DINAMIKA DINA MIKA PLANE PL ANET T BUMI B UMI DAN TAT TATA SURYA SURYA
Disusun oleh: Nama: Siti Balqish Meizarina Meizarina Kelas: MIA !
SMA NE"ERI # BANDAR LAMPUN" L AMPUN" Dinas Pen$i$i%an $an Ke&u$a'aan (ro)insi Lam(un* TP +,!-.+,!/
Halaman Pengesahan
Kar'a ilmiah 'an* &er0u$ul 1Dinami%a Planet Bumi Dan Tata Sur'a2 Tan**al !/ No)em&er S.D +3 No)em&er +,!Telah $isah%an oleh:
Ban$arlam(un*4 No)em&er +,!Ke(ala Se%olah
Drs5 6i5 A6YA A6YAUDDIN4 M5P$ NIP5 NIP5 !7-8!+!8 !77,!,! ! ,,!
Halaman Pengesahan
Kar'a ilmiah 'an* &er0u$ul 1Dinami%a Planet Bumi Dan Tata Sur'a2 Tan**al !/ No)em&er S.D +3 No)em&er +,!Telah $isah%an oleh:
Ban$arlam(un*4 No)em&er +,!Ke(ala Se%olah
Drs5 6i5 A6YA A6YAUDDIN4 M5P$ NIP5 NIP5 !7-8!+!8 !77,!,! ! ,,!
Halaman Persetujuan
Ban$arlam(un*4 No)em&er +,!Disetu0ui oleh : "uru Pem&im&in* 9UDUL 9UDU L : DINAMIKA DINAMIK A PLANET PLAN ET BUMI DAN TAT TATA SURYA SURYA NAMA : SITI BALIS6 MEI;ARINA MEI;ARINA NIS.NISN : !,+8/.,,!-/#,3#!,+8/.,,!-/#,3#9URUSAN : IPA SEK
=Nera A>ri'ose4 S5P$? NIP : !7@-,3!+ +,,7,8 +,,+ Men*etahui KEPALA SMA NE"ERI # BANDAR LAMPUN"
Halaman Persembahan
Allah St Rasulullah sa Ya Allah en*%aulah 'an* telah mem&eri%an %arunia ni%mat 'an* ta% terhin**a4 mem&im&in*%u $an* men*a0ari%u $alam %ehi$u(an%u4 serta ahai en*%au 'a Rasulullah 'an* ha&i&allah 'an* telah meme&ri%an (en*etahuan a%an a0aran tuhan%u $an mem&aa $ari 0uran* %e0ahilan menu0u %ehi$u(an 'an* teran* &en$eran*
MOTTO “Tu*as %ita a$alah untu% &erhasil5 Tu*as %ita a$alah untu% menCo&a4 %arena $i$alam menCo&a itulah %ita menemu%an $an &ela0ar mem&an*un %esem(atan untu% &erhasil2 -Mario Teguh-
1e ill share ha((iness an$ sa$ness to*ether sinCe e starte$ to*ether so e must sta' to*ether2 -ELF to Super Junior-
Kata Pengantar
Pu0i s'u%ur sa'a lim(ah%an %eha$irat Allah ST4 %arena atas (ertolon*an N'a4 sa'a $a(at men'elesai%an Kar'a Tulis Ilmiah ini te(at (a$a a%tu 'an* telah $irenCana%an se&elumn'a5 Ta% lu(an sholaat serta salam sa'a hatur%an %e(a$a Na&i Muhamma$ SA &eserta %eluar*a $an saha&at4 semo*a selalu $a(at menuntun sa'a (a$a ruan* $an a%tu 'an* lain5
Kar'a tulis ini $isusun untu% memenuhi tu*as se%olah sa'a4 $en*an 0u$ul : 1DINAMIKA PLANET BUMI DAN TATA SURYA2 Terselesai%ann'a tu*as ma%alah ini ti$a% terle(as $ari &antuan &e&era(a (iha%5 Karena itu4 sa'a men'am(ai%an uCa(an terima%asih %e(a$a : !5
Abstra
Nama : Siti Balqish Meizarina NIS.NISN : !,+8/.,,!-/#,3#Penelitian ini &ertu0uan untu% men*em&an*%an (en*etahuan sisa tentan* 1Dinami%a Planet Bumi Tata Sur'a2
!a"tar #si
!AFTA$ %AM&A$
&A& # PE'!AH(L(A' A) LATA$ &ELAKA'%
Ke*iata Ilmu Alamiah Dasar =IAD? &eraal $ari (en*amatan $an (enCatatan &ai% terha$a( *e0ala*e0ala alam (a$a umumn'a mau(un (erCo&aan(erCo&aan 'an* $ila%u%an $alam la&oratorium5 Dari hasil (en*amatan atau o&ser)asi ini manusia &erusaha untu% merumus%an %onse(%onse(4 (rinsi((rinsi(4 hu%um $an teori5 9i%a $ilihat $ari arah (rosesn'a ma%a $alam hal ini e%s(erimen men$ahului teori5Proses IAD ti$a% &erhenti $isini teta(i $ari hasil IAD 'an* &eru(a %onse(4 hu%um $an teori ini ma%a ter&u%a %esem(atan untu% $iu0i %e&enarann'a5 Demi%ian (roses IAD &erlan*sun* terus sehin**a selalu ter$a(at me%anisme %ontrol4 &ersi>at ter&u%a untu% selalu $iu0i %em&ali $an &ersi>at %umulati>5 Pen*etahuan 'an* $i(eroleh selalu &ertum(u $i atas $asar$asar se&elumn'a $alam %eran*%a 'an* &ersi>at %umulati>4 sehin**a %arenan'a &ersi>at %onsisten $an sistematis5 IAD &er%em&an* seCara $inamis5Proses IAD 'an* $inamis ini oleh %arena men**una%an meto$e %eilmuan $i mana (eranan teori $an e%s(erimen salin* mem(er%uat5Keuntun*an $ari IAD 'an* $inamis ini a$alah (er%em&an*an IAD 'an* (esat &ah%an $alam 0an*%a a%tu 'an* sin*%at5Kema0uan IAD ini men$u%un* (er%em&an*an te%nolo*i 'an* (a$a *ilirann'a $a(at menai%%an %ese0ahteraan manusia5 &) Perumusan Masalah
Rumusan masalah (a$a ma%alah ini a$alah se&a*ai &eri%ut: !5 A(a sa0a teoriteori4 sistem4 $an &a*ian&a*ian $ari tata sur'aF +5 Ba*aimana hi(otesis %e0a$ian &umi $an susunan la(isan &umiF 85 Ba*aimana stru%tur &umi $an (en0elasann'aF 35 A(a sa0a la(isan (a$a &umiF #5 Ba*aimana Proses Ter&entu%n'a Tata Sur'aF *) Tujuan Penelitian
A$a(un tu0uan ma%alah ini &er$asar%an (erumusan masalah $i atas a$alah se&a*ai &eri%ut: !5 Men*etahui teoriteori4 sistem $an &a*ian&a*ian $ari tata sur'a5 +5 Memehami hi(otesis %e0a$ian &umi $an susunan la(isan &umi5
85 Men*etahui stru%tur &umi $an (en0elasann'a 5 35 Men*etahui la(isan &umi5 #5 Men*etahui Proses ter&entu%n'a Tata Sur'a5
!) Man"aat Penelitian
!5 Man>aat teoritis Penelitian ini $ihara(%an $a(at mem&eri%an man>aat seCara teoritis4 se%uran*%uran*n'a $a(at &er*una se&a*ai sum&an*an (emi%iran &a*i $unia (en$i$i%an5
+5 Man>aat (ra%tis a5 Ba*i Penulis Menam&ah aasan(enulis men*enai aCana nilai (en$i$i%an %hususn'a (en$i$i%an Islam4 untu% selan0utn'a $i0a$i%an se&a*ai aCuan $alam &ersi%a( $an &er(erila%u5 &5 Ba*i Lem&a*a Pen$i$i%an !? Se&a*ai masu%an 'an* mem&an*un *una menin*%at%an %ualitas lem&a*a (en$i$i%an 'an* a$a4 termasu% (ara (en$i$i% 'an* a$a $i $alamn'a4 $an (enentu %e&i0a%an $alam lem&a*a (en$i$i%an4 serta (emerintah seCara umum5 +? Da(at men0a$i (ertim&an*an untu% $itera(%an $alam $unia (en$i$i%an (a$a lem&a*a lem&a*a (en$i$i%an 'an* a$a $i In$onesia se&a*ai solusi terha$a( (ermasalahan (en$i$i%an 'an* a$a5 C5 Ba*i Ilmu Pen*etahuan !? Menam&ah %hazanah %eilmuan tentan* nilainilai (en$i$i%an 'an* ter%an$un* $alam ha$isT Ar&a in AnNaai'ah sehin**a men*etahui &eta(a &esar (erhatian Rasulullah SA $alam $unia (en$i$i%an5 +? Se&a*ai &ahan re>erensi $alam ilmu (en$i$i%an sehin**a $a(at mem(er%a'a $an menam&ah aasan5 $5 Ba*i (eneliti &eri%utn'a ‟
Da(at $i0a$i%an se&a*ai &ahan (ertim&an*an atau $i%em&an*%an le&ih lan0ut4 serta re>erensi terha$a( (enelitian 'an* se0enis5
&A& ## LA'!ASA' TEO$#
Lan$asan Teori pengertian Planet &umi
