Bazat a Telekomunikacionit

Bazat a Telekomunikacionit

Ligjerues: Dr. Xhafer Krasniqi Email: [email protected] [email protected]!

"entor #$

%$ Permbajtja 1. DEFINICIONI I TELEKOMUNIKIM TELEKOMUNIKIMIT............. IT.................................... ....................................................... ................................ ..........7 2. ELEMENTET BAZIKE TE TELEKOMUNIKIM TELEKOMUNIKIMIT............... IT...................................... ............................................7 .....................7 3. EVOLUIMI I TELEKOMUNIKACI TELEKOMUNIKACIONIT............. ONIT.................................... .................................................... .......................................7 ..........7 3.1 HITO!IA E TELEKOMUNIKACIONIT...............................................................................................7 3.2 N"E!ZIT #E ME E HUMTI I KANE KONT!IBUA! ZHVILLIMIT TE .....................................$ TELEKOMUNIKACIONIT..........................................................................................................................$

%. IN"ALET DHE DI&"ITALIZIMI.... DI&"ITALIZIMI........................... .............................................. ....................................................... ................................ ......' %.1 LLO"ET E IN"ALEVE.............................................. IN"ALEVE..............................................................................................................................' ................................................................................' %.1.1 IN"ALET ANALO&E.........................................................................................................................' %.1.1.1 IN"ALET ANALO&E PE!IODIKE.....................................................................................1( %.1.2 IN"ALET DI&"ITALE.....................................................................................................................11 %.1.3 DALLIMET NE ME TE IN"ALEVE ANALO&E DHE DI&"ITALE .....................................12

). FO!MAT FO!MAT T!ANMETUEE........................ T!ANMETUEE............................................... .............................................. .......................................... .........................13 ......13 ).1 IMPLE* +N"E,KAHO!-.........................................................................................................................13 ).2 HALF,DUPLE* +&"ME,KAHO!-.....................................................................................................13 ).3 FULL,DUPLE* +D,KAHO!-................................................................................................................13

/. P!OBLEMET &"ATE &"ATE T!ANMETIMIT TE IN"ALEVE........................................... .13 /.1 DOBIMI I IN"ALIT............................................................................................................................... IN"ALIT............................................................................................................................... 13 /.2 DEFO!MIMI PE! HKAK TE VONEAVE........................................................................................1% /.3 ZHU!MA ...................................................................................................................................................1% /.3.1 ZHU!MA TE!MIKE.........................................................................................................................1) /.3.2 ZHU!MA INTE!MODULA!E........................................................................................................1) /.3.3 ZHU!MA INTE!FE!UEE +C!OTALK-.................................................................................1) /.3.% ZHU!MA IMPULIVE .....................................................................................................................1/ /.% N"EIA PE! MAT"EN E HUMB"E APO PE!FO!CIMIT TE IN"ALIT0 DECIBEL ...............1/ /.%.1 DBM DHE DB..................................................................................................................................17

7. TEKNIKAT TEKNIKAT MODULUEE ............................................ ................................................................... .............................................. ..............................17 .......17 7.1 TEKNIKAT ANALO&E TE MODULIMEVE.................... MODULIMEVE........................................................................................1$ ....................................................................1$ 7.1.1 MODULIMI AMPLITUDO!.............................................................................................................1$ 7.1.2 MODULIMI F!EKUENCO!............................................................................................................21 7.1.2.1 PE!PA!EITE E MODULIMIT F!EKUENCO!...............................................................22 7.1.3 MODULIMI FAZO!...........................................................................................................................22 7.1.% MODULIMI AMPLITUDO! KUAD!ATIK,#AM........................................................................23 7.2 TEKNIKAT DI&"ITALE TE MODULIMEVE......................................................................................2% 7.2.1 MODULIMI ME VENDO"E TE F!EKUENCE +FK-...........................................................2) 7.2.2 MODULIMI ME VENDO"E TE AMPLITUDE +AK-...........................................................2/ 7.2.3 MODULIMI ME VENDO"E TE FAZE +PK-.........................................................................2/ 7.2.% MODULIMI AMPLITUDO! KUAD!ATIK DI&"ITAL,#AM....................................................27 7.2.) MODULIMI MULTIPLE* F!EKUENCO! O!TO&ONAL +OFDM-........................................2$ 7.3 TEKNIKAT PULIVE TE MODULIMIT..............................................................................................2' 7.3.1 MODULIMI I PULEVE TE KODUA!A +PCM,PULE CODE MODULATION-...................2'

$. DI&"ITALIZIMI DI&"ITALIZIMI I IN"ALEVE............................... IN"ALEVE...................................................... ............................................. ................................... ..............3( .3( $.1 MOT!IMI.................................................................................................................................................3( $.2 KUANTIZIMI AMPLITUDO!................................................................................................................31 $.2.1 TEO!EMA A N#UIT,IT ..............................................................................................................33 $.2.2 FO!MULA E HANNON ..................................................................................................................33 $.3 KODE!ET............................................................ KODE!ET...................................................................................................................................................3% .......................................................................................3%

'. ANALIZAT ANALIZAT FOU!IE!............................. FOU!IE!.................................................... .............................................. .............................................. ................................3% .........3% '.1 T!ANFO!MIMET FOU!IE! +FOU!IE! T!ANFO!M-............................................................3%

'.2 E!ITE FOU!IE!....................................................................................................................................3)

1(. MULTIPLEKIMI. MULTIPLEKIMI........................ .............................................. .............................................. ....................................................... ................................ .........3$ 1(.1 KATE&O!IZIMI I MULTIPLEKIMEVE.........................................................................................3$ 1(.2 MULTIPLEKIMI TEK T!ANMETIMET ANALO&E............................................................. ANALO&E............................................................. .....3$ 1(.2.1 MULTIPLEKIMI ME NDA!"E F!EKUENCO!E +FDM,F!E#UENC +F DM,F!E#UENC DIVIION MULTIPLE*IN&-...........................................................................................................................3' 1(.3 MULTIPLEKIMI TEK T!ANMETIMET DI&"ITALE................................................................3' 1(.3.1 MULTIPLEKIMI ME NDA!"E KOHO!E +TIME DIVIION MULTIPLE*IN&-..............%( 1(.3.1.1 MULTIPLEKIMI I INK!ONIZUA! +NCH!ONOU TDM-..................................%( 1(.3.1.2 MULTIPLEKIMI I PA,INK!ONIZUA! +ANCH!ONOU TDM-........................%1 1(.% MULTIPLEKIMI TEK T!ANMETIMET ME FI"E OPTIKE......................................................%2 1(.) ONETDH I&NAL HIE!A!CH...................................................................................................%2

11. KLAIFIKIMI KLAIFIKIMI I MEDIUMEVE T!ANMETUEE.......................... T!ANMETUEE.......................................................%3 .............................%3 11.1 MEDIUMET T!ANMETUEE TE T!AUA!A +&UIDED T!ANMIION MEDIUM-......%% 11.1.1 #IFTET E &E!HETUA!A +TITED PAI!-..........................................................................%% 11.1.2 KABLLI KOAKIAL...................................................................................... KOAKIAL...................................................................................................................... ................................ ..%) 11.1.3 KABLLOT OPTIKE .........................................................................................................................%/ 11.1.3.1 P"EET K!EO!E TE FI"EVE OPTIKE........................................................................%/ 11.1.3.2 FI"ET OPTIKE ME IN&LE,MODE ..................................................................................%7 11.1.3.3 FI"ET OPTIKE ME MULTI,MODE ...................................................................................%7 11.1.% K!AHAIMI NE ME KABLLIT OPTIK THE D MEDIUME TE MEIPE!ME...............%$ 11.2 MEDIUMET T!ANMETUEE TE PA T!AUA!A +UN&UIDED T!ANMIION MEDIUM- .............................................................................................................................................%' 11.2.1 !ADIO T!ANMETIMI +I!ELE T!ANMIION-..........................................................%' 11.2.2 !ADIO F!EKUENCAT..................................................... F!EKUENCAT....................................................................................................................%' ...............................................................%' 11.2.3 F!EKUENCAT MIK!OVALO!E.................................................................................................)( 11.2.3.1 F!EKUENCAT MIK!OVALO!E TOKO!E +TE!!ET!IAL MIC!OAVE-......)1 11.2.3.2 F!EKUENCAT MIK!OVALO!E ATELITO!E +ATELLITE MIC!OAVE-......)1 11.2.% INF!A!ED ..................................................................................................... ..................................................................................................................................... ................................ ..)3 11.2.) ANTENAT..........................................................................................................................................)3 11.2.).1 PE!FO!CIMI I IN"ALIT ME ANTENNA DI!EKCIONALE +ANTENNA &AIN-....)%

12. !!"ETA !!"ETAT KOMP"UTE!ITIK KOMP"UTE!ITIKE.................. E......................................... ................................................................... .............................................)) .)) 13. LLO"ET E !!"ETA !!"ETAVE......................................... VE................................................................ ................................................. ...................................... .............)) .)) 13.1 LAN............................................................................................................................................................)) 13.1.1 LLO"ET E !!"ETAVE LOKALE, +LAN-....................................................................................)/ 13.2 !!"ETAT MET!OPOLE +MAN,MET!OPOLITAN A!EA NETO!K-................................)/ 13.3 !!"ETAT E &"E!A +AN,IDE A!EA NETO!K-.................................................................)7 13.% !!"ETA LOKALE I!ELE +LAN,I,FI-................................................................................)7 13.%.1 I OPE!ON LAN4.........................................................................................................................)$ 13.%.2 TANDA!DET E LAN.................................................................................................................)$

1%. KOMPONENTET E !!"ETA !!"ETAVE....................................... VE.............................................................. .................................... ......................... ............)' )' 1%.1 N"ET +HUB-.........................................................................................................................................)' 1%.2 PE!FO!CUEIT +!EPEATE!-........................................................................................................../1 1%.3 PA"I"ET KOMUTUEE +ITCHE-............................................................................................../1 1%.% !UTE!ET +!OUTE!-........................................................................................................................../3

1). TOPOLO&"ITE E !!"ETAVE +NETO!K TOPOLO&IE-....................................../% 1).1 TOPOLO&"IA NE FO!ME TE LLIT +TA!-................................................................................./% 1).2 TOPOLO&"IA !!"ETE +MEH TOPOLO&-................................................................................../) 1).3 TOPOLO&"IA NE FO!ME TE UNAZE +!IN& TOPOLO&-....................................................../) 1).% TOPOLO&"IA E E&MENTEVE LINEA! +BU TOPOLO&-.....................................................// 1).) TOPOLO&"IA NE FO!ME TE DE&ZUA! +T!EE TOPOLO&-................................................../7

1/. !!"ETAT ATM,ANCH!ONOU T!ANFE! MODE +ATM NETO!K-......../$ 1/.1 ITEMI I !EFE!ENCE PE! !!"ETAT ATM............................................................................../' 1/.2 !!AFHI I KONT!OLLE +CONT!OL PLANE-............................................................................./'

1/.3 !!AFHI I MANA&"IMIT +MANA&EMENT PLANE-.................................................................../' 1/.% !!AFHI I HF!TZUEIT +UE! PLANE-...................................................................................7( 1/.) PHICAL LAE!.................................................................................................................................7( 1/./ ATM LAE!..........................................................................................................................................7( 1/./.1 T!UKTU!A E PAKETIT TE ATM,..........................................................................................71 1/./.2 CONNECTION IDENTIFIE!0 VPI AND VCI............................................................................72 1/./.3 INDIKATO!I PE! LLO"IN E INFO!MATE +PTI,PALOAD TPE INDICATO!-....... ..72 1/./.% P!IO!ITETI I HUMB"E E PAKETEVE +CELL LO P!IO!IT-...................................72 1/.7 HT!EA ADAPTUEE E ATM,.......................................................................................................72 1/.7.1 AAL1....................................................................................................................................................73 1/.7.2 AAL2 ...................................................................................................................................................73 1/.7.3 AAL3% ...............................................................................................................................................73 1/.7.% AAL) ...................................................................................................................................................73 1/.$ KONT!OLLI I N&A!KEAVE +CON&ETION CONT!OL-................................... .....7% 1/.$.1 KONT!OLLI &"ATE LE"IMIT TE K!I"IMIT TE LIDH"E +CALL ADMIION CONT!OL 5 CAC-..........................................................................................................................7% 1/.$.2 KONT!OLLI I T!AFFIKUT +T!AFFIC POLICIN&- , UPC 5 UA&E PA!AMETE! CONT!OL........................................................................................................................................7% 1/.$.3 KONT!OLLI HTEE PE! T!AFIK +ADDITIONAL T!AFFIC CONT!OL-......................7% 1/.' LLO"ET E HE!BIMEVE NE ATM ...................................................................................................7% 1/.'.1 PA!AMET!AT K!EO! TE #O ............................................................................................7) 1/.1( ATM I TEKNOLO&"I NE HT!EEN E DTE............................................................................7) 1/.1(.1 IP PE!ME ATM6 OE MBI HT!EEN ATM .......................................................................7)

17. LLO"ET E !!"ETAVE N&A APEKTI I KONEKTIMIT ...........................................7/ 17.1.1 KOMUTIMI I #A!#EVE +CI!CUIT ITCHIN&-..................................................................7/ 17.1.2 KOMUTIMI I PAKETEVE +PACKET ITCHIN&-.................................................................77

1$. !!"ETAT IP..........................................................................................................................7$ 1$.1 ITEMI I HAPU! I !EFE!ENCE ...................................................................................................7' 1$.2 HT!EA FIZIKE...................................................................................................................................7' 1$.3 HT!EA E TE DHENAVE +DATA LINK LAE!-..........................................................................$( 1$.3.1 HT!EA E !!"ETAVE.................................................................................................................$( 1$.3.2 HT!EA T!ANPO!TUEE.......................................................................................................$( 1$.3.3 HT!EA E EIONEVE................................................................................................................$1 1$.3.% HT!EA P!EZENTUEE.............................................................................................................$1 1$.3.) HT!EA APLIKUEE...................................................................................................................$1 1$.% MAC, MEDIUM ACCE CONT!OL.................................................................................................$2 1$.%.1 CAKTIMI I KANALEVE T!ANMETUEE NE LAN DHE AN NE MEN!E TATIKE ............................................................................................................................................................$2 1$.%.2 P!OTOKOLET PE! #A"E HUME KANALHE +MULTIPLE ACE P!OTOCOL- ..$3 1$.%.2.1 ALOHA.....................................................................................................................................$3 1$.%.3 CMA..................................................................................................................................................$% 1$.%.3.1 CMA "O,PE!ZITENT.......................................................................................................$% 1$.%.3.2 CMA PE!ZITENT..............................................................................................................$) 1$.) CMACD..................................................................................................................................................$) 1$.).1 MACA,MULTIPLE ACCE ITH COLLIION AVOIDANCE AND MACA.................$) 1$./ ITEMI I !EFE!ENCE PE! TCPIP .............................................................................................$/ 1$./.1 HT!EA FIZIKE E TCPIP...........................................................................................................$7 1$./.2 HT!EA 26 INTE!NETI +IP-........................................................................................................$7 1$./.3 HT!EA 36 T!ANPO!TUEE.....................................................................................................$7 1$./.% HT!EA %6 APLIKUEE...............................................................................................................$7 1$.7 KOMPONENTET E INTE!NET,IT.....................................................................................................$7 1$.$ AD!EIMI NE INTE!NET....................................................................................................................$7 FO!MATI DHE KLAET E AD!EAVE...................................................................................................$$ 1$.'.1 B!EZI I IP AD!EAVE IPA KLAAVE..................................................................................$' 1$.1( !!IT"A E NUM!IT TE AD!EAVE.................................................................................................$' 1$.1(.1 UBNETTIN&..................................................................................................................................$' 1$.1(.2 INTE!P!ETIMI I AD!EAVE TE !!"ETAVE 5 NAT........................................................... '(

1'. A!KITEKTU!A E INTE!NET,IT DHE P!OTOKOLET.............................................'1 1'.1 P!OTOKOLET NE HT!EEN T!ANPO!TUEE.......................................................................'2

1'.1.1 P!OTOKOLI KONT!OLLUE NE HT!EEN E T!ANPO!TIT , TCP............................'2 1'.1.1.1 FO!MATI I TCP PAKETEVE.............................................................................................'2 1'.1.1.2 K!I"IMI I LIDH"E NE TCP...............................................................................................'3 1'.1.1.3 MBLL"A E LIDH"E NE TCP...........................................................................................'% 1'.1.2 P!OTOKOLI UDP.................................................................................................................... .......') 1'.1.2.1 FO!MATI I UDP DATA&!AMIT ......................................................................................') 1'.2 P!OTOKOLI PE! KONT!OLLIMIN E PO!OIVE NE INTE!NET +ICMP-,INTE!NET CONT!OL MEA&E P!OTOCOL...................................................................................................'/

2(. VE!ZIONI IPV%...................................................................................................................'/ 2(.1 FO!MATI I PAKETIT +DATA&!AM- I IPV%....................................................................................'/

21. !!U&ETIMI NE INTE!NET +INTE!NET !OUTIN&-................................................'7 21.1 TABELA E HTI&"EVE NE INTE!NET +IP !T-..............................................................................'$ 21.1.1 HEMBULLI I N"E !T....................................................................................................................'$ 21.2 !IP P!OTOKOLI 5 !OUTIN& INFO!MATION P!OTOCOL......................................................'' 21.2.1 A!KITEKTU!A E !IP....................................................................................................................'' 21.2.2 FO!MATI I !IP MEAZHIT..........................................................................................................'' 21.3 !!U&ETIMI ME !!U&E ME TE HKU!T +OPF,OPEN HO!TET PATH FI!T-..........1(( 21.3.1 A!KITEKTU!A E OPF...............................................................................................................1(1 21.3.2 FO!MATI I OPF HEADE!.........................................................................................................1(1 21.% ITEMI I EM!AVE TE DOMENEVE 5 DN..................................................................................1(2 21.%.1 KOMPONENTET E DN...............................................................................................................1(3 21.%.2 FO!MATI I DN MEAZHIT.......................................................................................................1(3

22. #UALITETI I HE!BIMEVE NE INTE!NET +#O-.................................................1(% 22.1 P!OPOZIMET DHE DILEMAT PE! Z&"IDH"EN E #O ..........................................................1(% 22.2 A!KITEKTU!A E KUALITETIT TE HE!BIMEVE +#O-........................................................1() 22.2.1 !VP..................................................................................................................................................1() 22.3 !!"ETAT VI!TUALE P!IVATE +VPN, VI!TUAL P!IVATE NETO!K-.............................1(/

23. APLIKACIONET NE INTE!NET...................................................................................1(7 23.1 TELNET..................................................................................................................................................1(7 23.2 FTP...........................................................................................................................................................1(7 23.3 TFTP,T!IVIAL FILE T!ANFE! P!OTOCOL.............................................................................1(' 23.% MTP.......................................................................................................................................................1(' 23.%.1 MTP0 A!KITEKTU!A................................................................................................................11( 23.%.2 MTP0 P!OCEDU!A E OPE!IMIT............................................................................................11( 23.%.2.1 FUNKIONET E A&"ENTIT TE HF!TZUEIT +UE! A&ENT-..........................111 23.%.2.2 FUNKIONET E KLIENTIT MTP +MTP CLIENT-....................................................111 23.%.2.3 FUNKIONET E MTP E!VE!IT ........................................................................... .....111 23.%.2.% FO!MATI I AD!EAVE PE! MTP................................................................................111 23.%.2.) AVANCIMI I MTP ME VETI TE !E"A0 MIME ...........................................................111 23.) HTTP........................................................................................................................................................112 23.).1 A!KITEKTU!A E HTTP .............................................................................................................112 23./ MANA&"IMI I !!"ETAVE,NETO!K MANA&EMENT...........................................................113 23./.1 NMP , IMPLE NETO!K MANA&EMENT TEM.......................................................113 23./.2 PE NMP4......................................................................................................................... ............113 23./.3 T!UKTU!A DHE MODELI I NMP.........................................................................................113 23./.% KOMPONENTET E NMP ,.......................................................................................................11% 23./.) MODELI I NMP,.........................................................................................................................11% 23././ VE!IONET E NMP DHE OPE!ACIONET E P!OTOKOLEVE..................................... ..11) 23././.1 OPE!ACIONET E NMPV1...............................................................................................11) 23././.2 OPE!ACIONET E NMPV2...............................................................................................11) 23.7 A!P,ADD!E !EOLUTION P!OTOCOL...................................................................................11/ 23.7.1 I OPE!ON A!P4...........................................................................................................................11/

2%. IPV/,VE!ZIONI I / IP......................................................................................................117 2%.1 NDE!!IMET K!EO!E TE ADOPTUA!A PE! IPV/..............................................................117 2%.2 FO!MATI I IPV/ HEADE!................................................................................................................11$ 2%.3 T!UKTU!A A IPV/ HEADE!..........................................................................................................11$

2%.% E*TENIONET HTEE TE IPV/.....................................................................................................11' 2%.) P!EENTIMI I IPV/ AD!EAVE......................................................................................................12( 2%./ !!IT"A E I&U!IE NE IPV/...........................................................................................................12( 2%.7 MI&!IMI P!E" IPV% NE IPV/...........................................................................................................121

2). TELEFONIA PE!ME INTE!NETIT, VOICE OVE! IP...........................................121 2).1 PE TELEFONIA PE!ME INTE!NETIT0 P!E" N&A K MOTIVIM.....................................121 2).2 &"END"A EKZITUEE E !!"ETAVE TE TE DHENAVE DHE TELEFONIKE................... ..121 2).3 A!KITEKTU!A E P!OTOKOLEVE TE TELEFONIE PE!ME INTE!NETIT ...................122 2).% P!OTOKOLET PE! INTE!O!KIN& NE ME IPPTN..........................................................122 2).) TANDA!DET PE! KOMP!EIMIN E ZE!IT..............................................................................122

2/. #O NE A!KITEKTU!EN E INTE!NET TELEFONIE..........................................12% 2/.1 FO!MAT E #O NE INTE!NET TELEFONINE............................................................................12%

27. P!OTOKOLET IN"ALIZUEE....................................................................................12) 27.1 H.323........................................................................................................................................................12) 27.1.1 A!KITEKTU!A E H.323...............................................................................................................12) 27.1.2 P!OTOKOLET E KE!KUA!A N&A H.323...............................................................................12/ 27.2 IP 5 EION INITIATION P!OTOCOL.......................................................................................127 27.2.1 PE IP EHTE I !ENDEIHEM4............................................................................................127 27.2.2 A!KITEKTU!A E IP0 KOMPONENTET.................................................................................12$ 27.2.3 METODAT E IP +IP METHOD-.............................................................................................12' 27.2.% IP HEADE! 5 P"EA K!EO!E............................................................................................132 27.2.) MEAZHET E PE!&"I&"EVE TE IP +IP !EPONE MEA&E-................................133 27.2.).1 PE!&"I&"E #E T!E&ON P!O&!E &"ATE THI!!"E........................................133 27.2.).2 PE!&"I&"E FINALE6 #E PE!FUNDON IP T!ANAKIONIN...............................13% 27.2./ I OPE!ON IP4.............................................................................................................................13) 27.2./.1 OPE!IMI I IP PE!ME E!VE!IT P!O*................................................................13) 27.2./.2 OPE!IMI I IP PE!ME E!VE!IT ME T!ANFE!IM!IDI!EKION ..............13/ 27.3 IP DHE P!OTOKOLET T"E!A TE AFE!TA...............................................................................13/ 27.3.1 !VP 5 !EOU!CE !EE!VATION P!OTOCOL.................................................................13/ 27.3.2 !TP,!EAL,TIME T!ANPO!T P!OTOCOL..........................................................................13/ 27.3.3 !TCP , !EAL,TIME CONT!OL T!ANPO!T P!OTOCOL................................................137 27.3.% !TP , !EAL,TIME T!ANPO!T T!EAMIN& P!OTOCOL............................................137 27.3.) AP , EION ANNOUNCEMENT P!OTOCOL....................................................................137 27.3./ DP , EION DEC!IPTION P!OTOCOL............................................................................137 27.% IP OE H.323 .......................................................................................................................................13$ 27.%.1 DALLIMET K!EO!E NE ME IP DHE H.323...................................................................13$

1.

De898:8;98 8 Te98=8m8t Eshte nje s&stem qe mun'eson transmetimin e sinjale(e ne 'istanca )er qellime komunikuese.

2.

E98=8m8t • "jesia transmetuese qe e )ranon informaten 'he e kon(erton ne sinjal te )ershtatshem )er transmetim *'o )aisje a)o o+jekt qe gjeneron 'he 'ergon informata tek nje )aisje o tjeter, marrese qe i )ranon ato. o jese e transmetuesit mun' te jete e'he antena )er te transmetuar ra'io sinjalet • e'iumi transmetues )er transmetimin e sinjale(e o

/rjetat 



Eshte nje grum+ullim i )ajisje(e transmetuese 'he marrese te li'hura fizikisht )er te )ercjellur informatat )ermes sinjale(e 0injalet mun' te jene: • 1naloge • Digjitale

• "jesia )ranuese qe e )ranon sinjalin 'he e kon(erton ne informate te ku)tueshme

3.

E@;<>8m8 8 Te98=a:8;98t Telekomunikimi ka e(oluar shume 'uke kaluar ne)er faza te n'r&shme te zh(illimit, )rej forma(e me te (jetra 'eri tek keto me mo'ern te transmetimit.

• •

3.1

2ormat e (jetra jane flamuj, 'ritat e semafora(e, ko'et orse etj 'he 2ormat e reja, telefoni, tele(isioni, ra'io, kom)jutera etj.

H8t;r8a e Te98=a:8;98t Disa nga 'atat me te ren'esishme gjate e(oluimit te telekomunikacionit jane:

• • •

•

3456: 0amuel orse z+ulon telegrafin 3474: 0htrirja e ka+lit telegrafik nen-oqeanik 3468: Bell z+ulon telefonin Bell se+ashku me Thomas 9atson z+ulon telefonin i cili con(ertonte o sinjalet e zerit ne ato elektrike )er tu transmetuar )ermes tela(e 3444: ;ertz z+ulon (alet elektromagnetike

/a'ioja e )are )er transmetimin e zerit ne 'istanca te larta u n'ertu me 3%$8 )as z+ulimit te (ale(e elektromagnetike 34%7: arconi fillon e<)erimentin me ra'io telegrafin =ireless telegra)h! 3%5%: Kom)juteri i )are elektronik 3%>3: Li'hja e )are e kom)jutere(e ne rrjete 3%83: ?+ulimi i qarqe(e te integruara 3%8%: 2illimi i zh(illimit te nternet-it, T*A nga D1/1 3%63: ikro)rocesori i )are i +ere nga ntel 3%6#: Kom)juteri i )are )ersonal 3%4#: 2illimi i )er'orimit te nternet-it 3%%$: 999 +ehet )jese e nternet-it o

• • • • • • • • •

3.2

Njer?8t e me e >mt8 8 =a9e =;9tr8b>ar ?@8<<8m8t te te98=a:8;98t • • •

&raam Be<< ?+ulimi i telefonit o M;re o Telegrafin Mar:;98 /a'iotelegrafia o arconi nuk z+uloi asgje, )asi qe i'ete )er kete s&stem ekzistonin e'he me )are, )or (etem i m+lo'hi 'etalet 'he faktet 'he e )ermisoi tere sistemin te +azuar ne ko'in orse ";9 L;8e Ba8r o ?+uluesi i )are i tele(izionit 3%#7 ne Lon'er "ame C o o 1i konklu'oi i )ari se elektriciteti, magnetizmi 'he 'rita jane manifestime te 'isa fenomene(et te cilat njihen se 2ushe elektromagnetike. o a<=ell konklu'oi se fusha elektrike 'he magnetike kalojne ne)er ha)sire ne forme te (ale(e 'he me sh)ejtesi konstante te 'rites He89r8: Hert? 

