!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
!"#$%&'" )*$+, - )*$+",#"#
./,'"0"1,#" 2#&"/,3 •
2&"%$ "/"3"0 4$.5$36"%". #&.7" 8".5 36."9 "#"6 :"&% ;$<".8"9 #&5" =#&5"> 9"3& "#"6 3$<&0 /"3"? 1 0"%&@ o
2&"%$ "96# A <$%3".5;6.5 /"3"? B"9#6 96%".5 /"%& C ?&.556@
o
2&"%$ 9%D.&9 A <$%3".5;6.5 /"3"? B"9#6 <$%?&.556E?&.556 0&.55" <$%<63".E<63". ;$:"%" #$%6; ?$.$%6; F <$%63".5E63".5@
•
2&;$.#%& "/"3"0 /&"%$ 8".5 /&;$%#"& /$.5". 4$.5$36"%". /"%"0 "#"6 3$./&% /"3"? #&.7"@ o
2&;$.#%& "?$<" F "?$<&";&; A 9"%$." !"#$%&'($ *+,#&-.#+/$
o
2&;$.#%& <";&33$% F ;0&5$33D;&; A 9"%$." 0*+1'--$ ,23
!$0"%"#" +?$<&";&; "/"3"0 &.G$9;& 8".5 /&;$<"<9". D3$0 !"#$%&'($ *+,#&-.#+/$ <"&9 /$.5". "#"646. #".4" 5$7"3" =HI)>@ +?$<&";&; 6?6?.8" JKL ";&?4#D?"#&9 /". 1K L ;&;".8" ?$.&?<639". <$%<"5"& ;&./%D? 93&.&; ?63"& /"%& /&;$.#%& ;"?4"& "<;$; 0"#& "#"6 D%5". 3"&.@
45"6$*"7/78" •
M$.63"%". ;$:"%" G$9"3ED%"3 <"&9 ;$:"%" 3".5;6.5 =?$3"36& #".5".> ?"646. #&/"9 3".5;6.5 ="&% ?&.6? F ?"9".". 8".5 #$%:$?"%>@
•
(6?<$% 4$.63"%". A 9&;#"N 8" #&.7" 8".5 ?$.5"./6.5 9&;#" "?$<" 8".5 <$%";"3 /"%& 9"%&$% =/.,# = /.,# 2$,,'4 >@ >@
•
-".8"9 #$%7"/& /& #$?4"# 4$."?46.5". "."9 %$#"%/";& ?$.#"3N 4$.56.5;&".N .$5"%" <$%9$?<".5N ;".&#";& <6%69N 0D?D;$9;6"3@
•
2"4"# #$%7"/& /& ;$36%60 /6.&" ."?6. $./$?&9 /& +G%&9"N +?$%&9" O"#&.N P./&"N +;&" Q$.55"%"@
•
!";" &.96<";& A 1ER ?&.556@ S.#69 4";&$. "96# <&";".8" "9". ?$.5"3"?& 5$7"3" #$#"4& 6.#69 8".5 9%D.&; <&";".8" 96%".5 ?$%";"9". 5$7"3"@
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
4&"7/78" •
+?$<&";&; /&;$<"<9". D3$0 &.G$9;& 4"%";&# 9$3"% T0&UD4D/" =?$?&3&9& 9"9& ;$?6 F 4;$6/D4D/&6?> 8" !"#$%&'($ *+,#&-.#+/$ 5$" !"#$%&'($ 5+,2$4 =6?6?.8" !3 5+,2$4 $2$#&1'"63
•
!3 *+,#&-.#+/$ "/"3"0 4%D#DUD" 6;6; 8".5 ;$%&.5 0&/64 ;$<"5"& ?&9%DD%5".&;?$ 9D?$.;"3 ="4"#D5$.> /& 6;6; <$;"% ?".6;&" ."?6. /"4"# <$%6<"0 ?$.7"/& 4"#D5$. /$.5". :"%" ?$?<$.#69 9D3D.& /& /&./&.5 6;6; /". ?$.&?<639". 63;$%";&@
•
(&936; 0&/64 A o
o
Q%DGDUD&# EEV 4"#D5$.N #"4& #&/"9 /"4"# 0&/64 /& 3&.596.5". 36"% !
Q%DGDUD&# 0&;#D3&#&9" =#$4"#.8" 8".5 4"3&.5 4"#D5$.>
!
