahawa perkhidmatan setiap jabatan dan agensi termasuk MARDI dapat disampaikan dengan lebih berkesan dan menc apai sasarannya sasarannya dengan tepat. Akhir sekali, di kesempatan ini, saya saya bagi pihak kerajaan negeri Sabah ingin mengucapkan berbanyak terima kasih kepada MARDI atas sumbangan dan khidmatnya kepada sektor pertanian dan industri makanan Sabah. Tahniah Tahniah juga saya ucapkan atas kejayaan menerbitkan buku ini bersempena dengan Sambutan Dua Dekad MARDI Sabah (1995–201 5). Semoga terus terus cemerlang. Wabillahhitaufik, walhidayah, wassalamualaikum, warahmatullah hiwabarakatuh.

M AR RD D II S Sa ba ah h D Du ua a D De e kk a ad d MA ab

vii

Sekapur Sirih Pengerusi Lembaga Pengelola MARDI

Perkembangan dan pencapaian MA RDI secara keseluruhannya membuktikan keberkesanannya memainkan peranan dalam menyokong usaha kerajaan meningkatkan ekonomi negara dan kemakmuran hidup rakyat berasaskan inovasi dalam sektor pertanian.

YB Dato’ Mohd Fadil Osman

Buku ini merupakan bukti kejayaan MARDI Sabah dalam melaksanakan tanggungjawabnya tanggungjawabnya sebagai sebuah institusi penyelidikan dan pembangunan (R&D) sektor pertanian dan industri asas tani. Buku ini pasti menjadi sumber rujukan yang be rmanfaat kepada semua pihak terutamanya kepada penyelidik muda MARDI dan rakyat Sabah. Seperti yang dipaparkan dalam buku ini, MARDI Sabah memberi komitmen yang tinggi dalam pengkomersialan dan promosi teknologi yang merupakan kekuatan MARDI Sabah. Saya percaya melalui program, kursus, projek peningkatan skala dan penyelidikan, MARDI Sabah telah memberi manfaat kepada ramai usahawan dan petani. Kecemerlangan Kecemerlangan tersebut berkait rapat dengan keupayaan pengurusan tertinggi MARDI melaksanakan operasi institusi ini. Pelbagai kejayaan yang dicapai merupakan petunjuk kepada hasil pengurusan kualiti yang diterapkan. Syabas dan tahniah diucapkan kepada MARDI khususnya MARDI Sabah atas usaha menerbitkan buku ini bersempena Sambutan Dua Dekad MARDI Sabah. Saya percaya bukan sedikit usaha dan komitmen yang dikorbankan dalam menerbitkan buku ini. Semoga semua pihak mendapat manfaat daripada setiap paparan yang diterbitkan dalam buku ini. Sekian.

viii


Seulas Pinang Ketua Pengarah MARDI

Alhamdulillah, bersyukur kita ke hadrat Allah SWT kerana dengan limpah kurnia-Nya, buku MARDI Sabah Dua Dekad (1995–2015) berjaya diterbitkan untuk tatapan umum. Sorotan Sorotan legasi yang dipaparkan merupakan gambaran ringkas bagi mengimbas pencapaian, kejayaan kejayaan dan nostalgia MARDI Sabah dalam tempoh 20 tahun bertapak di Negeri di Bawah Bayu.

YBhg. Dato’ Dr Sharif Haron

Bulan November 1995 merupakan detik bersejarah bagi MARDI apabila buat pertama kalinya diberi kuasa oleh kerajaan negeri untuk bertapak di Sabah. Sejak penubuhannya, perkembangan dan pencapaian MARDI diurus cemerlang oleh pengarah-pengarah MARDI Sabah yang diamanahkan untuk menerajui dalam era masing-masing. Kini selepas 20 tahun menggalas kepercayaan kepercayaan negeri untuk berkhidmat di Sabah, MARDI semakin mantap dengan penjanaan teknologi terkini, kakitangan kakitangan yang mahir dan profesional serta beriltizam tinggi dan pemindahan teknologi yang mantap. Pelaksanaan program program promosi dan pengkomersialan teknologi merupakan nadi utama MARDI Sabah yang telah melatih lebih daripada 10,000 orang usahawan dan petani dalam bidang pertanian dan industri makanan di Sabah seterusnya memenuhi keperluan bidang ini di Sabah. Di kesempatan ini, saya ingin mengucapkan terima kasih kepada kerajaan Sabah melalui Kementerian Pertanian dan Industri Makanan Sabah dan jabatan serta agensi negeri yang banyak banyak membantu dalam merealisasikan merealisasikan matlamat MARDI di negeri ini. Semoga pencapaian dan kecemerlangan ini akan terus melonjakkan semangat dan tekad kita untuk melaksanakan tanggungjawab tanggungjawab kepada Sabah dan Malaysia secara amnya. Syabas dan tahniah kepada sidang pengarang atas usaha menerbitkan buku ini bersempena Sambutan Dua Dekad MARDI Sabah. Sekian.


ix

Prakata Alhamdulillah bersyukur ke hadrat Ilahi kerana dengan izin-Nya, buku edisi khas ini dapat diterbitkan bersempena Sambutan Dua Dekad MARDI Sabah (1995–2015). Buku ini memaparkan aktiviti dan pencapaian utama MARDI Sabah sejak ditubuhkan pada tahun 1995 sehingga hari ini. Pengisian buku ini tertumpu pada sejarah perkembangan MARDI Sabah dari peringkat awal penubuhan kejayaan khususnya dalam bidang pemindahan teknologi, program pembangunan usahawan, perkhidmatan analisis kimia dan penyelidikan di Sabah. Diharap buku ini dapat mengimbas kembali sejarah pembangunan MARDI Sabah bagi tujuan kenangan kepada kakitangan kakitangan yang bertungkus lumus dalam membangunkan kemajuan MARDI Sabah. Justeru, ia akan diabadikan sebagai rujukan kepada kakitangan generasi baharu bagi memastikan prestasi dan kejayaan yang ada setakat ini dapat dikekalkan dan dipertingkatkan pada masa akan datang. Akhir sekali, ribuan terima kasih dan sekalung penghargaan diucapkan kepada pihak pengurusan atasan MARDI yang telah banyak memb eri sokongan dan dorongan yang tidak berbelah bagi dalam usaha menerbitkan edisi khas ini. Ribuan terima kasih juga diucapkan kepada semua kakitangan MARDI Sabah atas kerjasama yang diberikan.

Sekian. Sidang Pengarang

x


Pengarang Sim Wei Chung

Rusli Radde

Rina Singkina

Helda Souki Hj. Sadi Sujang

Penasihat

Hj. Ab Ghani Mohamed Pengarah Pusat Komunikasi Korporat dan Kualiti

Pengerusi

Hj. Sadi Sujang Pengarah MARDI Sabah

Ahli Editor

Rina Singkina Sim Wei Chung Helda Souki Rusli Radde Nancy James MARDI Sabah Dua Dekad

xi

xii


Sekilas

Era Pembangunan

MARDI Sabah Seawal tahun 1970-an, MARDI telah menyumbang kepada kemajuan bidang pertanian di Sabah dengan menjalankan penyelidikan dan pembangunan teknologi tanaman koko secara usaha sama dengan Stesen Penyelidikan Pertanian di Quoin Hill, Tawau. Kerjasama ini berterusan sehingga tertubuhnya Lembaga Koko Malaysia yang berpusat di Sabah pada tahun 1986. Penglibatan aktif MARDI ditumpukan kepada Program Promosi dan Pembangunan Teknologi pada November 1995 dengan tertubuhnya sebuah pejabat di Jalan Mat Salleh, Sembulan, Kota Kinabalu. Operasi Operasi pejabat ini bermula dengan lima orang kakitangan yang ketika itu telah banyak bergiat aktif dalam pelbagai aktiviti termasuklah latihan, pameran, perwakilan dan telah menyaksikan peningkatan golongan sasar dalam perusahaan pemprosesan makanan dan tanaman. Sumbangan MARDI terus ditingkatkan ditingkatkan dengan pembukaan sebuah kompleks pejabat tetap bernilai 10 juta di Taman Taman Perindustrian Kota Kinabalu

(KKIP) yang dirasmikan oleh mantan Tuan Yang Terutama Yang Di-Pertua Negeri Sabah, Tun Datuk Seri Panglima Haji Ahmadshah Abdullah pada 22 Februari 2003. Pada masa kini, kompleks MARDI Kota Kinabalu telah dilengkapi dengan pejabat pentadbiran, dewan seminar, perpustakaan, kafeteria, ladang contoh, rumah semaian, makmal analisis kimia berstatus akreditasi MS ISO/IEC 17025 yang lengkap dengan peralatan saintifik terkini, serta kompleks Test ikan, hasilan bakeri dan tradisional. Bed ikan, Dalam tempoh dua dekad ini, MARDI Sabah terus memainkan peranan penting dalam aktiviti promosi teknologi, pembangunan usahawan dan penyelidikan dalam bidang pertanian dan industri asas tani. Sehingga kini, MARDI Sabah telah berjaya melatih dan memberi khidmat teknikal secara kepada 11,126 orang peser ta termasuk one-off kepada usahawan, bakal bakal usahawan dan beberapa orang persendirian dari kalangan penjawat awam dan swasta swasta seluruh Sabah.


