Arif Tekin - Hz. Muhammed'in Hocaları (Makale)

Arif

TEKiN

Asıl Cebrailler

Hz. Muhammed'in hocaları Hz. Muhammed'in bilgi kaynağı kendisinden önce var olan şair ve düşünürlerdir demekle, Kur'an'ın ortaya konması için o zaman ortamın tam da uygun olduğunu, aynı bilgilerin zaten o toplumda var olduğunu belirtmek isterim. Kaldı ki onları Hz. Muhammed'e direkt aktaran, ona yardımcı olan, hatta hocalık yapan insanlar da çoktu.

B

u makaleyi elimdeki yeni ki-

nu belirtmek isterim. Kaldı ki onları Hz.

tap çal ışmamdan derleyip

Muhammed'e direkt aktaran, ona yardım-

toparladım. Tabii ki kitap çok

Ci

kapsamlı ve henüz bitmiş

çoktu. Bunlar üzerinde özellikle duraca-

değildir. Bu yazımda Hz. Mu-

ğım.

hammed'den önce yaşamış olan Arap şair ve düşünürlerin ortaya attı klarıyla

islami kaynaklarda "o dönem insanları hep putperestti" söylemi meşhurdur. Bir kere toplumun tahsil görmüş kesiminin çoğunluğu

Kur'an ayetleri arasında var olan birebir ortak konular üzerinde durup somut ör­

olan, hatta hocalık yapan insanlar da

islami kaynaklarda "o dönem insanları hep putperestti" söylemi meşhurdur. Bir kere toplumun tahsil görmüş kesiminin çoğunluğu deistti ; Allah'ın varl ığını kabul

neklerle izah etmeğe çalışacağ ım. Hz.

ederdi. islamiyeti güzel göstermek için,

Muhammed'in bilgi kaynağı kendisinden

"vay efendim önceki dönem Cahiliye dö­

önce var olan şair ve düşünürlerdir de­

nemiydi, Hz. Muhammed geldi onları put­

mekle, Kur'an'ın ortaya konması için o za­

perestlikten kurtardı" söylemi bilerek öne

man ortamın tam da uygun olduğunu, ay­

sürülmüştür, bunun realiteyle hiç ilgisi

nı bilgilerin zaten o toplumda var olduğu-

yoktur. Bu yazı mda bunun üzerinde dura-

deistti; Allah'ın varlığını kabul ederdi. islamiyeti güzel göstermek için, "vay efendim önceki dönem Cahiliye dönemiydi, Hz. Muhammed geldi onları putperestlikten kurtardı" söylemi bilerek öne sürülmüştür, bunun realiteyle hiç ilgisi yoktur.

Kura 'an 'm ortaya konması için gerekli bi/gileri Hz. Muhammed'e direkt aktaran, ona yardımcı o/an, hatta hoca/ık yapan insan/ar da çoktu.

i :�iiiiiminiılıımı r---

------

cağım. Hz. Muhammed'in hocaları olsun,

Taha Hüseyin (1889-1973), 1 926'da dö­

başka konular hakkında olsun bilgi verir­

nemin Mısır başbakan ı Abdulhalık Servet

ken, her zaman yaptığ ı m gibi yaln ı z islam

Paşa'ya ( 1 928-1 973) yazdığı özel mek­

otoriterlerince sağlam diye kabul görmüş

tupta, "Kur'an'ın kökeniyle ilgili bir kitap

kaynaklardan alı ntı yapacağı m . Zaten ne­

yazd ı m ; yayınlanmasına izin var m ı ?" di­ ye soruyor. Sonuçta hem ona 'Deli' dam­

yi nereden alırsam hep belirtirim.

gasını vuruyorlar, hem de yazdığı kitabın

Bir de konunun bütünlüğü açısından

piyasada satı lmasına engel oluyorlar. Ki­

Kur'an'da anlatılanlarla Tevrat ve incil'de­

tabın içeriği, "Kur'an sağdan soldan bir

ki bilgiler arasında kısa ve öz bazı karşı­

toplama kitabıdır ve özellikle de eski şair­

laştırmalar yapacağ ı m ; ancak bu kısım

leri n şiirlerinden alınmıştır" şeklinde özet­

üzerinde fazla durmayacağ ı m . Çünkü

lenebilir. Lübnanlı Mustafa Ceha (1942-

başka yazarlar bunun üzerinde yeterince

1992), Kur'an hakkındaki radikal yazıla­

durduKları için, yeni bir Konu olmadığın­

rı ndan dolayı 1 2 Nisan 1 983'teki duruş­

dan buna fazla yer vermeyeceğim . En çok Hz.

masında mahkeme kararıyla mürtet ve

Muhammed'in etkilendiği, kendilerin­

kafir ilan edilir ve sonuçta bir suikast so­

den bilgi aldığı insan menşeli Cebrailler

nucu katledilir.

üzerinde duracağı m . Zira bunlar bugüne kadar neredeyse hiç irdelenmeyen, ka­ muoyuyla paylaşılmayan konulardır. Hz. Muhammed'in eline geçen ve Kur'an'ın oluşmasında katkısı olan bazı belgeler hakkında daha önce yayınlanan bir kitabı mda yeterince bilgi verdim. Hani Ka'be temelinden çıkan bir-iki kitap, farklı belgeler, Hz. Ömer'in Hz, Muhammed'i yönlendirmesi gibi. Ancak hem kitap ola­ rak ele aldığı m bu yeni çalışmamda, hem de bu makalede Kur'an'ın nereden geldi­ ği sorusuna kapsamlı ve yeni bilgilerle ya­ nıt vermeye çalışacağ ı m. ( 1 ) Ne hazindir ki islam tarihine baktığı­ mızda Kur'an'ı mantık, ilim, sosyolojik te­ melde inceleyen birini görmek zor. Tabii ki Turan Dursun müstesna. Hindistanlı Ab­

Heddadi lakabıyla meşhur Yusuf Dü­ Hz. Muhammed Hira dağmda (16. yüzyılOsmanlı minyatürü, Siyer-i Nebi).

Halil A. Kerim'in (1930-2002) yazdığı kitaplar, Kur'an'daki bilgileri eski inanç ve geleneklerle karşılaştırma ve Hatice ile Varaka'nın Kur'an'ın oluşması konusunda Hz. M uhammed'e yardı mları hakkında faydalı bir çalışma.(4)

dıkları var. Her ne kadar bu adam H ı risti­ yan da olsa, kanıtları Sünni kaynaklar­ dandır. Bu son iki eserde önemli tespit/er

(1932-2013) kitabında Kur'an'ı, o dönem var olan şairlerin sözleriyle karşı laştırıyor ve adeta onlardan bir kopya olduğu nok­ tasına getiriyor. Kur'an'a bu bakışından dolayı kendisine 'Mısır'ın Salman Rüş­ tü'sü' lakabını takıyorlar. Yine Mısırl ı Dr.

leri ve islam'a bu kadar destek yanında maalesef etkileri 0Imuyor.(6) Burada sorgulanması gereken bir du­ rumu hatırlatmak isterim . Türkiye'nin il sayısı 8 1 . Türkiye'deki ilahiyat fakültesi sayısı 1 00 civarında. Bu ilahiyat fakültele­

zaman Kur'an'la eski

şiirlerinden ve Tevrat'la incil'den ancak bir

Yine Ebu'l Abbas el-Hariri'nin (asrı­ mızın yazarlarından) konuya ilişkin yaz­

mevcut. Benzer isimler varsa da, bu ka­

ce olarak kaleme aldığı Kur'an tefsirinde kaynaklardan öğrendim . Kendisinin; "Ki­

karşı laştırmalarda bulunuyor.(5)

dar islami medya, bu kadar islam devlet­

islami kaynaklarda zaman

mileri, Kur'an o dönemde yetişen şairlerin

Bir Alıntıdır" adl ı kitabında önemli tespit ve

Mısırlı Muhammed Sait Aşmavi

dullah Yusuf Ali'nin (1872-1953) ingiliz­ bazı muhalif bilgilerden söz ettiğini değişik

re (1913-1979), "Kur'an H ı ristiyanlıktan

Arap şairlerin şiirleri arasında benzerlikler görüyordum;

rinde o kadar akademisyen var; ama bu­ güne kadar neredeyse hiç kimseden mu­ halif bir ses çıktığı yok. Şu da biliniyor ki, Türkiye'de lehte veya aleyhte şu an is­ lam'la ilgili var olan farklı bakışları ortaya koyanlar, hep devlet okullarında yetişme­

alıntıdır diye yazmışlardır" şeklinde ifade­

fakat üzerinde durmuyordum.

yen insanlardır. Nurculuk hareketinin lide­

ler kullandığını okudum.(2)

Giderek Kur'an'daki bilgileri

özel Kürt medreselerinde yetişmiştir (dev­

Son yıllarda sarsıcı olmamakla birlikte islami kesimde bazı çıkışlar görüyoruz. Mesela Ezher üniversitesi hocalarından Mahmut Kumni ( 1 947 doğumlu) direkt Kur'an'ın eski ört-adet ve inançlardan bir alıntı olduğunu telaffuz etmiyorsa da, ya­ z ı larından kendisinin Kur'an'a objektif baktığı anlaş l lıyor.(3)

bu eserlerde daha fazla görünce, anladım ki neredeyse Kur'an'da yeni bir

ri (beğenilir veya beğenilmez) Said Nursi let okullarıyla alakası yoktur). Dine başka açıdan bakan Turan Dursun yine Kürt böl­ gesindeki medreselerde yetişmiştir. Ben de şu an farklı bir bakışla yazıyorsam, Kürt medreselerinde gördüğüm tahsil ve

şey yok; hepsi değişik

daha sonra kendi özel çabama borçluyum

yerlerden bir alıntı.

gidemedim). Bunlar dışında Türkiye'de

(Zaten zamanı mda köyümde okul yoktu ;

ses getiren başka kişiler var m ı ? Tabii ki

Tabii ki Kur'an'daki her şey Tevrat'tan

hayır. işte tam da burada sorgulanması

bir alı ntıdır demek de yanlış. Hz. Muham­

gereken ciddi bir durum var: Neden bizim

med, Tevrat ve incil dışında başka yerler­

gibi kıt imkanlarla kendilerini yetiştirenler

den de yararlanmıştır. Az önce de ifade

ortalıkta var da devlet okullarında yetişen

edildiği gibi ilk başta bunu dikkate alma­

bu kadar ilahiyat akademisyenlerinden

d ı m; ancak gitgide bu konuda fazla bilgi

ses seda yok! Bunun yanıtı bende var;

edinince durumun çok farklı olduğunu an­

ancak ben sadece hazin manzarayı hatır­

lad ı m ve konuyu araştırmaya başladım

latmak istedim.

(tabii ki elimdeki yeni kitap çalışmamda daha teferruatlı bilgiler sunacağım).

Hele hem islam'ın teorik olarak zayıf (içerikten yoksun) olmasından, hem de

Bunu kısa bazı örneklerle biraz açmak

pratik olarak islam ülkelerine, özellikle de

isterim :

son yıllarda ortaya çıkan ışio, el-Nusra

Antere b. Şeddat Absi b i r sözünde,

gibi örgütlerin yaptıkları na bakıldığında,

"Yer yarılıp da, gül gibi kızardığı, yağ

islam uleması çoktan harekete geçip

gibi eridiği zaman' diyor. Burada kıya­

Kur'an hakkında farklı sesler yükseltme­

met gününden bahsediyor. Bu cümle

liydi. Ne yazık ki her şeye rağmen kimse

Kur'an'da da aynı terimlerle az bir nüans

bu derin uykudan uyanmıyor. Gelinen aşamada (21 . asırda) sadece birkaç kişi­ nin çıkış yapması , doğrusu üzüntü verici­ dir.(7)

A) BU KONUYU SEÇMEMiN NEDENi islami kaynaklarda zaman zaman Kur'an'la eski Arap şairlerin şiirleri arasın­ da benzerlikler görüyordum; fakat üzerin­ de durmuyordum. Giderek Kur'an'daki bil­ gileri bu eserlerde daha fazla görünce, anladım ki neredeyse Kur'an'da yeni bir şey yok; hepsi değişik yerlerden bir alıntı. Durum böyle olunca konuyu incelemeye aldım. Moliere'in (1613.ö) 'Susan bir bil­ gin, bir kelime söylemeyen aptallardan farksızdır' dediği gibi, bir insan hayati ko­ nularda bir şey biliyorsa, onu, imkanların el verdiği ölçüde kamuoyuyla paylaşmal ı ;

farkıyla geçiyor. Şair Antere'nin kullandığı Hz. Muhammed ve Cebraif (Siyer-i Nebi).

somut bir örnek vermek isterim. Tevrat'ın

mesi geçiyor ve "Gök yarılıp da, gül gibi

hemen başında ilk bölüm olan Tekvin kıs­

kızardığı, yağ gibi eridiği zaman" şek­

mında Nuh peygamberden bahsedilirken,

linde yer alıyor. Sonuçta konu aynı ve An­

950 yaşı nda iken vefat etti bilgisi var. Ay­

tere bunu söylediği zaman henüz Hz. Mu­

nı rakam olduğu gibi Kur'an'da da geçiyor.

hammed peygamberliğini ilan etmemiş­

Burada sormak laz ı m : Acaba Nuh'un kaç

ti(m. 525-608).(9)

sene yaşadığı tanrı için çok mu önemli ki, buna hem Hz. Musa zamanında, hem de Hz. Muhammed zamanında değiniyor ve bunun için Cebrail'i iki sefer gönderiyor! insanlar bu dünyada birbirlerini yerken, o kadar acil sorunlar varken tanrının Nuh ömrüyle ilgili iki kutsal kitapta bilgi verme­ si nasıl açıklanabilir!(8)

Hz. Muhammed'in en etkili hocalarından Varaka b. Nevfel,

yoksa o bilgileri beraberinde toprak altına

"insanlar iki çeşittir. Bir grup

götürmekle neyi elde edebilir ki. Bunu, bil­

cennete girip sefa çekecek,

gi sahipleri şov yapsı n anlamında söyle­

'Yer' kelimesi yerine Kur'an'da 'Gök' keli­

Hz. Muhammed'in en etkili hocaların­ dan Varaka b. Nevfel (m.611.ö) ( 1 0) bir şiirinde "Allah gibisi yoktur" diyor. Adam öldükten sonra bakıyoruz onun bu sözü Kur'an'da

ayet

olarak değerlendirili­

yor. ( 1 1 ) Yine Varaka, "insanlar iki çeşittir. Bir grup cennete girip sefa çekecek, diğe­ ri cehennem çukuruna girip orada zincirIe­ re vurulmak üzere ceza çekecektir" diyor. Bu iki sınıf insan ve cehennemde zincire vurulma olayı zaman içinde bakıyoruz ayet olarak Kur'an'da yer alıyor; hem de defalarca. Hele Kur'an'da cehennemde insanın boynuna geçirilecek o zincirlerin uzunluğu bile belli: Yetmiş arşın! Evet; es­

diğeri cehennem çukuruna

ki şairlerin şiirlerinde cehennemlikler hak­

girip orada zincirlere vurulmak

kında işlenen zincir konusu, Kur'an'da

gamberlerin hikayelerinin (din ağzıyla

üzere ceza çekecektir" diyor.

de(yetmiş arş ı n belirlemesiyle) geçi­

peygamber diyorum) Tevrat'tan bir alıntı

Bu iki sınıf insan ve

miyorum ; ama bir yolunu bulup insanlarla paylaşmalılar. Kur'an'da var olan israiloğulları pey­

olduğu zaten tartışmasızdı r. insan Tev­ rat'la Kur'an'ı yan yana getirip bir karşılaş­ tırma yapsa Kur'an'ın çoğu ayet ve sure­ lerinin Tevrat'tan bir alıntı olduğunu kolay görebilir. Burada ibret olsun diye kısa ve

cehennemde zincire vurulma olayı zaman içinde bakıyoruz ayet olarak Kur'an'da yer alıyor.

hem daha fazla, hem de ilginç bir şekil­ yor. ( 1 2) Ümeyye b. Ebi Salt, 'Kıyamet günü öylesine uzundur ki genç biri o günde yaş­ lanacak' diyor. Aynı ifadeler kendisinden sonra oluşan Kur'an'da Müzzemmil Sure­ si 1 7. ayette, " inkar ederseniz, çocukların

ı:niiiiimıijmı r� _.rtmı

___ _____

saçları nı ağartan bir günden(kıyamet gü­

Daha önce kimi Arap şairler güneşin

nünden) nasıl korunacaksınız!" şeklinde

doğmasıyla ilgili 'Teneffese', gece karanlı­

formüle ediliyor. ( 1 3)

ğ ı hakkında da 'As 'as' sözcüğünü kullan­ m ıştı r.

Kur'an'da Hz. isa'n ı n annesi Mer­ yem'in isa ile hamile kalması konusuna

rarmaya

epey yer verilmiştir. Hani sözde Meryem dım, kimse bana dokunmad l . Dolayısıyla

gın değildi, hala da değiL. Ne h ikmetse ki­ mileri daha önce bunu işlemiş ve oluşan Kur'an ayetleri için de aynı terimler seçil­

bir çağırıcı seslenip kabirdekilere, "Kalkın,

miştir. Peki, neden bu yaygı n olmayan ke­

her şey ortaya çıksın" dediği zaman, "işte

Iimeler işlenmiş Kur'an'da? Maksat, in­

o gün cehennem ve onun zincirleri hazır

sanlar

bulunacak" diyor. Husayn b. Hamam vefat

desinler

ki

-tabiri

caizse­

"Kur'an'da yeni, şair ve ediplerin ancak

ettiğinde Hz. Muhammed henüz iki yıllık

olsun', Kamer suresi ilk ayette, 'Kıyamet

demektir.

bu terimler o zaman Araplarda hiç de yay­

zari (m.61 2.ö) bir şiirinde, kıyamet günü

Kur'an'da Abese suresinin 1 7. ayetin­ de, 'inkarından dolayı insana yazıklar

gece

lamda kullanılmıştır: Seher vakti . Halbuki

Aynı şekilde Husayın b. Hamam Fe­

kilde duracağım.( 1 5)

başlayan

kelimesi, ağarmaya başlamak demek.

şiınennoe aııe getirmiştir. ( 1 4)

rum; ileride bunlar üzerinde geniş bir şe­

anlamda

Kur'an'da da gündüz hakkında aynı an­

lanmış. işte aynısını Ümeyye de daha ön­

kilde anlatmakla bir yere varmak istiyo­

aynı

yan geceye' denilmektedir. 'Teneffese'

bu çocuk nereden geldi?" gibi sözler kul­

peygamberdi. Burada bunları kısa bir şe­

terimler,

Kur'an'da da 'And olsun kararmaya başla­

Hz. isa'yı doğurunca "Ben zina yapma­

ce

Ayn ı

Kur'an'da da işlenmiştir. 'As'as gece', ka­

Kevser Suresi'nde "Kuşkusuz biz sana (ey Muhammed) Kevser verdik. Şimdi sen rabbine kulluk et ve kurban kes. Asıl sonu kesik olan, şüphesiz sana hmç besleyendir" deniliyor.

Yine bu kadın yağmur hakkında konu­ şurken, 'el-müzni-I vadık' ifadesini kullan­ mıştır. Yani "and olsun o yağmur getiren

kullandıkları terimler var". işte Hz. Mu­ hammed nerede, bunlar nerede. Şu halde bunlar Allah'tan gelir gibi bir taktik hedef­ lenmiştir.(20) Muhammed'den yılllar önce Lüey b. Kab her Cuma günü kavmini toplayıp on­ lara konuşma yapardı (bugünkü tabirle hutbe okurdu). O zaman Cuma gününe

yaklaştı ay yarıldı' deniiiyoL Kur'an'da

buluta" demek. Tabii ki bunu söylerken

Zilzal Suresi var. Onun başında "Yerküre

Araplarda pek yaygı n olmayan iki terim

şiddetle sarsılıp içindekini dışarı attığı

kullanmış. Bulut anlam ına gelen 'Müzn'

zaman" cümlesi geçiyor. Bütün bunlar ol­

ve yağmur anlamı na gelen 'Vadk' kelime­

Leylün Sac: Karanlığı iyice çöken ge­

duğu gibi Hz. Muhammed'den yaklaşık 30

leri. Halbuki yağmurun araplarda yaygı n

ce, Neharün Cah: Aydınlık olan gündüz,

yıl önce vefat eden imrüü-I Kays'ı n şiirle­

ismi 'Matar'dır.. Bulutun da yaygın ismi

Erdün mihad: Beşik gibi dünya, Cibalün

'Sehab'dir. Ne ilginçtir ki ayette kullanılan

evtad: Direk görevini yapan dağlar, Se­

ifadeler, daha önce o kadının kullandığı

maün bina: Bina edilmiş gökler şeklinde

rinde mevcuttur( 1 6). Hz. Muhammed'den önce kahinlikle uğraşan Zebra adında bir kadın, "gece hakkında and olsun, o örtüp kendi içinde barındıran geceye" anlamı na gelen 'Ve'l­

ifadelerin aynısı ve konu da aynıdır. ( 1 9)

şunları anlatıyor:

açıklamalarda bulunuyor. Kur'an'da da gece, gündüz, dağ, yer, gök için aynı nite­

Ümeyye b. Ebi Salt bir şiirinde,

leyli-I ğasık' ifadesini kullanıyor. Bakıyo­

"Kıyamet günü herkesin eline

ruz bu ifade daha sonra meydana gelen Kur'an'da da geçiyor. Anlam ayn ı ; ancak

kitap verilecektir. Dine inanıp

Zebra kelimenin sıfatını kullanmış(ğasık

onun gereklerini yerine

demiş), Kur'an'da ise bu kelimenin fiil ka­

Arube günü denirdi. Bir konuşmasında

Iemeler yapılmıştır. Aradaki fark, Lüey b. Ka'b o terimlerin sıfat kalıbı, Kur'an'da ise genelde aynı terimlerin fiil kalıbı kullanıl­ mıştır.(21 ) Ümeyye b. Ebi Salt kıyamet ve cen­ netten bahs ederken, 'Kuşkusuz, O'nun

Iıbı (ğeseke) kullanılm ıştır; ikisi arasındaki

getirenlerinki sağ ele, dine

(Allah'ın) vaadi yerine gelecektir' ifade­

fark bu.(1 7)

inanmayanların, suçlu

sini kullanmıştır. Bu cümle olduğu gibi

Aynı kadın bir sözünde, "and olsun o pırıl pırıl parlayan/ışığıyla karanlığı delen

olanların kitabı da sol ele

yıldız" anlamına gelen 'Ve-n-Necmi-t-ta­

verilecektir" demiş ve buna

riki" ifadesini kullanmıştır. Aynı ifade ol­

benzer bir ifade Kur'anda

duğu gibi Kur'an'da ve aynı konuda yer almaktad ı r. ( 1 8)

isra suresinde yer almıştır.

Kur'an'da da aynı konu hakkında kullanıl­ mıştır. Yine Ü meyye bir şiirinde, "Kıyamet günü herkesin eline kitap verilecektir. Di­ ne inanıp onun gereklerini yerine getiren­ lerinki sağ ele, dine inanmayanların , suç­ lu olanların kitabı da sol ele verilecektir" diyor. Bu cümle olduğu gibi ayet olarak

Hz. Muhammed'in dedesi

Adam ise o sırada, "Kuşkusuz biz (Al­

kalbinizde gizli olanı inkar etmeyin. Çünkü

lah olarak) sana toplum/cemaat verdik. O

Allah gizli ve aşikar her şeyi bilir. Aynı söz­

halde sen rabbine kulluk et ve bunu aşikar

ler ve aynı içerik daha sonra ortaya atılan

çocuklarına, zalim kişilerin

olarak yap, beyinsiz ve kafirlere itaat et­

Kur'an'da yerini alıyor.(27)

cezasını çekmeden dünyalarını

Halit b. Abdullah onun kafası n ı kesiyor ve

Abdulmuttalip çevresine ve

değiştirirlerse, ahirette karşılığını mutlaka bulacaklarını söylüyor ve putlara tapmıyordu; tam aksine Allah'a inanıyordu ve bu yüzden de oğlunun

me" diyor. Adam böyle bir taklit yapınca, cesedini de çarmıha vuruyor: "Allah'ın ayetleriyle alay edenin sonu budur" diyor. Bu Halit rastgele biri de değildi. Kendisi hicri birinci asırda Emevi halifesi Velit b A. Melik tarafından Mekke valiliğine atanıyor. Daha sonra Hüşam b. Abdülmelik onu

Hz. Muhammed henüz peygamberli­ ğini ilan etmeden vefat eden Zeyd b. Amr b. Nüfeyl (h.606.ö) bir şiirinde; "hiç kimse mahşer gününden kurtulamayacaktır; herkes

o

gün

toplanacaktır"

diyor.

Kur'an'da da bu fikir değişik ayetlerde yer almaktadı r(28).

eyalet valisi olarak Irak'a tayin ediyor ve

Hz. Muhammed'in dedesi Abdulmut­

15 yıl Irak'ta valilik yapıyor. işte bir hiç uğ­

talip, çevresine ve çocuklarına şunları

(Muhammed'in babasının)

runa adamı n kafasını kesen kişi böyle bi­

söylüyordu: Zalim kişiler bu dünyada ce­

adını Abdullah koymuştu:

ri. Halbuki burada adamın kullandığı ifa­

zaları nı çekmeden gitmeyeceklerdir. Şa­

deler Kevser suresinde anlatılanlardan

yet biri cezasını çekmeden dünyasını de­

daha anlamlıdır. Çünkü Kevser'de bir ke­

ğiştirirse, ahirette karşılığını mutlaka bula­

re kurban kesmek, hayvan katliam ı var.

caktır. Abdulmuttalip putlara tapmıyordu;

Kevser'in ne olduğu konusunda zaten net

tam aksine Allah'a inanıyordu ve bu yüz­

Yani Allah'ın kulu. Kur'an'da yer almı ştır. Mesela isra sure­ sinde, "Biz kıyamet günü kişiye kitap ve­ receğiz, sen kendin kitabını oku deriz" de­ niliyor(22). Bir gün Halit b. Sinan Absi'nin kızı Hz. Muhammed'in yanına gelir. Kadıncağız orada ihlas Suresi'ni dinleyince, "Daha önce benim babam da bunu okuyordu" diyor.(23) Evet; Hz. Muhammed, "kim ih­ las Suresi'ni okuyorsa (ki tek satı rlık bir

bir bilgi yok. Bir de, "ey Muhammed! Sana

den de oğlunun (Muhammed'in babası­

soyu kesik diyenin soyu kesiktir" demek

nın) adını Abdullah koymuştu: Yani AI­

bir tepki sözüdür. Onlar Muhammed kısır­

lah'ı n kulu. Ayrıca bir adakta bulunduğu­

dır derken Tanrı'nın da kalkıp bu ifadeyi

nuzda mutlaka onu yerine getirin diyordu.

kullanması mı gerekir!(26)

Akraba evliliği onun yanında yasaktı . Hır­

Ama adamın kurduğu cümlelerde halk var, toplum var. Yan ı sıra ne hayvan kat­ liam ı , kurban var, ne de soyu kısır gibi an­ lamsız sözler. . .

sızlık yapanın eli kesilir, diyordu. Kız ço­ cukların öldürülmesine karşıydı, "içki ve zina haramdır, Ka'be'yi çıplak olarak tavaf etmeyin" diyordu. Halebi, A. Muttalib'in bu görüşlerini anlatırken, 'Zaten Abdulmut­

yazıdır) , sanki Kur'an'ın 1 /3'ünü okumuş

Züheyir b . Ebi Selma (h.609.ö) k i Hz.

talib'in fikirleri ya ayette ya da hadis­

gibi sevap kazanır" diyor. Halbuki ihlas

Muhammed henüz peygamberliğini ilan

lerde yerini almıştır' diyor. Önemli bir

Suresi Hz. Muhammed'den yıllar önce ya­

etmeden vefat etmiş; şöyle diyordu: Sakın

açıklama. (29)

şamış olan Halit b. Sinan'ın sözüdür. Yine yeri gelince izah edileceği gibi, ihlas Sure­ si 'nin baş kısmıyla Fil Suresi'nde anlatılan Ebabil kuşları hikayesi, Hz. M u ham­ med'den yıllar önce Kuss b. Saide tarafın­ dan dile getirilmişti(24). Hicri birinci asırda Emeviler zamanın­ da adamı n birine Kur'an'dan Kevser Su­ resi okununca, kendisi, "bu zor bir iş değil; ben de bunun gibi cümleler denkleştirebi­ lirim" diyor ve Kevser Suresi büyüklüğün­ de bir iki cümle oluşturuyor. Kevser Sure­ si'nde "Kuşkusuz biz sana (ey Muham­ med) Kevser verdik (Kevser'in ne olduğu konusunda islam alimleri arası nda bir fikir birliği yoktur, mechul bir terim). Şimdi sen rabbine kulluk et ve kurban kes. Asıl sonu kesik olan, şüphesiz sana hınç besleyen­ dir" deniliyor.(25)

Hz. Muhammed henüz peygamberliğini ilan etmeden vefat eden Zeyd b. Amr b. Nüfeyl bir şiirinde; "hiç kimse mahşer gününden kurtulamayacaktır; herkes o gün toplanacaktır" diyor.

Ne yazı k ki her yeni yetişen din

ya çalışacağ ı m . ilki n konuyu özetleyeyim;

adamları itaatkar oluyorlar, kimse. ciddi

daha sonra detayına geçeyim .

anlamda araşt ı rma yapm ıyor. Halbuki

Bir gün Zeyd b. Amr (Hz. Muham­

Kur'an'la o eski şairlerin söyledikleri o ka­

med'in en çok bilgi aldığı kişilerden biri.

dar birbirlerinin aynısı ki, eski zamanlarda

Yeri gelince özel bir başl ı k altında onun

hocalar hutbe okurken ayetle şiiri karıştırı­

hakkında bilgi vereceğim), Mekke'de "BeI­

yoriard ı . Buna bir örnek vereyim. Atab b.

dah" denilen yerden geçerken, Hz. Mu­

Verka minberde hutbe okurken, Allah'ın

hammed o sırada hazırlanmı ş bir et ye­

Kur'an'da dediği gibi her şey yok olacak;

meğini yiyor. Kendisi Zeyd'e, "Gel sen de

ancak kendisi kalacaktır diyor. Halbuki

bizimle ye" deyince; Zeyd, "Ben sizin kes­

onun okuduğu orijinal cümle ayet değildi;

tiğiniz etten yemiyorum. Çünkü siz hay­

şair Adiy b. Zeyd'e ( m.58? ö) aitti. Cema­

vanları keserken putlar adı na kesiyorsu­

atten bunu farkeden biri hemen müdaha­ lede bulunup "Senin okuduğun cümle ayet değildir; şairin sözüdür" diyor. O sıra­

Zeyd b. Harise'nin türbesi. . .

ranan, incil'den, eski şairlerin şiirlerinden,

da Atap, "ayet değilse de güzel bir sözdür"

o coğrafyada var olan değişik inançlardan

diyor. Burada önemli olan ayetlerle şairle­

toplayıp bir araya getirmek bir birikim is­

rin sözlerinin aynı olması.(30)

ter, kolay bir iş değiL. Yani Muhammed'in o

Hz. Muhammed henüz doğmadan yaklaşık 15 yıl önce vefat eden Yahudi Samuel b. Adiya (m.S60.ö) bir şiirinde şunu söylüyor: "Bir

Konuda bilgin yoksa

başkalardan sor. Çünkü bilen le bilme­

günkü şartlarda bunları tek başına yap­ ması pek kolay değiL. O yüzden yukarıda da belirtildiği gibi, "Hz. Muhammed'in ya­ rarlandığı kişiler kimlerdi?" sorusu üzerin­ de yeterince duracağım.

yen bir değildir"(31). Kur'an'da bu ifadenin aynısı vardır: "De ki, hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıı sahipleri bunları hakkıyla düşünür" diye geçiyor. Bir diğer ayette, bilmediklerinizi bilenlerden sorun diyor.(32) Aslında bu bilgi "flaş" bir bilgi değildir.

B) PUTPERESTLi.�TEN PEYGAMBERlIGE

olurken Hz. Muhammed henüz peygam­ berliğini ilan etmiş değildi. Evet, burada açık bir şekilde Hz. Muhammed putpe­ restlikle suçlanıyor. Peki, bakal ım hadis külliyatında bunun yeri nedir, hadis uz­ manları buna ne demişler, görelim. Bu konuda ilkin Buhari'de geçen ha­ disle başlayalım, sonra farklı kaynaklar ve farklı rivayetıere geçelim. Abdullah b. Ömer olayı şöyle anlatı­ yor: Hz. Muhammed, Mekke yakınındaki Beldah Vadisi'nin alt tarafında Zeyd b.

Anlatacağ ı m olayın şahit ve ravileri,

Amr b. Nufeyl ile buluşuyor. Bu buluşma

sahabeden halife Ömer'in oğlu Abdullah,

keridisine vahiy indirilmeden önce gerçek­

Sait b. Zeyd ve Zeyd b. Harise'dir. Olay

leşiyor. Orada Hz. Muham med, Zeyd

farklı versiyonlarla anlatı lıyor. O yüzden

b.Amr'a pişirilmiş et yemeği takdim edi­

hangi kaynakta ne varsa hepsini anlatma-

yor; buyur, sen de gel ye diyor. Zeyd bun­

Dünyadan biraz haberi olan bilir ki bilgi ile cehalet aynı olmaz. Ancak buna rağmen

nuz; Allah adına kesmiyorsunuz" diyor. Şunu da belirtmem gerekir ki, bu olay

dan yemediği gibi, 'Ben sizin putlar üzeri­ ne/ad ı na kestiğiniz hayvanların etinden

bu Kur'an'la yeni öğrenilen bir söz değil­

Hz. Muhammed, henüz

yemem; yalnız üzerine Allah'ın ismi anılan

dir. Belirtildiği gibi Samuel b. Adiya'ya ait­

kendisine vahiy indirilmeden

etten yerim' diyor(33).

tir, kaynaklar bunu diyor. Ama cümlelerin asıl sahipleri mechul asker gibi piyasada yok; sözleri ise Kur'an'da tanrı buyrukları olarak takdim ediliyor. Buraya kadar sunduğum özet örnek­

önce, Mekke yakınındaki Beldah vadisinin alt tarafında Zeyd b. Amr b. Nufeyl ile

lerden şunu vurgulamaya çalıştım: ilk baş­

buluşuyor ve Zeyd b.Amr'a

ta islami kaynaklarda Kur'an'la eski şairle­

pişirilmiş et yemeği takdim

rin sözleri arası ndaki ortakl ığı böyle kısa ve parça parça görünce önemsemiyor­ dum. Daha sonra konu üzerinde detaylı durunca gördüm ki, Hz. Muhammed'in günlük hayatıyla ilgili bazı konular dışında Kur'an'da farklı yeni hiçbir şey yok. Tabii ki burada önemli bir nokta daha var. Faydasız olmakla birlikte bunları Tev-

ediyor. Zeyd 'Ben sizin putlar adına kestiğiniz hayvanların etinden yemem; yalnız

Buhari bu olayla ilgili farklı bir rivayet daha anlatıyor. Onun da özeti şöyle: Bun­ lar Beldah vadisinde buluşunca, o sırada Hz. Muhammed'e et yemeği geliyor; an­ cak kendisi yemiyor. O sırada Zeyd, "ben sizin kestiklerinizden yemem. Çünkü siz Kureyşiler hayvanların ızı putlar için kesi­ yorsunuz" diyor. Bu rivayette Hz. Muhammed yemedi diye geçiyor. Ama niye yemedi sorusuna yanıt yok. Zeyd burada hiç bir neden yok­ ken, "ben siz Kureyşilerin kestiklerinden

üzerine Allah'ın ismi anılan

yemem. Çünkü siz putlar adına kesiyor­

etten yerim' diyor.

de kalkıp böyle bir açıklama yapması

sunuz" diyor. Zeyd'e ikram edilmediği hal­

Zeyd b. Amr önemli bir teolog.

onlar da aynı: Bir taraftan Allah'a inan­

Yalnız bu olaya bakılınca

mak, diğer taraftan ona eş koşmak. Araş­

Zehebi (h .748.ö) , ibni Hacer Askalani (h.852.ö), el-Mütteki el-Hindi (h .975.ö)

tırmalarımı sürdürdüm, Şam'a gittim. Bak­

kaynaklarında geçiyor.(37)

Zeyd b. Amr'ın, Allah'ı Hz. Muhammed'den daha fazla kutsadığı, Hz. Muhammed'in ise normal bir Arap'tan hiç de farkının olmadığı anlaşılıyor.

tı m durum aynı . Oradan da bir şey çıkma­ dı" diyor (Tabii ki birçok kaynakta Zeyd'in dini araştırmak için I rak/Musul'a bir kahi­ nin yanına gittiği de yaz ı l ı . Yani adam va­ roluşla ilgili hep arayışlar içinde). Zeyd bunları anlattıktan sonra Hz. Muhammed ona o pişirilen etli yemekten ikram etti. O sı rada Zeyd sordu, "Bu da ne?" Hz. Mu­ hammed, "Biz bunu şu put için kestik" de­

mantıklı gelmiyor. Peki, olay ne? Benim

di. Zeyd buna karşı, "Üzerinde Allah'ın adı

karmaşık rivayetlerden anladığım, Buhari

anılmayan eti yemem" dedi. Zeyd b. Amr

bu hadisi bilerek bu şekle sokmuş ki Mu­

zaman içinde öldürüldüğünde Hz. Mu­

hammed'in yiyip yemediği muğlak kalsın.

hammed henüz peygamber değildi diyor.

Ama konuyu yalnız Buhari değil; yüzlerce

Bu

rivayeti

ibrahim

b.

ishak

Harbi

hadis uzmanı işlemiştir. Ancak Buhari de

(h.285.ö), Ebu Ya'li (h.307.ö), Taberani

o doğru olan rivayet i almıştır. Şüphe oluş­

(h360.ö), Hakim Nisaburi (h .403.ö) ibni

turmak için bir de yanına o muğlak cümle­

Asakir (h.571 .ö), Bezar (h.292.ö), Nesai

yi ilave etmiştir. Az sonra görüleceği gibi kaynaklar o kadar çok ve sağlam ki, Hz. Muhammed putlar adına kesilen etten yemiş ve üstelik kendisi hayvanı götürüp bir put adına kes­ miştir. Böyle bir şey olmasaydı bu kadar hadis alimleri durup dururken neden kal­ kıp bu kritik konuyu işlesinler ki !(34) ibni Ömer'in az önce anlattığı, Hz. Muhammed Zeyd'e et ikram etti, o da ye­ medi ve üstelik 'Etinizi yemem. Çünkü siz­

(h.303.ö), imam Müzi (h.762.ö), Heysemi ( h .807.ö), Zehebi ( h.748. ö) işlemişler­ dir.(36) Sait b. Zeyd b. Amr da bu hadisi ak­

"Ey kardeşim oğlu; ben putlar adına kesi­ len hayvan ı n etinden yemem" diyor. Onun bu açıklamasından sonra artık Hz. Mu­ hammed bir daha putlar adına kesilen et­ ten yemedi diye ekliyor. Bu rivayet de Mu­ hibbüddin Taberi (h.694.ö) ve i bni Ab­ dilberr (h.463.ö) kaynaklarında geçi­ yor.(38) Bu olayla ilgili kaynakları daha da artı­ rabilirim;

ancak

gösterdiğim

güzide şahsiyetler. Dikkat edilirse tüm bu rivayetlerde Muhammed'in artık Zeyd'in eti bıraktığı ifadesi var. Yine çoğu kaynak­ larda Hz. Muhammed'in şahsen putlar

Zeyd b. Harise'nin yanından geçerken,

Zeyd oradan geçince 'sen de gel ye' dedi­

bunlar onu yemek sofrasına davet ediyor­

ği ifadesi var. Bir de Zeyd'in açık bir şekil­

lar. Ancak kendisi, "Ey kardeşim oğlu! Ben

de 'Siz hayvanları putlar adına kesiyorsu­

putlar adı na kesilen etten yemem" diyor.

nuz. O yüzden ben yemiyorum' açıklama­

Onun bu açı klamasından sonra artık

sı var. Tüm bunlardan şu net olarak ortaya çıkıyor ki, Zeyd'in bu itirazına karşı artık

Bu rivayeti Teyalisi (h.204.ö), mezhep

Muhammed hem putlar adı na kesilen eti

lideri Ahmet b. Hanbel (h.241 .ö), Ebu Ya'li

yemeyi bı rakıyor, hem de daha sonra

(h.307.ö), Taberani (h.360.ö), ibni Asakir

peygamberliğini ilan edince putlar adına

(h.571 .ö), Diyaüddin Makdisi (h.643.ö),

kesilen et konusunu Kur'an'a taşıyor. Üs-

yelim. Zeyd, "Bir gün ben ve Hz. Muham­ med putlardan birinin yanına varıp onun adına bir keçi/koyun kesti k ve pişirdik. O sırada Zeyd b. Amr yanı mıza geldi. Hz. Muhammed ondan sordu: Senin kavmi n neden seni sevmiyor? O da dedi ki, bu ko­ nuda kusurum yok. Bunların dini bana gö­ re değiL. Bunun için ben Fedek'e (Medi­ ne'ye yakın bir Yahudi yerleşim yeri) gidip baktım ki bir yandan Allah'a inanı rlar, di­ ğer yandan ona eş koşarlar. O yüzden on­ ların dinini kabul etmedim. Sonra Hay­ ber'e (yine Yahudilerin yerleşim merkezi) gidip oradaki alimlerle görüştüm . Baktım

onlarca

önemli eser yeterli. Çünkü hepsi islamda

adı na hayvan kestiği ve götürüp pişirdiği,

ten yediği görülmedi" diyor.

Bir de olayı Zeyd b. Harise'den dinle­

Zeyd kabul etmiyor ve Hz. Muhammed'e,

Zeyd b. Amr Mekke'de Hz. Muhammed'le

diği rivayetini en başta Buhari (h.256.ö),

lardır.(35)

ken Zeyd b. Amr ordan geçiyor. O arada Zeyd'i de yemeğe davet ediyorlar; ancak

taranlar arası nda. Şöyle devam ediyor:

HZ.Muhammed'in "putlar adına kesilen et­

ni (h.356.ö), Makdisi (h.643.ö) aktarmış­

Ebu Süfyan bir gün yemek sofrasınday­

bu çıkışından sonra putlar adına kesilen

ler putlar adına hayvan kesiyorsunuz' de­ Bezar (h.292.ö), Nesai (h.303.ö), Esfeha­

Sait b. Zeyd'e mal edilen bir rivayet daha var. O da şöyle: Hz. Muhammed'le

Çeşitli güveni/ir hadis/erde, Hz. Muhammed'in de peygamber olmadan önce put/ar adma kurban kestiğine ilişkin ifade/er vardı(.

·

.

