ÇELİK KONSTRÜKSİYON İMALATI VE MONTAJINDA JEODEZİ ve FOTOGRAMETRİ MÜHENDİSLİĞİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ
Ö. SAĞDIÇ 1
Tekfen İnşaat,
[email protected]
Özet Bu yazıda, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği disiplininin, Çelik Kostrüksiyon İmalatları ve Montajında yeri, önemi, ölçme teknikleri, kullandığı ölçme aletleri, standartlar, yararlandığı altlıklar ve bunların klasik jeodezik ölçmelerle aralarındaki farklar açıklanmaya çalışılmıştır. Anahtar kelimeler : Çelik, Ölçme, Jeodezi.
1. Giriş Geçmiş yıllarda Harita ve Kadastro Mühendisliği olarak adlandırılan bu meslek dalı adını ifade ettiği dar ve sınırlı çalışma alanına sahipti.Bugün ise , gelişen teknolojiye de paralel olarak farklı sektörlerde, farklı meslek disiplinleri ile birlikte çalışma imkanı bulmaktadır. Bu sektörlerden bazıları; • • • • •
Çelik Konstrüksiyon İmalatları ve Montajı Gemi İnşaatı Sanayi Endüstriyel Tesisler Otomotiv Sektörü Makina Parçaları ve Fabrika Montajı
Bu yazımızda, yukarıda belirtilen Çelik Konstrüksiyon İmalatı ve Montajında meslektaşlarımızın üstlenmiş oldukları görevler, çalışma koşulları ve karşılaştıkları zorluklar anlatılmaya çalışılacaktır.
2. Genel Modern üretimin; hızlı, kaliteli,ekonomik ve en az hatayla üretim koşulları gerek ülke içinde gerekse uluslararası pazarda yer almak ve burada kalıcı olmak isteyen firmalar için olmazsa olmaz koşul haline gelmiştir. Müşteri beklentilerinin etkilendiği, sürekli gelişen ve değişen ürünlerin; hızlı, kaliteli ve ekonomik olarak üretilme gerekliliği ortaya çıkmıştır (B.Güner ve R.N.Çelik). Kaliteli üretim ve üretim sırasında maliyetler en aza indirgenerek karlılık ve rekabet gücü arttırılabilir.Bütün bunlar da modern ve doğru aletlerin kullanılması ve kalifiye elemanlarla mümkündür.Ülkemizde ciddi ve büyük anlamda üretim yapan sadece birkaç Çelik Konstrüksiyon ve İmalat Fabrikası mevcuttur.Bu fabrikalarda sadece ülke içerisindeki projeler için değil, yurt dışındaki birçok büyük hacimli ve çok ciddi projeler içinde çelik imalatı yapılmaktadır.Bu imalatların yapımında
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 477 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul
Çelik Konstrüksiyon İmalatı ve Montajında Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Yeri ve Önemi bir çok meslek disiplini birlikte çalışmaktadır.Bu meslek dallarından biride Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliğidir. Bu tür projelerde meslektaşlarımızın görevi, parçaların boyutsal ölçme, değerlendirme ve analizini yapmaktır. Özellikle büyük ebatlı çelik parçaların üretim ve kalite kontrolünü yapmak amacıyla çok sayıda ölçme değerlendirme ve analizler yapılmaktadır. İyi kalitede ürün elde etmek için bu ölçme değerlendirme işlemleri sadece ürünün bitiminde değil üretimin her aşamasında yapılmaktadır. İmalatlar yapılırken bir sonraki aşama olan montaj işlemi her zaman gözönünde bulundurulur ve buna göre stratejiler belirlenir. Aşağıda, çelik imalatlarında ölçü kontrolü ve çelik montajı yapılırken,uygulanan ölçme yöntemleri , kullanılan ekipmanlar, ölçü hassasiyeti ve standartlar, altlıklar ve bunların klasik haritacılıktan farkları sırası ile açıklanmaya çalışılacaktır.