01

Kedudukan Kompleks MARDI Kota Kinabalu Koordinat GPS: 6.0769°N,116.1545°E

02

Makmal Analisis

Blok Beras & Padi

Surau

Kafeteria

Blok Pentadbiran

Pondok Pengawal

Test Bed

Nurseri

Rumah Fertigasi

Plot Penyelidikan

Blok Kuliah

Pejabat Pengurusan

M AR A R DI D I S ab ab ah a h D ua u a D ek ek a d


03

Dahulu......

04


......Sekarang


05

06

Visi

Misi

Misi

Menjadi organisasi R&D tersohor dalam bidang makanan, pertanian dan industri berasaskan biologi.

•

• Memindahkan teknologi pertanian dan makanan komersial terutama pembangunan industri kecil pemprosesan makanan berasaskan tanaman, ternakan ternakan dan da n perikanan. • Menawarkan kepakaran teknikal kepada industri pertanian dan makanan. • Membantu membangunkan industri pertanian dan makanan secara bersepadu bersama agensi berkaitan di Sabah. • Menjalankan penyelidikan berkaitan tanaman, makanan makanan dan d an ternakan. • Menawarkan perkhidmatan teknikal analisis makanan dan pertanian.

MA AR AR RD D II SS a DI ab ab ba ah ah Du ua ua aD Deek ekk a ad d M h D

Menjana dan memindahkan pengetahuan, teknologi, kompetensi dan perkhidmatan teknikal bagi menyokong pencapaian matlamat kerajaan mentransformasikan pertanian dan industri asas tani kepada sektor yang inovatif, komersial dan berdaya saing.

Kepimpinan Kepimpin an MARDI Sabah

Pengarah MARDI Sabah

November 1995 – Jun 2000 Tuan Haji Abdul Rahman Daud

Julai 2000 – Jun 2005 YH Dato’ Haji Mohamed Haji Yaakob

Julai 2005 – Jun 2007 Dr. Haji Abdul Rashid Baba

Jun 2007 – Julai 2011 Encik Mohd Mohid Hamzah

Julai 2011 – September 2012 Encik Jamaludin Jaya

September 2012 – Kini Tuan Haji Sadi Sujang

08


Cartta Or Car Organisasi ganisasi Pengarah

Timbalan Pengarah

Pejabat Pengarah

Unit Integriti Pengurus

Penyelidikan Penyelidikan & Perkhidmatan

Promosi & Pembangunan Perniagaan (PB) Perkhidmatan Teknikal Teknikal & Makmal (TS)

Pengurusan & Pentadbiran Pentadbiran

Pengurusan Kewangan & Akaun

Penyelidikan Penyelidikan Padi & Beras (RI) Penyelidikan Sains Ternakan (AS)

k a n & id i k l i d 1 4 ) P e n y e t a a n ( a m d d i k h P e r k u s a n & r u P e n g u b i r a n a d r a P e n t a 2 3 ) (

) ) i a ( 1 (2 w ir ik a & r b g 3 ) d j i k t e P ( Ta Lo E le r i g g ik to a a n n lid g w o lo e ra j a a o l o y e g n n n p e n e e e e P P O P P P

) (4 u d n a m e P

) ( 5 ir b d Ta tu n a b m e P

) (6 ik id l e y n e P i a w a g e P

) ( 7 ik lid ye n e P tu n a b m e P

) (9 m a w A tu n a b m e P


09

Program Utama

Program Pembangunan Usahaw Usahawan an

Demonstrasi teknologi hasilan ikan kepada peserta PPK Tawau, 2013

10


Program Utama

Khidmat bimbingan teknikal yang diberikan oleh MARDI telah lama menjadi pilihan kepada usahawan industri kecil dan sederhana (IKS) termasuk khidmat dan ceramah teknikal, klinik usahawan dan pembangunan Test Bed Teknologi Teknologi MARDI. Selain itu MARDI turut memberi k hidmat bimbingan usahawan termasuk pencarisilapan (troubleshooting ) dan peningkatan kemahiran, sistem pengeluaran, susun atur mesin dan peralatan, kualiti produk, pembungkusan dan pelabelan, pematuhan perundangan makanan dan pensijilan jaminan kualiti. Sejak tahun 1996 sehingga Jun 2015 sejumlah 11,126 usahawan telah diberi latihan dan bimbingan termasuk melalui ceramah teknologi, latihan sangkut, kursus, demonstrasi teknologi dan khidmat teknikal secara one-off sama sama ada di dalam dan di luar kompleks MARDI di seluruh negeri. Jumlah ini meningkat dari tahun ke tahun memandangkan ramai usahawan telah mengetahui kemampuan MARDI sebagai penjana teknologi dalam bidang pemprosesan makanan khususnya hasilan ikan, bakeri, soya, daging, minuman, snek dan sebagainya. Demonstrasi teknologi hasilan mi kepada peserta DPBS Lahad Datu, 2015

Hasilan Buahbuahan

Lain-lain

Hasilan Snek Hasilan Kordial

Hasilan Laut

3 5 1 1

Hasilan Daging Hasilan Mi 8 5 4

Hasilan Sos

Hasilan Tradisional

6 9 9 1

Hasilan Bakeri

2 9 5

7 9 9 1

7 6 5

8 9 9 1

0 5 6

8 1 6

8 9 5 6 8 3

9 9 9 1

0 0 0 2

1 0 0 2

0 4 3

2 0 0 2

0 9 7 4 4 5

9 3 2

3 0 0 2

4 0 0 2

5 0 0 2

6 0 0 2

0 9 3

7 0 0 2

5 6 4

8 0 0 2

5 7 3

9 0 0 2

9 4 4

0 1 0 2

3 7 4

1 1 0 2

8 8 9

8 7 5

2 1 0 2

3 7 4

3 1 0 2

4 1 0 2

5 1 0 2

Sejumlah 11,126 usahawan menerima latihan, khidmat teknikal one-off dan dan kursus MARDI sepanjang tahun 1996–2015

Hasilan Soya

Latihan pembangunan usahawan mengikut kluster hasilan makanan MARDI Sabah Dua Dekad

11

Program Utama

Test Bed Teknologi MARDI Kini MARDI Sabah mempunyai satu kompleks Test Bed yang yang telah dijadikan sebagai pusat khidmat bimbingan kepada pengusaha IKS di seluruh Sabah. Test Bed ialah ialah makmal pemprosesan yang dilengkapi dengan mesin, peralatan dan kemudahan pengeluaran berskala kecil bagi jenis produk makanan terpilih yang terdiri daripada Test Hasilan Ikan, Test Bed B ed Hasilan Hasilan Bakeri dan Test Test Bed Hasilan Hasilan Tradisional. Antara Bed Hasilan aktiviti yang sering menjadi tumpuan di dalam kompleks ini adalah Kursus dan Latihan Amali Pemprosesan Makanan, Latihan Sangkut dan Demonstrasi Teknologi daripada peserta pelbagai peringkat umur.

12


Program Utama

Ceramah Teknikal

Demonstrasi Teknologi Teknologi MARDI

Sepanjang penglibatan MARDI selama dua dekad ini, banyak khidmat ceramah teknikal telah disampaikan kepada golongan sasar. Ini termasuklah bidang pertanian, makanan, ternakan dan industri asas tani. Kebanyakan Kebanyakan khidmat ce ramah ini adalah mengenai teknologi baru yang dihasilkan oleh MARDI sendiri dan disampaikan secara terus oleh pegawai penyelidik MARDI.

Demonstrasi Teknologi Teknologi MARDI merupakan salah satu aktiviti yang mendapat permintaan tertinggi sepanjang dua dekad di kalangan masyarakat masyarakat Sabah. Aktiviti sebegini sering diadakan di Test Bed mahupun mahupun di luar kompleks MARDI Kota Kinabalu. Pelbagai agensi kerajaan dan badan bukan kerajaan banyak mendapatkan latihan sebegini. Antara demonstrasi teknologi yang popular adalah seperti hasilan ikan, bakeri, soya soya dan industri asas tani yang lain.