..

telik bir defa değil ; dört ayrı yerde, "AI­

yor. Buna karşı Zeyd, "ben putlar adına

lah'tan başkası adına kesilen hayvanın eti

kesilen etten yemem" diyor. Evet; en ağır

haramdır" cümlesi Kur'an'da tekrarlanı­

rivayet ve raviler listesinde de Mes'udi

yor.(39)

yok.(42)

Zeyd b. Amr önemli bir teolog. iıerde

Nesai'nin listesi şöyledir: Musa Ebu

onun adına açacağım bölümde zaten de­

Üsame'den, Muhammed b. Amr, Ebu Se­

taylı bilgi vereceği m ; ancak yalnız bu ola­

leme, Yahya, Üsame b. Zeyd ve bu da ba­

ya bakılınca Zeyd b. Amr'ın, Allah'ı Hz.

bası Zeyd b. Harise'den aktarıyor. Burada

Muhammed'den daha fazla kutsadığı, Hz.

da hem Mes'udi'nin adı yok, hem de Mu­

Muhammed'in ise normal bir Arap'tan hiç

hammed, "biz bu keçi/koyunu put adına

de farkının olmadığı anlaşılıyor.

kesmiştik" diyor ve Zeyd b. Amr "ben böy­ le bir etten yemem" diyor.(43)

Bu konuda islami kesimce komik bazı savunmalar yapılmış; bir-ikisini paylaş­ mak isterim. Vereceğim bilgiyi, hadis alimi

Makdisi'nin ravi listesi şöyledir: Mah­ m ut Ebu Üsame'den, Muhammed b .

nasıl putlar için hayvan kesmiş, bu olacak

Zeyd'in, Muhammed'in kurban eti teklifini "putlar için kesilen etten yemem" diyerek reddettiğini işleyen pek çok islami kaynak vardır.

iş mi; peygamberler peygamber olmadan

üzerine kestiğiniz hayvanların etinden ye­

de Mes'udi adı geçmiyor ve burada deni­

mem ; yalnız üzerine Allah'ın ismi anılan

liyor ki, "Muhammed Zeyd'e et i kram etti ;

ibni Hacer Askalani Buhari üzerinde yaz­ dığı şerh kitabında işlemiştir. Muhammed

önce de günah işlemezler, bu gibi putpe­ rest yaklaşımlardan uzaklar. Dolayısıyla Muhammed nasıl bunu yapar sorusuna karşı şu yanıtı verenler olmuştur diyor: "Evet; putlar adına kesilen et haramdır; ancak Muhammed putlar adına kesme­ miştir. Kendisi, hayvanını götürüp böyle bir put yanında kesmiş; ancak ona tapma niyetini taşımamıştır" gibi inanılmaz laf­

Amr'dan, E b u Seleme'den, Yahya'dan, Üsame b. Zeyd'den o da babası Zeyd b. Harise'den aktarıyor. Bu rivayet zincirinde

etten yerim" dedi anlamında bir hadis ak­

ancak yemedi ve ben Allah'tan başkası

tarmıştı. Bu hadisin ravi zincisi şöyledir:

namına kesilen etten yemem" dedi.(44)

Mualla A. Aziz'den, o da Musa b. Uk­ be'den, Salim'den ve Salim de ibni Ömer'den aktarıyor. Görüldüğü gibi Buha­ ri'in aldığı hadiste Mes'udi ismi yok. (41 ) Bezzar'ın aktardığı ve Üsame b .

Esbehani'nin

listesine

bakalım.

Mas'ab Dahhak'tan, o da A. Rahman'dan, Musa b. Ukbe'den, Salim'den, o da ibni Ömer'den aktarıyor şeklinde bir liste su­ nuyor. Evet; bu listede de adı geçen şahıs

Zeyd'e varan rivayette kişilerin listesi şöy­ ledir: Bişr Ebu Üsame'den, o da Muham­

yok. Bu rivayette, Hz. Muhammed et ye­

Bir diğer savunma yöntemi raviyle

med b. Amr, Ebu Seleme, Yahya, Üsame

(olayı aktaranla) ilgilidir. O da şöyledir.

b. Zeyd ve Zeyd b. Harise. Bu listede de

bul etmiyor ve "ben ancak Allah adına ke­

Raviler arasında Mes'udi adında biri var.

Mes'udi ismi yok. Üstelik en ağır rivayet

Sözde bu kişi pek de o kadar güvenilir de­

de bu. Hani Muhammed Zeyd'e et ikram

ğilmiş. Durum böyle olunca hadisin güve­

edince kendisi soruyor: "Bu ne etidir" diye.

nirliği pek kalmaz gibi laflar. Savunma gü­

Muhammed, "biz put adına kesmiştik" di-

lar.(40)

lünçtür aslında; ama yine de bu senaryo­ dan okurları haberdar etmek isterim . Çok komik, inanılmaz bir savunma. işte insa­ nın bilgisi olmayınca meydan din bora­ zanlarına kalıyor ve istedikleri şekilde düzmecelere başvuruyorlar. Nasıl mı? Açıklayacağım. Yukarıda geçti ki bu olayı aktaran sa­ habiler ibni Ömer, Sait b. Zeyd ve Zeyd b.

Hadise göre Hz. Muhammed Zeyd'e et ikram edince, kendisi

meğini Zeyd'e sunuyor; ancak kendisi ka­ silen hayvanın etini yerim" diyor.(45) ibni Asakir listesi de şöyledir: Ebu Ab­ dullah ibrahim b. Mansur'dan, o da Ebu­ bekir'den, Ahmet b. Ali'den, Muhammed b. Beşar'dan, Abdulvahap'tan, Muham­ med b . Amr'dan, Ebu Seleme'den, Yah­ ya'dan, Üsame'den, o da babası Zeyd b. Harise'den şeklinde liste bitiyor. Burada da sözü edilen kişinin ismi yok. Peki, ibni

soruyor: "Bu ne etidir" diye.

Asakir'in aktardığı bu rivayette ne anlatılı­

Muhammed, "biz put adına

yor? Muhammed, "biz put adına kestik"

kesmiştik" diyor. Buna karşı

diyor.(46) ibni Abdilberr şöyle sıralamış ravileri:

Zeyd, "ben putlar adına kesilen

Ebu Zenad Musa b. Ukbe'den, o da baba­

etten yemem" diyor. Evet;

sı ibni Ömer'den aktarıyor diyor. Burada

Hani ibni Ömer, Hz. Muhammed Zeyd

en ağır rivayet ve raviler

içeriği de şöyle: Hz. Muhammed ikramda

b.Amr'a içinde et yemeği bulunan bir sof­

listesinde de, hadisleri güvensiz

Harise'dir. i lkin ibni Ömer'in listesine ba­ kalım kimler var. Bunu yaparken de evve­ la Buhari'de geçen hadisten başlayalım.

ra takdim etti, "buyurun ye" dedi. Zeyd bundan yemediği gibi, "Ben sizin putlar

bulunan Mes'udi yok!

Mes'udi diye biri geçmiyor ve rivayetin bulunuyor; ancak Zeyd, "Allah dışında başkası adına kesilen etten yemem" di­ yor.(4?)

islam inancına göre

tarafından bu olay anlatılagelmiş, kimse

peygamberlik çalışmayla

bir şey dememiş; şimdi de kimileri kalkıp

liği ona değil de Hz. Muhammed'e veriyor.

efendim "falanca ravinin sicili bozukmuş,

Bu da sorgulanması gereken bir durum.

elde edilmez; Allah vergisidir,

ona güven olmazmış" gibi laflar ediyorlar.

Sadece Zeyd değil; o zaman Zeyd gibi

istediğine verir. Bunu yaparken

O zaman sormazlar m ı , "madem bu adam

birçok teolog vardı. Mesela yeri gelince

güvensizmiş, niye bu kadar hadis alimi

anlatılacağı gibi Kuss b. Saide, Ümeyye

bunu kaynaklarında işlemişler; hemen ilk

b. Ebi Salt gibi.

de toplum içinde en saygın olan, tanrının isteklerine doğuştan yatkın olan birine verir ki anlatılanlara göre Zeyd b. Amr, Kur'an'da vasıfları belirtilen tanrıyla daha uyumlu; ancak

başta neden bu olayı kayıtlara geçirdiler?" Şu da var ki, Kur'an'a göre en ağı r gü­

rum bu iken nasıl denilebilir ki Hz. Mu­

lah, kendisine ortak koşulmasını bağışla­

hammed daha önce putlar adına hayvan

maz, bundan başkasını dilediğine bağış­

kesmiş veya onlar adına kesilen etten ye­

lar. Allah'a ortak koşan gerçekten büyük

miş! Aslında olay şu : Hz. Muhammed o

bir günah işlemiştir" diyor.(49) Bir şey daha var: islam felsefesine gö­ re/kelamcılara göre peygamber olan kişi­ ler peygamber olmadan önce de en azın­ dan- büyük günahları işlememeliler. Ama

Hz. Muhammed'e veriyor.

belirtildiği gibi Hz. Muhammed peygam­

bası Ahmet b. Hanbel'den, Ebu Üsa­ me'den, Muhammed b. Amr'den, Ebu Se­ leme'den, Yahya'dan, Üsame'den, o da

Burada şu söylenebilir: Kur'an'da put­ lardan kaçı nın anlamı nda ayetler var. Du­

nah Allah'a şirk koşmaktır. Bir ayette, "Al­

peygamberliği ona değil de

Taberani'nin ravi listesi: Abdullah, ba­

tanrıyla daha uyumlu; ancak peygamber­

ber almadan önceki yaşamında en büyük günahı işlemiş, Allah'a eş koşmuştur. Bu­ nun üzerinde daha fazla durmaya değ­ mez. Çünkü bilgiler ortada, kaynaklar or­ tada, her şey ayan beyan.

süre zarfında Zeyd gibi kişilerden bilgi toplamaya çalışıyordu, o da arayışlar için­ deydi ve bakıyor ki Zeyd'le birlikte önemli şahsiyetler putlara karşılar. O yüzden za­ man içinde kendini peygamber ilan edin­ ce putlar adına kesilen hayvanı tanrı adı­ na yasakl ıyor ve Kur'an'da işliyor. Zeyd, Kuss, Ümeyye gibilerin dönemi Hz. Mu­ hammed için bir nevi kalfalık, bilgi topla­ ma dönemiydi. Zaten bunların Hz. Mu­ hammed'in projesi üzerindeki olumlu etki­ lerinden özel başlıklar altında bilgi suna­

babası Zeyd b. Harise'den şeklinde bitiri­

Burada haklı olarak şu soruyu sormak

yor. Burada Muhammed'in put adına hay­

lazım: Bilindiği gibi islam inancına göre

van kestiği ve bunu itiraf ettiği, bundan

peygamberlik çalışmayla elde edilmez; Al­

Diğer yandan, zaten ayet var ki Hz.

hazırladığı yemeği Zeyd b. Amar'a ikram

lah vergisidir, istediğine verir. Bunu yapar­

Muham med daha önce dalaletteymiş.

ettiği ve Zeyd'in kabul etmeği bilgisi var.

ken de toplum içinde en saygın olan, tan­

Ayet şöyle: "Seni dalalette bulup (Edip

rının isteklerine doğuştan yatkı n olan biri­

Yüksel'in Kur'an mealine göre sapık bu­

Listeleri daha da çoğaltabiliri m ; ancak bu kadarı

yeterli . Mesela Ebu Ya'li

(h.307.ö), Hakim Nisaburi (h.403.ö) ve

cağ ım.

ne verir. Hal böyleyl
lup)

Zeyd b. Amr, Kur'an'da vasıfları belirtilen

mi?"(50)

sana doğru yolu göstermedi

daha sayamadığım birçok hadis uzmanı bu olayı işlemiş ve sundukları ravi listesi n­ oe de Mes'udi yok. Bunların rivayetinde de Muhammed itiraf ediyor ki, kendisi put adına kesmiş ve Zeyd'e ikram ettiğinde kendisi kabul etmemiştir.(48) işte "içlerinde bilmem falanca şahıs var, pek güveni yoktur. Dolayısıyla hadis uydurma olabilir" dedikleri senaryonun gerçeği bu. Yaln ı z şunu da belirteyim ki, kimi rivayetlerde sözü edilen Mes'udi'nin adı geçiyor. Ancak belirtildiği gibi onun dı­ şında hadisin farklı ravi listesi var. Diyelim ki bu adam sağlam değil; ama onun için­ de bulunmadığı farklı ve sağlam kabul edilmiş ravi listeleri var. Ayrıca bu adam hakkında aşırı derecede olumsuz bir ten­ kit de yok. 1 4 asırd ı r çeşitli hadis alimleri

Hz. Muhammed peygamberliğini ilan edince, Zeyd'in kız çocuklarla ilgili hassasiyetini de Kur'an'a taşıyor, "kız çocuklan kat/etmeyin" diyor.

·

.

..

Ayet açık bir şekilde Hz. Muham­ med'in daha önce dalalet içinde olduğunu

3) Onlara, 'Gökleri ve yeri kim yarattı? Güneşi ve ay'ı kim emrinize verdi?' diye

tescil ediyor. Durum bu iken hadise itiraz

sorsan, 'Allah'diye karşılık verecekler.

etmenin bir anlamı kalmaz. Kaldı ki hadisi

Öyleyse neden sapıyorlar?(S4)

ben yazmadı m ; islami kesim nezdinde gü­

4) And olsun ki onlara, 'gökleri ve yeri

venilir sayılan onlarca kaynakta geçiyor.

kim yarattı ?' diye sorsan, elbette ki Allah

Zeyd'le ilgili Buhari'de şu bilgi de var:

diyecekler. De ki, Allah'a hamd olsun/te­

Kendisi Şam tarafına gidip Yahudi ve Hı­

şekkürler Allah'a.(SS)

ristiyan alimlerle ayrı ayrı görüşüp dinler

5) Gerçek din Allah'ındır; Onu bırakıp

konusunda fikir alışverişinde bulunuyor.

da putlardan dostlar edinenler, bizi Allah'a

Sonuçta her iki dinde de kendini görmü­

yaklaştırsınlar diye kulluk ediyoruz der­

yor ve arayışları n ı sürd ürüyor. i lerde

ler. (S6)

onunla ilgili daha geniş bilgi sunacağı m . Zaten bu arayışları sonucu b i r ara yine

Evet; ayetler ilginç. Kur'an'ın Allah'ı

Suriye tarafları na gidince geri dönmüyor,

hem soruyor, hem de kendisi insanlar ye­

Hz. Muhammed'den önce Arap coğrafyasındaki tüm insanlann putperest veya ateist olduklan iddiası gerçekdışıdır.

gözlerin, güneşle ayı n sahibi kimdir diye

bul etmediğini; tam tersine Hz. i brahim di­

Diriyi ölüden çıkaran, ölüyü de diriden Çı­

de "madem her şeyin yaratıcısı Allah'tır,

oralarda katlediliyor. Yine Buhari'de de ifade edildiği gibi kendisi Ka'be içinde in­

rine yanıt veriyor: "Yerle göklerin, kulak ve sorsan, onlar Allah diyecekler" diyor. Bir

sanlara seslenerek o günkü inançları ka­ ni üzerinde olduğunu belirtiyor. Nitekim

karan kim? Her işi düzenleyen kim?' On­

Allah'a hamdolsun" diye ısrarla insanlar­

ondan sonra gelen Hz. Muhammed de ib­

lar, 'Allah'tır' diyecekler. O halde de ki,

dan 'teşekkür' istiyor. Acaba benzer so­

rahim'i adres gösteriyor, ben o zinciri sür­

siz ona karşı gelmekten sakınmaz mısı­

rular bugün de sorulsa, Kur'an'da belirtil­

dürüyorum diyor. Buhari'de ayrıca kendi­

n ız?(S2)

diği gibi 'Her şeyin yaratıcısı Allah'tır' şek­

sinin o zaman öldürülmek istenen kız ço­ cukları kurtardığı, onları .büyüttüğü ifade ediliyor. Zaman içinde Hz. Muhammed peygamberliğini ilan edince, Zeyd'in kız çocuklarla ilgili hassasiyetini de Kur'an'a taşıyor, "kız çocukları katletmeyin" di­ yor. (S1 )

2) Sor, "Yedi gökle o büyük arşın Rab­ bi kimdir? Allah'tır diyecekler. De ki, öy­ le ise siz Allah'tan korkmaz mısınız? De ki, peki her şeyin gerçek yönetimini elinde tutan, her şeyi koruyup gözeten, ama kendisi himaye altında olmayan kimdir? Biliyorsanız söyleyin bakal ı m ! Diyecekler ki, hepsi Allah'ındır. De ki, öyleyse nasıl

C) HZ. MUHAMMED' DEN ÖNCE TÜM MEKKEıilER PUTPEREST MiYDi? "Hz. Muhammed zamanında o coğraf­ yada tüm insanlar ateist veya putperestti, Muhammed geldi onlara tek tanrı inancını

aldanıyorsunuz?(S3)

"Hz. Muhammed zamanında o coğrafyada tüm insanlar ateist veya putperestti, Muhammed

getirdi" söylemi doğru değildir. Evet; za­

geldi onlara tek tanrı inancını

manımızda varoluşla ilgili değişik inançlar

getirdi" söylemi doğru değildir.

olduğu gibi o zaman da farklı inançlar var­ dı ve bu farklılık daha da devam edecek­

Her şeyden önce Kur'an

tir. Bir kere açıklamama gerek yok. Çünkü

Muhammed zamanında

her şeyden önce Kur'an Muhammed za­ manında muhalif olanların da tek tanrı ya inandıkları nı; ancak Muhammed'in tanrı elçisi olduğunu kabul etmediklerini defa­ larca belirtiyor. Bununla ilgili birkaç ayet sunayım. 1) De ki, 'Gökten ve yerden size rızk veren kim? Kulak ve gözlerin sahibi kim?

muhalif olanların da tek tanrıya inandıklarını; ancak Muhammed'in tanrı elçisi olduğunu kabul etmediklerini defalarca belirtiyor.

linde bir yanıt verilecek mi! Mümkün değiL. Çünkü ateistler var, deistler var, agnostik­ ler vs. var. Bir ayette de putlardan dostlar edinenler, bizi Allah'a yaklaştırsı nlar niye­ tiyle böyle yapıyoruz diyorlar diye geçti. Yani aslında hedef bu putlar aracılığıyla Allah'a varmaktır; değil ki onlara tapmak­ tır. Ama tanrı bunu beğenmiyor, kabul et­ miyor. Diğer yandan Hac'da şeytare 2 atmayı, Arafat'ta durmayı, Ka'be etrafında tur atmayı, Safa ile Merve arasında gidıp gelmeyi kabul ediyor, bunu putperestlik saymıyor. Neyse burada amaç, Kur'an bakışına göre Muhammed zamanındaki insanlar ateist değildi; bunu vurgulamaya çalışıyorum. Yukarıda da belirtildiği gibi is­ tisnalar tabii ki her zaman vard ı r. islamiye­ ti güzel göstermek için neler uydurulma­ mış ki . Mesela "o zaman insanlar helva­ dan-hamurdan put yapıp ona tapıyorlar­ mış. Hem bir taraftan insan o helvayı ye­ miş, hem de kalkıp ona tapmış ve Mu­ hammed gelip insanları bu batıl inançlar­ dan kurtarmış" gibi alaylı sözler. Bunlar is­ lami kesim tarafı ndan uydurulan bilgiler­ dir. Çünkü yukarıda geçen ayetlerden bi­ rinde, "bu putlar bizi Allah'a yaklaştırsınlar diye onlara tapıyoruz" şeklinde bilgi vard ı . Bugün Müslümanlar Ka'be etrafında tur

Bir ayette, "Her toplum için elçi vardır" diye geçiyor. Bir başkasında tanrı yeminle,

yar. Başka bir yerde, 'Kuşkusuz sen bu Kur'an'ı , bilge ve bilen birinden almakta­ sın' diyor. Burada Allah adı geçmiyor. Ama

de, 'And olsun ki biz bu Kur'an'da insanla­

bilge ve bilenden Allah kast edilmiştir şek­ linde değerlendirilmiş. ilerde bu bilge ve

yor.(59) Kur'an'ın olumsuz bir yanı da ay­

ra her örnekten nicelerini sıraladık, ama insanlardan çoğu inkarda direttiler' di­ nı konuda defalarca yapılan tekrarlar.

'Her bir toplum için bir elçi

bilenin kim/kimler olduğunu anlatacağ ı m :

gönderdik' diyor. Halbuki

Zaten makalenin a n a konusu da bu­ dur.(5?)

her günahı affeder; ancak kendisine ortak

kutsal kitaplara bakıyoruz

Bazı ayetlerde Kur'an'da asla şüphe

aynı konuda bakıyoruz farklı ayetler de

onun peygamber dediği

yoktur. 0 , sakınanlar ve arınmak isteyen­

var. Mesela Hz. Musa zamanı ndaki insan­

kişiler hep israiloğulları'ndan

ler için bir yol rehberidir, şüphesiz ki bu

ları kastederek "Kendilerine açık kanıtlar

Kur'an en doğru yola iletir. Bu Kur'an AI­

geldikten son ra buzağ ıyı (tanrı) edindiler.

ve Ortadoğu'da.

Yine Kur'an'da kimi ayetlerde "Allah koşanı affetmez" diye geçiyor.(60) Ama

lah'tan başkası tarafından uydurulmuş

Biz bunu da affettik" diyor. Halbuki buza­

değildir' deniliyor.(58)

ğıyı tanrı edinmek şirktir. Dolayısıyla az

atmayı, Mina'da şeytan taşlarına taş at­

Zaman zaman tanrı Kur'an'dan öv­

mayı, Safa ile Merve arasında koşmayı

güyle söz ederken ümitsizliğini de vurgu­

nasıl "Allah'a yaklaşmak niyetiyle yapıyo­

luyor. Mesela isra Suresi'nde, "Biz gerçe­

ruz" diyorlarsa onlar da aynı niyeti taşıyor­

ği Kur'an'da çeşitli biçimlerde ifade ettik

önceki ayetlere göre affetmemesi gereki­ yordu. Demek ki duruma göre hareket ediyor. (61 ) Yine bir kısı m ayetlerde, "Allah adale­

Iard ı . Bunu her şeyden önce Kur'an kabul

ki, düşünüp anlayabilsinler. Fakat bu onla­

ti, iyilik yapmayı, yakınlara bakmayı em re­

ediyor. Olay sadece iktidar kavgasından

rın sadece kaçışları n ı artırıyor" diyor. Yine

der; hayasızlığ ı , fenalığı ve haddi aşmayı

ibarettir; ötesi yok.

aynı surede 'Kur'an okuduğun zaman se­

yasak eder. Tutasınız diye size öğüt verir"

D) KUR'AN 'A GÖRE KUR'AN ! Hz. Muhammed'in Kur'an'ı nasıl temin ettiği, hocaların ı n kimler olduğu konusuna geçmeden ; Kur'an gözüyle Kur'an hak­ kında kısa bir tespit sunmak isterim . Çün­ kü Kur'an'da birçok ayette, bütün kainat

ninle ahirete inanmayanlar arasına gizli

diyor.(62) Ama bakıyoruz buna tam da

bir perde çekeriz' diyor. Her ne perdeyse!

ters içerikli ayetler de var. Mesela 'Biz bir

Surenin

' Biz

toplumu yok etmek istediğimizde onun ile­

Kur'an'dan mü'minlere şifa ve rahmet

ri gelen varlı klılarının orada kötülük yap­

bir

diğer

ayetinde,

olan şeyler indiriyoruz. Ama bu, zalimlerin

masına izin veririz. Böylece o topluma ve­

zararını artırmaktan başka bir katkıda bu­

rilmiş söz gerçekleşir ve onu yerle bir ede­

lunmaz' diyor. Bu surenin diğer bir ayetin-

riz' diyor. Evet; çok korkunç.(63)

birleşse Kur'an gibi bir kitap ortaya çıkara­ mazlar şeklinde bir hodri meydan var. Hem konunun bütünlüğü açısından, hem de iddia edildiği gibi ne kadar harikalar içerdiği ni anlamak bakımından bu konuda kısa bazı ayetleri paylaşmak isterim .

1 ) Kur'an hikmetle doludur ve insanlık için rehberdir "And olsun hikmet dolu Kur'an'a ki sen (ey Muhammed) peygamberlerden­ sin" deniliyor. Görüldüğü üzere Kur'an'ın Allah'ı Kur'an'la yemin ederek Muham­ med'in peygamber olduğunu söylüyor. Üstelik hikmet dolu bir kitaptır ve üstün­ dür, merhametli Allah tarafından indiril­ miştir" diyor. Başka bir ayette yine Allah yeminle, 'And olsun ki biz sana yüce Kur'an'ı ver­ dik. Şüphesiz Kur'an'ı sana indiren biziz. O, çok yüce bir Kur'an'd ır'diyor. Bir diğe­ rinde, 'Kesinlikle şerefli bir Kur'an'dır' di-

Kur'an'da Hz. Musa zamanmdaki insanlan kastederek "Kendilerine açık kanttlar geldikten sonra buzağtyl (tann) edindiler. Biz bunu da affettik" denmesi, şirkin affma işaret ettiği için çelişkili bir ifadedir.

JIIII1Hll1lUU'!iI

·

.

.

.

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

rim. Yasin Suresi'nde, 'Biz o peygambere

2) Kur'an'da her topluma bir peygamber iddiası Bir ayette, "Her toplum için elçi vardı r" diye geçiyor. Bir başkasında tanrı yemin­ le, 'Her bir toplum için bir elçi gönderdik' diyor. Halbuki kutsal kitaplara bakıyoruz onun peygamber dediği kişiler hep israilo­ ğulları'ndan ve Ortadoğu'da. Yalnız Yunus Ninova'da (Musul) görev yapmıştır. Kısa­ cası, ayet her toplum diyor ama hiç kimse iddia edemez ki tanrı Amerika kıtasına, Japonya, Rusya ve Avustralya'ya da bir peygamber göndermiştir.(64) işte kitabı m iyidir, ant olsun eşi-benze­ ri yoktur, yüce ve şerefli bir kitaptı r de­ mekle olmuyor. içerik dolu olmalı; madem kainatın yaratıcısı tarafından gelmiş, o za­ man tüm insanları mutlu etmeli. Hammu­ rabi de kendi kanununda hemen giriş bö­ lümünde, "memlekette adaleti hakim kıl­ mak, şikayet ve kötülükleri ortadan kaldır­ mak, güçlünün zayıfı ezmesini önlemek, insanların huzurunu sağlamak, memleke­ ti aydınlatmak, refah seviyesini yükselt­ mek için, iş başına geldim" diye başlıyor. Demek istediğim, "çözüm göstermeden benimki iyidir, benzeri yoktur, ben tanrı­ dan gelirim" gibi lafların hiçbir değeri 01-

şiir öğretmedik. Şiir ona yakışmaz da' di­ yor. Yorum yapmama gerek yok. (?O)

6) Kur' an Muhammed'in uydurması olsaydı Allah Muhammed'i yok edecekti "Eğer O (Muhammed), bazı laflar uy­ durup bize iftira etseydi, elbette onu kıs­ Kur'an Allah'ma göre şayet Kur'an Hz. Muhammed'in uydurması olsaydı Kur'an'ın Allah', onu yaşatmazdı ve hiç kimse de buna engel olamazdı.

yaptık ki, onunla senin kalbini dayan ı kl ı kı­ lalım. Biz onu parça parça/ayet ayet indir­ dik' diyor. Bu ayetle Muhammed'e kolayl ık olsun diye Kur'an'ın parça parça indiği ifa­ de ediliyor. Bir başka ayette bu sefer 'Onu insanlara ağır ağır okuman için, parça­ larına ayırdık ve onu azar azar indirdik' diyor. Demek ki tek bir sefer göndermeyi­

"inkar edenler, Kur'an ona toptan, bir kerede indirilseydi ya!" dediler. 'Biz böyle

Başka bir ayette de, "Yoksa 'onu (Mu­ hammed) uydurdu' mu diyorlar? De ki, ben onu uydursam siz beni Allah'tan kur­ taracak hiçbir güce sah ip olamazsı­ n ız."(?2) Evet; bu ayetlere göre şayet Kur'an Muham med'in

uydurması

olsaydı

Kur'an'ın Allah'ı onu yaşatmazdı ve hiç

saymış ödev zor 0Iacakmış.(68)

ben veya başkası şimdi kalkıp bir kitap

Kur'an'a göre, Kur'an'a inanmayan kör ve akılsız diye nitelenmiş ve şöyle de­ nilmiştir: "Rabbinden sana indirilenin hak

sahipleri anlar."(69)

4) Kur'an'ın toplu halde inmeyişinin hikmeti

Kur'an'ın Allah'ı . (?1 )

kimse de buna engel olamazdı. Demek ki

3) Kur'an dağlara inseydi dağlar bile erirdi

Bir bakıma da "insanoğlu Kur'an'a inanmıyorsa dağdan da beter bir yaratık­ tır" demek istiyor.

kimse de buna engel olamazdı" diyor

lay kavrası nlar diyeymiş. Toplu halde 01-

olduğunu bilenle kör olan (inkar eden) bir

Başka bir yerde, "Eğer okunan bir ki­ tapla dağlar yürütülseydi veya onunla yer parçalansaydı , ya da onunla ölüler konuş­ turulsaydı (o kitap yine bu Kur'an olacak­ tı)" diyor.(6?)

koparı rdık (onu yaşatmazdık). Sizden hiç

şin nedeni insanların ödevi az olsun, ko­

maz.(65)

Ayet şöyle: "Biz bu Kur'an'ı b i r dağa indirseydik, Allah korkusundan o dağ ı , baş eğmiş, çatlamış, yarı lmış görürdün. Bu örnekleri, düşünmeler için insanlara anlatıyoruz" diyor.(66)

kıvrak yakalar, sonra onun can damarını

olur mu! Bunun bir olmadığını ancak akıı

5) Şiir Muhammed'e yakışmaz Hz. Muhammed zamanında kimi inan­ mayanlar onun hakkında ' Bu adam şair­ dir' diyorlard ı . Bunu çürütmek için bakalım Kur'an'da nasıl bir savunma yapılmış. Bu konuda ilginç bir ayet var paylaşmak iste-

yazsak ve 'ey ahali ! Allah'tan geliyoruz, bu kitap Allah'tan bir vahiydir' desek tanrı bizi yaşatmayacak, hemen kıskıvrak yakala­ yıp can damarı mızı koparacak. Ne yazık ki insanları yıllardır öyle bir kalıba sok­ muşlar ki bunlara inanıyorlar ve bunun için rahatlıkla katliamlar gerçekleştiriyorlar!

7) Kur'an'da yanlış hesap örnekleri Kur'an'da birçok yerde "Rabbiniz o AI­ lah'tır ki, gökleri ve yeri altı günde yarattı" diye geçiyor.(?3) Ama bir yerde ciddi bir hata var. Toplu halde gökleri e yere ayırdı­ ğı zamanı belirtirken "altı günde yarattım"

Hz. Muhammed zamanında

diyor; ancak teferruat kısmı nda hesap tut­

kimi inanmayanlar onun

muyor. Fussilet Suresi'nde şöyle diyor: "De ki, 'Siz yeri iki günde yaratanı inkar

hakkında 'Bu adam şairdir'

edip ona ortaklar m ı koşuyorsunuz? O,

diyorlardı. Bunu çürütmek

dört gün içinde yeryüzünde yükselen sa­

için Kur'an'da Yasin Suresi'nde,

yarattı '" Bir kere gök nedir, neyi kast edi­

'Biz o peygambere şiir öğretmedik. Şiir ona yakışmaz da' cümlesi geçiyor.

bit dağlar yarattı. iki günde de yedi gök yor bu bellisiz. ikincisi, rasgele, ispatsız bir bilgi söz konusu. Bütün bunlar bir ya­ na; ortalıkta bir yanl ı ş hesap var. Birçok ayette yerle gökleri altı günde yarattı m di­ yor; işin teferruatına gelince hesap bozu-

Yıldızların, melekleri dinlemek üzere yukarı çıkmak isteyen şeytanları vurması hadisesi, Hz. Muhammed'den önce yaşayan Ümeyye b. Ebi Salt şiirlerinde de geçiyor. Yani bu batı i inanç o zaman halk arasında yaygındl .

yeb, "ben bunun yanıtını veremiyorum" di­

Nobel ödülünü ve daha alasını hak etmiş

yor. Adam orda kendisiyle ibni Abbas ara­ sında geçen soru-yanıt şeklindeki konuş­

niteliktedir". Peki, benim bu sözümün hiç­

mayı hatırlatınca, ibni M üseyyeb adama,

önemli olan içeriktir.

bir değeri var m ı ? Tabii ki yoktur. Burada

"işte ibni Abbas'ın yanıtını veremediği so­ runun cevabını ben mi vereceğim? ibni Abbas benden daha bilgili" diyor.(76) Bazı islam alimleri konuyu çözeme­

E) KUR'AN' DA ESKi BAlIL i NANÇLARı N iZLERi

yince; hesap tutsun diye şöyle bir formül

Bu konu hakkında Kur'an'da çok sayı­

ortaya atmışlar. "Yer de gök gibi yedi kat­

da ayetler var: ' inanmayanlar, bu ayetler

tır ve her kat arası beş yüz yıldır. Yedi kat

eskilerin masallarından başkası değildir'

yerle yedi kat göğün toplamı 1 4 ve bunun

derler anlamı ndaki ifade Kur'an'da dokuz

beş yüz yılla çarpımı yedi bin olur. Geliş

yerde tekraren geçiyor. Demek ki o za­

luyor: iki gün dünya, dört gün dağlara ve

gidişieri hesaba katsak bu sayı iki kat olu­

man bu tez üzerinde birçok insanı n dur­

kocaman evrene de iki gün ayırıyor ve

duğu, Muhammed'i bu konuda sıkıştırdığı

toplam sekiz gün oluyor ki daha önce de­

yor ve toplam on dört bin yıl oiur. Göğün son katıyla Allah'ın Arş'ı arasındaki mesa­

diği altı gün hesabı tutmuyor. Çünkü bu

fe de 36 bin yıldır. Bu durumda otuz altı

son ayette iki gün fazla çıkıyor. Yani içerik

bin ile on dört binin toplamı elli bin olur" di­

bir yana; Kur'an'da birçok yönden hatalar

ye bir hesap ortaya çıkarmışlar. Bu du­

çok. Bu konuda yazdığım bir kitabımda

rumda demek ki dünyanı n çapıyla uzayın

teferruatlı bilgiler var. (74)

çapı eşitmiş. Çünkü yerle göğün her katı arasındaki mesafe eşitse sonuç böyle

8) Yerle uzayın en uzak noktası arasındaki mesafe . . .

olur. Halbuki dünyan ı n büyüklüğü uzaya karşı bir hiç değerindedir. Bu son mate­ matik hesabı Suyuti, ibni Kesir ve ibni Ebi

Kur'an'da bir yerde "Melekler ve Ruh

Hatem gibi Müfessirler kendi tefsirlerinde

(Cebrail) ona süresi elli bin yıl olan bir

sahabi ibni Abbas'a dayandırarak işlemiş­

günde yükselirler" diye geçiyor.(75) Başka

lerdir.(77)

bir ayette de, "Gökten yere kadar bütün işleri Allah yürütür. Sonra bu işler, süresi sizin hesabınızia bin yıl olan bir günde ona yükselir" diyor. Burada da hayali bir bilgi söz konusudur. Ben konunun içeri­ ğinden ziyade bı,ırada basit bir yanlış he­ saptan söz etmek isterim . Bir yerde bin

Kur'an'ın içeriği bu ve Allah da devam­ Iı meydan okuyor, "kainat toplansa kitabım gibi bir kitap ortaya koyamazlar" diyor.

için habire ayet üzerine ayet indirmiş.(78) O zaman bir kısı m inanmayanlar, "Kur'an Muhammed'in iftirasıdır, sağdan soldan bir şeyler getirip uyduruyor ve AI­ lah'tan bana vahiy geliyor diyor" eleştiri­ sinde bulunuyorlardı. Bu zaten Kur'an'da geçiyor, Kur'an bunu itiraf ediyor.(79) Tabii ki bu eleştirilere karşı Kur'an'da farklı savunmalar var. Onlardan biri yuka­ rıda anlatıldı ki, tanrı diyor "Muhammed uydursaydı ben onu sağ bırakmazdım" şeklindeydi. Başka savunma yöntemleri de var. Mesela "Kur'an Allah'tan başkası tarafından gelmiş olsaydı (uyduruk olsay­ dı) o zaman içinde birçok çelişki buluna­ caktı" şeklinde bir savunma, bir iddia var.

Ben de derim ki "yazdığım birkaç ki ta­

Halbuki hem içerik, hem de g ramer yö­

b ı m ı n eşi, benzeri ne bu dünyada yazıl­

nünden ve başka yönlerden boğazı na ka­

m ıştır, ne de yazılacaktır; tüm yazdıklarım

dar yanl ışlarla doludur.(80)

yıl, diğer yerde elli bin yıl diyor. Peki, ne­ den böyle ve nedir olay? islami kaynaklar­ da da buna sağlıklı bir yanıt yok. Sahabe ibni Abbas'tan soruyorlar: Nedir bu bir gü­ nün bin yıla tekabül etme olayı? ibni Ab­ bas moralini bozuyor ve soruya karşı şu soruyu yöneltiyor: "Peki ben de senden sorayım , Kur'an'da bir başka ayette, yer­ den göğe kadar elli bin yıldı r" diye geçiyor. Sen bundan ne anlıyorsun? Adam i bni Abbas'a, ben senden bilgi edinmek istiyo­ rum, sen niye benden soruyorsun ki diyor. Buna karşı sahabi ibni Abbas, ikisi de Kur'an'da vardır ben ne bileyim diyor ve yanıt veremiyor. Daha sonra aynı adam ibni Müseyyeb'in yanında iken başka biri gelip bu ayeti ondan soruyor. ibni Müsey-

Bazı islam alimleri Kur'an'a dayanarak, dünyanın çap'Yla uzaym çapını eşit göstermişlerdir. Halbuki dünyanm büyüklüğü uzaya karşı bir hiç değerindedir.

Eski batıl inançlar derken burada bir­

F) TEVRAT VE YAHUDi KÜLTÜRÜNDEN SEçiLEN AYETLER

kaç somut örnekle açmak isterim : Bir gün bir kabileden kaç kişilik bir grup Hz. Mu­ hammed'in yanı na gelir. Onlardan biri, "biz yukarıda/göklerde olup bitenler hak­

Yahudilikten Kur'an'a aktarı lan bilgiler

kında kehanet yoluyla malumat sahibiyiz"

iki kategoride ele alı nabilir: Biri, direkt Tev­

der ve bu konuda Muhammed'e bildikleri­

rat kitabından Kur'an'a aktarılan ayetler,

ni şöyle anlatır: Şeytanlar yukarı çıkıp me­

diğeri ise Yahudi halkı arasında meşhur

lekleri dinlemek istedikleri zaman yı ldızla­ rın ateşi onları yakıp yok eder. Evet; bu açıklama o Arap adam ı n . (81 ) Yıldızların, melekleri dinlemek üzere yukarı çıkmak isteyen şeytanları vurması hadisesi, Hz. Muhammed'den önce yaşa­ yan Ümeyye b. Ebi Salt şiirlerinde de ge­ çiyor. Yani bu batıl inanç o zaman halk arasında yaygındı .(82)

olan Yahudilik kültüründen aktarılan ayet­ Tevrat ile Kur'an arasında ciddi benzerlikler bulunmaktadır.

memesi elde değiL. Çünkü çoğu cahiliye dönemi denilen eski örf-adetlerin aynısı diyor ve şu örneklere devam ediyor. Hac ve Umra daha önce de vardı. Ka'be'nin kutsiyeti, Ramazan ayına hürmet dahq. önce de vard ı . Eşhürü'l hurum denilen

Bakıyoruz bu olup bitenlerden sonra aynı mitoloji olduğu gibi Kur'an'da yer alı­ yor. Hemen Diyanet'in Kur'an mealinden sunayı m : "Onu (dünyaya yakın olan gö­ ğü), inatçı her türlü şeytandan koruduk. Onlar yüce alemi (melekler topluluğunu) asla dinleyemezler. Her yönden kovularak atılı rlar. Onlara sürekli bir azap vardı r. An­ cak (meleklerin konuşmalarından) bir söz kapan olursa, onu da delip geçen bir par­ lak ışık takip eder" diyor. işin bilimsel yanı bir kenara; daha önce kahinlerin öne sür­ dükleri bir inanç Kur'an'da tanrı buyruğu olarak takdim ediliyor.(83)

hürmetli aylar (Zil-Kade, zil-Hicce, Muhar­ rem, Recep ayları) daha önce de vard ı . Zina cezası , h ı rsızlık v e içki konusunda durum daha önce yine aynıyd ı . Kısas, Kan bedeli, kasame (bir insan kaç kişi ta­ rafından katledilseydi hepsi ceza alırdı) daha önce de vard ı . Bunları sı raladı ktan sonra teferruata geçiyor ve o zaman Arap

devam edelim diyoru m . Malum ABD ve Rusya Müslüman olmadıkları halde uza­ ya gittiler ve böyle giderse ilerde orada ve daha uzaklardaki uzay cisimlerinde karar­

Kur'an' ı n Tevrat'tan bir alı ntı olduğunu iti­ raf eden bazı ayetler sunmakta fayda gö­ rüyorum. 1 9 ayetlik A'la Suresi'nin ilk cümlele­

yor. Evet; Kur'an'daki bazı konular bölge­

ahiret hayatı nın daha güzel olduğu vurgu­

nin eski örf-adetlerinden derlenmiştir; bu­

lanıyor ve sonunda da bu anlatılanlar ön­

nu vurgulamaya çalıştım.(84)

ceki kitaplarda, ibrahim ile Musa'nın kitap­ larında vardı deniliyor ve böylece sure bi­

Halil A. Kerim: "islam,

tiyor. Burada önemli olan Kur'an tanrısı­

çoğu kurallarını, Arap

larda var olduğunu, bunların yeni olmadı­

yarımadasında yaşayan

ğını kabul etmesi. (85)

kullanılan dil bile yeni değildir.

2002) kitabından bir özet sunmak isterim.

insanın Kur'an'daki bilgilere

"isıam, çoğu kurallarını, Arap yarımada­

bakınca dehşete düşmemesi

Kur'an'daki bilgilere bakınca dehşete düş-

lara geçmeden önce, Kur'an'da geçen ve

meyenlerin durumundan bahsediliyor,

iktisat, hukuk, siyaset, hatta

i nsan ı n

mi itibariyle Tevrat'la Kur'an'da aynı olan bazı somut örnekler vermek isterim. Bun­

olduğunu öne sürdü şeklinde devam edi­

maya izin vermez, o zaman niye ABD ve

dil bile yeni değildir" d iyor.

ni değil; hem içerik hem de cümle denkle­

yelere geçiliyor, tanrıyı dinleyen ve dinle­

Mesela ahlak, sosyoloji,

loji, iktisat, hukuk, siyaset, hatta kullanı lan

Kur'an'a epey bilgi aktarmıştır. Ben hepsi­

yıp yok ederek sadece kendininkinin hak

Peki, "tanrı madem şeytanıara yukarı çık­

ve örnekler veriyor. "Mesela ahlak, sosyo­

la ilgili konularda Muhammed Tevrat'tan

rinde yaratıcının yaptıklarından söz edili­

manları sömürdükleri bir gerçek de var.

sında yaşayan insanlardan almıştır" diyor

ri Tevrat'tan bir alıntıdı r. Yine helal-haram­

yor. Daha sonra Muhammed'e bazı tavsi­

insanlardan almıştır.

