-
E Drejta Afariste? Eshte Dege e veqant veqant e se se drejtes drejtes ne sistemin sistemin juridik juridik dhe konsider konsiderohet ohet se se eshte eshte paraqitur ne shekullin e mesem. Fillimisht illimisht eshte eshte emeru emeruar ar si e drejt drejt e tregtar tregtarve ve , pasi pasi qe kjo kjo e drejt drejt i ka ka mbrojtur mbrojtur vetem te drejtat dhe interesat e tregtarve tregtarve dhe sipas saj vetem punt qe i kan lidhur tregtaret jan llogaritur si pune tregtare pavarsisht karakterit karakterit te tyre pra percaktimi i punve tregtare eshte bere ne baze te pjesmarrsve ne ato pune ( menyra subjektive ndersa me von e drejta e tregtarit u shendrrua ne te drejt tregtare tregtare dhe sipas ksaj te drejte puna do te llogaritet tregtare nga vete karakteri i saj e jo nga ajo se kush e lidh at pun (menyra objektive .
Kuptimi i se drejtes Afariste? - !i deg e vecant vecant e se drejtes drejtes studion studion normat normat juridik juridike e ne te te cilat rregullo rregullohet het pozita pozita juridike e subjekteve subjekteve a"ariste dhe normat juridike juridike ne te cilat rregullohen rregullohen punet punet juridike ne mardhenje mardhenje midis subjekteve. subjekteve. - #e baze baze te ke kesaj saj e drejta drejta a"arist a"ariste e per"shi per"shin n dy pjese pjese $ pjesa pjesa e pare pare qe quhet quhet si si e drejt a"ariste statusore (per"shin rregullat mbi themelimin e subjekteve ekonomike menyren e a"arizmit te tyre , karakteristikat me kryesore te tyre , udheheqja e tyre etj, ndersa pjesa e dyte qe quhet edhe si e drejta a"ariste kontraktore per"shin mardhenjet kontraktuse qe kan karakter ekonomiko-juridik .
-
Objekt studimi? E drejta drejta a"arist a"ariste e si objekt objekt studim studimii duhet duhet te per"sh per"shij ij $ %e %e drejten drejten e shoqriv shoqrive e tregtare, te drejten e nderprerjes se shoqrive tregtare, te drejten ekonomike ( te drejten e konkurences dhe konsumatrove , te drejten e kontratave a"ariste, te drejten e pronsis industriale, te drejten e bankave dhe te drejten e letrave me vler .
Burimet e se drejtes afariste? Edhe Edhe ne te drej drejte ten n a"a a"ari rist ste e dal dalloj lojm m$ 1. Burim Burimet et materi materiale ale - eshte ajo "orce qe e krijon te drejten ne ne pergjithsi , pra paraqesin vullnetin e klases sunduse e cila me ndimen e shtetit dhe organet e saj n&errin rregulla juridike nepermjet te cilave mbron interesat e veta 2. Buri Burime me for forma male le - paraqesin "ormen permes se ciles klasa sunduse shpreh vullnetin e vet per te mbrohtur interesat e veta , kto burime "ormale ndahen ne$ burimet e pergjithshme te se drejtes a"ariste ('. ushtetuta ushtetuta , ). ligji ( ligjet jan aktet e pergjithshme juridike juridike ne te cilat zgjidhen raportet andaj edhe konsiderohet si burim me i rendesishem , kemi ligjin per shoqrit tregtare , ligjin per "alimentim , ligjin per letrat me vler etj, *. +ktet nenligjore ( jan burime "ormale juridike juridike qe per nga "uqia juridike jan me te ulta se ligjet dhe n&irren nga ana e organeve te dryshme administrative, si akte te ktilla konsiderohen $ Dekretet - n&irren nga ana e organit ekzekutiv , regulloret -e organeve te ndryshme administrative , urdhresat , statuti , udhezimi etj. +ktet nenligjore ne te drejten a"ariste kan rendesi pasi qemardhenjet juridike ne te jan dinamike dhe me an te ligjeve rregullohen rregullohen vetem ceshtjet "undamentale andaj me aktet nenligjore behet konkretizimi konkretizimi i tyre, . praktika jyqsore jyqsore /( veprimi i njejt i organeve gjyqsore per rastet e njejta , 0. shkenca juridike ( kur egzistojn zbraztira juridike .