Latihan Sangkut Sejak tahun 2 013, penggunaan Test Bed telah telah diperluaskan kepada usahawan dan bakal usahawan di Sabah dengan memperkenalkan latihan secara persendirian dan amali dalam pemprosesan makanan. Latihan ini dikenali sebagai Latihan Sangkut yang berbentuk penerangan secara teori dan latihan amali sehari. Tenaga pengajar terlatih yang terdiri daripada pegawai penyelidik MARDI bertindak

sebagai fasilitator sepanjang latihan diadakan. Antara latihan yang sering menjadi pilihan peserta ialah hasilan bakeri, minuman, hasil snek, makanan tradisional seperti lemang dan dodol dan sebagainya. Sehingga hari ini, permintaan terhadap latihan sangkut semakin meningkat dan secara purata sepanjang tahun mencecah seramai 70 orang setahun. MARDI Sabah Dua Dekad

13

Program Utama

Kejayaan & Pencapaian Utama Usahawan Bimbingan Sejak dua dekad yang lalu, ramai usahawan telah dibimbing oleh MARDI Sabah sama ada secara one-off ataupun ataupun secara langsung dan diangkat sebagai usahawan bimbingan MARDI. Kebanyakan Kebanyakan usahawan yang datang mendapatkan khidmat nasihat MARDI adalah dalam bidang pemprosesan

makanan dan pertanian. Seramai 27 orang usahawan telah dan pernah berdaftar menjadi usahawan bimbingan dari seluruh negeri Sabah. Mereka terdiri daripada pelbagai kluster pengeluaran produk dan sehingga hari ini, bilangan usahawan ini masih kekal dibimbing dalam pelbagai aspek khidmat bimbingan dan teknikal.

Heera Enterprise Pn. Noreen Ann (Papar) Heera Enterprise merupakan usahawan bimbingan yang menunjukkan kemajuan sejak awal penglibatannya dalam bidang perniagaan dan telah dinaik taraf sebagai usahawan anak angkat angkat MARDI. Beliau telah dibimbing bermula daripada asas sehingga mempunyai sebuah kilang untuk mengeluarkan kuih cincin Sabah. Kejayaan Heera Enterprise dapat dilihat sepanjang tempoh bersama MARDI. Sehingga tahun 2015, pengeluaran kuih cincin Heera Enterprise bukan sahaja dipasarkan di peringkat domestik seperti Pasar Raya besar CKS, Milimewah The Store dan KR1M, tetapi telah menembusi pasaran luar negara termasuk Brunei dan China. Oleh sebab permintaan yang terlalu tinggi di pasaran, Heera Enterprise berkeupayaan berkeupayaan mengeluarkan kuih cincin sebanyak 20,000–30,000 biji/hari sekali gus menjana pendapatan yang lumayan sepanjang tahun.

Kuih Cincin Sabah 14


Program Utama

Kebun Rimau Sdn. Bhd. Pn. Haliza Halizah h Datuk Datu k Haris Ha ris (Balung, Tawau) Kebun Rimau telah berjaya mengeluarkan lozenges yang dikenali sebagai smokers friend dan dan me ngekalkan produk asal seperti sirap kabung yang dikenali sebagai sirap arena, teh herba berasaskan tanaman misai kucing atau dipopularkan sebagai teh java dan lainlain lagi. Kilang Kebun Rimau terletak di Jalan Apas Balung, Tawau dan pada ketika dahulunya dibimbing oleh MARDI terutama dalam aspek kualiti pemprosesan produk mengkudu dan sirap kabung, pengurusan HACCP, pembungkusan dan pelabelan serta latihan teknikal. Hasil bimbingan MARDI, beberapa bebe rapa kejayaan syarikat diperoleh seperti sijil HACCP, perolehan kabinet pengering sejuk beku (freeze dryer ) dan pernah menjadi pemenang Anugerah Inovasi Usahawan Pertanian dan Industri Asas Tani Jaya.

Sajiria Sdn. Bhd. En. Marcel Micheal (Kota Kinabalu) Sajiria Sdn. Bhd. telah memulakan operasi pertamanya dalam bidang bakeri pada 22 November 2002 dengan pelaburan sebanyak RM16 ribu. Diusahakan Diusahakan sepenuhnya oleh usahawan bumiputra Sabah yang berjaya iaitu En. Marcel Micheal. Pembangunan perniagaan bermula sebagai projek PPRT. PPRT. MARDI telah banyak memberi bimbingan dan khidmat nasihat terutamanya terutamanya susun atur mesin, aliran pemprosesan serta pembungkusan dan pelabelan. Kejayaan Kejayaan Sajiria telah dilihat menjadi ikon dalam bidang perusahaan bakeri di Sabah. Beliau pernah merangkul anugerah sepanjang penglibatan dalam bidang keusahawanan. Selain itu, Sajiria Sdn. Bhd. pernah dilantik sebagai pembekal roti kepada Restoran KFC (Sabah). Sehingga kini, pasaran produknya telah menembusi beberapa daerah di Sabah.


15

Program Utama

Usahawan Bimbingan Usahawan B imbingan sepanjang

2

dekad

• Fieldlink Service Enterprise • Jubai Enterprise • Bismaraya Sdn. Bhd. • Sukai Enterprise • Nurman Bakery • Jos Deli • Akma Food Product • Weston Food Product • Mekar Maju Enterprise • Kak Ejan’s Ejan’s Pick and Eat Ea t • Perusahaan Keropok D’Umas • Ariffa Enterprise • SNS Enterprise • Pemborong Mangkab Enterprise • Cahaya Permai Bakery • Nawaitu Bakery • Perusahaan Rumpai Laut Juni • Bengkel Kuih Tradisional Tradisional Membakut • Ladang Mumpait • Tasek Tasek Emas Enterprise • Ladang Konvensional Konvensional • MS Thoyyiba Sdn. Bhd. • MAMA Food Industries Sdn. Bhd. • Kudat Utama Sdn. Bhd.

16


Program Utama


17

Program Utama

Program Perhubungan Perhubu ngan Industri

Program Program ini membantu meningkatkan tahap kesedaran, penerimaan dan penggunaan teknologi MARDI oleh kumpulan sasar serta meningkatkan meningkatkan rangkaian perhubungan MARDI dengan Jabatan/Agensi/Industri. Ia berperanan dalam menjayakan proses pemindahan dan inovasi teknologi melalui aktiviti-aktiviti seperti promosi teknologi melalui media massa, seminar, 18


Seminar Teknologi Teknologi GENKiMO 2013

Program Utama

Pameran sempena Hari Ladang UiTM Sabah 2013

Kunjungan hormat Pengarah MARDI ke MAFI 2011

Hari Ladang Benoni Papar 2010

Lawatan Ketua Menteri Sabah ke gerai pameran MARDI sempena HPPNS 2010

Kunjungan hormat ke pejabat MAFI tahun 2010

Pameran Juara Rakyat Sandakan 2010

pameran dan pengisytiharan teknologi MARDI serta pembangunan dan Pengurusan Pusat Maklumat Teknologi (TIC). Selain itu, beberapa forum industri turut diadakan termasuk Technology Talk , Hari Mesra Pelanggan dan Hubungan Dua Hala MARDI-Agensi. Sepanjang penubuhannya, MARDI Sabah telah menyertai sebanyak 113 pameran yang dianjurkan oleh pelbagai agensi dan jabatan negeri atau persekutuan yang telah diadakan di seluruh Sabah.

3 1 1 1 0 1 9 8 7

7

7

7

6 5 4

4

4

4

3 2

6 9 9 1

2

7 9 9 1

8 9 9 1

9 9 9 1

0 0 0 2

1 0 0 2

2 0 0 2

3 0 0 2

4 0 0 2

5 0 0 2

6 0 0 2

7 0 0 2

8 0 0 2

9 0 0 2

0 1 0 2

2 1 0 2

3 1 0 2

4 1 0 2

Bilangan pameran yang disertai MARDI Sabah 1996–2015 MARDI Sabah Dua Dekad

19

Program Utama

Program Pembangunan & Pemindahan Teknologi

20


Program Utama

Program Program ini bertujuan untuk meningkatkan kejayaan proses inovasi teknologi MARDI, menyokong menyokong keperluan pembangunan dan penggunaan teknologi di kalangan kumpulan sasar serta mempercepatkan proses pemindahan teknologi hasilan MARDI kepada kumpulan sasar terutamanya sektor awam/ pekebun kecil melalui:

• • • • • • •

Projek Peningkatan Skala Projek Ladang Contoh Projek Perintis Projek Kumpulan Kerja Teknikal (TWG) Projek MOA Inc. Projek Inisiatif Kerajaan Kerajaan NBOS Projek Pembangunan Pertanian Pertanian Kawasan Kawasan


21

Program Utama

Projek Perintis Ternakan Kambing Boer Projek Peningkatan Skala Pengeluaran Kumpulan Pengganda ( Multiplier Herd ) Baka Kambing Boer Secara Komersial dimulakan pada tahun 2007–2009 di Kampung Kabang, Papar. Projek ini berjaya meningkatkan ketulenan kambing Boer pada anak-anak hasil pembiakbakaan pejantan Boer tulen dengan Feral.