Q%DGDUD&# ?&.6#"
W&#" EEV &.G$9#&G =#$%6#"?" 9&;#" &.#& R>N #"4& /"4"# 0&/64 /& 3&.596.5". 36"% 9"%$." ?$?&3&9& /&./&.5 9&;#"@
!,9' :"695 6,% ;,&78$%$#"# •
•
4%1"#&,#" A 4%D;$; 4$?<$.#69". 9&;#" /"%& #%DGDUD&#@ 41#1"#&,#" A M%D;$; 9$36"%.8" #%DGDUD&# /"%& 9&;#"
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
<7'07/78" •
Q%DGDUD&# o
S96%". 1KEYK ?&9%D. =4$%<"./&.5". /$.5". $%&#%D;&# A Z ?&9%D.>@
o
Q$%/"4"# &.#& 8".5 #$%/"4"# /& $9#D43";?"@
o
[9#D43";?" <$.&.5 0D?D5$. #$%/"4"# /& <"5&". #$4& /". ?$?<$.#69 4;$6/D4D/&6? 8".5 <$;"% /". 3$<"% ;$4$%#& /"6.@
o
[./D43";?" <$%<6#&% 0"36;N <&";".8" ?$.5"./6.5 <"9#$%F;&;" ?"9".".
=5,&78%7*7%"1
=
$'>&'753,87?>&7#"#@
6"&$*91,%%>, $'"&'7#"& 5,6, &'707B7"&C
A,"&9
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
o
!$.;$9%$;&9". ;$7$.&; 4%D#$D3&#&9 8".5 /"4"# ?$./$;#%69;& /". ?$?<6"# .$9%D;&; 7"%&.5". ;$9&#"%.8" 8".5 .".#&.8" <$%4$%". /"3"? 4"#DG&;&D3D5& "?$<&";&;
o
:"#&7/"&"1, = CKERK ?&9%D.N &.#& "/" 1 /$.5". 9"%&D;D? 3$#"9 ;$.#%"3N $./D43";?" /5. \"96D3E\"96D3 85 #&/"9 ?$.5"./6.5 <"9#$%&F;&;" ?"9".". #$#"4& "/" $%&#%D;&# =0$.:$ #0$ ."?$>@
o
<"%9&, = ?$%64"9". <$.#69 4D9D9 6.#69 /"6% 0&/64N &.#& 1 /$.5". 9"%&D;D? 3$#"9 ;$.#%"3@ ]"96D3E\"96D3 #&/"9 ?$.5"./6.5 $%&#%D;&# #"4& ?$.5"./6.5 <"9#$%& /". ;&;" ?"9".".@
•
W&;#" o
S96%". 1KECK ?&9%D.
o
-$.#69 <63"# "#"6 3D.7D.5
o
M6.8" /&./&.5 9&;#" =;$0&.55" #"0". 0&/64 /& 36"% 0&.55" <$%<63".E<63". ;$#$3"0 /&9$36"%9". <$%;"?" /$.5". G$;$;>@
o
P.#& 1 EEV P.#& C EEV &.#& R
o
P.#& R =^6"/%&.6:3$&> 8".5 ;&G"#.8" 4"3&.5 &.G$9#&G /". /"4"# ?$?<$.#69 _ #%DGDUD&#@
o
M"/" 9&;#" ?6/" #$%/"4"# <$./" 9%D?"#&/ =<$./" 3&;D.5> /". \"96D3 53&9D5$. ;$<"5"& :"/".5". ?"9".".@
o
M"/" 9&;#" ?"#6% #&/"9 "/" <$./" 9%D?"#&/ /". \"96D3 53&9D5$.@
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
o
;,&70"#"7/78" Q%DGDUD&# ?$.7"/& <$%;&G"# 4"#D5$. #$%5".#6.5 /"%& ;&G"# 5$.$#&9 /". $.U&?"#&9.8" ;$%#" 9$?"?46"..8" ?$?4%D/69;& $.U&? 4%D#$D3&#&9@ Q%DGDUD&# /"3"? 6;6; 9$?6/&". "9". ?$.&.59"#9". ;$9%$;& ?696;N ?$.55".556 9D?4D;&;&.8" /". ?$./$43$;& ;$3 5D<3$# 4"/" ?6;&.N ;$0&.55" 4$%?69"". $4&#$3 ?$.7"/& %$.#". #$%0"/"4 &.\";&@ ($#$3"0 N a"3Fa"3b": 4"/" 4$%?69"". #%DGDUD&# "9". ?$.$?4$3 4"/" ;$3 &.#$%53"./63"%N /". /$.5". <".#6". /"%& $.U&? 4%D#$D3&#&9N "9". ?$./$5%"/";& $3";#&.N 9D3"5$.N G&<%D.$:#&. =#$%6#"?" ;&;#$&. 4%D#$&.";&N GD;GD3&4";$N /". 0$?D3&;&.>@ Q%DGDUD&# ?$.5&.\";& $4&#$3 9D3D. /". ?$.55".556 9D?4D.$. ?"#%&9; $9;#%";$363$%.8" 6.#69 9$?6/&". ?";69 9$ ;6
