Postdiplomske studije «Preduzetni čka ekonomija» Predmet »SNA i makromodeli» 09.04.2006. Jadranka Kaludjerovi ć Čikago i Austrijska škola-da li postoje razlike?
Zašto je potrebno izu čavati različite ekonomske doktrine? Prouč Proučavanje svake ekonomske škole pruža novi pogled i perspektivu na ekonomske probleme. Svaka škola nudi nova otkrić otkrića na tržištu ideja. Bila bi greška prouč proučavati samo jednu školu na rač račun svih drugih i postati onaj koji slijepo vjeruje, isto kao što bi bilo šteta ne prouč proučavati alternativne škole ekonomske misli samo zbog toga što se ne slažete sa njihovim mišljenjem.(M. Skousen)
Kada su nastale Austrijska i Čikaška škola? U vremenima kada laissez-faira model i teorija nisu mogli da daju odgovore na pitanja koja su postavljali kritič kritičari kapitalizma. Austrijska škola je bila odgovor na socijalizam (kasni 19 vijek), dok se Čikaška suprostavljala Kejnzijanskim kritikama (20 vijek).
Ko su glavni predstavnici ovih škola? Austrijska škola- Carl Menger, Ludwing von Mises, Friederic Hayek, Rothbard, Houpe, Čikaška škola- Fridman, Stigler, Lucas
Šta im je zajedni čko? •
•
• • • • •
•
• •
istič ističu znač značaj privatne svojine kao osnove za razmjenu, pravdu i napredak u društvu; vjeruju u nevidljivu ruku Adama Smita, odnosno vjeruju da pojedinci realizujuć realizujući svoje akcije koje su definisane njihovim lič ličnim interesom maksimiziraju i bogatstvo društva; vjeruju da su sloboda i i red u potpunoj harmoniji; kritič kritičari su Marksa i njegove doktrine; podržavaju slobodnu trgovini, liberalnu imigracionu politiku i globalizaciju; daju prednost granicama koje su otvorene za protok robe, ljudi i kapitala; suprotstavljaju se kontroli nad razmjenom, cijenama, rentom, ili platama, uključ uključujuć ujući i zakone o minimalnoj plati; vjeruju u ogranič ograničenu moć moć vlade koja treba biti fokusirana samo na odbranu, zaštitu privatne svojine i samo neke javne radove; favorizuju privatizaciju, denacionalizaciju i deregulaciju; protiv su specijalnih privilegija (rent seekinga);
• •
•
•
•
odbijaju i protiv su socijalističkog centralnog planiranja i totalitarizma; bore se za pravo svakog pojedinca bez obzira bio on bogat ili ne da može da čuva, koristi i razmjenjuje svoju imovinu; protiv su Kejnsovog i Marksovog intevencionističkog pristupa koji smatra da su nam neophodne velike vlade i državna administracija kako bismo stabilizovali ekonomiju; protiv su deficita budžeta, progeresivnog oporezivanja, države blagostanja, zagovaraju tržišnog pristupa u zdravstvu i socijalnim uslugama; favoriziju tržišna rješenja i ona koja se zasnivaju na pravu svojine kada su u pitanju zagadjenje i drugi ekološki problemi.
Da li se ove škole razlikuju i po čemu se razlikuju? Da, razlikuju se i to prvenstveno prema shvatanju slijedećih kategorija (problema): • • • •
metodologije; uloge vlade (države) na tržištu; idealnog monetarnog standarda; biznis ciklusa, teorije kapitala i makroekonomije.
Da li se teorija može empirijski testirati? Austrijanci- pristup «teorija bez istorije». Oni ekonomsku teoriju objašnjavaju na nivou principa, teorijski, za njih je ekonomija kvalitativna nauka. Odbijaju bilo kakvo korišćenje formula ili ekonomskog modeliranja koje bi im pomoglo da potvrde svoje hipoteze i teorije. Smatraju da istorija ne može dokazati ili opo vrgnutu teoriju.
Čikago- pristup «teorija sa istorijom». Ovi ekonomisti teže da ekonomsku teoriju testiraju na osnovu stvarnih istorijskih podataka. Smatraju da je ekonomska realnost izražena preko brojki, grafika, formula itd najbolji dokaz ekonomskih teorija. Oni vjeruju u moć ekonometrijske i statističke analize da utiče i mijenja stavove ljudi, ekonomista. Takodje, i sami su spremni da mijenjaju stavove i teorije ukoliko ih potvrdjuju empirijska istraživanja.
Koji je idealan monetarni standard? Austrijanci- vjeruju da slobodno tržište može omogućiti stabilan i ne-inflanatorni sistem. Oni se zalažu za zlatni standard ili pak prirodni standard koji je kreiran od strane tržišta. Neki od pripadnika ove škole zalažu se za «slobodno bankarstvo», odnosno postojanje sistema u kojem privatne banke štampaju sopstvenu valutu i pružaju ostale bankarske usluge uz minimalnu kontrolu države.
Čikago- smatraju da slobodno tržište nije toliko moćno u monetarnoj areni i da u ovoj oblasti zahtjeva pomoć države. Pripadnici ove škole nisu za zlatni standard već za takozvani «fiat» novac. Smatraju da država ponudu novca treba povećavati u saglasnosti
sa ekonomskim rastom (po neutralnoj stopi) i da država mora imati kontrolu nad monetarnim sistemom.