22


Program Utama

Projek Perintis Penanaman & Pemprosesan Halia Projek perintis dengan kerjasama Pertubuhan Peladang Kawasan Tambunan pada tahun 2008. Projek Projek ini berjaya menghasilkan halwa halia dan jus halia untuk diperkenalkan kepada pasaran tempatan.

③

① ②

① Halia muda berumur 6 bulan ② Halwa halia ③ Penanaman halia secara konvensional


23

Program Utama

Projek Perintis Padi (Dasar Jaminan Bekalan Makanan Negara)

Projek bawah Dasar Jaminan Bekalan Makanan Negara ini telah dijalankan dengan jelapang berskala 12 hektar di Blok 7, Kampung Benoni, Papar selama 2 tahun. Sasaran projek untuk meningkatkan 1 t/ha daripada hasil semasa tercapai.

24


Program Utama

Projek Perintis Penanaman Ubi Keledek VitAto Projek perintis penanaman ubi keledek VitAto dijalankan di Kampung Labak Baru, Keningau pada Jun 2010.

Ubi keledek VitAto mempunyai kandungan -karotena ena dan vitamin C yang lebih tinggi β-karot berbanding ubi keledek yang lain


25

Program Utama

Projek Perintis Penanaman Betik Eksotika II

Projek perintis dijalankan dengan kerjasama Pertubuhan Peladang Kawasan Keningau di Kampung Labak Baru pada tahun 2008.

Projek Perintis Penanaman Nanas Segar Josapine

Projek perintis dijalankan dengan kerjasama Pertubuhan Peladang Kawasan Sipitang pada tahun 2004.

26

M AR A R DI D I S ab ab ah a h D ua u a D ek ek ad ad

Program Utama

Projek Perintis Kacang Tanah Tanah Magenta Kacang Magenta ialah varieti kacang tanah yang sesuai ditanam di kawasan tanah bris. Antara keistimewaan kacang ini ialah tempoh kematangann kematangannya ya yang singkat, saiz lenggai yang lebih besar, hasil yang lebih baik dan mempunyai kandungan karbohidrat dan serat diet yang lebih tinggi daripada varieti lain. Satu projek perintis kacang tanah Magenta telah dilaksanakan pada tahun Julai 2010–Februari 2011 di Kampung Labak Baru, Keningau. Semenjak projek ini, kacang tanah Magenta telah mendapat sambutan yang tinggi di kalangan masyarakat masyarakat tempatan dan Brunei.


27

Program Utama

Projek Baik Pulih Ladang Mangga Chokanan, Kota Belud

Projek ini telah dimulakan di Kampung Bira-biraan, Kota Belud pada Mac hingga Oktober 2013 bawah program Ladang Kontrak MOA dengan aplikasi penggunaan teknologi GENKiMO Flora. Pada awalnya petani menghadapi masalah pengeluaran hasil. Maka dengan itu, pihak FAMA, MARDI dan Jabatan Pertanian Sabah telah mengambil inisiatif untuk membaik pulih ladang sedia ada. Secara keseluruhannya, projek ini telah mencapai objektifnya, aktiviti ladang yang dilakukan oleh petani juga menunjukkan kesan positif terhadap perkembangan pemulihan ladang.

h i l u P k i a B s e s o r P

28

MA AR RD DII S a ab a ab ah h Du ua D ua Deek ek a d

1

Pemangkasan & Rawatan tiram

2

Penyemburan larutan GENKiMO Flora

3

Pembajaan secara intensif

4

Kawalan penyakit & perosak

5

Pemantauan berkala

6

Penuaian hasil mangga

Program Utama


29

Program Utama

Ladang Contoh Tanaman Fertigasi Fertigasi berasal daripada cantuman dua perkataan bahasa Inggeris iaitu fertilisation dan irrigation atau pembajaan dan pengairan. Melalui Melalu i teknologi ini, proses pembajaan dan pengairan disalurkan serentak terus kepada akar tanaman melalui satu sistem pengairan. Selain itu, fertigasi juga merujuk kepada sistem pengeluaran tanaman tanpa menggunakan tanah seperti pasir, sekam padi dan sabut kelapa ( Cocopeat ). ). Tujuan asal pembangunan teknologi fertigasi adalah untuk mengelak tanaman daripada dijangkiti penyakit bawaan tanah. Terdapat beberapa keperluan asas teknologi fertigasi iaitu bekalan elektrik, sistem pengairan, baja khas fertigasi, medium tanaman, biji benih berkualiti dan struktur pelindung hujan (SPH).

30


Program Utama

Ladang Contoh Ladang Contoh Fertigasi MARDI Sabah telah bermula sejak penubuhan seunit Struktur Pelindung Hujan (SPH) berserta sistem pengairan yang lengkap pada tahun 2010. Musim penanaman dimulakan dengan tanaman cili padi varieti Centil. Sebanyak Sebanyak 500 pokok telah ditanam dengan hasil 2.0 –2.5 kg/pokok. Musim seterusnya diteruskan diteruskan dengan varieti sama dengan anggaran hasil melebihi daripada musim per tama.

Proses penanaman rockmelon secara fertigasi MARDI Sabah Dua Dekad

31

Program Utama

Proses pendebungaan berbantu pada tanaman rockmelon oleh pembantu penyelidik MARDI.

32


Program Utama

Pada tahun 2012, musim penanaman rockmelon mula diperkenalkan di Ladang Contoh Fertigasi MARDI Sabah. Varieti Varieti Glamour (musim pertama) dan varieti Gordes (musim kedua) telah menjadi pilihan utama pada tahun tersebut. Sebanyak 450 pokok rockmelon ditanam dengan hasil 2. 0–2.5 kg/buah. Sehingga hari ini, impak penanaman secara sistem fertigasi di Ladang Contoh MARDI masih mendapat perhatian dan kunjungan yang memberangsangkan pihak luar termasuk agensi kerajaan di bawah MOA, badan berkanun, pelajar IPT dan se kolah serta orang persendirian yang menceburi bidang pertanian.


33

Program Utama

Projek Inisiatif Kerajaan NBOS6 (My Kampung My Future) MARDI Sabah turut terlibat dalam beberapa projek di bawah inisiatif kerajaan seperti Strategi Lautan Biru Kebangsaan (NB OS 6) Program Program My Kampung, My Future (M KMF). Projek Projek ini terletak di Kg. Merotai Besar, Tawau, Sabah. Terdapat dua buah projek yang dikendalikan oleh MARDI Sabah dengan kerjasama beberapa agensi pelaksana iaitu Projek Inovasi Tanaman Secara Fertigasi rockmelon dan Projek Pengeluaran Produk Amplang. Projek Pengeluaran Produk Amplang dijalankan oleh usahawan muda En. Kasriadi Sarman. MARDI berperanan dalam membantu meningkatkan daya pengeluaran produk menggunakan aplikasi yang cepat dan mudah di samping membuka peluang pekerjaan kepada belia setempat dan membantu untuk menaik taraf kilang pemprosesan yang sedia ada. Projek Inovasi Tanaman Secara Fertigasi Rockmelon telah dimulakan pada April 2015 dengan keluasan 2,000 kaki persegi (100 kaki x 20 kaki) dan memuatkan 500 pokok rockmelon. Projek ini bertujuan membangunkan usahawan tani/perladangan dan sumber tenaga mahir dalam bidang pertanian. Projek Projek ini bukan sekadar menjalani program program latihan secara amali, tetapi dapat mengaplikasikan mengaplikasikan aktiviti pemindahan teknologi pertanian moden. Selain itu, projek ini juga memberi peluang kepada belia kampung mendapatkan kemahiran secara pembelajaran berterusan dan membuka peluang terhadap Agri-Business . Peserta terdiri daripada belia kampung yang terpilih dan telah mendapat latihan secara amali sebelum memulakan musim penanaman.

34


Program Utama


35

Program Utama

Penyelidikan Padi Pusat Penyelidikan Padi dan Beras (RI) telah beroperasi di MARDI Sabah sejak tahun 2006. Antara fokus penyelidikan di Sabah ialah: 1. pencirian padi tradisional 2. penyelidikan baja 3. penyelidikan pakej interim padi aerob 4. percubaan verifikasi setempat (LVT) 5. projek projek perintis padi Selain aktiviti penyelidikan penyelidikan padi, MARDI juga bekerjasama dengan Jabatan Pertanian Sabah melancarkan varieti padi MARDI di Sabah. Sejak tahun 1964, sebanyak sembilan varieti padi MARDI telah dilancarkan dan ditanam di Sabah iaitu Malinja ( 1964), Mahsuri (1965), Ria (1966), Bahagia (1968), Jaya (1973), Sekencang MR 7 (1980), Makmur MR 73 (1992), MR 84 (1994), MR 159 (1996).

Pahu merupakan salah satu varieti padi tradisional yang didapati memberikan hasil yang tinggi berbanding dengan varieti-varieti padi tradisional yang lain.

