BAZA PODATAKA SAOBRAĆAJNIH NEZGODA KAO PRILOG POBOLJŠANJA SISTEMA BEZBJEDNOSTI SAOBRAĆAJA ROAD ACCIDENT DATABASE AS CONTRIBUTION OF ROAD SAFETY SYSTEM IMPROVEMENT Saša Jasnić, dipl.saob.inž. J.P. ''Putevi Republike Srpske'' Vase Pelagića 10 Banja Luka e-mail:
[email protected] Sažetak: Prać enje enje stanja bezbjednosti saobra ć aja aja je veoma važan posao u okviru sistema bezbjednosti saobra ć aja. aja. Međ utim, utim, sve razvijenije hardverske i softverske komponente ra č unarskih unarskih sistema umnogome olakšavaju ovaj posao. Pored mogu ć nosti nosti prać enja enja stanja saobra ć ajnih ajnih nezgoda, iste nam omoguć uju uju i povezivanje raznih vrsta baza podataka u jedinstvenu cjelinu, olakšavajuć i aktivnosti donošenja odluka o neophodnim intervencijama. U radu je izvršeno predstavljanje baze podataka saobrać ajnih ajnih nesreć a u Republici Srpskoj, baze podataka magistralne i regionalne putne mreže Republike Srpske, te njihovo povezivanje u aktivnu cjelinu, sposobnu da, imaju ć i u vidu doga đ aje aje i infrastrukturu u cjelini, stanje bezbjednosti saobra ć aja aja dovede na podnošljiviji nivo. Klju č n i: baza podataka, saobrać ajna čne e riječ i: ajna nezgoda, put Abstract: Road accident monitoring system is very important chain part in the road safety system. Thus, more developed hardware and software components of modern computer systems are making these activities less complex. Besides the possibility of road accident monitoring, the above mentioned components of computer systems enables integration of various types of databases in one entity, making the process of decision-making more easier. The road accident database, the road database of the Republic of Srpska, and the link between them are presented in this work, in order to improve road safety system in whole. Key words: database, road accident, road
1
1. UVOD
Prvi, krucijalni nivo predstavlja proces prikupljanja podataka. Od uspjeha ovog procesa zavisi i proces vizuelne provjere i unosa podataka, ali i, što je mnogo važnije, od njega zavisi uspješnost čitavog sistema bezbjednosti saobraćaja. Drugi nivo se sastoji od unosa i elektronske obrade podataka. Iako, objektivno manje bitan od procesa prikupljanja podataka, i ovaj dio cjelokupnog procesa, upravo zbog olakšanja obrade, interpretacije i analize podataka, je ključan po čitav sistem bezbjednosti saobraćaja.
Odlučivanje je proces sa kojim se svaki pojedinac svakodnevno suočava, bilo da se radi o odlukama lične prirode ili odlukama od opšte-društvenog interesa. Međutim, svako odlučivanje, bez obzira na koji se nivo odnosi, u odsustvu relevantnih i pouzdanih informacija, jednostavno se svodi na puko i, jako često, skupo nagađanje. Očit primjer potrebe za informacijama jeste upravo bezbjednost drumskog saobraćaja. Strategije, programi, planovi, te raznorodni zakonski i podzakonski dokumenti, bez uvida u relevantne informacije, postaju ništa drugo do gomila potrošenog papira. Nažalost, u dosadašnjem sistemu bezbjednosti drumskog saobraćaja u našoj zemlji, podaci, a pogotovo oni koji se tiču saobraćajnih nezgoda, su se stavljali u drugi plan. Uzimajući u obzir okolnosti u kojima se sistem uopšte razvijao, može se reći da je takvo stanje očekivano. Međutim, nikako i opravdano. Situacije u kojima se zakoni, strategije i drugi dokumenti pišu bez realnog sagledavanja potreba su jednostavno stručno nedopustive, i predstavljaju neopravdano trošenje i vremena i sredstava poreskih obveznika koji, na ovaj ili onaj način, plaćaju, između ostalog i bezbjedno učešće u saobraćaju. Posljedica takvog odnosa i jeste stanje sa kojim se danas suočavamo. Vodeći se gore navedenim principom, a prepoznajući potrebu za pravom i pravovremenom informacijom, Javno preduzeće ''Putevi Republike Srpske'' i Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske su pokrenuli projekat ''Baza podataka saobraćajnih nesreća'', smatrajući takav projekat nasušnom potrebom i jedinim ispravnim putem ka smanjenju gubitaka, pogotovo ljudskih ali i materijalnih resursa Republike Srpske i Bosne i Hercegovine (1).
