1.0 PENGENALAN 1.1 Pengertian Dialek
Istilah Istilah dialek berasal daripada perkataan perkataan Yunani iaitu iaitu ‘dialektos’ ‘dialektos’ yang pada mulanya digunakan dalam hubungannya dengan keadaan bahasanya. Di Yunani, terdapat perbezaan perbezaan kecil di dalam bahasa yang digunakan oleh pendukungnya masing-masing, tetapi sedemikian jauh hal tersebut tidak sampai menyebabkan mereka berasa mempunyai bahasa yang berbeza. Mengikut Mario A. Pei , dialek adalah variasi satu bahasa tertentu yang dituturkan oleh sekumpulan penutur dalam satu-satu masyarakat bahasa. Dialek mempunyai bentuk tertentu yang dituturkan dalam kawasan tertentu dan berlainan daripada bentuk standard dari segi sebutan, tatabahasa atau penggunaan kata-kata tertentu, tetapi kelainan tersebut tidak begitu besar untuk dianggap sebagai satu bahasa yang lain. Faktor-faktor yang menimbulkan menimbulkan dialek terdiri terdiri daripada daripada faktor faktor alam, politik, politik, penjajahan penjajahan dan masa. Demikian Demikian pula halnya dengan ekonomi, cara hidup dan sebagainya. Ini tercermin juga di dalam dialek yang bersangkutan. Di Semanjung Malaysia contohnya, terdapat keadaan semulajadi yang terdiri daripada bukit-bukau, bukit-bukau, hutan rimba dan sungai yang merupakan merupakan rintangan-rin rintangan-rintangan tangan kepada perhubungan perhubungan di antara penduduk-penduduknya, faktor politik telah membahagikan negara ini kepada unit-unit politik yang lebih kecil, menghasilkan negeri-negeri Melayu Semenanjung Malaysia. Dialekdialek yang berdasarkan tempat seperti itu dipanggil dialek setempat. Dialek-dialek setempat di Semenanjung Malaysia sebenarnya adalah variasi daripada bahasa Melayu. Dalam satu-satu dialek setempat di Malaysia, terdapat pula idiolek-idiolek iaitu kelainankelainan pengucapan yang disebabkan oleh individu yang berlainan dan kelainan stilistik yang 1
terjadi akibat konteks yang berlainan. Semua kelainan ini disebut dialek. Sungguhpun terdapat kelainan-kela kelainan-kelainan inan tetapi bahasa tersebut tidak harus terkeluar daripada daripada had saling kesefahaman kesefahaman yang menentukan bahawa kelainan-kelainan itu masih tergolong di dalam satu bahasa. 2.0 LATAR BELAKANG TEMPAT KAJIAN 2.1 Latar Belakang Negeri Kelantan
Kelantan Darul Naim atau nama pendeknya Kelantan merupakan sebuah negeri daripada 14 buah negeri di Malaysia yang kaya dengan sumber asli dan merupakan sebuah negeri agraria iaitu pertanian yang mempunyai banyak kawasan tanaman padi dan perkampungan nelayan. Negeri Kelantan mempunyai keluasan lebih kurang 14,922 km persegi, terletak di Timur laut semenanjung Malaysia, berhadapan dengan Laut China Selatan dan bersempadan dengan Thailand. Thailand. Malaysia meliputi meliputi 336,700 km persegi yang yang terdiri daripada semenanjung Sabah dan Sarawak di Kepulauan Borneo. Kota Bharu, ibu negeri Kelantan, ialah sebuah bandar yang sibuk sebagai pusat tumpuan bagi pentadbiran dan aktiviti perniagaan. Negeri ini terbahagi kepada 10 jajahan pentadbiran iaitu, Kota Bharu, Pasir Mas, Tumpat, Pasir Puteh, Bachok, Kuala Krai, Machang, Tanah Merah, Jeli dan Gua Musang. Negeri Kelantan menikmati iklim tropika yang baik, di mana hampir setiap tahun hujan turun dengan berselang-seli mengikut bulan tertentu pada setiap tahun. Biasanya hujan yang lebat akan berterusan selama beberapa hari atau beberapa bulan akan turun pada bulan November, Disember dan Januari. Suhu setiap hari dianggarkan dari 21° C hingga 32° C. Negeri Kelantan yang mempunyai mempunyai penduduk seramai 1.4 juta yang terdiri daripada bangsa Melayu, Cina, India, Siam, dan lain-lain. Sebanyak 94% penduduk adalah 2
berbangsa melayu. Penduduknya meningkat hampir 2.8% setiap tahun. Sebanyak 75% daripada penduduknya menetap di Utara negeri di mana kawasan itu meliputi sebanyak 17% daripada jumlah tanah negeri tersebut. Kelant Kelantan an diperi diperinta ntahh mengik mengikut ut parti parti polit politik ik dan ia mempuny mempunyai ai hubungan hubungan yang yang baik baik dengan kerajaan, mungkin ini menunjukkan bahawa Malaysia adalah sebuah negara unik dan matang yang mengamalkan sistem demokrasi. Persekitaran politik dan perbezaan antara negeri dan kerajaan Mukim bukan menjadi masalah untuk membuat pelaburan. Semua polisi berkenaan dengan pelaburan di Malaysia boleh dirujuk kepada kerajaan Mukim. Kerajaan negeri akan memberi segala kemudahan berkenaan dengan pelaburan. Dalam usaha usaha untuk untuk menari menarikk minat minat pelabu pelaburr melabu melaburr di Kelant Kelantan, an, kerajaa kerajaann negeri negeri berusaha berusaha untuk untuk menawarkan pelbagai kemudahan seperti kemudahan infrastruktur. Negeri Kelantan mempunyai kemuda kemudahan han yang yang secukupn secukupnya ya untuk untuk menjal menjalank ankan an perniag perniagaan aan secara secara kerjasam kerjasamaa "Busin "Business ess Vent Ventur ures" es".. Terda Terdapat pat 39 buah buah cawa cawang ngan an bank bank kom komers ersia iall dan 12 inst instit itusi usi kewan kewangan gan yang yang beroperasi di negari ini. Sejumlah 2300 km jalan di negeri dan mukim adalah berhubung dengan bandar utama di Kelantan untuk ke Kota Bharu. Perjalanan dari Kota Bharu ke Kuala Lumpur mengambil masa selama 6 jam yang meliputi sebanyak 474 km melalui Gua Musang di Selatan Kelantan dan juga negeri Pahang. Berikut merupakan peta bagi negeri Kelantan:
PETA KELANTAN
3
2.2 Sejarah Negeri Kelantan
4
Nama "Kelantan" dikatakan pencemaran daripada perkataan "gelam hutam", iaitu nama Melayu bagi pokok Melaleuca Melaleuca
leucadendron leucadendron.
Ada juga yang mengatakan bahawa namanya
datang daripada perkataan "kilatan" atau "kolam tanah". Sejarah awal Kelantan tidak begitu jelas, tetapi temuan arkeologi mempertunjukkan kesan petempatan manusia di zaman prasejarah. prasejarah. Kelant Kelantan an awal awal mempuny mempunyai ai perhubu perhubungan ngan dengan dengan Empaya Empayar r Funan, Funan, Empayar Empayar Khmer , Srivijaya dan Siam. Siam. Kira-kira 1411, 1411, Raja Kumar, raja Kelantan, membebaskan negeri itu dari Siam. Beliau memakai gelaran Sultan Iskandar Shah apabila memeluk Islam. Kelantan kemudian menjadi sebuah pusat perdagangan pusat perdagangan yang penting pad akhir abad akhir abad ke-15. ke-15. Pada 1499, Kelantan menjadi negeri asal Kesultanan Melaka. Melaka. Dengan kejatuhan Melaka pada 1511, 1511, Kelantan dibahagikan dan diperintah oleh ketua-ketua kecil. Dengan ancaman oleh Siam pada 1603, kebanyakan ketua kecil Kelantan bernaung di bawah Persekutuan Pattani Besar . Kerajaan pusat di Pattani membahagikan membahagikan Kelantan kepada 4 wilayah wilayah iaitu iaitu Kelantan Timur , Kelantan Barat, Legeh dan Ulu Kelantan. Kelantan. Kira-kira 1760, 1760, seorang putera raja Kelantan Barat berjaya dalam penyatuan wilayah Kelantan sekarang. Tidak lama kemudian, pada 1764, 1764, Long Yunos iaitu putera raja Kelantan Timur , anak Long anak Long Sulaiman berjaya merampas takhta kerajaan dan mengisytiharkan diri sebagai Raja Raja Kelant Kelantan. an. Walaub Walaubagai agaiman manapun apun,, dengan dengan kemangk kemangkata atanny nnya, a, Kelant Kelantan an dipenga dipengaruhi ruhi oleh oleh Terengganu. Pada 1800, 1800, Raja Muhammad mengisytiharkan diri sebagai sultan pertama Kelantan. Pada 1812, 1812, baginda melepaskan diri daripada pengaruh Terengganu dan menjadi negera ufti Siam yang berasingan. Pada 1820-an, Kelantan merupakan salah satu daripada negeri yang terbanyak 5
penduduk serta termakmur di Semenanjung Semenanjung Melayu Melayu kerana berjaya mengelakkan perang dan pertikaian yang menimpa negeri-negeri di selatan dan barat. Siam terus memainkan memainkan peranan yang mustahak di Kelantan pada seluruh abad ke-19. Di bawah bawah syarat syarat Perjanjian Perjanjian British-Siam British-Siam pada 1909, 1909, Siam menyerahkan menyerahkan tuntutan tuntutan Kelantan, Kelantan, Terengganu, Kedah dan Perlis kepada Britain, Britain, dan Kelantan menjadi salah satu daripada Negerinegeri Melayu Tidak Bersekutu di bawah Residen British.nKelantan British.nKelantan merupakan tempat pertama di Malaya yang ditakluk oleh Jepun yang menyerangnya pada 8 Disember 1941 Disember 1941.. Semasa pendudukan pendudukan Jepun, Jepun, Kelant Kelantan an sekali sekali lagi lagi dikawa dikawall oleh oleh Siam, Siam, tetapi tetapi selepa selepass kekalahan Jepun pada Ogos 1945, 1945, Kelantan kembali kepada pemerintahan British. British. Kelantan menjadi sebahagian Persekutuan Tanah Melayu pada 1 Februari 1948 dan bersama-sama dengan negeri lain, mencapai kemerdekaan pada 31 Ogos 1957. 1957. Pada 16 September 1963, Kelantan menjadi salah satu daripada negeri-negeri yang membentuk Persekutuan membentuk Persekutuan Malaysia. Malaysia.