36


Padi aerob tidak perlu ditanam di dalam air bertakung dan sesuai ditanam di kawasan sawah terbiar ataupun sebagai tanaman selingan. Padi aerob tahan dengan keadaan cuaca panas dan kering dan hanya memerlukan sedikit air yang dibekalkan secara renjisan ataupun menggunakan air hujan sahaja. Ia juga mempunyai kerintangan kerintangan terhadap penyakit seperti karah. Potensi hasil padi aerob adalah sekitar 3.0–5.5 t/ha. Penyelidikan Penyelidikan padi aerob di Sabah bermula pada tahun 2011 dan berjaya membangunkan pakej interim teknologi penanaman padi aerob untuk petanipetani di Sabah.

Program Utama

Projek Peny Penyelidikan elidikan Padi Aerob MRIA 1

Penyemaian benih padi dengan aeroseeder di plot penyelidikan padi, MARDI Sabah. Aeroseeder merupakan merupakan ciptaan jurutera mekanisasi dan automasi MARDI bagi memudahkan penanaman padi aerob dengan 6 “penanam” padi yang disambungkan dengan mini traktor.

Anak pokok padi aerob MRIA 1 yang berumur 20 HLC (hari lepas cambah).

Proses pengambilan sampel padi dengan kaedah Crop Cutting (CCT) di plot penyelidikan padi, MARDI Sabah. CCT boleh Test (CCT) digunakan untuk menentukan komponen hasil seperti tinggi pokok, panjang tangkai, jumlah biji per tangkai, peratus bernas, indeks tuaian dan jangkaan hasil.

Projek penyelidikan dan penanaman padi aerob MRIA1 di Kota Belud.


37

Program Utama

Projek Penyelidikan Pemprosesan Tuhau Tuhau Tuhau ialah sejenis herba yang berasal daripada keluarga halia (Zingerberacea) yang mengeluarkan sejenis bau yang kuat. Tuhau tumbuh secara meliar di tebing sungai atau lereng bukit. Terdapat pengusaha di Sabah yang giat menanam tanaman ini secara kecilkecilan. Umbut tuhau muda merupakan jenis makanan tradisi etnik Kadazan Dusun dan Murut.

Bunga tuhau

Penggemar tuhau lazimnya hanya menjadikan tuhau sebagai jeruk yang dimakan bersama nasi dan ikan goreng. Namun pada masa kini, terdapat banyak produk yang berasaskan tuhau seperti sos, serunding dan halwa. Memandangkan Memandangkan tuhau mempunyai potensi yang tinggi untuk dikomersialkan, dikomersialkan, MARDI Sabah telah mengambil inisiatif untuk melakukan kajian pemprosesan makanan terhadap tumbuhan ini. Kajian ini berjaya membangunkan satu formulasi piawai dan prosedur operasi piawai (SOP) pemprosesan jeruk tuhau dan sos cili tuhau.

38


Pokok tuhau

Program Utama

Projek Peny Penyelidikan elidikan Ternakan Kerbau Populasi kerbau di Sabah telah mengalami masalah penurunan yang se rius. Menurut statistik Jabatan Perhidmatan Haiwan dan Perusahaan Ternak (JPHPT), Sabah, populasi kerbau telah menurun daripada 44,889 pada tahun 2004 kepada 30,287 pada tahun 2007. Atas kesedaran ini, MARDI Sabah dengan kerjasama JPHPT, Sabah telah menjalankan kajian saintifik terhadap populasi kerbau di Sabah dan Sarawak untuk mengenal pasti punca berlakunya pengurangan produktiviti populasi kerbau yang terdapat di Sabah dan Sarawak. Kajian ini telah dijalankan dengan pencirian sampel DNA darah kerbau (jenis murah) di kawasan Tambunan, Kota Marudu, Lahad Datu, Pitas, Sandakan, Kudat dan Limbang bertujuan untuk mengetahui status kacukan silang ( cross breeding ) kerbau tersebut. Kajian ini mendapati penurunan populasi kerbau Sabah dan Sarawak adalah disebabkan kacukan dalaman (inbreeding ) dalam populasi kerbau ini. Kacukan dalaman ini juga telah melahirkan generasi kerbau yang kurang produktif. Oleh itu, kumpulan penyelidik MARDI telah mencadangkan supaya genetik asing diperkenalkan ke dalam populasi ini bagi menambah baik pembiakbakaan dan seterusnya mengelakan kepupusan populasi kerbau di Sabah dan Sarawak.


39

Larutan sampel selepas penghadaman asid sulfurik untuk penentuan kandungan protein protein

Perkhidmatan Analisis Kimia Paparan fakta pemakanan telah menjadi satu keperluan wajib bagi sesetengah produk makanan di bawah Peraturan-Peraturan Makanan 1985, 18B (2). Produk Produk makanan lain yang tidak tersenarai juga amat digalakkan untuk memaparkan memaparkan maklumat pemakanan pada bungkusan produk bagi menembusi pasaran yang lebih luas. Namun, kekurangan kekurangan makmal analisis berakreditasi menyebabkan akses kepada perkhidmatan analisis berkualiti menjadi amat sukar bagi masyarakat

40


kawasan Malaysia Timur, terutamanya perkhidmatan analisis terhadap sampel makanan dan pertanian. Prihatin dengan situasi tersebut, sebuah sebuah Makmal Analisis telah ditubuhkan di MARDI Kota Kinabalu pada tahun 20 12. Makmal tersebut telah berjaya ditauliahkan dengan akreditasi MS ISO/ IEC17025 bawah Skim Akreditasi Makmal Malaysia (SAMM) dengan nombor SAMM 6 47 pada tahun 2014.

1 Makmal Analisis Kimia (Kawalan Kualiti Test Bed )

2002

2 Makmal Analisis (Perkhidmatan)

2012

Peraturan-Peraturan Makanan 1985 memerlukan paparan maklumat kandungan protein, lemak, karbohidrat, gula dan tenaga pada pelabelan nutrisi produk makanan. Makmal Analisis MARDI Kota Kinabalu menawarkan menawarkan perkhidmatan analisis berbayar bagi analisis-analisis tersebut. Makmal ini juga dilengkapi dengan peralatan saintifik bagi penentuan kandungan nutrien lain seperti vitamin, profil lemak, profil karbohidrat, nutrien mineral, serta bahan asing seperti kandungan logam berat, sisa racun dan sebagainya. Sehingga Sehing ga Ogos 2015, sebanyak 3,300 ujian analisis telah dijalankan terhadap 550 sampel makanan dan pertanian daripada 200 orang pelanggan. Antara sampel yang diterima ialah sampel produk makanan (44.5%) daripada usahawan tempatan tempatan dan sampel penyelidikan penyelidikan daripada universiti di Sabah (55.5%).

3 Makmal Analisis (Berakreditasi SAMM)

2014

Sumber: Berita Korporat Bil. 1 2009

Alat Kromatografi Gas (GC-FID/ECD) untuk analisis profil lemak, minyak pati dan sisa racun MARDI Sabah Dua Dekad

41

Perkhidmatan Analisis Kimia

Format Pelaporan Keputusan Keputusan analisis nutrisi makanan daripada Makmal Analisis kami disediakan dalam bentuk yang mesra pelanggan. Data keputusan ini sedia digunakan pada label produk dengan penyesuaian yang minimum. Walaupun peraturan hanya memerlukan paparan nutrisi dalam bahasa Melayu, pelanggan kami diberi pilihan untuk menambahkan bahasa Inggeris dan bahasa Cina supaya produk tempatan lebih mesra pelancong.

Maklumat Pemakanan / Nutritional Information

100 g

Saiz Hidangan / Serving Size / Nutrien / Nutrients / Tenaga / Energy /

setiap 100 g / per 100 g / 897 kcal

100

(3769 kJ

Karbohidrat / Carbohydrate /

)*

0.0 g

Protein / Protein /

0.0 g

Lemak / Fat /

99.7 g

Lemak Tepu / Saturated Fat /

92.8 g

Lemak Mono Tak Tepu / Monounsaturated Fat /

5.9 g

Lemak Poli Tak Tepu / Poliunsaturated Fat /

1.0 g

Lemak Trans / Trans Fat /

0.0 g *1 kcal

= 4.2 kJ

Format pelaporan keputusan untuk tujuan pelabelan nutrisi yang sedia digunakan

Sijil pentauliahan akreditasi MS ISO/IEC 17025 bawah SAMM

Alat Spektroskopi Pancaran Aton - Plasma Gelombang Mikro (MP-AES) untuk analisis logam

Alat Kromatografi Cecair Pretasi Ultra Tinggi (UHPLC) untuk pemisahan dan penentuan nutrien dalam makanan 42


Perkhidmatan Analisis Kimia

CSR bersama Badan Bukan Kerajaan (NGO)

Bersama pasukan juruaudit dari Standards Malaysia semasa audit kepatuhan untuk pentauliahan piawai MS ISO/IEC 17025 pada 27–28 Febuari 2014. (Dari kiri: Cik. Zulizah Md Talip, En. Hadzme Hajan, En. Ho Peng Hee, En. Lam Yong Ching, En. Lum Kon Woon, En. Sim Wei Chung, Pn. Faridatul Akmar Mohammed Nuri, Cik Helda Souki dan Dr. Haslina Hassan)

Penyerahan sijil keputusan analisis minyak kelapa dara (VCO) kepada pengurus Food for the Hungry International (FHI), (FHI), Sabah, Pn. Malanie Chu. Minyak kelapa dara ini adalah hasilan masyarakat di Kampung Samparita, daerah Kota Marudu di bawah Vision of Community Development Project dan Child Development Project .