Ben burada Halil A.Kerim'in ( 1 930-

Kur'an'daki tüm israiloğulları hikayele­

duğunu, Hz. Muhammed hepsini batıl sa­

gah kuracaklar. Ayrıca bunların Müslü­

Rusya'ya vize verdi?" diye sormak lazım.

açalım.

yarımadasında 21 değişik hac yerleri ol­

Ben işin mitolojik yönü üzerinde dur­ mam ; ancak bununla ilgili kısa bir soruyla

ler. Bu, incil'den Kur'an'a aktarılan bilgiler için de geçerlidir. Bunu birkaç örnekle

elde değiL. Çünkü çoğu cahiliye dönemi denilen eski örf-adetlerin aynısı."

nın Kur'an'da anlatı lanların eski kaynak­

Bir ayette, "O (Kur'an'da anlatılanlar) geçmişlerin kitaplarında da vardı" diye ge­ çiyor. Bunlar açı k bir şekilde Kur'an' ın, ön­ cekilerden bir alıntı olduğunun itirafı­ d ı r. (86) Kur'an Tevrat bilgisiyle doludur. Hele israiloğulları peygamberleri diye bilinen 20'den fazla kişilerin hayat hikayeleri ol­ duğu gibi Tevrat'tan bir alı ntıdır. Fikir ol­ sun diye bazı somut örnekler verip diğer konulara devam edelim. 1) Tevrat başındaki ilk ayet, "Allah gökleri ve yeri yarattı" şeklindedir. Aynı

cümle olduğu gibi Kur'an'da da geçi­

lah Hz. Musa'ya, kavminden yetmiş kişi al

yor.(81)

çıkın bana secde edin dedi". Bu cümle ol­ duğu gibi Kur'an'a alınm ıştır.(96)

2) Tevrat'ta, 'Allah, kendi suretimde, bana benzer şekilde insan yaratayı m ki

7) Firavun kendi kavmine talimat veri­

denizin balıklarına, göklerin kuşları na, sl­

yor, " israiloğulları'ndan doğum yapan ka­

ğırlara, tüm yeryüzüne ve yerde sürünen

dı nları n çocukları erkek ise öldürün" diye. Bu hikaye de olduğu gibi Kur'an'da defa­ larca işlenmiştir.(91)

her şeye hakim olsun dedi ve kendi sure­ tinde insan yarattı (Adem'i kastediyor)' di­ ye geçiyor. Kainatta insan hizmetine sun­

Hz. Musa tanrı emriyle bir sandığa ko­ nup suya atılıyor ve bir kanaldan gidip Fi­

mak için her şeyi yarattım ifadesi Kur'an' da birkaç yerde geçiyor. Mesela; "Gökleri

ravun'un havuzuna giriyor, onun sarayın­ da kalıp büyüyor ve sonra bilinen anti Fi­ ravuncu Musa ortaya çıkıyor. Bu hadise Tevrat'ta işlendiği şekliyle Kur'an'a alın­ mıştır. (98)

ve yeri yaratan, yukardan indirdiği su ile rızk olarak ürünler yetiştiren, emri gere­ ğince denizde yüzmek üzere gemileri, ne­ hirleri, ay ve güneşi, geceyle gündüzü si­ zin buyruğunuza veren Allah'tır" diyor.(88) Başka ayetlerde, "Geceyi, gündüzü, Güneş'i ve Ay'ı sizin emrinize vermiştir" diye geçiyor.(89) Diğer bir ayette, "Göklerde ve yerde olanları, hepsini sizin buyruğunuz altına vermiştir" deniliyor.(90) Sözün kısası, yarad ı l ış konusunda Kur'an'daki ayetler Tevrat'tan ancak bir alıntıdır. Tevrat'la Kur'an'ı eline alıp karşı­ laştıran normal bir insan bile bunu açık bir şekilde görebiliyor.(91 ) 3) Adem ile Havva cennete konurken kendilerine her şey serbest bırakılır; an­ cak tek bir şey yasak edilir. Onlar o yasa­ ğı çiğneyince ceza olarak cennetten atılır­

Tevrat'ta kurbanl ı k bir inekten söz edi­ Musa Peygamber hakkında Tevrat'ta yer alan pek çok hikayeye, Kur'an'da da aym şekilde rastlamak mümkündür.

bunun özetinin özeti çıkarı lıp Kur'an'a konduğu kolay anlaşılır. Öyle ki Muham­ med ibrahim'i Kur'an'da işlerken bir de bir sureye ad yapıyor, ibrahim suresi diye. Yi­ ne Tevrat'ta anlatılan Yusuf, Hud, Nuh, Yunus gibi peygamber diye inanı lan kişi­ leri Kur'an'da işlerken onları da birer sure­ ye isim yapmıştır. (94) 6) Tevrat'ta cana can, göze göz, dişe diş, ele el, ayağa ayak, yanığa yanık, ya­ raya yara, bereye bere cezası uygulana­ cak diye geçiyor. Aynı ayet olduğu gibi

lar. Kur'an'da anlatılan bu hikaye olduğu

Kur'an'a alınmıştır. (95)

gibi Tevrat'ta geçiyor.(92)

Hatta Kur'an'la Tevrat arasında o ka­ dar detaylarda ortaklık var ki insanı n aklı

4) Tevrat'ta Adem'in ilk iki çocuğunun hikayesi anlatı l ıyor: Uzunca bir hikaye. Sonunda Kabil Habil'i katlediyor. Yalnız Tevrat'ta kabil yerine Kain geçiyor. is­ lam'da ise Kabil olarak anlatılıyor. Kısaca­ sı, Kur'an'da anlatılan bu iki kardeşin ola­ yı Tevrat'tan bir alıntıdı r.(93) 5) Kur'an'da birkaç surede anlatılan Hz. ibrahim'in hayat hikayesi fazlasıyla Tevrat'ta geçiyor. Orada, "Hz. ibrahim Harran'dan çıkı nca LO yaşındaydı " diye başlıyor ve devam ediliyor. Öyle ki

duruyor. Mesela Tevrat'ta deniliyor ki "AI-

Kur'an'da Hz. Musa'nın mucizelerinden (gösterdiği olağanüstü olaylardan) sıkça söz edilmekte ve örnekler verilmektedir. Mesela elini koynuna bırakıp

Kur'an'da Hz. ibrahim'in ismi 69 yerde ge­

çıkarınca eli bembeyaz oluyor.

çerken Tevrat'ta ise nerdeyse bunun iki

Kur'an'da bu beş ayrı surede

katı olarak geçiyor. Buna bakarak hikaye­ nin Tevrat'ta ne kadar kapsamlı olduğu ve

tekrar edilerek geçiyor.

liyor ve renginin kırmızı olduğu belirtiliyor. Kur'an'da bu anlatı lı rken rengi sarı diye geçiyor. Yani detayına kadar bilgiler ay­ n ı . (99) 8) Tevrat'ta Hz. Musa Mısır'dan çıkıp Medyen'e gelince bir kuyu başı nda hay­ vanları n ı sulamayı bekleyen yedi kız kar­ deş görüyor ve onlara su konusunda yar­ d ı mcı oluyor. Sonunda onların babaları yanına gidiyor ve o kızlardan biriyle evle­ niyor ve kayınpederine çobanlık yapmaya başlıyor. Ufak farklarla birlikte bu olay Kur'an'da da anlatllıyor. ( 1 00) Kur'an'da Hz. Musa ile ilgili şöyle bir olay var: Hz. Musa Tuva vadisine girince Allah ona, pabuçlarını çıkar; çünkü sen kutsal bir yerdesin diyor. Aynı olay olduğu gibi Tevrat'ta da anlatllıyor. ( 1 0 1 ) Kur'an'da Hz. Musa'nın mucizelerin­ den (gösterdiği olağanüstü olaylardan) sıkça söz edilmekte ve örnekler verilmek­ tedir. Mesela elini koynuna bırakıp çıka­ rınca eli bembeyaz oluyor. Kur'an'da bu beş ayrı surede tekrar edilerek geçi­ yor. ( 1 02) Yine Kur'an'da Hz. Musa rabbine yal­ vararak benim dilim ağırdır/kekeyim, ben yalnız bu görevi yapamam. O yüzden kar­ deşim Harun'u da benimle birlikte bu işle görevlendir şeklinde duası geçiyor ve Al­ lah da kabul ediyor. Bu yalvarış olduğu gi­ bi Tevrat'ta da geçiyor. ( 1 03) Yine Kur'an'da anlatı ldığına göre Hz. Musa M ısı r'da sihirbazlarla karşı karşıya

·

.

. .

Kur'an'da insanın yaradılış evreleri hakkında bi lgi verilirken, ilkin topraktan (Adem'i kastediyor), ondan sonra, meni, derken ete kemiğe bürünme -Yunus Emre'nin dediği gibi- büyüme şeklinde devam ediliyor. Bu Tevrat'ın Eyüp bölümünden bir alıntıdır.

olmuştur. Çünkü olay 1 4 'asır önce olmuş. O bakımdan o zaman için bu kadar hata normal karşılanmalı diyebiliriz veya belki

önce o coğrafyada yaşayanlardan Yahudi

de Hz. Muhammed bilerek olayı bu şekil­

ve putperestler sünnet olurdu. Hatta Dr.

de işlemiştir; bu da mümkündür.

Cevat Ali, Tevrat'ta anlatılan ismail'in sün­

Kur'an'da insanın yaradılış evreleri hakkında bilgi verilirken, ilkin topraktan (Adem'i kastediyor), ondan sonra, meni, derken ete kemiğe bürünme -Yunus Em­

Firavun-Musa mücadelesinde Kur'an­ da deniliyor ki, biz Firavun kavmi üzerine tufan, çekirge, haşere, kurbağalar ve kan gönderdik. Aynı olaylar Tevrat'ta fazlasıy­ la anlatllmaktad ı r. ( 1 0S) Mısır'dan çıkıp çöle gelince Allah onlara kuvvet helvasıyla bıldırcın kuşunu gön­ derdiğini söylüyor. Bu hikaye de Tev­ rat'tan bir alıntıd ır.( 1 06) Hz.

miş diyor. Yani ibrahim'le başlayan yeni bir olay değildir. ( 1 08)

re'nin dediği gibi- büyüme şeklinde de­

Dediğim gibi Kur'an-Tevrat karş ı laştır­ ması konusunda kimi yazarlar bilgi verdik­

münden bir alıntıdır.( 1 0?)

leri için ( ilhan Arsel gibi) ben bunun üze­

Daha önce o bölgede yaşayan kimi in­ teyze, iki kız kardeşle evlilik, babanı n eşi (üvey anne) ile evlilik yasaktı. Babanın hanımıyla evlenen adama 'deryüz' denir­ di. Bugün biz de az bir farkla deyüz keli­

rinde fazla durmam. Konunun bütünlüğü açısından birkaç özet örnek verdim . Kısa­ cası, Kur'an'ın sağlandığı yerler çok; an­ cak Kur'an'daki israiloğulları konusunda (alıntı bakımından) Tevrat bir numaradır. Çünkü bu hikayeler incil'de yoktur.

mesini kullanıyoruz. Yine genelde herkes kendi dengiyle (küfv) evlenirdi. Toplum

G) i NCil VE HıRiSTiYANlıKTAN SEçilEN AYETLER

içinde itibarı olan bir kişi, kızı nı ancak iti­ barı olan birine verirdi. Eş boşama yine is­ lam'daki gibi üç talakla ancak gerçekleşir­ di. Ölen birinin yıkanması, kefenlenmesi,

Kur'an'da birkaç yerde, israiloğulları

Gerçekten

net olayı; aslında gösteriyor ki Hz. ibrahim zamanında o coğrafyada bu bir gelenek­

vam ediliyor. Bu da Tevrat'ın Eyüp bölü­

sanların inançlarına göre anne, kız, hala, kalınca hepsi bastonlarını . atıyorlar yılan oluveriyor; ancak Harun'unki o nlarınkini yutuyor. Bu da olduğu gibi Tevrat'ta geçi­ yor. ( 1 04)

olmak gibi adet­ ler eskiden beri vardı . Muhammed'den

yı'f.. � 'Sa'Ç. +';lfa9'1 , 'Sünnet

M usa

hakkında

Kur'an'ın Tevrat'tan aldıkları aşı rı derece­ de fazla. Bir fikir oluşsun diye Musa hak­ kında her iki kitaptan yaptığım karşı laştır­ ma sanı rı m yeterli . Bilgiler zaten faydasız; kaldı ki çok açık bir şekilde detayına ka­

üzerine dua okunması (cenaze namazı

a) Hz. isa, kişi Allah sevgisini kendi

gibi), defnedilmesi, kabri başında iyilikle­

evine, han ı m ı na, kardeşlerine, anne ve

rinden söz edilmesi eskiden beri vardı.

babasına, çocuklarına tercih etmişse o

Bugün hocaların ölen birinin cenazesi ba­

her vakit kazançlı olacaktır. Yani Allah

şında, hakkın ızı helal edin demesi işte bu eski gelenekten gelir. Yine ağız çalkala­

sevgisi her şeyden önce gelir diyor.

ması (islam'da buna mazmaza denir), bu­

inanan bir milletin babaları, oğulları, kar­

Kur'an'da ise "Allah'a ve ahiret gününe

runa su çekmek (istinşak), misvak kullan­

deşleri yahut akrabaları da olsa Allah'a ve

mak, etek, koltuk altı traşıarı, tuvalet ihti­

elçisine düşman olanlarla dostluk ettiğini

yacını giderirken kendini bir cisimle temiz­

görmezsin . " şeklinde formüle edilmiş­

lemek (ki islam'da buna istinca denir), bı-

tir. ( 1 09)

dar ilgili konulardaki ayetlerin Tevrat'tan bir alıntı olduğu tartışmasız. Yalnız bazı yerlerde bunların Kur'an'a al ı nışı farklı ol­ muş. Mesela Tevrat'a göre Hz. Musa ve kavmi Mısır'dan çıkıp çöle gelince tanrı onlara "kuvvet helvasıyla bıldırcın kuşları­ nı yiyin" demiş. Bu gayet normaldir: ikisi­ ne ulaşmak zor değiL. Bunlar o zaman o bölgede demek ki varmış ; adeta onlara helal kıl ıyorıyiyebilirsiniz d iyor. Ancak Kur'an bunu farklı bir anlatımla işliyor: "Si­ ze kudret helvasıyla bıldırcın indirdik" di­ yor. Cümle denklemi böyle olunca, bunla­ rı olağanüstü bir şekilde yukarılardan gön­ dermiş demek oluyor. Bazen konular Tev­ rat'tan Kur'an'a aktarılı nca benzer farklar

Hz, Muhammed'den önce de o coğrafyada yaşayanlardan Yahudi ve putperestler sünnet olurdu.

Burada şu nokta da dikkat çekicidir; belirtmek isterim. Hz. isa, ben önceki pey­

halde Hz. Muhammed bunları Hz. isa'ya

gamberleri yıkmaya gelmedim ; tam tersi­

isa'dan bir sofra (yemek) istiyorlar, Allah

ne onların getirmiş olduğu şeriatı tamam­ lamaya geldim diyor. Aynı şeyi Hz. Mu­

yukardan bize bir güzel yemek göndersin

mal etmiştir. Mesela inanmayanlar Hz.

ki senin peygamber olduğuna inanalım di­

hammed de Kur'an'da defalarca dile getir­

yorlar. işte bu yal n ı z Kur'an'da var­

miştir. Başta Hz. Musa olmak üzere deği­ şik peygamberlerden övgüyle söz edilmiş ve yukarıda da belirtildiği gibi bunlardan

d ı r. ( 1 1 5) Yine Kur'an'da deniliyor ki Hz. Mer­ yem için Allah yukardan yemek gönderi­

kimilerini Kur'an surelerine ad bile yap­ mıştır.(1 1 0)

yormuş. Zekeriya Peygamber (din mantı­ ğına göre peygamber diyorum) ne kadar

b) incil'de Hz. isa'ı n çeşitli hastalıkla­ ra yakalananları , delileri ve sara hastaları­ nı tedavi edip iyileştirdiği bilgisi vardı r. Hz. isa'yla ilgili aynı bilgiler Kur'an'da işlenmiştir. ( 1 1 1 )

Meryem'in yanına gitmişse hep onun ya­ nında yiyecekler görmüş ve bu da nerden geliyor diye sorunca; Meryem, Allah'tan

fazlasıyla

c) Hz. isa'yı istemeyenler onu yakala­ yıp ortadan kaldırmak için planlar kurmuş­

gelir yanıtını vermiştir. Belki merak olur di­ ye olayı kısaca anlatayım. Hz. Meryem Kur'an'da Pavlus incil'inden parçalara da rast/anmaktadır.

doğunca onu teyzesinin kocası Zekeri­ ya'ya teslim ediyorlar, o baksı n diye. He­

Bu açı klama

"iyilik sahipleri için cennette öyle nimetler

nüz Zeynep tıfıl iken Zekeriya ne kadar

Kur'an'da "Onlar (Yahudiler) tuzak kurdu­

var ki göz onları görmemiş, kulak onları

onun yanına varmışsa hep farklı yiyecek­

lar (Hz. isa'ya karşı). Allah da tuzak kur­ du. Allah, tuzak kuranların en hayırlısı­ dır" şeklinde ifade ediliyor. ilginç: Allah tu­

duymamış ve bunlar kimsenin de kalbine

ler görmüş. Yani Meryem'in de Allah tara­

gelmemiş" diye geçiyor. Ayette de"Yaptık­

fından mucizeler gördüğünü ifade etmek

larına karşılık olarak, onlar için ne mutlu­

isteniyor ayetlerde( 1 1 6)

zakçıymış; ancak onun tuzağı en hayırlı­

luklar saklandığı n ı hiç kimse bilemez" de­

sıymış. Allah'ın tuzakçı ve hem de en iyi­ hayırlı tuzakçı olduğunu belirten ayetler­ den birkaçı n ı sunmak isterim . Az önceki ayet, Yahudilerin Hz. isa'ya karşı kurduğu tuzaktan bahsediyor. Aynı zamanda Hz.

niliyor. ( 1 1 3)

lar b i lgisi

incil'de var.

Muhammed'e karşı kurulan tuzaktan söz eden ayetler de var. Mesela; hani kafirler seni tutuklamak veya öldürmek ya da (Mekke'den) çıkarmak için tuzak kuruyor­ Iardı. Allah da onlara karşı tuzak kuruyor­ du. Allah, tuzak kuranların en hayırlısıdır

Kur'an'da böyle geçiyor; ancak kudsi

yapıldığını da görüyoruz. Kur'an'da denili­

hadiste Pavlus'un kullandığı ifadenin oriji­

yor ki, Hz. isa çamurdan kuş-kartal yapıp

nali geçiyor. Malum islama göre kudsi ha­

onlara ruh vermiş. ( 1 1 7)

dis de Allah'ın sözüdür; ancak cümleyi Muhammed kurmuştur. Bu kudsi hadis müttfekün aleyhtir. Yani Buhari ile Müs­ lim'in ortak işledikleri hadislerdendir. Bu­ hari bunu dört yerde, Müslim de birçok farklı rivayetle almıştır. ( 1 1 4) .

diyor. Bir başka ayette, "Öncekiler de

Yukarıda da bir yerde belirtildiği gibi

(peygamberlerine karşı) tuzak kurmuşlar­

Kur'an'da bazı şeyler incil'de geçmediği

dı. Bütün tuzaklar Allah'a aittir" diye ge­ çiyor. Semud kavmiyle ilgili şöyle bir ayet var: "Onlar bir tuzak kurdular. Farkında değillerken Allah da bir tuzak kurdu" di­ yor. Yunus Suresi'nde, "Ayetlerimiz hak­

Hz. isa'yı istemeyenler onu yakalayıp ortadan kaldırmak için planlar kurmuşlar bilgisi

daha çabuk tuzak kurar.' Şüphesiz elçi­

incil'de var. Bu açıklama Kur'an'da "Onlar (Yahudiler) tuzak kurdular (Hz. isa'ya karşı).

tuzağından söz edilince konuyu bir az aç­

Allah da tuzak kurdu. Allah,

tım.(1 1 2)

tuzak kuranların en hayırlısıdır"

d) incil kültürü sayılan Pavlus'un bi­ rinci Korintoslulara mektuplar kısmında,

Bunlar incil'de yok; ancak ya Hz. Mu­ hammed'den önce fanatik H ı ristiyanlar (tıpkı fanatik Müslümanları n Muhammed için uydurdukları gibi) isa ve ailesi hakkın­ da bu gibi masalları uydurmuşlar veya isa'dan yaklaşık 6 ası r önce yaşamış olan Hindistanlı Gotama Buda (MÖ 563-483) için uydurulan ve orta doğuya yayılan hi­ kayelere dayanır. Kur'an'da buna benzer

kında onların tuzakları var. De ki : 'Allah, lerimiz (melekler) kurmakta olduğunuz tu­ zakları yazıyorlar" diye geçiyor. Evet, ko­ nu tanrı tuzağı değil; ancak incil ve Kur'an karşılaştırmasını yaparken bir yerde tanrı

Tevrat ve i ncil'den Kur'an'a bilgiler ak­ tarırken, zaman zaman büyük yanlışlar

şeklinde ifade ediliyor.

gariplikler çok. Mesela; şu an var olan tüm incil nüs­ halarında ( Matta, Markos, Luka ve Yuhan­ na) Hz. isa'nın yakalanıp çarmıha gerdiril­ mek üzere öldürüldüğü belirtiliyor, öldürül­ düğü kabul ediliyor. Hatta bu işlemin kaç saat sürdüğü bile incil'de belli. Yani kendi­ si ölüyor, can veriyor ve onu gömüyor­ lar. ( 1 1 8) Peki, bakalı m Kur'an'da nasıl işlen­ miş; bunu da özetleyelim. "Allah elçisi Meryem oğlu isa'yı öldürdük demeleri yü­ zünden (onları lanetledik). Halbuki onu ne

iıniiiiimii]lı]!ilAi r-

- - - -----

öldürdüler, ne de astılar; ancak (öldürdük­

Evet; Hz. isa'yı ve H ı ristiyanları hedef tut­

Ieri) onlara isa gibi gösterildi. Onun hak­

muyor; ancak akı ı almaz bir şekilde, aşırı

kında ihtilafa düşenler, bundan dolayı tam

derecede ona torpil yapıyor ve bu inanıl­

bir kararsızlık içindedirler; bu hususta

mazı yaparken de 'ancak benimki doğru­

zanna uymak dışında hiçbir (sağlam) bil­

dur,

gileri yoktur ve kesin olarak onu öldür­

yor!(1 23)

mediler. Tam tersine Allah onu kendi ka­

sözlerim tanrıdan gelmedir' di­

Sanki isa öldürülse bu bir eksiklik sa­

tına yükseltti" diyor.(1 1 9)

yılmış da bundan onu göklere çıkarmış.

Ben burada Hz. Muhammed'in bu bil­

Bu da anlamsız olmakla birlikte Kur'an'ı n

gileri bilmeyerek aldığına ihtimal vermiyo­

diğer ayetleriyle çelişiyor. Çünkü Kur'an

rum. Bunu bilerek böyle yaptığı kesin.

defalarca bahsediyor ki birçok peygamber

Şöyle ki, Hz. isa'yı zaten Yahudiler götür­

katledilmiştir. O zaman niye isa katledilse

düler. Dolayısıyla bu iki kesim zaten birbir­

onunki bir eksiklik sayllsıri ! ( 1 24)

lerini sevmiyordu. Kendisi isa'yı göklere

Hz. Muhammed incil'den Kur'an'a bil­

çıkarmakla H ı ristiyanları kazanmak iste­

giler aktarırken kimi konularda hiç değişik­

miş. Zaten o zaman onunla en çok kafa tutan, uğraşan Yahudilerdi. Hatta Yahudi düşmanlığını Kur'an'a taşıyor; H ı ristiyan­ ları ise Kur'an'da Müslümanlara yakın olarak gösteriyor. Amaç, parçala yut mi­ sali. ilgili ayet şöyledir: "Şu tartışılmaz bir gerçektir ki, iman edenlere en şiddetli düşmanlık duyanları, Yahudilerle şirke ba­ tanıarı bulursun. Şu da tartışılmaz bir ger­ çektir ki, insanların iman edenlere sevgide en yakın olanlarını, biz H ıristiyansız di­ yenıeri bulursun. Bu böyledir. Çünkü o Hı­ ristiyanlar içinde derin araştırmalar yapan keşişler, kendini Allah'a adamı ş rahipler vardı r" diyor. ( 1 20) Ayette H ı ristiyanlar Müslümanlara ya­ kın gösterilirken öne sürülen gerekçe de çok ilginç: "Hıristiyanlar içinde derin araş­ tı rmalar yapan keşişler vardı r" diyor. Ya­ hudiler sanki cahil mi?

isa 'mn babasız dünyaya geldiğini ancak Kur'an öne sürüyor. Halbuki incil'e göre isa'nm babası var: Meryem'in kocası Yusuf'tur ve ikisinden de isa doğuyor diye net olarak geçiyor.

isa'nın babasız dünyaya geldiğini an­

lerim ve Allah'ın izni ile o hemen kuş olur.

yem rahmine düşmüştür. Yani asıl babası

leştirir, ölüleri diriltirim. Ayrıca evlerinizde

insan değildir. Bu konuda ayette şöyle de­

ne yiyip ne biriktirdiğinizi size haber veri­

niliyor: "Ve cinsiyet organ ını/ırzını titizlikle

rim. Eğer inanan kimseler iseniz, bunda

koruyan o kad ı n ı da (Meryem'i) an. Biz

sizin için bir ibret vardır". "Ey Meryem oğ­

ona ruhumuzdan üfledik; onu ve oğlunu

lu isa! Sen iznimle, çamurdan kuş gibi bir

cümle alem için bir ibret kıldık." Bir başka

şey yapm ış ona üflemiştin de iznimle kuş

ayette, "iffetini korumuş olan , imran kızı

olmuştu; anadan doğma körü, alacalıyı iz­

Meryem'i de (Allah örnek gösterdi). Biz

nimle iyi etmiştin. Ölüleri iznimle diriltiyor­

ona ruhumuzdan üfledik" diyor. . ( 1 22)

dun" diyor.(1 25)Bu konularda incil nüsha­

Halbuki isa hakkında bu kadar inanı l­ mazlar ancak Kur'an'da geçiyor. incil'e göre isa'nın babası var: Meryem'in koca­ ğuyor diye net olarak geçiyor. Bu, hem

ğunluğu Tevrat'tan bir al ı ntıdır. Mesela Ya­

Matta, hem de Luka nüshasında var.

Yahudilik islama daha yakındır

Hz. Muhammed daha ileri giderek Yahudi­

ve zaten Kur'an'ın nerdeyse

ler hakkında hakaret içeren ayetler indiri­

ezici çoğunluğu Tevrat'tan bir

yor. Kur'an'da birkaç yerde, "biz Yahudile­

Size Rabbinizden bir mucize getirdim: Si­ ze çamurdan bir kuş sureti yapar, ona üf­ Yine Allah'ın izni ile körü ve alacalıyı iyi­

dır ve zaten Kur'an'ın nerdeyse ezici ço­

lu olarak kabul edilir. Bu ise şirktir. Hatta

bir elçi olacak (ve onlara şöyle diyecek:)

isa, tanrı nın üfürüp püfürmesinden Mer­

sı Yusuf'tur ve ikisinden de isa/Mesih do­

yanlıkta üçlü sistem var ve isa Allah'ın oğ­

şunlar anlatı lıyor. "O (isa), israiloğullarına

cak Kur'an öne sürüyor. Kur'an'a göre Hz.

Halbuki Yahudilik islama daha yakın­

hudilikte tek tanrı inancı var; ama H ı risti­

lik yapmamış, kimilerinde ise aşırı deği­ şiklikler görüyoruz. Mesela bazı ayetlerde

larında şu bilgiler var: Hz. isa sıtma has­ tal ığına yakalananları , ( 1 26) slaca hasta­ ları nı iyileştiriyor. Üstelik bu bilgiler tüm in­ cil nüshalarında var. ( 1 27) Yine Hz. isa'nın kör olanları ( 1 28) , sağır ve dili peltek olanları sağlıklarına kavuşturduğu incil'de anlatllıyor. ( 1 29) Bir de Hz. isa'ya çeşitli hastalıklara maruz kalanlar gelir ve o da onları iyileşti­ rir şeklinde bir genel bilgi var incil'de.(1 30) Ölüleri dirilttiğine dair somut örnekler

ri yaptıklarına karşılık maymun ve domu­

alıntıdır. Mesela Yahudilikte

var. Ölen bir kıza tekrar can veriyor. Yine

za çevirdik" diyor. Yahudilerin maymun ve

tek tanrı inancı var; ama

Hz. isa kadı na üzülüyor ve o çocuğa can

domuza çevrilmesi zaten hikaye. Burada önemli olan yaklaşı mdır. Yahudileri ceza olarak domuz ve maymuna dönüştürmey­ le ilgili ayetler Kur'an'da üç yerde geçi­ yor. ( 1 21 )

Hıristiyanlıkta üçlü sistem var ve isa Allah'ın oğlu olarak kabul edilir. Bu ise şirktir.

bir kadının tek oğlu varmış. Çocuk ölünce veriyor. ( 1 3 1 ) Yukarıda incil'deki bilgilere ters bir şe­ kilde Kur'an'da Hz. isa'nın çarmıha geril­ mediğini, H ı ristiyanların Müslümanlara

daha yakın oldukların ı ifade eden ayetle­

dedin?' isa, ' Haşa, hak olmayan sozu

rin bilerek seçilmiş bir nevi politik sözler

söylemek bana yaraşmaz; eğer söylemiş­

olduğunu belirttik. Sanırım incillerdeki bil­

sem , şüphesiz sen onu bilirsin" diye yanıt

gilere ek olarak Kur'an'a aldığı' 'Hz. isa

vermiş. ( 1 36)

çamurdan kuş yapıp üflemek suretiyle

Hz. isa'dan sonra kimi aşırı H ı ristiyan­

ona hayat veriyordu' sözünü de bilerek

lar Hz. isa'ya tanrın ı n oğlu olarak inan­

kullanmıştır. Bu da 'Nasıl olsa isa ölüleri

mışlar. Az önceki ayet Hz. isa'nın bundan

diriltmiş, hastaları, kör ve sağırları iyileştir­

bigane olduğunu kabul ettiği halde yine

miş ve bunu H ı ristiyanlar kabul ediyorlar.

bakıyoruz Kur'an'da bu teslis (üçlü tanrı

Çünkü incil'de geçiyor. Ben bu mucizeleri

inancı) işlenmiştir. Bir ayette, "ant olsun ki,

biraz daha geniş tutayım ki onlar da sevi­

Allah üçü n üçüncüsüdür diyenler kafir ol­

nip bana düşman olmasınlar' niyetini taşı­

muşlardır" deniliyor. isa'nın söylemediği

mış olabilir. Ben burada bunları anIatmak­

ve zamanında geçerli olmadığı bir sözü

la bunlar olmuştur, olağanüstü şeylerdir

getirip bu şekilde Kur'an'a taşımanın ne

demek istemiyorum. Maksadı m , Kur'an'ın

anlamı vardır?(1 3?)

detayına kadar ne denli önceki inançlar­ dan, örf-adetlerden seçilmiş olmasını vur­ gulamaktır. Her ne kadar Hz. Muhammed kimi ko­ nularda siyasi mülahazalardan dolayı bi­ lerek farklılıklara başvurmuştur diyorsak da; bu genel olarak geçerli değildir. Orta­ da ciddi yanlışlar vardır. Buna da birkaç örnek vermek isterim .

Kur'an'da Hz. Meryem'le ilgili yanlış bilgi Kur'an'da H z . isa'nın annesi Meryem hakkında bilgi verilirken, ey Harun'un ab­ lası, ey imran kızı diye hitap ediliyor. ( 1 32) Doğrudur: Hz. isa'dan yaklaşı k 1 3 asır önce yaşayan H? Musa'nın kız kardeşi Meryem vard ı . Tevrat'taki bilgilere göre

Tes/is inancı bizzat isa 'ya dayanmadığı ha/de Kur'an'da, "ant o/sun ki, Allah üçün üçüncüsüdür diyen/er kafir o/muşlardır" denilmektedir.

ran'ın kızı saymıştır. Bu ciddi bir bilgi ek­

H) çEşiTLi ÖRF-ADET VE EFSANELERDEN SEçiLEN AYETLER

sikliğidir. işte bazı yerlerde H ı ristiyanların

Kur'an'da var olan h e r bilgi Tevrat ve

gönlünü almak için farklı şeyler söylemiş­

incil'den al ınmış değiL. Bunun alındığı

se de, aynı niyet bu kimi örneklerde söz

başka kanallar da var. Onlardan biri de o

konusu değildir. ( 1 35)

güne kadar süre gelen örf-adetler. Buna da biraz değinmek isterim.

Hz. isa hiçbir zaman ben , . annem ve Allah üçümüz ortak tanrıyız dememiştir Bir ayette, "Allah, 'Ey Meryem oğlu isa! Sen mi insanlara Beni ve annemi AI­ lah'tan başka iki tanrı olarak benimseyin

Hz. Muhammed on yıllık Medine dö­ neminde ganimet-talan ve cariyeler pri­ miyle m illeti baskınlara gönderince; çev­ redekiler korkudan heyetler halinde gelip Müslüman olmak zorunda kalırdı. Bu on yıllık Medine döneminde irili-ufaklı 90 ci­ varında savaş ve baskı nlar olmuştur. Kor­ kudan diyorum. Çünkü kendisi vefat edin­

Sünni tarihçilere göre bile

ce çoğu inananlar islamiyeti terk ettiler.

Hz. isa'nın annesi Meryem'in

Yalnız Mekke, Medine bir de Bahreyn'de

babası Yohakim, annesi

bu irtidat (dinden çıkma) hareketlerini

yem (Miriyam) diye geçiyor. Hatta Tevrat

Hanne diye geçiyor. Burada

bastı rmak için- yine ganimet, talan ve ca­

Sayılar bölümünde bir keresinde Harun

ciddi bir bilgi yanlışlığı,

bunları değişik kitaplarımda kanıtlarıyla

bunlar üç kardeşti : Harun, Musa ve kız kardeşleri Meryem. Bunların babaları i m­ ran, anneleri de 'Yokebed'(1 33) Tevrat 1 . tarihler kısmında, imran (Armam) çocuk­ ları sayılırken Harun, Hz. Musa ve Mer­

ile Meryem, Habeşli bir kızla evlenmiş di­ ye Hz. Musa'yı eleştirmişler diye detaylı bir bilgi de geçiyor. Yani bunlar kar­ deş.(1 34) Sünni tarihçilere göre bile Hz. isa'nın annesi Meryem'in babası Yohakim, an­ nesi Hanne diye geçiyor. Burada ciddi bir bilgi yanlışlığı, isimleri birbirine karıştı rma söz konusudur. Yani Hz. Muham med isa'nın annesi Meryem'i Hz. Musa ve Ha­ run'un kız kardeşi, onların babası olan im-

isimleri birbirine karıştırma söz konusudur. Yani Hz. Muhammed isa'nın annesi Meryem'i Hz. Musa ve Harun'un kız

bir cami kalmış. Bunun üzerine Ebubekir

riye dopingiyle-katliamlara girişiyor. Ben işledim. Burada konu bunlar değiL. Şunu demek istiyorum. Bir ara Ezd kabilesin­ den bir heyet Hz. Muhammed'e gelip Müslüman olduklarını beyan ediyorlar. Kendisi onlardan soruyor; her toplumun bir gerçeği , geleneği vardır. Sizin neyiniz var? Onlardan Süveyd b. Haris adında biri yanıt veriyor. Bizde şu şu gelenekler

kardeşi, onların babası olan

vard ı r diyor. Bunun üzerine Muhammed,

imran'ın kızı saymıştır.

luktur; nerdeyse bu özellikleriyle peygam-

'Bunlar edip, akı llı, halim-selim bir toplu­

ı:niii ıilltlltuııflfti r-

- - - -----

Muhammed'den önce yapılan

bilmesi için kad ı n ı n bir başka erkekle ev­

savaşlarda ele geçen ne

cinsel ilişkide bulunması ve kendi irade­

sundan dolayı karşı taraf teslim olmuşsa,

varsa, liderler onun dörtte

siyle kadını boşaması lazım. Konumuz bu

burada yine etken olan ordudur; ama

değil; ancak değinmişken bunu da belirt­

Kur'an bunu kabul etmiyor/hepsi Muham­

miş olayı m. Tüm bu bilgiler Kur'an'da ge­

med'indir diyor ve gerekçe de, siz savaş­

birini kendine alır kalanı katılımcılar arasında dağıtılırdı. Hz. Muhammed bu

lenmesi gerekir ve o erkeğin de o kadınla

çiyor. ( 1 39) Farklı bir örnek daha vereyim. Mu­ hammed'den önce yapılan savaşlarda ele

geleneği de Kur'an'a taşıdı.

geçen ne varsa, liderler onun dörtte birini

Ayet şöyle: Bilin ki, ganimet

dağıtılırdı . Hz. Muhammed bu geleneği

kendine al ı r kalanı katı lı mcılar arasında

olarak aldığınız herhangi bir

de Kur'an'a taşıdı . Ayet şöyle: Bilin ki, ga­

şeyin beşte biri Allah'a,

beşte biri Allah'a, Resulüne, onun akraba­

Resulüne, onun akrabalarına, yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir diyor. ber mertebesine ulaşırlar' diyor. Bu adam heyetle gelmiş Müslüman olduğunu bu sözlerle anlatıyor; ancak kendisi münafık (islam ı kabul etmediğini içinde gizliyor). Böyledir işte; ortal ı kta korku varsa can havlusundan adam kabul etmek zorun­ da!(1 38) Hz. Muhammed'den önce o coğrafya­ da üç talak (boşanma) geleneği vard ı . Mesela dönemi n ünlü şairlerinden A'şa (Meymun b. Kays) han ı m ı na haksızlık yapınca, kadının akrabasından iki kişi gi­ dip onu tehdit ediyorlar: Ya kızımızı boşa­ yacaksın, ya da sopamız sırtından kalk­ mayacak diyorlar. Adam, tamam eşim boş

nimet olarak aldığınız herhangi bir şeyin larına, yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir diyor.

malı "Fey" adı altında tanrı adına Muham­ med'e bırakıl ı r. Halbuki askerlerin korku­

madınız, at koşturmadınız; o yüzden si­ ze(askerlere) hak yoktur diyor. Bu durum­ da eski formül olan dörtte bir, askerler için daha avantajl ı . Konumuz bu değil; yalnız eski bir geleneği anlatırken tam anlaşılsın diye biraz açtım. Burada mevzuumuzla il­ gili olan şu: Eskiden beri ganimetle ilgili var olan bir _geleneğin tanrı buyruğu ola­ rak Kur'an'da resmiyet kazanmas ı . Bunlar birer örnektir; yoksa birçok konuda Hz. Muhammed eski örf-adetlerden de yarar­ lanmıştır. ( 1 40)

Görüldüğü gibi görünürde oranlarda bir fark var. Daha önce dörtte bir iken bu­ nu beşte bir yapıyor. Sözde mal hep zen­ ginler arası nda el değiştirmeden böyle bir formül uygulanıyor. Ama daha da kötü ya­ pıyor. Çünkü olayı sadece beşte bire in­ dirgemek değil ki. Ganimet, talan henüz dağıtılmadan, Hz. Muhammed ne istese ondan kendine özel (Safiy denilen) bir şey alı r, ondan sonra kalan ı n dağıtı m ı na baş­ lard ı . Mesela Beni Mustal ı k baskını nda kendine Cüveyriye seçiyor. Yine Hayber baskın ı nda kendine özel Safiye b. Hüyey

i) KUR'AN' DA ESKi şAiR VE TEOLOGLARıN iZLERi 1 ) Ka'b b. Lüey b . Galip (m.454.ö) Kur'an'dan ilginç bir ayetle başlaya­ l ı m . "Eğer sen, sana indirdiğimizden kuş­ kuda isen, senden önce Kitabı okuyanIa­ ra sor. Andolsun, sana Rabbinden hak geldi, sakın kuşkulananlardan olma!" di­ yor. ( 1 41 )

adı ndaki kadını seçiyor ve ondan sonra

Bir kere bu ayetle tescil ve kabu l edili­

kalan ganimetin taksimine geçiliyor. Bu da

yor ki, Muhammed döneminde Kur'an'da

yetmedi ; şayet bir savaş veya baskın ha­

anlatılanları bilen adeta bir danışma heye­

zırlığına başlansa ve karşı taraf korkudan

ti varm ış. Öyle bir heyet ki, Muhammed

gelip teslim olsa, o zaman onların tüm

bile Kur'an'ın Allah'tan geldiği konusunda

olsun diyor. Onlar bunu kabul etmiyorlar; sen üç sefer onu boşayacaksı n diyorlar. Adam da, so pa yemektense üç sefer bo­ şarım diyor ve boşuyor. Şunu da belirte­ yim ki, bu ünlü şair Muhammed dönemin­ de yaşadığı halde islamiyeti kabul etme­ miştir. işte Muhammed bu eski geleneğe de Kur'an'da yer veriyor ve bir erkek eşini boşarsa üç sefer koşulunu getiriyor. Ayet­ te, "Boşama iki kezdir. Bunun ardından ya iyilikle tutmak ya da güzelce serbest bı­ rakmak gerekir" deniliyor. Yani üçüncü kez boşanırsa artık sondur/ayrılmak gere­ kiyor. Şayet günün birinde o kadı nla bir daha evlenmek isterse adam ı n işi zor. Çünkü ayete göre bir daha onunla evlene-

Kur'an'a konulan üç talak (boşanma) geleneği, Arap coğrafyasmda islam'dan önce de vardı.

yor. Ka'b ise kelimenin sıfat kalıbını kul­ lanmıştır. Neharun dah: Yani gündüz ay­ dınlıktır. Kendisi 'Dah' kelimesini kullan­ mış ki sıfat bir kelimedir. Kur'an'da aynı anlamda ve konuda 'Duha' kelimesi kulla­ nı lmıştır ve "Kuşluk vaktine ant olsun" şeklinde formüle edilmiştir. Biri aynı kök­ ten 'Dah' şeklinde sıfat kelimesini kullan­ mış, diğeri ise aynı kökten isim olarak 'Duha' kelimesini kullanm ı ştır. Aradaki fark bu. Ancak ayette bu örnekte de tanrı yemini fazladır: 'Kuşluk vaktine ant olsun' diyor. ( 1 44) Burada şunu belirtmek gerekir ki, tan­ rının Kur'an'da eşya ile yemin etmesi da­ ha önce Araplarda da bir adetti. Mesela Kur'an'da Duha (kuşluk vakti), Leyl (ge­ ce), Şems (güneş), Kamer (ay) ile tanrı Hz. Muhammed, pek çok eski şair ve teologdan etkilenmiştir.

yemin ediyor ve bu isimlerin geçtiği sure­ ye de bunları ad yapıyor. Aynısı Hz. Mu­

şüphede ise onu bu şüphelerden kurtara­

dir: Muhammed'den 560 yıl önce yaşa­

cak kadar güçlü. Tanrı böyle diyor. Peki,

mıştır. Zerikli ise onun miladi 454 yılında

da da meydana geliyor. Haşim ve kardeşi

hammed'in dedelerinden Haşim zamanın­

bunun izini hem bu başlıkta, hem de i ler­

vefat ettiğini yazıyor. Genel kanı , kendisi­

de 'Gerçek Cebrailler' başlığı altında bir

bir dava için rahip Huzai'nin yanına varı­

nin Hz. Muhammed'den 1 20 yıl önce ve­

sürelim de bakalım kimlermiş o kitabı oku­

yorlar. Rahip sözlerine başlarken , ant ol­

fat etmesi yönündedir. Her ne olursa ol­

sun aya, yıldıza, buluta . . . şeklinde devam

yanlar. Ben bu iki bölümü benimsiyorum

sun Hz. Muhammed'den yıllar önce yaşa­

ediyor ve ondan sonra olay hakkında ko­

ve diyebilirim ki bunlar makalenin ana da­

yıp vefat eden bu insanın bakal ım onun

nuşmaya başlıyor. Yani Kur'an'da geçen

marlarıdır.

Kur'an'la örtüşen görüşleri nelerdir?( 1 43)

Bu başlıkta meşhur bazı şair, edip,

Arapların kendisine değer verdiği biri.

teologların Kur'an'ın ortaya atılmasına ne

Öyle ki, onun ölümünü tarih başı yapmış­

denli katkı sunduklarını anlatmaya çalışa­ cağ ı m .

Kur'an'ın

izleri

Hz.

