SEMBOLLER NASIL OKUNUR? Kesimli Sembol Okıımo Uehberi
Z £ E M û Yaym
Y A P I-E N D İS T R İ M E R K E Z İ Y E M Y ay ın - 2 0 0
Sem boller Nasıl O kunur'? Kesimli Sem bol Okumu R ehberi ( ilare Gibson ö z g ü n Basım : llo ır To R ead S\7nbols, Ivy P ress, 2 0 0 0 Ç eviren: C em Alpuıı Heduksiynn: V olkan A lm aca Yayın Yönetm eni: Gülçiıı İpek Yayın Sorum lusu: Mesut K aya k ita p Ed itörü : B ah ar D emirlıaıı Grafik l y g ıd am a: k em al k a r a Birinci B atk ı: Mayıs 2 0 1 3 ISBN: 9 7 8 - 9 0 4 4 - 7 5 7 - 7 7 - 5 © (m etin ) C lare G ihson. 2 0 0 0 © (ta s a rım ) Ivv P rets Lim ited. 2 0 0 0 © Y a p ı-E n d ü stri Merkezi A .Ş ., 2 0 1 2 Bıı kituhm T ü rk çe baskısının lıer hakkı -»aklı olup, tüm ünün ya da bölüm lerinin fotokopi, ofset, tekbir ya da başka yollarla çoğaltılm adı a n cak Y ap ı-E n d ü stri Merkezi A .Ş.'niıı. yazarın ve çevirm enin yazılı onayıyla olabilir. YEM Yayın (Y a p ı-E n d ü s tri Merkezi Y ayınları) Fu lya Malı. Yeşilçim en Sok. No: 1 2 / 4 3 0 3 4 3 0 4 Fu lya/İstan b u l T el: 0 2 1 2 2 6 0 7 0 7 0 F a k s : 0 2 1 2 2 6 6 7 0 10 Sertifika No: 1 2 3 7 0 e -p o sta: yem yayiii@ y cm .n et w eb: w ww .yem .net Ç in'de basılm ıştır. Ivy Press baskısında: Y aratıcı Y ö n etm en : P eter B rid gcw ater Yayıncı: Jasoıı I l o o k Y ayın Y önetm eni: C aroliııe E arle San al Y önetm eni: Miciınel YYlıitehrad T a sarın ı: JC L u ııau ay G örselleştirm e: Jo h n Fow ler G örsel Y ö n etm en : k a ıie G reenw ood
Başlangıç
S em b oller ve Sem bolizm Sembollerin Grameri
İÇ İN D E K İL E R
0
!i 20
sem bo ller
Afrika
50
Amerika
72
Asya
'*(>
Avrupa
102
Okyanusya
230
Sözliik
240
K aynakça
250
Dizin
252
Teşekkür
250
H epim iz san alın duyusal ve estrtik olarak çek ici la le lik lerinden zevk a la b iliriz ; ay rıea hepim iz san atın b ü y ü le y ici, haz verici, sarsıcı ve yanı sıra b u n a ltıc ı, şok edici ve tik sin d irici gü eiiııii tecrü b e etm işizd ir. Ancak b ir sanal eserinin yüzeyinin altın d a y a ta n a b a k m a d ık ça ve İni volla neye b a k m a k ta oldnğnm ızn a n la m a d ık ça , göreceğiniz şey b ir resm in a n c a k k ü çü k b ir kısım d ır. Z ira sanal d aha çok sem b o ller yoluyla iletişim e g eçer ve lıer sem bol b aşk a b ir şevi tem sil eder. ip u ç la rın ı y a k a la m a k ve sa n a tçıla rın resim lerind e ve el v ap ın ıı n esn elerin d e
ko d lad ık ları
sem bolik
k a y n ak lar
arasın d a b a ğ la n tı k u rm a k , an ıştırm aların ve gizli a n la m ların o zengin (liv arın a a ç a c a k tır gözlerinizi. Z ira sem b o lizm in kad im gü cü nd en y a ra rla n a ra k lıeııı san atçı lıeııı izleyen , insan ru hun un en d erin lerine inebilm ek için, sa n a tsa l ü retim a ra ç la rı ve kü ltü rel u zlaşan ların g e lin liğ i k ısıtla m a la rın çok ötesin e seyahat etm e olanağı bulur. Bu k ita p ta k i sem b olik im geler sırasıyla kutsal sem b oller, kim lik sem b o lleri, sem b olik sistem ler ve bazı ö rneklerd e de alegorik sem b o ller b a şlık la rı altın d a, lıeııı leıııalik lıeııı de c.oğrafi o larak düzenlend i. !Nc ki bazı sem bollerin bu sın ırla rı a şm a sı, d olay ısıy la da b ird en fazla kalegorid e v er a lın a sı - in s a n b ilin cin in ve k ü ltü rü n ü n k a rm a ş ık lı ğın ın b ir d elili o la r a k - d ik k a t çek icid ir.
6
Bazı
s
I >olloi'iıı
—ö rneğ in renk lerin va ila lıazı k u şlar ve
A n n e ve ç o c u k M o rv e ın
V*m v
h ay v an ların temsil ettiği n ite lik le rin - pek de açık la m a y a
Çoc-iık p u r l ıe s i
ih tiyacı y o k tu r, zira la m la ra içgüdüsel düzlem de tepki
ılo ğ rif n ıılık
v eririz. I h ık ik aten de p sik an alist Sig ım m d Kremi ve C ari
vc doğum un
CusOıv .Iııng’ım çığ ır açıeı ça lışm a la rı ışığında İliliyoruz ki, iıısaıı zilini sem b o llerle d üşünm ek ve iletişim k u rm ak üzere d o n an m ıştır ve sem b o llerin , özellikle de ark e tip le riıı dili zam an ve uzaııu aşar. O n ed en le, elinizd eki k itap ta göreceğiniz b irço k san al eseri ve o n larla b ağ lan tılı o larak ta n ış ıla n b irço k sem bo lik d etay , sem bo lizm in gerçek ten de kad im ve evrensel b ir dil olduğunu k a n ıtla m a k la d ır.
k u l l a n d ı ğ ı k a ilim lıir u c l c ı ı e ğ c a ııııc v e ı n r ı ı k ta s v ir i y l e ııy ı ı ıa k la d ı r . D o la y ıs ıy la H ır i s ti y a n k ııt s i y r li n i n ılıniıı b i r ifa d e s i o ld u ğ u k a d a r a v ın z a m a n d a a r k e l ij ı s e l lıir in iğ e d ir .
B u n u n la b e ra b e r, yeryüzü nd e fark lı u y g arlık lar, in a n çla r, to p lu lu k la r ve k ü ltü rle r o rta y a çık ıp gelişm iş, b o y lere h er b iri, ku tsal k a v ra m la rı, bireysel ve k o lek lil kim lik lerin
fark lı y ö n lerin i, sovııl teorileri ve
fikirleri tasvir ve ifad e etm ek volııvla k en d i sine ait sem b olik b ir kelim e d ağarcığı g eliş tirm iştir. Bıı kitap sem bo llerin g ram erin i ve sem bo lizm i,
her d önem den
ve kıtad an
bir
dizi m u hteşem sa n a t eserin e referan sla ö zet leyerek,
( İs r a r 5 ’ild e ’ııı
sözleriyle,
san atın
nasıl “ aynı and a lıem yüzey lıen ı de sem b o l” olduğunu büyüleyici b ir şek ild e k av ram am ızı sa ğ la m a k ta d ır.
İİ\ş
i
a m
;
iç
7
SEMBOM î SR ve SEMBOLİZM l v n ru bkz. K j i i v . M jy fii
“ İnsan sem bolleştirm e oğilim iyle nesneleri !41
V ^ t l r a s i i . hii\(a İT*7
ve form ları
bilinçsizce sem bollere d ö n iişliirü r... ve b en i dini in a n cın da lıeııı de, görsel sanalın d a onları ifade ed er” di ve yazm ış \niela Jaffe . İn s a n v e S e m b o lle r i ( 1<)(>-+) adlı kil ab ın d a: lıor k ıtad an tarihöncesi kaya sanatının doğruladığı b ir gözlem d ir bu. Bu kadim im geler sadece hayvan lar, el izleri gibi lam dık lorınlarla dolu değildir, zira biliyoruz k i dalıa Son raki kü ltü rler bu im gelere sem bolik a n la m la r yüklem iştir. Ö yleyse insanoğlu belki de "‘av büyüsü” sem bollerini k u t sal sem bollere, k im lik sem bollerine ve dünya genelinde b irço k farklı sanatsal geleııeğiıı de dahil olduğu sem bolik sistem lere d önüştürerek her zam an çevresindeki v arlık lardan sem boller y a ra tm ışın .
H a y a t ağa c ı A sitlim le I InyvMiı O y k iile r i k itııb ıiK İn k i İm re s in i - 1 3 . y ü z y ıl a a il b i r İ n g iliz c e te z h ip ti y a z m a - b a y a t a ğ a c ı n a u u ıo n ıiş iki g ü v e r c i n i ıs ır a n b ir cifi f a ıt t a s li k y a r a t ı ğ ı t a s v i r e rle r. B u ııp a ğ a ç l a r k o z m ik v a r o l u ş ile y a ş ım ı v e ö ln r m in e b e d i d ö n g ü s ü n ü n ev ren seJ s e m b o lle r id i r. S
M'.MBOEI ER
tr S E M B O L İZ M
A ğaç
C adı
Yaprak döken ağaçlar her yıl düzenli olarak
Ju n g cıı teoriye göre insanoğlu nu n k olek tif
sürgün verip yapraklarını dök lükleri için
bilinçclışı, tarilıten de coğrafyadan da
b ayat döngüsünü lenısil ederken, daim a
bağım sız ark etipsel sem bollerle doludur.
yeşil kalan ağ a çla r ölümsüzlüğü sem bolize
Bunların arasınd a genelde yaşlı bir kadın
eder. Bazı kü ltürler kozmik b ir ağaç
o la ra k tasavvu r edilen ('a d ı da vardır;
(İskandinav m itolojisindeki Yggdrasil ağacı
k ara büyü san atın ın bu kötü kalpli u stası,
gibi) tasavvur etm iştir. Soy a ğ açlan ise
gücünü kendi gibi şevtaııi varlıkların
devam lılığı tem sil ecîer; İm aile şeceresi de
yardım ıyla kötü cü l am a çla r için ku llan ır.
olabilir, ku tsal veya ezoterik bir kavram da.
G em i
K are
Bu sem bolik görselleştirm e örneği hayat
Şek iller sa n a tta sık sık sem bolik ve alegorik
akışını I»ir yolculuk o la ra k resm eder. Bu
an la m la r taşır. Ö rneğin kare sağlam lık ve
nedenle alegorik resim lerde gem i sık sık
durağanlık hissi verdiği için Dünya yı ve
ruhun tek n esi -y a n i b e d e n - ya da hayat,
m addeyi tem sil eder. A yrıca, dört kenarı
su ların d a yolculuk eden b ir taşıt olarak
olduğu için a n a yön leri, elem entleri ve
sem bolize edilm iştir. Bu nd an b a şk a
m evsim leri de a n ıştırab ilir.
İb ristiv a iı kilisesi ni de tem sil edebilir.
Kozmos ve Doğal Dünya Aynca bkz.
H er giiıı verilen h a y a tta kalına m ü cad elesi ilk al a l a n
Ua, sayfa 55 Güııeş kachin as ı, savla 77
sah n elerin e s ık ç a ra stla n ır. İnsan oğlunu n son rak i süreçte
ınızın en önem li uğraşı olduğu için k ay a san alın d a av g ö çeb e a v e ı-lo p la y ıe ılık la n yerleşik la n ın d üzenine g e ç i şi de gelişen san al fo rm la rın a ayııı şek ild e y an sım ıştır. Ö rneğin güneş de sıı da ekin lerin b aşarılı lıir şek ild e g eliş m esi için h ay ali ö n em e sa h ip ti; ne var ki y ı ll ı k gü neş ışığı ve yağış m ik la n her zam an en uygun seviyede o lm u y o r du. Bu gibi d oğal g ü çle ri an la m a ve k o n tro l etm e arzusu o n ların ku tsal v a rlık la r ya da fen om en ler o la ra k g ö rse l leştirilm esin e ve k u tsa l san alın ilk ö rn ek lerin d e görülen sem bo lik tem sillere yol a ç tı. G ü neş s u reti
G iiııcş diskinin insan yüzü olarak slilize edilm iş sııreli. güneşin., arabasıyla seyahat edebilen laıırısal b ir varlık olduğu kadim inancını yan sıiır. Ihı güneş sureli 1 8 1 7 de yapılm ış İtalyan tören arab ası “ Mısırlı 'ııııı tekerleği için biçim lendirilm iş bir rölyeftir.
10
f
v
e
S E MB OL İ Z M
G ü neş ara b a s ı
G eyik
G eyik, an tilop , yab an sığırı, bizon ve
k u tsa l sem bollerle düşünm e gidiştikçe,
(liğo r av h ayvanları (türlerin doğası
güneşin lıer gün b ir a ra ç la gökyüzünü
Y aygınlıklarına b ağla lir) Paleolilik
k a ted iğ i tasavvu r edilir. Antik M ısırlılar
dönem de yiyecek o larak resm edilm iştir,
bııııu bir güneş tekn esi olarak resm ederken,
k ay a san atın d aki görünüm leri “av
diğer kültürler. I liııdıı güneş tan rısı Sıırya
büyüsıVhıü ya da b u liir tasvirlerin sihirli
örneğinde görüldüğü gibi, b ir at ya da
b ir şekild e gerçeğe dönüşeceği umudunu
savaş ara b a sı olarak lıayal etm iştir.
sem bolize eder.
N
A
A
A
A
A
A
/
Su
m M ıs ır ve b u ğday
Düzenli yağ ışlar ya da ııeb ir taşkın ları
Yiyecek ek in ler yaşam ak için onlara
toprağın verim liliği açısınd an son derece
bağım lı olan insanların san atın d a sık sık
önem lidir. K ıyılarda yaşa y a n la r b a v a lla
tem sil ed ilm iştir. Ö rneğin m ısır ve buğday
kalm ak içiıı denize bağımlıydı:, dolayısıyla,
Antik Y u ııaıı. M ısır ve Koıtıa san atın d a
örnekteki gib i, Akdeniz kü ltürlerinde
yaşam sem bolleri olarak göze ç arp arlar;
görülen stilize dalga tem silleri verim liliği
tarım tan rıların ı sim gelem ek üzere başak ve
ifade edivordıı.
dem et şeklinde resm edildikleri görülür.
Sİ M B O U
). R v e M ' > i B O I . î Z \ ]
7 /
A y rıc a bkz. Zt‘iıs/J tip ile r, sn y Iji 165 Mi udu T rim u rti, say l'ii 1 0 4 -5
Kozmolojiler ve Kutsal Varlıklar İlk zam anlarda göksel cisim ler, doğal fenom enler, yerviiziiııdeki
yaşam
ve tanrısal varlıklar arasında
kurulan
bağlantılar zam anla gelişerek ayrıntılı kozm olojiler, m itolo jiler ve panteonlar haline gelir, ö rn e ğ in Kuzey A m erika’da, oranın yerel canlıları yaratıcı tanrılar ya da kültürel kalıram aıılar olarak inıgelem ııiştir. Avustralya A borjiıı sanatında ise D iiş-zanıanı dünyayı yaratan güçlere ilişkin karm aşık düşler betimlenil-. P anteonlara gelince, I liııdıı tanrı ve ta n rı çalarına bugiiıı lıâlâ tapuulsa da, tarihsel olarak en etkili olanı herhalde G reko-R om en panteonudur.
Ve
uyumsuz -
hıklarına rağm en (çoğunlukla farklı ilkelerin bağdaşı ırıhııası sonucu), fark lı panteonlard an b irbirin e benzer
tiple
ilah
ların sem bolleri ve özellikleri arasındaki tem el benzerlikler çoğu kez dikkat çekicidir G ö ks e l ta h t F ra n s ız sa n a tçı .leaıı \ııg ııs te D o ın in in ııe lııg rn s i l i n la lıln s n
J ii/jilc r ve Thal.is'u• ( l i t l I J ü p ite r in ta h tın ın a ltın ı b u lu tla r k a p la m a k ta d ır . A k lıille ııs un a nn e si i i ı e t i s j o ğ lu n u n i y iliğ i a d ın a Prova S avaşı ıı<ı m ü d a h a le e tm e si iç in , In ım lu n ıı en lı iiy iiğ ü ( Ir e k o - lto m e ıı g ö k ta n rıs ı Z e u s / . liip ilr r r y a lv a rırk e n re s m e d il m is i ir. U
Mt S Oî . t . r . H
- I M I U ' I I/.M
((((DB))))
CG?- T mm
B u lu tla r
Ö rü m c e k
Bulullar sanatta belimlendiğinde basitçe yağışı ve Bolluğu sembolize eder. Ne ki gözle görülür ama (‘İle t ululamaz olmaları bulutlara gizemli bir bava verir; sürekli değişim halindedirler; arkaları uda kini örtü]) gizlerler, ama bazen de o görkemli güneşe yol verirler. O nedenle tanrısal tahtları, araçları ve hatta gizlenme yollarını sembolize ederler.
Örümceğin görünüşte silıiıli bir kabiliyetle voktaıı güzel bir ağ örmesi huşu uyandırır. Bu nedenle bazı kültürler ağı kozmosla, örümceği de kozmik yaratılışla özdeşleştirmiştir: Örneğin Kızılderili Navaholar aynı zamanda Navalıo kadınlarına örme sanatını da öğreten bir Örümcek Kadın dan bahsederler.
K ır k u rd u
Kır kurdu Kuzey Amerika geleneğinde ikircikli tepkiler uyandırır. Zira bazı yerli Amerika kültürlerinde bu hayvan kozmik yaratılış rolüne layık görülüp, ayrıca bir kültür kahramanı sayılır; buna karşın diğer kültürler oıııı lıilekâr bir figür olarak görür. Yerli Amerikan sanalı kır kurduna tüm halleriyle değinir.
T rim u rti
Sanatsal temsillerinde sık sık iç içe geçmiş iiç kafayla sembolize edilen Trinuırfi. I lindu tanrıları üçlüsü Brahma (“Yaratıcı”). Vişmı (“Koruyucu”) ve Şi vahini (“Yok edici”) birleşmesinden oluşur. Bunlar birlikte doğum, yaşam ve ölümün evrensel ve birbiriyle ilişkili ilkelerini temsil ederler. ■Sr. M B O L i . K lî
Ne S F. M B O Ü 7. \ i
13
Sosyal Sembolizm ve Sembolik Sistemler Ayrıca bkz. T a ç , siiyf îi 2 I V ü c u t s a n a l ı, sa v la >11
T o p lu m la r «•(ili.'jlikço. sem bolizm ve s.uıat k arışım ı da sosyal kim liğin n itelik lerin i a k ta rm a k üzere ılalıa çok k u lla n ılır o lm uştur.
Ö rneğin
lıelirli
lıir kavim ya da
grıılm tem sil eden sen ılıollcrin sergilen m esiyle k o le k tif kim lik işaret ed ilm iştir. Belirli sem b o ller zam an la en üst sosyal o to riteri g ö sterir olım ış ve yön eticilere ay rılm ıştır, v1111k M ısır lıirılro g lilleri gibi eski yazı sistem lerin d e, k a yıt tu tm ak ve iletişim k u rm ak üzere bazı sem b o lik sistem ler g e liştirilm iş, kav ram ları ifad e etm ek b o lik
için
b a şla n g ıçta
resim ler
sem
k u llan ılm ıştır.
A yrıca insanoğlu a çık la n a m a z o lay ları ve k a rm a şık fikirleri sem bolize etm ek içiıı h a v a lin de b ir siirii fan tastik y a ra tık can lan d ırm ıştır.
K ra llık s e m b o lle ri k u t s a l K o m a lııi| > aralon ı II. O llo ( < ) 5 5 - !î 5 ) , I I . y ii/.y ıla ııil lıir U m a n e ly a z m a s ı o la n lın p ıt n ılo r O llo //a '/Z /’a d e k i lıir i ll ü s l r a s y o n d a . ç e ş id i ü lk e le rd e n t e m s ilc ile r i k a im i e d e r k e n n ö s + e riliy o r. O ll o
m u m
h a ş m e tl i s la l'iis ü n r tu lılo ç ık ı m ı s ı ı l a la cı., a s a s ı v e k ü m le d ik k a t ç e k i li y o r .
l-f
A frika m as k e si
K üre
Afrika m askeleri, (ak anların farklı bir
Resini portrelerde Avnıpalı hüküm darlar
kim lik tak ın m asın ı sağlarken, ayın anda
ellerinde bir küreyle resmedilir. Küre yuvarlak
kolek tif kavim kim liğini de vurgular. Bir
şekliyle yeryüziıylc özdeşleştirilirken, bazen
zam an lar şeflerin (a k lığ ı iistleki C lıokve
kürenin tepesinde duran h aç I lırist iyanlığı
m askesi refahın rııhıı ('h ih o ııg o yu
temsil eder. Britanya Krallığı ve Kul sal Roma
tem sil eder. Alını kazını niş h açınısı ize
im paratorluğu ıııııı nişanlan arasında yer alan
cin gely en g ely e d enir ve Clıokvelerin
küre, oıııı elinde tutanın Isa ııııı dünyadaki
tan rısı N zan ıh iY i sim geler.
temsilcisi olarak dünyevi hüküm darlığına işaret eder.
A
H iy e ro g lif id eo g ram ı
M in o ta u ro s
Antik M ısırlılar sem bolik resim ler, belli
M iııolaııros b ir boğa ile P asip h ae d en
başlı kapsayıcı piktograırılar, ideogram lar,
(G irit teki M iııos Kralı ııııı karısı)
foııograın lar ve, ta u ılav aıılar üzerine kurulu
doğm adır. K rallık sarayın ın labirentinde
karm aşık bir Nazına si sicilli geliştirm işlerdi.
dolaşm ış ve A im anlı kah ram an T heseııs
İ stteki ideograııı lıir çift vürüyeıı b acağı
tarafın d an öldü rülene kad ar A tm alıları
gösterir ve h arek et a n lam ın a gelen bir
yem iştir. Boğa kafası ve insan vücuduyla
tam layan olarak kullanılırdı.
M iııolaııros, insanoğlunun içinde pusuya y alm ış Iıavvaııi güdüleri sem bolize eder.
3 K M B O U V R v e SL'.M B O I . I Z M
l
Bilinçdışmm Sembolizmi A y rıc a hkz. Ş a k t i, sayfa 4Ü I l e r a k le s /ll e r k ı il . sayla 173
Sig m m ıd Freııd ve C ari C usflıv Ju ııg ’mı ç a lış m a la rı, s a n atın y a ra lın ı siireei ve yo ru m lan m asın a d air b erab erin d e gelen ç ık a rım la rla , 2 0 . yüzyılda insan psik o lo jisi ko n u sunda veııi b ir a n la y ışa yol açm ıştır. Fren d mı gidiştirdiği teoriye güre, zilıiıı id, ego ve siiperegom ııı b irleşim id ir ve id va da b ıliııçaltıv la içgüdüsel d ürtü lerini —özellikle c in sel d ü rtü le rin i- sem bolik olarak ifade eder. Jııııg ’a göre, psişe b ilin ç , kişisel bilin çd ışı ve k o le k tif bilinçdı.şm dan oluşur ve son u n cu su , evrensel iıısaıı d eneyim lerini temsil eden ark etip sel sem b oller içerir. H em I r c n d iu ı hem de Ju n g ’un teo risind e bu tip sem b o ller düşlerde -v e s a n a t t a - açığ a çık a r.
K a h ra m a n fig ürü
(jey iğ i boynuzları m lan lııla ra k yon* yatıran İm bronzdan atletik erkek heykeli MH 1. viizyıla aittir. İtalya da. Pom peii de bulunan luı arkelipsel kal ıra ına a fi "im i. üçüncü i.'ji k y m ıc ia çeviğini y ak alam ak nlaıı I lerakles/ I lerkiil u temsil etm ekled ir.
16
01 1 IH
«■ s.p. MHOl. İZM
H ind u lin g a m ve y oni
M oloch
Lingnm kutsal 11iıiilıı ve T a ııtra san atın d a
C an avarım sı. ko rku lu ru v arlık lar en derin
sık ça görülen, antik ça ğ a ait lıir failııs
korkuları sim gelediğinde kâbu slarda,
sem bolüd ür ;y o n i ise onun içine girebileceği
m illerde, m asallard a ve san atta önem li
vıılvayı sim geler. L in gam erkekliği (îjiv a ).
b ir yer tu tarlar. Kski Ahit te bahsi geçen
yoni dişiliği (Ş iv a mıı şa k tisi), bun ların
Sam i tanrısı M o lo rlıa ku rban ed ilm ekle
birleşim i ise eiıısel birleşm eyi ifade eder.
olan çocu kların görüntüsü b ir çocuğıı va da “p arlak b u lu şu * kaybedilenin dehşeliııi leııısil eder.
K ah ra m a n
Bilge yaşlı k ad ın
C rekn -K m ııeıı I lerakles/l lerkiil gibi
Kızılderili Bıi\ü kaııııe gibi bilge vaşlı kadın
k ah ram an la r genellikle kötülükle savaşan
n ik elip leri genellikle b üyükan n e sim asıyla
veva rüştünü ispat eden sav aşçılar olarak
resm edilir, an cak rah ib e olarak da tasvir
tasavvur edilip. İm din dünyada ed ebiyata,
ed ilebilirler. Bilge vaşlı kadın tecrübenin
efsanelere, ö ğretilere ve sa n a la koıııı olan
getirdiği bilgeliği ve m anevi bilgiyi
arketipsel figürlerdir. Krilliğirı p ozitif ve
sem bolize ed er ve bıııııı (onun n egatif
el kin vönünıi t em sil eden kahram anın
karşıtı olan ead ıdan farklı o larak ) iyilik
n eg atif karşılığı canid ir.
adına kullanır. S 1 i M R O L U :. l i vı* SI M B O t . l Z M
/
Sanatta Sembolizm Ayrıca bkz. U c u y u k a rı h a k a n
üçgen , sayla 141 Lirıı a ş a ğ ı h a k a n ü ç g e n , sayfa 1 4 1 f in v e y a n " , sayfa 149
S e m b o lle r sa n a t eserlerin d e her zam an ilk b ak ışta g ö rü n m ez; a n c a k fark ed ilir ve a n la şılırla rsa , resm in verdiği m esaja k alk ıd a b u lu n a b ilirle ri Ö rneğin -b e lk i çok sayıda figür b iç im in d e - say ıların ve şek illerin (çoğ u n lu kla b irbirleriy le b a ğ la n tılıd ırla r) b ir an lam ı o la b ilir. H enkler de sem bolik olab ilir: K ırm ızı kanı ve d olayısıyla vaşaın ı ya da kan d ökü lm esini an ıştırıy o r, ya da sarı giin eşi, allım veya m ıı 11ıı lıığıı tem sil ediyor o la b ilir. F a n ta stik y a ra tık la r m itolojik b ir k a ra k te rd e n fazlasın ı sem bolize ed eb ilir, özellikle
de S e m b o list
ve
Sü rrealist eserlerd e. D iğer ta ra fta n , ta b lo la rın kö şelerin d e görülen bazı sem bo ller,
yani
y a ra tıcın ın
işareti
veva san atçın ın m on og ram ı geneld e derin b ir anlam taşım az.
S e m b o lis t fa n te z i
F ransız ressam (a ısla v e Moreaıı ıııııı ( 1 8 2 0 - 9 8 ) Lu l ııe an .r Crijjb/ıs (N ym plıa v c O r ilfo ıı) adlı talılosıı. Iıazı Si'm lııılislleıiıı eıı ilerin gerçekleri ve fikirleri ilinle etmek için m itolojiden nasıl esinlendiklerini gösterir, (b ilin n gibi lim laslik ynrnlıklnr kişisel fantezileri an ıştırıyor o labilir.
18
VI SUN]. 1.1 H ve SKM UOI.İZM
A yd ın lık ve k a ra n lık
I Iç eşil kenarı olan eşk en ar iiçgeıı. her biri
Bir resm in ayd ınlık ve karanlık bölgeleri
aynı derecede önem li üç bileşeni tem sil
bevaz ve sivalı sem bolizm iyle b ağlan tılı
ed ebilir: örneğin I lıristiyaıılığın k u tsa l
o lab ilir. Avrupa kü ltü r geleneğinde beyaz
l çlü sıınü , ya da geçm iş, şim di ve geleceği.
gündüz, ayd ın lanm a, iyilik, yaşam ve saflık
V\nı zam and a, sivri ııcıım ın yu karı yalı ut
gibi p o zitif k a v ra m ları, siyah ise gece,
aşağı işaret etm esine bağlı olarak erillik
u n ıılu ş, kötü lü k , ölüm ve yozlaşm a gibi
ve ateşi ya da dişilik ve sııyıı da sem bolize
negatif k av ram ları tem sil eder.
edebilir.
G riffo n
M o n o g ra m
G riffon la ilgili birçok mitin kökeni Vıırik
S a n a tç ıla r bazen y arattık ları eserlere kendi
M ısır ve M ezopotam ya’ya dayanır. T etik te
başın a b ir sem bol olarak tan ım lan ab ilecek
bekleyen b ir altın m uhafızı olarak tasavvu r
ka d a r stilize im zalar a ta rla r. Ö rneğin
edilen GrilTon genellikle b ir kartalın
Alınan ressam ve gravürcii Albreclıı
başı, pençeleri ve k an atları ve b ir aslanın
D ürer (1 4 7 1 - 1 5 2 8 ) kendi ism inin baş
vücuduyla resm edilir: h er iki canlı da
h arflerind en oluşan özgün b ir ıııouogram la
güneşi ve görkem i sim gelediği için b u rad a
b elirtird i im zasını.
sem bolik anlam ikiye k a tlan m ıştır.
>. İ'M B O L I .K R
vı* S t . M B O L İZM
19
Giriş A y rıc a bkz.
Anne ve çocuk, sayfa 7 Fiİ, sayfa 51
Ü n ve serv et sah ib i o lm a arzu su b ir yana., in san lar g en ellik le k u tsal v a rlık la rı y a d a k a v ra m la rı tem sil etm ek ; k işile ri ta n ım la m a k veya b a ş k a la rıy la y a k ın lık k u rm a k ; y a da o lay ları ve b ilg ileri k a y d a g eçirm ek v eya soyut fik irleri ifad e etm ek için y a ra tm a itkisi d u y m u şlard ır. G ö rü n ü m ü ve a m a c ı e ste tik açıd an h o ş, m an ev i a ç ıd a n ta tm in k â r, eğ itici, b ilg ile n d irici veya e tk iley ici o lm a k la b irlik te , k u tsa lı k o ııu a la n , k im lik b e lirte n , b ilg i ve fik ir a k ta ra n h e r s a n a t gen eld e sem b o lik tir. D a h a sı, h er y a şta n ve k ıtad an s a n a tç ıla rın ku llan d ığ ı te m a la r ve sem bo llerin b irço ğ u a ra sın d a k i d ik k a t çek ici b en ze rlik insano ğlu n u n sem bo lik d üşünm e eğilim in in k an ıtıd ır.
F a n ta s tik y a ra tık
Ai ra vata,
19. yüzyıl ortasına ait hu Fay varı elyazmasıııda olduğu gibi, 3 3 başlı olarak resm edi lehi lir. A irav ala ııırı - y a da k ra v a tı’ııı— fi İlerin kralı olduğu söylenir; lam a k arşın Budizm d e İri d ra r/m darm (gök,sel diyarların ta u n la rı) kralıdır.
20 S BM BOL L İLK İN GRAM ERİ
İsis ve H orus
P e lik a n
E n eski ana tanrıça temsillerinden biri, oturmuş vaziyette bebek yaştaki oğlu Ilorus’u emziren Mısır tanrıçası Isis’tir (inek boynuzundan tacı onun süt üretme görevini vurgular). Bu imgenin Hıristiyanlıktaki Bakire ve Çocuk tasvirlerine esin kaynağı olduğu düşünülür.
Bir zamanlar pelikanın, yavrularım kanıyla doyurmak için göğsünü gagalayarak açtığına inanılırdı. O nedenle, İsa’nın insanlık içiıı kendini kurban etmesinin ve tanrısal bir erdem olan yardımseverliğin [caritas] sembolü olarak Hıristiyan sanatında yankı bulur.
Taç
Ai ravata
T aç, ya da başuıa takanı dikkatleri çekerek diğerlerinden ayıran herhangi bir başlık, ayrıcalık anlamına gelir. Sanatta mutlak hükümdarların (göksel veya dünyevi) ya tla yücelmenin (şehit azizler tarafından takıldığında) sembolü olarak sosyal, dünyevi ya da manevi en üst otoriteyi temsil edebilir.
Hindistan’da 3 ya da 3 3 başlı olarak tasvir edilen Airavata (Tayland da Eravaıı) adlı efsanevi beyaz fil, Hindu inancında doğunun muhafızı olduğuna inamları gök tanrısı Jndra’mıı bineğidir. Tıpkı hıdra’mn şimşekle bağdaştırılması gibi, Airavata da koca bir yağmur bulutunu sembolize eder.
Kozmik Yaratılış Ayrıca bkz.
lııa ııç k o zm o lo jilerin in çoğ u n d a, ev ren in nasıl o lu ştu ğu
A ra p k a lig ra f is i,
sayfa 135
n a , n asıl şek illen d iğ in e ve b ileşen lerin in birb irleriv le ııasıl
M aso n s e m b o lü ,
ilişki ku rd u ğ u na d air a n la tıla r v ard ır. Ö rneğin tek tanrılı
sayfa 2 2 7
dinlerin (Y a h u d ilik , H ıristiy an lık ve M ü slü m an lık ) k i tap ların d a kozm osu T a n r ı’nın y a ra ttığ ı k ab u l ed ilirk en , Yutik M ısır, Y u n an , lîo ın a ve yanı sıra H induizm gibi ç o k ta ıırılı in a n ç la r b a şk a b ıışka ku tsal v a rlık la ra çeşitli k o zm ik ro lle r atfed erler. B ıı a n la tıla rın çoğu sadece o rta k u n su rlara sahip o lm a k la k alm az, ay rıca y a ra ıılış ve k o z m osun yap ısı sa n a tta tem sil ed ildiğind e, b a ş ta
d aire o l
m a k üzere b e lirli sem b o llerin te k ra rla n m a sı özellikle d ik k a t çek icid ir.
Y a ra tm a e y le m i
At'iu/ta: liir K aium et ııdlı kitabı için va|>lığı kab artın a gravür
A ııcieııl o j Days\\o ((/imlerin E sk isi) hayalperest Ingiliz san atçı \\ illinin B lak e, Yahudi I h rislivaıı l am ı sıııı yaratm a eylemi içerisinde elinde b ir pıırgrile. resınutm işlir. lîlake in yaradığı imge Eski Alıit’teki “Süleym an ııı M eselleri'’ ( 9 :2 7 ) üzerine kuruludur.
22
sKHHOU
KRİ . N G I Î A M K İ I İ
P e rg e l
A m K utsal K itap
I lıristivnıı sa n alın d a. T a n rı kozm osu
■'Başlangıçta Söz v a rd ı... ve Söz Faıırı vd ı.”
y aralın a eylemi içim le resm edilirken ilahi
Veııi Ahit. Y ıılıaıın a İncili (1 :1 ) yaralan
ıııiıııar elinde b ir pergel tu la r. Bu alel ölçm e
T a ıır ı’vı açık ça “S ö z” ile birleştirir.
ve y aratm a gererid ir ve daireler çizdiği için,
T a n n h ıın kutsal Söz ü I bristiy aıılarm
kozm osu ve sonsuzluğu ifade eden dairenin
K itabı M ukaddes i. \ alıu dileriıı T evrat ı
sem bolizm ini paylaşır.
ve M üslüm anların Kuran lykı da sem bolize edilebilir.
Ta n tra y an fra s ı
O u roboros
l a ııIr a y atttra sı evreni ve onun kozmik
Kendi kııvrıığım ıı ısıran yılan sem bolü
bileşenlerini sem bolize eder. Lotus
ou ro bo ros (L sk i ^ uu aııeada “‘kuyruğunu
yaprak hırıyla bezeli dıştaki çem b erler
yem ek” an lam ın a gelir) an tik çağlard an
yaratılışa, varoluşun ve kozm osun sonsuz
kalm adır. D airesel şekli ve kendini
döngüsüne işaret ed erken, iç le biri liriyle kesişen üçgenler erkekliği ve dişiliği,
yutm ası dolayısıyla evren ve bütünlükle (A ntik M ısır ve ^ ııııaıı d a), sonsuzluk ve
m erkezdeki noktaysa m erkezi ve m utlak
samsamx\i\ (I liuduizm ve Budizm di* öliiın
olanı tem sil eder.
ve yeniden doğum un ebedi döngüsünü sim geler) ilişkileııd irilm iştir. '.rm b o l l e r i.3 t:n \\u iti 2 3
Farklı Kutsal Varlıklar Aynva bkz.
B irçok k iiltiir bor b ir üyesi in san d en eyim inin la ik li b ir
Şaııgo. sayfa -"VI
yönünü tem sil eden ku tsal p a n te o n la r tasav v u r etm işi ir: ö rneğ in gü neş ve ay ; ya da gökyü zü, yeryüzü ve deniz; güzel s a n a tla r ve el s a n a lla rı; savaş ve ö lüm . Bazı k u t sal v a rlık la r u zak la k ab u l edilip nad iren b e tim lem ııiştir. D iğerleri ise sık sık resm ed ilm iş ya da özel gü çlerin i ve soru m lu lu k larım tem sil eden nesnelerde sim g e leşlirilıııiştir. B ıı tip n esn eler belirli b ir kü ltü re özgü olsa da g e nel özellikleri ço ğ u n lu k la ev renseld ir; öyle ki Y o ru b a ’ıım
M ız ra k
M ızrak bir silah
Ş a ııg o 'su veya İsk an d in av m itolojisi tan rısı I hor gibi y ıl
olarak savaş
ılırım tan rıları sırasıy la iki b aşlı b alta ve çek içle sem b o
tan rıların a atfedilir.
lize ed ilm iştir.
Y e savaşm ak geleneksel olarak erkek işi olduğundan, bu tan rılar genellikle
B e re k e t bo yn uzu
erkek t ir: G reko-
branşa da Blois
Roıııeıı Are s/
Rulosu uda yer
Mars gibi (ayrıca
alan 1(>. yüzyıla ait
m ızrak b ir fail us sem bolüd ür).
resim panosu Aşkın A legorisi ııdr sağda
Bununla birlik te,
görülen figür sol
G rek o Romen
eli\ İr b ir boynuz
savaş tan rıçası ve
laşım akiad ır.
kah ram an ların
( 'orniK'of)i(i (herekel
koruyucusu Allıeııa/Miııerva
boynuzu), içindeki vrrvüzü m eyveleri
gibi kadın savaş
gibi bir bollıık
tan rıları da vardır.
sem bolü olup, resmin m erkezindeki çiftin çoeıığıı olacağın ı ima eder.
24
m .m u o u
i : ıd\
c ıu M t:ııi
T h o r’un ç e k ic i
K utsal dişi do m u z
İskandinav m itolojisinde Plıor, gükyiizümi
Çok sayıda yavru yapan ve onları besleyen
kut(‘.(Icrkcıı ut a rab asın ın tekerlekleri
dişi dom uz yeryiiziindoki birçok ana
gök gürültüsüne ııedeıı nkııı korkusuz ve
ta n rıça için kutsal kabu l edilm iş, onların
hiddetli b ir gök tanrısı olarak tasavvur
sim gesi olm uş veya onları tem sil etm iştir.
edilm iştir. T lıo r un öfkelendiğinde fırlattığı
Antik Mısırlı Isis, G rck o -B o ıııeıı Demeler/
(h er seferinde ona geri döner) M jöllnir adı
Ceres ve G ali i ya da Kel t Cerid\ven bu
verilen iki haslı çek iç şim şeği tem sil eder.
tan rıça la rd a n bazılarıdır.
C o r n u c o p ia
Ö re k e
('ornucof)i(i va da bereket boynuzu
Örgü kad ın ların işi olduğundan öreke
G reko-R oıneıı Demet er/Cercs gibi yeryüzü
(çevresine eğirm ek üzere keten sarılır)
tan rıçaların a atfedilen bir doğal bereket
dişilik seuıbolii olm uştur. Ayrıca, örm e
sem bolüdür. Boynuz (klasik efsanelerde
ve dokum a san atın ı icat ettiğine inanılan
Z eııs/Jüpiter i em zirdiği söylenen A m allbea
G reko-R om en ta n rıça Atlıena/M incrva yı
adınd a b ir keçiye a ittir) genellikle içinden
ve K lo llıo adlı kad er tan rıçasın ı da temsil
m eyve ve sebzelerle dolup taşınış olarak
edebilir.
betim lenir.
iyilik Kötülüğe Karşı h'rfca bkz.
Çoğıı m ito lo ji ve d iııiıı d oğasın d a, iyiliğin y ap ıcı g ü çle ri-
!skelr|,,'uvf.'ı
"'O kötü lü ğü n yıkıcı "ü ç le ri k arşısın d a cep lıe ald ığı, a ç ık ça lam m lan m ış lıir ç a lış ın a vard ır. Bıı kozm ik çalışım ı sürekli ve d aim id ir. \yrıra iyiliğin "ü çle ri üslüıı d u ru m da olsa hile kö tü lü ğü n "ü çle ri -b u lk i de kıv aıııel sa v a şı nihayet d iu ıyaım ı som um lıah er verene k a d a r - daim i lıir telıdif un su rud u r, iyilik leııısilcileri gökyü zü, giiııeş, giim şığı, a llııı sarısı k u şla r ve beyaz k an allı v arlık larla siıııg cle ştirilirk cn , k ö lîilü k y a p a n la r yerallıv la. av ve k a ra n lık la , k a ra y a ra sa la r ve sü rü ngen lerle ilişk ileııd irilir.
M e le k le r ve k ö tü ru h la r Aziz \ u " u s i ı ı ı ı ı s ‘ uıı
( 'iritas l)t’i F a n n K r a l i) aıllı yıi|iılıııııı 1 t ü l ) lıırilıli F r a n s ı z c a b a s k ı s ın a ail İm ıı Iı.Şii|> b a s k ıd a
O lu m lı a y a l a ğ a c ı n ı k e s iy o r , \ ğ n ç la k i a ıla ııı ö lm e d e n ö n e r m an evi zafer (m e l e ğ i n e lin d e k i İn ç ) ile d iiııv a ilim c ile r i (k o lu rıılııııı (d in d e k i h a z in e s a n d ığ ı) a r a c ı n d a b i r s e ç im y a p m a k z o rım d a .
26
M M İ İ O U . I ; B İ N c; r \ MK İÜ
K a rta lla r y ıla n la ra karşı
S o d /ı/s a ftv a la r
K artallar gökyüzüne hakim iyetleri., göksel
Budist inan cın da b o d h isa ttra . Nirvaııa ya
tan rılarla özdeşleştirilm rleri ve birçok
ulaşm ası için insanoğluna yardım etm ek
kü ltü n le çelişkili duygular uyandıran
üzere seçilen avduı varlıklara verilen
vılaııları y ak alam a huyları nedeniyle,
isim dir. Bodhisattra\i\r genellikle halim
kötülüğe karşı savaşan iyiliği sem bolize
görünüm lüdür, an cak bazeıı hiddetli
erm işlerdir. H indu san atın d a bu savaş
b içim de kötücül v a rlık lara karşı kıyasıya
G a m d a ile « a ğ a la r arasınd aki çarpışm ayla
savaşı ık e ıı b e t i n ilen irle r.
tem sil edilm iştir.
M e le k le r
K ötü ru h lar
İsa şevtaıı tarafın dan baştan çıkarılırken
Birçok kötü ruhun kılık değiştirm e
ya da o yürek parçalayıcı cehennem
kabiliyeti olduğuna iııaıu lsa da I lıristiyan
sahnelerinde şanlı b ir zafer kazanm ış olarak
san alın d a eıı çok siyah vü cutları, kan atları
dim dik ayakta dururken tasvir edilir. Ancak
ve ku yru kları, hayvan boynuzları ve
H ıristiyan san alın da şeytan ve zebanilerle
k u lakları, sivri ilişleri ve pençeleriyle
fiziksel olarak savaşanlar genellikle
ta n ın ırlar. A ııcak kötü ru lılar sadece
m eleklerdir. K afalarında haleleri ve o narin
11irisiiyanlığa özgü değildir. Ö rneğin I liııdu
kan atlarıyla m elekler ku şku götürm ez bir
sa n alın d a da kötü ru h lar benzer şekilde
biçim de iyiliği sem bolize ederler.
sivri dişler ve boyn uzlarla betim lenird i. MBOI. LI HİN U t \ \ U ; i i î
27
A y n e n bkz. I lor m es/M erkiir, sayfa 167 G ök k u şağ ı v ıla ııla rı. sayfa 2 3 9 '
Kutsal Kavramları İfade Etmek Bazı k ıılsal k av ram lar kelim elerle zor veya çok k a b a ca ifade edilir, görsel olarak ise çok d alıa ko lay ve z a rif b ir şekilde ifad e edilirler. E fsan ey e göre Aziz P atrick H ıris tiyanlığın ku tsal Ü çlüsünü M an d alılara a çık la rk e n böyle yap m ıştır. Aziz P atrick yoncayı b ir sem bole d ön ü ştü rm ek le, karm aşık soyul fikirleri doğadan görünü şlerle a çık lam a yönünd eki kadim geleneği devanı ettirm iştir. G erçek ten de kü ltü rlerin ve in an çların tüm ünde, ku tsalı sim gelem ek içiıı h ay v an lar, b itk ile r ve m in eraller alem inden örn ek lere —a s lında, iste r doğal ister el yap ım ı olsun, gök te, denizde ve k a ra d a bulu nan gözle görülür lıe r şeye—b aşvu rulm uştu r.
MI.III
III
N e fe rta ri ve b a 'sı
A ntik Yİ ısır firavunu II. Rainsen’iu karısı K raliçe Neferi ark M ısır'ın T e b şehrinde bulunan K raliçeler V adisi ildeki m ezarının duvar resm inde, lek başına satran ç oynarken b otim lenıniştir.
'Hnntnzsi' .in
N efertari ııiıı vüz b a lla rın a ve bir a k b a b a b aşlığına sahip olan sağdaki insan başlı kuş onun h a sidir.
28
S K M H O I, I .F , R j \ GRAMI:: Kİ
Ba
G ö kkuşağı
Antik M ısır sa n a lın d a , insanın ölüm den
Rirçok k iillü r gökkuşağını yılanlarla
sonra h ay atta kalan kişiliğinin ve ruhunun
özdeşleştirir. A vustralya Alm rjinleri için
en önem li p arçası olduğuna inan ılan b a ,
gökkuşağı yağm uru ifade eder. İskandinav
insan b aşlı (ölm üşün b a şı) b ir kuş olarak
m itolojisinde ''Titreyen Y ol” {liifröst).
betim len ir. Melez görünüm ü onun göksel
yani yeryüzü ile cenneti b irbirin e bağlayan
doğasına işaret ed erken, kan atları hareket
b ir köprü olarak tasvir edilir. Yalıudi-
özgürlüğünü sim geler.
I Iıristiyaıı geleneğinde ise T a n rı im i iıısaııoğlu yla akdini, dolayısıyla da b arışı sem bolize eder ve ay rıca İsa'nın
A s k le p io s ’un asası
gökyüzüııdeki tah tı olarak görülür.
G rek o-R om en hekim lik tanrısı Asklepios/ A eseıılap iııs'a atfetlilerı en önem li özellik b ir asam ıı etra fın a dolanm ış yılarıdır (hekim liği tem sil eden bu sem bolün iki öğesi ilk halinde ayrı ayrı resiııe< 1i 11nişl,i r ). D erisini döküp
K utsal K âse
“yeniden doğm uş”
I Iıristiyaıı efsanesind e O rtaçağ ın I hrıstiyan
olarak ortaya çıkan
şövalyeleri k u tsa l K âse ııirı (İsa rıııı
yılan birçok kü ltürde
Son Y em ek te kullandığı ve sonrasınd a
m anevi iyileşm eyi
A ram atyalı ^ usııf ıın onuıı dam layan
ve yeniden doğumu
k an ın ı için e doldurduğu ku p a ya da kâse)
sem bolize eder.
peşine düşm üştür. E b ed i hayat bah şettiği söylenen K u tsal K âse İsa'n ın günahlard an a rın d ırm a gücünü sim geler.
- !: MB0 L L \i Hİ \ (; H \ME ü İ 29
Ata, Kabile ve Klan Kimlikleri A y rıc a bkz. I e z h İp li h a r t sayfa 39 k o r u , sayfa 237
T a rih ö n c e si k ay a s a n a tın d a k i el izleri in san ın sem b olik o la ra k iz b ıra k m a d ürtü sü nü n isp atıd ır. K im lik sem b o l leri, iste r k o le k tif iste r bireysel olsu n, örneğin b ir ailen in , k la n ın , k ab ile n in ya da ü lk en in ferd i olm ayı işa re t ederek sa n a tta da lıe r z am an y e r b u lm u ştu r. B irlik ya d a soy d aş lık b e y a ıııııa yö n elik bıı gü çlü arzu o rta k a ta la rın p o rt rele rin d e ; m ask e le rd e k o p y alan arak ço ğ a ltıla n k ab ilesel vü cu t re sim le ri veya işare tle rin d e; to tem y a ra tık la rın ın b etim len m esin d e; y a da h a n ed a n a rm a la rı y o lu y la sem b o lize edilir. A skeri b irlik le r v eya gizli to p lu lu k la r g ib i özel g ru p la ra k a b u lle r ile sosyal sta tü ler de a y n ı şekild e sem b o lik o la ra k b e lirtile b ilir. İlk e rk e k ve kadın
Fransa'nın St. Amancl Maııastırıııdaki 16. yüzyıla ait bu Incil'de, Fski Ahit’teki Yaradılış bölümü, tezlıipl i harfle ayrılan iki sahneyle resmedilmiştir. Tanrı solda güııcş ve ayı, sağdaysa Âdem vc Havva vı yaratmıştır.
30 S EM B O LLE R İN OH AMERİ
 dem ve Havva
V ü c u t s an a tı
İster isim siz b îr çift isterse Adem ve
A frika, A m erika ya da O kyanus kültürlerinde görülen bazı d ekoratif sem bollerdeki insan tem sillerinin —ve vücut san atın d aki y a n k ıla rın ın - çok derin b ir önem i vardır. M aorilcrde dövm elerle betim lenen koru m otifi dinam ik büyüm eye işaret ederken, A frikalıların deriye kazıyarak y a p tık la rı işaretler kabile kim liğini ya da kabu l ayin lerin i sim geler.
Havva (Y ah u d ilik, H ıristiyanlık ya da M üslüm anlık geleneğine göre ilk erkek ve kad ın ) olsun lar, açık ça b ir çift oluşturan erkek ve kadın figürleri genellikle çeşitli insan gruplarının ilk a taların ı tem sil ederler. B öylelikle k a n bağlarını ve akrab alığı sem bolize ederler.
T o tem k a z ık la rı
M illi b a y ra k
T otem kazıkları genellikle Kuzey
Milli bayrak bir ulusu, ülkeyi ve lıalkını
A m erika’nın kuzeybatı kıyı bölgesinde
sim geler; örneğin beyaz üzerine kırm ızı
görülür. T o tem ca n lıların ın ve m itolojik
lıaçııı (Aziz Georgios lıaçı) İn g iltere’yi
varlıkların belirgin şekilde oyulm uş ve
tem sil etm esi gibi. Milli b ayrak zam an
renklend irilm iş tem sillerinden oluşan bu
içerisinde değişebilir, an cak lıer zam an
am b lem ler b ir klan ın m itolojik kökeninin
söz konusu ulusun ortak tarih in e y a da
ve k o lek tif kim liğinin çeşitli yönlerini
k a ra k terin e ait önem li b ir unsuru işaret
ve yanı sıra lıer b ir canlının ayırt edici
etm elidir.
özelliklerini sem bolize eder.
SEM BO LLE R İN ORAMFIÎİ 31
Savaşçılık ve Kabul Töreni Sembolizmi A y rıc a bkz.
Kİ izi, sayfa 40 K a r ta l ve ş im ş e k l e r ,
sayfa lö.'î
Sem boller ıızmı zam an boyunca .savaşçılıkla, (»giı.ıleşmc ve kabul içirenleriyle ilgili, bazıları savaş alanlarınd an s a natçıların tuvallerine, geçen kav ram lar iletm iştir. İnsanların savaşçı seçkinler arasına katılabilecek y e d ilik le olduğunu kanıl lam ası cesaret ve kabiliyet gerek tirir ve başarı sem bol lerle gösterilir; örneğin b ir O rtaçağ şövalyesinin m ah m u z larıyla va da M asai kalkanının yüzeyindeki bir sıra tu y lu (sem bol). K alk an lar da Kuzey A m erika’daki bozkır yerlile rinin “g ö ç ” sem bolleri gibi koru yucu im geler ya da \\ rupalılarm a m ıacılık geleneğinde olduğu gibi tanım layıcı işaretler taşıyabilirler. Askeri san cak lar ayrıca ark ad an ilerleyenlerin birliğini ve a ıııan sızhğıııı ilan etm ek için —sıklıkla yırtıcı b ir kıışrı veya hayvanı an ış t ır a n - sem boller ku llanırlar.
S a v aş a la n ı a rm a la rı
14. vıizvıl Alınan rlvaztıuısı M aııesse K odeksi'ııde yur aları İni çarp ışın a sahnesi Avrupa ılııki lıaııcdaıı arm acılığın ın savaş alanınd aki kükcnlcrini gösterir. I Isliiııdeki m otif alttaki lıazı k alkan lara da yansım ış olan saııeak liralının ve Lim hnrg D iikii I. .Itıhaım’ı temsil eder (yak. 1 2 5 4 -Ü 4 ) ve liraban t m şuhlanm ış altın sarısı aslanı ile 1.im lm re’ uıı kırınızı askım ın birleştirir.
32
srvitsou ı ii i\
c t t A M i ıti
Ş övalye m a h m u zla rı
K ız ıld e rili k a lk a n ı
Sü varin in çizm elerine tak ılan b ir çift
K alkan oıuı taşıyan k iş iy i—gerçek ve
m ahm uzun sivri uçlarıyla uyguladığı
sem bolik a n la m d a - korur ve dış yüzeyinde
b a sk ı, atı daha hızlı koşm ası için diirler.
sergilenen im geler de o kişi hakkında
Avrupa'da “m ahm uzunu link etm ek ”
düşm anlarına b irtak ım m esajlar verir.
deyim i b ir erkeğin şövalyeliğe layık olduğu
Örneğin kuzev \ıııerika bozkır yerlilerinin
a ıılaııııııa gelirdi. Hu nedenle m ahm uz
savaş kültüründe kırınızı el cesareti, gücü
şövalye d em ektir, aynen im tiyazı ve
ve yaşam enerjisini tem sil eder.
kendini kan ılIan ıış olm ayı sim geler.
A vru p a'n ın a rm a lı k alk an la rı
Rom a a s k e ri san cağ ı
Soylu kişileri savaş alanım lak i am açlara
Roma İm paratorluğu lejyonu nu n, bazı
göre basitçi* tan ıtan Ingiliz arm arılık
sanat eserlerinde de rastlan ılan kartal
sistem i gelişip değiştikçe çok daha
sancağında (a q n ila ). şim şeklerin üzerine
karm aşık arın alı k a lk a n la r tasarlanır.
tünem iş ve defııe çeleııgi için e alın m ış b ir
Ö rneğin K ıa l II. R iclıard in IH^T'de
kartal b etim leıım işlir; bu sem bollerin hepsi
Norfolk un ilk dıikii T h o ın a s M ovvbraye
gücü ve zaferi ifad e eder. A ltındaki SP Q R
bahşettiği im tiyaz arm ası İtira fçı l ’ dward a
h arfleri L atinced e S vn dhıs Popır.Iusqtı<3 Rot ıKuı us ( “R om a l la Ikının Sen ato su ” )
atfedilen arm ayı içinde barınd ırır.
deyişiı im k ı sal tınası
Soyluluk, Aile ve Hanedan Kimlikleri .Unca hkz.
Dünya "('u d in d e aile, klan, kainle ve ulusal topluluklar
S a v a ş a la n ı a r m a l a r ı , say la 3 2
doğal sembollerle-, sıklıkla da luleın biçim ind e temsil edilip tan ıtılırlar. Avrupa ülkelerinde ve de Ja p o n y a ’da son d ere
sayfa 1 3 6 ^ 3 7
ce ayrıntılı arm aydık sistem leri gelişm iştir; bunların gen el likli benzer şekilde doğadan esinlenilm iş, d ek o ratif, stilize sem bolleri sanal eserlerinde sıkça görülür. Avrupa arm aları ile Jap on ///n/darınııı (a rm a) savaş alanınd a kim lik tesp iti ni yardım cı olm ak üzere lasarlaııd ıkları düşünülse de, lıer iki sistem de kendine has arm aeılık sem bolleri va da sem bol kom bin asyonlarıyla soylu aileleri ve h an ed anları (d ah a sonra da liizel kişileri ve bölgesel oluşum ları) faıııRm ık zam an içinde daha çok soyla ilgili a m a çla r taşır hale gelm işi ir.
J ap on h a n e d a n n işa n ları
Bir Japon
fathi tk i oyunundan
b ir şaline; askerlerin gölü geçerek akın ederken görüldüğü hareketli bir tasvir. 1(). yüzyıla a it bıı ttkiyo-c b askısın daki askeri san cak lard a güze çarpan sem b oller bazı Japon ///unlarında görülen sem bolleri vaıısıı ıvor.
As k ü rkü
B eş y a p ra k lı as
Avrupa'da yetişen us (k e k im ), siyah renkli
CitKjuefoil (beş yapraklı stilize b ir çiçek)
kuyruk ucu dişim in her tarafı beyaz lıir
figüründen türeyen beş yapraklı as önce
kiirk hayvanıdır. As (a rm a cılık ta renk
Benuınnııl s o n ra d a L e icesler ailesinin
olarak sın ıflan d ırılm ıştır) soyluluğu.
arınası olm uştur, ilk olarak L eicesler Dükü
O rtaçağ dönem inin efsanevi m irasım
Hoberl L itz -IV m e lF e (ö. 120b ) kelim i'
sim geler vc an cak toplum un en üst
oyunuyla gönderm ede bulunm ak için
h asam ağ ıııd ak iler bu sıcak tutan göz alıcı
“ fareku lağ ı” (jn/n pernef ) çiçeği deseninin
kürkü giyebilir.
uygulandığı sanılıyor.
D e v e d ik e n i
O gi d e s e n li m on
Iskoçya da yetişen devedikeni ülkenin
L s lle k i illüstrasyonda gösterilen Japon
nişanı ve sim gesidir. Bu dikenli b itki.
/notu ı üç katlan m ış yelpaze («#/)
Lal incede Nvnto mv im putıe İacessil ( “ Bana
desenlidir. Bu tarz b ir yelpaze gerek taşıyıcı
sald ıran cezasız k alm az” ) özdeyişini
çu b u k ların sayısı gerek ku m aşının tipi,
düstur edinm iş “ Lıı Kadim ve Kıı Soylu
rengi ve dokusuyla (hepsinin sem bolik bir
Devedikeni F a rik a !i” adlı bir Ingiliz
an lam ı vard ır), arm ayı taşıyanın soyluluk
şövalyelik tarik a tiııiıı de am blem idir.
statüsü va da ıneslegi h akkınd a bilgi verir.
i : \ i i s o i ı ı - i î i \* t ; h a m l i m
35
Kişisel ve Sosyal Kimlik A y n m b kz.
S an at eserlerinde k arşım ıza çık aıı b elli bazı sem boller iıı-
T u d o r g ü lü ,
b ilgiler veriyor olabilir. Sözgelim i han ed an arm aları soy
sanları tan ım lıy or ya da onların sosyal kim liği h ak k ın d a luları y a da kraliyet m ensubu kişileri sim geliyor olabilir. Ingiliz krallığının velialıüm gösteren devekuşu tiiyii nişanı g ibi, bazı n işan lar kesin b ir şekilde kalıtsal olm asa da k i şisel değil sosyal kon u m u tem sil eder olm uştur. Ne k i bir sem bol veya am b lem in yalnızca soylularla sınırlı olm ayıp -s a n a tç ıs ı da d a h il- herk esi tem sil edebileceği; ister soytarı şap kası ister k ra l ta cı olsun, b ir b aşlık ya da k ıy afetin onu giyenin kim liği h a k k ın d a ap açık bilg iler v erebileceği de u n utu lm am alıdır. T u d o r h a n e d a n ı s e m b o lle ri
Caııterburv Katedrali dolaylarındaki Clıristchıırch Kapısı Tudor hanedanının üyelerinden lıiri olaıı V I I I . Henry ııiıı hükümdarlığı döneminde yapılmıştır ( 1517). Bıı detayda bir çift Tudor taşıyıcısı (ejderha ile tazı) ve Tııdor gülü görülüyor.
36 Ş O ! BOLLERİN GRAM EH İ
K ra liy e t g ü neş ışığı
V e lia h t nişanı
İngiliz kralları III. Kdwnrd ( 1 3 1 2 - 7 7 ) ve
A lın an ca leh dien ( “H izm etini/devim ” ) slogaıılı tacın içinden viikseleıı üç
VII 1 leııry'nİTi ( 1 4 5 7 - 1 3 0 9 ) ku llan d ıkları hanedan arm aların d an b iri, b ir bulutun
devekuşu tüyü Ingiliz tah tının veliahtitıın,
ard ından b eliren güneş ışınların ın slilize
genellikle de G üller Prensi nin hanedan
edilm iş b ir tasviri olan güneş ışığıydı.
nişanı olm uştur. K aynağı K ara P ren s’iıı
K raliyet açısın d an neyi tem sil ettiği (anı
( 1 3 3 0 - 7 6 ) annesi H ain au lt lu P h ilip p a’nın
olarak belli olm asa da güneş ışığı ııırıul
ailesidir.
veren iyim ser b ir sem boldür.
S a n a tç ı m ono gram ı
S oytarı
S a n a tç ıla r eserlerini bazen im zalarını
O rtaçağ Avrupa’sı saray ların d a çalışan
olduğu gibi a la ra k , bazen do f laman
so ytarılar ya da profesyonel şak acılar
ressam A ntboııy vaıı D yck'ırı ( 1 5 9 9 - 1 6 4 1 )
sanat eserlerinde - v e iskam b il kartların d a—
yapliği gibi bir m oııograıııla im zalarlar.