Tanggungjawab Sosial Korporat (CSR) Makmal turut bekerjasama dengan IPTA dalam program Latihan Industri (LI) bagi meningkatkan kompetensi pelajar sebagai persediaan awal untuk alam pekerjaan. Program LI ini biasanya diadakan untuk tempoh 2 hingga 6 bulan setiap sesi mengikut keperluan program IPTA. Antara IPTA tersebut ialah, Universiti Malaysia Sabah (UMS), Universiti Teknologi Mara (UiTM), Universiti Putra Malaysia (UPM) dan Kolej Komuniti Lahad Datu. CSR bersama Institusi Pengajian Tinggi Awam (IPTA)

CSR bersama Agensi Kerajaan tempatan Penglibatan dalam Kursus Pemprosesan Makanan anjuran bersama MARDI dan Pertubuhan Peladang Kawasan Sandakan pada 26–27 Jun 2013. Makmal telah memberi ceramah kesedaran mengenai kepentingan kepentingan analisis dalam pengkomersialan produk makanan. Peserta kursus ini turut diberi perkhidmatan analisis secara percuma.

Hubungi kami di Facebook http://www.facebook.com/AnalysisLab.MARDI


43

44


Pusat Maklumat Teknologi (TIC) Pusat Maklumat Teknologi Teknologi (TIC) merupakan satu ruang pameran untuk pengenalan hasil teknologi MARDI kepada orang ramai. Pusat Maklumat Teknologi Teknologi MARDI Sabah mula dibuka pada tahun 2003 dan dinaiktarafkan dinaiktaraf kan pada tahun 2011. Sehingga hari ini lebih daripada 5 ,000 orang telah melawat ke TIC yang mempamerkan mesin-mesin pemprosesan makanan yang dihasilkan oleh MARDI, produk usahawan bimbingan MARDI, terbitan baru MARDI, dan teknologi yang dihasilkan oleh MARDI.


45

Pengkomersialan Teknolo Teknologi gi MARDI M ARDI MARDI Sabah juga terlibat dalam aktiviti pengkomersialan teknologi di Sabah sepanjang dua dekad ini. Antara Antara teknologi yang pernah diperkenalkan kepada golongan sasar ialah teknologi GENKiMO, Manual Pakej Penanaman Padi dan Amalan Agronomi, Green Green Kit dan Teknologi Penternakan Kelulut. Inisiatif sebegini mampu mengetengahkan penemuan penyelidikan MARDI dan terus diterima pakai oleh golongan sasar. sasar.

46


Manual Pakej Penanaman Padi Pakej Pembajaan padi MARDI telah memperkenalkan dua manual penanaman padi iaitu Manual Penanaman Padi Berhasil Tinggi Edisi 1/2002 dan Manual Teknologi Teknologi Penanaman Padi Le stari Tahun Tah un 2008 kepada usahawan padi di Sabah. Manual ini merupakan manual penanaman padi komprehensif yang merangkumi penyediaan tanah sehingga penuaian. Manual ini juga diguna pakai pakai oleh Jabatan Pertanian Sabah sekali gus menjadi rujukan utama penanaman padi di Sabah.


47

48


Teknologi Penternakan Kelulut Stingless Bee Penternakan lebah kelulut ialah salah satu fenomena baharu di Malaysia. Ramai beranggapan bahawa lebah kelulut tidak dapat mengeluarkan madu dengan banyak. Namun begitu, teknologi penternakan lebah kelulut yang diperkenalkan MARDI menunjukkan lebah kelulut boleh mengeluarkan madu sehingga 2 kg untuk satu koloni dalam satu bulan. MARDI juga membuktikan madu kelulut mempunyai khasiat tinggi dalam perubatan. Pada tahun 2013, sempena Hari Bersama Pelanggan, Technology Penternakan Lebah Kelulut telah Talk Penternakan dianjurkan kepada peserta yang hadir. Seminar ini telah disampaikan oleh En. Mohd. Fahimee Jaapar, Pegawai Penyelidik MARDI dari Pusat Penyelidikan Penyelidikan Agrobiodiversiti dan Persekitaran (BE). sebegini buat julung Technology Talk sebegini kalinya diadakan diadakan di MARDI Sabah dan sebagai permulaan pengenalan teknologi kepada penternak di Sabah. Respons yang amat positif telah diterima dan diyakini industri ini bakal berkembang di Sabah.


49

50


GENKiMO Mikrorganisma Probiotik yang Sihat GENKiMO merupakan sejenis produk bioteknologi yang mengandungi mikroorganisma hidup yang kebanyakannya kebanyakannya terdiri daripada bakteria kecil bersel tunggal seperti lactobacillus, yis dan bakteria fotosintetik. GENKiMO dihasilkan melalui proses fermentasi dan pencirian secara semula jadi menggunakan 100% bahan daripada persekitaran tempatan. MARDI Sabah telah memperkenalkan Teknologi Teknologi GENKiMO melalui penganjuran Seminar Teknologi Teknologi dan Demonstrasi Penggunaannya Penggunaannya pada 12 Julai 2013. Seramai 70 orang peserta telah menghadiri seminar ini yang dirasmikan oleh YB Datuk Seri Panglima Hj. Yahya Hussin, Menteri Pertanian dan Industri Makanan Sabah.


51

52


Green Kit Pertanian Bandar Green Kit merupakan sistem penanaman dalam takung yang boleh membekal air sec ara sendiri tanpa perlu penyiraman yang kerap. Green Kit terdiri daripada dua takungan yang terpisah iaitu takungan air ( reservoir ) di bahagian bawah dan takung penanaman yang mengandungi medium penanaman di bahagian atas. Prinsip dan kaedah penanaman dengan Green K it adalah menyerupai penanaman di kawasan tanah semula jadi, iaitu air dari dalam tanah naik ke atas dengan tindakan kapilari. MARDI Sabah turut memperkenalkan teknologi ini sempena Hari B ersama Pelanggan pada tahun 2013 . Penjana Teknologi En. Abd. Kahar Sandrang, Pengawai Penyelidik Prinsipal MARDI turut hadir menyampaikan maklumat mengenainya kepada peserta yang terlibat.


53

Pemindahan Teknolo Teknologi gi Melalui Terbitan Terbitan MARDI Penerbitan buku ilmiah adalah antara media yang penting bagi perkongsian dan pemindahan teknologi yang dijana daripada aktiviti penyelidikan MARDI. Buku MARDI ini dijual di MARDI Sabah sejak 2005 dan telah mendapat sambutan yang tinggi. Setakat ini, lebih kurang 300 ju dul pernah dijual di MARDI Sabah iaitu sebanyak 8,879 naskhah. Antara terbitan yang popular ialah Manual Teknologi Fertigasi Penanaman Cili, dan Koleksi Spesies Landskap Edible, Rockmelon & Tomato , Koleksi Bergambar Herba Malaysia dan Tanaman, Makanan, Herba & Hiasan .

54


Laporan Khas (3%)

Agromedia (13%)

Statistik Pilihan Buku Terbitan MARDI oleh Masyarakat Sabah

Manual & Panduan Teknologi MARDI (51%) Koleksi Buku Pertanian (33%)


55

MARDI dalam Media Sosial

Masyarakat Masyarakat tempatan boleh berkomunikasi dengan MARDI Kota Kinabalu menerusi saluran media social. facebook: www.facebook.com/MARDI.KK www.facebook.com/MARDI.KK twitter: www.twitter.com/MARDISabah 56



57

Keratan Ker atan Akhbar A khbar

58



59


60



61


62



63

Pencapaian

MARDI Sabah Selain kerja perkhidmatan dan penyelidikan pertanian, MARDI Sabah turut mengambil bahagian dalam beberapa acara dan pertandingan kebangsaan seperti pertandingan Kumpulan Inovatif dan Kreatif (KIK).