• •

•

 )ari qe (ertetoi ekzistencen e (ale(e elektromagnetike 'he qe n'ertoi nje )ajisje )er te (erejtur C;2 'he ;2

%.

89ja
• • •

Komunikimet 'igjitale a)o te njohura si komunikimet e te 'hena(e /rjetat kom)juteristike 'he 0istemet e ha)ura

"e kua'er te ket&re ligjerata(e )oashtu 'o te n'alem ne rrjetat e gjenerates se ar'hshme si +ie fjala Telefonia )ermes nternetit. "e )ergjithsi te gjitha rrjetat ekzistues te te 'hena(e a)o te ashtuqujtura )ackets=itche'F L1"s, X.#7, 2rame /ela&, 1T! kane ma'hsi te n'r&shme te )akete(e qe si rezultat kane sh)ejtesi te n'r&shme te transmetimit 'he )oashtu koha e m+erritjes se )akete(e 'allon 'he me kete e'he kualiteti n'r&shon.

%.1

L<;jet e 89ja
%.1.1

89ja
F8>ra 1. 89ja< 8 tjete a9a<;

atematikisht, nje sinjal st! eshte i )an'er)rere nese lim st!Gsa! )er Hfar'o (lere te a ku t-Ia tenton kah a!. "je sinjal kontinual mun' te jete te folurit e njeriut qe n'erron me kohen )er shkak te n'errimit te (azh'ueshem te )resionit te ajrit. Brezi frekuencor i )ranueshem )er (eshin e njeriut ne te cilin +rez mun' te n'egjoj eshte ne mes #$ ;z to #$ k;z.

%.1.1.1

89ja
2igura #. 0injal )erio'ik analog "je sinjal sinusoi'al ka kater )arametra kr&esor: am)litu'a 1!, frekuenca 2!, gjatsia (alore M! 'he faza !. Am<8t>a eshte ma'hsia e sinjalit qe n'erron me kohen 'he matet ne (olt. ra, eshte lartesia e sinjalit ne 'rejtimin (ertikal ne nje kohe te caktuar. Fre>e9:a )araqet numrin e cikle(e )er sekon' ose qe njihet si ;ertz! gjate nje kohe te caktuar. Koha gjate se ciles mun' te kr&het nje cikel i sinjalit (alor quhet )erio'e 'he zakonisht shenohet me T. TG3Af.

3 ;z eshte nje frekuence shume e ulet. er te ku)tuar nje sinjal te te folurit, kerkohet frekuenca )rej 5$$ ;z 'eri 55$$ ;z, a)o nganjeher )erafrohet si >k;z. ra, $.5 k;z> k;z. &jat8a Va<;re e nje sinjali eshte 'istance ne mes te '& )ozita(e me te larta te nje sinjali (alor.

M G (AfN M O gjatsia (alore (- sh)ejtesia fazore e (ales f- frekuenca e sinjalit (alor "e rastin e (ale(e elektromagnetike, (- eshte sh)ejtesia e 'rites 5<3$4 mAs!, kurse ne rastin e (ales se zerit (- eshte sh)ejtesia e zerit 5>7 mAs! Fa?a eshte )ozita relati(e e sinjalit ne nje kohe te caktuar gjate nje )erio'e. "ese st! eshte nje sinjal )erio'ik, ateher faza e ketij sinjali eshte (etem nje )jese tAT! e kesaj )erio'e T.

st!G1sin#PftJQ! 2igura 7. e sqaron kete.

2igura 5. ershkrimi i faza(e te nje sinjali analog

%.1.2

89ja
F8>ra %. Nje 89ja< 8j8ta<

2orma 'iskrete e ketij sinjali mun' te )araqitet ne forme +inare si 3 'he $. ra, c'o )uls ne sinjalin 'igjital mun' te )araqitet si 3 ose $.

2igura 7. 0injal 'igjital )erio'ik

%.1.3

Da<<8met 9e me te 89ja
2igura 8. 0injal ne forme (alore katrore

2igura 6. 0injal 'igjital i 'eformuar

"je 'allim tjeter i ren'esishem eshte: 0injalet 'igjitale jane me te )ershtatshme )er transmetimin e te 'hena(e ne men&re me +esnike, )ra ruhet integriteti i te 'hena(e 'he keto te 'hena mun' te +arten )ermes sinjale(e 'igjitale ne 'istanca me te me'ha ne)er mes linja(e me te lira. Kjo arrihet 'uke )er'ore )erforcues re)eaters! )er te rritur 'istancen e transmetimit )er 'allim )rej at&re analog qe )er'orin )erforcues tjere am)lifiers! kur 'ihet se )erforcuesit am)lifiers! +ashk me sinjalin, )erforcojne 'he grum+ullojne zhurme. Dallimet tjera:

). ).1

•

0hfr&tzim me i mire i ka)acitete(e

•

0iguri 'he )ri(atizem )ri(ac&! me te mire

•

ntegrim me te mire te zerit, (i'eos 'he fotografise gjate transmetimit 'igjital.

F;rmat Tra9met>ee 8m
).2

Ha<,D>
).3

F><<,D>
/. /.1

Pr;b
Do+simi i sinjalit matet me 'B. "ese fuqia e sinjalit ne fillim te transmetimit, )ra nga )ika transmetuese, eshte st 'he nese sr eshte fuqia e sinjalit ne )iken marrese, ateher stIsr 'he 'o+simi i fuqise se sinjalit qe eshte ne 'B mun' te llogaritet me formulen si me )oshte. 1 ) G 3$ log 3$stAsr ! 'B

/.2

De;rm8m8 er =a= te @;9ea@e 0h)ejtesia )ro)aguese e sinjalit ne nje me'ium transmetues fizik gui'e' me'ium! n'erron me frekuence te sinjalit. 0i rezultat i kesaj, mun' te shkaktohen n'r&shime ne sh)ejtesine )ro)aguese te sinjalit 'he me kete e'he 'eformime te n'r&shme te sinjalit )er shkak te (onesa(e. Keto n'errime ne sh)ejtesi njihen e'he si n
2igura 4. 2rekuenca qen'rore

/.3

Z>rma R'o sinjal gjate transmetimit shoqerohet me 'isa 'eformime 'he sinjale te )a'eshiruara. Keto sinjale te )a 'eshiruara njihen si zhurma. ?hurma eshte nje )ro+lem i ma'h ne sistemet komunikuese 'he in(estohet shume qe te z(oglohet efekti i zhurmes. Ka 'isa lloje te zhurma(e:

o o o o

/.3.1

?hurma termike ?hurma intermo'ulare ?hurma interferuese crosstalk! ?hurma im)ulsi(e

Z>rma term8=e Kjo zhurme njihet e'he si zhurme e +ar'he a)o zhurme e "&quist-it me karakter Sausian. 0hkaktohet nga le(izja e elektrone(e 'he eshte )rezent ku'o. *'o s&stem qe o)eron ne tem)eraturat me zeron a+solute manifeston efekte te zhurmes. uhet e +ar'he )asi qe 'en'sia s)ektrale eshte konstante ne tere s)ektrin frekuencor. ?hurma termike eshte ne funksion te 'rejt )er 'rejte me frekuencen 'he tem)eraturen. "$GkTB9A;z! "$-'ensiteti i fuqise se zhurmes ne 9att )er 3 ;z k-Boltzmanns constant G 3.54<3$ -#5 UAK T-tem)eratura ne Kel(in, ku K )araqet 3 kel(in Kel(in eshte njesia )er tem)erature a+solute termo'inamike, zero Kel(in eshte zero a+solute qe 'o thot se eshte teme)eratura me e ftohet qe ekziston 'he qe nuk kurrfar akti(iteti termik )er te (ene ne le(izje elektronet, $KG-#65.37$ * ose ->7%.86 $ 2.! ?hurma )er B ;ertz mun' te )araqitet me "GkTBV'B9WG 3$logkJ3$logTJ3$logB

/.3.2

Z>rma I9term;>
/.3.3

Z>rma I9terer>ee +Cr;ta<=0hkaktohet )er shkak te kr&qezimit cou)ling! te '& shtigje(e te sinjalit e cila n'o'he si rezultat i kr&qezimit elektrik te '& fije(e te aferta. Kjo zhurme mun' te shkaktohet e'he nga antenat micro(alore qe )ranojne sinjale te )a 'eshiruara. Ka '& lloje te zhurma(e interferuese: -

?hurma interferuese e qarteAku)tueshme, ku se)aku jane kater fjale qe ku)tohen gjate nje +ise'e ne nje )erio' )rej 6 sekon'a(e.

-

/.3.%

?hurma interferuese jo e qarteAku)tueshme, qe shkaktohet nga efektet tjera te nje shtegu transmetues ne nje tjeter.

Z>rma Im><8@e Kjo zhurme eshte me kohezgjatje te shkurte rreth 3$ ms! e shkaktuar nga faktor te n'r&shem, si +ie fjala nga z+razje elektromagnetike, rrufeja a)o n'onje )ro+lem teknik ne sistemet komunikuese. Efektet e kesaj zhurme mun' e'he te mos (erehen tek sinjalet analoge )er shkak te kohezgjatjes se shkurte, )or mun' te jene shume 'emtuese tek ato 'igjitale. Kjo zhurme mun' te shkaktoje hum+jen e 3$ $$$ +ita(e gjate nje transmetimi me sh)ejtesi )rej 3+)s.

/.%

Nje8a er matje9 e >mbje a; er;r:8m8t te 89ja<8t0 De:8be< Deci+el 'B! eshte njesi )er te krahasuar fortesine lau'ness! a)o intensitetin ne mes '& sinjale(e 'he nuk eshte njesi )er matje a+solute. Deci+el )araqet hersin e '& (lera(e elektrike si =at, (olt 'he am)er qe mun'eson krahasimin e '& (lera(e ne h&rje 'he 'alje te nje )aisje. Caresisht nga k& ra)ortAheres i ket&re ni(ele(e, mun' te shohim nese kemi hum+jeA'o+sim a)o fitimA)erforcim te sinjalit. "ese ni(eli i fituar ne 'alje eshte me i ma'h se ai ne h&rje thuhet se kemi fituar )erforcim te sinjalit 'he e kun'erta, nese ni(eli i fituar ne 'alje eshte me i 'o+et se ai ne h&rje sinjali ka )esuar hum+jeA'o+sim. ra, ne Telekomunikacion, njesia 'eci+el )er'oret )er te )araqitur (leren numerike to hum+je(e a)o fitime(e ne rrjeta telekomunikuese. 'BG 3$log #A3 'eci+els 'B!, ku  # eshte fuqia e sinjalit ne 'alje. 2ormula )er 'eci+el mun' te sh)rehet e'he ne funksion te tensionit, a)o energjise si ne (ijim. 'B G 3$log  3A#! G 3$ log  33A##! G 3$log / 333A/ ###!G3$ log 3#/ 3!A##/ #! G #$ log  3A#! G 3$ log/3A/#!. Kur fuqia 'alese, a)o ne 'alje te nje )aisje eshte '& here me e ma'he se ajo ne h&rje, thuhet se kemi )erforcim te sinjalit )rej 5 'B. Kur fuqia 'alese, a)o ne 'alje te nje )aisje eshte kater here me e ma'he se ajo ne h&rje, thuhet se kemi )erforcim te sinjalit )rej 8 'B. Kur fuqia 'alese, a)o ne 'alje te nje )aisje eshte tete here me e ma'he se ajo ne h&rje, thuhet se kemi )erforcim te sinjalit )rej % 'B.

/.%.1

Bm e B "jejte si 'eci+el-i me larte, 'Bm )araqet )oashtu nje (lere 'eci+el qe eshte e li'hur me (leren e 3m9. 'Bm G 3$log  3A3m9! E'he 'B9, )araqet nje (lere 'eci+el, )or qe tani eshte i li'hur me (leren e 39at 'B9 G 3$log  3A39! 3m9G3$ o m9G $ 'Bm 3$m9G3$3 m9G 3$ 'Bm 3$$m9G3$# m9G #$ 'Bm 3$$$m9G3$5 m9G 5$ 'BmG$ 'B9 3$9G3$> m9G >$ 'BmG3$'B9 $.3m9G3$-3 m9G -3$ 'Bm $.$3m9G3$-# m9G -#$ 'Bm $.$$3m9G3$-5 m9G -5$ 'Bm $.$$$3m9G3$-> m9G ->$ 'Bm

7.

Te=98=at M;><>ee o'ulimi eshte )roces i n'r&shimitA)ershtatjes te nje forme (alore te nje sinjali ne nje forme tjeter (alore te nje sinjali tjeter )er tu transmetuar me lehte. ra, kemi te +ejme me )ershtatjen e formes (alore te sinjalit h&res, )ra sinjalit te informates 'ata signal! ne sinjalin +artes carrier signal! me frekuence f c )er tu transmetuar me lehte. 2rekuenca a)o am)litu'a e sinjalit +artes mo'ulohet nga mo'ulatori frekuencor a)o am)litu'or )er te +artur sinjalin analog a)o 'igjital te cilet )erm+ajne informata.

2igura %. 0injalet mo'uluese

"ga figura me larte, nje au'io sinjal, i si)ermi mun' te +artet nga (ala 1 a)o 2. rocesi i kun'ert i mo'ulimit eshte 'emo'ulimi, qe +ehet ne anen marrese 'he qe +en n'arjen e sinjalit +artes )rej atij te informata(e 'he (etem informata )ercillet ne 'alje. Ka 'isa lloje themelore te mo'ulime(e, )or tri jane me te njohurat:

• • •

o'ulimet analoge o'ulimet 'igjitale o'ulimet ulsi(e

7.1

Te=98=at A9a<;e te M;><8me@e "e mo'ulimet analoge, mo'ulimi a)likohet ne men&re kontinuale ne )ergjigje te sinjalit analog te informata(e. o'ulimet analoge mun' te jene:

• • • • •

7.1.1

o'ulimi 1m)litu'or 1-1m)litu'e o'ulation! o'ulimi 2rekuencor 2-2requenc& o'ulation! o'ulimi 2azor -hase o'ulation! o'ulimi nje-+rezesh 00B-0ingle 0i'eBan' o'ulation! o'ulimi 1m)litu'or Kua'ratik 1-ua'rature 1m)litu'e o'ulation!

M;><8m8 Am<8t>;r o'ulimi am)litu'or eshte nje meto'e e transmitimit te informata(e 'uke i )erzier te 'henat ose sinjalin e informata(e me sinjalin +artes 'he 'uke e n'erruarA)ershtatur am)litu'en si ne figuren me )oshte.

2igura 3$. o'ulimi am)litu'or 0injali +artes ne kete rast mo'ulohet )er te +artur sinjalin analog a)o 'igjital te informata(e. "e kete rast frekuenca e sinjalit +artes m+etet e )an'r&shuar 'he (etem am)litu'a n'erron si)as am)litu'es se sinjalit te informates. atematikisht kjo 'uket si ne (ijim: st!GV3JmcositWcosct,

ku c G #Pf c eshte sinjali +artes 'he cosiG#Pf i eshte sinjali h&res qe )erm+an informata )er tu transmetuar.

2igura 33. 0injali i fituar )as mo'ulimit am)litu'or arametri m ose siq njihet si in'eksi mo'ulues, )araqet ra)ortinAheresin ne mes te am)litu'es se sinjalit h&res cosit 'he sinjalit +artes, cosct. "umri 3 ne ekuacion eshte nje (lere konstante qe sher+en )er te )enguar hum+jen e informata(e. a(arsisht se Hfare (lere mun' te kete m, sinjali i mo'uluar )ra) te jete i n'r&shem )rej zeros. Kjo formule tregon se qellimi i mo'ulimit am)litu'or eshte qe te transformoje sinjalin e informates cosit ne nje sinjal st! i cili mun' te transmetohet )ermes nje me'iumi transmetues. st! G cosctJm cosit cosctG cosctJmA#cosc- i!tJmA#coscJ i!, nga +arazia trigonometrike, #cos1cosB G cos1-B! J cos1JB!. 0hem+ull: nese f cG3k;z, sinjali i informates f iG7$;z, ateher mo'ulimi 'uket si me )oshte, )er (lerat e in'eksit, $, $.7 'he 3.

2igura 3#. o'ulimi am)litu'or, f cG3Khz, f iG7$;z, mG$

2igura 35. o'ulimi am)litu'or, f cG3Khz, f iG7$;z, mG$.7

2igura 3>. o'ulimi am)litu'or, f cG3Khz, f iG7$;z, mG3.$ 0iq shihet nga formula 'he 'iagramet, nese m3, m+eshtjellsi i sinjalit te mo'uluar eshte shume afer formes origjinale te sinjalit. "ese mI3, ateher m+eshtjellsi i sinjalit te mo'uluar n'erron shume 'uke kaluar +oshtin kohor te koor'inates 'he si i tille mun' te shkaktoje hum+jen e informates origjinale. ran'aj, rekoman'ohet qe (lera e m most e jete me e ma'he se 3. Duhet cekur se funksioni st! ka elemente qe jo c'o here jane te ne(ojshme, )er shkak se )erm+an tere s)ekrin e sijnalit te informates V3J mcositW. "e kete kua'er sugjerohet qe mo'ulimi am)litu'or te n'ahet ne ate me +rez frekuencor te njeanshem 00B-single si'e+an'! 'he ne ate me +rez te '&anshem te sht&)ur D0B0*-'ou+le si'e+an' su))resse' carrier! siq shihen ne figurat me )oshte.

2igura 37. Brezi frekuencor i sinjalit mo'ulues

2igura 38. Brezi frekuencor i sinjalit te mo'uluar ne frekuencen f c er)arsite e formes me +rez te njeanshem frekuencor jane:

• •

Kerkohet te 'ergohet (etem gj&sma e +rezit frekuencor Kerkohet fuqi me e (ogel )er te transmetuar )asi qe 'ergohet (etem gj&sma a +rezit si 'he nuk ka f c E'he ne formen me +rez te '&anshem te sht&)ur kursehet ne fuqi transmetuese, )asi qe largohet f c, )or nuk eshte efikase aq sa eshte ajo me +rez te njeanshem frekuencor, )asi qe )ra) 'uhet 'erguar te '& +rezet, )or )a f c.

7.1.2

M;><8m8 Fre=>e9:;r o'ulimi frekuencor eshte nje meto'e e transmetimit te informata(e 'uke i )erzier te 'henat ose sinjalin e informata(e me sinjalin +artes 'he 'uke n'r&shuarAmo'ifikuar frekuence si ne figuren me )oshte.

2igura 36. o'ulimi 2rekuencor ft! G 1cosωct J βsinωit!!,

Α− eshte am)litu'a β− eshte in'eksi mo'ulues, c G #Pf c eshte sinjali +artes 'he siniG#Pf i sinjali h&res a)o i informates. o'ulimi frekuencor ka gjete a)likim te gjere ne a)likacionet m+i 5$ ;z 'he ne men&re te (eqante )er transmetimet tele(izi(e C;2 2.

"e a)likacionet analoge, frekuenca momentale e sinjalit +artes eshte 'rejte )er 'rejte ne )ro)orcion me (leren momentale te sinjalit h&res te informates.

"e a)likacionet 'igjitale, te 'henat 'igjitale mun' te transmetohen 'uke H(en'osur frekuencen e sinjalit +artes, qe siq njihet e'he si H(en'osje e frekuenca(e 20Kfrequenc& shift ke&ing!.

o'ulimi frekuencor konsi'erohet me qene si rast s)ecial if mo'ulimit fazor.

7.1.2.1

Perare8te e m;><8m8t re=>e9:;r "je )er)aresi kr&esore eshte se sinjali i mo'uluar frekuencor eshte shume fleksi+il 'he i )an'ikuar nga n'r&shimet ne ni(el te sinjale(e.

o'ulimi frekuencor im)likon (etem n'errimin e frekuences 'he si i tille nuk afektohet nga n'r&shimet ne ni(elAam)litu'e te sinjalit. 0i rezultat, sinjali i mo'uluar frekuencor asnjeher nuk +ie nen ni(el ne te cilin marresi nuk mun' te funksionoje. Kjo eshte i'eale )er a)likacionet mo+ile ku sinjalet jane shume jo sta+ile.

E'he nje )er)aresi tjeter eshte se sinjali i mo'uluar frekuencor eshte me rezistent n'aj zhurmes 'he interferenca(e. Kjo e'he eshte ars&eja )se 2 )er'oret )er transmetime 'ifuzi(e +roa'cast!.

7.1.3

M;><8m8 Fa?;r o'ulimi fazor eshte nje rast s)ecific i mo'ulimit frekuencor 'he eshte nje forme e mo'ulimit qe mun'eson transmetimin e informates 'uke e n'r&shuar fazen e sinjalit +artes.

er 'allim )rej mo'ulimit frekuencor, mo'ulimi fazor nuk )er'oret aq shume )er(eq tek instrumentet muzikore )er te krijuar efekte te n'r&shme te zerit. 1rs&eja e ketij mos-a)likimi te gjere 'uket me qene tek ne(oja )er te )asur )ajisje te a(ancuare ne anen marrese.

ft! G 1cosωct J Yt!!

2igura 34. o'ulimi 2azor

7.1.%

M;><8m8 Am<8t>;r K>arat8=,#AM Eshte mo'ulim qe mun' te jete analog 'he 'igjital. "e rastin analog, eshte mo'ulim qe mun'eson +artjenAtransmetimin e '& sinjale(e analoge te informates figura 3%.! 'uke n'r&shuarAmo'ifikuar am)litu'at a '& sinjale(e +artese )ermes mo'ulimit am)litu'or tashme te njohur . Keto '& sinjale +artese jane te c(en'osura ne faze )er nga %$ o shih figuren #$!. 2jala kua'ratik, 'o te thot n'arje katrore e sektore(e 'he )er kete quhet kua'ratik. 0injali i fituar ne 'alje eshte kom+inim i sinjalit te mo'uluar fazor 'he atij am)litu'or.

2igura 3%. 0injalet mo'uluese sinjalet e informata(e!

2igura #$. 0injalet +artese te c(en'osura ne faze

2igura #3. 0injalet e mo'uluara

2igura ##. 0injali i kom+inuar nga '& sinjalet e mo'uluara me si)er atematikisht, nje sinjal i mo'uluar me 1 'uket si me )oshte: 0t!G t!cosωctJt!sinωct, ku t! 'he t! jane sinjalet mo'uluese a)o sinjalet e informates.

7.2

Te=98=at D8j8ta<8me@e "e mo'ulimet 'igjitale, sinjali analog +artes mo'ulohet nga nje seri +itesh 'igjital 'igital +it stream! qe i takojne sinjale(e me gjatesi te njejte ose me gjatesi te n'r&shueshme. Kjo mun' te )ershkruhet si nje form e kon(ertimit te sinjalit 'igjital ne analog 'he me 'emo'ulim si kon(ertim )rej analog ne sinjal 'igjital. ra, me mo'ulim 'igjital nenku)tojme mun'esia a transmetimit 'igjital )ermes sinjale(e +artese analoge. "je shem+ull i mo'ulimit 'igjital 'o te ishte rasti i 'ergimit te sinjale(e )rej kom)juterit )ermes li'hjes telefonike e cila )er'oret )er 'ergimin e sinjale(e analoge. "e kete rast +itet 'igjital transmetohen )ermes tone(e te njohura a)o qe quhen sim+ole.

Ek
• • • • •

7.2.1

o'ulimi me H(en'osje te frekuences 20K-2requenc& 0hift Ke&ing! o'ulimi me H(en'osje te am)litu'es 10K-1m)litu'e 0hift Ke&ing! o'ulimi me H(en'osje te fazes 0K-hase 0hift Ke&ing! o'ulimi am)litu'or kua'ratik 1- ua'rature 1m)litu'e o'ulation! kom+inim i 0K an' 10K! o'ulimi ulti)le< 2rekuencor Zrtogonal Z2D-Zrthogonal 2requenc& ulti)le
M;><8m8 me J@e9;je te re=>e9:e +FKEshte nje lloj mo'ulimi ne te cilin informata 'igjitale transmetohet )ermes n'errime(e te frekuences te sinjalit +artes. K& )araqet rastin kur te '& (lerat +inare $, 3! te sinjalit te informates transmetohen me frekuenca te n'r&shme.

2igura #5. 0injali me c(en'osje te frekuences

0t! G

{ 1cos#Pf 3t! ne rastin 3

{ 1cos#Pf #t! ne rastin $

Ku f 3 'he f # jane frekuenca te c(en'osura nga frekuenca +artese f c te cilat jane te +ara+arta, )ra te '& keto c(en'osje jane nga 3$$ ;z )or ne anet e kun'erta te frekuences f c.

7.2.2

M;><8m8 me J@e9;je te am<8t>e +AKEshte forme e mo'ulimit ne te cilin informata 'igjitale transmetohet )ermes n'errime(e te am)litu'es se sinjalit +artes.

2igura #>. 0injali me c(en'osje te am)litu'es 1m)litu'a e sinjalit +artes n'erron ne harmoni me serine e +ita(e +it stream!, )or )a n'r&shuar frekuencen 'he fazen. Te '& (lerat +inare, $ 'he 3 mun' te )araqiten me am)litu'e te n'r&shme keshtu qe sinjali i mo'uluar ne rastin e $ nuk ka sinjal +artes. Kjo, )ra o)eron sikur sinjali +artes te ishte k&qjeAck&qje Z"AZ22! st!

{ 1cos#Pf ct! ne rastin 3 {

0

ne rastin $

10K zakonisht )er'oret tek transmetimet )ermes fije(e o)tike, ku nje element i sinjalit )araqitet si )uls i 'rites kurse tjetri )a 'rite fare.

7.2.3

M;><8m8 me J@e9;je te a?e +PKEshte mo'ulim 'igjital qe transmeton informatat 'uke n'erruar fazen e sinjalit +artes. ra, ne rastin e n'errimit )rej ni(elit $ ne 3 a)o anasjelltas, sinjali i mo'uluar n'erron fazen.

2igura #7. 0injali me c(en'osje te fazes

7.2.%

M;><8m8 Am<8t>;r K>arat8= D8j8ta<,#AM "e rastin 'igjital, eshte mo'ulim qe mun'eson +artjenAtransmetimin e series 'igjitale te +ita(e 'igital +it stream! te informates figura #8! 'uke n'r&shuarAmo'ifikuar am)litu'en e sinjalit +artes )ermes 10K tashme te njohur. Keto '& sinjale, )ra sinjali +artes shih fguren #6! 'he ai 'igitae jane te c(en'osura ne faze )er nga %$o .

2igura #8. 0injali mo'ulues sinjali 'igjital e informata(e!

2igura #6. 0injali +artes 0injali i fituar ne 'alje eshte kom+inim i sinjalit te fituar nga 0K 'he 10K.

2igura #4. 0injali i mo'uluar

o'ulimi 1 eshte shume me i a(ancuar krahasuar me mo'ulimet tjera si 0K 'he 10K, e'he )se mun' te konsi'erohen te aferta 'he mun' te ko-ekzistojne se+ashku. 1 eshte shume me efikas )asi qe e rrite numrin e +ita(e )er sim+ole )er tu transmetuar. Disa nga )ro+lemet e mo'ulimit 1 jane se k& mo'ulim eshte shume i n'ieshem n'aj zhurma(e )er shkak te )ozita(e te aferta ne sinjale(e. Ka 'isa forma te 1, (aresisht nga numri i +ita(e )er sim+ole, qe mun' te jene >1 # +ita )er s&m+ol!, 415 +ita )er s&m+ol!, 381> +ita )er s&m+ol!, 5#17 +ita )er s&m+ol! etj. 2ormula )er caktimin numrin e +ita(e )er s&m+ol eshte G log # !, ku  eshte numri qe e 'efinon ma'hsine e 1, )ra >1 G>!, 41 G4! etj. o'ulimi 1 )er'oret ne sistemet tele(izi(e "T0* 'he 1L.

