LAPORAN RESMI PRAKTIKUM BIOLOGI MOLEKULER P2 ANALISIS GEN DAN HEMOLOGI PROTEIN
1. Tujuan a. Mampu Mampu melakuka melakukan n analii analii !e"#a$ap !e"#a$ap ekp"ei ekp"ei %en $an $apa! men$e! men$e!eki eki #ail #ail ekp"ei ekp"ei %en. &. Dapa! men'a"i #(m(l(%i %en pen%#ail p"(!ein !e"!en!u $a"i manuia $en%an %en &e&e"apa ("%anime lain.
2. Daa" a" !e("i Ekp"ei %en pa$a $aa"n)a me"upakan ua!u p"(e in!ei p"(!ein. P"(e ekp"ei %en $i!en!ukan (le# el i!u en$i"i* jika el !e"e&u! mem&u!u#kan ua!u p"(!ein* maka %en !e"!en!u !e"!en!u akan $iekp"eikan* $iekp"eikan* namun jika %en !e"e&u! !i$ak mem&u!u#kan mem&u!u#kan p"(!ein maka %en !e"e&u !e"e&u!! !i$ak !i$ak $iekp $iekp"ei "eikan kan.. +a$i +a$i !i$ak !i$ak emua emua %en akan akan $iekp $iekp"ei "eikan kan pa$a pa$a aa! )an% )an% &e"amaan namun !e"%an!un% $a"i ke&u!u#an ke&u!u#an el !e"e&u!. Reaki $aa" $a"i in!ei p"(!ein a$ala# pem&en!ukan ika!an p(lipep!i$a an!a"a %u%u ka"&(kil $a"i aam amin( )an% akan !um&u# $en%an %u%u amina $a"i aam amin( &e&a. Reaki in!ei ini mem&u!u#kan 'e!akan a!au !empla!e )ai!u mRNA )an% $ipe"(le# $a"i a#il !"ank"ipi DNA. Sin!ei p"(!ein $ia,ali $a"i p"(e iniiai* )ai!u &e"ika!an)a $ua u& uni! "i&((m "i&((m $en%an $en%an mRNA pa$a pa$a $ae"a# pei-ik* pei-ik* )ai!u 1/0 nukle(!i$a nukle(!i$a pa$a $ae"a# up!"eam up!"eam $an !a" k($(n. P"(e iniiai meme"lukan ua!u k($(n pei-ik )ai!u AUG men)an$i aam amin( me!i(nin Se!e Se!ela la# # p"( p"(e e inii iniia aii elea eleaii maka maka $ilan $ilanju ju!k !kan an $en% $en%an an !e"ja !e"ja$i $in) n)aa p"( p"(e e pe"panjan%an el(n%ai . Pa$a p"(e pe"panjan%an "an!ai p(lipep!i$a ini $apa! $ika!akan mele,a!i iklu )an% !e"$i"i $a"i !i%a !a#ap. Pe"!ama m(lekul amina ail !RNA akan !e"ika! pa$a A/i!e )an% k((n% $en%an jalan &e"ika!an $en%an k($(n $a"i mRNA )an% !e"$apa! pa$a A/i!e. Ke$ua* %u%u ka"&(kil ak#i" $a"i "an!ai p(lipep!i$a akan !ae"lepa $a"i m(lekul !RNA )an% a$a pa$a P/i!e $an mem&en!uk ika!an p(lipep!i$a $en%an %u%u amin( $a"i aam amin( amin( )an% )an% !e"ika! !e"ika! pa$a pa$a !RNA !RNA $alam $alam A/i!e A/i!e.. Reaki Reaki ini $ika!al $ika!alii ii (le# (le# en3im en3im pep!i$ pep!i$il il !"an-e"ae. Ke!i%a* pep!i$il !"an-e"ae )an% &a"u !e"&en!uk $alam A/i!e !e"e&u! kemu$ian $ipin$a#kan ke P/i!e P/i!e aa! "i&((m &e"%e"ak ke$epan ke$epan epanjan% !i%a nukle(!i$a nukle(!i$a $a"i mRNA. Pa$a aa! p"(e !"anl(kai !a#ap !i%a !e"e&u!* !RNA &e&a )an% emula men$u$uki P/i!e
akan !e"lepa $a"i "i&((m $an iap mene"ima m(lekul !RNA )an% &a"u $an mulaila# iklu epe"!i !a$i la%i* p"(e pe"panjan%an ini akan !e"u &e"lan%un% ampai a#i"n)a "i&((m men%enal ala# a!u $a"i !i%a !(p k($(n )akni UAA* UAG* UGA e#in%%a in!ei p"(!ein akan men%alami !e"minai $an "an!ai p(lipep!i$a )an% u$a# !e"&en!uk !a$i akan lepa $a"i "i&((m. Sepe"!i Sepe"!i !ela# $ijelakan $ijelakan e&elumn)a* e&elumn)a* p"(!ein p"(!ein me"upakan me"upakan p(lipep!i$a p(lipep!i$a )an% !e"uun !e"uun a!a aam amin(. Sekuen aam amin( $a"i main%/main% p"(!ein !e"!en!u (le# %en )an% men%k( men%k($en $en)a. )a. Gen $i!"an $i!"ank"i k"ipi pi menja$ menja$ii mRNA mRNA $an kemu$ kemu$ian ian mRNA mRNA $i!"an $i!"anla laika ikan n menja$i p"(!ein (le# "i&((m. mRNA me"upakan nukle(!i$a )an% !e"$i"i a!a -(-a!* %ula $e(ki $an &aa. U"u!an &aa )an% &e"&e$a akan men%#ailkan aam amin( $an p"(!ein )an% ama* mialn)a inulin !e"$apa! pa$a manuia* &a&i* ke"a* ku$a* $an &e&e"apa #e,an mamalia lain)a. Mekipun -un%i inulin pa$a main%/main% ("%anim !e"e&u! ama* namun !e"n)a!a memilik memilikii !"uk!u !"uk!u"" p"ime" p"ime" )an% )an% &e"&e$ &e"&e$a* a* e#in%% e#in%%aa manuia manuia !i$ak !i$ak $apa! $apa! $en%an $en%an mu$a# mu$a# memakai p"($uk inulin $a"i &e"&a%ai ("%anime un!uk !e"api ka"ena $apa! menim&ulkan "eaki an!i%en an!i&($). Ole# e&a& i!u $ipe"lukan $ipe"lukan peneli!ian peneli!ian men%enai men%enai #(m(l(%i #(m(l(%i p"(!ein p"(!ein an!a" ("%anime ("%anime e#in% e#in%%a %a $apa! $apa! $i&an$ $i&an$in% in%kan kan kemi"ip kemi"ipan an aam amin( amin( )an% )an% men)uu men)uun n p"(!ein p"(!ein.. Melalu Melaluii p"(%"am &la!p )an% !e"$apa! pa$a i!u N4BI* ki!a $apa! men'a"i p"(!ein e#(m(l(% $a"i &e"&a%ai ma'am ("%anime. H(m(l(%i &ukan &e"a"!i ama pe"i* namun !e"$apa! kemi"ipan an!a"a a!u $en%an )an% lainn)a $en%an pe"en kemi"ipan !e"!en!u. Un!uk !ujuan !e"api* mialn)a $iin%inkan ua!u p"(!ein pen%%an!i $a"i #e,an !e"!en!u* !en!u akan $ipili# p"(!ein )an% memiliki pe"en kemi"ipan )an% palin% !in%%i $en%an p"(!ein )an% ki!a miliki* e#in%%a $i#a"apkan "eaki ale"%i !i$ak !e"ja$i $an p"(!ein !e"e&u! $apa! &eke"ja $en%an &aik euai )an% $i#a"apkan. Analii Analii '(mpu!e" '(mpu!e" an%a! pen!in% pen!in% &a%i penen!uan penen!uan l(kai %en $alam "an%kaian "an%kaian DNA* !ujuan)a a$ala# un!uk pen'a"ian #(m(l(%i* $en%an mem&an$in%kan "an%kaian DNA $en%an "an%kaian DNA lain)a. Daa" $a"i pen'a"ian #(m(l(%i ini a$ala# $en%an mem&an$in%kan %en/%en )an% memiliki kemi"ipan a!au ama e#in%%a %en &a"u $apa! $i!emukan $en%an kemi"ipan $en%an %en/%en )an% lain. H(m(l(%i %en me"upakan ala# a!u $a"i "e5(lui(ne" an'e!(" )an% $i&uka (le# "an%kaian )an% mi"ip an!a"a %en/%en. pe"amaan ini $apa! $ili#a! $a"i m(lekule" -il(%eni e&a%ai $aa"n)a. H(m(l(%i $apa! $i'a"i $en%an "an%kaian DNA !e!api &iaan)a "an%kaian %en !en!a!i5e ini $imaukan (le# "an%kaian aam amin( e&elum pen'a"ian $ilakukan. Alaan)a a$ala# ka"ena aam amin( memiliki 2 aam amin( )an% &e"&e$a$alam p"(!ein* !e!api #an)a 2
nukle(!i$a $alam DNA* ja$i %en/%en i!u &iaan)a !i$ak &e"#u&un%an $en%an le&i# $a"i a!u aam amin( )an% lain)a. S(-!,a"e S(-!,a"e '(mpu!e" '(mpu!e" )an% &iaa $i%unakan $i%unakan un!uk un!uk analii analii #(m(l(%i #(m(l(%i %en a$ala# &la! &ai' l('al ali%#men! ea"'# !((l Al!#ul e! al.* 166 . Analii ini le&i# mu$a# a!au $en%an mauk ke ala# a!u ja"in%an DNA $a!a&ae $an% kemu$ian "an%kaiann)a $apa! $ili#a! e'a"a lan%un%. Hail )an% '('(k a!au p(i!i- pa$a %en )an% u$a# a$a pa$a $a!a&ae $apa! mem&e"ikan in$ikai )an% jela !en!an% -un%i $a"i %en )an% &a"u a!au implikai $a"i %en/%en )an% '('(k un!uk %en le&i# #alu a!au li'in. Ken)a!aan)a* %en/%en e'a"a !i$ak lan%un% memiliki e%men/e%men )an% pen$ek )an% ama an!a"a )an% a!u $en%an )an% lain. 7alaupun %en/%en !i$ak &e"#u&un%an* !e!api p"(!ein/p"(!ein)a memiliki -un%i )an% ama. 4(n!(# 4(n!(# $a"i analii analii '(mpu!e" '(mpu!e" a$ala# !u$(" !u$(" $(main* $(main* memiliki memiliki 12 aam amin( )an% $ii$en!i-ikai $ii$en!i-ikai pe"!ama kali pa$a %en D"((p#ila D"((p#ila mel(n(%a!e". mel(n(%a!e". Di &a,a# ini a$ala# !"uk!u" $a"i !u$(" p"(!ein D. melan(%a!e"* )an% $i $alamn)a !e"$apa! 1 k(pian $a"i !u$(" $(main* $(main ini $i!emukan pa$a p"(!ein ke$ua D"((p#ila* #(m(le pa$a p"(!ein an'e!(" A/ kinae kinae pa$a pa$a manuia manuia AKAPI AKAPI186 186 )an% )an% &e"pe" &e"pe"an an $alam $alam me!a&( me!a&(lim lim RNA. RNA. P"(!ei P"(!ein n ini memiliki keamaan !"uk!u" $en%an lain)a $an le&i# !ampak $a"i !u$(" $(main* $an ak!i-i!a pa$a main%/main% p"(!ein meli&a!kan RNA. In-("mai )an% &e"aal $a"i analii '(mpu!e" !i$ak len%kap* !e!api !i!ik u!aman)a a$ala# !ipe $a"i pe"'(&aan i!u #a"u $ieleaikan un!uk men%#ailkan $a!a le&i# jela la%i !en!an% -un%i $a"i !u$(" $(main !e"e&u!. Kan$ Kan$un un%a %an n %en( %en(m m in!i in!i manu manuia ia Se% Se%me men n 9/k 9/k& & pa$a pa$a k"(m k"(m( ((m (m : Un!u Un!uk k memul memulai ai men%un men%un%ka %kapka pkan n !en!an !en!an% % k(mp( k(mp(ii ii $a"i $a"i %en(m %en(m in!i in!i manui manuiaa akan akan $ipelaj $ipelaja"i a"i men%en men%enai ai e%men 9/k& pa$a k"(m((m :* e%men ini mem&en!uk &a%ia $a"i "eep!(" l(ku el/T;* ,ila)a# )an% le&i# &ea" <=9 k& pa$a %en(m )an% mempun)a p"(!ein pei-ik $alam "ep(n imun. Se%men 9k& men%an$un% in-("mai %ene!i' e&a%ai &e"iku! > Sa!u %en* %en ini $inamakan TR?8 $an men%an$un% i-("mai un!uk in!ei p"(!ein &e"nama !"ipin(%en* )an% me"upakan p"eku(" inak!i- $alam en3im $i%e!i !"ipin. TR?8 TR?8 me"upakan ala# a!u an%%(!a $a"i kel(mp(k %en !"ipin(%en )an% men%an$un% $ua klu!e" pa$a keemua &a%ian a#i" $a"i l(ku "eep!(" el/T;. Gen ini !i$ak &e"#u&un%an $en%an "ep(n imun* $an me"upakan '(n!(# %en $ik(n!in)u. In-("main)a $i%unakan un!uk in!ei p"(!ein !"ipin(%en )an% !e"pia# menja$i 9 ek(n* $an $an $ipia#kan (le# 8 in!"(n n(n k($in%. Dua e%men %en* me"eka a$ala# @2= $an @26/1* $an me"upakan &a%ian pei-ik $a"i e!iap "eep!(" p"(!ein el T;. @2= $an @26/1 me"upakan %en !i$ak len%kap* #an)a a!u e%men $a"i e&ua# %en* $an e&elumn)a $iekp"eikan* me"eka #a"u !e"#u&un% $en%an