2. BAZA NEZGODA
PODATAKA
2.2. Unos podataka Slično prethodnom sistemu, predviđeno je da ovlašćena lica koja vrše uviđaj saobraćajnih nezgoda, u prvo vrijeme nezgoda sa nastradalim licima, vrše identifikaciju i unos podataka definisanih Obrascem saobraćajnih nezgoda Obrazac saobraćajne nezgode (Slika 1.) koncipiran je na način da omogući lak i jednostavan unos podataka prilikom uviđaja saobraćajne nezgode. Istraživanja su pokazala da se, prilikom izrade Obrasca saobraćajne nezgode mora tražiti optimum između velikog broja informacija. Radi se o tzv. ''zlatnom pravilu'' pri čemu povećanje broja pitanja u Obrascu saobraćajne nezgode može dovesti do pada u broju prijavljenih saobraćajnih nezgoda (2). Pri tome, određeni broj informacija može biti nepopunjeno, više zbog previda nego zbog namjere da se isti ostave nepopunjeni. Nasuprot tome, jednostavni Obrasci saobraćajnih nezgoda mogu dovesti do povećanog stepena prijavljivanja saobraćajnih nezgoda, ali i do manje detaljnih informacija. Obrazac saobraćajnih nezgoda je sačinjen na listu formata A4, i izrađuje se na tri kopije samokopirajućeg papira. Sam obrazac sadrži dijelove koji su korisni prilikom samog procesa unosa podataka, ali primarno nemaju veze sa informacijama vezanim za saobraćajnu nezgodu. Pri tome se misli na promjenljivu ''TIP UNOSA'' kojom se određuje da li se radi o primarnom ili sekundarnom unosu podataka. Takva mogućnost je neophodna zbog činjenice da je, u današnjem informatičkom svijetu, neophodna pravovremena informacija, a saobraćajne nezgode su pojave koje, svojim karakteristikama, donekle onemogućavaju taj princip. Poznato je da se npr. pod pojmom ''poginulo lice'' svode sva ona lica koja su učestvovala u saobraćajnoj nezgodi a koja, usljed pretrpljenih povreda podlegnu istim u roku od 30 (trideset) dana od dana dešavanja saobraćajne nezgode. Kako se ne bi čekalo na istek tih trideset dana, omogućeno ja da se naknadno dostavljaju informacije koje su se, u međuvremenu, izmijenile. Pored pomenute promjenljive Obrazac saobraćajne nezgode predviđa još 36 promjenljivih čije definisanje je potrebno izvršiti prilikom unosa
SAOBRAĆAJNIH
2.1. Opis projekta Poznato je da je, u bivšoj Socijalisti čkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, postojao sistem centralizovanog prikupljanja podataka o saobraćajnim nesrećama. Sistem se zasnivao na tzv ''SN obrascu'' kojeg su popunjavali pripadnici tadašnjeg Sekretarijata unutrašnjih poslova, te popunjeni Obrazac proslijeđivali Saveznom statističkom zavodu, koji je tako prikupljene podatke i obrađivao. Savremeni sistem ''Baza podataka saobraćajnih nezgoda'' je zasnovan na dva nivoa.
2
Slika 1. Obrazac saobraćajne nezgode
podataka. Radi se o sljedećim promjenljivim veličinama:
26. Starost vozila; 27. Ponašanje vozača; 28. Alkohol test; 29. Droga test; 30. Vozačko iskustvo; 31. Kategorija korisnika puta; 32. Broj vozila; 33. Pol; 34. Starost; 35. Vrsta povrede; 36. Upotreba sigurnosnog pojasa/sjedišta za djecu/kacige.
1. Karakteristika saobraćajne nezgode; 2. Nesreća broj; 3. Datum; 4. Čas; 5. Centar javne bezbjednosti; 6. Policijska stanica; 7. Lokacija saobraćajne nezgode; 8. Dionica puta; 9. Stacionaža saobraćajne nezgode; 10. Koordinate saobraćajne nezgode; 11. Vrsta saobraćajne nezgode; 12. Geometrija puta; 13. Područ je; 14. Vrsta podloge; 15. Stanje puta; 16. Vrijeme/Stanje kolovoza; 17. Ostali faktori; 18. Ograničenje brzine; 19. Vidljivost; 20. Ponašanje pješaka; 21. Državljanstvo vozača; 22. Uključena vozila; 23. Kvarovi na vozilu; 24. Vozačka dozvola; 25. Saobraćajna dozvola;
Sve predviđene promjenljive ali i opcije unosa su primarno zakonski a potom i logički definisane, tako da je, poznavaocima zakonskih odredbi, kakvi bi, u principu, morala biti ovlašćena lica za vršenje uviđaja saobraćajnih nesreća. Značajno je napomenuti da je pod rednim brojem 10. predviđen unos promjenljive koja omogućava uvođenje GPS tehnologije u sistem prikupljanja podataka o saobraćajnim nezgodama, što će bitno pojednostaviti identifikaciju mikrolokacije saobraćajne nezgode. Pored toga, obrascem se pokušalo uticati na subjektivnost unesenih podataka, ali i na izbjegavanje personifikacije lica uklju čenih u saobraćajnu nezgodu. Dalje, unos podataka je
3
identičan bez obzira na posljedicu saobraćajne nezgode, što dodatno pojednostavljuje proces.
je bazu podataka saobraćajnih nezgoda povezati sa drugim postojećim bazama podataka.
2.3. Pregled i obrada podataka
3.1. Baza podataka saobraćajnih nezgoda i baza podataka puteva
Nakon dostavljanja popunjenog Obrasca saobraćajne nezgode u prijemni centar u kom je Radi što adekvatnijeg sagledavanja činjenica o instaliran elektronski dio baze, vrši se, vizuelni saobraćajnim nezgodama i njihove povezanosti sa pregled popunjenih promjenljivih. Važno je određenim putnim karakteristikama, bilo da se radi o napomenuti da sve promjenljive moraju biti geometrijskim elementima puta ili oštećenjima puta, popunjene. Kao i kod svakog pravila, i ovdje postoji potrebno je vezati bazu podataka saobraćajnih izuzetak, koji se zasniva na principu logičkog nezgoda i bazu podataka o putevima. razmišljanja. Tako npr. ako u polju u kojem je Baza podataka o putevima je zasnovana na definisan tip saobraćajne nezgode nije označena više softverskih modula, od kojih je jedan namijenjen opcija ''MV/pješak'', bezrazložno je govoriti da je isključivo upravljanju informacijama od kojih je baza potrebno izvršiti unos podataka u polje kojem su podataka puteva sačinjena. Baza podataka puteva predviđene opcije za ponašanje pješaka. sadrži još dva softverska modula koji imaju za cilj Nakon vizuelnog pregleda dostavljenih sačinjavanje grafičkih prezentacija željenih Obrazaca saobraćajnih nezgoda, vrši se unos informacija (3). popunjenih informacija u elektronski dio baze Jedan od pomenutih softverskih modula je podataka saobraćajnih nezgoda. Elektronski dio namijenjen za prikazivanje tzv ''strip dijagrama'' koji baze podataka je zasnovan na softverskom paketu pretvaraju trasu puta u pravu liniju. Time se stvara Microsoft Office, konkretno na njegovim dijelovima mogućnost prikazivanja raznorodnih informacija na Microsoft Excel i Microsoft Access. Unos podataka jednom listu željenih dimenzija (Slika 2, Slika 3, i se vrši pomoću Microsoft Access-a, dok se prikaz Slika 4.). obrađenih podataka vrši u tabelarnom obliku sa Drugi softverski modul ima mogućnost mogućnošću grafičkih prikaza u Microsoft Excel-u. U prikazivanja putne mreže, u ovom slučaju ovom trenutku je jasno da elektronski dio baze magistralne i regionalne u 2D obliku, te prezentaciju podataka saobraćajnih nezgoda mora biti zasnovan raznih informacija na stvarnoj trasi puta, u ovom na softverskom paketu koji je namjenski sačinjen za slučaju saobraćajnih nezgoda (Slika 5.). potrebe unosa i obrade podataka u sklopu baze Najbitnija informacija jeste podatak da je podataka saobraćajnih nezgoda, ali je, za početnu čitava magistralna i regionalna putna mreže fazu rješenja ovako komplikovanog problema, snimljena u digitalnom obliku, i to ''skidanjem'' GPS dovoljno zasnivati razvoj na jeftinijim solucijama. koordinata puta, te se koordinate putne mreže mogu Elektronski dio baze podrazumijeva unos povezati sa očitanim koordinatama saobraćajnih svih promjenljivih koje su sadržane u Obrascu nezgoda. saobraćajnih nezgoda. Kao što se vidi na Slikama 2, 3, i 4. izvršeno Po izvršenom unosu informacija u je ukrštanje informacija o saobraćajnim nezgodama elektronski dio baze podataka saobraćajnih nezgoda na godišnjem nivou (Slika 2.), ukrštanje informacija moguće je vršiti obradu pohranjenih informacija. Kao ukupnog broja saobraćajnih nezgoda u željenom što je već ranije pomenuto, prikaz obrađenih vremenskom intervalu sa geometrijskim podataka se vrši u tabelarnom i grafičkom vidu, što karakteristikama puta i identifikovanim oštećenjima uveliko olakšava interpretaciju i analizu obrađenih puta (Slika 3.) i ukrštanje informacija o saobraćajnim podataka. nezgodama u željenom vremenskom intervalu, Elektronski dio baze podataka saobraćajnih obično jednogodišnjem periodu, sa geometrijskim nezgoda omogućava jednostavnu analizu unesenih karakteristikama puta i identifikovanim oštećenjima informacija, ali i obradu informacija na sekcijama na puta (Slika 4.). Ovakvi grafički prikazi mogu biti kojima se vrši tačkasto nakupljanje saobraćajnih veoma značajni, kako za iniciranje primarnih nezgoda, takozvanim crnim tačkama. aktivnosti (obilježavanje rizičnih odsjeka puta saobraćajnom signalizacijom), tako i za pokretanje aktivnosti sanacije identifikovanog opasnog mjesta. Na Slici 5. je prikazana karta saobraćajnih 3. VEZA BAZE PODATAKA SAOBRAĆAJNIH nezgoda u željenoj razmjeri. Prikazana karta saobraćajnih nezgoda ima za cilj sagledavanje NEZGODA I DRUGIH BAZA PODATAKA prostornog rasporeda rizika na putevima u Republici Kako bi informacije o saobraćajnim nezgodama bile Srpskoj. potkrijepljene sa nizom drugih informacija koje imaju adekvatan značaj prilikom odlučivanja, neophodno
4
Slika 2. Grafikon godišnje raspodjele saobraćajnih nezgoda
Slika 3. Ukupna raspodjela saobraćajnih nezgoda i karakteristike puta (elementi i oštećenja)
5
Slika 4. Godišnja raspodjela saobraćajnih nezgoda i karakteristike puta (elementi i oštećenja)
Slika 5. Karta saobraćajnih nezgoda na formatu A2 i u razmjeri 1:750 000
6
LITERATURA
3.2. Baza podataka saobraćajnih nezgoda i ostale baze podataka
[1]
Sačinjavanje različitih baza podataka i povezivanje istih treba da bude osnovni cilj svakog sistema bezbjednosti drumskog saobraćaja. Tako je npr. U Švedskoj izvršeno povezivanje baza podataka koje načini policija prilikom uviđaja saobraćajne nezgode i koje sačini bolničko osoblje prilikom prijema nastradalih lica. Povezivanjem pomenutih baza podataka moguće je izvršiti komparaciju osnovnih baza podataka, te npr. analizom stanja, utvrditi neprijavljene saobraćajne nezgode. Isto tako je moguće napraviti bazu podataka institucija ovlašćenih za obučavanje kandidata za polaganje vozačkih ispita, i posljedično istoj, bazu podataka lica koja su položili vozački ispit. Povezivanje ovih baza podataka sa bazom podataka saobraćajnih nezgoda, dodouše u nešto izmjenjenoj formi, daje nam mogućnost identifikacije auto-škola sa npr. povećanim stepenom učešća njenih kandidata u saobraćajnim nezgodama (ideja slična programu NCAP i principu zvjezdica).
[2] [3]
4. ZAKLJUČAK Kao što se vidi iz prikazanog, broj mogućnosti je praktično neograničen. Blagodetima kojima nas obasipa današnja informatička era, možemo učiniti mnogo na sačuvanju svake vrste resursa, a pogotovo one sa kojom se baš nismo u mogućnosti pohvaliti da smo bogati-ljudi. Osnovna suština projekta ''Baza podataka saobraćajnih nezgoda'', ali i svakog drugog dobronamjernog projekta jeste da, u trenutku kada stradanja ljudi u saobraćaju postaju sve veći globalni problem, pruži informacije koje će, nasuprot opštem svjetskom trendu, smanjiti broj saobraćajnih nesreća, te učiniti rizik kojima se svakodnevno izlažemo u saobraćaju prihvatljivim. Napredna društva su shvatila značaj informacije, te su dostupna sredstva podredila višem cilju. Pitanje je vremena kada će se i naše društvo okrenuti jedinom pravom putu, jer bez pravovremene, realne i adekvatne informacije smo unaprijed osuđeni na propast. Takva situacija se, u principu, sa svakim novim danom, svakim novim izgubljenim životom, svakodnevno dešava i ponavlja.
7
MUP RS, JP ''Putevi RS'', Baza podataka saobraćajnih nezgoda, Banja Luka, 2007. godina; PIARC: Road safety manual, World Road Association, La Defense Cedex, Francuska, 2003. godina; JP ''Putevi RS'', Baza podataka puteva, mostova i tunela, Banja Luka, 2005. godina.