LOGO KELANTAN
6
BENDERA KELANTAN 2.3 Latar Belakang Daerah Kota Bharu
Kota Bharu merupakan sebuah pusat bandar utama bagi Negeri Kelantan . Perkembangan bandar bandar Kota Kota Bharu Bharu bermul bermulaa pada tahun tahun 1844 1844 iaitu iaitu sebagai sebagai sebuah sebuah penempa penempatan tan DiRaja DiRaja kini kini berfu berfungsi ngsi sebaga sebagaii pusat pusat utama utama bagi bagi pentadbi pentadbiran, ran, perdaga perdaganga ngan, n, kewanga kewangan, n, kebuday kebudayaan aan dan pendidikan. Sehubungan dengan itu, Majlis Perbandaran Kota Bharu (MPKB) merupakan sebuah organisasi yang diwujudkan bagi mengendalikan pentadbiran bandar Kota Bharu. Keluasan Keluasan Bandar Kota Bharu adalah seluas 115.64 km persegi dengan jumlah jumlah penduduk melebihi 300 ribu orang. Bandar Kota Bharu telah ditubuhkan pada tahun 1844 dan diisytiharkan sebagai pusat pemerintahan Negeri Kelantan oleh Kebawah Duli Yang Mulia Al-Marhum Sultan Muhammad Ke-II. Kota Bharu juga merupakan salah satu daripada 10 jajahan pentadbiran
7
negeri Kelantan Kelantan yang terdiri daripada Kota Bharu, Pasir Mas, Mas, Tumpat, Pasir Puteh, Puteh, Bachok , Kuala Krai, Krai, Machang, Machang, Tanah Merah, Merah, Jeli, Jeli, dan Gua Musang. Musang. Pada tahun 1936, bandar Kota Bharu dinaik tarafkan sebagai Majlis Bandaran Kota Bharu (MBKB). MBKB telah dimansuhkan dan ditukarkan kepada Lembaga Bandaran pada tahun 1971. Pada tahun 1978 Lembaga Bandaran Kota Bharu disusun semula dan dinaik tarafkan kepada Majlis Perbandaran Kota Bharu pada tahun 1978. Majlis Perbandaran Kota Bharu (MPKB) adalah organisasi Majlis Kerajaan Negeri yang menjalankan operasi di sekitar bandar Kota Bharu yang meliputi 65 seksyen. Keluasan kawasan pentadbirannya ialah 115.64 kilometer persegi yang merangkumi kawasan dari Pantai Cahaya Bulan ke Pantai Sabak di sebelah utara, kawasan yang bersempadan dengan kawasan Batu 5, Jalan Pasir Mas dan Jalan Kuala Krai ke jambatan jambatan Pasir Tumboh di sebelah selatan, Sungai Pengkalan Datu dan Wakaf Stan di sebelah timur dan disebelah barat Sungai Kelantan. Kawasan MPKB adalah merupakan nodus pembangunan bagi Negeri Kelantan dengan terletaknya bandar Kota Bharu sebagai pusat pentadbiran, perdagangan dan kewangan. Manaka Manakala la Pengkal Pengkalan an Chepa Chepa sebagai sebagai pusat pusat perindus perindustri trian an dan Kubang Kubang Kerian Kerian sebagai sebagai Pusat Pusat Institusi. Kota Kota Bharu Bharu tela telahh dibuk dibukaa denga dengann rasm rasmin inya ya pada pada tahu tahunn 1844 oleh oleh DYMM DYMM Sultan Sultan Muhammad II sebagai ibu negeri Kelantan yang baru bagi menggantikan Kota Saba yang tidak lagi sesuai untuk dijadikan pusat pentadbiran negeri kerana selalu diancam dengan banjir. Baginda telah bersemayam di sebuah istana yang digelar "Kota Bharu" sempena kota yang baharu dibuka oleh baginda.
8
Walau bagaimanapun, tidak lama kemudian, istana Kota Bharu tersebut telah ditukar nama kepada Istana Balai Besar ekoran kekeliruan yang timbul di antara nama tempat dan juga nama sebuah istana. Sejak itu, Kota Bharu telah mengalami proses urbanisasi yang pesat dan menjadi tumpuan penduduk. Hari ini, Kota Bharu telah muncul sebagai bandar terbesar di Pantai Timur Malaysia dengan jumlah penduduk melebihi 400,000 orang. Penduduk Kota Bharu sememangnya amat kaya dengan budaya yang sungguh unik. Lantaran itu, pada 25 Julai 1991, ibu negeri Kelantan ini telah diisytiharkan sebagai kota budaya oleh DYMM Al-Sultan Kelantan. Manakala pada 1 Oktober 2005, ibu negeri Kelantan ini telah diisytiharkan sebagai sebuah bandar raya Islam dengan gelaran "Kota Bharu Bandar Raya Islam". Kota Bharu juga ialah tapak pendaratan angkatan tentera pencerobohan Jepun pada 8 Disember 1941 semasa Perang Dunia Kedua. Dialek Kelantan adalah satu daripada dialek-dialek yang terdapat dalam bahasa Malaysia. Dialek tesebut dituturkan oleh penutur-penutur yang berasal dari Kelantan dan menduduki negeri Kelantan. Dialek Kelantan juga dituturkan oleh penduduk-penduduk yang mendiami daerahdaerah daerah sempad sempadan an Kelant Kelantan/ an/Tere Terengga ngganu, nu, Kelant Kelantan/ an/Paha Pahang ng dan juga juga beberap beberapaa daerah daerah dalam dalam wilayah Thai Selatan seperti Sungai Golok, Narathiwat, Yala dan Patani. Di antara beberapa subdialek yang ada di Kelantan, subdialek Kota Bharu dianggap sebagai subdialek yang standard. Dengan kata lain, subdialek inilah yang digunakan oleh orangorang golongan atasan di Kelantan dalam pertuturan mereka jika mereka tidak menggunakan bahasa standard, bahkan dalam pertuturan sehari-hari pun. Subdialek ini dituturkan di daerah Kota Bharu dan bepusat di Bandar Kota Bharu sendiri.
9
Di sinilah terdapat pusat pentadbiran pentadbiran perdagangan dan penyebaran penyebaran budaya Kelantan. Kelantan. Di sini jugalah terdapat tempat bersemayam keluarga di raja Kelantan. Dengan itu, subdialek yang dituturkan di daerah ini oleh orang-orang Kelantan sendiri dianggap sebagai subdialek yang ‘tinggi’ yang menjadi tolok atau model dalam penggunaan bahasa bagi orang-orang Kelantan dari daerah-daerah lain. PETA JAJAHAN KOTA BHARU
10
3.0 PERBANDINGAN SUBDIALEK KOTA BHARU DENGAN BAHASA MELAYU
Jika membuat perbandingan antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu baku, terdapat beberapa kelainan yang ketara di dalam bidang-bidang tertentu, seperti: i.
Fonologi
ii.
Morfologi
iii.
Ayat
iv.
Leksikal
3.1 Kelainan dalam bidang fonologi
Fonologi merupakan satu kajian terhadap bunyi-bunyi bahasa. Hal ini bermaksud, bidang fonologi fonologi menentukan sistem bunyi satu-satu satu-satu bahasa dengan berdasarkan berdasarkan jenis-jenis bunyi sama ada bunyi itu distingtif atau tidak distingtif. Dalam bidang ini, didapati wujud dua kelainan yang keta ketara ra di anta antara ra subd subdia iale lekk Kota Kota Bharu Bharu denga dengann baha bahasa sa Mela Melayu yu baku baku iait iaituu dalam dalam aspek aspek pengucapan dan fonem. 3.1.1 Kelainan dalam pengucapan Cara Cara untu untukk me meng ngun ungka gkapk pkan an atau atau me meng nguca ucapk pkan an kata kata dala dalam m subdi subdial alek ek Kota Kota Bharu Bharu berlainan dengan cara mengucapkannya dalam bahasa Melayu baku. Sebagai contoh, penutur subdialek Kota Bharu mengucapkan [כ
ε] untuk [oran] dan [kit ]כuntuk [kitә]. Berikut
merupakan contoh perkataan-perkataan yang menunjukkan ucapan yang berlainan di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu baku: 11
Subdialek Kota Bharu
Bahasa Melayu
i. [kuba]
[kәrbau]
‘Kerbau’
ii. [harε]
[haram]
‘Haram’
iii. [m ?tε]
[rambotan]
‘Rambutan’
iv. [abih]
[habes]
‘Habis’
v. [bahaso]
[bahasә]
‘Bahasa’
vi. [singoh]
[singah]
‘Singgah’
vii. [itε]
[hitam]
‘Hitam’
viii.[lopa?]
[lompat]
‘Lompat’
ix. [sәlama?]
[sәlamat]
‘Selamat’
x. [mε oh]
[mεrah]
‘Merah’
3.1.2 Kelainan Fonem Fonem merupakan unit bunyi terkecil yang dapat membezakan makna. Perbezaan makna ini dapat dilihat pada pasangan minimal atau pasangan terkecil pasangan. Subdialek Kota Bharu mempunyai 35 fonem iaitu 15 fonem vokal dan 20 fonem konsonan. (1)
Fonem Vokal 12
/i/ seperti dalam /itek/
‘itik’
/e/ seperti dalam /kile/
‘kilir’
/ε/ seperti dalam /εl /
‘ela’
/a/ seperti dalam /kawa/
‘kawal’
/i/ seperti dalam /ga in/
‘garing’
/ẽ/ seperti dalam /kaẽ/
‘kain’
/ε/ seperti dalam /sayε/
‘sayang’
/ã/ seperti da dalam /p /pacã/
‘pancar’
/u/ seperti dalam /umõ/
‘umur’
/o/ seperti dalam /tuboh/
‘tubuh’
/ / seperti dalam /k t ?/
‘kotak’
/ũ/ seperti dalam /k /kusũ?/
‘akhir’
/õ/ seperti dalam /daõ/
‘daun’
/ / seperti dalam /h /
‘ya’
/ә/ seperti dalam /pәloh/
‘peluh’
Penyebutan vokal-vokal i, e, u, dan o dalam lingkungan-lingkungan yang terizin oleh sistem fonologi subdialek ini tidak banyak bezanya dengan apa yang terdapat dalam Bahasa 13
Melayu Melayu dan subdialek-subdiale subdialek-subdialekk lain, kecuali ada nya ciri kardinal kardinal sekunder pada sifat kardinal vokal-vokal berkenaan yang releven. Sebagai contoh: I.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[kәlabu]
[kәlabu]
[pәloh]
[pәluh]
[buku]
[buku]
Konso Konsona nann a akhir akhir kata kata dala dalam m Bahas Bahasaa Mela Melayu yu,, atau atau konso konsona nann pepet pepet dala dalam m bahasa bahasa standa standard rd yang yang terdap terdapat at dalam dalam lingku lingkungan ngan akhir akhir kata, kata, mempuny mempunyai ai kesejaj kesejajaran aran dalam dalam vokal vokal dalam subdialek ini. Misalnya: II.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[d s ]
[dosa]
[sap ]
[siapa]
[kuas ]
[kuasa]
Vokal a dalam suku kata akhir yang tertutup mempunyai kesejajaran dengan vokal , dengan syarat konsonan yang mengikutinya itu adalah dalam Bahasa Melayu merupakan hentian glotis ( ) atau frikatif (h). III.
Kota Bharu [M ?]
Bahasa Melayu [emak] 14
[Gal ?]
[galak]
[Gaj h]
[gajah]
[Mut h]
[muntah]
Jika dalam Bahasa Melayu, konsonan penutup kata itu merupakan t atau p, ia dapat digantikan oleh hentian glotis dalam subdialek ini dan a sebelumnya itu dipertahankan. Sebagai contoh: I V.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[Gәla?]
[gәlap]
[Saya?]
[sajap]
[ Le w a ? ]
[lewat]
[Lipa?]
[lipat]
Selain itu, a, yang diikuti oleh salah satu konsonan nasal dalam suku kata akhir tertutup mempunyai kesejajaran dengan dalam subdialek ini. ini. Misalnya: V.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[mas ]
[masam]
[dal ]
[dalam]
[dul ]
[dulan]
[bәlac ]
[bәlacan] 15
Kons Konson onan an a dal dalam Baha Bahasa sa Mel Melayu ayu yang yang terd terdap apat at sebe sebellum s pada pada akhi akhirr kat kata dipertahankan dalam dialek ini, tetapi s digantikan dengan h. Sebagai contoh: VI.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[Dә ah]
[dәras]
[Bә ah]
[bәras]
[Atah]
[atas]
[Ulah]
[ulas]
Demikian juga halnya dengan a yang dalam Bahasa Melayu diikuti oleh l dan r pada akhir kata. Walau bagaimanapun, di dalam subdialek yang disenaraikan di bawah, l dan r dihilangkan. VII.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[Maha]
[mahal]
[Mәka]
[mәkar]
[Leba]
[lebar]
[Tawa]
[tawar]
(1.0) Vokal Nasal Dalam subdialek Kota Bharu, terdapat fonem vokal nasal sedangkan dalam bahasa Melayu tidak terdapat vokal nasal. Vokal-vokal nasal dalam subdialek Kota Bharu bersifat
16
fonemik, iaitu dapat memberi erti yang berlainan seperti yang ditunjukkan dalam pasangan pasangan miniml seperti yang senaraikan di bawah. i.
ii.
iii.
iv.
v.
vi.
vii.
viii.
[kә i]
‘keri’
[kә i]
‘kering’
[pane]
‘panggil’
[panẽ]
‘pangan’
[tapε]
‘tapai’
[tapε]
‘tampan’
[ a]
‘berderai’
[ ã]
‘ingin’
[ u]
‘ru’
[ ũ]
‘takut’
[paco]
‘pancur’
[pacõ]
‘pancung’
[s ?]
‘syak’
[s ?]
‘syuk’
[wa]
‘layang-layang’
[wã]
‘bau busuk’ 17
ix.
x.
[ca]
‘air lecah’
[cã]
‘memancut’
[la]
‘helai’
[ ã]
‘menyala’ atau ‘memancar’
(1.1) Vokal Rangkap Subd Subdia iale lekk Kota Kota Bhar Bharuu ini ini juga juga me memp mpun unya yaii bany banyak ak voka vokall rang rangka kapp yang yang bole bolehh dibandingkan seperti yang berikut: I ) Rangkap depan
-
ae, ui, ue
II) Rangkap tengah
-
ia, ua
III) Rangkap belakang
-
io, io, iu, uo
Contoh Rangkap Depan Kota Bharu
Bahasa Melayu
[bae?]
‘Baik’
[kaen]
‘kain’
[kueh]
‘kuih’
[cue?]
‘Cuit’ 18
[bueh]
‘buih’
Contoh Rangkap Tengah Kota Bharu
Bahasa Melayu
[bia]
‘biar’
[sia?]
‘siap’
[jua]
‘jual’
[sua?]
‘suap’
Contoh Rangkap Belakang Kota Bharu
Bahasa Melayu
[lio]
‘liur
[rioh]
‘riuh’
[di ]
‘dia’
[bi ?]
‘biak’
[tiu?]
‘tiup’
[du ]
‘dua’
19
[tu ?]
‘tuak’
(2) Fonem Konsonan /p/ seperti dalam /pari/
‘pari’
/b/ seperti dalam /b /balu/
‘balu’
/t/ seperti dalam /tәn h/
‘tengah’
/d/ se seperti da dalam /d /dapo/
‘dapur’
/k/ seperti dalam /kuda/
‘kuda’
/g/ seperti dalam /gila?/
‘gilap’
/?/ seperti dalam /kak ?/
‘kakak’
/s/ se seperti da dalam /s /saya?/
‘sayap’
/z/ seperti dalam /zi?/
‘zip’
/h/ se seperti da dalam /h /hapuh/
‘hapus’
/c/ se seperti da dalam /c /culah/
‘culas’
/j/ seperti dalam /jula/
‘julai’
/l/ seperti dalam /lubε/
‘lubang’
/ / seperti dalam / ape?/
‘rapit’ 20
/m/ sepe sepert rtii dal dalam am /mu mude de?/ ?/
‘mud ‘mudiik’
/n/ seperti dalam /nasi?/
‘nasi’
/n/ sepe eperti da dalam /n /namô?/
‘nyamuk’
/n/ se seperti da dalam /n /nato?/
‘mengantok’
/w/ seperti dalam /wa?/
‘wad’
/y/ seperti dalam /yate/
‘yatim’
Konsonan Konsonan-kon -konsona sonann yang yang terdapa terdapatt dalam dalam subdia subdialek lek Kota Kota Bharu Bharu dapat dapat dibaha dibahagik gikan an kepada enam kategori iaitu: (2.1 (2.1))
Kons Konson onan an Plos Plosif if/H /Hen enti tian an Konsonan-konsonan dalam golongan ini yang dapat menduduki lingkungan akhir kata
hanyalah hentian glotis. Dengan ini juga konsonan-konsonan plosif lain yang terdapat dalam Bahasa Melayu dapat menjadi unsur akhir kata digantikan dengan hentian glotis dalam subdialek ini. Sebagai contoh: Kota Bharu
Bahasa Melayu
[ada?]
[adat]
[ ba?]
[ bat]
[isa?]
[hisap]
21
(2.2) .2)
[i u?]
[hirup]
[a na?]
[arnab]
Kons onsona onan Na Nasal Konsonan nasal yang terdapat dalam subdialek Kota Bharu ialah m, n, n dan n. Keempat-
empat konsonan nasal yang terdapat dalam subdialek ini boleh menempati menempati lingkungan lingkungan pravokal dan antara vokal. vokal. i, e, ε, , o dan u dalam hal ini. ini. Begitu juga dengan konsonan-kon konsonan-konsonan sonan nasal lainnya iaitu m dan n yang dalam Bahasa Melayu terdapat sebelum vokal-vokal tersebut, mengalami penggantian dengan ng dalam subdialek Kota Bharu. Kota Bharu
Bahasa Melayu
[ren]
‘tenaga’
[sigon]
‘sigung’
[sokon]
‘sokong’
[kul n]
‘kulum’
[minun]
‘minum’
[bә әsen]
‘bersin’
Jika perkataan di dalam bahasa Melayu baku mempunyai vokal a sebelum konsonan nasal terakhir iaitu m, n dan n, konsonan nasal tersebut akan mengalami proses pelemahan yang 22
akhirn akhirnya ya menggan mengganti tikan kan kesemua kesemuanya nya itu dengan dengan penyenga penyengauan uan yang yang merupa merupakan kan artiku artikulas lasii tambahan tambahan pada vokal tersebut tersebut dan vokal tersebut tersebut mengalami perubahan pada bunyinya bunyinya menjadi ε. Kota Bharu
Bahasa Melayu
[tanε]
‘tanam’
[tamε]
‘taman’
[dalε]
‘dalam’
[selε]
‘selam’
[binatε]
‘binatang’
[tayε]
‘tayang’
(2.3) Konsonan Frikatif Konsonan frikatif s hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan antara vokal. Dalam lingk lingkung ungan an sebel sebelum um kesen kesenya yapa pan, n, konso konsona nann ini ini me menga ngala lami mi pengg penggan anti tian an denga dengann h tanp tanpaa melibatkan perubahan pada nilai vokal sebelumnya.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[inuh]
‘hingus’
23
[aluh]
‘halus’
[pitah]
‘pintas’
[pәdah]
‘pedas’
[kәtah]
‘kertas’
[pulah]
‘pulas’
[panah]
‘panas’
[kә ah]
‘keras’
Konsonan h juga terdapat dalam lingkungan awal kata, antara vokal dan akhir kata. Dalam lingkungan akhir kata, h dalam subdialek ini mempunyai kesejajaran dengan h dan s dalam bahasa Melayu. Jika kesejajarannya itu h, maka a yang mendahuluinya itu mengalami perubahan perubahan pada nilai bunyinya. bunyinya. Tetapi perubahan tersebut tersebut tidak berlaku jika kesejajaranny kesejajarannyaa itu ialah s. Kesejajaran dalam subdialek Kota Bharu dengan h dalam bahasa Melayu sebelum vokalvokal lain adalah seperti yang berikut: Kota Bharu
Bahasa Melayu
[saloh]
‘salah’
[subo]
‘subuh’
[lәteh]
‘letih’ 24
Contoh penyebaran h dalam lingkungan awal kata dan tengah kata adalah seperti yang berikut:
(2.4 (2.4))
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[habih]
‘habis’
[hase]
‘hasil’
[tahon]
‘tahun’
[mahliga]
‘mahligai’
[maha]
‘mahal’
Kons Konson onan an Afri Afrika katt Seperti dalam bahasa Melayu dan dialek-dialek lain, konsonan-konsonan afrikat dalam
subdialek Kota Bharu ini hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan antara vokal. Konsonankonsonan tersebut tidak dapat menempati lingkungan sebelum kesenyapan.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[Cin ]
‘Cina’
[cic ?]
‘cicak’ 25
(2.5 (2.5))
[jag ]
‘jaga’
[jә a?]
‘jerat’
Kons Konson onan an Lat Lateral eral Kons Konson onan an late latera rall l tida tidakk me mene nemp mpat atii ling lingku kung ngan an sebe sebelu lum m kese keseny nyap apan an.. Wala Walauu
bagaimanapun, sebelum kesenyapan, konsonan ini mengalami penghilangan tanpa menimbulkan perubahan pada nilai bunyi vokal sebelumnya. Sebagai contoh:
(2.6 (2.6))
Kota Bharu
Bahasa Melayu
[lapu]
‘lampu’
[lala?]
‘lalat’
[luah]
‘luas’
[kate]
‘katil’
[aka]
‘akal’
[sapo]
‘sampul’
Pema Pemanj njan anga gann Kons Konson onan an Subdialek Kota Bharu ini mempunyai ciri pemanjangan yang khususnya terletak pada
awal kata. Proses ini berlaku dalam kata atau antara kata. Jika proses ini merupakan proses 26
dalam kata, maka perkataan yang berkenaan biasanya terdiri daripada tiga suku kata yang suku kata kata perta pertama many nyaa digu digugu gurka rkan. n. Suku Suku kata kata yang yang digug digugurk urkan an itu itu akan akan diga digant ntik ikan an denga dengann menimb menimbulk ulkan an kepanj kepanjang angan an pada konsonan konsonan pertama pertama pada pada suku suku kata kata kedua kedua perkata perkataan an yang yang berkenaan. Suku kata yang digugurkan itu boleh merupakan salah satu awalan dan boleh juga tidak. Dala Dalam m kes kes yang yang pert pertam ama, a, suku suku kata kata terse tersebut but me meru rupak pakan an ciri ciri mo morf rfol olog ogi, i, yakni yakni suku suku kata kata berkenaan merupakan salah satu awalan. Sebaliknya, dalam kes yang kedua, suku kata yang terlibat hanya merupakan ciri fonologi sahaja bagi perkataan yang mendukungnya yakni suku kata yang demikian itu tidak medukung sebarang makna. Kota Bharu
Bahasa Melayu
[nnik h]
[mәnikah]
[nnak ?]
[pәnakot]
[nna i]
[pәnari]
[jjalε]
[bәrjalan]
[ccabu?]
[tәrcabut]
[ttupa?]
[kәtupat]
[nnatε]
[binatan]
[mma i]
[almari]
27
Proses ini juga boleh berlaku pada kata ganda. Dalam hal ini, unsur pertama pada kata berkenaan berkenaan mengalami pengguguran pengguguran dan pada masa yang sama konsonan awal pada unsur kedua itu dipanjangkan. Sebagai contoh: Kota Bharu
Bahasa Melayu
[ amô]
‘rama-rama’
[llabi]
‘labi-labi’
[kku ô]
‘kura-kura’
Jika proses itu merupakan antara kata, maka proses tersebut khususnya yang berlaku dalam hubungan antara kata depan dengan kata nama yang mengikutinya, kata depan yang berkenaan mengalami pengguguran. Dengan itu, konsonan pertama pada kata nama berkenaan mengalami pemanjangan. Kata depan yang terlibat hanyalah ‘di’, ‘pada’ dan ‘ke’. Misalnya: Kota Bharu
Bahasa Melayu
[san ]
‘ke sana’
[ssini]
‘ke sini’
[kkeb ]
‘ke kebun’
[ddalε]
‘di dalam’
3.2 Kelainan Dalam Bidang Morfologi
28
Bentuk yang berlainan dalam bidang morfologi di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu dapat dilihat dalam aspek-aspek yang berikut: i. struktur morfem terikat ii. jenis dan jumlah morfem terikat iii. kekerapan penggunaan morfem terikat
(I). Struktur Morfem Terikat Struktur morfem terikat dalam subdialek Kota Bharu berlainan dengan struktur morfem terikat dalam bahasa Melayu. Umpamanya, hanya terdapat satu jenis struktur awalan dalam subdialek Kota Bharu iaitu KV yang pengucapan Vnya tidak begitu jelas, misalnys {sә-} seperti dalam /sebesa/ ‘sebesar’, sedangkan dalam bahasa Melayu terdapat dua jenis iaitu (i) KV yang pengucapan Vnya lebih jelas sedikit daripada yang diucapkan dalam subdialek Kota Bharu, misaln misalnya ya {sә-} {sә-} dalam dalam /sepan /sepandai dai// ‘sepand ‘sepandai’ ai’ dan (ii) (ii) KVK, KVK, misaly misalyaa {bәr-} {bәr-} seperti seperti dalam dalam /berjalan/ ‘berjalan’. Berikut merupakan perbandingan stuktur awalan di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu. Kota Bharu
Bahasa Melayu
KV
KVK
{be-}
{ber-}
{te-}
{ter-}
{pe-}
{pe-}
29
{me-}
{me-}
{ke-}
{ke-}
{se-}
{se-}
Struktur akhiran yang terdapat dalam subdialek Kota Bharu berlainan dengan yang terdapat dalam bahasa Melayu. Dalam subdialek ini, hanya terdapat satu struktur saja iaitu V, misa misaln lnya ya {ε} {ε} sepert sepertii dala dalam m [pile [pilehε hε]] ‘pil ‘pilih ihan’ an’,, sedan sedangk gkan an akhi akhiran ran dala dalam m baha bahasa sa Mela Melayu yu mempunyai tiga struktur iaitu (i) KVK, misalnya (-kan) seperti dalam /jalankan/ ‘jalankan’, (ii) VK, misalnya (-an) seperti dalam /buatan/ ‘buatan’ dan (iii) V, misalnya (-i) seperti dalam / [tidori]/ ‘tiduri’. Berikut merupakan perbandingan struktur akhiran di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu: Kota Bharu
Bahasa Melayu
V
KVK/VK/V
-
{-KAN}
{-ε}
{-an}
{-i}
{-i}
Selain itu, terdapat juga struktur imbuhan apitan yang berlainan di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa Melayu. Melayu. Sruktur imbuhan imbuhan apitan dalam subdialek subdialek Kota Bharu hanya satu sahaja iaitu KV…V, misalnya {kә…ε} seperti dalam /kәlәbehε/ ‘kelebihan’, sedangkan dalam Bahasa Melayu terdapat tiga jenis, iaitu (i) KV…KV, iaitu {mә..kan} seperti dalam /mәmulәkan/ ‘memulakan’, (ii) KV…VK, misalnya {kә… an} seperti dalam /kәlәmahan/ ‘kelemahan’ dan
30
(iii) KV…V, misalnya {mә..i} seperti /mәnәmui/ ‘menemui’. Berikut diberikan perbandingan struktur imbuhan apitan di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa Melayu: Kota Bharu
Bahasa Melayu
KV…V
KV…KVK/KV…VK/KV…V
{kә..ε}
{mә..kan} {kә… an} {mә..i}
(II). Jenis dan Jumlah Morfem Terikat Jenis-jenis morfem terikat yang terdapat dalam subdialek Kota Bharu juga tidak sama dengan yang terdapat di dalam Bahasa Melayu. Dalam subdialek Kota Bharu hanya terdapat enam enam awalan awalan,, dua akhiran, akhiran, tiga tiga imbuhan imbuhan terbaha terbahagi gi dan suprafi suprafiksa ksa kepanj kepanjang angan an konsona konsonan. n. Sedangk Sedangkan an dalam dalam Bahasa Bahasa Melayu Melayu terdapa terdapatt sebanya sebanyakk tujuh tujuh awalan, awalan, tiga tiga akhiran akhiran dan lima lima imbuhan apitan. (i) Enam awalan dalam subdialek Kota Bharu {be-}
/bεtεmu/ ‘bertemu’
{te-}
/tεpileh/ ‘terpilih’
{pe-}
/pεmaen/ ‘pemain’
{me-}
/mεnuleh/ ‘menulis’
{ke-}
/kεkaseh/ ‘kekasih’ 31
{se-}
/sebuwoh/ ‘sebuah’
(ii) Dua akhiran dalam subdialek Kota Bharu { ε- }
/pilehε/ ‘pilihan’
{i-}
/bε?ki/ ‘baiki’
(iii) Tiga imbuhan apitan dalam subdialek Kota Bharu {kә…ε}
/kәlәbehε/ ‘kelebihan’
{pә…ε}
/pәkaja ε/ ‘pelajaran’
{mә…i}
/mәlәbehi/ ‘melebihi’
(iv) Suprafiksa kepanjangan konsonan dalam subdialek Kota Bharu /bbuoh/ ‘berbuah’ (v) Tujuh awalan dalam bahasa Melayu {bәr-}
/bәrlari/ ‘berlari’
{tәr-}
/tәrbae?/ ‘terbaik’
{pә-}
/pәmaen/ ‘pemain’
{pәr-}
/pәrbuat/ ‘perbuat’
{mә-}
/mәmasa?/ ‘memasak’
{kә-}
/kәkaseh/ ‘kekasih’ 32
{sә-}
/sәbәsa/ ‘sebesar’
(vi) Tiga akhiran dalam Bahasa Melayu {-kan}
/bәlikan/ ‘belikan’
{-an}
/pujian/ ‘pujian’
{-i}
/mileki/ ‘miliki’
(vii) Lima imbuhan apitan dalam Bahasa Melayu {mә...kan}
/mәnjalankan/ ‘m ‘menjalankan’
{kә…an}
/kәrajinan/ ‘kerajinan’
{pә…an}
/pәnajian/ ‘pengajian’
{per…an}
/pәrsәlisehan/ ‘perselisihan’
{mә…i}
/mәnidori/ ‘meniduri’
Kelain Kelainan-k an-kela elaina inann lain lain yang yang ketara ketara di antara antara subdial subdialek ek Kota Kota Bharu Bharu dengan dengan Bahasa Bahasa Melayu ialah dari aspek sisipan. Dalam subdialek Kota Bharu hanya terdapat dua sisipan sahaja iaitu iaitu {-әl-} dan {-әm-} seperti dalam /gәlәta/ /gәlәta/ ‘geletar’ dan /tәmu o/ ‘temurun’, ‘temurun’, manakala manakala dalam Bahasa Melayu terdapat tiga sisipan iaitu {-em-}, {-el-} dan {-er-} seperti dalam /gәmu oh/ ‘gemuruh’, /tәlunju?/ ‘telunjuk’ dan /gә igi/ ‘gerigi’. Di samping itu, dalam subdialek Kota Bharu tidak terdapat terdapat akhiran {-kan} dan imbuhan imbuhan apitan {mә…kan}dan {pәr…an}, sedangkan dalam bahasa Melayu terdapat unsur tersebut. Kelainan yang ketara dalam bidang ini iaitu di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa 33
Melayu ialah tentang suprafiksa kepanjangan konsonanan yang banyak sekali terdapat dalam subdialek Kota Bharu tetapi tidak terdapat dalam Bahasa Melayu. (III). Kekerapan Penggunaan Morfem Terikat Dari segi penggunaan morfem-morfem terikat, didapati kekerapan subdialek Kota Bharu tidak setinggi seperti dalam Bahasa Melayu. Dibandingkan di antara morfem-morfem terikat awalan awalan,, akhiran, akhiran, imbuha imbuha apitan apitan dan supraf suprafiksa iksa kepanja kepanjanga ngann konsonan konsonan didapa didapati ti supraf suprafiksa iksa kepanjangan konsonan lebih kerap digunakan oleh penutur subdialek Kota Bharu, sedangkan penutur Bahasa Melayu tidak menggunakan bentuk tersebut. Penggunaan imbuhan apitan sangat terhad dalam subdialek Kota Bharu dan kebanyakkan kata yang mengandungi imbuhan apitan yang digunakan oleh penutur-penutu penutur-penuturr subdialek subdialek Kota Bharu merupakan merupakan kata-kata kata-kata yang diambil diambil dan disesuaikan daripada Bahasa Melayu. 3.3 Kelainan dalam Bidang Ayat
Kelainan yang terdapat dalam bidang ayat di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa Melayu wujud dalam aspek-aspek yang berikut: i.
Susunan ayat pasif.
ii.
Susu Susuna nann kat kataa asp aspek ek /d h/ ‘suda sudah’ h’ dal dalam ayat ayat..
iii. ii.
Susu Susuna nann kat kataa kes kesan anga gattan dala dalam m ay ayat. at.
3.3.1 Susunan ayat pasif Ayat pasif dalam subdialek Kota Bharu didapati mempunyai susunan yang berlainan daripada ayat pasif yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Ayat pasif dalam subdialek ini tidak 34
menggunakan
di pasif
sebelum kata kerja transitif transitif seperti yang terdapat dalam Bahasa Melayu.
Bentuk ini juga tidak menggunakan kata oleh sebelum pelaku. Ayat pasif dalam subdialek Kota Bharu mempunyai tiga susunan yang berlainan: (i) (i)
Ayat Ay at pasi pasiff yang yang meng menggun gunak akan an kata kata emfa emfati tikk /n /an /an / sebel sebelum um kata kata kerj kerjaa transi transiti tiff denga dengann diikuti oleh kepanjangan konsonan sebelum pelaku seperti dalam ayat: “//kambe kәn makε ima// ‘kambing dimakan (oleh) harimau.”
(ii) (ii)
Ayat Ayat pasif pasif yang yang menggu menggunak nakan an kata kata depan depan /di/d/ /di/d/ sebelum sebelum pelaku pelaku seperti seperti dalam dalam ayat ayat:: “//ula kәn kat ? di mama?// ‘ulat itu dipukul (oleh) Mamat.
(iii) (iii)
Ayat Ayat pasif pasif yang yang meng mengguna gunakan kan kata kata depan depan /k /k / sebelu sebelum m pelaku pelaku sepert sepertii dalam dalam ayat: ayat: //kasu? Tu kәn paka k diy // “kasut itu dia pakai, oleh dia.”
3.3.2 Susunan Kata Aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat Dalam subdialek Kota Bharu, susunan kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat adalah berla berlaina inann daripada daripada yang yang terdapa terdapatt dalam dalam Bahasa Bahasa Melayu Melayu.. Kata Kata aspek aspek /d h/ ‘sudah’ ‘sudah’ dalam subdialek ini hadir selepas kata kerja, sedangkan dalam Bahasa Melayu bentuk tersebut hadir sebelum kata kerja. Berikut diberikan perbandingan susunan kata aspek /d h/ dalam ayat di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa Melayu:
i.
Kota Bharu
Bahasa Melayu
//amb makε d h//
‘saya sudah makan’ 35
ii.
//kә әj ki k it si s iya? d h//
‘kerja kita sudah siap’
iii.
//p ? ci? Lab d h//
‘pak cik sudah melabur’
3.3.3 Susunan Kata Kesangatan dalam Ayat Dalam subdialek Kota Bharu, kata kesangatan hadir hanya selepas adjektif atau kata yang hendak ditambah kualitinya itu, sedangkan dalam Bahasa Melayu lazimnya hadir sebelum adjektif, tetapi terdapat juga selepas kata yang hendak ditambah kualitinya. Sebagai contoh: Subdialek Kota Bharu
Bahasa Melayu
i.
//bud ? tu bae? sana?//
‘budak itu sangat baik’
ii.
//zainun tido lam sungoh//
‘zainun tidur sungguh lama’
iii.
//siti panda bәna mәnaji//
‘siti pandau benar mengaji’
3.4 Kelainan dalam Bidang Leksikal
Oleh sebab subdialek Kota Bharu merupakan satu daripada dialek-dialek Bahasa Melayu, maka banyak sekali kata-kata atau unsur-unsur leksikal dalam subdialek Kota Bharu yang sama dengan yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, terdapat juga beberapa kelainan dalam bidang leksikal seperti berikut: i.
Kata Kata-k -kat ataa yang yang ada ada dala dalam m subd subdia iallek Kota Kota Bhar Bharuu tetap etapii tida tidakk terda erdapa patt dal dalam Baha Bahasa sa Melayu.
ii. ii.
Kata Kata-k -kat ataa yang yang terd terdir irii dari daripa pada da satu satu suku suku kata kata.. Meng Mengik ikut ut Isma Ismail il Huss Hussei ein, n, penga pengaru ruhh daripada bahasa Thai telag menyebabkan timbulnya kemiripan untuk menunggalkan suku 36
kata di dalam kata-kata yang bersuku kata dua. Beliau juga menerangkan bahawa peminjaman unsur-unsur leksikal daripada bahasa Thai banyak sekali berlaku dalam subdialek Kota Bharu. iii. iii.
Kata-ka Kata-kata ta daripad daripadaa Bahasa Bahasa Melayu Melayu yang yang dise disesuai suaikan kan dalam dalam subdi subdiale alekk Kota Kota Bharu. Bharu. Dial Dialek ek Kelantan mempunyai banyak kata yang sama dengan bahasa Melayu, tetapi kata-kata tersebut mempunyai erti yang berlainan sama sekali dengan Bahasa Melayu.
4.0 PERKATAAN DALAM SUBDIALEK KOTA BHARU YANG TIDAK TERDAPAT DALAM BAHASA MELAYU
Dalam subdialek Kota Bharu, terdapat banyak perkataan yang tidak terdapat dalam Bahasa Bahasa Melayu Melayu.. Perkata Perkataan-p an-perka erkataa taann tersebu tersebutt mempun mempunyai yai maksudn maksudnya ya tersend tersendiri iri dan sering sering digunakan dalam pertuturan orang Kelantan. Berikut merupakan senarai beberapa perkataan tersebut: Subdialek Kota Bharu
Bahasa Melayu
[hunga]
‘lari’
[n ]
‘kelapa’
[nepen]
‘iklan’
[kәleh]
‘tengok’
[ k ε]
‘kukur kelapa’
37
[t ?se]
‘tidak mahu’
[kk c ?]
‘cakap’
[jjәla]
‘lahap’
[tε]
‘pukul’
[go?]
‘reban’
[iga?]
‘tangkap’
[j ?o]
‘redup’
[s ?m ]
‘selalu’
[ ya?]
‘beritahu’
[kaw ]
‘saya’
[mango?]
‘sombong’
[bәd ? h]
‘melampau’
[ ?]
‘tahan/sabar’
[no]
‘buai’
[l ?]
‘biar’
[jjabe]
‘plastik’
[ddebe]
‘samseng’ 38
[gәlәna]
‘mengada-ngada’
[r ?]
‘belukar’
[gg j h]
‘bertumbuk’
[temb ?]
‘jalan raya’
[sәlu?]
‘air lecah’
[nnәpoh]
‘melecet’
[dεm ]
‘awak’
[c ?]
‘cangkul’
[l ni]
‘sekarang’
[k h ]
‘perlahan/semakin’
[mul ]
‘dahulu’
[dәnuh]
‘di sana’
[rεn]
‘tenaga’
[r ba]
‘pemadam’
[g ε?]
‘pengasah pensel’
[lεmb ?]
‘tilam’
[sәl ?]
‘kunci’ 39
[g w ]
‘kekasih’
[bәlәd ]
‘agar-agar’
[cacc ]
‘berdiri’
[kal ]
‘pensil’
[kala]
‘pensil warna’
[g tε]
‘uli’
[s ?]
‘laci’
[bәda]
‘pukul’
[kute]
‘cubit’
[k ja]
‘perasan’
[tel ]
‘pelat’
[bel ?]
‘bengkok’
[s y k]
‘koyak’
[kaet]
‘petik’
[sәnda]
‘sekat/tahan’
[jan ?]
‘bergaya’
[sәnje?]
‘lembab’ 40
[j l ]
‘ya/betul’
[nnεl ]
‘tingkap’
[agah]
‘bongkak’
[pij h]
‘ketayap’
[so? h]
‘senak’
[ike kә onε]
‘ikan cencaru’
[ccolε?]
‘rojak’
[ttujup]
‘pepatung’
[po?k ]
‘mengkarung’
[sa?soba]
‘absorber’
[ko?]
‘sekeh’
[әnja]
‘tendang’
[samah]
‘lima puluh sen’
[na?n ]
‘kesian’
[be?w h]
‘kenduri’
[toho?]
‘buang’
[ ukah]
‘panjat’ 41
[cuw h]
‘curah’
[ete?]
‘juga’
[tәpoh]
‘langgar’
[tube?]
‘keluar’
[kәla in]
‘kesat’
[klikpah-klikpah]
‘terpinga-pinga’
[nnәtin]
‘melantun’
[ceb ?]
‘cedok’
[pata?]
‘paling bawah’
[sija]
‘sembuh’
[ja?]
‘opocot!’
[deh]
‘ok?’
[bo?bon]
‘sejenis musang’
[bbal h]
‘kelahi’
[gεgε]
‘bising’
[pozε?]
‘deposit’
[nubε]
‘menyelerakkan’ 42
[mole?]
‘baik/betul-betul’
[tεpe?]
‘tampal’
[kope?]
‘payudara’
[ttij ?]
‘menangis’
[εjuh]
‘ekzos’
[cәto]
‘gayung air’
[le?cu]
‘gincu’
[cuweh]
‘cuit’
[sәn ti]
‘benar/sunguh’
[s ]
‘satu’
[acu]
‘cuba’
[tә әbuh]
‘serkup’
[sәlo?]
‘tergamam’
[bәjә o?]
‘kuyup’
[gano]
‘bagaimana’
[gendon]
‘bonceng’
[bakp ]
‘kenapa’
[gitumolalu]
‘lebih-lebih’ 43
[mәt ]
‘jahat’
[tәbolãh]
‘cuai’
[nengen]
‘dudyk dalam keadaan yang senget’
[nusu?]
‘menyorok’
[mujo]
‘nasib’
[dε]
‘dapat’
[par ?]
‘jenuh’
[kәpe?]