Burimet autonome te se drejtes a"ariste jan burime speci1ke karakteristike vetem per te drejten a"ariste. tu bejn pjes$ '. Doket afariste - jan burime te pashkruara qe historikisht u paraprijn burimeve te shkruara dhe jan kriuar si rezultat i perseritjes se vazhdushme dhe barjes se tyre nga nje gjenerat ne gjeneraten tjeter. #e teorin juridike llogaritet se doket duhet te ken prioritet ne zbatim ne raport me normat dispozitive pasi qe doket jan me a"er tregtarit ngase$ ato lindin nga praktika tregtare e jo me vullnetin e ligjdhensit , me se shumti u pergjigjen nevojave te tregtis dhe kur eshte "jala per doket e pro"esionit llogaritet se tregtaret me se miri i njohin. ). Uzanset tregtare - jan doke a"ariste te tubuara dhe te sistematizuara nga ndonje organ i autorizuar zbatimi i uzanseve eshte i kushtzuar nga shprehja e vullnetit te pjesmarrsve. !ipas s"eres ne te cilen zbatohen uzanset mund te jene$ - te pergjithshme - ato qe aplikohen ne te gjitha deget ekonomike dhe - te vecanta - ato qe aplikohen ne nje dege te caktuar ekonomike si p.sh uzanset e vecanta e hoteleri, ndertimatari , uzanset e limoveve etj . kto uzanse i n&jerrin organet e ndryshme shtetrore ne disa shtete ato i n&jerrin bursat kurse ne disa tjera odat ekonomike ( tek ne . *. Klauzola afariste - paraqesin shprehjet e caktuara ne baze te cilave pjesmarrsit ne nje mardhenje te caktuar juridiko-a"ariste i rregullojn qeshtjet e caktuara te cilat jan te karakterit dispozitiv pasi qe zbatimi i tyre varet nga vullneti i pjesmarrsve. •
ubjektet e se drejtes Afariste? - !i subjekte te se drejtes konsiderohen bartsit e te drejtave dhe detyrimeve ne nje mardhenje te caktuar juridike. - +ta mund te jen persona te ndryshem 1zik ose juridik te cilet posedojn a"tsi juridike (a"tsia e personave 1zik ose juridik qe te jen barts te te drejtave dhe detyrimeve dhe a"tsi te veprimit ( a"tsia e personit qe me deklarimin e vullnetit te 1toj te drejta dhe detyrime dhe pergjithsisht eshte i a"t qe te ndermerr veprime juridike edhe ne te drejten a"ariste subjektet a"tsi juridike dhe a"ariste ( tregtari individual pa te cilen nuk mund te regjistrohen ne regjister tregtar , ndersa per personat juridik siq jan shoqrit tregtare nuk kerkohet posedimi i ksaj a"tsie pasi qe subjektiviteti juridik i ktyre personave 1tohet nga momenti i regjistrimit .
'. ). *. .
!"E#!A"$ si subjekt ne te drejten Afariste 2logaritet si subjekt kryesor i cili mund te ushtroj veprimtari te caktuar tregtare , per ushtrimin e e cilave duhet te punsoj nje numer te caktuar te puntorve. - 2igji per shoqri tregtare de1non tregtarin si ,, 3erson i cili ne menyre te pavarur dhe te perhershme ne "orm te pro"esionit ushtron njeren nga veprimtarit tregtare me qellim qe te realizoj 1tim ne prodhim ,tregtis dhe dhenjes se sherbimeve ne treg. - %e&ori te pergjit's'me per (timin e statusit te tregtarit jane $ %regtari duhet te ushtroj ndonje veprimtari tregtare te parapara me ligjin per shoqrit tregtare 4eprimtarin tregtare duhet ta ushtroj ne menyre te pavarur 4eprimtarin tregtare duhet ta ushtroj ne menyre te perhershme 4eprimtarin duhet ta ushtroj pro"esionalisht me qellim te realizimit te 1timit permes prodhimit tregtis dhe dhenjes se sherimeve ne treg. - i )eprimtari tregtare konsidero'en $
'. 5lerja e sendeve te luajtshme me qellim te shitjes se tyre ne "ormen 1llestare te perpunuar ose te riperpunuar ). !hitja e sendeve te luajtshme te perpunuar ose te riperpunuar nga prodhimi vetijak *. %regti me letra me vler dhe administrim me "onde . 4eprimtari bankare dhe veprimtarit tjera 1nanciare 0. 4eprimtaria e sigurimit 6. %ransportimi i personave dhe mallrave 7. 3er"aqsimi dhe ndermjetsimi tregtar etj .