e%men %en lain)a $a"i l(ku manapun. Hal ini !e"ja$i pa$a lim-(i! T $an me"upakan '(n!(# pe"u&a#an pe"manen $alam ak!i-i!a a k!i-i!a %en(m )an% mun'ul epanjan% $i-e"enial el. @2= $an @26/1 me"upakan %en $ik(n!in)u. Sa!u Sa!u peu$( peu$(en* en* e&ua# e&ua# peu$( peu$(%en %en me"upa me"upakan kan alinan alinan n(n-un n(n-un%i %i(na (nall $a"i $a"i e&ua# e&ua# %en* %en* &iaan)a a!u ekuen nukle(!i$a $apa! &e"u&a# e#in%%a in-(!mai &i(l(%i $i $alamn)a menja$i !i$ak $apa! $i&a'a. Peu$(%en ini $inamakan TR?9 $an peu$(%en ini &e"#u&un%an $en%an an%%(!a -un%i(nal $a"i kel(mp(k %en !"ipin(%en. 92 %en ekuen panjan% &e"ulan%* ekuen !e"$apa! $i &e"&a%ai !empa! pa$a %en(m. Te"$apa! 8 !ipe u!ama %en(m panjan% &e"ulan%* $inamakan LINE elemen nu'lea" panjan% )an% &e"elan%/elin% * elemen LTR LTR ujun ujun% % panj panjan an% % )an% )an% &e"u &e"ula lan% n% $an $an !"anp !"anp(" (" DNA. DNA. Dua Dua mik" mik"( (a! a!eli eli!* !* e&u! e&u!an an $i a!a a!a me"upakan ekuen $imana e&ua# m(!i- pen$ek &e"ulan% $alam !an$em. Sa!u $a"i mik"( a!eli! $apa! $ili#a! $i &a,a# ini )an% mempun)ai m(!i- GA &e"ulan% e&an)ak 1< kali* epanjan% ekuen > 9/ GAGAGAGAGAGAGA GAGAGAGAGAGAGAGAGAGAGAGAGAGAGAGA GAGAGAGAGAGAGAGAGA 0/ 4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T 4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T4T 4T4T4T4T Mik"(a!eli! ke$ua melipu!i < m(!i- TATT &e"ulan%. Te"ak#i "ak#i"* "* ki"a ki"a/k /ki" i"aa 9 9 $a"i $a"i e%m e%men en 9k& 9k& pa$a pa$a %en( %en(m m manu manuia ia !e"&u !e"&ua! a! $a"i $a"i pe"e%an%an n(n %en* !i$ak &e"ulan%* a!u alinan DNA )an% &elum $ike!a#ui -un%in)a a!au i%ni-ikan. Seuai $en%an in-("mai &i(l(%i )an% $iimpan)a* &ai $a!a ekuen &i(l(%i $apa! &e"upa &ai $a!a p"ime" un!uk men)impan ekuen p"ime" aam nuklea! maupun p"(!ein* &ai $a!a ekun$e" ekun$e" un!uk men)impan m(!i- ekuen p"(!ein* $an &ai $a!a !"uk!u" un!uk un!uk men)i men)impa mpan n $a!a $a!a !"uk!u !"uk!u"" p"(!ein p"(!ein maupun maupun aam nuklea! nuklea!.. Bai Bai $a!a u!ama u!ama un!uk un!uk ekuen ekuen aam nuklea nuklea!! aa! ini a$alan a$alan% % GenBan GenBank k Ame"ik Ame"ikaa Se"ika Se"ika!*E !*EMBL MBLE" E"(pa (pa*$ *$an an DDB+Dna Da!a Bank (- japan. Ke!i%a &ai $a!a !e"e&u! &eke"ja ama $an &e"!u!u" $a!a e'a"a #a"ian un!uk un!uk menja%a menja%a keluaan keluaan ke'akupan ke'akupan main%/main% main%/main% &ai $a!a. Sum&e" Sum&e" u!ama $a!a ekuen aam nuklea! a$ala# u&mii lan%un% $a"i pa"ie! in$i5i$ual* p"()ek ekuen %en(m* $an pen$a-!a"an pa!en. Selain &e"ii ekuen aam nuklea!* en!"i $alam &ai $a!a ekuen aam nuklea! umumn)a men%an$un% in-("mai !en!an% jeni aam nuklea! DNA a!au RNA* RNA* nama nama ("%ani ("%anim m um&e" um&e" aam nuklea! nuklea! !e"e&u !e"e&u!* !* $an pu!ak pu!akaa )an% )an% &e"kai! &e"kai!an an $en%an ekuen aam amin( nuklea!. Semen!a"a i!u* '(n!(# &e&e"apa &ai $a!a pen!in% )an% men)impan ekuen p"ime" p"(!ein a$ala# PIR p"(!ein in-("mai "e(u"'e*USA* S,i/ P"(!E P"(!EUR UR** $an T"EMBE "EMBELE LEUR UR.. Ke!i%a Ke!i%a &ai &ai $a!a $a!a !e"e&u !e"e&u!! !ela# !ela# $i%a&u $i%a&un%k n%kan an $alam $alam UniP"(! )an% $i$anai e&a%ian &ea" (le# AS. En!"i $alam UniP"(! men%an$un% in-("mai
