Pjesa e Pergjithshme Vështrime Hyrëse Nocioni, Lenda, Sistemi dhe Rendesia e se Drejtes se Detyrimeve 1. Nocioni i se drejtes se detyrimeve - E drejta e detyrimeve, si dege e se drejtes, merret me studimin e marredhenieve te detyrimeve, te cilat jane marredhenie juridike
-
ndermjet kreditorit dhe debitorit. Marredheniet e detyrimeve jane marredhenie juridike, ne te cilat nje subjekt qe quhet kreditor, ka te drejte te kerkoj nga nje subjekt tjeter qe duhet debitor, nje dhenie, berje, mosberje dhe nje pesim, per te cilen ky subjekt eshte i detyruar t’i permbahet sjelljes se tille. Termi e drejta e detyrimeve ka dy kuptime: o Kuptimin Objektiv – qe paraqet grupin e rregullave me anen e te cilave rregullohen qendrimet e pjesemarresve ne marredheniet e tyre te ndervetshme te detyrimeve o Kuptimin Subjektiv – paraqet pushtetin subjektiv, te cilin pjesemarresit e nxjerrin nga e drejta objektive
2. Lenda e se drejtes se detyrimeve -
Lende e se drejtes se detyrimeve eshte vet detyrimi (me fjalen “e drejte” nenkuptohet kerkesa e me fjalen “detyrim” nenkuptohet borxhi).
3. Zhvillimi i se drejtes se detyrimeve -
Zhvillimi i se drejtes se detyrimeve eshte lidhur ngushte me zhvillimin a marredhenieve mall-para. Atehere kur shoqeria kaloi prej ekonomise natyrale ne prodhimin me qellim kembimi, jane krijuar rregullat e para te kesaj dege te se drejtes.
4. Sistemi i se drejtes se detyrimeve -
-
E drejta e detyrimeve ndahet ne dy pjese: o Pjesa e pergjithshme – Trajtohen ceshtje te pergjithshme dhe institutet themelore te kesaj dege. Ketu hyjne: nocioni, elementet, karakteristikat e detyrimeve, burimet e detyrimeve (kontratat, shkaktimi i demit, pasurimi i pabaze, gjerimi i puneve te huaja pa porosi, shprehja e njeanshme e vullnetit), efektet e detyrimeve, nderrimi i subjekteve ne marredheniet e detyrimeve dhe shuarja e detyrimeve. o Pjesa e vecante – Bejne pjese rregullat te cilat i perkasin llojeve te vecanta te kontratave me emer ku ndarja e ketyre kontratave eshte bere sipas efekteve te tyre d.m.th. cfare pasojash ka kontrata ne pasurine e paleve kontraktuese. Sipas kesaj ndarjeje te gjitha kontratat e detyrimeve klasifikohen ne pese grupe: o Ne grupin e pare hyjne kontratat mbi tjetersimin e sendeve perkatesisht te drejtave, ne te cilat bejne pjese: kontratat mbi shitjen, kontratat mbi kembimin dhe kontratat mbi dhuraten. o Ne grupin e dyte perfshihen kontratat e sendeve dhe te te drejtave, ne te cilat bejne pjese: kontratat mbi qirane, kontratat mbi sherbimin dhe kontratat mbi huane. o Ne grupin e trete perfshihen kontratat mbi sherbimet, ne te cilat bejne pjese: kontratat mbi vepren (sipermarrjen), kontratat mbi autorizimin dhe kontratat mbi depoziten (ruajtjen). o Ne grupin e katert hyjne kontratat mbi bashkesine pronesore dhe te punes, ne te cilat bejne pjese: kontratat mbi ortakerine. o Ne grupin e peste bejne pjese: kontratat aleatore, kontratat mbi lojen dhe kushtin, kontratat mbi sigurimin dhe kontrata mbi mbrojtjen e perjetshme.
5. Marredheniet e drejtes se detyrimeve me deget tjera te se drejtes - E drejta e detyrimeve ka marredhenie te ngushta me te drejten ekonomike, trashegimore, familjare dhe te drejten reale (sendore), te cilat, sikur e drejta e detyrimeve, bejne pjese ne grupin e lendeve civile 5.1. E drejta e detyrimeve dhe e drejta ekonomike
-
E drejta e detyrimeve perfshin teresine e normave juridike per rregullimin e marredhenieve juridike te detyrimeve, te marredhenieve te pasurise ne pergjithesi, kurse e drejta ekonomike perfshin rregullat per rregullimin e puneve te qarkullimit te mallrave dhe te dhenies se sherbimeve tregtare.