Makroekonomija, Velika depresija i biznis ciklusi U osnovi iz različitih shvatanja makroekonomije i strukture proizvodnje, proizilaze i različita objašnjenja Velike depresije, odnosno fenomena biznis ciklusa, uopšte. Makroekonomija
Austrijanci- koriste koncept «vremenske strukture proizvodnje», kapital investiran u specifično kapitalno dobro i proizvodni proces je heterogen. Kapital je specijalizovani set proizvodnih faktora, od kojih je svaki posvećen specifičnom zadatku. Taj zadatak može biti proizvodnja potrošnih ili kapitalnih (investicionih) dobara. Jednostavno, Austrijanci shvataju kapital kao nešto što pripada jednoj odredjenoj fazi proizvodnje. To je razlog zašto jednu fazu proizvodnje karakteriše jedna struktura kapitala dok višu fazu proizvodnje karakteriše druga struktura kapitala. Znači, prilagođavanje kapitala različitoj fazi proizvodnje podrazumjeva prestrukturiranje kapitala, a za prestrukturiranje kapitala trebaju i vrijeme i sredstva.
Čikago- eliminišu vrijeme iz kapitalističkog procesa. Ne smatraju da je kapital heterogen kao ni da se proizvodni proces skraćuje ili produžava tokom perioda recesije i ekspanzije. Smatraju da postoji potpuna sinhronizacija izmedju potrošnje i proizvodnje. Velika depresija
Austrijanci- uzroci Velike Depresije u SAD-u 30tih godine leže u inflacijskom bumu koji je nastao 1920tih, i koji je velikim dijelom vještački kreiran, a koji je morao kolabirati tokom 1930tih. Prema ovim ekonomistima glavni krivac za ekonomsku krizu bio je američki FED, odnosno njegovo rukovodstvo tokom 20tih, koje je vještački držalo kamatne stope na mnogo nižem nivou od «neutralnog».
Čikago- nije postojao inflacijski bum tokom 1920tih, samo deflanatorni kolaps početkom 1930tih. Krivac za ovu situaciju je bilo vodjstvo FEDa krajem 20tih i početkom 30tih koje je povećalo kamatne stope i na taj način spriječilo privredu da se razvija. Biznis ciklusi
Austrijanci- Smatraju da bizinis ciklusi nastaju kao posledica odluke vlade da sprovodi politiku «lakog novca» kojim se povećava ponuda novca i vještački snižava kamatna stopa. Zbog vještački visokih kamatnih stopa dolazi do povećanja potrošnje i investicija. Medjutim, nakon određenog perioda se ispostavlja da veliki broj ovih investicija nije profitabilan, posebno na duži rok. U trenutku kada neprofitabilne investije propadaju ekonomija ulazi iz faze vještački kreiranog buma (rasta) u fazu recesije. Vlada ne treba ništa da učini da bi ekonomiju vratila u stabilno stanje, jer je u tom poslu nemoćna. Vlada treba samo da vodi računa da svojim politikama (monetarnim) ne izaziva buduće recesije.
Čikago- povećanje ponude novac dovodi do inflacijskog pristiksa. Medjutim plate se ne prilagodjavaju tako brzo rastu cijena, što se odražava na nivo zaposlenosti, odnosno dolazi do povećanja nezaposlenosti. Stanje ekonomije u kojem se usled takvih promjena nalazi ekonomija naziva se recesija. Vlade mogu preko Centralne banke da stimulišu ekonomiju preko nižih kamatnih stopa, ili pak da povećaju agregatnu tražnju. Nakon što se ekonomija vrati u stanje stabilnosti Vlade ne moraju više sprovoditi ovakve mjere.
Koja je odgovaraju ća uloga države? Austrijanci- vjeruju da država treba da je minimalna jer vjeruju u perfektnost tržišta i njegovog mehanizma. Protiv su intervencionizma u svakom pogledu. Protiv su antimonopolskih politika.
Čikago- ne vjeruju u potpuno perfektno tržište, model u koji oni vjeruju više se može nazvati model «kao» perfektne konkurentnosti. Nisu potpuno protiv intervencionističkih politika kao Austrijanci, na primjer podržavaju politike koje zabranjuju fiksiranje cijena ili horizontalno spajanje firmi.
Ko više vjeruje u kapitalizam? Obje škole, vjeruju u kapitalizam i moć tržišta i konkurencije. Ipak, pripadnici Čikago škole s vremena na vrijeme favorizuju intervecionizam, što nije slučaj sa Austrijskom školom. Čikago ekonomisti imaju veliku vjeru u kapitalizma i slobodno tržište ali ipak samo Austrijanci potpuno, perfektno i bez rezerve vjeruju u ove kategorije.
Koja škola je imala ve ći uticaj? Uticaj jedne ekonomske škole može se mjeriti brojem ekonomista koji sebe smatraju pripadnicima ove škole, brojem slučajeva (vladinih politika) u kojima su ideje za koje se zalažu ovi ekonomisti primjenjene u praksi, brojem osvojenih Nobelovih nagrada za ekonomiju, itd. Ukoliko bismo uticaj Austrijske i Čikago škole mjerili bilo kojom od pomenutih metoda, Čikago škola bi bila u značajnoj prednosti. Ipak, to ne znači da je ova škola na bolji način opisala ekonomsku realnost. Takodje, to ne znači da će odnos «snaga» u budućnosti biti isti. Možda se promjeni baš zahvaljuju či nekima od Vas!