M uham­

med'den önce yaşamış olan birçok şair, teolog, düşünce adamı tarafından dile ge­ tirilmiştir. Abd Avn Ravdan'ın o dönemde yaşayan şairlerle ilgili yazdığı ansiklopedi kitabında binlerle ifade edilen bir şair sa­ yısından söz ediyor, onların hayat hikaye­ lerini anlatıyor. Tabii ki hepsi önemlidir. Her biri bir şey demişse, damlaya damla­ ya göl olur misali Kur'an gibi bir kitabı n or­ taya çıkmasına kaynak olarak yeter de ar­

lar ve bu, hicrete kadar devam etmiştir.

Kur'an'ın izleri Hz.

Kendisi insanlara 'Yere, göğe bakın ibret

Muhammed'den önce yaşamış

alın, bunların mutlaka bir yaratıcısı vardır' diyordu. insanları kendi aralarında şefkat ve merhamete davet ediyor, birbirlerine selam vermelerini, verilen sözün yerine getirilmesini, akrabalık bağının güçlendi­ rilmesini, yoksul ve yetimlere sahip çıkıl­ masını tavsiye ediyordu Ka'b'ın bir Cuma (Arube) günü vermiş olduğu hutbesinde geçen bazı düşüncele­

tar bile. Zaten Kur'an'da zor bir şey yok ki.

rini Kur'an ayetleriyle karşılaştırmak iste­

Ben burada o zamanki şair, edip ve dinler­

rim.

le, varoluşla ilgilenen birkaç kişi üzerinde duracağı m . Bunlar bize birçok şey anlat­ maya yeterli. ( 1 42)

eşya ile yemin konusu da öteden beri yay­ gınd ı , Araplarda kullanl l ıyordu.(1 45)

Mesela Ka'b hutmesinde, Leylün sac demiş: Sakinleşen veya karanlığı tam ba­ san gece demek. Kur'an'da ise bunun

Ka'b b. Lüey b. Galip, Hz Muham­

karşılığı "Sakinleşen/karanlığı tam basan

med'in 7. sıradaki dedesidir. Kimi kaynak­

geceye ant olsun" şeklindedir. Yani aynı

larda Muhammed'in peygamber ilan edil­

konu, aynı anlam; ancak ayette tanrı ye­

mesiyle Ka'b arası ndaki zaman da belli-

mini fazladır ve kelime fiil kalıbıyla geçi-

olan birçok şair, teolog, düşünce adamı tarafından dile getirilmiştir. Abd Avn Ravdan'ın o dönemde yaşayan şairlerle ilgili yazdığı ansiklopedi kitabında binlerle ifade edilen bir şair sayısından söz ediyor Her biri bir şey demişse, damlaya damlaya göl olur misali Kur'an gibi bir kitabın ortaya çıkmasına kaynak olarak yeter de artar bile.

Ka'b hutbesinde, dünyayı beşik (mi­

lerdir; bunu özellikle belirtmek isterim.

had) olarak tanıtıyordu. Kur'an'da ise,

Çünkü hem tarihleri, hem de düşünceleri

"Biz yeryüzünü bir beşik (mihad) yapma­

farklı . Kimileri yanlış anlar diye belirtmek

dık mı?" şeklinde anlatılıyor. Konu ayn ı ,

istedim.

anlam ayn ı ; ancak cümle formatı farklıdır.

imrüü'l Kays el-Kindi şiirlerinin Hz.

Kur'an'da biz dünyayı beşik yapmadık mı

Muhammed ve Hz. Ali tarafından övülme­

diye soru şeklinde geçiyor. O kadar fark

si, yine Hz. Muhammed tarafından onun

normaldir! Yine Ka'b, dağlar birer kazık

Arap şairlerinin öncüsü olarak nitelendiriI­

(evtad) gibidir demiş. Kur'an'da ise "Dağ­

mesi, şöhretini daha da artırmıştı r. ( 1 5 1 )

ları birer kazık (evtad) yapmad ı k m ı ?" ifa­ desiyle geçiyor. Burada da olay aynı , ifa­

imrüü'l Kays'ın ilginç bir özelliği de

deler aynı ; ancak cümle soru şeklinde ku­

putlarla arası nda cereyan eden ok falında

rulmuştur.( 1 46)

göze çarpmaktadır. Kendisi bir niyet için

Yine Ka'b, gök bina şeklinde yaratıl­ mıştır diyordu. Aynı cümle Kur'an'da da geçiyor, 'O Allah ki, size göğü bir bina yaptı ' deniliyor. Ka'b'dan benzer örnekler çoğaltılabilir. Kur'an'la çakışan bu birkaç örneği şunun için sundum. Hz. Muham­ med'den yı llar önce yaşamış olan biri kal­ kıp bunları hutbelerinde söylemişse artık Kur'an'ın nereden geldiği ve ne kadar mu­ cize olduğu konusunda düşünmek lazım. Daha neler var neler; anlatacağım.(1 47) Hz. Muhammed henüz yok iken şiirle­ ri birincilik kazanı p Ka'be kapısına asılan şairler de Kur'an'ın oluşmasına ilham kay­ nağı olmuşlardır. Bunlardan imrüü'l Kays'ı zaten özel olarak işleyeceğim. Bunlar ye­ di şairdi; ancak imrüü'l Kays, Züheyir b. Ebi Selma ve Nabiğa Zebyani en meşhur olanlarıydı . Bunlardan Züheyir b. Ebi Sel­ ma Allah hakkında, 'Öyle bir Allah ki, gizli

Şair Züheyir b. Ebi Selma, "Allah za/imin yaptığım yamnda kar bırakmayacak; bu dünyada cezasım çekmiyorsa ahirette karşılığmı bulacak" diyordu. Aym şeyler Kur 'an 'da anlatllwor.

hammed'in doğumundan yaklaşık 30 yıl önce vefat ettiği yönündedir. Miladi 565'te vefat ettiğini yazanlar da vardı r. Ama so­ nuç ne olursa olsun bu adam vefat ettiğin­ de Hz. Muhammed henüz doğmuş değil­ di. ( 1 49) Bunu şunun için ekledim : Eğer Hz. Muhammed'in peygamberliği döneminde yaşamış olsaydı islami kesim, ' Efendi m ; i m rüü'l Kays şiirlerini H z . Muhammed'den ve dolayısıyla ayetlerden kopya etmiştir' diyeceklerdi . Ama böyle bir fırsat yok. Çünkü belirtildiği gibi henüz Hz. Muham­ med yok iken yıllar önce vefat etmiş­ tir. ( 1 50)

aşikar ne varsa hepsini bilir' diyordu. Allah

imrüü'l Kays b. Abis ile konumuz olan

bu dünyada er-geç zalimin yaptığını ya­

ünlü şair imrüü'l Kays el-Kindi farklı kişi-

nında kar bırakmayacak; şayet bu dünya­ da cezasını çekmiyorsa ahirette karşılığı­ nı

bulacakt ı r

diyordu.

Aynı

şeyler

Kur'an'da da anlatllıyor. ( 1 48)

Eğer Hz. Muhammed'in peygamberliği döneminde yaşamış olsaydı islami kesim,

2) imrüü'l Kays b. Hücr el-Kindi (m.540.ö) B u ünlü şairin düşünceleri birçok aye­

'Efendim; imrüü'l Kays şiirlerini Hz. Muhammed'den ve

Zülhalasa adlı putun önünde durarak ok falı çeker. Ancak fal ı n kendi isteği doğrul­ tusunda çıkmaması onu sinirlendirir ve so­ nuçta puta öfkelenir. Putun başına oklar fırlatmakla öfkesini dindirmek ister. Bu du­ rum da onun putlara karşı tavrı nın önemli ipuçlarını göstermekte, tamamıyla onlara bağlı olmadığını ortaya koymaktadır. Hz. Muhammed'in bu ünlü şairden ne kadar etkilendiği, şiirlerinden ne kadar ya­ rarland ığı konusunda, "Allah i mrü ü ' l Kays'ın belasını versin ki henüz Kur'an inmeden kalkmış Kur'an'da işlenen ko­ nuları işlemiştir" diye bir rivayet var isla­ mi kaynaklarda. Hadisleri değerlendiren Acluni bunu işlerken de bu söz sahtedir şeklinde herhangi bir olumsuz yorum da yapmamıştır. ( 1 52) Buna benzer bir açıklamayı da Mena­ vi yapmış ve bununla ilgili değişik örnekler sunmuştur. Menavi, 'Kur'an henüz inme­ den imrüü'l Kays onun ayetlerini işle­ miştir' diyor ve örnekler gösteriyor(1 53). Hz. Muhammed imrüü'l Kays hakkın­ da, 'Bu adam kıyamet günü cehennem­ lik olan şairlerin sancaktarlığını yapa­ caktır' diyor. Bir taraftan önemli bir şair ol­ duğunu belirtiyor (bu işin sanat yönü), di­ ğer taraftan da cehennemliktir diyor (bu da işin düşünce yönüne göredir). Peki,

tin oluşumuna ilham kaynağı olduğu bir

dolayısıyla ayetlerden kopya

gerçektir.

etmiştir' diyeceklerdi. Ama

sonra ayet olarak değeriendirilip Kur'an'a

böyle bir fırsat yok. Çünkü

eklenmiş m i ; buna bir bakalı m .

henüz Hz. Muhammed yok

Kur'an'da Abese Suresi'nin 1 7. ayetin­ de, 'i nkarından dolayı insana yazıklar

Az önce de geçtiği gibi zamanı nda ya­ pılan şiir müsabakalarında şiirleri birincilik kazandığı

için bir nevi ödül olarak

Ka'be'ye asılan yedi şairden en meşhur olanıdır. Genel kanı , bu adam Hz. Mu-

iken yıllar önce vefat etmiştir.

durum bu iken gerçekten onun düşünce­ leri ve hatta cümlelerinin ayn ısı ondan

olsun' ; Kamer Suresi ilk ayette de, 'Kıya-

Kur'an'da Abese Suresi'nin

yeryüzü kendine has sarsıntıya uğratı­

nularda işlemiştır. Bu pek bir şey ifade et­

1 7. ayetinde, 'inkarından dolayı

lacaktır. Dikkat edilirse hem cümlenin an­

miyor. ( 1 58)

lamı Kur'an'a uygun, hem de yeryüzünün

insana yazıklar olsun'; Kamer

kendine has sartsıtıya uğratılması ifadesi

Suresi i l k ayette de, 'Kıyamet

anlatımlarında da var. ( 1 57)

yaklaştı ay yarıldı' deniliyar.

az önceki ayette geçen biçimiyle ounun Kur'an'da Semud kavminin başına

Hz. Muhammed'in dönemin şairlerin­ den yararlandığı konusunda kendi itirafı vardır. Üstelik ilgili cümle en başta Buha­ ri'de birkaç yerde ve Müslim'de geçiyor. Hz. Muhammed, şairin söylediği en güzel

Bu her iki cümle de imrüü-I

gelenler anlatılırken orada bir deve hika­

söz şair Lebid'indir ki, "iYi bilin ki AI­ lah'tan başka her şey boştur, her nimet

Kays'ın şiirlerinde vardır.

yesi anlatılıyor. Sözde Allah o toplumu sı­ namak için kendilerine bir dişi deve gön­

met yaklaştı ay yarıldı' deniliyor. Bu her iki cümle de i mrüü-I Kays'ın şiirlerinde vardır. imrüü'l Kays bir şiirinde, 'Yeryüzü kendine has sarsıntıya uğratıldığı, için­ dekileri dışarı çıkarıp attığı ve insan, "Neler oluyor?" dediği zaman, i şte o gün insan tekrar kendi kökü üzerine di­ rilecek ve hesap günü için hazırlana­ caktır. O sırada adil bir melik/tanrı he­ sap soracak ve kişinin durumuna göre ya onun lehine, ya da aleyhine karar verecektir' diye açıklamalard� bulunuyor. Bu bilgi olduğu gibi Zilzal suresinde geçi­ yor.(1 54) Bazen ayette geçen 'Yeryüzü içinde­ kileri dışarı çıkarıp attığı zaman' tabiri, ahiretle hiç ilgidsi olmayan günlük konu­ larda mecaz i anlamda kullan ı l ı rd l . Mesela bir futbolcu, 'yarın oynayacağımız maçta kıyamet koparacağız' diyorsa, tabii ki bun­ dan gerçek kıyamet kasdedilmiyor: Amaç, rakimizi ezip heçeriz, kazanağız. Kaldı ki

dermiş. Sonuçta onlardan biri deveyi öl­ dürmüş. Allah da onlar üzerine korkunç bir ses göndermek suretiyle onları o ses yoluyla yok etmiş. Burada amacım bu mi­ tolojiyi anlatmak değiL. Burada ayetle im­ rüü'l Kays şiirleri arası nda bir uygunluktan

de hiç şübhesiz kalıcı değildir" demiştir diyor. Burada iki şey önemli: Biri, demek ki yerine göre şairlerden güzel sözler seç­ miştir. ikincisi , şairlerin ne söyledikleri hakkında ayrıca bilgisi de varmış.(1 59) Bir şiirinde şunları söylüyor. Rahman (Allah) bu bulutları gönderdiği zaman yer­

söz ediyoruz. Şöyle ki, ayette geçen 'Fe­

yüzünde her kuru yer nasibini alır. Bunlar

teata feakere' (biri ileri atılıp deveyi kesti

ölçülüdür, bir nizam intizam dahilinde ce­

demek), ile 'Keheşimi'l muhatazar' (ağıı­

rayan eder. Rahman bunu insanlar ara­

cının serptiği kuru ot gibi kırı lıp ufaldılar

sı nda icra eder. Aynı şeklide bakıyoruz bu

demek) ifadeleri imrüü'l Kays'ın şiirlerinde

inanç, ayetlerde de geçiyor. Nebe Sure­

de geçiyor. işin ilim ve mantık yanı bir ta­

si'nde, "(1 4- 1 6) Size tohumlar, bitkiler,

rafa; bir kere sağlam islami kaynaklarda

(ağaçlar) sarmaş dolaş olmuş bağlar bah­

bunların imrüü'l Kays şiirlerinde işlendiği

çeler yetiştirmek için üstüste yığı lıp sıkı­

ifade ediliyor. Ancak imrüü'l Kays bunları

şan bulutlardan şarıl şarıl akan sular indir­

aşk konusunda işlemiş; kadının biri bir

dik" diyor. Yine Kur'an'da biz göğü yük­

bayram günü bana çattı beni bu hale ge­

selttik, ayı güneşi yarattık derken, bunu

tirdi diyor. Kur'an'da ise bunlar Semud

ölçülü yaptık diyor. Yani imrüü'l Kays'ın

kavmiyle ilgili işlenmiştir. Tabii ki burada

dediği gibi bir nizam ve intizam söz konu­

önemli olan bu orijinal ifadelerin ilkin kim­

su. Ama görüldüğü gibi bu, Kur'an'la yeni

ler tarafı ndan kullan ı l ması d ı r. Aradaki fark, Muhammed bu kavramları başka ko-

ortaya atılan bir düşünce değildir. Şu da var ki, bu şair her ne kadar şiirlerinde ila-

imrüü'l Kays'tan başka şaire 'Hunsa' da Hz. Muhammed'e okuduğu bir şiirde, 'Yeryüzü içindekileri dışarı attığı za­ man' ifadesini kullanmıştır. Bu, o zaman mecazi anlamda birçok konuda kullanılan meşhur bir sözdü. Yine aynı sözü Husayn bi Hamam da kullanmıştır. Bu adam 61 2'de vefat ettiğinde Hz. Muhammed he­ nüz iki yıllık peygamberdi. ( 1 55) Kısacası , ayette geçen bu cümleler daha önce insanlar tarafı ndan kullanılı­ yordu, bunlar Kur'an'la yeni ortaya atılan şeyler değil.(1 56) Şair Husayn b. Hamam şöyle diyor: insanların amelleriyle baş başa kaldığı kı­ yamet gününde maskaralık olanlardan AI­ lah'a sığınırım. O gün kafirlerin terazisi hafif gelecek (günahları ağı r gelecek) ve

Kur'an'da Semud kavminin başma ge/en/er an/atli/fken, imrüü'/ Kays şiir/erine atıf/ar mevcuttur.

Jıııırı:ıIJUJU'iiI ·

.

..

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

tışmasızdır. Yine Kur'an'da i hlas suresin­ de geçen 'Allah öyle biridir ki ne doğ­ muş, ne de doğurmuştur' sözü, Hz. Mu­ hammed'den yıllar önce Kuss tarafından dile getirilmiştir. Kur'an'da Fil suresinde anlatılan Ebabil kuşları hikayesini Kuss b. Saide de verdiği vaazı nda dile getiriyordu. Ebrehe adında biri Mekke'deki Ka'be'ye alternatif olarak Yemen'de bir Ka'be yapı­ yor ki, halk gidip orayı ziyaret etsin. Çıkan bir olaydan dolayı Ebrehe kalkıp Mek­ ke'deki Ka'beyi yıkmaya karar veriyor. Yo­ la çıkı nca artık fırtına m ı oluyor her ne­ dense sözde Ka'be yıkımını başaramıyor. işte burada Muhammed, tanrı Ebabil kuş­ larını gönderdi de Ebrehe ve ordusunu hiyatla ilgili beyanatlarda bulunmuşsa da,

diye soruyor. Kendileri, Kuss vefat etti ya­

kendisi ağırlıklı olarak şiirlerinde kadınlar­

nıtını veriyorlar. Hz. Muhammed o sırada

dan/aşktan söz etmiştir. imrü'l Kays de­

şunları anlatıyor. Yı llar önce ben Kuss bin

nince ilk akla gelen kad ı n ve aşktır. Ama

Saide'yi Ukaz panayırı nda hac aylarında

ne olursa olsun kendisi de Kur'an'da ge­

halka hitap ederken dinledim. O sırada

çen bazı konuları işlemiştir. Kaldı ki bunlar

kırmızı bir deveye binmişti. Konuşması

islami kaynaklarda anlatllmaktad ı r. ( 1 60)

çok güzel ve cazipti. Bu arada, hatı rıma gelmeyen bazı şiirleri de var deyince; Ebubekir, 'Sözünü ettiğin o şiirler benim

3) Kuss b. Saide el-Eyadi (m .600.ö).

hatırı mdadır' diyor ve onları orada okuyor.

Kuss, H z . Muhammed henüz pey­ gamberliğini ilan etmeden vefat ediyor. Genel görüş, kendisi miladi 600'de, h icret­ ten 23 yıl önce vefat etmiştir ki, o zaman Hz. Muhammed 30 yaş civarında ve he­ nüz

peygamberlik

iddiası

orta l ı kta

yok.( 1 61 ) Bilindiği gibi Hz. Muhammed kırk yaşı­ na geldiğinde peygamber olduğunu öne sürmüştü. Sunacağ ı m bilgileri tarihçi ve Kur'an yorumcusu ibni Kesir, Cahız, hadis alimlerinden Taberani, Beyhakı, ibni Ha­ cer Askalani , tarihçi Cevat Ali gibileri işle­ mişlerdir.

Hz. Muhammed'in Kuss'tan aktardı k­ ları mesajlardan birkaçı şöyledir: Bizden

Saide ve başkaları da Muhammed'den önce işliyordu. Kur'an yorumcusu ve ta­ rihçi ibni Kesir şunları yazıyor: Muham­ med'den önce Arap yarı m adas ı nda Ka'be gibi kutsal yerler çoktu. Bugün Ka'be nasıl kutsal bilinip tavaf ediliyorsa, o zaman halklar gidip o yerleri tavaf eder­ lerdi diyor. Şimdi nasıl hac için belli bir za­ man şart ise, onlar da bu kutsal yerleri belli zamanlarda hac ederlerdi ve bu ayla­ ra da haram aylar/Eşhürü'I-Hurum denirdi

önce yaşayı p gidenlerde bize ibret­

(Ziıkade, Zilhicce, Muharrem, Receb ayla­ rı). O zaman da bu aylarda savaş olmaz­

ler/dersler olmal ı . Her canlı ölümü tada­

dı, kimseye zulüm yapılmazd ı , bunlar ba­

caktır, gökte haber var (tanrı vahyini kas­

rış aylarıydl . Hal böyleyken daha sonra

dediyor), yerde ibretler vardır, yıldızlar ha­

tüm bu ört-adetler tanrı buyrukları olarak

reket halindedir, kıyamet mutlaka kopa­

Kur'an'a geçti.

caktır, yükseltilmiş tavana yemin olsun (ki Kur'an'da Tur Suresi 5. ayette Arapça ifa­

Kur'an'ı etkileyen Kuss,

desi "Sekfun mer'fu" diye geçiyor) gibi

Hz. Muhammed henüz

bilgiler. Ne h ikmetse bu anlatılanlar Kuss'tan sonra ayet olarak Kur'an'da yer alıyor. Bir de günümüzde sıkça hutbeler­

peygamberliğini ilan

de söylenen ' Emma badü' yani bundan

etmeden vefat ediyor.

sonra ifadesi yine Kuss'un icadıdır. YazıŞ­

Genel görüş, kendisi miladi

ilkin Kuss'la ilgili bilgiyi Hz. Muham­

malarda kullanılan, 'Falancadan falanca­

med'den dinleyelim. Bu bilgiyi aktaran ra­

ya' sözü yine ilk defa onun tarafından kul­

viler, bilginin şahitleri hayli fazladır. Bunla­

lan ı lmıştır. Aşağıda sunacağ ı m Kuss bin

rın başında sahabeden Enes b. Malik, ib­

Saide'nin Ukaz panayırındaki konuşması

ni Abbas, Ubade b. Sam ıt adındaki şahıs­

birçok islami kaynakta geçiyor.( 1 62)

lar gelir.

imha etti diyor ve bunu Kur'an'da Fil sure­ sinde anlatıyor. işte aynı mitolojiyi Kuss b.

Kuss, davalarda şahitler davacıya,

Kuss b. Saide'nin kavmi bir ara Hz.

yemin ise davalıya aittir diyordu. Bu, Hz.

Muhammed'in yanına gelince kendisi on­

Muhammed'in şeriatında da geçerli bir

lardan, 'Kuss'a ne oldu bilginiz var mı?'

kuraldı r ve her dört mezhebe göre de tar-

600'de, hicreUen 23 yıl önce vefat etmiştir ki, o zaman Hz. Muhammed 30 yaş civarında ve henüz peygamberlik iddiası ortalıkta yok.

tın diye israr etmiş! işte bu Kuss'un söyle­

Ebu Zer-i G ıfari gelip Müslüman olun­ ca Muhammed ondan da Kuss hakkında

dikleri daha sonra ortaya atılan Kur'an'ın

bilgi edinmek istiyor. Ayrıca Muhammed,

değişik ayetlerinde yer alıyor.

Kuss'un Ukaz panayırında okuduğu hut­

Söz 'Ukaz'panayırından açılmışken o

beyi burada da anlatıyor, kendisinden çok

zaman var olan diğer panayı r ve alışveriş

etkilendiğini belirtiyor.

merkezleri hakkında da kısa bir bilgi ekle­

Sözün kısası, şu ortaya çıkıyor ki,

mek isterim . O zaman nerdeyse hemen

Kur'an' ı n ortaya çıkmasında Kuss'un da

hemen hergün ya panayır, ya da alışveriş

önemli derecede katkısı olmuştur, onun

merkezleri kurulurdu. Az önce sözü edilen

görüşlerinden de istifade edildiği kesin­

Ukaz panayırı en meşhur olanıyd ı . Taif'e

dir.(1 63) Hz. Muhammed ayrıca toplum huzu­ runda, "Allah'a yemin ederim ki Kuss kıyamet günü ne inanan biriydi" di­ yor.(1 64) Kuss'un Ukaz panayırında halka hita­ ben yapmış olduğu konuşmanın bir özeti­ ni sunmak isterim: Ey insanlar! Gelin, dinleyin, belleyin ve ibret alı n ! Yaşayan ölür! Yağmur yağar, otlar biter; çocuklar doğar, anne ve babaların ı n yerlerini alır­ lar. Derken, hepsi ölüp gider! Hadiselerin ardı arkası kesilmez; hepsi birbirini kova­ lar. Dikkatle dinleyin ! Gökte haber, yerde ibret alınacak şeyler vardır. Yeryüzü bü­ yük bir divan, gökyüzü yüksek bir tavan. Yıldızlar yürür, denizler durur. Gelen kal­ maz, giden gelmez. Acaba gidenler var­ dıkları yerden hoşnut oldukları için mi ora­ da kalı rlar? Yoksa orada kalıp da uykuya mı dalarlar? Ey insanlar! Hani babalar, dedeler, atalar? Nerede soy sop? Hani o süslü sa­ raylar ve mermer binalar yükselten Ad ve SemQd kavimleri? Hani dünya varlığı ndan gururlanı p da kavmine, 'Ben sizin en bü­ yük Rabbiniz değil miyim?' diyen Fira­ vun'la Nemrud? Onlar, zenginlik ve kuv­ vet bakı m ı ndan sizden çok daha üstündü­ ler. Ne oldular? Bu yer onları değirmenin­

Hz. Muhammed, kendisini de çok etki/eyen Kuss için, "Allah'a yemin ederim ki Kuss kıyamet gününe inanan biriydi" diyor.

geniş ölçekte hizmet veren panayır ve pa­

Büyük küçük hep göçüp gidiyor! Giden

zarlar vardı. Mesela Arafat yakınında Zü'l

geri gelmiyor! Kesinlikle biliyor ve inanıyo­

Mecaz, Mekke yakın ı nda Mecenne, Mek­

rum ki, herkese olan, size ve bana da ola­

ke-Yemen arasında Hubaşe, Hayber'de

caktır. ( 1 65)

N utate, ayrıca Hacr, Rabiye, Deba (buna

Evet; Kuss bu konuşmaları yaparken Hz. Muhammed de dinleyenler arasında dikkatle onu izliyor ve dinliyordu. Yıllar sonra Hz. Muhammed peygam­ berliğini ilan edince artık Kuss b. Saide vefat etmişti, yaşamıyordu. Hz. Muhammed her fı rsatta ne kadar da heyecanla Kuss'tan bahsetmiş, o tarihi konuşmalarını hep dile getirmiş ve onu ta­ n ıyan insalara, söylediklerini anlatın anla-

Kur'an'ın ortaya çıkmasında Kuss'un da önemli derecede katkısı olmuştur, onun görüşlerinden de istifade edildiği kesindir. Kuss'un Ukaz panayırında halka hitaben konuşurken, Hz. Muhammed de dinleyenler

çürüyüp dağıldı. Evleri yıkı l ı p ıssız kaldı .

arasında dikkatle onu izliyor ve

diriyor. Sakın onlar gibi gaflete düşmeyin, onların yolundan gitmeyi n ! Her şey fani­ dir; baki olan ancak Allah'tır ki o birdir, eşi

dinliyordu. Yıllar sonra Hz. Muhammed

ve benzeri yoktur! ibadet ancak ona yapı­

peygamberliğini ilan edince

lır. Allah doğmamış, doğurmam ıştır! Daha

artık Kuss b. Saide vefat

önce gelip geçenlerde bize ibret alı nacak şeyler çoktur! Ölüm bir ı rmaktır. Girecek

Ayrıca hem yerel ölçekte, hem de daha

yerleri çoktur, ama çıkacak yeri yoktur!

de öğüttü, toz etti, dağıttı. Kemikleri bile Yerlerini yurtların ı şimdi köpekler şenlen­

yakın bir yerde kuruluyordu ve burada ti­ cari, kültürel gibi faaliyetler icra ediliyordu.

etmişti, yaşamıyordu.

Çin'den, Hindistan'dan, doğu ve batıdan katılı mcılar olurdu), Dumetü-I Cendel, He­ cer, Müşakkar, Suhar, Aden, San'a ve da­ ha sayamadığım birçok ticari merkez ve panayırlar senenin değişik aylarına dağıı­ mak üzere icra edilirdi. Bunlara kısa de­ ğinmemin nedeni, meraklı bir insan için bunlar aynı zamanda kültür, inanç alışve­ rişi için adeta bir okul kadar önemliydi. Hz. Muhammed

nas ı l

Ukaz panayırı nda

Kuss'un konuşmaları n ı unutmam ışsa, benzer şeyler başka kişliler tarafı ndan da ortaya atılmıştır. Evet; bunlar adeta bir ha­ yat okulu gibi, merak eden insanda mutla­ ka etki bı rakan aktivitelerdi.(1 66) Hele kısmen saydığım bu panayır ve ticaret mezkezleri hep dahiliydi, Hicaz böl­ gesinde oluyordu. Bir de Mekke halkı tica­ ret için aylarca Şam tarafına gider kalı rd ı . Nitekim H z . Muhammed de b i r iki sefer bu kervanlara katı lmıştı. Burada da Bahira, Nastura gibi H ı ristiyan din adamlarıyla gö­ rüşmüştü. Yeri gelince bu konuda zaten bilgi sunacağ ı m .

4) Zeyd b . Amr b . Nüfeyl (m.606 .ö) Bu adam aslen Mekkeli, Hz. Muham­ med'in soyundan. Aynı zamanda halife Ömer'in de amcaoğluydu. Hz. Muham­ med henüz peygamber olmadan (miladi 606'da) kendisi vefat ediyor. Bakal ım ne­ ler söylemiş, nasıl biriymiş.(1 67)

Hz. Muhammed nasıl inanç konusun­

mesi olsun, başka şekilde öldürülmeleri

da bir sonuca varmak için ara sıra Hira

olsun karşıydl . Bu da şiir şeklinde dile ge­

Dağı 'na çıkıp tefekkür etmişse/konsantre

tirilmiştir. ( 1 72)

olmaya çalışmışsa, Zeyd de zaman ı nda

Bu harika bir insani yaklaşımdır. işte

aynı dağda epey kalmıştır. Yani bu da­

Hz. Muhammed zamanında böyle insan­

ğa/mağaraya çıkma olayı öteden beri sü­

lar vard ı ; ancak islamiyeti güzel göster­

regelen bir gelenekti/adeta nirvanaya çık­

mek için, ondan önceki dönemi hep kötü

ma yeriydi. Hatta Zeyd, o dönem var olan

göstermeye çalışmışlar, onu cahiliye dev­

dinlere inanmadığı ve yeni arayışlar için­

ri diye tanıtm ışlardır. Bunun gerçekle hiç

de olduğu için Hz. Ömer'in babası Hattap -ki

aynı

zamaııda onun

ilgisi yoktur. iktidarlar hep böyledir: Gelen

amcas ı yd ı ,

bir öncekini hep kötülüyor, onlara kusurlar

Zeyd'in Mekke'ye girişini yasaklıyor. Hz.

buluyor. Her dönemde istisnalar illaki ol­

Muhammed nasıl daha sonra Mekke'de

muştur, oluyor ve olacaktır da. O dönemin

tutunmayıp Medine'ye gitmeye zorlandıy­

koşullarında elbette ki birileri kız çocuğu­

sa, aynı eziyeti daha önce o da çekmiştir.

nu diri olarak mezara gömmüştür/ göm­

Zeyd bazen fı rsat bulup amcasından gizli olarak Mekke'ye girerd i ;

ancak

Hz.

Ömer'in babası Hattap bunu duyduğunda tekrar onu döver, ona eziyet verir ve Mek­ ke'den çıkartırd I . Nedeni de o gün var olan dini inanca karşı çıkıp yeni bir din pe­ şinde olması. Din konusunda araştı rmala­ rını derinleştirmek için bir ara Şam tarafı­ na gidince; orada kimileri tarafından katle­ dilir. ( 1 68)

mek istemiştir; ancak bunu genellemek Zeyd, Kur'an'dan önce cinlere inanmadığlnt açıkça ifade ediyordu.

doğru değildir. ( 1 ?3) Hz. Muhammed'den yıllar önce hem

Zeyd, insan haklarına sayg ı l ı , hümani­

Zeyd b. Amr, hem de Ümeyye b. Ebi

ter bir kişiliğe sahip; döneminde önde ge­

Salt'ın yaradılış hakkında kullandıkları iki

len mütefekkirlerden biriydi. Örnek ver­

önemli terim var. Biri, 'O Allah ki yeri dahv

mek gerekirse; diri diri gömülmekle yüz

etti/ sağlam bir şekilde döşedi. Diğeri ise

yüze kalma ihtimalı bulunan kız çocuklara

dağları irsa etti/sağlam bir şekilde yerleş­

sahip çı kıyordu. Kendisi kızın velisine,

tirdi' şeklindedir. Zaman içinde bunların kullandıkları 'Dahv ve irsa' terimleri aynı

'Ona karışma! Ben onun tüm masraflarını

Kaynaklarda, Mekke'de Hira dağına

karşı larım' diyor ve bu durumdaki kız ço­

amaçla ve aynı konuyla alakalı olarak

çıkıp da ibadet etme geleneği ilk defa Hz.

ayet olarak değerlendiriliyor. Bunlar Nazi­

Muhammed'in dedesi A. Muttalip tarafın­

cukları yanına alıp kurtarıyordu. Kız çocu­ ğu büyüdüğünde Zeyd onun velisine, ' is­

dan ortaya atıldığı belirtiliyor. Genelde ge­

tersen kızı masrafıyla birlikte sana geri

celeri de orda kalıp tefekküre dalıyor­

vereyim, istersen yanımda kalmaya de­

du.(1 69)

vam etsin' diyordu.

Bazı islami kaynaklarda enteresan bil­ giler de var. Mesela Zeyd, Ömer'in baba­ sı tarafından Mekke'den kovulup Hira'ya

Yine

meşhur

dedesi

nerdeyse ilk islam tarihçisi ibni Hişam an­

Sa'saa, kız çocukların diri mezara gömül-

latıyorlar. Az önce geçen i ki kelime­ nin(dahv ve irsa) içinde bulundukları şiir­

Hz. Muhammed nasıl inanç

onun yan ı na gidip ondan Arapça okuma­ yazma, varoluşla ilgili bilgiler ediniyor.

konusunda bir sonuca varmak

Burhanettin Delv/Delu bunu kitabında ya­

için ara sıra Hira Dağı'na çıkıp

Cinlere inanmak eskiden beri vard ı .

tefekkür etmişse/konsantre

Zeyd b. A m r b i r şiirinde, "ben cinleri terk

olmaya çalışmışsa, Zeyd de

ettim, ne Uzza putuna taparım , ne de

zamanında aynı dağda epey

onun iki kızına. Ayrıca kendisine tapınan

Bu kelimelerin Hz. Muhammed'den önce o bölgenin şairleri tarafından kulla­ n ı ldığını Kur'an yorumcusu Kurtubi ve

Ferezdek'ın

gidince, o süreç içinde Muhammed de

zlyor.(1 ?O)

at Suresi'nde geçiyor. ( 1 ?4)

de Kur'an'la uyuşan başka örnekler de vardı r. Mesela Zeyd b. Amr ve Ümeyye b. Ebi Salt şöyle diyorlar: Allah dünyayı ya­ ratırken mahlOkatl onda yayd l . Bunlar, 'Tenad' denilen kıyamet gününe kadar burada yaşayacaklar diye. Burada kulla­ nı lan Tenad kelimesi kıymet anlamında kullanılm ıştır. Yine yaymak anlamında kullanılan 'Besse' kelimesi bu şiirde kulla­ nılmıştır. Bunlar da harfiyen Kur'an'da iş­

Hübel'i de terk ettim" diyor. Burada dikkat

kalmıştır. Yani bu

edilmesi gereken, bu adam Muham­

dağa/mağaraya çıkma olayı

var iken bunun yerine Tenad kelimesini

öteden beri süregelen

da değildir. Maksat, bu ünlü şairler kulla­

bir gelenekti/adeta

nınca kelimeler değer bulmuş. O yüzden

nirvanaya çıkma yeriydi.

işlemiştir. ( 1 ?5)

med'den önce yaşamış ve ben cinleri terk ettim diyor. Ama bakıyoruz ondan sonra gelen Muhammed cinlere Kur'an'da yer ayırıyor ve üstelik bir surenin adını da Cin Suresi yapıyor. ( 1 ?1 )

lenmiştir. Halbuki orijinal kıyamet kelimesi kullanmak Araplarda yaygın değildi/hala

Muhammed de getirip bunları ayetlerinde

Mesela Zeyd b, Amr ve Ümeyye

Zeyd, döneminde var olan önemli din­

siniz ki iyilerin yeri cennet olacaktır. Kafir­

b, Ebi Salt şöyle diyorlar:

lere vakıf biriydi . Ne Yahudi, ne de H ı risti­ yanlığı benimsiyordu. Ayrıca döneminde

"Allah dünyayı yaratırken

Arapları n benimsediği dinleri de kabul et­ miyordu. Putlardan uzak duruyordu, kesil­

ler için de 'Sair' denen cehennem olacak­ tır ve ayrıca dünyada da onlar maskaralık olacaklardı r. Hele ölümden sonra kalpleri

mahlOkatl onda yaydı." Bunlar, 'Tenad' denilen kıyamet gününe kadar burada yaşayacaklar diye, Burada kullanılan Tenad kelimesi kıymet anlamında kullanılmıştır. Bunlar da harfiyen Kur'an'da işlenmiştir. Halbuki orijinal kıyamet kelimesi var iken bunun yerine Tenad kelimesini kullanmak Araplarda yaygın değildi, Hele üstelik kimi açı kgöz islam �Himle­ ri bundan mucizeler çıkarmaya çalışmış­ lardır. Mesela bilim adamlarınca dünyanın elips şeklinde olduğu ortaya atıldıktan sonra bazı islami yazarlar, 'Efendim bak Kur'an dünyanın yuvarlak olduğuna asırlar önce değinmiş' demeğe başladılar. O da şöyle: Kur'an'da geçen 'Dahv' kelimesinin bir anlamı da yumurta şeklinde yaratmak demek. Hal böyle olunca demek ki dünya­ nın yuvarlak olduğu Kur'an'da geçiyormuş gibi gülünç iddiada bulunanlar var. Kaldı ki

meyen hayvan eti pistir diyor ve yemiyor­ du. Kan içmek, putlar adı na kesilen hay­ van eti yemek haramdı r/pistir diyordu. Az önce ifade edildiği gibi kız çocukların kat­ line karşıydı. Zeyd öldükten sonra bir gün onun oğ­ lu Sait Hz. Muhammed'den soruyor, böy­ lesine bir babaya dua edelim mi? Hz. Mu­ hammed, edebilirsin diyor ve ekliyor: Ba­ ban kıyamet günü tek başına haşir oluna­ cak diyor, çok önemli biri olduğunu belirti­ yor. Zeyd uzun bir şiirinde şunları anlatı­ yor. Kıyamet günü h.esap verilirken insan

acaba şimdiden bir tanrı ya inansa m ı da­ ha hayırlı yoksa bin tanrı ya inanmak m ı ! (Tabii ki tek tanrıya inanmak daha iyi) Lat

ve Uzza'yı terk ettim ve doğru olanı da bu­ dur. Aynı zamanda Hübel'e de inanmıyo­ rum ; ki daha önce ona inanıyordum. Zeyd Allah hakkında Rahman, Gafur, Rabb sı­ fatları n ı kullanıyordu. Bugün bun ları n hepsi Kur'an'da var. Yine Zeyd, Allah bir­ çok insanı helak etti ki, onların işi hep kö­ tüıüktü. Kimilerini, toplum içinde iyilik yap­ sınlar diye yarattı. Ben rahman olan rabbi­ me taparı m ki, günahlarımı affetsin. Ey in­ sanlar! Allah'ın takvasına sarı lın. Böyle yaptığ ı nızda pişman olmazsınız, görecek-

sıkışan bir durumla karşılaşacaklard ır di­ yordu. ibni Hişam onun hakkında uzunca bir bilgi veriyor.( 1 76) Burada basit bir örnek vereyi m : Zeyd'in, cehennem için kullandığı 'Sair' terimi daha sonra oluşan Kur'an ayetlerin­ de 17 yerde işleniyor.( 1 77) Zeyd bir şiirinde, kıyamet gününde hesap vermekten kurtuluş yoktur diyor. Daha sonra onun bu sözü de ayet olarak değerlendiriliyor. ( 1 78) Diğer bir şiirinde Firavun'la alay ede­ rek Musa ve Harun hakkında şunları dile getiriyor: "Allah onlara, gidin zulümkar olan Firuvun'u Allah'a davet edin ve ona deyin ki , sen mi bu gökleri direksiz yaratıp bu hale getirmişsin? Ona, sen mi bu gök­ lerin ortası nda aydı nlatıcı cisimler (ay, gü­ neş yıldızlar gibi) yerleştirmişsin diye so­ run dedi" şeklinde devam ediyor. Bütün bu ifadeler ondan sonra Kur'an'da harfi­ yen yer alıyor. Gerçekten bazı ayetler vir­ gülüne kadar Zeyd'in sözlerinin aynısıdır. Mesela Taha Suresi 43. ayette, Musa ve Harun'a hitaben, "ikiniz Firavun'a gidin; çünkü o azdı " diye geçiyor. Bu, Zeyd'in kullandığı cümlenin ayn ısıdır. ( 1 79)

kabul edelim ki kelimeden bu anlam çık­ sın. O zaman bunu Muhammed'den önce Zeyd ve Ümeyye söylemişlerdir. Dolayı­ sıyla bunlarda bir keramet varsa bu ikisi­ nindir. Bu yorumlar zaten önemli islam alimleri tarafından yapılmamıştır. Mesela bir ara M. Emin Eminoğlu adında Türki­ ye'den biri Kur'an lşığmda Kainatm Fethi diye bir kitapçık yazmıştı ; onda benzer mucizeler gördüm! Tıpkı bir zamanlar Dr. Haluk Nurbaki'nin nerdeyse fizik, kimya gi­ bi ilimierin kuralları nı getirip ihlas Sure­ si'ne yerleştirmesi gibi. Bunlar mesnetsiz şeylerdir, bilgisiz insanların kafasını karış­ tırmaktan başka bir şey değildir. Zeyd b. Amr hakkında islamda en es­ ki tarihçilerden sayılan ibni Hişam'dan bir özet sunmak isterim.

Zeyd'in şiirinde Firavun'la ilgili yazdıklan, Kur'an'da aynen yer almaktadır.

JllllfHınllJUllil

·

.

..

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Zeyd b. Amr Varaka i le birlikte Musul'a

dini görmüyord u ; yalnız Hz. ibrahim dini

gidip H ı ristiyan bir alimden dinler konu­

diyordu. Hz. Muhammed bunu da kabul

sunda bilgi topluyor. Ayrıca Zeyd aynı

edip birkaç ayette buna yer verdi. Zeyd,

amaçla defalarca Şam tarafına gidiyor.

Zina yapmayın diyordu. Zaman içinde Hz.

Sonuçta Varaka H ı ristiyanlığı kabul edi­

Muhammed Kur'an'da bu konuya da yer

yor; ancak Zeyd hiçbir din kabul etmiyor;

verdi. Putlar adına kesilen et haramdı r de­

ben Hz. ibrahim'in dinini benimsiyorum di­

di. Zeyd daha sonra bunu da Kur'an'a ta­

yor ve arayışlara devam ediyor. ( 1 80)

şıdı. Bugün Müslümanların yaptığı gibi Hac ibadetini ifa ederken Arafat'ta duru­

Zeyd o kadar Hz. Muhammed üzerin­

yordu, yine bugün Müslümanlar Hac ya­

de olumlu iz bırakmış olmalı ki, kendisi Zeyd için, 'Ben onu cennette gördüm'

parken okudukları ' Lebbeyke . . . ' duasını Hz. Muhamme(i'in büyük saygı duyduğu ve "cenneti müjde/ediği" Zeyd, Hz. ibrahim'in dinini benimsediğini söylüyordu.

daha önce o da okuyordu. Zeyd o zaman

diği sağlam kaynaklarla izah edildi. Baş­

ilginçtir ki Hz. Muhammed'in kendileri­

başta akrabası tarafından eziyete maruz

langıçta gerçek bu iken daha sonra bakı­

ne cennet müjdesi vediği on kişiden biri

yoruz Hz. Muhammed putlar adına kesilen

kalıyordu ve Mekke'den kovuldu. Aynı

de bu Zeyd b. Amr'ın oğlu Sad'dır. Haklı

hayvan konusunu Kur'an'a taşıyor.

ifadesini kullanıyor. Bu, o kadar senden bilgi aldım, senden yararland ı m buna kar­ Şı mekanı n cennet olsun demektir. ( 1 81 )

olarak, acaba Hz. Muhammed Zeyd'den çok yararlandığı için mi oğlunu da bu on kişilik listeye alm ı ş diye bir soru akla gelir! Çünkü onun gibi yüzlerce sahabi vard ı . Dolayısıyla hepsinin içinden niye Zeyd'in oğlu?

