LKPD 3.1-1 SEL _ kegiatan 1
Nama Anggota Kelompok 1. ______________________________________________ 2. ______________________________________________ 3. ______________________________________________
4. _______________________________________________ 5. _______________________________________________ 6. _______________________________________________
Komponen Kimiawi Sel A. Tujuan •
•
Mengetahui komposisi kimiawi pada berbagai makanan yang berasal dari sel hewan dan tumbuhan Mengetahui komponen kimiawi penyusun struktur sel
B. Dasar teori Setiap makhluk hidup tersusun atas sel-sel yang mengandung senyawa-senyawa organic dan anorganik. Senyawa anorganik di dalam sel terdiri atas air, garam-garam mineral, dan gas. Senyawa organik dalam sel terdiri atas karbohidrat, lemak dan protein. Uji kandungan senyawa senyawa organik berupa karbohidrat karbohidrat dan protein menggunakan menggunakan beberapa bahan kimia. Uji karbohidrat menggunakan larutan iodin yang akan berubah warna menjadi biru kehitaman saat bereaksi dengan amilum, sedangkan larutan benedict akan bereaksi dengan zat gula membentuk endapan merah bata. Adapun biuret akan berekasi dengan protein sehingga berubah warna menjadi ungu. Uji kandungan lemak pada bahan dasar makanan menggunakan kertas buram. Jika kertas buram itu tembus pandang maka bahan makanan itu mengandung lemak. C. Alat dan Bahan Alat:
Bahan:
•
Pipet tetes
•
Putih telur
•
Pengaduk
•
Kuning telur
•
Palet
•
Semangka
•
Kertas buram
•
Biuret
•
Pisau /cutter
•
Larutan benedict
•
Gelas beaker
•
Pembakar Bunsen
•
Penjepit
•
Tabung reaksi
D. Prosedur 1. Siapkan alat dan bahan 2. Pisahkan antara kuning telur dan putih telur ke dalam gelas gelas beaker yang berbeda 3. Aduk putih dan kuning telurnya hingga hancur 24
4. Potonglah semangka menjadi beberapa potongan berukuran sedang 5. Peraslah air dari semangka dan masukkan ke dalam gelas beaker 6. Letakkan bahan yang akan diuji ke dalam pallet, masing-masing bahan sebanyak dua cekungan berlabel A dan B 7. Tetesi setiap cekungan A dengan biuret, aduklah dan amati perubahan warna yang terjadi jika ada 8. Celupkan cutton bud ke dalam setiap sampel bahan, lalu oleskan pada kertas buram. Tunggulah hingga mengering. Amati perubahan yang terjadi pada bagian yang diolesi 9. Masukkan air ke dalam bahan putih telur dan kuning telur yang akan diuji dan aduklah. 10. Masukkan sebanyak 5 mL dari setiap bahan ke dalam tabung reaksi 11. Panaskan setiap tabung reaksi berisi bahan dengan pembakar Bunsen selama 30 detik. Amati perubahan yang terjadi pada bahan yang diuji E.
Tabel Hasil Pengamatan
NO
Bahan Makanan
1
Kuning Telur
2
Putih Telur
3
Semangka
F.
Pertanyaan
Uji Protein (Perubahan Warna) Sebelum Sesudah
Uji Lemak (Transparan/tidak)
Uji glukosa (endapan merah bata) Ada
Tidak
1. Warna apa yang muncul setelah bahan ditetesi biuret? Jawaban : .................................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... 2. Apa yang menyebabkan terjadinya perubahan warna pada sampel bahan setelah ditetesi biuret? Jawaban : ................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... 3. Sampel bahan apa saja yang mengandung protein? Jawaban : ................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... 4. Sampel bahan apa saja yang mengandung lemak?
25
Jawaban : ................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... 5. Kamu pasti pernah makan semangka yang memiliki rasa manis. Rasa manis ditimbulkan oleh adanya kandungan gula di dalam suatu bahan makanan atau minuman. Jelaskan bukti yang dapat kamu temui sehingga menjelaskan bahwa semangka memang mengandung gula! Jawaban : .................................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... 6. Setelah melakukan percobaan ini, sebutkan senyawa organic dan anorganik yang ada di dalam sel! Jawaban : ................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... 7. Kamu sudah mengetahui komponen kimiawi penyusun sel. Carilah informasi dari buku dan media online mengenai letak setiap komponen kimiawi tersebut di dalam sel! Isilah tabel berikut untuk mencatat informasi yang kamu dapatkan. No. Jenis komponen kimiawi 1. Lemak
2
Protein / asam amino
3
Karbohidrat / zat gula
4
Air
Lokasi ditemukannya komponen Membrane sel, membran nucleus, …
26
5
Ion dan mineral
Kesimpulan ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................