7.2.)

M;><8m8 M>e9:;r Ort;;9a< +OFDMZ2D i takon gru)it te mo'ulime(e frekuencore qe sh)ern'ane te 'henat ne nje numer te ma'h nen-sinjale +artese te n'ara ne frekuenca te n'r&shme 'he )er kete e'he njihet e'he si teknologji me +rez sh)ern'ares s)rea' s)ectrum! . Kjo n'arje e ket&re nen-sinjale(e +artese mun'eson kete lloj ortogonaliteti )er te )amun'esuar 'emo'ulatore(e qe te shohin frekuencat tjera fqinje 'he ne kete men&re te shkaktohen interferenca.

2igura #%. Krahasimi ne mes te 2D 'he Z2D nga as)ekti i shfr&tzimit frekuencor. er)arsitee Z2D jane:

• •

rritja e efikasitetit te shfr&tzimit te frekuenca(e imunitet me te ma'h n'aj interferenca(e

•

hum+je me te (ogla ne sinjale )er shkak te transmetimit ne shume shtigje lo=er multi-)ath 'istortion!.

*'o nen-kanal +artes mo'ulohet si)as mo'ulime(e te njohura, si 0K, ose 1.

7.3

Te=98=at P><8@e te M;><8m8t ermes o'ulime(e ulsi(e s&nohet te arrihet transferimi i sinjalit analog +rezngushte ne)er nje kanal me kalim te )oshtem lo=)ass! si sinjal '&-ni(elesh i kuantizuar 'uke e mo'uluar serine e )ulse(e. "e gru)in e mo'ulime(e )ulsi(e h&ne:

• • • • • • •

7.3.1

o'ulimi i )ulse(e te ko'uara *-analog o(er 'igital!! o'ulimi i gjersise se )ulse(e 9-1nalog o(er analog!! o'ulimi am)litu'or i )ulse(e 1-1nalog o(er analog!! o'ulimi )ozicional i )ulse(e  O 1nalog o(er analog!! D-ulse Densit& o'ulation 1nalog o(er analog! Delta o'ulimi [\- 0igma Delta o'ulation 1nalog o(er 'igital!! o'ulimi 'elta i a'a)tuar 1D- 1nalog o(er 'igital!!

M;><8m8 8 ><e@e te =;>ara +PCM,P><e C;e M;>
2igura #%. 0injal i mostruar "e rastin e *, inko'imi +ehet ne men&re jo-lineare, qe 'o te thot se ha)sira ne mes te ni(ele(e te mostrimit nuk eshte lineare. "umri i ni(ele(e te kuantizimit eshte me i ma'h tek am)litu'at e ulta, me qellim qe 'eformimet e sinjalit te mos jene te me'ha. Kjo eshte nje )er)aresi, )or nga ana tjeter mun' te n'ikoje ne rritjen e zhurmes kuantizuese.

"je (erzion me i a(ancuar, )or me kom)leks eshte D*-Differential * ose Delta * )asi qe kerkon ko'era 'he 'ekora shume te a(ancuar.

$.

D8j8ta<8?8m8 8 89ja
2igura 53. "je sinjal analog Boshti (ertikal )araqet am)litu'en e sinjalit 'he sh)rehet ne (olt, kurse ai horizontal )araqet kohen. ra, nje sinjal analog qe n'erron am)litu'en me kohen.

$.1

M;tr8m8 ostrimi eshte nje )rocess i rin'ertimit te nje sinjaliAfunksioni )rej (lera(e te ketij sinjali te marrura ne )ika te caktuara. ra, mostrat mirren nga sinjali analog ne )ika te caktuara 'he kohe te caktuar si ne figuren me )oshte.

2igura 5#. ikat e mostrimit *aktimi i numrit a'ekuat se sa sh)esh 'uhet marre mostrat eshte shume me ren'esi 'he quhet sh)ejtesia e mostrimit a)o frekuence e mostrimit, )ra sa here m+ren'a nje inter(ali te caktuar mirren mostrat sam)ling rate!.

0h)ejtesia e mostrimit eshte faktor me ren'esi 'he faktor qe 'efinon se sa i mire ose i keq eshte nje sinjal 'igjital. "ese frekuenca a)o sh)ejtesia e mostrimit eshte 4$$$ ;z, kjo 'o te thot se ne i marrim 4$$$ mostra ne nje sekon'. "e kete rast 'istanca ne mes te )ika(e te mostrimit, eshte 3A4$$$ e sekon'es a)o 3#7]s. 0a me e ma'he qe te jete frekuenca e mostrimit aq me i mire 'o te jete sinjali analog i fituar nga kon(ertimi )rej analog ne 'igjital 'he )ra) ne analog, )or 'o te kerkoje me shume ha)sireAmemorje )er ti ruajtur 'he transmetuar. "ga ana tjeter, sa me e (ogel te jete frekuenca e mostrimit aq me i keq 'o te jete sinjali analog i fituar ne 'alje te kon(ertorit. "je shem+ull, n'egjimi i muzikes )ermes telefonit. er te gjetur sh)ejtesine a'ekuate te mostrimit, )ra nje shifer te +alancuar jo shume te larte 'he jo shume te ulte, ekziston teorema e "&quist-it. Kjo teoreme )ohon se sh)ejtesia e mostrimit ne rastin e kon(ertimit te sinjalit analog ne ate 'igjital 'uhet te jete se)aku sa '& here (lera e frekuences maksimale )er te cilen +ehet mostrimit. Ceshi i njeriut mun' te n'egjoj zerat 'eri ne #$k;z, 'he sh)ejtesia e mostrimit 'o te 'uhej te ishte >$k;z )er te fituar kualitet shume te mire. an'ej, ne rastin e *Ds, sh)ejtesia e mostrimit eshte >>.3 k;z. Kjo eshte e caktuar ne men&re ar+itrare nga 0on& 'he hili)s E'he )se (eshi i njeriut mun' te n'egjoj )rej 5$$ ;z 'eri ne #$k;z, nje +rez i mjaftueshem konsi'erohet te jete ne mes te 5$$;z 'eri ne >;z, qe 'o te thot se sh)ejtesia e mostrimit 'o te jete #^>k;z qe eshte 4$$$ mostra.

$.2

K>a9t8?8m8 Am<8t>;r Deri sa mostrimi kishte te +eje me n'arjenAco)timin e sinjalit analog horizontalisht, )ra )ergjate +ushtit kohor t!, kon(ertori )rej analog ne 'igjital gjithashtu e n'ane sinjalin e'he (ertikalisht, )ra +oshtin (ertikal te (oltazhes &! ne n )jese ne mes te (leres minimale 'he maksimale. "ese numri n, i n'arjes se +oshtit (ertikal eshte shume i (ogel, 'isa )ika te mostrimit 'o te n'o'hen shume afer njera tjetres 'he si te tilla 'o te )rezentoheshin ne men&re te njejte 'igjitale, gje qe 'o te ishte ga+im.

2igura 55. Kuantizimi am)litu'or "ese lartesia e +oshtit (ertikal kon(ertohet ne numer 'igjital, ateher sinjali eshte i mo'uluar me mo'ulimin *.

Kur te +ehet ko'imi, zgje'het numri i ulet ne mes te '& (lera(e (ertikale, siq shihet me )oshte.

2igura 5>. Ko'imi i sinjalit analog "jejte si ne rastin e sh)ejtesise se mostrimit, sa me i ma'h qe te jete numri i n'arjes (ertikale, )ra sa me e ma'he qe te jete (lera e n, kualiteti i sinjalit 'o te jete me i mire, )or me shume ha)sireAmemorje 'o te kerkohet. "ga ana tjeter, sa me e (ogel 'o te jete (lera e n, aq me i keq 'o te jete kualiteti i sinjalit 'he 'o te rritet zhurma e kantizimit. "je men&re )er te zgje'he kete )ro+lem, +ehet 'uke e marre nje (lere te 'eshiruar te zhurmes )er a)likacionin )erkates 'he 'uke e z+atuar formulen e me)oshtme e gjejme numrin e kerkuar te n'arje(e (ertikale n. n 0A"G #$log# J 3.68 'BG 8.$# ^ n J 3.68 'B,

er nje kon(ertor 4-+itesh, ku n G 4, ni(eli i zhurmes eshte >%.% 'B, qe eshte i )ranueshem )er sistemin telefonik, kurse nese nG38 +it ateher ni(eli i zhurmes eshte %4 'B, qe eshte )othuaj sinjal )a zhurme 'he )er'oret )er *D. Duke i 'itur keto '& )arametra, )ra sh)ejtesine e mostrimit 'he (leren e n'arjes (ertikale, mun' te llogarisim ha)sirenAmemorjen e kerkuar )er H'o a)likacion. er te memoruar nje +ise'e telefonike 'o te na 'uhej >84.67 kB )er minut 4$$$^4G8>$$$ +&te )er sekon' shumzuar me 8$ secon'a! 'he sh)ejtesia e transmetimit 'o te jete 8>k+)s.

*D )er'ore >>3$$ ;z )er sh)ejtesi te mostrimit 'he 38 +it (lera e n'arjes (ertikale, 'he )asi qe i ka '& anet, majtas 'he 'jathtas, fitohet (lera >>3$$^38^#! G 3.>3 +)s 'he ha)siraAmemorja e kerkuar eshte 368>$$ +&te )er sekon' ose 3$ B )er minut. Kjo 'o te thot se *D mun' te ruaje rreth 6> minuta kenge 'he kerkon 6>$B.

$.2.1

Te;rema a N>8t,8t Teorema e "&quist-it ka gjete )er'orim te gjere ne shume as)ekte te komunikacionit. 0i)as teorise se "&quist-it, sh)ejtesia e mostrimit me e )ranueshme eshte frekuenca e mostrimit qe 'o te ishte se)aku '& here me e ma'he se +rezi frekuencor maksimal i sinjalit. "e rastin e kesaj teorie, eshte 'ashur +ere 'isa su)ozime, si +ie fjala, ekzistimi i kanale(e )a zhurme. ra, su)ozohet se zhurma eshte zero, gje qe nuk mun' te jete e (ertete. +i kete su)ozim )unon e'he formula e "&quist-it, e cila 'uket si me )oshte 'he )er'oret )er te gjetur frekuencen maksimale te mostrimit. ra, )er +rezin )rej B ;z, formula eshte *Vsam)ling rateWG#Blog#V+)sW, Ku  eshte numri i n'arje(e (ertikale. "e rastin e zerit siq 'ihet k& numer eshte 4 'he +rezi eshte 53$$ ;z, ateher frekuenca e mostrimit eshte *G348$$ +)s.

$.2.2

F;rm>
$.3

K;eret Uane )ajisje qe mun'esojne kon(ertimin )rej analog ne 'igjital 'he anasjelltas 'uke i )er'ore '& meto'at e mesi)erme, mostrimin 'he kuantizimin. Termi Ko'er nenku)ton te '& )jeset e kesaj )ajisje, )ra )jesa )er ko'imin e sinjalit nga analog ne 'igjital, )as mostrimit 'he kuantizimit 'he )jesen tjeter, te 'eko'imit, )ra kon(ertimin )rej 'igjital ne analog ne anen marrese te sinjalit. Ta+ela me )oshte ja)e 'isa lloje te ko'ere(e ku n'er me i )o)ullarizuari eshte S.633. Emr8

Met;a e =;8m8t

B8tat er m;ter

Fre=>e9:a e m;tr8m8t+=H?-

Bre?8=aa:8tet 8 +=b-

S.633 1-la= *

4

4

8>

S.6#3 1D*

>

4

5#

S.6## 0B-1D*

3>

38

8>,78,>4

S.6#4 LD-*EL

3>

38

38

Ta+ela 3. Disa lloje te ko'ere(e

'.

A9a<8?at F;>r8er Rka jane analizat 2ourier_ se kerkohen keto analiza. Eshte nje meto'e qe )ermes formula(e matematikore z+erthen sinjalet ne 'isa sinjale me +azike, si +ie fjala, sinjale sinusoi'ale. ra, mun' te )araqes sinjalet kom)lekse, si ra'io sinjalet, (alet e 'rites, a)o sinjalet sizmike si shume a)o kom+inim i sinjale(e (alore sinuisoi'ale. Keto analiza 2ourier mun' te kene forma te n'r&shme, (aresisht nga funksionet ose nga te 'henat te analizuara, )or ne kete rast 'o te n'alem (etem ne '& gru)e:

• •

'.1

Transformimet 2ourier )er sinjale jo-)erio'ike! 0erite 2ourier )er sinjale )erio'ike!

Tra9;rm8met F;>r8er +F;>r8er Tra9;rmTransformimet 2ourier )er'oren )er sinjalet jo-)erio'ike, si ne figuren me )oshte.

2igura 57. 0injal jo-)erio'ik R'o sinjal mun' te )araqitet ne '& 'omeneAformate, ne ate frekuencor 'he kohor. /a)ortet ne mes te ket&re '& formate(e te nje sinjali njihen si transformime te atij sinjali. uhen keshtu )er shkak se kemi te +ejme me transformimin )rej nje 'omeni ne nje 'omen tjeter. "e men&re s)ecifike, transformimi 2ourier eshte nje o)eracion )er te kon(ertuar sinjalin )rej 'omenit kohor ne ate frekuencor, kurse transformimi in(ers 2ourier +en te kun'erten, kon(erton )rej atij frekuencor ne ate kohor. 0)ektri i nje sinjali jo-)erio'ik eshte nje seri e frekuenca(e. K& s)ekter 'efinohet me transformimet 2ourier si me )oshte. Let te jete <t! nje sinjal 'he Xf! s)ektri i ketij sinjali, ateher transformimi 2ourier 'uket si ne (ijim. <t!G

G

Xf!G

G

ku jG 'uke e )asur )aras&sh se 0erite 2ourier jane rast s)ecifik i Transformime(e 2ourier, ateher ne mun' te llogarisim (etem koeficientet e 0eri(e 2ourier 'he i kom+inojme me s)ektrin e sinjalit ne te njetin +osht frekuencor.

'.2

er8te F;>r8er 0erite 2ourier )er'oren )er te )araqitur sinjalet kom)lekse )ermes sinjale(e me te thjeshta (alore. Keshtu qe c'o sinjal mun' te )araqitet si shume e funksione(e te thjeshta trigonometrike me kusht qe ato sinjale te jene )erio'ike 'he kontinuale. "je shem+ull eshte si me )oshte, ku forma (alore eshte e krijuar nga '& (ale sinusoi'ale, sint! an' sin#t!. Ku G58$`f, t eshte koha 'he f eshte frekuenca. er kohen t G 3 sekon', frekuenca e (ales se )are eshte # ;z, kurse )er (alen e '&te eshte > ;z.

2igura 58. 0injal )erio'ik me frekuenca te n'r&shme

2igura 56. D& sinjale sinusoi'ale me frekuenca te n'r&shme Cala e )are sinosui'ale fitohet 'uke i m+le'hur '& tjera. 2rekuenca me e (ogel ne kete kom+inim H'o here quhet frekuenca fun'amentale 'he ne kete rast eshte #;z. 2rekuenca fun'amentale )er'oret me qellim qe H'o (ale e shtuar me )as 'uhet te jete shumfish i kesaj (ale, si +ie fjala #, 5, > bn. er te fituar formulen e seri(e 2ourier, a)likojme cos se +ashku me sin 'he i shumzojme me koeficient )erkates. ft!G J ft!G

J

.

Kjo eshte formula kr&esore e seri(e 2ourier, ku 1 n 'he Bn jane am)litu'at )er te '& (alet. 1m)litu'a 1n mun' te llogaritet 'uke shumzuar te '& anet me sin cos

'he Bn me

1 nG B nG 1$ mun' te llogaritet 'uke integruar te '& anet e ekuacionit kr&esor. 1 $G

Ta+ela #. Domeni Kohor

Domeni 2rekuencor

0erite 2ourier

1(.

M>
1(.1

Kate;r8?8m8 8 m>
2igura 5%. Llojet e multi)leksime(e

1(.2

M>
1(.2.1

M>e9:;re +FDM,Fre>e9: D8@88;9 M>
2igura >$. ulti)leksimi 2D. 1na transmetuese

0injalet ne te majte multi)leksohen ne te njejtin me'ium transmetues. R'o sinjal, mit! 'o te mo'u mo'ulo lohe hett ne sinja sinjali lin n +arte +artess f i, 'he 'he si rezu rezult ltat at 'o te fito fitohe hett nje nje sinj sinjal al i kom)ozuar nga keto sinjale +rezngushte m +t!, i cili man'ej transmetohet ku 'o te mo'ulohet )ra) me frekuence +artese f c 'he ne 'alje fitohet sinjali st!. Ka)aciteti total i ketij sinjali ne 'alje eshte B I

2igura >3. ulti)leksimi 2D.

1(.3

1na marreseA)ranuese

M>
ulti)leksimi 'igjital mun' te jete i sinkronizuar 'he multi)leksim jo i sinkronizuar.

1(.3.1

M> M>
1(.3.1.1

M>ar +9:r;9;> TDMulti)leksimi TD i sinkronizuar eshte kur informatat )rej +urime(e te n'r&shme +arten ne )akete frames! 'he c'o frame e ka te caktuar nga nje grou) n'arjesh kohore time-slots!. "umri i n'arje(e kohore )er nje )aket eshte aq sa ka sinjale te multi)leksuara ne ate )aket. "e multi)leksimin TD te sinkronizuar transmetuesi 'he marresi 'ine se cilat sinjale jane 'uke u 'erguar, )asi qe H'o gje eshte e sinkronizuar.

2igura >#. ulti)leksimi TD. 1na transmetuese

0injalet ne anen e majte m3t!, m#t!, an' m nt! qe jane sinjale 'igjitale (en'osen ne +ufera )er nje kohe te shkurter. /uajtja e sinjale(e ne +ufera )er nje kohe te shkurter mun'eson krijimin e sekuenca(e to kom)ozuara ne nje sinjal m ct!. 0h)ejtesia transmetuese 'ata rate! e ketij sinjali mct! 'uhet te jete e +ara+arte ose me e ma'he se shuma e te gjitha sinjale(e h&rese mit!.

2igura >5. ulti)leksimi TD i sinkronizuar. 1na marrese

1(.3.1.2

M>ar +A9:r;9;> TDMulti)leksimi statistikor ose jo i sinkronizuar me TD )unon ne )rinci)in qe n'arjet kohore time-slots! nuk caktohen me )are, )or ato shfr&tzohen (aresisht si jane te gatshme 'he te )a oku)uara. "e kete )rinci) )unon nterneti. R'o n'arje kohore )erm+an nga nje in'e< te )aketit 'he nga nje mesazh. "umri i n'arje(e )er )aket nuk eshte e thene me qene i +ara+arte me numrin e sinjale(e h&rese sikur qe ishte tek rasti i sinkronizuar.

2igura >>. ulti)leksimi TD i )a sinkronizuar. 1na transmetuese

2igura >7. ulti)leksimi TD i )a sinkronizuar. 1na marrese

1(.%

M>
1(.)

ONETDH 89a< 8erar: Ta+elat e me)oshtme )araqesin stan'ar'et kr&sore te multi)lekser(e kr&esor te stan'ar'izuara nga organizatat e n'r&shme n'erkom+etare. 0Z"ET-0&nchronous Z)tical "et=ork 0D;-0&nchronous Digital ;ierarch&

Data Rate 8> K+)s 3.7>> +itAs #.$>4 +itAs 8.53# +itAs 6.648 +itAs 4.>>4 +itAs 5#.$8> +itAs 5>.584 +itAs >>.658 +itAs %6.6#4 +itAs 35%.#8> +itAs 35%.#8> +itAs #6>.368 +itAs >$$.57# +itAs 787.3>4 +itAs

DSO 3 #> 5# %8 3#$ 3#4 >4$ 73# 86# 3>>$ #$38 #$>4 >$5# 768$ 43%#

ANSI T-3 T-# T-5 D0>"1 T-> T-7 -

ETSI E-3 E-# E-5 E> E-7

Ta+ela 5. T&)es of 0D;

Ot8:a< Carr8er

Data !ate

Pa<;a, ONET +PE-

Uer !ate

Data ONET

DH

Z*-3 Z*-5 Z*-% Z*-3# Z*-34 Z*-#> Z*-58 Z*->4 Z*-3%# Z*-684 Z*-5$6#

73.4> +itAs 377.7# +itAs >88.78 +itAs 8##.$4 +itAs %55.3# +itAs 3#>>.38 +itAs 3488.#> +itAs #>44.5# +itAs %%75.#4 +itAs >$S+itAs 38$S+itAs

7$.33# +itAs 37$.558 +itAs >73.$>> +itAs 8$3.5>> +itAs %$#.$44 +itAs 3#$#.64> +itAs 34$>.368 +itAs #.> S+)s

>%.758

0T0-3

--

3>4.8$4

0T0-5

0T-3

>>7.4#>

0T0-%

0T-5

7%>.4#>

0T0-3#

0T->

4%3.8>4

0T0-34

0T-8

3344.48>

0T0-#>

0T-4

3645.#%8

0T0-58

0T-3#

#566.6#4

0T0->4

0T-38

%.8 S+)s

%73$.%3#

0T0-3%#

0T-8>

-

-

0T0-684 0T0-5$6#

0T-#78 0T-3$#>

Ta+ela >. T&)es of 0Z"ET

11.

Kme@e Tra9met>ee i'iumet mun' te klasifikohen ne '& gru)e:

•

Te trasuara gui'e'! o uhen te trasuara )asi qe e orientojne signalin ne)er nje shteg te caktuar o ifte te gershetuara t=iste' )air! o Ka+llo koaksial o 2ijet o)tike

•

11.1

Te ha)ura ungui'e'! o 0injali sh)ernahet ne te gjitha 'rejtimet, n'onese mun' te n'ikohet ne 'rejtimin e )erha)s o ;a)sireA1jri o je

Me8>met tra9met>ee te tra>ara +&>8e tra9m88;9 me8>m0injalet +arten )ermes trasa(e shtigje(e! fizike ne)er te cilat sinjali i te 'hena(e kalon.

11.1.1

#8tet e eret>ara +TG8te a8rKa 'isa katogori te fije(e te gershetuara, (aresisht nga a)likacioni )er te cilin keto fije )er'oren si 'he nga numri i 're'ha(e t=ists! )er meter. 2ijet e qiftuara n'ahen ne:

• •

te )am+eshtjellaA)am+rojtura T-nshiel'e' T=iste' air! te m+eshtjellaAm+rojtura 0hiel'e' T=iste' air!

Konsi'erohet te jete me'iumi me ekonomik 'he me se shumti ne )er'orim, e'he )se en'e ka )ro+leme te me'ha me 'efekte te n'r&shme te shkaktuara nga interferencat )er shkak te kr&qezime(e te kanale(e telefonike crosstalk interference!, zhurma etj. er ti z(ogluar keto interference keto fije te gersheturara m+eshtjellen me nje lloj rrjete metalike metallic +rai'! ose nje lloj m+eshtjellje shtese siq shihet ne figure me )oshte.

2igura >8. ifte te gershetuara 1rs&eja )er qiftezim 'he gershetim eshte te e(itohet interferenca ne mes ket&re '& fije(e. Trashesia e ket&re fije(e eshte )rej $.> 'eri $.% mm.

/astet e a)likimit te nje qifti te gershetuar zakonisht jane:

• •

0istemi telefonik /rjetat lokale

er 'istanca te shkurta, keto fije te gershetuara mun' te ofrojne sh)ejtesi 'eri ne 3S+)s, kurse ne 'istance me te gjata 'eri ne >+)s. Ka+llot e )am+rojtura T! n'ahen ne 'isa kateogor&:

•

•

•

Kategoria 5 o erfshine ka+llon a )am+rojtur 'he )ajisjet tjera li'hese qe kane karakteristikat transmetuese me (eqori 'eri ne 38 ;z o er'oret )er /rjeta Lokale-L1" 'he ofron sh)ejtesi 'eri ne 38 +)s Kategoria > erfshine ka+llon a )am+rojtur 'he )ajisjet tjera li'hese qe kane o karakteristikat transmetuese me (eqori 'eri ne #$ ;z Kateogoria 7 o erfshine ka+llon a )am+rojtur 'he )ajisjet tjera li'hese qe kane karakteristikat transmetuese me (eqori 'eri ne 3$$ ;z er'oret )er /rjeta Lokale-L1" 'he ofron sh)ejtesi 'eri ne 3$$ +)s o o "e frekuenca me te larta, si +ie fjala 7$$ ;z a)o 6$$ ;z mun' te ofroje sh)ejtesi e'he 'eri ne 3$ S+)s.

Katogoria 5 e ka+llo(e 'allon )rej asaj 7 )er nga numri i 're'ha(e. Tek kategoria 7, numri i 're'ha(e eshte me i ma'h 'he me te shtrenguara 'he ofrojne sher+im me te mire.

11.1.2

Kab<<8 K;a=8a< E'he k& lloj )erquesi me'iumi transmetues! ka '& fije )erquese, )or i 'izajnuar me n'r&she 'he o)eron ne frekuenca me te larta. Ka+lli koaksial ka nje )erques qen'ror mu ne mes qe eshte nje fije teli e forte zakonisht )rej +akri. Kjo fije teli eshte e m+eshtjellur 'he e izoluar me nje shtrese e cila )oashtu eshte me tutje e m+eshtjellur me nje rrjete te holle metalike outer of metal foil!.

2igura >6. Ka+lli koaksial Ka+llot koaksiale jane me efikase 'he me te qen'rueshme n'aj interferenca(e 'he zhurma(e, )or kane )ro+leme me 'o+sim te sinjalit si 'he zhurme termike 'he intermo'ulare. /astet e a)likimit te ka+llit koaksial jane TC, sistemet telefonike ne 'istance te gjata 'he )oashtu )er rrjeta lokale. Ka+lloja tele(izi(e mun' te +arte 'eri ne 3$$ kanale tele(izi(e 'he 'eri ne 3$$$$ kanale te zerit. er transmetimin e sinjale(e analoge ne 'istanca te me'ha kerkohen )erforcuesit ne c'o '& ose tri kilometra 'he +rezi frekuencor eshte 7$$;z, kurse )er sinjalet 'igjitale kerkohen re)etitor c'o kilometer.

11.1.3

Kab<<;t ;t8=e er+ehet nga qelqi ose )lastika 'he transmeton sinjalet ne forme te 'rites.

2igura >4. Ka+lli o)tik 2ija o)tike eshte e 'izajnuar ne ate men&re qe mun'eson 'riten te transmetohet )ergjate fijes. Sjate ketij kalimi ne)er fije, rrezet e 'rites go'asin muret e fijes a)o skajet e jashtme te +erthames se fijes 'he me )astaj kthehen a)o ri'rejtohen ka +erthama. "e kete men&re sinjali i 'rites lakohet )erthehet! rreth skaje(e.

11.1.3.1

Pjeet =re;re te 8je@e ;t8=e Bertama O nje qen'er e holle )rej qelqi ne)er te cilen kalon 'rita Mbetje<er :;at89- O nje m+eshtjellje )rej )lastike qe m+ron fijen o)tike nga 'emtimet 'he lageshtia. • •

e qin'ra ose mijera fije o)tike mun' te +ashkohen ne tufe ne ka+llo o)tik.

Keto tufa m+rohen nga nje shtrese tjeter, siq shihet ne figuren e mesi)erme. 2ijet o)tike n'ahen ne '& lloje: • •

11.1.3.2

0ingle-mo'e fi+ers ulti-mo'e fi+ers

F8jet ;t8=e me 89
2igura >%. 2ija o)tike me single mo'e "e rastin e 0ingle-o'e ra'iusi i +erthames se fijes eshte shume me i (ogel 'he si i tille 'o te kete shume me )ak ken'e te reflektuara a)o 'o te kete (etem nje ken'. 2ija me single-o'e eshte me e mire se ajo multi-mo'e 'he )er'oret ne 'istanca te gjata, sikur ka+lli )er TC 'he sistemi telefonik.