Hz. Muhammed'in Zeyd'in şakirdi ol­ duğuna ve Kur'an'da onun temposunu sürdürdüğüne ilişkin birçok kanıt var. Me­ sela Zeyd Ka'ba'ye doğru yönelip na­

bu düşünceleri söylediği için Mekke toplu­ munun inançlarına ters düştüğünden, en

şeyler Hz. Muhammed'in de başına geldi. Daha fazla örnekler gösterilebilir. Bütün bu ortak yanlar bir şeyler çağrıştırmıyor mu? Elbette ki bunlar birbirlerinden ba­ ğ ı msız değildir.

işte Zeyd böyle bir

Zeyd'di.

maz/ibadet ederdi. Daha sonra Hz. Mu­ hammed peygamber olunca yaklaşık bir

Şu da önemli ki Hz. Muhammed, ben

buçuk yıl Mescid-i Aksa'ya yönelip namaz'

annem için Allah'tan izin talebinde bulun­

kıld ı ; ondan sonra Ka'be kıbledir diye Ba­

5) Husayn b. Hamam Fezari (h.61 2 .ö)

dum ki ona duacı olay ı m ; bunu kabul et­

kara Suresi'ne ayetler yerleştirdi ve

B u şair H z . Muhammed'den büyük;

medi. Kabrini ziyaret etmem için izin iste­

Zeyd'in kıble hakkındaki görüşünü onay­

vefat ettiğinde Muhammed henüz iki yıllık

dim verdi' diyor. Bu izni Allah'tan nasıl is­

lad ı . Zeyd'in diri olarak öldürülen kız ço­

peygamberdi. Ondan Kur'an'a geçen bazı sözlerini özetle sunmak isterim. Bir şiirin­

temiş, Allah'la nasıl buluşmuş, nerede

cukları hakkındaki hassasiyetini az önce

sohbet etmişler hikayesine girmiyorum.

anlattım. işte Zeyd'den sonra bu konu da

de şunları söylüyor: Takva sahibi olmak­

Bu hadis en başta Müslim, Ebu Davud,

Kur'an'a taşınıyor. Zeyd hiçbir dinde ken-

tan başka kurtuluş yoktur.

Nesai, ibni Mace; Ahmet b. Hanbel Müs­ ned'i gibi kaynaklarda geçiyor.( 1 82) Diğer yandan, -az önce de geçtiği gi­ bi- Zeyd'i cennetle müjdeliyor. Halbuki iki­ si de islamdan önce yaşam ı şlar. Niye an­ nesine izin yok, niye Zeyd'i cennetle müj­ deliyor! Yukarıda da geçtiği gibi Hz. Muham­ med kendini peygamber ilan etmeden beş yıl önce Zeyd vefat ediyor. ( 1 83) Kısacas ı ; Zeyd putlara karşıyd ı , Allah'ı n varlığına ve birliğine, cennet ve cehenneme inan ırd I . O

Emirler yukardan, Allah katından gelir.

ilginçtir ki Hz. Muhammed'in kendilerine cennet müjdesi

Ben maskaralı klrezillikten Allah'a sığ ı n ı­ rım. O gün (kıyameti kasdediyor) insan kendi hayatında ne işlemişse karşısına Çı­

vediği on kişiden biri de bu

kacaktır. Kafirlerin iyilik terazileri hafif ge­

Zeyd b. Amr'ın oğlu Sad'dır.

sarsılacak. O gün bir çağırıcı seslenip

Haklı olarak, acaba Hz.

şöyle diyecek: Ey insanlar! Kabirlerden Çı­

Muhammed Zeyd'den çok yararlandığı için mi oğlunu da

lecek, o gün yer köre şiddetli sarsıntısıyla

kın ki, yer içinde neler varsa ortaya çıksın. O gün suçlular için bir tarafta cehennem, diğer tarafta zincirler hazır bekleyecektir. Onun tüm bu anlattıkları Kur'an'da

da Allah'ın isimlerini işliyordu. Mesela Al­

bu on kişilik listeye almış diye

tekrar edilerek geçiyor. Kimisi bu adam,

lah, Rahman, Gafur, Rab gibi ve daha ne­

bir soru akla gelir! Çünkü onun

henüz Hz. Muhammed peygamberliğini

gibi yüzlerce sahabi vardı.

nun ayrıca şiir divan i da vardır. Kimi din

ler, neler. . . Yukarıda bir başlıkta anlatıldı ki Zeyd, henüz Hz. Muhammed peygamber olmadan putlar adına kesilen etten ye­ mezdi; ancak Hz. Muhammed'in peygam­ ber olmadan putlar adına kesilen etten ye-

Dolayısıyla hepsinin içinden niye Zeyd'in oğlu?

ilan etmeden vefat etmiş diye yazmış. Bu­ alimlerine göre şiirleri hikmetle dolu bir düşünürdür. Ayrıca putlara karşı olan bir insandl . ( 1 84)

Düşünceleri Kur'an'la o kadar uyumlu­

ederdi; ancak Bedir Harbi'nde onun ya­

dur ki, Ayşe binti Şatii ( 1 930-1 998) Mı­

kınları katledilince artık Muhammed'e kar­

sır'da yayınlanan el-Ehram gazetesindeki

Şı tavır almış, onun aleyhinde çalışmıştır

köşesinde şunları yazıyor: Yer sarsıntısıy­

gibi laflar öne sürmüşler; ancak bunun

la ilgili var olan ayetleri, Husayn b. Ha­

gerçekle hiç ilgisi yoktur. ( 1 87)

mam'ın şiirleriyle yan yana getirince, san­

Bedir Harbi'nde onun da etkisi olduğu

ki bu şairin yanında Kur'an'dan Zilzal Su­

söyleniyor. Karşı tarafı Muhammed'e kar­

resi varmış da ona bakaraktan şiirlerini

Şı teşvik ve tahrik etmiştir diye bilgiler var.

yazmıştır. Çünkü ilgili konuda onun şiirleri hem kelime kalıbı bakımı ndan, hem içerik bakımından ayetlerin aynısı. Evet; bunu diyen Ayşe H an ı m , Arap dili konusunda başta Suudi Arabistan olmak üzere iki üç devletten ödül alan biri. B u , asl ı nda Kur'an hazırlanı rken sanki Muhammed'in Husayn gibilerin şiirlerini yanına alıp yaz­ dığının bir itirafıdır. Çünkü ilk söyleyen bu

Müşriklerden önemli şahsiyetler bu sa­ Husayn b. Hamam Fezari vefat ettiğinde Muhammed henüz iki yıllık peygamberdi. Fakat onun "emirler yukardan, Allah katmdan gelir" görüşüne, Kur'an'da aynen yer verilmektedir.

sinden ve önerilerinden yararlandı , hem de kadı n bizzat Muhammed'in peygam­ berliği için kulis yapıyordu. Bunları ileriki

gibi şairlerdir. Muhammed ise daha sonra

başlıklarda daha fazla izah edeceğim.

gelmiştir. ( 1 85)

Önceki kitaplarımda da özetle değin­ dim.(1 86)

6) Ümeyye b. Ebi Salt (h.2.ö) Ümeyye, Sakif kabilesinden Abdullah b. Ebi Rebia'nın oğludur. Babası da onun gibi aydı n biri ve şairdi. Annesinin adı ise Rukiyye binti Şems. Kendisi yaşça Hz. Muhammed'den büyük ve ondan yıllar önce dünyaya gelmişti. Hicri 2 yılı nda ve­ fat ediyor. Şiirlerinden kendisinin önemli bir teolog olduğu zaten belli oluyor. Anlat­ tıklarıyla Kur'an'ın birçok ayeti tıpa tıp ay­

toplu

halde

Kalip kuyusuna atı l ı rlar.

Ümeyye bunlar lehine şiirler söyler. Kaldı ki bu ölenler aras ı nda Rebia b. Abdi Şems'in oğulları Utbe ve Şeybe de vardı ki, bunlar şair Ümeyye'nin kuzenleriydi. Kendisi hem putperestliğe karş ı , hem de aynı zamanda Muhammed'in getirmiş ol­ duğu islama karşıydı ; onu peygamber olarak kabul etmiyordu. O da Muhammed gibi Şam taraflarına gitmiş, orada varo­

Ancak Ümeyye için bu imkanlar söz konusu değildi. Kendisi geçimini ticaretle sağlıyordu. Bazen ticaret için bir yere gi­ derken aylarca kalıyordu. işte bu gibi olumsuz nedenlerden dolayı kendisi pey­ gamberliğini ilan etmekte gecikince Hz. Muhammed fırsatı değerlendirdi ve ondan önce peygamberliğini ilan etti. peygamberliğini

luş/din konularında dönemin ünlü din alimleriyle görüşmüştü. Tabi i ki okur-yazar biriydi. Şiirlerinde hem Tevrat, hem de in­ cil'den bilgiler işlediği açık bir şekilde belli oluyor; tıpkı HZ.Muhammed'in aynısını yaptığı gibi. Muhammed'in onun fikirlerinden ne kadar yararlandığını ve ayetlerini ne ka­

Müslüman tarihçiler, aslında Ümeyye Muhammed'in

vaşta katledilir ve Muhammed'in emriyle

kabul

nıdır. O yüzden kimi ayetler Ümeyye'nin

dar onun düşüncelerinden oluşturduğunu anlamak için ilkin en başta Sahih-i Müs­ lim'de geçen bir hadisi paylaşmak isterim,

Husayn b. Hamam Fezari'nin

ondan sonra onun sözleriyle Kur'an ayet­

gamberlik iddiasında bulunmamış iken ,

düşünceleri Kur'an'la o kadar

çalışacağı m .

Ümeyye başta Araplar olmak üzere Hz.

uyumludur ki, Ayşe binti

fikirlerinden bir kopyadır demek yerinde bir ifade olur. Henüz Hz. Muhammed pey­

Muhammed gibi dünya peygamberi olma­ yı hedefliyordu, buna hazırlanıyordu. Öm­ rünün son yı llarında Bahreyn'e yerleşiyor ve orada 8 yıl kalıyor. Bir gün Taif'e dö­ nünce ona, senin peşinde olduğun pey­ gamberliği Muhammed senden önce ilan

Şatii (1 930-1 998) Mısır'da yayınlanan el-Ehram gazetesindeki köşesinde şunları

etti diyorlar. Durum böyle olunca onunki

yazıyor: "Yer sarsıntısıyla

kursağında kalıyor. Bu, Hz. Muhammed'in

ilgili var olan ayetleri, Husayn

koşulları nın Ümeyye'ninkinden çok daha elverişli olmasından kaynaklanır. Çünkü Hz. Muhammed Hatice ile evlenmekle bir kere birçok avantaj sahibi olmuştu. Hem meddi olarak (çünkü Hatice çok zengindi), hem

de manevi olarak Hz. Muhammed'in

koşulları daha elverişliydi. Hatice bilgili bir kadındı. Hz. Muhammed hem onun bilgi-

b. Hamam'ın şiirleriyle yan yana getirince, sanki bu şairin yanında Kur'an'dan Zilzal

leri arası ndaki ortak yanları irdelemeye B i r gün H z . Muhammed'le Şerid b . Süveyd adında biri yolculuk ediyorlar. Muhammed Şerid'i arkası nda aynı deve­ ye bindirmiş giderken bir ara Şerid'den soruyor: Sen Ümeyye b. Ebi Sal!' ı n şiirIe­ rinden hiç biliyor musun? Şerid 'eve!' de­ yince Muhammed, 'o zaman anlat baka­ lım' diyor. Adam, "ben bir bey it okuyunca Muhammed bana devam et dedi. Ben bir beyit daha okudum. O bana yine devam et dedi. Bir beyit daha okudum. Kendisi yi­ ne bana devam et dedi. Öyle ki ben o sı­ rada ona Ümeyye'nin yüz beytini okudum. Sonunda Muhammed, ' Ümeyye ' kendisi

Suresi varmış da ona

şiirleriyle müslümand ır; ancak inanma­

bakaraktan şiirlerini yazmıştır."

önemli bazı noktalar var. Birincisi: Mu-

mıştır' dedi" diyor. Burada dikkatleri çeken

hammed bilgi almak için bilerek adamı ar­

Ümeyye'nin bu kız kardeşi (Faria) ze­

kasında devesine bindiriyor ki rahat rahat ondan bilgi almış olsun. ikincisi: Sen

ki bir bayand ı . Hz. Muhammed onun an­ lattıklarına karşı şaşkınlık içinde kalı ­

Ümeyye'nin şiirlerinden hiç biliyor musun teklifinin Muhammed'den gelmesi. Üçün­

yor. ( 1 90) Birçok müfessir (Kur'an yorumcusu),

cüsü ve en can alıcı olanı: Adam her de­

A'raf Suresi'nin az önceki ayetinde kendi­

fası nda bir şiir okuyunca Muhammed ona

sinden söz edilen kişinin Ümeyye olduğu­

devam et diyor. Adam her beyitten sonra

nu belirtmişlerdir. Mesela Suyuti ilgili aye­

duruyor, Muhammed de devam et diyor

tin açıklaması nda ' Bu ayet Abd b. Hamit,

ve sonuçta yüz beyit okuyor. Bu şu demek

Nesai, ibni Cerir, ibni Münzir, ibni Ebi Ha­

oluyor ki, Muhammed adama yüz sefer

tem, Ebu Şeyh, Taberani , i bni Merdeveyh

'oku' demiştir. Burada şunu sormak laz ı m :

ve ibni Asakir gibileri Abdullah b. Amr'e

Muhammed Ümeyye'nin söylediklerini ni­

dayandı rarak Ümeyye hakkında indiğini

ye o kadar heyecanla sorup zevkle dinli­

söylemişlerdir' diye belirtiyor. ( 1 91 )

yordu? işte onları öğrenip ayetlerine kay­ nak arıyordu da ondan. Dördüncüsü,

Aynı bilgileri A. Razzak Sem'ani ve

Muhammed'in şiirleri dinledikten sonra

müfessir ibni Kesir de kaynaklarında işle­

'Yemin olsun ki az daha Müslüman olu­ yormuş' demesi. Bu, yemin olsun ki ben Ümeyye'den birçok ayet için malzeme topladım demektir. Kaldı ki Muhammed'in çoğu ayetleri harfiyyen Ümeyye'nin şiirle­ rinde

işlenmişti r ;

bunları

anlataca­

ğ ı m . ( 1 88) Hz. Muhammed hakkında öne sürülen bazı mitolojiler daha önce aynen Ümeyye hakkında da söylenmiştir. Mese­ la islami kaynaklarda anlatılıyor ki, melek­ ler gelmiş Muhammed'in kalbini çıkarıp temizlemiş ve tekrar yerine koymuşlar. Bu inanç daha önce Ümeyye hakkında da söylenmiştir. Mekke'nin fethinden sonra

mişlerdir. Burada önemli olan, Muham­ Hadislere göre Hz. Muhammed, Kur'an'daki pek çok ifadeyle benzeşen Ümeyye'nin şiir/erini özellikle okutmaktadır.

uygulamışlardır. Demek ki keramet gös­ termek için benzer formüller öteden beri uygulanagelmiştir.

hem de Şerid b. Süveyd'den israrla onun

hammed'e okur. Kendisi olup bitenleri ka­

edildiği gibi ayetlerine malzeme bulsun;

d ı ndan dinleyince, Allah Ümeyye'ye ver­

ama diğer yandan da şairler aleyhinde

miş; ancak kendisi yemesini bilmemiştir

ayet oluşturup Kur'an'a ekliyor ve o ayetin

diyor ve Araf Suresi 1 75. ayetini okuyor.

içinde bulunduğu sureye de 'Şairler' anla­

Kendisine ayetlerimizi verdik de onlar­

ilkin yanıma gelirdi. Bir gün yine bir ticaret yolculuğundan dönmüştü ve yan ı ma gelip

'Ağabeyinin şiirlerinden bana oku' diyor; şiirlerini dinlemek istiyor ki deminde ifade

kardeşi Faria'dan soruyor, sen ağabeyi­

Ümeyye bir yolculuktan döndüğü zaman

işin i lginç yan ı , Muhammed hem Ümeyye'nin kız kardeşinden talep ediyor,

Kadın bu olayı anlattı ktan sonra onun

(Ümeyye artık o sırada yaşamıyordu) bir gün Hz. Muhammed Ü meyye'nin kız

dın, evet diyor ve bildiklerini anlatıyor:

varsa bana anlat demiş- olmas ı . ( 1 92)

şiirlerinden uzunca bir bölümü Hz. Mu­

Ayetin anlamı şu:

nin şiirlerinden hiç hatırlıyor musun? Ka­

med'in Şerid b. Sevad'a söylediği gibi ka­ dına da, Ümeyye'nin şiirlerinden hatırında

"Onlara şu adamın haberini de oku: dan sıyrıldı, çıktı, şeytan onu peşine taktı, böylece azgınlardan oldu."(1 89)

Hz. Muhammed hakkında öne

m ı na gelen 'Şuara' suresi deniyor. ilgili ayetin anlam ı n ı da vereyim : "Şairlere an­ cak çapkınlar, sapkınlar uyar" diyor. Evet; bu herhangi bir söz değil; Kur'an'ın ayeti­ dir. ( 1 93) Peki, o şiirlerde neler vard ı ; bir özet de onlardan sunay ı m :

uyudu. Benim de elimde bir iş vard ı , ken­

sürülen bazı mitolojiler daha

disi uyurken ben işimi yapıyordum. O sı­

önce aynen Ümeyye hakkında

zeval bulacaktır' ifadesi vard ı . Bu, aynı

(melek) gelip onun göğsünü açtı ve kal­

da söylenmiştir. Mesela islami

yor. ( 1 94)

bini çıkarıp ellerine koyduktan sonra bir

kaynaklarda anlatılıyor ki,

rada iki kuş/kuş şeklinde iki yaratık

daha yerine yerleştirip gittiler. Daha sonra

O şiirlerde, 'her canlı eninde sonunda zamanda AI-i imran Suresi'nde de geçi­ Hz. Muhammed'e okunan o şiirlerde, 'Kıyamette hesap günü o kadar uzundur

melekler gelmiş Muhammed'in

ki, genç olan biri o günde yaşlanacaktır'

kalbini çıkarıp temizlemiş ve

diye

gerçek gözden kaçmamalı ki, Hz. Mu­

tekrar yerine koymuşlar.

bir gün' nitelemesi vardır. Yine Hz. Mu­

hammed'in göğsünün melekler tarafından

Bu inanç daha önce Ümeyye

Ümeyye uykudan kalkı nca sordum, bir yerin ağrıyor mu diye? Hayır dedi. işin masal tarafı bir yana. Burada şu

açılması hikayesi -görüldüğü gibi- yeni değiL. Bu taktiği ondan önce başkaları da

hakkında da söylenmiştir.

geçiyor.

Kıyamet gü nüyle

ilgili

Kur'an'da da 'Çocukların saçları n ı ağartan hammed'e okunan Ümeyye'nin o şiirlerin­ de, 'Hamd-sena Allah'a mahsustur, onun eşi-benzeri yoktur' diye geçiyor. Bu zaten

Ümeyye kıyamet günüyle ilgili

deşi Faria'dan dinlediği şiirlerin içeriği

zaman ı nda veya zaman ı na yakın meyda­

hakkında kısa bazı bilgiler sundum. Tabii

na gelen olayları işliyordu. Mesela Ye­

ki adam ı n geniş bir görüşü vard ı ; düşün­ celeri sadece o şiirde saklı değildi. Piya­

menli Ebrehe'nin Ka'be'yi yıkma teşebbü­ sü ve başına gelenleri anlatıyordu. Malum

ifade olduğu gibi Kur'an'da

salarda adam ı n koskocaman şiir divanı

Muhammed de bu olayı Kur'an'da Fil Su­

vardı r. Şimdi de Ümeyye'nin Kur'an'la ça­

resi'nde işlemiş. Bunu yurkadı kısaca an­

Meryem Suresi 61 . ayetinde de

kışan genel düşünceleri hakkında somut

lattım. Muhammed nasıl Kur'an'da pey­

bazı örnekler özetlemek isterim.

gamber diye geçen eski insanların hika­

'O'nun (Allah'ın) sözü, kuşkusuz yerine gelecektir' diyor. Aynı

geçiyor. Kur'an'da Maide Suresi

Ümeyye genelde inanç konular ı n ı ,

1 1 8. ayetinde Hz. isa'dan alıntı

gök, yer, güneş, ay, melekler, geçmiş pey­

yapılarak, "Onları

cehennem, Allah'ın varlığı ve tek olduğu

cezalandırırsan (ey Allah),

gamberler(din ağzıyla), kıyamet, cennet­ meselelerini işlemiştir. Bir sözünde, 'AI­ lah'a hamd olsun, onun eşi benzeri

onlar senin yaratıklarındır.

yoktur. Bunu böyle kabul etmeyen ken­

Onları bağışlarsan, kuşkusuz

dine zulüm eder' diyor. Cennet hakkında

sen üstünsün" deniliyor. Buna benzer bir açıklama da Ümeyye şiirlerinde' geçiyor. Kur'an'ın karakterdir, defalarca anlatılıyor. Her şeyden önce Fatiha'nin hemen ilk

yazdığı şiirinde cennette ne boş şeylere ne de günaha yer yoktur diyor. Aynı tema Kur'an'da Tur Suresi 23. ayetinde de ge­ çiyor. ( 1 96)

lerinde Sahur kelimesini ay anlamında kullanmış ki, Arapça değil; bu kelime Ara­ mice'dir. Kaldı ki Araplar o zaman bunla­ rın anlamını da bilmiyord u . Yine Saltit ve Teğrur kelimelerini Allah'ın birer sıfatı ola­ rak kullanıyordu ki, bunlar da Arapça de­

yasaklamıştı. Arapları kitap okumaya alış­

ça değil ve halk bunları n da anlamını bil­

tı ran duyarlı bir kişiydi.(1 97)

miyordu. Muhammed'in aynı taktiği uygu­

Ebu Süfyan anlatıyor: Biz ticaret için Ümeyye ile beraber Şam taraflarına sefe­

yoktur' ifadesi de Şura Suresi 1 1 , ayetinde

olmuşsa hep yan ında kitap bulundurur, in­

geçiyor. Yine okunan o şiirlerde kıyamet

sanlara bir şeyler anlatırd ı . ( 1 98)

ğu gibi ve aynı terimlerle Kur'an'ın Hud

garip/anlamsız sözcükler kullanılmışsa o da aynı yöntemi uyguluyordu. Mesela şiir­

re isimlerini kullanıyordu. Bunlar da Arap­

re çıkm ıştık. Ümeyye kimin evinde misafir

lihsiz) olduğu ifade ediliyor. Bu inanç oldu­

ça olmayan yabancı kelimeler ve hatta

Ümeyye oruç tutardı , içkiyi kendine

ayetinde 'Hamd Allah'a mahsustur' diye

kısmın Sait (talihli) , bir kısmın da Şaki (ta­

Eyup, Yusuf gibi) o da şiirlerinde bunlara geniş yer veriyordu. Kur'an'da nasıl Arap­

ğiL. Gök anlam ına gelen Sakure ve Haku­

geçiyor. 'Ona (Allah'a) benzer hiç bir şey

gününde insanların iki kısım olacağını, bir

yelerini işlemişse (Musa, ibrahim, Nuh,

lamasının nedeni, insanların, abo M u­ hammed ne garip şeylerden söz ediyor. Demek ki bildiği bir şey vardır; Allah'tan ona garip bilgiler geliyor demelerini sağla­ mak. Bir de Ümeyye'nin cinlerle konuştu­ ğunu, onların kendisini dinlediğini halka

Şiirleri inançla-dinle ilgiliydi. Ahiret,

anlatıyordu. H ı risiyanlık, Yahudilik dışında

cennet, cehennem, hesap günü gibi ölüm

ayrıca hem birçok din biliyordu, hem de

ötesi hayattan bahsediyordu. Bir de kendi

birçok kitap okumuştu. Adem, Nuh Tufanı ,

Suresi 1 05. ayetinde geçiyor. Muhammed'e okunan Ümeyye şiirle­ rinde 'Allah açık olan ı da, gizli olan ı da bi­ lir' cümlesi geçiyor. Kur'an'da Taha Sure­ si 7. ayette, 'Allah gizli olanı da gizlinin gizlisini de bilir' diye geçiyor. Ümeyye kı­ yamet günüyle ilgili 'O'nun (Allah'ın) sözü, kuşkusuz yerine gelecektir' diyor. Aynı ifa­ de olduğu gibi Kur'an'da Meryem Suresi 61 . ayetinde de geçiyor. Kur'an'da Maide Suresi 1 1 8. ayetinde Hz. isa'dan alı ntı ya­ pılarak, "Onları cezalandırırsan (ey Allah), onlar senin yaratıklarındır. Onları bağış­ larsan, kuşkusuz sen üstünsün" deniliyor. Buna benzer bir açıklama da Ümeyye şi­ irlerinde geçiyor. ( 1 95) Buraya kadar Hz. Muhammed'in israr­ la Şerid b. Süveyd ve Ümeyye'nin kız kar-

4 . ,

"

,

AI-i imran Suresi'ndeki, 'her canı! eninde sonunda zeval bulacaktır' ifadesi, Ümeyye'de de geçmektedir.

·

.

..

Zilkarneyn, Hz. Süleyman-Yemen kraliçe­

zincirlenerek cehenneme sevk edilecek

si Belkıs ve Hüdhüd denilen kuşun hika­

ve orada sonsuza kadar kalacaklar. ina­

yesini, Hz. ibrahim ve kurban olarak kesil­

nanlar ise gölgeliklerde istirahat edecek­

mek istenen oğlunun hikayesini, Davud

ler. Orada bal, içki, süt, elma, nar, incir, so­

Peygamber, Musa ve Firavun, Ad kavmi,

ğuk ve saf su, insanın canı ne istese var­

Hz. isa ve annesi Meryem'in olayı gibi

dır diyen Ümeyye'dir. Orada ayrıca huriler

Kur'an'da anlatılan tüm bunları Ümeyye

vardır, güzel yataklara yaslanmışlardı r.

Muhammed'den önce kendi şiirlerinde iş­

Güzel elbiseler giymişler, kollarında altın

lemiştir. Ayn ı taktiği M u hammed de

bilezikler vardır. Tüm bu anlatılanlar oldu­

Kur'an'da uygulamıştır. çoğu surelerin

ğu gibi Kur'an ayetlerine de serpilmiştir.

başında anlamsız kelimeler kullanmıştır.

Kur'an'da Ashabü'l Kahf mitolojisi an­

(Mesela; Bakara ve AI-i i mran surelerin ilk

latlıyor. 6-7 kişilik bir grup köpekleriyle bir­

ayetleri, başlarında Ha-Mim geçen birkaç sure gibi) Kısacası, toplumu etkilemek amacıyla Ümeyye nasıl şiirlerinde yaban­ cı ve anlamsız kelimeler kullanmışsa, na­ sıl peygamber denilen o eski kişilerin ba­ şından geçenleri anlatmışsa aynı taktiği daha sonra Muhammed de Kur'an ayetle­ rinde uygulmıştır. Hatta cin konusunda Hz. Muhammed Kur'an'da bir surenin adı­ nı da Cin Suresi yapmıştır. Gerçekten ço­ ğu Kur'an ayetleriyle Ümeyye düşüncele­ ri nerdeyse ikiz gibi: Birbirlerinden farkları

Kur'an'da peygamber diye geçen eski insanlarm hikaye/erine, Ümeyye de şiirlerinde geniş yer veriyordu.

Ümeyye'nin şiirlerinde özellikle kaina­ tın tek bir yaratıcısının olduğu açık bir şekilde vurgulanıyor. Ayrıca adalet sahibi bir tanrı vurgusu vardı r. Bir de dağları yeryü- · züne diken, yeryüzünde çeşitli gıdalar var eden, yaradan, can alan, kıyamet günü herkesi sorguya çeken, herkesin eline da­ ha önce dünyada iken ne yaptığını içeren

likte bir mağaraya sığınıyorlar ve köpek kapıda, onlar içerde uyuyorlar. 309 yıl uy­ kuda kaldıktan sonra kalkıp dışarı çıkıyor­ lar. Ümeyye bu konuda, 'O grup içerde uyurken kimse yoktu ; yalnız köpekleri ka­ pıda bekliyordu' diyor. Ümeyye'nin bu açıklaması ilgili ayette değişik Kur'an yo­ rumcuları tarafı ndan işlenmiştir. Bunlar arasında Zemahşeri ve Alusi gelmektedir. Ayrıca birçok islam tarihi kaynaklarında da geçiyor. Burada bir önemli nokta da, Ümeyye o grubun sayısı hakkında bir

yok.( 1 99)

bir kitap veren, iyilik yapanların kitapları

islami kaynaklarda Ümeyye hayvan dilini biliyormuş bilgisi de vardır. Etrafın­

onların sağ ellerine, kötülük yapanların

dakiler onu Süleyman Peygambere ben­

Yine ona göre kıyamet gününde bir kı­

ları, 'Onlar üçtür, dördüncüleri köpekleri­

sım insanları cennete, bir kısmını da ce­

dir,' derken diğerleri de, 'Beştir, altıncıları

henneme gönderen, herkese orada daha

köpekleridir,' diyecekler. Başkaları ise,

önce dünyada ne yaptıkları nın karşılığını verecek olan Allah'tır. Ahirette günahkarıar

cekler. De ki, 'Onların sayısını en iyi bilen

zetiyorlarmış. Ümeyye, "aslı nda ben pey­ gamberliğimi ilan edecektim; ancak Mu­ hammed benden önce kendini ilan etti; ar­ tık bu konuda bana şans kalmadı" diyor, şiirlerinde Allah'ı çok övüyordu: Ümeyye'nin düşünceleriyle ilgili bun­ dan sonra özetleyeceğim bilgiler, Muham­ med'in neden onun şiirlerine meraklı oldu­ ğunu kesin bir şekilde ortaya koyuyor. Bakalı m hem Ü meyye'nin şiirlerinde, hem de genel olarak düşü nceleriyle Kur'an ayetleri arası nda nasıl bir ortak bil­ gi varmış görelim. Ümeyye'nin şiirlerinde anlatılanlar de­ ğil ki sadece anlam olarak ayetlere uyu­ yor; bazı beyitleri, mısraları hem anlamıy­

ise sol ellerine verilecek diyen odur.(20 1 )

islami kaynaklarda Ümeyye hayvan dilini biliyormuş bilgisi de vardır. Etrafındakiler onu

zeysel olması hariç tartışmaya girme ve onlardan hiç kimseye de bu konuyu da­ nışma." Mitolojik bir konu olmakla birlikte; burada önemli olan, Ümeyye bunların sa­ yısı hakkında bilgi vermediği için oluşan ayet de işi muğlak bırakmış, kesin bir ra­

benzetiyorlarmış. Ümeyye,

miş, kimi beş demiş, kimi yedi demiş di­

"aslında ben peygamberliğimi

yor. Peki, bunun bir anlam ı var ml ?(202)

ilan edecektim; ancak

ayetlerine uyuyor: Aralarında fark yok.

kendini ilan etti; artık bu

bunları kendi tefsirine bile taşımıştır.(200)

'Yedidir, sekizincileri köpekleridir,' diye­

Süleyman Peygambere

Muhammed benden önce

le ilgili, 'Onun(Allah) sözü, kuşkusuz yerine gelecektir' diye geçiyor. Bu, Ümeyye şiirlerinde harfiyyen vardır. Alusi,

Ü meyye gibi bunu muğlak bı rakmıştır. Şöyle diyor: "Tahminde bulunanların bazı­

Rabbimdir.' Onları bilen azdır. Onlarla yü­

la, hem de kelimeleriyle yüzde yüz Kur'an Mesela Meryem Suresi 61 .ayette cennet­

açıklama yapmamış. Kur'an da aynen

konuda bana şans kalmadı" diyor, şiirlerinde Allah'ı çok övüyordu.

kam belirtilmemiştir. Bilmem kimi dört de­

Hele Kur'an'da anlatılan çoğu israilo­ ğulları hikayeleri onun şiirlerinde sıkça iş­ lenmiştir. Burada M uhammed tüm fikirlerini Ümeyye'den almışt ı r demiyoru m . Kur'an'ın kaynaklarını getirip bir veya bir­ kaç kişiye sığdırmak doğru değildir. Kö­ kenleri çok çeşitlidir. Kendisi birçok kişi­ den ve kaynaktan bilgi topladığı gibi

Burada Muhammed tüm fikirlerini Ümeyye'den almıştır demiyorum. Kur'an'ın kaynaklarını getirip bir veya

hümaniter ve cömert biriydi. Bir gün Mek­

sözü daha önce Abdulmuttalip tarafı ndan

ke'de bir Yahudi ile Mekke halkından Harb

da savunuluyordu. Bunlar önemli tespit­

adında birinin arasında kavga çıkıyor.

lerdir.(20S)

Harb, ben bu yahudiyi öldüreceğim diye karar veriyor. Abdulmuttalip bunu duyun­ ca Harb'i uyarıyor, sakın böyle bir şey

birkaç kişiye sığdırmak doğru

yapma diyor. Sonuçta hem bunu önlüyor,

değildir. Kökenleri çok

tarafına veriyor. Abdulmuttalip çocukları­

hem de Harb'den 1 00 deve alıp Yahudi

çeşitlidir. Bir kere

na, asla kimseye zulüm yapmayın, zina etmeyin, toplumun düzenini bozmaya kal­

Hz. Muhammed'in ailesinden

kışmayın diye nasihatlerde bulunuyordu.

de Kur'an'da anlatılanlara

nın diyordu. Şu ifade onundur: Bu dünya­

Hep iyi ahlaklı olun, kötü şeylerden kaçı­

ibni Düreyd (h.321 .ö) şunları yazıyor: Muhammed'den olmasaydı Sakıf kabilesi Ümeyye'yi peygamber olarak kabul eder­ di. Çünkü kendisi H ı ristiyanlık eğitimini al­ mış, birçok H ıristiyan hocadan din konu­ sunda bilgi almıştı . Ayrıca Yahudilik hak­ kında eğitim almıştı ve genel olarak dinler konusunda birçok kitap okumuştu, ölünce de Hz. Muhammed'in paygamberliğine inanmamıştı diye yazıyor.(206)

da kim zulüm yaparsa, kendisi henüz öl­

Muhammed'le Ümeyye düşünceleri

meden onun cezasını ödeyecektir. Şayet bu dünyada ödemezse o zaman ölümden

arasında ilginç bir benzerlik daha var. Me­ sela; Tevrat ve incil düz bir yazı ile yazıl­

Muhammed'in projesi üzerinde

sonraki ahiret hayatında bunun cezasını

mışken, Kur'an kafiyelidir. Bu da gösteri­

çekecektir diyordu. Demek ki Kur'an ve

yor ki Muhammed Ümeyye, Kuss gibi dö­

etkisi olduğu bir gerçektir.

dolayısıyla islamda geçen ahiret inancı

nemin önemli şairleri taklit etmiş, Kur'an'ı

Çünkü ailesi o zaman Mekke

Muhammed döneminde onun bir kısım

kafiyeli bir şekilde oluşturmuştur; ancak

akrabası tarafından da kabul ediliyordu.

şairler gibi güzel bir tempo tutturamamıştır.

şehrinin yöneticileriydi.

Abdulmuttalip ayrıca, putlara tapmaya

yakın olan kişiler vardı. Dolayısıyla bunların d?

Ümeyye'den de almıştır ve Ümeyye sade­ ce o kişilerden biridir. Düşünceleriyle Kur'an ayetlerinin birbirlerinin ne kadar aynısı olduğu konusunda daha fazla bilgi için, Ümeyye'nin şiirlerini içeren divan ları­ na bakllabilir.(203) Ben bu başlıkta bir şahsın Muham­ med üzerinde bıraktığı iz üzerinde bazı bilgiler paylaştım. Sanırım bundan önemli mesajlar da ortaya çıktı. Örnek olsun diye Hz. Muhammed'in dedesi Abdulmutta­ lip'ten kısa bir örnek ekleyip Ümeyye ile devam edeceğiz. Bunu şunun için yazıyo­ rum : Bir kere Hz. Muhammed'in ailesin­ den de Kur'an'da anlatılanlara yakın olan kişiler vard ı . Dolayısıyla bunların da Mu­ hammed'in projesi üzerinde etkisi olduğu bir gerçektir. Çünkü ailesi o zaman Mekke şehrinin yöneticileriydi . Abdulmuttallib'in inançları hakkında HalebTnin kaynağı n­ dan kısa bir özet sunmak isterim . Bunlar aynı zamanda ibni'l Cevzi'nin de eserle­ rinde geçiyor. O zaman i nsanlar Abdu lmuttalip'e "Feyaz" diye lakap takmışlard ı . Yani ziya­ lı, faydalı insan. Çünkü kendisi insanlara yardım ettiği gibi yabani hayvanlara ve (uşlara da yiyecek bir şeyler veriyordu,

karşıydı. Kendisi Ka'be'yi çıplak olarak ta­ vaf etmeyin, yakın akrabayla evlenmeyin, nesi i koruyun (bir evladı n kime ait olduğu bilinsin) diyordu. Ayrıca kız çocukların diri olarak gömülmesine ve içki içmeye kar­ şıyd ı . Halebi bunları anlatırken, Abdulmut­ talib'in çoğu fikirleri daha sonra ya Kur'an'da ya da hedislerde yer almıştır di­ yor. Bu önemli bir itiraftır.(204) Abdulmuttalip, bir adakta bulunursa­

Ümeyye bir şiirinde 'Kıyamet günü gü­ nahkarıarın giyecekleri gömlek katran­ dandı r ve kendilerine zincirler vurulacak­ tır' diyor. Kur'an da suçlu olanların kıya­ met günü giyecekleri katran ve onlara ta­ kılacak zincirden söz ediyor. Gömlekleri katrandandır ifadesi ibrahim suresi 50. ayetinde, yine suçluiara zincirler takılacak anlamı ndaki ayetler birkaç yerde işlen­ miştir. Mesela Kur'an'da cehennemle ilgili 'hamim' kelimesi kullan ı l ıyor. Bu da

nız onu mutlaka yerine getirin diyordu.

Ümeyye'nin şiirlerinden alınan bir teri m­

Kur'an'da geçen 'Çalan kişinin elini kesin'

dir.(207)

o .

.

..

mek isterim. ibni Asakir yukarıdan beri

Buhari'de geçen bir hadiste Muham­ med Ümeyye'nin genel durumuna bakın­ ca, 'Nerdeyse Müslüman sayılır' demiş­

şinin Muhammed'e anlattığı, 'iki kişi geldi,

tir. Bu bir bakıma Muhammed'in ondan yararlandığının bir ikrarıdır/itirafıdır. (208)

hammed'in Şerid adındaki kişiden Ümey­

Ümeyye hakkında anlatılanları, kız karde­ Ümeyye'nin göğsünü açtı' olayın ı , Mu­ ye hakkında bilgi topladığını güzel bir şe­

Her ne kadar konu anlaşılmışsa da, yine Ümeyyenin düşünceleriyle ilgili bir özet sunmak istiyoru m :

kilde işlemiştir. Üstelik Muhammed ada­ ma, gel arkamda deveme bin demiş ki adam binsin de Ümeyye hakkında ona bil­

Allah'a teşekkür edin. Çünkü o teşek­

gi versin. Kaldı ki Ümeyye'nin her şiiri

küre layıktır. Farklı bir ifadeyle, hamd ve minnet sana mahsustur ey insanların rab­ bi. Padişah ve hüküm sahibi sensin. Sen

okunduğunda Muhammed, Ümeyye doğ­ ru söylemiştir vurgusunu yapıyor. Yanı sı­ ra Ümeyye'nin iki kızının da babalarının göğsünün açı l ıp kalbinin çıkarıldığını ve

insanı anne rahminde bir damladan yarat­ tın. (209)

tekrar yerine konduğunu anlatmışlardır di­ ye aktarıyor. (21 3)

Ümeyye Nuh Tufan ı'ndan söz eder­ ken, Allah Nuh ve taraftarlarına, gemiye binin ben sizi korurum demiştir diyor ve son olarak da geminin Cudi Dağı üzerin­ de durduğunu belirtiyor. Daha sonra olu­ şan Kur'an'da bunun aynısı işleniyor. Kur'an'da, en son Nuh Gemisi, Cudi Dağı üzerinde durdu ayrıntısı da vardır.(21 O) Cennette hurma, üzüm, elma, nar, zeytin ve güzel su vardı r. Orada hazır et, ayrıca canları ne isterse vard ır, orada gü­ neş yüzü görmemiş huriler vardır. Bunlar yataklara yaslanmış sadece kocalarına bakacaklar. (21 1 ) Gözler Allah'ı görmez. Yukarıda AI­ lah'a ibadet eden melekler vardı r. Ümey­ ye'nin bu fikirleri Kur'an'ın değişik yerle­ rinde ayet olarak şekillenmiştir; hatta Ümeyye Allah hakkında 'Müheymin' (ko­ ruyup gözeten) kelimesini kullanmış. Da­ ha sonra bu kelime de Kur'an'da Haşir Suresi 23. ayetinde Allah'ı n bir sıfatı ola­ rak yerini almıştır. Ümeyye, "Tek bir tanrı ya inanmak mı daha hayırlıdır; yoksa birçok tanrıya inan­ mak m ı ? Elbette ki tek tanrıya inanmak hayırlıdır" diyordu. Daha sonra onun bu sözü de ayet olarak Kur'an'a geçiyor. Şöyle ki, Yusuf Suresi 39. ayette, ' Çeşitli rablere inanmak mı daha iyidir, yoksa tek ve her şeye egemen olan Allah'a inanmak mı?' deniliyor. Ümeyye bir şiirinde, "Allah' ı m , iyiliğin­ le Yunus Peygamberi bir balığın içinden çıkardın; ki daha önce birkaç gece bal ı k içinde kalmıştı . Sudan çıkardıktan sonra,

Ümeyye'nin Nuh Tufam efsanesi hakkında söyledikleri de, Kur'an'a aktanimış gözükmektedir.

güneşte vucudu bozulmasın diye onun üzerine bir kabak fidanını bitirdin" diyor. Ümeyye'nin işlediği bu hikaye daha sonra ayet olarak Kur'an'da yerini alıyor. ilgili ayetlerin meali şöyledir: "Şüphesiz Yunus da peygamberlerdendi, kaçıp yüklü gemi­ ye binmişti. Balı k onu yuttu, biz onu sahi­ le attık (sudan çıkardık). Ve üstüne (gölge yapması için) kabak türünden geniş yap­ raklı bir bitki bitirdik."(2 1 2) Ümeyye hakkında ibni Asakir'in bir araya getirdiği bilgilerden bir kesit ekle-

ibni-I Cevzi'ye göre, Hicri 2 . yılında vefat eden Ümeyye, eski kitapları bilip de okuyan biriydi. Ayrıca putperestliğe karşı olan , kendini peygamberliğe hazırlayan biriydi. Muhammed kendini ondan önce peygamber olunca artık o vazgeçti ve bu yüzden de Muhammed'e haset eder/onu sevmezdi. Muhammed onun hakkında, 'Şiirleriyle Müslümandır; ancak fiilen kafir­ dir' ifadesini kullanmıştır diyor. Bunlar za­ ten yukarıda anlatı ldı. ibni-I Cevzi onun hakkında genel bir bilgi verdikten sonra yaklaşık 1 00 m ısralık bir şiirini sunuyor. °

şiirde şunlar var:

Hamd, mülk ve nimet sana mahsus­ tur ey rabbimiz. Senden daha üstün bir

Ümeyye Nuh Tufanı'ndan söz ederken, Allah Nuh ve taraftarlarına, gemiye binin ben sizi korurum demiştir

şey yoktur. Havada kuşlar seni tesbih eder. Gökte Arş üzerinde 'müheymin/gö­ zetip koruyansı n . Yüzler sana secde ederler. Senin etrafını nur kaplamış ışık saçmaktad ır. Meleklerin vardı r ve onları n ayakları yerde, başları da göklerde sana secde ederler. Gökler/arş senin emrinle

diyor ve son olarak da

durmaktadı r. Melekler içinde Ruhul kudus

geminin Cudi Dağı üzerinde

denilen Cebrail ile Mikail vardır. Melekler

durduğunu belirtiyor. Daha sonra oluşan Kur'an'da bunun

Allah'a ibadet ederler, ruku ve secde ederler. Melekler yerde de bulunur ve her birinin görevi vardır. Allah ne doğmuş ne de doğurmuştur. Allah 'Samed'dir, onun

aynısı işleniyor. Kur'an'da,

'küfvü' yoktur. Yani her şey ona muhtaç­

en son Nuh Gemisi,

cidir; ancak Allah hep vardır. Her şey fani

tır ve benzeri yoktur. MahlOkat gelip geçi­

Cudi Dağı üzerinde durdu

olacak; ancak o baki kalacaktır. 0, her da­

ayrıntısı da vardır.

hayvanlar ve ağaçlar onu tesbih eder.

im can alır ve yaratır. Yıldırım, tüm vahşi

Ümeyye putperestliğe karşı

Takva sahipleri ise cennette üzüm ve

1 ) Ümeyye, Allah gökleri yedi kat şek­

olan, kendini peygamberliğe

hurma gölgeliklerinde istirahat edecekler.

linde yaratmış ve onlara ne ayak takmış,

Orada canları ne isterse vardır. Orada i s­

ne de sütun: Onları kendi kudretiyle hava­

hazırlayan biriydi. Muhammed

tabrak giyerler. Orada süzme baldan, süt­

da

ten, temiz sudan ve insanı sarhoş etme­

Kur'an'da iki yerde, "Gökleri, gördüğünüz

yen içkiden ırmaklar vardır.

gibi direksiz yükselten Allah'tır" şeklinde

kendini ondan önce peygamber olunca artık o vazgeçti ve bu

Malum Adem ile Hawa'ı n mitolojisi Kur'an'da anlatılıyor. Bu ikili kendilerine

durdurmuştur

diyor.