öylesine ilginç ve çok renkli şapk a ve
Bu gibi kişisel işaretler eser ile yaratıcısı
kıyafetler içinde resm edilm işlerdir ki onları
arasın d a b a ğ k u rm a k la k a lm a z , eserin
2 1 . yüzyılda b ile hem en tan ıy ab ilirsin iz.
değerini de a rtırır.
(B u ''m a sk a ra la r” alegorik resim lerde ah m ak lığı tem sil eder.)
S E VI BO T. L I R j N G B A M K H İ
37
Yazmak ve Kaydetmek A y rıc a bkz.
Mısır hiyeroglifleri: firavıım ın be s sayla 0 6 -6 7 Araıp kaligrafisi, sayla Kî5
Bilgiyi kay d etm e arzu su ve hu arzu y la icat ed ilen yazı sistem leri insan dili ve uygarlığının evrim in d en ayrı (u lu lam az. İmi eski vazı k a ra k te rle ri, sem bo lize edilen b ir n es neyi, k av ram ı ya da kelim eyi tasv ir eden p ik to g ran ılar, id eo g raın lar ve lo g o g ram lard ır. A ncak zam an la b u n la r yetm ez olm uş ve b o y le re soyul a lfa b e le r g e liştirilm iştir; yine de yazı k a ra k te rle ri ile sem bolizm ve san al a ra s ın d a ki gü çlii b ağ kopm am ışım . Ö rneğin M ısır hiyero g lifleri ve A vrupa rııııik h a rfle ri, e şlik eden im gelere d a ir yazılı b ir v o n ıu ı su n a rla r. Kski Y u n an vazı k a ra k te rle ri I lıristiy an lığııı ilk d önem ind e b irço k sem b o le tem el teşk il etm iştir. P arşö m en ler ü zerin e resm edilen Ç in yazı k a ra k te rle ri g e nelde san al eseri kabu l edilir.
R unik s e m b o lle r
8 . yüzyılda hu b alin a kem iğinden m ücevher kutusu üzerine ovulm uş runik yazı karakterleri arasınd a eski A ııglo-Saksoıı alfab esin e ail “ r ” ve “l w harfleri de bulunur. Burada gösterilen detay N ortlu ıırıb riad a işlendiği düşünülen t renklerin M ücevher ku tusu ıııuı bir levhasına ail lir. :t S
I Mİ M i l I I İti t ( . M A M I
İM
R unik yazı k a ra k te rle ri
M aya giifi
M S 3 . yüzyıldan itibaren İskandinavya
Klasik Maya döııeıııiııdeıı (M S 3 0 0
ve Halı A vrupa'da ku llanılm ış olan eski
0 0 0 ) kalın a üstteki g lif b ir sözriik ya da
G o n ıım a lfab esin e a il h ar Herin ya da
liiıncen in bütününü ifade eden b ir sem bol
yazı k arakterlerin in (m ite) büyülü bir
ya da logograıııdır. Ja g u a r kafasın ın temsili
sem bolizm içerd iklerine inanılırdı. Ifsllek i
üzerine kıırııhı olan bıı Maya logogramı
h arfler A ııglo-Saksoıı fıılh arkın a (ruııik
“ja g u a r'1 an lam ın a gelen b tdam kelim esini
alfab e) a ittir: “d” d a e g (g iin ), “t " tir
sem bolize eder.
(m itolo jik tan rı ‘T y r 1’ ) ve “t-'’ ra d (at sürm ek) an lam ın a gelir.
S r -1
m * .11 W . m m
T ezhipti h a rf
Ç in yazı k a ra k te ri
“T ezli i pli'1 ya da süsletileli b aş harfler
l stte göriîlen Ç iııee k a ra k te r on ur ya
m inyatürde başlı başın a birer sanat
da a b laklılık gibi b ir dolu yan anlam
eseridir: Avrupalı keşişlerin MS 4 0 0 den
taşım akla b irlik te tem elde dürüstlük ya
O rtaçağ ııı sonuna kad arki donem de
da doğru davran ış an lam ın a gelir. Ayrıca
kopyalayıp yarattık ları I lıristiyan
K onfüçyüsçülüğüıı Beş Krdenıi ııden biı i
m etinlerinin z a rif b ir özelliğidir. Kol İs
olan adaleti (diğerleri cöm ertlik, edep,
K itabı adıyla bilinen İrlanda deki lezlıipli
bilgelik ve içten lik tir) ifade eder.
İncil yazm asınd an a lın a n üstteki “ D ” h arfin de b ir kuştan esinlenilm iştir. KHİ 3 9
Makrokozmos ve Mikrokozmos A y rıc a bkz.
T iiııı (liiııyad a lo p lım ıla r, evrenin
Boş Çin E lcıııcııl i. sayfa 152-58
e n erjilerin ya da gök ('isim lerinin Diinya ya nasıl elki e t
D ü rt Salgı, sayfa 2 2 5
işleyişini ve kozm ik
liğini kavranın uğraşı içerisin d e, en bilinenleri (ve sanat e serlerim le en çok ttnjısil ed ilen leri) Çin ve Batı a s tro lo jile rin in prensiplerindir özetlenm iş olan çeşitli ıııak rok o zıııos ve m ikro ko zm os teorileri g e liştirm işlerd ir. A yrıntıda birb irlerin d en a y rıtsa la r da, lıe r ik i sem b o lik sistem de b ir kişinin doğum tarih in in - y a da daha doğrusu, o tarih in çak ıştığ ı ilgili d u ru m la rın - om ııı k işiliğin i etkiled iği in an cın ı p ay laşır. A yrıca, Ç in ’in tıb b i d iy ag ram ların d a ve B a tı ııııı "Z o d y a k in san ı
illü strasy o n ların d a
sem
bolize edildiği g ibi, d oğal g ü çle rin ve a stro lo jik fak tö rle rin insan sağlığını etk iled iğ in e de in an ılır.
Z o d y ak insanı
Alman iıp udunu (ie o rg B arliselrin I5<°>2 İr yayım ladığı, göz Bozukluklarına dair Bilim sel Bir incelem e olan O p fılltah n od ou leia , D a s is! Augendionst \\\ içindi' soldaki ahşap Baskı da yer alır. Çevredeki 12 imgeden ortadaki insan figürüne çizgiler çekilerek. Aslan da dahil o lm ak üzere Balı asiro lojisin d eki B u rçlar ile insan vücudundaki organlar arasınd a Bağlam ı kurulur.
■40
M B O T U ' H İ N OH A ME R İ
Çin zod yakı
Ç in tıb b ı
Çinlilerin inancında evren p asif ve aktil
Geleneksel Çin tıbb ın a göre, yaşam en erjisini temsil eden d ı i (veya (fi) vücutla
enerjiler o la n y in veya//gırı —la i-ch i sem bolünde gösterildiği gibi— karşılıklı
m eridyenler (k a n a lla r) yoluyla dolaşır
etkileşim iyle işlem ektedir. 12 Dünyevi
ve b unların tıkan m ası sağlığı kötü yönde
Dal dan (T en v strial U ran dı) oluşan
etkiler. I Icr b ir m eridyen y in v r yang\\\
“zodyak’ m (b u rçlar kuşağı) 12 yıllık
etkisi altınd ad ır. (B eş tem el elem entin
döngüsü, lıer biri b ir yıla tekabül eden
lıer biri b ir organa karşılık gelir.)
12 hayvan sem bolünden oluşan bir çem berle tem sil edilir.
B a tı zod yakı
A s la n ’ın fizik s e l e tk ile ri
Balı ııııı astrolojik, prensipleri 10 gezegen ve
Eskid en dört elem entin “s a lg ıfo r m u n d a k i
12 b u rç etrafınd a (b u n lar glifler ve figü ratif
hareketlerinin insan aklın a ve bedenine
im gelerle sem bolize ed ilm iştir) şekillenir.
vansıdığı düşünülür, butum la b erab er
B u rç la r b ir olasılık çerçevesi olı işi tın ırken ,
b u rçların bedenin uzuvlarını ve organlarım
on ları yöneten gezegenler yönlendirici
etkilediğine inan ılırd ı. Sözgelim i Aslan
gü çler olarak hareket ederek D ünya ya ve
belkem iği, sırt ve kalbe etki ederdi.
iıısaıı b ed en in e etki etkirler.
- F M B O L L O B İ N ( İ HA M K H i - t l
Kaderi Etkilemek A y rıc a bkz.
I I izi, sayla 4() T a r o t ’ ıııı A sılm ış Adiiıııı, sayla 227
İ le r çağd an ve u y garlık tan in san lar hay atın rastlan tısal niteliklerin i gö zlem leyerek kad erlerin in ilahi hir el ta r a rından kontrol edildiği çık a rsa m a sın ı y a 111nışIar
K a d e r H a m m ’ın ç ark ı
Kumalı y azar Hoellıiııs mı
D e con so lafio tıe p /ıilosop lttae Irlse le ııin İçsellisi) adlı eseriııiıı .k a ıı de M o ııııg terein nesinden
alın an 15. yüzyıla ail İm illüslrasyuııda K ader I lam ın çarkını döııdiirürkeıı görülüyor. Ç arkıfeleğin dönm esiyle insanların talih leri tersine d ö ıırrrk sosyal konum ları ali üst olur. 42
K M BOK İ T R İ N
C.H \ M K
JÎİ
Ç a rk ıfe le k
Ü ç K a d e r Tanrıçası
Ç arkıfelek hayalın öngörüleınezliğini
C rek o Rom en tan rıçaları M oiralarııı
sim geler: öyle ki toplum un en
(L a l. P a ıv a c ) ya da Uç k a d e r I anrıçası ıım
tepesin dekiler h ir süre sonra kendilerini
insanın kaderi üzerim le konim i sahibi
«'iı a ltla b u lab ilirler. h ıııııın tersi de
olduğuna inanılır, hu da ellerinde lııMııkları
geç erlidir. G en ellikle başın da tacıyla am a
iplikh * sem bolize edilirdi. Uç kız kardeşlen
bazen de gözleri bağlı resm edilen K ader
Lak lıesis in çubuğu ipliği ö lçer K lotlıon ıırı
I lam ın (öncülleri l’ylıke ve b o rlım a adlı
örekesi örer ve \tropos mı m akası da keser.
tan rıça la rd ır) Rönesans san alın d a çarkın ı
Rövlece hu iiç işlem doğum , yaşam ve
çevirirken gösterilir.
ölüm e karşılık gelir.
H a m s a ya da H a m e ş
N ig re d o
Y ıld ırım d ü şen kule
Stilize edilm iş el biçim indeki
Siıın acılığın hüviik
T a ro t un Riiyıık S ır
hıı m uska ge-ııellikle h am sa
faaliyetinin ilk evresi olan
k arıların d an biri olaıı l(ı.
va da h ain e ş (A rapça ve
N igredo ölüm ve yeniden
yüzyıla ail hu k a r lla . kuleye
İbra nicede beş aıılaınm a
doğum için gereken
yıldırım düşm esiyle aşağı
gelir). O rtadoğu'da da
arınm ayla eş 1ıılulur, lîir
diişen iki adanı b etim lenir.
Kalm a ıım eli olarak bilinir.
tabut içinde kral (Sol)
V ah iy va da cezaland ırm a
Nazara karşı korunm ayı
ve kraliçenin (L uııa)
yoluyla dünyevi bağlard an
sim geler.
bedenleriyle sem bolize edilir.
kurtulm ayı sem bolize eder. s. I \ I B O t t I J? I \ (.ili \ M İ R İ 4 $
Fantastik Yaratıklar A y rıc a bkz. Htu sav fa 2<)
S ire n le rin ş a rk ıla rı
(/(Milisiyle: Sirenlori anlında bırakan ()dysseııs/l lysses’i beliınkyeıı bir mozaik, (/eminin ıııii reli ebalı Sirenlerin şarkılarını duymamak için kulaklarım mumla tıkamışken. ()dysse.ııs/l Ivsses yelkiMi direğine bağlanmış olduğundan herhangi bir lepki veremiyor.
F a n ta stik y a r a tık la ra h e r k ıta n ın s a n a lın d a ra s tla n ır. P ek i,
am a
v a r o lm a d ık la rı
hald e neden
b ö y le gök.
d en iz ve k a ra c a n a v a rla rı hayal ed ilm işi ir? Hu soru nu n cev a b ı o n la rın sem b o lik a n la m ın d a y a ta r, z ira h e r b ir y a ra tık , varlığı h er d aim güçlü b ir şek ild e hissed ilse de y aşam ın b ilin m e y e n ya da g erek tiğ i g ib i a n la şıla m a y a n b ir yön ünü tem sil ed er. D olay ısıy la bu m elez y a ra tık la r. Triton da gizem li
tem sil
buld uğu
d iy a rla rın a :
ü zere, d en iz g ib i d oğan ın
ra sg e le
y ık ıp
geçen
g ü ç le n '
(K lıim a ir a ); in san oğ lu n u n d o ğ asın ın lıay v an sı ve kösııü l y ö n ü n e (M iııo ta u ro s ve S ir e n le r ); v ey a ölü m k o rk u su n a (C e rb e n ıs ) işare t ed erler.
4 4 S V, MlîÖ L L t' K İ N l.li \MI. Hİ
Triton
K h im a ira
T rito n Poseidon ve A m plıitrile’mıı oğlu
^ ırnaıı ın ilolojisiııd e K h im aira aslan başın a,
olduğu halde, “T ri(o n la r* deniz adam larını,
keçi gövdesine, ucunda yılan kafası olan
yani erkek gövdesi ile balık ya da yunus
bir kuyruğa ve bazen de fazladan b ir iki
kuyruğu k arışım ı deniz varlıklarını ifade
lıavvaıı kafasın a sah iptir, hırt m aların ele
eder. G enelde sarm al deniz kabuğundan
kem iğe hürünm üş lıali olan hu canavar,
borusunu iinerkeıı bel im lenen T rilo ıı
kah ram an Belleroplıoııtes oııu defedeno
denizlere hükm eden gücü (eınsil eder.
ka d a r yeryüzünü ve denizleri yerle b ir eder.
S ire n le r
C erb e ru s
Yunan destanı O dysseia da betim lenen
Y unan m itolojisinde C erberu s ölüler
Siren ler, karşı konulm az çekicilik tek i
diyarı I lades1in kapısını koruyan ve h içbir
şark ılarıy la, denizcileri kasten tuzağa
e,anlıyı oraya sokm ayıp h içb ir ölüyü de
düşüren deniz peri bîriydi. Sık lık la ,
oradan kaçırm ayan iiç başlı yırtıcı bir
örneğin a n tik çöm leklerd e, kadın başlı
köpekti. Arada bir kandırılm ış olsa da,
ku şlar o la ra k resm edilen S iren ler haz
C erberu s dehşet veren ölüm ii ve öliim üıı
düşkünlüğünün yol açab ileceği olası
kaçınılm azlığım tem sil eder.
felaketleri sim geler.
> İM BOL! KRİN G RA M FBİ
4. 5
İnsan Varoluşunun Alegorileri A y n e n bkz. M inö re ıfane,
S a n a l sem bolizm yoluyla gözle görünend en çok daha d e
sny fıı ()ö
rin a n la m la r a k ta ra n aleg o rilerle m ü kem m el uyuşur. Hu
D ııplıııe, sayfıı 17.J
li|> ale g o rile r ö rn eğ in insan ö m rü n e, ya da isted ik leri k a d a r güzel ya da güçlü o lsu n lar, so n u çla herkesi ölüm ün beklediği u y arısın a işaret ed erler. O lüın Halı ııııı
laaitd.s
n a tü rm o rtla rın ın ve H öııesaııs d önem ind eki alegorik z a fer tab lo ların ın odak nok tasıy d ı. İnsan d en eyim inin h a v ali u n su rları olan beş duyu veya I lıristiy an Jık erd em leri gibi bazı o rtak te m a la r g en ellik le ııvgım b ir v asfı, ta b ia tı ya da Özelliği sem b o lize eden sim g eler ta şıy a n kad ııı fi gü rleriyle tem sil ed ilirdi.
M e m e n to m o ri
Fransız saııatçı Philippc de ( Üıauıpaigııe in ( 1 6 0 2 - 7 4 ) hu
karanlık ve kasvetli tablosu yaşam ın kaçınılm az olarak üliimle soıılatıacağım n sakınm ası/ bir lıalırlalıcısıd ır. Lale uçucu güzelliği sem bolize ederken, kum saati gelip geçen zam anı, ku rukafa ise —iskele! parçası o la ra k nlüıtıüı temsil eder. 4 () S K f c t H O L I . F R İ ' S (.> R A-M I-' i! İ
Koku alm a duyusu
As ya da kakım
Beş dııvıı (işitm e. görm e, koku alm a, tat
llTel bir z am an lar I lırİstiyaıı \vrupa sıııda
alına ve dokunm a) Batı sa n a lıııd a . her hiri
öyle değerli b ir vasıftı ki san al eserlerinde
temsil etliğ i d im im in özelliklerine ııygıııı
bir erdem olarak kişileşlirilird i. İllet
sim geler taşıyan beş kadın tarafından
Rönesans ve Barok tab lolarınd a, bem beyaz
resm edilir. Ö rneğin Koku, elinde hoş
kürküyle (gerçi kuyruğu siyah kalırdı)
kokulu çiçek ler tııtar. M enekşe gibi kokulu
b ekareti sim geleyen as ya da kakım la
çiçek ler farklı alegorik b ağlam lar içerisinde
tem sil edilirdi.
de kokuyu sem bolize edebilir.
İs k e le t
D ünyaıım her yerinde ölüm ün doğal sem holleı olan iskelet ve ku rukafa O rtaçağ dan beri
m em en (o m ori deyişiyle (L n tin ecd c “ l m um a D e fn e d a lla rın d a n ç e le n k
ki b ir giiıı ö lecek sin ”
D efııe d allarınd an çelenk ilk o larak G reko-
an lam ın a gelir) b irlikli
Rom cıı sa n a lın d a , giiııeş tanrısı Apolloıı/
\vrııpa sanatınd a
Apnllo daim a yeşil kalan yapraklard an
ver b u larak , hepim izi
oluşan laeıvla resm edildiğinde
ölüm ün beklediğine
görüldü. Antik K o m a d a askeri zaferle
dair sem bolik b ir m esaj verm işlerdir. Bu
bağdaşt m Isa da., gelen eksel b ir sim ge olan “deliıe yap raklarıyla .süslenm ek”
nedenle m addi başarı
kişinin oıu ırlaııd ınh n nv a layık olduğunu
sem bolleriyle yan yana
göstererek aslında şiir ve m üzikteki
konuldukları da görülür.
b aşarılara dikkat çekerdi. .-K M IİO L U '.R IN
(.»H A M K H 1 -+
Tarih öncesinden
İm i
yana iıisiinuğhı geçıııi§. bııgiin ve
gelecekle. kutsal ya
\lr ik a .
Vmerika.
\sya. A vrupa ve O kvaııus
ülkelerinden çeşitli saıuıt biçim lerinin aktardığ ı sembolik m esajlarla tanışacaksınız. P sch en t
E sin kayn ağ ı
I İri kültürün sanalında hamlık
h a h an san atçı (»iorgio (illisi ııiıı
mm lakuııııı kimliği
nyıııa baskısından
hakkında birtakım
ynla çıkılarak
I »iİniler verir. Tarihöncesi Mı-ır
yapılm ış nlaıı 10. yüzyıla aiı hıı
döıırıııiiK* aiı üstteki
I' raıisız lahlnsiıııda
illüsirasyondu.
C reko-R om en
finiNıııııııı taktığı
laıırisi Vpnlloıı/
/ w h a i l (çifte
\pollo P arııassiis
inç) hamlığında
Dııgı uda m üzik icra
\;iıjh Mısır lacı
çilerken gnriiliiyor.
d csh iY t (kınııı/ı)
Su ların d an şiirsel
ile ^ nkaı ı Mı«*ır
(‘sin ak an ( iastalia Şelalesi ııiıı yanı
ta n lıa ljet (İM‘\az) birleştirilmiş. İMİyleee
sıra dokuz esin
fira\ nıııın birleşm iş
perisi (M ıisalar)
“iki ülke" üzerindeki
ve Pegasu s da
hâkimiyeti
resmedilmiş.
simgelenmiş! ir.
-/s - 1 \ır.(»ı ı ı ı:
A h ta p o t
Ilıııılıı ve Kinli»! I n ııinı saıııılı gelm eğ in d e
Doğadan esinlenilmiş semholler aynı
»akli (etkiıı dişil ilalıi en erji) tan rı Şi\a \la
aııda lıeııı çok husiı lıeııı de çok karm aşık
(edilgen) ya da h ir Hııdi-ı iaıırı»ıyla saııiinıi h ir »ekilde ku cak laşm ış h ir ta n rıça n laıak
olabilir. Orııejtiu alıta|>ot denizi temsil eder: nııeak larilıöııeesi \kd eııiz sanatında
resm edilir. I si teki \xib-\nm (" h a h a -a ııu r " )
resmedildiği şekliyle, uçları spiral şeklinde
duruşu şakliııiıı eaıılaud ırıeı u* y a ra tın
kıvrılm ış dokunaçları nedeniyle, aynı
giıcıiııii sim geler.
/am an da da hareket enerjisi, ya ra lın ve vık ırı güç ve şimşekle özdeşleştirilir.
I .ıı eski sem holİk resim lerden hiri.
Vvrııpa -an alın d a fıskiye esiıı veya bilgi
\ v n -tra l\ a n m Q ueeıı»laııd \dası kaya
gibi arzu ed ilir h ir niteliğin kaynağını
san atın a ait kırını/ı top rak boyasıyla çıkarılm ış el izi desenidir, l arilıöııeesi
hir seıııhol olarak kollan ılır. İçim in i »ıı
(" m e m b a * ) ima ederken genellikle alegorik
(.ü ııey h a tı A m erikan san atın d a da göriileıı
fışkırdığı içiıı de yaşam , y aratırd ık ve şifa
hu kim lik sem bolün ün m evcudiyeti,
kaynağı olarak »tiyim p o zitif sem bolizm ini
kan bağım ve korunm ayı tem sil ettiği
pay hışır.
düşünülür. s IM h o l I I R
Giriş A y rıc a bkz. M ısır h iy e r o g lif le r i: f ir a v u n u n b eş ism i, sayfa (>(>—(>7 P o p ü le r H in d u lan r ıl a r ı , s ayfa IO (ı-7 B u d iz m 'in Vedi H â z in e s i sa y la 1 1 0 - 1 7
A frik a 'd a y aşay an in sa n la rın çev relerin d ek i doğal d ü n yayla k u rd u k la rı y ak ın ilişki, gök yü zü nd e, k a ra d a ve d e nizde gö rd ü kleri h e r şeye derin sem b o lik a n la m la r y ü k lem eleriyle sa n a lla rın d a a ç ık ç a görü lü r. Ö rneğin A niik M ısırlılar d ünya görü şlerini resm ed erk en , çev relerind e gözlem led ikleri c a n lıla r la a ç ık p ara le llik le r k u rm u şlar dır. K a b ile aid iy e li, savaşçı k im lik ve kan b ağ ıy la ilgili k o n u la r da b e n z e r şek ild e d oğad an esin len ilen sem b o l ler a ra c ılığ ıy la a k ta rılm ıştır. K eza M ısır hiyerog lifleri ve A slıan tilerin a d i n k r a m o tifleri { b k z . s. 6 8 - 7 1 ) A frik a lıla rın k a rm a şık k a v ra m la rı ifad e e ttik le ri, b irço ğ u d oğad an esin len ilm iş sem b o lik sistem lerd en sad ece ik isid ir.
H iy e ro g lif s e m b o lle ri
M ısır’ın D eir el-B ah ri bölgesindeki H atşepsut defin kıpm ağında hu lim an rölyefe ait hu hiyeroglif dolayında I'iravm ı III. T lıııtm o sis’in (lık . MÖ 1 4 7 9 - 1 4 2 5 ) kartu şlar içindeki (alıl ve doğııın isim leri görülüyor. Sol üst köşedeki doğan liravm ıım I Eonıs ismini gösterir (bkz. s. 6 6 ) . Sağ alt köşede ise “ebedi hayat bah şed ilm iş” deyişi görülebilir.
50
\ i Ri K \
T a v e re t
Fil
Antik M ısır'd a çocıık bekleyen an neler
Kil, zek âsı, uzun yaşam ası, büyüklüğü,
doğıını ta n rıça sı T a ve ret in him ayesine
gücü ve doğal h ay atla düşm anı olm ayışı
sığınırm ış. H am ile göbeği ve sarkan
(in sa n la r dışında ta b ii) nedeniyle A frik a’da
göğüsleriyle zihinlerd e canlan d ırılan
hayranlık korku ve saygı uyandırm ış,
T av eret iıı bed eni, ağ ırlık lı olarak
b un d an dolayı da kabile reisleri ve k rallarla
y av ru ların ı sald ırgan ca savunan hipopotam
özdeşleştiril 111 iştir. D olayısıyla fil A frika
biçim in d e tasarlanm ış., tim sah kuyruğu
sau atın d a bilge, m üşfik ve de güçlü b ir
ve aslan pen çeleriyle de yırtıcılığı
lideri sim geler.
pek iştirilm iştir. S a n k o fa
S a n k o fa m otifi A slıanti (y a da A saııte) insanlarınııı ad in k r a sem bollerinden birid ir. A'ıınııu tasım geri koym ak içiıı kafasın ı çevirm iş ku ş betim lem esi “geri dön ve onu g e tir” m esajı vererek, kişinin geleceği verim li kılm ak içiıı geçm işine dönm esi gerektiğini im a eder. “E b e d i h a y a t b a h ş e d ilm iş ”
Bu beş hiyeroglif sem bolü M ısır san atın d a sık lık la firav u n lar için ku llan ılan b ir deyişi ifade eder: “eb ed i hayat bah şed ilm iş” . Ü çgen hiyeroglifi koni şeklinde kesilm iş b ir ekm ek diliuıiııi gösterir, “ bahşedilm iş” a n lam ın a gelir: tepesine ilm ek atılm ış h aç
(aıık/ı) “lıa v a t" d em ektir: “eb ed i” ifadesini veren h iy ero g lif ise k o b ra , ek m ek soıtııııııı ve to p rak p a rça sıy la sem bolize edilm iştir.
Yoruba Tanrıları A y rıc a bkz.
Thor'uıı çekici, s ayfa 2 5
A frik a ’nın
b a tısın d a k i
Y o rn b a
in sa n la rın ın
ta p tık la rı
ta n rıla ra to p y ek ıiıı o r i ş a (y a da “ta n r ıla r ” an laırn ııa g e len o r is a ) d enir. Ç ok sayıda o r i ş a olduğu h ald e, hepsi s a n al eserlerind e bel im le n m e m iş!ir ve çoğ u zam an k a rm a şık özellik ler gö sterd ik lerin d en , o n la rla ilişkili sem b o ller gö rece d eğ işk en d ir. E n sık ta sv ir edilm iş o la n la r doğanın çok çeşitli gü çlerini tem sil ed en ler ya da ark e tip se ! ö n e mi o lan lard ır. B u n ların arasın d a fırtın a tan rısı kap risli Ş a ııg o , a n a ta n rıç a Y e ıııo ja , savaş ta n rısı O gm ı, avcılık o r i ş a sı O şosi ve aşk ta n rıça sı O şurı say ılab ilir.
Oşurı
C in s e l güç ve ş id d et
Şan g o’nun üç
A frika’nın batısın d aki
karısın dan biri olaıı
Beıüıı C u ın h ııriy e tfııc ait lııı eserde T a n rı Ş aııg o ’m m
Oyun N ijerya’nın Oşun (ya da
iki başlı b altasın ın
O sun) Nefiri yle
stilize; edilm iş yorum u
özdeşleştirilm iş
tüm d ik katleri üzerinde
ve bu nedenle
topluyor. Ş an g o ’ya
tatlı suyla bağd aştın Im ıştır.
öylesine güçlü b ir erillik ve doğıırtkuıılık atfed ilir ki
G elgeldim
(aynı zam and a da ikizlerin
esasen cinsel
korııyucusııvdu) rahipleri
aşk ve güzellik
onun bu cinsel gücünü
tan rıçası olarak
dengelem ek için kadın
ulu lanır; elinde b ir
kıyafeti giyer.
ayn ayla sem bolize edilm esinin nedeni de bu olabilir.
52 \ V Rİ K \
Ş ango
Yem oja
Eskid en O yo'nım savaşçı ve acım asız
0/7£«larııı birçoğunun an ası olaıı Y em oja
büvücii kralı olaıı am ansız Şan go , ö ldiikleıı
anneliğin ve O gıııı N e lırfııiıı ilalıi
son ra V orııb a’ıım gök gürültüsü ve şim şek
tem silcisidir (özellikle sn ve doğurganlıkla
tan rısı olarak ilalılaşır. Yeryüzünde öfkesini
b ağ d aştın İm asın m nedeni de h ııd ur).
k a b arta n la ra fırlattığı şim şekleri sim geleyen
Dolayısıyla balık kuyruğuyla ya da bir
iki başlı b a lta b a şlıca sem bolüdür.
çift dolgun m eıııe gibi anneliği çağrıştıran işaretlerle sem bolize edilir.
Ogün
O gıııı savaş ve ku rban eliııeyle ve yaııı sıra
Oşosi hayvan ların ve de düşm anların
Y oru b alılarııı b ıçak gibi geleneksel kesici
avlan m asın ı sağladığına inanılan Yoruha
silahların ın a n a m addesi dem ir ve çelikle
o#7f«sıdır. Hu nedenle çoğu n lu k la avcıların
özdeşleştirilen b ir oriş
geleneksel sim geleri olan varım ay
genellikle b a şlıca sem bolleri olaıı p alalar ve
şeklindeki yayla ve ölüm cül görünüm lü bir
dehşet u y an d ıracak k a d a r geniş ağızlı bıçak
o kla sem bolize edilir.
veya k ılıçla rla betim len ir.
\ ! I s İ iv A 53
Mısır Tanrıları Aynca bkz.
Doğal diinya Mısırlı vazırılar ve sanatçıların tanrılarının
M ısır k ra llığ ı. suy fiı 6 4 - 0 5
temsilinde kullandıkları seıııhollerin birçoğuna esiıı k a y nağı olmuştur. Gökyüzüne b a k tık la rın d a , tezahürlerinden birine b ürünm üş olarak gökyüzünü katedeıı güneş tanrısı R a ’yı gördüklerine inanırlard ı; havada süzülen bir doğan o nlar için I Iorus’u. daireler çizen bir çift çaylak ise İsis ve kız kardeşi Neftis i temsil ederdi. Bu tanrıçalar çaylak k ı lığında. ö lüm ü ve veııideıı doğımıu kendi sembolik tem si line zemin oluşturan erk ek kardeşleri Osiris’i arayıp onun ardından yas tutarlardı. Ayrıca I latlıor’a olduğu gibi lsis’e de a n a tanrıça olarak tapındırdı. Bu nedenle lıer iki tanrıça da ineklen beslerken betimlemedi.
O siris
A na ta n rıç a İsis
Osiris öldürülüp
Isis de I latlıo r da
f) ii ır a la ra
güneş diski ile öküz
ayrıld ıktan soııra
boynuzlarından
ersel parçaları
olıışaıı h ir başlıkla
Inplnmp hir
resm edilir, f iravun
aray a getirildi
I lo m n h e h (lık.
ve ınııınvalandı.
M Ö 1 3 1 0 -1 3 0 7 ) göm ülündeki duvar
Hüylece yeniden canlan ıp
resm ine ait hu
yerallnıuı ve
detayd a, soldaki
yaşam dan sonraki
tah t hiyeroglifi
dünyanın ölüm süz
s ay e s i n d e 1 a n r ıça m n
hüküm darı oldu.
İsis olduğunu feşhis
Olüınü yenm esi
edebiliyoruz.
m um yalanm ış bedeniyle, h üküm darlığı ise değnek, gürz ve u t e f (acıyla sim gelenir.
54 a r ın k \
O
r î l
Ra
H orus
M ısır ııı giiııeş tanrısı lîn 'ıu ıı birçok
Firavunla özdeşleştirilen I lonıs
tezahürü vardır; örneğin doğan şeklinde
yükseklerden uçarak h er şevi gören doğanla
tem sil edilen R c -llo n ık ti. Fn çok da, güneş
(bazeıı tüm üyle b ir doğan bazen de doğan
diskini tem sil eden (bazen üzeri ur
başlı b ir adan ı o larak ) sem bolize edilm işti.
k ap lan m ış o larak ; bkz. .s*. 6 5 ) ve genellikle
Tanrısal krallığın sim gesi olduğu için
kırm ızı renkte b ir çem berle sem bolize
çifte ta ç (j)sclırııt) giyerdi. Re-I lorakti
edilm iş ve bu sık sık onım başlığı olarak
olarak temsil edildiğinde ise tacı b ir güneş
b etim leııın iştir.
diskiydi.
Isis ve N eftis
H ath o r
Isıs O siris'iıı karısı (ve kız kardeşi) ve
I la llıo r a an a ta n rıça olarak tapınılır,
1 lorııs un annesidir. İsmi (Isis “ la lıl"
dolayısıyla da genellikle em ziren, sut veren
dem ektir) tahtın biyeroglif temsili olan
inekle tem sil edilirdi. Sığ ır sem bolü genelde
baslığıyla (sold a) sem bolize edilir. N eftis
gi’m eş diskini kapsayan sığır boynuzlarıyla
Isis ve O siris'iıı kız kardeşidir. Başlığı
kısaltılır ve bu aynı zam and a Isis’i de temsil
(sağda) ism inin b iyeroglif biçim ini gösterir:
ederdi, i ler iki M ısır tan rıçası da farklı
geııiş b ir konulu ta rife d e n dış duvarın
m itolojik geleneklerd e I lorııs un anası
tepesindeki kâse “Kviıı I lam ım 1’ olarak
olarak bilinir.
okunur.
\ f h \ k \ 55
Mısır Tanrıları Aynen bkz. Kylıt'le, say fii 1?|
Ylısır’nı O liilcr k i t a b ı udu en çok a n l a t ıl a n sa h n e le rd e n biri kalf) t a r t ın a töreniydi. O siris ’ iıı m u h k e m e s a lo n u n daki t a n r ı la r a r a s ın d a ilahi yazıc ı
Hintli., m u m y a la m a
tanrısı \nubis, h a k ik a t ve ad alet ta n rıça s ı M a ’at. vardı. B u t a n rıların lıer birinin - v e d aha pek ç o ğ u n u n — a n a
s e m b o lü n d e esin ka y n a ğ ı doğaydı. / İr a A ntik M ıs ırlılar çev re le rin d e y a ş a y a n v a r l ık l a r ile kıt İsal d iy ard a y a ş a y a n la r a r a s ın d a s e m b o lik b ir b ağ lan tı k u rm a y a son d e r ece y a t k ı n d ı l a r .
M a ’at
Evrensel düzen ve uyum , adalet ve h akikat tan rıçası M a'at genelde k alasın a taktığı d evek u şu iü yü v le tem sil edilm işti. \ arlığı, örneğin kalp tartm a töreninde, h akikati tem sil eden hu tüyle de sem bolize edilirdi.
K alp ta rtm a tö re n i
Ü çüncü Ara D o n em d en (M Ö 1 0 7 0 -7 1 2 ) kalıtın b ir alışap sandık üzerindeki İm d e la y la ııd ın lım ş salıııe Anııbis i öleıı kişinin kalbini başın a küçük b ir tüylü ta ç tak ılm ış Ma al figürüyle U nlarken gösterir. Ibis b aşlı T lıo th . ta lıtta otu ran lte-1 lorakli ııııı lu ızıın m da. ölen kişinin ""temize çık lığ ın ı” gösteren neticeyi kaydediyor.
56 M' Rİ K \
A nub is
Th oth
.Nekropolis luıırısı Aııııhis siyah h ir çakal
Av. bilgelik, bilgi, ölçiim laıırısı ve ilahi
vcva köpekle «im gelenildi: zira göınii
yazıcı T lıo llı iki h ayvanla sem bolize
alan ların d a küpekgillere sıkça rastlaııın lı
edilm iştir: I labeş m aym unu ve ibiş.
ve Aııııhis' in M ısırlıların m ezarlarım İm
Dolunayı taşıyan hilal şeklindeki aydan
leşçil lıayvaıılardaıı koruyacağı varsayılırdı.
oluşan başlığı onun ayla bağlantısını
Bir f)syclt(if)oınf) yani “ rıılı kılavuzu * olan
vurgular ve ayrıca çoğu kez yazıcı
Aııııhis ayrıca ölüleri O siris in m ahkem e
a letleriyle b etim lenir.
salonuna gül ürürdü.
Sekhm et
K hepri
Sav aş tan rıçası ve hastalık getiren Seklım el
M ısırlılar dışkı öbeği iten bokböceği ile
( “ K ınlrelli O lan'”) dişi aslan la temsil
güneşin gökteki h areketi arasınd a paralellik
edilirdi. Bu dişi aslan şekli oıum vahşi ve
kurm uş, yuvarlak öb ekten çıkan yavru
saldırgan olduğunu gösterir, aynı zam and a
b okböceklerini güneşin şafak sökerkenki
da kızgın güneşi sem bolize ederdi: zira altın
görüntüsüne benzet iniştir. D olayısıyla
sarısı asla n la r güneş varlıklarınd an sayılır
bokböceği k lıe p ri’yi, yani güneş tanrısının
ve Seklıın d Ü n B a ’ııııı —ya ela “güz’T m -
sah alı görünüm ünü sim geler.
kızı olduğuna inan ılırdı.
\ I HİK A 57
Mısır’ın Kutsal Sembolleri Aynen bkz,
Mısır sanatınd a en sık görülen sem b o lle r arasın d a, h a
(c im rii göz. sayfa 123 Keli harı. *avfa I7-*
yat, sağlık, refalı ve sonsuzluk gibi insa no ğlun a dair en temel ve en önemli ka v ra m la r a işaret eden sem bo lle r v a r dır. A n k h , H o rus’ıııı gözii, asa ( n a s ) ve s l ı e ı ı halkasıyla gösterilen bu sem bollerin güçlü sihirli özellikleri olduğu n a inanılırd ı. İ n s a n la r m u s k a biçim ind e ta s a rla n a n İni sem bolleri t a k a r veya taşırdı, ayn ı z a m a n d a da ölülerin yeniden dirilmesine y a rd ım edeceği ve dirilişten sonra sonsuza dek sorunsuz b i r hayat sürm elerini sağlayacağı um u d u y la n a aşla b irlik te gömerlerdi.
A nkh
H a y a t ve güç
Anklı t'l>c
K on i O m bo'daki
simgeler. Kim ine gön*
S o b ck ve Ila ro eris
hir an alılar, kim ine
'tap m ağ ı nda yer
gön* hir sandalet
alan Ploleuıaios
kayısı şeklindedir:
I lancdaııı
oval ve “T " peklindeki
(MÖ 3 0 4 - 3 0 )
linç koıııhinasvomı
dönem ine ait
ise erkeklik ve
bu dek o rai i f
dişiliğin ya da Isis ve
alçak k a b a r İm a
( )siris in birleşimini
detayınd a, bir
veya ölümü yenıne\ i
a n k h a asaları
temsil eder.
U ılm ava varavan iki kol verildiği g öriiliir. Asaların baş kısım ları hayvan b aşlarıyla olan bağlan tılarım vu rgu lam ak lad ır.
58 X İ Hi k \
H o ru s ’un gözü
I lorus ım güzü {m ljal) sağ ya «la so l
göz şeklinde tasvir edilirdi.
İkisi de kutsal lln n ıs doğanının h er şeyi gören gözünü tem sil else de, sol göz ayı, sağ göz ise giiııeşi b elirtird i. I tfjal sağlığı, kuvveti, bütünlüğü ve m ükem m eliyeti sim gelerdi ve onun kötülüğe karsı koruyucu gücü olduğuna inanılırdı.
A sa
S h e n h a lk a s ı
M ısır tan rıları idlerinde u a s yani
Ikişi ve soııtı olm adığından sh eıı halkası
asayla resınedilirdi ve tan rıların
yaşam ve ölüııı döngüsünü veya sonsuzluğu
elinde lııllıığ ıı asa, özellikle
sim geler. H alkaya eklenen yatay şerit,
zenginlik ve esenliğe işaret
halka b ilim in i oluşturan düğüm lü ipin iki
edilm iyorsa, tem elde "ik tid a r"
ııcnını gösterirken , m erkezdeki dairesel
ve "h ü k ü m d a rlığ ı" sem bolize
sekil shen h alk asın a koruyucu güneşle ilgili
ederdi. \
olum lu ça ğ rışım lar katar.
ucuyla asan ın tasarım ın da bir hayvanın başı ve ayak ların d an esinlenilm iş olabilir.
\ I KİK \ .59
Mısır’ın Kutsal Sembolleri A y rıc a bkz.
LoUıs, sayfa 113 Lotus, sayfa 123 Lotus çakrası, sayla UO
Guııel olarak
Mısır sa n a lın d a göriiloıı b irçok s e m b o
lik oğe, fi ravnnım krallığının ve le baa snıııı b aşarısı ve refahı için hayali bir önem taşıdığı k a b u l edilen birlik, uvıutı ve istikrar ilkelerini sadece o n a y la m a k değil, ayııı z a m a n d a da sihirli b ir şekilde harek e le geçirm ek üzere tasarlan m ıştır. Ilıı yolla lotus çiçeği ve papirü s bitkisi gibi doğadan esinlenilm iş s e m b o l lere k a lm a n ka tm a n a n la m la r (lıeııı tekil bcııı ikili) y ü kle nirk en, ikilik ve süreklilikle ilişkili derin k av ram ları ifade e tm e k için de s e m a - t a n i m o tifi ve d j e d sütunu gibi b a ş k a sem b o ller geliştirilmişi ir.
Ö te k i d ü n y ad a y e n id e n d o ğ m ak
I ü. I luiledutl (lÖlK'lllilKİC (M(> 1 3 0 7 - 1 !<)()) yaşam ış K lu ıbekh eıU m ve k a re m in ahşap lalı il üzerine resm edilm iş ikili hir portresi. I lo n ıs’ım bir çili ko ru y a n ı gözü taralın dan gözalIrıırn çittin çevresi, yeniden doğumu sem bolize elu ıek iizere belirgin b ir şekilde betim lenen lotus çiçekleriyle süslenip şenlendirilm iş.
60 \ t IIİKA
Lo tu s b itk is i
(d izel vr h oş knkıılıı m avi lotu s çuııııırlıı sııla n la yetiştiği ve güneş ışınları vurunca açıp günbatuıııylu yap raklarını kapadığı için , kadim sularda yaşam ın dogm asını vr yaııı sıra doğurganlığı ve nliiıııdrıı sonra
P a p irü s b itk is i
dirilişi sim geler. Lolııs ayın /am anda
K aba “kâğıt
Y ukarı M ısır ı tem sil eder.
birçok faydalı şeyin yapım ında ku llan ılan
ta b ak aların ın ve dalın
papirüs bilki>i M ısırlılar için çok değerliydi. Naratılıştaıı sonra m eydana gelm iş ilk tepede yetiştiğine ve gökyüzünü tuttuğuna inanılan papirüs b itkisi yaşam ın serpilm esi, sağlık ve m utluluk anlam ına gelir, ayn ı zam and a da Aşağı M ısır ı sim gelerdi.
S e m a -ta u i
D je d
“ İki ülkenin K irliği" (Aşağı ve Y ukarı
Djeri sütunu başlan gıçta doğurganlık
M ısır) an lam ın a gelen sem ıı-tııııi sem bolü
sem bolüydü, a n ca k zam an la yüce (K iris in
firavunun lalıfııu sık sık süslem iştir.
belkem iğini, yani istikrarı tem sil etm eye
M erkezinde, soluk Korusunu ve ciğerleri
başladı. *D jetl in yü kselm esi" töreni
tem sil eden germi ( “K irlik ") hiyeroglifi
firavunun yıldönüm ü ya da ölüm ünde
v ard ır ve çevresindeki lotus ile papirüs
ea ııla n d ın lın lı ve sıradan M ısır balkı bu
b itkilerin i (sırasıy la ^ ııkarı ve Aşağı M ısır ı
güçlendirici sem bole ait tem sillerle birlikte
tem sil ed erler) birb irlerin e bağlam ıştır.
göm ülürdü.
Masai Kalkanları A y rıc a bkz.
Kızılderili kalkanı.
A frika m ıı doğusunda y a ş a y a n M asai h a lk ın ın savaşçı -
sayla 3 3
l arm ııı (m orcu ı) y a p tık la rı k a l k a n la r g ü n geç tik çe bire r
Avrupa'n m arınalı k alk an ları, sayfa 33
saııat form u olarak g ö rü lm e kle b irlik te, h e m s av u n m a a m a c ı la ş ır h e m de yüzeylerini süsleyen s em b o lle r volııyla sahipleri h a k k ın d a b irço k bilgi ak tarırlar. M asai halkın ın e rk ek çocuk ları uygun y a ş a geldiklerinde, tn o r a n yani savaşçı sıfatını k a z a n m a y a layık o ld u k la rım is p a t la m a d a n ö n c e hep birlik te sünnet edilirlerdi. M a n d a derisiyle kaplı oval şeklindeki k a l k a n la r üzerin e resm ed ilen sem bo lle r (s ı r a t a ) onların tn o r a n olduğunu ilan ederken h e m ba ğ lı o ldu kları k la n ı ve yaş kü m e sin i h e m de (z a m a n la ) gö sterd ik le ri bireysel k a h r a m a n lık l a r ı ifade e d e r di. K u lla n ıla n te m e l re n k le r siyah, b e y az ve griydi; k ır m ız ı kendini kan ıtla m ış s avaşçılara ayrılm ıştı.
M a s a i s a v a ş çıs ın ın iş a re tle ri
D aJıa ilk b a k ışta b ir Masai
tn oram ııa ya da savaşçısın a ail olduğu an laşılan bu m anda derisiyle kaplı k a lk an , sır a ta segirayYd. yani stilize edilm iş deniz salyangozu kabu kların d an oluşan dikey b ir çizgiyle ikiye ayrılm ış. K a lk a n oııu ku llanan kişinin savaşçı kard eşleri, kişisel geçm işi ve savaştaki perform an sı h a k k ın d a bilgi veren sem b oller de sergilem ektedir.
62 wn\K\
S ıra ta s eg ira
Yaş k ü m es i ve klan s e m b o lle ri
K alkanın o rtasın d an göçen s ir a la seg ira
Aynı yaş küm esinde ya da klan da olanların
deseni onu dikeyine keserek iki eşil p arçaya
k alk an ların d a genelde solda olm ak
böler. S ir a la seg iray ı oluşturan m otif ve
iizere ayııı elips b içim li m otifler bulunur.
ren k ler çeşitli o lsa da. geleneksel olarak
D olayısıyla b u şek iller ortak deneyim veya
güeüıı ve (alillin sem bolü olan deniz
kan b ağıyla b irb irin e kenetlenm iş b elirli bir
salyangozu kabu ğu üzerine kuruludur.
ı no ran grııb ıııı 1111 aidiyet ini sim geler.
K işisel s e m b o lle r
S ira ta e l la n g a rb w a li
Önden bakıld ığınd a, kalkan ın sağ tarafını
S ir a la e l fa ııg a rb ıo a /i denilen kım ızı
süsleyen sem b oller genelde ona sahip
leke ya da çiçek m otifi b ir askerin savaş
ola ıı rnoran h a k k ın d a kişisel bilgiler
m eydanında kazandığı m adalyaya
verir. Ö rneğin bu sem boller belirli b ir aile
b en zetilebilir, çü n kü çarp ışm a esnasında
gru b u n a aidiyetin işareti ya da takdire
sergilenen sıradışı cesareti ifade eder. M oraıı bu sem bolü an cak b ir şefin onayıyla
değer b ir kah ram an lığın kaydı olabilir.
k a lkan ın a çizebilir.
Mısır Krallığı Ayrıca bkz. Pscftenlı sayfa 48 Osiris, savla 54
Aıılik M ısır s a n a t ı t a n r ı l a r a da ö l ü m l ü le r e de y e r v e r ir ke n , d ü n y a ü z e r in d e k i y a ş a m ı b o y ın ie a I l o r ııs ’ m ı k u l sa! t e m s ilc is i o l d u ğ u n a in a n ıl a n ve ö l ü m ü n d e n son ra O siris ’ le ö zdeşleş! ili l e n firavun figiirii o n la r ın a ra s ın d a b enzersiz bir k o n u m a s a h ip tir, f ira v u n u n kişiliği, ç e şitli kral p o r t r e l e r i n i n , b azıları Y u k a rı ve Aşağı M ısır ııı ııyıuıı iç e ris in d e k i b i rlik t e liğ in i a n ış t ır a n çeşitli s e m b o lik u n s u rla rıy la - b i l h a s s a t a ç l a r l a - ayır t edilir . Vcv/te.v b a şlığ ı; ı ır a e ıı.v; t a k m a s a k a l; d e ğ n e k ve gü rz ; b o ğ a k u y ruğu gibi b a ş k a k r a l i y e t s im g e leri de onıııı ku tsal h ü k ü m d a rlığ ın ı s e m b o li z e eder.
N e m e s ba ş lığ ı
Y e ra ltı d ü n y a s ın ın
F ira v u n un n em es
k ra lı
b a ş lığ ı, la im a ş aşağı
Firav u n I lorem h eb’in
in ip om u zların ön
(h k . MÖ 1 3 1 9 - 1 3 0 7 )
k ısm ın d a n sa rk a ra k
K ra lla r V adisi n deki
s ır t la to p la n a ra k
m ezarın a yapılm ış
şe k ild i' şeritli sert
bir d u var
k e te n bezden
resm in d e O siris’iıı
y a p ılırd ı. Başlığın u sla n yelesine,
m u m y alan m ış figürü b etim len ir. B aşın d a
y a n i güneş
a t e f l a n , elinde
ve B a y l a
değnek ve gü rzle
ilişk ilen d irilen
görülen y erallm ın
a s la n a
k ra lın ın yeşil teni
b e n z em esin d en
b itk isel y aşam ı ve
d o la y ı sem bolik b i r a n la m ı vardı.
sim geler.
64
\H tİK \
yeniden doğum u
U ra e u s
Takm a sakal
k ra llığ a sald ıracak herhangi b ir gü re ateşli
Kiravıınım kayışla b ağlan m ış sert
z clıir tükürm ek üzere firavunun gözlerinin
görünüşlü tak m a sakalım doğalm ış gibi
iistiin d e durup salıa k alkın ış kobra yılanı
gösterm ek iyin herhangi b ir yabaya gerek
itmen,s la n rısa l koruıtıavı sim geler. / nteıt.s
duyulm am ıştır, yiiııkü bu onun büküm dür
genellikle kobra tan rıçası U djaı ı temsil
statüsünün sem bolüdür. Bu tip b ir sakal
ed er, \ tırak Ha nın gözürüi de işaret
ucu kıvrık olarak betim lendiğinde, aınay
ed ebilir.
kral ile O siris, yani yeraltı dünyasının ilabi hüküm darı arasınd a b ağ ku rm aktır.
D e ğ n e k ve g ü rz
Boğa k uyru ğu
M ısır m krallık sim gelerinin önemli
İMravıuı yoğu kez beline b ağlanm ış
sem bolik öğelerinden biri olan değnek (aslen çiftlik h ayvanlarım kontrol etm ek
stilize bir kuyrukla betim len ir. Bu boğa kuyruğunu temsil ed er ve am ay firavunun
iyin ku llan ılırd ı) ve gürz (eskiden kanıyı va
tab iatın d aki havvani kuvveti, saldırganlığı
da sinek ko v u m o la ra k ku llan ılm ış olabilir) kralın otoritesini tem sil eder. Ayrıca
ve cinsel gücü sem bolize etm ektir: b u n lar sık lıkla ‘"giiylii b o ğ a” olarak anılan
firavun ile onun gibi bu aletleri taşıyan
hükü m darların ideal n itelikleri olarak
yeraltı dünyası ııiıı kralı O siris arasınd a bağ
görülür.
oluşturu rlar. i K A 65
Mısır Hiyeroglifleri: Firavunun Beş İsmi Aync.ft bkz. II o n ıs. sav ifi ÖÖ
Antik M ısır’da her firavunu n beş “ re sm i” ismi vardı: Monıs isnıi; İki I ( a tilin in ismi; Altın l l o n ı s ismi; talıt ismi
yani p r a e n o m e n : ve doğuştan
gelen
isim
yani
n o m e n . Doğuştan gelen isimler kişiden kişiye değişse de, unvanın cinsini gö sterm ek için aynı hiyeroglif sem boller kullanılırdı. Mısır s a n atın d a karşın ıza ç ık a n bu görsel işaretler kralın b i r y a da bird en fazla ismi olduğuna dik katinizi
çek e ce k tir.
Bir p r a e n o m e n i
veya
n om en i
teşh is etm e n in b i r b a ş k a yolu d a o nla rı çevreleyen oval ka r t u ş la r a (s h e n u ) b a k m a k t ır .
H orus ism i
Firavun, krallık konutunun kerpiç cephesini ve ark asın d aki duvarları temsil eden dikdörtgen şeklinde bir çerçeven i 11 (srrrklı ) tepesine tünem iş doğanla göslerileıı la ıı rı I lorusda özdeşleştirilir. Firavun ıııı I lorııs
F ira v u n lu k ta v e ra s e t
isini hu seıv kh iıı
18. H aned an dönem ine ait T utan kaınorı m ezarınd aki duvar
için e yazılm ıştır.
resm in de, l ııtaııkaın o u (sol) ve ardılı Ay (sağ) figürlerini isim lend iren iki çift oval kartuş görülüyor. Ay, T ı ıt arı kanton ıııı m um yası üzerinde, ülcn iıı duyularım yeniden canlan d ırd ığın a in an ılan b ir ayin olan ağzın açılm ası törenini icra ediyor.
66
İki H a n ım ’ın ism i
A ltın H orus ism i
A kbaba ve şalın k alkın ış kobra
Firavunun Altın llo ru s ism ini vurgulayan
h iyeroglifleri, sırasıy la Y ukarı ve Aşağı
hiyeroglif işareti iki bileşenden oluşur:
M ıs ır ı leınsil eden an a 1a im h alar N eklıbel
gösterişli b ir tabu re (esasen “altın ”
ve l d jat ı sim geler. İ le r b irinin üstünde
an lam ın a gelen hiyeroglif sem bolik olarak
durduğu sepet (n eb ) ise “ hainin""ı
hem giiııeşi hem de yok edilem ezliği im a
- y a da e fe n d iy i-g ö s te rir. Bu gruplan d ırm a
eder) ile onun üstüne tünem iş b ir doğan
firav un un “ik i ila n ın ız ın ı ya da n eb ti
(kutsal llo ru s u işaret ed er).
yani ism ini tan ım lar.
Taht ismi
D o ğ u şta n g e le n isim
S az bitkisi ve arı hiyeroglifleri “saz
Firavunun doğuştan gelen ism inin (ııottıen)
bitkisinden ve arıdan gelen” an lam ına gelir
başın a kaz ya da ördek (.ve) ve güneş (re)
ve bu da firavunun tab i ism idir (ay rıca onun
hiyeroglifleri konur: hu nedenle buna se-ve
p ra en o m em ya da n esn -bitysi olarak b ilin ir).
ism i de denir. S e “oğu l” an lam ın a gelir, re ise Ka’v ı, y an i Güneş tan rısın ı gösterir.
S az bitkisi Y ukarı M ısır’ı, arı ise Aşağı Mısır ı sim geler ve böylece unvan “Y ukarı
Böylece bu ikili sem bol “R a nın o ğlu ”
ve Aşağı M ısır K ra lı” a n lam ın a gelir.
olarak kralın tan rısallığın ı ilan eder.
Adinkra Sembolleri Ayrıca bkz.
Batı A frik a’da G a n a ’da y a şayan Aslıanli (ya da Asaııte)
1'iŞIIH‘l‘k e /Iİ ç e m b e rle r, sayfıı 24Ö
halkı tarafın dan geliştirilm iş a d i n k r a sem b o lle r toplulu ğu yüzlerce motiften oluşur. Bunların b aş lan g ıç la cenaze m erasim lerind e ku llanılan k u m a ş la ra basıldığı, a n c a k son rad an giderek yay gınlaştığı düşiiniilıir. Bug ünse el yapım ı nesnelerden m im ariy e, d o k u m a d a n şoleıı k ıy a fetlerine lıer tür nesneyi süslem ektedirler. Bazı a d in k r a sem bollerinin ozgiin a n la m la rı unutulm uş olsa da, çoğu popüler a d i n k r a evrensel - ö r n e ğ in ku tsa la ve ölüme dair— ilkeleri ifade eder ya da geleneksel bir deyişin sem bolik kısaltm a sı o larak kullanılır.
O w uo a tw e d e e
Tanrı a n d a ç la rı
A d in kra sem bolik sistem ine göre ow u o a h r e d e e m otifi,
geleneksel bir
(k ıııa . kıım asiM eki tap m ak ta ver alan
yeryüzü ndeki
duvar resm inden
vaktim iz sona
alın an hu detayda
erdiğinde bizi
iki a d in k r a sem bolü
bu dünyadan
sergilen m ekledir. Serlıesl çeviriyle
öteki dünyaya ç ık aran ölüm m erdivenini temsil eder. D olayısıyla, hepim izin günü gelince öleceğini h atırlatarak bize
“T a n rı cennet lir'’ an lam ın a gelen
N yam e b irib i ıro so ra sem bolünün altınd a görülen (iy e Nyu tne., T a n rı ııııı.
erdem li bir h avaî
yüzünü ona
sürm eyi tavsiye
çevirenlerin sesini
eder.
duyup o n lara yol göstereceğini söyler.
()S \VH İ K \
M m u s u y id e e
A d in k ra h e n e
M m usuyidee ad in k m m olifi kutsiyeti ve aynı zam and a iyi I al illi sem bolize eder.
A din km lten e “a d in k r a ııııı kralı dem ektir ve bu m o tif a d in k r a sem bollerinin en
Bazı yorum lara göre, hu işaret kedinin
önem lisi kabul edilir. Birçok em saline esin
titizlikle kendini tem izleyip pisliklerden
kaynağı olduğu düşünülen ad in krah en eın ıı
arınd ırm asını a k la getirir, dolayısıyla
ilk an lam ı liderlik vasfıdır: eşm erkezli üç
saflığı, kötü talihin defedilm esin! ve
çem b er şeİliği, yayılm ayı ve yandaşları
kutsanım ijlığı ifade eder.
işaret eder.
M m e re d a n e
Gye N ya m e
Mrnere d a n e m otifi a d in k r a sem bolik
Kıı popüler a d in k r a sem bollerinden
dilinde bize “zaıııaıı geçiyor” dem ektedir.
biri. "T a n rı h a riç” an lam ın a gelen ve
Birbirinin ayna imgesi üçgenler zanuııı
insanın ‘T a n rı dan b a şk a ” h içb ir şeyden
ölçen kuııı saatin i akla getirir: onları
korkm am ası gerektiğini ifade eden (İye
b irleştiren çem b er ise h içb ir şeyin sabit
N yam e m otifidir. D olayısıyla bu şekil
veva ayııı kalm ad ığın ın tem in atı olan
b ir yerde N vaıııe’nin ım ıt lak gücünü ve
zam anın sürekli h arek et halindeki
evrensel üstünlüğünü belirtm ektedir.
sonsuz çevrim ini temsil eder.
Adinkra Sembolleri Ayrıca bkz. Aziz Aııd m i s ,
Çağrış! irdik kırı alasözlerine,
hikâyelere ve kavram lara
sayfa 185
aşina o lanlar a d iı ı k m sembollerinin d ek oratif tasarım lar
K a ç , A rie s. sayfa 219
dan ibaret olmad ığım , “ nasıl y a şam alı” sorusu hakkında anlamlı m esajl ar ve akıllıca öğiiıler içeren bir başvuru k a y nağı olduğunu bilirler. INc ki bazı a d in k r a sembolleri övk stilize edilmiştir ki. konuya y a b a n cı olan bir kişinin özellikle de şekillerden yola çık arak an lam lan
hak kın da
bir
talim inde bulunması zor dur. Gerçi, tara k biçim i nin kolayca seçildiği d u a fe deseni
örneğinde
olduğu
ıızere, dalıa temsili sem bol leri yorum lam ak o kadar da zor değildir.
A yin ta ra ğ ı
Aslımıı ileri■ı cenaze (örenlerinde kullandığı düşünülen soldaki alışap tarak ile d u a fe a d in k ra samlmli'ı arasınd a sa götürm ez lıir bağlantı varılır. Tarağın sapının ortasındaki yiiz, bir doğurganlık sem bolü olan
a k u a b a figürünü andırır.
70
I İt I h. \
N y a m e nnıvu na m aw u
D w e n n im m e n
Dört ucu nvnl şekilli lıir linçi andıran a d i tık m sem bolüne “T a n rı ölm ez, öyleyse
D u en n im m en yani 'koç b oyn u zlan ” dedeninde, bevaz b ir alanı çevreleyen
ben de ölm eyeceğim 1" anlam ım ı gelen
iki çift koç boMiıı/ıı tasvir edilir. K oçlar
n y am e m u m n a u n u m denir. Dolayısıyla
dü\üşürken boynuzlarım ku llandıkları
Nyaıııe ııiıı ye ona inan an ların ruhlarının
için dırennim ıııen saldırganlığı akla
ölüm süzlüğünü arıla!ır.
getirir. Vıırak belki de boynuzlar b irb irin e kenetlenm iş ve hıı y ılla insanlara boMiıı eğm iştir. O halde m esaj özünde alçakgönüllülüğü ifade eder.
D u a fe
D u a/e a d in k m sem bolü Aslımı t i
A ko ko na n
I k o k a ınııı '‘tav ıık b a ra ğ ı" an lam ın a gelir
kad ın ların ın kullandığı ahşap tarak la
ve bıı n d iııkm sem bolü “tavuk civcivlerini
tem sil edilir. Böylelikle, kişinin görünüşüyle
a\ağıtım altınd a ezse de on ları öldürm ez *
g ııru r duym ası, bakım lı ve güzel olm ak
geleneksel
gib i, geleneksel olarak kad ın lara atfedilip
aııııe ve b a b a la rın aynı aııda lıeııı sert lıeııı
değer verilen niteliklerin yanı sıra, daha
ile sevgi dolıı olm ası gerektiğini ifude eder.
güçlü ‘‘ka d ın sı” erdem ler olaıı diğerkam lık ve başkaların ın bakım ını üstlenm ek gibi an lam lara da gelir. \ 1 Bt K \
7/
Giriş \ }T ic a h k z .