11.1.3.3

F8jet ;t8=e me m>
2igura 7$. 2ija o)tike me multi-mo'e Drita )rej nje +urimi h&n ne qelqin cilin'rik ose +erthamen )lastike. Sjate kesaj h&rje 'he kalimi te 'rites )ergjate fijes, 'isa )rej rreze(e reflektohen kurse 'isa i a+sor+on materiali rrethues. Kjo forme e )erha)jes se rreze(e te 'rites quhet multimo'e me ste)-in'e< )er shkak te ken'e(e te n'r&shme te th&rje(e te rreze(e. ultimo'e eshte i )ershtatshem )er 'istance te shkurta. Kur nje rreze 'uke kaluar ne)er nje su+stance h&n ne nje su+stance tjeter me te 'en'ur a)o me )ak te 'en'ur, rrezja e n'erron 'rejtimin 'he sh)ejtesine. K& fenomen quhet refraksion th&erje!.

2igura 73. /efraksioni i 'rites Kur rrezja kalon ne nje me'ium me te 'en'ur, si me larte ken'i i renjes eshte me i ma'h se ken'i i th&erjes 'he e kun'erta kur h&n ne me'ium me te rralle. Kur ken'i i refraksionit eshte %$ shkalle, 'he rrezja shtrihet )ergjate (ijes hozontale, ateher ken'i i renjes quhet ken' tritik. Kur ken'i i renjes arrine (leren me te ma'he se ken'i kritik, ateher kemi fenomenin e reflektimit 'he ne kete rast ken'i i renjes eshte c'o here i +ara+arte me ken'in e reflektimit. "e rastin e fijes o)tike, rrezet e reflektuara )er'oren )er transmetimin e sinjalit ne forme te 'rites.

11.1.%

Kraa8m8 9e me =ab<<8t ;t8= te  me8>me te me8erme "e )ergjithesi, ka+lli o)tik eshte me i mire se ai koaksial 'he me efikas. ?akonisht )er'oret ne frekuenca shume te larta 'he 'istanca te me'ha te komunikimit. Dallimet kr&esore krahasuar me ka+llin koaksial 'he qiftet e gershetuara jane:

• • • • •

e shume ka)acitet e i lehte ne )eshe, si i tille me lehte te transferohet 'he )er'oret e i (ogel ne ma'hsi Do+sim me te (ogel zolim me te mire te efekte(e elektromagnetike

/astet e a)likimit jane 'istancat e me'ha 'eri ne 37$$km 'he ofron ka)acitet )rej #$ $$$ to 8$ $$$ kanale telefonike. "e 'istance me te shkurta, )ra 'eri ne 3# km mun' te ofroje ka)acitet 'eri ne 3$$ $$$ kanale telefonike. Kur )er'oret ne rrjeta lokale mun' te ofroje sh)ejtesi te transmetimit )rej 3$$ +)s 'eri ne 3$ S+)s "e )ergjithesi, fija o)tike )araqet kercnim real )er ka+llin koaksial.

11.2

Me8>met tra9met>ee te a tra>ara +U9>8e tra9m88;9 me8>me'iumet transmetuese te )a trasuara jane:

• •

11.2.1

ha)siraAajri uje

!a8; Tra9met8m8 +8re
•

!a8; re=>e9:at me +rez )rej 5$ ;z O 3S;z! 'he qe jane shume 'rejtimshe

•

Fre=>e9:at m8=r;@a<;re me +rez )rej 3 S;z- >$ S;z kr&esisht )er transmetim )rej )ike ne )ike

•

Fre=>e9:at 89rare me +rez )rej 5$$ S;z-#$$ T;z

2igura 7#. Brezi total i frekuenca(e

11.2.2

!a8; Fre=>e9:at Transmetimet 'ifuzi(e )ermes ra'io frekuenca(e jane shume 'rejtimshe, qe 'o te thot se nuk ka ne(oje )er antenna te fokusuara ne forme te nje )jate 'ish! 'he )oashtu nuk kerkohet )recizitet i ma'h gjate montimit te saj. "e )ergjithesi te gjitha ra'io frekuencat shtrihen )rej 5k;z to 5$$ S;z, )or +rezi frekuencor )er rastin konkret )er te cilin )o flitet ketu eshte ne mes 5$;z 'he 3 S;z, , )ra qe m+ulon C;2 'he nje )jese e ;2.

K& +rez eshte zgje'hur )er shkak te )ershtatshmerise )er transmetime 'ifuzi(e +roa'cast! 'he me i rezistueshem n'aj kushte(e atmosferike )er 'allim )rej at&re mikro(alore. Duke e )er'orur formulen ne (azh'im )er gjetjen e hum+jes gjate transmetimit, LG3$log

!# 'B,

shihet se hum+ja eshte ne funksion te 'rejte te 'istances, 'he ne funksion te zh'rejt te gjatsise (alore. ro+lemet me te me'ha tek ra'io transmetimet jane interferencat shumekaheshe multi-)ath! te cilat shkaktohen nga reflektimet nga toka, uji a)o o+jekte te n'r&shme ne mes te antena(e.

11.2.3

Fre=>e9:at M8=r;@a<;re Brezi frekuencor )er trensmetime mikro(alore eshte )rej 3-5$ S;z, )or zakonisht +rezi o)timal eshte )rej 3-3$ S;z. "en 3 S;z, ka shume zhurme te shkaktuar nga factor te n'r&shem si )ajisjet elektronike, kushtet atmosferike etj. +i 3$S;z, sinjali 'o+sohet 'ukshem nga kushtet atmosferike. "e kua'er te frekuenca(e mikro(alore )rej 3-5$ S;z, ekziston e'he nje klasifikim frekuencash:

•

•

•

•

•

L-Ban' 3-# S;z, )er'oret )er sher+imet mo+ile satelitore 'uke )erfshire e'he o ato )er komunikim mo+il, S0, T0 etj o Kushtet atmosferike nuk n'ikojne shume *-Ban' o 5.6-8.# S;z, kr&esisht )er 0T" 'he nternet o Kushtet atmosferike )oashtu nuk n'ikojne shume, )or )er fuqi te (ogel transmetuese kerkohen stacione toksore te me'ha X-Ban' o 4-3# S;z, )er'oret zakonisht )er situate emergjente 'he )er )latformat ajrore 'he 'etare o 0tacione te (ogla toksore )er fuqi te ma'he transmetuese Ku-Ban' 33.6-3>.7 S;z, )er'oren )er transmetime )u+like satelitore, C01T, o telefoni rurale, (i'eokonferenca etj e te n'ieshme n'aj kushte(e atmosferike, fuqi te larte 'he antenna o marrese te (ogla Ka-Ban' 36.6 O #3.# S;z, )er'oren )er +rez te gjere )er transmetime te te o 'hena(e, a)likime me multime'ia etj

o

11.2.3.1

2uqi en'e me te larte se Ku-+an' 'he shume te n'ieshme n'aj kushte(e atmosferike

Fre=>e9:at M8=r;@a<;re t;=;re +Terretr8a< M8:r;Ga@e-

2igura 75. Brezi frekuencor mikro(alor

2igura 7>. 1ntena mikro(alore 2ormula )er gjetjen e hum+je(e tek k& lloj transmetimi eshte njejte sikur ne rastin a ra'io frekuenca(e. LG3$log

!# 'B, ku ' eshte 'istance 'he M eshte gjatsia (alore.

er 'allim )rej fije(e te gershetuara 'he ka+llit koaksial, ku hum+jet jane eks)onenciale me 'istance, ne kete rast keto jane katrore me 'istance.

11.2.3.2

Fre=>e9:at M8=r;@a<;re ate<8t;re +ate<<8te M8:r;Ga@eTransmetimi ne kete +rez frekuencor eshte transmetim mikro(alor 'he )er'oret )er li'hjen e '& ose me shume )ika(e trasnmetuseAmarrese ne toke.

2igura 77. 2rekuencat mikro(alore satelitore 0atelitet ne or+ite )ranojne sinjalet e transmetura nga toka ne nje +rez frekuencor u)link frequenc& +an'! 'he transmetojne ato )oshte ne nje +rez tjeter frekuencor 'o=nlink frequenc& +an'!. "je satelit mun' te kete 'isa +reze frekuncore qe quhen trans)on'ers. er(eq a)likime(e te transmetime(e satelitore tek transmetimet 'ifuzi(e +roa'cast!, satelitet mun' te )er'oren e'he )er transmetime me +reze me te ngushta 'he )er a)likime rezi'enciale, si ne figuren e me)oshtme.

2igura 78. 1)likimi i satelite(e )er qellime rezi'enciale, Ku-+an' Ka shume satellite ne or+ite ne 'istance te n'r&shme m+i toke, )or satelitet )er komunikime jane kr&esisht satelitet geostacionar qe jane 57485 km m+i toke. e '& satellite te mun' te )er'orin +rez te njejte frekuencor 'uhet te jene large njeri tjetrit )er >o c(en'osje ken'ore angular 'is)lacement!. 1)likimet kr&esore te satelite(e komunikues jane TC, sisteme telefonike ne 'istance te me'ha 'he +iznese )ri(ate. Tek rasti i +iznese(e )ri(ate, keto kr&esisht )er'oren )er transmetimin e te 'hena(e, nternet.

ro(aj'eri i sher+imit )ermes satelite(e i n'ane kanalet ne kanale te (ogla 'he i ja)e me qira. "e fillim ishin shtrenjte, )or tani me (01T qe mun'eson kanale te (ogla jane shume me lire.

11.2.%

I9rare nfrare' eshte transmetimi a)o emitimi i gjatsi(e (alore me te gjata se ato te 'rites se 'ukshme 'he me te shkurta se te ra'io (ale(e. nfrare' ka gjatsine (alore rreth 67$ nm 'he 3 mm. Transrisi(erat transmitter J recei(er! 'uhet te jene ne (ije te ha)ur, )ra )a )engesa ne mes a)o ne)ermes reflektime(e nga si)erfaqet me ngj&ra te lehta. Dallimi kr&esor ne mes te nfrare' 'he transmetimit mikro(alor eshte se infrare' nuk 'e)erton muret 'he )oashtu frekuencat )er infrare' nuk kane ne(oje te licencohen.

11.2.)

A9te9at Eshte nje )erques a)o nje )ajisje )er transmetimin 'he )ranimin e ra'io sinjale(e. Sjate )rocesit te transmetimi te sinjalit, energjia elektrike e transmetues(e kon(ertohet ne energji elektromagnetike 'he sh)ern'ahet ne am+ientin )er rreth. Sjate )ranimit te sinjalit, n'o'he e kun'erta, energjia elektromagnetike e )ranuar )rej am+ientit )er rreth kon(ertohet ne energji elektrike 'he )ranohet nga marresit. ?akonisht, antena e njejte i realizon te '& funksionet, ate te transmetimit the ate te )ranimit te ra'io sinjale(e. Ka '& lloje kr&esore te antena(e:

• 0hume 'rejtimshe omni-'irectional ose antena isotro)ike! • "je 'rejtimshe 'irectional! A9te9a >me rejt8me zakonisht eshte antena qe transmeton 'he )ranon ne te gjitha 'rejtimet 'he nga te gjitha 'rejtimet ne rrafshin horizontal.

0h)ern'arja e (ale(e elektromagnetike mun' te jete e'he ne 'rejtimet nen 'he m+i antene, )or kjo zakonisht eshte me e 'o+et 'he )oashtu z(oglohet me qellim qe sh)ern'arja horizontale te jete me efekti(e.

2igura 76. 1ntena e thjeshte, antene 'i)ole A9te9a 9je rejt8me eshte antene qe transmeton ne nje 'rejtim 'he )ranon nga nje 'rejtim i caktuar, si +ie fjala, antena satelitore, man'ej antenat )er rrjeta mo+ile te sektorizuara )er ken'e )rej 3#$$ .

11.2.).1

Per;r:8m8 8 89ja<8t me a9te99a 8re=:8;9a
2igura 74. 1ntena gain "ese nje antene e )ermison fuqine transmetuese )er 5'B, ateher mun' te thuhet se kjo antene eshte me e mire se nje antene shume 'rejtimshe )er 5'B ne ate 'rejtim te caktuar. ra, rritja e fuqise transmetuese ne nje 'rejtim +ehet ne 'em te fuqise transmetuese ne 'rejtime tjera. Pra, me direkcion te antenes nuk duhet nenkuptuar se rritet fuqia transmetuese ne krahasim me ate pranuese, por vetem orientohet ne nje drejtim te caktuar .

"je )arameter me ren'esi tek 'irekcioni i antenes eshte zona efekti(e effecti(e area! e nje antene. Li'hshmeria ne mes te zones efekti(e the antenes 'irekcionale eshte si me )oshte: SG>P1eAM #G>Pf #1eAc# S- antenna 'irekcionale 1e-zona efekti(e f -frekuenca +artese carrier frequenc&! c-sh)ejtesia e 'rites M-gjatsia (alore MGcAf!

12.

!rjetat K;mj>ter8t8=e 3%66, DE*, "uk ka ars& qe njerzit in'i(i'ual te kene kom)jutera )ersonal tek shte)ia. 8>$K ought to +e enough for an&+o'&. - Bill Sates, 3%43 Kom)juteret te li'hur ne mes (eti ne kua'er te s&steme(e te n'r&shme 'he qe )er'oren )er te kr&er )une te n'r&shme eshte cka kerkohet 'he a)likohet tani. D& ose me shume kom)jutere te li'hur ne mes (eti mun' te jene )jese e nje rrjete (etem nese mun' te kem+ejne informata ne mes (eti.

13. 13.1

L<;jet e !rjeta@e LAN

2igura 7%. /rjete lokale

13.1.1

L<;jet e !rjeta@e L;=a
• •

•

13.2

a'hsia Teknologjia transmetuese o Ethernet o 2ast Ethernet o Siga+it Ethernet 3$ giga+it Ethernet o Token /ing o To)ologjite o araqesin men&ren e konfigurimit te rrjeta(e Ka 'isa lloje, ka+llo linear +us!, unaze ring!, ne forme &jesh star! o 'he ne forme te rrjete mesh! etj

!rjetat Metr;;
2igura 8$. /rjete metro)ole /aste te rrjeta(e metro)ole, TC ka+llo(ike 'he nternet )ermes ka+llo(e.

9ia< 4$#.38! eshte rasti i rrjeta(e =ireless.

13.3

!rjetat e jera +AN,8e Area NetG;r=-

2igura 83. /rjetat me shtrirje te gjere

13.%

!rjeta L;=a
2igura 8#. /rjeta =ireless

13.%.1

8 ;er;9 LAN4 o'emi =ireless i kom)juterit qe mun' te jete i jashtem a)o i m+ren'shem! )ershtate te 'henat ne ra'io sinjal 'he transmeton 'uke i )er'ore antenat si me )oshte! tek routeri. /outeri a )ranon sinjalin 'he e 'eko'on. Dergon te 'henat ne nternet E njejta n'o'he ne te kun'erten, )ra router )ranon te 'henat nga nterneti, i )ershtate ne ra'io sinjal 'he i 'ergon tek a'a)teri i kom)juterit, )ra =ireless mo'em.

2igura 85. 9ireless routerAaccess )oint 'he o'em 9L1" )unojne ne frekuenca te larta #.> -7 S;z, )er shkak se ne keto frekuenca mun' te transmetojne me shume te 'hena.

13.%.2

ta9aret e LAN $(2.11a

Transmetojne ne 7 S;z 'he mun' te arrine sh)ejtesine 'eri ne 7> +)s 'he )er'ore Z2D orthogonal frequenc&-'i(ision multi)le
Transmetojne ne #.> S;z 'he mun' te arrine sh)ejtesine 'eri ne 33 +)s 'he )er'ore **K com)limentar& co'e ke&ing! un' te )erkrah 'eri ne 3> kanale $(2.11

Transmetojne ne #.> S;z 'he mun' te arrine sh)ejtesine 'eri ne 7> +)s 'he )er'ore Z2D. 7> +)s eshte maksimale, )or zakonisht nuk m+errine me shume se #>+)s. Ka )ermisime ne as)ektin e sigurise krahasuar me 4$#.33+ $(2.119

un'eson )ermisime shtese krahasuar me 33g 'he mun' te arrije sh)ejtesine 'eri ne 3>$ +)s

1%.

K;m;9e9tet e !rjeta@e

1))lication

Trans)ort

@nternet

1))lication Sate=a&

Trans)ort Sate=a& /outer Bri'ge, 0=itch

"et=ork @nterface h&sical

/e)eater, ;u+

2igura 3#. Kom)onentet kr&esore te rrjeta(e

1%.1

Njet +H>b;u+s eshte nje )ajisje )er konektimin e 'isa )ajisje(e te Ethernet-it, qofte ato me fije o)tike a)o fije(e te gershetuara.

2igura 8>. Ethernet hu+s ;u+s jane )jese e shtreses fizike te sistemit te ha)ur te references. ra, hu+ sher+en si nje )ike koncentruese e )ajisj(e te n'r&shme si 'he sher+en )er transmetimin e sinjalit ne rast te n'eshje(e te )akete(e )acket collision!. ;u+s sher+ejne e'he si lloje te re)etitor(e re)eater! )er Ethernet.

2igura 87: 0hem+ull i transmetimit me hu+ htt):AA===.netseal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G33!

1%.2

Per;r:>e8t +!eeaterUane )ajisje )er )erforcimin e sinjalit 'he )er rritjen e 'istanca(e transmetuese )a )asur 'egra'ime te sinjale(e. E'he re)etitoret sikurse e'he ;u+s jane ne shtresen fizike.

2igura 88. Ethernet /e)eaters

1%.3

Paj8jet K;m>t>ee +G8t:eEshte nje )ajisje shume e ren'esishme e rrjeta(e qe mun'eson komunikim te 'rejte )er 'rejte ne mes te kom)jutere(e ne rrjeta. ajisjet komutuese s=itches! o)erojne ne shtresen e '&te te Z0, shtresen e te 'hena(e Data Link La&er!

0=itches jane te ngjashem me ;u+s )or me te a(ancuar 'he me me shume inteligjence. 0=itches jane te ngjashem me ;u+s ne as)ektin e te )asurit nje 'omen te (etem )er sh)ern'arje +roa'cast!, )or 'allojne nga njeri tjetri ne as)ektin e )orta(e 'he kontrollit te )akete(e.

0=itches )ra ins)ektojne )aketet, )ercaktojne )ajisjet )rej nga eshte nisur )aketi 'he ate ne te cilen shkon )aketi 'he )ercjellja e atij )aketi. ra, s=itches managjojne me ka)acitetin e rrjeta(e ne men&re me efikase. 0=itches me te njohur jane: "e L1" Ethernet s=itches! "e 91" 1T s=itches!

2igura 86. 0=itches

2ig. 84: 0hem+ull i transmetimit me s=itch htt):AA===.netseal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G3>!

1%.%

!>teret +!;>ter/uteri eshte )ajisja me e ren'esishme ne rrjeta e cila o)eron ne shtresen e rrjeta(e, shtresa e trete ne Z0 a)o shtresen e '&te te T*A, shtresa e nternet. /outers mun'esojne li'hjen e '& a)o me shume rrjeta(e me +aze te s.

2igura 8%. /uteret "je ruter se)aku mun' te kete nje kom)juter 'he '& interfejsa "*! qe )erkrahin )rotokolet e s. ranon )aketet ne)ermes njeres )rej ket&re interfejsa(e 'he i )ercjelle ato ne)ermes interfejsit 'ales.

/uteri i shfr&tzon informatat ne  hea'er 'he (en'ose se cilat )akete 'uhet te (azh'ojne me tutje 'he cilen interfejse 'alese 'uhet )er'ore. ara se te 'ergoje n'onje )aket, /outer 'o te kontrolloje ma'hsine e )aketiti 'he njesine transeferuese maksimale-T te interfejsit. aketet me te me'ha se T n'ahen )er tiu )ershtatur ma'hsise se T. "ese nje )aket ka +itin qe nuk lejon n'arjen, ateher ajo )aket 'o te hu'het.

2ig. 6$: 0hem+ull i transmetimit me ruter htt):AA===.netseal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G#5!

1).

T;;<;j8te e !rjeta@e +NetG;r= T;;<;8ee to)ologji nenku)tohet konfiguracioni i rrjeta(e. ra, se si jane te li'hur kom)juteret ne nje rrjete 'he se si k& konfiguracion e )ercakton men&ren e komunikimit te ket&re kom)jutere(e. e )oshte jane to)ologjite me te njohura 'he ato me )er'orim me te gjere.

1).1

T;;<;j8a 9e ;rme te <<8t +tarEshte nje konfiguracion i rrjetes )ermes se ciles kom)juteret jane te li'hur 'rejt ne nje hu+. Ka )er)aresite 'he te metat e (eta. er)aresite, 'eshtimi i nje kom)juteri a)o nje li'hje nuk e afekton )jesen tjeter

Te metat, 'eshtimi i ;u+ shkakton renjen e krejt sistemit

2igura 63. To)ologjia ne forme &lli

1).2

T;;<;j8a rrjete +Me T;;<;Eshte nje to)ologjji me numer shume te ma'h te li'hje(e ne mes te kom)jutere(e )er te mun'esuar komunikim te c'o kom)juteri me secilin kom)juter. Eshte to)ologji jo efikase 'he me te)rice te li'hje(e ne mes kom)jutere(e

2igura 6#. To)ologjia mesh

1).3

T;;<;j8a 9e ;rme te >9a?e +!89 T;;<; "je konfiguracion qe mun'eson li'hjen e kom)jutre(e ne rrjete ne forme te nje unaze. Ka me shume te meta se sa )er)aresi, )ran'aj e'he nuk eshte to)ologji shume e )o)ullarizuar. Deshtimi i unazes a)o nje kom)juteri shkakton renjen e tere sistemit

2igura 65. To)ologjia ne form unaze

Kjo to)ologji )er'oret nga Token /ing

1).%

T;;<;j8a e eme9te@e <89ear +B> T;;<;Eshte nje to)ologji qe mun'eson li'hjen e kom)jutere(e ne nje ose 'isa segmente. Z)eron ne )rinci)in: shiqo nese shtegu eshte i ha)ur 'he man'ej 'ergo. "ese ne n'onje rast n'o'hin n'eshje te )akete(e, ateher *01A*D )er'oret )er te 'etektuar n'eshjet collision! e )akete(e. er)aresite: sh)ejtesia e transmetimit eshte e ma'he 'he numri i hum+je(e te )akete(e relati(isht i (ogel. Eshte to)ologjia me )o)ullarizuar 'he )er'oret nga Ethernet.

2igura 6>. To)ologjia me segmente

1).)

T;;<;j8a 9e ;rme te e?>ar +Tree t;;<;-

2igura 67. To)ologjia ne forme te 'egzuar Eshte to)ologji e kom+inuar ne mes te asaj me segmente +us! 'he ne forme te &llit. Kjo to)ologji ka )er)aresite 'he te metat sikur se e'he to)ologjite me segmente 'he ne forme te &llit.

1/.

!rjetat ATM,A9:r;9;> Tra9er M;e +ATM NetG;r=Broa'+an' B-0D"! eshte c'o gje m+i #+)s 'he 1T ishte )latforma numer nje )er Broa'+an'. /rjetat e k+)s. 'eja )er 1T shfaqet q&sh ne 3%8$, e'he )se interesimi i ma'h fillon 3%4$. &sh ne (itin 3%83 kater stu'ent nga ni(erziteti i Zsaka, ne Ua)oni sugjeruan qe 'uke ja shtuar hea'er ne fillim te c'o n'arje kohore time-slot! 'o ta +ente me efikas multi)le
• • •

?e Te 'hena 'ata! Ci'eo

2igura 68. nfrastruktura e 1T 1T nganjehere i'entifikohet si rrjete )er transmetimin e )akete(e me ma'hsi fikse te (ogla 75 +&tes qe quhen cells. ra, njihet e'he si cell rela& net=ork. "e krahasim me rrjetat tjera, 1T ka numer te (ogel te +ita(e qe )er'oren )er kontrolAmonitorim o(erhea's!, (etem 7 +&te, )rej gjithsejt 75 +&tes sa i ka )aketi cell! i 1T-s. (> )aketi i kishte #> +&tes (etem )er kontrole 'he monitorim. "je )er)arsi e 1T-s eshte se mun' te ofroje *B/, si ne circuit-s=itche' 'uke )er'ore )acket-s=itching. 1T mun'eson transferimin e )akete(e cells! ne real-time 'he non-real-time.

1/.1

8tem8 8 reere9:e er rrjetat ATM Rra"shi Manag#ues Shtresat Manag#uese Rra"shi i kontro$es Ap$ikacionet

Shtresa ,

!resentii

Shtresa +

Sesionet

Shtresa *

Transport Transporti

Shtresa )

Shtresa e sipere

Rra"shi i sh"r%tzuesit

Shtresa e sipere

CS-Nenshtresa konverg#uese

Shtresa adaptuese ATM Rr#etat

Shtresa (

Nder$idh#a e te dhenave

Shtresa '

SAR-Segentii dhe reuni"ikii

Shtresa ATM TC-konvergenca Transetuese Shtresa Fizike

Shtresa &

Shtresa Fizike !MD-Mediui i varur "izik

2igura 66. 0istemi i references )er rrjetat 1T

1T eshte nje teknologji me komutime )aketesh qe )er'ore )akete me ma'hsi te (ogla te quajtura qelula cell!. Sjatsia e qelules eshte 75 +&tes 7J>4!. 7 +&te e )are jane )er hea'er, kurse )jesa tjeter, )ra >4 +&te jane )er te 'hena )a&loa'! 'he qe 'ergohen ne )iken 'estinuese. 1T )ra eshte teknologji me ha)je shtegu a)o connection-oriente'!, qe 'o te thot se shtegu 'uhet te ha)et se)ari 'he man'ej te 'ergohen qelulat.

1/.2

!ra8 8 =;9tr;<
1/.3

!ra8 8 ma9aj8m8t +Ma9aeme9t P
• enagjimi i )erformanca(e ne men&re kontinuale 'he (lersimi 'he ra)ortimi i )erformanca(e te rrjetes 1T

• enagjimi i konfigurimit )er te inicuar 'he mun'esuar akti(izimin e resurse(e )er sher+imN

• anagjimi i sigurise 0ecurit& management! )er te kontrolluar qasjen ne rrjete 'he )er'orimin e elemente(e te rrjetes.

1/.%

!ra8 8 rt?>e8t +Uer P
1/.)

P8:a< Laer "'ahet ne '& shtresa:

•

•

1/./

Kon(ergjenca transmetuese Transmission con(ergence! o Deka)limin e sh)ejtesise se 'ergimit te qelula(e cell rate 'ecou)ling! o Kontrollimin e hea'er Sjenerimin e qelula(e o aketimin 'he 'e)aketimin e qelula(e o o Sjenerimin e frames Carsia nga me'iumet fizike h&sical e'ium De)en'ent! Timingun e +ita(e o un'esimin e qasjes ne rrjete o

ATM Laer 0htresa 1T mun'eson transferimin e )akete(e te 1T-s cells! ne mes entite(e te kesaj shtrese. un'eson transmetimin e )akete(e te 1T-s ne qarqe (irtual C*s! 'uke e ruajtur sekuencen e t&re )akete(e 'he 'uke shfr&tzuar sher+imet e ofruara nga shtresa fizike. aketet cells! (ine ne shtresen 1T nga shtresa 11L-1T 1'a)tation La&er, shtresa 1T ia shton e'he > +&tes korres)on'ues )er kontrolle 'he monitorim 'he e )ercjelle )aketin ne shtresen tjeter te )oshtme, shtresen fizike. "e shtresen fizike +ehet kalkulimi i ;E*-;ea' Error *ontrol )ermes +&te-it te shtuar te ;E*. e tutje, ne anen marrese, shtresa 1T i )ranon )aketet )rej shtreses fizike, ua hjeke 7 +&te te kontrolles 'he monitorimit 'he e )ercjelle )aketin me informaten )a&loa'! tek shtresa a'ekuate e 1T-s.

1/./.1

tr>=t>ra e a=et8t te ATM, jesa kontrolluese 'he monitoruese hea'er! a )akete(e te 1T-s )er+ehet nga 7 fusha:

• (irtual )ath i'entifier C!, • (irtual channel i'entifier C*!, • )a&loa' t&)e T!, • cell loss )riorit& *L!, an' • hea'er error check ;E*!.

Kjo )jese e )aketit )erm+an e'he fushen )er S2*-generic flo= control. Kjo fushe )rej > +itesh n'o'het (etem ne rastin e rrjetes, ne mes te rrjeta(e 'he eshte )jese e C.

2igura 64. 1T cell formats: a! user-to-net=ork interfaceN +! net=ork-to-net=ork interface

1/./.2

C;99e:t8;9 Ie9t88er0 VPI a9 VCI C 'he C* jane )arametra qe i'entifikojne li'hjet logjike ne mes te 1T s(iqa(e 1T s=itches!. C* jane )jese e C 'he jane )arametra unik (etem ne kua'er te nje C. Kur te lirohet nje li'hje logjike ne mes te '& )ika(e te shkajshme, ateher C* lirohet 'he mun' te )er'oret )ra) )er n'onje li'hje tjeter.

2igura 6%. Cirtual channels an' routes

1/./.3

I98=at;r8 er <<;j89 e 89;rmate +PTI,Pa<;a Te I98:at;rKa 5 +ita 'he )er'oren )er te s)ecifikuar nese rrjeta kr&en (e)rime a'ministrati(e, mirem+ajtje 'he o)eracione te n'r&shme.

1/./.%

Pr8;r8tet8 8 >mbje e a=ete@e +Ce<< L; Pr8;r8tEshte nje +it 'he e 'efinon )aketin qe nese 'uhet te hu'het a)o jo.

1/.7

trea Aat>ee e ATM, 0htresa 1T mirret (etem me funksionet e cell hea'er 'he injoron )arametrat in informaten e ne(ojshme. 11L mun'eson a(ancimin e sher+ime(e to ofruara nga shtresa 1T 'uke i mun'esuar funksionet qe kerkohen nga shtresat e mesi)erme.

11L (aret nga sher+imi qe kerkohet 'he )er kete e'he n'ahet ne nenshtrasa:

• "enshtresa e kon(ergjences *0! o

un'eson 'isa funksione qe kerkohen na 'isa sher+ime s)ecifike te 11L, si +ie fjala

*/* garanton transmetimin korrekt te )akete(e 'he ritransmetimin nese kerkohet 0egmentimi 'he ri+ashkimi i )ake(e 01/! o un'eson co)timin 'he ri+ashkimin e )akete(e ne ma'hsi te qelula(e )er te mun' te transmetohen  

•

11L )er'ore 'isa forma te n'r&shme )er )ershtatje te )ake(ete )er qelulat e 1Ts (aresisht nga a)likacioni 'he kriteret qe kerkohen nga keto a)likacione:

1/.7.1

AAL1 11L3 eshte kr&esisht )er *B/-constant +it rate 'he ka kerkesa s)ecifike kohore. 11L3 o)eron ne formen a connection-oriente'. *'o segment +artet nga shtresa 1T ne kua'er te qelules 1T. "e anen marrese 11L3 i n
• •

1/.7.2

segmentimi 'he ri+ashkimi segmentation an' reassem+l& 01/! su+la&er 'he nenshtresa )er kon(ergjim.

AAL2 11L3A# mun'eson konekti(itetin )er a)likacionet jo me sh)ejtesi constante, )or me nje lloj li'hshmerie kohore, si +ie fjala CB/. E'he 11L# o)eron ne formen a connection-oriente'. 0hem+ull ti)ik i kesaj eshte CB/ (i'eo, CB/ au'io etj.

1/.7.3

AAL3% er 'allim )rej 11L3 'he 11L#, qe )unojne ne connection-oriente', 11L5A> )unon ne te '& format, connection-oriente' 'he connectionless CB/.

1/.7.%

AAL) un'eson transmetimin e CB/ ne formen connection-oriente'. "gjashem si 11L5A>, e'he ne kete forme te transmetimit, nuk kerkohet n'onje li'hshmeri 'irekte a)o n'onje (aresi kohore ne mes te 'erguesit 'he marresit.

1/.$

K;9tr;<<8 8 9ar=ea@e +C;9et8;9 :;9tr;
• roakti(e O )ra gjate krijimit te li'hjes a)o qarkut • 0injalizimi i o0-ualit& of 0er(ice O " • Kontrolli gjate lejimit te krijimit te li'hjes *1*-*onnection 1'mission *ontrol! • /rugtimi i o0 O "" • Kontrata )er traffic Traffic contract! • /eakti(e O )ra gjate rrje'hjes se informata(e • Kontrolli i trafikut informata(e! Traffic )olicing! O *-sage arameter *ontrol! • 2ormsimi i trafikut traffic sha)ing! • Kontrolli me )rioritete • anagjimi i +ufera(e, largimi i qelula(e cell 'iscar'! • Kontrolli i ngarkesa(e gjate rrje'hjes 2lo= congestion control! 2ormat me te njohura 'he me a)likati(e te ket&re '& gru)e(e te kontrollit jane: *1* nga gru)i i )are, )ra gru)i me qasje )roakti(e si 'he * Osage arameter *ontrol nga gru)i i '&te, me qasje reacti(e.

1/.$.1

K;9tr;<<8 jate
1/.$.2

K;9tr;<<8 8 tra8=>t +Tra8: P;<8:89- , UPC 5 Uae Parameter C;9tr;< Kontrollon shfr&tzimin e rrjetes a)o resurce(e te rrjetes ne +aze te kontrates te +ere ne mes te shfr&tzuesit te rrjetes.

1/.$.3

K;9tr;<<8 tee er tra8= +A8t8;9a< Tra8: C;9tr;
1/.'

L<;jet e erb8me@e 9e ATM Ekzistojne > lloje te sher+ime(e qe gru)ohen ne '& gru)e, ne ato me kualitet te garantuar 'he ate jo i garantuar )or me i mire i mun'shem: Kualiteti i garantuar:

•

*B/ O*onstant Bit /ate ze o • CB/ O Caria+leBit /ate o /eal-time CB/ 'he non-/eal time CB/ o Kualiteti jo i garantuar, )or me i mire i mun'shem: • B/ O ns)ecifie' Bit /ate o "uk ka garancion, )or (etem sh)rese )er kualitet te mire • 1B/ O 1(aila+le Bit /ate o "uk ka kualitet te garantuar )or megjithate 'ergimi i nje konfirmimi )er ngarkesa *ongestion *ontrol 2ee'+ack! mun'eson hum+je te (ogla te qelula(e

1/.'.1

Parametrat =re;r te #; • • • • • • •

1/.1(

eak *ell /ate */! *ell Dela& Cariation Tolerance *DCT! 0ustaine' *ell /ate 0*/! inimum *ell /ate */! a
ATM 8 te=9;<;j8 9e tree9 e te

1/.1(.1

IP erme ATM6 ;e mb8 tree9 ATM 1T eshte nje teknologji me a)likim te gjere ne )jesen kurrizore te rrjetes +ack+one!, )or nuk eshte rrjete me qasje uni(ersale, )ra nuk eshte sikur nternet. nternetin e +ene uni(erzale fakti qe c'o kom)juter e ka ne sistemin e (et o)erati( )rotokolin e . "e kete men&re, eshte me le(er'i qe te )erfitohet nga keto '& rrjeta 'uke i )ase )aras&sh (eqorite e njera tjetres.  c'o kun', 1T kualitete 'he sher+ime ekstra te mira. K& lloj kom+inimi me anet )oziti(e te te '& rrjeta(e quhet nternet )ermes 1T, ose m+i 1T. e te arrihet kjo, ne(oitet qe 1T te trajtohet si teknologji e shtreses se '&te, teknologji me Flink-le(elF njejte sikur Ethernet a)o 2DD, 'he 'uke i injoruar routing 'he qualitetin e sher+ime(e - o0 ro+lemet kr&esore gjate qasjes se kesaj meto'e )er te mun'esuar  )ermes 1T jane:

• •

/ezolucioni i a'resa(e, )ra kemi te +ejme me '& lloje a'resash 'he ato 'isi 'uhet te )ershtaten 'he komunikojne  multitasking, )ra fjala eshte qe te shiqohet ne funksionet qe 1T i kr&en kurse  en'e jo, si o0, s=itching etj.

17.

L<;jet e rrjeta@e 9a ae=t8 8 =;9e=t8m8t er te ku)tuar rrjetat kom)juteristike me mire 'uhet shiquar ne 'iagramin e me)oshtem qe tregon ne men&re 'egzore te gjitha llojet e rrjeta(e telekomunikuese 'igjitale.

Transetii i te dhenava .ar/et koutuese 0s1itched circuits2

in#a dedikuese

Rr#etat e paket

Rr#etat e /ar/e

.ar/et virtua$e

ISDN

!STN

Rr#etat o5i$e

Rrugtii paket per paket

AN

34'* ATM

Internet

2igura 4$. Llojet e rrjeta(e komunikuese 'igjitale

17.1.1

K;m>t8m8 8 are@e +C8r:>8t G8t:89Teknologjia kr&esore )er au'io 'he (i'eo, si (i'eo telefoni, (i'eo konferenca, (onesa te shkurta, )or e )a)ershtatshme )er )akete )er shkak te kerkesa(e )er sh)ejtesi te me'ha.

2igura 43. /rjeta me komutim te qarqe(e

17.1.2

K;m>t8m8 8 a=ete@e +Pa:=et G8t:89R'o informate n'ahet ne )akete te cilat )erm+ajne a'resat e 'estinacione(e ose i'entifikimet e shtigje(e. E meta kr&esore e transmetimit )ermes )akete(e eshte se ka (onesa me te me'ha si 'he nuk ofrojne transmetim me sh)ejtesi konstante. Ka '& )rinci)e themelore te rrjeta(e me )akete, ato me qarqe (irtuale 'he me transmetim )aket )er )aket a)o te 'atagrame(e, si ne figuren e me)oshtme.

2igura 4#. Transferimi i te 'hena(e me komutimin e qarqe(e 'he )akete(e "e rastin e qarqe(e (irtuale, krijohet shtegu se)ari 'he man'ej c'o )aket qe i takon nje li'hje te caktuar transmetohet ne)er te njejtin shteg. K& shteg quhet shtegu (irtual. /rjetat 1T i takojne ketij gru)i. K& gru) 'allon )rej qarqe(e fizike me komutim te qarqe(e nga as)ekti se qarqet (irtuale mun' te shfr&tzohen e'he nga shfr&tzues tjere. ra ne kete rast +ehet multi)leksimi i )akete(e ne)er kete shteg. un' te kete )eriu'ha kur nje shfr&tzues e )er'ore tere shtegun (etem. "e kete rast nuk kerkohet a'resa e )lote ne c'o )aket, )or (etem nje element i'entifikues i shtegut futet ne c'o )aket )er te 'efinuar Sru)i tjeter eshte me transmetim )aket )er )aket sikur qe eshte ne nternet. "e kete rast c'o )aket 'uhet te kete a'resen e )lote e 'estinacionit. Kjo +ehet )ermes )ajisje(e )er rrugtim routing 'e(ices! te cilat mun'esojne )roce'urat )er rrugtim routing!. Kjo +ehet ne shtresen e trete, )ra ne shtresen e rrjeta(e.

1$.

!rjetat IP "ese shiqohet 'iagrami qe e kishim me larte shihet se nternet ose rrjeta  eshte rrjete )er transmetimin e te 'hena(e 'ata net=orkA'ata communication!, man'ej eshte rrjete komutuese s=itching net=ork! me )akete 'he me rrugetim me )aket )acket-+ase' routing!. nterneti eshte rrjete e rrjeta(e. rej 'ites se )are eshte 'izajnuar )er te funksionuar si n'erli'hje e rrjeta(e tjera nter=orking!. en&ra me e lehte )er te ku)tuar nternetin eshte 'uke e men'uar si nje rrjete qe i merr te 'henat 'ata stream! i co)ton ne )jese me te (ogla, 'atagrams nese 'uhet. Datagramet mun' te jene 'eri ne 8>k+&tes, )or ne )raktike zakonisht jane 37$$ +&tes, te cilat )ra mun' te (en'osen ne Ethernet frame.

Trans"erii I te dhenave e kouti te paketeve 0Internet2

"0

Te dhenat

"0

Adresa

2igura 45. acket s=itching in 

1$.1

8tem8 8 a>r 8 !eere9:e K& s&stem shtresash mun'eson ha)jen e sistemit 'he interkomunikimin ne mes 'he ne fakt e'he )er kete quhet i ha)ur 'he si i tille mun'eson konkurrence. "umri i shtresa(e caktohet +azuar ne numrin e funksione(e te ne(ojshme )er te qene ne te njejten shtrese. ra, eshte rekoman'uar te kete numer te +alancuar funksionesh ne shtresa. "ganjehere shtresat 3-5 quhen shtresat a ulta, )er'erisa ato >-6 quhen shtresat e larta. A p $ik a c io n e t

S h t r e s,a

! re s e n ti i

S h t r e s+a

S es ion et

S h t r e s*a

T ran spo rt

S h t r e s)a

R r#e ta t

S h t r e s(a

N d e r$idhe#atedh e n av e S h t r e s'a S h t r e sFaizik e

S h t r e s&a

2igura 4>. 0istemi i ha)ur i references

1$.2

trea F8?8=e "e kete shtrese kr&esisht realizohen funksionet e kerkuara nga shtresa e mesi)erme, shtresa e te 'hena(e Data Link La&er!. Keto funksione jane si me )oshte: a! krijimi 'he terminimi shke)utja! e li'hje(e te li'hura )er nje me'ium komunikues, )ra fije o)tike, fije koaksiale etj +! )artici)imi ne )rocess )er te mun'esuar shfr&tezim racional te +urime(e komunikuese, si +ie fjala kontrolli i rrje'hjes, man'ej zgje'hja e )ro+leme(e kur konkurohet )er te njejtin kanal a)o +urim etj c! kon(ertimi i sinjale(e analoge a)o 'igjitale ne ato te )ranueshme )er )ajisjen qe )er'oret.

+i te gjitha, kjo shtrese +en transmetimin e +ita(e ashtu siq jane te )a n'r&shuar, )ra te )a )rocesuar, 'he )a )erfillur se cka )erm+ajne ata +ita ne)er kanalet transmetuese.

1$.3

trea e te e9a@e +Data <89=
1$.3.1

1* LL*-Logic Link *ontrol

trea e rrjeta@e E'he kjo shtrese, merr kerkesat nga shtresa e mesi)erme, shtresa trans)ortuese 'he ia )ercjelle asaj me )oshte, )ra shtreses se te 'hena(a. Kjo shtrese eshte shume e ren'esishme )asi qe mun'son men&ren funksionale 'he )roce'urale )er transferimin e sekuenca(e me gjatsi te n'r&shme te te 'hena(e )akete(e! )rej origjines 'eri tek 'estinacioni 'uke e ruajtur qualitetin e kerkuar nga shtresa trans)ortuese. Disa nga keto funksione jane: rrugetimi, kontrolli i rrje'hje(e flo= control!, segmentimi 'he ri+ashkimi si 'he fuksionet kontrolluese te ga+ime(e. Kjo mun' te ilustrohet me shem+ullin kur nje )aket transferohet )rej nje rrjete ne tjetren, shume )ro+leme mun' te shfaqen, )asi qe rrjeta e '&te mun' te kete format tjeter te a'resimit 'he si e tille mun' te mos )ranoj )aketin )rej rrjetes se )are )er shkak te gjatsi(e te n'r&shme, si +ie fjala )rej  ne 1T e keshtu me ra'he.

1$.3.2

trea Tra9;rt>ee Kjo shtrese +ene transferimin trans)arent te )akete(e ne mes te '& )ika(e te skajshme. ranon )aketet )rej shtreses se mesi)erme, a)o ne rastin e nernet quhen segmente, i n'an ne njesi me te (ogla nese kerkohet, qe quhen )akete, i )ercjelle tek shtresa e me)oshtme 'he garanton qe keto )akete te 'ergohen ne men&re korrekte tek 'estinacioni.

a'hsia e )akete(e 'he kom)leksiteti i kesaj shtrese (aret nga shtresa )erfun'i si 'he nga fakti se sa e +esueshme eshte kjo shtrese. .sh. tek T*A shtresa trans)ortuese jane T* 'he D te cilat jane m+i , 'he e cila shtrese nuk eshte fare e sigurt 'he e +esueshme. K& fakt e +ene shtresen trans)ortuese T* relati(isht te kom)likuar.

1$.3.3

trea e e8;9e@e 0i me )are, e'he kjo shtrese i merr kerkesat nga shtresa e mesi)erme, shtresa e )rezentime(e 'he ia )ercjelle shtreses me )oshte, asaj trans)ortuese. un'eson krijimin e sesione(e ne mes te shfr&tzues(e nga '& kom)jutera te n'r&shem, si 'he mun'eson mekanizmin )er managjimin e 'ialogut ne mes '& )rocese(e te shfr&tzues(e. "ganjehere kjo shtrese nuk kerkohet fare, )asi qe keto funksione mun' te kr&hen nga shtresat e mesi)erme. Disa funksione tjera jane si +ie fjala ritransmetimi i )akete(e nese kane n'o'hur ga+ime.

1$.3.%

trea Pre?e9t>ee 0htresa )rezentuese me shume mirret me sintaksen 'he strukturen a)o nat&ren e informata(e )er tu transmetuar. "je shem+ull 'o te ishte kon(ertimi i nje fajl file! ne form teksti 'he i ko'uar me EB*D*  E
1$.3.)

trea A<8=>ee Kjo shtrese eshte e li'hur 'rejte)er'rejte me a)likacionet, )oashtu kjo shtrese ia )ercjelle kerkesat shtreses )erfun'i, shtreses )reze ntuese. 0hem+uj te kesaj shtrese jane ;T, 999, ft), telnet, smt) etj

2igura 47. 1nimimi i sistemit te ha)ur te references htt):AA===.net-seal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G>$!

1$.%

MAC, Me8>m A::e C;9tr;< Kjo nen-shtrese mun'eson caktimin e kanale(e transmetuese ne rrjeta me +roa'kast kur ka konkurrence.

1$.%.1

Ca=t8m8 8 =a9aee 9e LAN e AN 9e me9re tat8=e "je forme e caktimit statik ishte 2D-2requenc& Di(ision ulti)le
"ese sh)ejtesia e arritjes eshte M frameAsec, ateher sh)ejtesia e sher+imit ser(ice rate! eshte *. Duke i )ase keto )arametra )aras&sh, mun' te gjin'et TG

, (onesa mesatare e nje

kanali. "ese *G3$$ +)s, 3AG3$ $$$ +its 'he sh)ejtesia e arritjes MG7$$$ frameAsec, ateher TG#$$ sec Tani, nese k& kanal n'ahet ne " nen-kanale 'he c'o kanal me *A" +)s, ather sh)ejtesia e arritjes eshte MA", ku T2DG

G

, qe 'o te thot se (onesat jane " here me te me'ha.

ak a shume njejte 'o te ishte e'he )er TD, 'uke e n'are nje rrjete )rej 3$$ +)s ne 3$ rrjeta, ateher (onesa 'o te rritej )rej #$$ sec ne # msec.

1$.%.2

Pr;t;=;me =a9a<e +M>
1$.%.2.1

ALOHA Ka '& lloje te algoritmit 1LZ;1:

•

1LZ;1 e (ertete ure 1loha!

•

1LZ;1 E "D1/UE 0lote' 1loha!

&64)4'4&4& AO7A e vertete 0!ure A$oha2

arimi themelor i ketij algoritmi eshte se shfr&tzuesit transmetojne kur 'o qe te jene gati. Kjo, mun' te shkaktoje )er)lasje te )ake(ete ne mes (eti, )or 'uke i )er'ore meto'at e konfirmimit te marrjes a)o mosmarrjes se )akete(e, shfr&tzuesit mun' ti 'ergojne )aketet )ra). Keto sisteme ku shtegu i transmetimit n'ahet nga 'isa shfr&tzues quhet sistem konkurent contention s&stem!. "ese '& )akete n'eshen me mes (eti ateher ato 'emtohen )lotsisht. oashtu nese '& )akete n'eshen 'he 'emtohen )jeserisht, ato )ra) konsi'erohen te 'emtuara 'he hu'hen. Kjo meto'e e caktimit te kanale(e ne nje sistem konkurues eshte mjaft kaotike, e'he )se mun' te kete )akete qe arrine ne anen tjeter te transmetimit.

ro+a+iliteti qe te kete k frame gjate nje kohe te caktuar ji)et me ligjin e oasonit rVkWGSk e-SAkSk , kurse nese numri i frame eshte kG$, ateher r VkWGe-S &64)4'4&4' AO7A e ndar#e 0S$otted A$oha2

arimi themelor i kesaje meto'e eshte qe te n'aje kohen ne inter(ale 'iskrete kohore ku c'o n'arjeje i takon nga nje frame. ro+lemi kr&esor eshte qe si te arrihet sinkronizimi i fillimit te nje n'arje kohore. "e kete rast, shfr&tzuesi nuk transmeton c'o kohe, )or (etem ne fillim te n'arjes se ar'hshme ne
1$.%.3

CMA Tek 1LZ;1 me n'arje slotte' 1LZ;1! shfr&tzimi i kanale(e ishte 3Ae, )or me *01 mun' te arrihen )erformanca me te mira. "e kete rast stacionet shfr&tzuesit!, n'egjojne se)ari )er te )are nese 'ikush eshte 'uke 'erguar. rotokolet qe )er'oren kur stacionet n'egjojne shtegun se)ari quhen carrier sense )rotocol. Ka '& lloje te *01:

• •

1$.%.3.1

*01 jo-)erzistent *01 )erzistent

CMA j;,er?8te9t "e kete rast stacioni qe 'on te 'ergoje n'egjon kanalin 'he nese nuk ka trafik 'ergon, nese kanali eshte i zene )ret. ra, nuk (azh'on 'uke n'egjuar. Kjo mun' te jete me efikase, )or mun' te kete me shume (onesa.

1$.%.3.2

CMA er?8te9t 0tacioni qe 'on te 'ergoje, se)ari n'egjon kanalin nese 'ikush eshte 'uke transmetuar. "ese jo, transmeton, nese )o, )ret )or (azh'on 'uke n'egjuar, 'he )osa kanali te jete gati, transmeton menjehere. "ese ka n'eshje te )akete(e, ateher )ret )er nje kohe 'eri sa te (en'ose me 'ergu )ra). Dallimi ne mes kesaj meto'e 'he asaj )ara)rake eshte se ne kete meto'e, stacioni (azh'onte te n'egjoje kanalin, kurse ne ate )ara)rake (etem n'egjonte )or jo me (azh'u me n'egju tere kohen.

1$.)

CMACD Kjo mun'eson qe nese (ie 'eri tek n'eshja e '& )akete(e, 'he nese n'eshja eshte 'etektuar, ateher stacionet e sto)ojne transmetimin menjehere, gje qe n'ikon ne kursim te kohes 'he ka)acitetit. asi qe n'eshja ne mes )akete(e te jete (erejtur 'he transmetimi te jete sto)uar, stacionet )resin )er nje kohe 'eri sa te )ro(ojne )ra) me 'ergu.

1$.).1

MACA,M>
1$./

8tem8 8 reere9:e er TCPIP

1))likacionet

0htresa > 0htresa 5

nternet

0htresa fizike ;ost to "et=ork

0htresa #

0htresa 3

2igura 48. 0istemi i references )er T*A

A p $ik a c io n e t

S htre sa ,

! re se n ti i

S htre sa +

S es ion et

S htre sa *

T rans port

S htre sa )

1)likacionet

Trans)ort

R r#eta t

S htre sa (

N d er $id he#at e d h e n a v e S htre sa ' S htre sa F izik e

nterneti

0htresa fizike ;ost-"et=ork

S htre sa &

2igura 46. Krahasimi i '& mo'ele(e 0iq )o shihet, T*A ka '& shtresa me )ak se Z0, shtresa )rezentuese 'he e sesione(e. o'eli i ha)ur i references Z0! eshte gjenerik 'he en'e ne )er'orim te gjere, )or )rotokolet e ketij sistemi kurr nuk )er'oren. "ga ana tjeter, mo'eli i references T*A kurr nuk a)likohet 'he nuk )er'oret shume, )or )rotokolet e ketij sistemi jane ne )er'orim te gjere.

1$./.1

trea 8?8=e e TCPIP Kjo shtrese eshte ne mes te )ajisjes )er transmetimin e )akete(e 'ata! si +ie fjala kom)jutere(e, sisteme(e te me'ha =orkstation etj. 'he me'iumit transmetues ose rrjeta(e. Kjo shtrese i s)ecifikon karakteristikat e me'iumit transmetues, nat&ren e signalit 'he sh)ejtesine e transmetimit. 0istemi i references i T*A nuk e 'efinon qarte rolin the o)eracionet e kesaj shtrese.

1$./.2

trea 26 I9ter9et8 +IPKjo shtrese eshte shtresa k&qe e tere kom+inimit T*A 'he e koor'inon tere arkitekturen e nternetit. /oli kr&esor i kesaj shtrese eshte ti lejoje shtreses )erfun'i fizike! m+ushjen me +ita 'he 'ergimin ne cfar'o rrjete. Keto +ita a)o )aketet mun' te arrijne tek 'estinacioni ne rruge te n'r&shme, )ra nuk 'o te thote se e n'jekin te njejtin shteg. an'ej, eshte 'et&re e shtresa(e tjera me te larta ti ra'hisin ne formen e 'uhur.

1$./.3

trea 36 Tra9;rt>ee Kjo shtrese eshte e 'izajnuar tua mun'esoje entite(e te +ara+arta ne '& skajet e komunikimit te (azh'ojne te komunikojne. *far'o )rogrami ne shtresen a)likuese mun' te 'ergoje mesazhe 'uke i )er'ore T* ose D, te cilat jane '& )rotokolet kr&esore )er kete shtrese. Te '&ja keto )rotokole komunikojne me )rotokolin e nternetit ne shtresen e '&te, nternet.

1$./.%

trea %6 A<8=>ee Te gjitha a)likacionet e nternetit n'o'hen ne kete shtrese. Keto a)likacione jane: Telnet, 2T, 0T 'he D"0.

1$.7

K;m;9e9tet e I9ter9et,8t 

Sate=a&: )ajisje qe +en kon(ertimin e )rotokole(e )rej nje rrjete ne nje tjeter, ).sh. 0T" ne .  rat +ri'ges!: )ajisje qe i li'he '& rrjeta ose me shume me )rotokole te njejta.  /outer: nje )ajisje shume e ren'esishme ne  )er )ercjelljen transmetimin! e )akete(e 'atagrams! ne)er rrjeta.

1$.$

Are8m8 9e I9ter9et



1'resimi eshte o)eracion qe +ehet ne shtresen e trete te sistemit te references )er nternet.  "je  a'rese e i'entifikon )iken e li'hjes se nje )ajisje router ose s=itch! me rrjeten te njohur si interface, )ra nuk e i'entifikon (et )ajisjen te li'hur )er ate rrjete. O "je )ajisje me shume interface mun' ti kete shume  a'resa. O e le(izjen e )ajisjes n'erron  a'resa. Router 1

Router

A

!

