Bazat e infermierisë Prof.Dr Prof.Dr.Sejran .Sejran Abdushi
• Po e filloi një karrierë të
re.... • Çfarë di unë për historinë
e saj?
?
•
Cilat janë problemet e infermierisë?
•
Çka ka ndryshuar në ofrimin e mundësive dhe sfidave në infermieri sot?
•
Kush ishin ata që dhanë një kontribut të çmuar për infermierinë?
•
A është infermieria prirje apo profesion?
•
Si ka ndryshuar infermieria gjatë ndryshimeve që kanë ndodhur në “sistemin e shërbimit shëndetësor”?
•
Cilat janë rrugët e ndryshme të përgatitjes arsimore për Karrierë në infermieri?
Historia e infermierisë
Historia në kuptim më të gjerë, është përmbledhja e të gjitha ndodhive paraprake, ndonëse një definicion më real do të kufizonte këtë në të shkuarën e njohur.
Objektivat • Përmbledhë përvojat e kujdesit shëndetësor & zhvillimet e
civilizimeve të hershme.
• Bën analizën se si tri figurat historike të infermiereve kanë ndikuar në
zhvillimin e infermierisë si profesion.
• Shqyrton “vitet e errëta të infermierisë” në zhvillimin e profesionit të
infermierisë.
• Diskuton kontributin e “Florence Nightingale” dhe zhvillimet e saj. • Shqyrton ndikimin e luftërave në zhvillimin e edukimit të
infermierëve.
• Diskuton zhvillimin e hershëm të shkollave për infermieri. • Përshkruan karakteristikat e programeve të hershme të infermierisë. • Identifikon organizatat e para të krijuara nga dhe për infermierët dhe
diskuton qëllimet e tyre.
Diskutim • Periudha para erës sonë, • Periudha e hershme e kristianizmit (nga viti 1 deri në vitin 500), • Periudha e mesjetës (nga vit 500 deri në vitin 1500), • Koha (periudha) moderne (nga viti 1500 deri në vitin 1800), • Infermieria moderne, • Infermieria sot.
Periudha para-Krishtit Ndikimi i përvojave kulturore antike në kujdesin shëndetësor (“Imazhi” i popullit për infermierët)
Evolucioni i infermierisë • Si një përgjigje instiktive ndaj
dëshirës për të mbajtur të shëndetshëm, të sëmurin.
• Infermieri i parë – nëna e parë. • Përgjegjësitë – ushqimi i
fëmijëve, kujdesi për të moshuarit dhe të sëmurët. • Edukimi – përmes provave &
gabimeve dhe këmbimit të informatave, intuita.
• Religjioni – fataliste nga
pikëpamjet e tyre për sëmundjen.
• Besëtytnitë & Magjitë
Shoqëritë primitive • • • • • •
Shtegtues (Nomad) Solidaritet për mbrojtje reciproke Besimi në fuqinë e Zotit/Shpirti i keq Magjia e zezë dhe bardhë Teknika të zgjuara për praktika shëndetësore Trajtimet Mjekësore&Kirurgjike – masazh, kompresa (fashim), rregullimi i kockave, amputimi, banjë me ujë të ngrohtë dhe të ftohtë.