Dıığal I >it; i11111•i' ve seınlıoller Amerikan uygarlıklarının lıcr
Ilo /.k ır w *rlil«*riııiıı üavaşçı M 'in İH ille ri.
tiirlii sanat fo ntu m d a baskın olup, b urada yaşayan insan
sayfa Atn-fl? k o z m o s ve
savfa 1(1-11
ların tarih boyunca çevreleriyle kurdukları bütünsel b a ğ lantıyı yansıtırlar, k e z a llo p ile r ve M ayalar gibi tartınla uğraşan uygarlıkların sanallarında, stilize edilmiş ekin ve yağm ur formları göze çarparken. Vzlekler ve kuzey \ınerika bozkır terlileri gibi savaşçı ve avcı topluluklar kendilerini yırtıcı hayvanlarla özdeşleştirmiş, böylelikle de onlardan işaretler vapıp. Voodoo ('ecelerinde olduğu iizere (h k z. s. S2 ) . onlara ru hani b ir varlık a tfe t
A
mişlerdir. Bu yaratıklar, kuzeybatı Pasifik kıyısı nda görüldüğü gibi, aynı zam anda klan kimliğini işaret eder, d ek o ratif ve faydalı sem bolik sistemlerde önemli bir rol oynarlar.
K oru y u c u güç
B ir I lid atsa (B o zk ır \ erlisi) savaşçısı Ifitıâ yılı dolaylarında İm geyik derisiyle kaplı k alkan a gösterişli lıir lıoz ayı resm i çizerken, lııı y ırtın hayvan ın sim gelediği koruyucu güeii h arekele geçireceğini U I I I I I I etm iştir, ka p la m a d a n sark an k artal tüyleri lııı kuşun giicüm i. eesurelini ve aynen giiııeş ışınlarını tem sil eder. 72
\ M I İt I K \
K arga A na k a c h in a s ı
M ıs ır b itk is i
Angınısm ısontU ıkd yani K arga Ana tüm k
m addesi olarak o kad ar önem li b ir ekindi
M ısır M ezoaınerika da temel besin
gü neybatısın daki i lopi insanlarının
ki. yaşam ın ve bereketin bu evrensel
yardım cı olarak gürdü^ii liim ruhsal
sem bolü ilahi b ir konum a sah ipti. Örneğin
varlıkların anası kuhııl edilir. Ksasen iki
M ayaların erkek m ısır ilahların ın birçok
yan ın a karga liiylcri takılını.'; lurknaz
tasvirinde bu tabiim başağı va da koçanı
b aşlıklı m ask eler ve ovııneak bebeklerle
insanın viiz b atların ı ya da b aşlıkları
sem bolize edilir.
andıran m otiflerle b irleştirilm iştir.
Ayı
Tavşan
kuzeybatı Pasifik kıvısı'nda yaşayan
T avşan \zteklerin 2(>0 günlük takvim inin
Amerikan yerlilerinin sanat (‘serlerindi* temsil
b ir parçasını oluşturan 2 0 gün ism inin
edilmiş birçok klan hayvanında olduğu gibi,
çevrim inde sekiziııei günü (T o elıtli) tem sil
bıı avı da kulakları kafasında lııç şeklini
eder. Y lrzoaııırrik aM a lavsan özellikle ayla
alınış hiçim de resmedilmiştir. Av rıea geniş
ve fm Ufuc denilen -b u la n ık lığ ı nedeniyle
pençeleri, birçok dişi ve dışarı fırlaıııış b ir dili
sütü, doğurganlığı ve anneliği ç a ğ rışiıra ıı-
vardır. Ayı avcılıkta ya da ev idaresinde güçlü
alkollii b ir içecekle özdeşleştirilir.
ve kabiliyetli olm ayı simgeler.
k
■\mi:niKA
73
Navaho Feısi A y n e n bkz.
Dönen k lin ik ,
Navalıo )*e/si yaııi “kutsal i usan l a n ’ . Kul sal Yol gibi
sayfıı Ol
sağalıına ya da uyum sağlam a törenleri için özellikle y a
(ö'ikkuşuğı.
ratılan, ku m veya toprak boyuyla yapılm ış resim lerde b e
sayfa 20
timlenir. Ö nceden belirlenm iş kalıplara ve ilkelere göre yapılan bu resim ler lıeın kutsal ( j v i varlıkları için taşıyıcı görevi görürler) hem de kısa ö m ü rlü d ü r (löreıı s o n ra s ın da iııılıa edilirler). Bu imgelerin kutsal o lm ayan ve daha kalıcı benzerleri gü nü m ü zde kilimlere ve battaniyelere d o k u n m a k ta ve N avalıo yerlisi o l m a y a n la r a y c i s e m b o lizmi ve işlevi h a k k ın d a bilgi vermektedir. Bu ruhani v a r lıklar önden stilize ve sabit bir şekilde resm edilm iş uzun, dik vücutlu insa nlar b içim in d e temsil edilir.
“D ö n e n k ü tü k le r"
G en ellikle Gece Yolu İlahisi için ('•anlandın laıı “döııeu k ü tü k ler” hikâyesini leıııel alan hu Navaho kııın resm inde dört çift kadın ve erkek
y c i vardır. Bundan b aşk a, gökkuşağı tan rıçası ve Konuşan l a ıın da görülebilir (resm in tisi kısm ınd a, elinde sin cap derisinden b ir ça n la tutuyor).
7-f
A M İ R İ KA
K onu şan Tanrı
E rk e k y e i
I laslscvnlli (K onu şan T a n rı veya Sessiz
E rkek yei dişi m uadillerinden genel olarak
Konuşan) ( İ m i Yolu H allisi'tule öne
yuvarlak kafalarıyla ay rılır (çünkü iki cins
çıkan ve doğu, giiııdoğıınııı ve m ısırla
de elek li tasvir ed ileb ilir). E rk ek ruhunu
ilişkilcndirileıı önem li b ir yen lir. Hu eğ iliri
sim geleyen diğer n itelikler arasın d a, siyah
rıılı hevaz hir yüzle: liderliği sim geleyen,
ve sarı renk kullanım ı ile şim şek ya da
tüyleri dik hir b aşlık la; ve içinde m ısır
çarpık çizgi süslem eleri vardır.
poleni bulunun sincap (kirişinden b ir çantayla temsil edilir.
Kadın y ei
G ö kkuşağı ta n rıç a s ı
Kadın y e i N avaho kuııı resim lerinde ve
G ökkuşağı >Wsi N avaho san atın d aki
dokum alarında genellikle kare ya da
d iğ er.)W figürlerini çevreleyerek, hoşluk
dikdörtgen kafalarıyla lam ını . Buna ek
(“ rıılı a çık lığ ı” ) doğuda ya da üstte olacak
olarak, bu kadnı figürlerini tem sil eden
şekilde iiç kenarlı h ir “çerçev e” oluşturur.
renkler çoğunlukla m avi ve beyazdır.
Bu koruyucu ta n rıça >Wniıı gökyüzü ile
Ayrıca süslem e am açlı düz çizgiler
yeryüzü arasınd aki yolunu sim geler ve
eklenebilir.
ıızıın, çok renkli b ir bed enle gösterilir.
\
Wr . R İ K \
Hopi Kachirıaları Aynmbkz. Ih ıla lo . s i f t ı a -7
Kuzey A jn c rik a ’ıım kuzeybatıs ın da ya*
|
i . -
ı
ı
şayan, l a n ın a dayalı Itır toplııııı olan I lo|)Mer kış gündüniiımi ile yaz s jiiııjö mimii arasınd aki dönem de 0(1(1 k ad ar I«u'/ıiıım ııı\
(yağ m u r getiren
doğa
ve
bereket ruhları) ara la rın d a yaşadığına inanırlar.
Hu zam an
z arfın da, onları
c a n la n d ıra ra k aracılık edenlerin giy d ik leri kostüm le r ve m askelerle sem bolize edilen bu rıılısal v a rlıkların eşliğinde ritiicl danslar icra edilir. I ler bir kuchi/K iM t a n ım la y a n nitelikler ve sem b o ller
en
çok /u/j/ctalarıııda ya da b a şlık ların d a göriiliir), genelde I lop i ço c u k la rın a eği tim a m açlı verilen ve bugünlerde hızla b i r sanal b içim ine dönüşen, kav a k k ö kü nd en
yap ılm ış
o y u n c ak
beb eklerle
çoğaltılır.
Z u n ile rin k a c h in a b e b e k le ri
K fu jıi/ifi lar sadece I lopi k iilllin in e m ahsus değildir, diğer Amerika yerlileri içiıı de önem lidir. İhı alacalı Inılaealı Z ııııi k(iclıiıuı hchnği İÜ 15 yıllarım la ahşap, hova. ham den ve b a şk a ıııalzem elerdeıı yapılm ış. K afasındaki boynuzlar hir bufalo knriiıı<ın\ tem sili olduğunu gösteriyor (ayrıca karşı sayfaya b a k ın ız ). 76
G ü n e ş k a c h i n a sı
K e le b e k Kız
Güneşin rıılııı olarak görülen T a w a (G üneş)
Kim ileri onu b ir k a d t in a olarak görm ez,
k a c h iıu m lıalivle sıe.aklık, ışık ve- mutluluk
am a b ir tören dansçısı olaıı Malilik M ana
an lam ın a gelir. Çeperi tüylerle bezenm iş
(K elebek K ız), başın a b ir “saygı n ılıu ”
yuvarlak b aşlığı, ışıyan güneş diskini
( k a d a n a ) f a b l d a sı tak m ış olarak temsil
sem bolize eder. Ihı yuvarlağın alt varım
(‘ililir. K elebekleri ve m ısırı (ikisi de
dilim i gök m avisine, üst yarısındaki iki
bereket ve vaşaın d em ektir) işaret eden
çeyrek dilim ise güneş kırm ızısı ile sarıya
sem boller, şekli yağm ur bulutunu andıran
boyanm ıştır.
bu i a b ld a y ı süsleyebilir.
K a rta l k a c h in a s t
B eyaz B u falo k a c h in a s t
Kw alıu (k a rta l) k a c h in a sıyla özdeşleştirilen
Mosairu (Beyaz B u falo) kach in ast. başına
kostüm b ir çift kartal k an ad ınd an, sarı
b ir çift kıvrık uçlu bufalo boynuzu lakm ış
gagalı lurkuaz b ir m askeden ve tüylü bir
lıalde resm edilir, \vnca hevaz şeritli başlığı
başlıktan oluşur. K a rta lla r, in san lar ile
ve kosiüm ü hayvanın postunu ak la getirir.
ru h lar filemi a rasın d a m esaj taşıdıkları
T ü rlerin e ender rastland ığı için beyaz
düşülm esiyle, H opileree kutsal addedilir.
Im falolar kutsal addedilir. Kutsiyeti veya talibi sem bolize ederler.
UIKRİKA 77
Aztek Tanrıları Ayrıca bkz.
Is]mrıyol
Sorguçtu yılan, Hayln
M ezoamerika da lıiıkiim siireıı Azlok uygarlığı kendinden
AskU*|)i«H*ıııı a s a s ı. savla 2<)
islila cıla r
tarafın d an
yok
ed ilene
kadar
önceki uygarlıklardan, özellikle de Mayalardan birçok t a n rıyı miras almıştır. Bununla beraber, bu tanrıların kolektif ve bireysel özellikleri Azlek halkının ilgi ve ideallerini yansıtsa da, temsil edilen sem b o lik d eğerlerin çoğu İnaıı önceki panteonlard an türe miş hem de doğadan alınmıştır. G erçeklen
de
A ztek leriıı
o ld u k ç a stilize edilmiş bir sanatı olduğu O lıalde. örneğin o g ü n ü m ü ze k a la n h eyk eller, el yapım ı nesneler ve tezlıipli y a z m a la rd a , o ıılan n ta n rıla rım tespil ed ip ta n ım la m a y a X o c h iq u e tza l
Oııetzal kuşunun kızıl ve yeşil tüyleri
y a rd ım c ı o lan liiylü ve yılaıısı form ları seçm ek z o r değildir.
güzelliğin doğal lıir sem bolü olarak hayli değerliydi. Bu z a rif kuş ideal kadınlığı
Y ılan e te k li ta n rıç a
lem sil (‘den sevgi v<‘
M eksika ııııı T elm aeaıı bölgesinde
doğurganlık (a n rıla s ı
l>ııhıııaıı Azlek figürü CoatliciKMiiıı
\
birbiri içi no geçi niş çıngıraklı
( O ııelzal Ç içeği” )
yılan lard an oluşan eteği açık biı
ozdeşleşl irilirdi.
şekilde görülm ekle. K afatasını
\(M İıi<|iıelzal genellikle
an d ıran yüzü ve sark ık göğüsleri,
kalasınd a kuş
“eleği y ılan larla dokunm uş
ıııd r ıım lr iı oluşan b ir
kad ın ” 111 hcırı doğum lıem
haslıkla resınedilirdi.
de y aşam ı sem bolize eden bir T an rıça olarak s ta tü s ü n ü dalıa da v u rg u lu y o r.
78
\ Mı : !
O u e tz a lc o a tl
(Jııe tz a lco a il “Sn rg ııçlıı Nilan " ya «la - i m i n Nıla ıı” olarak tereıin ıe edilebilir. Söz konusu liiyl«‘r i|iı«*tzal kıışııııa aiı l ir. Bundan «lolayı lııı " i\ i laıırı (gök v«* bereketle ilişkileııd irilir) genellikle rrk ek «|iıel/al İvn in n ini k ın m alın d aki uzıııı. parlak ve yeşil tüylerdim göz a lın h ir la<; lakm ış kıvrım lı I»ir* yılanla sem bolize edilir.
H u itzilo p o c h tli
A zleklerin en önem li tanrısının isini "S o ld a k i S in e k k ıışıı" ya «la "G üneydeki S iııe k k ıışu " an lam ına g r in i I lııitzilnpoehtli'yd i. Bu giiııeş ve savaş tan rısı altın sarısı k artalla tem sil edilir, ıliğer «lıırm ıılanla sin ekkn şu nd aıı h ir haşlık tak ard ı. Si\ri gagalı saldırgan siııekkıisiı A ztekler için dövüşkenliğin sem bolüydü.
T')
Diğer Mezoamerika Tanrıları Ayrıca bkz. Yeraltı Dünyası T aım sı Jaguar, sayfa 8 0
Jag u ar Savaşçı T arik ali, sayfa 8 0
Mezoaıııe rika insanlarının kutsal savdığı ta u n la r ın , o n lara (apın anla rm
farklı endişelerini ya n sıla n ayrı ayrı
doğaları vardı. T o p ra ğ ın verimliliği ve mısırın b ü y ü m e siyle özellikle ilgilenen .Mayaların özel bir önem atfettiği ta n rılar arasında y a ğ m u r tanrısı Clıa c da vardı.
I emel
uğraşları aynı olduğu için Aztekler de bu t a u n la r ın icra atlarım kendi p a n te o n la rı içinde devam ettirdiler. Ne ki uygarlıklarının savaşçı niteliği, elyazm ası
s an atın d a
oldukça
k a r m a ş ık ve d in am ik b i r tarzda b etim len m iş olan tanrıla rından birço ğ u n u n savaşçı ta b ia tın d a kendini belli eder.
A z te k y a ğ m u r ta n rıs ı IJıı ço k r e n k li A z te k s e ra m ik v a z o s u n u n y ü z e y in d e k i jn < u u ır d iş le ri ve p a d a k g ö z le r o n u n y a ğ m u r ta n rıs ı i i a l o r o ld u ğ u n u g ö s te riy o r. B a ğ la y a n ” tu n r ı T la lo o T ın T e n o e lıtilla ıı d a k i T e-nıplo M a y o r un z irv e s in i' y a p ılm ış lu p m a k tu y a ş a d ığ ın a in a n ılır , ona o ra d a ta p ın d ır d ı.
SO
K ü ç ü k A dam Asa
Kiiçiik Sılam Asa (ya ila T a n rı K veya ( i l i ) (Icııileıı Maya tanrısı b a şla şimşeği temsil ediyordu, a ıııa zaıııaııla ilalıi açıdan tasdik edilm iş hüküm darlığı sim gelem eye haşladı. Domuzu andıran hir k a la ve yıları gibi
T la lo c
S/tek yuğııııır tanrısı Tlaloc patlak gözler ve ja g u a r dişleriyle h rtiıııleım ıiştir:
b a ra k la r dışında iıısaıı
lıüyük ihtim alle jag u arın gürlem esi gök
biçim in de resm edilm iş
gürültüsünü andırdığı için huruılu lıüyük
olan Küçük Sılanı
kedi b ağlan tısı kurulm uştur. Ayrıca gök
Ssa ıaıı küçük
gürültüsü ve şim şek çakm ası da T la lo e un
m odelleri lıiik iiııu lam ı
yanında taşıdığı savaş baltası vr yılanla
elim leyken
sem bolize edilir.
h eiiıııleııirdi.
X iu h te c u h tli ve X iu h c o a tl
M ezoaıııerika ııııı ateş tanrısı \ iıılıie eııh lli ııiıı luışlıea sim gesi \ iıılıeoatl ateş yılaııı ya da tıırkııuz renkli yılandı (I lııit/ilopoelıili tarafın d an da
T e zc a tlip o c a
savaş aleti olarak
T ezcatlip o ea “ İ nlen A yııa" dem ektir ve bıı
ku llan ılırd ı).
da M e/oaıııerika'nıu biiyüeiiliik tanrısının
Ateşin ve giiııeş
özelliği oldıığııudan oıııııı kehanet giieüııü
ışınların ın seıııbolii
sim geler. Tezeutlipoea eilalaıım iş siyah
olan \ iiilieo all
akikten yapılm ış hıı yu varlak, sihirli ayııayı
\ılaıı bu.şıvlu ve parçalan m ış bedenli
kafasın ın ark a sın a tak ard ı (bazen de ayna avak larıııd aıı birinin verini alırd ı).
gösterilirdi. S/
Voodoo Loaları A rica (>kz. ıMerycııı Ana'ııııı Yedi Acısı, sayla Ifk'î
Voodoo ve onunla ilim ili Voııdoıı, Sam e.na ve Macuııılıa gilıi kutsal inanışlar Kuzey ve Giiııey Amerika kıtalarında. Afrikalıların köle olarak yaşadıkları Ne.w Orleaııs, I sıııisiaııa, I laiti, Dominik Cıımlıııriyeli ve Brezilya i^il>i yerlerde ortaya çıkıp gelişmiştir. Kölelerin birçoğu Balı Afrika’dan getirildiğinden, Voodoo geleneği o Bölgede gelişmiş, ancak Romu Katolikliği gibi inanışların bazı unsurlarını da b ü n yesinde
toplamıştır.
Voodoo
yüzlerce ilahı ya da lotıyı (yiice varlık ile insanoğlu arasındaki aracılar) Laııır. Bir /omıııı var lığı
Voodoo törenlerinde
bir
rimel dahilinde, oıııuı bireysel sem bolünün (veve) çizilmesiy le. uyandırılır. Bazılarım
bu
rada göreceğiniz r e r d e r sanat eserlerinde her geçen giiıı daha fazla yer bulmaktadır.
E rzu lie D a n to r
I kıilili san atçı Am ire l’ ierrii'iıı I Ö 7 8 I m il ili L a İlcin e d n I o d a m ı -
M ııîlıvssı firzıdii I l a n l a r (Voodoo
Kraliçesi - lirzıılie D anlor I lam ın) adlı lablosıım la Krzulieüıin karanlık yöııii h ctiın lcııın işlir. Kalple çevrili l>aş h arfler göö.siinii süslem ekle, re c m i —lıir kılıcın deşliği kalp—ise ayakların ın dillim le gösterilm ektedir. S'J
' i ; RI K \
D am b a lla
Legba
E ıı önem li hm , hepsinin b a b a sı kabul edilen
Güneş ve büyücülükle ilişkilcn dirilir.
D am balla
an cak L eg b a ııın en önem li rolü ölüm lü
da D aııb h alaIı-W ed o da d cııir). “ Biiyiik
düııya ile yoldaşı /onlar arasınd a kapıcılık
Y ıla n ” olarak D am b alla piton ya da
yapm asıdır. O na M aître G arrefonr
boğa yılanı gibi oldukça büyük y ılan larla
( “Kesişen Y o lların E fen d isi” ) da denir ve
sem bolize ed ilm iştir. D olayısıyla yılan
z’eresiııiıı esası, kesişen yolları sim geleyen
D am balla peresinin eıı önem li parçasıd ır.
h açtır.
o
J o
t o
E rz u lie
B aron S am ed i
Dişi lo a E rzu lie ya
Baron Sam ed i ( “C u m artesi” ) g /ıed eler
özdeşleştirilir. Güzel, erotik ve k ib irli o larak n itelen dirilen Erzu lie varsıllık, mal
olarak bilinen /onlar gru b u n a aittir.
v arlığı ve aşk gibi hayalın güzelliklerine
şehvet düşkünüdür, aıııa en tem elinde ölüm le b ağlan tılıd ır. B i v g ıted e olarak
düşkünlüğüyle bilin ir. Aşkın sem bolü olan kalp onun peresini özetler.
T eh lik eli ru hlar olarak görülen bu grup
Baron Kam edi’uiu v ere si tab u t ve m ezar gibi ölüm le ilgili sem b oller üzerine kuruludur.
SMt: B İk \ 83
Ayrıca bkz.
Kuzeybatı Pasifik Kıyısı Kabile Armaları
Kartal vc şim şekler, sayfa 103
Savaş tan rıçaları, sayla 175
K uzeybalı P asifik Kıyısı bölgesinde yaşayan A m erikan yerlileri (Tliııgil, 1 laida ve Tsiıııslıiaıı; belin Bella, Bella (kınla, Kwakiul] ve N oolka yerlileri ile Sahil S al işleri) g e leneksel olarak b alıkç ılık la geçinm iş, aynı soydan veya kabileden grupların yaşadığı geniş ahşap kom im evleriy le, bölgenin salıil köylerinde kalıcı yerleşimler ku rm u ş lardı. Bu kabilele r tarih b o y u n c a o rtak kim liklerini koyu renkli kabile a rm alarıy la , ya ikiboyııtlu olara k a h ş a ba o yarak ya da evlerin öıı cephelerine, totem k a z ık la rın a ve diğer el
K arta l
K uzeybatı P asifik K ıyısı nın b içim çizgisi anlayışına göre kartalın en belirgin özelliği
yapım ı
gereçlere
re s
m e d e re k - t e k tek veya kom bin asyonlar' h alin d e - ifade ederlerdi. Bu a rm a la r ın b irço ğ un da o
aşağı doğru kıvrılan
yörcııiıı
gagasıdır (b a şlıca biçim çizgisi o larak
lıir. Bu ha y va n la rın lıer b irine farklı sem bolik
canlıları
görii-
genellikle siyah
a n la m la r yü klenmiştir.
renkted ir). Başat: b ir I laida arm ası
H aid a k u zg u n to te m i
olarak kartal
1Ö. v iiz y ıld a a r jilille n
olağanüstü avcılık
( b ir l i i r k a y r a k fa şı)
hünerini ve yanı
o v u lm u ş hu I la id a k u z g u n
sıra duym a, görm e
lo le n ıin d e , K ıız e y h a lı P a s ifik
ve liderlik gibi
k ıy ıs ı s a n a lın d a k u z g u n
üsltiıı yetileri tem sil eder.
r e s m c ifııo k tc fa y ı la la n ila n k a r a k t e r is tik k a b a h iç in i ç iz g ile ri k u lla n ılm ış tır . H a id a la r a r ji l il l c n y a p ılm ış z a r if s a n a t e s e rle riy le ta n ın ır la r .
84 A f t a
K atil balina
K und uz
Katil b a lin a la r I la id alara göre lııııı
Su bendi yapıcısı kunduz yaratılışı,
raıılıla rııı ve ik tid a r sem bollerinin
inşa etm eyi ve çalışkan lığı tem sil eder.
en kudretlisidir. K uzeybatı Pasifik
Kuzeybatı Pasifik Kıyısı san atın d a sıklıkla
K ivisi san a lın d a genel olarak btiyük
b ir çift kesici diş:, uzun ve yu karı kalkınış
sırt yüzgeçleri ve onun önündeki hava
b ir kuyruk; ve bazen de ön pençeleriyle
deliğiyle ayırt ed ilirler: yan yüzgeçleriyle
b ir b alık ya da kütük yak alam ış halde
resm edildikleri de olur.
betim len ir.
K uzgun
K urbağa
K uzeybatı Pasifik K ivisi nııı belki de en
K urbağa küllenişi form ların yııım ırtaınsı
popüler arınası olan kuzgun düz ya da
ve l -şeklind eki öğelerle birleştirildiği
çok h afifçe kıvrılm ış b ir gagayla temsil
K uzeybatı Pasifik Kıyısı san atın d a
edilm iştir. E fsan ey e göre insanoğluna
genellikle kocam an gözler ve geniş bir
gök cisim lerini ve bu volla ışığı ve ateşi
ağızla betim len ir, bu rad aki ku rbağa
verm iş b ir hileci ve kültürel kah ram an olan
h aberci olarak kabul ed ilir, a y rıca büvii
leşçil kuzgun ayn ı zam and a düzenlilikle ilişkilendirilir.
ve talih sem bolü o larak da görülür.
AMKHİKA 85
A yn en bkz.
K ızılderili kalkanı. sayla 33 Beyaz llııfalo kachina*u sayfa 77
Bozkır Yerlilerinin Savaşçı Sembolleri Kuzey A m erika bozkır yerlileri (Sin. Karga, Karaayak, Arspalıo. Komaııçi, Şayeıı ve Pawııee kabileleri) göçebe avcılardı. M istik savaşçı sembolleri haline gelen kartal ve ayı gibi yırtıcı hayvanlara geleneksel olarak saygı duyar lardı. 'i ıldırıııı kuşu, kartal ile sembolik b ir bağı olmasına rağmen mitsel b ir varlıktı. Ancak dünyevi yaşamda bufalo da saygı görürdü, çünkü bu yerliler Kuzey Am erika'nın Büyük Bozkırlar (Great Plaüıs) bölgesindeki muazzam hıılalo sürülerine et ve postları için m uhtaç tılar. Bufalo postları çadır, giysi ve yanı sıra lıaııı deriden tuval vapurunda kullanılırdı.
Bozkır
yerlileri
bu tuv allerin üzerine sembo lik piktograflar ve desenler çizerdi.
K o ru y u c u k a lk a n
K arga kab ilesin e aiı 1!!(>() hırdım kalına lııı geyik ilerisinden kalkarı m ahfazasın a b ir tiiy lalo lm ışlır. \ncak en dikkat çekici ıınsıır. im geye h âkini olan korkunç pen çeli hayvandır. Bu hayvanın sem bolik varlığıyla savaşçıyı za ra r görm ekten k a n ıra c a ğ ın a in an ılır. Sö
\ V ı ı; ı k
Ayı p e n ç e s i
\y ıııııı gücü, büyüklüğü ve vahşiliği onun Ih ı/k ır savaşçılarının gözde "güç Efsanevi yıId ın ııı kuşu göksel güçlerin eıı büyüğünü
m*
hayvanı
olmasına yetmiştir. Örneğin savaşçılar
Y ıld ırım kuşu
savaşçının 'güç" lıayvanını
sembolize eder, Genellikle profilden, bazen
Inıfalo postuyla kaplı kalkanlarına ve kalkan m ahfazalarına ayı pençesi çizerek onu sembolik olarak çağırır ve savaş
de yelpaze şeklinde açılmış ku vrıık liiyleri.
esnasında oıııııı ruhani varlığından,
yana açılmış ka nallar ve kıvrık gagasıyla
gücünden ve koruyuculuğundan
k ııııı saali şeklinde resmedilen İm kıı*; o
favdalaııırlardı.
kadar büyüktür ki. kanatlarım hareket ettirdiğinde gök gürleyip gözlerinden \ ıldırnnl.-ıı çıkar.
m m
m
i m
B ufalo
T ü ylü ç e m b e r
Ihılalı» yalııızea savaşçıların bııl'ıılo
Stilize edilmiş kuş tüyleri bulunun çembere
urbaları \e kalkanları için (Inııılara savaş
Bozkır savaşçılarının sanatında sik «ak
kahram anlığı tasvirleri ve koruyucu "güç sembolleri resmedilin li) post tedarik
rastlanır. Dairesel şekli ve ışıma motifi güneşi işaret ederken, kus tüylerinin çeşitli
etmekle kalm az, ayın zamanda hir a\
sembolik anıştırm aları vardır. Kartal
hayvanı ve hir güç. hnllıık ve bilgelik
tüyleri olarak, üstiiu ruhsal varlıklarla
sembolü olarak, ya olduğu gibi ya da
iletişime girm eyi, göklere hâkim olmayı,
piklugrafik yazı veya ktıfıılu-kcnarhklı
korm ım avı ve tüvlıi b ir savaşçı "başlığı m
desenler biçiminde resıtıcdilirdi.
işaret ederler.
Azteklerin Askeri Kimlik Sembolleri Aynen bkz.
Ağır
Itonıa askeri sancağı. sayfa .Tl Karlııl vr «•iıaı>»«*kl«*r.
resmedildiği.
sayfa I <».*!
silahlı
ve
zırhlı,
bugüne
savaşçı kalan
görünümlü
rölyefler
ve
erkeklerin elvazıııaları
M ezn am crikaııın gelişmiş h ir savaşçı kültürü aldnğnnnn ispatıdır. Sürüngenlere, hayvanlara ve kıış form larına, özellikle de yılanlara (stilize edilmiş silahlarda ve m iğfer lerde görülürler), jaguarlara ve kartallara. Azlek jag uarı nın - y a da kaplanının— ve kartal şövalyelerinin kendine has arm alarına verilen önem oldukça şaşırtıcıdır. Yırtıcı hayvanların tam am ının savaş bağlanım da ayrı h ir sembo lizmi vardır. Örneğin yılıuı yıldırım ı ve ateşi temsil eder ken. jaguarla dünyaya ve gece güneşine, kartalla da gökle re ve gündüz güneşine hâkim olm ak kastedilir.
Savaş yılanı
K a rta l ş övalye
Savu:- \ ılaııı Vlava
Vzt eklere mı lııı
sanalımla -ilahlarla
tıhşa|i davula k a rla l
yaıı yana ya da
Savaşçı T a rik a tı ıııleıı
.Havacının ha-lı
hir şövalyenin slilize
vrya ıııi<2frriııiıı
Ilir tasviri oyulmuş.
hir parkası olarak
\ akıııdaıı kaklığınızda,
temsil rdilirdi.
karlal gagasının lıir
Tıp k ı hir yılan
udunun kalasını içine
•'ihi. derisi pııllıı.
alarak m iğfer görev i gördüğünü ve adın lllll
/sözleri yuvarlak ve siyahlı: jaguarın saldırganlığa,
elleri ile ayaklarının
yaralama vr
kanatlanıl üstünden m * altından dışarı çıkmış
nidama* gücüne
nhhı£ııım göreceksiniz.
işaret eden korkum; görünüşlü dişleri \ İr
donatılmıştı. ss
Yeraltı D ü n y a sı Tanrısı J a g u a r
ke *kiıı jıençeleri. dişleri vp yırtıcı tabiatı) la b ir gece hayvanı olan jaguar Mezuunıerikulılum ı zihninde aynı zamanda yerallıtıdaki ölüler ıliyurıyla ilin tiliydi. Dola) ısıyla M ayalanıl bütünüyle jaguar bilim in de olaıı yu da yüz b a lla rı)la jaguarı andıran Yeraltı Diinyusı Tanrısı Jaguar —ve de gere güneyi- imgeci üliimeül vahşeti simgelerdi.
K a rta l S avaşçı T a rik a ti
N iiksekleıı »ıraıı. keskin gözlü, amansız gagalı, sivri pençeli kartal \ztekler tarafuıdun göklerin kralı olarak görülür \e de güııdiiz gülleriyle özdeşleş!irilirili. I)nlu\ isi\ la. üyelerinin gagalı miğferlerle ve tüylü kanallara İMMlzeyeıı zırhlarla I m-i iıııleıı«liüi \ztek savaşçı larikatini simgelemek i’ızere bu güçlü kuşıuı seçilmesi doğaldı.
J a g u a r S avaşçı T a rik a ti
Mezoumerika ııııı "üstün kedisi** jaguar
(f’arı th em anca) egemenlisi temsil ederdi, (»üçlü. beeerikli ve amansız bir avrının eesareliyle kazanılmış fiziksel üstünlükle ve ölümle ilişkilendirilıııeri jaguarın aynı zamanda soylu Aztek savaşçı tarikutiııiıı sembolik efendisi olarak görülülerine n e d e n olmuştur.
v
S9
Güneybatı Amerika’nın Sembolik Sistemleri Ajmca bkz. “ Dönen k ü lfıkler".
Pııeblo, I lopi. Navaho, Apaçi, / i m i ve diğer kabilelerin
s a y la 7 4
evi olan G üneybatı A m erika'n ın yerli sanat gelenekleri
S vıısl ik a .
arasında ku m resiın. sepetçilik, dokum a ve çöm lekçilik
n a v la I I I
vard ır. Ibı tip sanal biçim lerinde incelikli ya da karm aşık detaylar ku llanm ak m ü m kün olm adığından, onıııı yeri ne soyul k a v ra n ıla n ve an latıla rı ak tarab ild ik le ri basit sembolik m o tifle r ku lla n ırla r. H ava d urum unun değiş kenliğine fazlasıyla bağım lı o lm aları nedeniyle bu G ü neybatı h alkları doğal döngülere ve gökyüzünde olan ya da oradan kaynaklanan her şeye karşı özel b ir hassasiyet geliştirm işlerdir. O nedenle yıldız, güneş ve meteoroloji sembolleri sanatlarında önemli b ir ver tutar.
Z ia
H opi k a c h in a s ı
Güneybatı güneşi. \ ukarıdaki Zia
Fred kabm ie ııiıı I lu|»i kfir/ıinnsı
sembolünde
resmi, sağ alı
görüldüğü gibi,
köşesindeki ( »iiııeş
genel olarak dört
ÂY/r7///a/sinı ifade
ayrı ışın benzeri
eden dairesel imge
çi/g i grubunun
gibi, sembolik
kuzey. g ü ııe \. doğu
detay lorla doludur.
ve batıya ışıdığı bir
K(ichincı\iirm
çemberle (güneş
yağmur gelinliğine
diski) sembolize
inanılırdı: bu
edilir. Hu m otifler
nedenle figürün
aynı zamanda
kafasının üstündeki
merkezi ve dön ana
sembol bileşimi
vönü temsil eder.
yağım ır bıılıtlım ıı ve yağm uru temsil eder.
90
t S a b a h y ıld ızı
1
Dün sivri ıırlıı yıldız genellikle \p açi sepetçiliğinin odak
D ö n e n k ü tü k
noktası olmuştur.
Uçları çengel biçim indeki dört kollu haç
Günryl>atı Am erika'nın sembolizminde \ ıldızlar
Güneybatı \m e rik a yerlilerinin sanatında
genel olarak doğaüstü güçleri temsil eder
kiitük
ve özellikli* sahalı yıldızının (şafak vakti
suyla ilişkili birçok farklı isıııi ve anlam ı
bilinen bir m otiftir ve o yörede, “döııeıı gibi genellikle güneş, kozmos ya da
görtineıı eıı parlak yıldızdır) hıı yörenin
vardır. E ıı çok da devinimle ve hareket
yerli geleneğinde ayrı bir öııerni vardır.
döngüleriyle ilgili kavram ları simgeler.
Y ağm ur b u lu tu
Yağm ur
K ar
Yağm ur bulutu, yağmur
Yağmur kurak Güneybatı
Güneybatı Amerika
öncesinde çukaıı şimşekleri
Amerika nın insanları için
yerlilerinin sanatında kar
tenısilen kırık çizgilerin
hayalidir; o olmadan ekinler
yağışını simgeleyen motif,
dışarı fırladığı, bir piram it
büyümez. Yağış, yanın
noktaların oluşturduğu
oluşturacak şekilde
dairenin (bulutu işaret eder)
bir piram ittir. Bu da kar
bir araya gelmiş yarını
alt çizgisinden dışarı doğru
tanelerinin birikerek
dairelerle betim lenir. I’ ııehln inancına göre
uzanan b ir dizi kısa çizgiyle
toprağın üzerini örtmesinin
(yağmuru temsil eder)
basit aıııa zarif bir
bulutlar, ölmüş olan değerli
sembolize edilir.
ifadesidir.
insanların ruhları ya da nefesleridir. s mi
ik y, 9 1
Güneybatı Amerika'nın Sembolik Sistemleri Unca hkz. K a n ıtın ı i/ l r r i .
Miyfo 236
G ü n e y ba tı Vmerika d a y a sayan sürüngenler. hay van lar ve kuşlar, onla rın yaşam alanlarını p ay la şan insanlar içiıı. yarattıkları tehditle veya yeıııek ve giyerek kaynağı olarak s a ğ l a d ı k l a r ı fayd ayla kısıtlı olsa bile, genel o l a rak hayati b ir öııeın taşır. Ne v a r ki ç oğ un un dalıa derin sem bolik çağrışım ları vardır, bu nedenle yörenin y e r li s a na lınd a te k ra r te k ra r ku llanılırlar. B urad a gördüğünü/, sepetleri, k u m aşları ve çöm lekle ri süsleyen sem bollerde bu h a y v an la r miııimalisl., a nla şılır ve z a r i f b i r İnçimde tasarlan m ıştır.
L ü tu f kâs e s i
G üneylim i A m erika’ya özgü iııre çizgilerden oluşan bu sanat forııııı alelade bir kaseyi zarif b ir sanat eserine dönüştürmüştür. 1 3 7 5 -1 4 7 5 yılları arasında bir tarihten kalına bu el yapımı çok renkli nesne \e w Mexiro. Ila w ik k ıı da Y ıla n ve
tarihi bir / ı ı ı ı i kasabasında
ş im ş ek
bulunmuştur. Yüzeyini
\ ılaııııı %üeııi şekli
süsleyen ırıakav ya da papağan yaz
ve şimşek lıirbiriııe benzediği için,
mevsimini ya da
ikisi de ıırııııd a
bolluğu işaret
üçgenim si b ir baş
eder.
bulunan kırık çizgilerle sembolize edilir. Ibı sembol genel olarak suyu, yağmuru ve bereketi leııısil eder.
92 \ u ı
kolowisi ve Avaııyıı gilıi sorgtırhı yıluıılnr (niııeyhatı Vıııeriku yerlilerinin suııulıııdu dalgalı. kıvrım lı vücutlar (sııyıı leııısil eder) vi‘ sorguçlıı ya dn boynuzlu başlarla (genellikle gökyüzünü işarel eder) görünürler, bu ıip melez yılanlar fırın ım ı G e y ik iz le ri
ve mevsim değişikliklerini leııısil eder.
(»eyik (m ııeybatı A m erika yerlilerine genellikle yiyerek el ve giyerek post »ağla ve
İm i
nedenle yaşam kaynağını. sağlığı
ve giivoneeyi temsil eder, (ie yik yu dn gittiği yün («iiııeyhatı \in erikn sanalında enini tırııuklunrı o karakteristik izleriy le sembolize edilir.
K u rt iz le ri
M a k a v ve p a p a ğ a n
ku rt (ü iııeybalı A m erika'nın insanlarında
M akavı (yukarıdaki gibi) \e paparanı
çelişkili duygular uyandırır, zira bir
işure t eden m otifler özünde bir tıeıında
tarafım ı insanları avlayabilir, diğer taraftan
kıvrım lı b ir çizgiyle. diğer urunda da
da nveılık yeleııekleriııdeıı dolayı hayranlık
düz çizgilerle son bulan uzunlamasına
uyandırır. Kurt genellikle ayak izi m otifiyle
bir üçgenden oluşur ve bu yolla bir
simgelenir.
kuşıın gövdesini, gagasını ve kuyruğunu betim lerler. M akav veya papadan güneşi, vaz mevsimini ve refahı simgeler.
W
Aztek Tonalpohuallisı A y rıc a bkz. S u . snvfii 1 1
A z te k gün is im le ri
Azlek giiıı
Giiııey A m e rik a k ü ltü rü n d e hin yıllık d ö n e m d e çeşitli t a k v im le r k u lla n ılm ış t ır a m a en öııeıııli ve yaygın olanı 2 0 0 günlük a lm a n a k tır, Aztekler hııııa t o n a lp o lı u a l lı ’ der. 2 0 gün ismi ve 13 gün sayısınd an o luşan iki çevrim in
isimleri \li< |iıizli.
b irb iri içine g e ç m e s in d e n ibaret olaıı bu 2 0 0 günlük
\( L IVc|>all ve
ta k v im ke b a n ets e l a m a ç l a r için özel b i r ö n e m taşır, ç ü n
Izeııiııtli ilin sembolleri sırasıyla kakılası. sıı akıntısı, çakmak la^ı ve köpektir. Bunları bel imleyen dön gli(in her biri
kü 2 0 gü nü n lıer biri fa rk lı sem b o lik ç a ğ rış ım la rla y ü k lüd ür: Bazıları uğurlu b azıları uğursuz bu ç a ğ rış ım la r hangi gü nü n şans han gisinin ise şanssızlık getireceğini söyler. T o t u ılp o h u a ilim u tekil b ileşenlerin i temsil eden glille r (gü n isim lerini sim geley en b irk a ç ın ı b u r a d a g ö
15. veya 10. yüzyıla
rebilirsiniz ) t a ş la r a o yu lm uş ve ely a z m a la rı aracılığıy la
ail bu Borgia
b u g ü n le re ulaşm ıştır.
Elyazması ııda görülebilir.
m it i ] “ Ğ* » :<& Ut m ■fl Bı \ \ı ı k î K \
5*<
Ö lüm
Su
Aztek p iıı isimlerinden alın ırı p'iııii
Y irm i giiıı isıııiııdeıı dokıızııneıı gün
(M n p ıi/li) vr öliiıııii temsil etlen glif. el
(A ti) Aztekler tarafından sıı günü olarak
çürüyüp gittikten soııra lıir iıısaıı kafasından
belirlenmişti; simgesi olan glifle akıntılar
geriye kalan yegâne şey olarak ölümün
seçilebilir. Sıı ta n ın , dolayısıyla da iıısaıı
evrensel sembolü sayılan kafatası şeklini
sa*lt£ı için bıiyıik öneııı taşıdığından VıI
alır. Hu p im le do^ımış olmak kısa bir yaşam
u i ııılıı bir gündü.
alameti sayılırdı.
Ç a k m a k ta şı
K öpek
Takınak lası sert liginden, keskinliğinden
A /tekleriıı 2 0 gün isminin çevriminde onıınen
ve ateş kın le ıın ı çıkarabilmesinden dolayı
p iıı (1/eııiıılli) k o p e k le sentlıolize edilmiştir.
A /tekler ııa /an ııd a tanrısal bir konuma
Sadakatleri ve leş yiyebilmeleri dolayısıyla
sahiptir, (â ııılıık yaşamda farklı şekillerde kullanılabilen faydalı bir nesne olması.
hayranlık uyandıran köpekgillcr. belki de eıı önemlisi, öldükten sonra yeraltı dünyasına
<;akmak laşııım A /tekleriıı 2(1 gün isminin
giden Mihiplerine yol gösterdiklerine inanılan
çevrimi içinde neden 18. giiııü (T eep atl)
nılı k ılu \ıı/lu n (jtsu/ın/mın/t) olarak saygın
sembolize ettiğini açıklamaya y a n lın ın olur.
bir yere sahiptiler. \ Mt lü k \
95
(jirış Ayrıca bkz. 11iticin T r i n ıu r t i ,
Kutsal ve toplum sal inanç, düzenleme ve zengin leşme
savla 104-5
ko n usund a en ileri düzey sistemlerden ha zıkın Asya'da
Çin in i-c h i
gelişmiş ve nerede olursa olsım, sanatta en anlam lı - v e en
sembolü ve p n - k u a İr ihramları,
zarif— hiçimde ifade edilmiştir, Itski M ezopotam ya mu,
sayla 148-51
H in d u iz m i n , Ihıdizııı iri.
I aoizm'irı ve Şin toiz m in do
ğaüstü varlıkları ve din am ik panteonların dan Yahudilik ve İsla m ’ın tektaıırıeıLığına k a d a r t.üın derimi inançlar, s a n a t la akıl alm a z derecede karm aşık o la n la r d a n nefes kesici derecede basit olanla ra k ad a r çok çeşitli s em b o l ler içinde vücuda gelmiştir. J a p o n la r k im lik a m b l e m l e rini bir sanal fo rm u n a d ö nü ştürm üş
(b u n la r a
ınorı
denir), Çinliler ise ıııakro ve m ikro k o zm o slara iliş kin
fikirlerini sem bollerin
eH yalnı o lanlarıy la a k t a r dıkları sanal biçim lerind e ustalaşmışlardı!-.
A su rlu gard iy a n ^ <ı m bık i m elez In u m ssn j i g i i r i i M ü 8. y ü z y ıla l-a rih lm ıe n a lç ı k a b a rtm a d a a ıır ıır lıı b ir şe k ild e d u r u y o r . Şer la n k o v a n ko ı u y u e ıı b ir se m bo l o la ra k ik n d a r ı, a m ls a l g iie ii vu o to rite y i ita d e e tm e s i a m a c ıy la boğa gövd e si, k a r ta l k a n a t la n ve insan b a ş ın ın b ir le ş im in d e n o lıış tıır ıılm O jlu r .
96
K urm a
B am bu d e s e n li m o n
K ııııııa. Hindu tanrısı V işm ûıım insan
Japoıı momı ya da hanedan arm aları,
surelindeki ikiııei imgesi ya da Dünya ya
nlıııııltı çağrışımları olaıı b ir bil ki. Iıavvan
inişinin tecellisidir. K urm a olarak Vişnıı.
ya da nesnenin siilize edilmiş temsilini içine
belden yukarısı bir erkek biçim inde, geri
alan bir çember (adlımla güneşle ilgili bir
kalanı ise sarhoş edici som a sıvısını yaratm ak
semboldür) biçim ini alır. Orneğiıı yukarıda
üzere okyanusun çalkalanm ası sırasında
gösterilen /«onıııı içindeki bambu bitkisi
Mandara Dağı m daha iyi taşıyabilmesi için bir
(s/ıu) uzun yaşama ve davam klılığa işaret
kaplum bağanın belden aşağısıyla sembolize
eder.
edilmiştir.
T a i-c h i ve p a -k u a şans tıls ım ı
Lam as s u
S e k iz p n -k u a ya da bu ğun Irigram m m
Boğa gövdeli, k an allı ve insan başlı m elez
çevrelediği ta i-c h i (la iji ya da
bir varlık olarak gıieii ve doğaüstü ya da
y in -y a n g ) çem b eri, geleneksel Çin in an cın a göre tem el kozm ik en erjiler o h u ı y in ve y a r ıg arasın d ak i etkileşim i sim geler. Ihı
dünyevi yetkeyi tem sil eden /nm assnyu betim leyen taş k a b a rtm a la r. Eski
sem bolün “Beş Z e h ir" de dahil zararlı
M ezopotam ya'n m şeh ir kapıların d a ve girişlerinde, içeridekileri za ra r görm ekten
etkilere karşı en kuvvetli lı Isınıl ard an biri
korum ak üzere kon u m lan d ırılm ış!ır.
olduğu düşünülür.
Mezopotamya Tanrıları A y r ı n ı b iz .
Kjdcrhu. sayf a 2 2 9
/cu*/Jüpin*r. SJI\fj| !().">
(d ü n ü n ü z e killim.; rölyefler, heykeller, d u v ar resim le ri ve diğer el yapımı nesnelerden de a n la şıla cağı üzere. M ezopotamya ııııı G ü n e y b a tı
\sya bölgesindeki
Vıılik
Süm er. Babil ve Asm- uygarlıkları kozmos lıakkıııdaki ge lişini; havai göçlerin i görkem li ve lıir o k a d a r dıı caıılı bir tarzd a betim le m işlerdir. Bu k o lektif imgelemin içer diği caıı alıcı ıııısıırlar a ras ım la, kozmik ve doğal güçleri sem bolize eden ila h lar ve k o r u y u m t a n rıla r vard ır; zira Dicle ve Fırat nehirlerinin doğal vollarla yenilenmesi ve in sanoğlunun ziraat bilgisi toprağın bereketli kalabilııt e,
si. işlenebilm esi ve hııııım s o n u c u n da verimli olabilmesi içiıı hayati b i r önem e sahiptir.
. ?/4fı3WVMItl* .JUVUV lıiıM it./jtj* •/* Ffsiı7t<ıv. • "•Y’u -mt W rîpM,..v • 'i*»" [,'k v/tmıvr vM» «î-Vf D [,nj.j
!f
t|V
! İ
F
tr< f H 'ytrttlflff l 1»*
»OlV/I-j Uf I. ■ "VAi» »iUVf.V’ ı.Mifı ı* rtv-%< r : j j ı n ü p «1 .;»(/nV/pA i') un v/ı 11 •; on u '<•t ou ı/t/i/Â //tf H ^ fif >fV'u v v *75.» ı/ P,v/*.
u m ım V V;
K u ts al A su r s e m b o lle ri
Vsıırlıılanı ait luı sirkle (taş levlıa). Vsıır laıırıla rıııı temsil eden lıir grup sembol otoriter görünüşlü lıir basııı \an ların a oyularak beiim leıııniştir. Söz koıııısıı figiiriiıı K ra l III. td a d -N ira ri (h k. M Ö 8 1 1 7 8 2 ) olduğu sanılıyor. Semboller arasında Iştar yıldızı ve M ardıık m am ın u vardır.
M a rd u k
M ardıık ıııı fırtın alar koparına gürü vardı, an cak Tiuıııuf ı yenip gökyü/iiııü. yerküreyi ve insanoğlunu y aratan İni ilahi varlığa ö/ellikle şehir tanrısı ve Halül'in ham isi olarak In a n n a ve Iş ta r
tap ındırdı. Sim geleri
Seki/ urlu yıldı/ S iiıııe r tan rıçası Inuıına'yı
arasınd a, insanlara
ve onun Hulul ve Asur uygarlıkluruıduki
öğrettiği tarım uğraşını
karşılımı olaıı cinsel aşk ve savaş ta n rıc ıs ı
sim geleyen üçgen
Islar ı sembolize* ederdi. Sık sık luı^lık
birim ind e h ir kürek
olarak da giyilen yıldı/ I m i tan rıçaların
( m a m ı) vardır.
n zdeşirşiirild ikleri, uzayın eıı |uırlak yczegeııi \ rııü s ü tem sil eder.
A dad
\ ağııııır ve fırtına getirm e gü rüne sahip h ir M ezopotam ya gök tanrısı olan Adad (llud ud ya da l.şkıır olarak da bilinir) sanal eserlerinde iki uru üç çatallı h ir aleti fırlatırken hetim len ııü şlir. Hu sim sek ya da vıldırım ı sim geler, dolayısıyla da Allad ın hem otoritesin e hem de T inm ut. Hulul destanı fan ım a /.//vv le
ölüm cül silahıyla felaket vurulma
an latıld ığın a göre, korası la llı su tanrısı
gü rüne dikkat
Vpsu'nım öldürülm esi üzerine Marduk la
çeker.
T ia m a t
savaşan ko rku n ç ııı/lıı su an a tan rıçasıdır. İlk kaosun sem bolü olarak T ia m a t ejd erh a ve yılan k arışım ı vahşi h ir yaratık b içim in de tasvir edilm iştir.
\
\
99
Kutsal Y a h u d i S e m b o l l e r i Aynen lıkz,, M e n o m , sayfa 103
lleriki sayfalard a göreceğiniz bazı Y ahu dilik sem bollerine , ,
.
,
,
,
, ,
Seraflar keruvlarve
Hıristiyan sanatında da rastlanır, çtınku
çtH’iık melekler,
sadece - i k i
Hıristiyanlık dolayısıyla—
kardeş din lerd en I»iri o lm a k la kalm a z, ayrıca
geleneksel o la ra k leııısil sa n atın a Yahu dilik k a d a r karşı d a değildir. Dolayısıyla Ikıl ıhların Musa'yı betim leyen tab loların d a
sözgelimi
Ou
Eıııir
tabletlerini
ya
da
Musa ıım kardeşi H arını tın (ilk b aşra h ip ) giydiği, göğüs zırhıyla dik kati çek e n e fo d u görüp tanıy abilirsiniz. Mıısa ve H a ru n 'u n simgeleri olarak görülseler de sonuçta bu öğelerin kendilerin e ö zsii sem bolik a n lam la rı vardır.
M u s a v e H aru n
10. yüzyıla ait bir ıııctn iıı hıı tezlıipli sayfanı udu lıirrnk kutsal ^ «ilimlilik sem bolüne yer verilm iştir. I larm ı’ım giydiği
e /o d (solıla) ve Oıı E m ir tabletleri (sağ d a) bu n lar arasın d ad ır. A vnca
m en o m (yedi kollu şam dan ) ve Ahit Sandığı da görülm ektedir.
100
\
\
i
E ] E l EHİ □ □ IHI EEI [H lI H ltH J E ] E l EHJ
On E m ir ta b le tle ri
Oıı T ıııir tab letleri T a n rı nın Isruiloğullarıylu Fv od ııs (M ısır dan Ç ıkış) sonrası \en ilenen akd ini sim geler. T a n rı
E fo d
S iııa D a ll ınla Israilnğııllnnııııı lideri
Efot! kadim zam anlard a Yahudi
Musa ya verm eden öııee orijin al b ir çift
b aşrah ibinin g iy liğ i b ir kisvedir. F.ıı ç a rp ın
taş tabletin üzerine On k ııı ir’i (Ib raııiee)
-v e de se m b o lik - öğesi, h er birinin üstüm le
kazım ıştır. Hıı nedenle ta b letler T a n rı
İsrail'in 12 kavilim den b irinin ism inin
\ asası nı da temsil eder.
yazılı olduğu 12 cevherden ohışaıı göğüs zırhıdır. Bu yönüyle "İsra il'in o ğ u lla n ' 111 tem sil eder.
A h it S andığı
T e tra g ra m m a to n
Kudüs'ün ilk tapınağının yıkılm asından
l).,n İbrani harfi (V II W veH
beri saklan m ış olan Mıit Sandığı T a n rı nın
harflerine karşılık gelir) Y ahudileriıı dile
varlığının ku tsal b ir sem bolüdür. I stüııde
getirm eyecekleri kad ar kutsal bir isinin
duran iki keruvla birlikti*. Ou E m ir
(gerçi Yahudi olm ayan lar Yalıw eh ya da
tabletlerin i (ikiııei takım ın tam aım ıu ve
Yahova diye telaffuz ed erler), yani T an rı ııııı
ilk takım ın b ir kısm ını) m uh afaza eden
isminin heceleridir. T etragram m aton denilen
yaldızlı ahşap b ir kııtıı olarak betim lenir.
bıı h aşem (isim ) sem bolü, tılsımlı imgelerin an a parçasını teşkil eder.
\ M \ 101
Kutsal Yahudi Sembolleri A y rıc a bkz. D e n iz k a b u ğ u ,
T a n r ı Mıısa va
k e m lin inin ovm a pul, yu ka rıd a göklerd e
sayfa 115
olanın, valıut aşağıd a verılr olanın , yalım yerin allıııda
K ııls a l k it a p .
sulard a olanın hiç surelin i y a p m a y a c a k s ın ” (Çık ış 2 0 : 4 )
savfn 25
diye b u y u r m u ş tu r ve İm yasak Valindi sanalına yan sım ış tır. Dolayısıyla canlı v arlıkların doğal lasvirleri g e r ç e k ten İliç yo k ken, mistik kav ram ları temsil edeıı semboller kabala
m etinlerinde yoğun b ir şekilde resmedilm iştir
(bazıların ı b u r a d a görebilirsiniz). Biri, Davut mı yıldızı. Yahu dilikle
o
k a d a r öz-
dcşleştirilmiştir ki Yahudi kimliğinin b aşlıca seıııbolii olm uş ve tabii ki İsrail b a y rağında da y e r almıştır.
K u ts a l ş am d a n
Josep lı A ssıırfali İm m en am y ı 12‘t ‘l yılım la İsp a n y a d a lıir llaraııi vazıııası iyin yarattı. A llım laıı yapılm ış İm yedi kullu şam dan [cam leln ltn ıın ) düzenli olarak verilen zeytinyağı savesiıule (resim deki iki a ğ a ç ve iyinden va® laşaıı zeytin dıılıı kâselerle tem sil edilm iş ulalıilir) b ir zam an lar k u d iis te k i T a p ıııa k 'ta lıiç durm adan yan ard ı.
102
S e fe r Tora
Yahudi san alı bağlan ım d a, arasınd a gözle görülür şekilde İb ran ice h arflerle yazılm ış b ir m etin kısm ının hıılm ıdıığıı iki parşöm en tornan se fe r T a n ıy ı ya da “T e v ra t p arşö m eniY ıi leııısil ed er (E sk i Mıit iıı ilk Iıeş k ita b ın a -P e ııta tcıık h o s— T ora ya da Ş o fa r
T evrat d enir). Hu şekil T a ıırı'ıu ıı kelam ım
İri oyıılnııış b ir koç boynuzu olun şofeır.
sim geler.
Hoş \şarııı (Y ah udi yetti \ılı). A<>ııı ki| nır vr M alışrr (m in in d e ça lın an b ir tören borusudur ve durum a göre rıılıaııi ayd ın lanm ayı, tövbe etm eyi ve bayram sevincini tem sil eder, \yrtcn İb rah im 'in oğlu M in k in yeriııe kurban ettiği koçu da sim geler.
M e n o ra
\ alıtıdiliğiıı vrdi kollu şam danı m etnim İteni ışık lıeııı de yedi sayısıyla bağlantılı birçok kutsal anlam ın çeşitli yönlerini içinde barınd ırır. / İra m um larının alevleri b ir arad a rıılıaııi ayd ınlanm ayı ve T a ıın 'ııu ı hikm etini tem sil ed erken, örneğin D a v u t’un yıldızı
ku llan ım ı sayısı
Davut ııu yıldızı (ya du Süleym an'ın m ührü),
yaratılışın ilk \edi
sivri uçları yukarı ve aşağı bakaıı. birbirine
güııüııü işaret
eşil iki üçgenin kesişmesinden oluşan
eder.
altı köşeli b ir yıldız ya da lıeksagram dır. Koruyııeıı güçle donatılıııış olduğuna inanılan bıı nm gen Ih ır id (İbraııicede "D avut ıııı kalkanı
anlam ına gelir)
T an rı ııın kurtarış kalkanıyla özdeşleştirilir (M ezııııır 1 8 :3 5 . Kral Davut balısi).
» » V M M
Hindu Trim urti Ayrıca bkz. T rim u rti , savla l.'î Kıırıııa. sayfa ()7
Kıı önemli I liııılıı tanrıla rı B ra h m a , Vişnıı ve ijiva dır. I lep Kirlikte T riıııu rli (S a n s k rilç rd o “Uç. Biçimi O la n ” a n lam ına gelir) o larak lıiliııirler. “ Y a r a l ı n ” (B r a h m a ) , “ K o ru y u cu ” (Vişıııı) ve “ Yok e dici” (Ş iv a ) ta nrılar, (ek lek taşıdıkları a n la m la n ıl lıirlıiri içine geçmesiyle, varoluşun (iiıııiine zeıııiıı (eşkil edeıı o yüce kozmik dengeyi ııııılıalaza ederler. B ra h m a ahenk veren d aha sovul hir laıırı olarak kalıııl edilir, a m a yine de s a n a lla leııısil edilir. \ İşını ve Şiva çok
resim ve heykel için
daha
popüler konulardır
ve çok farklı s u r e l im i n re s m e dilmişlerdir. Hele k : Vişnıı mm hiri
lıeniiz
gö rünm em iş
olan
on taııe avatarı (dünyevi görüııii m) vardır.
V işnu V isvaru pa .İni|»ıır d a I»ııIıııoııı İÜ. y i iz v ıl a ail lııı l a l ı l o d a > İşını, m a v i Icııli V ışını l i s v a n i j i a va (la ‘T '. v r en Bi ç im l i \ i ş m ı 1 o l a r a k r e s m e d il m iş i n * . D in i el iv İr g e l e n e k s e l .sim gel eri ni a n m a k l a d ı r . S ol a l ı l a n l ı a ş l a v a r a k s a a l y ü n ü n d e o k u n d u ğ u n d a : to|iuz. d i s k , d e n i z ka lııığıı v e l o t u s ç i ç e ğ i .
104
Vişnu
~ ko rııyııru~ \ İşını genellikle dürt simgesini tutarken B rahm a
resmedilir: deniz
ko zm ik y a ratın enerjiyle özdeşleştirilen
kahıı^ıı (savaş
liralım a, her biri lııı klı yön»' luıkmı
hnrıisiı görevi
-genelde taçlı— «l«»ri haşla temsil n lilir.
güriir): lojnız (darjc ya da rajrrı. ayııı
Ihı dürt has (lıiııyaıım dört /a ıııa ıııııı (t7/gv/)
anda lıeııı hir silah lıeııı de yetke ve bilgi
ve n ı önemli dün \ cdaV ı (kutsal m etinler)
semholii): lotııs çiçeği (yaratılış anlam ına
simgeler. Brahm a'nın m ham isi (araç)
gelir); ve disk ya da teker (çakra. giiııeş
Manisa (h ir kıığıı ya da k a /d ır) zekâyı
semholii ve silah).
temsil eder.
Şiva
I liııdıı temsil .sanalında Şiva tını hepsi de sembolik hir anlam taşıyuıı birçok ayırt edici özelliği vardır: üçiiııeü göz ve saçını Ihı karmaşık tanrının ok edici” olarak başlıca seınholü. K rişn a
fırlattığında
Tam am en insan biçiminde betimlendiğinde
dehşet saçan üç
(göksel kökenine işaret edeıı ıııavi tetı
dişli hir m ızraktır
olsa da) VisııtTıııııı sekizim i avatarı
(Saııskritçede
krişna dır. k ıı popüler krişna tasviri. Um
irişitin).
(fallıis sembolü) çalıp hüyüle\iei sesiyle kadın çobanlar hasla olmak üzere herkesi kendinden geçiren hir âşıktır.
