Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral
Modyul 5 – Quarter 2: ISIP AT KILOS-LOOB
Ang mga modyul na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan at pamantasan. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa
[email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Kagawaran ng Edukasyon Edukasyon Republika ng Pilipinas
i
Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikawalong Baitang Modyul para sa Mag-aaral Unang Edisyon, 2013 ISBN: 978-971-9990-80-2 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang bilang kondisyon. Ang mga akda / m ateryales (mga k uwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, n galan ng produkto o brand names, names, tatak o trademarks, trademarks, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala ( publisher ) at may-akda ang karapatang-aring iyon. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Yolanda S. Quijano, Ph. D. Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral Mga Manunulat:
Regina Mignon C. Bognot, Romualdes R. Comia, Sheryll T. Gayola, Marie Aiellen S. Lagarde, Marivic R. Leaño, Eugenia C. Martin, Marie Ann M. Ong, at Rheamay T. Paras
Mga Konsultant:
Fe A. Hidalgo, Ph. D. at Manuel B. Dy, Ph. D.
Gumuhit ng mga Larawan:
Jason O. Villena
Naglayout:
Aro R. Rara at John Rey T. Roco
Editor at Subject Specialist:
Luisita B. Peralta
Management Team: Lolita M. Andrada, Ph. D., Joyce DR. Andaya, Bella O. Mariñas, at Jose D. Tuguinayo, Jr., Ph. D.
Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Publishing House, Inc. Department of Education - Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) nd Office Address: 2 Floor Dorm G, Philsports Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072 E-mail Address:
[email protected]
ii
Table of Contents Modyul 5: ISIP AT KILOS-LOOB Ano ang inaasahang maipamamalas mo? ........................................... 1 Pagtuklas ng dating kaalaman .......................................................... 3 Paglinang ng mga kaalaman, kakayahan, kakayahan, at pag-unawa ........................ 5 Pagpapalalim ................................................................................. 9 Pagsasabuhay ng mga pagkatuto .................................................... 12
iii
Edukasyon sa Pagpapakatao 7 Ikalawang Markahan Modyul 5: ISIP AT KILOS-LOOB
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo?
Natatangi kang tao na nabubuhay sa mundong ito. Wala kang katulad at hindi ka naulit sa kasaysayan. Tawagin mang ito ay isang talinhaga subalit ito ay totoo. Sa madaling salita ikaw ay espesyal, mayroon kang taglay na kakayahan na siyang nagpapabukod-tangi sa iyo. Sa modyul na ito, matutuklasan mo ang tungkol dito. Ano ang taglay mo na nagpapabukodnagpapabukod-tangi tangi sa iyo kaya’t mas pahahalagahan mo ang buhay na ipinagkaloob sa iyo? Tuklasin mo!
Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang sumusunod na kaalaman, kakayahan at pag-unawa:
a. Nasusuri ang gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob b. Nasusuri ang isang pasyang ginawa batay sa gamit at tunguhin ng isip at c. d.
a. b. c. d.
kilos-loob Naipaliliwanag na ang isip at kilos-loob ang nagpapabukod-tangi sa tao Nagagamit ang isip at kilos-loob sa paggawa ng pasya at kilos tungo sa katotohanan at kabutihan Narito ang mga pamantayan ng pagtataya ng output mo sa l etrang d: May malinaw na paglalahad ng mga pasya o kilos tungo sa katotohanan katotohan an at kabutihan May paliwanag ang bawat pasya o kilos sa bawat sitwasyon Binanggit ang ang gamit at tungkulin ng ng isip at kilos-loob sa bawat bawat sitwasyon sitwasyon May kalakip na mga paliwanag paliwanag at patunay ng pagsasabuhay
Paunang Pagtataya