Civilizimi Egjiptian •
Pranë Nilit. Më e shëndetshme & më e avansuar • Mjekët klerik - Besimi në shpirtërat e këqij • Imhotepi – Kirurg, arkitekt, klerik, shkrimtar, magjistar) • Sistemi i planifikimit në komunitet (higjiene, saniteti, balsamimi, dhëmbtaria) • Shënimet e ruajtura në papirus (sëmundjet, droga, kontrolli i lindjes) • Femrat kanë asistuar ‘klerikun-mjekun’ si klerike/mami/mëndeshë • Autopsia – e ndaluar • Për këtë arsye nuk ka progres të mëtejshëm
Civilizimi Grek •
Apollo (biri i Zotit) – Zoti i shëndetit • Asculapus (biri i Apollos) – Zoti i shërimit • Epigone – (gruaja e Asculapusit) – Qetësuese • Hygeia – (bija e Apollos) – Perëndeshë e shëndetit • Tempujt – bëhen qendra sociale, intelektuale dhe mjekësore • 400 BC – Hipokrati – Babai i mjekësisë - Shëndrroi mjekësinë nga magjia në shkencë - Thekson ekuilibrin në mes të trupit, mendjes dhe mjedisit - Diagnoza, ajri i freskët, pastërtia, muzika & puna work - Betimi i Hipokratit • Aristoteli – diferencoi arteriet nga venat
Civilizimi Romak • Avancimet
mjekësore të huazuara nga grekët pasi e pushtuan atë. • Të kapur pas besëtytnive • Kishin higjienë të mirë dhe sanitet • Kanë ndërtuar sistemet e kullimit, ujësjellës, banja publike, spitale (për ushtarë dhe rob) • Burrat & Gratë me karakter të mirë kujdeseshin • Dy klasa – Fisnikët - Varfanjakët
Civilizimi Kinez • •
Pranë lumit të Verdhë Konfuqio – Roli patriarkal - Rëndësia për të sunduar mirësjellja - Vlera e familjes si njësi - Femrat inferiore ndaj meshkujve
• • • • •
• •
„Yang‟ & „Yin‟ – Forca aktive (mashkulli) & pasive (femra) 2000 BC – Kryhet obduksioni, qarkullimi, pulsi, përpunimi i materies mjekësore, rëndësia e higjienës Rregullat e ekzaminimit fizik – „Shiko, dëgjo, pyet dhe ndjej‟ Banjë për të ulur temperaturën, lirimi-gjaku për shpirtrat e këqij 1000 BC - Sen Lung (Babai i medicinës), ka përdorur perimet dhe barërat shtazore, vaksinimin, psikoterapinë, trsjtimin e sifilisit dhe gonoresë 1200 BC – Dietë me mëlçi për anemi, Algat e detit për çrregullime të tiroides Populli i pa ditur ende kanë besuar se shpirtrat e këqij hyjnë ofruesit e kujdesit Prandaj infermieria ka qenë e pa mundur
Civilizimi Hebraik •
Mosesi – Shërbëtor i motivuar në mënyrë
hyjnore nga Zoti • ‘Kodi
i Mosesit ’- Izolimi, higjiena, pushimi &
gjumi, orët e punës, mënjanimi i jashtëqitjeve, desinfekcioni, rregullat për
kontrollin e shtazëve para therrjes/ngrënies •
Bibla – ‘Mos e hani mishin pas tri ditësh ’
•
Zoti i dha fuqi shëruese ‘klerikut mjek ’
•
Kleriku mjek – mori rolin e inspektorit të shëndetit
• ‘Shtëpitë
e Mikpritjes ’ – pararendëse për
bujtina, hotele dhe spitale.
Civilizimi Indian Civilizimet e para ishin shumë të zhvilluara… •
1500 BC – Periudha e Vedikut. Brahmanizmi/ Hinduizmi (adhurimi i shpirtit të përjetshëm të Brahmas) me nën kasta
• Ayurveda
(shkenca e jetëgjatësisë) – shpjegon higjienën, parandalimin e sëmundjeve, kirurgji madhore/minore, sëmundjet e fëmijëve, vaksinimi, produktet mjekësore, sëmundjet e SNQ & SGI
•
1400 BC- Sushruta- ‘Babai i Kirurgjisë’ në Indi. Charaka shkruajti ‘Mjekësia Interne’ …………………..>>>>
.. Civilizimi Indian..
• 500
BC – Siddhartha Gautama fshiu sistemin e kastave. Higjiena, saniteti, kujdesi ndaj femrave dhe fëmijëve, parandalimi i sëmundjeve.
• Mbreti Ashoka
(272 – 236 BC) – Spitalet publike me infermier meshkuj dhe disa femra më të vjetra, spitalet për shtazë. Universitetet (manastire) e Taxila & Nalanda (Bihar) • Infermierët duhet të kenë tre kualitete – standarde të larta, aftësi dhe besueshmëri
…Civilizimi Indian • Viti
1 – Paragjykimet & magjitë zëvendësohen praktika më të avancuara (up-to-date).
• Mirëpo mjekësi mbetet në duart
klerikut-mjek, që refuzonte të prekte gjakun dhe indet patologjike
• 1000
Erës sonë- Ndikimet e Brahminëve fuqizohen dhe rimarrin veten. Budizmi bie. Brahminët ishin klerik-mjek
• Sistem
rigid i kasta Hindu. Nuk ka autopsi. Paragjykimet dhe magjia e zëvendësojnë praktikën mjekësore
• 1200
Erës sonë – Pushtimi nga Muhamedanët- Përshpejton rënien e mjekësisë