‘kemek’
5.0 CERITA RAKYAT ( HIKAYAT RAJA DONAN )
Kisah berlaku di Gunung Mandi Angin yang diperintah oleh Raja Madong Bongsu. Baginda dikurniakan seorang putera yang lahir dengan penuh keajaiban. Apabia dilahirkan, puteranya jatuh ke tikar, tikar koyak, jatuh ke lantai, lantai patah dan akhirnya jatuh ke tanah. Kemudian Kemudian diambil oleh Bidan Nan Tujuh. Lahir Lahir bersama puteranya, puteranya, sebilah pedang di tangan kanan, sebiji telur di tangan kiri dan selaras senapang di bahu kanan. Puteranya diamakan Raja Donan atau turut dikenali dengan Awang Donan. Raja Madong Bongsu memanggil Nujum Nan Tujuh ke istana untuk menilik nasib baik atau buruk puteranya. Enam orang nujum membuat tilikan Raja Donan akan membawa celaka kepada negeri Gunung Mandi Angin. Manakala Nujum Nan Bongsu menilik Raja Donan akan membawa tuah kepada negeri Gunung Mandi Angin. Raja Madong Bongsu percaya kepada tilikan enam orang nujum dan mengambil keputusan untuk membunuh puteranya. Namun, hasrat 44
baginda tidak kesampaian kerana dihalang oleh Temenggung Bendahara dan Mak Inang Tanda Pengasuh. Raja Donan dibawa mengembara ke Pulau Sembilan dan dipelihara di sana oleh mereka berdua dengan penuh kasih sayang. Setelah meningkat remaja, Raja Donan menebang buluh untuk membuat seruling di tepi sebatang sungai tetapi tidak berjaya. Ketika itu, datang seekor gagak betina yang buta bersama seekor anaknya ke tempat Raja Donan. Burung gagak bersetuju untuk mengajar Raja Donan membuat seruling, dengan syarat Raja Donan memberikan kerak nasi kepada anaknya. Raja Donan telah memukul mata gagak dengan kerak nasi dan dengan takdir tuhan, mata gagak yang buta menjadi celik. Kemudian burung gagak mengajar Raja Donan cara untuk membuat seruling Gagak menyuruh Raja Donan menebang buluh dan dicampakkan ke air dan mengambil buluh yang hanyut ke hulu sungai untuk dibuat seruling. Pada waktu malamnya, Raja Donan membakar gobek untuk menyelar buluh seruling. Ketika itu, Raja Donan terdengar bunyi dentuman bedil dari arah negeri ayahandanya yang memberi alamat bahawa negeri Gunung Mandi Angin diancam musuh. Setelah meminta izin daripada Temenggung Bendahara dan Mak Inang Tanda Pengasuh, Raja Donan melayang ghaib ke negeri Gunung Mandi Angin nutk membantu ayahandanya. Berlaku pertarungan hebat antara Raja Madong Bongsu dengan Raja Mambang Nan Tujuh. Raja Madong Bongsu berjaya membunuh Mambang Nan Tua bersama lima lagi Raja Mambang. Tetapi akhirnya Raja Madong Bongsu berjaya dibunuh pula oleh Raja Mambang Nan Bongsu. Raja Donan kemudiannya berpura-pura baik sebagai satu muslihat untuk membunuh Raja Mambang Nan Bongsu. Raja Donan menjadikan Raja Mambang Nan Bongsu sebagai bapa angkatnya dan belajar ilmu persilatan dengannya. Ketika belajar bersilatlah Raja Donan berjaya 45
membunuh Raja Mambang Nan Bongsu. Ketujuh-tjuh bangkai Raja Mambang Nan Tujuh dijadikan makanan buaya putih. Sebel Sebelum um pulang pulang ke Pulau Pulau Sembi Sembila lan, n, Raja Raja Donan Donan tela telahh me mengh nghid idup upka kann kemb kembal alii ayahandanya yang mati dibunuh Raja Mambang Nan Bongsu. Mayat ayahandanya diletakkan di atas sebidang tikar putih dan kain putih. Kemudian berseru-seru kepada Allah S.W.T dan membangkitkan asal usul keturunannya. Pada masa yang sama, Raja Donan menabur beras putih sebanyak tiga kali dan mengenakan lidi nyiur gading kepada mayat ayahandanya. Permaisuri telah memberitahu Raja Madong Bongsu bahawa baginda telah dihidupkan oleh oleh anaka anakanda ndany nyaa Raja Raja Donan Donan.. Raja Raja Madon Madongg Bongs Bongsuu insa insaff deng dengan an kesi kesila lapa pann yang yang tela telahh dilakukan dan berhasrat untuk mencari anakandanya. Baginda berangkat ke Pulau Sembilan dan berjumpa dengan tiga orang pemukat iaitu penyamaran Raja Donan, Temenggung Bendahara dan Mak Inang Tanda Pengasuh. Setelah gagal bertemu dengan anakandanya, Raja Madong Bongsu pulang semula ke negeri Gunung Mandi Angin. Raja Madong Bongsu pergi kali kedua ke Pulau Sembilan untuk mencari dan ingin bertemu dengan anakandanya.namun usahanya juga gagal kerana Raja Donan, Temenggung Bendahara dan Mak Inang Tanda Pengasuh menjelma menjadi gabus.
46
47
5.1 TRANSKRIPSI HIKAYAT RAJA DONAN
#kisah bәrlaku di Gunoŋ Mandi Aŋen jaŋ dipәrintah oleh Rajә Madoŋ B ŋsu # Baginda dikurni?akan sәoraŋ putәrә jaŋ laher dәnan pәnuh kәaja?iban # apabilә dilaherkan // putәranә jatuh kә tikar // tikar koja? // jatuh kә lantai // lantai patah dan axirna jatuh kә tanah # kәmudian diambel oleh Bidan Nan Tujuh # laher bәrsamә putәranә // sәbilah pәdan di tanan kanan // sәbiji tәlor di tanan kiri dan sәlaras sәnapan di bahu kanan # putәranә dinamәkan Rajә D nan # # rajә Madon mәmangel Nujum Nan Tujuh kә istanә unto? mәnile? Naseb bae? atau buro? putәranә putәranә # әnam ran nujum mәmbuat mәmbuat tile?an tile?an Raja D nan akan mәmbawә mәmbawә cәlakә kәpadә nәgәri Gunon Mandi Anen # manakalә Nujum Nan B nsu mәnile? Raja D nan akan mәmbawә tuah kәpadә nәgәri nәgәri Gunon Mandi Anen Anen # raja Madon B nsu pәrcajә kәpadә tile?an tile?an әnam ran nujum dan mәnambel kәputusan untu? mәmbunoh putәranә # namun hasrat baginda tida? kәsampai?an kәrane dihalan oleh Tәmәngon Bәndaharә dan Ma? Inan Tanda Pәnasoh # raja D nan dibawә mәnәmbarә kә Pulau Sәmbilan dan dipәliharә disanә oleh mәrekә bәrduwa dәnan pәnoh kaseh sajan # # sәtәlah mәninkat rәmajә // rajә D nan mәnәban buloh untu? mәmbuat sәrulen di tәpi sәbatan sunai // namun tida? bәrjajә # kәtika itu datan sә?ekor gaga? Bәtinә jan butә bәrsamә sә? ekor ana?nә kә tәmpat raja D nan # buron gaga? Bәrsәtuju untu? mәnajar rajә D nan mәmbuat sәrulen dәnan sarat raja D nan mәmbәrikan kәra? nasi kәpade ana?nә # rajә D nan tәlah mәmukol matә gaga? Dәnan kәra? nasi dan dәnan ta?der tuhan // matә gaga? jan butә mәnjadi cәle? # kәmudi?an buron gaga? Mәnajar rajә D nan carә mәmbuat sәrulen # gaga? mәnuroh rajә D nan mәnәban buloh dan dicampa?kan kә air dan mәnambel buloh jan hanut kә hulu sunai untu? dibuat sәrulen # 48
# padә wa?tu malamna // rajә D nan mәmbakar g be? untu? mәnelar buloh sәrulen # kәtika itu rajә D nan tәrdәnar buni dәntuman bәdil dari arah nәgәri ajahandәnә jan mәmbәri alamat bahawә nәgәri Gunon Mandi Anen diancam musoh # sәtәlah mәminta izen daripadә Tәmәngon Bәndaharә dan Ma? Inan Tanda Pәnasoh // rajә D nan mәlayan γa?ib kә nәgәri Gunon Mandi Anen unto? mәmbantu ayahandәne # # bәrlaku pәrtarunan hebat antarә rajә Madon B nsu dәnan rajә Mamban Nan Tujoh # rajә Madon B nsu bәrjajә mәmbunoh Mamban Nan Tuwә bәrsamә limә lagi rajә mamban # tәtapi axirnә rajә Madon B nsu bәrjajә dibunoh pula oleh rajә Mamban Nan B nsu # rajә D nan kәmudi?ana bәrpura-pura baә? Sәbagai satu muslihat unto? mәmbunoh rajә Mamban Nan B nsu # rajә D nan mәnjadikan rajә Mamban Nan B nsu sәbagai bapә ankatne dan bәlajar ilmu pәrsilatan dәnanne # kәtika bәlaja bәrsilatlah rajә D nan bәrjaje mәmbunoh rajә Mamban Nan B nsu # kәtujoh-tujoh bankai rajә Mamban Nan Tujoh dijadikan makanan bu?ajә puteh # # sәbәlom pulan kә Pulau Sәmbilan // rajә D nan tәlah mәnhidopkan kәmbali ajahandәne jan mati dibunoh rajә Mamban Nan B nsu # majat ajahandәnә dilәta?kan diatas sәbidan tikar puteh dan kaen puteh # kәmudian bәrsәru-sәru kәpadә Allah S.W.T dan mәmbanketkan asal usol kәturunannә # padә masә jan samә // rajә D nan mәnabor bәras puteh sәbana? Tigә kali dan mәnenәkan lidi niur gaden kәpadә majat ajahandәnә # # pәrmaisuri tәlah mәmbәritahu rajә Madon B nsu bahawә baginda tәlah dihidopkan oleh ana?andәnә rajә D nan # rajә Madon B nsu insaf dәnan kәsilapan jan tәlah dilakukan dan bәrhasrat unto? mәncari ana?andәnә # baginda bәrankat kә Pulau Sәmbilan dan bәrjumpә dәnan tigә ran pәmukat i?aitu i?aitu pәnamaran pәnamaran rajә D nan // Tәmәngon Tәmәngon Bәndaharә dan Ma? Inan Tandә Pәnasoh # sәtәlah gagal bәrtәmu dәnan ana?andәnә // rajә Madon B nsu pulan sәmulә kә nәgәri 49
Gunon Mandi Anen # rajә Madon B nsu pәrgi kali kәduwә kә Pulau Sәmbilan unto? mәncari dan inin bәrtәmu dәnan ana?andәnә # namun // usahәnә jugә gagal kәranә rajә D nan // Tәmәngon Bәndaharә dan Ma? Inan Tandә Pәngasoh mәnjәlmә mәnjadi gabus #
50
5.2 TRANSKRIPSI HIKAYAT RAJA DONAN Dialek Kelantan
[ # kisoh ni jaddi di Gunuŋ Mandi Aŋiŋ h ?כdip it כh oleh aj כMadoŋ B כsu # bagind כ buleh putә כ jate h ?כbә an ?כdeŋε ajae? # mas כ b an ?כ// putә כtu jatoh atah tika // tika soj ?כ
// jatoh atah lata // lata pat כh pahtu jatoh ttan כh # nj כame? k כto? Bidε # put
כ
tu b ano?