1. Ang paghahanap paghahanap ng isip sa kanyang tunay na tunguhin ay hindi nagtatapos. Ang pahayag pahayag ay: a. Mali, dahil natatapos natatapo s na ito sa pagkamatay ng tao b. Tama, dahil ang isip ng tao ay hindi perpekto, mayroon itong hangganan c. Tama, dahil hindi katulad ng katawan, ang isip ay hindi tuluyang nagpapahinga d. Mali, dahil kapag naabot na ng tao ang kanyang kaganapan ay hihinto na ang kanyang paghahanap sa kanyang tunay na tunguhin 1
2. Nahuli ng kanyang guro si Rolando na nagpapakopya sa kanyang kaibigan sa oras ng pagsusulit. Nagawa niya lamang ito dahil sa patuloy na pangungulit nito at panunumbat. Nang ipatawag ng guro ay palaging sinisisi ni Rolando ang kaibigan at ito raw ang nararapat na sisihin. Ano ang nakaligtaan ni Rolando sa pagkakataong ito? a. Ang kahihinatnan ng kilos ng tao ay nakabatay sa lalim o lawak ng epekto nito para sa sarili. b. Ang pagtulong sa kapwa ay nararapat na nakabatay sa kakayahan ng kapwa na akuin ang pagkakamali. c. Walang anumang puwersa sa labas ng tao ang maaaring magtakda ng kilos para sa kanyang sarili. d. Lahat ng nabanggit 3. Ang sumsusunod ay katangian katangia n ng isip m sa: maliban aliban sa: a. Ang isip ay may kapangyarihang kapangyariha ng mag-alaala. b. Ang isip ay may kapangyarihang kapangyariha ng mangatwiran. c. Ang isip ay may kapangyarihang kapangyarih ang maglapat ng mga pagpapasya. d. Ang isip ay may kapangyarihang umunawa sa kahulugan ng buhay 4. Ano ang pangunahing gamit ng isip ng tao? a. mag-isip c. magpasya b. umunawa d. magtimbang ng esensiya ng mga bagay 5. Analohiya: Isip: kapangyarihang mangatwiran – kilos-loob – kilos-loob : ___________ a. kapangyarihang kapangyarihang magnilay, magnilay, sumagguni, magpasya at kumilos kumilos b. kapangyarihang kapangyariha ng pumili, magpasya at isakatuparan ang pinili c. kapangyarihang kapangyarihang magnilay, magnilay, pumili, pumili, magpasya magpasya at isakatuparan isakatuparan ang pasya pasya d. kapangyarihang makadama, kilalanin ang nadarama at ibahagi ang nadarama 6. Ang halaman at hayop ay ganap na nilikha ng Diyos. Ang pahayag ay: a. Tama, dahil lahat ng ng mga ito ay nilikhang may buhay ng Diyos b. Mali, dahil ang halaman at hayop ay hindi ipinanganak at walang mga magulang. c. Mali, dahil may mga bagay bagay na taglay ang ang tao higit pa sa mabuhay , maging malusog at makaramdam. d. Tama, dahil katulad ng tao ay may pangangailangan pangangailangan din silang silang alagaan upang lumaki, kumilos at dumami. 7. Sa pamamagitan ng kilos-loob kilos- loob nahahanap ng tao ang ang ________________. a. kabutihan b. kaalaman c. katotohanan d. karunungan 8. Paano tunay na mapamamahalaan ng tao ang kanyang kilos? a. Sa pamamagitan ng pagpapalakas ng kontrol sa sarili o disiplina b. Sa pamamagitan ng tamang paggamit ng kalayaan at kilos-loob kilos- loob c. Sa pamamagitan ng pagdaan pagdaan sa mahabang mahabang proseso ng pag-iisip at pamimili d. Sa pamamagitan ng pagsangguni sa mga taong nakaaalam at puno ng karanasan
2
9. Ang kilos-loob kilos-loob ay bulag. bulag. Ang pahayag pahayag ay: a. Tama, dahil wala itong taglay na panlabas na kamalayan b. Mali, dahil dahil nakikilala nakikilala nito ang gawang gawang mabuti mabuti at masama masama c. Mali, dahil may kakayahan itong hanapin ang kanyang tunguhin d. Tama, dahil umaasa lamang ito sa ibinibigay na impormasyon ng isip 10. Ang tao ay may tungkuling _________________________, ang isip at kilosloob. a. Sanayin, paunlarin at gawing ganap b. Kilalanin, sanayin, at gawing ganap c. Kilalanin, sanayin, paunlarin at gawing ganap d. Wala sa nabanggit
PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN
Panuto: Masdan mo ang sumusunod na larawan. Sagutin ang mga tanong at nakatakdang gawain pagkatapos nito.