!en!an !en!an% % ekuen ekuen p"(!ein p"(!ein** nama nama ("%ani ("%anim m um&e" um&e" p"(!ei p"(!ein* n* pu!ak pu!akaa )an% )an% &e"kai &e"kai!an !an** $an k(men!a" )an% umumn)a &e"ii penjelaan men%enai -un%i p"(!ein !e"e&u!. BLAST me"upakan pe"kaka &i(in-("ma!ika )an% &e"kai!an e"a! $en%an pen%%unaan &ai $a!a ekuen &i(l(%i. Peneluu"an BLAST pa$a &ai $a!a ekuen memun%kinkan %en ejeni pa$a &e&e"apa ("%anime a!au un!uk meme"ika kea&a#an #ail ekuenin% maupun un!uk un!uk meme"ik meme"ika a -un%i -un%i %en #ail #ail ekuen ekuenin in%. %. Al%(" Al%("i!m i!maa )an% )an% men$a men$aa"i a"i ke"ja ke"ja BLAST BLAST a$ala# a$ala# pen)ejaj pen)ejaja"a a"an n ekuen ekuen. . PDB a$ala# a$ala# &ai &ai $a!a $a!a !un%%a !un%%all )an% )an% men)i men)impa mpan n m($el m($el !"u'!u !"u'!u"al "al !i%a !i%a $imen $imenii p"(!ei p"(!ein n $an aam nuklea! nuklea! #ail #ail penen! penen!uan uan ekpe"im ekpe"imen! en!al al $en%a $en%an n k"i!al(%"a-i/*pek!(k"(-i NMR $an mik"(k(pi ele'!"(n. PDB men)impan $a!a !"uk!u" e&a%ai e&a%ai k(("$i k(("$ina! na! !i%a !i%a $imeni $imeni )an% )an% men%%a men%%am& m&a"k a"kan an p(ii p(ii a!(m/a a!(m/a!(m !(m $alam $alam p"(!ei p"(!ein n a!aupun aam nuklea!. Analii ekp"ei %en&Analii kla!e"in% ekp"ei %en pa$a kan%ke" pa)u$a"a& Ekp"ei %en $apa! $i!en!ukan $en%an men%uku" ka$a" mRNA $en%an &e"&a%ai ma'am !eknik. Teknik/!eknik !e"e&u! umumn)a $i!e"apkan pa$a analii ekp"ei %en kala &ea" )an% men%uku" ekp"ei &an)ak %en* &a#kan %en(m $an men%#ailkan men%#ailkan $a!a kala &ea". Me!($e/me!($e pen%alian $a!a $i!e"apkan pa$a $a!a !e"e&u! un!uk mempe"(le# p(la/p(la in-("ma!i5e. in-("ma!i5e. Se&a%ai Se&a%ai '(n!(#* '(n!(#* me!($e/me!( me!($e/me!($e $e k(mp"ai k(mp"ai $i%unakan $i%unakan un!uk un!uk mem&an$in mem&an$in%kan %kan ekp"ei $ian!a"a %en/%en* emen!a"a me!($e/me!($e kla!e"in% $i%unakan un!uk mempa"!ii $a!a !e"e&u! &e"$aa"kan keamaan ekp"ei %en. Basis data sekuens biologis
Seuai $en%an jeni in-("mai &i(l(%i )an% $iimpann)a* &ai $a!a ekuen &i(l(%i $apa!
&e"upa
&ai
$a!a
p"ime"
un!uk
men)impan
ekuen
p"ime" aam
nuklea! maupun p"(!ein maupun p"(!ein** &ai $a!a ekun$e" un!uk men)impan m(!i- ekuen p"(!ein* $an &ai $a!a !"uk!u" un!uk men)impan $a!a !"uk!u" p"(!ein maupun aam aa m nuklea!. Bai $a!a u!ama
un!uk
ekuen
aam
nuklea!
aa!
ini
a$ala# GenBank GenBank Ame"ika Ame"ika
Se"ika!* EMBL EMBL E"(pa* E"(pa* $an DDB+(en) DNA DNA Data Bank of Japan* Japan * +epan% +epan%. . Ke!i%a &ai $a!a !e"e&u! &eke"ja ama $an &e"!uka" $a!a e'a"a #a"ian un!uk menja%a keluaan 'akupan main%/main% &ai $a!a. Sum&e" u!ama $a!a ekuen aam nuklea! a$ala# u&mii lan%un% $a"i $a"i pe"ie! pe"ie! in$i5i in$i5i$ua $ual* l* p"()e p"()ek k ekuen ekuenin in% %%en(m %en(m** $an $an pen$ pen$a-! a-!a"a a"an n pa!en pa!en.. Selai Selain n &e"i &e"iii ekuen aam nuklea!* en!"i $alam &ai $a!a ekuen aam nuklea! umumn)a men%an$un% in-( in-("m "mai ai !en! !en!an an% % jeni jeni aam aam nukl nuklea! ea! DNA DNA a!au a!au RNA RNA* * nama nama ("%anime um&e" um&e" aam nukl nuklea! ea! !e"e !e"e&u &u!* !* $an $an pu! pu!ak akaa )an% )an% &e"k &e"kai ai!an !an $en% $en%an an eku ekuen en aam aam nukl nuklea! ea! !e"e !e"e&u &u!. !. Semen!a"a Semen!a"a i!u* '(n!(# &e&e"apa &ai $a!a pen!in% )an% men)impan men)impan ekuen p"ime" p"(!ein a$ala# PIR Protein Protein
Information
Resource* Resource*
Ame"ika
Se"ika!* S,i/P"(! S,i/P"(! E"(pa* E"(pa*
$an T"EMBL E"(pa E"(pa. . Ke!i%a Ke!i%a &ai &ai $a!a $a!a !e"e&u !e"e&u!! !ela# !ela# $i%a&u $i%a&un%k n%kan an $alam $alam UniP"(! UniP"(! )an% )an% $i$anai !e"u!ama (le# Ame"ika Se"ika!. En!"i $alam UniP"(! men%an$un% in-("mai !en!an% ekuen p"(!ein* nama ("%anime um&e" p"(!ein* pu!aka )an% &e"kai!an* $an k(men!a" )an% umum umumn) n)aa &e"i &e"ii i penj penjela elaa an n men% men%en enai ai -un% -un%i i p"(! p"(!ei ein n !e"e !e"e&u &u!. !. BLAST Basic Basic Local Alignment Search Tool Tool me"upa me"upakan kan pe"kak pe"kaka a &i(in&i(in-("m ("ma!ik a!ikaa )an% )an% &e"kai &e"kai!an !an e"a! e"a! $en%an $en%an pen%%unaan &ai $a!a ekuen &i(l(%i. Peneluu"an BLAST BLAST BLAST search search pa$a &ai $a!a ekuen memun%kinkan ilmu,an un!uk men'a"i ekuen aam nuklea! maupun p"(!ein )an% mi"i mi"ip p $en% $en%an an eku ekuen en !e"! !e"!en en!u !u )an% )an% $imi $imili liki kin) n)a. a. Hal Hal ini ini &e"% &e"%un unaa mia mialn ln) )a un!u un!uk k menemukan %en eje ejeni ni
pa$a pa$a
&e&e &e&e"a "apa pa ("%anime a!au a!au
un!u un!uk k
mem meme"ik e"ika a
kea& kea&a a#a #an n