3 Ölçme Yöntemleri Klasik haritacılıkta uygulanan ölçme yöntemleri ile çelik imalatları ve montajında uygulanan ölçme yöntemleri arasında fark vardır. Klasik haritacılıkta, poligon , nirengi gibi koordinatları bilinen sabit noktalardan yararlanılarak ölçüm yapılmaktadır. Çelik imatlarları ve montajında ise parçanın, imalatının yapıldığı alan ve konumu her zaman değişkenlik gösterdiği için koordinatları bilinen sabit noktaların kullanılması uygun değildir. Aksi taktirde sonuca çok geç ulaşılmış olunur. Burada uygulanacak ölçme yöntemin seçiminde, dikkat edilmesi gereken konu, parçanın en doğru ve en kısa zamanda ölçülüp, sonuçların en kısa sürede değerlendirilmesinin yapılabileceği yöntemi bulmaktır.Aksi taktirde, ölçme ve değerlendirmenin gecikmesi sonucunda, yüzlerce usta, işçi ve makinalar bekletilerek, maliyetin artmasına , kar oranının düşmesine ve rekabet gücünün azalmasına neden olmaktadır ( Örneğin; 300 kişinin çalıştığı bir fabrikada,sonuca 30 dakikada ulaşılabilecek yöntem yerine, aynı sonucu 6 saatte elde ebilen bir ölçme yöntemi uygulanırsa ,maliyetin ne kadar artacağı basit bir matematik hesabıyla ortaya çıkacaktır).Bu nedenle meslektaşlarımızın,uygulayacağı ölçme yöntemini belirlerken doğruluk ve zaman ifadelerini gözönünde bulundurmaları gerekir. Özellikle büyük ebatlı ve karmaşık yapıya sahip çelik imalatlarının ve montajının ölçümünde, en çok “Geriden Kestirme” yöntemi uygulanmaktadır. Parçaların değerlendirme ve analizleri üç boyutlu yapılır. Dolayısı ile her noktanında koordinatlarının üç boyutlu (X,Y,Z) olarak hesaplanması, ölçülmesi ve değerlendirilmesi gerekir. Proje ve resim üzerinden hesaplanan teorik koordinatlar ile ölçü sonucunda bulunan koordinatlar karşılaştırılarak, aralarındaki farklar bulunur. Toleransı aşan noktalarda gerekli işlemler yapılır( Parça uzun ise kesilir; kısa ise, önce bağlantı yapılacak parça uzun yapılır, bu mümkün değilse kaynakla dolgu yapılır.Eğrilik varsa tav yapılarak ( çok yüksek derecede ısıtılır ) hata miktarlarının tolerans değerleri içerisinde kalması sağlanır.
4. Standartlar ve Ölçme Hassasiyeti Klasik jeodezik ölçmelerde standartlar ve ölçme hassasiyeti “cm” mertebesindedir. Oysa çelik imalatı ve montajındaki standartlar ve ölçme hassasiyeti “mm” mertebesindedir. Dolayısı ile standartlar ve ölçü hassasiyeti bakımından da aralarında farklar bulunmaktadır. Çelik imalatlarında kullanılan standartlar, imalatı yapılan projeye göre değişiklikler göstermektedir. Standart değerleri, müşteri ve ya bu konuda uzman kuruluşlar tarafından belirlenmektedir. Bu standartlar Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 478 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul
Bildirinin adı yazılmalıdır (Satırı aşarsa kısaltılmalıdır) “mm” olarak belirlenir. Dolayısı ile ölçmeninde “mm” hassasiyetinde yapılması gerekir. Kritik imalatlarda hassasiyet 1mm veya 2mm kadar düşmektedir.