HALAMAN
HAYOP
TAO
Isulat mo sa iyong kuwaderno ang mga sagot mo sa sumusunod na tanong: 1. Ano ang pagkakatulad ng tatlong nasa larawan? __________________ ___________________________ __________________ ___________________ ______________ ____ __________________ ___________________________ __________________ ___________________ ______________ ____ 2. Ano ang pagkakaiba ng tatlong ito? __________________ ___________________________ __________________ ___________________ ______________ ____ __________________ ___________________________ __________________ ___________________ ______________ ____ 3. Alin sa tatlong ito ang nakahihigit nakahihigit sa sa lahat? Ipaliwanag __________________ ___________________________ ___________________ ___________________ _____________ ____ __________________ ___________________________ __________________ ___________________ ______________ ____ 3
Ano ang kakayahan kakayahan ng tatlong ito? ito? Tuklasin mo sa pamamagitan pamamagitan ng paggawa paggawa ng sumusunod:
Isa-isahin Isa-isah in ang kakayahan o katangiang taglay ng bawat nilikha. Ilista ito sa hanay ng bawat nilikha. Gamitin ang tsart sa ibaba para rito. Gawin ito sa iyong kuwaderno.
Kakayahan Halaman
Hayop
Tao
Sagutin ang mga ito sa iyong kuwaderno: 1. Alin ang may pinakamaraming kakayahan na naitala mo? 2. Ano ang sinasabi nito tungkol sa halaman, hayop at tao bilang nilikha? 3. Paano nakahihigit ang tao sa halaman at at hayop?
Upang malaman kung paano naging bukod-tangi ang tao sa iba pang nilikhang may buhay tulad ng halaman at hayop kilalanin mo nang lubos ang kakayahan ng tao. Sa pamamagitan ng larawan, paghambingin ang gagawin ng dalawang nilikha sa isang sitwasyon. Sa iyong kuwaderno isulat ang iyong sagot sa mga tanong na
4
Mga Tanong: 1. 2. 3. 4. 5.
Ano ang pagkakaiba ng pagtugon ng lalaki at ng aso sa paalala? Bakit? Ano ang taglay ng tao upang maunawaan at sundin niya ang paalalang ito? Ano ang palatandaan na ang tao ay may isip? Ano ang palatandaan na ang tao ay may kilos-loob? Kung susuwayin ng tao ang paalalang ito natatangi pa rin ba siya? Patunayan.
Ano ang natuklasan natuklasan mo tungkol sa tao sa natapos mong gawain? gawain? Sakali mang nagkakamali ang tao sa paggamit niya ng kanyang isip ano ang kaya niyang gawin upang iwasto ito? Paano niya ito magagawa. Ilan lamang ito sa
PAGLINANG NG MGA KAALAMAN, KAKAYAHAN AT PAG-UNAWA
Dahil sa kakayahan ng tao na angat sa iba pang nilikha, inaasahang gagamitin niya ang kakayahang ito upang gawin at piliin ang tama sa isang sitwasyon. Paano niya gagamitin ang kakayahan niyang mag-isip at kakayahan niyang pumili? Subukin mo ito sa iyong sarili. May mga sitwasyon sa ibaba na karaniwang kinakaharap ng isang kabataang katulad mo, sakaling mangyari ang parehong sitwasyon sa iyo paano mo ito haharapin? Panuto:
Pag-aralan ang ang sumusunod na sitwasyon. Bilang isang nagdadalaga at nagbibinata, ano ang iyong iisipin at gagawin sa mga sitwasyong ito. Gamit ang ilustrasyon ilustras yon ng angkop na speech balloon, balloon, isulat sa iyong kuwaderno ang kuwaderno ang iyong iisipin at gagawin sa bawat sitwasyon.
Isulat sa loob ng speech balloon na ito ang dapat na iisipin
Isulat sa loob ng speech balloon na ito ang sasabihin o gagawin
5
1. Nagmamadali kayong magkaibigan. Malayo pa ang overpass o overpass o tulay kaya kahit na may nakasulat na, “Bawal Tumawid,” hinikayat ka ng iyong kaibigang tumawid na hindi dadaan sa overpass o overpass o tulay. Ano ang iyong iisipin at gagawin?
2. Dahil sa pag-uwi mo nang gabi at hindi pagpaalam sa iyong mga magulang sinita ka nila at hinihingian ng paliwanag. Takot sabihin ang totoo dahil baka lalo kang pagalitan. Ano ang iyong iisipin at gagawin?
3. Mahaba ang pila sa kantina kantina nakita mong malapit na sa unahang pila ang iyong bestfriend at niyaya ka niyang pumuwesto na sa kanyang likuran upang mapadali ang pagkuha mo ng pagkain. Ano ang iyong iisipin at gagawin?