'.
). *. .
-
'. ). *. . 2. .
-
-
*ersonat &e nuk mund te konsidero'en tregtar - tu bejn pjese$ 3ersonat 1zik qe kryejn veprimtari bujqsore ose te pylltaris( bujqit individual,perveq nese veprimtaria e tyre mund te udhhiqet si ndermarrje ashtu siq udhehiqet nga tregtari 8ejtaret dhe personat 1zik qe kryejn sherbime , perveq nese veprimtaria e tyre mund te percaktohet si ndermarrje 3ersonat 1zik qe kryejn sherbime te caktuara hoteliere etj 3ersonat 1zik qe merren me pro"esione te lira (avokatet ,mjeket !regtari indi)idual 2logaritet personi 1zik i cili ne "orm te pro"esionit ushtron ndonje nga veprimtarit tregtare.9e te mund nje person 1zik te 1toj statusin e tregtarit individual duhet te plotsoj disa veqori te caktuara si$ %e ket a"tsi te caktuar a"ariste( moshen madhore dhe te ket vendbanim te caktuar ne teritorin shtetror 3ersonat 1zik duhet te ushtrojn veprimtari te caktuar tregtare ne emer te vet dhe ne menyr te pavarur :shtrimi i veprimtaris duhet te behet ne "orm te pro"esionit me qellim qe te realizoj 1tim te caktuar et cilsi tregtari individual e 1ton me regjistrim ne regjistrin tregtar. + ,dersa statusin e tregtarit indi)idual nuk mund ta (toj 1. 3ersoni 1zik mbi te cilin eshte hapur procedura "alimentuse 3ersoni 1zik per te cilin me vendim te plot"uqishem gjyqsor vertetohet se me paramendim ka shkaktuar "alimentim 3ersoni 1zik te cilit organi kompetent ne baz te ligjit ja ka ndaluar te ushtroj veprimtarin e caktuar tregtare ,derisa zgjat ndalesa. *ergjegjsia e !regtarit indi)idual %regtari idividual pergjigjet per detyrimet e tia personalisht dhe ne menyr te pa ku1zuar me ter pasurin e vet kjo d.m.th se per detyrimet e tij ndaj kreditorve te vet pergjigjet jo vetem me pasurin e investuar ne te si subjekt por edhe me ter pasurin qe ka. "egjistrimi i !regtarit indi)idual %regtari individual regjistrohet ne regjistrin tregtar te regjistrit qendror sipas vendit ku ai ushtron veprimtarin. egjistrimi eshte i obligushem pasi qe permes regjistrimit ai 1ton statusin e tregtarit individual e me ket ai behet subjekt i se drejtes a"ariste. egjistrimi behet ne baz te dorzimit te ;et paraqitjes per regjistrim ne te cilen shenohen$ Emri, mbiemri , numri ame i qytetart , vendbanimi , 1rma ne te cilen kryhet veprimtaria , selia ku ushtrohet veprimtaria dhe lenda e punes.
-
-
-
-
-
-
Fletparaqitjen e dorzon vet personi 1zik qe deshiron te behet tregtar individual, prokuristi i tij ose ndonje person i autorizuar permes autorizimit te caktuar noterik. Fletparaqitjes i bashkangjiten$ '. #enshkrimi i vertetuar i tregtarit individual te noteri ). Deklarata nga personi 1zik se nuk i eshte shqiptuar ndalimi i ushtrimit te veprimtaris tregtare *.Deklarata nga personi 1zik se rregullisht i ka paguar obligimet tatimore dhe kontributet per sigurim personal , invalidor etj.