#ail ekuenin% maup maupun un un!u un!uk k meme meme"ik "ika a -un% -un%i i %en %en #ai #aill ekue ekuen nin in%. %. Al%("i!ma Al%("i!ma)an% )an% men$aa"i men$aa"i ke"ja BLAST a$ala# pen)ejaja"an pen)ejaja"an ekuen. PDB PDB Protein Protein Data Bank * Bank Da!a P"(!ein ein
a$ala#
&ai i
$a!a a!a
!un%%al
)an%
men) en)impan
m($el
!" !"uk!u"al
!i%a
$imeni p"(!ein $imeni p"(!ein $an $an aam nuklea! #ail nuklea! #ail penen!uan penen!uan ekpe"imen!al ekpe"imen!al $en%an $en%an k"i!al(%"a-i ina"/ * p pek ek!" !"( (k( k(pi pi
NMR NM R $an $an mik mik"(k "(k(pi (pi
elek!"( elek !"(n n.
PDB
men)impan
$a!a
!"uk!u"
e&a%ai k(( k(("$i "$ina! na! !i% !i%aa $im $imen enii )an% )an% men%%a men%%am&a m&a"ka "kan n p(ii p(ii a!(m a!(m/a! /a!(m (m $ala $alam m p"(! p"(!ein ein a!aupun aam nuklea!. Penyejajaran sekuens
p"(e pen)uuna pen)uunanCpen nCpen%a!u"a %a!u"an n Penyejajaran sekuens sequence alignment a$ala# p"(e $ua a!au le&i# ekuen ekuen e#in%%a e#in%%a pe"amaan ekuen/ekuen !e"e&u! !ampak n)a!a. Hail $a"i $a"i p"( p"(e e !e"e& !e"e&u! u! ju%a ju%a $ie& $ie&u! u! e&a% e&a%ai ai sequence sequence alignment a!au a!au alignment aja alignment aja.. Ba"i Ba"i ekuen $alam ua!u alignment $i&e"i $i&e"i iipan umumn)a $en%an !an$a e$emikian "upa e#in% e#in%%a %a k(l(m/ k(l(m/k(l k(l(mn (mn)a )a memua! memua! ka"ak! ka"ak!e" e" )an% )an% i$en!i i$en!ik k a!au ama ama $i an!a"a an!a"a ekuen ekuen/ / ekuen !e"e&u!. Be"iku! a$ala# '(n!(# alignment DNA DNA $a"i $ua ekuen pen$ek DNA )an% &e"&e$a* ''a!'aa' $an 'aa!%%%'aa' !an$a F menunjukkan ke'('(kan a!au match $i match $i an!a"a ke$ua ekuen. ''a!///'aa' F FF
FFFF
'aa!%%%'aa' me"upakan me!($e $aa" $alam analii ekuen. Me!($e ini $i%unakan Sequence alignment me"upakan un!uk un!uk mempelaja"i mempelaja"i e5(lui ekuen ekuen/e /ekue kuen n $a"i lelu#u lelu#u"" )an% )an% ama ama common common ancestor ancestor . . Ke!i$ak'('(kan mismatch mismatch $alam alignment $ia(iaikan $ia(iaikan $en%an p"(e mu!ai mu!ai** e$an%kan keenjan%an keenjan%an gap* gap* !an$a !an$a $ia( $ia(iai iaikan kan $en%an $en%an p"(e p"(e ine"i ine"i a!au $elei. $elei. Sequence alignment mem&e"ikan mem&e"ikan #ip(!ei a!a a!a p"( p"(e ee5(lui e5(lui )an% )an% !e"ja !e"ja$i $i $alam $alam ekue ekuen n/e /eku kuen en
!e"e&u!. Mialn)a* ke$ua ekuen $alam '(n!(# alignment $i $i a!a &ia ja$i &e"e5(lui $a"i ekuen )an% ama ''a!%%%'aa'. Dalam kai!ann)a $en%an #al ini* alignment ju%a ju%a $apa! menunjukkan p(ii/p(ii )an% $ipe"!a#ankan conserve conserve elama e5(lui $alam ekuen/ ekuen p"(!ein ekuen p"(!ein** )an% )an% menunj menunjukk ukkan an &a#,a &a#,a p(ii/ p(ii/p( p(ii ii !e"e& !e"e&u! u! &ia &ia ja$i ja$i pen!in pen!in% % &a%i &a%i !"uk!u" a!au -un%i p"(!ein !e"e&u!. Selain i!u* sequence i!u* sequence alignment ju%a ju%a $i%unakan un!uk men'a"i ekuen )an% mi"ip a!au ama $alam &ai $alam &ai $a!a $a!a ekue ekuen. n. BLAST a$ala# ala# a!u me!($e alignment )an% )an% e"in% $i%unakan $alam peneluu"an &ai $a!a ekuen. Pem($elan p"(!ein k(mpa"a!i- comparative comparative protein moelling me"amalkan me"amalkan !"uk!u" !"uk!u" ua!u p"(!ein &e"$aa"kan !"uk!u" p"(!ein lain )an% u$a# $ike!a#ui. Sala# a!u pene"apan me!($e ini a$ala# pem($elan #(m(l(%i homolog! homolog! moelling * * )ai!u p"e$iki !"uk!u" !e"ie" p"(!ein &e"$aa"kan keamaan !"uk!u" p"ime" p"(!ein. Pem($elan #(m(l(%i $i$aa"kan pa$a !e("i !e("i &a#,a &a#,a $ua p"(!ein )an% #(m(l(% #(m(l(% memiliki memiliki !"uk!u" )an% an%a! mi"ip a!u ama lain. Pa$a me!($e me!($e ini* !"uk!u" ua!u p"(!ein p"(!ein $ie&u! $ie&u! p"(!ein p"(!ein !a"%e! !a"%e! $i!en!ukan $i!en!ukan &e"$aa"kan &e"$aa"kan !"uk!u" p"(!ein lain p"(!ein !empla! )an% u$a# $ike!a#ui $an memiliki kemi"ipan ekuen $en% $en%an an p"(! p"(!ei ein n !a"% !a"%e! e! !e" !e"e& e&u! u!.. Sela Selain in i!u* i!u* pene pene"a "apa pan n lain lain pem( pem($e $ela lan n k(mp k(mpa" a"a! a!i- i- a$ala# protein threading )an% )an% $i$aa"kan pa$a kemi"ipan kemi"ipan !"uk!u" !"uk!u" !anpa kemi"ipan ekuen p"ime". La!a" &elakan% protein &elakan% protein threaing a$ala# a$ala# &a#,a !"uk!u" p"(!ein le&i# $ik(ne"5ai $a"ipa$a ekuen p"(!ein elama e5(lui $ae"a#/$ae"a# )an% pen!in% &a%i -un%i p"(!ein $ipe"!a#ankan !"uk!u"n)a. Pa$a pen$eka!an ini* !"uk!u" )an% palin% k(mpa!i&el un!uk ua!u ekuen aam amin( $ipili# $a"i emua jeni !"uk!u" !i%a $imeni p"(!ein )an% a$a. Me!