27
Lkpd 2 - sel
Kegiatan 1
Struktur Sel Tumbuhan dan Sel Hewan Kegiatan 1 Nama Anggota Kelompok 1. ______________________________________________ 2. ______________________________________________ 3. ______________________________________________
4. _______________________________________________ 5. _______________________________________________ 6. _______________________________________________
1. Melakukan pengamatan mikroskopik terhadap sel tumbuhan dan sel hewan 2. Mengidentifikasi bagian-bagian sel tumbuhan dan sel hewan 3. Menjelaskan perbedaan struktur sel tumbuhan dan sel hewan berdasarkan hasil pengamatan
1. Alat: 2. Bahan:
-
Pisau / silet
-
Pinset
-
Bawang merah
-
Mikroskop
-
Epitel dinding mulut
-
Kaca objek dan kaca
-
Cutton bud / tusuk gigi
penutup
-
Tissue / kerta hisap
-
Pipet tetes
-
Metilen biru
-
Tusuk gigi
-
Iodin / betadine
Langkah kerja: 1. Pengamatan sel tumbuhan (bawang merah Allium cepa) a) Kupaslah kulit luar dari bawang merah yang kering b) Ambillah lapisan berwarna ungu dari lapisan bawang merah dan lapisan putih bagian dalam umbi bawang merah dengan silet / cutter c) Letakkan lapisan ungu dan lapisan putih tersebut di atas kaca objek yang berbeda d) Tetesi setiap lapisan tersebut dengan iodin menggunakan pipet tetes 28
e) Tutuplah setiap preparat tersebut dengan kaca objek f) Seraplah cairan iodin yang berlebih dengan kertas isap/tissue g) Amatilah setiap preparat tersebut dengan mikroskop dari perbesaran rendah terlebih dahulu h) Gambarlah sel dari salah satu preparat yang kalian lihat di lembar pengamatan i) Berilah keterangan bagian-bagian sel yang teramati
2. Pengamatan sel hewan (epitel dinding mulut) a) Koreklah dinding mulut bagian dalam dengan cutton bud b) Usapkan cutton bud tersebut di atas kaca objek c) Tetesilah preparat tersebut dengan metilen biru d) Tutuplah preparat dengan kaca objek e) Seraplah cairan metilen biru yang berlebih dengan kertas isap / tissue f) Amatilah preparat tersebut dengan mikroskop dari perbesaran rendah terlebih dahulu g) Gambarlah sel yang kalian lihat di lembar pengamatan h) Berilah keterangan bagian-bagian sel yang teramati dan perbesaran lensa yang kalian gunakan
Hasil pengamatan: 1. Pengamatan sel tumbuhan bawang merah Allium cepa lapisan …
Keterangan:
29
2. Pengamatan sel hewan (epitel dinding mulut)
Keterangan:
Jawablah pertanyaan berikut! 1. Sebutkan 2 perbedaan antara sel tumbuhan dengan sel hewan (epitel) yang kalian amati? (skor : 2) Jawaban : ............................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. 2. Perhatikan gambar berikut! Menurut kalian, apakah gambar di samping adalah sel tumbuhan atau sel hewan? Jelaskan alasanmu! (skor: 3) Jawaban: ..................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................
Kesimpulan: ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................
30
Kegiatan 2
Mengapa Sel Berukuran Kecil? Pada kegiatan 1, kalian telah mengamati sel epidermis bawang dan sel epitel. Kedua jenis sel tersebut hanya bisa diamati menggunakan mikroskop karena ukurannya yang sangat kecil. Tahukah kamu, sel berukuran kecil karena sel harus melakukan berbagai proses yang membutuhkan waktu yang efektif dan efisien, misalnya pertukaran gas oksigen dan glukosa yang harus melewati membrane sel dari / ke dalam sel. Jika berbagai kebutuhan tersebut tidak berjalan secara efisien, makan sel bisa mati. Pada kegiatan 2 ini, kalian akan melakukan percobaan dan investigasi mengenai keterkaitan antara uk uran sel, luas permukaan, dan volume sel terhadap proses pertukaran zat pada sel.
Tujuan: •
melakukan percobaan dan investigasi mengenai keterkaitan antara ukuran sel, luas permukaan, dan volume sel terhadap efisiensi proses penyerapan zat pada sel.