Bu

konuda

ifade ediliyor. Yani Ümeyye'nin anlatımıy­ la Kur'an'daki anlatım yüzde yüz ay­

yüzden de Muhammed'e haset

cennette yemesi yasak edilen maddeyi yi­

eder/onu sevmezdi.

yi nce Allah onları cennetten kovuyor. Bu

2) Ümeyye şiirlerinde, kıyamet günü

konuda şöyle bir ayet var: Birbirinize düş­

suçlular cehenneme atılıp cilıleri yanınca

man olarak inin ! Size dünyada bir süreye kadar kalma ve yararlanma imkanı veriyo­

durum sürekli devam edecek. Ayrıca onla­

rum diyor. (21 4)

ra zincirler vurulacak. Su istediklerinde

Muhammed onun hakkında, 'Şiirleriyle Müslümandır; ancak fiilen kafirdir'

işte Adem-Hawa ile ilgili bu cennetten

ifadesini kullanmıştır.

atılıp dünyaya' yerleştirme konusu yine daha önce Ümeyye'nin şiirlerinde işlen­

Ölümden ve ölüm sonrası öbür dünyadan kork ey i nsanoğl u . Allah

meleklere,

miştir. Evet; bunlar Ümeyye'nin bir şiirinin

n ı . (2 1 6)

bir daha eski haline dönüşecekler ve bu

kendilerine hamim (kaynar su) ve zak­ kum verilecek diyor. Aynı terimler(yandık­ larında tekrar eski hale gelme, zincirlere vurulma, zekkum ve hamim kelimeleri) Kur'an'da defalarca geçiyor ve cehen­ nemdekiler hakkında kullanılıyor. Öyle ki

Adem'e secde edin dedi. Hepsi ona sec­

özetidir. Görüldüğü gibi nerdeyse Kur'an

Kur'an'da 'hamim' kelimesi 1 8 yerde tek­

de etti; ancak biri kibirlendi, ben ateşten

bu fikirlerinden adeta özetlenmiş bir kitap

rar edilerek geçiyor. Yine Ümeyye'nin ce­

yaratılmışım dedi ve secde etmedi (şeyta­

gibi. Bütün bu anlatılanlar Kur'an'da var­

hennemliklerin yiyip içecekleri arasında

ni kasd ediyor). Şeytan hep bizi yoldan Çı­

dır.(21 S)

saydığı Zekkum kelimesi Kur'an'da aynı

karmaya çal ışır. Allah alemlerin ve yerle dağların rabbidir. Gökleri yedi kat şeklinde ve direksiz yaratmıştı r. Ayrıca gökleri gü­ neş ve ay ile aydı nlatmıştır. Yukarılardan su/yağmur gönderir; onunla tarım yetişir

Ümeyye'nin şiirlerini böylece özetle­ dikten sonra şimdi de örnek olsun diye bunlardan birkaçının Kur'an ayetlerinde yerlerini göstermeye çalışalı m :

anlamda üç yerde geçiyor. Ümeyye şiirle­ rinde, cehennemliklere zincirler vurula­ caktır

diyor.

Bu

zincir vurma olayı

Kur'an'da sekiz yerde tekraren geçiyor.

ve canlılar hayatların ı idame ettirirler. Yeri yarar ve ondan çeşmeler, ırmaklar şeklin­ de su akar. Allah'tan başka her canlı yok olacaktır. Sonra zamanı gelince bir çağırı­ cı çağırır(melek) ve hepimiz kabirlerden kalkıp mahşere gideceğiz. Her insanın sağ ve sol eline onun kitabı(dosyası) veri­ lecek ve sen yaptıklarını kendin oku, dün­ yada iken neler yaptığını kendin gör deni­ lecektir. O zaman adalet terazisi kurula­ cak ve kimsenin kimseye torpili geçerli ol­ mayacaktır. Yalnız kişinin ameli/dünyada yaptıkları ona fayda verecektir. Tabii ki Al­ lah dilediğini bağışlayacak bu ayrı ; buna engel yoktur. Günahkarlar çıplak bir halde cehenneme sevk edilecekler. Derileri yan­ dığında bir daha eskisi gibi olacak ve sü­ rekli bu şekilde azap edileceklerdir. Su is­ tediklerinde kendilerine 'Hamim' denilen kaynar su ikram edilecek. Onların ahirette yiyip içtikleri zakkumdur. Orada ölüm yok­ tur ki kurtulsunlar; hep böyle yaşayacak­ lardır.

A dem-Havva ile ilgili bu cennetten atılıp dünyaya yerleştirme konusu yine daha önce Ümeyye'nin şiirlerinde işlenmiştir.

..

i ımııiifHIi] Um'ftl -- r� ·

.

----

Ayrıca Kur'an'da şu farklı detay da var:

7) Ümeyye meleklerin varlığından söz

Cehennemliklere vurulacak o zincirlerin

ederken onlardan Cebrail ile Mikail'i is­

uzunluğu 70 arşındır diye. Ayetin mealini

men belirtiyor. Malum islamda ismanın

de vereyim: "Suçlu olanı , uzunluğu yetmiş

şartlarından biri meleklerin varlığını kabul

arşın (zir'a) olan bir zincire vurun" denili­

etmektir. Kaldı ki bu iki melek Kur'an'da

yor. Buna daah önce de zaten değin­

da birçok yerde ismen geçiyor.

dim.(21 7)

8) Ümeyye, gök gürlemesi Allah'a

Ümeyye'nin, havada kuşlar Allah'ı tes­

hamd/teşekkür eder diyor. Aynı inanç da­

bih eder sözü Nur Suresi 4 1 . ayette :

ha sonra inen Kur'an ayetlerinde onayla­

"Görmedin mi göklerde ve yerde olanlar,

nıyor ve üstelik gök görlemesi Kur'an'ın

kanatları n ı çırparak uçan kuşlar Allah'ı

bir suresinde geçtiği için o surenin de adı

tesbih eder (şanını yüceltirler)?" şeklinde

oluyor: "Ra'd" suresi diye. Ra'd, gök gür­

ifade ediliyor. (21 8) 3) Ümeyye, "Allah sameddir ve küf­ vü olmayandır' diyor. Yani her şey ona muhtaçtır, onun benzeri yoktur. Bu anlam ve aynı kelimeler olduğu gibi ayet olarak ihlas Suresi'nde geçiyor. Orda da geçen Samet ve Küfüv . kelimeleri aynı anlamı ifade ediyor.(21 9) 4) Cennetliklerin durumu Ümeyye şiir­ lerinde şöyle arılatılıyor: Cennete girecek­ lere orada süzme bal, temiz su, süt ve

Ümeyye'nin cennet tasviri, Kur'an 'daki Muhammed Suresi'nde yer alanmm neredeyse aymdır.

6) Ümeyye Allah hakkında, 'Senin et­ rafı nı nur kaplamış ışık saçmaktadı r' di­ yor. Aynı niteleme Kur'an'da Nur suresin­ de de geçiyor. Ayette Allah'ın nuru şöyle izah ediliyor: "Allah, göklerin ve yerin nurudur. Nu­ runun temsili şöyledir: Duvarda bir hücre;

sarhoş etmeyen içki vard ı r diyor. Ayrıca

içinde bir kandil, kandil de bir cam fanus

onlar ne isterlerse orada vardı r şeklinde

içinde. Fanus, sanki inci gibi parlayan bir

hem genel bir ifade kullanıyor, hem de ki­

yıldız gibi mübarek bir ağaçtan, ne doğu­

mi nimetlerin isimlerini veriyor. Mesela

ya, ne de batıya ait olan zeytin ağacı ndan

orada nar, elma, hurma, zeytin, incir var

tutuşturulur. Bu ağacın yağ ı , ateş doku n­

lemesi demektir. Ayet şöyledir: "Gök gür­ lemesi Allah'a hamd ederek onu tespih ediyor. Melekler de onun korkusundan onu tespih ediyorlar."(223) 9) Ümeyye'ye göre, Allah, Adem'i ya­ rattığı zaman meleklere talimat verip 'Adem'e secde edin/onu tanıyın' dedi. Bü­ tün melekler bu teklifi kabul edip emre ita­ at etti ; ancak şeytan buna karşı çıktı ve secde etmedi. işte bu mitoloji de daha sonra ayet olarak Kur'an'da birkaç yerde tekrar etmek suretiyle yerini alıyor. Tabii ki Ümeyye de bunları kendisi icat etmemişti. Bunları n hepsi zaten Tevrat'tan alınmadır. 10) Kur'an'ın 64. suresinin adı Teğa­

diye bir kısm ı nı ismen veriyor. Aynı durum

masa bile neredeyse aydınlatacak (kadar

bün Suresi'dir. Bu bölümde Teğabün keli­

harfiyen Kur'an'da da söz konusudur. Kur'an'da Muhammed Suresi 1 5. ayette,

b�rrak)tır. Nur üstüne nur" deniliyor. Bu,

mesi geçtiği için surenin adı olmuştur. Te­

Diyanet'in Kur'an tercemesinden alıntıdır.

ğabün aldanma anlamına gelir. Kur'an'ı n

"Allah'a karşı gelmekten sakınanlara sözü

Bu ayetle Ümeyye'nin tanrı tanı m ı ayn ı­

bu bölümünde geçen b i r ayette, "Toplan­

verilen cennet şöyledir: Orada temiz su ı r­

dır.(222)

ma günü için, sizi bir araya getirdiği za­

makları, tadı bozulmayan süt ı rmakları,

man, işte 0, kimin aldandığının ortaya

içenlere zevk veren içki ı rmakları , süzme

çıkacağı gündür (mahşer gününü kas­

bal ırmakları vardı r. Onlara orada her tür­

Ümeyye, Allah gökleri yedi kat

lü ürün vardı r" deniliyor. Başka bir ayette,

şeklinde yaratmış ve onlara

"Orada canların çektiği ve gözlerin hoş­ Iandığı herşey vardır" diye geçiyor.(220) 5) Ümeyye'nin kız kardeşi onun hak­ kında Hz. Muhammed'e bilgi verirken uzun bir şiirini de okuyor. Buna zaten yu­ karıda değindim. O şiirin içeriğine ve o şi­ irde geçen o garip kelimelere bakıyoruz bunlar olduğu gibi Kur'an'da da var. Mese­ la Ümeyye cehennemliklerden söz eder­ ken, öyle bir ateş ki sahibini her yandan kuşatır diyor. Yine cennetlik olanı n duru­ munu işlerken, cennette onlar için yastık­ lar diziimiştir diyor. Her iki konu aynı terim ve kalıplarla Kur'an'da da geçiyor.(22 1 )

ne ayak takmış, ne de sütun:

dediyor)" diye geçiyor. Ümeyye ise bu konuda şöyle diyor: "Kimin aldandığı gün olan o mahşer gününde onlar bö­ lük bölük hesaba sürüklenince artık

Onları kendi kudretiyle havada

kaçış fayda vermeyecek." Aradaki fark,

durdurmuştur diyor. Bu konuda

mıştı r (siz), Ümeyye ise üçüncü kişinin

Kur'an ikinci kişinin çoğul zamirini kullan­

Kur'an'da iki yerde, "Gökleri,

çoğul zamirini kullanmıştır (onlar). Tabii ki

gördüğünüz gibi direksiz

39. surenin adı Zümer Suresi'dir. Bu sure­

yükselten Allah'tır" şeklinde

bu kadar fark normaldir. Yine Kur'an'da nin 71 . ayetinde Zümer kelimesi geçtiği için bu ismi almıştır. Zümer, kısım kı­

ifade ediliyor. Yani Ümeyye'nin

sım/bölüm bölüm demek. Ayette, "inkar

anlatımıyla Kur'an'daki

edenler, bölük bölük cehenneme sürü kle­

anlatım yüzde yüz aynı.

lam Ümeyye şiirlerinde vardır. (224)

necekler" diye geçiyor. Bu ifade ve bu an­

Yine Ümeyye'nin kız kardeşi onun şi­

oturacakları yerler anlatılırken 'Sündüs,

irlerini Hz. Muhammed'e okurken, Ümey­

islabrak ve Eraik' terimleri kullanılmıştır

ye'nin, 'Allah gizli olanı da, aşikar olanı da

ki, bu kelimeler de az önce geçen Zence­

bilir. Şüphesiz Allah'ın vaadi yerine gelir'

fil ve Selsebil gibi Arapça değil; Farsçadır.

dediğini anlatıyor. Aynı sözler Kur'an'da

Sündüs, ince, halis ipek; istabrak, kalın

ayet olarak yer alıyor.(225)

ipek/atlas; Eraik de tahtalar, adeta koltuk­ lar demek. işte bu kelimeler de Ümeyye

1 1 ) Cehennem in birçok ismi Kur'an'da

şiirlerinde cennet hakkında kullanılmış­

geçiyor. Bunlardan biri de 'Sakar'dır.

tır.(229)

Kamer Suresi 48. ayette, "O gün yü­ zükoyun ateşe sürüklenecekler: 'Cehen­ nemin dokunuşunu tad ı n !' denecek", de­ niliyor. Burada geçen cehennem, sakar olarak ifade edilmiştir. Sakar kelimesini Ümeyye de şiirlerinde işlenmiştir. 1 2) Ümeyye, kıyamet günü suçlular cehenneme atılırken bir de cehennem gö­ revlileri onlarla alay edercesine, 'Siz dün­ yada iken size uyarıcı gelmedi mi (yani peygamber) ! Onlar, bize uyarıcı geldi de

Ümeyye, gök gürlemesi Allah'a hamdıteşekkür eder diyor. Aym inanç daha sonra inen Kur'an ayetlerinde onaylamyor.

sadık denir) artık yeme-içmeyi bırakın de­ mektetir; ancak ayette kullanılan ifade mezacidir: Beyaz iplik, siyah iplik tabirieri kullan ılmıştır. işte bu ifade de Ümeyye şi­ irlerinde vard ı r. Yani detayına kadar Kur'an'la eski şairlerin ifadeleri içiçe­ dir.(228)

1 6) Kur'an'da birkaç yerde anlatılan Lut kavmiyle ilgili olaylar, olduğu gibi Ümeyye şiirlerinde de geçiyor. Hani Lut zamanında homoseksüellik meşhurmuş, Lut bununla mücadele etmiş; ancak kav­ mi bunu terk etmeyince Allah tarafından cezalandırı lmışlar. Ümeyye bunu şiir ha­ linde işlemiştir. Yine Kur'an'da anlatılan Yunus Peygamber'in kendini denize atla­ ması ve büyük bir balığın onu yutması, sonra Allah'ın onu kurtarıp sahile atması

biz ona kulak asmadık, şeytanın yolundan

1 5) Kur'an'da cennet hurilerinden sık­

gittik diyecekler' diyor. Ü meyye'nin daha önce kullandığı bu cümle Kur'an'da yer

ça söz ediliyor. Bunlar bakireler, daha ön­ ce kimseyle aşk yaşamamışlardır şeklin­

ye ona şemsiye gibi bir kabak fidanını ya­

alıyor. Nebe Suresi 8 ve 9. ayetlerinde

de anlatı lıyorlar. Aynı durum Ümeyye şiir­

şöyle deniliyor: "Neredeyse cehennem öf­ keden çatlayacaktır! Oraya bir topluluk

lerinde de vard ı r. Kur'an'da Rahman sure­ sinde huriler hakkında kullanılan ifadeler

rinde detayına kadar vardır. Hatta meşhur

atıldıkça bekçileri onlara, 'Size bir uyarıcı

aynen Ümeyye şiirlerinde de geçiyor. Hat­

gelmemiş miydi?' diye soracaklar. Onlar

ta Kur'an'da cennetliklerin giyecekleri ve

da şöyle diyecekler: 'Evet, bize uyarıcı geldi. Fakat biz onu yalanladık' ve 'Allah

Ümeyye'ye göre, Allah, Adem'i

hiçbir şey indirmemiştir; siz ancak büyük bir sapıklık içindesiniz' dedik." Görüldüğü

yarattığı zaman meleklere

gibi ayet, Ümeyye'nin kullandığı ifade ve

talimat verip 'Adem'e secde

anlamların aynısını içeriyor. 1 3) Kur'an'da i nsan Suresi'nde, 'Ora­ da (cennette) kendilerine, katkısı 'Zence­ fii' olan içecekle dolu bir kaseden içirilir. Orada bir pı nar ki ona 'Seisebii' adı veri­ lir" diye geçiyor.(226) Bu ifadeler Ümeyye'nin şiirlerinde de aynı anlamda kullanılmıştır ve üstelik bu

edin/onu tanıyın' dedi. Bütün melekler bu teklifi kabul edip emre itaat etti; ancak şeytan buna karşı çıktı ve secde etmedi. işte bu mitoloji de

ve sudan yeni çıkmış, canı bozulmasın di­ ratması gibi anlatımlar Ümeyye'nin şiirle­ müfessir (Kur'an yorumcusu) imam Suyu­ ti, Dürrü'l Mensur adlı tefsirinde bu konu­ da net belirtiyor: Ümeyye, henüz islam yok iken Yunus'un bu olayını şiirlerinde iş­ lemiştir diyor.(230) Yine Kur'an'da Zil-karneyn mitolojisi anlatıl ı rken (hani dünyayı sözde çok gez­ miş) bir yerde "Nihayet güneşin battığı ye­ re ulaşınca onu, kara balçıklı bir gözede batar buldu" deniliyor. Konu nedir, inandı­ rıcı m ıdır bunun üzerinde durmuyorum. Ama şu var ki Kur'an'a göre güneş batar­ ken balçıklı bir pınarda batıyormuş. Yani milyonlarca kat dünyadan büyük olan gü­ neş akşamları batınca bir pınarda kaybo­ lup gidiyormuş. Bu ayete benzer bir açık­

kelimeler Arapça değil; bunlar Farsçadı r.

daha sonra ayet olarak

lama da başta Buhari'de birkaç yerde,

Yani nasıl Ümeyye bir taktik olarak yaban­

Kur'an'da birkaç yerde tekrar

geçiyor. Ebu Zer-i Gıfari, "Hz. Muhammed

etmek suretiyle yerini alıyor.

tarken nereye gittiğini biliyor musun?' diye

Tabii ki Ümeyye de bunları

sordu. Ben, 'hayır' dedim. Kendisi yanıt

cı kelimeler kullanmışsa, ondan sonra Hz. Muhammed de aynı yöntemi Kur'an'da uygulamıştır. Kimse belki bunu farketme­ miş; ancak önemli bir tespit.(22?) 1 4) Kur'an'da oruçlular hakkında, "Şa­ fağın beyaz ipliği siyah ipliğinden ayırde­ dilineeye kadar yeyin , için" deniliyor. Bura­ da ufukta aydınlık olunca (ki buna fecr-i

kendisi icat etmemişti.

Müslim'de ve diğer hadis kaynaklarında bana, 'ey Eba zer! Güneş akşamleyin ba­

verdi: 'Güneş her akşam batınca Allah'ın huzura ona secde etmeye gider ve Allah

Bunların hepsi zaten

ona izin verir.''' Daha sonra ona, doğru

Tevrat'tan alınmadır.

der ve devri-i daim şeklinde hergün bu iş

geldiğin yere git, tekrar görevine devam

Imll iJJlı]l[ml r -· ı ıili---

---

Kur'an'da birkaç yerde anlatılan

Kur'an'a göre sekiz melek onu taşıyacak­

anlam ı n ı çıkaramayız. Başka bir ayette

Lut kavmiyle ilgili olaylar,

mış. Peki bu kadar büyük olan Arş cena­

gözü olanla kör olan aynı m ı deniliyor.

ze midir ki sekiz kişi boyunlarına alıp taşı­

Bunlar faydalı mı değil mi tartışmaların­

olduğu gibi Ümeyye şiirlerinde

sı nıar; taşıyıp da nereye götürecekler

dan ziyade; ben burada konumuzia ilgili

hayrola!(233)

farklı bir şey söylemek isterim . işte bütün bunlar da Ümeyye'nin şiirlerinde var. Hat­

de geçiyor. Hani Lut zamanında homoseksüellik meşhurmuş, Lut bununla mücadele etmiş; ancak kavmi bunu terk

Hani Ü meyye dört demiş; ancak Kur'an'da artış var; Arş'ı taşıyanlar sekiz­ dir diye geçiyor. Kur'an yorumcuları bu ayeti açıklarken bu dört rakam konusuna

ta Ümeyye'nin şiirlerinde, gözü olanla kör olan aynı olur mu ifadesi de var. Bu cüm­ le olduğu gibi Kur'an'da da geçiyor.(235)

da değinmişler. Şöyle ki, şu an dört kişi ta­

Ümeyye'nin söylemlerinde ayrıca çar­

etmeyince Allah tarafından

şıyor; ancak Kıyamet günü bu sayı sekiz

pıcı bazı ifadeler dikkatimi çekiyor. Mese­

olacak demişler. Evet; bunu Taberi, Suyu­

la Hz. Muhammed'i peygamber olarak ka­

cezalandırılmışlar. Ümeyye

ti gibi Kur'an yorumcuları ilgili ayet bölü­

bul etmiş, onun hakkında medhiyeler yaz­

münde bu şekilde işlemişlerdir.(234)

mış türden ifadeler var. Peki kimi islam

bunu şiir halinde işlemiştir.

Vaazlarda hep söyleniyor, efendim

sürer, diyor. Burada demek istediğim, Zil­ Karneyn'le ilgili bu söz, Muhammed'den önce yaşamış şairlerin şiirlerinde geçiyor; ilgili ayetin çoğu tefsirlerinde bu yazılıyor. Lüveys Şeyho ( 1 927.ö) yazdığı bir kita­ bında bu sözün Ü meyye şiirlerinde var ol­ duğunu belirtiyor ve şiiri de yazıyor.(23 1 ) Kur'an'da anlatılan çoğu hikayeleri o zaman birçok insan biliyor ve anlatıyordu

Kur'an'da geçiyor ki, bilenlerle bilmeyen­ ler bir olur?' diye. Yani Kur'an ilme önem veriyor diye. Bir kere ayet fizik, kimya, bi­ yoloji, sosyoloji gibi ilimierden bahsetmi­ yor. Buradaki bilgiden neyin kasdedildiğini anlamak için ayetten önce geçen bir-iki cümleye bakmak lazım.Hemen bir önceki ayeti de verelim : Gece saatlerinde secde ederek, ayakta durarak ibadet eden, ahi­ retten korkan ve rabbinin rahmetini uman­

zaten. Süveyd b. Samıt adında bir şahıs

la bunun tersi(bir önceki ayette geçen) bir

Hz. Muhammed'in yan ı na gelir. Süveyd

olur mu? De ki: "Bilenlerle bilmeyenler bir

Muhammed'e, sende olan (Kur'an ayetie­

olur mu?" Doğrusu ancak sağduyu sahip­

ri) bende de vardır diyor. Muhammed ona,

leri öğüt alır diyor. Demek ki burada bilgi­

göster bakalım deyince; adam Lokman

den kasıt, gece secde edip namaz kılmak,

Hekim'le ilgili bilgilerin yazılı olduğu bir

ibadet etmek demektir. Yani Kur'an tanrı­

belgeyi gösteriyor. Muhammed o bilgileri

sı insanı kendine ibadet etmeye teşvikten

görünce, 'Güzeldir; ancak benimki AI­

bahsediyor ve bilgi dediği şey insanı n

lah'tan gelmedir ve ben peygamberim'

kendisine kul-köle olmasıdır, bol bol na­

alimleri niye böyle bir uydurmaya başvur­ muşlar? Çünkü Kur'an'la Ümeyye fikirleri o kadar içiçe ki, Ümeyye Müslüman sayı 1mazsa açık bir şekilde denilebilir ki Mu­ hammed ayetlerini ondan kopya etmiştir de ondan. Bu yüzden zaman içinde bile­ rek onun şiirleri arasına Muhammed hak­ kı nda uyduruk medhiyeler sığdırmışlard ı r. Halbuki adam Muhammed'den önce ya­ şayıp bu düşüncelerini ortaya atmış ve ölünce de Müslüman olmamıştır. Bu ko­ nuda tüm islam tarihçileri hemfikirdir. Bu­ rada Hz. Muhammed'i kurtarmak için açık bir şekilde adama iftira edilmiştir. Hatta Bedir Harbi'nde Muhammed ve taraftarla­ rı nca katledilen

Mekkeliler hakkında

Ümeyye, 'Muhammed eğer peygamber olsaydı akrabası olan bu insanları öldür­ mezdi' diyerek onu şiddetle eleştirmiş­ tir.(236)

maz kılması , secde etemsidir. Ayet gayet

Ümeyye hakkında en başta Buhari,

şeylerdir diyor ve onlardan ayetlerini oluş­

açıktır; yoksa ilme teşvik varm ış gibi, san­

Müslim ve diğer hadis külliyatında Hz.

turuyor, hem de sizinki önemli değil; be­

ki ilim tahsiliyle ilgili bir devrim önermiş

Muhammed'in şu sözü geçiyor: "Ümeyye

karşılığını veriyor. Hem beğeniyor, güzel

nimki Allah'tan gelmiştir ve ben peygam­ beri m diyor.(232) Daha ilginç bir mitoloji anlatay ı m . Ümeyye bir şiirinde, Allah'ın Arş'ını dört şey (Arslan, öküz . . . ) taşır diyor ve sayıyor. Onun bu şiiri Muhammed'e okunuyor ve ne hikmetse daha sonra Kur'an ayetleri inince

bakıyoruz

benzer

bir

inanç

Kur'an'da da geçiyor. ilgili ayet şöyle: "Melekler de onun kenarlarındadır. O gün Rabbının Arş'ı n ı , bunların üstünde sekiz tanesi taşır". Arş demek, uazydaki Sa­ manyolu, Galaksi gibi her şey demek. Öküz arslan mitolojisini b ı rakalım da;

Kur'an'da an/atdan çoğu hikaye/eri o zaman, o coğrafyadaki birçok insan biliyor ve an/atıyordu zaten.

az kalmış Müslüman sayılsın." Yani onun

tarafından dile getirildiği konusunda bir fi­

fikirleriyle Kur'an ayetleri o kadar içiçe ki

kir oluşsun diye başka birkaç şairden kısa

Muhammed onun hakkında böyle bir

bazı bilgiler vermek isterim . Burada bir

açıklamada bulunuyor. Bu ifade Buhari'de

noktayı belirtmek isterim . Hz. Muhammed

üç yerde, Müslim'de birkaç rivayetle geçi­

önemli bir ailenin çocuğuydu/yani köylü

yor.(237)

çocuğu değildi. Onun zamanında o kadar şiire önem verilirdi ki, güzel ve etkileyci bir

Dikkatimi çeken ilginç bir durum daha

şiir için insanlar namazda secde eder gibi

söz konusu. Ümeyye düşünceleriyle yüz­

secde ederdi. Nitekim Lebid b. Rabia be­

de yüz örtüşen ayetler hep Mekke'de inen

ğendiği bir şiiri okuyunca katırından inip

surelerde geçiyor. Bu şu demektir ki,

secdeye varır ve nedenini soranlara şu

Ümeyye Mekke bölgesinde doğmuş ora­

yanıtı verir: Siz nasıl namazda secde edi­

da düşüncelerini ortaya atmıştı r. Bu yüz­

yorsanız benim yanımda da şiirin secdesi

den Hz. Muhammed henüz Mekke'de

vardır. işte Hz. Muhammed zamanında şi­

iken oluşturduğu surelerde sıcağı sıcağı­

irin vardığı aşama, değer bu iken Muham­

na onun fikirlerini orada işlemiştir.

med'in bundan habersiz olduğu, bigane

Ebu Süfyan anlatıyor: Henüz Muham­

kaldığı söylenebilir mi?·

med peygamberliğini ilan etmemişti. Ben­

Bir ara Muhammed'in yanında Antere

le Ümeyye ticaret için Şam taraflarına git­ miştik. Benimle Ümeyye arası nda yapılan konuşmada Ümeyye "Allah'a yemin ede­ rim ki biz kıyamet günü mahşerde topla­ nacağız ve yaptıklarımızdan sorguya çe­ kileceğiz. Yine Allah'a yemin olsun ki o za­ man bir kısım insanlar cennete, bir kısmı da cehenneme girecektir" dedi. Burada Ebu Süfyan şunu kesinlikle vurguluyor ki, o zaman Muhammed henüz peygamber olmamıştl. (238) Kur'an'da ise bu içeriğin karşılığı şöy­ ledir: "Yemin olsun ki siz kabirlerinizden kal­ kıp mahşere gideceksiniz ve dünyada yaptıkları nızdan sorgulanacaksınız.(239) Kıyamet günü bir kısım insanlar cennete, bir kısmı da cehenneme girecektir.(240) Bu örnekte dikkatleri çeken bir detay daha vardır. Ümeyye bunları anlatı rken nasıl yeminle başlamışsa, Kur'an'da da bunlar anlatılı rken yeminle başlanmıştır. Ayrıca Kur'an'da mahşerle ilgili ayetlerin sayısı hayli fazla. (241 ) Ümeyye şiirleriyle ayetler arası ndaki birebir uygunluk konusunda fikir olsun di­ ye özet bir bilgi sundum; yoksa kapsamlı bir karşı laştırma yapıldığında Kur'an'la onun şiirleri arası nda çok zengin bir ortak tablo ile karşı karşıya kal ı n ı r. Ben bu ko­ nuda araştırma yapmak isteyen ilahiyatçı­ lara şunu öneriyorum. Dr. Sücey Cemil'in

b. Şedad Absi'nin şiirlerinden bir bölüm hazırlayıp tahkik ettiği Ümeyye'nin şiir di­

okununca kendisi, ondan övgüyle söz

vanı veya Dr. Abdulhafiz Satli'nin hazırla­

eder.(242)

dığı Ümeyye divanı n ı , ya da Seyfettin Ka­ tip ve Ahmet Ussam Katib'in hazırlamış oldukları Ümeyye'nin şiir divanına bakabi­ lirier. O zaman göreceklerdir ki Kur'an'la Ümeyye fikirleri arasında nerdeyse yüzde yüz bir ortaklık vardır.

Kaldı ki, o şiirleri çözebilecek bir dile de sahipti. Kendisi, Hicaz bölgesinde be­ nim gibi mükemmel bir Arapça bilen yok­ tur diyor ve nedenini de şöyle açıklıyor. Ben, en güzel Arapça'nı n konuşulduğu Sadoğulları bölgesinde büyüdü m ; bu

O dönemde veya o döneme yakın ;

önemli bir etken. Ayrıca bürokrat, Mekke

ancak daha önce yaşamı ş olan şair ve

site devletini yöneten bir ailenin çocuğu­

düşünce adamları sadece yukarıda ken­

yum diyor. Durum böyle olunca onun şiir­

dilerinden bilgi verdiğim kişiler değildi.

den anlaması sorun değildi. Kaldı ki çö­

Kur'an'da anlatılanların yeni şeyler olma­

zülmeyen yerler varsa ona yardı mcı olan

dığı, daha önce değişik şahıs ve kesimler

ekip vard ı , bu konuda zorluk çekmiyordu. Yalnız kendisi lehte olan şiiri övmüş,

Ümeyye düşünceleriyle yüzde yüz örtüşen ayetler hep Mekke'de inen surelerde geçiyor. Bu şu demektir ki,

aleyhte olanı da yermiştir. Kısacası , onun sistemini eleştiren şiirlere şiddetle karşıy­ d ı . Bu gibiler için, insanı n içi irinle doluysa, şiir bilmesinden daha iyidir diyordu. Bu hadis Müslim'de geçiyor.(243) Ben burada Hz. Muhammed'den önce

Ümeyye Mekke bölgesinde

yaşamış ve kısmen de kendisinin onlara

doğmuş; orada düşüncelerini

yetiştiği birkaç şairden söz ettim , Kur'an

ortaya atmıştı r. Bu yüzden

içli dışlı olduğunu izah ettim. Tabii ki o dö­

Hz. Muhammed henüz Mekke'de iken oluşturduğu

ayetlerinin onların görüşleriyle ne kadar nemde varoluşla ilgili kafa yoran insanlar sadece bu birkaç kişi değildi. Bunlar ör­ nek olsun diye yazdı m . Bunlar gibi birçok

surelerde sıcağı sıcağına onun

insan vard ı . Onlardan birkaçını dipnot ola­

fikirlerini orada işlemiştir.

lardan da bazı örnekler sunacağım. (244)

rak ekliyorum. Zaten elimdeki kitapta on­

zoruyla Ebubekir döneminde kendilerini

J) MÜSEYLEME VE DiGER PEYGAMBER ADAYLARı

toparlayabildiler. Çünkü ayrılanlar aşiret aşiretti, onların organize orduları yoktu. Müslümanların ise orduları vardı ve Mu­

Her şeyden önce Müslümanların bil­

hammed zamanında da birçok savaşa ka­

mediği bir gerçek var. "Ey ahali! Haberiniz

tılmaları sebebiyle deneyim sahibiydiler.

olsun ben yaratıcı/yaratıcılardan görev al­

O yüzden islami iktidar peşinde olanlar

dım, siz söylediklerime uymak zorundası­

kendilerini toparlama konusunda daha

nız" görüşü, çok eskilere dayanır. Örnek

şanslıydılar. Kısacas ı , Hz. Muhammed'in

vermek gerekirse, Hammurabi kendi ka­

peygamber olarak ortaya çıkmasında,

nunun hemen başında, "beni Anum, hava

öteden beri kültür haline gelen bu mües­

tanrısı Enlil, çoban tanrısı Marduk gönder­

seseyi de hesaba katmak gerekir. Durup

di ve siz beni dinlemek zorundasınız" diye

dururken hemen aniden bu fikir ortaya

başlıyor ve devamla birçok tanrının isim­

çıkmad ı .

lerini slralıyor.(245) Eskiden insanoğlu tabii afetlere karşı korkunca çeşitli ilahlara inanmak zorunda kalmış. Bu arada kimi açıkgözler de ken­ dilerini o tanrı-tanrı lar/tanrıçaların bir tem­ silcisi olarak insanlara takdim etmişlerdir. Bu inanç zaman içinde farkl ı düzenleme­ lerle değişik kişiler tarafı ndan takip edil­ miş; Hz. Muhammed dönemi ve hatta on­ dan sonra da bu gelenek devam etmiştir. Kimisi projesinde başarı gösterebiimiş, ki­ misi kaybetmiştir. Bu konuda Sad el-Ga­ mıdi'nin hazırlamış olduğu doktora tezin­ de geniş bilgiler var. Bu adam hem Hz. Muhammed

zamanı ndaki

peygamber

adaylarından, hem de ondan sonra Eme­ vi ve Abbasiler döneminde peygamberlik iddiasında bulunan kişilerden bahsediyor. HZ.Muhammed zamanı nda peygamberlik iddiasında bulunan insanlar çoktu. (246) Yukarıda da belirtildiği gibi Hz. Mu­ hammed'den önce Ümeyy b. Ebi Salt bu­ na hazırlan ıyordu; ancak Muhammed on­ dan önce peygamberliğini ilan edince onun ki kursağı nda kal ır. Bir de peygam­ ber adaylarından meşhur Müseyleme, Hz. Muhammed'e teklif sunuyor, gel birlik­ te/ortaklaşa bu görevi icra edelim diyor. Ama Hz. Muhammed bunu kabul etmi­ yor/tek başına iktidar olmak istiyor. Şu da var ki, Hz. Muhammed hayatta iken bu adamı mağlup edemedi; ancak vefatın­ dan sonra Ebubekir zaman ı nda ona karşı yapılan savaşta mağlup oldu ve bu savaş­

Hz. Muhammed önemli bir ailenin çocuğuydu/yani köylü çocuğu değildi.

başka bir bayan, Umman'da Lakid b. Ma­ lik ve daha birçok insan peygamber oldu­ ğunu öne sürdüler. Burada demek istedi­ ğim, o dönemde peygamberlik eskiden kalma bir nevi kültür, iktidar aracı olarak halk nezdinde biliniyordu. Hz. Muham­ med bu konuda başarılı oldu ; diğerleri ta­ rih sahnesinden silindi. Hep söylüyorum : H z . Muhammed'in başarı nedeni, etrafın­ daki insanlara, inanmayanların kız ve ka­ dınları cariye olarak size helaldir, malları da ganimettir deyip bunu tanrı emri olarak öne sürmesidir. Böylece bölge halkı kor­ kudan inanmak zorunda kalıyordu. Ama Hz. Muhammed vefat edince kaçan kaça­ na, nerdeyse herkes islamiyeti bı raktı . Bundan bahsettik. Daha sonra yine kılıç

Her şeyden önce Müslümanların bilmediği bir gerçek var. Ey ahali! Haberiniz olsun ben yaratıcı/yaratıcılardan görev aldım, siz söylediklerime

K) ESKiLERE AiT ANLAMlı SÖZLEŞMELERi AYETE çEviRMEK Kur'an'ın 1 1 4 suresinden birinin adı Kureyş Suresi'dir. Hz. Muhammed'in soyu olan Kureyş'le i lgili bir konudan söz ettiği için bu ismi almıştır. ilkin tarihi olayı anla­ tıp sonra ilgili ayetleri sunayım. Hz. Mu­ hammed'in dedelerinden Haşim b. Abdul­ menaf zamanında Kureyş'in ekonomik durumu kötüye gider. Hatta bazı fakir aile­ ler çadırları nı kurup açl ı ktan dolayı içinde ölümü bekliyorlardı . Yaygın olan görüşe göre Haşim az sonra sunacağım formülü bulur; ancak kimi kaynaklarda Haşim'le birlikte kardeşleri Abdüşems, Muttallip ve Menaf'da ilgili projede varmış. Haşim'le birlikte bu dört kişi, Kureyşler'i bu açlık fe­ laketinden kurtarmak için ilk önce acil mü­ dahale olarak şu çözümü getirirler: Her zengin aile, yanına ölüme terk edilmiş bir aileyi alsın diyorlar ve gereken yapılıyor. Tabii ki bu geçici bir çözü m . Daha sonra komşu ülkelerle ilişki kurup daimi çözüm yolların ı arıyorlar. Sonunda Habeşistan, Yemen, iran(Fars) ve Şam(Rum) devletle­ riyle temasa geçerek bu ülkelerle cüz'i bir

uymak zorundasınız görüşü,

vergi vermek suretiyle ticaret anlaşmaları

çok eskilere dayanır.

Şam/Rum i mparatorluğu ile, Muttallip Ye­

yapı yorlar. Bu dört kardeşten Haşim men'le, Menaf doğu cephesi iran'la ve Ab­

ta yaklaşık 1 1 bin insan kılıçtan geçirildi.

Bu inanç zaman için farklı

düşems de Habeşistan'la anlaşma yapı­

Yine H ıristiyan ası llı Şecah binti Haris

düzenlemelerle değişik kişiler

yor. Bunun sonucu olarak ticaret gelişiyor

tarafından takip edilmiş.

nomilerini düzlüğe çıkarıyorlar. Bunlar kı-

adında bir bayan da o dönemde peygam­ berliğini i lan etti. Suriye'de Yakıd adında

ve Kureyşiler kendilerini toparlıyorlar, eko­

Hz. Muhammed vefat edince

yer ayırıyor. ilgili ayetlerin anlamını da ve­

lenieri bir araya gelip bölgelerinde haksız­

reyim . "Kureyş'e kış ve yaz seyahatleri

lığı önlemek amacıyla kurmuşlard ı r. Bu­

kolaylaştmldığı için onlar, kendilerini aç­

günkü tabirle bir nevi insan hakları teşkila­

iSlamiyeti bıraktı . Daha sonra

Itktan doyuran ve her çeşit korkudan emin

tı gibi bir anlam taşıyordu. Tabi ki her sis­

yine kılıç zoruyla Ebubekir

kılan şu evin (Ka 'be 'nin) rabbine kulluk et­

tem için geçerli olduğu gibi bu da zaman

sinler" diyor. Peki, fazla uzatmadan kısa

içinde meydana gelen kavgalar-savaşlar

bir cümleyle sormak lazım: Adam diplo­

yüzünden uygulamadan kaldı rı l ı r. Araştır­

kaçan kaçana, nerdeyse herkes

döneminde kendilerini toparlayabildiler. Çünkü

masi yapmış, kafasını kullanıp toplumunu açlıktan kurtarmışsa; bunun Allah'la ne

ayrılanlar aşiret aşiretti, onların

alakası var! Adam toplumuna çare bul­

organize orduları yoktu.

sonra Muhammed dünyaya gelip kendini

Müslümanların ise orduları

peygamber ilan edince, "Cebrail geldi

vardı ve Muhammed zamanında da birçok savaşa katılmaları

muş, onları açlıktan kurtarmış ve yıllar

ayetler getirdi, eskiden Allah sizi o açlık­ tan kurtardığı için ona ibadet edin" şeklin­ de ayet indiriyor ve üstelik bu olayın işlen­ diği iki satırlık surenin adı da Kureyş sure­

sebebiyle deneyim sahibiydiler.

si oluyor. Gerçekten ilginç bir olay. işte

O yüzden islami iktidar peşinde

Hesabına gelen konuyu nerede, ne za­

olanlar kendilerini toparlama

man işlenmişse işlensin buna bakmaksı­

konusunda daha şanslıydılar.