Penulisan Saintifik (7) Penulisan Separa Popular (21)

Poster Persidangan (78)

Statistik Penulisan yang Diterbitkan sejak 1995

Penulisan Popular (89)

64


•

Memperkenalkan tanaman Betik Eksotika dan Nanas Josapine kepada petani di Beaufort, Lahad Datu, Babgon sejak tahun 2000

•

Telah berjaya melatih lebih 3000 orang orang peserta PPRT menerusi beberapa program program latihan seawal tahun 2002–2003

•

Telah berjaya membangunkan 20 pusat pemprosesan makanan bertujuan mengeluarkan produk daripada soya, beras, ikan, buah-buahan, kupang dan kuih tradisional untuk pasaran tempatan

•

Terlibat dalam membantu industri industri perikanan menembusi pasaran pasaran eksport hasil laut sejuk beku melalui kur sus HACCP dan sanitasi yang dijalankan dijalankan dari masa ke masa

• •

Berjaya membimbing seramai 11,126 orang orang usahawan sejak 1996 sehinga sehinga kini Anugerah Gerai Pameran Terbaik Sempena Sambutan Sambutan Ma’aL Ma’aL Hijrah Hijrah Peringkat Negeri Sabah 2011

• •

Anugerah Penganjuran Program Program MSM Paling Aktif Peringkat MARDI 2011 Majlis Konvensyen Konvensyen Kumpulan Inovatif & Kreatif Kreatif (KIK) Kali ke-3 Peringkat Peringkat MARDI 2013: (Johan: Kumpulan Sutera Sutera Bayu) (Naib Johan: Kumpulan Borneo Perkasa)

•

KIK Taiwan Peringkat Antaranbangsa 2014, Anugerah Emas (Kump. IKRAM - Tn. Hj. Sadi merupakan ahli)

•

Regional Convention Convention On Team Excellence 2014 : (Sutera Bayu - Anugerah Emas), (Borneo Perkasa - Anugerah Emas)

•

Konvensyen Konvensyen Kumpulan Inovatif dan Kreatif (KIK) 2014 Peringkat Kementerian Pertanian Dan Industri Asas Tani (MOA) : (Kumpulan Sutera Bayu - Naib Johan), (Borneo Perkasa - Tempat Ke-3), (Anugerah Fasilitator Terbaik)

•

Konvensyen Konvensyen Team Excellence Peringkat Peringkat Kebangsaan 2014 : (Sutera Bayu - Anugerah Emas), (Borneo Perkasa - Anugerah Anugerah Emas)

• •

Anugerah Peningkatan Peningkatan Hasil Stesen Tertinggi 2014 (Tempat (Tempat ke-3) Majlis Konvensyen Konvensyen Kumpulan Inovatif & Kreatif Kreatif (KIK) Kali Kali ke-3 ke-3 Peringkat Peringkat MARDI 2013: (Johan: Kumpulan Sutera Bayu), (Naib Johan: Kumpulan Borneo Perkasa)

•

Aktif dalam dalam prosiding prosiding konferens konferens sebagai pembentang poster, poster, penerbitan dalam majalah, penerbitan separa teknikal dan penulisan teknikal/berwasit


65

Nanas Josapine

Rumpai Laut

Petani terlibat dengan penanaman padi

Kursus usahawan PPRT

66



67

Peristiwa Penting

Majlis Perasmian Pejabat MARDI Sabah oleh Tuan Tuan yang Terutama Datuk Seri Panglima Haji Ahmadshah Ahmadsh ah Abdullah A bdullah S.P.D.K., S.P.D.K., P.G.D.K., P.G.D.K., A.S.D.K., K.M.N., K.M.N ., J.P. J.P. pada 22 Februari 2003

Lawatan Timbalan Perdana Menteri Malaysia ke Gerai MARDI Sabah Sempena Tamu Tamu Besar Tuaran Tuaran Pada 30 Disember 2007

68


Hari Bersama Pelanggan MARDI Sabah dirasmikan dirasmikan oleh Datuk Haji Musbah Haji Jambi, Pembantu Menteri, Kementerian Kementerian Pertanian dan Industri Makanan Sabah pada 21 Mac 2013.

Rombongan ke Istana Negeri Yang di-Pertua Tun Datuk Seri Panglima Haji Juhar Haji Mahiruddin pada 21 April 2015

Lawatan Kerja YBhg. Datuk Hjh. Hasnah Bt. Hj. Salam (Ahli Lembaga Pengelola MARDI) pada 28 September 2012


69

Lawatan Kerja Menteri Pertanian dan Industri Makanan Sabah ke Test Bed MARDI pada 05 Ogos 2008

70


Lawatan Kerja Ketua Pengarah MARDI Dato’ Dr. Sharif Haron tahun 2013


71

Lawatan Pengarah UPEN Sabah pada 24 Januari 2008

Lawatan Kerja YB Datuk Chua Tee Tee Yong, Yong, Timbalan Me nteri Pertanian & Industri Asas Tani Tani Malaysia Ke MARDI Sabah pada 13 Februari 2 012.

72


Perasmian Makmal Analisis MARDI Kota Kinabalu oleh Timbalan Ketua Menteri Sabah pada 1 September 2015


73

Aktiviti CSR •

Program Kemasyarakatan Ahli Kor Tani MOA (MARDI Sabah) 20 Disember 2013 Masjid Al-Mujahiddin Kg. Gudon, Sepanggar

•

Lawatan Datuk Hasnah ke Premis Usahawan Bimbingan MARDI (Sajiria, Heera Heera & Rumpai L aut Juni) 2013

• • • • • • • • • •

Demonstrasi Hasilan Mi Kuning (Kg. Pengalat Besar, Ranau) 2012 Demonstrasi Pembuatan Mi Kuning (Kg. Merakau Merakau Ranau) 2013 Demonstrasi Pembuatan Hasilan Ikan (Kg. Merakau Merakau Ranau) 20 13 Demonstrasi Hasilan Ikan & Sos (DPBS Sandakan) 2015 Demonstrasi Hasilan Ikan & Sos (Parlimen Beluran) 2015 Demonstrasi Hasilan Bakeri (DPBS Sandakan) 2015 Demonstrasi Hasilan Ikan & Mi (DPBS Lahad Datu) 2015 Ceramah Penanaman Penanaman Cili 1 Azam (Keningau) (Keningau) 2012 Demonstrasi Hasilan Ikan (PPK Tawau) 2012 Amali Pembuatan Hasilan Pisang (Kerepek Pisang & Kerepek Ubi Bersira) (Kg. Singgaron Singgaron Ranau) 2014

•

Demonstrasi Pembuatan Kordial Kordial & Jus Minuman Limau Kasturi (Demo & Amali) Pusat Pemprosesan Limau Kasturi, KPD Sipitang 2014

• • •

74

Rumah Terbuka Terbuka Raya MARDI 2013 Rumah Terbuka Terbuka Raya MARDI 2014 Demonstrasi Penanaman Rockmelon NBOS6 2015



75

Kelab Sukan, Kebajikan dan Rekreasi MARDI Kota Kinabalu (KRMKK) ditubuhkan sejak tahun 2007.

76


Sambutan Hari Raya Aidilfitri

Sumbangan Ramadan

Aktiviti gotong-royong gotong-royong Hari keluarga

Sambutan hari jadi Pemberian hadiah perkahwinan


77

Pelancaran Orkid Hibrid

Hibrid orkid per tama yang dikhaskan kepada Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Sabah

78


Pengenalan Tun Dr. Juhar adalah kacukan intergenera Perreiraara Tun hibrid antara Aerides lawrenceae dan dan Vandachostylis Five Friendships. Aerides lawrencea e ialah orkid liar yang mempunyai haruman yang unik manakala Vandachostylis Five Friendship merupakan hibrid orkid-orkid daripada genera & Rhynchostylis . Hasil hibrid perreiraara ini ini mempunyai Vanda & ciri-ciri yang istimewa seperti keharuman yang sederhana,

=

X

Aerides lawrenceae

cepat berbunga, berbunga tanpa musim dan bunga yang tahan lama (sehingga sebulan). Hibrid perreiraara ini ini telah didaftarkan dengan Royal Horticultural Society , United Kingdom (nombor pendaftaran: P25059) dengan nama Perreiraara Tun Tun Dr Juhar pada 24 A pril 2015 dan dilancarkan pada 30 September 2015 di MARDI Sabah.