Bumi a$alah (lanet %eti*a $ari $ela(an (lanet $alam Tata Sur'a5 Di(er%ira%an usian'a menCa(ai 34- miliar tahun5 9ara% antara Bumi $en*an matahari a$alah !375- 0uta %ilometer atau ! AU =In**ris: astronomiCal unit?5 Bumi mem(un'ai la(isan u$ara =atmos>er? $an me$an ma*net 'an* $ise&ut =ma*netos>er? 'an* melin$un* (ermu%aan Bumi $ari an*in sur'a4 sinar ultra)iolet $an ra$iasi $ari luar an*%asa5 La(isan u$ara ini men'elimuti Bumi hin**a %etin**ian se%itar /,, %ilometer5 La(isan u$ara ini $i&a*i men0a$i Tro(os>er4 Stratos>er4 Mesos>er4 Termos>er $an E%sos>er5 La(isan ozon4 setin**i #, %ilometer4 &era$a $i la(isan stratos>er $an mesos>er $an melin$un*i Bumi $ari sinar ultraun*u5 Per&e$aan suhu (ermu%aan Bumi a$alah antara /, GH hin**a ## GH &er*antun* (a$a i%lim setem(at5 Sehari $i&a*i men0a$i +3 0am $an setahun $i Bumi sama $en*an 8-#4+3+# hari5 Bumi mem(un'ai massa se&erat #75/-, miliar ton4 $en*an luas (ermu%aan #!, 0uta %ilometer (erse*i5 Berat 0enis Bumi =se%itar #5#,, %ilo*ram (er meter %u&i%? $i*una%an se&a*ai unit (er&an$in*an &erat 0enis (lanet 'an* lain4 $en*an &erat 0enis Bumi $i(ato% se&a*ai !5 Bumi memili%i $iameter se(an0an* !+5/#- %ilometer5 "ra)itasi Bumi $iu%ur se&a*ai !, N %*! $i0a$i%an unit u%uran *ra)itasi (lanet lain4 $en*an *ra)itasi Bumi $i(ato% se&a*ai !5 Bumi mem(un'ai ! satelit alami 'aitu Bulan5 /,4@ (ermu%aan Bumi $ili(uti air5 U$ara Bumi ter$iri $ari /@ nitro*en4 +! o%si*en $an ! ua( air4 %ar&on$io%si$a $an *as lain5 Bumi $i(er%ira%an tersusun atas inti $alam Bumi 'an* ter$iri $ari &esi ni%el &e%u sete&al !58/, %ilometer $en*an suhu 35#,, GH4 $iselimuti (ula oleh inti luar 'an* &ersi>at Cair sete&al +5!,, %ilometer4 lalu $iselimuti (ula oleh mantel sili%a sete&al +5@,, %ilometer mem&entu% @8 isi Bumi $an a%hirn'a se%ali $iselimuti oleh %era% Bumi sete&al %uran* le&ih @#
%ilometer5 Kera% Bumi le&ih ti(is $i $asar laut 'aitu se%itar # %ilometer5 Kera% Bumi ter&a*i %e(a$a &e&era(a &a*ian $an &er*era% melalui (er*era%an te%toni% lem(en* =teori Hontinental Dri>t? 'an* men*hasil%an *em(a Bumi5 Titi% tertin**i $i (ermu%aan Bumi a$alah *unun* E)erest setin**i @5@3@ meter $an titi% ter$alam a$alah (alun* Mariana $i samu$ra Pasi>i% $en*an %e$alaman !,57+3 meter5 Danau ter$alam a$alah Danau Bai%al $en*an %e$alaman !5-8/ meter4 se$an*%an $anau ter&esar a$alah Laut Kas(ia $en*an luas 8735+77 %m+5 Planet &umi menurut (ara ahli:
"am&ar +5!
!5 Hhristi ar$ani Do$o 6ermana &umi meru(a%an satu satun'a planet (a$a sistem tata sur'a 'an* $ihuni oleh ma%hlu% hi$u( +5 6artono &umi meru(a%an planet 'an* &era$a (a$a urutan %eti*a $ari matahari 85 Ahma$ Yani Mamat Ruhimat &umi meru(a%an salah satu $ari em(at planet &er&atu selain mer%urius4 )enus4 $an mars 35 65 P5 Bla)ats%' &umi a$alah suatu tu&uh ma*netisJ $alam %en'ataan4 se(erti $itemu%an oleh &e&era(a ilmuan4 ini suatu ma*net 'an* san*at luas se(erti 'an* $ite*as%an ParaCelCus 8,, tahun lam(au
#5 Um&erto ECo &umi a$alah se&uah ma*net ra%sasa4 $an %e%uatan $an arah arusn'a $i(en*aruhi &i$an* an*%asa itu4 si%lus musimn'a4 (eru&ahan sian* malam4 $an silus %osm% itu5 -5 Lela on' Sulist'oati Do$o 6ermana &umi meru(a%an satusatun'a planet (a$a sistem tata sur'a 'an* $ihuni oleh mahlu% hi$u(4 %arena &umi men*an$un* air $an u$ara5 /5 Tim Pena Hen$e%ia &umi meru(a%an se&uah &ola &atu &esar $i alam 'an* men0a$i tem(at tin**al manusia $an mahlu% hi$u( lainn'a @5 &umi meru(a%an &a*ian $ari alam semesta 'an* memili%i unsurunsur alam 'aitu litos>er4 hi$ros>er4 atmos>er4 &ios>er4 $an antro(os>er 75 Hhris <la$e Anita "aneri &umi a$alah satusatun'a planet $i tata sur'a 'an* $a(at $ihuni tum&uhan $an &inatan* !,5 Neil Morris &umi meru(a%an planet 'an* men*elilin*i matahari $i salah satu &a*ian alam semesta 'an* $inama%an "ala%si Bimasa%ti5
Strutur &umi +an Penjelasann,a
A$)ertisement Bumi a$alah salah satu (lanet $i tata sur'a =sistem matahari? 'an* ter$a(at $alam suatu *ala%si 'an* &ernama "ala%si Bima Sa%ti =The Mil%' a's atau Ka&ut Putih?5 Dalam tata sur'a %ita (lanet &umi men$u$u%i nomor ti*a $ari matahari5 Selain (lanet(lanet $alam tata sur'a a$a 0u*a &en$a&en$a an*%asa lain $an +,, mil'ar &intan* 'an* a$a (a$a "ala%si Bima Sa%ti5 Pa$a se&uah (enelitian *ala%si Bima Sa%ti tern'ata &u%a satusatun'a *ala%si namun ter$a(at ratusan40utaan &ah%an mil'aran *ala%si lainn'a 'an* men*isi 0a*at ra'a ini5 A$a(un (roses (em&entu%an &atu&atuan ter0a$i seCara &ertaha( $i $alam &umi $an relie>n'a &er$asar%an $en*an zaman se0arah $alam ilmu *eolo*i5 Dalam ilmu *eolo*i a%an $i(ela0ari men*enai %e0a$ian4 stru%tur4 $an %om(osisi &atu&atuan %ulit &umi $iseli$i%i oleh4se$an*%an $alam ilmu *eo>isi%a $i(ela0ari si>at &atu &atuann'a56asil (enelitian ilmu *eolo*i menun0u%%an &aha unsur &umi telah &erusia 35/,, tahun $ari mulai (roses (en$in*inan sam(ai (a$a a%hirn'a men*alami (em&e%uan5 Planet &umi terus &er(utar men*elilin*i sum&un'a 'an* $ise&ut &erotasi selama +3 0am te(atn'a +8 0am #- menit $alam satu hari5Bere)olusi men*elilin*i matahari $en*an lintas *aris e$ar &eru(a eli(s5Satu (utaran.&ere)olusi mema%an a%tu 8-# hari # 0am 3@ menit atau satu tahun5 Strutur bumi menurut pa+a ahli
"am&ar +5+
A$a 0u*a ahli men*i$enti>i%asi stru%tur &umi &er$asar%an %lasi>i%asi stru%tur $an unsur %imian'a5 Latar &ela%an* %lasi>i%asi 'a%ni &er$asar%an %eti%a (lanet &umi telah ter&entu% $ari massa *as4 ma%a a%an lam&at laun men*alami se&uah (roses (en$in*inan5 sehin**a &a*ian terluar (lanet &umi &eru&ah men0a$i %eras4 se$an*%an &a*ian $alam &umi masih teta( $imana itu meru(a%an massa zat 'an* (anas $alam %ea$aan luna%5 Pa$a saat (roses (en$in*inan &erlan*sun* $alam a%tu 'an* men*ha&is%an 0utaan tahun4 ma%a zatzat (em&entu% &umi 'an* ter$iri $ari &er&a*ai 0enis si>at %imia $an >isi%an'a telah sem(at memisah%an $iri &er$asar%an $en*an (er&e$aan si>atsi>at terse&ut5 Dari hasilhasil (enelitian terha$a( &a*ian >isi% &umi menun0u%%an &aha &atuan&atuan (em&entu% sistem tata sur'a (a$a &a*ian (lanet &umi $imulai $ari &a*ian %era% &umi sam(ai inti &umi $en*an %om(osisi %an$un*an mineral $an unsur %imia 'an* &er&e$a&e$a5 SeCara stru%tur4 Beri%ut a$alah (en0elasan men*enai stru%tur &umi : ) Kera bumi ./rush0
Kera% &umi atau Hrush meru(a%an %ulit &umi &a*ian luar =(ermu%aan &umi?5 Te&al la(isan %era% &umi menCa(ai /, %m $an meru(a%an la(isan &atuan 'an* ter$iri $ari &atu&atuan $an masam5 La(isan men0a$i tem(at tin**al &a*i seluruh ma%hlu% hi$u(5 Suhu $i &a*ian &aah %era% &umi menCa(ai !5!,, $era0at HelCius5 La(isan %era% &umi $an &a*ian $i &aahn'a hin**a %e$alamn !,, %m $inama%an litos>er5 Kera% $ean mantel $i&atasi oleh Mohoro)i)iC DisContinuit'5 Susunan %era% &umi 'aitu ter$iri $ari >el$s>ar $an mineral sili%at5 La(isan &a*ian atas %era% &umi 'an* &era$a $i $aerah $aratan4 &iasan'a $ila(isi oleh tanah5 Tanah4 'an* ter$iri atas %an$in*an (arti%el &atuan 'an* telah $itim(a CuaCa4 $an 0u*a men*an$un* &an'a% zat or*ani% 'an* &erasal $ari (e m&usu%an ma%hlu% hi$u( (a$a zaman (ur&a5Tanah &isa men$u%un* %ehi$u(an tanaman $i &umi $an 0u*a &inatan* %arena ma%anan hean4 &ai% lan*sun* mau(un ti$a% &erasal $ari tanaman5 1) Selimut atau selubung bumi .mantle0
La(isan ini 0u*a $ise&ut 0u*a astenos>er5 Selimut atau selu&un* meru(a%an la(isan 'an* terleta% $i &aah la(isan %era% &umi5 Te&al selimut &umi menCa(ai +57,, %m $an meru(a%an la(isan &atuan (a$at5 Selimut &umi ter$iri $ari Cam(uran &er&a*ai &ahan 'an* memili%i &ai% Cair4(a$at $an *as $en*an suhu 'an* tin**i5 Suhu $i &a*ian &aah selimut &umi menCa(ai 85,,, $era0at CelCius5 Mantel atau selimut &umi ini 'an* mem&un*%us inti &umi5 a$a(un %om(osisin'a %a'a $en*an ma*nesium5 Mantel &umi ter$iri atas $ua 'aitu mantel atas 'an* memili%i si>at (lastis hin**a semi(lastis $en*an %e$alaman sam(ai 3,, %m se$an*%an mantel &a*ian &aah memili%i si>at (a$at $en*an %e$alaman hin**a +57,, %m5 2) #nti bumi ./ore0
Inti &umi 'an* ter$iri $ari material Cair4 $en*an (en'usun utama lo*am &esi =7, ?4ni%el =@ ?4 $an lainlain 'an* ter$a(at (a$a %e$alaman +7,,#+,, %m5 La(isan ini $i&e$a%an men0a$i $ua 'aitu la(isan inti luar =outer Core? $an la(isan inti $alam =innner Core?5 La(isan inti luar te&aln'a se%itar +5,,, %m $an ter$iri atas &esi Cair 'an* suhun'a menCa(ai +5+,, $era0at HelCius5 A$a(un inti &a*ian $alam meru(a%an (usat &umi &er&entu% &ola $en*an
$iameter se%itar +5/,, %m5 Inti $alam ini ter$iri $ari ni%el $an &esi 'an* suhun'a menCa(ai 35#,, $era0at HelCius5 Pa$a (enelitian *eo>isi%ia4inti &umi memili%i material $en*an &erat 0enis 'an* sama $en*an &erat 0enis meteorit lo*am 'an* ter$iri atas material &esi $an ni%el5 Sehin**a (ara ahli (erCa'a inti &umi tersusun $ari &e&era(a sen'aa &esi $an ni%el5 Ber$asar%an (en0elasan $i atas4 $a(at $isim(ul%an &aha %ara%teristi% la(isan &umi (alin* $alam =inti? memili%i si>at (e0al atau %eras 'an* $iselu&un*i la(isan Cair relati> %ental4 se$an*%an (a$a &a*ian luar atau atasn'a &eru(a litos>er 'an* (e0al $an %eras (ula5 Ber$asar%an susunan %imian'a4&umi $a(at $i&a*i men0a$i em(at &a*ian4'a%ni &a*ian (a$at =lithos>er? 'an* ter$iri $ari tanah $an &atuan4&a*ian Cair =hi$ros>er? 'an* ter$iri $ari &er&a*ai &entu% e%osistem (erairan se(erti laut4$anau4$an sun*ai $an &a*ian u$ara =atmos>er? 'an* men'elimuti seluruh (ermu%aan &umi serta &a*ian 'an* $item(ati oleh &er&a*ai 0enis or*anisme = &ios>er ?5 Keem(at %om(onen terse&ut &erintera%si seCara a%ti> satu sama lain4misaln'a $alam si%lus &io*e%imia $ari &er&a*ai unsur %imia 'an* a$a $i &umi4(roses trans>er (anas $an (er(in$ahan materi (a$at5 Dari em(at maCam susunan %imia 'an* ter$a(at (a$a &umi 'an* &isa $i0elas%an 'a%ni $ua 'aitu: •
Atmos"er 3 Atmos>er a$alah la(isan u$ara 'an* men'elimuti &umi seCara
men'eluruh $en*an %ete&alan le&ih $ari -#, %m5 "era%an u$ara $alam atmos>er ter0a$i terutama %arena a$an'a (en*aruh (emanasan sinar matahari serta (er(utaran &umi5 un*si atmos>er a$alah (a$a (er(utaran &umi ini a%an men*a%i&at%an &er*era%n'a massa u$ara4 sehin**a ter0a$ilah (er&e$aan te%anan u$ara $i &er&a*ai tem(at $i $alam atmos>er 'an* $a(at menim&ul%an arus an*in5 Pa$a la(isan atmos>er ter$a(at %an$un*an &er&a*ai 0enis *as5 Ber$asar%an )olumen'a40enis *as 'an* (alin* &an'a% ter%an$un* &erturutturut a$alah nitro*en =N+? se&an'a% /@4,@ 4o%si*en =<+? se&an'a% +,47#4ar*on se&an'a% ,478 4serta %ar&on $io%si$a =H<+? se&an'a% ,4,85 Ber&a*ai 0enis *as lainn'a 0u*a ter%an$un* $alam atmos>er4teta(i $alam %onsentrasi 'an* 0auh le&ih ren$ah4misaln'a neon =Ne?4helium =6e?4%ri(ton =Kr?4hi$ro*en =6+?4enon =e?4ozon =<8?4 metan $an ua( air •
Hi+ros"er 3 6i$ros>er meru(a%an ila'ah (erairan 'an* men*elilin*i &umi5 hi$ros>er
meli(uti samu$ra4 laut4 $anau4 air4 tanah4mata air4 hu0an4 $an air 'an* &era$a $i atmos>er5 Se%itar ti*a (erem(at $ari (ermu%aan &umi $itutu(i oleh air5 Air $i &umi &ersir%ulasi $alam lin*%aran hi$rolo*i4 $imana air 0atuh se&a*ai hu0an $an men*alir %e samu$rasamu$ra se&a*ai sun*ai $an men*ua( %em&ali %e atmos>er5 Air $i alam ter&a*i men0a$i ti*a4se&a*ai &eri%ut •
Air $i (ermu%aan &umi4 meli(uti laut4 sun*ai4 $anau4 raa4sal0u4 es $an *lester •
•
Air $i u$ara4 meli(uti ua( air4 %a&ut4$an &er&a*ai maCam aan Air $i $alam tanah4 meli(uti air tanah4air %a(iler4*eiser $an artois
9umlah air $i &umi ti$a% &ertam&ah $an ti$a% &er%uran*4 namun u0u$ $an tem(atn'a serin* men*alami (eru&ahan5 Peru&ahan u0u$ air =(a$at4Cai r4$an *as? mem&entu% suatu si%lus atau
$aur 'an* $ise&ut si%lus.$aur hi$rolo*i5 Si%lus hi$rolo*i a$alah (roses (er(utaran air4 se(erti (roses ter0a$in'a hu0an $ari air men*ua( men0a$i aan4 $an a(a&ila su$ah menCa(ai titi% 0enuh aan terse&ut a%an 0atuh $alam &entu% air hu0an &e*itu seterusn'a5 Dalam si%lus hi$rolo*i air men*alami (eru&ahan &entu%5 Lapisan Pa+a &umi
s(onsore$ lin%s Se0auh 'an* $i%etahui4 &umilah satusatun'a tem(at tin**al $i 0a*atra'a ini 'an* $ihuni ma%hlu% hi$u(4 $i mana manusia &era$a5 Bumi (a$a $asarn'a a$alah se&uah &ola &atuan ra%sasa 'an* mela%u%an (er*era%an $i an*%asa $en*an %eCe(atan ham(ir menCa(ai 8,,, m (er $eti%5 A$a(un Berat &umi se%itar -,,, 0uta ton5 6am(ir $ua (erti*a &a*ian (ermu%aan &umi 'an* &er&atu&atu tertutu(i oleh air5 Pa$a &a*ian &atuan 'an* ti$a% tertutu( air inilah a%an mem&entu% &a*ian &umi 'an* lain lalu %emu$ian $ise&ut se&a*ai $aratan5 Bumi $iselimuti oleh la(isan *as 'an* $inama%an atmos>er $en*an %etin**ian la(isan se0umlah /,, %m $ari (ermu%aan &umi5 Dari luar &atas atmos>er inilah4 $i situlah la(isan 'an* $ise&ut la(isan luar an*%asa5 Bumi ter$iri atas &e&era(a la(isan 'aitu: !5 Atmos"er 3 meru(a%an la(isan u$ara 'an* men*elilin*i &umi5 Te&aln'a +5,,, %m5 La(isan u$ara ini terutama men*an$un* nitro*en4 o%si*en4$an *as5 La(isan atmos>er men0a*a &umi a*ar ti$a% terlalu (anas %ena sinar matahari $an ti$a% terlalu $in*in5 La(isan u$ara ini 0u*a melin$un*i &umi terha$a( sinar ultra un*u $ari matahari4 sinar ini &er&aha'a &a*i &erlan*sun*n'a %ehi$u(an5 Di la(isan &aah atmos>er ter$a(at aan 'an* men*an$un* &utir&utir air 'an* &erasal $ari ua( air lautan $an ua( air $aratan turun %e &umi se&a*ai hu0an5 +5 Hi+ros"er lautan perairan 3 Lautan meru(a%an Ce%un*an &esar 'an* &erisi air $en*an %e$alaman ratarata 85#,, m5 Luas lautan menCa(ai $ua (er ti*a (ermu%aan &umi5 85 Litos"er 3 'aitu la(isan 'an* terleta% $i atas la(isan (en*antara4 $en*an %ete&alan !+,, %m4 &erat 0enisn'a ratarata +4@ *r.Cm85 Suhu $i &a*ian %era% &umi menCa(ai se%itar !5,#, H5 Litos>er &iasa 0u*a $ise&ut se&a*ai la(isan &atuan (em&entu% %ulit &umi atau Crust 5 Litos>er &erasal $ari $ua %ata 'aitu %atalithos 'an*&erarti &atu $an %atas>here.s(haira $en*an arti &ulatan atau la(isan5 Den*an $emi%ian Litos>er $a(at $ima%nai se&a*ai suatu la(isan &atuan (em&entu% %ulit &umi5 Dalam %ata lain4 litos>er meru(a%an &a*ian la(isan &umi (alin* atas $en*an %ete&alan le&ih %uran* /, %m 'an* tersusun $ari &atuan (en'usun %ulit &umi5 Kulit &umi atau litos>er ter$iri atas :
Lapisan sial .si 3 sili/a 3 al 3 aluminium0 3 Yaitu la(isan %ulit &umi 'an* tersusun
•
atas lo*am silisium $an aluminium4sen'aan'a $alam &entu% Si<+ $an Al+o85 Dalam la(isan ini anatra lain ter$a(at &atuan se$imen4 *ranit4 an$esit4 0enis &atuan metamor> $an &atuan lain $i $aratan &enua5 La(isan sial $ise&ut 0u*a la(isan %era% 'an* &ersi>at (a$at $an %a%u $en*an %ete&alan ratarata %uran* le&ih 8# %m5 Kera benua 3 Meru(a%an &en$a (a$at 'an* ter$iri $ari &etuan &e%u *ranit a$a
•
&a*ian tasn'a $an &atuan &e%u &asalt a$a &a*ian &aahn'a5 Kera% ini 'an* menem(ati se&a*ai &enua5 Kera% &enua ter$iri %an$un*an mineral &eru(a Si4Al5 A$a(un %ete&alann'a se%itar 8,@, %m =Hon$ie4!7@+? $an ratarata 8# %m se$an*%an &erat 0enisn'a 'aitu se%itar +4@# m*.CC5 Biasan'a %era% &enua $ise&ut 0u*a la(isan *ranitis %arena ter$iri $ari susunan &atuan 'an* &er%om(osisi &atuan *ranit5 Kera samu+era 3 Meru(a%an &en$a (a$at 'an* ter$iri $ari en$a(an $i laut a$a
•
&a*ian atas4 %emu$ian $i &aahn'a &atuan&atuan )ul%ani% $an 'an* (alin* &aah tersusun $ari &atuan &e%u *a&ro $an (eri$otit5 Kera% ini 'an* menem(ati samu$ra5 Kera% samu$ra ter$iri atas mineral 'a%ni Si4e4M*5 Kete&alan %era% samu$ra se%itar #!# %m =Hon$ie4!7@+?5 Berat 0enisn'a ratarata se&an'a% 8 m*.CC5 Nama lain $ari %era% samu$ra 'aitu la(isan &asaltis %arena (en'usunn'a &eru(a &atuan 'an* &er%om(osisi &asalt5 Per&e$aan $ari %e$ua %era% ini &u%an han'a $ari %ete&alan $an &erat 0enisn'a namun 0u*a ter$a(at (er&e$aan umur5 Batuan %era% &enua telah $i%etahui se%itar +,, 0uta tahun 'an* lalu5 Umur inilah 'an* mu$a $i&an$in* $en*an %era% &enua %arena %era% &enua telah $itemu%an (a$a 8@,, 0uta tahun 'an* lalu5 La(isan sima4 'aitu la(isan %ulit &umi 'an* $isusun oleh lo*amlo*am silisium $an me*nesium $alam &entu% sen'aa si<+ $an M*o5 La(isan ini mem(un'ai &erat 0enis le&ih &esar $ari(a$a la(isan sial %arena men*an$un* &esi $an ma*nesium4'aitu mineral >erroma*nesium $an &atuan &asalt5 La(isan sima meru(a%an &ahan 'an* &ersi>at elastis $an mem(un'ai %ete&alan ratarata -# %m5 Kulit &umi memili%i la(isan &atuan $en*an %ete&alan 3@, %m5 A$a(un &atuan %ulit &umi a$alah: ) &atuan beu 3 Batuan 0enis ini ialah &atuan 'an* ter&entu% %arena ma*ma (i0ar 'an* men$in*in men0a$i (a$at5 Ber$asar%an tem(at (en$in*inann'aa$a ti*a maCam &atuan &e%u5
Batuan tu&ir.&atu &e%u $alam5 Batuan ini ter&entu% 0auh $i $alam %ulit &umi $an
•
han'a ter$iri atas %ristal sa0a5 Karena (en$in*inann'a lam&at se%ali ma%a %ristaln'a &esar&esar4 misaln'a *ranit5 •
Batuan leleran.&atu &e%u luar4 Batuan ini mem&e%u $i luar %ulit &umi sehin**a
tem(eratur turun Ce(at se%ali5 ;atzat $ari ma*ma han'a $a(at mem&entu% %ristal %ristal %eCil4 $an se&a*ian a$a 'an* sama se%ali ti$a% $a(at men0a$i %ristal5 Itu se&a&n'a &atuan leleran a$a 'an* ter$iri atas %ristal%ristal &esar4 %ristal%ristal %eCil $an &ahan amor>4 misaln'a li(arit5 A$a 'an* han'a ter$iri atas &ahan amor>4 misaln'a &atu a(un*5
Batuan %oro%.&atu &e%u *an*5 Batuan ini ter&entu% $i $alam %oro%%oro% atau *an*
•
*an*5 Karena tem(atn'a $e%at (ermu%aan4 (en$in*inann'a le&ih Ce(at5Itu se&a&n'a &atuan ini ter$iri atas %ristal &esar4 %ristal %eCil4 $an &ah%an a$a 'an* ti$a% men*%ristal5 Misaln'a &ahan amor> $an *ranit >os>ir5 S(onsors Lin%
Bila &atuan &e%u la(u% ma%a &a*ian&a*iann'a 'an* le(as mu$ah $ian*%ut oleh air4 an*in4 atau es4 $an $ien$a(%an $i tem(at lain5Batuan 'an* men*en$a( ini $ise&ut &atuan se$imen5 Batuan ini mulamula luna%4 teta(i lama%elamaan men0a$i %eras %arena (roses (em&atuan5 Dilihat $ari (erantara atau me$iumn'a4 &atuan se$imen $a(at $i&a*i men0a$i ti*a *olon*an se&a*ai &eri%ut: Batuan se$imen aeris atau aeolis .Pen*an*%ut &atuan ini a$alah an*in5 Hontohn'a
•
tanah los4 tanah tu>4 $an tanah (asir $i *urun5 •
Batuan se$imen *lasial4 Pen*an*%ut &atuan ini a$alah es5 Hontohn'a moraine5 •
Batuan se$imen aquatis =aqua O air?5 Batuan ini ter$iri $ari:
Bre%si4 'a%ni &atuan se$imen 'an* ter$iri atas &atu&atu 'an* &ersu$ut ta0am 'an*
•
su$ah $ire%at satu sama lain5 Kon*lomerat4 'a%ni &atuan se$imen 'an* ter$iri atas &atu&atu'an* &ulat&ulat 'an*
•
su$ah $ire%at satu sama lain •
Batu (asir4 'a%ni &atuan se$imen 'an* ter$iri atas %ristal%ristal5 Pengen+apan pa+a batuan se+imen
Batuan se$imen la%ustre4 'a%ni &atuan se$imen 'an* $ien$a(%an $i $anau5 Hontoh 4
•
tur> $anau $an tanah liat $anau5 •
Batuan se$imen %ontinental4 'a%ni &atuan se$imen 'an* $ien$a(%an $i laut5 Hontoh 4 tanah los $an tanah *urun (asir5 •
Batuan se$imen marine5 'aitu &atuan se$imen 'an* $ien$a(%an $i laut5 Hontoh 4 lum(ur &iru $i (antai4 en$a(an ra$iolaria $i laut $alam4 $an lum(ur merah5
1) &atuan metamor" 3 Batuan ini meru(a%an &atuan 'an* men*alami (eru&ahan 'an* $ahs'at5 Asaln'a $a(at $ari &atuan &e%u atau &atuan se$imen5Peru&ahan itu $a(at ter0a$i %arena &ermaCammaCam se&a& se&a*ai &eri%ut:
•
Karena suhu tinggi 3 Suhu tin**i &erasal $ari ma*ma4 se&a& &atuan itu &er$e%atan
$en*an $a(ur ma*ma sehin**a metamor>osa ini $ise&ut metamor>osa %onta%5 Hontoh 4 marmer $ari &atu %a(ur $an antrasit $ari &atu &ara5 •
Karena teanan tinggi 3 Te%anan tin**i $a(at &erasal $ari a$an'a en$a(anen$a(an
'an* te&al se%ali $i atasn'a5 Hontoh 4 &atu (asir $ari (asir5 •
Karena teanan +an suhu tinggi 3 Te%anan $an suhu tin**i %alau a$a (eli(atan $an
*eseran a%tu ter0a$i (em&entu%an (e*unun*an4 metamor>osa se(erti ini $ise&ut metamorfosa dinamo5Hontoh4 &atu as&a%4 sChist4 $an shale 2) Mesos"er atau mantel bumi 3 Di &aah %era% &umi ter$a(at la(isan mantel &umi5 Mantel ini meru(a%an la(isan &atuan sete&al se%itar +57,, %m5 Suhu $i &a*ian &aah la(isan mantel menCa(ai 85/,, H4 teta(i &atuan teta( (a$at %arena &era$a $i &aah te%anan tin**i5 6) &aris"er 3 Yaitu la(isan inti &umi &eru(a &ahan (a$at 'an* tersusun $ari la(isan ini =niCColum Oni%el $an >errumO &esi?5 9ari0ari 853/, %m $an &atas luarn'a a$a %uran* le&ih +57,, %m $i &aah (ermu%aan &umi5 Inti &umi ter$iri atas $ua la(isan4 'aitu inti $alam $an inti luar5!? Inti luar te&aln'a +5,,, %m ter$iri atas &esi Cair4 suhun'a menCa(ai +5+,,H5+? Inti $alam ter$a(at $i (usat &umi4 meru(a%an se&uah &ola&er$iameter +5/3, %m5 Bola ini ter$iri atas &esi $an ni%el (a$at5Suhu $i (usatn'a men0a$i 35#,,H5 7) Lapisan pengantara 3 Yaitu la(isan 'an* ter$a(at $i atas la(isan ni>e sete&al !5/,, %m5 Berat 0enisn'a ratarata # *r.Cm85 La(isan (en*antara4 $ise&ut 0u*a asthenos>er = mantle?4 meru(a%an &ahan Cair &ersuhu tin**i $an &er(i0ar5
"am&ar +58
Kela,aan Planet &umi (ntu Kehi+upan
Dalam menentu%an (otensi %ela'a% hunian suatu (lanet atau satelit4 'an* men0a$i (ertim&an*an a$alah sum&er ener*i4 %om(osisi4 si>at or&it4 atmos>er4 $an intera%si %imia 'an* (otensial4 $aerah luas untu% air4 %on$isi 'an* &ai% untu% terhu&un*n'a mole%ulmole%ul or*ani% %om(le%s4 $an sum&er ener*i untu% men'o%on* meta&olisme5Q Bumi telah ter&entu% se%itar 34- mil'ar tahun 'an* lalu5 Bumi meru(a%an (lanet $en*an urutan %eti*a $ari $ela(an (lanet 'an* $e%at $en*an matahari5 9ara% &umi $en*an matahari se%itar !#, 0uta %m5 Bumi meru(a%an satusatun'a (lanet 'an* $a(at $ihuni oleh &er&a*ai 0enis mahlu% hi$u(5 Permu%aan &umi &erelie>4 ter$iri $ari $aratan4 (erairan4 lem&ah 4 &u%it4 (e*unu*an $an *unun*5 Se0auh ini han'a (lanet &umi 'an* $i(an$an* la'a% se&a*ai tem(at %ehi$u(an mes%i(un telah a$a $u*aan hasil (enelitian sains a$an'a (lanet lain 'an* miri( $en*an &umi5 Di (lanet &umi ter0a$i %eseim&an*an $an %eselarasan antara u$ara4 air4 $an %ehi$u(an $i $arat5 Semua tin0auan menun0u%%an &aha (lanet &umi $iCi(ta%an untu% %ehi$u(an5 Se&a*ai (em&an$in*4 %ita am&il Contoh (lanet Mars4 u$aran'a $i(enuhi unsur Kar&on$io%si$a &er%a$ar tin**i4 ti$a% men*an$un* 6+<4 &an'a% $i0um(ai %aah &esar $i (ermu%aan Mars a%i&at meteor &eru%uran ra%sasa 'an* ta&ra%an $en*an (lanet ini4 $ari sisi CuaCa serin* ter0a$i &a$ai ra%sasa $an &a$ai (asir 'an* &erlan*sun* selama &er&ulan&ulan tan(a henti5 Den*an >a%ta $emi%ian4 0elas ti$a% a%an (ernah a$a %ehi$u(an $i (lanet ini5 Per&an$in*an ini $en*an *am&lan* menun0u%%an &aha CiriCiri 'an* men0a$i%an &umi se&uah tem(at 'an* $a(at $ihuni &enar&enar meru(a%an ni%mat 'an* ti$a% ter%ira5 Marilah %ita telusuri &a*aimana (lanet Bumi meru(a%an (lanet 'an* san*at ramah (a$a %ehi$u(an5 Salah satu temuan muta%hir $i $unia sains 'an* men0a$i &uah &i&ir $i %alan*an ilmuan a$alah a(a 'an* $ise&ut (rinsi( antro(is5Prinsi( ini men*un*%a(%an &aha setia( $etail 'an* ter$a(at $i alam semesta telah $iranCan* $en*an %ete(atan 'an* sem(urna untu% memun*%in%an manusia hi$u(5 Hontoh %eCil $ari (rinsi( antro(is ini $a(at %ita temu%an (a$a >a%ta>a%ta 'an* &er%aitan $en*an %e&era$aan &umi5 Dalam hal ini4 seoran* astronom ameri%a 6u*h Ross $alam &u%un'a 'an* &er0u$ul 'The Fingerprint of God, Recent Scientific Discoveries Reveal The Unmistakale !dentiti" of The #reator' telah mem&uat $a>tarn'a sen$iri se&a*ai &eri%ut:
) Jara bumi +engan matahari
"am&ar +53
9ara% matahari %e &umi a$alah !375--75,,, %ilometer =atau 785,,,5,,, mil?5 9ara% ini $i%enal se&a*ai satuan astronomi $an &iasa $i&ulat%an =untu% (en'e$erhanaan hitun*an? men0a$i !3@ 0uta %m5 Di&an$in*%an $en*an &umi4 $iameter matahari %ira%ira !!+ %alin'a5 "a'a tari% matahari %ira%ira 8, %ali *a'a tari% &umi5 Sinar matahari menem(uh masa @ menit untu% sam(ai %e &umi5 Jia lebih jauh4
Planet &umi a%an terlalu $in*in &a*i si%lus air 'an* sta&il5 Jia lebih +eat4Planet &umi a%an terlalu (anas &a*i si%lus air 'an* sta&il
1) %ra8itasi +i permuaan bumi
"ra)itasi (ermu%aan $ari se&uah o&'e% astronomi =(lanet4 &intan*4 $ll? a$alah (erCe(atan *ra)itasi 'an* &erla%u (a$a (ermu%aan o&'e% terse&ut5 "ra)itasi (ermu%aan &er*antun* (a$a
massa $an ra$ius o&'e% terse&ut5 Serin*%ali *ra)itasi (ermu%aan $in'ata%an se&a*ai rasio $en*an %etentuan 'an* &erla%u $i &umi5 Jia lebih uat4
Atmos>er &umi a%an menahan terlalu &an'a% *as &eraCun =amonia% $an methana? Jia lebih lemah4
Atmos>er &umi a%an terlalu ti(is %arena &an'a% %ehilan*an u$ara
2) Perio+e rotasi bumi
"am&ar +5# Rotasi &umi meru0u% (a$a *era%an &er(utar (lanet &umi (a$a sum&un'a $an *era%an $i or&itn'a men*elilin*i matahari5 Jia lebih lama4
Per&e$aan suhu (a$a sian* $an malam hari terlalu &esar Jia lebih /epat4
KeCe(atan an*in (a$a atmos>er terlalu tin**i
6) Albe+o
"am&ar +5Al&e$o meru(a%an se&uah &esaran 'an* men**am&ar%an (er&an$in*an antara sinar matahari 'an* ti&a $i (ermu%aan &umi $an 'an* $i(antul%an %em&ali %e an*%asa $en*an ter0a$i (eru&ahan (an0an* *elom&an* =out*oin* lon*a)e ra$iation?5 Per&e$aan (an0an* *elom&an* antara 'an* $atan* $an 'an* $i(antul%an $a(at $i%ait%an $en*an se&era(a &esar ener*i matahari 'an* $isera( oleh (ermu%aan &umi5 Jia lebih besar4
;aman es ta% ter%en$ali a%an ter0a$i Jia lebih e/il4
E>e% rumah %aCa ta% ter%en$ali a%an ter0a$i5
7) Ati8itas gempa
"am&ar +5/ "em(a &umi a$alah *etaran atau *unCan*an 'an* ter0a$i $i (ermu%aan &umi5 "em(a &umi &iasa $ise&a&%an oleh (er*era%an %era% &umi =lem(en* &umi?5 Kata *em(a &umi 0u*a
$i*una%an untu% menun0u%%an $aerah asal ter0a$in'a %e0a$ian *em(a &umi terse&ut5Bumi %ita alau(un (a$at4 selalu &er*era%4 $an *em(a &umi ter0a$i a(a&ila te%anan 'an* ter0a$i %arena (er*era%an itu su$ah terlalu &esar untu% $a(at $itahan5 Jia lebih besar4 Terlalu &an'a% ma%hlu% hi$u( &inasa5 Jia lebih e/il4 Bahan ma%anan $asar laut ti$a% a%an $i$aur ulan* %e $aratan melalui (en*an*%atan te%toni%
9) Ketebalan era bumi
Kera% &umi a$alah la(isan terluar &umi 'an* ter&a*i men0a$i + %ate*ori4 'aitu %era% samu$ra $an %era% &enua5 Kera% samu$ra mem(un'ai %ete&alan se%itar #!, %m4 se$an*%an %era% &enua mem(un'ai %ete&alan se%itar +,/, %m5Pen'usun %era% samu$ra 'an* utama a$alah &atuan &asalt4 se$an*%an &atuan (en'usun %era% &enua 'an* utama a$alah *ranit4 'an* ti$a% se(a$at &atuan &asalt5 Kera% &umi $an se&a*ian mantel &umi mem&entu% la(isan litos>er $en*an %ete&alan total %uran* le&ih @, %m5 Jia lebih tebal4 Terlalu &an'a% o%si*en &er(i$ah $ari atmos>er %e %era% &umi5 Jia lebih tipis4 A%ti)itas te%toni% $an )ul%ani% a%an terlalu &esar
:) Me+an magnet bumi
"am&ar +5@ Ma*netos>er &umi a$alah suatu $aerah $i an*%asa 'an* &entu%n'a $itentu%an oleh luasn'a me$an ma*net internal &umi4 (lasma an*in matahari4 $an me$an ma*net antar(lanet5 Di ma*netos>er4 Cam(uran ionion $an ele%tronele%tron &e&as &ai% $ari an*in matahari mau(un ionos>ir &umi $i&atasi oleh *a'a ma*net $an listri% 'an* le&ih %uat $ari(a$a *ra)itasi $an tum&u%an5
Jia lebih uat4
Ba$ai ele%troma*neti% a%an terlalu merusa% Jia lebih lemah4
Kuran*n'a (erlin$un*an $ari ra$iasi &er&aha'a 'an* &erasal $ari luar an*%asa
;) #nterasi gra8itasi +engan bulan
Bulan 'an* $itari% oleh *a'a *ra)itasi &umi ti$a% 0atuh %e &umi $ise&a&%an oleh *a'a sentri>u*al 'an* tim&ul $ari or&it &ulan men*elilin*i &umi5Besarn'a *a'a sentri>u*al &ulan a$alah se$i%it le&ih &esar $ari *a'a tari% menari% antara *ra)itasi &umi $an &ulan5 6al ini men'e&a&%an &ulan sema%in men0auh $ari &umi $en*an %eCe(atan se%itar
[email protected] Jia lebih besar4 E>e% (asan* surut (a$a laut4 atmos>er $an (erio$e rotasi sema%in merusa%5 Jia lebih e/il4 Peru&ahan ti$a% lan*sun* (a$a or&it men'e&a&%an %eti$a%sta&ilan i%lim
<) Ka+ar arbon+iosi+a +an uap air +alam atmos"er
Atmos>er &umi ter$iri atas nitro*en =/@5!/? $an o%si*en =+,57/?4 $en*an se$i%it ar*on =,57?4 %ar&on$io%si$a =)aria&el4 teta(i se%itar ,5,8#/?4 ua( air4 $an *as lainn'a5Atmos>er melin$un*i %ehi$u(an $i &umi $en*an men'era( ra$iasi sinar ultra)iolet $ari matahari $an men*uran*i suhu e%strem $i antara sian* $an malam5/# $ari atmos>er a$a $alam !! %m $ari (ermu%aan (lanet5 Atmos>er ti$a% mem(un'ai &atas 'an* lan*sun* ta(at &er&atasan4 teta(i a*a% meni(is lam&at laun $en*an menam&ah %etin**ian4 ti$a% a$a &atas (asti antara atmos>er $an an*%asa luar5 Jia lebih besar4 E>e% rumah %aCa ta% ter%en$ali a%an ter0a$i5 Jia lebih e/il4 E>e% rumah %aCa ti$a% mema$ai
=) Ka+ar o>on +alam atmos"er
er &umi $an mem&entu% suatu la(isan ozon (a$a %etin**ian #, %ilometer5er $i antara !# $an 8, %m $i atas (ermu%aan &umi 'an* $i%enal se&a*ai la(isan ozon5 er a$alah (en'era(an tena*a sinar ultra)iolet =u)? $ari
matahari5 Jia lebih besar4 Suhu (ermu%aan &umi terlalu ren$ah5 Jia lebih e/il4 Suhu (ermu%aan &umi terlalu tin**i4 terlalu &an'a% ra$iasi ultra)iolet Da>tar $i atas han'alah se$i%it Contoh $ari se%ian &an'a%n'a $ata 'an* melim(ah tentan* a$an'a (rinsi( antro(is5Namun4 'an* se$i%it ini(un Cu%u( untu% men*hanCur%an mitos 'an* $i(erCa'a (ara ilmuan materialis4 'aitu &aha %e&era$aan &umi &eserta %ehi$u(an 'an* ter$a(at (a$an'a ter0a$i seCara %e&etulan melalui seran*%aian (eristia aCa% tan(a (erenCanaan5 Sia(a(un 'an* mem(ela0ari $ata$ata ini ti$a% a%an *a*al untu% sam(ai (a$a %esim(ulan &aha &umi ini meru(a%an tem(at 'an* telah $iranCan* $en*an tin*%at %erumitan 'an* ta% ter&a'an*%an $an $en*an %esesuaian 'an* sem(urna $emi %e&erlan*sun*an %ehi$u(an $i $alamn'a
A)PE'%E$T#A' TATA S($?A
Tata Sur'a a$alah %um(ulan &en$a&en$a lan*it 'an* ter$iri $ari se&uah &intan* &esar 'an* $ise&ut matahari4 $an semua o&0e% 'an* teri%at oleh *a'a *ra>itasin'a5 <&0e%o&0e% terse&ut a$alah $ela(an &uah (lanet 'an* su$ah $i%etahui $en*an or&it &er&entu% eli(s4 lima (lanet %er$il4 !/8 satelit alami 'an* telah $ii$enti>i%asi4 $an 0utaan &en$a lan*it =meteor4 asteroi$4 %omet? lainn'a5 Tata Sur'a =Solar S'stem? atau 'an* 0u*a $ise&ut %eluar*a matahari =The sun an$ its >amil'? a$alah suatu sistem 'an* teri$iri $ari Matahari se&a*ai (usar Tata Sur'a itu $an $i %elilin*i $en*an (lanet(lanet4 %omet =&intan* &ere%or?4 meteor =&intan* &eralih?4 satelit4 $an asteroi$5
B5TERBENTUKNYA TATA SURYA A$a se%ian &an'a% teori 'an* $iCetus%an oleh (ara ahli4 namun sa'a a%an &er&a*i &e&era(a teori 'an* (alin* $i(erCa'a $unia internasional:
Tata Sur'a
!5Teori Ne&ule =Teori Ka&ut?oleh Immanuel Kant =!/37!@+/? $an Piere Simon $e La(laCe =!/7-?
Matahari $an (lanet &erasal $ari se&uah %a&ut (i0ar 'an* &er(ilin $i $alam 0a*at ra'a4 %arena (ilinann'a itu &eru(a %a&ut 'an* mem&entu% &ulat se(erti &ola 'an* &esar4 ma%in men*eCil &ola itu ma%in Ce(at (utarann'a5 A%i&atn'a &entu% &ola itu meme(at (a$a %utu&n'a $an mele&ar $i &a*ian equatorn'a &ah%an se&a*ian massa $ari %a&ut *as (a$a men0auh $ari *um(alan intin'a $an mem&entu% *elan**elan* $i se%elilin* &a*ian utama %a&ut itu4 *elan* *elan* terse&ut %emu$ian mem&entu% *um(alan (a$a4 nah inilah 'an* $ise&ut (lanet(lanet $an satelitn'a5 Se$an*%an &a*ian ten*ah 'an* &er(i0ar teta( &er&entu% *as (i0ar 'an* %ita lihat se%aran* se&a*ai matahari5
Teori ini telah $i(erCa'a umat manusia selama %ira%ira !,, tahun4 teta(i se%aran* telah &an'a% $itin**al%an %arena + alasan $i &aah ini:
Ti$a% mam(u mem&eri%an 0aa&an0aa&an %e(a$a &an'a% hal atau masalah $i $alam tata sur'a %ita Karena munCuln'a &an'a% teori 'an* le&ih memuas%an
+5Teori Planetesimal oleh Ahli "eolo*i Thomas H5 Hham&erlin =!@38!7+@? $an Seoran* Astronom orest R5 Moulton =!@/+!7#+?