5.2. E drejta e detyrimeve dhe e drejta familjare - Ne keto dy dege te se drejtes ekziston iniciativa e lire e pjesemarresve. Palet ne te drejten e detyrimeve dhe ne te drejten familjare jane te barabarta. Por sipas lendes dhe permbajtjes e drejta familjare ndryshon nga e drejta e detyrimeve sepse ne te drejten familjare dominojne marredhenie me karakter personal, kurse ne te drejten e detyrimeve dominojne marredhenie me karakter pasuror. 5.3. E drejta e detyrimeve dhe e drejta trashegimore - E drejta e detyrimeve dhe e drejta trashegimore sipas permbajtjes se tyre jane te drejta te pasurise dhe qe te dyja merren me kalimin e pasurise prej nje pronari te tjetri. 5.4. E drejta e detyrimeve dhe e drejta reale (sendore) - E drejta e detyrimeve dhe e drejta reale, sipas permbajtjes jane te drejta te pasurise te cilat i perkasin pasurise se nje individi dhe mund te vleresohen me para. Keto dy lloje te drejtash kane lidhshmeri te ngushte, sepse e drejta e detyrimeve me ane te institucioneve te veta ben te mundshem kalimin e pasurise prej nje subjekti te subjekti tjeter. Te drejtat reale krijohen dhe ekzistojne per nej kohe te gjate ose jane te perhershme, kurse marredheniet e detyrimeve lidhen me qellim qe te krijojne efekte te caktuara, madje edhe shuhen. Pra, kohezgjatja e tyre eshte relativisht e shkurter.
6. Burimet e se drejtes se detyrimeve 6.1. Burimet formale - Burimet te se drejtes se detyrimeve jane ato forma te ndryshme, me te cilat shprehet vullneti. Ne burimet formale te kesaj dege te se drejtes hyjne: Kushtetuta dhe Ligji per Detyrimet. Parimet kryesore ne te cilat mbeshtetet LMD jane: parimi i ndalimit te keqperdorimit te te drejtave; autonomia e vullnetit; doket e mira afariste; parimi i ndershmerise dhe ndergjegjshmerise; parimi i ndalimit te shkaktimit te demit; detyra e permbushjes se detyrimit dhe kujdesi i duhur. 6.2. Burimet materiale - Burimet material jane ato fakte juridike relevante, me te cilat mund te krijohen marredheniet e detyrimeve, te ndryshohen dhe te shuhen ato: Keto fakte jane: kontrata; shkaktimi i demit; pasurimi i pabaze; gjerimi i puneve te huaja pa porosi dhe shprehja e njeanshme e vullnetit. 6.3. Burimet e detyrimeve ne te kaluaren - Numri i burimeve detyrimeve eshte i shumte dhe ndahet ne lloje te ndryshme dhe ky numer ka ndryshuar varesisht prej ndryshimeve ne strukture ekonomike e shoqerore. 6.4. Burimet e detyrimeve ne disa kode civile dhe ne disa ligje mbi marredheniet detyrimore - Disa kode civile te ndikuar nga e drejta romake kane bere klasifikimin e burimeve sikurse edhe e drejta romake.
Pjesa e Parë Nocioni, Karakteristikat dhe Klasifikimi i Detyrimeve 1. Nocioni i detyrimeve -
-
-
E drejta e detyrimeve merret me studimin e marredhenieve te detyrimeve te cilat jane marredhenie juridike ndermjet kreditorit dhe debitorit, ne te cilat kreditori ka te drejte te kerkoje nga debitori nje berje, veprim, dhenie. Fjala “detyrim” shpreh kuptimin e fjales latine “obligatio” qe ka kuptimin lidhje me hallke ndermjet kreditorit dhe debitorit Ne kuptimin e gjere, detyrimi paraqet marredheniet juridike ndermjet dy ose me shume subjekteve, ne mbeshjtetje te te cilave nje subjekt (kreditori) ka te drejte te kerkoje nga subjekti tjeter (debitori) qe ai te kryeje dicka ose te heqe dore nga kryerja e ndonje veprimi, te cilin ka te drejte ta beje. Ne kuptimin e ngushte, fjala detyrim do te thot borxh – detyre e debitorit, por shikuar nga aspekti i kreditorit, detyrimi do te thote e drejte per te kerkuar – kerkese. Fjala detyrim perdoret per t’u percaktuar edhe me shkrese, me te cilen konstatohet se debitori ka detyre te caktuar ndaj kreditorit. Ne kete kuptim detyrimi eshte deftese per borxhin. Kjo deftese per borxhin shpesh quhet shkrese detyruese. Detyrime quhen edhe letrat me vlere, letrat e pruresit, te cilat jepen me rastin e regjistrimit te huave publike. Si detyrim shenohet edhe formulari i shtypur per borxhin. Fjalen detyrim ne kuptimin e gjere do ta perdorim si marredhenie te plote juridike ndermjet dy ose me shume subjekteve, sipas se ciles njeri subjekt (kreditori) eshte i autorizuar te kerkoje prej tjetrit (debitorit) kryerjen e veprimit te cakuar, perkatesisht te heq dore nga veprimi te cilin ai zakonisht ka te drejte ta bej.
2. Karakteristikat e detyrimeve - Karakteristika e detyrimeve jane: detyrimet jane marredhenie juridike; detyrimet jane marredhenie ndermjet subjekteve te caktuar; detyrimet jane marredhenie me permbajte te caktuar; detyrimet jane marredhenie qe kane vlere te caktuar pasurore dhe detyrimet jane marredhenie me karakter relativ.