Ölçü hassiyetini etkileyen diğer bir konuda, atmosfer koşullarıdır. Hassas ölçme yapabilmek için ;Hava Sıcaklığı, Atmosfer Basıncı ve Havadaki Nem miktarının hassas olarak belirlenip, bulunan “Toplam ppm” değerinin ölçme aletine girilmesi gerekir. Ayrıca malzeme sıcaklığının belirlenmesi gerekir. Çünkü çelik parçalar, ısı değişikliği sonucunda boyutsal değişikliğe uğramaktadır. Dolayısı ile hesap yapılırken, malzeme sıcaklık farkınında dikkate alınması gerekir. Çelik için uzama miktarı
( ∆l ) =Lo x C x ∆t ‘dir. ∆l = Uzama miktarı Lo= Malzeme boyu C = Uzama katsayısı ∆t = Isı farkı
5. Ölçme İşlerinde Kullanılan Ekipmanlar Yukarıda bahsedilen standartları ve ölme hassasiyetini yakalamak için buna uygun ölçme ekipmanları kullanılmalıdır. Bunlar; • En başta, çok hassas ölçme özelliğine sahip(Standart Sapması en fazla 2mm+2ppm) Total Stationlar gelmektedir. • Teodolit, • Nivo, • Prizma katsayısı “ 0 “ olan klasik reflektör, • Prizma katsayısı “ 34.4mm “ olan kağıt reflektör, • Prizma katsayısı “17.5mm “ olan mini reflektör, • Boyu 200 mm olan mini jalon, • Metre ( 5 m ve 20m’lik ) • Çelik Gönyeler ve Çelik Mastarlar Burada dikkat edilmesi gereken konu, hassas ölçüm yapabilmek için, kullanılan ekipmanlar kadar ekipmanların kullanıldığı yerler ve Total Station’ın konumuda çok önemlidir. Örneğin; kağıt reflektör okumalarında , alet mümkün olduğunca kağıt reflektörün tam karşıdan görebilecek yere kurulmalıdır. Aksi taktirde açı daraldıkça, kağıt reflektörün gelen ışını yansıtma yüzdesi azalacak dolayısı ile istenilen hassasiyette değerler elde edilemeyecektir.
6. Altlık Haritacılıkta, altlık olarak topoğrafik haritalar kullanılır. Çelikte ise, teknik resim kurallarına göre çizilmiş iki boyutlu imalat ve montaj resimleri kullanılmaktadır. Ölçme ve değerlendirme sonucunda elde edilen sonuçlar teknik resim kurallarına göre yapılan çizimler üzerinde gösterilir.
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 479 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul
Çelik Konstrüksiyon İmalatı ve Montajında Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Yeri ve Önemi
7. Yer ve Zaman Baskısı Bu işlerde karşılaşılan en büyük sıkıntı, zamanın kısıtlı olması ve ölçü yapmak için uygun yer bulunamamasıdır. Özellikle fabrika içerisinde, büyük parçaların imalatı yapıldığı için ölçü yapmak için alete uygun yer bulunmasında sıkıntılar yaşanmaktadır.Bazen bir parçayı ölçmek için iki veya üç defa alet kurmak zorunda kalınıyor. Bu durum yapılan ölçümün hassasiyetini ve süresini etkilemektedir. Ölçü yapılırken dikkate alınması gereken en önemli krıterlerden biriside, zamandır. Çünkü, sonuca en kısa zaman da ulaşılarak, imalat ekiplerinin önünün açılması gerekir. Aksi taktirde onlarca ve hatta yüzlerce işçi ve makina bekletilerek yapılan imalatın, maliyetinin artmasına ve firmanın zarara uğramasına neden olunur.
8. Sonuç Teknolojiye paralel olarak, çalışma alanları gittikçe genişleyen meslektaşlarımız, haritacılıktan çok farklı alanlarda da iş yapmaktadırlar ve dolayısı ile farklı meslek disiplinleri ile birlikte çalışmaktadırlar. Bunun sonucu olarakta, Kaliteli, hızlı ve ucuz maliyetli üretimde Haritacıların ( Jeodezi ve Fotogrametri Müh., Harita ve Kadastro Tekniker ve Teknisyenleri ) katkısını ve önemini anlayan Çelik Konstrüksiyon ve İmalat Fabrikaları; artık kadrolarında haritacılarada yer vermektedirler. Böylece farklı meslek disiplinleri ile birlikte çalışan meslektaşlarımızın, ufukları genişlemekte ve daha önemli mevkilerde görev almaktadırlar. Ayrıca farklı meslekleri icra eden kişilerinde mesleğimize olan bakış açıları değişmektedir. TEKFEN Ceyhan Çelik Konstrüksiyon ve İmalat Fabrikasında, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisi (Kalite Kontrol Mühendisi) olarak görev aldığım projelerden bazıları şunlardır: • • • • •
Hazar Denizi (Bakü-AZERBAYCAN) Petrol Platformu İmalatı - ( BP ),( 2 adet ) Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı; Ceyhan Petrol Yükleme Limanı İskele Kazıkları ve Tank İmalatı, Elbistan Termik Santrali “B Ünitesi” İçin Kazan Binası İmalatı ve Ön Montajı, İskenderun Sugözü Termik Santrali İnşaatı, İstanbul Atatürk Olimpiyat Stadyumu Kapalı Trübün İmalatı ve Ön Montajı.
Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 480 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul