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
S396; "9&<"# !3*+,#&-.#+/$ 6?6?.8" ?$%64"9". 6396; 9$:&3 8".5 3$#"9.8" #$%;$<"% /& ?69D;" 6;6; /". <$%D.55" ;$4$%#& @
Q%DGDUD&# 8".5 <".8"9 /& /";"% /". /&./&.5 6396;N /$.5". 5$%"9". 4$%&;#"3#&9 ?"9" "9". &96# 9$36"% <$%;"?" &;& 6396; 9$ %D.55" 6;6; 6.#69 ?$.8$%".5 3"5& ?69D;" 6;6; 8".5 ;$0"# "#"6 9$36"% <$%;"?" #&.7"@ Q&.7" #$%;$<6# /&;$<6# #&.7" /&;$.#%& =<$%:"?46% /$.5". 3$./&% /". /"%"0>@ •
W6.:& A o
W"%$." ?$%6;"9 <"5&". ?69D;" 8".5 ?$.5"./6.5 ;$3 5D<3$# ?6;&. EEV #&.7" <$%3$./&%N 9"%$." "/" 6396; EEV #&.7" <$%/"%"0@
o
M%&.;&4 6#"?" 4"#DG A 0&;#D3&;&; /". .$9%D;&;
Q%DGDUD&# /"%& 6;6; #"/& 765" /"4"# ?$.8$%".5 D%5". $9;#%"&.#$;#&."3 ;$4$%#& 0$4"% =4"3&.5 ;$%&.5>N D#"9N 4"%6 "4"<&3" &96# ?$.5"3&% <$%;"?" "3&%". /"%"0@ D$*5,& 5'$6"/$1#" = ?,$?9*E '$1&9*E ?7/7% #"8*7"6
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
<,%"0$#&,#" 1/"%"# •
7(5&%+"$- 5+,/&%8&4#
•
!6"3
•
2&"%$ /$.5". #&.7" :"&%N 3$./&% "#"6 /"%"0
•
(#"/&6? "96# A /"4"# /&#$?69". /"%"0 /$.5". ;$/&9&# 3$69D;&# ;$%#" ;#"/&6? #%DGDUD&# !3 *+,#&-.#+/$ =<$.#69 0&;#D3&#&9">@
•
-&";".8" #&/"9 /$?"? =6.#69 ?$?<$/"9". /&"%$ "9&<"# &.G$9;& 3"&..8">
•
+?$<&";&; 9%D.&9 A /&"%$N "
•
+?$<&";&; $9;#%"&.#$;#&."3F7"%&.5". A o
-&";".8" ?$.8$%".5 0"#& /5. 5$7"3" A /$?"?N <"#69N .8$%& 4$%6# TSdN 0$4"#D?$5"3&N 7"6./&:$N .8$%& "
o
W$<".8"9". "<;$; 0"#& #$%<$.#69 /& 3D<6; 9".".N ;D3&#$%N /". <$%<$.#69 ."."0 B"%." :D93"#@
o
+<;$; 0"#& "4"<&3" #&/"9 ;$5$%" /&#".5".&N /"4"# 4$:"0 EEV ?$.$?<6; /&"G%"5?" EEV %D.55" 43$6%" /". 4"%6 EEV "<;$; 4"%6 =5$7"3" A .8$%& 43$6%"N .8$%& <"06 "9&<"# %$G$%%$/ 4"&.>@
o
+<;$; 8".5 4$:"0 765" /"4"# ?$.$?<6; 4$%&#D.&#&; /". ?$.8$%".5 4$%&.$6?N \"5&."N 963&# 4$%&"."3@
.7*5/"1,#" •
+<;$; 0"#& /". D%5". $9;#%"&.#$;#&."3 3"&..8"
•
QD9;$?&"
•
M$%GD%";& 6;6;
•
QDc&: ?$5"9D3D.
•
T64#6% "<;$;
!",8%7#"# •
!&%D;9D4&9 o
!&.&?"3 /&3"969". X 9"3& /"3"? B"9#6 1 ?&.556 <"&9 4"/" "96# ?"646. 9%D.&9@
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
o
+/".8" $%&#%D;&# /"3"? ;&#D43";?" #%DGDUD&# =#"./" 4"#D5.D?D.&9 #$3"0 #$%7"/& "?$<&";&; 8".5 &.\";&G>@
o
S.#69 4$?$%&9;"".N #&.7" 0"%6; /&;&?4". /"3"? 4$.5"B$# 4\" =4D3&\8.&3 "3:D0D3> "#"6 /&/&.5&.9". /"3"? ;606 R D *
•
($%D3D5& o
Q$%6#"?" ;".5"# ?$?<".#6 /& /"$%"0 .D. $./$?&;N #$#"4& /& /"$%"0 $./$?&; <&";".8" 0"?4&% ;$?6" D%".5 ;6/"0 4D;&#&G@
o
PI+ =&??6.D0$?"536#&.&. ";;"8>N "536#&.";& 3"#$9;N 5$3 /&GG6;&D. #$;#N 67& 9D?43$?$.N [OP(+ =[.U8?$E3&.9$/ P??6.D;D%<$.# +;;"8>
•
o
P5a ".#& 3$9#&.A !&.556 1
o
P5! ".#& 3$9#&. A !&.556 1EX
2$#$9;& ".#&5$. o
a"3Fa"3b": 3$:#&. =".#&5$. 4"/" "?$<"> /"4"# /&/$#$9;& /"3"? #&.7"N ;$%6?N "<;$;N "&% 3&6% /$.5". #$9.&9 [OP(+
•
M*T =9&-.%'4$,' :*$+" ;'$/#+&">
•
-&";".8" A 9D?<&.";& ?&9%D;9D4&9 #&.7" e 67& ;$%D3D5&
•
+4"<&3" "/" &./&9";& A 9D3D.D;9D4& /". <&D;9D4&
!",8%7#"# +,%6"%8 = (0&5$33D;&;N 2&"%$ "9&<"# <"9#$%&
D,&,/,1#,%, •
M$.5D<"#". 8".5 /&<$%&9". 4"/" 4$./$%&#" "?$<&";&; 8".5 &.\";&G <$%<$/" /$.5". .D.E&.\";&G@
•
P.\";&G F 36?&."3 A 5D3D.5". .&#%D&?&/"UD3 =?$#%D.&/"UD3>
•
bD.E&.\";&G F $9;#%"E&.#$;#&."3 A 4"%"?D?&;&.
•
($#$3"0 4$?<$%&". .&#%D&?&/"UD3N <&";".8" ;$<".8"9 RKLEYKL 4$./$%&#" ?";&0 ?$.5"./6.5 4"%";&# EEV /&&96#& /$.5". 4$?<$%&". 4"%"?D?&;&. "#"6 /&3D9;".&/ G6%D"# 6.#69 ?$.5$3&?&.";& &.G$9;& /"3"? 36?$. 6;6;@
•
!$#%D.&/"UD3 #&/"9 /&<$%&9". <$%;"?"". /$.5". 4"%"?D?&;&. EEV /"4"# ?$.8$<"<9". /&"%$ ;$<"5"& $G$9 ;"?4&.5@
•
M"/" "<;$; 0"#& A /&3"969". /%"&.";$ "<;$; ;$3"&. 4$?<$%&". "?$<&;&/
•
Q$%"4& ;64D%#&G 6.#69 /$0&/%";&N /33@
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
•
+?$<&;&/ A o
+?$<&;&/ 36?&."3 =<$9$%7" 4"/" 36?$. 6;6;> !
M"%"?D?&;&. =06?"#&.> S.#69 ?$.5$3&?&.";& 9&;#" ;$#$3"0 4$.5D<"#". /$.5". .&#%D&?&/"UD3@ I"#& 0"#& 6.#69 4$./$%&#" 5&.7"3@ Q&/"9 /&".76%9". 4$.556."". /"3"? 7".59" 4".7".5 9"%$." #D9;&9@
!
2&3D9;".&/ G6%D"# =G6%"?&/N $.#"?&UD3> !FG@ [G$9 ;"?4&.5 A 9$?<6.5 =6#"?">N ?6"3N ?6.#"0
!
PD/D^6&.D3 =PD/D9;&.> Q&/"9
o
+?$<&;&/ 7"%&.5". !
[?$#&. 0&/%D93D%&/" [G$9#&G ;$:"%" 4"%$.#%"3@ WD.#%"&./&9";& 4"/" B".&#" 0"?&3 /". 5".556". 5&.7"3@ [?$#&. /". /$0&/%D$?$#&. $G$9#&G 6.#69 "?$<&";&; 0"#&@
!
!$#%D.&/"UD3 =aD3D.5". .&#%D&?&/"UD3> 2)* 6.#69 "?$<&";&; 9D3& "#"6 "<;$; 0"#& "?$<"@ Q&/"9 /"4"# ?$?<6.60 ;#"/&6? 9&;#"@ [G$9 ;"?4&.5 A ?6"3N ?6.#"0N 46;&.5@ )<"# 3"&. A #&.&/"UD3N D%.&/"UD3@
!
W3D%D96&. +?$<&;&/ 7"%&.5". 8".5 $G$9#&G #$%0"/"4 "?$<&";&; 0"#&@ [G$9 ;"?4&.5 /". #D9;&;&#";.8" %&.5". A ?6"3N ?6.#"0N /&"%$N ;"9&# 9$4"3"@
;$%?$8,3,% •
[/69";& 46<3&9 ?$.5$."& 2'4,&"$- *.1+'"' #$%6#"?" ?$.5$."& 4$?<6".5". #&.7"N 4$.5D3"0". ?"9".".N "&% <$%;&0N /33@
•
[/69";& 4"/" GDD/ 0"./3$% =?&;"3 A 9"#$%&.5> 6.#69 GDD/ 0"./3&.5 /". 085&$.$@
•
!$.8"%".9". "5"% D%".5 8".5 #$%&.G$9;& "5"% #&/"9 ?$.8&"49". ?"9".".
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
;'78%7#"# S?6?.8"
+."9E"."9 /". .$D."#6;
•
H".&#" 0"?&3 /". 4D;#4"%#6?
•
M$.556." 9D%#&9D;#$%D&/
•
M";&$. /$.5". 9$5".";".
•
!"3.6#%&;&
•
+?$<&";&; $9;#%"&.#$;#&."3 EEV <"0"8" %64#6% /". ?$.8$%". D%5". 3"&. ;$:"%" ;&;#$?&9 =;$:"%" 4$%&9D.#&.6&#"#6?>
(6?<$% T$G$%$.;& A 1@ -696 M"%";&#D3D5& fWSP C@ I"%%&;D. P.#$%."3 !$/&:&.$ X@ 0##4AFFBBB@"4&&./&"@D%5F?$/&:&.$g64/"#$gCK1XF:0"4K1@4/G R@ 0##4AFF:/.@&.#$:0D4$.@:D?F4/G;FXCRJ_FP.Q$:0E +?D$<&";&;g&.g#0$g#%D4&:;g$4&/$?&D3D58g"./g4"#0D5$.$;&;@4/G
Histologi Usus Usus halus
Panjang ±5 m. Ciri khas terdapat plika sirkularis kerkringi, vili intestinalis, dan mikrovili. Plika sirkularis kerkringi merupakan lipatan mukosa (dengan inti submukosa) permanen. Vili intestinales merupakan tonjolan permanen mirip jari pada lamina propia ke arah lumen diisi lakteal (pembuluh limfe sentral). Mikrovili merupakan juluran sitoplasma (striated brush border). Pada lamina propia terdapat kelenjar intestinal lieberkuhn, didasarnya terdapat sel paneth (penghasil lisozimenzim antibakteri pencerna dinding bakteri tertentu dan mengendalikan mikroba usus halus) dan sel enteroendokrin (penghasil hormone-gastric inhibitory peptide,sekretin dan kolesistokinin/pankreozimin-). DUODENUM
Tunika Mukosa Epitel kolumner simpleks dengan mikrovili, terdapat vili intestinalis dan sel goblet. Pada lamina propia terdapat kelenjar intestinal lieberkuhn.