($e/ me!($e )an% !e"%(l(n% $alam $alam protein &e"ua#a menen!ukan !in%ka! k(mpa!i&ili!a protein threaing &e"ua#a !e"e&u!. Dalam pen$eka!an de novo a!au a" initio* initio* !"uk!u" p"(!ein $i!en!ukan $a"i ekuen p"ime"n)a !anpa mem&an$in%kan $en%an !"uk!u" p"(!ein lain. Te"$apa! &an)ak kemun%kinan $alam pen$eka!an ini* mialn)a $en%an meni"ukan p"(e pelipa!an foling p"(!ein $a"i ekuen p"ime"n)a menja$i !"uk!u" !e"ie"n)a mialn)a $en%an imulai $inamika m(lekula" * * a!au $en% $en%an an (p!im (p!imia iai i %l(& %l(&al al -un% -un%i i ene" ene"%i %i p"(! p"(!ein ein..
P"( P"(e$ e$u" u"/p /p"( "(e$ e$u" u" ini ini
'en$e 'en$e"u "un% n%
mem&u! mem&u!u#k u#kan an p"(e p"(e k(mpu! k(mpu!ai ai )an% )an% in!en in!en** e#in% e#in%%a %a aa! ini #an)a #an)a $i%una $i%unakan kan $alam $alam menen!ukan !"uk!u" p"(!ein/p"(!ein ke'il. Be&e"apa ua#a !ela# $ilakukan un!uk men%a!ai keku"a keku"an%a n%an n um&e" um&e" $a)a $a)a k(mpu! k(mpu!ai ai !e"e& !e"e&u!* u!* mialn) mialn)aa $en%an $en%an upe"k(mpu!e" mialn)a mialn)a upe"k(mpu!e" Blue Gene 1 $a"i IBM IBM a!au k(mpu!ai !e"$i!"i&ui !e"$i!"i&ui istri"ute istri"ute computing * mialn)a p"()ek J(l$in%#(me J(l$in%#(me maupun k(mpu!ai %"i$. %"i$. Analii ekp"ei %en
Ekp"e Ek p"ei i %en $apa! $apa! $i!en! $i!en!uka ukan n $en%an $en%an men%uk men%uku" u" ka$a" ka$a" mRNA $en%an $en%an &e"&a%ai &e"&a%ai ma'a a'am
!eknik
mi mial aln)a n)a
$en% en%an microarra! microarra! a!aupun a!aupun Serial
Anal!sis
of
#ene
$%pression Anali Analii i Se"ial Se"ial Ekp"e Ekp"ei i Gen* Gen* SAGE SAGE.. Teknik eknik/!ek /!eknik nik !e"e&u !e"e&u!! umumn) umumn)aa $i!e"a !e"ap pkan
pa$a a$a
anali alii i
ekp"ei
%en
ka kala
&ea ea"
)an% an%
men%uku"
ekp"ei
&an)ak %en %en &a#kan &a#kan %en(m %en(m $an men%#ailkan $a!a kala &ea". Me!($e/me!($e pen%%alian $a!a ata ata mining $i!e"apkan pa$a $a!a !e"e&u! un!uk mempe"(le# p(la/p(la in-("ma!i-. Se&a%ai '(n!(#* me!($e/me!($e k(mpa"ai $i%unakan un!uk mem&an$in%kan ekp"ei $i an!a" an!a"aa %en/% %en/%en en** emen emen!a !a"a "a me!($ me!($e/m e/me!( e!($e $e kla kla!e" !e"in in% % clustering $i%u $i%una naka kan n un!u un!uk k mempa"!ii $a!a !e"e&u! &e"$aa"kan keamaan ekp"ei %en. 0. Ala! Ala! $an $an Ba#a Ba#an n a. Ala! > K(mpu!e" • 4#a"%e" • M($em • Ala! !uli • &. Ba#an > Si!u N4BI • K($e %en • NM129 • NM<1::.0 •
8. 4a"a Ke Ke"ja A. Anal Anali ii i ekp ekp"e "eii Gen Buka i!u N4BI Ii k(!ak ea"'# nu'le(!i$e -(" $en%an nama %en )an% akan $ianalii k($e ke!e"an%an #(m(apien Pili# %en )an% akan $ianalii 4(p) ekuen $alam "e%i(n 4DS Buka i!u N4BI la%i kemu$ian klik OJR Jin$e" Maukan ekuen 4DS )an% !ela# $i/'(p) lan%ka# 8 ke k(l(m JASTA JASTA J("ma!/@ Klik O"- Jin$* akan mun'ul < -"ame Klik Klik -"ame -"ame !e"e !e"e&u &u!! a!u/ a!u/pe pe" "a!u a!u maka maka akan akanmu mun' n'ul ul ekue ekuen n aam aam amin amin( ( #ail #ail !"ank"ipi 4DS )an% !ela# $imaukan !a$i. 4a"ila# -"ame mana )an% me"upakan
ekuen %en pen%k($e p"(!ein !a"%e! $en%an men'('(kan ekuen aam amin( )an% $i$apa! $en%an ekuen aam amin( pa$a !ampilan a,al i$en!i!a %en -ea!u"e
B. H(m( H(m(l( l(%i %i p"(! p"(!ei ein n
Buka i!u N4BI Ii k(!ak ea"'# nu'le(!i$e -(" $en%an nama %en )an% akan $ianalii k($e ke!e"an%an #(m(apien Ten!ukan Ten!ukan ua!u %en )an% akan $ianalii #(m(l(%i p"(!einn)a Se!ela# mauk ke #alaman p%e euen'e 5ie,e"* klik link p"(!ein. 4(p) euen aam amin(n)a Kelua" $a"i #alaman !e"e&u! a!au &uka i!u )an% ama. Klk menu BLAST Pili# p"(!ein p"(!ein &la! Bla!p* klik. Pa!e ekuen aam amin( pa$a k(!ak UER? un!uk men'a"i #(m(l(%in)a. Tekan BLAST* e!ela# mun'ul #alaman &a"u* !ekan JORMAT. Akan mun'ul #ail -("ma! pa$a ne, ,in$(,. Lakukan analii le&i# lanju! men%enai #(m(l(%i p"(!ein !e"#a$ap ekuen aam amin( )an% $imaukkan !a$i* )ai!u pa$a ("%amime elain #(m( apien* pe"#a!ikan '("en)a* kilk main% main% ("%anime ("%anime )an% e#(m(l(% un!uk mem&an$in%kan "ei$u aam amin(n)a a min(n)a $en%an ue").