Muhammed böylesine bir Muhammed'di:

z ı n al ı p ayet olarak değerlendiriyor­ du.(249)

macılara göre Arapların tarihinde en insa­ ni ve en çok beğenilen teşkilat budur. Hz. Muhammed'in peygamberliğinden önce Mekke'de bunun tekrar canlandırılması­ nın nedeni şöyle açıklanır: Mekke dışın­ dan bir tüccar mal getirip Mekke'de sat­ mak ister. Bunu As b.Vail adında bir Mek­ keli satın alır; ancak parasını ödemez. As, Mekke'de önemli biri olarak biliniyordu. Adam durumu Mekke'de çeşitli ailelere bildirir; ancak onlar yard ı mcı olmazlar. Bu sefer adam sabaha doğru Ebu Kubeys dağına çıkıp şöyle seslenir. Ki o sırada herkes Ka'be'de ibadet halinde adamı n sesini duyar. Ey Fihroğulları ! Bir mazluma yetişin. Mekke'nin ortası nda malı m elimden gitti.

şın Habeşistan, Yemen(Himyer'e kadar) ticaret yapmaya başlıyorlar; yaz ı n da

l) HilfÜ'l fÜOUl TEŞKilATı

Ey toplananlar! Ka'be'de grup grup Umre­ sini yapamayan perişan bir ziyaretçi var.

Şam (Rum bölgesi ), Basra ve iran taraf­

Bu teşkilat ilkin Curhumiler zamanın­

Ey Hicr ile Haceru'I-Esved arasında topla­

larına gidip oralarda ticaret yapıyorlar. Ay­

da icat edilmiş. Çeşitli kabilelerin ileri ge-

nanlar! Bu mukaddes yer, keremini ta-

rıca Mekke'ye gelen yol güzergahları n ı n güvenliğini sağlıyor v e böylece dışarıdan da tüccarlar oralara mal götürüp satmaya başlıyorlar. Kısacas ı , bu ülkelerle yapılan ticari anlaşmalar Kureyşileri kurtardığı gi­ bi, onların hem refah seviyelerini yükselti­ yar, hem de komşu ülkeler nezdinde iti­ barlarını artırıyor. Evet; Kureyşleri akıllı bir formülle kurtaran Haşim'in bu icraatın ı an­ latanlar arasında, Kur'an yorumcuların­ dan Fahrettin Rezi, Kurtubi, Suyuti, ibni Aşur ve ibni Manzur gibileri var.(247) Burada iki nokta takdire şayandır. Biri, Haşim'in ortaya koyduğu insani düşünce: Her zengin yanına yoksul bir aile alsı n fik­ ri. ikincisi, komşu devletlerle anlaşıp tica­ reti geliştirmek ve halkını yoksulluktan kurtarmak. Bence Haşim bu haliyle ben peygamberim deseydi daha mantıklı ve inandırıcı olurdu!(248) işte Hz. Muhammed daha sonra pey­ gamber olunca bu olayı bir tanrı müdaha­ lesi olarak ele alıyor ve buna Kur'an'da

Eskiden insanoğlu tabii afetlere karşı korkunca çeşitli ilahlara inanmak zorunda kalmış. Bazı açıkgözler de kendilerini o tann-tannlar/tannçalann bir temsilcisi olarak insanlara takdim etmişlerdir.

iıniiııiiiiııiılı[mi r-

_ w ________

anlaşmazlık sonucu Hüseyin'in, ben duru­

mamlayanlarındır. Günahkar ve zalim ki­ şinin elbisesi, o kişiye saygı ve asalet ver­

mu 'Hilfü'l fudul' yetkililerine aktaracağım

mez diyor. Bunu duyan Zübeyir b. Abdul­

sözüyle ilgili kaynakları dipnot olarak ekle­

muttalip hemen harekete geçiyor; başta

dim. Bunlar arasında en başta Buhari gel­

Haşim, Zühre ve Teymoğulları olmak üze­

diğini belirtmek isterim. (252)

re kabile liderleri Abdullah b. Cüd'a'nın evinde toplanıyorlar. Abdullah onlara ye­ mek veriyor. Ondan sonra ortaya attıkları ortak görüş üzerine yemin içiyorlar, AI­ lah'a söz veriyorlar. Hepsi, tümümüz bir ses olup Mekke şehrinde ve çevresinde mazlumu zalime karşı koruyacağız; ta ki hakkına kavuşana kadar. Bu mazlum ister

Muhammed, hesabma gelen konuyu nerede, ne zaman işlenmişse işlensin buna bakmaksızm alıp ayet olarak değerlendiriyordu.

yerli, ister yabancı olsun mutlaka koru na­

M ) FARKLI i NANÇlARı HZ. MUHAMMED'E AKTARANLAR (GERÇEK CEBRAillER) Şi mdiye kadar Kur'an'daki bilgileri Tevrat, incil, eski örf-adetler, şairlerin şiir­

caktır ilkesi üzerine anlaşıp yemin içiyor­

mi kaynakta geçiyor. Bu olayda önemli

lar. ilk olarak hemen kalkıp As'ı n evine gi­

olan şudur. Hz. Muhammed yirmi yaşla­

laştı rmaya çalıştım, bu konuda geniş bir

diyorlar ve o yabancının parasını ondan

rından itibaren(590.m) bu teşkilatla tan ışı­

tespit, geniş bir bilgi sundum.

alıp sahibine veriyorlar. (250)

yor, burada bir pratik görüyor. Bu kendisi

O kadar etkili sonuç veriyor ki, daha sonra Hz. Ali'nin oğlu Hüseyin ile o zaman Medine emiri olan Velit b. Utbe arasında bir mal konusunda anlaşmazlık çıkıyor. Velit makam yetkisini de kullanı p Hz. Hü­ seyin'e karşı dik davranı nca; Hüseyin ona, "Ben durumu Hilfü'l Fudul" teşkilatı yetkililerine cıktaracağı m diyor. Burada gayem bu iki şahıs arasında geçen olayı anlatmak değiL. Maksat, Hz. Hüseyin'e kadar bu teşkilatın ne kadar da olumlu an­ lamda etkili olduğunu belirtmek. Hüseyin burada islami mahkemeden söz etmiyor; sonuç getirici olarak bu teşkilatı adres gösteriyor. Bu olay, teşkilatın ne kadar önemli olduğunun bariz bir kan ıtıdır. (25 1 ) Daha sonra Müslümanlar arası nda

için aynı zamanda bir hayat okulu, bir bil­ gi merkezi. Bir diğer nokta, peygamber ol­ duğu halde, 'Ben oraya çağ ı rı lsam yine seve seve giderim ve bunu kızıl develere sahip olmama da tercih ederim' diyor. Bu açıklamalar, teşkilatın ne kadar önemli ol­ duğunun itirafıdır. Ne yazık ki Hz. Muham­ med oraya gidip olup bitenleri gördüğü ve az önce geçtiği gibi teşkilatta hakkında olumlu beyanatta bulunduğu halde bu teşkilatın özüne uygun bir ayeti Kur'an'da bulmak zor. Hem Hz. Muhammed'in 20 yaşında iken bu teşkilata gidip gelmesi, hem peygamber olduktan sonra, "şayet oraya davet edilirsem bir daha giderim ve orayı kızıl develere sahip olmaya tercih ederim" demesi ve hem de Hz. Hüseyin ile Velit b. Utbe arasında meydana gelen

meydana gelen ikdidar kavgaları sonucu kimse artık bu teşkilatı dinlemiyor ve tari­ he karışıyor. Mesela Muaviye, Yezit gibi le­

Hz. Muhammed daha sonra

leri ve halk arası ndaki efsanelerle karşı­

Bu başlıkta ise eski inançlardan Tev­ rat'a, incil'den diğer Ortadoğu dinlerine ve o gün var olan önemli şahısların şiirlerine, düşüncelerine kadar bunları tarayıp Hz. Mu ham med

için

haz ı r hale getiren,

Kur'an'ın ortaya çıkmasına katkıları olan şahıslar (Hz. Muhammed'in ası l Cebraille­ ri) üzerinde duracağı m . Başka bir ifadey­ le, faydasız, mitoloji de olsa bu eski bilgi­ leri kim derleyip Hz. Muhammed'e hazır hale getirdi ve o da yeni bir ambalajla Kur'an'ı nasıl ortaya koydu? işte benim en çok benimsediğin konu burası . Bakalı m kimlerin katkısı olmuş, kimler Hz. Muham­ med'e bu bilgileri aktarm ış göreceğiz. Bu cümlelerimden "Efemdim bakın iş­ te yazar da itiraf ediyor ki Kur'an'ın ortaya atılması zor bir olay. Bu yüzden ona bir ekip bulmak zorunda kalıyor" gibi bir yan­ lış algı ortaya çı kması n. Kur'an'da zor ve

ri varken o teşkilatın geçerliliği söz konu­

peygamber Kureyşlilerin olayını

yeni bir konu yoktur; ancak Tevrat'tan ol­

su olur mu? Hz. Muhammed henüz 1 0

bir tanrı müdahalesi olarak ele

med'e aktaranlar var mıyd ı ; yoksa kendisi

yaşlarındayken kendisi de sık sık o teşki­ lata uğrayıp olup bitenleri izliyordu. Yani orası onun için bir hayat okuluydu demek yerindedir. Hz. Muhammed bu teşkilatın önemini şu sözleriyle dile getiriyor: "Abdullah b. Ced'an evinde ben de bu teşkilata katıl­ dım. Bu, benim için kızıl develere sahip olmaktan daha kıymetlidir. Şayet beni oraya çağırırlarsa islam geldiği halde ben yine giderim" diyor. Bu hadis onlarca isla-

alıyor ve buna Kur'an'da yer ayırıyar: "Kureyş'e kış ve yaz seyahatleri kolaylaştırıldığı için onlar, kendilerini açlıktan doyuran ve her çeşit korkudan emin kılan şu evin (Ka'be'nin) rabbine kulluk etsinler" diyor.

sun, incil'den olsun bu bilgileri Muham­ mi Tevrat ve incil okumuş, onlardan alıntı yapıp Kur'an'a mı geçiriyordu ; buna açık­ lık getirmeye çalışacağı m . Diyelim günü­ müzde biri kalksa her üç kutsal kitabı (Tevrat, incil ve Kur'an'ı) önüne koyup bunlardan bir özet çıkarıp yeni bir isimle ortaya koysa biz kalkıp ona peygamber mi diyeli m ! işte Muhammed'in durumu böyledir. Kaldı ki bu hikayeleri birilerinden dinleyip yazmadan sözlü olarak anlatmak zor bir iş de değiL. Zaten Kur'an, halife Os-

Ka'be içinde eski peygamberlerin isimleri,

man'a kadar yazılı olarak ortalıkta yoktu, hep sözlü olarak ağızdan ağıza dolaşıyor­

/

ağaçların resimleri ve Hz. isa ile annesi

du. Benim bir halam var; hala yaşıyor ve

Meryem'in resimleri vard ı . Mekke geri alı­

okur-yazar da değiL. Onu tanıyanlar, ken­

n ı nca Muhammed, amcası oğlu Fazl'a

disine aslında sen kolaylıkla parlamenter­

onları imha etmesi için talimat veriyor di­

lik yapabilirsin diyorlar. Şunu demek isti­

ye; kendisi bizzat elini Hz. isa ve Mer­

yorum: Eğer Hz. Muhammed o zaman bi­

yem'in resim/figürleri üzerine koyuyor,

rilerinden Yusuf-Züleyha, Musa-Firavun,

kimse bunlara karışmasın diyor. Yani Va­ raka dışı nda zaten o bölgede H ı ristiyanlık

Nuh tufanı, Süleyman-Belkıs olayları gibi

inancı yaygındı, Muhammed kolaylıkla bu

Kur'an'da anlatılan hikayeleri dinlemişse

dinden yararlanabiliyordu. Yalnız Varaka

pekala bunları anlatabilir; bu zor olan bir

özel bir şekilde Muhammed'i yetiştiriyor,

iş değil ki. Kaldı ki bu konuda ona yard ı m­

geleceğe hazırlıyordu. Bu adam ayrıca

cı olanlar vard ı . işte bu başlıkta bunlardan

Hz. Muhammed'in de soyundandı . (256)

bahsedeceğim.

Hatice ve amcaoğlu Varaka b. Nevfel Hz.

Hemen konunun başında şunu açık bir şekilde belirteyim ki, Kur'an 'm asil mi­ mar/an Hatice ve Varaka b. Nevfel idi. Na­ sil

elektirik formülünü Edison bulmuş ve

ondan sonra gelen elektrik mühendisleri elektiriği daha da ileriye götürmüşlerse Kur'an da aynen böyledir. ilk pirleri bu iki kişidir. Daha sonra farklı kişilerden Tev­ rat'taki hikayeleri öğrenip daha da geliştir­ miştir. Bunu Varaka ve Hatice şahsında kanıtlarıyla ortaya koymaya çalışacağım. Hatice henüz Hz. Muhammed'le evlen­ meden Mekke'nin en zenginiydi. Onun mal varl ığı, tüm Mekkelilerin mal varlığın­ dan daha fazlaydı . Ayrıca okur-yazar ve bilgili biriydi. (253) Muhammed için Kur'an'daki bilgileri Hatice sağlıyordu. Mesela bilge kişi Vara­ ka b. Nevfel ve onun rahibe olan kız kar­ deşi Küteylelümmü Kıtal ve patrik Osman b. Huveyris

Hatice'nin amca çocuklarıydı .

Hatice'nin kafası nda Muhammed'i lider

Varaka b. Nevfel'in bir başka özelliği Hikaye/eri biri/erinden dinleyip yazmadan sözlü olarak an/atmak zor bir iş de değil.

yor ki, Varaka, dini bilgisini geliştirmek için Şam ve Musul taraflarına gidip birçok H ı ­ ristiyan v e Yahudi din aliminden bilgiler öğrenmişti. Bu arada Varaka hem Tevrat'ı ibranice'den Arapça'ya, hem de incil'i Arapça'ya çeviriyordu. Varaka'nın Tevrat ve incil'i Arapça'ya çevirdiği bilgisi, Buha­ ri'de birkaç yerde ve Müslim'de işlenmiş­ tir. Bu bilgiler Arapça'ya çevrilince tabii ki hem Hatice, hem de Muhammed için bun­

de, daha genç iken Hz. Muhammed'in de­ desi A . M utallip, Osman b. H uveyris, Ubeydullah b. Cahş, Ebu Ümeyye b. Mu­ gire ve başkaları gibi onun da Hira dağına gidip uzun süre kalmasıdır. Demek ki bu Hira'da keramet varmış ki daha sonra Mu­ hammed de oraya gider ve belli bir süre sonra ilk ilhamını ordan alır. Bunlar bura­ da genelde bir ay kalır zamanlarını oruçla geçirirlerdi. Bu kişiler aç olanları doyurur, yoksullara yard ı m ederlerdi. Bunlar aynı zamanda putlara karşıyd ı , putlar adına

lardan yararlanmak kolay oluyordu. Hati­

kesilen etten yemezlerdi. O mağarada

ce, Varaka'nın Arapça'ya çevirdiği o bilgi­

dinle ilgili kitaplar okur, onlarda geçen kıs­

leri hep Muhammed'le müzakere ederdi.

salar hakkında düşüncelerini geliştirirler­

Tabii ki Muhammed de boş biri değildi,

di. Bunlar çocukların sünnet olmasını is­

başta Varaka olmak üzere o insanları dik­

terdi, Hac ibadeti, boy abdesti almak, içki

katle dinliyor, bilgi topluyordu. (255)

içmemek bunlar için önemliydi. Tüm bun­

Bunun dışı nda zaten Mekke şehri Ya­ hudi ve H ı ristiyanlarla doluydu. O zaman

lar tanrı buyruğu olarak şu an Kur'an'da var. (257) Haddadi bu konuda şunu yazıyor: Mu­

Hemen konunun başında şunu açık bir şekilde belirteyim ki,

hammed 25 yaşında Hatice ile evlenir ve 40 yaşında peygamberliğini ilan eder. Va­ raka'nı n onu onbeş yıl yetiştirmesi, pey­

Kur'an'ın asıl mimarları Hatice

gamberliği için önemli bir süredir diyor.

Mekke yönetimi için çok uğraşm ıştı ; adam

ve Varaka b. Nevfel idi. Nasıl

bitirmeye tekabül ediyor. Hatta Hariri, Va­

Rum yönetiminden bile bu konuda yardı m

elektirik formülünü Edison

yapmak vard ı . Zaten Osman b. Hüveyris

istemiş v e onay d a almıştı ; ancak Mekke­ liler buna rıza göstermemişlerd i . Yani adam zeki ve dünyadan haberi olan biriy­ di.(254) Hatice ilkin bu üç kişiyle başlandı , bunlarla ilişkiyi güçlendirdi v e onların bil­ dikleri dini konuları kendisi bizzat öğren­ meye çalıştı . Ayrıca kaynaklarda anlatılı-

bulmuş ve ondan sonra gelen

Bugün bile 1 5 yıllık tahsil bir üniversiteyi raka Muhammed'i kendine evlat edinmişti ve H ı ristiyanl ı k dininde yetiştiriyordu ki ge­ lecekte ondan sonra Muhammed onun

elektrik mühendisleri elektiriği

yerine o bölgede H ı ristiyanlığı sürdürsün

daha da ileriye götürmüşlerse

evlat edinmişti diyor.(258)

Kur'an da aynen böyledir. ilk pirleri bu iki kişidir.

diye yazıyor. Evet; Varaka Muhammed'i Muhammed'in Kur'an'da işlediği bilgi­ leri daha önce o toplumun da bildiğini za­ ten Kur'an itiraf ediyor. Ayetin anlamı n ı Di-

JllllfHI,IJlllU'liI,

·

.

..

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Hz. Piyşe, "Veraka ölür ölmez

onu oruç ve namazia olgunlaştırmaya ça­

vahiy kesilmiş ve bu boşluk

geçtiği gibi Muhammed döneminde on­

yüzünden de Muhammed defalarca dağa çıkıp intihar

lışmış. Tüm adresler, az onceki ayette de dan daha üstün bilgiye sahip kişilerin var olduğu noktası nda birleşiyor.(260)

nun merkeziydi. Bunlar içinde Varaka da vard ı .(26 1 ) Hatice, M u hammed'le evlenmeden önce millet ona 'Et- Tahire' diyordu. Yani temiz, mümtaz şahsiyetli kadı n demek.

Hz. Muhammed Medine'ye geçince nasıl on yaşındaki zeki çocuk Zeyd b. Sa­

Kadın sadece servetiyle değil; aynı za­

Bundan sonraki bölümde

bit'i kendine seçip sağ kol yaptıysa ve öy­ le ki daha sonra kitap haline getirilen

ve çevresinde şöhret sahibiydi. Muham­

bunu anlatacağım. Evet;

Kur'an'ın komisyon başkalığını yapma aşaması na gelmişse, Varaka da 'Nasıl ol­

Nedve dGnilen meclise üye olan kişilerde

etmek istemiş" diyor.

bilge adam gidince tabi ki Hz. Muhammed ortalıkta hocasız kalıyor. yanet'in Kur'an mealinden veriyorum : "Sana indirdiğimizden şüphede isen, sen­

sa bu çocuk benim eniştemdir ve şartları da uygun onu özel olarak yetiştireyim de­ miştir.

manda ahlak ve bilgisiyle de bölgesinde med'in kendi peygamberliğini bu Dar-ü şart olan kırk yaşına gelmesine denk ge­ tirmesi de anlamlıdır. Hatice kadı n olduğu için kendini peygamberlik için ortaya ata­ mayınca Muhammed'i yetiştirmeye gayret

Gerek Sünni ve gerekse Batılı kay­

gösteriyordu. Kimileri zaten açık bir şekil­

naklarda en çok Muhammed'in Şam tara­ fında bir iki sefer görüştüğü papaz Bahira ve Nastura üzerinde durulmuş, Muham­

de Hatice'den olmasaydı M u hammed peygamberlik deneyimini kazanamazdı diye yazmışlardır. (262)

den önce indirdiğimiz kitap/an okuyan/ara

med bilgisini bu adamlardan almıştır diye

sor. And o/sun ki, sana Rabbinden gerçek ge/miştir, sakın şüphe/enen/erden o/ma"

geçiyor. Ben burada Varaka'nın hakkı nın yendiğini görüyorum . Diyelim Muhammed

diyor. Ben de burada soruyoru m ; kimmiş

onlarla bir ay bilgi alış verişi yapm ış; peki

bu danışma heyeti ki Muhammed bile dımcı olsunlar? Evet; burada Kur'an ya­

bu kadar yeterli mi! Burada şu ortaya çıkı­ yor: Muhakkak Bahira, Varaka'ya iletilmek üzere Muhammed'e mektup vermiş veya

kayı ele veriyor: Muhammed'den daha bil­

sözlü olarak söylemiş; ya da başka kişiler

Bu konularla ilgili Halil Abdulkerim'in

gili insanların o dönemde var olduğunu

kitabından kısa bir kesit eklemek isterim.

tescil ediyor. işte bu şahıslar baştan beri

aracılığıyla haber iletmiş: 'Ey Mekke'deki temsilcimiz Varaka! Bu çocuğa sahip çık,

Muhammed'le Varaka b. Nevfel, Bahira

belirttiğim kişiler ve daha niceleriydi.(2S9)

onu yetiştir; gelecekte bir papaz olarak bi­

ve Addas arasında iletişimi sağlayan Hati­

Kur'an'dan şüphe ediyorsa onlar ona yar­

Hz. Ayşe, "Veraka ölür ölmez vahiy kesilmiş ve bu boşluk yüzünden de Mu­ hammed defalarca dağa çıkıp intihar et­ mek istemiş" diyor. Bundan sonraki bö­

zim yerimize geçsin' demesi mümkün.

Varaka onlara özel dersler vermekten ziyade; uzun gecelerde Tevrat'ta anlatılan Musa-Firavun, Hz. ibrahim'in hayat hika­ yesi, Yakup-Yusuf, Nuh Tufanı , Süleyman peygamber hikayelerini . . . hep anlatıyor­ du.(263)

ce'dir. Varaka'nın Tevrat ve incil'den Arap­

Bahira yapmışsa ancak bunu yapmıştır. Zaten mantıklı olan ı da budur.

ten yine Hatice'dir. Çünkü kendisi okur­

zaman Mekke'de Dar-ü Nedve diye

yazar bir kadındı. Bölgedeki önemli insan­

o

ça'ya yaptığı çevirileri Muhammed'e öğre­

lümde bunu anlatacağu m . Evet; bilge

bir meclis vardı . Buraya ancak kırk yaşını

ları Muhammed'le tanıştıran, önemli din

adam gidince tabi ki Hz. Muhammed orta­

dolduran önemli kişiler üye olabiliyordu. Bu bir nevi Mekke'nin yönetim kadrosu-

ve itikatlar konusunda ona yardı mcı olan

lıkta hocasız kalıyor.

yine Hatice'dir diyor. (264)

Doğrusu, ben konuya ilişkin var olan bilgileri bir araya getirince şu kanıya varı­ yorum: Aslında Varaka kendini iyi yetiştir­ miş bir H ı ristiyan; ancak çok yaşlanmıştı (Muhammed zamanında yaşı 80'i geç­ mişti) ve gözlerini de kaybetmişti. Muham­ med hakkında şunu düşünmüş: Ben nasıl olsa yaşlılıktan giderim. En iyisi bu insa­ nın şartları da uygun (Hatice zengin. Ayrı­ ca Muhammed baba tarafı da Mekke'nin yöneticilerinden ve kendisi de becerikli) onu iyi yetiştireyim yerimi tutsun, benden sonra H ı ristiyanlık dinini halka anlatsın demiş; bu amaçla ona Tevrat, i ncil ve bir­ çok bilgiyi öğretmiş. Hira mağarasında

Muhammed'in Kur'an 'da işlediği bilgileri daha önce o toplumun da bildiğini zaten Kur'an itiraf ediyor.

Hatice'nin rahip Bahira ve rahip Ad­

tarihçisi Hatice'nin az önceki hikayesini,

das'la irtibat içinde olduğu, hele Bahira'ya

onun Hz. Muhammed'in peygamberliğini

şahsen gidip bilgi topladığı islami kaynak­

test etmesini işlemiştir! Böyledir işte; vah­

larda anlatılıyor.

yin kimden geldiğinin izini kaybettirrnek için her yalan dolana başvurmuşlard ır;

Muhammed, değişik milletlerden Mek­

ama nafile(26?)

ke ve çevresindeki panayırlara katı lmak için gelen insanlarla i rtibat halindeydi. Me­

Mekke şehri zaten yabancılarla doluy­

cusilik, Yahudilik, H ı ristiyanl ı k, Sabilik,

du. Yunanlılardan aileler oraya yerleşmiş­

Mezopotamya dinleri konusunda onlar­

ti. Çünkü ticaret için önemli bir merkezdi.

dan bilgi ediniyordu. Ayrıca Ukaz, Mecen­

Arap çölünde bir şey olmadığı için oraya

ne gibi ünlü panayırlarda konuşmalar ya­

yerleşip mallarına pazar buluyorlard ı . Mı­

pan ünlü kişileri dinlerdi. Örneğin daha önce hakkında bilgi verdiğim Kuss b. Sai­ de gibi. Geceleyin ise bazen sabaha ka­ dar Hatice ve Varaka ile bu konuları konu­ şur değerlendirmelerde bulunurlard ı . (265) Kaynaklarda Hz. Muhammed'in Vara­

Varaka'mn Tevrat ve incil'den Arapçaya yaptığı çeviri/eri Muhammed'e öğreten Hatice'dir.

ce Muhammed'e, bu sefer sağ dizim üze­ rinde otur diyor ve Muhammed oturuyor.

sır, Musul ve Şam'dan H ı ristiyanlar gelip oraya yerleşmişlerdi. (268) Zaten islamda var olan çoğu kurallar daha önce o coğ­ rafyada icra ediliyordu. Bunu detaylı ca yu­ karıda izah ettim.(269)

Hatice bir daha soruyor, Cebrail var mı di­

Hatice'nin vefat ettiği yıla 'Senefü-I

ka'nın ölümünden sonra, ben rüyamda

ye. Muhammed evet diyor. Hatice bu se­

Hazen' denir. Yani üzüntü y ı l ı . Demek ki

"Varaka'yı gördüm, onun üzerinde beyaz

fer Muhammed'e, kucağ ı mda otur diyor

Hatice'nin gitmesi, Muhammed'in projesi

bir elbise vard ı . Bu da gösteriyor ki kendi­

ve Muhammed oturuyor. Bir daha soru­

üzerinde ciddi anlamda olumsuz etki yap­

si cennet ehlindendir. Çünkü cehennemlik

yor, Cebrail yine burada mı diye? Muham­

mıştır. Kimileri, "Hatice onun eşiydi, vefat

olanlar beyaz elbise giymezler" dediği an­

med yine evet diyor. Hatice bu sefer üze­

edince tabii ki üzülür; dolayısıyla üzüntü

latılıyor. Tabi ki Varaka'nı n bu kadar eme­

rindeki başörtüsünü çıkarıp atıyor ve Mu­

nedeni projesine yaptığı katkıdan değil

ği ne karşı böyle bir iltifat normaldir.(266)

hammed'den soruyor, hala burada m ı ?

de; hayat arkadaşını kaybetmesinden do­

Gerçek bu iken islami kaynaklarda akıı almaz senaryolar da yazılıp çizilmiştir. Örneğin ; Varaka'n ı n Hatice'ye, size müj­ deler olsun ki Muhammed peygamberdir demesi gibi. Ama aynı eserlerde, "Varaka Hıristiyan dini üzerine vefat etmiştir" bilgi­ si de var. Peki; madem Muhammed pey­ gamberdir diye müjde veriyorsun, o za­ man sen niye ona inanmıyorsun, niye H ı ­ ristiyan olarak ölüyorsun? Belli k i bunlar uyduruk şeylerdir. Gerçek şu ki, H ı risti­ yanlık dinini sürdürmek için Varaka kendi­ ne bir halef yetiştirmiş; ancak onun ölü­

Muhammed, hayır bu sefer çıkıp gitti di­

layıdır" gibi laflar kullanabilirler. Olay bu

yor. Bunun üzerine Hatice, sen peygam­

değildir. Çünkü Muhammed'in Hatice'den

bersin diyor. Çünkü Cebrail başı açık ka­

daha genç yaşta ölen başka eşleri de var­

dınların olduğu yerde durmaz diyor. Bu

dı ve onlar için hiçbir şey söylendiği söz

hadisi ilk islam tarihçilerinden ibni ishak

konusu değiL. Kaldı ki, yoruma gerek yok.

(h.1 53.ö) anlatıyor. ibni Hişam (h.21 3.ö)

Zira deminden beri anlattığım gibi Hatice

da bunu işlemiştir. Yine ilk islam tarihçile­

bu işte baş aktördü.

rinden ve aynı zamanda müfessir ( Kur'an yorumcusu) olan Taberi (h.31 0.ö), ner­ deyse ilk hadis alimlerinden sayılan Tabe­ rani

( h .360.ö),

daha

sonra

(h.?33.ö) ve sayamadığım birçok islam

münden sonra iş başka bir mecraya gir­

Varaka b. Nevfel, Hira

miştir.

mağarasında onu oruç ve

Farklı bir senaryo örneğini daha anla­

N iveyri

Ayrıca her ne kadar islami kesim inkar edip gizliyorsa da Muhammed'in okur-ya­ zar olduğu konusunda kaynaklarda kanıt­ lar çok. Bu konuda özel bir kitabı m zaten piyasada var. (2?O) Kur'an'da Muhammed ümmidir diye geçiyor. Ümmi demek okur-yazar olma­ yan demektir anlam ı n ı çı karmışlar. Bu ko­ nuda Cuma suresi ikinci ayet açıklama­

tayım. Hatice bir ara Muhammed'e, "Ara

namazia olgunlaştırmaya

sı nda hem Taberi, hem de Kurtubi şunu

sıra sana gelen, bir şeylerden söz eden

çalışmış. Tüm adresler,

yazmışlardır: Muhammed'in ümmeti üm­

kişi (yani Cebrail) bir ara sana gelince ba­ na haber ver" diyor. Bir gün Muhammed ona "işte Cebrail burada, geldi" diyor. Bu­ nun üzerine Hatice, Muhammed'e, sol di­ zim üzerinde otur diyor ve Muhammed oturuyor. Bu arada Hatice soruyor: "Peki Cebrail hala burada m ı ?" Muhammed, "Evet; hala burada" yanıtı n ı veriyor. Hati-

az önceki ayette de geçtiği gibi Muhammed döneminde ondan daha üstün bilgiye sahip kişilerin var olduğu noktasında birleşiyor.

miydi demek, yani daha önce onlara tan­ rıdan kitap gelmemişti demektir. Hatta Kurtubi, "ister bunlar yazıyı bilmiş olsunlar ister bilmesinler fark etmez: Kendilerine Allah'tan kitap gelmediği için tüm Kureyş ve Mekke halkına üm mi deniliyordu" di­ yor. Zaten bu konuda hadis de vardır. Ak­ taran Übey b. Kab. Hz. Muhammed Ceb-

/

tmı i:niiI Iimintıl--r� i

-------

rail'e, ben ümmi bir ü mmete gönderildim

sonra da, "Bana bu bilgiler Allah'tan gelir"

diyor ve açıklıyor: içlerinde yaşlı , erkek,

diyor şeklinde geniş bir kadrodan bahse­

kız, hiç kitap okumayanı var diyor. Bu ha­

den insanlar da vard ı . Bundan söz eden

dis, ümminin kendilerine peygamber gön­

ayetler de var. Furkan suresinde, " inkar

derilmeyen, boşlukta olan toplum demek

edenler, bu (Kur'an) olsa olsa onun (Mu­

olduğunu kanıtlıyor. (271 )

hammed'in) uydurduğu bir yalandlf. Baş­ ka bir zümre de bu hususta kendisine yar­

Son yıllarda bir komisyon tarafından

dım etmiştir, dediler. Böylece onlar hiç

hazırlanıp piyasaya sürülen 33 ciltlik "Da­

şüphesiz haksızlığa ve iftiraya baş vur­

iretü'l Mearifi-I islami" adlı eserde, "Mu­

muşlardlf. Yine onlar dediler ki: (Bu ayet­

hammed'in, ayet/eri zaman zaman kendi

ler), onun başkasına yazdmp da kendisi­

eliyle yazması muhtemeldir" diye bilgi

ne sabah akşam okunmakta olan, önceki­

var.(272) Buhari'de şu açıklama var. Hüdeybiye antlaşmasının katibi Hz. Ali'ydi. Bu antlaş­ ma yazılırken imzalayanlardan biri islam lideri Muhammed, diğeri de Mekkelilerden biri. Sonunda Hz. Ali, bu antlaşma Allah'ın resulü Muhammed ile falanca tarafından kabul edilmiştir cümlesini yazınca karşı taraf itiraz ediyor: Muhammed'in Allah'ın resulü olarak yazı lmasını kabul etmiyo­ ruz. Onun yerine Abdullah oğlu Muham­ med şeklinde düz yazın diyor. Hz. Mu­ hammed Hz. Ali'ye, "o zaman Allah'ın re­ sulü ifadesini sil ; sadece Abdullah oğlu Muhammed kalsın" diyor. Ali bunu kabul etmiyor, bunu yapamam diyor. işte o sı ra­ da Muhammed kalemi eline alıyor, o iba­ reyi eliyle siliyor, cümleyi karşı tarafın iste­ diği şekle getiriyor. Ancak Buhari bunu an­ latırken, "Muhammed'in yazması iyi değil­ di" diyor. Bu açıklama Buhari'de birkaç

yerde geçiyor.(273) Hep vurgu yapıyorum, Muhammed'in okur-yazar olmadığı sözü bir taktik olarak

lere ait masa/lardlf. De ki onu, göklerde ve

"Hep vurgu yapıyorum, Muhammed'in okur-yazar olmadığı sözü bir taktik olarak öne sürülmüştür. "

yerdeki gizlilikleri bilen A/lah indirdi" diyor.

Bu ayette geçen "sabah akşam okumak" ifadesi ilginçtir. Çünkü Hatice'nin evinde

dlf. Oysaki Kur'an dili apaÇık Arapça 'dlf"

başta Hatice olmak üzere Varaka, kız kar­

deniliyor. Bu ayet, o zaman inanmayan la­

deşi ve Osman b. Hüveyris'ten oluşan ko­

rın, Muhammed kimi Kur'an bilgilerini bir

misyon sabahtan akşama kadar çalışıyor­

şahıstan alıyor iddialarını teyit ediyor. An­

du. Ayet boşuna sabah-akşam demi­

cak hangi isimdi, kimdi bu ayette belli de­

yor.(276)

ğiL. Kur'an yorumcuları birçok isim üzerin­ de durmuşlar; hatta yerli olan Araplardan

Ayetlerin tefsirlerine bakı ldığında Va­

da saymışlar. Ancak ayette geçen "dili ya­

raka'dan başka Muhammed'e bilgi veren­

bancıdır" ifadesi, gösteriyor ki bundan

lerden birçok kişinin isimleri veriliyor. Ben

kasdedilen yerlilerden değiL. O yüzdEm

sadece Hatice ve Varaka hakkında detay­

burada adres olarak Selam n-i Farisi gös­ terilmiş. Kimileri de o zaman Mekke'de birçok yabancı vardı diyor; inanmayanlar Muhammed onlardan bilgi topluyor diyor- . lardı. Bunların başında da Rum asıllı; an­ cak köle statüsünde olan Cebr, Yesar, de­ mirci Bel'am gibi isimler üzerinde durmuş­ lardır. (275) Az önceki ayet Muhammed'in yarar­ landığı tek kişiden söz ediyor. Ancak Mu­

lı bilgi verdim. San ırım verilen bu bilgiler, _

Kur'an'ı kimin/kimlerin Muhammed'e öğ­ rettiğine ilişkin somut bir yanıttır. Kalan ki­ şiler hakkında elimdeki yeni kitap çalış­ mamda detaylıca bilgi vereceğim. Çünkü hepsi hakkı ndaki olup bitenleri bir makale­ ye sığd ı rmak zor. Ancak burada onların kimlikleri hakkında kısa bir bilgi eklemek isterim. Bu ayetlerin açıklama kısm ı nda Hz.

hammed bilgisini birçok insandan alıyor,

Muhammed'in kendilerinden bilgi aldığı

ması olmayan bir kişi nasıl böyle bir kitabı

kişilerle ilgili hayli fazla bir liste sunulmuş­

ortaya çıkarabilir! Dolayısıyla olsa olsa

Kur'an'da Muhammed ümmidir

tur. Bunlar arasında Rum asıllı Cebr, Ye­

diye geçiyor. Ümmi demek

adındaki köle, Beni Muğire, Beni Hadremi

öne sürülmüştür: Denilsin ki okuma-yaz­

ancak Allah'tan gelen bir vahiydir di­ ye. (274) Kur'an'ın başkaları tarafı ndan Mu­ hammed'e öğretildiği konusu o zaman za­ ten gündemde vardı. Buna Kur'an birkaç

okur-yazar olmayan demektir anlamını çıkarmışlar; ancak işin

yerde değiniyor. Ben Hatice ve Varaka

aslı böyle değiL. Ayrıca her ne

üzerinde durdum. Tabii ki hocalar çoktu.

kadar islami kesim inkar edip

Bilgi olsun diye özetlemek isterim. Nahl suresinde, "And olsun ki biz on­ lann (inanmayanlann), Kur'an 'ı ona (Mu­ hammed'e) bir insan öğretiyor dediklerini biliyoruz. iddia ettikleri kişinin dili yabancı-

gizliyorsa da kaynaklarda

sar, Mekke'de demireilik yapan Bel'am kabilesinden kitapları olan okur-yazar kö­ leden bilgi aldığını söyleyenler var. Bir kı­ sım insanlar, "Safa tepesinde yabancı biri kalıp eşyaları nı satıyordu. M uhammed sıkça onun yanına gidip bilgi topluyordu demişler." Kimileri "Merve tepesinde biri kalıyormuş. Muhammed ondan bilgiler al­ mış ve Kur'an'ı bu bilgilerden temin etmiş­

Muhammed'in okur-yazar

tir vs. " şeklinde liste devam ediyor. Tabi ki

olduğu konusunda kanıtlar çok.

bilen bilgili kişiler.(277)

bütün bunlar okur-yazar ve Tevrat ile incil'i

Ayetlerin tefsirlerine

N) HZ.MUHAMMED'i DEFALARCA i NliHARA ZORLAYAN NEDEN?

bakıldığında Varaka'dan başka Muhammed'e bilgi

Burada net ve ilginç bilgiler sunaca­

verenlerden birçok kişinin

ğ ı m . Bunlar bir bakıma bu makaleyi özet­

isimleri veriliyor.

ler durumda. Olayı Hz. Muhammed'in

Ben sadece Hatice ve

meşhur eşi, Ebubekir kızı Ayşe'den dinle­

Varaka hakkında detaylı

mü paylaşmak isterim. Ayşe, "Varaka ve­

yelim. Uzunca bir hadis; ancak ilgili bölü­ fat edince o esnada vahiy kesilmeye baş­

bilgi verdim. Sanırım

lıyor ve bundan dolayı Hz. Muhammed

verilen bu bilgiler,

çok üzüıüyor. Bu yüzden birkaç kez yük­ sek dağların tepelerine çıkıp intihar etmek

Kur'an'ı kimin/kimlerin

istiyor. Her defasında atlamak üzereyken

hiy kesilir ve bundan dolayı Hz. Muham­ med çok üzüıür. Vahye epey ara verilince Hz. Muhammed defalarca dağların zirve­ sine çıkıp intihar etmek ister. Hatta dağ­ dan atlamak üzereyken Cebrail gelir, onu uyarıro Bu hadis Buhari'de bir kaç yerde geçi­ yor; ancak "Rüya" tabirieri kısmında olay daha detaylı anlatllıyor.(280) Buhari'de anlatılanlar olduğu gibi mezhep lideri Ah­ met b. Hanbel'in (h.241 .ö) Müsned'inde geçiyor. (28 1 ) Ayrıca

ayn ı

hadisi

ibni

Kesir'in

(h.774.ö) hem tefsir kitabında, hem de ta­ rih kitabı nda işlemiştir. Bunları teker teker anlatmama gerek yok. Bunu yazanlar ara­

Muhammed'e öğrettiğine

Cebrail ona görünüp "Ey Muhammed !

ilişkin somut bir yanıttır.

Şübhesiz Sen hak olarak Allah'ın pey­

sı nda islam tarihçileri, hadis alimleri, mü­

gamberisin" deyip onu uyarıyor. Böylece

fessirler var. Yani sayı hayli fazla. A. Raz­

Muhammed moral bulup intihardan vaz­

zak San'ani (h.21 1 .ö), Avane (.31 6.ö),

Nisaburi kendi tefsirinde o isimleri

geçiyor ve evine geliyor.

şöyle özetliyor: Mekke'de Huveytıp b. Ab­

Ancak vahyin gelmemesi uzun süre

diluzza'nın "Aiş-Yeiş adında bir kölesi var­

devam edince kendisi yine dağa çıkıp in­

mış. Kölenin bir de kitapları varm ış. Mu­

tihar etmek istiyor. Dağdan atlamak üze­

hammed ona gidip bilgi toplamış ve

reyken yine Cebrail gelip onu uyarıyor"

Kur'an'ı bu bilgilerden oluşturmuştur" de­

şeklinde devam ediyor.

mişlerdir. Bazıları, "Cabr adında Rum asıl­ Iı Amır b. Hadremi'nin bir kölesi varmış; Muhammed Kur'an bilgisini ondan almış­

Ebu

ibni H i bban ( h .354.ö),

Beyhakı

(h .458.ö), Askalani (h.852.ö) ve daha sa­ yamadığım birçok islam alimi bunu işle­ mişlerdir. Evet; bütün bu verdiğim kaynak­ larda şu bilgi ortak olarak işleniyor ki , Va­ raka vefat edince Hz. Muhammed'e gelen vahiy kesiliyor. Bunun sonucu olarak çok

Bu hadis birçok sağlam islami kaynak­

üzülüyor ve daha fazla dayanamayıp dağ­

ta geçiyor. Malum islamda Buhari hadisle­

ları n zirvesine çıkıp intihar etmek istiyor ve bunu defalarca deniyor. Hadiste geçen

ri Kur'an'dan sonra ikinci derecede yer

tır" ; kimileri de, "Mekke'de kılıç ustası iki

alı r. Ben de konuyu ilkin Buhari'den özet­

zanaatkar varm ış. isimleri Cebr ve Yesar.

"Cebrail geldi, Muhammed yapma etme"

Iemekle başlayayım. Hadiste şu ifadeler

lafı bir yakıştırmadır; bunun üzerinde dur­

Bunlar Tevrat ve incil'i iyi biliyorlarm ış.

açık bir şekilde var: Varaka ölür ölmez va-

maya değmez.

Muhammed

on lardan

ald ığı

bilgiyle

Kur'an'ı ortaya koymuştur demişler" şek­ linde anlatıyor.(2?8) Evet; bu ayetlere göre Muhammed'in o

zaman yararlandığı hocalar bir değil;

birçok kişiydi. Tabii ki bunlar Varaka ve Hatice dışı nda olan farklı ekiplerdi. Şunu da belirteyim ki, Muhammed tüm bilgileri­ ni bu kaç kişiden almıştır demek de doğru değildir. Bunlar onun yararlandığı yerler­ den ancak bir parçadı r. Sonuçta damlaya damlaya göl olur misali tüm bu merkezler­ den

ve

kişilerden

ald ı ğ ı

bilgilerden

Kur'an'ı ortaya koymuştur. Tabii ki kabul edeceğiz ki Kur'an onundur. Çünkü Hz. Osman'a kadar Kur'an diye bir yazılı kitap yoktu. Bununla ilgili yazdığım özel bir kita­ bım zaten piyasada var.(2?9)

Kur'an'In başkalan tarafından Muhammed'e öğretildiği konusu o zaman zaten gündemde vardı.