\- n \
105
Popüler Hindu Tanrıları Ayrıca bkz. L\İİ m ü <İÖZ,
Aralarında tanrıçaların da hulııııdıMıı birçok 1 liııdıı tanrısı
Hjıyfjı 123
insanlarda huşu uyandırmış, dolayısıyla da sanal eserle
L o t u s <;ıkr;ısı,
rine sık sık konu olmuştur. O koca ağzının iki yanından
saylii İ4()
fırlayan kaplan ilişleriyle, manda iblisi Malıişa’yı yok edim tanrıça Dıııga. va da biiviik Tanrıça Devi (k a l i de benzer şekilde onun gazap dolu bir surelidir) imgelerinde oldu ğu gibi, Iııı temsillerden bazılarında çok sevilen millerden sahneler betimlenir. Şans tan rı çası Lakşıııi ya da saadet tanrısı Caııeşa gibi diğer tanrıların g ö rünüşü - b i r lonıs sem bolü ya da palıalı olmayan lıir kutsal suret ş ek lin d e - pek incelikli olmasa da yine at ın ölçüde güzel sanat n e s neleriyle evlere ya da işyerlerine konuk olabilir.
G a za p do lu K ali Y o k r d i r i ta n rıç a n ın İ d
y ü z y ıla a ıl Iııı
ta s v irin d e ., dehşet ııv a n d ıra ıı k a li 'n in sağ e lle rin d e ve d ilin d e k a n v a r ılır , sol o ile riv le d r h ir k ılıç ve k e s ik h ır haş tu ta r . Ş iva ııııı ş a k tis i ( d iş il e n e rji ve eş) o la n K a li. la m ıy la i li n t i li iiç ü n e ü h ir g özle h d lim le ııir .
!<)<>
Kali
Kara derili Kali (Devi nin gazap dolu suretlerinden biridir) mezarlıkta yaşayan bir ölıiııı tanrıçasıdır. Silah bileyen, kana susamış bu "Kara Varlık**, üstünden D urga
kaıı damlayan
Devi ııiıı gıizel ama saldırgan yünti olan
dışarı fırlamış dili,
laıırıça Durga. manda iblisi M alıişa’yln
kafataslarıııdaıı olıışaıı kolyesi
savaşıp onu yenmek üzere yeniden doğmuştur. Hu nedenle bir aslan ya da
vı* kesik ellerden
kaplan sırtında (bu hayvanlar oııtın şiddetli
meydana gelen kemeriyle
enerjisini simgeler) ve unu yaratan erkek
(bunlunu hepsi oıııııı \o l
tanrılardan ödiiııç aldığı silahlarla yani
açtığı ölümü simgeler)
güçlerle betim lenir.
resmedilir.
La k ş m i
G an e ş a
\ İşını mın esi Lakşm i m ükemm el eşliğin
.Şiva ım ı oğlu («aııeşa (ahu üç dişli m ızrakla
yanı sıra güzelliği, iyilikseverliği, nezaketi
süslenir), bilgeliğini simgeleyen fil kafası
ve sadakati temsil eder. Başlıeu simgesi
sayesini ir U ln > en Im ııııır. (»aııeşa ııııı
kusursuz lotustur (dişil doğurganlığın sembolü). Lakşmi şaııs getiren bir tanrıça
sadece bir
olduğu için, lotusu sembolize eden m ngoli
Tepesinde taşıdığı fare oıııııı engelleri
m otifleri (üstte) D iw ali adı verilen ışık
kemirerek ya da aşındırarak aştııa yetisini
festivalimle evlerin duvarlarım ı çizilir.
temsil eder.
\ v 10 7
B u d a ve
B o d h is a ttv a la r
Buda başlangıçta iku ııik olm ayan (a n ik n ııik ) h ir şekilde Ayrıca bkz. S ckİ/ parmaklı leker, safyu 11.”> Ibu/hisııllnı hır. sayfa 27
—yani insan biçim inde değil semboller yoluyla—sembolize edilm iş (»Isa da. kişisel m irasının güeıi nedeniyle -b e lk i de H in du izm in sanatsal temsil geleneğinin de teşvikiyle— giderek insan suretinde resmedilmeye başlanm ıştır. Insaıı biçim inde gösterildiğinde, prens yaşamını betimleyen
sadfttt ya da b ir gezgin çileri olarak: veya el hareketlerinden (nutdra) duruşuna (asana) ka d a r her şeyin sembolik b ir anlam taşıdığı büyük b ir adam ın 3 2 işaretinden (laksfıarıa) ba sahneler içinde Sidd h artlıa (»anlam a olarak:
zıların ı bedeninde sergilerken Buda yani "Aydınlanm ış* olarak görünür. İyiliksever resm edilir.
A y d ın la n m ış Olan
Ut. yiizyıhı ait htı Tibet resmimle, dü ııyaııııı hüküm darı olarak resmedilmiş olan Mııda b/mmis/tars/ıtı m udnı yaparken gösterilmişi ir. D lıarıııa-çakra yani wYasa T ekeri ııi temsil eden sekiz parm aklı leker Buda ııiıı lolııs tahtının lıemeıı altında görülüyor.
t() S
bod/ıisattral&r da aynı şekilde
Buda
M u d ra
Huda kişi olarak sıklıkla l.ııkslnıım
Minim Sanskrilçede “işaret" anlam ımı
Su tra'
gelir ve I iiııd ııizııı iıı de Hııdizııı iıı de
(fiziksel işaret) bir kısmının dahil
sanal geleneğinde görülen sembolik el
edilmesiyle tanınır. H ıııılar arasında, rıılısal
işaretlerine deııir. ^ üızlereesi va rd ıra n ın
goni anlam ına geleıı ıırım (k ıllı heıı) ve
Huda yalnızca sağ elinin aşağı doğru
bilgi) i işaret eden, tepesindeki topuz gibi
isnrei eniği, aydınlanm a anını leııısil edeıı
yum ruyla (usluıis/m) ıurban biçim inde
Idııınıis/uır.s/ııı ("toprağa dokunm ak ) m udm n m da aralarında bulunduğu üç be
bir baş vardır.
İanesini yaparken resmedilir.
B o d h is a ttv a A v a lo k ite s h v a ra
Hod/ıisaUt'(i\nr ( “özü aydınlanmış olanlar ) insanoğluna yardımcı Hııdist varlıklardır.
Bod/ıısattm lamı göreceli dünyeviliklerine A sa n a
değerli elbiseleri
I liııdıı ve Hııdi-ı ta unlar çeşitli fm /m darln
ve rulıal
(yogaya lıas rilüel duruşlar) betimlenir;
usumdan \ la
İm aların eıı bilineni, lotus lulılıylu özdeşleşen ve lolııs seııılK>liiııü çağrıştıran
işaret edilir. Merhamet bodlıU al /i y i s i \rıdokilvslırnm
/nıdmnsaını ya da loiıis duruşudur. O liiııı döşeğindeki Huda /uınnirm nasııını yani
-v e erdemleri ifade edeıı- 1 I baş şeklinde
ıızaımıa pozisyonunda yana döıııııüs halde
resıııedilir.
sıklıkla Huda A ıııilahlıa ııııı tepesini saran
B u d ist S e m b o l l e r Ayrtcu bkz. I h ı d a 'm ı ı a > n k i z l e r i .
Minin sanatta iko ııik olm ayan
(a ııik o ııik )
b ir şekilde
sayfa I N
—yııııi insan biçim inde değil de semboller y o lu y la - te m
\ a jr a > a k s h a y a d a
sil edilir. Gerçekten de. artık aşina olduğumuz llıııla figiirii
K o ııg o y a s lıa M y o -O ,
sayfa ||9
Budist sanatı ikonografisine girmeden çok önce. Siddlıartlıa C ila la m a yı belirtm ek için
HıırldİKi/mcIa ve ateşli sütun
gibi semboller ku lla n ılırd ı.
Dahası, svııstika
(sembo
lik olarak lliııd ıı tan rıları Nişini ve Şiva vla ilgiliyd i) ve
rtıjrtı (V a jra y a ııa m ezhebinin am blem i haline gelmeden öııee \ eda tanrısı h idra ya a tfe d ilird i) gibi semboller, Bııdistler tarafınd an kıılsal b ir anlam y iik leıım eden önce H indistan kıta parçasıııın dulıa eski ıliııi geleneklerinden "ödünç a lın ım ş tr.
S tiliz e e d ilm iş v ajra
Soldu gor iılrıı el yapım ı yaldızlı bronz ıırsııe, iki ucu da iiç ra lallı iki adet ru j m asasının lıııç şeklindi1 birleşmesinden oluşan h ir vqjnn\ır. Budizm 'in Yajrayunu ( wŞimşek A racı") ıııezlıehi larafıııdaıı kullanılan hir riliiel nesnesi olan hıı Japoıı yapım ı ru j m 13. yıı da 14. yüzyıldan
kalınadır.
HO
Buddhapada
A lev
Kfsaııeye gön*, orijinal lltnf
Vlr\ yoğuıılu.şımş enerjiyi temsil eıler; yakıp
(Hmla ııııı uyak izleri) llııda k o ş u m la r *İn
tü ketir ve yok edicidir, ancak aydınlatıcıdır
hir kayaııııı ııstin ı<İr durduğu sı rai la
ve iyi yönde h ir püre de sahiptir. Hııda
meydana gelmiştir. Bııda ııııı ayak izlerini
ateşli siitını olarak resmedilirkeıı. Hııdist
takip etıııeııiıı inananları ayılııılaııınaya
tanrılar ve semboller alevlerle tasvir
götürm eğini anlatm ak için hıı temsili
edilir. Ilıı yolla alev tanrısallığın yaııı
ibaretler haşka Budist sembollerle. özellikle
sıra a rın d ırın ve ay d ın latırı rnlıaııi piirti
ile dlıurm a-çakrayln ( bkz. .v. / /.5) süslenir.
si inerler.
Vajra
Çoğunlukla saygı duyulan Budist karakterlerin ellerimle görülen ru jm ( “şimşek~ ya da "elm as") asası (tek ya da iki ııçltı. üç ya da S v a stika
dalıa fazla çatallı olabilir)
Hiıkiilü urları saat yününde döııiiyor
aydm lalıeı ya da yok edici
izlrn iıııi vrreıı hıı haç şekline svastika
güçlere sidıip amansız hir
denir: hıı I liııd ııla rııı r»ki hir güııes ve şans
silahı temsil eder. Böylelikle
sembolüdür (uçlar saat yöuüııiin tersim*
Budist Yasa'mıı fevkalade
bükülmüşse m uraıtliku denir). Hııdist
otoriter, sert ve u y d ııılatın
sanalında svastika Buda ııııı kalbini ve
niteliklerini simgeler.
aklını gösterir.
III
B u d iz m 'in S e k i z Uğurlu Sem b o lü A y rın ı hkz.
İsının, sdyfu 10*> l.olıih. «sayfa 12l\
\t iij« lı- n iıı
Sekiz Senıholü ya da Sekiz Şaııs İşareti (Sans
krit yede AslıIanıarıgıtia. Çincede Pn
rlıi lı.sidiıg) olarak da
bilinen Budizm 'in Sekiz Uğurlu Seıııholii ya da İşareti gü neşlik ya da şemsiye; iki altın balık; hazine vazosu ya da kavanozu; lotus çiçeği: deniz kabuğu; sonsuz dü ğüm: zafer sancağı ya da bayrağı ya da gölgeliği: ve sekiz p arm aklı tekerden oluşm aktadır (burada sıra lanan sembollerin ilk dördü yandaki sayfada biraz daha detaylı olarak anlatılacak, diğer dürdii.
nün anlam ı ise sayfa 115’te açıklan acaktır).
B u d izm ’in ç iç e ğ i
18. yüzyılda iyi cins porselenden yapılmış İm zaril sanal nesnesinde liııda beyaz bir lıılııs çiçeğinin ortasına oturtulmuş. I.nlııs Asuı'du derin ve çok anlam lı bir semboldür. Ibıdizııı bağlanımda örneğin aydınlanm ayı, Huda'yı ve Dhyuııi-Budn Vıııilablıa'yı işaret ediyor olabilir.
112
Ş e m s iy e
İk i a ltın ba lık
Ystlnr tarafından tııtııla ıı şemsiye (clnı/trrı)
Tek altın balık zenginliği işaret ederken.
I liiHİislunM a mu inli şahsiyetlerin huşlarım
ikL i birlikte -üreyerek sayısız yumurta
giiııeş ya «la yağmurdan korumak için
meydana getirmeleri n rdcniyle-
k u llan ılırd ı. Dolayısıyla yüksek bir
doğıırgaıılığı temsil eder. Boylere iki
sosyal stalii sembolü olarak şemsiyenin
altın balık (snramam ııtsytı) iyi şeylerin
işlevi uynca reım el ili* dünya arasındaki
bolluğunu belirtir. Ihılık ayrıca dünyevi
bağlantıya işaret eder. Bıı yönüyle rıılıaııi
bağlardan ve kaygılardan kurtulm ayı
güeıi ifade eder.
sembolize eder.
H a z in e v azo s u
Lo tus
I laziııe vazosunun yu da kavanozııumı
(»özelliği ile çaınuritı bölgelerde
(ktılıısluı) sembolik önemi heııı
yaşamasının getirdiği karşıtlık dolayısıyla
b ir araç olmasından lıeııı de içindi*
birçok Asya dininde kutsal bir çiçek sayılım
barın dırdıklarınd an kaynaklanır. Vazo
İM’yaz. lotus (S aııskrilçedc /mıhını) Sekiz
-ö ze llik le kapaklı olmasından d o lay ı- insan
I ğıırlıı Sembol bağlamında ruhani ^allığı
bedeniyle özdeş tutulurken, içindeki hazine
vı* aydınlanm ayı simgeler. Ayrıca Ihıda yı
ruhani zeıiüiııli&i ve Itilfıı işaret eder.
ve Budist Yasa'vı temsil eder.
B u d iz m 'in S e k iz Uğurlu Sem bo lü A y n e n bkz.
ItuılılİHi/MHİa, sa y fıı 111
Şemsiye, sayfa 113
Sekiz Uğurlu Sembol ün ortak önemi, geleneksel inanışa göre Buda nın ayaklarının altın d a ortaya çıkm ış o lm a larında yatar; o nedenle sıklıkla Bıula ıını ayak izlerini
(HuM /m/mda) süslerken tasvir ed ilirler. Bu sekiz sembol Budist b in aların yüzeylerinde ve dua b ayraklarınd a gö rülür. ayrıca Ç in seram iklerinin ve emaye eşyaların süs lemesinde de sıkça k u lla n ılırla r. T e k tek temsil edilmiş olsalar da (özellikle sekiz p arm aklı teker), sekizi b ir a ra da resmedildiğinde Sekiz Uğurlu Sembol ün şans getirme ve kötü talibi kovm a olasılığının fazlasıyla arttığına inanılır.
B u d a ’nın a ya k iz le ri
19. yüzyıl ortalarım la N rp a l’i gezmiş D r I I.A . Olclfirld'iıı suluboyayla yaptığı bu "Huda um ayak izleri"
(Itın/(//nif>ıi(lft) ı asvi r i. Sekiz l ğıırltı Sembol ün ayak tabanları üzerine resmedilmiş sim etrik, stilize bir kopyasıdır, kulsa! ayak izlerini bir lotus çakrusı (teker) çevreliyor.
//•*
\
D e n iz k ab u ğ u
S o n su z dü ğüm
İçine üflendiğinde yüksek perdeden ve
Sonsuz ya da bitim siz düğüm sembolünün
titreşim li hir ses çıkaran detıiz kahıı^ıı.
(shrirasta) kökeni belirsizdir: kim ine göre
Asya'da insanları toplantılara ya da
birbirine düğümlenmiş iki yılanı, kim ine
törenlere çağırmak için kullanılırm ış.
göreyse bağırsakları temsil eder. Ancak
Sekiz l ğurlıı Sembol den biri olarak deniz
ne anlam a geldiği dalıa açıktır: I zuıı
kabuğu [sank/m ) Huda’nın sesini
üıııürlülüğü. evrendekilerin birbirlerine
ve öğretisinin yayılmasını sembolize eder.
bağlılığını ve Buda ııiıı sonsuz bilgeliğini temsil eder.
Z a fe r s an c ağ ı
S e k iz p a rm a k lı te k e r
Zafer sancağı ya du bayrağı (dlıraja)
Sekiz parm aklı teker (dlıarm a-çakru ) Buda
Budizm 'in cehalete ve kötücül güçlere karsı
ve Budizm'in en önemli sembollerinden
zaferini işaret eder. Ancak zafer sancağı
biridir. Bııda ııiıı ilk vaazı sırasında
gölgelik olarak tanım landığında sembolizmi
bu Yasa Tekeri ni harekete geçirip döndürdüğü, tekerin sekiz parm ağum ı ise
şemsiyeııinkiyle aynıdır; ayııı şekilde korunm ayı (hıı sefer Budist Yasa ııiıı
Budizm iıı —aydınlanm aya g iden - \ iice
sağladığı korunm a) ve gücü işaret eder.
Sekizli Yolu nu simgelediği söylenir.
\ s \ \ 115
Budizm’in Yedi Hâzinesi B ir 11iııt elsaııesi evrenin Ç ak rav artiıı adlı kusursuz hir 4)rica bkz.
kralın dan söz eder. “T e k e r i H a re k e te G e ç ir e n ” hıı kral
Fil, sayla 51
za m an la
“ Y asa
T c k e r i ” ni
( d lıa r m a - ç a k r a )
döndüren
Al, sayla 1 4 5
B ııd a ’yla özdeşleşmiştir. Ç ak ra v a rlin Yedi I laziııe’ııin ya da Kraliyet G ü c ü n ü n Yedi Mücevheri nin (S an sk ritçe d e S a/)t< ırtıtn a) sahihidir. Bu vedi hâzinenin buruda a ç ı k lanan dördü fil, at, ışık saçan m ü ce v h e r ve kraliçedir; diğerleriyse teker, ralıip (hazine sorum lu su) ve g e n er a l dir (askeri lid er). Yedi H azin e -i d e a l k r a lın s en ıh o lle riÇ a k ra v a rtiıı’iıı çevresini sarm ış olarak b e t im le n ir ya da Budist s anatlım ı d e k o ra tif öğeleri o la ra k k a rşım ıza çık ar.
B u d ist m ü c e v h e r
I leybetli filler A sya'da öyle büyiik saygı görür ki lıeııı ruhani otoriteyi hem de gelip geçici gücü temsil eder. T ayvan da
yapılmış. 1850 yılından kalın a İni fan tastik fil tasviri çok çeşitli Budist tanrı ve figiirii bir a ray a getirerek bu tü r sem bolik b ağ la n tıla ra vurgu yapar.
116
m vt
Fil
At
Bazen ışık saçan mücevheri sırtında
l st rütbeli insanların bineği nlaıı al lıızı
taşırken betimlenen l'il Asya‘da B ilirlik , salar. güç ve egemenlikle ilişkilcrıdirilir.
ve dayanıklılığı nedeniyle Asya'da çok değerlidir. Huda'yla iliııiileııdirilıııesi
Aııııesi S iddlıardıa G aııtam a'yı
onun prens yaşamından, toynakları yere
doğurmadan önre rüyasında beyaz h ir fil
değmeyen, bovlece ses çıkarmayan K aııtaka
gördüğü için İm hayvarı Huda'yı simgeler.
adlı b ira lın sırtında kaçlığını anlatan lar efsaneden kaynaklanır.
Iş ık s a ç a n m ü c e v h e r
K ra liç e
Isik saçan —ya da dilek gerçek leşi i ren -
Kraliçe (ya da hakin*) G akravariiıı'in
mücevlıer parlak iııeiyle özdeşleştirilir ve
ideal eşini simgeler ve dolayısıyla da kadın
oval yu da gözyaşı damlası şeklinde, alevlerle
güzelliği ve erdeminin liııısuli olarak
çevrelenmiş yu da kaplanmış olarak (asvir edilir, Görüş açıklığının ya da aydınlanmanın
görülür. Geleceğin Huda si Siddlıardıa G aııtam a'm u annesi işte lam böyle hir
palıa biçilmez armağanını temsil eder.
kraliçedir (K raliçe Maya ona kendi
Dolayısıyla Bııdu’ııııı siıııdıığıı içgöniyü.
parçusındun hayal vermiş ve yedi gün sonra
anlayışı ve ruhani zenginlikleri simgeler.
m utluluktun ölm üştür).
V>> S
117
B u d iz m 'in Beş M istik Bilgi K r a l ı Beş M istik Bilgi K ralı ya da Bilgelik K ra lla rı, her şeyi ya kıp
kül
tu tku la rla,
eden
çevrelerindeki
cehaletle
alevlerin
ve dünyadaki
tüm
yard ım ıyla kö tü lü klerle
savaşan D lıya n i-B u d a la rın (M editasyoıı B u d alan ) öfkeli görünüşlü,
silah
ku llanan
ve
hiddetli
tezahürleridir.
Ilim a la y a bölgesinde ve Japonya'da kutsal ka h ııl edilen, Saııskritçe ve Japoncada ortaklaşa verilen
isimleriyle
V id y a ra ja ve M yo -O lara bireysel ya da toplu halde tap ın d ırd ı. Benzer şekilde sanatta da lek tek (sıklıkla Y a m a n ta k a ya da D a iito k u M y o -0
heykel figürleri şeklinde) ya da toplu halde, genellikle her
tnamlaM ur (sembolik
"O lüm ii yok
birine ko zm ik a n la m la r yüklenm iş
eden** ^ aıııaııtaka,
çem berler) içinde gösterilerek restnedilirlerdi.
T ib e t’te siyah m anda kalalı "O lüm iiıı Efendisi** ^ aıııa yı öldürdüğü
Ö lü m 'iin yok e d ic is i
irin saygı görür,
T ib e l llıarıpkas ma (■‘rliiz” resim)
o nedenle genelde
18. yiizvıla ait İtti
manda başıyla ya
karanlık ve dinam ik
da beyaz bir manda
bir \ aıııaııtaka
eşliğindi* betim lenir.
portresi lıâkiııı.
Japonya'da
Tııblom ın renkleri
Daiitoku M y o -0 adı
solmuş, tuıeak
verilen Yam antaka.
Yam antaka nın
Aııütubhu ya
boynuzlu mumla
(M anjııshri) ve
başı yine de
batıya karşılık gelir.
g ö rünüyor(dokuz başı da burada), İhı 3 4 kollu. İti bucaklı hiddetli figür alevlerle çevrelenmiş.
//S
\M \
A c a la n a th a ya d a Fudo M y o -0
T ra ilo ky a v ija y a ya da G o z a n z e M y o -0
Veuluııathu ( \ nirocann'nın görütıii^ti
A kshoblıyaya ve doğııya karşılık gelen
hiddetli h ir türüm üdür) ya
"I ç Dünyanın Katilli" Trailokyavijaya
karşılımı Kııdo M yo-O ( “Sahil O la ır )
Japonya'da Cozanze M \o -() olarak
m andala lam ı ortasına resmedilir. Sağ
hil in ir. Silah intan sayısız eliyle. Şiva
elinde açgözlülüğü. öfkeyi ve eehuleli yok
ve Purvati'nin üzerine hasılmış olarak
etmek içiıı h ir kılıç (kılıcı yılaıı sarıııı;;
temsil edilir: ellerinin ikisi iç içe geçerek,
olabilir), sol elim leyse kü ıüriil güçleri
kendisiyle bağdaştırılan belirli hir rnııdm
hareketsiz lıale getirmek için h ir ip tutar.
oluşturur.
K u n d ali ya da G u n d a ri M yo -O
V a jra y a k s h a ya da K ong o y as h a M yo -O
Japom a ila (o n u lan M y o -0 olarak hilitıeıı
\ ajra\aksh a kuzeyin kralı ve
ve D lıyaııi-B iid a Katnasamhlıava ya
Vuıoglıasiddlü'nin tezahürüdür. Japonya da
karşılık gelen kund ali ginıcyiu kralıdır.
kongoyasha M yo-O olarak bilinir. Sağ
Diğer \ idyarujalara kıyasla dalıa a /
ellerinden birinde beş ııçlu hir /Yi/n/yla.
betimlenmiş olan kund ali yi lanıııılnyun
luızeıı de aynı ele karşılık gelen sol elinde
tipik semboller hoyıııınıı. kollarını ve
hir çanla (sırasıyla üreme gücüne işaret
bileklerini saran zehirli yılanlardır.
eden eril ve dişil semboller) resmedilir.
Budizm’in Dört Kutsal Kralı Aynen bkz. liis h a ıııo ıı.
sayf;ı l.'İ.’İ Kjderlıa. sav fa l-V)
Budist ^eleııeğr g ö n 1 Dört Mıdıafız K ıal (S a ıısk rilç e d e L o f c a p a l a ), Göksel k r a l l a r ya da Kutsal K rallar ko zm o sun dört b ir tara lını —ya da Budist Y a s a ’y ı - kötülü kten korur. Dolayısıyla bu dörtlü nün her biri b ir a n a yönle ya da m evsim le ilişk ilendirilir ve her biri kötiiciil güçleri defetm ek için farklı b îr silah savurur. T o p lu halde g e n e l likle mandala\i\n\\ çep erin de, Budist stııpaları (ku b beli t a p ın a k la r) ve sunak ları k o ru rk e n temsil edilirler. Çin tasvirlerinde lliııdıı s a n a tın a göre duba az hiddetli g ö rü nürler; b u r a d a gösterilen illüstra syo nla rd a da kralların Çin temsilleri esas alın mıştır. D o ğ u n u n kralı
Dört Kutsal Kral
iıı
isim leri ve tem silleri h er ülkenin Budist geleneğe g ö n 1 değişir, l ü ıe l'le doğunun m uhafız kralı D h rita ra şla ra 'dır (ya da D lırla ra slılra ): I Jla n g ( ilıodr M an astın ııdaki I lıakh aııg K arpo T a p ın a ğ ın d a Bulunan soldaki resim de i eli i hir çalg ı çalarken h etim len ın islir.
120
V a is h ra v a n a ya da M o -li S ho u
D h rta ra s h tra ya da M o -li Qing
Vaislıruvuna yani ‘‘B iliyor Olan** (Jupoıı
Doğunun ve haham ı koruyucusu
Ihslıam on ve* Ç in M o -li S h o ıfy a kargılık
D lırlaraslılra ( “ V asanın H üküm ranlığını
•»«•lir) tapınm ak için sebilmiş irk kutsal
Koruyan**) dört kardeşin eıı yaşlısıdır
krald ır. Kuzeyin ve kisin m uhafızı olarak
(Ç in'de M o-li Ç iııg adıyla an ılır). K ılın ın
elinde lıir iııcri (zenginliği simgeler) ile
savurduğumla yükselen lalırip kâr
saldırgan lıir ejderha ya da kııyruksüreıı
siyah rüzgârı. ateş ve dum anın ölümcül
tu lar.
tezahürleri Inkip eder.
V iru p a k s h a ya d a M o -li Hai
İkilinin ve giizüıı m uhafızı V irııpaksha ('‘ K rallıktaki İle r şeyi G ö re ıı*) Ç in'de M o -li I lııi adıyla hiliııir. M o-li I lai Çin sanalım la genellikle, çalındığım la düşm anlarıııııı kam plarının alev alıp yok olmasına neden olan dört telli hir lavla tutarken gösterilir.
V iru d h a k a y a da M o -li H ong
k ra llığ ın Sınırlarım (•enişleteıı V irııd lıaka giiııeyiıı ve yazıtı m uhafız kralıd ır. Ç in'de M o-li I loııg adıyla an ılır ve elinde lıir şemsiyeyle resm edilir. Ihı “Kaos Şemsiyesi** anıldığım la evrenin karanlığa gömülmesine neden olur, indirildiğim le ise
Kutsal Asya’nın “Geçişli Sembolleri Ayrım bkz.
A sya'nın kutsalı konu nluıı sa n atın d a, özellikle de 11 i 11-
savla 105
tlııizııı ve B ud iz m 'in sana l geleneklerinde bazı “geçişli”
Buda,
sem boller vardır; örneğin
-m lu 10*1
Budizm
b enzer kavram la rı
a k t a r m a k için I liııdıı tanrıla rıyla ilintili b irço k sim ge ve ikonografi (gerçi Budist a n l a m l a r taşıl lar) benimsemiştir. Göze ça rp a n la rd a n bazıları: kutsal ya da üstün ruhani varlıkların donatıldığı birçok çift kol; alnın merkezin de görülebilen “ üçiiııcü göz” ya da göz benzeri işaret;
kul
sal O m hecesini ifade edeıı S aıısk ritçe kaligrafi; ve o zarif lotus çiçeği.
K rişna B a n a s u ra ’yla s avaşıyor
17() 5 t e N epal’de yapılm ış hu gııvaş resim de. 1.0 0 0 kullu a s u ra ya da ilılis Baııa.sııra"yi koıuı alan I liul m asalından destansı h ir savaş sahnelenir. Besinin her verinde ço k çeşidi silahlar tu tan eller görülür. B an asııra hıı sav aşta K rişııa ya m evdaıı okum uş ve yenilm iştir.
122
Ç ok s ay ıd a kol
Ü çü n c ü gö z
Birçok llim lıı ve Budist tanrısının fazladan
Budist kutsal varlıkların bazıları baslarını
çili kollarla betimlenmeni onların doğaüstü karakterlerinin ya da kutsallıklarının
süsleyen sayısız güzle betim lenir, ancak "üçüııcii g ü z' genel olarak dik çevrilmiş
genel bir sembolüdür. I ler bir cliıı tuttuğu
şekilde ya da figürün sabit gözlerinin orta
sembolik ııesııe ya da yaptığı sembolik
noktasında resmedilir. I liııd tıizm ’de ateşli
işaret (m udra) ayıtı zam tıııda o tanrının
üçiiııcii göz. ruhsal görünün sembolü olarak
ya da tanrıçanın gürii ve karakterinin
özellikle Ş ivaV la ilişkilendirilir.
niteliğini ortaya koyar.
Om
Lo tus
I site gösterilen sembol. Hindistan m
Sekiz I ğıırlıı Sembol den biri olan lotusun
kutsal geleneğinde yiire bir tınısı olduğuna
tanrtsul kökenlerin işareti olarak Budizm de
inanılan Om ya da Atım sesini simgeleyen
ck bir anlam ı vardır, zira bıı çiçeğin suda
Saıiskritçe vazı karakterlerini temsil
keııdi kendine ürediğine inanılır. Ayrıca
eder. Örneğin 11iııdu itıaııeında Brahma
I lin d ııi/m 'd e tanrısal dişiliğin, yani kozmik
(yaratm a). Vişnıı (korum a) ve Ş i\a ’ııııı
rahm in ya da yaratılışın sembolüdür.
(yok eTıııe) kozm ik güçlerinin bileşkesini temsil eder.
123
P o p ü l e r T a o F ig ü rle r i ve Sem bolleri A ynen bkz.
Ç in iıı lırça resim geleneğine kıııııı olan ve yanı sıra se
I'uktırokuju, -.ıs fa 131
ram iklerde ve diğer sanat türlerinde de görülen sembol
T a o i/.m 'iıı Sekiz Ö lü m sü /ti.
ve sahnelerin çoğunda T a o iz m ’deıı esinlenilm iştir. K öke
sayfu 126-2*)
ninde L a o -tzıı (ya da Lan Z i) tarafınd an geliştirilm iş h ir felsefe olaıı T a o izın , geçen yü zyıllarla b irlik te belirli d iııi öğeleri, özellikle de Sekiz Ö lüm süz ün yer aldığı tanrısal panteonu bünyesine katm ıştır. Sanatsal bağlam da popü ler T a o imgeleri arasında, L ao -tzıı figürünün kendisi ve B a trılın Ana Kraliçesi, efsanevi H si W ang M u ’nun yatıı sıra şeftali ya da ö lü m süzlük bitkisi gibi ebedi yaşam sembolleri vard ır.
Ö lü m s ü z lü k m e y v e s i
N atü ralisl b ir tarzda b e tiın li'iıi|i zarifçe çizilm iş bil meyve dulu şelıali ağarı dalı deseni, Ç in tarihinde ( .'h'ing I lanedaııı ndan Yung Cben döneminde (1 7 2 3 -1 7 3 5 ) yapılm ış bir sırlı porselen kâseyi süslüyor. Ç inlilerin güzünde şrfiıdi T a o iz m in ölüm süzlük ve yenilenm e sembolüdür.
12-f \ s 1 \
L a o -tzu
Hsi W ang M u
I Icr ztııııan yaşlı hir aılaııı olarak
Sıı\ lıı görünümlü bir kadına eşlik cdeıı iki
(M O (»04 dolaylarında ak saçlı doğduğu
kadın hizmetçi (biri yelpaze, diğeri şeftali
söylenir) resmedilen Luo-lzu uıııı (ya da
tu lar) o kadın ın efendi I İsi Vi uııg Mu (ya
Lao / i ) simgeleri arasında "S" biçim indeki
da \ i \\ uııg M ıı) yani Batı nın Olümsiiz
asa j ı ı - i (m em nuniyet semholii) ve T ao-te
\rıa Kraliçesi olduğunu gösterir. I İsi W aııg
i'hirıg i temsil eden parşömen vardır. Kn
M u'nuıı bir diğer simgesi. ıızıın öm ür
karakteristik simgesi hiııdiği sıı sığınılır.
sembolü ve taıınsal haberci olaıı beyaz turnadır.
Ş e fta li
Ö lü m s ü zlü k b itk is i
Ç inlilerin gözünde en etkili ölümsüzlük
Ç in sanatındaki tasviri bulutsu ve stilize
ve yenilenme sembollerinden biri olaıı
olm akla birlikte bu efsanevi ölümsüzlük
şeftalinin (/Yıo ayrıca "evlilik
gelir) Batı’ ııın Ana Kraliçesi nin saray
bitkisini (lîngzlıi yu da ling-chih) Pol\jwrus İncirin* ile eşleş!irmiştir. O ıııı yiyenlere
bahçesinde yetiştiği söylenir. Ağar 3 0 0 0
-simgelediği—sonsuz hayatı bahşettiğine
anlam ına
yılda sadece l»ir siirgüıı verse de meyvesi
inanılan "kıılsal mantar**. Tu uizm 'iıı
ebedi yaşamın özünü içerir.
ölümsüz varlıklarının genel bir simgesidir.
\ ** \ s 125
n p
•
n
i
•
A
l
••
••
••
1 aoızm ın Sekiz Ulumsuzu
•hvvra bkz. I Is i W u ıi£ iVIcı.
sayfa 125
m
T a o iz n ı in S e k iz Oliiınsüzii (P a lıs ie n va da lla .v ia ıı) va da o nla rı temsil eden s em b o lle r (özellikler) Çin resminde, özellikle de porselen s a n a tın d a sıklıkla b c tim le n m iş tir. S e k iz, Ç inlile r içiıı uğurlu b ir sayıd ır ve b ir bütünsellik sem b o lü dü r. Keza P a lis ten in bıı sihirli sayısı d eğ işm e miş, a n c a k ölüm süz bireyler değişk enlik gö sterm iştir. Ne var ki ileriki ş a y ia la r d a ta n ıt ıl a n l a r (altısı e rk ek , ikisi ka d ın d ır) boyunca
yüzyıllar
tan rısa l
s e k iz
linin b i r p a rç a s ı o la ra k kabul
edilm iştir.
Salıip
m
o ld u k ları sıradışı T a o n i telik leri sayesinde h e r b i rinin ebedi varo lu şu elde ettiği söylenir.
S e k iz Ö lü m sü z
E ıkvaıfl| r.C . Vt erııer in Çin M illeri r a E fs a n e le r i kitabınd an alın an bıı illüstrasyonda Sekiz Ölüm süz den yedisi bir leknevle denizi acıyor; sekiziııeisi yani C lıaııg Kııo ise nnlarla b irlik le katırıyla yolculuk ediyor, b aslarının iistiiııde uçan tıırııa b ir uzıııı öm ür sem bolüdür.
126 a s t v
Li T ’ie h -k u a i
C h a n g Kuo
l ı T ielı-kııni (u ı da I .i T ieg ııa li) genellikle
< lıanı: K ııo'm ıu (ya da / lıaııg (»n ala»)
dem irden lıir değneğe (sak atlığ a işaret
i ut ı ıı«iıı sim ge Hanlıları şaşırtab ilir. Aslında
ed er) yaslan m ış. I»ir za m a n la r Çinli
bu b ir uüizik aletid ir: İçine sokulm uş
gezginlerin su şişesi olarak kullandığı,
olarak gösterilen iki çu b u k la, b ir davul
üstünde dım ıaıı liiteıı ve yeryüzü ile eem ıetin birliğine işaret eden ikili sıı
m isali üstüne vıırıılaıı içi oyulm uş bir
k ab asın ı (lıır/ıı) lııla rk eıı resm edilir.
k a lır da sürebilir (tersten ).
Lu T u ng-pin
Lan T s 'ai-h o
baıııb ıı kam ışıdır. C h ang Kuo beyaz b ir
Lu Tmıg-|>üriıı (ya da Lıı D m ıgbiıı. yani
ka d ın ölüm süz L an IV a i-lıo (ya da Laıı
Çinli berberlerin koruyu cu su) başlıca sim gesi b ir kılıçtır. İkincisi ise sinek
C ailıe) çiçeklerle dolu b ir srpei taşır (bu nedenle Çinli çiçe k çiler onu koruyucu
kovııcudur. Huıılar Lu T u n g -p in ’le b irlikle
kabul ed er). Sekiz Ölüm süz tasvirlerindi*,
resm edildiğinde, kılıcı sırlın a asılı olarak
giydigi tek a y ak k ab ıd an da kolayca tan ın ır.
gösterilir. Hu sıradan bir kılıç değildir, şeytani ca n a v a rla rı defeiıııe gücü vardır.
rr\
•
m
n
i
•
A
ı ••
••
••
I a o ız m ın S e k iz O lıın ıs ıız ıı
\yncn bkz. krişııu. sayfa 10ü I .aksini. sayfa 107
K ad ınlar ve e rkekle r olarak
temsil edildiğinde. Sekiz
Öliiınsiiz genellikle pitoresk doğa m anzaraları içerisinde canlandırılır, zira Tanizııı in temel ilkesi olaıı ıızıııı öııüirliiliiğe ya da ölümsüzlüğe ancak doğa güçleriyle uyıııu içerisinde olunduğunda ulaşılabilir ve lıııım b aşarm an ın eıı ivi miIu. toplum dan uzak la, dağların arasında edilgen bir te fe k k ü r ha y atı s ü rm e k tir. Ayrıca, ölümsüz ( “■kut sanm ış”)
varlıkların
D e n iz im leki
Doğu
“ Kut sanm ışla
rın ( İç Atlası ıııla va da ılalıa belirgin olarak, sanatsal te m sillerde denizin ard ında y ü k selen
dağlarla işarel edilen
“ llzu n (S lıo ıı
Ö nıiir S lın n )
T e p e le ri”nde yaşadıklarına
inanılır. S e k iz Ö lü m s ü z ’ün lid e ri
S a k a lı, çıplak gögsti ve diiz \elpazesi I»ir a rad a. 17. yüzyılda Ç inli b ir sa n a tçı larafıııd aıı oyulm uş
İ mi
fildişi heykelin teınsil
ettiği lıry b rlli figürün C hııng-li (d i narı olduğunu gösteriyor. Sek iz Ölüm süz ün lideri kaim i edilen (ilıııııg -li ( di narı nı luıyal iksirini keşfettiğim * inanılır.
12$ \ s \ \
C h u n g -li C h ’uan
T s'ao K ııo -c h iu
S«*ki/ Ö lü m sü z ü n lideri (ilıu ııg -li
T s 'a o k ııo -clıiu ıııııı (y a d a (ia o C u o jiu )
lııttıığ ıı. sem bolü olaıı birbirinin ayııı iki
G en ellikle sakalı ve çıplak göğsüyle yaşlı
nesne, ayııı zam and a yazı tabletleriyle de
bir adan ı olarak ca n la n d ırılır ve sem bnlii.
bağlan tılı olaıı b ir çili kastan y ettir (dikkat
elinde tuttuğu. sallayarak ölülerin rıılııınn
çeken vurm alı b ir çalg ı). Diğerlerinden
can verdiği uzun saplı diiz yelpazedir
yaşlı olaıı bıı sak allı öliiııisüz varlık
(slıan ya da sh a ıız i).
Çin tiyatrosunda çalışan ların ninnim in koruyucusudur.
H an H s ia n g -tzu
H o H s ie n -k u
Çinli müzisy enlerin efendisi genç I lan
k a d ın ölüııısiiz I lo I Isieıı-kıı (ya da
IIsiaııg -ızu ııuıı (ya da lla ıı X iongzi)
I İr \ iaııg lm ) z a rif b ir günm üş sergiler vr
sim gesi flü ttü r, lla ıı I Isiaııg-izıı ıııııı
elinde b ir lotus W '£ i "iiı u tııtar. Izıtııs çiçeği de (doğa ııııı bereketinin vr yazın
flütünü çalarak kırlard a dolaştığı, o güzel m üziğini du yanların dik katin i çekip onlun
sim gesidir) tohum ları da (m ahsulü işaret
m est ettiği ve lıatta bu sayede çiçeklerin
ed er) sapın ııeıında betim lenir.
b ile açlığı söylenir.
129
Japon Şintoizm’inin Önde Gelen Tanrıları Ayrıca biz. Jııro jiıı,
J a p o n yerel dini Ş in toiz nı in başlına ta nrısı, aynı z a m a n
sayfa 18 3
da da Ja p o n im p a rato rla rın tanrısal atası ola rak kabul
Şeftali,
edilen
sayfa 12 5
güneş
tanrıçası
A m aterasudur.
İm paratorlara
ond an yadigar kaldığı söylenen iiç kutsal em an et (ayııa. kılıç ve m ü cev herler) l ji - V a ıııa d a ’daki kraliyet tapınağ ı Ise-Jiııgıı’da saklı tııtulıır. Ja p o n san a tın d a A materasıı İm kutsal nesneleri elinde tu ta r k e n tasvir edilir. Şin toiznı in Yedi S aa d e t T an rısı (S hi.clti b u k u jin ) inanan ların k en di lerine d a h a y a k ın b uld uğ u, şans getiren ilahi varlıklard ır. Biri dışın da (Beııteıı) hepsi erk ek tir: I lotei, F ıık u r o k u ju , Khisıı, Bislıamoıı, D a ik o k u ve Jıırojiıı. I lor biri kendi k i şisel simgesiyle tanın ır.
Ş in to g ü neş ta n rıç a s ı
Ukiyo-e üslubunun ustası Ut'agaNva Kunisada ııııı ( 1 7 8 0 - 1 8 6 5 ) bu eserinde Amaterasıı. b ir zam anlar inzivaya çekildiği m ağaradan çıkarken canlandırılm ış. Işıyan giiııeş tan rıçası, elinde kılıcıyla, yansım ası onu kendinden geçiren aynaya bakarken gösteriliyor. ISO
A m a te ra s u
H o te i
Ş in to giiıır.ş (a ıın ça sı A m aterasu genel
I İnici m utluluk, ferahlık ve bollukla ilişkili
olarak başından çıkan lıale benzeri
b ir tan rıya uyacak şekildi* kel. hantal,
ışınlarla (giiııeş ışınlarını işaret ed er) ve
k a h k a h a la r alan b ir keşiştir. Sim gesi,
elim le tuttuğu üç im paratorluk yadigarıyla
içinde p irinç ve T rık/ım -m on o (h azine)
bet im lenir. B u nlar onun ruhunu (shin taı)
olduğu söylenen b ir çuv ald ır: genellikle
kapsadığı söylenen ayna (ü stte); gücü
de bu çuvalın üzerine otu ru r. Çocuk hırla
belirlen kılıç; güzelliği ve zenginliği
b irlikte tasvir edildiği de görülür.
sim geleyen m ücevherlerdir.
F u k u ro k u ju
I zıııı öm rü tem sil ede.ıı b ir tanrı olurak lıık tıro k ııjıı genellikle geyik, kaplu m bağa, tu rn a ve şeftali gibi. Jap o n ların uzun yaşam sim geleriyle b irlik te can lan d ırılır. Bilgeliği ifade eden bir
Ebisu
ya da iki parşöm en
B a lık çıla rın ve tacirlerin tan rısı m utlu
lo ıııa n m ıı asılı
Kbistı gen ellik le b ir elimli* olta kam ışıyla
durduğu b ir
ve diğer kolunun a ltın a ulılığı koca
asa taşıyor da
b ir b a lık la g ö sterilir. Khi.su m eslek h a y a lın d a k i h aşarın ın getird iği m utluluğu
olab ilir.
ve de doğanın b erek etin i (b a lık la sem bolize ed ilir) tem sil eder.
\ > \ A ı:n
Japon Şmtoizm’inin Önde Gelen Tanrıları A y rıc a bkz.
Ye di S a a d e t T a n rısı
V aishravana ya da M o-li Slıou.
halinde, hazine gemileriyle ( T a k a r a - b u n e ) denizde yol
sayfa 1121
culuk ederken canlandırılır. 13u sihirli te kn ed e t an rılara
rıık ıı rokııjıı, sayfa 131
(S h ich i, F ıık u jin ) genellikle grup
bağlı toplanı 21 ha zine ( T a k a r a - m o ı ı o ) vardır. Bunlar zengin lik ve talih in çeşitli yönlerini simgeler, ayrıca h a zine gemisi b ağ lan ım d a n çıkarılıp şans getiren d ek o ra tif m otifle r o la ra k da kullanılabilirler.
T a k a r a -b u n e im
geleri tanrısal yolcularıy la hir hütiiıı o larak Ja p o n la rın Yeııi Yılı ho y u ııca her yerde göze çarpar, zira hıı g e m i nin J a p o n y a ’y a yılbaşı arifesinde vardığı söylenir. Ayrıc a zarifçe oyulm uş m in y a t ü r heykellere de (n e t s u k e ) sıkça ko n u olurlar.
M u tlu lu k m u h a fız ı ta n rı
So ld a gördüğünüz İm servi ağacın dan oyulm uş laklı figür 13 . yüzyıl [»aşlarında Ja p o n y a 'd a yapılm ış. Bu heybetli adam ın üstündeki zırh kom binasyonu ve sol d in d e tuttuğu m inyatür pagod a onun Bishanum ya da B ish am o ıı-ten olduğunu gösteriyor.
B isham o n
D aiko k u
Bislıam ou. kuzeyin m uhafızı
D aik oku'm ın tem sil ettiği dünya n im etleri,
\ aislıra v a n a y a (B ud izm 'in Dürt k u tsal
onun çek ici ve çıkın ıyla sem bolize
K ru h n d a n h iri) karşılık geldiğinden, ayııı
edilm iştir. T o k m a k şeklindeki çekiç
zaıııan da savaşçı yönü de olan hir saadet
m adenci çekici olduğundan, yerin altından
tanrısı olarak görülür. Z ırh kuşanm ış
çıkarılan m aden zenginliğini işaret eder.
Bisham on. elinde h ir m ızrak ve ayrıca b ir
D olayısıyla çıkın da pirin ç ve değerli taşlar
pagoda (B u d izm 'in değerini sim geler) tu tar.
gibi hâzinelerle doludur.
B e n te n
J u ro jin
B in len genellikle lavta ça la rk en b etim lenir:
Yoldaşı tanrı Fu ku roku jtı gibi Ju ro jin de
bu da onun -e d e b i, tem sili, dram atik
yaşlı b ir adanı o larak , geyik, turna ve
ve tabii ki m ü z ik a l- san atların ham isi
kaplu m bağa gibi uzun öııuir sem bolleriyle
olduğunu ve bu san atların verdiği
b irlikte h ctiın leum iştir. Ju rojin (yine
m utluluğu işaret eder. A yrıca Beııteıı bir
Fu k ııro k u ju g ibi) asasınd an sarkan
tan rıça olaruk aşk tanrısı kabul ed ilir
parşöm en tom arı ya da tom arların ın tem sil
(d iğer sim geler onun b aşka yönlerine
etliği b ir eğitim tanrısı olarak görülür.
gönderm e y ap ar). \s \ \ 1 3 3
Kutsal İslam Sanatı Ayrıcu bkz. Kutsal Kitap,
Allah’tan başka ilah yoktur. Bu İsla m ’ın temel öğretisidir
sayfa 2 3
ve ayrıca canlıların - i n s a n la r ve h ay v a n la r ın - resmedilıne-
Ihımsa ya da fut m e.s,
si yasağına temel oluşturur; zira bu imgeler putperestliğin
sayfa 4.İ
odağı olabilir. Dahası, Allah’ın varattığı kanlı canlı v ar lıkların gerçekçi bir şekilde temsiline yönelik herhangi bir teşebbüs hakaret sayılır. Dolayısıyla figüratif sanalı seç mekten başka şansı olmayan Müslüman sanatçıla r yüzyıl lar bovuııca -özellikle geo m etrik ve bitkisel fo rm la r dan fa y d a l a n a r a k - kaligrafi ve soyut süsleme s a n alla rı nın gelişip manevi tefekkür içiıı incelikli birer a raç haline gelmesine çalışmışlardır.
F a s ’ın ze llij ç in ile ri
Suudi M ezarları ılın pişm iş lopraktun yapılm ış dekoratif
zellij çinilerini gösteren detayda, K u ra n d a n avellerin yazıldığı çetrefilli kaligrafi, bitkisel ve geom etrik form ların yinelenm esinden oluşan girift b ir desene bordür teşkil edivor. Kas ın M urakeş şehrinde 16. yüzyıldan kalm a bu m ezarlık S o lla n Alııııet el-M an su r tarafın d an yaptırılm ıştır.
A ra p k a lig ra fis i
K âbe
Sayısız yazı (arzım birleştiren Arap
K abe ( Arapçada w 'k ü p ” atılan ım a gelir)
kaligrafisi İslam dünyası uda Iniyiik saygı
Suudi A rabistan ııı M ekke şehrindeki
u y and ırır, çiiııkii A llah'ın (yukarıda ismi yazılıdır) ku tsal kelam ını İslam 'ın kutsal
M escid-i I larum m içinde. Başm elek C ebrail tarafın d an Adeın e verilm iş olduğu
kitahı K u ra n d a yazıldığı gibi cisim leştirip
söylenen Siyah baş ın bulunduğu küp
ild ir, (a iz e l sa n a lla rın birçok dalı, özellikle
b içim in de b ir ibad ethan ed ir. Kâbı* imgesi
de çini hu kaligrafinin akışkan form larını
M üslüm anların n am az kılarken kullandığı
sergiler.
seccadelere de dokunur.
A ra b e s k m o tifle r
G e o m e trik m o tifle r
İslam sa n a lın a özgü, zarifçe kıvrılan
D aire, kare, üçgen ve özellikle de yıldız
dolaşık bitkisel m otiflere İlah da “a ra b e sk '’
gibi form lar üzerine kurulu olan sim etrik,
(yani “Arap tarzın d a’1) denir, (âm el olarak
yineleneli geom etrik m otifler, örneğin
dokum a, seram ik ve oym a san atlarınd an
İslam âlem ind eki cam i ve saray yapılarını
izler taşıyan bu m otifler \Ilalı ııı dünyevi
süsleyerek. A llah'ın evrenini düzenleyen
yaralısın ın güzelliğini ta çla n d ırır ve ayrıea
doğa yasalarını tan ım layan düzen. ııyıım
Cennet Bahçesi ni an ıştırır.
ve birlik gibi dinam ik n iteliklere gönderm e yapar.
ASYA
135
Japon M onu Ayrıca bkz. B a n ılın d e s e n li m on.
savla {)7
.lapoıı /«o/nnıım ya da hanedan nişanla rın ın , savaş b e y lerinin ve a d am larının kimliğini gösteren savaş s a n c a k larından
doğduğu düşünülür.
sem b o ller ( b in a d a k i
Bu
bayrakları süsleyen
illüstrasyonlard a görüldüğü gibi,
birçoğunda açm ış ç iç e k le r vardır) yüzyıllar içinde bir sanmrayın veya askeri lıizıııelliııiıı şahsında sergilenen m o n a laşııııııışlır. M on sonradan soylu ailelerin mensupları ve onların hizmetlileri t a ra lınd an giyilen giysilerin k u m aş ın a eklenerek ya da d o ku n arak barış z am an ı da kullanılır olmuştur. K l a n la rın en az bir m o n u v a r dır.
bu n a j o - m o t ı
( ‘‘sabit
n iş a n ” ) denir. M terııalille rine ise k n e - m o ıı adı verilir.
K im lik n işa n ları
18. yiizyılu ail lıu .lapoıı paravan resmimle, kılıç, taşırken betimlenen saıım raym va (la savaşçının aiysisi çeşitli nırde koca kora /no/darla siislü. I diasının eteğimle kikıı-m on (leııeıı. 16 laçynpraklı krizantemi simgeleyen m on dikkat çekiyor.
136
Jap o n ların ulusal
P avlonya
am blem i lırııı d r Japon inıparatornııu n
Ja p o n y a ’nın peuı!»emsi ya da lıeyaz renkte
kac-ttm nm U ır. S tilize edilm iş krizantem den (Likit) türetilm iş olan İmi m orum
çiçek salkım ları ve kalp şeklinde yaprakları
m erkezindeki çiçek İti inçynpruğıııdaıı
çiçekleri ve yeşilliklerinden yola çıkılarak
ve ark aların d a
krizan tem ıızıııı öm rü ve m utluluğu
y aratılm ış olaıı m on, Jap on im paratorunun jo-m an u . im paratorluk ailesinin kot'-m on ıı ve Ja p o n b aşb a k an ın ın nıornı olarak işlev
sem bolize eder.
görür.
İm i
y apraklard an
1<>
tane
daluı nldıı£ııını belirten ibaretlerdeıı olıısıır.
olan yerli bitkisi pavloııyam n (kiri)
E rik ç iç e ğ i
E rik çiçeği çıplak, ölm üş gibi görünen lallarda sürgün Ş a k ay ık
Şak ayık b itkisin in (b o la n -k ın ı) o h ariku lad e güzel çiçeği, moru la körpe
verdiği için zor iııruııılnrııı üstesinden gelm eyi tem sil eder ve bundan
y ap raklarıyla çevrilir. Ihı bitki Ja p o n y a 'd a
dolayı sam ura) larııı gözde ///onudur.
çok çeşitli sem bolik a n la m la r taşır: b a h a r m evsim ini ve yaııı sıra ev lilik, doğurganlık
S iıılo güzel sa n a tla r geleneğinin saygıdeğer
ve bolluk gibi k a v ra n ıla n işaret eder.
ham isi viiee K ilaııo T eııjiıı e a tıfla bulunur.
Ihılıaı ve talih a n lam ın a da gelir. Aynen
\S\ \
/:?
Japon M onu Ayrıca bkz. Ogi desenli man, sayfa 35
M oru m dairesel şekli Japo ıı kiillürünün elkiıı bir simgesi olan giineşi aııışlırır. B u dairenin içinde bitki ve lıavvatı form larının vaııı sıra, Ja p o n y a ’da olumlu çağrışımlarla Mıklii olan m o lif ve nesnelerin stilize temsilleri (vaııda bazı örnekleri verilmiştir) vardır. Bazıları genellikle lalilıi çağrıştırdığı için, bazıları da bir klanın tarihinde önemli bir olaya değindiği içiıı seçilmiştir, farili boyu nca yüzlerce jo -tn o n k lan lar tarafın dan resmi şekilde kaydedilmiş, klan üyeleri bir kim lik ve sadakat / *■
işareti olarak bunları ta k m ış tır. Ancak bııgöıı aile kim li ğinin ve h a lta şirket kim li ğinin sem bolü olarak o denli
» fil; •£&{ ^ U
S
«*>* t < *J.
i s
resmiyet taşımazlar.
ÜS t s A s k e ri rü tb e le r
I.
T oyokııııi olarak
alışa]> baskılarıyla ünlü Japon sanal.çı lJlag aw a Toyokim i ( 1 7 6 9 - 1 8 2 5 ) tarafın d an resm edilm iş bu sam ııray ya da sav aşçı, giysisinin kolunda tek renkli (ipik b ir nıon sergiler. Sırad an b ir saın ııray ın genellikle tek b ir m onu olu rken , orımı daimyo&u (feodal (dendi) üç ta n e nıon k u lla n a b ilir.
138
ASYA
Ç am a ğ a c ı
Yusufçuk
Ç am lu r m evsim yeşil kalan , reçine ureteıı Itir ağaç olduğundan Jü p o n lar onu
Y usu fçuk karm aşık ııçıiş seyrinden dolayı güvenilm ezlikle ilişkileııd irilir. Aııcak
hozıılm azlık ve ıızıııı yaşam la iliskileııd irir
olııııılıı b ir sem bolizm i de olm alı ki bazı
(a y n e a Jap o n san alın d a iki sarıçam ıızıııı
mo/dardu yıldız statüsü ne yükseltilm iştir.
süreli b ir evlilik an lam ın a da g eleb ilir).
Ja p o n lak ım ad alarıu a şeklen benzediği
I ğ ıır g etiren o lııııılıı b ir sem bol olduğundan
için Jap o n ya ııııı am blem i haline gelm iştir:
çan ı dalları popüler b ir m ondur.
“ Y usufçuk A dası”,
m
K e le b e k
K a p lu m b a ğ a
Kelebek (clıo) örneğin kadınsı gösterişi (ve
Jü p o n lar içiıı bir ıızıııı öm ür sem bolü
geyşayı) ve kısa süreli saad eti çağrıştırdığı
olan kaplum bağa (kan ır) uğurlu b ir m an
için Ja p o n y a 'd a çok da ıığıırltı b ir sem bol
im gesidir. Aneak hu/ı Jap o ıı geleneklerinde
sayılm az. Aneak beyaz kelebek ölünün
kozıııoMiıı taşıyıcısı olarak kaplu m bağanın
ruhtum a n ıştırır. O le yandan iki kelebek
a y n c a b ir önem i vardır; keza desteği,
ıııııtlıı b ir evliliği si
dayanıklılığı ve gücü sem bolize etm esinin nedeni de hııdıır.
\MA
139
Hinduizm ve Budizm’de M andala ve Yantra Ayrıca bkz. I ( ijr a , sayfa 1 I I
Hinduizm ve Budizm 'd eki m a n d a l a ve y a r ı l ralıu' (S a n s krit ç.ede sırasıyla “ç e m b e r ” ve “a r a ç ” a n lam ın a gelirler) konunun yabancısı B atıkların gÖziine soyul birer sanat eseri gibi görünebilir. Gerçeklen de fıepsi birer saııat for mudur. Ancak bunların yaratılm asındaki temel neden, bir meditasyoıı, dolayısıyla da b ir ruhani eğitim aracı vazife si görmeleridir. Genellikle Tib et ve Nepal t h a n g k a \arına ( “düz” resim) resmedilen r n a ııd a la ln n ya da geometrik y a r ı t r a k ı n —genelde, iiçbovııthı karşılıkları o lan stııpalar gibi kozmos ve bilinç* sembollerini— oluştu ran varlıklar ve şekillerin (bazıları burada görülebilir) temelin de y ata n a n
Lotus ç a k ra s ı
lam lar kişiyi daha yüksek b ir manevi düzleme yükselmeye
Kozm ik yaratılış
teşvik ecler.
sem holii olaıı lotus ça k ra sı (çem b er ya
V a jra s a ttv a
da (eker) taçyaprağı
m a n d a /a s ı
şekilleriyle (genelde sekiz laııe) çevrili
ın an dalasın ıu
b ir çem berle
m erkezindeki
(emsil e d ilir
figiir Buda ya da bodhim U .va
çünkü lotusun
Bu T ib et
kadim sularda
V aj rasat t va dır
kendiliğinden
( “ İdm as Ö zü "
doğduğuna
ya da “Şim şek
inanılır. Ayrıca
Ozü’ ). Ondan
kozm ik rahm i, ana
doğan lıaç şekli,
tan rıçay ı y a da dişil yaratıcı giicii ifade
b irb irin i keseıı iki v a j r a asasını
eder.
an ım satır.
M an d aları daire ve karelerd en oluşur.
140
oon
Ç em ber
M e rk e z
Ç em b er geııel olarak
M an d ala ya da jH/f/nrımn
Karı*, b ir m a n d a la ya
evreni ve kendiliği
o rtası, başarılı bir m anevi
da y a n t m içerisinde,
sem bolize eder. M an d ala
yolculuğun sonıım ı ya da
betim lediği kozm ik
v e ynntrrıluruı çoğuıım ı
m odelin tipine göre çok
önem li eleınan larım lan ulan
evrenin m erkezini temsil eder, burada kozm ik Merıı
iç içe geçm iş çem berler,
Dağı: Ibıda (aydınlanm aya
kazan ab ilir: ancak
K are
farklı sem bolik an lam lar
tipik olarak varolulun
ulaşm ayı sim geler): veya
genellikle D üııya ıım
çevresindeki kozm ik
m anevi ayd ınlanm a ya
sırad an ve m addi yönünü
dünyaları veya m erkezin
da m utlak olan an lam ın a
ifade eder. İ le r b ir kenarın
m ükem m elliği sem bolize
gelen İnatla ("n o k ta )
m erkezind eki geçitler, aııa
etm esiyle, a şam alı ve
b etim len iyor o labilir.
yönler aracılığıyla erişmeyi işaret eder.
daha yüksek an lay ış kad em elerini tem sil eder.
U cu y u k a rı b a k a n ü ç gen
U cu aşa ğ ı b a k a n ü ç gen
( eıı yu k arı b a k a n üçgen, fallustı ya da
I cu aşağı bakan üçgen ise şaktiyi ya da
etk in eril en erji sem bolü linga/rn (Ş iv a )
dişil kozm ik en erjiyi tem sil eden um/yi
işaret eder. K en arların üstte birleşm esi.
(S a ıısk ritçed e "v ıılv a ’ ) sim geler, boylere
y n b -y u m ( “b a b a -a n n e " ) duruşunun
şakti b ir ta n rıça olarak (özellikle dc I liııdıı
s a n a tta k i tem silin d e olduğu iizere. dişi
T a n rısı Şiv a 'n ın eşi o larak ) betim len ir ya
ve erkek ürem e gü çlerinin birleşm esi
da talıavviil edilir.
a n la m ın a gelir. \ '\
l- t l
Çin Zodyakı Ayrıca bkz. Çin zodyakı,
1 2 Diiııvevi Dal ( T e r r e s lr u ıl H ra tıclı) B a t ı ’da “Çin zod-
.siiyfil -t f
y a k ı” olara k a d la ndır ılır, ay rıca B a l ı ’d aki B urçlar kuşağı
'Vni-chi ve p a-ku a şans tılsım ı, .saylu Ö7
giBi 12 “ Burç tan oluşur: l'arc, öküz, kap lan , tavşan, e j deri la, ydaıı, at, keçi, mayınını, lıoroz, köpek ve doınıız
(ileriki sayfalarda hepsi ana batlarıyla açıklanm ışlar). Bn Burç ların lıer Birinin, o nların etkisinde d o ğanlara ğüçlii Bir şekilde tesir ettiği söylenir. Ne ki Bn iki sistem BirBirindeıı çok fark lıdır. Z ira 12 Diiııvevi Dal güneş (takv im ) ayın a karşılık gelmez, dalıa ziyade 2 4 saatlik giiıı çevrimi içerisinde iki sa a llik periyo tlara ve yanı sıra k a m e r aym a ve Bütün Bir yıla denk gelir.