/irma e tregtarit $ndi)idual #e mardhenjet juridiko-a"ariste 1rma eshte njera nga veqorit statusore qe e dallon njerin tregtar individual nga tregtari tjeter individual . Firma paraqet emrin ne te cilin tregtari individual ushtron veprimtarine vet , ajo permban emrin e tij personal, emrin e babait, mbiemrin, shenjen <<%=<< ( >e qellim qe te dallohet tregtari individual nga shoqrit tregtare . - Firma gjithashtu duhet te permbaj edhe shenjen per veprimtarin e tregtarit dhe selis . 0asat ndes'kuse ndaj tregtarit indi)idual #e rast te shkaktimit te kundervajtjes nga ana e tregtarit individual ne ligjin per shoqrit tregtare jane te parapara dispozita ndeshkuse me ta cilat parashihet denime ne te holla ne lartsi te caktuar. - 3er kundervajtje do te denohet tregtari individual nese $ '. egjistron me shume se nje 1rm ). 5artja e 1rmes personit te tret do tja bej ne kundershtim me dispozitat ligjore dhe te njejtin nuk e regjistron ne regjistrin tregtar *. #derprerjen e punes nuk e paraqet ne organin kompetent . Fillon kryrjen e veprimtaris para regjistrimit ne regjistrin tregtar dhe para marrjes se lejes nga organi kompetent 0. #ese ndermerr pune dhe veprime juridike jasht lendes se punes se regjistruar 6. #e menyre te drejt nuk i udheheq librat tregtar 7. #uk perpilon , nuk shpall dhe nuk paraqet llogari vjetore etj. 'o&rit tregtare !hoqria tregtare eshte person juridik ne te cilen nje ose me teper persona deponojn para, sende ose te drejta qe i sh"rytzojn per pune te perbashket dhe bashkarisht e ndajn 1timin dhe humbjen nga puna. !hoqri tregtare mund te konsiderohen vetem ato persona juridik ne te cilen deponohen mjete te caktuara ne te holla apo jo ne te holla per te ushtruar bashkarisht edhe ne menyre te pavarur veprimtari te caktuar qellimi i se ciles eshte realizimi i 1timit. #ga shoqria tregtare duhet dalluar nderrmarrjen e cila ne aspektin juridik nuk eshte subjekt i se drejtes por ajo paraqitet si objekt i se drejtes.
Klasi(kimi i s'o&ri)e tregtare '. 'o&ri tregtare personale - i karakterizojn vetit personale si njohja dhe besimi i antarve, pergjegjsia e pa ku1zuar dhe solidare per obligimet e shoqris, administrimi me shoqrin nga ana e antarve te saj, egzistimi i se paku dy themelusve per themelimin e tyre etj.
-
).
*.
.
0. 6.
!i shoqri tregtare personale llogariten shoqrit tregtare publike dhe komandite. 'o&ri tregtare te Kapitalit - i karakterizon interesi i kapitalit, antaret nuk pergjigjen per obligimet e shoqris ndaj personave te tret, aksionet shume leht barten, menagjimi behet permes organeve te shoqris etj(shoqrit aksionare . 'o&ri tregtare tipike - llogariten ato te cilat vin ne shprehje ne rastet kur duhet te themelohet shoqri tregtare dhe jan te percaktuar ne menyre te pergjithshme me ligj. 'o&ri tregtare te )e&anta - llogariten ato qe vin ne shprehje ne raste te nevojave te veqanta te a"aristve siq jan p.sh shoqrit tregtare me pjesmarrje te shtetit. ipas karakterit te aktit t'emelus dallojm $ shoqri tregtare kontraktore dhe statutore ipas menres se t'emelimit dallojm $ !hoqri me regjistrim publik ,shoqri pa regjistrim publik te pjesve dhe shoqri aksionare pa regjistrim publik te aksioneve ne rastet kur shoqria aksionare themelohet ne baze te menyres simulative 7. ipas numrit te t'emelus)e dallojm $ shoqri kolektive dhe shoqri individuale. Karakteristikat kresore te s'o&ri)e tregtare '. %hemelimi i shoqrive tregtare munde te behet ne baze te disa sistemeve - sistemit ligjor ( shoqria mund te themelohet me ligj ose akt administrativ - sistemi i lejes ( sipas kti shoqrit tregtare mund te themelohen me dhenjen e lejes paraprake nga ana e organit kompetent shtetror - sistemi normati) ( ky sistem eshte dominant ne te gjitha shtetet pasiqe ne baze te ktij sistemi mundsohet themelimi i shoqrive tregtare vetem nese jan plotsuar kushtet e parapara me norma juridike. - sistemi i konesione)e ( ne disa raste speci1ke themelimi i shoqrive tregtare eshte i kushtezuar me dhenjen e koncesionit -( leje per sh"rytzim te te mirave te pergjithshme qe jepet nga ana e organit te caktuar shtetror - 9everia,koncesioni 1tohet ne baze te konkursit publik ose o"ertes te shpallur nga ana e qeveris - istemi i para&itjes ( per themelimin e shoqrive tregtare themelusit jan te obliguar qe kete tja paraqesin organit kompetent , pa pasur nevoj qe nga ai organ te marrin leje apo koncesion te caktuar