2.1. Detyrimet jane marredhenie me karakter juridik - Detyrimet jane marredhenie juridike, qe do te thote se jane te rregulluara ne mbeshtetje te rregullave juridike. Karakteri juridik i
-
detyrimit do te thote qe marredhenia e krijuar ndermjet pjesemarresve jo vetem qe eshte rregulluar sipas se drejtes, por edhe gezon mbrojtje juridike d.m.th. se pjesemarresi i detyrimeve ka te drejte te perdore mjete dhune per realizimin e te drejtave te veta. Mjet tipik per mbrojtjen e detyrimeve eshte padia civile, me te cilen kreditori kerkon te vertetohet ekzistimi i se drejtes se tij ne marredheniet e detyrimeve, me te cilen urdherohet debitori qe ne afatin e caktuar ta permbushe detyren e vet ndaj kreditorit. Nese debitori nuk do ta permbushe vullnetarisht detyren e vet ne afatin e caktuar, gjykata me mjete te shtrengimit do ta detyroje debitorin ta permbushe detyrimin.
2.2. Detyrimet jane marredhenie ndermjet subjekteve te caktuar - Detyrimi eshte marredhenie ndermjet subjekteve te caktuar. Kjo karakteristike e detyrimit do te thote se cdo pjesemarres ne marredheniet e detyrimeve ka pozite te caktuar juridike. Ne kete marredhenie duhet te ekzistojne se paku dy subjekte ne role te caktuara. Nje subjekt paraqitet ne rolin e atij qe ka te drejte te kerkoj qe subjekti tjeter ti dorezoj dicka, te veproje ose te mos veproje. Ky subjekt quhet kreditor (rrjedh nga prej foljes credo – per te besuar dhe emrit creditum – besim). Subjekti tjeter paraqitet ne rolin e atij qe detyrohet te jape, te veproje ose te mos veproj dhe ky subjekt quhet debitor (debeo – per te pasur borxh dhe debitum – borxh). 2.3. Detyrimet jane marredhenie me permbajtjte te caktuar - Te drejtat dhe detyrimet, te caktuara per kreditorin dhe debitorin perbejne permbajtjen e detyrimit dhe nga kjo permbajtje percaktohet se cilit lloj te marredhenies se detyrimit i takojne ato, do te thote se kemi te bejme me marredhenie te detyrimit nga
kontrata e shitjes, qirase, e vepres apo e sherbimit etj. Detyra e debitorit ndaj kreditorit mund te rrjedhe nga ndonje dhenie, veprim, mosveprim ose pesim. 2.4. Detyrimet jane marredhenie me karakter relativ - Me detyrime krijohen marredhenie ndermjet dy subjekteve te caktuar: kreditorit dhe debitorit. Kjo marredhenie, parimisht, nuk ka efekt ndaj personave te trete. Theksohet se cdo marredhenie e detyrimeve ka karakter inter partes. Ne marredheniet e detyrimeve per realizimin e se drejtes se vet, kreditori mund ti drejtohet vetem debitorit e jo ndonje subjekti tjeter. 2.5. Detyrimet jane marredhenie me karakter pasuror - Parimisht, cdo marredhenie e detyrimeve mund te vleresohet me para. Karakteri material i marredhenieve te detyrimeve paraqitet ne ato raste kur mosekzekutimi i detyres nga ana e debitorit do t’i shkaktoje dem kreditorit dhe do ta detyronte debitorin qe te beje demshperblimin i cili behet me para.
3. Vetite e detyrimeve te plotfuqishme 4. Klasifikimi i detyrimeve 4.1. Llojet e detyrimeve sipas karakterit juridik 4.2. Llojet e detyrimeve sipas lendes se ekzekutimit 4.3. Llojet e detyrimeve sipas asaj se a dorezohet sasi e caktuar parash ose sendesh te caktuara 4.3.1. Detyrimet me para 4.3.2. Detyrimet jo me para 4.4. Llojet e detyrimeve sipas saktesimit te detyrimit 4.4.1. Detyrime individuale 4.4.2. Detyrime gjenerike jane ato detyrime 4.5. Llojet e detyrimeve te perbera prej shume objektesh 4.5.1. Detyrimi kumulativ 4.5.2. Detyrime alternative 4.5.3. Detyrime fakultative 4.6. Llojet e detyrimeve ne shume subjekte (solidare) 4.6.1. Detyrime solidare aktive a) Efekti midis shume kreditoreve dhe nje debitori b) Efekti midis kreditoreve pasi qe marrin pagesen 4.6.2. Detyrime solidare pasive a) Efekti midis shume debitoreve dhe nje kreditori b) Efekti ndermjet debitoreve solidare pas permbushjes se detyrimeve 4.7. Llojet e detyrimeve sipas kohezgjatjes se prestimeve 4.7.1. Detyrime te perkohshme 4.7.2. Detyrime sukcesive 4.7.3. Detyrime me prestime te perhershme 4.8. Llojet e detyrimeve sipas subjektit qe e ekzekuton detyrimin 4.8.1. Detyrime thjeshte personale 4.8.2. Detyrime jopersonale
5.