6
4. May iniinom kang juice, nang maubos ito wala kang makitang basurahan kaya’t sabi ng kaibigan mo itapon mo na lang ito sa iyong dinadaanan.
5. Pakiramdam mo ikaw ang pinag-uusapan at pinagtatawanan ng ng dalawa mong kaklase. Nasabi mo ito sa iyong kaibigan at ang sabi niya komprontahin ninyo pagkatapos ng klase. Ano ang iisipin at gagawin mo?
7
Mga Tanong: Isulat sa kuwaderno ang sagot. 1. Tugma ba ang iyong sinulat na iisipin at gagawin sa bawat sitwasyon? Ipaliwanag ang iyong sagot. __________________ ____________________________ ___________________ __________________ ___________________ ________________ ______ __________________ ____________________________ ___________________ __________________ ___________________ __________ 2. Ang iyong dapat na iniisip ay lagi bang tugma sa iyong ginagawa? Ipaliwanag. __________________ ____________________________ ___________________ __________________ ___________________ ________________ ______ __________________ ____________________________ ___________________ __________________ ___________________ __________ 3. Bakit may pagkakataong tama at wasto ang naiisip mong gawin subalit hindi ito ang iyong ginagawa? __________________ ____________________________ ___________________ __________________ ___________________ ________________ ______ __________________ ____________________________ ___________________ ___________________ ___________________ _________ 4. Kapag naisip mong hindi tama ang iyong ginawa, binabago mo ba ito? Bakit oo? Bakit hindi? __________________ ___________________________ __________________ __________________ ___________________ ________________ ______ __________________ ___________________________ __________________ __________________ ________________ _______ 5. Paano mo mapangangatawanang gawin ang mga mabuting bagay na iyong iniisip? __________________ ____________________________ ___________________ __________________ ___________________ ________________ ______ __________________ ____________________________ ___________________ __________________ ___________________ __________
Ano ang natuklasan natuklasan mo sa iniisip iniisip at ginagawa ginagawa ng tao? Ano ang ang kaugnayan ng dalawang ito? Bagama’t may pagkakataong hindi nagagawa ng tao ang tama kahit pa alam niya ito, may kakayahan pa rin siyang mag-isip ng paraan upang baguhin at paunlarin ito.
8
PAGPAPALALIM TAO: ANG NATATANGING NILIKHA
May tatlong uri ng nilikhang may buhay sa mundo: ang halaman, halaman, ang hayop at ang tao. tao. Katulad sa halaman, halaman, ang tao ay nangangailangang alagaan upang lumaki, kumilos at dumami. Kumukuha siya ng sapat na sustansiya upang makaya niyang suportahan suportahan ang sarili. sarili. Katulad sa hayop ang tao tao ay may damdamin kaya’t siya’y nasasaktan, marahil dahil sa kapabayaan o pagpapahirap pagpapahirap.. Natatako t siya siya sa kalamidad o sa epekto ng pangyayari na hindi inaasahan. Nagagalit siya kapag pinakitunguhan nang hindi tama subalit kumakalma sa tuwing pinakitaan pinakitaan ng pagkalinga. pagkalinga. Subalit higit pa sa mga ito ito ang kayang gawin ng tao sapagkat ang tao ay nilikha ayon sa “wangis ng Diyos”, kaya nga ang tao ay tinatawag na kanyang obra maestra. Paano naiiba ang tao sa ibang nilikha? Ang bawat bawat indibidwal ay biniyayaan ng iba’t ibang kakayahan na nagpapadakila sa kanya. Ang mga katangiang ito ay nagpapatingkad sa kanya, katangiang taglay lamang ng tao na nagpapabukod-tangi nagpapabukod-t angi sa kanya sa iba pang nilikha. Ayon kay Dr. Manuel Dy Jr., ang tao ay may tatlong mahahalagang sangkap: ang isip, ang puso at ang kamay o katawan.
Isip. Isip. Ang isip ay ang kakayahang mag-isip, alamin ang diwa at buod ng isang bagay. Ito ay may kapangyarihang maghusga, mangatwiran, mangatwiran, magsuri, mag-alaala at umunawa ng kahulugan ng mga bagay. Kaya’t ang isip ay tinatawag na katalinuhan (intellect), katwiran (reason), (reason) , intelektuwal na kamalayan (intellectual consciousness) , konsensiya (conscience) at intelektuwal na memorya (intellectual memory) batay sa gamit nito sa bawat pagkakataon.