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
Tunika Submukosa Jaringan ikat longgar. Terdapat kelenjar duodenal Brunner (ciri utama pada duodenum yang menghasilkan mucus dan ion bikarbonat). Trdapat plak payeri (nodulus lymphaticus agregatia/ gundukan sel limfosit) Tunika Muskularis Terdiri atas otot sirkular (bagian dalam) dan otot longitudinal (bagian luar). Diantaranya dipisah oleh pleksus mienterikus auerbach. Tunika Serosa Merupakan peritoneum visceral dengan epitel squamosa simpleks, yang diisi pembuluh darah dan sel-sel lemak. JEJUNUM DAN ILEUM
secara histologis sama dengan duodenum, perkecualiannya tidak ada kelenjar duodenal brunner. APPENDIKS
Secara struktur mirip kolon (lihat bawah). Ada banyak kesamaan dengan kolon seperti epitel pelapis dengan sel goblet. Lamina propia terdapat kelenjar intestinal lieberkuhn (tapi kurang berkembang, lebih pendek, letak sering berjauhan) dan jaringan limfoid difus sangat banyak. Terdapat pula Muskularis mukosa. Tunika Submukosa sangat vascular. Tunika Muskularis terdiri atas otot sirkular (bagian dalam) dan otot longitudinal (bagian luar). Diantaranya dipisah oleh pleksus mienterikus auerbach. Tunika Serosa USUS BESAR (KOLON)
Terdapat sekum; kolon asendens, tranversal, desendens, sigmoid; rectum serta anus. Tunika Mukosa Terdiri epitel kolumner simpleks, mempunyai sel goblet (lebih banyak dibanding usus halus) tapi tidak mempunyai plika sirkularis maupun vili intestinalis. Pada lamina propia terdapat kelenjar intestinal lieberkuhn yang lebih banyak dan nodulus limpatikus. Tidak terdapat sel paneth tapi terdapat sel enteroendokrin. Dibawah lamina terdapat muskularis mukosa Tunika Submukosa Jaringan ikat longgar banyak mengandung pembuluh darah, sel lemak dan saraf pleksus meissner
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
Tunika Muskularis Terdiri atas otot sirkular (bagian dalam) dan otot longitudinal (bagian luar). Otot sirkular berbentuk utuh tapi otot longitudinal terbagi tiga untaian besar (taenia koli). Diantaranya dipisah oleh pleksus mienterikus auerbach. Tunika Serosa/Adventisia Merupakan peritoneum visceral dengan epitel squamosa simpleks, yang diisi pembuluh darah dan sel-sel lemak. Kolon tranversum dan sigmoid melekat ke dinding tubuh melalui mesenterium, sehingga tunika serosa menjadi lapisan terluar bagian kolon ini. Sedangkan adventisia membungkus kolon ascendens dan des cendens Karena ketaknya peritoneal. REKTUM
Tunika Mukosa Terdiri epitel kolumner simpleks, mempunyai sel goblet dan mikrovili, tapi tidak mempunyai plika sirkularis maupun vili intestinalis. Pada lamina propia terdapat kelenjar intestinal lieberkuhn, sel lemak, dan nodulus limpatikus. Dibawah lamina terdapat muskularis mukosa. Tunika Submukosa Jaringan ikat longgar banyak mengandung pembuluh darah, sel lemak dan saraf pleksus meissner Tunika Muskularis Terdiri atas otot sirkular (bagian dalam) dan otot longitudinal (bagian luar). Otot sirkular berbentuk utuh tapi otot longitudinal terbagi tiga untaian besar (taenia koli). Diantaranya dipisah oleh pleksus mienterikus auerbach. Adventisia Merupakan jaringan ikat longgar yang menutupi rectum, sisanya ditutupi serosa. ANUS
Tunika Mukosa Terdiri epitel squamosa non keratin, lamina propia tapi tidak ada terdapat muskularis mukosa.
Tunika Submukosa Menyatu dengan lamina propia. Jaringan ikat longgar banyak mengandung pembuluh darah, saraf pleksus hemorroidalis dan glandula sirkum analis. Tunika Muskularis
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
Bertambah tebal. Terdiri atas sfingter ani interna (otot polos, perubahan otot sirkuler), sfingter ani eksterna (otot rangka) lalu diluarnya m. levator ani. Otot sirkular berbentuk utuh tapi otot longitudinal terbagi tiga untaian besar (taenia koli). Diantaranya dipisah oleh pleksus mienterikus auerbach. Adventisia Terdiri jaringan ikat longgar
!"#$%& ()*+ , -$%."/$#0"