Alat dan Bahan: 1. Kotak kubus dari kertas karton berbeda ukuran sisinya
2. Mistar / penggaris 3. Alat tulis
Langkah kerja: 1. Hitunglah luas permukaan setiap kubus dengan rumus : =
2. Hitunglah volume setiap kubus dengan rumus berikut: = =
3. Hitunglah perbandingan Luas permukaan terhadap volume setiap kubus dengan rumus:
31
4. Tulislah hasil pengukuranmu ke dalam tabel berikut. Kubus ke-
I
II
III
…
Luas permukaan (cm2)
Volume (cm3)
Luas permukaan / volume
Analisis: Jawablah pertanyaan berikut berdasarkan hasil percobaanmu! 1. Apa yang terjadi pada perbandingan luas permukaan terhadap volume kubus jika kubus lebih besar? Jawaban: ............................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................
2. Menurutmu, bagaimana hubungan luas permukaan terhadap efisiensi penyerapan zat-zat dari luar sel ke dalam sel? Jawaban: .............................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................
3. Menurutmu, bagaimana hubungan ukuran sel terhadap efisiensi penyerapan zat-zat dari luar sel ke dalam sel? Jawaban: .............................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. 32
Kesimpulan: ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................
33
Lkpd 3 - sel Nama Anggota Kelompok 1. ______________________________________________ 2. ______________________________________________ 3. ______________________________________________
4. _______________________________________________ 5. _______________________________________________ 6. _______________________________________________
Struktur dan Fungsi Organel Sel dalam Bioproses Sel sebagai suatu system membran merupakan penyusun terkecil dari setiap makhluk hidup yang melakukan proses metabolisme, sehingga sel itu sendiri pun melakukan metabolisme. Setiap metabolisme dilakukan oleh organel-organel yang ada di dalam sel. Tahukah kamu bahwa setiap organel saling berhubungan dalam melaksanakan proses metabolisme. Pada kegiatan 3 ini kamu akan mencari informasi tentang jenis-jenis organel dan fungsinya serta mengaitkan antara fungsi organel satu dengan yang lainnya di dalam sel.
Tujuan:
1. Mencari informasi tentang jenis-jenis organel sel dan fungsinya 2. Mengaitkan antara struktur dan fungsi organel satu dengan yang lainnya di dalam sel sebagai suatu system Alat :
1. Puzzle nama organel dan kolom fungsi 2. Alat tulis Langkah kerja:
1. Carilah informasi sebanyak-banyaknya mengenai organel sel dan fungsinya dari buku atau internet. 2. Tuliskan informasi yang kalian dapatkan ke dalam tabel hasil pengamatan berikut. Struktur organel yang harus kamu ketahui adalah bentuk dan susunan komponen penyusunnya.
34
No.
Nama Organel
1
Nukleus
Sel Sel Hewan Tumbuhan
Struktur organel
Berbentuk bulat, memiliki membrane yang berpori bersambungan dengan RE, mengandung kromatin dan memiliki nukleolus
Fungsi Organel •
•
•
Mengatur seluruh aktivitas sel Pori-pori sebagai saluran keluarnya RNA untuk mencetak protein Sebagai tempat replikasi DNA untuk proses pembelahan sel
Nama bioproses Sintesis mRNA (RNA untuk cetakan protein) Replikasi DNA
2 3 4 5 6. 7. 8. 9. 10. 35
3. Cermatilah puzzle yang telah dibagikan.
4. Pasangkanlah setiap puzzle dengan nama organel dengan fungsinya. 5. Pasangkanlah puzzle fungsi dengan organel yang tepat berikutnya
Analisis: 1. Jelaskan perbedaan organel dan fungsinya pada sel hewan dan sel tumbuhan berdasarkan data yang kalian dapatkan! Jawaban: ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................
2. Tumbuhan mampu melakukan fotosintesis sedangkan sel hewan tidak. Jelaskan pendapatmu mengenai pernyataan tersebut! Jawaban: ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................
36
.................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... 3. Bagaimana hubungan membrane sel dengan mitokondria dalam bioproses respirasi seluler? Jawaban: ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... 4. Jelaskan keterkaitan antara ribosom, nucleus, dan sitoplasma dalam bioproses sintesis protein! Jawaban: ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................
5. Jika sel adalah suatu pabrik, buatlah 3 analogi organel sel dengan alat-alat yang ada di pabrik berdasarkan fungsinya! Jawaban: ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... 6. Jika kloroplas tidak ada di dalam sel tumbuhan rusak karena adanya radiasi. Apa yang akan terjadi terhadap kehidupan di bumi? Jawaban: ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... 37
.................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... Kesimpulan: ........................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................
38
Bentuk Puzzle seperti pada gambar di bawah ini
Dinding sel
Hubungan
_________ _________ ____
Nukleus
n a g n u b u H
Kromosom
Hubungan
_ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _
_
_________ _________ ____
Mitokondria
n a g n u b u H
_ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _
39
40