12 D ünyevi Dal
Çinlilerin 12 Dünyevi D abi 1cinsilen kâğıt kesme.tekniğiyle yaptıkları hıı çem berde, lıer biri bir Dal ı sembolize eden on iki lıavvan resmedilmiştir. Merkezde tai-chi sem bolünün etrafında sekiz fMi-ktm Irigramı, onların etrafında da lıer biri bir hayvana karşılık gelen Çin kaligrafi karakterleri vardır.
l-t2
\ st \
öküz
Fa re
12 Dünyevi Dal çevrim indeki ilk lıayvaıı.
K vrillestirilm iş b ir lıayvaıı olaıı öküz,
an a yönü kuzey , sualleriyse 2 3 .0 0 -
çevrim d e ikim i sırada olup kuzey-
0 1 .0 0
kuzeydoğuya ve 0 1 .0 0 - 0 3 .0 0 saatlerine
olaıı yab an faresidir. İ are sa n atta
b etim lendiğinde çalışk an lık , b iriktirm e,
karşılık gelir. Çin san atın d a >ıklıkla
eiııırilik ve refah gibi n itelikleri sem bolize
sırtınd a tarihsel ya da m itolojik b ir kişiyi
eder.
taşırken tasvir edilen öküz lıeııı fiziksel kuvveti ve dayanıklılığı lıeııı de farım ı ve ba h a r m evsim ini işaret eder.
K ap la n
Tavşan
Dünyevi D allanıl iiçüıırüsü olan kaplan
Y abani tavşan o larak da bilin ir ve Dünyevi
doğıı-kuzeydoğııy la bağlantılı olııp
D alların dördüııeüsünü tem sil eder: yöııii
0 3 .0 0 - 0 3 .0 0 saatlerine karşılık gelir ve
doğu, saatleri İst» 0 3 . 0 0 - 0 7 . 0 0 ’dir. I zuıı
valisi kedilerin saldırganlık, atılganlık ve
om ıırluhık duyarlılık y e y in sem bolü
öngörülemezi ik gibi karakter özelliklerine
olarak, o m eşhur efsanevi görevini (ayda
sahiptir. Beyaz kaplanın -b a tı ve sotıb alıarııı-
ölüm süzlük iksiri h a/ ırlaın ak) yerine
D ön Doğaüstü \ aralığından biri olması
getirirken I »elimlenir.
inileniyle, vn/ıg ve savaşçılığı seııılmlize ederek. >aııalta avn bir öneme sahiptir.
Çin Zodyakı B i l i l e r doğdukları yıldım bah se d e rk e n , geleneğe göre o
Ayrıçtı biz. ı -1
ı ı-ıı
i p l e r i m . s a y l a l a 1)
sırada elkiıı olan hayvanın ismini ku llanırlar \(örneğin ■ n “ ejderha yılı” ); b aşla ngıcın ı teşkil edim Yeni Yıl, kış döniinıiindeıı sonraki ikinci dolunaya denk gelir.
12
Dün
yevi Dal dizisi İareyle haşlayıp domuzla biterek siiıekli te k rar eden 12 yıllık hir çevrim oluşturur, t a k v im d e hu çevrim hir haşka 0 0 yıllık çevrim oluştu rm ak üzere On Göksel
Sap
(lım ılar
ikişerli ola rak gru p land ı ğında heş elem enti k a r ş ı lık gelir) çevrimiyle iç içe geçer.
Y ed in ci hayvan
5. ya ila (>. yüzyılda W rı I laııiMİanı dönem inde, pişm iş top raklan yapılm ış lııı Çiğimin eyer ve, dizginle donalılm ış olm ası (Jin de atın ne kad ar erkim eveilleştirilm iş olduğunu göslerir. Al 12 Dünyevi Dal m yedinci hayvanıdır.
t+ t
\-y \
Y ılan
Dünyevi D alların altın cı hayvanı E jd erh a
olaıı \ılaıı güney -
Çiıı şam ilim in iyiliksever
güneydoğuyla
doğaüstü gıieüıı popüler l»ir sem bolü
ve 0 0 .0 0 - 1 1 .0 0
\e Dört Doğaüstü Y aratık tan biri olan
saatleriyle eşleştirilir. İhı
ejd erha 12 Dünyevi Dal ııı beşinci (v ahşi) hayvanıdır. D oğıı-güneydoğuya ve 0 7 .0 0 - 0 ‘ b0 0 saatlerine karşılık gelir.
vahşi ve zehirli h ayvan Ç in 'd e genel olarak
Ayrıca özgüven ve ihtirasla ilişkilendirilir.
rağm en, leııisil elliğ i sinsilik özelliğine
korkutucu ve güvenilm ez bıılıınınasııu ı “açıkgözlük
gibi nispeten olııııılıı b ir
a ııla ııı yüklenm iştir.
K eç i
I A cilleştirilm iş b ir hayvan olan a l. eskin
K veilleştirilıııiş keçi ya
adım giderek 12 Dünyevi Dal çevrim ine
da koyıııı 12 Dünyevi
yedinci hayvan olarak girer. \t güneye.
D a lın sekizinci hayvanıd ır: yönü güney -
1 1 .0 0 - 1 3 .0 0 saatlerine ve kararlılık ,
gü neyb atı, saatleri 1 3 .0 0 - 1 5 .0 0 ’e denk
selm tkârlık ve istekliliğe karşılık gelir.
gelir. Çin san alın d a sem bolik görünüm üyle
\ı yılı, hızla gelişen çok çeşitli olaylarla
n ezaketi ve dinlenceyi işaret ed er ve buna
dolıı geçebilir.
bağlı olarak em ekliliği ifade eder.
145
Çin Z o d y a k ı A ynen bkz. k o p e k , sayla
Kıılsal dişi domuz.
12 Dünyevi Dal hiııyıl ö n ce sin e uzunsa da, onları sim ge leyen 12 hayvanın kök eninin B ud iz m olduğu kalıııl edilir. Gerdekten ile. anlatıldığ ına göre. Ihııla o nlara b i r davet
sııyfa 2 5
üzerine kendisini ziyaret eden - a l t ı s ı vahşi, altısı e v e i l 12 lıayvamu ismini vermiştir. 12 hayvan grıi|i halimle 12 dallı “yıl ağacı nın d ib ind e h a m u r k e n hetinılenir. Ay rıca g e rçe k te kozm osun sem b o lik haritasın ı temsil eden geleneksel a y n a a rk alık la r ın ın hir parçasını oluştu ra rak , takım yıld ızlarıyla
ilişkili
28
yara-
tık taıı hir h a lk a içerisinde çeıulıer o luştu ru rken resmedilirler.
S a d a k a t s em b o lü
Solda g ö ru ln ı. hey 11/ kireçle kııpkm m ıs pisini* to p raklan m ezar nişi heykeli I laıı I luııedaıiM iııı soıı d o ıırın lrriııd m (M Ö 3 . ve MS d. yüzyıllar a rası) kalınadır. 12 Dünyevi Dal ın sadakat aıılam ıııa geleli 1 1. sem bolik hayvanı (e lik le İtekleyen h ir köpek h içiıııiııd r canlan d ırılm ıyor.
146
\
M a ym u n
H oroz
12 Dünyevi Dal çevrim inin ılo kıızım n ı
E v cil horoz Dünyevi Dullurııı
hayvanı halı-giin eyh u lı yönünden ve
12 hayvanından oııu n cıısu olarak halıyı
1 3 .0 0 - 1 7 .0 0 saatlerini ten sorum lu kılınm ış
ve 1 7 . 0 0 - İd .0 0 suallerini işaret etler.
m ayın ım ya ila gorildir. M aymun
Alını sarisi uiy leri ve kısm en de şafak
olarak akıllı ve h ün erli, a ıııa aynı zam and a
vakti ötm esi nedeniyle giiııeş kıişiı olarak
da m erak lı, güvenilm ez ve oyunbaz
n itelen dirilir ve j n n g özelliklerini
hir figür olduğundun Çinlilerde çelişik
tem sil eder.
du ygular u y an d ırır ve tem sil eder.
Köpek
11.
Dünyevi Dal evril köpeğin m ah allid ir
(Ç in 'd e genellikle sad akatin ve dürüstlüğün
Dom uz
12 Dünyevi Dal ın sonuncu (evcil) hayvanı kıızey-kıızcyhatıyu ve 2 1 .0 0 -
sem bolü olarak olum lu çağrışım lara
2 .1 .0 0
sah ip tir). D olayısıyla bu lıayvaıı lıa tı-
da vabandouıuzudur. Domuz sa n a tla da
saatlerin e denk gelen dom uz ya
kıızeybnlıııııı ve İ d .0 0 - 2 1 .0 0 saatlerinin
şehvet, doğurganlık ve dürüstlük gibi
m uhufizı kabul edilir.
nitelikleri tem sil eder.
Çin T ai-chi Sembolü ve Pa-kua Trigramları A y rıc a h kz.
Çin zadyııkı. sayfa 1 1 .Itırajin, savfa 1-t3
Kad im Çin ina ncınd a varoluşun ve evrenin işleyişine ze min oluşturan ikilik t a i- c h i (ta iji va da y in -y a r ıg ) ç e m b e riyle simgelenmiştir. Bu basit grafik sem bol, kozmosun - v e kapsadığı lıcr ş e v in - birbirine zil iki hareket enerjisinden, y iıı ve jo/çgdaıı ibaret olduğu ve m akrokozn ıo sta da nıikrokozıııosta da uyumun a n c a k iki enerji m ü kem m el bir şe kilde dengelendiği zam an sağlanacağı fikrini zarifçe özet leyip aktarır. Geleceği görm ek için kullanılan sekiz p a - k u a ya da b a g ı ı a ırigramı da (üç. çizgiden oluşan s e m boller) y iıı (kesik çizgi lerle ifade edilir) v e y a n g (düz çizgilerle gösterilir) arasında d urm adan de ğişen ilişkileri simgeler.
U yum
ve
uzu n ö m ü r
1fî. yüzyılda yaşam ış bir Çinli san atçı kırda tai-clıi sem bolünü inceleyen bir grup yolcuyu betim lem iş. Ilıı kişiler arasınd a, uzun öm rün simgesi geyiğiyle b irlikle, başı kubbe şeklindeki ıızıııı öm ür tanrısı (ve yıldızların iiç saadel tan rısın d an b iri) Slıoıı I Isiııg de var.
14S
O /an trig ra m ı
Ç im i trigram ı h er lıiri y n n g en erjisini işaret eden üç diiz çizgiden nlıısıır.
(jia m u yeşilli sem bolik çağrışım ları vardır. Ihm larıu bazıları: gökyüzü, güney
Dui trig ra m ı D ui ırigraıııı iki düz çizginin (wı/ıg)
aııa \öııü ve at. T em sil elliğ i n itelikler
üsliifie gelen b ir kesik çizgiden (yin)
arasınd a hayvani güç ve yorulm azlık
oluşur. Dııi durgun suya ya da su kütlesine,
savılubilir.
kuzeydoğuya ve keçiye yu da koyuna karşılık gelir. R ah atlık ve lıuz olasılığım sim geler.
Yİn v e yang T ni-c/ıi sem bolünün siyah >arısını tem sil eden nVıdir: P asif, n egatif, dişil kozm ik en erjid ir ve k a ra n lık , geee. ay. soğuk, neııı ve Dünya yla özdeşleştirilir. Siyah n o kta ise tohum u ya da jV m n j n n g içindeki varlığım (ya da tan ı tersi), yani bu iki gürün b irb irin e bağlı oluşunu tem sil eder. T u i-ch i sem bolünün kavisli beyaz yarısı,
Li trig ra m ı
n ’mrı çatışkılı zıt y ö n ü jY ın g a k tif, pozitif, erild ir; ışığa,
İki düz çizgi arasınd a kalm ış
gündüze, sieuklığu. kuruluğa
lek b ir kesik çizgiden oluşan
ve gökyüzüne karşılık gelir.
li trigram m ın hafifliği,
İhı iki enerjiyi de içeren
ışım ayı ve liitfu işaret ettiği
daire kozm osu,
kabul ed ilir. Ateşin göksel
kozm ik yuuuırta\ ı
tezahürleriyle (şim şek ve
ve sonsuza dek
güneş gib i), doğuyla ve
devanı eden hayat
sülünle özdeştir.
döngüsünü işaret eder.
\>\ \
149
Çin T ai-chi Sembolü ve Pa-kııa Trigramları Ayrıca bkz. T u i- c l ı i ve p tı - k ın ı şans tıls ım ı.
tayfa T
Çin sanatlınla t a i- c h i sembolleri genellikle sekiz p a - k u a trigraıtııyla çevrelenir. Bu trigranılartn efsanevi İm para tor Fu I İsi ye (kendisi de resmedilmiştir) bir kaplumbağa
12 D ü n y e v i D a l.
sayfa 14 2
kabuğu içinde göriindiiğii söylenir. Çin porselenlerini ve parşömenleri süsleyen bu şans tılsımı temsilleri ayrıca ge leneksel olarak baskı, oym a ve d okum a işlerine aktarılır, bun lar da kişilerce giyilir ya da evde duvara asılır. Eskiden civanperçemi saplan kullanılarak biçim lendirilen. yatayda uzanan üç çiz giden oluşan sekiz farklı trigratn (her birinin bir dizi sembolik çağnşum vardır) / C h itıg 'in (Değişimler k itab ı) kehanet sistemini meydana getiren (>4 lıeksugraııım temelini oluşturur.
İm p a ra to r Fu Hsi
Hir IH. yiizyıl gravüründe I* ıı I İmİ sekiz p a - k u a trign ıııııyla çevrelenm iş bir
t a i-c h i seıııbnliiııii gösteriyor. T rigraınln rı balkım ı tanıttığı söylenen bu iııi|»aralor ona m itsel köken ler (bazen de öküz b o yn u zlan ) atfed ilerek k ad ar eski zam anlard a yaşam ıştır.
150
\ - ı \
Z h e n trig ra m ı
X u n trig ra m ı
Eıı a h la k i düz çizgiyle
\ıın trigram ı (ek b ir kesik
İki kesik çizgi ()*///)
()vm g) dengelenen iisl.
çizginin (y/n) üstüne
arasınd a tek düz çizgi
üste iki kesik çizgi (yiit) zhen (rigraın ın ı lanınılar.
gelen iki düz çizgiden
(r<7//g) ka n trigram ı m
(\‘
g ö ste ril. h a n hareket
K an trig ra m ı
ü ç çizginin hıı özel
kabiliyeti, uzlaşm a, uyumlu
halindeki suyla (yağm ur
kom binasvınnı şim şeğe ve
olm a ve içe işlem e gibi
ve b u lu tlar ya da akarsu ve
a v n e a kuzeydoğu ile ini (sel
kavram ları işaret eden .tun
n ehirler şeklinde olabilir).,
ejd erhay a karşılık gelir.
aynı zam and a rüzgâr ve
ayla, b alıy la ve dom uzla
Zheınn olası an lam ları
1alıl avla, gü neybatıyla ve
(y a da yaban dom uzu)
arasın d a h eyecan, lıarekel
horozla ilintilidir.
özdeştir. T eh lik e ve zorluk
ve etkinlik yardır.
an lam ın a gelir.
G en trig ra m ı
Gen İrigram ınd a (ek hir diiz çizgi ( ) '(ing) iki kesik çizginin (>*/’//) üstünde durur. Hu sem bolik düzenlem e tepeleri ve d ağ ları, yanı sııa
K u n trig ra m ı
kuzeybatı yönünü ve köpeği
Uç yatay kesik çizgi (yv/t) kun trigram ı nı
işaret eder. İşe ara verm eyi
oluşturur. T o p rağ ı, kıızev a n a yönünü ve
ya da dinlenm eyi im a eder.
öküzü sim geler, yaııı sıra itaat ve ferahlık gibi )7/fc ait bir dizi kavram ı tem sil eder.
15/
Beş Çin Elementi A}rıra bkz. Ç i n tıbb ı,
sayla 4 I D iir l B iç m e n i ve S a l “ i,
savla 2 2 4 - 2 5
lîıınııhı « ö n lü ğ ü n ü z, J lo k o ıa lif [>ar.^öıtk- i ıU-r üzerine öasılaıı Çin kaligrafi karakterleri. Çin «eleııeğine «öre kozm ik s p s H P P cevherin lin in im i oluşturun ve din am ik etkileşimleriyle doğal clıiııy«ıııııı işleyişini düzenleyen boş elemeni in i s i m lerini verir: su, fileş, t ah ta, melal ve toprak, l enısil s a n a lında hoş elem eni toplu olarak beş kap lan la va da farklı hay van larla simgelenir. Ayrıca ııvgmı bir doğal olgııvla ya da üretilmiş hir nesneyle de işaret edilebilirler: örneğin ne h ir (sn a n la m ın a gelir): alev ya da fener (a te ş); a ğ a ç la r ( t a h t a ) ; ıııelal aletler ya da altın (m e ta l); ve yer ya da kap k a c a k (to p rak ).
Toprak
B eş g e z e g e n in
T o p rak elem enti
ru h ları
herhangi b ir ana
Beş gezegenin
yönle değil de
ru hlarının
m erkezle ve avrıea
l (). yüzyıla ait
iıısaıı m idesiyle
b ir tem silinin hıı
eşleşir. M elali ya
detayınd a M erkür
da ondan çıkarılan
ve \ eııüsYuı ruhları
m etal özii ürettiği
tasvir edilir. M erkür
söylenir. Ancak
ve \ en üs ün h aşlan
suyla ııegalil bir
üstünde görülen
ilişkisi vardır, zira
Ç in ce h arfler,
suyun özgiiree
her elem entin bir
akm asın a engel
gezegenle ilişkili
olur.
olduğu teorisini yan sıtarak su ve m elali işaret (‘der.
152
A teş
Su
S u (yin %ii ıhı
n egatif en erji) sem bolik
Meşin a n a yönü friiııey. ilişkili okluğu
olarak kıı/ey ve kışla: itisaıı vücuduyla
m evsim se yazdır: iıisaıı vücııdııınlaki
ilişkili olarak «la bö b rek lerle b ağlan tılıdır.
yeri kalptir. Kı ıııli kend ine süıııiüğiiııdc
T ah ta y ı (a k a çla r) ürettiği, am a ateşi
külı* dönüşerek toprağı yarattığı söylenir,
söndürdüğü kabu l «'ililir.
(ü'l^i'li'liııı erili'h ilıliği mctallı* yıkıcı hir ilişkisi vardır.
Tahta
M e ta l
T a h ta doğuyla, h alıar m evsim iyle ve iıisaıı organlarınd an karaciğerle özdeş h ir
Batıy la. güzle ilişkili olaıı m etal, iıisaıı
«‘If'iııcııitir. T a h ta ateş elem en tin i Itesler,
o rtaya çıkardığı kahııl ed ilir (çün kü su
an cak toprağı olum suz elkil«*r ı;üııkü
içerir). Ne ki tahtayı yok eder, zira m elal a letler ağaçları kesm ek için kullanılır.
çekerek kurutur.
I m s İii
bedenindi* akciğere karşılık gelir. Sııyıı
Uğurlu Çin Kaligrafisi ve Sembolleri Ayrıca bkz.
Çiıı
l'yuııı ve ıızıııı ömür. sayfa İ4ÎÎ
tutmaya ve iletişini ku rm aya yarayan hir araç olduğu kadar,
Çiıı yazı k a r a k t e r i .
sayfa
Japon) kaligrafisi, yazılı sözcükleri kullanarak kayıt
aynı zamanda hir sanal formudur; yazı karakterlerinin dahil olduğu kategoriler içerisinde piklograınlar ve id e t B a m l a r ın da yer alması Iııınun haşlıea sehehidir. Hir kısmım harada göreceğiniz hazı karakterlere veya karakter bileşimlerine, ilellikleri olumlu kavramlardan dolayı öyle çok doğur verilir ki lalıi
özel
hir
değerlendirmeye
tululurlar.
\uksek
süs
leme nitelikleri sahip oldukları anlamlarla hirleşiııce. hu yazı karakterleri
örneğin seram ik
lere, lekslil ürünlerine, evlerin girişlerine ve dekoratif parşö menlere
hasılıp
çoğaltılarak,
izleyen herkese yarar sağladık ları kadar kt yi I de verirler. U zu n ö m ü r v e m u tlu lu k
l (> yüzyıla ail lıu renkli (Jin taşhask ısm d a. ıızıııı öıııiir tanrısı Slm ıı I Ism g’iıı sarı renkteki kul yeııiıııle. ıızıııı ümrii .simgeleyen dairesel s/ıoıı karakteri göze çarpıyor, t liııdc şcllu li la la n 'slıoıı I Isiııg’ı yoldaşı saadet tan rıları I ıı H siııg (sağda) ve İ ti I Isiııg (o rla d a ) eşlik ediyor.
15-t
\ s\ \
"B eş L ü t u f ' s em b o lü
Ç ifte m u tlu lu k s em b o lü
Ç in geleneğine* göre "Beş l.iil ııf* ıızun
Çince .ri karakteri “ m utlu luk'’ demektir,
önıiır (m/iou). refah, sağlık, erdem ve doğul
öyleyse iki x i karakteri yan yana
ölüm dür. Ihı kavram ı temsil eden uğurlu
yazıldığında “çifte m utluluk" anlam ına
sembol lıir shou (ıııü lıü r) karakteri ve
gelir. Çifte m utluluk sembolünün süsletildi
etrafını saran beş stilize yarasadan oluşur.
modelleri geleneksel olarak yeni evlilere
\ arasalar neşe ve ıızıııı ömrü ifade eder
verilir, \ncuk bu sembol evli yu da bekâr
(yarasa “iyi şans" la sest eştir).
lıerkes için çifte m utluluk dileğini ifade eder.
Talih s em b o lü
S a ğ lık s em b o lü
Çince fit karakteri ‘“saadet" ya da "ivi
Çin kaligrafisinde ktıng karakteri sağlığı ve
saıis" dem ektir, dolay ısıyla da lalilıiıı yaııı sıra refah. ııım lıılıık ve memnuniyet gilü
canlılığı temsil eder. İşaret edilen esenlik yalnızca fiziksd değil bütüncül bir nitelik
ilgili lıer şeyi simgeler. Olum lu bir etkisi
taşıyarak sağlıklı ve lıu zıırlıı bir zilini,
olaeağı inancıy la, bıı yazı knrukieri Yeni
bedeni ve ralııı. yaııı sıra bay alından
\ ıl dönemi boyunca kapı girişlerinde asılı
memnun olıııavı iıııa eder.
iııiıılıır.
\
15
Hinduizm’in Fantastik Yaratıkları
A y rıc a bkz.
K iirlallar yılanlara karşı, sayfa 27 Triton, savla 45
Bazı tam ılarııı vaı ı iıısaıı varı hayvan birim inde canlandırıldığı 1 liııduizııı’iıı efsaneleri inanılm az yaratıklarla doludur. B unlar H indistan kara parçasında sonradan ortaya çıkm ış iııaııç sistem lerinde de görülür. Bütün dünyada geleneksel m asallar tuhaf, sem bolik yaradılışlarından kaynaklanan si hirli güçlerle gökyüzüne, denizlere ya da yeraltırıdaki (livar lara hükm eden faııtaslik v arlıklar hikâye eder. H induizm de a n latılan lar da b un lardan farklı değildir. S an atta blu ılan ıı bazıları (G am d a. A ııaııta ve m a k a r a gibi) belirli ta n ıtla r la açık ça ilişkileııdirilerek, sıklıkla onların lıiııek leıi ya da araçları (v a h a n a ) olarak karşım ıza çıkar. Ne ki bu y aratık ların tüm ünün yard ım cı ve iyiliksever oldıığıı söylenemez.
K oruyan yılan
1 7 8 0 li yıllard a san alın ın doruk n oktasınd a olan H indi san atçı K handesh
\nania
tasvirinde altı başlı kozm ik //««•«vı resm eder. Anan t a. lotus çiçekleriyle bezeli katlim okyanus üzerim le karısı L ak şın i ııin nezaret inde yüzerken uyuyan Y işn ıı vıı taşır.
15(>
\sy
\
G a ru d a
A/agalar
Genel olarak. akıl alm az hiı\ iiU ü kteki
Aügular vılansı va rlık lar ırkın d aııd ır ve
kartal kanatları sayesinde gökyüzünün
genellikle mücevherle süslü iıısaıı başları,
lıâkiıni olan b ir adam biçiminde
gövdeleri ve kolları ile yılan bedenlerinin
canlandırılalı C am d a , altııı sarısı tiiyleri
karışımı olarak resmedilir. Deniz altındaki
nedeniyle güneşle ve lliııd ıı tannsı
zengin saraylarda yaşayıp okyanusun
\ İşını yla özdeşleştirilir. Btı "giiııeş kuşu \ işim H ım hiııeğülir (rahatta), (»artıda
hâzinelerini korurken tasvir edilen uogalar doğurganlığı, bolluğu ve denizin
kötücül m /golarla savaşan bir giiııeş
zenginliklerini sembolize eder.
yaratıcı olarak ışığı ve yaşamı simgeler.
A n a n ta
M a k a ra
Ananla (ayrıca Slıeslıa ya da Nnaııta-
Denizlerde yaşayan nutkum ( “Diplerin
Slıesba olarak da b ilin ir) kozmik b ir /logo
[Okyanusun] Kfeııdisi“ Y an m a nın
ya da yılandır. \ işim oıııııı sarmal bedeni
rahatındı) çeşitli biçimlerde beiimlenıniştir
üzerinde, başlarının oluşturduğu (bu
aıııa genellikle balıksıdır ya «la sürüngenleriıı
başlardan altı. yedi, dokuz. Iıalta binlerce
fiziksel batlarını taşır. Dolayısıyla m akam
olabilir) sığınakla korunarak kadim
yan balık yarı timsali bir yaratıktır ve bazen
sularda dolanırken betim lenir. Anatıta
d<* bir fil başına sahiptir, lliııd ıı zodyukmdu
sonsuzluğu sembolize eder.
oğlak burcuna karşılık gelir.
\ - N \ 15 7
Çin ve Japon Kültürlerinde Fantastik Yaratıklar Ayrıca bkz. Kjderha. sayfa 145 l'ek Ilın ıııı/ lıı a l.
H j la 22*1
Balı ııııı fantastik y a ra tık la rın ın birçoğu -ö ze llik li- de ej d e rh a - insanoğlunu tehdit ederken, onların Doğu daki karşılıkları genelde daha iyi k a lp lid ir, buna ejderha da dahil. Ejderh alara ve anka kuşlarına Ç in sanatında sık lık la rastlanır: b irlik te b etim lendiklerinde im p ara to r ve inıparatnriçeyi temsil ederler.
Ayrıca Ç in lilerin -es ki
bronz aynalarda c a n la n d ırıla n - Dört Doğaüstü Yaratığı / “ D arasında yer a lırla r. Gök m avisi ejderha kozm ik doğu böl gesini k o ru r ve baharı temsil eder; kızıl kuş (anka kıısu) ise güney ve yazla bağdaştırılır. Beyaz kaplan ya da tek boynuzlu at batı ve sonbaharla; "k ara savaşçı ", y a ııi
yılanla
sarm alanm ış
kaplum bağa ise kuzev ve kışla ilişk ile ııd irilir.
D ü e llo y a p a n e jd e rh a la r
18. yüzyıla ait İni (»örselen Ç in lahuğıııda yeşil ve kızıl ejderhalar karşı karşıya geliyor. Taşanının merkezindeki daire. Çin sanalında ejderha larııı geneli i k le ele geçirmeye uğraşırken heliuıleııdikleri alev almış inriyi temsil eder. Bu iııei güneşi, ayı. şimşeği ya da gizilgüeii simgeler. /.'>S
-t \
E jd e rh a
Ç in inancında
A n k a kuşu
ejderhaların üç
Narin aııka kıişiı (Ç in 'd e fe n g hunng.
uııa liiıii vardır:
Japonya'da ise lıo-oo) çeşidi şekillerde
gökyüzünde
belim leım üşiir. ama bu egzotik gürülüişliı
yaşayan Inngı okyaıııisiı ıııeskeıı
gönilım işliir. Ihı. güney
kıışa çoğunlukla horoz kafası uygun
lııla ıı //: mağaralarda
ve yazın m uhafızlığıyla
gizlenen jitıo.
da hirleşerek. aııka
I lepsiııiıı ıızıııı
kıişiıııa giiııeşı* dair
ince hir
iynng) sembolik
gövdesi
hir anlam ve
vardır. Suyıııı herekel veren
dolayısıyla
güeüııii leııısil ederler. Ihı yolla da hem
doğurganlık artlın eı güçler
lalilıi hem de konıyııeıılıığıı sembolize
viikler.
ederler.
Tek b o yn u zlu at
A s la n -k ö p e k
Güzelliğiyle iiıılü Asya'nın lek boynuzlu alı
Asya'daki Budist tapınakların dışarısında
(Ç in ’de qilin ya da kytin. Japonya’da kirin)
erkek-dişi çiftler lıaliııde konum landırılm ış
çift eiıısiyelli olarak bilinir, dolayısıyla yin
olan aslan-köpek heykelleri (Çiııredeyö)
ve lYingııı uyum lu birleşim ini, yani ıızıııı
kötülüğe karşı korum ayı simgeler. Erkek
öııırü sembolize eder. Bir kısrağın gövdesi
olanı pençesini hir kürenin (giiııeşi ya da
üstünde lek b ir boynuzla (açlanmış ejderha
Bııdisileriıı ışık saçan mücevherini temsil
başıy la tahayyül edilm iştir.
eder) üstüne koyarken, dişiııiıı pençesi alım da vavrıısıı vardır. \ > \
s
! 5 ()
Çinli Âlimlerin Dört Sanatı Ayrıca bkz. Yedi Tcıııcl Bilim ,
savla254-35
E sk i ça ğ la rd a Ç inli âlim lerin eğilim li ve kü ltü rlü kişi,
,
,
. . . . .
,
.
ı
ı
ıı
n-
ler say ılm aları için im tih an verm eleri yeterli değildi. İm âlim d en Dürl S an at ta (ıSYp), yani dengeli ve tu tarlı bir kişilik salıib İ olmaya, v arav aıı ve ra h a tla m a tekn iği olarak da k u lla n ıla n b e ce rile rd e yeterli olm ası da b ek len ird i. Bu Dört S a n a t -m ü zik ., ed e b iy at, re sim ve “o y u n ”- g e l e n e k sel o la ra k onları icra ed erken k u llan ılan g ereçlerle sem b o lize ed ilm iştir. Bu g e re ç le r seram ik lerd e toplu o la ra k , re s im lerde ise S iy i u ğ raşı için d e k ile r ( “ O ıı B il ge K ad ın d a oldu ğu g ib i) o n la rı ellerind e tu tark en b etim len ir.
 lim m üzis y e n
Solda göriilcıı dingin müzisyen ligürii I. yüzyılda yapılm ıştır. Çinli san atçı, kendini telli çalgısı gv/r/ö/i (b ir m üzik san atı va da (fin sem bolü) çalm ay a kaptırm ış b ir illimi can lan d ırarak rniiziğiıı dinleyenleri başka bir â lem e götürm e gücünü harika b ir şekilde a k tarm ıştır.
i 00
& O /n ya da m ü z ik s a n a tı
Shu ya d a e d e b iy a t
(Çin ısın/itıi (bazen lavlıı olarak da geçcıı,
Ihızeıı yanında fırça ııçlıı kalem leriyle de
\ıılik (.liıı ı* ait geleneksel l»ir İr ili raim )
betimlenen, konuna am acıyla dekoratif
m üzik sanalını {(/iri) sembolize eder.
k ılıfla r içine yerleştirilip kurdelemle
Müzisyenlikte ustalaşmak beceri ve
baklanmış hıı kitap kümesi, edebiyatı ya
çalışına gerektirir, yetkinleşmek için çok
da kaligrafi sanatını (s/ııt) semin »lize eder.
çaba harcanır. \y rıe a ıııii/ig iıı müzisyeni
(Ih ı liir (Çin sembollerini sık sik süsleyen
dalıa yiiksrk hi r m anevi düzeye tasa lığı
kıvrım lı şeritler ya da kurdelelerin <ıııli! rın
kabııl edilir.
özel ya da kutsal m ahiyetini işaret ettiğini belirtelim .)
H u a ya da res im s a n a tı
Q i ya d a “oyun " s a n a tı
(Jiıılileriıı fırça resmi sanatı (/uta)
O yıııı sanalı (
genel olarak b ir çift sarılı parşömen
beyaz taşların knııdıı£u iki çanak bıılım aıı
lo ıııanyln. yani âliııı sanalçılarm diişimüp
eski bir (Çin oyunu tahtasıyla temsil edilir.
tasarladıkları resimleri üzerine zarifçe
Genellikle daıııa tablası olarak tasvir edilse
işledikleri tuvallerle sembolize edilir. Ihı
de aslında bıı b irg o ya da ırrit/i (''kuşatan
parşömenler genellikle pirine kâğıdı ya da
damalar'*) tablasıdır.
ipekten yapılır.
\
\
l()1
G iriş Aynca hkz. 11İİMIII i / III w Il ı ıd i/ ıi M İr u m m lu h ı v«* %'tınlm, ■»oyfu 1-fil—11 S a v ı ı ^ f i h k vc k a i m i l ö r r t ı i »mıİMili/Mii. sav fa 3 2 -3 3
A vru pa'n ın ka d im v r soıı d c ıv rr gelişmiş saııalsal mirası »ü ııliik yaşama, manevi inanca ve ezuterik düşünceye ail pek çok alanı kapsam akladır. Rönesans dönem im le v rııideıı keşfedilen Antik V ııııaıı ve R o m u m u kültürel mirası, bugün hâlâ dünyayı anlam am ıza yardım cı olan arm alar, semboller, sembolik ve alegorik sistemler ve tem aların gelişmesine ciddi k a tk ıla r saklamış olan görsel dağurcıgı ve kutsal kav ram ları canlandırm ak için sembolik şablon lar sunarak Avrupa sanatının gelişmesinde biç kuşkusuz belirleyici olm uştur. Benzer şekilde Ilıristiy n n lığ a ail ko n ular ve semboller de Av rupa sanalına egemen olmuştur; ancak yine de. kökleri derinlere inen pagan güdülerin devanı eden etkisiyle, hayatı eşsiz b ir şekilde olıım lavaıı. sembolik açıdan zengin üsluplar va ra tılııııştır.
V itra y gül
Hu benzersiz giil| tencere I ‘>. v iizvılıln I rnıısn ılnki S aİıııDcııis Hn/iliknsi ııııı kuzey sııhuııno lllilllnr bilgene Kınıtıaıuıel \ iollelle -D ıır lıım fıu ılnıl yerleştirilmiştir. 12. v ii/y ıl ııııııınsıır kilisesinin lınşrulıilıi (A lılm l) Sueer iıı Işınlı (K uyıııınuııl) (im ik lusuruumu ılnvuuır.
IfrJ
- .uf-»)* ' T T
»
« -
^
af* v
-
K a rta l ve ş im ş e k le r
G ü lp e n c e re
Pençeleriyle şim şekleri kavrayan kaı lal
I lırislivaıı kiliselerini süsleyen bu yit raylara
( jrek o -K o ın rıı gök ta ıın sı ve en büyük tanrı
gülpencere denm esinin nedeni, şekillerinin
Z eııs/ Jü p iio ri sem bolize eder. Bu iirkiinç
çok sayıda la çv ap rağ ı olaıı açm ış b ir gülii
yırtıcı kuş. tan rısal efendisinin o öldürücü
a n dırm asıdır. Bıı cam lard aki sem bolizm
doğal silah larıyla b irlikle öyle güçlü b ir
çem b er (m ükem m ellik ve eeııııel), teker
im ge y a ra lı iliştir ki Aıılik Buıııa tını, daha
(son su zlu k), kırınızı gül (sevgi ve din
son ra da Fransız im paratorluğu ıııın
şehitliği) ve M eryem Ana (lekelenm em iş
am blem i olm uştur.
"d iken siz gül**) tem aların ı b irleştirir.
C o rn w a ll D ü k a lığ ı'n ın a rm a la rı
B u rçlar
A rm alar ye a rlık girift b ir lıal alan
Bal ıhların b u rçla r kuşağının 12 burcu
a rıııa e ıh k ta k i sem bolik sistem ler ilk olarak
güneş yılını tem sil ed er ve her lıiri b ir glifle
O rtaçağ A vrupa'sında, savaş alan ların d a
sim gelenir. B u rçlar kuşağındaki sem bolik
soylu bireylerin kim liklerini belirtm ek
sistem in b inlerce yıllık b ir geçm işi:
am acıyla geliştirilm iştir. Corm vall
gezegen ve elem ent etkileri ile diğer
D ukalığı um arm a la rın ın m erkezinde,
etkileri birleştiren , ayrıea ınakrokozınos
siyah (sam u r rengi) yüzeyi oıı hoş adet
ve n ıikrokozınosa d air a n lam lar taşıyan
Bizans sikkesiyle (altın m adalyon)
oklu k ça karm aşık b ir yapısı vardır.
süslenm iş b ir k a lk a n vardır.
Greko-Romen Olympos Tanrıları ■İl nca bkz. A d a d . sayla 9 0 Şi vn, sayfa 1(15
A n tik A tınaıılt şair H esiodosııtı
Tlteogoıtia*\ gibi yazılı
eserler G reko-R om en panteonu ta n rıla rın ın yaratılm asına d air o zam an ki inancı anlam am ıza yardım cı olur: ancak onlara yeniden yaşam veren, yeni bitıyıla ulaşan tasvirle rid ir. özellikle de heykel, resim, m ozaik ve d eko ra tif vazo biçim in d eki eserlerde görülen tasvirleri. Eıı önem lileri, Olympos Dağı nda yaşayan 12 O lym poslu’d u r (bu ta n rı la r ve onların sanatta tan ın m aların a yardım cı olan sim geleri ile riki sayfalarda açıklarım a k ta d ır).
O lym po s ta n n la r ı
(ü ıılio Koınaııo ıııııı (1 4 0 9 -1 5 4 6 ) İtalya. M aıılua ila l’alazzo del Te nin Devler Salonu için yaptığı İni fresk. ınaııiyerisi üsluplu lıir Olympos tasviridir, (şimşeğini sıkıea lııla n /.eııs/Jüpiter ve elinde çatal zıpkınıyla Pııseidoıı/Neptün "illi belli bazı Olyıııpns la ıırıla rın ı seçmek ım inikündiir.
Z e u s /J ü p ite r
Olympos tanrı hırının ilki ve eıı önemlisi Zeııs/Jüpiter kılıktan kılıca, şekillim şekle girebilen bir I»aştan çık a rın olsa
H e ra /lu n o
ila. kalasım la tacıyla heybetli, olgun lıir
M era/luııo. Zeııs/Jüpiter'iıı karisi olarak
aılaııı olarak resmedilir. Başlıcu simgeleri
gökyüzünün kraliçesidir ve dolayısıyla
olan kartal ve yılılırım (ya ila genellikle
genellikle (arıyla resmedilir, Gösteriş meraklısı olmasıyla da tanınır ve bu
asayla simgelenen şimşek) gökyüzüne lıiikim ivetiııi sembolize eder.
m erakı nedeniyle görkemli, çalımlı tavus kuşu (k u v n ık tüylerindeki gözlerin Argus Paııoptes'in gözleri olduğuna inanılır) onun için ııygıııı bir simge olmuştur. Tavus kuşları sıklıkla I lera ııııı arabasını çekerken resmedilir. P o s e id o n /N e p tü n
Poseidon/Neptiin su d ivan ım ı, özellikle de denizin hâ kim id ir ve uzun D e m e te r/C e r e s
sakalıyla güçlü b ir yaşlı adanı
Demeler/Cleres tanın la en yakın buğı olan
görünümündedir. Genellikle
C reko-R oıııeıı taiınsı. olgıııı bir toprak ana
ona deniz adanılan ve arabasını
figiiriidtir: bıı nedenle genellikle başında
çeken denizatları ( lıi/t/nmını/ms)
taşıdığı taç biçim li başakla, buğday demetiyle veya elimle tuttuğu ekim i
eşlik eder. Plinde tııltıığ ıı usaylu sembolize edilir. Bu üç dişli
orağıyla tanınır.
denizci mızrağı ya da çatal /ıp kım h r.
Greko-Romen Olyınpos Tanrıları Aynen bkz. K ros/A m o r ya d u
(ireko-R om en m itolojisinin sonraları —özellikle Rönesans
( ıi|)ido. sayfa 171
döneminde— sanat eserlerinde betimlenecek olan en po
ll v lilik ve o l p ı ı ı l ı ı k .
püler tem alarından b iri, güçlü sava} tanrısı Ares/M ars
ı.1233
ile baştan çıkarıcı aşk ve doğurganlık tanrıçası (aslında H eplıaisto s/V ıılraııu s la evlid ir) A fro d it/V en ü s arasında ki tu tku lu ilişkidir. Ilıı iki tanrı gibi, erk e k lik ve ka d ın lık , saldırganlık ve edilgenlik gibi lıeııı b irb irin e zıt heııı de b irb irin i çeken ilkeleri simgeleyen tanrı ve tan rıçalar a ra sındaki fiziksel ilişki alegorik tab lo lar için h arika b irer konu olurken, ayıu zam anda sanatçılara fiziksel m ükem m elliğin somut ör neği olarak yarı çıplak beden ler resmetme fırsatı verir.
Aşk ve savaş
(»reko-Konıcıı aşk vr savaş tanrıları F raıısı/ sanatçı Picrrc M ig n a rd ıu
Mars re I en iis ( 1(>.">8) adl ı l a lı l u s in ı d a kolayca
tanınıyor. F.serde A lro d it/ Venüs'e sarılm ak üzere olan Ares/Mars genelde olduğu iizere zırh kuşanmış, berikine ise çocuk melek K ros/A ıııor/ Cııpido ve hir çift güvercin eşlik ediyor.
/6 6
H e r m e s /M e r k ü r
I lem ıes /M erkiir havadan gelen ilahi habercidir ve oıııııı o siinıtli yürüyüşüne kanallı şapkası ve sandaletleriyle işaret edilir. Ihı geııç tanrının en dikkat çekici simgesi, şifa ve nrişi simgeleyen iki y ılanla çevrili kanatlı haberci asa.su lı r (Av*n ikvion ). H e p h a is to s /V u lc a n u s
I lak tefek. >akal I lr|>lnıislos/V ulrumıs sanal esrrleriıııle çok sık leııısil elliline/., edildiğim le ile elinde lıir değnekle resmedilir. Dimim dışımla, ateşin ve deıııireiliğiıı tanrısı genellikle ateşli dem ir orağında, ona atfedilen simgelerle giist erilir: örs. çekiç ve maşa gibi demirci aletleri.
A re s /M a rs
Savuş tanrısı Ares/Mars genelde -A fr o d ilA emiş le ürliklc olduğunda çık a rd ığ ı- silah, A fro d it/V e n ü s
zırlı ve miğferle
\fr ıw lit /\ cııüsü n güzelliği. şehvet
resmedilir.
düşkünlüğü ve cinselliği sanal eserlerinde çıplak \e şıılı pozlarda resınedilmesiyle
Simgeleri arasımla kurt (zira oğulları
vurgulanır. Ihı kendini beğenmiş gii/ellik
Roımıhis ve
tanrıçası b ir el ay nasıyla sembolize
R rıııııs ıı dişi bir
edilmekle b irlik le, aşk \e doğurganlıkla
kııri euızim ıiştir)
ilişkisi nrdcniv l<‘ Eros/AınorA ıi| >iı lı ı.
ve giiya saldırganlığından ve yıkıcılığından
kırm ızı g iillrr, beyaz güvercinler ve diğer çiçek ve kıışlurlu ım ıln ııd ırılır.
dolayı ağaçkakan da vardır.
!<>.
Greko-Romen Olympos Tanrıları h n r a bkz.
krigna.-;ıyfu 105
\y« sayfa 215
klasik edebiyatın yeniden keşfedilmesiyle birlikte. O lla »ra n" •' • » . A vrupa’sı zihniyetinin sona ermesinde rol oymayacak olaıı hümanist bakış açısının gelişmesi, özellikle 1.~>. yüzyılın başı ile İt), yüzyıl arasında İtalya'daki saııat yapıtlarına coş kuyla yansıdı. Rönesans dönemi sanatçıları Greko-Rom en tau n ların ın nefes kesici m aceralarından ve o ş ü p h e li alılak anlayışlarından esinlenmiş olsalar da. ko m ılan nı güncel ideallere uyan yüzler ve bedenlerle, güncel sinde
tarih
pagan
geleneksel
da
içeri
resmettiler.
layısıyla ait
sıklıkla
sahneler
Do
öncesine
tanrılarının simgelerinin
resimlere dahil edilmesi onların tanınm asına çok yardım cı oldu.
O lym p o slu ik iz le r
iia ııs ız suııulçı Nirolus de P lallr-Ylım tagıU M iı (1 6 3 1 -1 7 0 6 ) bu ılraııtatik tablosunun iist kısmında A |)ullnıı/A |inl]o ve A rteınis/D iana görülüyor.
\iuhe'nin ( Ufuklun tu Ilı tabloda, ikizler a m ir in i Leto adına kibirli Ninbc yi rrzalan d ın rken resnıedilivıır. /6 S
A p o llo n /A p o llo
A rte m is /D ia n a
\rteıııis/Diaııa ııııı ikiz erkek kardeşi
Ay tan rıçası Artem is/Diaııa. saçların ı
Apolloıı/ \|><ıll«ı ( •reko-Kometı giiııeş
süsleyen güm üşsü h ilalli1 sem bolize edilir.
tan rısıd ır; güz kam aştırıcı parlaklığın a
Bak ire tan rı atletik b ir avcı olduğundan
suıınl eserlerinde alın ı sarısı saçları ya
ayrıca kısa b ir ıırba giyer ve b ir ya\ ile ok
da halesiyle işaret edilir, okları da güııeş
dolu sadak taşır, \ yn ca ona a\ köpekleri
ışın lan ın sem bolize eder. L ir oıııııı m üzik
de eşlik eder.
sevgisini sim geler, defne çcleııgi ise kaybettiği D aphnc*yle ilintilidir.
A th e n a /M in e rv a
H e s tia /V e s ta
T a n rıça \l!ıeııa/M iıterva aklın , el
İle r zaıııaıı O lyıııposlıı tan rılard an biri
san atların ın ve savaşçılığın ham isidir.
sayılm ayan lle s tia . O lyınpos Dağı nın
K ah ram an ların efendisi olarak m iğfer ve
kalbindeki ateşi y ak ın ış, oıııııı Roıııeıı
pelerin (aegtJt) giyer ya da M cdıısu'nuı
karşılığı \ esta ise Iııı alevi Roma daki
kafasın ı taşıyan b ir göğiis zırhı tak ar.
tap ınağında, sürekli yan m ak üzere
A tm alılara zeytini verdiği için hıı bitkiyle
kortım u ştıır. Bu alev h ayatın devam lılığını
tem sil ed ilir. \ııeak başlıca sim gesi,
ve ııvııııılıı ilişkileri sim geler.
bilgeliğini sim geleyen baykuştur. W
ı
169
İk in c il G r e k o - R o m e n
Tanrılar ve Karakterler !ııırnbkz.
Ç oklukla çekici ya ila sembolik figürler oldukları için
llıısiNsk 'liı'ı ’iıı
saııat eserlerine koıııı olıım ş birçok ikincil Greko-Hoıneıı tanrı ve mitsel k a ra k te r vard ır. Örneğin liumalı tau n Vıııor ya ila Gııpido ıııııı \ıılik ^ ıııuın ılaki kargılığı olan E ro s, aııııesi A fro d itA rııüs'iin yan ın da tom bul yanaklı çocuk melek olarak , ya da güzeller giizeli Psyklıe'niıı âşığı olarak görü lür. Renkli konular sunan b aşka tan rılar ila vard ır: Kylıele gibi güçlü bir gizem küllünün odak n o k ta sı olan şarap tanrısı D ioııysos/Bakklıos b un lard an biridir, k vb ele niıı dehşet verici bir tarafı vard ır, an cak k ork u nç luğun gürsel açıdan en çarp ıcı örneği, yılan saçlı kopuk başıyla (gorgoncitnı) betim lenen G orgon M edusa ılır.
G o rg oneio n
I arilı ü ıırrsiıld r lıir kıızrv \frikn şehri ulan \ olııb ilis teki (bugünkü k as) Knıııa m ozaiklerine ııil soldaki ılelayıla giiriileıı u slara dizilm iş İrssem la n la Corgnn M rılıısu ıım kııpıık başı rrsm eıliliyor. Hu go/gı/m’io/um kiitü g iiçlrri korkutup kaçırm a giirii olduğu düşünülüyordu. IT O
E ro s /A m o r ya da C upido
M e dusa
T asvirleri R önesans san alın d a «örülen
Yunan m itolojisin e göre Medusa yıkın
p u tta va da (im aret t oy a esin kaynağı olm uş
saçları ve taşlaştıran b ak ışlarıy la üç Corgon
aşk ve in ik ııın ın geııç tanrısı k an atlı Kros/
kız kardeşlen biridir. Rerseus taralın dan
A m or va da C ııpido genellikle yayı ve aşk
kandırılıp kendi yan sım asına bakarken
duygulun uyand ıran o klarıyla betim len ir.
başı kesilm iş, sonrasınd a bu kesik baş
Ayrına körleşm iş olarak (zira aşkın gözü
\tlıeııa/M iııerva tun k alkan ın a (aegi.s)
kördür) ya da alevli b ir m eşaleyle de (ateşli
yerleştirilm iştir. Hu sem bolün (gorgon eion )
tu tk u lar a n la m ın a gelir) gösterilir.
kötülüğü defettiğine inanılır.
D io n y s o s /B a k k h o s
K yb ele
Üzüm ler ve asm a y ap rak ları, arad a bir
K sasıııda Krigyalı b ir tan rıça olan
O lvınp oslıılar arasın a alın an C reko-
k y b ele ye Antik Rom a (la M ngna M ater
Hoıneıı şarap ve bereket tanrısı Diorıysos/
(Büyük Ana T a n r ıç a ) o larak tapındırdı.
H akklıos'ıı gösterir. T irsu s, yani ucunda
Bu nedenle, başın da kule şeklinde tacıyla
kozalak olan a sm a ve sarm aşık sarılı
ta h tın a kurulm uş halde, iki yan ın da, onun
değnek b aşlıca sim gesidir, ayııı zam and a da
gaddarlığını sim geleyen ve b atta belki
b ir fallus sem bolüdür.
arab asını da çeken a slan larla belin den ir.
171
Greko-Romen Erkek ve Kadın Kahramanlar G rck o -R o m e n m iller i g e rçe k ü stü k a h ra m a n la rın lıik âye-
\ynca bkz. K iilır a n ıa ıı.
, O rıııiH 'c k .
savfa 17
, ... sayla lo
,
. .
. ,
..
. ,
.
. ...
le n v-le d olııp1 ta şa r: I leraklcs/l lerku l ve onun on a ı ışı4 s gibi. Ilıı k a lıra n ıa ın ıı a sırla r boyu nca sa n a t eserlerin e konu olm ası, bu tip ark etip sel figürlerin ve onların giiva a ş ıl m ası im k ân sız zo rlu k ların iislesin d en gelm e hikây elerin in ne denli k alıcı ve esin verici olduğunu k a n ıtla r. T h eseııs, P erscu s, Iasoıı ve A rg o ııau tlar gibi diğer k a h ra m a n la rsa çok b tiviik lıir teh lik e ya da zafe r an ın d a b e tim le n m iştir. K ad m k a h ra m a n la r b u kad im
a n la tıla rd a
daha
önem siz fig ü rler o lm u şlarsa da, ö rn eğ in A rak lın e ve D ajd ıne gibi k a h ra m a n la rın
h ik ây e le ri
avııı
şek ild e, in sa n a d air sonsuz te m a yı işleyip sem bolize elm iş ve bazı u n u tu lm az im gelere esin kay nağ ı olm uştur.
A po llo v e D a p h n e Ita ly a n sa n a tçı A n to ııio del P o lla iı ıo lo iıı m ( y a k . İ4 .3 2 -U 8 ta b lo s u A p o llo ve D a p h n e i j> A p o llo (b u ra d a b ir R önesans p re n s i uj|bi g iy in ip k u ş a n m ış tır ) D a p h n e y i y a k a la d ığ ı a n d a e a ııla ııd ır ıln ıış lır . A ına D a p h n e ç o k la n d e fn e a ğ a e ıııa d ö n ü ş m ü ş tü r.
172
\ Rt l> \
H e ra k le s /H e rk ü l
I lerakles/l lerkiil haclarda I»ebek o larak . Ilcru/lııııo tarafın d an em zirilirken. ya da iki vdanı boğarken resm edilm iş. a n ca k kıısıırlıı b ir yetişkin k alııa ıııa ıı olarak m aceraları san atta dalıa çok karşılık bulm uştur. Hu durum da b aşlıca s i l i le s i silahı -s o p a s ı- ve üstfıııe
İason
giydiği aslan postu
A rg onau flan ıı lideri İason ıı/un sarı saçlı
(N om ean) olm uştur.
ve leopar postuna sarınm ış olarak tasvir edilir, genellikle de bu k ılıkla resm edilir.
D aphne
()\sa aslında onun en önem li simgesi
Güzel D aplıııe. Apollon/Apollo'mm
Altın Post tur.- A rgoııautlarııı kah ram an ca
arzu ların ı kab a rtm ış, a n ca k ondan kaçıp ,
seferinin am acı onu K o lkh is'tcn geri
b ir n eh ir olan b a b a sın a kendisini onun
alm aktır.
pençesinden k u rtarm ası için yalvarm ış ve bunun üzerine o ra cık ta b ir defne ağacına dönüşm üştür. Artık bıı ağaç, tan rının
A ra k h n e
taktığı b ir defne tacıyla an ılan nytnphı
Yunan m itolojisinde A rakhne dünyanın
sim geler.
en kabiliyetli dokum acısı olan genç bir kadındır. Oyle ki ta n rıça Atheııa/Minerva (va da Pallas A llıeııa) kendisinden dalıa iyi olduğunu kan ıtlam ası üzerine Araklıııe'yi örüm ceğe dönüştürerek cüretkârlığını cezaland ırır. Hu nedenle örüm cek ya da örüm cek ağı. yaratıcı A raklıııe'yi sim geler.
■
Kel( Tanrıları ve Kutsal Sembolleri ■Unca bkz.
I.a lin lıa«;ı. ■siy la |0<»
Keli sanatı doğal dünyayla kurduğu giiçlii bağla dikkati çe ker. Örneğin La Teııe tarzının çetrefilli metal isçiliği. Kehlen* has sanatkarlıkla özdeşleşmiş o soy ut. akışkan bitkisel form ları sergiler. Bunların üç ana tanrıça ve boynuzlu tanrılar gibi bereket simgeleri oldukları düşünülürdü, \neak tıpkı kutsal üçlünün dogutıı. yaşam ve öliiıııü temsil etmesi gibi, bu savaşçı küllıir içinde de kimi tanrıçalara ölüm ve Öbür Dünya yla ilintili oldukları için tapılırdı. Onları simgeley ebilecek hayvanlar sıklıkla, esasında giiııeş tekeri ve sonsuzluğu ifade eden çem berler biçiminde temsil edilmiştir.
K e lt haçı
K eli luıçı (dürt L<»İıı üzerine hiııeıı h ir çem b erli h a r)
K u ts al t e k e r v e haç
h ir I lırisUyunlık
Britany a Adaları ııda
sem bolü o la ra k , hıı
htılım aıı hıı Keli haçı
ilin \\rıi|»a ııııı Keli
Keli vı* I lırisiiyun
kısılurıııu. özellikle
seııılMillerini b irleştirm iştir;
hııııun sonucu olarak
yayıldığında
da pagan dinlerinin ve
b enim senm iştir.
I lırisiiy anlığın m istik
Ancak hıı haç
an layışlarının yogıııı hir
gİineş (ekerini,
şekildi* kay Kaşınasım
uzay ı ve dört an a
leııısil etm ekled ir. T aştan
yöıııi leııısil eden.
haç. k e li sun alm ın tipik
K e ltlcrr aiı çok
h ir özelliği olaıı ak ışk an ,
d aha eski h ir kıılsal
iç içe geçm iş m otiflerle
sem boldür.
kahurtıııu biçim inde uyulm uştur.
l~4
"/
&
IH I
j
^ Tl
E pona
C ern u n n o s
k e llle r birçok al tan rısın a tap ardı. Ilım ların
d eriştiren b ir lır r r k fl tan rısı oldıı^ıı
arasında en önem lisi, h ir ya da iki alla
düşünülür. zira -ö rn eğ in (»m ıdeslrııp K a z a n ın d a - çevresi lıayvaıılarla ılnlıı.
b irlik le h ir kadını tem sil eden L p o n a v d ı. \l doğurganlığının tan rıçası olduğu
geyik boynuzlu b ir erkek olarak lıetim lrnir.
düşünülen I .poııa ııiıı im gelerinin eeııaze
Oıııı kısm en (m isil n lc ıı geyik cinsel giicii.
sanatınd a •'örülmesi. <>111111 ayrıca O hiir
ağ aç dalına b c ıız c r boynuzları ise lıer yıl
D ünya ya •'iden ölülere eslik etliğim*
yenilendiği için \elliden do
(at sırlın d a ) inanıldığını ak la getirir.
M a tro n a e ya da d e a e m a tre s
Savaş ta n rıç a la rı
K o m a ıı-k clt döııeıuindeıı kalm a birçok laş
Sim siyah tüyleri olan kargalar ve kıız•'iııılar
heykelin \e rölyefin alım da nıtı/m ntır yu
leş yedikleri ve dola\ isi\la savaş alanlarında
da t/ra r m u lıvs (L a liııe rd e "a n a la r
göründükleri için ölüm le ilişkilendirilm is.
ya da
"a n a ta n rıç a la r") yazısı vardır, h anlard a
ayrıca o yırtıcı çıtlık la rıy la gaipten haberler
hehek. m eyve, ek m ek, mısır‘ gibi bereket
getirdiklerine inanılm ıştır. O nedenle
sem bolleri ile toprakın cöm ertliğini gösteren
bu kuşlar Irlaııdalı M adıa. Hadhlı ve
diğer işaretleri ellerinde lııla ıı. o iıın ır
Morrigüıı gibi, birçok şekle bürünen savaş
vaziyette iiç kadın •'örülür.
tanrıçalarını sem bolize ederler.
A y rıc a lıkz.
İskandinav Mitolojisi Sembolleri
A ğ a ç . sa\ fa 9 PeftUMUH, sayfa 2 2 9
Diiııya ağacı ya da kozmik ağ aç Yggdrasil İskandinav mi tolojisinin merkezini oluşturur. Klsaneye göre. Yggdrasil iıı içerdiği düııvalar arasın da tuıınlarııı (Aesir) evi \sgard. insanların evi Midgard vc yeraltı diyarı Nilllıciııı vardır. Odiıı in liderlik ettiği Acsir tanrıları bereket ruhlarıyla (Y'unir) ittifak yapm ıştır, ancak hilebaz l.oki
11iıı
de a r a
larında bulunduğu savısız düşm an giiçlc savaş halindedir ler. İle r sevin kıyamet savaşında (Ragııarük) vok olacağı söylenir. D oğaya ve sav aşa yapılan bu ikili vurgu, örneğin O rtaçağ İskandinav dövm e dem ir işlerinde ve resimli kış larında. stilize edilmiş bitkisel ve hayvansal form lara ve savaş sahnesi tasvirlerine yansımıştır. D o ğ a ü s tü k ü h e y la n
(»otln tıd d aki İsveç adası Ijaıı^ v id r dr İMiltıııaıı 9 . yii/y ila ail lııı resimli laşia afııı sekiz lıarak lı olm ası oıııııı kesinlikle Slri|iııir nld ıı*ım ıı gösteriyor. Slcip ııir (>ek m ıılılem eldir.
176 w
Y gg drasil
İskandinav kozm osundaki dü nyaların, hir di^hııdak ağarı olan Yggdrasil la rafında ıı taşındığı tasavvur edilir. Yggdrusil dört an a yüııüıı erkek
S le ip n ir
geyiklerini besler:
I ok i ile S v a d ilfari adlı alın çueıığu olaıı
tepesinde b ir karlal.
Sleip n ir. Odiıı iti sürdüğü sekiz ayak lı gri
ü ıL ln iııcIe bir ejd erha yaşar. Korıııııa ve ebedi «ıızıııı sem bolü olan Yggdrusil Ihıgııarnk savaşından i" k ıırlıılaeak lır.
b ir a ttır. Ukaııdiııa\ m itolojisinde a tla r genelde bolluğu ve bereketi leııisil ederdi. Sleip n ir gök ile yeraliı dünyası arasınd a lıızlı a ıııa ra h a tça seyahat edebilm esi nedeniyle ideal atııı sim gesi olarak kııisaııırd ı.
G e ri v e Fre ki
G u llin b u rs ti ve H ild isvini
Odiıı e iki kuzgunun \ııııı sıra («eri ve
bereket ruhları l ıerv ve l'rey ja'ııııı altın
I reki adınd a iki kıırı da eşlik ederdi.
kıllı yuhunduuıuziamıa ((«ıılliııbıırsii ve
P isb oğ azlıkları) la laıım aıı bıı ku rtlar
I lildisvini) bindikleri söylenir: bunlar \ aııir iıı
(Odiıı iıı onları \ aIItaIla da kendi
temsil etliği bereketin lıavvaıı seıııln»İleridir.
tabağın dan beslediği söylenir) Odiıı in
Yabaııdoııııızları gıielü ve saldırgan bav vanlardır. Ihı nedenle İskandinav savaşçılan
em ri a ltın d a k i acııııusız ve lıer şevi yiyip bitiren güçleri, dolayısıyla ila sav aşta zafer
\ aııir iıı hayat veren korum asına girmek ieiıı
kazanıııav ı sem bolize eder.