sekali deŋε pәde ttaŋε kanε // sbute tәlo ttaŋε ttaŋε ki ri // bәde bbahu kanε # nam כ putә כtu aj כD כnε
# # aj כMadoŋ B כsu paŋge nujum nan tujoh tile? nase? putә כtuh # nnε
כ
כ
ε nujum kat
aj כD כnε akε b כw ?כcεlak כk כnәg i Gunuŋ Mandi Aŋiŋ # so ε nujum kato b כw ?כtuw כh
# aj כMadoŋ B כsu ccaj כk כnnε nujum dan dij כn ?כbunuh putә כtuh # tapi t ?כjadi bunuh sәba? Tәmәngon Bәndaha כŋε M ?כInε Tand כPәnasoh t ?כse wi # dem כ b כw ?כaj כD כne gi Pula Smilε // pe כŋε kaseh sajε # # aj כDonε po bәsa // aj כDonε tәbε buloh n ?כwa? s uleŋ ttәpi suŋa tapi t ?כjjadi # mas כtu ma i sek כ bu o gag ?כttin כh ?כbut כŋε an ?כdij כ# bu o gag ?כn ?כaja
aj כ
Donε tapi aj כDonε kәn כwi kә ?כnasi? k כan ?כdij כ# aj כDonε behε mat כgag ?כpahtu gag ?כtu po cәle? # pahtu // gag ?כsu oh aj כDonε tәbε buloh pahtu cap ?כddalε a?e // pahtu ame? buloh h ?כhanu? di hulu # # malε tu // aj כDonε baka gobe? // n ?כsәla buloh sә uleŋ # mas כtu aj כDonε dәŋa bbuni bәde da i nәg i aj כh dij כ# ma?n כn כnәg i aj כh diy כkәn כsә ε musoh # aj כDonε mit ?כizeŋ Tәmәngon Bәndaha כŋε M ?כInε Tand כPәnasoh // pahtu ga?e? #
51
# aj כMadoŋ B כsu ppә ε ŋε ŋε aj כMambε Nan Tujoh # aj כMadoŋ B כsu bunuh aj כ Mambε Nan Tuw כŋε limo lagi aj כMambε # tapi ŋәlah kali // aj כMadoŋ B כsu kәn כ bunuh k כaj כMambε Nan B כsu # aj כDonε po wa? l כl ?כbba?e? ŋε aj כMambε Nan B כsu # dij כ
wa? aj כMambε Nan B כsu jjadi aj כh aka? dij כ// pahtu dij כ blaja ssila? ŋε aj כh aka? dij כ
tu # mas כ blaja ssila? tu // aj כD כnε bunuh aj כMambε Nan B כsu # maja? maja? tujoh-tujoh tujoh-tujoh aj כ Mambε tu jjadi makεnnε b כ j כ puteh # # bbәlo bale? k כPula Smilε //
aj כD כnε wa? p rido? aj כh diy כmula # aj כD כnε
lәt ?כaj כh diy כatah tika puteh # pahtu aj כD כnε sә u-sә u k כAllah S.W.T pahtu bbake? asa uso ketu onε dij כ# maso tu jug ?כaj כD כnε tabo bә ah puteh tig כkali // wat kәn כlidi n כdi maja? aj כh dij כ# # pәrmaisu i כ ja? ko aj כMadoŋ B כsu // aj כD כnε wa? p rido? aj כMadoŋ B כsu # aj כMadoŋ B כsu insa? Pahtu bә aja? n ?כca i an ?כdij כmula # bagind כg Pula Smilε pahtu jjup כŋε tig כ
כ
ε mmuka? mmuka? // padaha aj כD כnε // Tәmәngon Bәndaha כŋε M ?כInε Tand כ
Pәnasoh nnnama jadi pәmuka? tu # aj כMadoŋ B כsu o kәle? kәle? #
aj כMadoŋ B כsu gi kali
keduw כtapi d ?כjjup כ jugo? sәba? Dem כnnnama jadi gabuh # ]
52
6.0 PENUTUP
Secara Secara keselur keseluruhan uhannya nya,, boleh boleh dikata dikatakan kan bahawa bahawa dari segi fonolo fonologin ginya ya subdial subdialekeksubdialek Kelantan, sungguhpun berbeza di antara antara satu sama lain, perbezaan-perbezaan tersebut tidak tidak begit begituu bany banyak ak.. Ini berm bermakn aknaa bahaw bahawaa diban dibandi dingk ngkan an denga dengann dial dialek ek-di -dial alek ek lain lain di Semenanjung, dialek Kelantan memperlihatkan keseragaman yang agak tinggi khususnya dalam bidang bidang fonolo fonologi. gi. Tidak Tidak dinafi dinafikan kan bahawa bahawa di kawasan kawasan-ka -kawasa wasann sempada sempadann terdapa terdapatt ciri-ci ciri-ciri ri perbauran antara dialek Kelantan dengan dialek-dialek lain, misalnya dengan dialek Patani (di sebelah Utara), dialek Perak (di sebelah Barat), dialek Pahang (di sebelah selatan) dan dialek Terangganu (di sebelah tenggara). Kadar Kadar keser keserag agam aman an yang yang agak agak ting tinggi gi itu itu mu mung ngki kinn diseb disebab abka kann oleh oleh kekura kekurang ngan an kemasukan ciri-ciri dari luar. Jika kita melihat kembali kepada sejarah kependudukan Kelantan, kita sudah sedia maklum bahawa negeri ini banyak “mengeksport” orang-orangnya ke negeri lain untuk berdagang dan mencari nafkah, sedangkan arud dari luar ke arah dalam itu kurang. Faktor lain yang boleh menyumbang kea rah keseragaman ini boleh juga dikaitkan dengan dengan wujudn wujudnya ya pusat pusat budaya budaya yang yang berpenga berpengaruh ruh sejak sejak berabadberabad-aba abadd lamany lamanyaa iaitu iaitu yang yang terletak di sebelah utara seperti Kota Bharu atau di sekitarnya. Dengan hal yang demikian, segala perubahan yang berlaku di pusat itu mempengaruhi perubahan-perubahan di pusat lain, dan ini mengurangkan jurang perbezaan. Walau bagaimanapun, melihat betapa dekatnya subdialek-subdialek Bachok, Pasir Puteh dan Machang dengan subdialek Kota Bharu dibandingkan dengan subdialek-subdialek Pasir Mas dan Tumpat, kita berkecenderungan untuk menimbulkan dua subkawasan utama yang dipisahkan oleh Sungai Kelantan, iaitu subdialek utara dan subdialek selatan. 53
Setiap subkawasan utama itu dengan sendirinya terdiri daripada subkawasan-subkawasan yang lebih kecil. Dalam perbandingan subdialek Palekbang dan Kampung Laut dengan subdialek Kota Bharu, didapati bahawa ada kalanya yang satu berkongsi ciri yang sama dengan subdialek lain, dan ada kalanya tidak. Demikian juga sebaliknya. Ini merupakan bukti kesinambungan dan penyimpangan antara subdialek, di samping bukti bagi perhubungan antara penutur-penuturnya.
54
7.0 BIBLIOGRAFI
Abdul Hamid Mahmood & Nurfarah Lo Abdullah. 2007. Linguistik Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu. Kuala Lumpur. Aslita Sdn.Bhd. Abdul Hamid Mahmood. 2002. Guru dan Bahasa Melayu. Kuala Lumpur. Media Printext (M) Sdn.Bhd. Asmah Haji Omar. 1985. Susur Galur Bahasa Melayu. Kuala Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka. en.wikipedia.org/wiki/Kota _ Bharu Bharu http://www.kelantan.gov.my/ http://en.wikipedia.org/wiki/Kelantan James T Collins. 1996. Khazanah Dialek Melayu. Bangi . Universiti Kebangsaan Malaysia. www.hoteltravel.com/malaysia/kelantan/kota_ bharu bharu_map.htm
55