8

N

Router 3

2

D

7 9

E

 :

M

F

; 7ost '

7ost (

7ost &

2igura 44. 1'resimi ne 

1$.' F;rmat8 e =
"je  a'rese i ka 5# +ita, ose > okteta te n'ara me )ika 23%.1(.7).1%2 *'o numer ne a'rese, ose c'o oktet mun' te kete (leren )rej $-#77, #4! G #78 "umri total i  a'resa(e unike ne +ote eshte rreth #5#G> #%> %86 #%8  a'resat i )erfshijne a'resat e rrjetes si )jese e shume rrjeta(e! 'he a'resen e )ozites )ikes se +ashkimit! te )ajisjes ne rrjete. Caresisht nga )ozita e +it-a(e te 6, 8, 7, 'he > ne oktetin e )are caktohet klasa e a'resa(e.

/rjeta

Sru)i 1

$

Sru)i B

3$

Sru)i *

3 3 $

Sru)i D

3 3 3 $

;ost /rjeta

;ost /rjeta 1'resa shume-'estinuese

;ost

2igura 4%. 2ormati i  a'resa(e "je gru), a)o qe njihet si gru)i i 7te, a'resat e te cilit fillojne me 3333 eshte rezer(uar )er )er'orim ne te ar'hmen. Tani ne +ote jane )othuaj 7$$ $$$ rrjeta te n'r&shme te li'hura ne nternet 'he rreth 3$$ milion kom)jutera hosts!. "ese te gjithe numrat ne  a'rese jane $, 'o te thot se kjo rrjete a)o k& host. "ese te gjithe jane 3, 'o te thot +roa'cast ne rrjeten lokale

1$.'.1

Bre?8 8 IP area@e 8a =
Sru)i 1

"umrat e rrjeta(e 3-3#8

B

3#4.3-3%3.#7>

*

3%#.$.3-##5.#77.#7>

D

##>.$.$.3-#5%.#77.#77.#7>

E

#>$-#77.#77.#77.#77

"umrat e li'hje(e 3-#77.#77.#7>

#6-#N ##> -# ^!

3-#77.#7>

#3>-#N #38-#

3-#7>

##3-#N #4-#

Te rezer(uara

2igura %$. Brezi  a'resa(e si)as klase(e ^ Disa a'resa jane lene )er situata te (ecanta s)eciale, )ran'aj )er kete -# eshte )er'orur.

1$.1( 1$.1(.1

!r8tja e 9>mr8t te area@e >b9ett89 1'resimi me su+net: +ehet me (je'hjen e +ite(e te ne(ojshem )rej host a'resa(e. Kjo e rrite numrin e a'resa(e.

Sru)i B

/rjeta

3$

;ost

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 33 3 3 $ $ $ $ $ $ $ $

0u+ne /rjeta t 2igura %3. 0htimi i numrit te a'resa(e

;ost

er te a)likuar su+neting, kerkohet su+net maska qe mun'eson qe te 'efinohet kufiri ne mes te +ita(e )er rrjete 'he at&re )er host. "e shem+ullin e mesi)erm, kjo su+net mask mun' te shenohet si #77.#77.#77.3#4 ose e'he 1'resa A#> qe tregon se su+net maska eshte #> +ita 38 te rrjetesJ4 )rej host!. 1)likimi i su+maska(e (erehet (etem tek router i fun'it, )asi qe routerat ne mes i )er'orin (etem a'resat e rrjeta(e. 1)likimi i su+net nuk (erehet tek rrjetat e jashtme 'he si i tille nuk ka na(oje te mirret leja )rej *1""-nternet *or)oration for 1ssigne' "ames an' "um+ers. 2ormati i 0u+net maska(e )er klaset e n'r&shme eshte si me )oshte: *lass 1: #77.$.$.$ *lass B: #77.#77.$.$ *lass *: #77.#77.#77.$

1$.1(.2

I9terret8m8 8 area@e te rrjeta@e 5 NAT 'eja eshte qe te rritet numri i a'resa(e 'uke i 'hene c'o kom)anie (etem nga nje  a'rese 'he man'ej m+ren'a kom)anise te )er'oren a'resa tjera lokale. ra, "1T mun'eson qe nje )ajisje e (etme, ne kete rast /outer te n'ermjetsoje si nje agjent ne mes te rrjeta(e )u+like 'he at&re )ri(ate. Kjo 'o te thot se te gjithe kom)juteret m+ren'a nje kom)anie mun' te sher+ehen me nje  a'rese unike. Kjo eshte ngjashem me nje rece)sionist qe )ranon thirrjet ne nje numer te (etem 'he i 'rejton thirrjet tek )ersoni i kerkuar.

• /outer 1 e ku)ton )orosine )rej )ajisjes 1 'erguar )ajisjes B me a'rese 3%4.68.#4.> 'he e n'r&shon a'resen origjinale )rej 3$.55.%8.7 ne unike 3%4.68.#%.6  a'resa e com)anise! • /outer 1 (eH e ka shtegun te configuruar )er nje router tjeter regional, i cili me (one e 'ergon )orosine tek router B ne +aze te a'reses qe e ka 3%4.68.#4.> te kom)anise tjeter ku )o 'ergohet! • /outer B e njef a'resen 'estinuese 3%4.68.#4.> e cila n'errohet ne a'rese )ri(ate 3$.43.35.##

nternet

/outer B me "1T

/outer 1 me "1T Z-3%4.68.#%.6 D-3%4.68.#4.>

Z-3%4.68.#%.6 D-3$.43.35.##

Z-3$.55.%8.7 Z-33.55.%8.7 D-3%4.68.#4.>

3$.43.35.## ajisjaB 3%4.68.#4.>!

3$.55.%8.7 ajisja1 3%4.68.#%.6!

2igura %#. "1T

Ekziston nje )ro+lem me "1T. Kur 'ergohet nje )akete )rej nje kom)juteri 'he kalon ne)er router qe +en inter)retimin e a'reses, si e 'in kom)juteri i larget se si te 'ergoje )aketen )ra)a. aketi 'o te kthehej tek /outer, )ra ne  a'resen e com)anise 1, 3%4.68.#%.6, 'he /outer 'o ta kishte )ro+lem te gjej se )er ken' eshte 'estinuar. K& )ro+lem zgji'het 'uke i shtuar nje )orte te origjines )rej nga eshte sjelle )aketi source )ort! 'he )oashtu i shtohet e'he )orta e 'estinacionit 'estination )ort!. "umri i +ita(e )er keto )orta jane 38, qe 'o te thot se mun' te kete )rej $-87758 )orta.

1'.

Ar=8te=t>ra e I9ter9et,8t e Pr;t;=;
Telnet, 2T, ;TT, 0", 0T 1))lication

BS T*

/ D

*

"umri i )ortes

Trans)ort nternet

 ;ost-rrjete nterface 0htresa fizike

"umri i )rotokolit

EEE4$#.#, , L1D, Ethernet

2igura %5. 1rkitektura e nternetit

0htresa e si)erme, shtresa a)likuese n'ahet ne '& gru)e, ne ato qe ju ofrojne sher+ime shfr&tzues(e 'he ne ato qe ju ofrojne sher+ime shtresa(e tjera ne s&stem. "e gru)in e )are jane Telnet, 2T, ;TT, 0T "e gru)in e '&te, 0", D;*, D"0, 1/ etj.

1'.1

Pr;t;=;ee 

Kjo shtrese ofron multi)leksimin 'he 'emulti)leksimin ne mes te shtreses  'he a)likacione(e.  Zfron mun'esine e 'ergimit te 'atagrame(e )a ga+ime me rrje'hje te +ita(e te kontrolluar, )ra T*, ose (etem +ene )ercjelljen e sher+ime(e te  )a li'hje 'irekte tek a)likacionet e 'uhura, D.  ra, T* 'he D jane )rotokole ne shtresen trans)ortuese te references qe jane te thirrura nga )rogramet e shtresa(e m+i kete shtrese.  ercaktimi i ket&re )rograme(e )er njeren )rej ket&re )rotokole(e (aret nga numri i )rotokolit ne  hea'er i )aketit.

1'.1.1

Pr;t;=;<8 =;9tr;<<>e 9e tree9 e tra9;rt8t , TCP 

Eshte )rotokol me li'hje en'-en' connection !, )ra eshte i li'hur )rej )ike ne )ike. othuaj se eshte i njejte me li'hjet (irtuale te telefonise se ren'omte.  1)likacionet qe e shfr&tzojne kete )rotokol kane mun'esite te kene li'hje te 'rejta ne mes (eti me ga+ime te controlluara, me rrje'hje te te 'hena(e te kontrolluar 'he me mun'esi te n'er)rerje(e interru)ts!.  "jejte sikur D e'he k& )rotokol e )er'ore shtresen , )ra ka numer unik te )rotokolit qe eshte 8.

1'.1.1.1

F;rmat8 8 TCP a=ete@e ^"jesia transmetuese )er  quhet 'atagram ^er D quhet user 'atagram ^er T* quhet )acket.

6

8

7 > 5 # orta e origjines 0ource ort!

3

$

orta e 'estinacionit "umri i sekuences

"umri i konfirmimit Sjatsia e he;ea'er /0C

/eser(uar /0C! Bitat e ko'it 9in'o= *hecksum ointeri urgjent Z)cionet a''ing T* Data

2igura %>. 2ormati i hea'er i T* )rotokolit



   

1'.1.1.2

T* zene shume me shume ha)sire ne hea'er se D, )asi qe li'hja 'uhet te ha)et, te kontrolloje komunikimin si 'he te n'er)reje li'hjen kur te m+aroje komunikimi. "umrat e )orta(e ne hea'er i i'entifikojne )rogramet a)likuese ne te '& )ikat e skajshme te komunikimit.  a'resa ne  'atagram mun'eson 'ergimin e T* )aketit tek 'estinacioni i 'uhur. "umri i )rotokolit ne  'atagram e 'ergon segmentin tek T*-ja. eqe numri i )orta(e ne T* eshte 38 +it, kjo 'o te thot se T* mun' ti kete 87757 li'hje ne mes te '& T* shtresa(e 'uke e )er'ore te njejten com+inim te  a'resa(e.

Kr8j8m8 8 <8je 9e TCP

Derguesi

arresi

 m+&llur 0", seqG<

Duke n'egjuar 0", seqG< 0", seqG&, ackG
0", seqG&, ackG
2igura %7. 0ekuenca e konektimit me T* 0iq shihet me larte, kerkohet konfirmimi )asi qe shtresa e me)oshtme,  nuk eshte connection-oriente' 'he si e tille mun' te hum+e )ergjigjet 'he si rezultat te '& anet mun' te refillojne ha)jen e li'hje(e han'shaking! )ra) 'uke men'uar se nuk kane m+erritur.

1'.1.1.3

Mb<
Derguesi



arresi

E ha)ur 2", seqG<, ackG& 2", seqG<, ackG& 1*K, seqG&, ackG
2", seqG&, ackG
2", seqG
1*K, seqG
2igura %8. +&llja e li'hjes me T*

1'.1.2

Pr;t;=;<8 UDP   

  

1'.1.2.1

Eshte )rotokoli me i thjeshte qe nuk eshte i +esueshem, nuk garanton asgje, )or eshte )raktik. Eshte )rotokol qe nuk ka li'hje te 'rejte )er 'rejte ne mes te '& )ika(e, )ra eshte connectionless. er'oret shume nga )rogramet a)likuese te mesi)erme, si +ie fjala 0"sistemi i managjimit te rrjetes, /, D"0 )or qe e ka mun'esine e korrektimit ne (et )rogramin e ketij sher+imi, man'ej nga )rotokolet sinjalizuese )er telefonine )ermes nternetit siq eshte 0 etj. D nuk afron mun'esine )er te korrektuar ga+imet, te cilat ose injorohen ose +ehen ne shtresat e mesi)erme. Eshte i'entike me 'ergimin e letra(e )ermes )ostes, te cilat jane lire )er tu 'erguar 'he mun' te shkojne tek marresi, )or nuk eshte e garantuar. Kjo )unon ne )arimin 'ergo 'he lutuF.

F;rmat8 8 UDP ataram8t Ka 4 oktete ne hea'er e qe jane shume me te thjeshte se T* qe i ka #$ e me shume 6 87 >5 #3 $

6 87 >5 #3 $

6 87 >5 #3 $

6 87 >5 #3 $

D 0ource ort

D Destination ort

D essage Length

D *hecksum

 ;ea'er D Data

2ormati i D 'atagramit 2igura %6. 2ormati i hea'er te D 

"umrat e )orta(e te origjines 'he 'estinacionit: Keto )orta +ashk me  a'resen e 'efinojne )iken e fun'it te komunikimit. Ka 'isa numra )ortash qe jane te caktuar me heret e qe )er'oren )er sher+ime te n'r&shme ne nternet si ).sh. 6 )er ser(erin e D 'he numri 8% )er T2T - Tri(ial 2ile Transfer rotocol. Keta numra kontrollohen nga 1"1.  Sjatsia e D mesazhit: )araqet numrin total to oktete(e ne 'atagram 'uke e )erfshire hea'er. Sjatsia minimale eshte 4 +&te, e cila e'he eshte gjatsia e hea'er.  *hecksum: Kjo eshte o)cionale, )ra mun' te )er'oret, )or mun' e'he te mos )er'oret. Kur nuk )er'oret fusha ka (leren zero. O D hea'er mun' te kete checksum, 'uke i futur 'isa )arametra ne checksum )rej  hea'er. Kjo n'ikon ne rritjen e nje lloj garancie, 'he m+rojtjen nga segmentet e 'erguar ga+imisht.

1'.2

Pr;t;=;<8 er =;9tr;<<8m89 e ;r;8@e 9e I9ter9et +ICMP-, I9ter9et C;9tr;< Meae Pr;t;:;< 

 

 

* merret me ga+imet logjike qe n'o'hin gjate transmetimit te  'atagrame(e, )ra )er te rregulluar traffikun, korrektoje ta+elat e shtigje(e routing ta+le!, 'he te (erifikoje )ranine e )ajisje(e tjera ne nternet. * nuk i z+ulon ga+imet )or (etem ra)orton )er to. * )oashtu eshte ne gjen'je te 'ergoje mesazhe qe n'ihmojne ne 'iagnozimin e )ro+leme(e gjate transmetimit te 'atagrame(e. "je lloj i tille i mesazhit eshte Echo kerkesa 'he ergjigja Echo /equest 'he /es)onse!. Kjo mun' te realizohet 'uke e )er'ore koman'en "S. * mesazhi (en'oset ne  'atagramin, ku funksionon si )rotokol i shtreses trans)ortuese )or jo me funksion te )lote )rej )ike ne )ike. * ka numrin e (et unik te )rotokolit, i cili eshte 3, 'he i cili mun'eson te )er'ore -n ne men&re 'irekte.

+Mer=>re6 1111('- me9je

2(. 2(.1

Ver?8;98 IP@% F;rmat8 8 a=et8t +ataram- 8 IP@% 6

8 7 Cersion

>

5

# 3 ;ea'er Length

$

T&)e of 0er(ice Total Length @'entification 2lags

2ragmentation offset Time to li(e rotocol ;ea'er *hecksum

@ ;ea'er

0ource a''ress of originating host

Destination a''ress of target host

Z)tions a''ing @ 'ata

2igura %4. 2ormati i aketit te (>       



      

21.

Sjatsia e hea'er: numri i oktete(e ne hea'er. Cerzioni: )araqet (erzionin e , qe ne kete rast eshte (>. Lloji i sher+imit: )erm+an te '& fushat-)rece'ence )er)arsi! 'he )riorit& )rioritet! Sjatsia totale e )orosise: )araqet numrin e oktete(e ne tere 'atagramin, qe )er  eshte $- #38 - 3 87757 +&te!. 'entifikimi: )araqet numrin sequencor qe caktohet nga host )rej nga niset mesazhi. Zfseti fragmentues: )araqet c(en'osjen e nje )jese te )orosise e cila eshte me e gjate se sa qe lejohet, 'he me kete krijohet nje 'atagram i ri. 2lags in'ikator!: )er+ehet )rej '& in'ikatore(e - 7 +itat e )are jane )er te shenuar 'atagramin e fun'it te fragmentuar, kurse +itat tjere jane )er te )enguar fragmentimin e 'atagrame(e. TTL Koha )er te jetuar!: )araqet gjatsine kohore gjate se ciles 'atagrami mun' te qen'roje ne nternet, e qe eshte #77 secon'a. Koha e rekoman'uar )er (> eshte 8>. rotokoli: eshte )er te i'entifikuar )rotokolin e ar'hshem me larte. .sh. T* eshte 8, kurse D eshte 36, )or mun' te jene gjer ne #77. *hecksum: llogarite numrin e +ita(e ne hea'er, 'he me kete )araqet nje lloj siguri )er te treguar se te gjithe +itat jane )resent. 1'resa e origjines: 1'resa )rej ku ka origjinen mesazhi 1'resa e targetit: 1'resa ne te cilen shkon mesazhi Z)cionet: Kjo 'efinohet me gjatsine e hea'er. "ese hea'er eshte me gjate se 7 +&te, ateher nje o)cion eshte se)aku. Bita te z+razet )a''ing!: +ita shtese, zakonisht zero )er te )lotsuar fushat e hea'er nese nuk jane te )lot)jestuar me >. nformatat te 'henat )er transmetim!: qe mun' te shkoje gjer ne 87757 hea'er oktetet.

!r>et8m8 9e I9ter9et +I9ter9et r;>t89Ka 'isa forma te rrugetimit ne nternet: • rrugetimi statik, • rrugetimi 'efault normal!, • rrugetimi i +azuar ne men&re s)ecifike ne host host-s)ecific routing!, • rrugetimi 'inamik.

!r>et8m8 tat8=0

*'o gje +ehet nga a'ministratori i rrjetes, )ra ta+ela e shtigje(e /oute ta+le! krijohet 'he mo'ifikohet nga a'ministratori. !r>et8m8 9;rma< +ea>
"e fun' te /T krijohet nje shteg 'efault qe )er)uthet me cilin'o  a'rese. Kr&esisht )er'oret )er (en'et qe kane (etem nje li'hje shteg! me nternet !r>et8m8 ;t,e:88=0

K& lloj rrugetimi i mun'eson a'ministratorit te kete me shume kontrolle m+i rrjeta 'he lejon testimin. Kjo zakonisht men'ohet ne qasjen e nje host-i te (ecante )er te korrektuar li'hjet 'he ta+elat e shtigje(e. !r>et8m8 89am8=0

un'eson krijimin 'he mo'ifikimin ne men&re 'inamike te /T-s. rotokolet )er kete jane: /, Z02 'he BS.

21.1

Tabe
Eshte nje element shume me ren'esi )er T*A )rotokolet Ka li'hje te ngushta me )rotokolet e shtegtimit 'inamik /, Z02 'he BS! Te 'henat ne /T jane te futura me 'ore ose te marra nga )rotokolet e mesi)erme.  *'o e 'hene )er shtigjet e futura ne /T ka 'etalet e me)oshtme:  Destinacionin:  a'resen e rrjetes 'estinuese  0u+net mask: i'entifikimi i )refiksit )jesa e rrjetes! te  a'reses  ;a)i ho)! i ar'hshem:  a'resa e router fqinje.  orta: i'entifikimi i )ortes fizike )er ha)in e ar'hshem  Llogaria metrike ho) count!: "umri i ha)a(e 'eri tek 'estinacioni  Ti)i: i'entifikimi i 'estinacionit lokal ne te njejtin 'omen!, a)o 'estinacionit te larget me shume routera rruges!.  Zrigjina 0ource!: i'entifikimi i origjines se shtegut,etj.  Te 'henat ne /T te marra nga n'onjeri )rej )rotokole(e te shtegtimit 'inamik jane:  Lloji i sher+imit TZ0!: mun' te jene cmimi me i lire, (onesa minimale, etj.  0istemet autonome: i'entifikimi i sisteme(e autonome qe e kane  a'resen e 'estinacionit   a'resa e origjines:  sa e origjines se shtegut  referenca: nje (lere e caktuar nga origjina e shtegut Srou)i nterface ;a)i i ar'hshem  rece'enca: nje (lere )er )rotokole te n'r&shme te shtegtimit 'inamik

21.1.1

3%$.#58.3$.$ # emb><<8 8 9je !T 3%#.358.334.$ 5

3%$.#58.3$.#73

3%$.#58.5$.$

>

3%#.#58.5$.#73

3%$.#58.>$.$

>

3%#.#58.>$.#73

33$.$.$.$

7

33$.#.$.3

344.44.$.$

3

344.44.3.3

3%#.358.334.$

8

3%#.358.334.3$

$.$.$.$

7

33$.#.$ .3

3%#.#58.#$.#73

2igura %%. 0hem+ull i ta+ele(e se shtigje(e /outing ta+le!

21.2

!IP Pr;t;=;<8 5 !;>t89 I9;rmat8;9 Pr;t;:;<  

/ e korrekton ta+elen e shtigje(e c'o 5$ secon'a. "umri ma
21.2.1

Ar=8te=t>ra e !IP 

/ eshte i futur ne D 'atagram, e cila eshte m+i shtresen .s

/

/ ort 7#$

ort 7#$

D

D rotokoli 36

rotokoli 36



2igura 3$$. 1rkitektura e /

21.2.2

F;rmat8 8 !IP mea?8t



Koman'a

Cerzioni

Te )ashfr&tzuara

'entifik. i familjes se a'rs.

/oute Tag

 a'resa 0u+net maska ;a)i i ar'hshem Llogaria metrike etric! 2igura 3$3. 2ormati i / mesazhit        

21.3

Koman'a: i'entifikon qellimin e / mesazhit Cersioni: )araqet (ersionin e / )rotokolit, i cili mun' te jete 3 ose #. 'entifikimi i familjes se a'resa(e: Kjo eshte nje (lere qe c'o here eshte # )er te '& (ersionet /oute tag: i'entifikon nese shtegu eshte internal )er sistemet autonome, ose nese )rej nje +urimi te jashtem siq eshte BS.  a'resa: eshte  a'rese stan'ar'e 0u+net maska: )er'oret (etem ne (ersionin e '&te te /. Kjo u mun'eson routera(e fqinje te 'ine su+net masken qe 'o te )er'oret nga router 'estinues. ;a)i i ar'hshem: Kjo mun' te )erm+aje nje  a'rese qe afron shtegun me o)timal 'eri tek 'estinacioni. Llogaria metrike: )araqet numrin e routera(e te cilet 'uhet te kalohen gjate rruges tek 'estinacioni.

!r>et8m8 me rr>e me te =>rt +OPF,Oe9 ;rtet Pat F8rt 

Eshte kriju si resultat i mangesi(e te / )rotokolit, sic ishte numri i limituar i ha)a(e, 37. Karakteristikat kr&esore te Z02 jane: O 0htigjet +azohen ne llojet te sher+ime(e 'he 'istance O mun'eson +alancimin e ngarkesa(e te shtigje(e O mun'eson su+neting m+ren'a nje gru)i autonom O skema e autenticitetit )engon in'ikacionet false te mosekzistences se shtegut O 0htigjet s)ecifike )er host 'he rrjeta O shtigjet e caktuara )er te minimizuar mesazhet e 'erguara me +roa'cast

O O O O

shtigjet (irtuale kem+imi i informata(e )er shtigjet un'esite )er te 'erguar multicast Cerejtja e sh)ejte e n'errime(e to)ologjike

ra, men&ra se si )uno Z02 eshte si ne (ijim: N8ja0 0a)o te filloj routeri 'ergon )akete te te gjithe routerat fqinje )er t informuar )er )rezencen e ketij routeri. E'he routerat fqinje e +ejne te njejten 'he  sinkroinzojne 'ata+ase me informatat )er njeri tjetrin I9;rm8m8 =;e a =;e +>ate- -Kohe )as kohe te gjithe routerat ju 'ergojne informata routera(e tjere m+i gjen'jen e li'hje(e ne mes te ket&re routera(e. De?8m8 me te me te =>rte shortest )ath tree! O *'o router llogarite shtegun me te shkurt )er tek secila a'rese 'he ne kete men&re e (eren routerin.

21.3.1

Ar=8te=t>ra e OPF  

Z02 o)eron ne shtresen trans)ortuese 'he Z02 mesazhet shkojne ne  'atagram. ranon mesazhet 'rejte )rej  me )rotokolin numer %.

Z02

Z02 rotokoli %

rotokoli %



2igura 3$#. 1rkitektura e Z02

21.3.2

F;rmat8 8 OPF eaer



Cerzioni

Lloji i ko'it

Sjatsia e )akete(e

'entifikimi i router 'entifikimi i zones *hecksum

Lloji i 1utent. 1utenticiteti 1utenticiteti

2igura 3$5. 2ormati i Z02 hea'er        

21.%

Cerzioni: (erzioni e +itesh qe )erm+an )ass=or' 'he mun'eson autenticitetin

8tem8 8 emra@e te ;me9e@e 5 DN 

  

2unksioni kr&esor i ketij sistemi eshte )asq&rimi i emrit te host ne a'rese te , n'onese ka e'he 'isa funksione tjera si )asq&rimi i anasjellte, )ra  a'resa e host ne emer te host. Eshte )rotokol ne shtresen e larte, )ra a)likuese. "ga as)ekti i mo'elit klientAser(er )er+ehet nga shfr&tzuesi user!, klienti, ser(eri lokal i emra(e 'he ser(eri i larget i emra(e. "ga as)ekti i s)ecifikacione(e, D"0 )er+ehet nga )rogrami i shfr&tzuesit Telnet, 2T 'he 0T!, klienti resol(er!, ser(eri i emra(e 'he ser(eri i larget i emra(e 'uke e )erfshire e'he klientin resol(er! e larget.

21.%.1

K;m;9e9tet e DN

;ost-i i larget

;ost-i lokal Kerkesat e shfr &tz. rogrami /esol(er i shfr&tz. Kerkesat e shfr&tz. Data+ase e )er+ashket

aster files

0er(eri i emra(e

ergjigjet 'he )e&tjet.

0er(eri i emra(e

T*A@

ergjigjet 'he )e&tjet.

/esol(er

2igura 3$>. Z)erimi i D"0 /esol(er )erm+an emrat e 'omene(e, 'he i gjen a'resat e 'omene(e ne memorjen cash! e (et ose ne nje 'ata+ase te )er+ashket 'he ia kthen )ra )ergjigjet ne kerkesen )er te gjetur  a'resat. Kerkesat )er  a'resat )ergjigjen nga resol(er qe e kthen )ergjigen ne)ermes D )orta 75.

21.%.2

F;rmat8 8 DN mea?8t   

D"0 i )er'ore )orosite mesazhet! te 'erguara nga D nga )orta 75! )er me i )ercjelle kerkesat 'he )ergjigjet ne mes resol(er 'he ser(erit te emra(e. Transferi i zona(e kom)lete +ehet me T* qe )ra) eshte )orta 75. 2ormati i D"0 mesazhit )er kerkesa )er+ehet nga 7 )jese: O Heaer. Definon formatin e )jese(e tjera O Petje . Targeti )er zgji'hje O Perj8ja . ?gje'hja e kerkeses targetit! O A>t;r8?8m8 . /eference )er nje ser(er autorizues te emra(e O tee . nformata te n'r&shme, )or jo )ergjigja.

2igura. 3$7 2ormati i hea'er te D"0

22.

#>a<8tet8 8 erb8me@e 9e I9ter9et +#;

rania e nternetit ku'o 'he a(ancimi i kesaj rrjete si nje rrjete uni(ersale ka n'ikuar qe te ha))en shume qeshtje se si te garantohet qe a)likacionet te arrijne nje ni(el te kenaqshem te sher+ime(e. e kete nenku)tohet: O (onesa te uleta O hum+je te )akta O ruajtja e sekuenca(e te +ite(e )er real-time a)likacionet



Deri tani nterneti sa i )erket qualitetit te sher+ime(e o0! ofronte (etem +est-effortF sher+ime ne te cilen resurset e rrjetes jane n'are ne men&re relati(isht te )ranueshme. ire)o, kjo nuk garanton ka)acitet te mjaftueshem. o0 eshte ngusht i li'hur me ka)acitetin ne rrjete, me )rioritetin 'he me kontrollen e (onesa(e )er a)likacionet e rrjeta(e.