üzerinde vabaııdoımı/ım a benzer imgeler va da am blem ler olaıı m iğferler takardı. /7 7
Hıristiyanlığın Kutsal Üçlüsü A y n e n hkz. I'ç g c n . sayfa 10 I a l in h a ç ı, sayfa l 4l<»
Yahudiliğin kııisıılııı figüratif tem sillerine karşı duyduğu. Eski A lıit'tcıı m ülhem hoşnutsuzluğu d evralan H ıristi yanlığın K utsal l elüsii (B ah a T a n rı. Oğul ve Kutsal Ruh) başlan gıçla scıııbolik olarak , sıklıkla da üçgen şeklinde gösterilm iştir. Bir gözü çevreleyen iiçgeıı ya da bir bulu lun içinden çıkaıı el. Baba T an rı an lam ım ı gelebilir: ismi ni yazan V unaııca yazı k arak terleri Oğul T an rı yı an ıştı rabilir; b eyaz b îr gü vercin yu da alev Kutsal R u h a ya da Ihılın I Kııdiis e işaret edebilir. D aha sonraki dönem lerde “‘ L ü tu f T a h tı” tasvirle rinde B aba T an rı tah tın da otu rm u ş, başının iisliinc tüneyen güvercinle çarm ıh a gerilm iş Isa’yı taşıyan göksel
hüküm
d ar olarak gösterilm iştir.
L ü tu f Tahtı
1Islat ( ».I I. ııiıı l çit'ine ( 1 4 7 1 ) , uL ü l ı ı f T a h ı r ya
«la "M rrlıam rl l'a lılı' adlı c a m , iki yaıııııda m H rklcriıı reafakal (‘İliği lalılıııda nlııraıı İlaha T a ıu T y ı Oğııl T a u n u m çarıııılıa «zcrildiği lıaçı tu tarken resm ediyor, k u tsal Ih ılııı sem i Kilize edeıı Beyaz G ü v e n in Isa tıııı h a s ın ın ü s t ü n d e «rürü İ liy o r .
I7S \ \ ın ; \
A lfa ve O m ega
K u ts a l Ruh
Yeni V iıifie (V ah iy - 1:<>) Bu ha T a n rı
Kutsal Kıılı (ya da Ihılın I Kudüs) eıı çok
“ Alfa ve O ıııega. b aşlan gıç ve son İtenim
beyaz güvercinle sem bolize edilm iştir,
h ııy ııru r ki bıı nedenle Y unan alfabesin in
özellikle de (leb rail in Meryem e Isu ya
ilk ve son harfleri onu sim geler. Ihı lıurfler
h am ile olduğu m üjdesini verm esini ve Yeni
İncil i an ıştıran açık dııraıı b ir kitabın
Ahit. Murkos İncili nin (1 :1 0 ) “\ e kem li
sayfaların a yuzılmış olabilir.
üzerine Kıılı uıı güvercin gibi indiğini g o rdii" sözüyle betim lediği Isa um %afi izini gösteren tablolard a.
T re fo il
IHS
birbiri için e geçm iş iiç balık gibi iiçgeıısi
( Genellikle zarifçe iç içe geçirilm iş şekilde
m o tifler I lıristiyaıı san atın d a Kutsal
resm edilen IMS \a da II l(i harflerine
l çlıi yii seınİKilize eder. Ihınlardaıı biri
I lıristi\anlık bağlan ım da b ir tabloda \a da
de üç yaprağın birleşm esini tem sil edeıı
arın alı kalkan d a rastlan ab ilir. Ihı am blem
ve Aziz P a triek 'iıı Irluııduhlurn Kutsal
Mesih Isa’nın Y u n an rad ak i ilk harflerinden
l çlıi ııiııı birliğini a çıklam ak için örnek
tü rem iştir, dolayısıyla da Oğul T an rı yı
verdiği yoncayı an ım satan ttvfbiM ir
sim geler.
(üç yapraklı yo n ca). Ihı m o tif kilise p encerelerinde sık sik kullanılır. W H l İM
779
Isa’nın Doğuşu ve Çarmıha Gerilişi Ayrtca bkz. T a ç. sayfa 2 1
Isa ııııı h ayatın dan sahn eler O rtaçağ. Rönesans ve Karşı Reform dönem lerinde H ıristiyan sanatının popüler ko nularıydı ve şapeller, kiliseler, m an astırlar ve k ated ral lerde ah arın üstüne asılm ak üzere dini k urum lar, devlet yetkilileri ve d in d ar sivil ham iler tarafın d an sipariş ed i
m
lirdi. A ralarından lıiçlıiri Isa ııııı Beytlelıem de Doğuşu ve ( ’Uİgntlıa da Ç arm ıh a Gerilişi k ad ar popüler olm adı. A y n ca Neni \Iı it İncilleri Isa ııııı doğum unu ve ölü m ü
m
m
nü çevreleyen koşullar hakk ınd a san atçılara birçok detay sun ark en, o n lar da bu sahnelere sanatın izin verdiği ölçü lerde derinlik ve d ram k atm ak tan k açın m ad ılar. B u rad a bazı ortak sembolik d etay lar dikkate alınm ıştır.
M ü n e c c im le r
M alla İncili ( 2 : 1) Isa \ı hıılıııak üzere Ş a r k ta n gelen m üneccim leri (L a tiııce si nıttf'i)
B iz Ü ç K ra l
a n latır. S a n a tç ıla r
Hressanoıır ahşap
H 'oııun lo di
hıı bilgeleri, hediye
levha üzerine
olarak ellerinde
yağlıboya tablosu
a lın ı (k raliyeti sim geler), tütsü
Miinei'cimlvriıı Ta/Hnması'ınUı
(k utsiyet) ve ıııür
(1460),
tu tan , yasları ve
m üneccim leri Isa'ya lıial eden
sim aları farklı üç taçlı kral olarak
tıç kral olarak
betim lem iştir.
canlandırm ıştır. Çocuğun huşunu üzerinde parlayan Beytlelıem yıldı/mın
ISO
altı sivri ucu vardır.
B ey tle h e m y ıld ızı
IN R I
Isa'n ın ölüm ünün euııluııdınhhğı
M üııreriınlerin Beytlehem V gitm esine
tab lolard a. geçildiği çarm ıh ın iisl
nedeıı olan Sa rk taki yıldız (M atla 3 :2 )
n oktasınd a “IN BI
genellikle yeni do^ım ış İsa'n ın yattığı ahırın
h arflerind en I»ir
işaret görülebilir. Ilım lar “N asira'lı İsa.
tepesinde p arlarken gösterilir. G enelde
Y alıııd ilerin k ra lı
beş ya da sekiz uçlu olarak çizilip sırasıyla
an lam ına gelen Latiııee
It'.sıı \ a z a te n u s Hv.r lıtd a eon tn ı deyişinin
doğu yıldızını ya da N’eııüs’ö (sah alıyıhlızı)
b aş h arfleridir. Bunun Ihraııiee ve Y unanca
işaret eder.
da yazılı ohlıı^ıı söylenir (L ıık a 2 3 :3 8 ) .
V
V
ı ı l 11 ö k ü z ve e ş e k
Ç ile a le tle ri
L ııka İncili belıek İsa’nın yem liğe
Isa'nın Ç ilesu ııJe kullanılan işkeııee aletlerine,
yatırıldığını a n la tır, aneak bir öküz ile
başka bir deyişle a n tıa C hristf \v ( “M esih'in
eşeğin ona b ak tığ ın ın bahsi geçm ez.
S ila h la n ”) L a m ııh a Geriliş i hetiınleyeıı
O nların varlığı Lski Ahit te an latılır:
tablolarda sıkça rastlanır. Bu aletler arasında
"Okiiz kendi sah ihin i, eşek de efendisinin yem liğini bilir.** (İşııya 1:3)
Isa ııııı elleri vı* ayaklan ın delen çiviler, höğniııe saplanan mızrak ve çarm ıhım ı indirilirken kııllaııılaıı merdiven vardır.
ı: ı I
ISI
Meryem Ana *
A y rıc a bkz.
IIıristiyan lar tan rıçalara tap m az, an cak Isa’nın annesi
L o tu s , -ay fıı 1*2.‘t L o tu s b it k is i.
M eryem Aııa yı kutsal sayar. T ap ın ak ta takdim edilm e
sayfa 01
si. evlenmesi, uykuya dalm ası (ölü m ü ), göğe kabıılı'i ve ta ç giymesi gibi. M eryem ’in hayatından bazı sahneler sanat eserlerine konu olm uştur. Tabii ki Isa’ nın Doğuşu ve Ç arm ıh a Gerilişi tablolarında da görünür. M adonna'nın
(Italy aıırad a
“.Meryem
A na
m ız” an lam ın a gelir) en güzel resim leri a r a sında Müjde ile Bakire ve Ç ocuk tabloları yer alır: bun lard a genellikle baki rel iği ni ve doğurganlığını an ıştıran , çevresi
hortus conclusus) içerisinde betim lenir.
kapalı bir b ahçe (L atin eed e
B ir de "A cıların M e ry e m 'in in çanııılıa gerilmiş oğlunu kolla rında tuttuğu
Ltı Pietn vard ır.
M ü jd e
M asum iyetin güzel h ir sem bolü olan beyaz zam bak M artiııo di Bartolom eo'n un 15. yüzyılda h ir a lta r panosu içiıı yaptığı hıı parlak M üjde tasvirim le B aşıııelek C ebrail ile Mery em Aııa aracın d a duruyor. O toriter T a n rı fıgiirii ise aşağıdaki l>ıı dokunaklı sahneye nezaret ediyor.
/s ı*
\W U
I V
B eyaz zam bak
Beyaz zam bak M eryem 'in gil/rlliğilli. o lekesiz saflığını sililerin - (h ir vazo içim le betim lendiğinde ise ortıııı bereketli m11111i11i işaret ed er). Bıızı Vlıijde kaimelerinde. genç bakireye, y aklaşan ham ileliğini m üjdeleyen Rasiııelek ( iehrail. eliııde lıaherei asası olarak ıı/ıııı dallı hir zam bak lııla r.
M e ry e m ’in ta c ı
M e ry e m ’in m avi p e le rin i
M eryem peııel olarak eeııııei. vaftiz siıyıı. dindarlık, şefkat ve diğer olım ıln nitelikleri sem bolize eden m avi ren k le h ir pelerinle resm edilir. M erham et \ııası (M iscricon lia) o la ra k , h ir aray a gelm iş in san lar topluluğunu kolları altınd a korurken b etim lenir.
M e ry e m A n a ’nın Yedi A cısı
T a ç M eryem 'in ilahi kraliçe statüsüne
Yedi kıluııı deştiği alevler içinde hir yürek
işaret eder. ^ ıldızlı ta ç ya da hale. \ alıiy
Meryem Ana ııiıı Yedi VeısTııı (Dolarımı)
kitabınd a (1 2 :1 ) geçtiği ii/ere. on iki
sembolize eder. Ihı ^edi \eı Siıneoıı ıııı
Mİdızla taçlan m ış h ir kadın ya da Tertemiz
kehanetini. Mısır a kaçışı. Meryem'in Kudüs'te nğlıımı kayİM*lnı<‘sini. çarm ıhını
Ihıkire olarak M eryem 'i an ıştırır. O ayrıca
S te l la 1/rım vani “ Deniz in Yıldızındır.
taşıyan oğluyla karşılaşm asını. Iıarııı altında durm asını. Isa'nın bedenini kollarına alm asını ve oğlunun gömülmesini temsil eder. IS 3
Hıristiyanlığın On İki Havarisi Ayrıçtı bkz.
H av ariler Isa ııııı I lııistiv a ıı İncil ini vazetm ek i^iıı sen
P a p a lık a rm a la r ı, sayla I I
liği m ü ritlerd ir. Isa ııııı yaşadığı o lay ları -ö z e llik lt
2
Son A kşam Yem eği
Yinesi m I .im lim i
Scıı
di'
U .şaın Yem eği ni— h ikây e eden .sahnelerde ve avı ıca
Ç arm ıh a C e riliş 'le ıı sonra kendi h acların a resm ed ilirler.
Srh erh m d T ıııı
M üritlerin savını lo p u m d a lıc|i 12 kalm ışsa da. Y alınd a
eseri hıı freskte
Iskarvol un verine M allias m "ekm esiy le ü y elikle d e r iş ik
\ alında İs k a n ol ıııı linin olarak teşhis
lik o lm u şla r. lîıııa d a la ııılıla n dört hav arin in farklı sem -
edilm esine vardım
lıolik özellikleri v ard ır. M alla ve Y alın ım a Incil y a z a rla
eden belirli ipuçları
rıd ır (b k z . s. 1 S 6 - S 7 ) : geri kalan h av ariler B arllıo lo ıııeu s.
var. Sırlın a asılm ış p ara kesesi lam lard an biri, diğeri ise k a faşım la hale olm am ası.
/S-/
K iiçü k Y ak ııp , Y u rtsev er S im a n , lo ın a s . Y alın d a (va da T lıa d d e ııs) vc l ilipııs i ur.
A ziz P e tru s
A ziz B üyük Yakup
Balıkçı \ziz P e tn ıs’ıııı sem bolü b a lık lır:
Ispanya dak i S aııliag o «İr ( âıınpostela
lıoroz ise oıııııı İsa'yı reddedişini ifade
k ated rali ııiıı kııisal eıııanı*! "andığım la \ziz
eder. İlk |>isko|K)8 olıırıık IV tru s'ıı I»iri»irini
Büyük Y akııp tın kalınlılarıııın bulunduğu
çapraz k ı^ fiı -iT iın r i kapıların ı a r a n - alın ı
t
\r ‘îinııii?; a n a lıia rla r tem sil eder. \ync*a
m erkezi olmuş, ayrıca h ar ynleııhıgn
^arınılıa grrildiği linçin lers çevrilm iş
aın bleın lrri Ihiyiik Nakııp ıııı sim geleri
sem bolü) Iı* ılı* gösterilir.
halitır gelm iştir. Bunlar arasım la ileniz kabuğu ve lıarı asası ile şapkası yer alır.
A z iz A n d re as
Yahud a İs k a ry o t
\ziz A ndreas ıhı kardeşi IY ırtış gibi b ir
Nalım la İ s k a n n i. Isa ya ( •etlıseıııuııe
z am an lar balıkçıy d ı, bıı nedenle balıkçı
Bahçesi nde b ir öpü cü kle ilıaııel eiıııişlir. o
ağ ışla tem sil ed ilir. Ne ki \ziz \miri-as
nedenle sıklıkla bıı ey Irıııi gerçekleştirirken
daha çok ç arm ıh a grrildiği \ biçim indeki
resm edilir So n Vkşaııı Neıııegi tasvirlerinde
haçla (snitirr ya da Aziz A ndreas haçı
de para kesesini sık ıra im arken
d enir) sem bolize edilirdi.
ea ııla m lın lır. D iğer sim geleri 3 0 giiıııüş p ara, sarı pelerin ve iptir. / S.»
Hıristiyanlığın Dört İncil Yazarı A \ n c a bkz.
Netti Ahit in ilk (Itırı hölüm tinii oluşturun İncillerin aziz
Hıristiyanlığın On İki Havarisi. '.ı\ ı.ı HM
yazarları .Matta. Markos. L ıık a ve Yıılıan na Dürt Incil
kıı/.ıı ve H aııı ıık . sayfa I C>T
Isa'nın m ü ritleri ya da kişisel takip çileriydi ve bit neden
Nazarı olarak b ilin ir. İkisi. Aziz M atta ve Aziz Yıılıan ııa.
le sanat eserlerindi», hayal hırının Isa'nın ölüm ü öncesine ve sonrasına ait dönem lerinden kesitler sunan sahneler içerisinde resm edilirler. Ihı azizler dörtlü halde en sık dörtlü biçim lerde ya da Hezekiel ve Vahiy kitap ların da betim lenen kıyam et y a ra tık la rıy la sembolize edilir: vaııı sıra Dürt In c il'i temsilen parşömen ve k i tap lar da gösterilebilir.
İn c il Y a z a rla rın ın D ö rt Y a ra tığ ı
tr a n s a . Saiııt - Vıııuııd'du İMilııııaıı (). yüzyıla ail Karı»lı ııj rlyuzm usııtduki İmi
illüstrasyonda. Dörı
Incil \ azarı ııı Icııısil c d n ı k arlal. kan allı öküz, k an allı adanı ve kan atlı uslan lıacııı kollarıyla iıölüııüyor. I Icr h ir yaratık kendisiyle ilintili Incil'i lııtııyor; m erkezde ise T an rı ııııı kıı/ıisiı (Af&uut !)vi), yani lluzrefi Isa duruyor.
/S/#
A z iz M a tta
A ziz M a rk o s
B ir lııril yazarı olarak Aziz Mufla ya kan allı
Aziz M arkos’ıın sem bolü k an allı aslan d ır.
aılaııı sem bolünün uygun görülm esinin
Bıı \aralığın oıııııı In cil'iyle eşleştirilm esi,
nedeni. İn cirin in İsa'n ın insanlığına vurgu yapm asıdır. H avari olarak M alla para
kan atların İsa'n ın tan rısal ihtişam ını vurgulam ası, aslan ın da geleneksel olarak
kesesiyle (vergi tahsildarıyd ı) ya da hir
hayvanların kralı olm asıyla açık lan ab ilir.
m ızrak veya kılıçla (sebil edildiği ara çla r)
K an allı aslan ayııı zam and a M arkos'a uiı
tem sil edilir.
kutsal kalın tıların nakledildiği V enedik iıı de am blem id ir.
A z iz Lu ka
A ziz Y uh an na
Aziz L ıık a yı (Aziz P avlııs'un m ürididir)
Aziz Nulıaım a'yı k a n a l temsil eder. Oıııııı manev i açıdan güçlü İncil i ile Isı ııııı Göğe Yükselişi arasında sembolik bir bağlantı kurulmuş olabilir. Mtirit ^ ulıaııııu ise suçlan kazınm ış halde Son Akşam Y eıııeğfnd e İsa'ya yaslanırken ya da çan n ılıın yanında dıınırketı resmedilir. \ ılaıılı hir kupayla da seıııİM)lize edilir.
ve oıııııı İncil ini k an allı öküz tem sil eder. O kiizüıı eski çağlard a ku rb an lık b ir hayvan olm ası ve L ıık u ‘nın an latısın ın Isa’nın ölüm ünün ku rb an edilm e yönü üzerinde d ıırıııası nedeniyle bıı sem bolün seçildiği
düşünülür.
W IU I ’ \
IS
H ıristiy a n Azizleri t » n e n b kz. M a ı iı ı r \ a zo su .
fay ftı 113 Kıızıı ve saııeak.
sayfa İ T
H ıristiyan inanışında azizler kutsiyetleri dolayısıyla ken dilerine cennette yer edinm iş kişilerdir. Isa’nın çağdaşı \ afi izci »a lıy a: Azize M aria Magdulena ve havariler; In cil yazarları: h ayatların ı H ıristiy an lık Kilisesi ne adamış kişiler (örneğin papalar, piskoposlar, rahip ler ve rahibe ler); a n ıca inancı uğruna ölenler ya da I lıristivaıtlık içiıı siradışı edim lerde bulunm uş insanlar da aziz kabul edilir. Azizler, dalıa çok ibadetle ilgili amaçlarla, tek tek va da toplu lıalde -cennet tasvirlerinde veya
Sacırı ( oıtrcrsazionc
(“ Kutsal Söyleşi ) tablola rında Bakire ve Çocuk un çevresinde—resmedilir.
G ü n a h k â rlık ta n a z iz e liğ e
15. yüzyılın sonlum u la Arugonese O kıılıı lanıfıııılm ı a lla r |iaıııısıı için yapılm ış lııı laiıloıla \zi/r Maria M ugdaleıııı. lasvirleriıııli' eıı çok ku llanılan sim gesi yağ kavannzıınıı lıa ra ıla im arken resm edilir. Kski b ir g ü n ah kar olarak Maria Magdulena sıklıkla ıızıııı lıııkleleriyle ve üzerindeki şatafatlı ellıiselerle la sv ir edilir.
/ SS
A zize M aria M agdalena
V a ftiz c i Yahya
I sızarı ıs ve M anila'nın kız kardeşi \zize Maı ia
Y afıizei \ olıyo «jöl sakilli l»ir çileriyd i.
İm i
Magdalena (McedeNi M eryem). Isa'nın aşağına kutsal yağ süren (ıııeshetınek) ve saclarıyla kum layan, lövbe elm iş hir günahkâr olarak bilinir. ( anlı renkte (bazen kırınızı) elbisesi, dalgalı s ır la n ve irinde kokulu yağ olan, kaym aklaşiııdaıı kapaklı kavanozuyla seıııltolize edilir.
nedenli* de genel olarak
saçı sakalı I»iri>iriıı«k u n şın ış lıaldı* ve eğer hası kesilm eınişse deve derisinden elbisesiyle, örneğin Isa'yı vaftiz ederken resm edilir. O lağan sim geleri. elinde lııllıığ ıı sazdan lıir I k m ; ve kuzudur (Isa \ı leııısil eder
A z iz N ik o la o s
A ziz G eorgios
Öldürülm üş ii<; eoeıığıı lıavata döndiinliiğü
H ıristiyanlık iııaııeı irin selıil olan Ihııııalı
söylenen Aziz Nikolaos <;ueııklunıı
asker \ziz O eoıgios ıııı b irk aç simgesi
başazi/idir. 4. yüzyılda Türkiye'deki M\nı da
varılır. R ıııılar arasında, prensesi ejderhanın
[Aııtalya nuı Kale ilçesi] yaşam ış bu piskopos
(bu da onun simgesi ve b ir şeytan
aynen deııizeilrriıı de kıınarırisiydı. Ihı
sem bolüdür) elinden kurtarırken givdiği zırh
nedenle simgelerinden biri de capudtr. Ihı
ile zaferi leııısil eden. Iıeyaz üzerine kırm ızı
simgenin hacındaki iic altın sıınsı top ise
hac ( ’Vziz Oeorgios h açı) yer alır.
çeyizsiz kızlara verdiği parayı temsil eder. /Y 9
Hıristiyan Azizleri B ak ire ş e h itle r
Almanya
t ()() \ \ r u » a
B irço k azizin sad ık tak ip çile ri v a rd ır ve tek b ir azizi b e tim leyen saııal eserle rin in b irço ğ u , o azizle özel b ir m a nevi b a ğ ku rd u ğ u n u hissed en k işile r ya da yetk ili k u ru m lar ta ra fın d a n sip ariş ed ilm iştir. B uının n e d en leri, azizin o n ların ad ın a T a iır ı’vla b ağlan tı k u rm ası (b elk i aziz b e lirli b ir h a sta lık la iliş k ile n d iıilin iştir); k iliselerin i tem eli a tılırk e n o azize ad am ış o lm a la rı; söz konusu azizin b ir rah ip v eya ra h ib e ta rik a tiııiıı ku ru cu su o lm ası; ya da a z i zin -ö rn e ğ in o ü lk ey e, şeh re, lıa lk a , m esleğ e, u ğ raşa va da d u ru m a—uygun b ir b aşaziz k a b u l ed ilm esi o lab ilir.
A ziz E u s ta th iu s ve A ziz H u b e rt
A zize C e c ilia
Aziz E u stal İtiııs da Aziz I lııb e rt de
Azize C ecilia R önesans san atın d a genellikle
(B elçik a naı Liege keııli azizi) sanal
uzundan kısaya sıralan m ış borulardan
eserlerinde, kocam an Boynuzlan arasında
ve tu şlardan oluşan ta ş ın ab ilir h ir org
taşıdığı m uhteşem lıa ç ya da çarm ıh la
tu tarken betim len ird i. M üzisyenlerin
Isa'yı tem sil eden erkek geyikle ifade
b aşazizesi olan bu gönülsüz gelinin orglar
edilir. H er iki aziz de ava çıktığın d a hu
eşliğinde T a n rı va sessizce sad ak at şarkısı
geyikle karşılaştığı için H ıristiyanlığı
söylediğine inan ılırdı.
Benim sem iştir.
A zize B arb a ra
A ziz A m brosius, A ziz İo an n e s K hrysostom os
Azize B arb ara ııııı sim gesi, pagan Bahasının
ve C la irv au x ’lu A ziz B ernard
onu h apsettiği, genellikle üç pencereli
Arı kovanı, hepsi de sözlerinden hal
resm edilen (K u tsa l U çlü yii sim geler) bit
d a m lam asıyla bilin en Aziz A m brosius
kuledir. B ah ası yıld ırım düşm esi sonucu
(M ilano p isko p o su ). Aziz loanııes
öldüğü için Azize B a rb a ra m adencilerin,
K lırvsoston ıos (K o n sta ııtiııo p o lis
top çu ların ve patlam a tehlikesi taşıyan
b aşp isko p o su ) ve C la irv a u x 'lu Aziz
diğer riskli işlerin başazizesidir.
B ern ard ııı (m a n a stır b a şra h ib i) ortak sim gesidir.
W)U ü \ 191
Hıristiyan Şehitleri Ayrıca hkz.
İnançlarını iıık â r etm ekten se n ğ n ıııa ölen azizler şd ıit k a-
Çarkıfelek, sayfa 4d Sekiz parm aklı (eker. Hayfa I la
ve lürçoğıı hakkın da pek lıir:Şjpy lıilium ediğinden, ölm ele
luıl edilir. FTepsi d*' feci şekilde can çekişerek öldüğünden rine neden olan aleller dalla som aları onların sim gesi ol muş ve belki de lııı nedenle birçoğu silahlarla sem bolize edilm iştir. "T ü m
\zizler deki va da “ ra m ı Şelu T 'u d eki
(I .at incede ( ir ih is Dui) cennet tem sillerinde din şehitleri. öliim e karşı kazan d ık la rı zaleri ifade eden ta ç larla ve ellerinde tu ttu k ları
palm iye
dallarıyla
ayırt edilirler.
Ö zg ün K a te rin a te k e ri ( i ı ı i j o (lıı S ı r ı m O k u l u ııuıı
Dört I ziziıı l'fih/ıçcsi ( 1 2 b 0 ) irin \ ıi|)l ığı hu Ill i is l r a sy n n ı la İ s k e n d e r i y e li A z iz e k a t e r i n a u m ölümii ııı i anlıılıuı k o r k u n ç lıir s a l ı m 1 ^ o r ü l i i y o r . A zizi1 K a l r r i ı m . d alla s o n r a şahsını s rı u l ı u l iz ı 1 r ı l r r r k I nç a kl ı Irk ri'r valırılnıış ola rak resm ed ilm iş.
I<)2
A z iz e U rs u la ve A ziz S e b a s tia n
I İm i Azize l rsııla lıeııı de Aziz SeİK isiian'ın sim geleri nrasıııdn h ir ya da h irkııç tan e ok vardır. Ç iiııkii l rsııla (b ak ire yan d aşlarıyla b irlik le) Ilım la r larafıııd au lek b ir okla şehit edilm iştir: Sebastian da sopalarla ölüm üne dövüldükten soııra Boıııalı o kçu lar tarafın d an hedef
A zize A gattıa
tah tası olarak
Kendini
ku llan ılm ıştır.
olaıı A gatlıa. Sicilyu da Boıııalı konsül
Isa
yıı ad am ış b ak ire b ir azize
(Jııin liııia tıııs’ıııı icklifiııi reddetm esinin cezası olarak şd ıit ed ilm iştir. Sim geleri arasınd a, işkencesinde ku llan ılalı kerpeten ve kesild iklerini gösterm ek üzere b ir tabak içerisinde betim lenen m em eleri vardır.
P a lm iy e dalı
Vıılik Boıııa da palm iye dalı -b e lk i güneşi sim gelediği iç in - esasen askeri zaferi tem sil eder. Z alim lere karşı kazan dıkları zaferi gösteren İ mi sem bol, son rasınd a Boıııalı ilk Ilırisiiy a ııln r tarafın d an , öliiım i alt etm eyi ya da yeniden doğumu sim gelem ek İs k e n d e riy e li A zize K a te rin a
üzere kıdluııılıııusıv la.
İskenderiyeli Bak ire Azize K alerim ı.
I lıristiyaıı diıı
evlenm eyi reddettiği Boıııa İm paratoru
şehitlerinin hiı*
M axeııtiııs‘ıın em riyle öldürülür. Sim geleri
sim gesi haline
te k er (K aterin a te k eri), orııı parçalam aya
gelm iştir.
kalm adan b ir ınelek tarafın d an kırılan çivili ya da b ıçak lı teker ve sonrasında kafasın ı uçuracak olan kılıçtır.
I ()3
Hıristiyan Melekleri •i A y rıca bkz.
Melekler, sayfa 27
M elekler l'.ski Alıit dolayısıyla Yahudi kökenli olıııalarına
A d a le t {J iim I i t in ) .
rağm en H ıristiyan sanatın d a sıklıkla betim len irler. Dokıız
sayfa 205
m elek korosunun ya da tarikatin in T a u n um tahtı çevre sinde küm elendiğine inanılır. B unlar öç aşam ad an oluşur: İlkim le (d anışm anlar) scraflar, kerııvlar ve hü kü m d arlık lar: İkincisinde (yöneticiler) m ülkler, erd em ler ve güçler; iiçüncüsünde (lıahereiler) prenslikler (va da beylikler), haşınelekler ve m elekler vardır. S a n a t eserlerinde bıı göksel ev sahihi, tanrısal uyum un sem bolü olarak miizik icra ederken, bııııa karşılık başm elek ler ve m elekler de D ü n y a d a T a n ır ııın halıereileri. adalet ve korum a ay g ıtlan olarak betim lenir. Başıneleklerdeıı genelde sadece iiçü sanat eserlerine konu olur: G abriel/C ebrail (genel likle M iijde sahnelerin de). Mi kael/Mikail ve Hafacl/İsrafil.
K ırm ızı s e ra f
T a h ta çıkm ış Oğul -y u «lu Isa— l;ııın figüriiııüıı etrafın ı sııraıı bedensiz m eleklerin hepsinin sad ece iki kanuılı olsa ıhı. kırıııı/ı renkleri onların se ra f olılıığıııııı gösteriyor. İtalya. <•lıiıı ıhıkı br>. yüzyılıhııı kalm a bıı çarpıcı im ge.
A ziz M ik a e l
Aziz M ikael -ö rn e ğ in Adeııı ve I lavva vı ( leııııet Bahçesi nden k o v a ra k - T a n r ın ın yasasım dayatan ve adaletin tem in atı olan savaşçı b aşın elek tir. Saııat eserlerindi* elinde kılıcıyla zırh ku şanm ış halde tasvir S e ra fla r, k e ru v la r v e ç o c u k m e le k le r
edilir. M ahşer günü tasvirlerinde ise
T an rı» ili l>ilf>i‘li£i sem bolize edcıı
yeniden doğacakların tart ildiği b ir terazi
sera fla r (serafim ) ve keruvlar
tu tar.
(k eru vin ı) T u ıın ıım etrafın ı saran , allı k an atla çevrili yüzler o la ra k b etim lenir. S e r a f k m ııız ı. keruv ise m avidir, yani ikisi sırasıyla gündüz ve geceyle ilintilidir. Kökeni Klasik dönem e ıızaııan çocuk m eleklerin (p a lt o ya da arn orrtto) tasvirlerinde Kros/Aıııor ya da CupİdoM an esinlenilm iştir.
R a fa e l
Sif;ı ve korum ayla ilişk ilendirilen başiuelek Italael genellikle I ol »i I in
M e le k le r
Uydurm a (<ı/)ocnjJı<ıl) K ita b ın d a
Işığın, iyiliğin ve güzelliğin rıılıaııi varlıkları
yer alan sahnelerd e -ö rn e ğ in genç
olaıı m elekler olağanüstü sakin likte
T o b ia s a eşlik eden yolcu o la ra k -
yüzlerle ve yaııı sıra b ir ışık halkası ya
resm edilir. P ara kesesi ve su teslisi
da haleyle taçlan m ış şekilde betim lenir.
taşıy ab ilir; lıacı asası, balık ya da
Tüylü k an alları on ların göksel doğasım
içinde şifalı m erhem olan küçük b ir
ve T a n rı turufıııdun h aberci olarak
kııtıı tu ta b ilir.
görevlendin linçlerini sem bolize eder.
W ıtlTA
195
A y r ı n ı bkz.
Hıristiyanlığın Kutsal Sembolleri
Ç ile Jile tle ri.
suyfa 181
E n sik k arşım ıza ç ık a n H ıristiy an lık sem b o llerin d en bu z d a n ayn ı za m a n d a en esk ilerid ir. Ö rneğin o z a rif ılış b a tla rıy la balığın kökeni en azın d an H ıristiy an ların k a t ledild ikleri ve bu gizli sem bolü R o m alıların y eraltı m e z a rların a k a z ıd ık la rı M S 1. yüzyıla k a d a r d ay an ır. H ı ristiyan lığı tem sil etm ek için c h i - r h o 'n u ıı k u llan ılm ası en azın d an 3 1 2 yılın a u zan ır (y a k la şık b ir yüzyıl son ra oıııııı yerini h a ç a la c a k tır ). H aç H ıristiy an lığ ın b a ş lıc a sem bolü o larak kalsa da. d iğerleri de (k ıızıı ve sa n ca k ya da ku tsal k alp g ib i) Isa'n ın in san lık aşk ın a ken d in i k u rb a n e tm e si ni avın d erin lik te a n ım sa tır.
La tin haçı
Eski in a n ç ifa d e le ri
I laç Isa'n ın çarm ıh a
I İm; ve balık
gerilip ölm esini aklıı
(H ıristiyan lık ve
g etirir ve hııgiiıı
Istı sembolleri)
I İıı isti\anlığın
4. yıı
başlıca .sembolüdür.
lurilılenen İm
Sayısız biçim leri
luş kubarlnıııyu
vardır, am a sanat
kazınm ış. Antik
eserlerinde en sık
Mısır iıı 1lertııon d ıis
kııllum lauı. ayın
(E rm a n t ya da
zam and a Batılı
Arım ın! olarak da
kilise p lan ların a
b ilin ir) adlı eski b ir
da esin ka\ ııuğı
şehrindeki i İllisii\aıı
ulan üstteki Latin
m ezarlığının
h açıdır.
kulundun arasınd a h ıdııııın ıışlu r.
/%
W ı: ı ı ■\
C h i-rh o
İsim lerinden b irinin
(ch i-rh o) gösterdiği gibi, bıı sem bol krisınon. kristogram ve İsa ıııonogram ı o larak. ^ tm aııca yazı karakterleri
c/ıi (X ) ve r/fonun
B alık
(P ), yani Isa'nın
Ralığııı Isa'yı ve H ıristiyanlığı sem bolize
Yıınancadnki
etm esinin bir nedeni. Son Akşam
ism inin ilk iki
\ em eği ni ve E rkan stiyrı (K oınünyon)
b arfıııin bir
ayinini an ıştırm asıd ır. Hir başka nedeni
araya gelm esinden oluşur. E rken dönem H ıristiyanlık sem bolü (ta b a m ın ) olarak
de. Y un anca balık sözcüğünün (icht/ıy"s) lesou s C hru tos . T heou Yios, S o ter ( “Hazreti
«la I. C on stan tin us’uıı Rom a ordusunun
İsa. T a u n u m Oğlu. Kurtarıcı**) sözünün
k alkan ların ı süslerdi.
akrostişi olm asıdır.
K u zu v e s a n c a k
K u ts al kalp
S a n a tta kuzu, insanoğlunu ku rtarm ak
D ikenli ta çla sarılm ış, bazen de çivilerle
içiıı kendini feda eden Isa'yı sim geler ve
delinm iş (b u n lar Çile de kullanılan aletler
dolayısıyla geleneksel o larak Yalm dilerin
a rasınd a yer alır) şekilde, bir de üstünde
H am ursuz b ayram ınd a ku rb an edilen puskalyn kuzusuyla eşleştirilir. T a n rı nın
tüten b ir alevle betim lenen k alp . Isa'nın
Kuzusu (Apnu.s D ei) olarak da sıklıkla
insanları gü nahlarınd an arınd ırm ak adııuı
insanoğluna duyduğu büyük sevgiyi ve
zaferin ve yeniden doğuınım sancağını
kendini feci şekilde ku rban etm esini
taşır.
sem bolize eder.
\ V K l I* \
/9 7
Hıristiyanlığın Kutsallık Sembolleri Aynca bkz. I'a ç, sııyfa 2 1 W a ııd jin a r ıılıla r ı. sayfa 2 3 0
G enel olarak altın rin g im le ya da ısıl ışıl parlayan b ir ç e ın I>«t. disk ya ila lıalka lıiçinıiııde resm edilen lıalı* ya da ayla, kutsal kisilrriıı lıaşıııı çevreleyerek ya da b aşların ın tepesin de uyuşarak. 5 . yüzyıldan lııı yatta H ıristiyan sanatın ın eti göz alırı kutsallık ya da azizlik sem bolü olm uştur, b u lu tla n ıl
an ısın d an ışıyan güneş ışınlarınd an ve G reko -R om eıı
I lelios/Sol ve Apollon/Apollo gibi güneş tanrılarının benzer şekilde b etim len m iş tayların dan esinlenilm iş olaıı İmlenin en basit biçim i yalın, siissüz b ir çem b erd ir. Y üzyıllar için de iiçgen, haç ve kare biçim li türevleri gibi. incelikli b ir şe kilde farklı sem bolik an lam lar taşıyan çeşitli hale biçim leri de o rtay a çık m ıştır.
G ö ks e l h a le le r
Ilı. yüzyıl İmiyim snııntyısı 1’ıııılu Niiıırizio ıııııı lia k ir r r e A zizinin
T a ç C iym rsi b aşlıklı tnlılnsııııdtı farklı b içim de h aleler görülebilir. Sıılılıı. Iıae I»iyililillde stilize edilm iş hale I !n/reli İ s ıl ın işarel ediyor: onun karşısın d aki üçgen lıalı-vse Ihılın T a ıırı
m
viieeltiynr.
Aşağıdaki azizler yuvarlak kalelerle v arsıllan m ış. /9S
W r, t e v
Y uvarlak h a le
Ü çg en h a le
Isa v c T a ıır T tıııı Kıızıısu. yuvarlak haleyle (çem b er cenneti tem sil eder) ayırt edilen
i ç sivri tın ıyla iiçg n i hale. T a n rı nın
ilk kın -al varlıklard ı. \ ıınık haşııı etrafım
T a n rı yı ve Kutsal Bıılı ıı tem sil eder.
saran k ali b ir disk ya da azıcık tepesinde
Bazen bebek Isa'n ın (Oğul T a n rı) basım
süzülen hir h alka b içim in deki hale, zaınaıı
taçlan d ırırk en betim len ir. Bııııım dışım la
içinde m eleklerin ve ıızi/lerin de sim gesi
\alııızra Bab a T a ıırı iıegeıı haleyle güriiliir.
Kutsal l çliisü 'ııü . B ab a T u n r iy ı. Oğııl
haline geldi.
K a re h a le
H aç b iç im li h a le
I hır I lıristtyaıılığı sem bolize eder. Bıum ııln
Kitre D ünya yı sim geler. Öyleyse hir
b irlik le, lıaçta ça rıın lıa gerilen
kişi kan* (ya da d ikdörtgen ) lıalc
Isa
dır.
D olayısıyla H ıristiyan san atın d a, içim le lıa r şeklinin bulunduğu çem b er hale, genel
kuşandığında, hıı o kişinin, san at eseri
olarak yalnızca İsa tarafın d an taşınır. G erçi
D üııyud u olduğunu gösterir. Kıı çok papa
ara sıra Baha T a n rı nın tasvirlerinde dr
portrelerind e ra -lla n ıla ıı kare halede örtük
göze çarp ar.
b ir azizlik itilası \ardır.
yan ılılm a uşum usuıdayken hâlâ h ay an a.
Hıristiyanlığın Kutsallık ve Lanet Sembolleri Ayrıca bkz.
I lıristivm ılığm h ir ta ra fta ku tsallık ve ku rtu lu ş, diğer ta
Ksılp (artma töreni. sayfa âö Aziz ıMikael,
ra fta da şev Iıııı ve lan etlen m e k av ram ları (Isa ve ilahi m e
sayfa î {>f>
lekler ile Ş ey tan ve ceh ennem iblisleri tasv irlerin de o ld u ğu iizerc) arasın d a keskin h ir karşıtlık v ard ır. Altın renkli ışık h alk aları ve h aleler, z a rif tüylü k a n a lla r iyilik g ü çle ri o larak göze ç a rp a r. Ilım a karşılık keçi b oyn uzları ve ay a k la rı, yılan k u y ru k ları ve yarasa k a n a lla rı kötü lü ğü n canavar
tem sillerin i
k a ra k le -
rize eder. Hu k arşıtlık Isa’nın B aştan Ç ık a rılm a sı sahnelerin i ve hir kişin in k arşılaşacağ ı Son Dürt Şevr i, yani ölüm , m ah şer gü ııii,
eeııııet
ve
ceh ennem i
koıııı a la ıı tasv irlerd e can lı bir şekild e resm ed ilir.
M a h ş e r günü I a n r l ile k u ts a llık a r a s ın d a k i a v n ıtı S u n g u r lu lı l .slal m Is p a n y a . \ a li d r H ih e s 'tr k i l.‘î. v iiz v ıla a il a lla r p a n o su re s m i U tı/ış e r (li'm i'ı in le a ı;ık l ı i r ş e k ild e ifa d e e d ilm iş . Z ir a ce lıe ıın e n ı fig ü r le r i ta r a fın d a d ııra ıı s o ld a k i la n e tli r u h , A z iz M ik a i'l ta r a fın d a n te r a z in in d iğ e r k e le s in d e k i e e ıın e llik ru h a k a rş ı ta r tı lı y o r .
200
Iş ık h a lk a s ı ve
İb lis
m an d o rla
İblis ya da Seylan kötülüğün tecellisidir. Hir kılık değiştirme ii.stadı olsa da melez vücudu (örneğin kt*çi İMİNnazları
Işık Imlkasi yıı
a u n ıtla (bulutsu bir viirııt İm lisi). /V’.ç/Vyj
/Hsri.s ( I mlilıectİr ‘"balık kesesi*) olnnık
vı* ay aklarına, diişiııüş meleklerin kanallarına. |M*ııçclere ya da çatal Iintaklara ve pulltı bir kııynığa sahip olabilir) onun korkunç doğasını açığa çıkarır. Kjderlm. yılan ya da b a s i l i s k l ( * de H * n ı b o l i / e edilir.
İf r itle r ve k ü ç ü k ş e y ta n la r
İfritler ve küçük şeytan lar İblis in çalışkan h izm etkarları olan cebeııneııı y aratık larıd ır vı* efendilerinin küçük b irer sureli şe kim de k o rk u n ç derecede büyük basilisk O rtaçağ
tem sil edilirler. T asvirlerind e
san alım la İblis i sim geler, ayrıca çrşiıli
genellikle kara
günahları işaret erler, (ie ııc ld r horoz kafası
derili, boyıııızlıı.
B as ilis k
ve ay ak la rı, yarasa k a n a lla rı ve ejderim
peııçe elli ve
kuyruğunun ucunda ikinci b ir kafası
ay ak lıd ırlar ve ucu ok şeklinde b ir
vardır. Şeytan b akışlı gözlerinin öldürürü
kıı\ rnklaı ı vardır.
mi
da yılan gövdesinden olıışaıı hasiliskiıı
olduğu söylenir. w
•\
201
H ıris tiy a n lığ ın Yedi Ö lü m cü l G ünahı Aynctı bkz.
İlk kr/ (>. yüzyılda Papa Riiyük Gregoriııs tarafından sıra
Ayı pençfNİ, sayla 8 7
lanan Vrdi Ö lüm cül (ya da B aşlıca) (u m alı iıı. hıı g ü n ah ları işlem ekten zevk alanları sonsuza dek laııcdeıım ekle. cehennem de Ihlis iıı küçük şeytani varlıklan ıım elinden çekecekleri sonsuz işkencelerle cezalandırılm aya m ahkûm eden ihlaller olduğuna inanılırdı. Bu gü n ah lar Şehvet (L a tincede L t u u r ia ya da L i b id o ), O burluk ( d u l a ) . \çgözliilük (A rtın tin ). T em bellik (A cvdiu ya da P iş r i lin ). Ö fke (İn i). K ıs kançlık
A çg ö zlü lü k
K ibirM ir
(In r id ia )
ve
(S a p ı• rb ia ).
{A varitia)
Bu yedi günah ayn ea
Açgözlülüğün
O rtaçağ ve Rönesans
b aşlıca sim gesi, m etelik ler ya da h ir para kesesi) İr
sanatınd a alegorik fi gürler olarak
(genel
sem bolize e ıliln ı
likle kad ın, bazen di*
parad ır: yanı sıra
boynuzlu) sık sık bc-
lıaztnc sandığı (ya
lim leıııııişlir.
da (iıııııı an a lıla rı) da gözbağının
İffe t Ş e h v e t'i y e n iy o r
anıştırdığı gözleri
lt>. yüzyıla ail
kö r eden para
illüstrasyonda İffet •Şehvet in karsısına
lıırsım gösterir. Açgözlülük a) n ca başkaların ın y iy rrrğ in r göz
İ mi
dikilirken resmediliyor. Şelıvel. iıMİınde edebe aykırı derecede açık,
diken ak b ab a ya da
kırınızı b ir elb ise)le azgın
yırtıeı bir kuşla da
bir keçinin sırtına çıkm ış.
leııısil edilir.
Aıııa İffet keçiyi dize getiriyor.
202 w
v
Şehvet
ö fk e (/ra)
[Lu xu ria ya d a Libid o)
Ö fke figürü hiddetle
^ ah aııi ve evcil dom uzlar
Şehvet oıııı ku şatan lıııkıı
kılıeıııı savururken,
h er şeyi silip süpürm e
alevleriyle ya da nııa eşlik eden lıir hayvanla
h azrıı de aynı anda üç
huyları nedeni) İr
ok alm ay a çalışırken
<)l>ıırhık la ilişkileııd irilir.
d / ı leşleşt iriIirdi. / ira
can lan d ırılır. Ö fke sanat
D olayısıyla ( )bıırlıık
keçi (boğa ya da ayı. yahaııdoııııızıı ya ila
eserlerinde yırtıcı, saldırgan hayvanlarla gösterilir: ayı.
içinde b etim len ir) hıı
doııııız. Iıoroz ya da
aslan ve k ıın h ım hım ı
h ayvanların sırtına hinm iş
gü vercin, yabani ya da
huşıııdu gelir.
olarak ya da sözde açgözlü
O b u rlu k (G u/a)
(genellikle doınuz bedeni
evril tavşan da o lab ilir)
h ir kurt veya ayıyla h irlikte
gibi h ayvan lar özellik İr
resm edilir.
dizginleıırm ez
hayvani
tu tku lar ı\la lıilinirdi.
T e m b e llik
K ıs k a n ç lık (In v id ia )
K ib ir (S u p e rb ia )
(A ce d /a ya d a P ig ritia )
K ıskan çlık bir elinde
O rtaçağ tem sillerinde Kibir
zehirli b ir yılan tutm uş,
sıklıkla iiluıdan düşen bir
ağır hareket edeıı ya da
b ir yııııdaıı da diğer elinde
atlı olarak gösterilir: Kibir
u ıi'k iıı ya da lırzgiıı olduğu
lııltuğıı yu m u rtalıkları
düşmeden ön er gelir. Daha
vursuyıluıı h ir canlıyla
ya da kalbi viyeıı, ) ılaıısi
geç dönem e ait alegorik
h irlikte (eşek, duııııız ve
b ukleleriyle sıska b ir
figürler, hepsi de kendine
öküz I»ıı kategoriye girer)
kadııı o la ra k b etim lenir.
düşkünlüğü) le bilinen lavııs
l eıııhellik salyangoz gihi
tem sil edilir. İskam bil
K ıskan çlığa, iskeleti çıkm ış,
kuşu, aslan vc kartalın
ya da dam a gihi vakti
h ırlayan b ir il ya da bir
esliğinde, ellerinde b ir ayna
boşa geçirten o yu nlar da
akrep de eşlik edebilir.
T em b elliğ i sem bolize eder.
ya da borazan tutarken gösterilir. 20 3
Yedi H ıristiyan E rd e m i O rta ç a ğ d önem im le, iyiliğin kö tü lü k k arşısın d ak i zaferini g ö sterm ek a m a c ıy la . I lıristiy a n lık e n le m le rin i k işilcştireıı katin ı figürler b irço k ah lak sızlığ ı a y a k la rı altım la ç iğ n e r ken veya b u n ları bozgu na u ğ ratırk en c a n la n tlırılırtlı. S a nal eserlerim le Yedi K rd eın V old u k ça sık ra stla n ır, bazen de Yetli Ö lü m cü l C ü ııa lr la k a rşıtlık y a ra ta ca k şek ild e resm ed ilirler. b u n ların dörtlü b aşlıca erd em ler olarak sı n ıfla n d ırılır: T e ıtık iıı (P r ııd e n t ia ) , A dalet (J u s t i l i a ), D a y an ık lılık (F o r t it u d o ) ve Ilım lılık ( T e m p e m n t it ı) . P lato n D erlet'te, tüm bıı erd em leri iıleal b ir yu rttaşın sahip o l m ası gereken n itelik ler olarak tan ım lam ıştır. D iğer üçü ise —In aııç (F i d e s ), l 'm it (S p e s ) ve Y ard ım severlik ( C a r î t a s )— D a y a n ık lılık (Fortitudo)
Aziz P av lııs ta ra fın d a n belirlen m iş teolojik erd em lerd ir.
D ayanıklılık ^ ('iırlliklr m iğfer ku şanm ış, silahlı l>ir kadın sav a ştı olarak ırsııırd ilir: silahı ( iri* İİOKoıııeıı kah ram an 1 lerukles/l b ı k a l ı m elindekine benzer
P e rs p e k tifte k i T e m kin
lıir sopa olabilir,
İmiyim san atçı A ııloııio del
kim i zaıııaıı onun
Pulİaiııolo (yuk. 1 4 3 2 - 9 8 ) ve
aptalı postunu ila
kardeşi P icro del Pollaiuolo
giyebilir. G enelde lıir siilııııım
kııllu ım ıak laki becerileri
y an ın d a gösterilir ki
sayesinde fevkalad e gerçekçi
b ıı, İncil deki güçlü
b ir alegorik T em k in figiirii
( 1 4 4 3 - 9 6 ) p erspektif
adanı S a m su n u
(sold a) y aratm ışlar. T em k in
a n ıştırır.
sag elinde lıir av ııa. sol elinde ise b ir yılan tutuyor.
204
A d a le t (J u s titia )
Te m kin (P ru d e n tia )
T em k in , elim le yılan
y u
Adalelin alegorik kadın lig im i, gözleri
avııava lıakuıı üç lıaşlı h ir kailin olarak
bağlım m ış şekilde ve genellikle hir
(belleği, bilgeliği vı* öngörüyü tem sil eder)
elinde kılıç, diğer elinde terazi tutarken
gösterilir. D iğer sim geleri tınısında kitap,
betim len ir. D iğer sim geleri arasınd a asltııı.
pergel, elek ve geyik vardır.
dünya küresi, sa tra n ç seti ve pergel ya da Itoıııulılunı özgü hir dem et çııhıık (fnâces) vardır.
& Ilım lılık (T e m p e ra n tia )
İn a n ç , Ü m it v e Y a rd ım s e v e rlik
Ilım lılığı teııiHİl edeıı b ir dolu sim genin
{Fid ea, Spes e t C a rita s )
artısında kınım la b ir kılıç, di/.giıı. fener ve
lıuıııı;. I mil ve Y ardım severlik h ir tınıdaki linç. ça|ıa ve k a lp lı-srın la »li/e ed ilir. I laela
kııııı saııti vardır. \ e ki bu erdem en çok. Iıir testiden h ir testiye su b oşaltan ve hu
birlikle kadeh İnanç anlam ıııu gelir.
yollu şarab ın etkisini azalttığı im a edilen
Ç apan ın yanı sıra gem i, karga ve çiçek ler
hir kad ınla tem sil edilir.
de I ıııiı i tem sil eder. Yardım severlik (ya da sevgi) kalp, alev, m eyve, b eb ek ler yıı da pelikanla tem sil edilir. - m
r \
205
Jİ
Aynen l>kz.
Ingiliz H anedan A rm alarınd a l)o£ım ı Sıra sı ve Cinsiyet S e m b o lle ri
A v r u p a 'n ı n a r ın a lı k a l k a n la r ı , uyfu -kİ Ş ö v n ly r ı n a lı n ı ı ı / l a r ı .
«tayfa .‘k'i
Vrmaların kalı kurallarla düzenlendiği İngiliz (ve Avrupa) arın arılık sisteminin kö krııi, dost. m üttefik ve düşman as kerlerin savaş alanında tek tek şövalyeleri tanım aları için hanedan arm alarının şart olduğu erken O ıtaçağ dönemi ne dayanır. A nnacılık dilinde
dm rge adı verilen hanedan
sembolleri lııı nedenle erkeklerin kalkanlarına -y a da ka dınların /özenmelerine— yer leştirilirdi.
A rm alar
ka lıt
sal hale geliııee de. onları hirhiriııdeıı
ayırm ak
için,
arm a taşıyıcısının kim liği nin ve aile içerisindeki konum ıınun tes|iit edilmesini sağlayarak,
brisure denilen
çeşitli kim lik ya da statü sembolleri (üçü burada gös terilm iştir) ku llanılır oldu.
A rm a listesi
Y orkslıire L o rıllarıııa aiı nişan, kalkan ve sorguçların listelendiği an a sayfanın sal taralın d aki kalkan ın (epesinde eıı lıtiviik uğlıı göstereli işaret görülüyor. Bu işaretler 1 4 8 3 yılı d o k u la rın d a kıd em li kraliy et Arınaeısı \\ illinin Itallard tarafıııdıııı kaydedilm iştir.
2 \ \ R ( l t
H ilal
Y ıld ız
Vrm acılıktu hilal (u\ ııı " I m»\ıııı/ la n " yııkıırı
I çiiııcii ogııl. kalkan ın ın ie|>esiııiıı ortasın a
h akaıı lıilal h içim i) ailenin ikinci oğlunun
yerleştirilm iş b ir yıldızla ( m al/et ya da
işaretidir. Ihı kim lik işarrli diğer an ııa cılık
m olet) tem sil ed ilir. Ihı yıldız. şövalyenin
ibaretleri «ıil»i genel olarak kalkan ın
m allım ız yıld ızlarınd an ya da aynı şekilde
ortasın a, iisi çizginin a ltın a yerleştirilir.
beş uçlu betim leneli aıııa ondan farklı o larak ortası delik olan dişli disklerden türem iştir.
m Lozenge \ n n an lik ku ralların a göre, sad ece evli olan
ir
La b e l Ia i Ih‘1 denilen hanedan sem bolü (üç
soylu kad ın ların arm aları, k o calan ııın k in in
"sa rk ıl lı yatay çu b u k ) en büyük oglıı
yanında olacak şekilde h ir kalkand a
işaret ed er. I ç sa rk ıllı lah t 7 -u y g u n şekilde
sergilenebilir. h vlen ın em iş ya da hoşaıım iş
fa rk lıla ştırıla ra k - Ingiliz kraliyet ailesine
kad ın lar hııııım yerine lozfn g v denilen, elın as şeklindeki sem b oller üzerim le
m ensup b ir çocu ğu, h alta kız çocuğunu
b ah aların ın a rm aların ı taşırlar: dullarda
torununu gösterir.
işaret ederken, heş sark ıllı ta b e t kralın
i>e bunların üzerine aile arm aları koıııır.
\\
207
İngiliz H a n e d a n A rm ası L e v h a la r ı A y r ın ı hkz.
Ing iliz
T a ç , sayfa ‘J l IVk l>m ıııı/lıı al.
( bluzon) lıir ka lkan ın zem ini iiz d lıir renge (k ırın ız ı.
-,t\fa 229
m u \i. siyah, veşil ve m o r) bnvumnamışsu m elal (altın sa
hanedan
arm acılığ ın d aki
lasarırıı
sisiemiııde
risi ya da giiınii.ş) renginde o lıır. Z cıııiu ayrın ı çizgileriyle bölüm lere ay rılm ıştır. I zerinde Im lıın a ıı her türden geo m etrik şekle
ordiiHtıy. sembol va da am blem lere chıırgc (rsctılrltcon) m iğfer kalkan ın
d enir. A rına levhalarında
üstünde durarak arm a ta şıyıcısının eder;
rütbesini
tepesindeki
işarel
taç
çe
lenk ya da siislü taç, ö rtiiy ii
(laıııbrec/niıı) miğfere lıağlı tııta r. En tepede b ir sorguç b ulunur. İki taşıyıcı, k a lk a nı destekler ve aşağıda ae* H H » e llikle b ir özdeyiş görülür.
K ra liy e t a rm a la rı
K raliçe \ irim in ııııı 1 8 3 8 yılındaki taç giym e İarenindi* İsidlanıl.ın süslem cli ko llıık lan luı delay. aslan ve irk hnyıııızlıı al destekleriyle kralivrl urıııasını sergiliyor (In giltere'n in d ü nte lıiıi. İskoçya, İrlanda ve İngiltere). Arınalı kalkan ın tepesindeki ineni üstünde sorguç olarak taçlı b ir aslan duruyor.
20 S
I
M ız ra k m iğ fe ri
S ip e rlik ti m iğ fe r
Namı (takan ın sağıııa) çevrilm iş, çelikleıı
\rnıa levhasında kalkan ın üstiine. lukaııııı
lıir m ızrak m iğferini göslereıı arm a
sağına
levhaları, m iğferi giyenin lıir toprak beyi
doğru [tıffm nty) b a k a n , siperliği yukarı
\n da asilzade (ya da loııca üyesi) nldngııım
kalkınış b ir çelik m iğfer (b u n lara siperlikti
işaret eder. Mızrak m üsab akaların d a
m iğfer denir) konm uşsa, bu bir b aron ya da şövalyeyi sim geler.
korum a sağlayan lııı ıip m iğferlerin göz
ya da karsı tarafa izleyene
yarıkları vardır um a siperlikleri yoktur.
T a ş ıy ıc ıla r
Sorguç
K alkanın iki yanında dıınııı b ir çift taşıyıcı,
llııııed a ıı arm alarım la sorguç, m iğferin eıı
sahihinin sovlıılıır sın ıfın ın yu da b ir
lepesiııe koııaıı üçhoyııllıı b ir am blem dir.
şövaly e* larik a tiııiıı iivesi oldıığıım ı gösterir.
K ad ın lar savaşçı o lm adıkları içiıı onların
T a şıy ıcıla r genelde h ayvanlar, kuşlar,
arına lev h alarında bulu nm az. \ııeak kadın
sem bolik y ara tık la r ya da insanlard ır.
h ü kü m d arlar istisn adır. Na k a n d a görülen
Ingiltere K ralı \ III. I leııry ııiıı üstte
K raliçe II. K lizahetlı in tacın ın üstüm le
gösterilen taşıyıcıları Ingiltere ve G üller i
sorguç olarak "«lort ayak üzerinde yüzünü
sim geleyen alın ı sa n sı b ir aslan ile
dünmüş'* (sta la n t fp ta rd a n l) b ir aslaıı
kırınızı b ir ejd erh a sem bolüdür.
(ü stte) varılır. \\ ı
209
Kıta Avrupası Hanedan Sembolleri A y n e n b kz.
Ileyaz zambak, sayfa 1fW Aziz 1’rtruH, sayfa I 8 5
Avrupa «laki farklı ülkelerde gelişmiş olan hanedan a r macılığı sistemleri birçok ortak özelliğe sahip olm anın yanında fa rk lılık la r da sergiler; örneğin İtalya'da arınalı kalkanların şekilleri genellikle savaşçı kalkanından çok at kafasını andırır. Avrupa genelinde her arm ada görülmekle birlikte, bazı hanedan sembolleri simgeledikleri ülke, kra l lık, aile veya kurum la özdeşleşmiştir; Jleur-de-lis (Fransa), M alta haçı (M a lta ), papalık tacı ve b irbirini çapraz kesen a n ah tarlar (P ap alık) bunun en çarpıcı örnekleridir, kelim e oyunları da A vrııpa genelinde sıkça görülür; örneğin kastilya ve Leoıı krallık la rın ın sembolleri krallık isimlerinin görsel ifadeleri ( rrbus ) olan kale
(casl/e) ve aslandır (tion).
H a n e d a n s e m b o lle ri a sla n v e k ale
L eoıı ve K astilya k ra lı \ . Alfonso 12. ya da 13. yüzvılılaıı kalın a b ir Ispany ol elyazm ası nlaıı “ k ra liy et A yrıcalıkları Dizini ııı lıresm edilm iştir. K alk an ı ve a lın ın örtüsü. Inıgiiıı Ispan ya'n ın kraliyet arm aların ı süsleyen L e o n 'u n aslan ı ile K astilya ııııı kalesin i sergiler.
F le u r-d e -lis
M a lta haçı
Fİeur-de-lis (Fransızca "zam bak çiçeği”
M alta haçı dört kolunda sekiz sivri tıcıı
(İrm ektir) stilize e d i l m i ş |»ir zam bak temsilidir. Bu lıaııedaıı seıııİH>lü ya da am blem i hir zam anlar Fransız kraliyet ailesiyle özdeşleşmişti (Fran sa tahtında hak iddia eden Ingiliz hükümdarların arm alarında da görülürdü). \ıııa ayııı zam anda İtalya nuı Floransa şehrini simgeler.
o lan h ir h açtır. B aşlan gıçta Kudüslü
P a p a lık a rm a s ı
İspa n y a a rm a s ı
Üstte gösterilen papalık arm ası \ I. P au l'e
İspanya arm ası K aslilya (k a le ). Leoıı
S t. .Icaıı Şövalyeleri nin nişanıyken, llo sp ita lier Şövalyeleri nin 1 5 2 9 'd a adaya yerleşip ayııı adı alm asıyla birlikte M alta V ia özdeşleşm iştir.
a ittir ( 1 9 6 3 ve 1 9 7 8 yılları arasında
(şah lan m ış aslan ) ve N avarre (zincirden
papalık yap m ıştır). Aziz P etn ıs'u
"k o rd o n " ya da b ord ür) k rallık ları ile
sim geleyen çap razlam a konm uş altın ve
A ra g o ıfu ıı paletlerini (in ce dikey şeritler)
giiıııüş an ah tarlard an , pupalıftın üçlü tacından ve ortada z a m b a k la rla ve stilize
sem bolize eden dört kısım dan olııştır. A yn ca (d a n a d a krallığım işaret eden hir
edilm iş tepeciklerle süslenm iş, sekli İtalyan
nur ve Bou rbon h aned an ın ın zam b akları
a tla n ılın k afasın ı an d ıran h ir kalkand an
ver alır.
oluşur.