Puso. Ito ay maliit na bahagi ng katawan na bumabalot sa buong pagkatao ng tao. Nakararamdam ito ng lahat ng bagay na nangyayari sa ating buhay. Dito nanggagaling ang pasya at emosyon. Sa puso hinuhubog ang personalidad ng tao. Lahat ng kasamaan at kabutihan ng tao ay dito natatago.
9
Kamay o katawan. Ang kamay o ang katawan ay sumasagisag sa pandama, panghawak, paggalaw, paggawa at pagsasali ta (sa bibig o pagsusulat). pagsusulat). Ito ang karaniwang ginagamit sa pagsasakatuparan ng isang kilos o gawa. Hindi sapat na naiisa-isa naiisa-is a ng tao ang iba’t ibang bahagi ng kanyang katawan, ang mahalaga ay maunawaan niya kung ano-ano ang gamit ng mga ito. Mahalagang bahagi ng pagkatao ang katawan, dahil ito ang ginagamit upang ipahayag ang nilalaman ng isip at puso sa kongkretong paraan. Sa pamamagitan ng katawan, naipakikita ng tao ang nagaganap sa kanyang kanyang kalooban. kalooban. Ito rin ang instrumento instrumento sa pakikipag-ugnayan sa ating kapwa.
Kawangis ng Diyos ang tao dahil sa kakayahan niyang makaalam at magpasya nang malaya. Ang kapangyarihan kapangyariha n niyang mangatwiran ay tinatawag na isip. isip. Ang kapangyarihang pumili, magpasya at isakatuparan ang pinili ay tinatawag na kilos-loob. Tunghayan ang talahanayan sa ibaba. Isip
Kilos-loob
Gamit
Pag-unawa
Kumilos / gumawa
Tunguhin
Katotohanan
Kabutihan
Sa pamamagitan ng isip, ang tao ay naghahanap ng katotohanan; kaya’t patuloy siyang nagsasaliksik upang makaunawa at gumawa nang naaayon sa katotohanang natuklasan. natuklasan. Ang pandamdam ng ng tao ay nakatutulong upang upang makamit ang katotohanang ito. Sa pamamagitan ng kaalamang natuklasan, maaari siyang gumawa para sa ikabubuti ng kanyang kapwa. Dahil ang isip ng tao ay may limitasyon at hindi ito kasing-perpekto ng Maylikha, siya ay nakadarama ng kakulangan. Kaya’t ang paghahanap ng isip sa katotohanan ay hindi n agtatapos; ang katotohanan ang tunguhin ng isip. Sa kabilang dako, ang kilos-loob ayon sa paglalarawan ni Santo Tomas de Aquino ay isang makatwirang makatwirang pagkagusto (rational Samakatuwid Samakatuwid ang isip at appetency), sapagkat ito ay pakultad (faculty) na kilos-loob, tulad ng naaakit sa mabuti at lumalayo sa masama. Kung katawan, ay kailangang kailangang kaya’t ang tunguhin ng kilos-loob kilos -loob ay ang kabutihan. sanayin at linangin upang Ang kilos-loob ay hindi naaakit sa kasamaan; hindi magampanan ng mga ito nito kailanman magugustuhan ang mismong masama. Nagaganap lamang ang pagpili sa masama kung ito ay nababalot ng kabutihan at nagmumukhang nagmumukhang mabuti at kaakit-akit. Ang kilos-loob ay umaasa sa ibinibigay na impormasyon ng isip. Naiimpluwensiyahan ng isip ang kilos-loob, dahil hindi nito nanaisin o gugustuhin ang isang bagay na hindi niya alam o nauunawaan. Ito rin ang nagbibigay ng 10
kapangyarihan sa tao na gumawa at pumili, kung kaya’t ang kilos -loob ang siyang ugat ng mapanagutang kilos. Sa pamamagitan ng kilos-loob, maaaring piliin ng tao na gawin ang mabuti. Ngunit hindi lahat ng mabuti ay magkakapareho ng uri. Nakasalalay sa tao ang pagsaliksik at pag-alam kung alin ang higit na mabuti upang ito ang kanyang piliing gawin. Samakatwid ang isip at kilos-loob, tulad ng katawan, ay kailangang sanayin at linangin upang magampanan ng mga ito ang kani-kaniyang layunin. Kung hindi, magagamit ang mga ito sa maling paraan na makahahadlang sa pagkakamit ng kaganapan