Vandachostylis Five Friendships

Morfologi Bunga Kelopak Warna : Saiz

:

Putih keungguan diwarisi daripada Arides lawrenceae Besar (±5 cm x ±5 cm) diwarisi daripada Five Friendships. Vandachostylis Five

Bibir (Lips ) Warna : Bentuk :

Margenta Hibrid daripada Arides lawrenceae dan dan Five Friendships. Vandachostylis Five


79

Kenapa Perreiraara Hibrid Perreiraara ini ini terpilih sebagai cenderahati kepada Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua N egeri Sabah Tun Datuk Seri Panglima (Dr.) Haji Juhar Bin Datuk Haji Mahiruddin sempena Hari Jadi Rasmi TYT ke-62 berdasarkan ciri-ciri unik perreiraara yang menggambarkan keperibadian dan kepimpinan Tun. Genus Perreiraara adalah adalah hibrid tiga genera yang membawa maksud seperti berikut:• Genus Aerides yang yang melambangkan sifat-sifat tabah dan bersemangat tinggi; • Genus Vanda . Perkataan Vanda berasal daripada bahasa Sanskrit yang bermaksud indah dan pujian; dan • Genus Rhynchostylis yang yang menggambarkan sifat-sifat yang mudah beradaptasi dengan persekitaran. Manakala warna Perreiraara juga juga sesuai dengan kedudukan Tun Tun Dr Juhar yang merupakan pemimpin tertinggi di Sabah. Warna putih mewakili sifat yang melindungi dan lambang keikhlasan sementara warna margenta-ungu melambangakan kekaguman dan kehormatan.

80


Tuan Yang Yang Terutama Yang diPertua Negeri Sabah Tun Datuk Seri Panglima (Dr.) (Dr.) Haji Juhar Bin Datuk Haji Mahiruddin

Pendaftaran RHS

Sijil pengesahan pendaftaran hibrid orkid Perreiraara Tun Tun Dr Juha r.


81

Jasamu dikenang

82


Abdul Aziz bin Bakar 2002-2004 Abdul Rashid Bin Baba (Dr.) 2005-2007 Abu Samah bin Osman 1997-2005 Afni binti Ali 2011-kini Ahmad Rusli Bin Ahmad 2002-2010 Aslinah @Lee Nyuk Fong Bt Mohd Rizal Lee 2006-2011 Asmawaty @ Siti Asmah Bt. Hj. Ahmad 2000-2003 Azlan bin Loso 2010-kini Cornelis Poulus 2009-kini Dusuki Bin Abdul Rahman 1997-kini Eddie Edwin William 2009-kini Effandy Bin Masalleh 2003-2009 Erwinda binti Jamlis 2014-kini Evans Dian Balu 2012-kini Fahmy bin Danil 2015-kini Hadzme bin Hajan 2013-2014 Hamilah binti Hairan 2002-2006 Harizan bin Abd. Rahman 2010-kini Helda Souki 2006-kini Jackson Bin Bonior 2004-2011 Jamaluddin bin Jaya 2011-2012 Jonina Tompin Tompin 20 10-2012 Marjima binti Talib 1997-kini Mat Arup bin Jusoh 1999-2012 Md Rasli Bin Hasan 2008-2012 Mohamad Azizi bin Berahim 2010-kini Mohamed bin Haji Yaakob Yaakob (Dato’) 2000-2005 Mohd Azmi Bin Nasip 2002-kini Mohd Mohid Bin Hamzah 2007-2011 Mohd Nazip bin Amirkasan 2014-2015 Mohd Yunus Yunus Bin M ajis 2002-kini Mohd. Azmal bin Mohd. Yasin 2011-kini Mohd. Azree bin Abdul Majid 2012-kini Mohd. Nor bin Seman 2002-2004 Mohd. Sapwan Sapwan bin Abdul Razak 201 2-kini

Nancy James 2003-kini Nik Siti Mariani Bt W. Hamat 2006-2011 Nolim @ Kanini Jalintan 2004-kini Noor Ainie Bt. Nurajim 2002-2003 Nor Amni bin Mohammad Shukri 2014-2015 Nor Majiya Bt Rasitin 2007-kini Noranisah Binti Omong 2012-kini Norhayati Bt Zaini 2007-kini Nurhaziyah binti Abd. Jalil 2013-kini Rina Binti Hj. Singkina 2011-kini Robiah Bt Raskan 2002-2010 Rosaidah binti Hussin 2002-kini Rosley B Jumat 2009-kini Rosli Bin Mohed @ Ahmad 2003-kini Rukine Same 2012-kini Rusli Bin Radde 2009-kini Rusyiduddin bin Latip 2013-kini Ruzainu Bin Rostan Rostan 2007-kini Sabturiah Bt Ibrahim 1997-kini Sadi Sujang 2012-kini Salahuddin bin Tambi 1995-2011 Saleh Bin Asah 2004-kini Sauhal Ahmad bin Now 2000-2010 Sharipa Bt Kanda 2004-kini Sim Wei Chung 2011-kini Syirazi bin Marzuki 2015-kini Taufik bin Ibrahim 2013-kini Wasli Bin Jaiman 2002-2012 Yahaya Bin Abd Hamid 2007-2010 Yusmizawati binti Mohd. Yusob 2000-2011 Zakiah Kadir 2010-2013 Zulizah binti Md. Talip 2012-2014 Zulkeply B. Shamsudin 2006-2011


83

Harapan & Cabaran Masa Depan Pejabat MARDI di Sepanggar, Sepanggar, Kota Kinabalu merupakan satu-satunya pejabat MARDI yang beroperasi untuk seluruh masyarakat Sabah pada masa kini. Tanah Sabah yang seluas 73,9 02km persegi merupakan satu cabaran untuk MARDI memberi perkhidmatan yang menyeluruh kepada masyarakat masyarakat tempatan. MARDI Sabah berharap dan sedang berusaha untuk mendapatkan lebih banyak kakitangan yang mempunyai kompetensi dan kepakaran yang bersesuaian. MARDI Sabah memerlukan sekurang-kurangnya sekurang-kurangnya 18 orang pegawai penyelidik dalam pelbagai bidang untuk memastikan perancangan dan objektif yang disasarkan melalui promosi dan pengkomersialan teknologi, perkhidmatan perkhidmatan dan penyelidikan dapat dijalankan dengan mantap. Selaras dengan usaha kerajaan untuk meningkatkan pengeluaran Industri Pertanian dan Asas Tani, Tani, MARDI Sabah telah menetapkan sasaran untuk menjadi Pusat Kecemerlangan (CoE) menjelang 2018 b agi:a) R&D dalam bidang teknologi makanan, b) Promosi dan pembangunan Teknologi, c) Latihan dan Pembangunan Usahawan dan d) Jalinan kerjasama BIMP-EAGA. Pada masa ini, MARDI Sabah telah mengorak langkah awal ke arah CoE dengan adanya kemudahan seperti test bed makanan, makanan, inkubator untuk usahawan dan makmal be rakreditasi rakreditasi MS ISO/IEC 17025. Kompleks Latihan MARDI yang telah dicadang akan dilengkapi dengan hostel, kiosk dan dewan latihan. Ini menunjukkan bahawa usaha dan gagasan MARDI Sabah untuk mencapai CoE adalah di landasan yang benar. Adalah menjadi harapan MARDI Sabah sebagai agensi persekutuan untuk terus maju dan b ekerjasama dengan MAFI, jabatan jabatan dan agensi negeri dan persekutuan yang lain secara berpasukan dan spesifik bagi memastikan pengeluaran makanan dan aktiviti ekonomi yang menjana pendapatan negeri mampu ditingkatkan. ditingkatkan.

84


Penghargaan Anak itik terenang-renang Air pasang tenang-tenangan Budi sedikit bilakan hilang Itu menjadi kenang-kenangan Setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan ucapan terima kasih kepada Dato’ Dr. Sharif Haron (Ketua Pengarah MARDI) Ahli Jawatankuasa Induk (MARDI) Sambutan Dua Dekad MARDI Sabah Ahli Jawatankuasa Induk (MARDI Sabah) Sambutan Dua Dekad MARDI Sabah Pengarah Pusat Perancangan Strategik dan Pengurusan Inovasi Pengarah Pusat Promosi dan Pembangunan Perniagaan Pengarah Pusat Perkhidmatan Teknikal Teknikal dan Makmal Pengarah Pusat Pembangunan dan Pengurusan Har ta Pengarah Pusat Pengurusan Kewangan Kewangan Pengarah Pusat Komunikasi Korporat dan Kualiti Pengarah Pusat Pengurusan Maklumat Pengarah Pusat Penyelidikan Hortikultur Pengarah Pusat Penyelidikan Padi dan Beras Pengarah Pusat Penyelidikan Sains Ternakan Pengarah Pusat Penyelidikan Sains dan Teknologi Teknologi Makanan Pengarah Bank Gen dan Biji benih Pengarah dan Warga Warga MARDI Sabah yang sama-sama menyumbang tenaga gigih mereka dalam mendapatkan gambar, maklumat, buah fikiran fikiran dan apa jua bentuk bantuan demi merealisasikan buku ini. Terima kasih kasih juga kepada kerajaan negeri Sabah dan semua Warga Warga MARDI serta pihak yang terlibat secara langsung atau tidak langsung atas kerjasama dan sokongan yang padu bagi menjayakan penerbitan buku ini.


85

Penerbit MARDI 2015

MARDI Sabah Dua Dekad

Recommend Documents