Tata Sur'a %ita ter&entu% a%i&&at a$an'a &intan* lain 'an* leat Cu%u( $e%at $en*an Matahari4 (a$a masa aal (em&entu%an Matahari5 Ke$e%atan terse&ut men'e&a&%an ter0a$in'a ton0olan (a$a (ermu%aan matahari4 $an &ersama (roses internal matahari4 menari% materi &erulan* %ali $ari matahari5 E>e% *ra)itasi &intan* men*a%i&at%an ter&entu%n'a $ua len*an s(iral 'an* meman0an* $ari matahari5
Sementara se&a*ian &esar materi tertari% %em&ali4 se&a*ian lain a%an teta( $i or&it4 men$in*in $an mema$at4 $an men0a$i &en$a&en$a &eru%uran %eCil 'an* mere%a se&ut (lanetisimal $an &e&era(a 'an* &esar $ise&ut (roto(lanet5 <&0e%o&0e% terse&ut &erta&ra%an $ari a%tu %e a%tu $an mem&entu% (lanet $an &ulan4 sementara sisa materi lainn'a men0a$i %omet $an asteroi$5
85Teori Pasan* Surut oleh Dua >re's =!@7!?
Planet $ian**a( &er&entu% %arena men$e%atn'a &intan* lain %e(a$a matahari5 Kea$aan 'an* ham(ir &erta&ra%an men'e&a&%an tertari%n'a se0umlah &esar materi $ari matahari $an &intan* lain terse&ut oleh *a'a (asan* surut &ersama mere%a 'an* %emu$ian ter%on$ensasi men0a$i (lanet5
Setelah Bintan* itu &erlalu $en*an *a'a tari% &intan* 'an* &esar (a$a (ermu%aan matahari ter0a$i (roses (asan* surut se(erti (eristia (asan* surutn'a air laut a%i&at *a'a tari% &ulan5 Se&a*ian massa matahari itu mem&entu% Cerutu itu ter(utus(utus mem&entu% *um(alan *as $i se%itar matahari $en*an u%uran 'an* &er&e$a&e$a4 *um(alan itu mem&e%u $an %emu$ian mem&entu% (lanet(lanet5
Teori ini men0elas%an men*a(a (lanet(lanet $i &a*ian ten*ah se(erti Yu(iter4 Saturnus4 Uranus4 $an Ne(tunus meru(a%an (lanet ra%sasa se$an*%an $i &a*ian u0un*n'a mer(a%an (lanet(anet %eCil5 Kelahiran %esem&ilan (lanet itu %arena (eCahan *as $ari matahari 'an* &er&entu% Cerutu itu ma%an &esarn'a (lanet(lanet ini &er&e$a&e$a5
Namun Astronom 6arol$ 9e>>re's tahun !7+7 mem&antah &aha ta&ra%an 'an* se$emi%ian itu ham(ir ti$a% mun*%in ter0a$i5 Demi%ian astronom 6enr' Norris Rusell men*emu%a%an %e&eratann'a atas hi(otesis terse&ut5
35Teori Aan De&u oleh Carl on eizsae%er =!73,? 'an* Kemu$ian Disem(urna%an oleh "erar$ P Kui(er =!7#,?
Tata Sur'a ter&entu% $ari *um(alan aan *as $an $e&u5 "um(alan aan itu men*alami ((emam(atan4 (a$a (roses (emam(atan terse&ut (arti%el(arti%el $e&u tertari% %e &a*ian (usat aan itu mem&entu% *um(alan &ola $an mulai &er(ilin $an %emu$ian mem&entu% Ca%ram 'an* te&al $i &a*ian ten*ah $an ti(is $i &a*ian te(in'a5 Parti%el(arti%el $i &a*ian ten*ah Ca%ram itu salin* mene%an $an menim&ul%an (anas $an &er(i0ar4 &a*ian inilah 'an* men0a$i matahari5 Sementara &a*ian 'an* luar &er(utar san*at Ce(at sehin**a ter(eCah(eCah men0a$i *um(alan 'an* le&ih %eCil4 *um(alan %eCil ini &er(ilin (ula $an mem&e%u %emu$ian men0a$i (lanet(lanet5
#5Teori Bintan* Kem&ar oleh re$ 6o'le =!7!#+,,!?
Tata Sur'a %ita &eru(a $ua &intan* 'an* ham(ir sama u%urann'a $an &er$e%atan 'an* salah satun'a mele$a% menin**al%an ser(ihanser(ihan %eCil5 Ser(ihan itu ter(eran*%a( oleh *ra)itasi &intan* 'an* tu$a% mele$a% $an mulai men*elilin*in'a5
H5SE9ARA6 PENEMUAN TATA SURYA
Lima (lanet ter$e%at %e matahari selain Bumi =Mer%urius4 enus4 Mars4 Yu(iter $an Saturnus? telah $i%enal se0a% zaman $ahulu4 %arena mere%a semua &isa $ilihat $en*an mata telan0an*5 Ban'a% &an*sa $i $unia ini memili%i nama sen$iri untu% masin*masin* (lanet5
Per%em&an*an ilmu (en*etahuan $an te%nolo*i (en*amatan (a$a lima a&a$ lalu mem&aa manusia untu% memahami &en$a&en$a lan*it ter&e&as $ari selu&un* mitolo*i5 "alileo "alilei =!#-3!-3+? $en*an teles%o( re>ra%torn'a mam(u men0a$i%an mata manusia 1le&ih ta0am2 $alam men*amati &en$a lan*it 'an* ti$a% &isa $iamati $en*an mata telan0an*5
Karena Teles%o( "alileo &isa men*amati le&ih ta0am4 ia &isa melihat &er&a*ai (eru&ahan &entu% (enam(a%an enus4 se(erti enus Sa&it atau enus Purnama se&a*ai a%i&at (eru&ahan (osisi enus terha$a( matahari5 Pennalaran enus men*itari matahari ma%in mem(er%uat teori heliosentris4 'aitu &aha Matahari a$alah (usat alam semesta4 &u%an Bumi4 'an* se&elumn'a $i*a*as oleh NiColas Ho(erniCus =!3/8!#38?5 Susunan heliosentris a$alah Matahari $i%elilin*i oleh Mer%urius hin**a Saturnus5 Teles%o( "alileo terus $isem(urna%an oleh Ilmuan lain se(erti Hhristian 6u'*ens =!-+7 !-7#? 'an* menemu%an Titan4 Satelit Saturnus4 'an* &era$a ham(ir $ua %ali or&it Bumi Yu(iter5
Per%em&an*an teles%o( 0u*a $iim&an*i (ula $en*an (er%em&an*an (erhitun*an *era% &en$a &en$a lan*it $an hu&un*an satu $en*an 'an* lain melalui 9ohannes Ke(ler =!#/!!-8,? $en*an 6u%um Ke(ler4 $an PunCa%n'a Sir IsaaC Neton =!-3+!/+/? $en*an hu%um *ra)itasi5 Den*an $ua teori (erhitun*an inilah 'an* memun*%in%an (enCarian $an (erhitun*an &en$a&en$a lan*it selan0utn'a5 Pa$a !/@!4 illiam 6ersChel =!/8@!@++? menemu%an Uranus5 Perhitun*an Cermat or&it Uranus men'im(ul%an &aha (lanet ini a$a 'an* men**an**u5 Sehin**a (a$a !@3$itemu%an Ne(tunus4 namun (enemuan Ne(tunus ini ti$a% $a(at men0elas%an seCara sem(urna (en**an**u Uranus5 Kemu$ian (a$a tahun !78, $itemu%an se&uah (lanet lain 'an* $i&eri nama Pluto4 namun lisensin'a se&a*ai (lanet su$ah &e&era(a tahun $iCa&ut5:D
D5AN""
!5Matahari
"am&ar +57 Matahari a$alah &intan* in$u% tata sur'a $an meru(a%an %om(onen utama sistem tata sur'a ini5 Bintan* ini &eru%uran 88+5@8, massa &umi5 Massa 'an* &esar ini men'e&a&%an %e(a$atan inti 'an* Cu%u( &esar untu% &isa men$u%un* %esinam&un*an >usi nu%lir $an men'em&ur%an se0umlah ener*i 'an* $ahs'at5 Ke&an'a%an ener*i ini $i(anCar%an %e luar an*%asa $alam &entu% ra$iasi ele%troma*neti%4 termasu% s(e%trum o(ti%5 Matahari a$alah (usat $ari tata sur'a5 Matahari meru(a%an se&uah &intan* 'an* ti$a% &er&e$a $en*an &intan* lainn'a5 Matahari a$alah suatu &ola *as (anas 'an* memanCar%an sen$iri sum&er ener*i %e se*ala arah5