ng tao. Ang bawat tao ay may tungkuling sanayin, paunlarin at gawing ganap ang isip at kilos-loob. Mahalagang pangalagaan ang mga ito upang hindi masira ang tunay na layunin kung bakit ipinagkaloob ang mga ito sa tao. Inaasahang magkasabay na pinauunlad ng tao ang kanyang isip at kilos-loob. Habang marami siyang natutuklasang kaalaman at karunungan sa pamamagitan ng pag-aaral o pagsasaliksik, inaasahan ding naipamamalas sa kanyang pagkatao ang mapanagutang paggamit ng mga ito. Sa gayon, higit siyang siyang magiging magiging mabuting nilalang nilalang na na may mabuting mabuting kilos-loob. Ang katalinuhan ay hindi nasusukat sa dami ng nalalaman at taas ng pinag-aralan, kundi kung paano ginagamit ang kaalaman upang ilaan ang sarili sa pagpapaunlad ng kanyang pagkatao, paglilingkod sa kapwa at pakikibahagi o paglilingkod sa pamayanan. Natatangi ang tao dahil sa kakayahan ng isip at kilos-loob na kumilos ayon sa kanyang kalikasan… kalikasan … ang magpakatao. Kailangang gamitin ang isip sa pagkalap ng kaalaman at karunungan upang makaunawa ang kilos-loob sa paggawa ng kabutihan tungo sa pagpapaunlad ng pagkatao.
Sadyang natatangi ang tao dahil sa kanyang isip at kilos-loob na taglay. Hindi tayo magiging tao kapag hindi natin ginamit sa tama ang kakayahang ito katulad sa larawan sa naunang bahagi ng modyul na ito. Malaking gampanin ang kumilos tayo nang tama bilang isang taong mapanagutan sa paggamit ng isip at malayang kilos-loob Handa ka na ba upang tuklasin ang kaalamang natutuhan mula sa araling ito?
Tayahin natin ang iyong pang-unawa: Ano ang naunawaan naunawaan mo sa iyong binasa? Upang masubok ang lalim ng iyong naunawaan sagutin mo ang sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno:
11
1. Bakit sinasabing ang tao ay nilikhang “kawangis ng Diyos”? 2. Paano nagpapabukod-tangi sa tao bilang nilikha ang isip at kilos-loob? 3. Paano naipakikita ang ang gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob sa pang-arawaraw na kilos? 4. Ano ang inaasahan na dapat magawa ng tao dahil siya ay nilikhang may isip at kilos-loob? k ilos-loob? Anong konsepto ang naunawaan naunawaan mo mula sa babasahin. babasahin. Sagutin ito sa iyong kuwaderno gamit ang graphic organizer .
Ang tao ay ______________ ______________ na nilalang dahil siya ay may:
Kilos-loob na
Isip na
Ang gamit ng kilos-loob
Ang gamit ng isip ay
a
Ang tunguhin ng kilos-
Ang tunguhin ng isip ay
l oob a
Kaya, nararapat na ______________, _______________, at _____________ _____________ ang isip at kilos-loob upang upang mabigyan mabigyan ng halaga ang kakayahang ito ng tao.
PAGSASABUHAY NG MGA PAGKATUTO
Ngayon na ganap mo nang naunawaan hindi lamang ang gamit ng isip at kilos-loob kung hindi pati na ang tunguhin nito, mahalagang suriin kung tugma ba ang iyong i kinikilos o ginagawa sa kakayahang taglay mo?
12
Pagganap
Panuto: Bilang indibidwal na may isip at kilos-loob may tungkuling nakaatang sa iyo na dapat mong isabuhay. Suriin mo ang iyong sarili kung alam mo ang mga ito at kung tugma ang kilos mo sa iyong kaalaman. Nakatala ang ilang tungkulin ng isang kabataang katulad mo. Suriin mo kung alam mo ang mga ito sa pamamagitan ng paglalagay ng simbolong tsek ( ) o ekis (×) sa tapat nito. Suriin din kung ginagawa mo ito sa pamamagitan ng paglalagay ng parehong simbolo. Gabay mo ang halimbawang ibinigay. Tungkulin Halimbawa: Pumili ng musikang pakikinggan.