9. Da!a Da!a pen pen% %ama! ama!an an A. La!i#a La!i#an n Anal Analii ii Ekp Ekp"ei "ei %en %en
K($e Gen
> NM129
Nama Gen
> H(m( apien e!"(%en "eep!("
4DS
> 209...222
+umla# AA
> 969 aa
J"ame 1 2 2 0 0 /1 /2 /2 /0
S!a"! k($(n 2: 8 2 / 1 2 0 6 1
S!(p k($(n T%a T%a T%a T%a Taa T%a Ta% T%a T%a
B. Tu%a Tu%a analii analii ekp"e ekp"ei i %en %en K($e
> NM<1::.0
Nama Gen
> #(m( apien neu"al "e!ine leu'ine 3ippe"
4DS
> 102...=89
+umla# AA
> 20: aa
J"ame 1 2 /1 /2
S!a"! k($(n < 2 1 2
4. La!i#a La!i#an n H(m( H(m(l(% l(%ii P"(!e P"(!ein in K($e %en
> NM129
Nama %en
> #(m( apien e!"(%en "e'ep!("
S!(p k($(n T%a Taa T%a !aa
K($e p"(!ein > NP11< NP11< N( . 1. 2. 0. 8. 9. <.
De'"ip!i(n E!"(%en "eep!(" i(-("m 1 E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 pan !"(%l($i!e E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 pan pani'u E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 pan a&elli E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 ma'a'a -a'i'ula"i E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 '(l(m&u an%eleni palia!u
Mak. S'("e 1281 1226 122= 122: 122: 1229
D. Tu%a Tu%a #(m #(m(l( (l(%i %i p"(!e p"(!ein in K($e %en
> NM<1::.0
Nama %en
> #(m( apien neu"al "e!ine leu'ine 3ippe"
K($e p"(!ein > NP<1<= N( . 1. 2. 0. 8. 9. <.
De'"ip!i(n Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein p(n%( a&eli Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein papi( anu&i Neu"al Neu"al "e!ina "e!ina pei pei-ik -ik leu'in leu'inee 3ippe 3ippe"" p"(!ei p"(!ein n i(-(" i(-("m m 0 au!u au!u na')mae Neu"al Neu"al "e!ina "e!ina pei-i pei-ik k leu' leu'ine ine 3ippe" 3ippe" p"(!ei p"(!ein n n(ma n(ma'u 'u leu'(%en) Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p" p"(!ein ma'a'a nem!"ina
Mak. S'("e 8:0 8<6 8<: 8<: 8<: 8<9
<. Pem&a#aan an Pa$a p"ak!ikum ini &e"!ujuan un!uk men%analii ekp"ei %en $an men$e!eki #ail ekp"ei ekp"ei %en ju%a men'a"i men'a"i #(m(l(%i #(m(l(%i %en pen%#ail pen%#ail p"(!ein !e"!en!u $a"i manuia manuia $en%an $en%an &e&e"apa ("%anim"e lain. P"a!ikum ini men%%unakan k($e NM129 )ai!u #(m( apien e!"(%en "e'ep!(" "e'e p!(" 1 )an% memiliki 4DS 209...222 )an% $i%unakan un!uk la!i#an. Dan k($e NM<1::.0 )ai!u #(m( apien neu"al "e!ina leu'ine 3ippe" )an% memiliki
4DS 102...=89 )an% $i%unakan e&a%ai !u%a. P"a!ikum ini men%%unakan -aili!a ORI Jin$e" Openin% Rea$in% J"ame pa$a i!u N4BI. Ekp"ei %en $ie&u! ju%a $en%an "an%kaian a!au 5a"ian aam amin(. P"(e ekp"ei %en $ia,ali $en%an !"ank"ipi DNA menja$i mRNA )an% kemu$ian menja$i p"(!ein. Anal Anali ii i ekp ekp"e "ei i %en %en $ila $ilaku kuka kan n $en% $en%an an 'a"a 'a"a meli meli#a #a!! eku ekuen en ua! ua!u u %en %en )an% an% $iekp"eikan melalui in!ei p"(!ein $alam p"(e !"anlai. Analii Analii ekp"e ekp"ei i %en e&a%a e&a%aii la!i#a la!i#an n $en%an $en%an k($e k($e NM NM129 129 lalu $i lakuka lakukan n lan%ka# epe"!i $i 'a"a ke"ja $an $i$apa!kan #ail 6 -"ame )ai!u 1 $en%an 2: !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !%a* 2 $en%an 8 !a"! !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !%a* 2 $en%an 2 !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !%a* 0 !i$ak a$a !a"! k($(n $an !(p k($(n !%a* 0 $en%an 1 !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !%a* /1 $en%an 2 !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !%a* /2 $en%an 0 !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !a%* /2 $en%an 6 !a"! k($(n $an !(p k($(nn!a !%a* /0 $en%an 1 !a"! !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !%a. Analii Analii ekp"e ekp"ei i %en e&a%a e&a%aii !u%a !u%a $en%an $en%an k($e k($e NM< NM<1:: 1::.0 .0 lalu lalu $i lakuka lakukan n lan%ka# epe"!i $i 'a"a ke"ja $an $i$apa!kan #ail 8 -"ame )ai!u 1 $en%an < !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !%a* 2 $en%an 2 !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !aa* /1 $en%an 1 !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !%a* $an /2 $en%an 2 !a"! k($(n $an !(p k($(nn)a !aa. Men'a"i Men'a"i #(m(l( #(m(l(% % $a"i $a"i k($e k($e NM NM129 129 e&a%ai e&a%ai la!i#a la!i#an n $an $ilakuk $ilakukan an lan%ka lan%ka# # epe"!i $i 'a"a ke"ja* $ipe"(le# #ail 9 peie )an% memiliki '("e makimal men$eka!i E!"(%en "eep!(" i(-("m 1 )ai!u 1281 e&a%ai &e"iku! E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 pan !"(%l($i!e 1226 E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 pan pani'u 122= E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 pan a&elli 122: E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 ma'a'a -a'i'ula"i 122: E!"(%en "eep!(" i(-("m 2 '(l(m&u an%eleni palia!u 1229 Kelima Kelima Speie Speie $i a!a memiliki memiliki ke$eka ke$eka!an !an '("e '("e $en%an $en%an k($e k($e )an% )an% $i'a"i. $i'a"i. Dan %am&a" $a"i kelima !e"e&u! !e"$apa! pa$a lampi"an. Men'a"i Men'a"i #(m(l( #(m(l(% % $a"i $a"i k($e k($e NM NM<1: <1::.0 :.0 e&a%ai e&a%ai !u%a !u%a $an $ilaku $ilakukan kan lan%ka lan%ka# # epe"!i $i 'a"a ke"ja* $ipe"(le# #ail 9 peie )an% memiliki '("e makimal men$eka!i Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein $en%an '("e 8:0 )aii!u e&a%ai &e"iku! > Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein p(n%( a&eli Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein papi( anu&i Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein i(-("m 0 au!u na')mae
8<6 8<: 8<:
Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein n(ma'u leu'(%en) 8<: Neu"al "e!ina pei-ik leu'ine 3ippe" p"(!ein ma'a'a nem!"ina 8<9 Kelima Kelima Speie Speie $i a!a memiliki memiliki ke$eka ke$eka!an !an '("e '("e $en%an $en%an k($e k($e )an% )an% $i'a"i. $i'a"i. Dan %am&a" $a"i kelima !e"e&u! !e"$apa! pa$a lampi"an.
:. Keim impulan lan a. Analii Analii ekp"e ekp"ei i %en k($e %en NM1 NM129 29 memilik memilikii 6 -"ame -"ame )an% )an% men'e"min men'e"minkan kan ekp"e ekp"ei i %en ka"ena ka"ena memili memiliki ki !a"! !a"! k($(n k($(n $an !(p !(p k($(n k($(n.. Se$an% Se$an%kan kan k($e k($e %en NM<1::.00 memiliki 8 -"ame )an% men'e"minkan men'e" minkan ekp"ei ekp"e i %en ka"ena memiliki !a"! k($(n $an !(p k($(n. &. Be&e"apa ("%anime )an% e#(m(l(% $en%an H(m( apien e!"(%en an!a"a lain Pan troglo!tes & simpanse '( Pan panicus & simpanse keril '( Pongo a"elii & )rangutan Sumate Sumatera ra '( *acaca *acaca fascicu fascicular laris is & mon!et mon!et kra+mo kra+mon!e n!ett ekor ekor pan,an pan,ang g '( -olo"u -olo"uss ango angole lens nsis is pall pallia iates tes & Ango Angola la colo colo"u "uss '. Se$an%kan Se$an%kan ("%anime ("%anime )an% e#(m(l(% e#(m(l(% $en%an $en%an Neu"al "e!ina pei-ik pei-ik leu'ine 3ippe" 3ippe" p"(!ein an!a"a lain p(n%( a&eli* a&eli* papi( anu&i* au!u na')mae* n(ma'u leu'(%en)* $an ma'a'a nem!"ina.
=. Da-! Da-!a" a" Pu! Pu!ak akaa An(nim 21<.Buku Pe!unjuk P"ak!ikum Bi(l(%i Sel M(lekula".Uni5e"i!a 7a#i$ 7a#i$ Ha)im Sema"an% #!!p>CC,,,.n'&i.#lm.ni#.%(5 $iake #!!p>CC,,,.n'&i.#lm.ni#.%(5 $iake !an%%al 8 ap"il 21< ?u,(n(* T"i,i&(,(. 29. Biologi 29. Biologi *olekuler . E"lan%%a> +aka"!a.
Lampi"an 1. Anali Analii i ekp"e ekp"ei i %en la!i# la!i#an an K($e Gen > NM129 Nama Gen > H(m( apien e!"(%en "eep!("
2. anali analii i ekp" ekp"e eii %en !u !u%a %a K($e
> NM<1::.0
Nama Gen
> #(m( apien neu"al "e!ine leu'ine 3ippe"
0. H(m( H(m(l( l(%i %i P"(! P"(!ei ein n la!i la!i#a #an n K($e %en
> NM129
Nama %en
> #(m( apien e!"(%en "e'ep!("
1. Pan Pan !"(% !"(%l( l($) $)!e !e im impa pan nee
2. Pan Pan pani pani'u 'u impa impan nee ke"$ ke"$il il
0. P(n%( P(n%( a&eli a&eliii O"an O"an%u! %u!an an Suma Suma!e"a !e"a
8. Ma'a'a -a'i'ula"i -a'i'ula"i m(n)e! m(n)e! k"aCm(n) k"aCm(n)e! e! ek(" ek(" panjan% panjan%
9. 4(l(&u 4(l(&u an%(len an%(leni i pallia! pallia!e e An%(la An%(la '(l(&u '(l(&u
8. #(m( #(m(l( l(%i %i p"( p"(!e !ein in !u !u%a %a K($e %en
> NM<1::.0
Nama %en
> #(m( apien neu"al "e!ine leu'ine 3ippe"