"e )ergjithesi ni(eli i qualitetit eshte i +ara+arte me qualitetin me te keq ne nje li'hje ne mes 'erguesit 'h marresit. ra, qualiteti mun' te jete shume  mire ne %$ te tere shtegut transmetues 'he (etem ne 3$  nuk eshte ateher tere kjo %$ 'iktohet nga kjo 3$.

22.1

Pr;;?8met e 8
e shume ka)acitet: Kjo eshte nje zgji'hje qe mun'eson (onesa te (ogla 'he )riorotete te n'r&shme ne rrjeta jo ne 'em te a)likacione(e me )rioritet te ulet. O Kjo eshte e mun'shme )er rrjeta jo shume te ngarkuara O or, )er rrjeta me te ngarkuara 'he 'uke e )asur )aras&sh heterogjenitetin e a)likacione(e, kjo nuk mun' te jete zgji'hje afatgjate )asi qe )ra) rrjeta 'o te sterngarkohet nga le(izjet e sh)ejta te )akete(e ne)er shtigje te n'r&shme.  /eser(imi i ka)acitetit: Kjo u mun'eson )ika(e te skajshme en' )oints! qe te kerkojne ni(ele te ne(ojshme s)ecifike )er o0 )er a)likacionet e t&re. Keto kerkesa 'o te ishin: O sh)ejtesia e transmetimit O (onesa ma
O

or, kjo eshte e mun'shme )er'erisa routerat ne mes te ket&re '& )ika(e te skajshme mun' ti )lotsojne ket kerkesa. ra), asgje nuk eshte e garantuar. O "je tjeter )ro+lem me /0C eshte cmimi. Do te thot cmimi qe 'o te kushtonte )er ti mo'ifikuar te gjithe routerat qe te jene ne gjen'je ti ku)tojne 'he )erkrahin kerkesat e )ika(e te skajshme )er o0. O "je tjeter )ro+lem, eshte se BS 'he Z02 nuk e )erkrahin /0C. Sru)i )unues )er /0C ne ET2 eshte 'uke )unuar ne kete 'rejtim )er te mun'esuar qe Z02 'he BS te )erkrahin /0C. O /0C )engon rritjen ra)i'e te rrjeta(e, )ra si i tille eshte i mire 'eri 'iku )er rrjeta jo shume te me'ha, )or nuk eshte ne gjen'je te +allafaqohet me kerkesa te shumta.  ulti)le +uferat: Kjo eshte nje skeme qe u mun'eson sesione(e flo=s! me )rioritete me te larta te kalojne ne +ufera me te sh)ejte. O eshtja ketu eshte si te +ehet notifikimi i )rioritete(e ne sesione tagging!. O ro)ozimi eshte qe te )er'oren 4-+itet e To0 ne  hea'er )er kete qellim. Sjithsejt 'o te kishim #78 )rioritete te n'r&shme.

22.2

Ar=8te=t>ra e K>a<8tet8t te erb8me@e +#;;ost B

1))lication

1)likacionet e o0

Trans)ort

Trans)ort

o0 1@ /0C

@nternet

@nternet

Diffser(

1))lication

"et=ork @nterface h&sical

"et=ork @nterface h&sical

o0 )rej) ike ne )ike

2igura 3$8. o0 ne 

22.2.1

!VP 

/0C - /e0erCation rotocolN eshte nje )rotokol sinjalizues qe +en konfigurimin 'he kontrollen )er te mun'esuar sher+imet e integruara.  Eshte teknologjia me kom)lekse )er a)likacione 'he )er elementet e rrjetes  "ga ana tjeter eshte e'he si )ikenisje )rej +est-effortF  sher+ime(e 'he )araqet ni(elin me te larte te o0. 

0htegu 0htegu 0htegu

/E0C

/E0C

0htegu /E0C

/E0C

T ; 1 h i z a e s .

0htegu

0htegu

. e s a z h i / E 0 C /eser(imi i Ka)acitetit 2igura 3%. /0C

Derguesi

arresi

2igura 3$6. /0C-/e0erCation rotocol

22.3

!rjetat V8rt>aa< Pr8@ate NetG;r=1)likacionet e m+rojtura 0hfr&tzues nterneti

nternet

Kanale te sigurta /1D0 ser(eri

0 lokal

0hfr&tzues nga 'istanca

2igura 3$4. C"

Kjo )unon ne shtresen e trete, ne , )or mun' te )unoj e'he ne shtresen e #, ne forme te tunelime(e. Elementet e C"

23.

A<8=a:8;9et 9e I9ter9et

23.1

Te<9et  

un'eson qasje login! ne rrjete )rej 'istance ne)ermes T*. Kjo kr&het )ermes numrit te )ortes #5 ne T*

Terminal i@ 0hfr&tzuesit 1)likacioni Lokal

Lokal

klienti

0er(eri Terminal (irtual

Terminal (irtual T* li'hja

T*A@

T*A@

2igura 3$%. Telnet Klienti i Telnetit ne terminal ha)e shtegun )er te kontaktuar ser(erin e Telnetit. ra, k& klient )ranon kerkesat )rej shfr&tzuesit 'he i )ercjelle tek ser(eri. oashtu, i njejti klient i )ranon )ergjigjet )rej ser(erit the ja )ercjelle shfr&tzuesit.

23.2

FTP  

un'eson transferimin e fajla(e ne mes te shfr&tzues(e 'he a)likacione(e. 2T e )er'ore T* )er te krijuar li'hjen ne mes te shfr&tzuesit 'he ser(erit.

0istemi @ 2T clientit

0istemi @ 2T ser(erit

0er(eri 2T

Klienti 2T T*

Terminali @ shfr&tzuesit

Li'hja T*

T*

Li'hja T* )er te 'hena

@

2igura 33$. Z)erimi i 2T

o'eli klientAser(er @ 2T-s



Kontrolla klient client control! li'het me kontrollen ser(er ser(er control! 'uke e )er'ore nje li'hje T*, kurse )jesa tjeter e n'are )er transferin e te 'hena(a )er'ore li'hje tjeter te (ecante.  0htegu )er kontrolle sinjalizim! m+etet ha)ur gjate tere kohes, kurse shtegu )er te 'hena mun' te m+&llet 'he te ha)et e'he nje tjeter )er transferime tjera.  0htegu i kontrolles m+etet ha)ur )er nje )eriu'he joakti(e (aresisht nga koha e konfiguruar, qe zakonisht eshte 7 minuta. "ese asgje nuk n'o'he gjate kesaj kohe, )ra nese shtegu i te 'hena(e nuk eshte )er'ore )er 7 minuta ateher te '& shtigjet m+&llen.

Klient 0istemi Te 'henat

0er(er 0istemi

*ontrolla Kontrolla Li'hja T*

orta #3

Te 'henat orta #$

Li'hja T* )er te 'hena

T*A@ Li'hjet me 2T )er kontrolle 'he te 'hena 2igura 333. Li'hjet me 2T )er controlle 'he te 'hena

2igura 33#. 2orma e 2T

23.3

TFTP,Tr8@8a< F8
T2T 0T 

T* D  nternet Link 0ht . 2izike r 2igura 335. 1rkitektura e T2T

23.%

MTP   

0T-0im)le ail Transfer rotocol, eshte nje meto'e, a)likacion )er trasnferimin e )ostes elektronike. E'he kjo e )er'ore T* si shtrese trans)ortuese ne )orten #7. nterfejsat user interface! (aren nga rrjetat lokale 'he konfigurimet. Disa kerkojne qe te futet a'resa se)ari e man'ej )orosia C0, "X_!, kurse 'isa kerkojne )orosia se)ari e man'ej a'resa 0 Zutlook, *om)user(e!.

23.%.1

MTP0 Ar=8te=t>ra

0T

T* @nternet Link 0htr. 2izike

2igura 33>. 1rkitektura e 0T

23.%.2

MTP0 Pr;:e>ra e ;er8m8t Terminal 1

0istemi B orta #7

Klienti 0T 0er(eri 0T

0er(eri 0T Klienti 0T

orta #7

0istemi 1 o'eli klient Aser(er  0T

-s Terminal B

Terminal *

2igura 337. o'eli i 0T  

Komunikimi i )are 'uhet te jete ne mes te shfr&tzuesit 'he agjentit ne s&stem klienti! jesa ne hea'er 'uhet te 'uket si me )oshte:

To:K/10",XhaferXhafer.Krasniqi@tt'.neceur.comI, 2rom: 0a=&er,/o+ert ro+ert.sa=&er@=com.co.ukI cc: /ZBE/T " B/Z9" +cc: Date: 36A>A$3 33:$3 0u+ject: /E: this e(ening

23.%.2.1

F>9=8;9et e aje9t8t te rt?>e8t +Uer ae9t

 

23.%.2.2

1gjenti asiston ne )rega'itjen e )orosise 'he e n'erton formatin e )orosise nga informatat e marra nga shfr&tzuesi. orosia e formatuar )er+ehet nga hea'er, si me )are 'he )jesa kr&esore )er te
F>9=8;9et e =<8e9t8t MTP +MTP :<8e9t     

23.%.2.3

Klienti 0T i merr )orosite nga rreshti te 'erguara me )are nga agjenti i shfr&tzuesit. Caresisht nga 'estinacionet, klienti 0T e ha) nje T* li'hje me ser(erin 0T. Klienti i 'ergon te gjitha a'resat nje nga nje tek ser(eri i 0T 0T i )ergjigjet me nje ZK )er secilen a'rese te marre nga klienti asi qe te jene 'erguar te gjitha a'resat, klienti e 'ergon nga nje ko)je te )orosi(e tek te gjithe ser(erat e 0T me li'hje T*. Te gjithe ser(erat 'ergojne nga nje ZK, 'he )rej ketu )ushon )ergjegjsia e klientit )er )orosite.

F>9=8;9et e MTP er@er8t 

23.%.2.%

 merr )orosite e 'erguara nga klienti 'he i (en'ose ne rresht te kuti(e te )orosi(e mail+o
F;rmat8 8 area@e er MTP 

23.%.2.)

Emri i shfr&tzuesit@'omain.name: O Emri i shfr&tzuesit eshte a'resa e kutise se )orosi(e ne host-in 'estinuese. O Emri i 'omenit eshte emri i 0T ser(erit ku 'uhet te shkoje )orosia. O jesa e fun'it )as )ikes ne emrin e 'omenit eshte nje )rej com+inime(e me )oshte, (aresisht nga nat&ra e +iznesit:  .com  .net  .go(  .org  .e'u  a)o ko'et )er (en'et e n'r&shme jashte 1merikes.

A@a9:8m8 8 MTP me @et8 te reja0 MIME 

E - ulti)ur)ose nternet ail E


23.)

HTTP    

23.).1

E - ri(ac& Enhance' ail, eshte e'he nje (eti tjeter qe i eshte shtuar 0T )er te mun'esuar: O )rotektimin e )jese(e te e<)ozuara, -(etem marresi i )ara)are mun' ta le
;TT - ;&)erTe (e)rime: O ;a)ja e li'hjes: c'o kerkese e +ere nga klienti e ha)e nje li'hje )ermes T* me ser(erin 'uke e shfr&tzuar )orten 4$ 'he a'resen e =e+ site /L-uniform resource locaters!. O Kerkesa e sher+imit request the ser(ice!: kjo kerkese )erm+an ;TT hea'er qe i 'efinon meto'at )er transaksion:  SET: e terhjeke /L e kerkuar  ;E1D: i terhjeke informatat )er ;TT hea'er )rej /L  Z0T: 'ergon te 'henat tek /L s)ecifik  T: (en'ose te 'henat e )ostuara ne /L te caktuar O ergjigjja: ser(eri e 'ergon nje mesazh qe )ershkruan gjen'jen e transaksionit, llojin e te 'hena(e 'he (ete te 'henat O +&llja e li'hjes: asi qe c'o gje eshte terhjekur li'hja m+&llet .

Ar=8te=t>ra e HTTP

;TT

;TT ort 4$

ort 4$

T*

T* rotokoli 8

rotokoli 8

@ 2igura 338. 1rkitektura e ;TT

@

23./

Ma9aj8m8 8 rrjeta@e,NetG;r= Ma9aeme9t anagjimi i rrjeta(e eshte nje sistem qe mirret me kontrollen 'he funksionet m+ikq&erse ne rrjeta telekomunikuese. 0i)as forumit n'erkom+etar te stan'ar'e(e, 0Z, sistemi i managjimit te rrjeta(e )er+ehet )rej 7 fusha(e te me'ha:     

23./.1

NMP , 8m
  

23./.2

K& sistem eshte nje )rotokol ne shtresen a)likuese qe mun'eson kem+imin e informata(e ne mes te )ajisje(e ne rrjete. 0" mun'eson a'ministratoret e rrjetes me i kontrollu )erformancat e rrjeta(e, ti gjejne 'he ti zgje'hin )ro+lemet ne rrjeta, 'he te )lanifikojne rritjen e rrjeta(e 0" eshte )jese e sistemit T*A. 0" )ra )araqet frame=orkin e )ergjithshem te managjimit te rrjeta(e 0" eshte zh(illuar nga ET2

Pe NMP4        

23./.3

anagjimi e 'efekte(e -2ault management anagjimi i konfiguracione(e - *onfiguration management anagjimi i sigurise - 0ecurit& management anagjimi i )erformanca(e - erformance management anagjimi i llogari(e - 1ccounting management

Te managjoje shume rrjeta fizike te afruara nga shume manufakturues te n'r&shem- siq eshte nternet Te +eje a'resimin e )ajisje(e ne rrjete Te caktoje )rioritetet )er komunikim Te instaloje soft(erin ne rrjeta Te u'heheqe me te 'henat Te u'heheqe me rrjetin e furnizimit elektrik ne rrjeta Te n'ermjetsoje 'he komunikoje me +azen e te 'hena(e )er managjim iB! te )ajisje(e ne rrjeta 0" gjithashtu merret me tra)sF-mesazhet qe )araqiten gjate o)erimit 'he qe e lajmerojne stacionin e managjimit te rrjetes )er n'o'hite, siq jane ramja e rrjetit te furnizimit 'he funksionimi i sistemit me +ateri.

tr>=t>ra e m;e<8 8 NMP OSI

SNMP

1))lication resentation

0"

0ession

Trans)ort

Trans)ort

"et=ork

nternet

Data Link

"et=ork interface h&sical

h&sical

2igura 336. o'eli i 0"

23./.%

K;m;9e9tet e NMP , 0istemii . enagjimit

.anagjeri

Data+ase i .anagjimit

Elementete kontrolluara

1gjenti -rotokolii rrjetes

Data+ase Z+jektet i .anagjimite kon trolluara

2igura 334. Kom)onentet e 0"-s

23./.)

M;e<8 8 NMP,

;ost 1gjenti

1gjenti ser(er

nternet ser(er

ser(er

1gent

1gent ser(er ro<& 1gent

ser(er 1gent

1gent

klienti " 0

klienti

;ost

;ost

Konsola e managjimit

" 0

o'eli klientAser(er i 0"-s

2igura 33%. o'eli i 0"

23././

Ver8;9et e NMP e ;era:8;9et e r;t;=;
23././.1

Oera:8;9et e NMP@1     

23././.2

&et!e>et -)er'oret nga "0 )er te terhjekur nga nje agjent shifren e n'onje koman'e )er n'onje o+jekt ne rrjete. &et!e;9e , )ergjigja qe 'ergohet )er te kth&er koman'en e n'onje o+jekti se+ashku me shifren e saj &etNet , )er'oret nga "0 )er te terhjekur shifren e koman'es se o+jektit te ar'hshem in ta+elen ose listen e nje agjenti et , er;ret 9a "0 me i caktu shifrat e koman'a(e te o+jekte(e m+ren'a nje agjenti. Tra , eshte nje koman'e qe )er'oret nga agjenti )er te alarmuar sistemin e managjimit )er n'onje ngjarje ne rrjete.

Oera:8;9et e NMP@2     

&et!e>et , njejte si me )are ne 0"(3 &et!e;9e , njejte si me )are ne 0"(3 &etNet , njejte si me )are ne 0"(3 et , njejte si me )are ne 0"(3 Tra , njejte si me )are ne 0"(3, )or formati i mesazhit 'allon )ak.

 

23.7

&etB><= , )er'oret nga "0 )er te terhjekur nje sasi te ma'he te informata(e siq eshte shume rreshta te nje ta+ele. 89;rm , lejon nje "0 te 'ergoje informata m+i )ro+lemet e n'r&shme tek nje "0 tjeter 'he )ranon )ergjigje.

A!P,Are !e;<>t8;9 Pr;t;:;< Eshte nje )rotokol qe i )ershtate a)o inter)reton a'resat )rej at&re me +aze te s ne ato te Ethernet-it. 1''ress /esolution rotocol 1/! n'o'het ne gj&smen e )oshtme te shtreses se rrjeta(e "et=ork La&er!. ra eshte nje mekanizm )er )asq&rimin e a'resa(e ne mes te a'resa(e logjike te rrjeta(e 'he a'resa(e te 1* e'ia 1ccess *ontrol!. K& )asq&rim eshte i ne(ojshem )asi qe a'resat e 1* 'allojne )rej at&re te rrjeta(e )er nga formati. 1'resat 1* a)o siq njihen si a'resa fizike a)o a'resa te Ethernet-it jane >4 +it, kurse ato me +aze  jane 5# +itesh. Kur +ehet k& )asq&rim, informatat ruhen ne memorje te )erkohshme qe quhet 1/ cache. Kjo eshte nje memorje 'inamike qe i m+ane keto informata (etem )er 3#$ sekon'a.

23.7.1

8 ;er;9 A!P4 er te komunikuar me nje kom)juter tjeter ne rrjete, )rotokoli 1/ kontrollon memorjen 1/ cache! me )a nese ka n'onje a'rese te Ethernet-it )er  a'resen )erkatese. "ese nuk ka, ateher 1/ 'ergon nje )aket )er te )&etur te gjithe kom)juteret ne rrjete nese n'o'het a'resa e Ethernet qe i )erket a'reses )erkatese te s, siq shihet ne figuren e me)oshtme.

2igura 3#$. 1/-1''ress /esolution rotocol

Kom)juteri qe e ka ate a'rese te Ethernet-it )ergjigjet me )ergjigje kjo eshte a'resa ime e s 'he kjo eshte a'resa ime fizike.

0hem+ull: mun' te sht&)ni i)config Aall ne 'os )rom)t 'he 'o te gjeni a'resen e Ethernet "*! si 'he a'resen fizike )er =ireless.

2igura 3#3: 0hem+ull i 1/ htt):AA===.net-seal.netA)o)u)d=in'o=.)h)_ai'G36!

2%.

IP@/,Ver?8;98 8 / IP 

Z)cionet e )ermen'ura me heret si a'resimi me su+net, "1T 'he *D/ e z+usin )ro+lemin e numrit te limituar te a'resa(e 'eri 'iku )or nuk eshte zgji'hje afatgjate.



(8 eshte nje zgji'hje afatgjate e cila eshte 'efinuar me 3#4 +its.



er 'allim )rej (erzionit > qe kishte rreth > miliar' a'resa, (erzioni 8 eshte rreth 4<3$#4 me shume se (erzioni ekzistues, )ra gjithsejt ka rreth 5$ <3$ 56 a'resa.



(8 /2* #>8$! ka 'isa (ecori te shtuara, )or nga ana tjeter ne 'isa as)ekte eshte e'he thjeshtuar, )ra hea'er ka me )ak fusha me )arametra. Eshte tentuar qe c'o gje qe nuk ka )unuar mire ne (> te lihet jashte hea'er ne (8.

2%.1

Nerr8met =re;re te a;t>ara er IP@/ 

/ritja e mun'esi(e sa i )erket rrugetimit routing! 'he a'resimi



/ritja e numrit te a'resa(e nga 5# +it ne 3#4 +it



ermisimi i shkallzimit te rrugetimit routing! shumekaheshe multicast! 'uke e rritur fushe (e)rimin 'he rolin e fushes )er multicast a'resat.



0htimi i nje lloji te ri te a'resa(e te quajtur an&cast a''ressF, )ra qe i'entifikon gru)in e )ajisje(e ku )aketa e 'erguar tek an&cast a''ressF shkon +ile se)aku tek nje )rej ket&re )ajisje(e.



Thjeshtimi i formatit te hea'er



?(oglimi, a)o e(itimi i 'isa fusha(e te )ane(ojshme ne (>



ermisimi i )erkrahjes se o)cione(e



"'errimi i ko'imit )er o)cionet e  hea'er qe te mun'esojne ri'irektim me efikas, me fle


un'esite me te me'ha )er qualitetin e sher+ime(e



/ritja e mun'esi(e )er etiketim la+eling! te )akete(e qe ju takojne gru)e(e te n'r&shme 'he qe mun' te kene trajtime te n'r&shme



un'esite e autenticitetit 'he anes )ri(ate



E


?e(en'simi i TTL-Time To Li(e me fushen ;o)-Limit



aketi maksimal ne (> ishte #38, kurse ne (8 mun' te shkoje e'he 'eri ne >SB, )or kjo eshte o)cionale.



Kualiteti i sher+ime(e o0! eshte i )ermisuar 



0iguri me te mire 

2%.2

nstruksionet )er o0 jane te futura ne hea'er te (8

e 0ec enkri)tim

F;rmat8 8 IP@/ eaer "jesia e te 'hena(e ne (8 njihet si )aket me shume se sa 'atagram siq ishte rasti tek (>. (8 +&tes!

hea'er

>$ E
bb

E
a&loa' D!

jese e 'omos'oshme e (8 eshte (8 hea'er, kurse hea'eret tjere jane o)cional.

2%.3

tr>=t>ra a IP@/ eaer 

Ver?8;980 i'entifikon (erzionin e s.



Et8=eta e rrjeje,2( +its 2lo= La+el!: mun'eson mani)ulimin me llojet e sher+ime(e. ?akonisht )er'oret kur kerkohet men&re e (eqante e )er'orimit nga ruterat.



&jat8a e 89;rmate : sikur se ne (> e'he kjo eshte 38 +iteshe qe 'o te thot, gjatsia e informates eshte 'eri ne 87757 oktet. Kur (lera eshte $ kjo tregon se informata eshte me e ma'he jum+o! se 87757 oktete.



Heaer 8 arem +Net Heaer- : i'entifikon hea'er-in e ar'hshem, qe nganjeher mun' te i'entifikoje numrin e )rotokolit, ).sh. 8 )er T*, 'he 36 )er D.



L8m8t8 8 aa@e +H; L8m8t-: eshte 4 +iteshe qe )araqet numrin ma


Areat et89>ee e te ;r8j89e : keto jane )ra 3#4 +iteshe

6 87 >5 # 3 $ 6 87 >5 # 3 $ Cersion riorit& Traffic class a&loa' Length

6 87 >5 # 3 $ 2lo= La+el "e
6 87 >5 # 3 $ ;o) Limit

0ource 1''ress

 ;ea'er

Destination 1''ress

 'ata

2igura 3##. 2ormat i (8 hea'er

2%.%

Ete98;9et tee te IP@/ •

;ea'er )er o)cionin ;a)-)as-ha)i ;o)-+&-;o) Ztions ;ea'er! o

•

erm+an informata shtese o)cionale qe nese eshte )rezent 'uhet kontrolluar nga c'o router

2ragment ;ea'er o

un'eson fragmentimin e )aketit nga kom)juteri i origjines (aresisht nga mun'esite e rrjeta(e gjate trasnmetimit )er ma'hsine e )aketit

•

/outing ;ea'er o

•

Destination Z)tions ;ea'er o

•

2%.)

erm+a erm+an n inform informata ata )er 'isa 'isa )rej )rej kom)ju kom)jutere tere(e (e )ergja )ergjate te shtegu shtegutt te informates

erm+a erm+an n inform informata ata shtese shtese o)cion o)cionale ale qe nese eshte eshte )rezen )rezentt 'uhet 'uhet kontrolluar nga kom)juteri 'estinues

 'izajnuar me men'je ne telefonat mo+il, )ra qe mun'eson roamingAkalim ne mes te rrjeta(e )a e hum+ur  a'resen.

Pree9t8m8 8 IP@/ area@e (8 lejon tri lloje te a'resa(e:

•

nicast o

•

1n&cast o

•

aketi i 'erguar me kete lloj a'rese 'ergohet tek interfejsi qe kjo a'rese e i'entifikon

aketi i 'erguar me kete lloj a'rese 'ergohet tek nje )rej interfejsa(e qe kjo a'rese e i'entifikon

ulticast o

aketi i 'erguar me kete lloj a'rese 'ergohet tek te gjitha interfejsat qe kjo a'rese i i'entifikon



resent resentimi imi +ehe +ehett )ak a shum shumee ne men& men&re re te njejt njejtee me (> (> (etem (etem se ne ne (8 (8 eshte shume me e gjate, )ra <:<:<:<:<:<:<:<, ku c'o < )araqet nje numer te ko'uar 38 +itesh ne he


"je shem+ shem+ull ull kisht kishtee me qene: qene: $:$:$: $:$:$:$:$ $:$:fff :ffff:c$ f:c$$3: $3:387 387,, a)o mun' mun' te shenoh shenohet et e'he si ne (ijim: ::ffff:c$$3:387.

2%./

!r8tja e 8>r8e 9e IP@/



er er ti elimi eliminu nuar ar 'o+esi 'o+esite te qe i ka (> sa i )erke )erkett siguri sigurise, se, (8 (8 i merr merr '& e
(8 hea'er me autenticitet, k& mekanizm qe mun'eson autenticitetin 'he integritetin integritetin e (8 'atagrame(e. 'atagrame(e. K& e
O

(8 hea'er me siguri gjithe)erfshires, k& mekanizm ofron integritetin 'he +esueshmerine e (8 'atagrame(e. E'he k& eshte i )a(arur nga algoritmi i )er'orur ne kete sistem.

2%.7

M8r8m8 rej IP@% 9e IP@/



E'he E'he )se ne 'ukj 'ukjee te )are )are 'uke 'ukett thje thjesh shte te,, migr migrim imii esht eshtee )ro+ )ro+le lem m )asi )asi qe shtresat e larta jane te shkruara 'he 'izajnuara )er a'resat 5# +itshe.



"ga ana ana tjeter tjeter,, (8 (8 nuk nuk ka mekan mekanizma izma qe qe te m+aje m+aje kohe kohen n maksim maksimale ale te jete jetess se )aketit m+ren'a kohes se )ara)are. Kjo ne (8 'uhet te +ehet ne shtresa me te larta

1lgoritmet qe )er'orin numrin ma$ +&te ne (> 'uhet te )ershtaten ti )er'orin 8$ oktete )er (8

2). 2). 2).1

TeI! dhe ap$ikacioneve

Asp Aspek ekti ti i 5iz 5izne nesi sitt

VoiP Ava Avanc nci ie et ne ne tekn tekno o$og $og#ine #ine e perpuniit te sin#a$it dig#ita$< ;ode=et ;ode=et

N#e rr#ete e integruar

;o ;op#ute p#utere rett e "u/i "u/i g#ith g#ithn# n#e e e te te adh adhe

2igura 3#5. oti(imi )er Co

2).2

&je9ja e=?8t>ee e rrjeta@e te te e9a@e e te
!83

!83

!hone

!STN> iSD>--

!hone

!hone

!hone

!hone

?AN

2igura 3#>. D& rrjeta te n'ara D rrjeta te 9ara

O O

2).3

/rjeta e te 'hena(e O interneti /rjeta telefonike- 0T"

Ar=8te=t>ra e r;t;=;
 

;.5# ;.5#5 5 - nje nje )ro )roto toko koll i zh( zh(il illu luar ar nga nga TT-T T 0 - nje nje )rot )rotoko okoll )er )er multi multime' me'ia ia i zh(ill zh(illuar uar nga nga ET2 ET2 SDP

H.323

RTSP

Media

SIP

RTCP

TCP

RTP

RSVP

UDP

IPv4, IPv6

2igura 3#7. rotokolet sinjalizuese te telefonise )ermes nternet-it

2).%

Pr;t;=;
;.#>4 ;.#>4 - nje nje )roto )rotokol kol nga T-TA T-TAeg egaco aco )er S 'he S* B** B** - B** B** eshte eshte nje )rot )rotoko okoll i 'ale 'ale nga 0 0.. Eshte Eshte 'izaj 'izajnua nuarr (etem (etem qe ne men&re te lehte ti )er'ore mesazhet e kontrolles se thirrjes )a n'errime te me'ha 0 0 - "je "je )ro )roto toko koll i +azu +azuar ar ne ne 006 006 )rot )rotok okol olin in



2).)

ta9aret er =;mre8m89 e ?er8t Standardi

Brezi

Co!re"ioni

Mo"trii

Pre#iziteti

S$!e%te"ia

&ua'iteti

ne Bit (.)11

'@@ -('@@ 7z

u-$a1 !CM

(.)2*

'@@ -('@@ 7z

CS -ACE!