21 /
Hanedan Nişanları ve Rönesans Im presası Ayrıca hkz.
(m lpcncerc, s« y fn 163 \ f r m l i l A c ııiis . sııyfn 1 6 7
N işanlar birey, hane veya aileyi, tüzel kişi veya m a k a m ı tan ım lay ıp
tem sil eden
m üstakil sem bollerdir.
O rta ç a ğ d a h izm etliler veya m ü tte fik le r tarafın d an be lirli b ir kişi, aile ya ila hanedana sadakatin görsel b ir ifadesi o larak ta k ılırd ı. Rönesans sanatında sıkça k a r şılaşılan
impresa (İtalya n c a “nişan” d e m e k tir) nişan
olarak sın ıflan d m lam asa da, kişiye ya da hanedana özel b ir am blem d ir. Bir
impresa. ikisi de özel b ir vasfı ya da
özelliği ifade etm ek için özenle seçilmiş b ir resim ya da
corpo (L atin ced e “ beden") ile ona eşlik eden b ir özdeyiş va da an i m adan ( ‘‘m İ ı " ) oluşur.
E liz a b e th Tu dor
\ II. H c u ry ııiıı tnrıım ı oluıı I. I'.lizabrth irı ııişuıılurıııdnn biri d r l’ııdor ^iiliiydii. \nııudn M ü cev lıcrfııin (yali. 1 5 8 5 - (H)) sırlanm adan önce N icholas llillia rd tarafın d an boyan an iv kısıttı kraliçenin bir portresini içerir. Dış kısm ında ise b ir T u d o r £İilii •'örülür.
212 V\ Rl P \
B ey a z e rk e k gey ik
T u dor gülü
Beyaz erkek geyik Ingiltere k ra lı
T ııd o rg iilü l48*V ten l(ı()3*e kad ar Ingiltere
II. R irh a rd ııı ( 1 3 6 7 * 1 4 0 0 ) nişanıydı.
ve (in ile r e bükm eden T u d o r lıanedam nm
"B o yn u n a altın d an ta ç geçirilmiş** erkek
ııişaııı olm uştur. L a n ra s te r hanedanının
geyik tasvirinin Itnynııuıı saran altın
kırınızı gülü ile Y ork hanedanının beyaz
süslü taç soyluluğu çağrıştırır.
gülünün b ir karışım ı olaıı bıı nişan. \ II. I lenry nin ta ç giym esiyle sona eren (d il Sav aşları nın çözüm e ulaşm asını sem bolize eder.
Taç giym iş s e m e n d e r
M e d ic i im p re s a s ı
Çevresi alevlerle sarılı, taç giym iş sem ender
Mediei ailesi 1 4 3 4 yılınd an 18. yüzyıla
Fran sız k r a lı I. I*rançois’y a ait ( İ 4 ‘M -
k ad ar H oran sa ya h ü km etm iştir. S an at
1 5 4 7 ) b ir />///>reAVidır. Sem b o le eşlik
h am ileri olarak sipariş ettikleri birçok
eden özdeyiş, soğukkanlı sem enderlerin
tabloya, iç içe geçen elm as taşlı üç yüzük
bedenlerivle söndürdüklerine inanılan
gibi (kiıni zam an yanında H ıtiııred e
alevlere a tıf yap ar: "B eslerim [iyiyi] ve
"Daima** an lam ın a gelen S rtn p rr y azar)
yok ederim [kötüyü].*1
Medici im prem \ım eslik eder.
\\ ut r \
21
B a t ı n ı n B ıır ç G ezeg en leri Astroloji inancında, hurçları yöneten gezegenlerin çok A y rıc a bkz. İlc r n ıc s / M e r k ü r ,
sayfa 167 Ih ı ş a k .
f irfo*
sayfa 221
öneınli h ir yeri vard ır. Sanattaki tasvirlerine bakarken, ister Roma tan rıları olarak kimileştirilmiş ister gliDerle sembolize edilmiş olsun, astronomi ve astroloji gezegenle rin in b irbirlerinden farklı olduğu u n u tulm am alıd ır: zira M erkü r, Venüs. Mars. Jüpiter, S a tiim , Uranüs, Neptün ve Plüton her iki sistemde de olmasına karşın, astroloji G ü neş ve Ay ı dahil edip Dünya yı dışarıda b ıra k ır. Uranüs 1781. Neptün 1846 ve Plüton 1630 yılın a kadar keşfedilıııediği için eski sanatsal temsillerde görülm ezler.
M e rk ü r'ü n a ra b a s ı
Ispan ya'd ak i S alaıııatıca U ııiv ersitesfn in Eski kü tü p han eci ııdeki hu fresk M erkür'ü elinde yılanlı asası (plifiyle tem sil ed ilm iş), arab asıy la gökyüzünü kat ederken resm ediyor. M erkür arab an ın tekerlerinde de can lan d ırılan İkizler ve Başak ı yöneten gezegendir (İkizler M erkür'ün üstünde de görülüyor).
2 14
wıur\
OC
5
G ü neş
Ay
M e rk ü r
Astrolojik b ir “g ezegen"
birçok evresi olan ay
Güneşin çevresini eıı hızlı
olarak G rek o -K o ııırıı I lelios/Sol ya da Apollotı/
( Jreko -R o m en ta n rıça la r
şekilde kaled en gezegen
Artem is/Diaııa. Selene.
olaıı M erkür Rom alıların h aberci tanrısıyla (Y uııaıı
A pollo'yla kişilestirilm iş
L ııııa ve I lekate gibi bakin*,
olaıı G üneş. h urçlard an
an a ve ko cakarı tan rıçalarla
I Icrınes) özdeşleş!irilııüştir
asluııı yönetip on a ateşli
ve yum sıra üçlü
ve glifi oıııııı kan allı
parlak lığı) la. sıcaklığıyla
I a ıı rıça la rla öz< lesleşt i ri Ii r.
b aşlığını, başın ı ve yılanlı
ıııifuz ed erek y aratırı,
G lifi hilald ir. Rıı "g ezegen"
a sasını tem sil eder. M erkür
en erjik , b en cil ve k rııd iıır güvenli lıir k a ra k te r yaratır.
Yengeç burcu nu yöneterek ona hassaslık ve anlayışlılık
o n la ra zekâ, çoky önliilük ve
G üneşi sim geleyen g lif b ir
bahşeder.
konuşkanlık verir.
İkizler ve Başak ı yöneterek
ç em b er içinde n oktad ır.
V enüs
Lıı parlak gezegendir:
M a rs
Mars, isiııı babası
ışıyan güzelliği nedeniy le
Roıııa savaş tanrısı
R om alıların aşk tan rıçası \ cııü s ile uzd cşleştirihııiştir
olaıı bu kan kırm ızısı gezegene uygun bir şekilde,
(d ifin d e el aynası veya
glifiııdc kalkan ve m ızrakla
kolyesiy le tem sil ed ilir V enüs Boğa ve T era z i'y i yön elir ve bu b u rçlara, girginlik ve rahatına düşkünlük gibi
betim lenir: bunlar ayrıca rkekligiıı Im ulujik sem bolleridir. M ars k o ç burcunu (geleneksel olarak Akrep burcunu da) yön etir ve ona girişkenlik, rekııbetçilik ve kararlılık gibi erkeksi özellikler verir.
kad ınsı özellikler
\v ıu !1 \ 2 1 5
Batı'nııı Burç Gezegenleri \stro loji ile astronom inin birbirinden uyrılnınadığı bir dönem vardı; o zam an lar tüm yıldız gözlem cileri geze
Aynen bkz. I'oseidon/N'eplün. Hiıvfö 105
genlerin D iiııya etrafında döndüğüne inandıklarından., Güneş ve A y’ı da bıı yedi gezegen arasına alm ışlardı. But lamyus sistemine d ayalı şematik haritalard a Güneş, \ \ . M erkü r. Venüs, M ars, Jüpiter ve Satürn'ü sembolize eden gliflerin D iiııy a 'm ıı ekseni etrafında döner şekilde gösterilmesi bıı D iiııya m erkezli düzenlem eyi yansıtır. Bu ^gezegenler
ad ların ı ald ık la rı tanrı ve tanrıçalarla
da resm edilirler: onları bazen arab alarıyla gökyüzünü
)
katederken. bazen de kendi burç simgeleri yu da güneş simgeleri vatım da görürüz.
S a tü rn
Oğlak hurcunun (geleneklere gön* K ova h ıım ıııtııı da) yön eliri gezegeni R om alıların larıııı ianrı.ıi S atü rn 'd ü r ( Antik Nim an daki
B a tla m y u s 'u n g ö ky ü zü
karşılığı
h a rita s ı
k ro n n s'tıır).
A ııdreas t >llarius*ıın
( dirinde orağı) la
H arm onim M arm rosnıira
irnısil edilir.
( I(>(ı0) ih IIı çahşm asıııd uki
Sut u m V ait ö/ellikler arasında
hıı Bad aıııyu s gökyüzü haritasın d a, "yedi gök kü resi"
azim . Iııtu n ılıık .
Dünya nın etrafın ı Mirmiş şekilde
ilili>atlılık ve
gösteriliyor. C iiııeş Dünya nın çevresinde
çalışkan lık vardır.
ışırken. \\. M erkür. \ eııiis. Mars. Jü p iter ve S a liirıı hepsi lıeııı a ra b a la rın ı sürerken lıeııı de gliflerivle gösterilivor.
21 (t
l
U ra n ü s
V ram ış gezegeni 1781 yılında W illiaııı I ler-hel tarafın d an keşfedilm esinin ard ın d an kovu hurcunun yöneticisi olm uş, kâşifi gliİm deki “I I" lıarfi\ I J ü p ite r
(soyadının huş h arfi)
Rnııiıı tan rıların ın liderinin ismini alan
a n ılm ıştır, kov a
Jü p iter gezegeni. “Büyük L iitu fk â r"
bu rcu n a atfed ilen
tarafındım yönelilen Ya> h u m m a
tu haf, deneysel ve y aratıcı davran ışların ardında l ranüs iin oldııgıı düşünülür.
(geleneklere güre Balık h u m m a da) y ay ılm an , coşkıııı ve özgürlükçü eğilim ler verir. Jü p ite r glifiııde ^ uıuııını "/. harfiyle (Z etıs Jü p iter'in Antik Yunan daki karşılığıdır) veya tanrının kartalıyla tem sil edilir.
P lü to n
N e p tü n
P lü ton'un varlığı 1 9 3 0 yılına katlar
Bugün Balık hurcu nu n yönetici
kesinlik kazan m am ıştı: gezegeni keşfeden
gezegeni olan Neptün 1 8 4 0 yılına kad ar
P errival LoueH ’iıı ism inin -a y ııı zam anda
keşfedilm em işi i. (»lifinde \ınik Rom a dcııiz
Antik llııııııı yeraltı tanrısının ism inin ilk iki harfi o la n - huş h arfleri glifiııde temsil
tan rısın ın (A ntik Yuııuıı’d aki karşılığı
edilir. Y akıtı zam ana kad ar “n ic e gezegen
edilen N eptün'ün Balık burcu na verdiği
Poscidon d ıır) üç dişli tııızrağıylu tem sil
denilip küçüm senen d önüştürücü, gizem li
hiliııçdişi itkiler, sezgisellik ve uyurgezerlik
Plüton Akrep hurcunu yönetir.
gihi n itelik ler suyla ilintilidir.
W
Ki
ı
v
217
Batı Astrolojisinde B u rçlar .U nca bkz. Çin zodyak ı. sayfa 41 Dalı zodyakı, sayfa 4 I
Batı burçlar kuşağının kökii Mezopotam ya’ya dayansa da. bugiiıı aşina olduğum uz astrolojik sistemi A n tik ^ im an lı lar geliştirm iştir. Güneş yılım andıran zodyak yılı çevrim i, ballar ekinoksu zam anında başlar. Zodyakm 12 ta k ım yıldızının ya da burcunun birincisi olan Koç’u (/l/y'e.s*) aşağı yu ka rı b ir aylık a ralıklarla Boğa ( T a u r u s ) , İkizler (G e m in i), Yengeç (G a n c e r ) , Aslan ( L e o ) . Başak ( l i r g o ) , Terazi (,L i b r a ), Akrep (S c o r p io ) , Yay (S a g iU a r iu s ), Oğlak ( C a p r i c o n ı) , Kova (A f/u a n u s ) ve Balık (P isçe;s*) izler. Sa natta her b ir burç, temsili tasvirleriyle ve glifleriylc sem bolize edilir: örneğin Koç Aries’i işaret eder.
Zo d y ak ç e m b e ri
Soldaki 13. yüzyıla ait illüstrasyonda Batı zodyakının on iki Imn ıı geleneksel olarak zam anın ebedi döngüsünü tem sil eden b ir ç em b er ya da tekerle düzenlenir. O rijinali b ir Provençal elyaznıasm da. K m ıcngol de Beziers iıı ! a’ I ir e r i (lire d 'A m o ıır (Aşkın Dua K itab ı) adlı eserinde görülür.
2 İS
\ \ Kl t u
v ^ 2 ) K oç, A ries
B oğa, T aurus
Koç zodyak döngüsünü 21 M an
21 Nisan dolaylarında K oç'u n yerine geçen
dolaylarında h aşlatır. K o ç'ıııı yönetici
B o ğ a y ı sem bolize eden g lille h ir boğa başı
gezegeni M ars, elem enti ateştir: üııeii
ile bo yn u zlan göriiliir. Boğa'yı yöneten
dörtlüde ve eril ku tup ta olm asından dolayı
gezegen \ eııüs. elem enti top raktır: sabit
güçlü, en erjik ve p ozitif h ir etkisi vardır.
dörtlüde ve dişi ku tu p tad ır. Bunların
Koç ıııı glifi stilize edilm iş lıir çift koç
toplanı etkisi durağan, gerçekçi ve
boynuzudur.
istikrarlı in san lar varatır.
I
İk iz le r, G e m in i
Yengeç, C an cer
İkizler b u rcu 2 1 M ayıs'ta yükselişe
Y engeç'iıı glifiııiıı ne an lam a geldiği belli
geçer: glifi b irb irin e kenetlen m iş iki
değildir, am a yengeç k ısk açları, ayın
kişidir. İkizler bu rcu nu yöneten gezegen
safh aları ya da iki nıeıııe gibi fikirler
M erk ü r'd ü r ve elem en ti h avad ır; değişken dörtlüd e ve eril ku tu p tad ır. Bu özellikler
uyand ırır. Y önetici "gezegendi Ay. elem enti
b ir a ray a geld iğim le, m era k lı, yerinde
alır. Analığı ve em zirm eyi işaret eder.
d u ram ayan , eli lıer işe y a tk ın , faal bir
Y engeç'in dönem i 2 2 H aziran da b aşlar.
sudur: oııcfı dörtlüde ve dişi ku tup la yer
insan o rtay a ç ık a r.
\ \
im
r \
210
Batı Astrolojisinde Burçlar Ayrıca bkz.
Asiroloji inancına göre hurçlar ile D ünya’d aki yaşam
A s la n 'ın fiz ik s e l e tk ile r i.
arasındaki ilişki özii itib arıyla ıııakrokoznıik ve ıııikro -
sayfa 41
ko zıııiklir: “ Yukarıda nasılsa aşağıda da öyle.” İle r burç
A z iz M ik a e l.
suyfa 195
(bkz. 2 1 -t-l 7), element (bkz. s. 22-1-25 ), nitelik, kip. dörtlü
bünyesinde b ir dolu etki barındırır: yönetici gezegen .v.
bölümleme (öııcii, sabit ve değişken) ve kutupsallık (eril va da ilişi) etkileri. Ve lıer burç iııı karmaşık etkiler yoluyla aşa ğıdaki Dünya yla bağlam ı kurar. Dalla açık ifade edersek, lıer bir burcun o burcun “etkisi altında doğanların temel kişiliklerine ve ayrıca kısmen bedenlerine etki ettiğine inanılır.
Y ö n e tic i g e z e g e n V enüs
15. yiizyıla uil D e S/ılııırrn (K ü relere D air) mili h ir elyazınusııuı resm edilm iş olaıı V enüs'ü n iki yııııım ln. hıı gezegen larafım lım yönetilen T era z i ve Boğa h urçları yer alıyor. \ eniis “kem li” h u rçlarına. laki|H;ileriıııleıı ve resm in ali kısm ım la h irhiriııe kur yapan çiftlerd rn a ıılaşılarağı gilıi. güzellik -v e a ş k - sevgisi verir. 220
A s lan , L eo
B aş a k , Virgo
Aslım burcu 2 3 T ein im iz dolay hırımla
Ikişak h urcunun glifi kadın cinsellik
salıııe alır. Y ö n eliri gezegeni (»iineş.
org anlarım ya da "M eryem 'in ‘M' siııi
elem enti a teştir: sab it dörtlüde ve eril
tem sil eder. 2 3 Ağustos tan itibaren
ku tu p tad ır. Neşeli b ir yapısı ve ateşli hir
haşlay an Başak h ıırcıı M erkür gezegeni
yaııı olıııı can lı, en erjik, buyurgan hir
tarafın d an yönetilir ve elem enti top raktır:
kişilik yaratır.
değişken dörtlüde ve dişi kutuptadır. Zeki ve gerçekçi h ir k a ra k te r yaratır.
T e ra z i, L ib ra
A k re p , S co rp io
2 3 Ey lü l de kendini gösteren T era z i,
\krehin kuy ruğundaki zehir glifiııde de
glifim leıı de an laşılacağ ı ii/.ere. denge ve
görülür ve hu sayede Başak sem bolünden
tartı hurcudur. T erazin in yönetici gezegeni
ayırt edilir. Vkrep 2 3 İlkim de etki etmeyi
\ eııiis. elem enti h avad ır; öncü dörtlüde ve
haşlar. Y önetici gezegeni Plüton (yıı da
eril ku tup ta yer alır. H eyecanını kontrol
M ars), elem enti sudur: sab it dörtlüde
ed ebilen, iddialı ve dışa dönük h ir yaradılış
ve dişi ku tup tadır, \krcp hurcu insanı
meydunu getirir.
tem kinli ve şefkatli olur.
Batı Astrolojisinde Burçlar Ajncnbkz. İk i ııllııı İm lik ,
Geleneksel olarak 12 burcun tasvirleri ya «la güderi. ast,
,
r
ı
ı
ı •
„uvf4l ıi i
rologlar ve gokhılım cıler taratınd aıı yaratılm ış, h ır çeın-
Keçi, sayfa 145
ber içinde burç ta k n n y ıld ı/la n u ı gösteren yıldız h a rita la rında ifade bulur. H e r biri yaklaşık 2 8 günlük (kabaca b ir ay) b ir dönemle ilişkilem lirild ig i için, hepsi b ir arada tanı b ir yılı oluşturan burçlar, tak vim odaklı sanat eserle rinde. her b iri -g e n e llik le belirli b ir mevsimle ç a kışa ra kyılm karşılık gelen zam an ını temsil edecek şekilde (dua kitap ların da oldııgıı g ib i) betim lenir. T ıb b i ve ezoterik şemalarda da burç sembollerine rastlanır.
B alık b u rc u ayı
15 . yiizyıl ortaların dım kıılıııa hir ılııa kiıah ın d aki hu illüstrasyonda, hirhiriııe hilâlim m iş iki h alik. Balık h ıım ım ı tem sil eder. Hıı Im reıııı hâkim ıddııgu uy İÜ Şu b at dolaylarında h aşlar (K uzey A vrupa'da kış v a k ti). Bıı nedenle resim deki adımı uyuklarım ısıtm aya çalışıyor.
222 \v R t r \
Yay, S a g itta riu s
O ğ la k , C a p ric o m
Yay lııırn ı Dünya ya etkisini 2 2 k ın ın ı
Oğlak hurcu bazen halik k m rıığ ııy la
dolay lan tulu gösterir. Y önetici gezegeni
resm edilir. ( »lifi hu detayın yaııı sıra lıir çili
Su t iirn d iir ve elem enti üleştir; demişken
oğlak boynuzunu da içerir. O ğlak hurcunu
dörtlüde ve eril kutuplu yer alır. İnsanda
yönelen gezegen S a tü rn 'd ü r ve elem enti
yuyılnıacı. can lı, demişken ve enerjik etkiler
to p raktır: öııeıi dörtlüde ve dişi kutupta
uyuııdınr. Sugiıturiııs iıısaıı başlı ııi olarak
yer a lır. Dönemi 2 2 Aralık ta haslar. Oğlak
tasavvu r ed ilir. Burcun glifi de oktur.
hurcu iıısuııı ılım lı am a hırslı lıir doğaya sahiptir.
A
/ y
AA/
K ova, A q u a riu s
B alık , Pisces
Kova hurcu, glifiııi oluşturan dalgalı
Balık burcu nu sem bolize eden g lif birbirin e
çizgilerden de an laşılacağ ı üzere, su
bağlı iki halik tem silidir. Balık hurcu
taşıyıcısıdır. 2 0 O cak la etki etm eye haslar.
dönem i 10 Şu b at ta haşlar. Y önetici
Kova hurcunun yönetici gezegeni U ranüs
gezegeni N eptün ya da Jü p iter, elem enti
ya da S atü rn 'd ü r, elem enti ise h avad ır;
sudur: değişken dörtlüde ve dişi k ıılııp la
sahil dörtlüde ve eril ku tup lad ır. Analitik
yer alır. İnsana idealist n itelik ler aşılar.
düşünen kararlı, b ir k a ra k te r oluşturur.
Dört Element ve Salgı Kökeni Antik Yıııu m 'a dayanan Dört Elem ent (ateş. sıı. hava ve to prak) teorisi O rtaçağ ve Rönesans tıblıi illüst rasyonlarım la ve simya ile astroloji şem alarında sembo D ö rt b u rç e le m e n ti
lize edilir: zira lıir zam an lar I mi dön elem entin evrendeki
liıı 15. yüzyıl
her şeyin tözü olduğu düşünülürdü. İle r h ir elementin ya
l'ruıısız
da ilkenin iki nitelikten oluştuğu (sıcak, ku ru , soğuk ve
ı-lya/ıııasııxla hi'linıleıUMi
ıslak) ve iiç hurçla (üçgen ya da üçlü) ilişkili oldıığıı söy
lııırç lekcrİıılıı
lenir. Ayrıca her b ir burç insan bedeninin h ir parçasıyla
ılırrkczirH İcki daire
ili.şkileudirilirken, elem entlerin de Dört Salgı aracılığıyla
dört eşit pıırçayıı I h i I î h i i i i u ş . I li r lıir
iıısaıı sağlığımı etki ettiği düşünülürdü.
çeyrek p arça dön elem entten bîrin i tem sil eder: ateş. Iıava, su ve top rak.
A te ş
A
\teş sıcak ve kıırıı olm asıyla suyla karşıtlık o luşturu r, liıı eril elem entin b u rç iiçliisii k o ç.
\ s Ih i i
ve YavM ır. Vteş siıııyaylu ilgili
siste m im le ucu yukarı İm kan üçgenle sem bolize edilir. Sem end erle yu da sanat eserlerinde görüldüğü üzere C rek o -llo ın eıı tanrı I Icplıuistos/Vıılcam ıs ile gösterilir.
224
Su
Dişi elem ent sııyım h ıırç üçlüsü Yrııgeç.
I lava toprağın karşıtı olarak sıcak. ıslak \e
\krep ve Bıılık lir: ııilelikleri ise soğukluk
eril h ir elem en ttir: hurç üçlüsü ise İkizler.
ve ıslak lıktır. Meşin karşılı o larak , sim yada u m aşağı hııkaıı iiçgeııle gö sterilir. Ayrıea
T erazi ve Kova dır. S im y acılar havayı ııeıı
o iiiiii
temel ruhları olan
su
perileriyle de
sem bolize ed ilir. G rck u -R oıu en deniz tanrısı Poseidoıı/Neptüıı ile siıyıı tem sil edebilir.
y ukarı hakan ve içinden yatay h ir çizgi geçen üçgenle ya da temel ruhları olan hava perileriyle gösterir. G rek o-R om en tan rıça Heru/hıno san al eserlerinde havanın sem bolü olabilir.
To prak
D ö rt Salgı
Ih ıu n u n k arşıtı top rak. ııeıı aşağı hakan,
Aslan, kuzu, m aym un ve dom uzla
yatay h ir çizgiyle bolünm üş üçgenle
sim gelenen Dürt Salgı ııııı h ir zam an lar
ya da mıııu tem el ruhları olan cinlerle
iıisaıı vücudunda dolaştığına inanılırdı.
gösterilirken, sanal eserlerinde G reko-
\teş salgısı (sarı sa fra ) asab i tipler
Koıııeıı an a tan rıça Demeter/Geres le
yaratırdı. Sıı salgısı (h alg aııı) ağırkaıılı
tem sil edilir. Burç üçlüsü Boğa. Başak ve
kişilikler m eydana getirird i. H ava salgısı
O ğlak tır. Soğuk ve kıırıı b ir dişi elem en ttir.
(k a n ) iyim serliği desteklerd i. T op rak salgısı (k a ra sa fra ) ise m elankoliye ııedeıı olurdu.
225
E z o t e r i k ve Gizli S e m b o l l e r Aynen bkz. Perg el , sayfu 23 Yıld ır ım dü şen kııle. sayTu 4 3
Avrupa ııııı semi m illerle tlolıı ezoterik gelenekler ve birço ğu günümüzde de varlığını sürdüren gizli topluluklar açı sından zengin b ir tarilıi vardır. Ibı nedenledir ki. örneğin 21. yüzyıla ait b ir peııtagranı simgesini cadı sembolü ola rak görüp kendinizi b ir Ortaçağ büyücüsü gibi hissede bilir. T aro t kartlarım ı] tasarımında sürekli yeni anlam lar keşfedebilirsiniz. Bıı ezoterik sistemler ve gizli topluluklar arasında simya. C iil-b aç tarikat i ve farmasonluk öne çıkar. Bunların lıepsi b ir zam anlar lıer şeyin üstünde olan Koma Katolik Kilisesi tarafından m ahkum edilmiştir; onlar da zulüm den kaçınmak am acıyla sembolik dillerini zamanla -e n azından kısmen—
A n d ro jen
ilk sim yacılar ebedi yaşımı iksirini ve a y n c a aııa
kapalı bir iletişim biçi X II d
mine dönüştürmüştür.
^ G E I-lA N C T E
m etalleri altına dönüştürm enin
T a ro tta b ir B üyük S ır
yolunu arark en ,
k a rtı
teorik enlışınnlnrım
* Asılm ış Adaııı**
ve kim yasal
tarotta oldukça
deneş leriııi
sem bolik b ir Büyük
kaydetm ek ieiıı çok ayrıntılı hir
S ır (M ajör A m m a )
seıııholik sistem
ille dr negatifliğinden
kııllann ıışlardır.
k ay nak lan m az. Bıı
karlıd ır, am a önem i
I ı k e k l i k v e dişilimi
kart örneği 2 0 . yüzyılın
b irleştiren Aııdrnjeıı
başın da \rllııır Kdwıırd
(Krdi.şi) ya da
W aile iıı P aıııela Golm aıı
lıerıııafrod it figürü ideal bütünlüğü
Sin illı ile b irlikle
tem sil eder.
tarot destesine dayanan
tasarladığı B id er \X nite
ju l 226 \\ k i r \
bir Alınan kart setinden a lın m ıştır.
■ ■ m
n
G ü l-h a ç
M a so n sem b o lü
T arik u te atlını (R o sirrııeia n isın ) vercıı
F a rm a so n la rın gizli topluluğunun tarihi
^lil-lnn,' sem bolü (m erkezin de “iil olaıı h aç)
1 7 1 7 yılına dayanır, an cak üyeleri
aslında lıeııı m istik b ir gizli topluluğun
S ü ley m an 'ın T ap ın ağı ııı inşa ed enlerle ve
(R osae Crtıcis L atin ced e “I İnç G ü lü "
o n ların gizli işaretlerin i geliştiren O rtaçağ
d em ektir) lıeııı de oııııtı iiıılii kıırııeıısıı
duvarcı lo n calarıyla buğlanıılı olduklarını
C lırİstian R oseııkreıız'u n (A lm anca
iddia ed erler. Fu m ıusoıılarııı en bilinen
“G üllü İ l a ç " d em ektir) ism inin gürsel
sem bolü T a u n (C o d ) ve geom etrinin ilk
ifad esidir (rehini).
h arfi “C “ ile pergel ve gönyeyi b ir aray a getirir.
T a ro t’un A sılm ış A dam ı
kelıu ııel ve ■ııedilasyon için ku llanılan T a n ıt k a r tla n 2 2 Rüyiik S ır (M ajö r A rcan a) ve H karılık dörl tukııııduıı m eydana P entagram
gelen 5 6 k iiçiik
l’rntngruııl evrensel ve kozm ik erkeği ya
S ır (M iııor A rcana)
da kadını sim geleyen b eş ııçlıı b ir yıldızdır:
k artların d an oluşur.
beş. insanoğlunun sayısıd ır (çünkü
Resim de görülen kart 12 num aralı Büyük
insanların beş dııyıısıı ve huşunu yum sııu
S ır kartıd ır vr bilgelik için kendini feda
d on kolıı bucağı v arılır). Rıı u çla r ayrıca
eden “Asılm ış A d a m 'ı tem sil eder.
beş elem en ti (geleneksel ılorl elem ente ilaveten eter ya da rıılı). dolayısıyla bütünlüğü tem sil eder. \V Hl P\ 2 2
Fantastik Y a r a t ık la r Ayrıca bkz.
A v n ıp a lıla n ıı hayalim i*' kurguladığı fantastik v a rlık la r
I jı lc rl ıı ı. sayfa 159 Anka kıiMiı. sayfa 159 Tek
İ m » ) ıııı/Iıı
Hayta 159
al.
kıla n ın kutsal efsanelerinde ve ka vram la rım la kü ltürel geleneklere kök salacak ka tla r güçlü b ir yankı yapm ıştır. G ökyüzü, deniz ve yeryüzünün bu efsanevi y a ra tık la rın ın yoğu, kahram an lık hikâyelerini örneğin \ t li k a vazoları ve Ihım a m ozaiklerine resmeden Antik \ tınan ve Ihıına dan devralınm ıştır, bazı y a ra tık la r ayıklam ası imkânsız doğa o layların ı simgeler; b azıları da a raların d aki
fa rk lılık la r
sonradan
H ıristiyan alegori sanatında pekişti rilerek olan doğaüstünün iyi ve kötü güçlerini hayvanları
temsil ve
rı konu alan
eder.
fantastik
O rta ç a ğ d a y a ra tık la
resimli yazm alardan
(bestiam nı vocnlmluın) esinlenilmiş benzer türde yaratık tasvirlerine ha nedan arm alarınd a sıkça rastlanır.
H a n ım e fe n d i ve te k bo yn u zlu a t
tü lle ş H ardoııyıı'ıın ıııııı Iııı eseri Itarıın
Içiıı Dıııı k ild in ııııı (F ıa ııs a ıIıı 1 3 1 0 ılıılııylan ıu la yay ım lanm ıştır) resim li sayfasın d a, bem beyaz b ir tek boynuzlu ut soylu lıir lıum m ereııdiııiıı yanında ııvstıl b ir şekilde d inlenirken betim len m iş. Bu vahşi fan tastik yaratığı an cak b ir b akiren in -ak in le-ıireb ileceğ i söylenirdi.
228
u m
Pt
Tek b o yn u zlu a t
Balı da tek hoyıııızlıı al betim lem eleri çeşitlidir (örneğin h ir antilop ya da al bedeninde olahilir). ancak arın d ırın boynuzun alından çıktığı konusunda herkes hem fikirdir. Pegasus
I lir is tiv a n
G rek o -R oıııeıı m itolojisinde kınındı
geleneğinde
lıcvaz at Pegasiıs*ıın. deniz tanrısı
saflığın hu uk
Poseidoıı/Nepniıı ile (İorgon M ed ıısa ııın
setııİMilü avıcak hir
yavrusu oldııgıı söylenir. Porseus gilıi
hakire tarafından
kalıraın aıılu rııı atı olan, yü ksekten uçan
dizginlenebilir ve hu
Pegasus m aneviyatı ve soyluluğu (a v n e a
nedenle Isa'yı işaret
R önesans alegorisin d e iiııü) tem sil eder.
edebilir. A n k a kuşu
B a trm ıı altın a n k a kuşu 5 0 0 yılda h ir -ö lm e k ü z e re- gönüllü olarak güneşin ateşli ışınların a kend ini a ç a r ve yan d ıktan sonra kendi küllerinden yeniden doğarm ış R om alılara göre, ölıııiiş im paratorun yüceltilm esini sem bolize ederken. H ıristiyaıılar a ıık a kuşunu Isa'nın yeniden doğuşuyla ilişkileııd irir.
Batı da ejd erh a H ıristiyanlık inancında "y ıla n " İ b lis le eş tutulduğundan, kötülüğün vücuda gelm iş hali olarak görülür. \teş soluduğu söylenen ejd erha yarasa k an atla rın a , yırtıcı kuş pençelerine, sürüngenin pullu derisine ve yılan kavruğuna (düğüm lenm işse hıı venilgi an lam ın a gelir) salıip o lahilir.
jd
r V
iA
Dört Mevsim Ayrıca bkz.
Avrupa’nın, m evsim leri kadnı ■ p irle riy le tem sil etm e ge
M ısır ve buğday, sayfa 1 I
leneğinin kökeni, m evsim leri l lo ıa (“ M evsim ” ) adını v er
(orınıcofiia.
dikleri üç ya da dört tan rıça o larak tasavvur edeıı \ntik
sayla 25
\ im anlılara dayanır. Doğal m evsim değişikliklerini kon im i ettik lerine inanılan I (oraların lıer lıiri, ııygıııı bir doğal sim geyi elinde tu tarken resm edilir. Aııeak Rönesans d önem in den itibaren diğer G reko -R oıııen tan rıların onların verini aldığı görülür. Dört M evsim , geçen zam anı ve yaşam döngüsünü ifade etliği için, san atta avııı zam anda insan hayatının dört evresini a n ış tırır. Ayrıca Dört E lem en t
(b k z .
s. 2 2 4 - 2 5 ) gibi diğer alegorik d ört lü öğeleri de sim geleyebilir.
B a h a r s em b o lü llu ly u ı ı s a n a tç ı S a n d ın Iî o ltic e lli n in b a ş y a p ıtı P r iın a r ı v a ( y a k . 1 4 7 8 ) y a n i B a h a r da. F lo ra ço k s a y ıd a n a r in ç iç e k le b e z e n m iş tir. M o r a A ı ı t ik lîo n ıa ııııı çiç e k ve b a h a r ta ıırıç a s ıv d ı. O n ed e n le , ö z e llik le de R önesans d ö n e m in d e k i İn i l ı i r a le g o r ik r e s im le n il' h a iıa r m e v s im in i s e m b o liz e e d e b ilir .
230
AV K I P A
B ahar
Yaz
Ihılıan tem sil edeıı I lora lıir lıııkel çiçek
Olgun ek in ler yazın b içilir, dolayısıyla hıı
tu tarken b etim lenir: tek başın a b ah ar
mevsim i leııısil eden Hora (ya da Demeler/
çiçekleri de bu m evsim i sem bolize edebilir.
C eres) b aşak larla süslenm iş olarak ve bir
\frodiı/\ eııiis ve Klora gibi (»reko-K om eıı
buğday dem eli. ıırak ya da tırpan taşırken
tan rılar sik sık oıııııı yerine geçer. B a h a r bir
c a n lan d ırılır. İnsanoğlunun ilk evresi ve
bebek ya da ço cu kla da gö sterilebilir ve hava elem en tiyle ilişkilidir.
a leşli* ilintili olan m eyve de yazı sem bolize
G üz
Kış
edebilir.
Vkdeııiz bölgesinde üzüm ler giiz
Kis m evsim i sa n a lla birçok figürle leııısil
m evsim inde top lan ır. D olayısıyla ü/üııı.
ed ilir: yapraklarım dökm üş ağacın (lipik
asın a yap raklarıyla b irlikte, güz m evsim ini
b ir kış sem bolüdür) yum sıra sıkıca
işarel eden I lora vı ya da (»reko-H om oıı
sarınm iş bir kad ın , iishi üriiilü yaşlı bir
tan rı D ioııysos/Bnkklıos'tı süsler. Vyrıca
adan ı veya G reko -R o ıııeıı I lepluıislos/
iıısaıı h ayatının olgunluk evresini \e
\ ıılcaııııs. Boreas (kııze> rüzgârı tan rısı)
toprağı ifade eden herekei hoyıııızıı da güzü
ya da İrene, k ış yaşlılığı, ölüınii ve suyu
sim geleyebilir.
işarel etler.
2 :il
Yaşam ve Ölüm fin o ı
bkz.
İs k l'lr l. s||\f|| 47
Oliuu. savla Tl
Yaşam ve ölüme d air sembolik anıştırm alara her tiirlii re simde rastlanır, aııeak İni tem alar iki alegori tipinin ana koıııı.sumı teşkil eder: Biri insanın va da insanoğlunun evrelerine, diğeri de hayatın gelip geçiciliğine \e dünye vi m ülkiyetin kesin değersizliğine değinir. Yaşamın kısa lığı insan hayatının çeşitli evrelerini koıııı alan tasvirler de (bebeklikten olgunluğa ve yaşlılığa katlar uzanır ama yas belirtilm ez) örtük h ir şekilde verilir. Bııııu karşılık 17. yüzy ıl A vrupa’sında özellikle
^ W,M \ **-w -yi
-V>*s , .
meşhur olaıı
lııııitas (Latiııeede
"Boşııııulık
vu da "Boşluk
an
lamına gelir) natürm ort lam ım temel koıııisiıdıır.
İn san hay atın ın b e ş ev re si Bir Mııımı elyazıııusıııılıı sim yacılıkla ilgili lıir şiire eşlik eden. 17. yüzyıla aiı İm resim de insan h ayatının lıeş evresi h eliıııleııiyor. S a rıııalaııım ş bebek doğum u ve çocu kluğu, onun sağındaki iki figür gençliği ve olgunluğu, u n lan takip eıleıı diğer iki figürse yaşlılığı ve ölüm ü ifude ediyor. 232
a
Doğum v e ço cu k lu k
F lört ve n işa n
(• rlişıtırk ir olaıı yavruları b c s ln ıır
(a-ııçlik lırr /aıııaıı flörtleşm c /amanı
potansiyeli olduğu içiıı kıiş yum urtası
o lm uştu r vr geçm iş yüzyıllarda. çö|içaiaıılık
iıisaıı rahm iyle ö zdeşleştirilir ve
sık lıkla h aıird anın geleceği için riddi
doğurganlığı. yaııi yaşam ı, doğumu vr
h ir ö ıırııı taşıdığından. nişanlanm aları
çocu kları sem bolize rılrr. (ie ııç h ayvanlar,
d rstrk lrııırk v r kınlam ak ii/.rrr san al rsrri
halıur çiçek leri v r lıa iia insan ev lalları
sip ariş edilirdi. R önesans san alın d a nişan
ilr I m*Iırklı*r ılı* yaşam ın hıı haşlaıı^ıç
k a ra ııü llr srıııholi/r rd ilir.
aşam asın ı İrilisiI r ılrrlrr .
Evlilik ve olgunluk
Yaşlılık ve ölüm
Ihın san alım la nasıl y tım ıırlalar çırn ık ları
T n ıis il sanalında hastoıı vaşlılığı işarrl rılrr.
s in ir liy o r s a , h ir çift kııs ila (kum ru)
la n itn s lahlolarıııda ise çoğunlukla kııııı
o ııla n n gelecekteki ana b ah aların ı (m isil
sa a lin r rastlanır (/aıııaıı km ım nım lıı/la
eder. I \lilik lr soıı hıılaıı roıııan ıik a şk la r
akm akla olduğunu ima rd rr). Yaklaşan
ifaılr rılilirk rn h riim lrıırıı ku şlar genellikle
ölüm e dair hrıı/rr srın h o llrr anısında,
İK*yax gü vercinlerd ir. Ç ü nkü hıı ku şlar
/aıııaıı ölçen başka a ln lr r . eriy n ı ya da
(İrrk o -R o m rıı aşk ve doğurganlık tan rıçası
sönm üş m um lar vr yaıu sıra kafataslu n .
A frod itA rııiis için kutsaldır.
isk rlrilrr vr içi Ih»ş drııi/ kahııkları vardır.
w
233
Yedi Temel Bilim U na, bkz.
\etli Tem el Bilim olarak sınıflandırılm ış kotluların fçrııp-
lliiıt s S i T i ' ı ı ı . ' l a m ı ı a s ı sayla KıO-lıl
\ıı t i k lltııııa va davamı'. Bıı bilim ler o. yüzyılda
F ilo lo jin e M erkür'ün Frlıiiği.;i(\\ı ale
(k alin ced e “ i ç
Jfo P )
ile G eom etri, A ritm etik, A stronom i ve Miizik dördüsii (JiK id ririııııı uıı “ Dört Y o P ) birleşm esinden olu şan Yedi Tem el Bilim kadın olarak, bazeıı de onların “a n a ”sı savılan felsefeyle birlikte resm edilir. A yrıca h er b iri kendine uygun b ir simgeyle (dördü burada gösterilm iştir) ya da tarihsel b ir figürle sem bolize edilir.
A stronom inin çem b erli k ü resi İt), y ü z y ıld a n k ıllın a D e lir A r li e
IM / e S cicıtzi’ (S a n a tla ra ve D ilim le re D a ir) a d lı Ita ly a n e ly a z ın n s ıın la k i İn i a le g o rik ta s v irin d e \ s lr n n o n ii l’i g iir ii,
\s tro lo g ia ) h ir e liy le eıı d ik k a t ç e k ic i s im g e le rin d e n b ir i o la n ç e m b e rli k ü r e y i k a v ra m ış . Ç e m b e rli k ü re e v re n i sim g e le r.
234
'
ıt m
A stronom i (A s tro lo g ia ) A stronom i fiilin i (L atin ced e A s tm lo g ia )
çem berli küreyle (sa ^ in görüldüğü g ib i) veya cennetin h aritasını tem sil eden bir gök küresiyle sem bolize ed ilir ya da bıı nesneleri tu tarken canlan d ırılır. A stronom inin diğer sim geleri arasınd a pergel,
G ram er (G ra m m a tica )
sek st an t ve usturlap vardır.
(#ro ıııer (L a tin ce d e G nım nıatira.) genellikle
H atlanıyns da Astronomiyi
ö ğrencilerine dik katlerini versinler diye
tem sil ed ebilir.
elinde k ırb a ç (ü stte görüldüğü g ib i) ya da sopayla ders an latan lıir kadın olarak resm edilir, bitkileri sularken de görülebilir. Hıımııı yerine, tarihsel fıgiir olarak, iiıılü
I 1 23 I 4 56 7 89 1 10 100 200
|
gram erci P risriam is yu da D onatus da gram eri tem sil ed ebilir.
Müzik (M u s ic a ) Müzik (L a tiflerd e M u s ic a ) g e n e llik le
elinde lavla ve arp gibi b ir çalgı aleti tıılaıı b ir kadınla
A ritm etik Ç A rithm etica)
b etim lenir. Hir
Vriimetiğiıı (L a tin ced e Arithrnc/icn)
diğer sem bolü ise
kişileştirildiği kadın figiirir ilintili olarak
yulmzru ölürken
betim lenen veya doğrudan \ritıııctigi
şarkı söylediğine
sem bolize eden sim geler arasınd a, üzerinde
inanılan kuğudur.
sayıların yazılı nldn^ıı b ir tablet yu da parşöm en, hesap tah tası ve cetvel bulunur.
Müziği ifade edebilen erk ek ler P ythagoras.
Hıımııı yerine üıılii m atem atik çi Pythagoras
yu da K abil in
da A ritm etiği tem sil edebilir.
soyııııdaıı gelen T ııb a l-K a in dir. W
IH »W
235
Giriş Aynen l>kz
Icın s il ü slupları b elirli kü ltü rel fa rk lılık la r gö sterse de,
\ h lu | n » ı.
sayfa 4^
O k y an u sy a'n ın san at fo rm la rı b irç o k sem b o lik b en zerlik içe rir. Z ira a ta la rın ın g erek arazi k o şu llarıy la, gerekse to p ra k , h av a ve su c a n lıla rıy la ya d a iklim k o şu llarıy la
J t J L K an g u ru iz le ri
Avustralya A borjiııleriniıı
b ir b ü tü n o larak d oğayla ku rd u k ları gü çlti b ağ. b u b ö l gen in s a n a tın ın tem elin i olu ştu ru r. A vu stralya A borjİtı sa n a tın ın b a ş lıc a u ğ raşı, D ü ş-zam atu o la y la rın ı ve k a v ram ların ı a k ta r m a k tır ; b u n la r topluluk aid iy etin in ku tsal bağ ım ku v vetlen d irm ek üzere k a y a la rd a , ağ aç k a b u k la rın d a ve v ü cu t resm i sa n a tın d a fig ü ra tif ve se m b o lik b ir d ille yeniden c a n la n d ırılır. M aori san atın ın a m a cı bıı k a d a r b elirg in değild ir: geleneksel san at fo rm la rı, özellikle de o y m a eserler, h a re k e t en erjisin i s o m u tla ştıra n , stilize ed ilm iş kıv rım lı m o tiflerle doludur.
resim lerind eki yerel hayvan lara uit uvak
A b o rjin le rin
izleri, o hayvanın,
k ay a s a n a tı
kuşun ya da
Avustralya’nın kuzey sınırında
sürüngenin peşine takıldığınızda görebileceğiniz
bulunan K akada
iz.lere tıpatıp
kava resm inde,
Milli P ark ın d a k i
benzer.
Ihırrgiııj iıı (karşı
K angurunun izlediği yol. her
sayfadaki "D iişzaınanı ata la rı”
b irinin alı uru
başlığına bakınız)
yukarı doğru
beyaz renkli küçük
h afifçe kıvrılm ış
b ir tem sili güze
h ir çift paralel
çarpıyor. Onun
çizgiden oluşur.
iistiinde duran “X -ışm ı stilim d ek i lıüyük figür A borjinlerin yaratılış
236 o k a i m s \ v
ala>ı Nam uııdjok ıı canlandırır.
D ü ş -z a m a n ı a ta la rı
Avustralya Mtorj iıı terinin kadim kaya saııaiıiKİa. m em eleri ve vajinasıyla, çocuk faşım a m* doğurm a yeteneğini simgeleyen Barıgiııj gibi. A nılırın l Ikcsi Dtişzanıaııı ataları resmedilir. \ ıldınııı adaııı Naıııarrgon ıııı karısı olan Barrgiııj iıı. \ I v i i i t tın (A ljorjiıı olm ayanlar onu Leielıardt ııı çekirgeleri olanık bilir)
aııasi olduğu
sö y
lenir.
Tiki
"İn sa n iıııgesi** an lam ın a gelen /ik i ayrıca Maori in an cın d a ilk insana verilen isim dir. Stilize kad ın y a da erkek figürleri lıeııı m itsel hem de gerçek ataları tem sil ederek onların koruyucu varlığını sem bolize eder.
Tikinin dili, kötü güçlere gözdağı vererek onları soylarının çevresinden kaçırtm ak için dışarı sarkm ıştır.
K o ru
Koru Maori san alın ın eıı sık can lan d ırılalı m otiflerind en b iridir. İçeri doğru k n rıla ıı b ir spiral biçim inde betim lenen koru Y eni Z elan d a’ya özgü eğrelti o tların ın körpe y ap rak lan ın an d ırır. D olayısıyla yaşam gücü, büy üm e ve evrim gibi dinam ik k a v ra n ıla n sim geler.
\ M SN \
237
Avustralya Aborj inlerinin Düş-zamanı Ruhları A) rica bkz. \\«walag Kız
Al)or]inlerin kutsal in a n cı, kad im v arlık ların A vu stralya’da
kardeşleri, sayfa 24 1 Yılan ve şim şek. sav fa (>2
y atta k alm aları için gerekli becerileri öğrettikleri D iiş-
d o lan arak oranın doğal n itelik lerin i yaratıp in san lara h a zaıııaııın a ya da D üşler âlem ine od aklan ır. M imi ru hları bu v arlıklard an d ır: eski zam an lard an kalaıı kaya resim le rinin. in san lara “ Mimi ü slu b ıı”ııd a resin i yap m ayı öğreten hu ruhların kendileri tarafın d an yapıldığı söylenir. Bu v a r lıkların çoğunun sem bolik -v e g e r ç e k - an lam d a şim di ve bu rad a olduğu d üşünü lür. İn a n ışa göre g ö k k u şağ ı y ıla n ları su k a y n a k la rın d a b a rın ırk e n , y ıld ırım ru h la rı v a rlık ların ı y a ln ız ca yağış m ev sim lerin d e h isse ttirirle r. A yrıca W an d jin aların ken dilerin i hay aletim si im gelere d önüştür d üklerine in an ılır.
W a n d jin a duvarı
A vustralya'daki b ir k ay a resm inde b ir sıra \\ aıu ljİna ruhu gözlerini dikm iş bakıyor. A borjiıı inan cın a göre W a n d jin alar denizden k aray a çık tık ların d a kend ilerini lııı lip im gelere dönüştürm üşler. Ö yleyse bu p ortreler onların ruhani v arlıkların ı leııısil ediyor.
23S O K V A M ' S Y A
M im i ru h ları
G ö kk u ş a ğ ı y ıla n la rı
D üzenbaz kiihııl edilen Mimi rıılıltırı.
Ihiıüıı Ahorjiıı A vustralya'sında gökkuşağı
n k lık la -in sa n la r a öğrettikleri söylenen—
y ılan ların a inan ılır, k ıı çok stıyıı
avcılıkla ya da h ir başka isle uğraşırken,
sem bolize ed erler: yılaıısı form larıyla
çöptcıı a d a m la r şeklim le çizilirler. O ıılara kayaların yarıklarınd a yaşam a im kânı
sııyıııı h arek elin i, gökkuşağı renkleriyle de yağııııır m evsim ini tem sil ed erler,
veren, am a rüzgâra çık m a la rın a cııgcl nluıı
(«ökktışağı yılanları bereketin yanı sıra
aşırı ince oluşlarıyla sem bolize edilirler.
aniden b a stıra n sel gibi yıkıcı güçleri de ifade edebilir.
Y ıld ırım ru h la rı
VVandjina ru h la rı
k iıııi Ahorjiıı inan çlarım ı göre o çarp ıcı
Belirsiz b alları ve h ıılıılsıı haleleri
yıldırım şeriflerinin nedeni INaıııurrgnıı gibi
W aııdjim ılarııı sııyla ilişkisini sim geler.
yıldırım ru hlarıdır. Ihı ru hlar çevrelerini
Deniz yoluyla bulu tlard an zıılu ır ettiklerin e
ku şatan h ir kem erle (yıldırım ı ifade eder)
iııaııılaıı hıı yağııııır getiren ruhlar,
sem bolize ed ilir ve genellikle hıı kem eri
yuvarlak gözler ve b u ru n la, am a ağızsız
y aralan gök gürültüsü b altalarıyla b irlik te
olarak betim len ir. H alelerinden ışıyan
gösterilir.
çizgilerse yıldırım ı işaret eder. t >Ik \ \ \ ı
\
239
Aborjinlerin Ataları ve Totem Varlıkları fa n c a bkz.
A t a l a r ve t o t e m
k a n g u ru izleri. savla 2 ilo
. .
(tökkı ışa ğı y ıl a n la rı . sayla
.
,
.
,)jr Şekild e göze
v a rlık la rı
M jo rjiıı s a n a lım la ..
. .
b e lirg in
.... .
ç a r p a r ve ö n em leri g e n e llik le
..
D uş-
z a m a n ı n d a v a (la D ü ş l e r â l e m i n d e k a b i l e l e r i n k u r u l m a *
sıııd a o y n a d ık la rı rold e ve de o n la rla a k r a b a lık iddiası taşıy an kişi veya k la n la rla y ak ııı ilişki için d e olm ayı sü rd ü rm e lerin d e y a la r. İn san , h ay v an , ku ş, sü rü n g en , bö cek ve b itk i (b irço ğ u n u n şek il d eğ iştirm e giieü o ld u ğu n a iııa ııılır) b içim in d e b e tim le n irle r. B ed en lerin e öz ve h arek e t v erd iğ in e in an ılan p a ra le l ç a p ra z çizg ilerd en d ese n le r (b u n la ra r a r r k d en ir) k la ıı k im liğ in i sem b o lize ed er. W a\valag kız k a rd e şle ri g ib i to te m a ta la rı ve k a n gu ru . dev A v u straly a k e rte n k e lesi g o a n ııa y a da keseli s ıç a n p o ssıım g ib i h a y v a n la r k la n la rın k o le k tif k im liğ i n in b a ş lıc a sem b o lle rid ir.
K an g u ru , k an g u ru yavrusu ve dingo
A n ılırın 1 11k<*si nden b ir san atçı olan lıv a la bıı ağaç kalnığıı resm inde, büyücek bir kanguru figürünün y an ın a küçük hiı diııgo resm etm iş. Kanguru yavrusu, kesesinden başını çık arm ış halde görülüyor.
240 O k i \ \ { " i \
W aw alag kız k a rd e şle ri
K anguru
W awalug kız kardeşlerinin hikâyesinin
K an gu rular totem varlıkları olduğu kad ar
birçok versiyonu vur. \neak hıı hikâyelerin
ayııı zam and a da h ir hesiıı kaynağıdır.
insanoğlu ile doğu arasınd aki karşılıklı
K aııgtın ılarııı (ve diğer h ayvan ların)
bağı leınel a la n n riak teın ası, kiiçiik hir
Ahorjiıı sa n atın d a resm edilıııesinde
gülde yaşayan hiiyiik pitonun (erkeklik
ku llanılalı 'A -ış ıııı s tili" m otifler, hayvan
sem bolü) W aw alag kı/ kardeşlerini
an atom isini ku tsallıktan arınd ırarak avcılık
(kad ın lık sem bolü) yutup kusarak dışarı
ve kasaplığın kapısını uçur ve hüyleee
çıkarm asıd ır.
eğitsel hir uıııaeu lıizıııel eder.
P o ssu m k o e a gözleri ve lıılıııa özelliği olan kuyruğuyla h ir keseli sıçaıı lürii olaıı possııuı veya o
|h is s iiiii
ayııeıı
göründüğü
G o an n a
gihi b etim lenir.
Dev h ir kerten k ele türü olaıı goaııııa. üstte görüldüğü üzere, ya figü ratif olarak
Ancak A vustralya'nın
ya da iki taralın d a ayak izleri olaıı hir
hıı totem lıavvuııı Ahorjiıı
çizgiden ib aret (gövdesini işaret eder)
san alın d a pençe izleriyle de sem bolize
hir seıııhol biçim inde leııısil edilir. Bir
ed ilebilir: lıer hir pençe diyagonal h ir çizgi
D üş-zaıııam m itine güre h ir goaııııa
şeklim le gösterilir ve hıı çizgiden fırlau ııı
kendini (Jııeeıislaııd deki Mmıııı Ma rom ı a
dört kısa çizgiyle dört dişli h ir tarağı
dönüştürm üştür.
andırır. k \
M
>
241
Avustralya Aborj in leri ıı in Soyııl Sembolleri U n c a bkz.
if/in k n ılırıır. sayfa 6()
A vustralya A horjiuleriııiıı sanat eserlerinin b azıları, konım ıın yab an cısı b ir göz irin soyut b ir ta şa n ın d a n ibaret görü nebilir. Ne ki b u n ların tem elinde son derece kutsal vı* bilgilendiriri b ir aıılaıu yatar. D ü ş-zam an ıııd aıı -y a ııi
r
\
U biçim leri I hiçim i (b ajj aşağı
dolasan ru hların kıtan ın doğal p arçaların ı v a r ettik leri z a m a n d a n - esinlenilm iş olaıı ve A b orjinlcriıı geleneksel g ö çeb e yaşantısını yan sıtan bu im geler, aynı anda lıeııı belirli
ıhı o lab ilir). Im iııın
bir D ü ş-zaıııaııı m ilini a k ta rır lıeııı de bıı m itle bağlantılı
yere oturm asıyla
belirli bir bölgenin d etaylarını verir. Ihı sanat eserlerinde
oluktunlıığıı i/i b etim leyerek hir k İş İ\ İ İIMIİSİİ e d e r.
görülen geom etrik ve d iğer sem bolleri tanım lay ıp a n la m a l ı m belki de en kolay yolu, kendinizi b ir m an zaran ın fotoğ
rafın a tepeden b ak ark en hayal etıııenizdir.
K utsal h arita Yılanın ^arıııal bedeni bıı Avustralya Aborj i illeri resminin Otlak noktasını oluşturuyor. I ler iki tarafla iki lakın ı İmlinde bıılm ıaıı eşmerke/li çem berler dinlenm e ııoklalan m ya da sıı birikintilerini sem bolize eder. ( )ıık ırn u laşan
çizgiler de patikaları ya da suyollannı işaret eder.
J-+2
E ş m e rk e z li ç e m b e rle r
D alg a lı ç izg ile r
N o k ta la r
Eşmeıkezli çemberler şahit va da geçici birçok manzara öğesini temsil (‘debilir. Ancak genellikle hir yerleşimi ifade ederler. Hu durumda örneğin bir su birikintisini, kava veya yer üzerindeki bir çukuru ya da kamp noktasını. Iıatta bir buluşma yerini işaret edebilirler.
Dalgalı çizgiler akan su ya da yıldırım. kontrolden çıkmış yangın veva dunıaıı gibi, doğaya ait dinamik bir giicüıı düzensiz hareketlerini temsil eder. Dalgalı çizgiler ayrıca bir sürüngenin kıvrımlı bedenini de temsil edebilir. Ancak bu durumda bir baş veva ayak da olmalıdır.
Noktalar yağmur damlaları, ateşten sıçrayan kıvılcımlar, yıldız ışığı ya da çilek ve vuınurla gibi birçok doğal öğeyi veya oluşumu simgeler. Eğer resmin tamamı noktalarla kaplıysa., imgenin kutsal anlamını yabancılardan gizlemek için belirsizleştirme volmıa gidilmiş demektir.
K ısa ç izg ile r
D üz ç iz g ile r
^ ukarıda görüldüğü gibi kısa, oval, parmak şeklindeki çizgiler kazma sopalarını (genellikle yenebilir kökleri çıktırmak için kullanılır) ya da davul tokmaklarını (ritiiel şarkıları ve danslarında kullanılır) temsil eder, kimi zaman görülen bir ucu kancalı kısa düz çizgiler ise mızrakları sembolize (‘der.
Düz çizgiler doğrusal hareketi, özellikle de yukarıda görülen kamp veri gibi belirli bir yere varmak içiıı izlenen güzergâhı temsil eder. Bir hayvanın ayak izleri arasında gösterilen düz bir çizgi o hayvanın bedenini ya da ilerleyişini simgeler.
Ok T \ M S\ A
243
Ayrıca bkz.
Maorilerin Fantastik Yaratıkları
Y ıld ırın ) k u ş u , s ayfa 8 7
Ejderha, sayfa 1 5 9
K o rku n ç ta n iw h a
Yeniden canlandırılmış bıı Maori kaya resminde taniırha figürü baskındır. Bu yaratıklardan birinin bir insanı mideye indirdiği, bir İkincisinin de boğmakla olduğu sanılıyor. Resmin 16. yüzyıla ait aslı Y eni Zelanda'daki kireçtaşı barınağının tavanına çizilmiştir.
Maorilerin oymacılık geleneğinin sembol dağarında bir dizi fantastik yaratık vardır. Kuş biçim li m am da ve su can lı sı tarıiıvlıa temsilleri özellikle dikkat çekicidir. Korkunç derecede kocam an avcı kuş p oukai ve özel bir tatüıvha “ ı lir ii olan tnarakihaıı, Maori sanatçılarının lıayvaıı, kuş ve balık biçimli o fantastik -v e genelde iirkiitiicii- yara tıklarına örnek gösterilebilir. Bu lıayali yaratıklar Maoriler için genellikle dünyalarına ve hayat görüşlerine tehdit oluşturan, ancak koruyucu güçler olarak da hareket ede bilen meçhul, tekinsiz ya da tehlikeli doğal güçleri ve k o şulları sembolize eder.
M a n a ia
P oukai
\fnnniu genellikle kertenkeleye beıızetilse
Kıvrık gagasıyla kocam an, kan atlı bir
cif. sivri uçlu diklerinin ku şg u g a sın a
hayvan olarak betim lenen p o u k a i . Maori
benzem esi nedeniyle "k u ş ad am lar
m itlerine göre insanları yakalayıp yer. Soyu
olarak bilin irler. Gövdeleri insan bedeni
tükenm iş Haast kartalı gibi geçm işte kalan
biçim indedir, aneak her lıir ıızııvda
b ir yaratık olsa da. p o u k a i günüm üzde
b ıılııııaıı iiç parm aklı eller pençevi andırır.
aniden vuran lıava kaynaklı yıkıcı güçleri
Özellikli* de ölüm den sonrası içiıı kılavuz
tem sil eder.
ya da koruyu cu ru hları tem sil ed erler.
T a n iw h a
Marakihau
C an av ara benzeyen tan im ha. ayın zam anda
Bir taniü'ha türü olan m a ra k ih a u okyanus
yaşaın alan ı olan belirli su kütlelerini
d erin liklerind e d olanır. M a n ık ih a mnu11 en
sem bolize eder. Ihı nedenle sık lıkla bir
çarp ıcı fiziksel özellisi, avını içine çektiği
sıı can lısın ın kuyruğuyla betim len ir.
borum su dilidir. Bu bakım d an denizlerin
R azılarının insanlara dü şm an, bazılarınm sa
h er şeyi tü ketip yok etm e gücünü tem sil
iyi yürekli ve güçlü m u h afızlar old u kların a
eder.
in an ılır.
Sözlük A E G is
(»rek o-R om en mitolojisi m İt' Z eııs/.lüpiter'in knİkanı. A thona/.Ylinerva 'ııııı «ivdiği b ir pelerin va da taşıdığı bir kalkan olarak da Iiçtim l<'rıtııiijt ir.
arm a sem bolüntııı karşı ia ra fa (izleyene) b ak arak şekilde kon um lan m asını ifade eden bir o rm a n lık terim i. a ffro n ty
bir m etinde bazı harflerin önem li b ir sözcük ya da sözcük dizisi oluşturduğu bölüm . a k ro s tİş
s a n a t eserinde derin ya d a soyut b ir an lam ı veya fikri sem bolik voldaıı an ıştırm a. a le g o r İ
AM ORETTO
hkz.
PUTTO
insan y a da hayvan olarak değil de sem boller yoluyla temsil edilen: ikonik olm ayan. a n ik o n İk
insanoğlunun kolektif bilinçdışm da y er alıp kuşaktan k uşağa ak tarılarak evrensel insanlık deneyim inin bir yön ünü temsil eden sem bolik imge. a r k e tİp
a r m a l e v h a l a r i genelde kalkan, m iğfer., ta ç çelenk ya d a süslü ta ç, pelerin, sorguç ve taşıyıcılard an oluşan arm aların bütün halinde gösterildiği levhalar.
a rm a taşım ay a bak k azan m ış kişiler için kullanılan b ir arın a n lık terim i ( L a t. a mı iger). a r m a t a ş iy ic is i
üzerinde h an ed an arın ası lm h m aıı kalkan.
a r m a li k a lk a n
246
./ i İ K
H induizm ve Budizm 'de rilüel duruş y a da o tu rm a pozisyonu.
asana
" a v b ü y ü s ü ” avın olayın gerçek h a y a tta büyülü bir şekilde yeniden yaşan acağı in ancıy la, lıayvaıı lan ıı avlarım a sahnelerinin resm edildiği sem bolik tasvirler.
S anskritçede 'in iş'’ dem ektir: yeryüzüne iııen Vişnıı mııı dünyevi g örün üm lerinden lıer biri. a v a ta r
b e s tia r u m
v o c a b u lu m
O rta ça ğ
A vru p a'sın d a yaygın olaıı. h a y v a n la r ve fantastik y a ra tık la r üzerine ahlaki ö ğü tler içeren hikâyelerin anlatıldığı resim li yazına külliyatı. B İÇ İM Ç İZ G İL E R İ
Kuzey
c h a r g e kalkan ya d a kalkan şekli üzerine yerleştirilen haned an seınbolii ya da am blem i.
arm acılık la kullanılan beş ya firaklı stilize bir çiçek m otifi. c in o u e fo il
S an sk ritçede teker ya da “ç e m b e r": Budizm 'de sekiz p an ııak lı d h a rm a -ça k ra y a Yasa d ökeri' denir. ç a k ra
d e r İ y e k a z i m a genellikle k abile açısın d an önem taşıyan işaretleri incelikli bir şekilde
d eriye kazım a. d e x te r
a rm a cılık ta kalkanın
taşıyan a göre sağını, izleyene göreyse solunu ifade edeıı L â tin ce b ir terim . d o r je
bkz.
v a jr a
A m erika ııııı K uzeybatı Pasifik Kıyısı u d a yaşa y a n insanların sa n a tsa l hayv an tem sillerinde kullandıkları stilize çizgiler.
astrolojide b u rçların ü ç grup (Öncü, sabit ve değişken) halim le dörtlü olarak bölüm lenıııcsi.
b l a z o n Ingiliz arnıaeılık geleneğinde a rm a la rı süsleyen öğeleri tan ım lam ak için kullanılan k a v ra m d ağarcığı.
D Ü Ş - Z A M A N I (ya d a D Ü Ş L E R Â L E M İ)
Budist inancında insan düzlem inde kalm ak üzere seçilen aydınlanm ış varlıklar.
b o d h is a tt v a
dokuz ad e t küçük h a n e d a n sem bolünden (eltarge) biri: h an ed anın gen ç erkek üyesinin aile içerisindeki konum unu gösterm ek üzere k alkanın orta sın a yerleştirilir. b r is u r e
buddhapada
izleri.
Buda ııııı ay a k
d ö r tlü
b ö lü m le m e
A vustralya A borjinlerinin in an cın a göıe, kadim ruhların ve ataların kıtayı ve kıta p arçaların ı ya rai 1ı kİ a n dönem ya da filem. d ü z e n b a z r u h la r
enerjik ve
değişken d avran ışlarıyla y a p ın ya da yıkıcı olan mitolojik varlıklar. f o n o g r a m bir sesi işaret eden yazılı sem bol. g l İ f herhangi b ir yazı sistem inde tek bir k a ra k te ri. Iıarfı y a d a işareti sim geleyen
imge.
G O R G O N E İO N GoigOIl MofllJSll lllll külü güçleri kayın lığına inanılan kesik başını Icııısil edeıı sembol. “ G ü ç " s e m b o l ü özelliklerini oıuıııla ilişkili olan kişiye a k larm ak gibi sihirli bir gücü okluğuna inanılan sembol (genellikle bir yaratık im gesi).
k a r t u ş l urihöııeeAİ Mısır firavu nlarının talıt isimlerini {jiraonotnen) ve doğarken aldıkları isimleri ( nonwn ) ifade eden hiyeroglifleri çevreleyen oval şekil. K E R U V Ya İlildi d im aliyim geleneğine nil bir melek sııııli (ç.oğ. keruviuı).
H A N E D A N N İŞ A N I ıı ıiil i elik ler ve ortak ların han ed an a sad ak at ya da aidiyet belirtisi olarak taktıkları sem bol.
K E R Y K E İO N
H E K S A G R A M I ) allı ııçlıı yıldız; 2 ) J Chıııg de (D eğişim ler k ita b ı) altı kesik y a d a düz çizgiden olu şan sem bol.
k l a n genellikle al al arı ortak olaıı, birbiri eriyle ilişkili in san lar topluluğu.
Antik M ısır yazı sistem inde kullanılan resimli k arak ter; resim yazı. H İY E R O G L İF
İtalyan ca '‘"ııişaıı ' an lam ın a gelir. Rönesans tab lo ların d a sık sık göze çarp an kişisel am blem ya da sem boller. im p r e s a
İ d e o g r a m b ir nesneyi ya da kavram ı temsil edeıı yazılı sem bol. İk o n o g r a fİ
1) san alla
kullanılan sem boller ve bunların an lam ları; 2 ) belirli bir figiir ya da konuyu temsil etm ek için kullanılan imgelerin bütüııii. k a c h i n a k u zey A m erika ııiıı G üneybatı bölgesindeki Pııeblo Amerika yerlileri) insanlarım ın özellikle de I lop il er ve Z inlileri 11 y ağm u r getirdiğine inandıkları
y ard ım cı ru h an i varlık lar.
G rek o-R om en h aber tanrısı I ferm es/M erkiir iiıı elinde tu ttu ğu k anallı, yılanla sarılm ış asa.
k o d e k s eski elyazınalanııııı birbirinden ayrı sayfalarının toplandığı cilt ya d a ciltler. k o z m o lo jİ
evrenin nasıl
oluştuğunu ve biliıııııeven yönlerini a ra ştıra n bilim dalı: evrenbilim . K U M (ya d a K U R U B O Y A ) R E S İM
özellikle k u z e y A m erika ııiıı N avalıo balkı (dünyan ın diğer yerlerinde b aşk a insanla 1 tarafından da kullanılır) ta ra fın d a n , tören kutlam aları için geleneksel yöntem lerle, farklı renkle kum va d a kuru boya taneciklerinden yapılan kutsal im geler. KÜ LTÜ R K A H R A M A N I
İUSailIlk
beş çizgiden (^ s a r k ıt’ ) oluşan arın a işareti. 1 lim lislan kanı parçasının fizik sel işareti: M2 laksh<ına Buda yı lam ınlar. la k s h a n a
L in g a m
11iı 1<111 ve T an ln ı
sa n a lla rın d a fallusu, erkekliği ya da {jiva yı ifade eden sem bol. L O G O G R A M biiliiıı lıir sözeüği) ya d a tüm ceyi ifade edim yazılı sem bol. l o z e n g e evlenm em iş ya da boşanm ış kadın a rm a taşıyıcısının, erkeklerin kalkanı yerine geçen elm as şeklindeki a rm a işareti. m a k r o k o z m o s bütünlük ifade eden büyük ve k arm aşık yapı.
Saııskritçed c "çe m b e r’7 a n lam ın a gelir: Özellikle B u dizm 'de m edilasyon am a cıy la kullanılan, kozm os ya d a bilinci tem sil edeıı dairesel sem bol. m a n d a la
Lntineede ‘ U ınılm a ki b ir giiıı öleceksin'
m e m e n to M O R I
an lam ın a gelen b ir deyiş: s a n a tta sıklıkla ölüıııü ya da bayatın gelip geçiciliğini Icııısil (ıden sem bollerle ifade edilm iştir. m e z o a m e rİk a
O rta A m erika.
kü ltü rü n ü y a ra ta n , y aratılm asın a veya yayılm asına yard ım eden mitolojik varlık lar.
G üneybatı Asya d a takriben Dicle ve Kırat nehirlerinin ara sın d a kalan bölge.
eıı biiyiik oğlu işaret eden, y a ta y bir çizgi ve ond an aşağı d oğ ru çekilm iş ü ç y a da
m İ k r o k o z m o s m akrokoznıosıııı çok k üçük ölçekteki karşılığını (insanın kozm osa göre varlığı
la b e l
M EZO PO TAM YA
24
Sözlük gibi) I(‘iı ihil yu
m on
bir ya da daluı fazla h a rb en (genellikle baş h arfler) oluşan stilize İnsanın. m o n o g ra m
moran Mnsai savaşçısı. 1İİIK İII ve Budist geleneklerinde ritiiel v a da sem bolik hir el harekeli
m u d ra
MULLET (ya da MOLET) beş Uçlll, ortası delikli olm ayan yıldız: ii^iineü oğlu ifade edeıı bir a rm a işareti. Jap o n y a'd a başlı b aşına bir s a n a t form una dönüşen ıııiııvatür heykeller. n e ts u k e
Budizm ve I lind ııiznfde jsonısaradun kıırlulnm k aııfam ına gelir. n İrv a n a
n o m en
Lal incede
isim ’
an lam ın a gelir: Antik Mısır liravıııılarııım doğark en aldıkları isini ifade eder.
ORDINARY n r m a r ılık ta k a lk an ın ü zerin d e y e r ala n düz şek i Iler. ö b ü r d ü n y a Keli inancın a göre öliiler ya da ru h lar diyarı.
PA-KUA (ya da BAOUA) (Jiıı geleneğinde her biri yirı \e y a n g arasınd aki etkileşim in farklı bir dizilimini ilad e edeıı sekiz Irigraııı. t r İg r a m la r i
p a n t e o n bir dinin ilahi varlıkları. P E N T A G R A M İH ‘ Ş U Ç İU V l l d l Z .
24S
s n
/1
ı k
P İK T O G R A M /P İK T O G R A F
sözeiik
va da sözcükleri ifade eden yazılı sem bol. Lal iıırc.dc "’öıı isim’ anlam ına gelir: Antik M ısır'da firavunun taht isıuini ifade eder. p ra e n o m e n
psychopom p
canlıların
dün yasınd an üliıler diyarına göç edeıı ruh lara eşlik eden ta n rı, melek ya da h ayvan e.insi varlık lar: rıılı kılavuzları. İfnlvauenda "oğlan dem ektir: anıoretto ya da keruv ola ra k da bilinir ve Balı san atın d a k üçük tom bul oğlan lar ola ra k (bazıları kanatlıdır) resm edilir. p u tto
I liııdu geleneğinde yerin üzerine kıını boyayla yapılan renkli, sembolik resimler.
ra n g o u
şeylere dair** an lam ın a gelen L a tin ce b ir sözcük: a rm a cılık ta b ir kelim e ya da ismi leııısil edeıı., çoğunlukla da kelim e oyunuyla arın a taşıyıcısının ism ine gönderm e yapılan im ge ya d a görsel İfade. re b u s
I lin d u i/m ve Budizm de y aşam , öliiııı ve yeniden doğum un ebedi döngüsü. s a m s a ra
Japon soylu savaşçı kastmııı iiyesi.
s a m u ra y
s e m b o l bir başka şeyi leııısil eden ııesııe. iiti ya d a işarcl. s e m b o l İ z m A vrupa sanat tarihi bağlam ın d a, 19. yüzyılın soıııı ile 2 0 . yüzyıl m başı arasın d a görülen, sem bolik imge ve teknikler üzerine kurulu bir sanat akıını. s e r a f Y alıudi-I lıristiyaıı geleneğine ait bir m elek sınıfı (ço ğ. sera fim ). s e s t e ş ses b akım ın dan bir b aşk a sözcüğü an d ıran aıııa farklı bir anlam ı olan sözcük.
hir tan rıyı ya da azizi tanıtan ya da sim geleyen nesne ya da özellik. O kişiye ait olarak ya da om ııı vaııı sıra betim lenir. s İm g e
som a
I lindıı inancın da sarhoş
edici iksir,
r u n e \nglo-Saksoıı ful harkı gibi çeşitli d e rm e n ruııik alfabelerini olu ştu ran lıer hir yazı k arak teri.
s o r g u ç A vrupa hanedan a rin alarında m iğferin tepesine konan üçhnyııılıı sembolik am blem ya da siis.
r ü t b e bağlı bulunulan k u rum da, özellikle de ordud a kişinin geldiği a ş a n ıa u ya da görev derecesini gösteren işaret.
yerde 1atan t ), yüzünü izleveııe dünm üş (gım rdant) hayvan figürleri için kullanılan bir unnnrılık terim i.
b ir z a m a n la r insanların m izaçlarım etkilediğine inanılan, v ü cu tta bulunan d ört çeşit sıvı ( ulııım o u r’ ). “ S A L G I"
STATAN T G UARDANT
(,<1
ı l ö r l iiyağl
s t e l dikine konm uş, genellikle oym alı y a d a süsletileli la.ş levha.
Budizm ve (iiiiııi/m de kııtsul savılan kubbeli anıl yapı. s tu p a
2 0 . yüzyılda A vrupa (la etkili olııııış lıir sanalı akııııı: faıııastik. düşsel im gelerin hiliııçdışı tarafından yaratıldığım savım an l'reııd mı ku ram ına esin kavı Kİ*, olm u şlar. s ü r r e a lİz m
ş a k tİ
i
lindıı ve T a n tra
inançlarında ak tif ve
biçim değiştirm e veleneği. tablet a K uzey Mııerika'ııın (oiııeylıatı bölgesindeki insanların k a c f ı i n a U u ı ı ı ı temsil eden dan sçılara ve ov m ırak bebeklere tak ılan biiyük başlıklar. T A İ- C H İ [T A I J I y a d a Y İN -Y A N G )
kinlilerin T an kültüründe y i n ve y ı ı t ı g arasınd aki ideal elkileşiıııi sim geleyen stilize çem ber.
ıırılliicillkltt kalkanın iki yanında dııraıı ve otııı (aşıyor gibi görünen figürler. T A Ş IY IC IL A R
T H A N G K A (ya d a T A N K A )
çoğunlukla Tibet ve ganileri. T a n ıra lliMİi/ın iıır <>zgii kuı m larııı ele alındığı "diiz" resim ya d a süslü işleme. t i l s i m köıii güçleri kaçırdığına ve şans gelinliğine inanılan sembolik nesne ya d a imge: m uska.
(jre k o -R o m e n şarap tanrısı ve onun lakipçileriııin taşıdığı, ucunda kozalak olaıı sarm aşık sarılı a sa v a da değnek. tİr s u s
Alltik Misil' yazı sisIenlinde d iğer hiyerogliflerin anlam ım va da ilrllikleri fikri belirleyen ya da sı m fla udu atı işaret linduizuı ve Budizm in kozm ik cinsellik kavram ı üzerine kurulu mistik bir kolu. ta n tra
I
geleneksel olarak kehanet am açlı kullanılan 2 2 Büyük Sır (M ajör A rraııa) ve 5 6 K üçük Sır (M inör \ reaııa) karlın d an oluşan bir iskam bil kâğıdı destesi. ta ro t
V A J R A (torje olarak da bilinir: belli bazı I liııdıı ve Budist laıırıla rıııııı ellerinde tuttu klu II "şim şek " ya d a elm as asa. tören asası. v a n ita s
Lal incede
hoşmıalık
ya da "hoşluk dem ektir: A vrupa san alın d a hayalın gelip geçiciliğini ve ölüm ün kaçınılm azlığını sim geleyen alegorik n atü rm o rtlard an oluşan lıir üshıp. v e v e Voodoo tan n sın ı ya da ruhani varlığını tem sil eden lıir sem bol.
to te m
y a n g dinlilerin T a o inancın a göre eril, pozilif. a k tif kozm ik enerji.
stilize edilm iş üç v ap raklı voııea sem bolü.
y a n t r a Saııskritçed e “a r a ç " : evreni sim geleyen. man
bir klaıı ya da kabileyi ifade eden, genellikle de ortak b ir a ta y ı temsil cdcıı sembol tr e f o il
ÇEM BERİ
TAM LA YAN
v a h a n a bir I lindıı taıırısııım a ra c ı ya da bineği.
trİg ra m
iiç çizgiden oluşan
sem bol. Saııskritçed e "İ ç Biçimi O laıı" a n lam ın a gelir: I linduizuı de yüce üçlü B ra h m a . \ İşını ve ?j,va VI ifade (‘der. trİm u rtİ
U K İY O - E Japoııea( la dünyanın resim leri” anlam ına gelir: 17. yüzyıldan 16. yüzyıla kınlar popüler olm uş bir saııal form u.
YİN dinlilerin T a o inancına göre dişi, n egatif, p asif kozmik enerji. y o n i I liııdıı ve T a n tra sa n a lla rın d a vıılvavı. dişiliği ya ( la ,a k (iyi işaret eden sem bol.
u r a e u s Mılik Mısır sanatınd a genellikle hir Inıım un ya da firavunun alnın da şalıa kalkm ış o la ra k betim lenen kob ra yıkını.
m
>z ı
k
240
Kaynakça G enel k a y n a k ça
A frik a
Northırest Coast., H ancock
An IUnstrated E ncydopaedia o f Traditional Symbols , Th aıııes 6 : Ilu tlson .
A »ki ns I jF.sjJiv ve Koy Ao k in s ,
I lanse P u b lish ers, Svırrey. BC. 1 0 7 4 .
/ lieroglyphs. I lodder 6:
M i l l e r . Mahy ve K y r lT u 'H e ,
L o n d ra. 1 0 7 8 .
Stoııglıloıı, L o n d ra , 2 0 0 1
O iu so n , ( I u h e ,
Goddess Symbols: l h irersa l Signs o f the Dirine Ferinde. S arab an d .
The Hiddeti Life o f Ancient Egypt: Decading the Secrets o f a Los t II orltl.
T he Gods a n d Symbols o f Ancient Me.rico a n d the Maya: An IUnstrated Dictionary o f Mesoa m erican Religion.
R ow ayton. 1 0 0 8 .
S a ra b a n d . C lasgow . 2 0 0 0 .
Cibsoln, C la rk . The Hiddet t Life
o f Art: Secrets a n d Symbols in Great M asterpieces. S arab an d .
The Gods and Symbols o f Ancieııt Egypt: An IUnstrated Dit:tionan. Tluımes
G lasgow , 200(>.
6c Hııdson, Londra. 1080.
S acred Sytnbo/s: A Gui.de to the Tir/ıeless Icons o f Faith and Iforship. S araband .
M c D e r m o ti-. B r i d g e t . Decoditıg Egyptian Hieroghp/ıs: Iloıv to Rea d the Secret Langutıge o f the Pharaohs. D uııcan Baird
C o o p e r , J .C ..
G ib so n . C l a r k ,
Row ayton, 1 0 0 8 .
The Liftle Book o f Egyptian
G ib so n , C e a h e .
L i r k e r . M ani r e d .
P ublishers. L o n d ra , 2 0 0 1 .
Signs & Symbols: Atı IUnstrated Ottide to The ır M eaning a n d Oıigitıs,
Symbols.
S a rab an d R ow ayton. 1 09().
Conıp any. Ne w Y o rk , 2 0 0 0 .
I U l l . Jam es, i /alTs IUnstrated Dit:tionaty o f S) m bol s in Fa stenı a n d ffes tem Art.
Egypt.
G ib so n , CtiARR.
John M ıırray. L o n d ra, 1 9 9 4 .
O u rrsr. I I e ik e .
African
Steri iııg Pııblislıing
Robins.. G ay ,
The Art o f Ancient
T h e Britislı Mııseııın
P ress. L o n d ra . 1 0 9 7 . \ Y ilk in son , R i u i a r d I I ..
fi hat Shapes Metin in Art As Myth. Thain.es 6c Hııdson
ileti tling Egyptian At1: 4 I lieroglyjıhic Onide to Ancient Egypt ian Painting and Sculptnre. T h aıııes 6c I lııdson,
L o n d ra, 2 0 0 2 .
L o n d ra , 1 0 0 2 .
SllEPHERI), Rott'ENA v e RuPEKT S h ep me ri) . 10 0 0 Syrtı bol s:
W erness. H opk B.. The
( -otttin un m En e yrJopedtiti o f Nafive Art: II orîdvieu\ Syıııbo/isnı & Culture in A f rica. Ocetinia & A at ive North Am erica , T h e C oııtm u ıım InternationaI Pııblislıing G roup. Ne w York . 2 0 0 0 .
250
KAYNAKÇA
Th aıııes 6c I lııdson, L o n d ra , 1008.
T he Pfains Indians: A ( 'idtu ra! and Hislorical I ieıi' o f the North American Pfains Tribes o f the Pre-reserration P eri od. T a y l o r . C o lin F .,
S alam aııd er Books. L o n d ra . 1004.
T he Totem Pole Inclians. bl10m as Y
WriKKRY, Jo se p ii II..
Crow ell Coıııpany Inc. N ew Y o rk , 1 0 7 4 .
A sy a
İ K K D E R ic. L o ı ıs, Buddhism . Flm nınaıİoıı, P aris, 1 0 0 5 .
The Ultimate Rirthday Book: Rerealing the Secrets o f Kadı Duy o f the icar , S a ra b a n d . Rowaytoıı. G ib s o n . G l a r e .
1008.
\ı r r ı ı r i l \ 1r: h e r , Readİng Bnddhist Art: An Illııstrat et! (,'tıidc to Bnddhist Signs & Symbols. T h aıııes 6 : Hııdsoıı. M ı:
A m e rik a
F e e s t , C hki s t i a n K . Atı tire 1rts o f North Am erica. Tlıaıııes 6c H ııdson. L o n d r a , 1 0 0 2 . K e w . D e m .a
ve P .F . G otjim hd.
Indian Art a n d ( ultııre o f the
L o n d ra , 2 0 0 2 .
D icthm aıy o f Jeırish Lore & L egen d . T haıııes I n te rm a n . A la n .
& I lııdson, L o n d ra . 1 9 0 1
Wim.iams, C . A . S ., (■hinesc Symbo/ism a n d Art Motifti: 4 Comprehensive Hamlbook on Synıbo/isnı in Chinesc Art Through the Ages, Ti itile Publislıiııg, N orth Clarendon . V T. 1974.
A v n ıp a Bkdi.ngfeld. Menry ve Petek G w ynn-Jones, H eraldty , Bison Books. L o n d ra . 1 9 9 3 . I)u ch et-S u ch aijx. G. ve M. PastoiireaL', The Fiilde a n d the
Sairıts, Flam m ario n Paris, 1994. E llw o o d P o st. W .. Sairıts,
Gibson, C la rk . T he lütimate
flirtlıday Iiook: Rerealing the Set re/s o fE a ch D uy of the Year. S a ra b a n d , Bow ayioıı, 1998.
Iıtm ls/adiı ikra_index.htm w w\v.a Iri ea vvil h i 11.co nı/l.o 11r / ghaiK i/adinkıa_syınb ols.lılm
S a ra b a n d , Clasgovv, 2 0 0 4 .
o f ( ’eltic Myth a n d Legend.
w w w .p at lığa 11e ry . rom
Thiiınes & H ndson. L on d ra. 1992.
w w w .!) ııckagraı n . c om /b ı ır k /
Sons & C o , G lasgow . 1 9 0 9 .
fa 0 4 0 .silin il
Tlıanıes & H udson. Lon dra
ww w .rol leefo rsgu id e.com /fa /
Online A sya sanat galerisi w w .orien taloutpost.com A v ru p a
1993.
Britislı Mııseıım w w w . liri lislim iiseiiin.org/
I jE\v is. David ve \Ykkner
e.\plore/explore_infroduetioıı.
Forman, The Maori H e irs
aspx
Fox-D avies, A .C .. ,4 Compİete
o f Tane, O rbis Publislıiııg,
Guido to H eraldty. Tlıoıııas
L o n d ra , 1 9 8 2 . Iİkimas, N iciio las. Ocetmic Art.
Fkiak, Stephen. Heraldty:
T b am es & I ludsoıı. L on d ra.
Tor the Local / listorian and Genealogist. Alan Suitoıı
1995.
S arab an d , G lasgow . 2 0 0 7 .
sym bols
A sya
6c Otlıer Mysteries o f d estem Art: hnages a n d the Stories that Inspired Theın, I larry N
o f Renaissance Art: Secrets and S} 7/1b o Is in Grea t M a s terp ieces .
A m erikan yerlilerinin sembolleri ve anlam ları için bkz.
O svai.t, Sabine G.„ Co tır ise Encylopedia o f G re ek a n d Roman Mythology . W nı Collins
C a r ta n a , W ally. Aborigintd Art,
1992.
K uzeybatı Pasifik Kıyısı yerli san alı için bkz.
Fıs h e r , S a lly . The Stpıare llalo
Gibson, C la r k , T he Hiddeti Life
A m e rik a
C r e e n . M iranda J ., Dietioııaıy
O k yan u sya
Publishitıg L im ited . Strond.
a n la m la n içiıı bkz. www.wellLempeivd.nel /a d in k ra /
Floo k o f Re.la tion sitips: Rerealing the Secrets o f ( ontp a t ilde Partnersinps.
1972.
Nclson & Sons., L o n d ra , 1 9 2 5 .
A frik a
Adinkra .sembolleri ve
Gibson, C la rk , T he Titimafe
Sig/ıs a n d Symbots: A ('oncise Dictionary , S P ( K. L o ııd ra,
A bram s. N ew York , 1 9 9 5 .
YA K A R I I W E B S İ T E L E R İ
M etropolitan Mııseıım o f A ri/ llıe I leilbrıırın T i in d in e of A r t ) listorv w w w .iiielnm seuiii.org/toali/ N ational G allery w w w .n ation algallerv.org.u k / collectio n /d efa ııl t .lıtın O kyanusya Aborj in san alıyla ilgili galeriler vvw w .aboriginal-art.com w w w .ab oiigirialartonline.eom w w w .a b o r igi ııa 1a r t st o re . co m .a ıı
KAYNAK*
A 251
Dizin A Ahorjin sarıntı, Avustralya 23(1-43 adalet 56, İ95. 205 Âdeııı vr Havva 3 0 1. 105 a d i tık m se mİmi11eri 5 0 -1 .0 8 71 adinkndtene 00 Afrika kılanından semboller 50-71 Alrodil hkz. Venüs uğ 13. 173 ağaç o daiıntı yeşil kalan 0 a ilı* şeceresi 0 ağaçkakan 107 Alıit Sandığı 100. 101 ahtııpm 40 /Viravaia 20-1 akbaba 28. 202 a ko ka narı Kemholii 71 ak it)) 203 alegorik semboller 0. 0. 37. 46-7. 40. 156 61. 228-35 alfa vr oınegu 170 alim 1 8 .6 7 . 180 alım laılık 113 alıın sarısı top 180 Amnlenısıı 130, 131 Amerika kılanından semboller 72-05 aıııı tunrıçu 2 1. 54-5. 174. 175 nnnhlarlur 185 Amınta 156-7 Aııdrojen 226 anka kuyu 158, 150,
220 tuıkh 51, 58 arılamak 117. 141, 151 aııno vr çocuk sembolizmi 7 annelik 73 Aııııbis 56. 57 Apollo 11. 47, 168, 160. 172 Aı/n(irin-i 223 arabesk moiifler 135 araklar 13 Arakhııe 172, 173 Ares hkz. Mars arı 67 an kovanı 101 arındırma 20. 107 Aıit's 218, 210
252
Dİ Z İ N
iirilıııerik 235 arkı*li|isrl imge 7. 0. 16 nrıııaeılık 30. 3 2 , 33. 34. 35. 3 6 -7 , 163, 206-13 chnrve 206. 2 0 8 ,2 1 I renkler 208 sorguç 208. 200 kalkan ayrımları 208 Ulayıcılar 208. 200 tıyneti hkz. siıııii sembolleri Arlrıııis hkz. Diamı as kiirkö 35 , 47 asa 14. 65, 125. 165 j u - i 125 u as 58, 50 a ta n a 108. 100 ptıdm asantı I()0 p arin irran astm a 100 u sla n 1 0 ,5 1 .6 4 . 171. 203. 205. 208. 200 kaimdi 186. 187 aslun-köpek 150 asma yapraklan 171 astroloji 40-1 astronomi 234, 235 asım ı (ifrit) 122 Asya kıllısından semboller 06-161 aşk 4 6 . 00. 133, 163 nı 116. i r . 142. İ45. 140, 175 atalar 30. 3 1 a leş 10. 8 1 .8 8 . 11!. 152, 153, 107. 224 ııleş sütunu 11 1 meç yılunı 81 Atlıena 24. 25. 160 atırt'ftltı 200-1 av büyüsü sembolleri 8, İ0-11 Avrupa kıiasındaıı .emholler 162-235 Avustralya Aborjiıileri sanan 12 Düş-zamanı 12 av 24, 26. 57, 50. 73. 140. 151. 158. 215 hilal 105 aydınlanma 108. 100. I I I . 112, 113, 115. 1*41 avı 72, 73. 86. 87. 203 avna 52. 81. 130. 131. 2 03. 204. 205. 215
II
Beş Mistik Bilgi Knılı
h a 28-0 hfigna trigraırılıırı 148-51 Bakire Mervem 163. 182-3 ' Bakire ve Çocuk 7. 182 Bnkklıos 170. 171, 231 balık 112. 113. 131 105. 106. 107 balla 24. 52, 53 iki ba^lı 52-3 bambu bitkisi 07 basil isk 201 başak 11. 165 Batı fim Ana Kraliçesi hkz. I isi IVuııg Mıı havkıiş 160 beılrn 0. 40. 113 bekaret 47. 182 Benteıı 130. 133 bereket boynuzu 24-5 beyaz erkek geyik 213 beyaz ve siyah 10 bıçak 53 bilge kadın 17 bilgelik 17. 87. 105, 107. 100. 115. 117, 131. 160. 105 hilinçdışmııı sembolizmi 16-17 birbirini çapraz kesen anahtarlar 185. 2 1 0 , 211
Bid turnon 121. 132. 133 btıdhisalİm 27. 108.
100. 140
A ralakitcs/ıraıv 100 boğa 210 boğa kuyruğu 04. 65 bokböceği 57 bolluk 87. 131. 137. 157 boynuzlar 27. 7 1 Brahma 13. 104. 105. 123 hrisnre 206-7 «)7vco hkz. statü sembolleri B m hihapatlu 1 10. 111. 114 Budizm 2 0 -1 .2 7 . 40. 108-21. 122-3, 140-1 Sekiz l gurlıı Sembol 112-15
11.8-10 Dört Kıılsal Kral 120-1 Yedi Hazine 1 16-17 şakti 40. 141 hııfaJu 76. 77. 86. 87 beyaz bufalo 77. I 18 buğday 11. 165, 2 3 1 buludur 12. 13 vağnıtır bulutu 21
<: cudı 0. 17 ranavar 44 C ancer 210 Capricortı 223 ctıritas 21 eeııııet 135, 163, 183. 190 (icrbenıs 44-5 Ceridıven 25 Crmıınnos 175 cesaret 72 chattra (şemsiye) 1 1 2 .1 1 3 chi-rho 106. 197 cinquefail 35 cinsel birleşme 17 cinsel dürtüler 10 cinsel güç 52, 65, 175 (İnatlicııe 78-02 cornucopitı 24-5. 2 3 1 Cııpido 166. 167. 170. 171. 105
K
çakal 57 çukımık taşı 04, 05 çukra (leker) 104, 105. 114, 116 dlıarma-çakra 108. 1II. 112. 114. 115, 116 lolıin çakrusı 140 çanı ağacı 130 çaıı 119 çapa 180, 205 çarkıfelek 42-3 çaylaklar 54 çekiç 24, 25, 133 çelenk 33, 47 defne yaprağından 3 3 /4 7 çember 22-3. 5 5 , 87. 90. 97. 1.35, 140-1. 163, 243
eşınerkezli 141 ,2 4 3 lüylii 87 erkeky e i 75 çemberli kiıre 234, 235 çiçek 46. 47. 60-1. 104-5. 127. 167 2 0 5 .2 3 1 ,2 3 3 karanfil 233 krizantem 136. 137 zıımbak 182 183,
21! lotus 60. 01. 104, 105. 106, 107, 100. 112, 113, 122. 1 2 3 ,1 2 0 ,1 4 0 povlonya 137 şakayık 137 erik çiçeği 137 giıl 36. 163. 167 lale 46 menekşe 47 Çile aletleri 181. 107 çuval 131. 133 D dalgalar 1 1. 2 23, 243 Daphııc 48, 160. 172. 173 Davııtu ıı yıldızı 103 dayanıklılık 204 değnek ve gürz 54. 64. 65 Demeter/Ceres 25. 165 deniz 44, 45. 49 deniz adaııılorı 45. 165 deııiz kahuğıı 1 12. 1 1 5 ,1 8 5 devedikeni 35 devekuşu tıiyiı 36-7, 56 dlıarına-çakrtı hkz. çak ra dhrajtı 112, 115 Dioııa 168. 160 din şehitliği 163 DionysOs hkz. Bakk-lıos dişi aslan 57 dişi domuz 25 dişilik 10. 2 3 , 25. 40. 78. 110. 123, 166 d /e d sülıııııı 60, 61 doğal diinyn, semboller
10-11 doğan 5 4 .5 5 .5 9 . 66, 67 doğu 75 rloğınn 7 . 13. 78. 70 astrolojik el kiler 40!
doğum, ölüm v«* yeniden doğum döııgiisii 23 doğurganlık 7, I 1. 24. 25, 61. 70. 73, 77. 92, 113. 120. 137, U 7. 157. 159, 239 dounız 142. 147. 151. 203 dönen kütük 91 dönen kütükler hikâyesi 74 dört (ııcîl yazarı 186-7 dört salgı 224. 225 dörtlüler 9. 105 dövmeler 31 koru 31 , 237 du afe deseni 70-1 Dıırga 107 duyular 40, 47. «84 işitme 84 görme 84 koku alına 47 düğüm 112, 115 Diinva 9, 24. l 4 l . 151 152, 199. 225 düııya küresi 205 Dürer. Albrerhl 19 dutennimmon deseni 71 E ebedi yaşam 58, 125 e fo d 100. 101 ejderha 36. 121, I42. 145. 151. 158, 159, 189. 1 9 0 ,2 0 1 . 209, 229 el 33, 43. 107 el izi 8 , 30. 49 eleıııeniler 9, 224-5 Eponu 175 erkek gevik 175, 191. 20 5 ‘ erkeklik 19. 23. 119. 166 <ıynca bkz. eiıısel güç lîros bkz. (.uıpido Erzıılie 82. 83 evlilik 137. 139
F Fallııs sembolü 17. 24, 141. 171 fare 142, 143 farmasonluk 227 fa s c e s (çubuklar) 205 fırtına 45, 93 ay rıca bkz. şimşek
fıskiye 48. 49 fil 5 İ , 116. 117 f le ı ı r - d e - lî s 2 1 0 . 2 1 1
Mora 230, 231 fliiı 129 foııogrıuıı 15 Frcııd, Sigmıınd 7, 16
o Gutıcştı 107 Garııdu 27. 156-7 gere 19, 149 grini 9 d em in i 219 geyik izleri 93 geyik, uv sembolü 1 1 uzun öıtıür sembolü 131. 1 3 3 ,148 goaıına 240, 241 gorgom ion 170. 171 gök gürültüsü 25, 53, ' 8 1 ,2 3 9 gökkuşağı 29 gökkuşağı yılanları 239 gölgelik 115 gramer 235 griffon 18, 19 giKjht 160. 161 giiç/ikddar 59, 6 3 . 84. 85, 8 7 ,9 6 .9 7 , 115, 116 151 gül 3 6 , 1 63.167 ayrım bkz. Tııdor gülü Gül-haç 227 giiIpunfere 162-3 gün isimleri 94-5 gündüz 19. 26, 149 güneş 10. 11. 18, 24. 26. 57, 59. 64, 67. 77. 81. 87, 89, 90. 91. 93. 111. 131. 138. 149. 158, 215 ayrıca bkz. güneş araban: ğiineş diski; Zia güneş arabası 11 giineş diski 10, 54, 55. 77. 90, 97, 104, 105 güneş ışığı 37 giineş tekeri 174 güvercin 8, 167. 178. 179, 203 güzellik 71. 131. 183
II lıabeş maymunu 57 hacı asası 185, 195
haç 83. 178. 179. 196 ,2 0 5 ters çevrilmiş 185 Eııliıı 196 Malta 2 10, 211 kırmızı 189 sazduıı 189 X biçimindi* (sal/in ') 185 ha fiİlik 149 hale 27. 183. 184. 195, 198-9. 200 halktı 59 s/ırıt halkusı 5 8 , 59 h am eş 43 ham sa 43 I tul hor 54. 55 hava (element) 225 havariler 184-5 luıyai ağııe.ı 8, 26 hazine gemisi 132 Hr plıııîsl os bkz. VııIran us Heru bkz. Iııııo Herakles/Herkiil 16. 17. 172, 173, 204 Nerınes bkz. Merkür lıesap lalımsı 235 Mestin 169 Hıristiyan azizleri 188 91. 199 ayrıca bkz. havariler; dört İncil yazarı Hıristiyan Kilisesi 9 , 163 I lırisliyauiık erdemleri 46, 47. 204-5 1 lırisiiyaıılık s e m b o lle ri 7. 14. 1 9 ,2 1 ,2 3 .2 7 . 28. 29. 38. 162. 163, 174. 178-205 I liııdııizm 11. 13. 23. 27. 49, 104-7, 109. 122-3. 140-1 liııgam ve yoni 17, 141 şak ıi 49, 141 hiyeroglif 14-15, 38. 5 0 -1 horoz 142, 147. 151 2 0 1 .2 0 3 1 lorus 54, 55. 5 9 ,6 4 . 6 6-7 göz 58. 59. 60 1 lorus ismi 50, 66. 67 Alım 66. 67 llsi Wang Mu 124. 125
hiikiiıııilurlık/o tori te 21 54. 59. 65. 81, 96, 97 1 17
I / C/ıing trigruııılurı 148-51 IMS sembolü 179 ılımlılık 2 0 5 İMİI sembolü 181 ışık 77. 157 ışık sııçnn mücevher 116. 117 lunn 1()5, 225 İ
lasnıı ve Argonnııtlur 172, 17.3 ihis 57 İblis 1 8 9 .2 0 1 .2 2 9 ideograııı 15. 38. 154 iffet 46, 47 ikizler 5 2 . 219 inanç, ümit. yardımseverlik 205 inci 121. 158 İıulra 20-1 inek 54. 55 insan başlı ut 223 instın baya tının beş evresi 232 ip 1 19. 185 İsis 21, 2 5 , 54, 55. 58 ve Neftis 5 4-5 İskandinav mitolojisi sembolleri 176-7 iskelet 46. 47. 233 İştar 99 itaat 151 iyilik 19. 26 iyilik kötülüğe karşı 26-7
I Jııffe. Aıtirlu 8 jaguar 39. 80. 81. 88, 89 Jaguar Stıvaşçi Tarikııti 89 Jııng. Cari (E 7 . 16 Jüpiter (gezegen) 217 Jüpiter (tanrı) 12. 25. 163. 164. 165 K kabile annuItırı 8 4-5 kaclıına\ar. I lopi
yardımcı mlı lur 73, ‘ 7 6 -7 .9 0 Zuııi k a c h in a bebekleri 76 kadeh 205 Kuder I lnııım 42. 43 kulalar 105, 106. I09 kafatası 46. 94. 95, 107, 233 k u ia s h n (hazini' vuzosu) 112, 113 kali 106. 107 kaligrafi 134. 135. 152-5. 101 kalktın sembolizmi 33 kalp 82. 83. 1 1 I . 183 kutsal 196. 197. 205 kını 18 kanatlar 2 7 ,2 9 , 187.. 195 kanguru 240, 241 kanguru izleri 236 kaos 99 121 kaplan 142. 143. 158. 159 kaplumbağa 131. 133. 139, 158 yılanlı 158 kar 91 karanlık 149 kare. 9. 135, 199 kadın vpi 75 karga 175, 205 kartal sembolizmi 19. 27. 72, 77, 79, 84, 86. 8 7 . 88, 89, 157. 163. 165. 186. 187. 203 karıal Savaşçı Tariknli 88-9 Koıııa lejyonu 33 kıinlaııyeı 129 kal il balina 85 kaya sanalı 8. 10. 11. 30, 237, 238, 244 keçi 42. 145, 149. 200, 201. 20 2 , 203 kelebekler 77, 139 Kelt haçı 174 Keli ikonları 174-5 keruv 101 194. 195 167. 214. 215 KJıepri 57 Klıimaira 44. 45 kılıç 53. 119. 121. 127. 130. 131. 183, 205
kenkeion
D İ Z İ N 2.53
D izin 10. 28-0. 52-61. 74-83. 08- 135. 164-205 178-205 İslam 134-5 Yahudilik 100-3 Afrika 52-61 Asya 08 135 Avrupa 164-205 Amerika 74-83
kır kurtlu 13 kimlik bkz. kimlik sembolleri kimlik scıtıbolleri 6, 8 .3 0 -1 ,3 4 - 7 . 49, 62-5, 84-9. 136-9. 206-18 İngiliz 206-0. 212. 218 Alrika 62-r» Asya 186-0 Kıttı Avrııpası
1 lir is
a y r ıc a
210-13
A m e r ik a 8 4 - 0
kitap 208 koç boynuzu 71. 103.
210 kollar 122. 123 korku 17 k o n , 31. 237 konuna 65, 96. 07. 1 15, 150, 188 105 kozmik varoluş 8 kozmolojiler 12-13, 22-3 kozmos 10-11. 23, 01. 140. 140 ıııakrokozmos teorileri 40-1 kopek 57. 0 4 . 05. 142. 1 46. 147.. 151. 203 lfl5l.ii rıılı (ifrit) 26. 27. 122 , 201
kötülük 10. 26 kral 43 kraliçe 43, 116. 117 kraliyet 180 kraliyet atmaları. İngiliz 208 İspanyol 210 krallık 50. 51. 55, 6 4-5 krisIngram bkz. chi-rho Krişiıa bkz. Vişmı kııgu 285 kule 100. IOI kıı.m suali 46, 60. 288 kumru 283 kunduz 8.5 kurbağa 85 kurt 167, 177 ,2 0 3 kurt izleri 03 kuş 28, 20. 3 0 167.
233 kutsal kalp 106. 107 Kutsal Kâse 20 kutsal manlar 125 kul sal semboller 6. 8.
254 D İ Z İ N
y a n lık
bkz.
ikidizni:
I Ü nd ü / m : T a o iz n ı;
Sinloizııı kuisaıımışlık . , kufsiyrl kuvvet . 73. . . . . , . 140 Kuzey Amerika sembolizmi kuzgun toteın/arırıa , kuzu ve sancak sembolü . küre . kürek Kvbele .
60 77 113 180 72 87 06 07 117 130 143 12 175 84 85 196 197 14 15 99 170 171
I, /a b a m ı n b k z . c h i- r h o
06 07 124 125 121 133 161 40 41 221 221 liderlik 60. 75 logogranı 30
. Lao-ızu . lavta . . Lco . . Innıassu
L ib r a
lotus b k z . çiçek
VI
56 32-3 120 156-7 makav 02. 03 244. 245 118-20, İ 40-1 ıııarırvi lıilgi l"!7, 103. 141, 220 Maori sembolleri 236. 237. 244-5 244. 245 Marduk un küreği 98. 00 Ma'nl malımuz ıııahsııl
m akam
n u ın a ia
m a n d a la
m u ııd o rla 2 0 1
m a m k ih a n
Mars (gezegen) 215 Mars (tanrı) 166, 167 Masa i kalkanları 62-3 maske 15. 30 mavııııuı 142. 147 Medusa 160. 170. 1 7 1 .2 2 0 melekler 26-7. 104 5. 100 m em en!o m ori 47 m enora 100. 102, 103 meri ırııı kavunozu 188, 180 meridyenler 41 Merkiir (gezegen) 152. 214. 215 Merkür (tanrı) 167 metal 152. 153 metelikler 185, 202 mevsimler 9. 03, 230-1 güz 143. 231 bahar 137. 143. 2 3 0 .2 3 1 vaz 2 3 1 kış 231 meyve 2 05, 231 mezar 83 mısır bitkisi 73, 75. 77 Mısır, antik 11. 15. 21, 23. 50-1. 54-61 mızrak 24. 133 milli bayrak 31 Minen.a 2 4 . 160 Miııotaııros 15, 44 m tne re dan e motifi 60 mimisin id ce sembolü 60 Moiraltır 25. 42. 43 Molodı 17 nıoıı 3 4 -5 , 9 6 , 07, 136-9 ınoııogruıu 1 0 ,3 7 nntdvu 108-0. 110. 123 blıntnıs/Mirsha tundra 108, 100 muska 42. 4 3 ,5 8 , 101 mutluluk 18. 77. 131, 133, 137. 155 mücevherler 130. 131 mükemmellik 141, 103 müzik İO0. 161. 235 Myo- 0 118-10 \ n ag a 156-7 Neferi ari 28 n em e s başlığı 64
Neptün (gezegen) 217 Neptün (taun) 164, 165. 225 noktalar 2 43
O Odysseııs/l ijysses 44-5 ugi (yelpaze) 35 Ogün 52-3 ok ve yay 53. 171 Okyanusya'dan semboller 236-45 Olympos tanrıları 164-0 Oıı Knıir tabletleri
100, 101 org 101 oriştûar 52-3 Osiris 54 , 55, 56, 57. 58. 6 2 , 64. 65 Oşurı 52 au m boros 23 ou7/0 alm ed ee 6-8 oyuıı sanatı 161
Ö Öküz 142, 143, 151. 203 kanallı 186, 187 ve eşek 181 ölülerin ruhları 91 Ölüm 10, 24, 43. 45 , 46-7, 78. 70, 83, 05, 107. 180, 231, 233 ölüm korkusu 44, 45 ölüm merdiveni 68 ölümcül giinabInr 202-3 ölümden sonra diriliş 5 4 .6 1 , 1 0 7 ,220 ‘ ölümsüzlük 0. 124. 125. 128 ayrıca bkz. ebedi yaşam ölümsüzlük, bil kisi 124, 125 ömiiı: 46 Öreke 25 Örümcek 13. 173 Örümcek Katlın 13 P
p a - k u a irigratrıları 148-51 papağan 02. 93 papirüs bitkisi 60, 61 para kesesi 184, 185. 187. 105, 202
parşömen 161 paskalya kuzusu 107 Pegasııs 220 pelikan 21, 205 potıla,gram 227 pergel 2 2, 23. 205, 235 pikfogram 15 ,3 8 . 154 Pitee* 222, 223 Pliilou (gezegen) 217 Poseidoıı bkz. Neptün possum 240. 2 4 1 p ıın kai 244, 245 pseh en f 48. 55 ps\vhopom p 57, 05
Ö
tpıetzal 78, 79 Öııelzalcoall 70
Ha 54, 55, 57. 64. 65. 67 He-1 lorakli 5.5.56 rarıgoli motifi 107 t a n k motifi 24ü refah 03. 143 renkler 7. 18 ,75, 194. 195. 208 siyah 106. 107 siyah ve sarı 75 mavi 104. 105. 183, 105 mavi ve beyaz 75 çok renkli 75 kırmızı 18, 104. 105 beyaz ve siyah 10 .san 18 Homa. Antik 11. 162, 163, 164-73 ruh 0. 130 ruhani güç 113. 1 16 ı ııhani zenginlik I 13.
II?
s sabah yıldızı 01 sadakat. 146. 14? saflık 10, 60. 113, 183, 220 Sagittarins 223 sağlık 121. 131. 132 ve ııııululuk 62. 155 sakal 64, 65 s a h ire 185 salyangoz 203 salyangoz kabuğu 62-3 san kh a (deniz kabuğu) 1 1 2 ,1 1 5
san k o fa motifi 51 Satürn (gezegen) 216 autlar 18. 255 sekiz 126 yedi 103 S corpio 2 2 1 Sirenler 44. 45 Seklime* 57 sekiz parmaklı teker bkz. (Miiirma-çnkm sem a-tau i sembolü 60. 61 sembolik sistemler 6, 8. 14 - 15. 42. 50, 6 6 -71. 90-5, 140-55. 2 14-27 Afrika 66-71 Asya 140-55 \vrupu 2 14-27 Amerika 90-5 Sembolizm 18 sembolizm, ve insan ruhu 6 -8 , 17 {«Tensel dil 7 um um 6
semender 213. 224 seraf 194. 195 sh rirasta {bilimsiz dıîgüm) 112, 115 sıcaklık 77 sihirli giiç 85 simya 42. 43, 226 sinek kovııen 127 sinekkuşıı 79 sınıfa. Masııi sembolleri 32. 62-3 <7 langurbtrali 63 scgira 62. 63 Hlcipnir I76. 177 sonsuzluk 23. 46. 163 sopa 173, 204 sorguçla yılım 79. 93 sosyııl sembolizm 14-15 sovuırı şapkası 3 6-7 sıaiii sembolleri 206-7 hilal 207 /a b c f 2 06, 207 lazange 20 6 , 207 nm/let (yıldız) 207 su 10. I I . 1 9 ,2 9 . 49, 91. 92. 9 3 . 94. 95. 151. 152. 153. 225, 231. 239 Suna 11 Sürrealizm 18 svastika 91, 110. 111
S
şafak 75 şakı i 49, 106 fjaugo 24. 52-3 şefi ali 124. 125. 154 şehvet 147 şemsiye 112. 1 13. 1 15 Şeyla ıı 27, 189, 201 şeytan bakışı 201 şifa 49. 59. 195 şimşek 21. 8 1 ,9 9 . I I I . 140. 165 Şiııloizııı 130-3 Şivn 13. 49. 104. 105. 106. 1 10, 119. 123, N1 şoftır 103 şövalye 209 T la but 83 taç 14. 21. 36. 64, 180, 183. 208, 209 şehitlik 190 laht 12, 13. 14. 29, 53, 178 lahta 152. 153 fai-c h i sembolü 4 1. 97, 142, 148-9, 150 talih (iyi şans) 42-3, 63. 6 9 ,7 7 , 85. 107. 111 132. 137. 155. 159 (artim ha 244. 245 Tının ııın Kuzusu 186. 189. 197 ,1 9 9 Tanrı nın Sözü 23 laıırılur 12-13. 24 Ttıoizı a, süi ıı IKilleri 124-9 Sekiz Olîimsüz 126-9 Iarilıöııcesi sunul. 8. 30, 49 Tnroi 42, 48. 226, 227 Asılmış Adıırıı 226,
lamel bilimler 234-5 minkin 204, 205 1enizi 1 9 5 ,2 0 0 .2 0 5 . 221 'Ie1fiıgratıimalım 101 T lıo r24: 25 Tl ıol lı 56. 57 lırpnn 231 'Hamut 99 tiki, Maori sanatı 237 (inisalı 5 1 lirsııs 17 i Tinine 8 0 - 1 lopuz 104. 105 lotanı 30-1. 34. 72. 240. 241 tuleııı kazığı 31. 84 (refoif 179 T r im u r t i 13. 104-5 Triton 44. 45 Tudor gülii 212, 213 turna I25. 126. 131. 133 tüyler 3 6 -7 . 56. 72, 87 U ı.ıraeus 55. 64. 65 l raıüis 217 tısfırüsha 109 ııyımı 135, 148 ıızıın iimürtülük 97, 115. 125, 126. 128. 131. 137, 139, [43. 14 8 ,1 5 4 . 159
0 üç dişli mızrak 105. 164, 165 üçgen 1 9 .23, 135. 178. 199. 224-5 üçlii 19. 174. 175 üçi'meı*ı göz 106. 122. 123 Üzümler 171. 231
22^ \ıldırıııı düşen ’ kule43 Tau n ts 219 Tnverel 51 ıııvşım 73. 142, 143. 203 lııvııs kıışıı 165. 203 tazı 36 tek bouuızlıfııl 158, 159'. 2 0 8 ,2 2 8 . 229 leker 163 a y r ıc a bkz. çakra
V vajrn asası 110. I I I . 119 .1 4 0 vazo I 12. 113, 183 Veııiîs (gezegen) 99. 152, 181. 215 2 19, 220 Venüs (tanrıça) 166, 167, 170. 171 ıv sica piscis 2 0 1 Vestıı 169 veve 82-3
Yidyarujalur 118-19 / iığ a 221 Vişıııı 13, 97. 104. 105. 110. J 23. 156. 157 K! işim 105, 122 Rtırııuı 97 isvarııpa 104 ioortaa /onları 82-3 Vıılcaııus 167 vulva I*7. N l vîieııt saıııılı 3 I
W Wandjiıın ruhları 238. 239 \\nwalag k ız kan leşleri 240. 2 4 } «'ilde. Osear 7 X Xi «aııg.Mıı 124. 125 Xiııhenaıl. \iiihteeubdi
81 Xoc1ıiquetzal 78
Y yahaııdomuzu 177. 203 ayrıca bkz. doınıız yakışlar ve laşkı ular 11 yağmur 90. 91. 92. 2 3 8 .2 3 9 yağmur bulum 90. 91 yağmur ıanrılan 8 0 - 1 Yalında İskarvoi 184. 185 Yaıııautaka 118 yrtntra. Tantra 23. 140-1 yarasalar 155, 20 0 . 201 yaratırı giıç 49. 85. 105 Saralılış 13. 22-3. 103. 123 y a ş a m 18. 19. 49. 51. 6 1 .7 7 . 157 ayrıca bkz. ebedi yaşam vaşaııı döngüsü bkz. vaşaııı ve ölüm dhııgiisii vaşaııı ve ülüııı döngüsü 8. 9. 13. 149 vaz 92. 93, 129 vazı 14-15. 3 8-9 Çin 3 8 -9 Antik Yiıımn 38 Maya glifleri 39 nuıik harfler 3 8-9
ay rıca bkz. Iıiyeı ogl if; i«leogranı; logognıııi: monogıaııı: lonogrnnı; piklognım iv/ 74-5 yelpaze 129 Yernnja 53 yeniden dogurıı 23. 29. ' 4 3 .6 0 . 175 yenilenme 124 yeraltı dünyası 26, 45. 54. 64, 89, 95 Yggdnısi.19. 176. 177 yıkım 44. 4.5, 49 yılan sembolizmi 26-7. * 2 9 ,3 1 .8 1 .8 3 .8 8 . 92, 119. 142. 145. 167. 2 0 0-5, 229 n ag a 156-7 kupa 187 yıldırım 88. 99. 165. 2 3 9 .2 4 3 yıldırım kuşu 86. 87 vıldımıı ruhları 238. ’ 239 yıldız 91. 135, 207 Beytleheıtı 180. 181 Davul 102. 103 Inaınıa ve İşlar 99 Stcl/a Maris 183 >7» ve yuııg 41. 97. 143. N 7. 148-51 1 5 3 ,1 5 9 yonca yaprağı 28. 179 Yorulıa tanrıları 52-3 yuınıırtn 233 Yunan, Antik i 1. 23. 162. 163. 164-73 yusufçuk 139 yüzük 213
/ zafer 137, 197 zaman 46. 69 zambak bkz. çiçek zci/if çinileri 134 Zeııs bkz. liipiler zeylin bitkisi 169 Zia sembolü 90 zodvak 4 0 -1 . 142-7. 214-23 Çin 41. 142-7 Aslan 40. 4 1 Balı 163, 214-23
DİZİN
255
Teşekkür Y A Z A R IN
SUNUŞU
B eııi .sembolle.!1(Ilım asının içiııe sokup orada
lullıığll için Sara I luııt a en içlen teşekkürlerimi sıma nııı. $ Sürekli desteği için Mike I lımorılı Maden a yiin'kten teşekkür ederim. f ’ Yılmadan destekledikleri ve çok değerli kaynak m at ima aller s^ltulıkli iri için Mariaııııe (iil)son ve .lohıı G ibsona TatısondDank.
f)’ Son olarak, (laroliue Larle ve lvy Press ekibine özellikle sıkı çalışmaları ve detaylardaki hassasiyetlerinden dolayı şükran borçluyum. Y A Y IN C IN IN
SUNUŞU
Yayıncı kuruluş, görsellerin basılmasına cöm ertçe izin verdikleri için aşağıda belirtilen şahıs ve kum ullara teşekkür eder. Bütün dikkatim ize rağm en, istemeden alladığım ız bir isim varsa öziir dileriz. Alamy/Ariadne Yaıı Zandbergen: 68. A rt A r d ı iv e /A re l aıeol ogica I Musnuııı. Bağdat: 98: Sylvau iîa nıe f ve W ilham B ıırto Koleksiyonu: 1 10; Bil>liotiıeque Nationale P aris/M aıe C harı net: 224: Bodleian L ib ra rv . O.vford: 8. 222. 232: B riıish L ib ra rv: 20. 116: B riıish Museııın: 148: B riıish Museıım /Kileen Tweedy: 22: Gollegc o f A rnıs/.lolm W ehh: 206, A ll’redo Dagli O rli/lîa rg o llo Museııın. Horansa: 38: B ihliolcea I‘İstense. Modemi: 220: B ib lio tcrıı Nazioııale M ıırriım a. Venedik: 234; G üllerin Nazionale d eli I m lıriıı Perııgia: <>. 64: ( üıİlerin degli G ffizi. Klorunsa: 2 3 0 : 1listoriska Mııseel, S loklıolrıı: I7(>: Musre G ııiınei. Paris: 108: Mııseo (TArte Sııcrn Asciaııo. 182: Museo İ ride ııtiııo A ile Sııcra T ırıılo : 1(>3: N ational G allerv. Buda])eş
256
i k u i ı:
(âmi| losldn Kaledrali: 2 1 0 ; Châleau de Blois: 24: K.gypliuıı Museııın. kahire: 28: K])isco])al Museııın Vir CiUnloııiu: 2 0 0 ; Molıamnıeıl Khıılil Museııın. kahire; 11 2 ; Mıısee tles Art s Afrieairıs (“1 Oeenııiens: 5 2 . 2 4 0 : Musre Grrıuısdıi, Paris: İ 4 4 . İ4(); Mııser (inilde Glıaıılillv: 14: M u h i t Grnnel. Aii-en-Prınrrnee: 12. 148; Mıısee (âıim el. Paris: 122, 132. Kıt); Mıısee dıı Loııvrr. Paris: 5 6 . 00. |(K); M u h i t d Orsııv, Paris: 8 ; Mıısee de Tesse. I.e Mıuıs: 4(>; Mııseo ( iivieo Bolzımo: 180: Museo Dioeesano Bressaııone: 184, 1(H ; Mııseo Provineinl de Bellııs Ari es Halauıaııea: 188: Mııseo del Templo Mııyur, Mcxiro: 8 0 : Museo d e 'l’eolenaııgo. Mexieo: 8 8 : National Aııihropological Museııın, \lexieo: 78 : Piııaeoteea Nazionale di Siena: 1()2; Özel koleksiyon-. İslanhııl: 100: Özel koleksiyon, Paris: 1 1 8 : Heal hiUiotecu de lo Kscoriııl: 2 1 8 . (dohal Book Pııhlislıing: 2 3 8 ; I imine of bords Loııdon/Lilren lAveedy: 2 0 8 : Jıırrold Pııhlislıing: 3(); klııırhineTapnbor/Coll. B) IVP-Gruh: 2 2 8 ; Mıısee (i ra net Aix-e.ıl-Provence/Laurie Plııll Wiııfrey: 166; National Ga llciT- I .on<İra/K ileen Tvveedy: 170:' 172: Öz«l Koleksivon/Marc. Chanııct; 4 0 . 1 50; N’icolas Hapielıa: 1 3 6 ; Adolf Spohr Koleksiyonu, 1jarrv Sİ irerin Armağanı/Bu ITalo Bili I listorienl ( .'enler. Cody, Vİ yoming: 7 2 , 8 6 : Victoria & Al heri Mtıseunı, Londra/ Sal İv Clıappdl: 1 0 4 , 2 1 2 : Vieıoria 6c Allıerl Mııseum l.omlra/Kileen Tvveedy. 1 06, 1 24. 130. B rid g e m a ıı Art Libraı-y/Bilıliotlıeıpır Nationale. Paris. Kransa/Archives (iharm el; 154: Bildarclıîv Steffeııs: 2 3 6 : Brilislı Museııın, Loııdra/Aııeient Ari and Arclıilerlııre, Golleelion Ltd: 1 28: /Gî ramimi: 1()8, 2 0 2 : I lorınıııan Museııın, LoıııIrıı/Koloğrııf O l leiııi Schıieeheli: 2 4 2 : Museııın of Kine Arts. 1 loıiHtoıı. Te-xas/Miss İma Jlogg Armağanı: 7 0 : Oriemal Mııseuııı. Dıırlıaın l . ııiversiıy: 158: Özel koleksiyon: 120; O /el Kolrksiyon/A rdıivrs Clınrmel: 152; Özel Koleksiyon/Fotoğraf ©Bolliıı Pirnııe Lihrnry: 8 4 ; Özel Koleksiyon/Köloğrnf ©Bonhnms. Loııdııi: (»2; Boyııl Geogrııplneal Soeiely. Londra: I İ4. Gorbis/Tuııı Beaıı: 0 0 : Geoffrey Glemeııls: 7 4: Grııig Lovell: 1 20; Hıııiilısoniım lııstiinlioıı: 92.
Giderir Moılllill: ©Giderir MnrmiııMndıv Pieırc: 82. Senin Arelıives/lllP: I5(>; Cuurtesy of ilıe Miııistero Reni e Ati. (iıı İttiridi: 2 0 4 . AVerııer Knrıııan A rclıivc/G aııterhıırv Museııın. Ghrislelmrclı: 2 4 4 ; Özel Koleksiyon: 7 0 .