Alam ko
Wastong paggamit ng computer, internet, at iba pang gadgets. Mag-aral nang mabuti kahit walang pagsusulit kailangang magreview Pumasok nang maaga o sa tamang oras. Paggawa ng takdang-aralin at proyekto at pagpapasa nito sa takdang oras. Pakikiisa sa paglilinis ng aming silid-aralan. silid-aralan. Tumulong sa mga gawaingbahay lalo na ang paggawa ng gawaing nakatakda sa akin. Magkaroon ng mabuting ugnayan sa kapatid. Sumunod sa patakarang itinakda ng magulang. Magsimba at magtatag ng ugnayan sa Diyos. Makiisa at makipagtulungan sa proyekto ng pamayanan o barangay na kinabibilangan. 13
Ginagawa ko
Natuklasan
×
Sumusunod lang ako sa uso at mga gusto ng aking mga kaibigan
Pagninilay Sumulat ka ng isang pagninilay tungkol sa natuklasan mo sa paggamit mo ng iyong isip at kilos-loob, nagtugma ba ang dalawang ito? Sagutin ang tanong na:
Ano-ano ang natuklasan ko sa paggamit ko ng aking isip at kilos-loob? kilos- loob? Magkatugma ba ang aking alam sa aking ginagawa?
Hindi sapat na may isip ka at pumipili ka ng bagay na dapat gawin. Mahalagang hinahanap mo ang katotohanan at ginagawa mo ang kabutihan. Hindi madali ang prosesong ito. Sa pagsisikap nating gawin ang tama, walang madaling paraan sa paggawa nito.
Pagsasabuhay Nais mo bang maging tugma tugma ang alam mong tama sa iyong ginagawa at malinang ang tamang paggamit ng isip at kilos-loob? Narito ang paraan kung paano ito isasakatuparan. Sundan ang mga hakbang: 1.
2.
3.
Mula sa mga nakatalang tungkulin sa bahaging pagganap, pumili ng lima na nais mong paunlarin upang magtugma ang alam ng iyong isip sa ginagawa ng iyong kilos-loob. Tukuyin din ang paraan o hakbang na iyong gagawin. Sa tapat ng bawat paraan ay maglagay ng pitong kolum na kakatawan sa pitong araw na mayroon sa isang linggo. Lagyan ng tsek () ang kolum kung naisagawa sa naturang araw ang pamamaraan na naitala at ekis ( ) kung hindi. Gawin ito sa loob ng dalawang linggo. Gamitin mong gabay ang halimbawa sa ibaba.
14
Tungkulin na nais isakatuparan upang maging tugma ang alam ng isip sa ginagawa ng kilos-loob
Araw
Paraan o Hakbang na Gagawin
Pumili ng a. Suriin ang liriko musikang ng awitin. pakikinggan. b. Maging sensitibo sa idinudulot na epekto nito sa akin.
s e n u L
s e t r a M
s e l u k r e y i M
×
×
×
×
s e b e w u H
s e n r e y i B
o d a b a S
o g g n i L
Maligayang bati! …. Hinahangaan kita dahil sa iyong pagiging matiyaga sa pagtatapos ng modyul na ito. Nawa’y paghandaan mo ang susunod na aralin tungo sa landas ng iyong pagiging mabuting tao!
15
Mga Kakailanganing Kagamitan (websites, software, mga aklat, worksheet) Mga Sanggunian: Brenan, Robert Edward (1948). The Image of His Maker . Milwaukee: The Bruce Publishing Company. Esteban, Esther J. (1990). Education in Values: What, Why and for Whom . Manila: Sinag-tala Publishers Inc. Institute for Development Development Education Center for Research and Communication Communication (1992). Perspective: Current Issues in Values Education 4 . Manila: Sinag-tala Publishers Inc. Kawanihan ng Edukasyong Sekundarya. Kagawaran ng Edukasyon. 2010. Gabay sa Pagtuturo sa EP para sa 2010 Kurikulum ng Edukasyon Sekundarya (SEC) Pasig City: Awtor Intellect, Will, and Feelings in the t he Process of Fulfillment (n.d.) Retrieved June 3, 2009 from http://www.cormacburke.or.ke/node/113 The Philosophy of Man: A Man: A Brief introduction introduction to Rational Psychology Psychology adapted from various sources and edited by Jonathan Dolhenty, Ph.D. (n.d.) Retrieved June 1, 2009 from http://radicalaca http://radicalacademy.com/jdpsy demy.com/jdpsychology8.htm chology8.htm 4 Ang Puso (n.d.) Retrieved November 11, 2009 from
http://dspadua.tripod.com/kaluluwa4.html
16