6 k7z

6 k7z

6 5its

+) k5ps

Te$e"onik

6 5its

6 k5ps

A"er Te$e"onik

(.)2*a

'@@ -('@@ 7z

CS -ACE!

6 k7z

6 5its

6 k5ps

A"er Te$e"onik

(.)23

'@@ -('@@ 7z

ACE!>

6 k7z

varia5$e

*4( k5ps

M!M. +udio CD

'@-'@@@@ 7z

inear !CM

A"er Te$e"onik

))4& k7z

&+ 5its

&)@@ k5ps

CD kua$iteti

Ta+ela 7. 0tan'ar'et kr&esore )er kom)resimin e zeri



&.711 O Eshte me i njohuri ne kon(ertimin 'igjitalA0T" 'he 'he anasjelltas. O Ka qene ne )er'orim )er nje kohe te gjate O Ka 'ale nga gru)i )unues T-T 0S37 0S37



&.72' O Kualiteti eshte i afert me telefonine e sotshme me sh)ejtesi )rej (etem 4k+)s. O er'oret ne sistemet cellulare O Kjo sh)ejtesi mun' te z(oglohet e'he me shume, )ra ne >k+)s nese )er'oren teknikat e kom)ani(e )ro)rietar&! 'uke i eliminuar qetsine gjate te folurit.

2/.

#; 9e ar=8te=t>re9 e I9ter9et te
2/.1

F;rmat e #; 9e I9ter9et te








L<;j8 8 erb8m8t +Te ; er@8:e- !;>t89 O Eshte nje fushe )rej 4 +itesh ne  hea'er qe 'efinon )rece'encen 5 +it! 'he (onesat, leshueshmeria through)ut!, +esueshmeria te gjitha nga nje +it. O omentalisht jo te gjithe routerat e )erkrahin kete mekanizem INTE!V - 1rkitekture e integruar e sher+ime(e O shkallzim i limituar i rrjetes O )er'ore /0C )er reser(imin e resurse(e DIFFE!V - 1rkitektura me sher+ime te 'iferencuara O "e )er'orim te gjere, 'he rrjeta mun' te shkallzohet !VP - /esource /eser(ation rotocol. O /eser(on ka)acitetin )er shtigje s)ecifike. O "uk mun' te garantohet se reser(imi mun' te kr&het )lotsisht (aresisht nga ka)aciteti i rrjetes O 0hume i )eshtatshem )er Ci'eo*onferencing, 0injalizim. COP - *ommon Z)en olic& 0er(ice O Eshte nje mekanizm qe 'efinon sjelljet e shfr&tzues(e ne rrjete

27.

Pr;t;=;ee

27.1

H.323 'eja for ;.5#5 ka filluar ne T-T q&sh ne (itin 3%%8 si nje sher+im telefonik )er rrjetat locale )a kualitet te sher+ime(e. ;.5#5 eshte me shume si nje arkitekture e tere )er nternet telefonine 'he jo nje )rotokol s)ecific.  

 

27.1.1

;.5#5 eshte )rotokol nga familja e rekoman'ime(e te T-T ;.5#5 eshte nje stan'ar' qe +ene s)ecifikimin e kom)onente(e, )rotokole(e 'he )roce'ura(e qe mun'esojne komunikimin e sher+ime(e te multime'ias, siq jane au'io me real-time, (i'eo 'he 'ata )ermes -s. "je terminal i ;.5#5 mun' te jete nje * ose nje )ajisje ne (ete qe mun' te kete ;.5#5 )rogramin ;.5#5 *lient! 'he a)likacionet )er multime'ia ;.5#5 )unon se +ashku me tri )rotokole tjera: ;.##7A.%53 *all 0ignalling, ;.##7.$ /10 /egistration, 1'mission an' 0ignalling! 'he ;.#>7 e'ia *ontrol

Ar=8te=t>ra e H.323

0T"

hone Satekee)er

Sate=a&

@nternet

* ;.5#5 "et=ork /outer Terminal

2igura 3#8. 1rkitektura e ;.5#5 

&ate=eeer eshte nje njesi kontrolluese qe kontrollon te gjitha njesite tjera ne rrjete. Kjo njesi e +ene )erkthimin e a'resa(e E.38>A!, kontrollon )ranimin 'he )oashtu +ene kontrollimin e ka)acitetit. Kjo njesi gjithashtu +ene kontrollimin e thirrjes, shtegtimit 'he te sigurise.  &ateGa mun'eson +ashk)unimin me rrjetat tjera, 0*"- 0=itche' *ircuit "et=ork. Sate=a& )oashtu +ene kon(ertimin e )rotokole(e the me'ias te kerkuar nga rrjetat e n'r&shme.  MCU - ulti)oint *ontrol nit, mun'eson funksionimin e konferenca(e ne mes te tre e me shume )jesemarres(e.



27.1.2

Term89a<8 mun' te jete nje * klient qe e ka te instaluar )rogramin e ;.5#5

Pr;t;=;ara 9a H.323 

H.22).(#.'31 - *all 0ignalling: Kur nuk ka gatekee)er ne rrjete, keto sinjale +arten ne men&re te 'rejte ne mes te )ika(e te skajshme 'uke i )er'ore a'resat trans)ortuese te ketij sinjalizimi.

Kur gatekee)er eshte )rezent ne rrjete, komunikimi ne mes te )ika(e te skajshme 'he gatekee)er +ehet 'uke i )er'ore kanalet /10. 0injalizimi i thirrjes +ehet )ermes T* 

H.22).( - /10: Kanali /10 )er'oret )er komunikim ne mes te )ika(e te skajshme 'he gatekee)er, 'he i cili shkon )ermes D. ikat e skajshme e )er'orin kete kanal )er te i'entifikuar gatekee)er me te afert 'he me te cilin 'uhet te regjistrohen. Kjo mun' te +ehet 'uke e 'erguar nje mesazh )er te )&etur gatekee)er )er tu regjistruar. 1teher, gatekee)er )ergjigjet 'uke )er'ore )ergjigjen a'ekuate nese )ranon a)o refuzon te jete gatekee)er )er )iken e skajshme ne fjale



H.2%) e'ia 'he *onference *ontrol: k& )rotokol )er'oret )er te negocuar 'he (en'osur te gjitha kanalet e me'ias qe kalojne )ermes /TA/T* )asi qe te jete kom)letuar faza e kontrolles se thirrjes.



2igura 3#6. 0tak i rotokolit ;.5#5

27.2

IP 5 e8;9 I98t8at8;9 Pr;t;:;< 

Eshte zh(illuar ne ET2, /2* 5#83



Eshte nje )rotokol sinjalizues qe n'o'het ne shtresen a)likuese te mo'elit te references se nternet-it qe )er'oret )er inicimin, mo'ifikimin 'he m+&lljen e sesione(e ne mes te nje a)o me shume )jesemarres(e.



Kr&esisht )er'oret )er konferenca )ermes nternetit, telefoni, )rezence, lajmerimin e ngjarje(e 'he mesazhe(e te 'rejt )er 'rejta nstant essaging!. ra, eshte nje )rotokol qe u mun'eson '& skaje(e a)o '& )ika(e te skajshme te kem+ejne informata me'ia!.



Eshte nje )rotokol me +aze klient-ser(er, ne format te
 

0 )erkrahAmun'eson E, 'he fushat e hea'er te ;TT un'esia e im)lementimit eshte shume e lehte 'uke i )er'ore gjuhet siq jane Ua(a, Tcl an' erl.



un'esia e korrektimit 'e+ugging! )oashtu eshte e lehte, 'he eshte nje )rotokol qe karakterizohet si shume fleksi+il 'he i )asur me )arametra shtese e
27.2.1

Pe IP ete 8 re9e8em4 2aktoret kr&esor qe e +ejne 0 te ren'esishem jane: 

un'eson zgjerim te lehte te rrjetes  'uke qene se )unon ne )rinci)in klient-ser(er 'he ka arkitekture te 'istri+uar



un'eson re-shfr&tzimin e kom)onente(e  ka ne )er+erje )rotokolet e zh(illuara gjer me tani ne ET2, siq jane E, /L, 'he 0D



Eshte )rotokol i thjeshte 'he gjithnje )unohet ne )arimin qe k& te m+etet )rotokol i thjeshte



un'eson intero)era+ilitetin 

Kjo 'o te thot se k& )rotokol )unon a)o komunikon mire me )rotokolet tjera, a)o me )rotokolet tjera te o)eratore(e tjere.

27.2.2



un'eson fleksi+ilitet  )a(arsia nga lloji i arkitektures  )a(arsia nga skenari i im)lementimit. Kjo u mun'eson o)eratore(e te kene fleksi+ilitet ne im)lementimin 'he )er'orimin e )rotokole(e.



un'eson zgjerimin 'he kom)letimin e (et )rotokolit me (eqori 'he )arametra tjere  0 ka mun'esi te me'ha te zgjerimit te funksione(e 'he e
Ar=8te=t>ra e IP0 =;m;9e9tet 0 si )rotokol eshte nje soft=ar qe mun' te n'o'het ne *, ne D1-ersonal Digital 1ssistant! a)o ne n'onje terminal tjeter. icrosoft X e ka te instaluar 'he (jen me s&stem o)erati(. Elementet kr&esore te 0 )er te funksionuar jane si ne figuren e me)oshtme.

Location 0er(er

ro<&

ro<&

@ "et=ork /outer /outer

0@ terminal

/e'irect 0er(er

0@ terminal

2igura 3#4. Kom)onentet e 0

UAC +>er ae9t :<8e9t- - a)likacion i thirresit qe inicon 'he gjeneron kerkesen )er te ha)ur nje thirrje a)o session.

Kjo kerkese i 'ergohet ser(erit te 0. K& lloj a)likacioni eshte (etem nje soft=ar i instaluar ne terminal. E luan rolin e 1* (etem 'eri sa inicon thirrje, )or nese )ergjigjet ne n'onje thirrje ateher roli n'erron ne 10, qe s)jegohet ne (ijim. UA +>er ae9t er@er- - )ranon 'he )ergjigjet ne 0 kerkesat ne emer te klienta(eN )ranon, ri-'rejton ose refuzon thirrjet.

E'he k& eshte nje a)likacion logjik 'he zgjate (etem 'eri sa kr&het nje transakcion. Kete rol, )ra si ser(er )er aggentin e shfr&tzuesit 10! e ka (etem nese )ergjigjet ne n'onje kerkese te +ere nga 1*. "e te kun'erten, nese inicon thirrje, ateher e merr rolin e 1*.

/olet e ket&re '& entitete(e, 1* 'he 10 jane te 'efinuara m+i +aza te transakcione(e. IP term89a<8 - i ngjajshem me ;.5#5 terminalin 'he mun'eson komunikim te '&anshem me nje tjeter entitet te 0.

1* n'o'het ne kete terminal. Pr; er@er8 - )erm+an 1* 'he 10N kontakton nje ose me shume klienta ose ser(era fqinje 'he e )ercjelle kerkesen )er thirrje me tutje.

ro<& ser(eri nuk inicon thirrje )or (etem )ergjigjet ne thirrje te inicuara )rej agjentit te shfr&tzuesit. E (etmja gje qe inicohet )rej ro<& ser(erit eshte koman'a )er te anuluar sesionin *ancel!. ro<& ser(eri )oashtu nuk ka mun'esi te mani)uloje me me'ia, )or (etem me sinjalizim. ro<& ser(eri mun' ta ri-'rejtoj re-'irect! n'onje kerkese )erj agjente(e ne 'isa 'rejtime 'he a'resa te n'r&shme er@er8 me m>9e8 !8,rejt8m8 re'irect ser(er! - )ranon 0 kerkesat, )asq&ron ma)s! a'resat ne zero ose ne me shume a'resa te reja 'he i kthen keto a'resa tek klientat.

K& ser(er )ranon kerkesat nga 0, 'he nese nuk jane )er ate ser(er, shiqon ne ser(erin )er lokacion )er a'resen e kerkuar 'he ja kthen )ergjigjen agjentit a)o inicuesit te thirrjes, )or nuk e )ercjelle kerkesen tek 'estinacioni )er 'allim )rej )ro<& ser(erit.

er@er8 8 <;=a:8;98t Location ser(er!N ofron informata )er lokacionin e thirresit te cilat informata ua 'ergon ser(era(e te ri-'rejtimit 'he ser(era(e ze(en'esues )ro<& ser(era(e!. er@er8 8 rej8tr8m8t

K& ser(er +ene regjstrimin e shfr&tzues(e emrat e te cile(e man'ej )ercjellen tek ser(erat tjera )er tu (erifikuar nese ata jane )ersonat qe ata thojne se jane 'he nese kane te 'rejten me i )er'ore sher+imet e ofruara nga rrjeta. IP &ateGa

Sate=a& e 0-it )er'oret )er te mun'esuar li'hjet ne mes 0 'he rrjeta(e tjera jo-0, si +ie fjala ;.5#5, 0T" etj.

27.2.3

Met;at e IP +IP Met;-

eto'at jane (eqoriteAti)aret kr&esore te )rotokolit 0 me te cilat 0 o)eron. eto'at kr&esore jane si me )oshte:            

"CTE 1*K BE *1"*EL ZTZ"0 "2Z 0B0*/BE /ES0TE/ "ZT2 /1*K *ZET /E2E/

INVITE

nicon thirrjen, )ra fton )alen tjeter ne nje sesion thirrje! a)o )oashtu fton )alen tjeter qe te mo'ifikoje n'onje sesion e
Konfirmon )egjigjen e fun'it 'uke i )er'ore numrat #$$ ZK. un' te )erm+aje e'he )jesen kr&esore te mesazhit message +o'&!. BE

erfun'on ose transferon thirrjen

2igura 3#%. "je shem+ull i thjeshte i 0 Ca9:e<

1n&lon )er)jekjen )er te ftuar 'iken' 'he cingerrimen. oashtu kjo )er'oret e'he nga ser(erat ro<& )er te anuluar n'onje kerkese tashme te anuluar a)o e'he )er te anuluar n'onje kerkese ne te cilen n'onje 'ege eshte )ergjigjur )oziti(isht.

2igura 35$. "je shem+ull i thjeshte i *1"*EL ne 0 I9; er'oret nga agjenti i shfr&tzuesit user agent! )er te 'erguar kerkesa a)o ftesa )er te folur tek n'onje tjeter agjent. "uk n'erron asgje, )ra nuk n'erron )erm+ajtjen a)o n'onje (eti tjeter te n'onje thirrje sesioni! ekzistuese, )or me shume e )lotson thirrjen me informata shtese. ra nuk eshte sikur re-"CTE.

>b:r8be

er'oret )er tu informuar rreth )ranise se tjere(e ne rrjete. Kjo i 'ergohet 0 ser(erit )er te treguar 'eshiren e 1* se 'on te 'ije )er statusin e nje sesioni s)ecific. Ot8;9

Ceti te )erkrahura nga ana tjeter, )ra nga )ala qe thirret 'he )er'oret )er te )&etur n'onje ser(er a)o agjentin e shfr&tzuesit user agent! )er mun'esite qe ata i kane 'he )er gatishmerine e t&re )er te ofruar sher+ime !e8ter

/egjistrimi me ser(erin e lokacionit me te cilen meto'e shfr&tzuesi 1*! 'eshiron ta lejmeroje kete ser(er 'he tia ja)e informatat rreth a'reses  'he /L nifie' /esource Location! )ermes se cila(e k& shfr&tzues mun' te )ranoje thirrje. ra, regjistrimi +ehet me qellim )er te )ranuar thirrje 'he jo )er te +ere thirrje.

/egjistrimi +ehet )oashtu )er te shl&er a)o larguar 'etalet e lokacionit te 'eritashem, )ra c'o regjistrim i ri e m+ulon 'he i +ene te )a(lefshme regjistrimet e kaluara N;t8

Kjo meto'e )er'oret nga 10 e cila i 'ergohet thirresit 1*! kohe )as kohe )er te treguar gjen'jen e sesionit )er te cilen ai thirres ka a)likuar a)o eshte 'uke e shfr&tzuar P!ACK

Kjo meto'e )er'oret (etem )er te konfirmuar )ranimin e n'onje )ergjigje 3<<, )er(eq 3$$ e cila tregon se telefoni eshte 'uke cingerruar! 'erguar nga 10. ra, nese 1* e shtron nje kerkese e cila shkon tek 10, 'he 10 i )ergjigjet 1* 'uke thene se kerkesa e juaj ka ar'he me < numer te sekuences, ateher 1* i 'ergon nje tjeter confirmim, )or kesaj here /1*K )er ti thene 10 se ka arriture konfirmimi i juaj. COMET +:;98t8;9 are met-

eto'e qe )er'oret nga 10 )er ti treguar shfr&tzuesit se )arakushtet )er kualitetin e sher+ime(e jane )lotsuar !EFE!

er'oret )er ti treguar )ales tjeter, )ra )ales te thirrur qe 'efinohet )ermes nifie' /esource 'entifier O/!, qe te kontaktoje nje )ale te trete informatat e se ciles jane ne mesazhin /E2E/

27.2.%

IP eaer 5 Pjea =re;re F>a je9era
          

*all-D 'entiti i thirrjes! *ontact Kontakti! *0eq 0ekuenca e thirrje(e! Date Data! Encr&)tion Enkri)timi! E<)ires afati i kalimit! 2rom rej! /ecor'-/oute *aktimi i rruges! Timestam) Cenja e 'ates! To Tek! Cia (ia!

F>a e e9t8te@e 9e eaer

  

*ontent-enco'ing *ontent-length *ontent-t&)e

Ta+ela 8. 0 hea'er Disa nga )arametrat qe )er'oren me sh)esh jane )ershkruar me )oshte:

        

Ca<<ID O eshte emri a)o i'entifikimi i nje sesioni s)ecifik C;9ta:t O eshte a'resa ose kontakti )er )ersonin a)o thirresin qe mun' te kontaktohet me (one nese kerkohet C;9te9tLe9t O )araqet ma'hsine e mesazhit C;9te9tTe O )araqet llojin e me'ias, )ra fjala eshte nese eshte ze, te 'hena, (i'eo a)o 'icka tjeter Ce O )araqet sekuencen e thirrje(e. Eshte unike 'he )er c'o kerkese te re rritet )er nje. Fr;m O )araqet 'etalet e 'erguesit a)o thirresit qe inicon thirrjen >bje:t O )ershkruan nat&ren e thirrjes T; O )araqet 'etalet e marresit a)o )ales se thirrur qe )ranon thirrjen V8a - tregon shtegun )er te )ercjelle thirrjen

"ga shem+ulli i me)oshtem shihen keto )arametra: "CTE si):Krasniqi@BT.org 0A#.$ Cia: 0A#.$AD nec.com:7$8$ To:Xh.Krasniqi si): Krasniqi@BT.org! 2rom: aul 0mith [email protected]! *all-D: 3#5>7864%@nec.com *0eq: 3 "CTE 0u+ject: Lectures in rishtina *ontact:si):[email protected] *ontent-T&)e: a))licationAs') *ontent-Length:374 CG$ (erzioni! oGXhafer #4%$4>>7#8 #4%$4>>7#8 " > BT.org sGhone call su+ject! cG" > 3$$.3$3.3$#.3$5 connection! tG$.$ time! mGau'io >%36$ /TA1C $ me'ia! aGrt)ma) *A4$$$ attri+utes!

27.2.)

Mea?et e erj8je@e te IP +IP !e;9e Meae0humica e 0 mesazhe(e jane te n
27.2.).1

ergjigje qe tregon )rogress gjate thirrjes ergjigje finale, qe )erfun'on 0 transaksionin

Perj8je e tre;9 r;re jate t8rrje 

1 - )araqet kerkimin, cingerrimen, )ritja ne rresht

3$$ - Duke )ro(uar qe te kontaktohet )ala e thirrur. Kjo )ergjigje gjenerohet nga ser(eri ze(en'sues ro<&!

34$ - Duke cingerruar ringing! Kjo )ergjigje gjenerohet nga 10 qe i 'ergohet 1* 343 - Thirrja eshte 'uke u transferuar tek n'onje terminal tjeter 34# - Thirrja ne rresht 345 - Tregon )rogresin e thirrjes. Kjo i mun'eson 1* te n'egjoj cingerrimen, kur eshte linja e zene, ose )orosine )er te lene mesazhin

27.2.).2

Perj8je 89a9;9 IP tra9a=8;989. 

2 5 >=e

#$$ - ZK 

3 , tra9er8m +;rGar89,re8re:t8;9-

5$$ - 0hume zgji'hje kthehen si )ergjigje, si +ie fjala se )ersoni i kerkuar mun' te n'o'het ne kete a)o ne ate (en', ne kete a)o ate a'rese 5$3- ersoni eshte zh(en'osur 'he nuk n'o'het me ne kete a'rese 5$# - ersoni nuk n'o'het momentalisht ne kete a'rese 5$7- Kjo )ergjigje tregon se thirrja 'uhet transferuar tek ro<& 'he )rej at& mun' te gjin'et a'resa e kerkuar 54$ - Kjo )ergjigje tregon se )ala e thirrur 'eshiron te kontaktohet )ermes n'onje forme tjeter si +ie fjala email, )orosi a)o tjera. 

% , ab8met e =<8e9te@e 5 >et er>ar ra

>$$ - Thirrje e ga+uar, me ga+ime ne )jesen kr&esore >$3 - Thirrje e )a-autorizuar >$# - Thirrje )er te cilen 'uhet )aguar me )are >$5 - Thirrje e n'aluar >$> - ersoni a)o a'resa e )anjohur >$7 - eto'a e )er'orur nuk eshte e lejuar >$8 - Kjo tregon se kerkesa nuk mun' te )rocesohet, )asi qe nje fushe ne )jesen kr&esore 1cce)tF nuk eshte e )lotsuar >$6 - 1utenticiteti nga ana a ser(erit ro<& kerkohet, )ra thirresi nuk ka kaluar ne)er ser(erin ro<& >$4 - 1fati i kerkeses, a)o i qen'rimit ne)er ser(era ka kaluar >$% - Ka 'isa konflikte ne )jesen kr&esore >3$ - ersoni nuk ekziston >33 - Tregon se fusha ku kerkohet te )lotsohet gjatsia e mesazhit nuk eshte e 'hene >35 - Sjatsia e mesazhit shume e gjate )ran'aj e'he nuk mun' te )ranohet >3> - Sjatsia ose formati i a'reses )er tu 'erguar shume e gjate 'he nuk mun' te )rocesohet >37 - Kur mesazhi )erm+an llojin e me'ias qe nuk mun' te su)ortohet nga rrjeta 'estinuese, ).sh. (i'eo konferenca )ermes 0T"

2igura 353. Z)erimi i 0 ermes ser(erit ro<&

27.2./.2

Oer8m8 8 IP erme er@er8t me tra9er8mr88re=8;9

hotmail.com

Location ser(er

3

"CTE

5$# mo(e' tem)oraril& contact:
7

1*K
r e f a h <

k u . c a . l c k

5

kcl.ac.uk

8

"CTE
6

4

#$$ ZK 1*K
2igura 35#. Z)erimi i 0 )ermes ser(erit )er ri'ireksion

27.3

IP e Pr;t;=;
27.3.1

/0C - /esource /e0erCation rotocol /TA/T* - /eal time Trans)ort rotocol /T0 - /eal time 0treaming rotocol 01 - 0ession 1nnouncement rotocol 0D - 0ession Descri)tion rotocol

!VP 5 !e;>r:e !eerVat8;9 Pr;t;:;< Eshte )rotokoli kr&esor i Kualitietit te 0her+ime(e o0!. un'eson transmetimin e zerit )ermes rrjeta(e te te 'hena(e me (onesa te tolerueshme. /ezer(imi i ka)acitetit +ehet )er c'o thirrje (eq e (eq.

27.3.2

!TP,!ea<,t8me Tra9;rt Pr;t;:;< erkrah transferimin e me'ias me real-time )ermes rrjeta(e me +aze te )akete(e. rotokoli trans)ortues 'uhet tia mun'esoje marresit qe te (eren c'o lloj hum+je ne )aket 'he gjithashtu te afroje informata kohore, siq jane koha e nisjes etj. ;ea'er i /T )erm+an informacione qe n'ihmojne marresin te mo'ifikoje a)o rekonstruktoje me'ian. 2unksonet e /T jane: O

0ekuencimi, a)o ra'hitja e )akete(e

O O O O

27.3.3

'entifikimi i me'ias: )er'oret )er te n'erruar tekniken e ko'imit )er te mun'esuar )ershtatjen e ka)acitetit. 'entifikimi i )akete(e frame! 'entifikimi i origjines: 0inkronizimi intrame'ial: koha e nisjes e cila ne(ojitet )er te kom)ensuar kohen )er 'allime ne (onesa jitter!.

!TCP , !ea<,t8me C;9tr;< Tra9;rt Pr;t;:;< Eshte nje )rotokol kontrollues qe e kontrollon /T. 2unksionet shtese jane: O O O O

27.3.%

)ergjigja rreth kualitetit te sher+ime(e o0 fee'+ack! kontrollimi i sesionit i'entifikimi, siq jane email, numri i telefonit. 0inkronizimi intrame'ial

!TP , !ea<,t8me Tra9;rt tream89 Pr;t;:;< Eshte nje )rotokol qe e kontrollon sh)ern'arjen e rrje'hjes se me'ias ne real-time, ngjajshem me C*/, )ra )auze, le(izje )er)ara, le(izje m+ra)a etj. un'eson selektimin e kanalit, D a)o T*, a)o multicast D. O Terhjekjen e me'ias )rej me'ia ser(erit O 2tesen 'erguar me'ia ser(erit )er konference O Bashkangjitja e me'ia(e me nje )resentim ekzistues

27.3.)

AP , e8;9 A99;>9:eme9t Pr;t;:;< er'oret )er lajmerimin e konferenca(e multicast 'he sesione(e tjera. K& lajm u 'ergohet a'resa(e te n'r&shme te njohura ne )orten %467.

27.3./

DP , e8;9 De:r8t8;9 Pr;t;:;< K& )rotokol )er'oret )er te )ershkruar sesionet me multime'ia, )er ti )rega'itur ato 'he )er ti lajmeruar )ermes 01. ellimi eshte qe )ala )jesemarrese ne konference te informohet me heret )er )erm+ajtjen 'he llojin e sesionit. 0D i )erfshine informatat e me)oshtme: O ellimi 'he emri i sesionit O 1'resa 'he numri i )ortes O Koha e fillimit 'he e m+arimit O nformatat )er )ranimin e ket&re sesione(e O nformatat rreth ka)acitetit qe 'o te )er'oret gjate sesionit O Detalet e )ersonit )ergjegjes )er session

Bazat a Telekomunikacionit

Recommend Documents