Matahari meru(a%an (usat tata sur'a5 Ba*i %ita matahari itu su(er &esar teta(i tern'ata $i 0a*at ra'a Matahari termasu% &intan* 'an* &eru%uran %eCil5 U%uran *aris ten*ahn'a !,, %ali le&ih &esar $ari &umi4 sehin**a 0i%a Matahari itu %ita an**a( se&a*ai a$ah %oson*4 matahari $a(at menam(un* le&ih $ari ! 0uta &umi5 Matahari $an ener*i 'an* $i(anCar%an lah 'an* men0amin %ehi$u(an manusia $i mu%a &umi5
+5PlanetPlanet a5Mer%urius
"am&ar 85, Mer%urius a$alah (lanet $alam 'an* ter%eCil $an termasu% (alin* $e%at $en*an Matahari4 0ara% ratarata %e matahari #@ 0uta Km4 $an memili%i *aris ten*ah 35@@, Km5 Mer%urius ti$a% men*an$un* atmos>er4 suhu $ise%itar (lanet &er%isar antara +,, H3,, H5 "ra)itasi mer%urius %uran* le&ih han'a se(erti*a %ali *ra)itasi &umi5
&5enus
"am&ar 85! Planet ini meru(a%an (lanet ter$e%at $en*an &umi4 ia memili%i *aris ten*ah se(an0an* !+5!,3 Km5 9ara% ratarata %e Matahari !,- Km4 (erio$e re)olusin'a ++3 hari4 *ra)itasi )enus +8,, $an te%anan u$aran'a +, atmos>er =+, %ali te%anan u$ara $i &umi?4 (ermu%aan enus $itutu(i aan te&al sehin**a menCa(ai 3@ Km5 Yan* menari% hasil (en*amatan &e&era(a (esaat ruan* an*%asa ter$a(at >ormasi &atuan mu$a $an (e*unun*an tua4 atmos>ern'a &eru0u$ $e&u %erin* 'an* meli(uti H<+4 N4 $an <+5
C5Bumi
"am&ar 85+ Bumi meru(a%an (lanet u%uran %eti*a4 $an satusatun'a (lanet 'an* $ihuni oleh ma%hlu% hhi$u( $an ter$iri %om(osisi se&a*ai &eri%ut : La(isan &ios>er4 ter$iri $ari unsur ni%el $an >erum4 $an te&aln'a %uran* le&ih 853/, Km5 La(isan antara memili%i te&al %uran* le&ih !5/,, Km $an ter$iri $ari &atuan meteorit5 La(isan litos>er 'an* ter$iri $ari la(isan Sial %arena ter$iri $ari Si<+ $an Al+ $an <8 $an &a*ian SiMa 'an* ter$iri $ari Si<+ $an M*< serta Al+<84 te&al antara Sial $an sima ti$a% teratur4 $i(e*unun*an leta%n'a san*at $alam se$an*%an $i laut &a*ian Sial lan*sun* &erhu&un*an $en*an Sima5
Planet &umi meru(a%an (lanet 'an* istimea4 %arena &umi %&u%an han'a tem(at hi$u( manusia semata4 ta(i 0u*a ma%hlu% hi$u( lainn'a &er%em&an* &ia% $en*an &ai%4 Planet &umi memili%i satelit4 'aitu &ulan5
$5Mars
"am&ar 858 Mars $ilihat $ari lintasnn'a antara Bumi $an Matahari 0u*a termasu% (lanet 'an* ter$e%at $en*an Bumi4 0ara% ratarata (lanet Mars $en*an Matahari ++@ Km4 &ere$ar men*elilin*i Matahari $alam a%tu -@/ hari4 a%tu rotasin'a +3 0am 8/ menit +! $eti%5 Se(erti (lanet lain Mars memili%i $ua satelit4 'aituJ Deimos4 &er$imen$i !,!+!- Km $an (erio$e or&itn'a 8,48 hari5 Deimos ter&it $an ter&enam se(erti &ulan $i Bumi5
e5Yu(iter
"am&ar 853
Yu(iter meru(a%an (lanet ter&esar4 ia memili%i $iameter !8,5,,, Km5 9ara% ratarata %e matahari %uran* le&ih se%itar //@ 0uta Km4 $an stru%tur 'u(iter ham(ir sama $en*an stru%tur matahari4 'an* %e&an'a%an ter$iri $ari hi$ro*en serta Cam(urann'a4 'aitu N684 Amonia%4 6elium4 $an Metan5
>5Saturnus
"am&ar 85# Planet saturnus (lanet %e$ua ter&esar setelah Yu(iter4 0ara% ratarata %e matahari %uran* le&ih !53+- Km4 0an*%a re)olusi (lanet ini a$alah +74# tahun $an a%tu 'an* $i(erlu%an untu% &er(utar (a$a sum&un'a a$alah !, 0am5 Saturnus memili%i !/ satelit4 $an &e&era(a 'an* (alin* menon0ol a$alah Titan4 Teth's4 Rea4 Dione4 $an ti*a CinCin in$ah4 %eti*a CinCin terse&&ut $a(at $iurai se&a*ai &eri%ut: HinCin A meru(a%an CinCin luar 'an* *aris ten*ahn'a +-,5,,, Km5 HinCin B meru(a%an CinCin ten*ah 'an* memili%i $iameter se%itar !#+5,,, Km5 HinCin H meru(a%an CinCin 'an* *aris ten*ahn'a !-,5,,, Km5 *5Uranus
"am&ar 85-
Uranus memili%i 0ara% ratarata $en*an matahari se%itar +5@-7 0uta Km4 &ere$ar men*elilin*i Matahari $alam a%tu @3 tahun $en*an %eCe(atan rotasi !! 0am5 Planet ini &er$iameter 375/,, Km4 (a$a (lanet ini $itemu%an unsur helium4 hi$ro*en $an metan5 Planet ini mem(un'ai lima satelit4 'aitu Miran$a4 Ariel4 Um&riel4 Titania4 $an <&eron5 Keistimeaan
(lanet ini a$alah leta% sum&u rotasin'a se&i$an* $en*an &i$an* re)olusin'a4 (a$a uranus4 matahari &er*eser $ari utara %e selatan $alam (erio$e re)olusin'a5
h5Ne(tunus
"am&ar 85/ Planet Ne(tunus a$alah (lanet 'an* ter0auh $en*an matahari4 0ara%n'a se%itar 3537# 0uta Km $en*an matahari4 $an &ere$ar men*elilin*i matahari $alam a%tu !-# Tahun5 a%tu rotasin'a !# 0am5 Satelit 'an* $imili%i Ne(tunus a$a $ua4 'aitu Triton 'an* &er$iameter 35,,, Km4 mem(un'ai atmos>er4 $an &entu%n'a miri( (luto4 se$an*%an Nerei$ $iametern'a +,,, Km4 leta%n'a le&ih 0auh $ari &umi &ila $i&an$in*%an $en*an triton5
85Asteroi$
"am&ar 85@ Asteroi$ meru(a%an materi &atuan 'an* %e$u$u%an'a terleta% $iantara Mrs $an Yu(iter5 Materi $ari asteroi$ terse&ut se&a*ian *a*al men0a$i (lanet %arena a$an'a *a'a *ra)itasi Yu(iter 'an* san*at %uat $an &erlan*sun* seCara terus menerus men*hanCur%an se&a*ian lain materin'a5 A%i&atn'a ham(aran materi itu men0a$i sa&u% asteroi$4 'an* se%aran* men0a$i &on*%ahan CinCin ra%sasa $an ser(ihan &atuan5
Asteroi$ menem(ati sa&u% utama 'an* &era$a $iantara or&it Mars $an Yu(iter5 Asteroi$ (ertama %ali $itemu%an ! 0anuari !@,!5 Di antara (eCahann'a4 &atuan ter&esar $inama%an Heres 'an* &er*aris ten*ah 3@, mil4 men*elilin*i matahari $alam a%tu 34# tahun5
Asteroi$ 0u*a meru(a%an &en$a an*%asa 'an* u%urann'a %eCil4 namun 0umlahn'a mil'aran5Asteroi$ sen$iri &eru(a &atu&atuan 'an* 0u*a &er*era% men*elilin*i Matahari4 u%urann'a san*at %eCil4 atau istilah lain''a $ise&ut &intan* %er$il $en*an $iameter le&ih $ari +3, Km5
35Komet
"am&ar 857 Komet meru(a%an %um(ulan &on*%ahan &atuan 'an* $iselu&un*i %a&ut *as4 %eti%a men$e%ati matahari4 %omet men*eluar%an *as 'an* &erCaha'a (a$a &a*an %e(ala4 $an sem&uran Caha'a (a$a e%orn'a5 Diameter %omet termasu% selu&un* *as %uran* le&ih se0auh !,,5,,, Km5 Sema%in $e%at %omet $en*n matahari sema%in &esar (ula te%anan Caha'a matahari 'an* $iteriman'a $an a%an sema%in (an0an* e%orn'a5 E%or %omet teri$iri $ari H<4 H64 $an *as la&il H6+ 0u*a 6+<
Komet $alam &ahasa 'unani artin'a &intan* &ere%or $an %omet ini a$alah &en$a an*%asa 'an* ti$a% (a$at ter&entu% $ari (eCahan &ahan 'an* san*at %eCil 'aitu $e&u4 tem(eratur $en*an *as 'an* san*at ti(is4 sehin**a *a'a *ra)itasin'a san*at lemah5
A$a $ua 0enis %omet4 'aitu a5Komet Bere%or