·

IıiiifHInlı1ıfmi .

..

-

� � � -------

Günlerden bir gün Havle adında bir kadı n Muhammed'i moralsiz bulunca, b i r ara fır­ satını bulup evine gitmiş ve her tarafı yok­ layı nca bir yerde çoktan ölen köpek yav­ rusunu görmüş. Kadın onu temizleyip dı­ şarı atınca ondan sonra vahiy gelmeye başlamış. Yani Cebrail köpek leşinin oldu­ ğu eve girmiyormuş, vahiy bundan kesil­ miş gibi laflar. Peki, evinde köpek leşi ol­ duğunu bilmeyen bir Muhammed nasıl olur da geçmiş ve gelecekten bilgi vermiş olsun! Ayrıca Cebrail savaşlarda(ki en kö­ tü şey savaştı r) Muhammed'le birliktedir bu kötü değildir de köpek leşi mi kötüdür! Bir de kimi rivayetıere göre bu vahiy 2-3 yıl gelmemiş. Peki, bunlar hiç mi evde te­ mizlik yapmamışlar ki köpeği görmesin­ ler.(284)

Varaka gibi "Cebrailler" olmasaydı Muhammed'in bugünkü projesi olmazdı.

Bu vahiy kesme süresi de pek az de­ ğildi. Mezhep lideri Ahmet b. Hanbel'in ak­ tardığına göre bu kesim işi üç yıl devam etmiştir. Bunu aynı zamanda tarihçi ibni ishak da kaydetmiştir. Kimilerine göre bu

Yesar vb.) tekrar vahiy gelmeğe başlamış ve kaldığı yerden devam edilmiştir.(282) Vahyin

kesilmesiyle

ilgili

zaten

Kur'an'da ayetler var.

sürenin iki yıl olduğu belirtilmiş, kimileri

Duha suresi bununla ilgilidir. Dediğim

daha az demiştir. işte burada söylenmesi

gibi Muhammed kendine yardı mcılar bu­

gereken sözün vakti geldi: Demek ki Hati­ ce ile Muhammed kendi aralarında o bil­ ge; ancak ama olan Varaka'yı bir nevi öğ­ retmen olarak evlerinde Muhammed için tutmuşlar ve ası l vahiy elçisi Cebrail değil; Varaka'ymış. Kendisi vefat edince belli bir süre dengeler altüst olmuş. Çaresizlikten Hz. Muhammed dağa çıkıp intihara kal­ kışmış. Burada şöyle bir söz tam da uyu­

lunca süreç içinde yine toparlanıyor. O

Bir de vahiy epey gelmeyince; artık muhalif kadı nlar bile Muhammed'le alay ediyorlar. Muhammed'in şeytan i ona da­ rılmış, vahiy getirmiyor diye. Yine bu ha­ dis en başta Buhari'de kaç yerde ve Müs­ lim'de geçiyor. Peki, tanrı niye bu fırsatı karşı tarafa verdi acaba!(285) Hz. Muhammed'le Sel man-i Farisi

arada geçen boşluğu kapatmak için de

arası ndaki samimiyete ilişkin kısa ve an­

Duha suresini indiriyor. Tanrı burada,

lamlı bir not eklemek isterim. Hz. Ayşe,

"Kuşluk vaktine ve karanlığı iyi çöktüğü

Hz. Muhammed ve Sel man-i Farisi gece­

zaman geceye and olsun ki, rabbin seni

leyin tek başlarına toplantı yaparlardı . Ko­

terk etmedi ve sana darılmadı" şeklinde

nuşmaya öylesine dalarlardı ki nerdeyse

yeminle başlayıp Muhammed'e tekrardan

Hz. Muhammed bizi unuturdu diyor. Peki,

sahip çıkıyor.

bunlar bu özel sohbetlerde sabaha kadar

Burada sormak lazım: Acaba tanrı ne­

yor: Lübeyd adında biri, Ubeyd adında bir

den vahye ara verip Muhammed'i sıkı ntı­

kişiyi ayarlıyor. Lübeyd aslında bilgilerini

ya sokarak intihara kadar götürdü de son­

neyi konuşuyorlardı ! (286) Yukarıda anla­ tılanlardan şu ortaya çıktı ki Kur'an sağ­ dan soldan bir toplama kitabıdı r. Peki, hiç

Ubeyd'den alıyor; ancak halka, "bana

ra bilmem kuşluk vaktiyle, geceyle yemin

Cebrail bu bilgileri Allah'tan getiriyor" di­

ederim ki asla ben seni terk etmedim de­

Şunu anlıyoruz: Hatice ile

yor. Günün birinde bu plan deşifre qlunca

miş olsun. Kur'an'ın Allah'ı bu şekilde Mu­

halk, "Ubeyd olmasaydı Lübeyd olmazdı"

hammed'i kurtarsa da bu sefer kendisi

Muhammed kendi aralarında

diyor ve bu artık darb-i mesel/ atasözü

zorda kalır. Çünkü ayetin anlamı , "Mu­

o bilge; ancak ama olan Varaka'yı bir nevi öğretmen

olarak tarihe geçiyor. Bu, çok eskilerde

hammed kusura bakma, yemin olsun ki

olan bir şeydir. Aynı zamanda konumuza

seni unutmadım" demek oluyor. Muham­

da uyuyor: Varaka gibi Cebrailler olma­

med sözde kendini kurtarıyor; ancak inan­

saydı Muhammed'in bugünkü projesi ol­

d ığı Allah'ını da bu hale getiriyor.(283)

mazdı . Burada şu ortaya çıkıyor ki, Vara­

Vahyin kesilmesiyle ilgili inanılmaz uydur­

ka' dan sonra vahyin kesildiği süre içinde

malar da var. Mesela deniliyor ki, Muham­

Hz. Hatice yine rolünü oynayıp Muham­

med'in evinde bir köpek yavrusu ölmüş;

med

ayarlayı nca

ancak kendisi bunun farkında değilmiş.

(Bel'am, Sel man-i Faris-i, Cebr-i Rumi,

Bu yüzden belli bir süre vahiy kesilmiş.

için

yeni

hocalar

olarak evlerinde tutmuşlar ve asıl vahiy elçisi Cebrail değil; Varaka'ymış. Kendisi vefat edince belli bir süre dengeler altüst olmuş.

islamiyet engeli olmasaydı

yurumeyin. Ola ki sizin hakkınızda kimi

hiçbir eser yok. Bunu, kimileri başka anlar

demokrasi Avrupa'dan önce ilk

erkeklerin kalbine kötü şeyler gelir diyor.

diye belirtmek istedim. Her şey açık ve

Yine Tahrim suresinde Hz. Muhammed'in

nettir.

defa Ortadoğu'da gelişip ortaya

eşlerini uyararak, bakın Muhammed sizi

çıkabilirdi diye düşünüyorum.

dul ve kızlar vereceği m diyor. Bir savaş

Çünkü Kur'an tanrı buyruğu olarak kabul edildiği zaman başka sistemlere hayat hakkı mümkün değildir; bu durumda başka alternatifler gelişemiyar.

boşarsa ben ona sizden daha hayırlı olan dönüşü Safvan adında biriyle zina yap­ makla suçlanan Ayşe hakkında ondan fazla "kurtarma ayetleri" gönderiyor. Zeyd'in eşi Zeynep'i alabilmek için "Allah yukarıda bizim niki:ıhımızı kıymıştır" gibi gönderdiği ayetler kalıyor fazladan.(287) Malum Ortadoğu ilk medeniyetler merkezidir ve çoğu bilim insanlarına göre de insanoğlu ilk defa bu coğrafyada haya­

mi yeni bir şey yok Kur'an'da ? Yeni şeyler

ta başlamıştır. Mezopotamya ve Mısır

je var tabi ki . . .

medeniyetleri dışında ayrıca birçok mede­

Mesela; cennette taze huriler var di­ for. Kur'an'ın Allah'ı insanlara "hayvan, ıatta hayvandan da beterler" diyor, onlara ıöpek, eşek diyor. Ayrıca ben "en iyi inti­ ıamcıyım" diyor. Ebabil kuşları gönder­ jim; onlar Ebrehe ve askerlerini yok ettiler jiyor. Hz. Muhammed'i kızd ı rdığı için 'Ebu Leheb ve onun eşi aleyhine özel bö­

niyetlere de komşu olmuştur. Bundan do­ lay ı , islamiyet engeli olmasaydı demokra­ si Avrupa'dan önce ilk defa Ortadoğu'da gelişip ortaya çıkabilirdi diye düşünüyo­ rum. Çünkü Kur'an tanrı buyruğu olarak kabul edildiği zaman başka sistemlere ha­ yat hakkı mümkün değildir; bu durumda başka alternatifler gelişemiyor.

üm" gönderiyor. Hz. Muhammed malum

Bu makaleyi yazarken "Kaynakça"

ıirçok kadınla evliydi. Onları kontrol altın­

kısmında geçen tüm eserlerden yararian­

la tutmak için habire ayet üstüne ayet

d ı m . Zaten yazıda baştan sona kadar yer

ıönderip siz normal kadınlar gibi değilsi­

alan dipnotlar, bu kaynaklarla karşılaştırıl­

ıiz, yolda yürürken sakın çal ımiı mal ı mlı

dığında belli oluyor ki fazladan yazı lan

Dipnotlar ( 1 ) Aril Tekin, Bilinmeyen Yönleriyle Kur'an. Abdullah Yusul Ali, i ng Kur'an telsiri, s. 1 382 ve 1 638. Kitap 1 938'de Lahor'da Dar'ü Şeyh Muhammed Eşrel matbaasında piyasaya sürülmüşlür.

The Holy Qur'an: Text, Translation Commentary (2) Yazdıkları ne kadar sağlıklıdır; bunu bilmiyorum. Çünkü kitap elime geçmedi; geçse de ingilizce oldu­ ğu için anlamıyorum (3) Yazdığı, "AI-Arab'ü Kablel islam" adlı birkaç say­ lalık çalışmasında, Kur'an'da çoğu bilgilerin eski şa­ irlerde var olduğunu belirtiyor. (4) EI-Cezur'ü-t- tarihiyye ile Fetret'ü tekvin fi ha­ yat-i Sadık-il emin adlı eserleri. (5) Onun kitabı Arapça olarak yazılmış ve şu an pi­ yasada mevcut: "el-Kur'an'ü Da'velü'n Nasraniyye" , 2. baskı. Bulisiye matbaasl/Beyrutl1 986 (6) Ebu'l Abbas Hariri, "Bahsü'n li Neş'ati'l islam" ad­ II yapıtı ilk dela 1 979'da Beyrut'ta yayınlanmış. (7) a-Muhammed Sait Aşmavi, miye" Sina yayınevi/Mısır/1992

"EI-Halafetü-I isla­

b-Dr. Taha Hüseyin, "Fi-ş-Şi'ri-I cahiliyyi" adlı ese­ rinde yukarıdaki bilgiyi yazmıştır. c-Musatala Ceha,

"Mihnetü-I Akli Fi-I islam"

(8) Nuh'un 950 yıl yaşadığına ilişkin Tevrat ve Kur'an'dan ayetler: Tevrat Tekvin 9/29, Kur'an, Anke­ bur 1 4. ayet. (9) Rahman suresi, ayet 37, Hatib-i Tebrizi, Şerh-ü Divani Antere, s. 1 99 1 0) Zirikli, A'lma, c. 8/1 1 4 ( 1 1 ) M.Sait Aşmavi, Halaletü-I islamiye, s . 46, Şura suresi ayet 9 ( 1 2) Kur'an'da Yasin suresi ayet 8, Galır suresi ayet 71 , Hakka suresi ayet 32 ve Insan suresi ayet 4

Bağdadi, "Hazanetü-I Edep", Abdulkadir b. Ömer Bağdadi, c. 3/396, 234. şahit kısmında. ( 1 3) Mesudi, "Müruc'ü Zeheb", c. 1 /56 ( 1 4) Meryem suresi ayet 2 1 -23 ve Makdisi, el-bed-ü ve tarih, c. 3/123 ( 1 5) Esfehan, el-Eğani, c. 1 4/1 3. Husayn b. Hamam başlığı altında. ( 1 6) Menavi, Feydu'l Kadir, c.2/1 87, hadis no: 1 6241 625'in açıklamasında anlatılıyor ( 1 7) inşikak suresi ayet 1 7. Alusi, Büluğü'l areb li ma­ rilet-i ahvali-I arab, c. 3/288 ( 1 8) Tarık suresi ayet 1 -3 ve Alusi, Büluğü'l areb li marilet-i ahvali-I arab, c. 3/288 ( 1 9) Nur suresi, ayet 43 ve Vakıa suresi ayet 69. Alu­ si, Büluğü'l areb li marilet-i ahvali-I arab, c. 3/288 (20) Tekvir suresi, ayet 1 7- 1 8. Kurtubi telsiri, ilgili ayet açıklamasında, c. 1 9/238 (21 ) Nebe suresi 6 ve 7. ayetler. Duha suresi ilk 1 -2. Alusi, Büluğü-I ereb, c.3/289

Peki hiç mi yeni bir şey yok Kur 'an 'da ? Yeni şeyler de var tabi ki. . .

(22) Meryem suresi, ayet 6 1 . Nüveyri, Nihayetü-I Ereb li Wnuni-I edeb, c. 1 3/233. Hz. Musa bölümün­ de.isra suresi ayet 1 3- 1 4. ibni'l Cevzi, el-munta­ zam'ü li tarih, c. 3/154, h. 2. yılı nda velat edenler başl ığı altında

ir[If,i miiiiiliillmı ---

-------

(23) a-Cah ız, Hayatü'l Hayevan, cA1477 .

b-ibni Abdilberr, istiab, Sait b. Zeyd başlığı altında, no: 982

(77) Suyuti, Dürrü'l Mensur, Mearic suresi ayet 4, c. 1 4/689

(39) putlar adına kesilen hayavan etinin haram oldu­ ğunu içeren ayetler: Bakara 1 73, Maide 3, En'am

(78) En'am suresi 25, Enfal 3 1 , Nahl 24, Mü'minun 83, Furkan 5, Nemi 68, Ahkaf 1 7, Kalem 15 ve Mut­ taffifin 1 3

(25) Kevser suresi, 1 -3. ayetler

(40) ibni Hacer Askalani, Fethü'l Bari, c. 8/536, Me­ nakıb-i Ensar bab 24/3826

(79) Furkan suresi 4 . ayet

(26) a-Zerikli "A'lam" adlı eserinde onun hakkında bu bilgileri veriyor.

(41 ) Buhari, Zebaih, bab 1 6, no: 5499

b-Alusi, Büluğu'l Ereb, c.2I278 c-Mes'udi, Müruc'u Zeheb, c. 1 /54

1 45 ve Nahl 1 1 5. ayetler

(24) ibni Teymiyye, Mecmuu-I Fetava, c. 1 7/5-8

b-Daremi, er-Reddü alel Cehmiyye, s. 1 82, no: 389

(42) Heysemi, Keşfü'l esrar, c. 3/283, hadis no: 2755 (43) Nesai, Fedail-I Sahabe, s. 27, no: 84

(27) Alusi, Büluğu'l Ereb, c. 2/277 (28) Şehristani , el-milel ve Nihai, s. 677. Tahkik eden

Ahmet Fehmi Muhammed, Darü-I kütübi-I ilmiyel BeyruV 1 992

(44) Makdis, Ehadisü-I muhtare, s. 751 (45) Esbehani Eğani, c. 3/86 (46) ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dı maşk, c. 1 9/344

(29) Halebi, Siretü-I Halebi, hemen başta Hz. Mu­ hammed'in soyu başlığı altında anlatıyor ve bunlar ibni Cevzi'nin de kaynaklarında anlatılıyor diyor.

(47) ibni Abdilberr, istiab, no: 982, Sait b. Zeyd baş­ lığı altında.

(30) ibni Zekeriyya el-Ceriri, Celis-ü Salih c. 3/365

(48) a-Taberani, Mucem-i Kebir, c. 5/86, no: 4663

(31 ) a-Bağdadi, Hazanetü-I Edeb, c. 1 0/33 1 , şahit başlığı altında.

858.

c-Hakim, müstedrek, c . 3/339, no: 4956

b-M.Sait Aşmavi, el-halafetü-I islamiyye, s. 37

(49) Nisa suresi ayet 48

(32) Zümer suresi ayet 9, Nahl 42

(50) Duha suresi ayet 7

(33) Buhari, Zebaih, bab 1 6, no: 5499

(51 ) Buhari, Fedail-i Ensar, bab 24, no: 3827-3828

(34) Buhari, Menakıb, no: 3826

(52) Yunus suresi ayet 3 1

(35) a-Buhari, Zebaih, bab 1 6, no: 5499

(53) Müminun, ayetler 86-89

b-Bezar, Keşfü'l Estar, 3/283, no: 2754

(54) Ankebut, 61

c-Nesai, Sünen-i Kübra, c.7/326, hadis no: 8 1 33

(55) Lokman, 25. ayet

d-Makdisi , Ehadisü-I muhtar, c. 3/308, no: 1 1 1 0 e-Esfehan, el-Eğani, c . 3/86, Zeyd b . Amr başlığı al­ tında (36) a-ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i 1 9/344

b-Ebu Ya'li, Müsned, c. 1 3/1 7 1 , no: 721 2

Dımaşk,

c.

b-Heysem, Mecme-ü Zevaid, c. 9/693, no: 1 61 791 6 1 82'ye kadar. c-Zehebi , Siyer-i A'lam, c . 1 /221 : Zeyd b. Harise kıs­ mında.

(56) Zümer, 3. ayet (57) Yasin suresi ayet 2 ve 5, Hicr suresi ayet 87, in­ san suresi ayet 23, Buruc, ayet 21 , Vakıa suresi ayet 77, Nemi 6. ayet (58) Yunus suresi ayet 37. Bakara suresi ayet 2, is­ ra 9. ayet (59) isra suresi 41 , 45, 82, 91 (60) Nisa suresi 48 ve 1 1 6 (61 ) Nisa suresi 1 53.

d-Taberani, Mucem-i Kebir c. 5/86, no: 4663.

(62) A'raf sures 28. ayet. Nahl suresi ayet 90

e-Ebu Ya'li, Müsned, c. 1 3/1 7 1 -74, no: 721 2

(80) Nisa suresi ayet 82 (81 ) ibni Seyyid-i Nas, Uyunü-I eser, c. 1/1 57 (82) Cahız, Kitabü-I Heyevan, c.6/275 (83) Saffat suresi ayetler 7-1 0. (84) Halil A. Kerim, el-Cezur-ü tarihiye, s.8- 1 5 (85) A'la suresi 1 8- 1 9 (86) Şuara suresi, 1 96 (87) En'am suresi, 73., Tevrat Tekvin bölümü, ilk ayet (88) ibrahim suresi 32-33 (89) Nahl 1 2. (90) Casiye suresi ayet 1 3 (91 ) Sahih-i Müslim, Cennet kısmı, hadis no: 2841 (92) Tekvin, Tekvin bölümü 3. bab. Kur'an'da ise Ba­ kara suresi 35-36. ayetler (93) Maide suresi ayet 30, Tevrat, Tekvin bölümü, 4/1 - 1 6 (94) ibrahim olayı Tevrat'ta Tekvin bölümü bab 1 1 'den bab 27'ye kadar devam eder (95) Tevrat, Çıkış bölümü, bab 21 /23-25. Kur'an'da Maide suresi ayet 45 aynı . (96) Tevrat, Çıkış bölümü, bab 24/1 , Kur'an, A'raf su­ resi ayet 1 55 (97) Tevart,Çıkış, bab 1 /1 5-22, Kur'an, Bakara sure­ si ayet 49, A'raf 1 27, 1 4 1 , ibrahim 6 ve Kasas suresi 4. ayet. (98) Tevrat,Çıkış, bab 2/1 -1 1 , Kur'an'da da aynısı anlatılıyor. Taha suresi ayetler 38-39 (99) Tevrat,Sayllar, bab 1 9/1 , Kur'an, Bakara suresi ayetler 67-71 ( 1 00) Tevrat,Çıkış bölümü, bab 211 6-22, Kur'an, Ka­ sas suresi ayetler 23-28

(63) isra suresi ayet 1 6

( 1 0 1 ) Tevart,Çıkış, bab 14-6, Kur'an, Taha suresi> ayet 1 2

(64) Yunus suresi ayet 47, Nahl suresi ayetler 3 6 ve 89

( 1 02) Tevrat,Çıkış bölümü, bab 4/6-8, Kur'an: A'raf 1 08, Taha 22, Şuara 23, Nemi, 1 2 ve Kasas 32

(65) Mebrure Tosun, Kadriye Yalvaç. Sumer, Babil, Asur kanunları ve Ammi Şaduqa Fermanı , s. 1 81

( 1 03) Tevrat, ÇıkıŞ, bab 4/1 0-1 5, Kur'an, Şuara 1 3 . ayet

(66) Haşr suresi 21 . ayet

( 1 04) Tevrat, ÇıkıŞ, bab 7/1 1 -1 2.Şuaea 44-45

ı-ibrahim b. ishak Harbi, Garibü-I Hadis, sc. 21790

(67) Rad suresi ayet 3 1

j-Hakim Nisaburi, Müstedrek, Mebakıb, c. 3/239, ha­ dis no: 4956

(68) Furkan, 3 2 . ayet, isra suresi 1 06. ayet

( 1 05) Tevrat, Çıkış bölümü, bab 7/20, bab 8/1 - 1 5. bab 8/21 -24, bab 9/8-1 2, bab 1 0/12-15, Kur'an, Araf suresi 1 33

f-Nesai, Fedail-i Sahabe, s . 27, no: 84, Zeyd b . Amr başlığı altı nda ve sinen-I KÜbra c. 7/325, no: 8 1 32 g-imam Müzi, Tehzib-I Kemal, c. 1 0/39, Zeyd b. Ha­ ri se bölümünde. h-EI-Mülteki el-Hindi, no:37862

Kenzü'l

ummal, c.

1 4/33,

(37) a-Ahmet b. Hanbel, Sait b. Zeyd b. Amr hadisle­

(69) Rad 1 9 . ayet

ri bölümü, no: 1 548 ve 1 648.

(70) Yasin, 69. ayet

b-Nesai, Menakıb bölmü, c.7/326, no: 8 1 33

(71 ) Hakka suresi ayetler 44-47

c-Taberani, Mucem-i Kebir, c. 1 / 1 52, no: 350

(72) Ahkaf suresi 8.ayet

d-Askalani, Fethü'l Bari, c. 8/536, Menakıb-i Ensar bab 24/3826

(73) A'raf 54, Yunus 3 ,Hud 7, Furkan 59, Secde 4, Kaf 38, Hadid 4 .Arif Tekin, Bilinmeyen Yönleriyle Kur'an

e-Zehebi, Siyer-i A'lam, c . 1 /221 : Zeyd b. Harise kıs­ mında f-Müsned-i Ebu Davud Teyalisi, c . 1 /1 90, hadis no: 231 (38) a-Muhibbüddin Taberi, Riyad-ü Nadre, c. 21303

( 1 06) Tevrat, Çıkış bölümü, bab 1 6/1 3-35, Kur'an, Bakara 57, A'raf 1 60 ve Taha 80 ( 1 07) Hac suresi 5, Müminun suresi 1 4. Tevrat, Eyüp bölümü, bab 1 0/8-1 2 ( 1 08) a-Şehristani, Milel Nihai, s.689-703 b-Dr. Ce­ vat Ali, EI-mufassal, c. 6/507 (1 09)Luka incili, 1 8/29-30, Kur'an'da Mücadele sure­ si, 22. ayet

(74) Fussilet, 9-1 2

( 1 1 0)Malta incili, bab 5/1 7-1 9

(75) Mearic, 4. ayet.

( 1 1 1 ) Malta incili, 4/23-24. Kur'an'da ise AI-i imran suresi ayet 49.

(76) Secde suresi 5. ayet, Suyuti, Dürrü'l mensur, Secde suresi ayet 5, c. 11 1676

( 1 1 2) Malta 26/4. AI-i imran 54, Enfal 30, Rad 42.

( 1 44) Duha suresi, 2. ayet

Naml suresi ayet 50., Yunus suresi 21 (113) incil, 1 . korintoslulara mektuplar bab 2/9, Kur'an'dan Secde suresi ayet 1 7. (114) a-Buhari, B.halk bab 8/3244, Tefsir Secde, 4779-4780 ve Tevhid bab 3517498,

b- Müslim cennet no:

2824-2825.

( 1 45) Şehabettin Ebşihi,' el-Mustatraf. . .' c. 2/87 ( 1 46) Nebe suresi ayet 6. a-Ebu Naim Esbehani, Delail-i Nübüwe, c.1 /89-90, hadis no: 46.

b-ibni Kesir, el-bidaye ve Nihaye, c. 3/333

(115) Maide suresi, 1 1 2- 1 1 5)

c-Cevad Ali, el-Mufassal, c.6/505

(116) AI-i imran suresi ayet 37.

d-Alusi, Büluğu-I Ereb, c.2I282

(117) AI-i imran 4 1 -43. ayetler (118) Matta incili bab 27, Markos 1 5, Luka 23 ve Yu­ hanna 1 9.

( 1 47) Bakara suresi 22. ayet ( 1 48) a-Cevad Ali, Mufassal, c. 6/504

(119) Nisa suresi 1 57-1 58

b-Tarih-i Yakubi, c. 1 /3 1 6

(120) Maide, 82.

( 1 49) a-Zirikli, el-A'lam, c . 211 1 .

(121) Bakara 65, Maide 60 ve A:raf 1 66

b-M.Sait Aşmavi, Halafetü-I islamiye, s.45

(1 22) Enbiya suresi ayet 91 . Tahrim suresi ayet 1 2

( 1 50) ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c.3/266. O zaman yapılan müsabakalarda şiirleri birinciliğe layık görü­ len şairler şunlardır: 1 - imriü'l Kays,2-Nabiğa Zübya­ ni, 3-Zübeyir b. Ebi Sülma, 4-Tarafa b. Abd, 5-Ante­ re b. Şeddad,

(1 23) Matta incili, bab 1/1 6, Luka incisi bab 3/23 (1 24) Bakara suresi ayetler 87 ve 91 . AI-i imran 21 , 112, 181 , 1 83.Nisa 1 55 ve Maide 70 (125) AI-i imran suresi ayet 49 ve Maide suresi ayet 110 (126) Matta incili bab 8 ve Markos bab 1 /29-35

6-Alkame b. Abde ve 7-Lebid b. Rabia'dır ( 1 5 1 ) Ahmet Savran; "imrüül'l Kays b. Hucr", TDViA. C.221 238 ( 1 52) Acluni, Keşfu'l Hafa, c. 2193, no: 1 858

(127) Matta incili, bab 8, Markos bab 1 /40, Luka in­ cili bab 5/1 2

( 1 53) Menavi, Feydu'l Kadir, c. 21187

(1 28) Matta incili bab 20/29-34 v e Markos incili bab 8/22-25

( 1 54) Menavi, Feydu'l Kadir, c.2I187, hadis no: 1 624-1 625'in açıklamasında anlatılıyor

(1 29) Markos incili, bab 7/32-35

( 1 55) Ebu'l Ferec Esfehani, Ağani, c. 1 4/13, Husayn b. Hamam kısmında.

(130) Markos incili bab 1 /29-35

( 1 56) a-ibni Manzur, lisanu'l aeap, c. 3/238, Ş.R.D maddesinde anlatıyor.

(131) Luka incili, bab 7/1 2-1 5 ve bab 8/49-55 (132) AI-i imran, ayetler 35-36, Meryem suresi ayet 28, Tahrim suresi ayet 1 2 (133) Tevrat, Sayılar bölümü, bab 26/59, Çıkış bölü­ mü, bab 1 5/20 (1 34) Tevrat, 1 . tarihler, bab 6/1-3, Sayılar, bab 1 211 (135) Suyuti, Dürrü'l mensur, AI-I imran tefsiri, ayet­ ler 35-37, c. 3/5 1 6 ve Kurtubi tefsiri aynı ayetler c. 4/65

(1 37) Maide 73, Nisa 1 7 1 , Tevbe 31 (138) a-ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, c. 41/198 b-ibni Kesir, Bidaye, c. 7/371 (1 39) Bakara 229-230, Suyuti, Dürrü'l mensur, c. 2/663. (1 40) Ayetler: Enfal 41 , Haşr, 6-7, Kurtubi tefsiri, Haşr suresi ayet 7, c. 1 8/ 1 6 . Divan_ü Züheyr b. Ebi Selma,s.41 (141) Yunus suresi ayet 94 Abd

Avn

( 1 57) Askalani, isabe, c. 21559, no: 1 733. ( 1 58) Kamer suresi, 3 1 . ayet. Menavi, Feydu'l Kadir, c.2I187, hadis no: 1 624-1 625'in açıklamasında anla­ tılıyor

Ravdan,

Mevsuat-ü

Şuara­

(143) Muhammed Abdullah oğludur. Sırayla Kab b. Lüey'e kadar şöyle devam eder: Abdulmuttalip, Ha­ şim, Abdulmenaf, Kusay, Kilap, Mürre ve Ka'b b. Lüey. a-Ebu Naim Esbehani, Delail-i Nübüwe, c . l /89-90, no:46 c.

51228

( 1 60) M.Sait Aşmavi, Halafetü-I islamiye, s. 45, Ne­ be suresi ayetler 1 4- 1 6, Rahman 5 ve 7. ayetler. ( 1 6 1 ) Hayrettin Zerikli, el-A'lam, c. 5/1 96. ( 1 62) a-Dr.Cevat Ali, "el-Mufassal fi Tarihi'I Arap Kab­ le'l islam" c. 6/463-469 b-ibni Esir, Üsdü'l Gabe, c. 4/384, no: 4299 c-Mes'udi, Müruc'ü Zeheb, c. 1 /55 d-Askalani, ..eı-isabe . . ... c. 9/21 5-1 9, no:7373 e-Cahız, "el-Beyan ve Tebyin", c. 1 /308-309

i Asri-I Cahili. Baştan sona kadar bu şairlerden bah­ sediyor.

rrL.efiKli, el-A'lam,

c-Esfehani, Eğani, c. 1 5/65, Hunsa başlığı altında.

( 1 59) Buhari, Menakıb-i Ensar, bab 26/3841 ve Edep, bab 6 1 47. Müslim, Şiir başlığı altında no: 2255

(1 36) Maide 1 1 6-1 1 7

( 1 42)

b-Tabresi Mecmeu'l Beyan, c. 9/26 1 , Rahman sure­ si ayet 31 -45 açıklamasında.

f-Haraiti Muhammed b. Cafer(h.327.ö). "Hevatilü'l Cinan", hadis no: 1 8, s.62-64, Kuss b. Saide başlığı altında. g-Taberani, Mucem-i Kebir, c. 1 2189, no: 1 2561 ( 1 63) a-Taberani, Mucem-i Kebir, c. 25/230-232, no: 22 . b-ibni Hacer Askalani, isabe, c. 9/2 1 5, no:7373 c-Beyhakı , Delail-i Nübüwe, c. 21101 .. . d-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c. 3/299. . .

( 1 64) a-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c. 3/3 1 3 b-Beyhakı, Delail-I NÜbüwe, c.2I1 04 ( 1 65) a-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c. 3/3 1 3 b-Beyhakı, Delail-I NÜbüwe, c.2I 1 04 c-Alusi, Büluğü-I Ereb, c. 21244 ( 1 66) Alusi, Büluğu'l Ereb, c. 1 /264-270 ibni Hbaib, Muhabber, s. 263-268 ( 1 67) Zirikli, el-A:lam, c. 3/60 ( 1 68) a-Cevat Ali, el-Mufassal, c. 6/469-470 b-ibni Hişam, Siyer, c. 1 /258-261 c-ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-I Dımaşk, c. 1 9/498 d-Esfehani, Eğani, 3/85 ( 1 69) Dr. Cevad Ali, el-Mufassal, c. 4175 ( 1 70) Burhanettin Delv, "Ceziretü-I Arap Kable'l is­ lam", tek cilt, 840 sayfa, 2004'te Darü-I Farabi mat­ baası/Beyrut'ta basılmıştır. Muhammed'in Hira'da Zeyd'den Arapça öğrendiği bilgisini bu yazar burada işlemiştir. ( 1 7 1 ) a-Esfehani, Eğani, c. 3/85, Zeyd b. Amr başlı­ ğı altında b-ibni Ebi Asım, Ahad ve'l Mesani, c. 2177, no: 1 45 c-ibni asakir, Tarih-ü Medinet-ü Dımaşk, c. 1 9/514, Zeyd b. Amr başlığı altında. d-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c. 3/329, Zeyd b. Amr bölümünde. ( 1 72) Ebu Hayyan Endülüsi, Bahru-I muhit, Tekvir suresi, c. 8/425 ( 1 73)

Buhari, Menakıb-i Ensar, bab 24, no: 3828

( 1 74) Naziat sures 29 ve 32. ayetler ( 1 75) a-Kurtubi, Camiu Ahkami'l Kur'an, Naziat sure­ si ayetler 29-33, c. 1 9/204-205. Tenad kelimesi Kur'an'da Mümin suresi 32. ayetinde geçiyor. Besse kelimesi­ nin geçti yer de Bakara suresi 1 64. ayet b-ibni Hişam, Sire, c.1 /260 ( 1 76) Siyer-i ibni Hişam c. 1 /253. ( 1 77) Sair kelimesinin Kur'an'da geçtiği yerler: Hac suresi ayet 4, Lokman ayet 2 1 , Sebe 1 2, Fatır 6, Şu­ ra 7, Mülk 5 ve 1 0 , Nisa 1 0 ve 55, isra 97, Furkan 1 1 , Ahzab 64, Fetih 1 3, insan 4 , inşikak 1 2 ve Kamer 24,47 ( 1 78) Sad suresi ayet. Şehristani, el-Mi/el ve Nihai, c.2/590 ( 1 79) ibni Hişam, sire, 1 /257 ( 1 80) Cevat Ali, el-Mufassal fi tarihi-I arap, c. 6/46970 ( 1 8 1 ) a-Cevat Ali, el-Mufassal, c. 6/475 b-ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, c. 1 9/504 c-ibni Sad da bunu Hz. Muhammed'in peygamber­ lik işaretleri başlığı altında almıştır. ( 1 82) a-Müslim, Cenaiz, bab 36, hadis no: 976 b-Ebu Davud, Cenaiz, no: 3234 c-ibni Mace, Cenaiz bölümü, bab 48, no: 1 572 ( 1 83)

a-Buhari, Zebaih bölümü, bab 1 6/5499.

b-Ahmet b. Hanbel, Müsned, Sait b. Zeyd hadisleri

kısmında, no: 1 648 ve Abdullah b. Ömer hadisleri kısmında, no: 5369, 5631 ve 6 1 1 0.

·

.

..

c-Heysemi, Mec'meü Zevaid, c . 9/694,no:1 6 1 79.

suresinde geçiyor

278.

doTaberani, Mucem-i Kebir, c. 1 / 1 52, no: 350 ve

(212) Saffat suresi, 1 39-1 46. ayetler

e-Nesai, Sünen-i KÜbra, Menakıb bölümü, bab 1 3,

(213) ibni Asakir, Tarih'ü Medinet-i Dımaşk, c. 9/255287, no: 8 1 1

(230) a-Ümeyye divanı, tahkik eden dr Şücey' Cemil Cübeyli s. 1 08,1 1 7 .

5/87, no: 4663

no: 8 1 32, c. 7/324

( 1 84) a-Esfehani, el-Eğani, c. 1 4/1 3, Husayın b. Ha­ mam başlığı altında. b-Zirikli, el-A'lam, c. 21262 (1 85) a-M. Sait Aşmavi, Halafetü-I islamiye, s. 63, 2 1 . dipnot b-EI-Ehram gazetesi, 9 Mayıs 1 998 (1 86) Bilinmeyen Yönleriyle Kur'an adlı yapıtım. ( 1 87) ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c. 3/283-288 (1 88) Müslim, Şiir bölümü, no:

2255

(1 89) Dr.Cevat Ali, "el-Mufassal fi Tarihi'I Arap Kable'l islam", c. 6/478-500 (1 90) Dr. Cevad Ali, Mufassal, c. 6/482 ( 1 9 1 ) Suyuti, Dürrü'l mensur, A'raf suresi ayet 1 75, c.6/675 ( 1 92) ibni Kesir, el-Bidaye ve Nihaye, c. 3/274 (1 93) Şuara suresi 224. ( 1 94) AI-i imran, ayet 1 85

(214) Araf suresi 24 (215) ibnil Cevzi, el-Muntazam, hicri 2. yılı olayları bölümünde, c.3/ 1 42-1 55.

boMakdisi, el-Bed-ü ve Tarih, c. 3/4 1 , 3/62 ve ve 65, Peygamberler başlığı altında c-Yakut Hamevi, Mucemü-I Büldan, c. 3/201 d-Suyuti, Dürrü'l Mensur, c. 1 21479, Saffat suresi 1 46. ayet açıklamasında.

(216) Ümeyye divanı, tahkik eden dr Şücey' Cemil Cübeyli s. 1 00, Rad suresi ayet 2 ve Lokman suresi ayet 1 0.

(23 1 ) Kehf suresi 86. ayet, Lüveys Şeyho, Divan-ü Şuarai-n-Nasraniyet-i kablel islam, 1 /237

(21 7) Ümeyye divanı, tahkik eden dr Şücey' Cemil Cübeyli s. 1 02. Hamim kelimesinin Kur'an'da geçtiği yerler:

Buhari, Bedü-I hakli bab 4/3 1 99, Tefsir, Yasin, bab 1 /4802,4803, Tevhid, bab 22/7424. Ebu Davud, Hu­ ruf, bab 34/4002, Müslim, iman bab 721159

En'am suresi 70, Yunus suresi 4, Hac 1 9, Saffat, 67, Sad 57, Gafir 1 8,72, Fussilet 34, Duhan 46,48, Rah­ man

(232) ibni Kesir, Bidaye- Nihaye, 4/366

44, Vakıa 42, 54 ve 93, Hakka 35, Mearic 1 0, Mu­ hammed 15 ve Nebe suresi 25.Zekkum kelimesinin Kur'an'da geçtiği yerler: Saffat suresi 62, Duhan su­ resi 43 ve Vakıa suresi 52. Kur'an'da cehennemIikIe­ re zincirler vurulacak anlamındaki ayetlerde iki eşan­ lam lı kelimeler kullanılmıştır: Eğlal kelimesi: : A'raf 1 57, Ra'd 5, Sebe 33, Gafir 7 1 , Yasin 8, insan 4. Bir de Selasil kelimesi: insan suresi 4 ve Gafir suresi 7 1 .

(233) Hakka suresi ayet 1 7, Bağdadi, Hazanetü-I edep, c. 1 /247. Burada Askalani'nin isabe adlı kita­ bından alıntı var (234) a-Suyuti, Dürrü'l mensur, c. 1 4/672, Hakka su­ resi ayet 1 7 b-Taberi tefsiri, Hakka suresi, ayet 1 7, c. 23/229 (235) Dr. Abdulhafiz Satli, Divan'ü Ümeyye b. Ebi Salt, s. 387. Rad suresi 19 ve Zümer 9, En'am 50 (236) Dr. Cevat Ali, el-Müfassal, c.6/484. Cevat Ali bunları Alusi tefsirinden, Tarihü'l Hamis ve Tabre­ si'den alıntı yaparak anlatıyor

(1 95) Alusi, Ruhu-I Maani tefsiri, A'raf 1 75, c. 9/1 1 3

Zincirlerin boyu 70 arşındır diyen ayet: Hakka sure­ si, ayet 32

(1 96) Mes'udi, "Müruc'ü Zeheb", c . 1 /56

(21 8) ibnil Cevzi, el-Muntazam c.3/150

(237) a-Buhari, Menakıb-I Ensar, bab 25/384 1 , Edep, bab 90/61 47 ve Rikak bab 29/6489.

(1 97) Dr. Cevad Ali, Mufassal, c. 6/482

(219) ibni-I Cevzi, el-muntazam fi tarihi-I müluk, c.3/152

b-Müslim, Şiir bölümü, no: 2256. Burada farklı birkaç rivayet geçiyor.

(220) a-Muhammed suresi ayet 15 ve Zuhruf suresi ayet 7 1 .

(238) a-ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c. 3/277

(1 98) ibni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, c. 3/274-278 ( 1 99) Dr. Cevat Ali, el-Mufassal fi tarihi'I Arap kable'l islam, c. 6/478-496 Kur'an'da bulunan yabancı kelimelerle ilgili "Bilinme­ yen Yönleriyle Kur'an" adlı kitabımda bağımsız bir başlı k açmıştım. Oraya bakılabilir. (200) Alusi, Ruhul Beyan, A'raf suresi, ayet 1 75, c. 9/1 1 3 (201 ) Ümeyye b. Ebi Salt Divanı , tahkik eden d r Şü­ cey' Cemil CÜbeyli, s.1 01 , (202) a-Zemahşeri, EI-keşşaf, Kehf suresi ayet 9, c. 3/566 b-Alusi, tefsir-ü ruhi' i Beyan Kehf suresi ayet 9, c. 1 5/209 (203) alDivan'ü Ümeyye b. Ebi Salt, tahkik eden dr Şücey' Cemil Cübeyli, Dar'ü Sadır matbaası/Bey­ ruV1998 b)Divan'ü Ümeyye b. Ebi Salt, derleyen Dr. Abdulha­ fiz Satli, Şam üniversitesi Edebiyat bölümü öğrt. Üyesi. (204) Halebi, insanü'l uyun, c. 1 /4. Hz. Muham­ med'in nesebi(soyu) başlığı altında. . (205) Halebi, insanu'l uyun, 1 . cildin hemen başında, Hz. Muhammed'in soyu başlığı altında. (206) ibni Düreyd, iştikak, s. 303 (207) Taberi tefsiri, Bakara suresi ayet 1 02 ve Nisa suresi 87-90, c.7/281 geçiyor bu şiirler (208) Buhari, Menakıb, bab 26, no: 384 1 , Edep, bab 90,no: 6 1 47

b-ibni'l Cevzi, el-muntazam, c.3/1 5. ve ictimau'l Cu­ yuşi'l islamiye, s. 477 c-Ümeyye divanı , tahkik eden dr Şücey' Cemil CÜ­ beyli s. 1 03 ve 1 21 . . . Ümeyye şiirleriyle Kur'an ayetleri arasında n e kadar benzerlik vardır diye merak eden varsa, bu konuda hem Ümeyye'nin şiir divan i var ona müracaat edebi­ lir, hem de ibni-I Cevzi'in el-Kamil ile ictimau-I Cüyu­ şi'l islamiye adlı eserlerine bakabilir. Tabii ki ibni Ke­ sir, ibni Asakir ve başka da birçok tarihçi bunları işle­ miştir; ancak sözü edilen yerlerde -nerdeyse- tüm düşünceleri bir arada toplanmıştır (221 ) ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i Dımaşk, c.9/282 (222) Nur suresi ayet 35, ibni Kayyim el-Cevziyye, ictimau'l Cuyuşi'l islamiyye, s. 477-479 (223) Ra'd suresi ayet 1 3. (224) Ümeyye divanı , tahki k eden dr Şücey' Cemil Cübeyli s.79 (225) Meryem suresi ayet 61 , Alusi, Ruhü'l Beyan tefsiri, Meryem suresi 6 1 . ayetin açıklama kısmında, c.9/1 1 3 bunları anlatıyor. (226) 1 7- 1 8. ayetler, (227) Kur'an'da geçen yabancı kelimelerle ilgili "Bi­ linmeyen Yönleriyle Kur'an" adlı kitabımda bir bölüm açmıştım, oraya bakılabilir. S. 264-296

b-Ebu Naim Esbehani, Marifet-ü Sahabe, Dahr b. Harb(Ebu Süfyan) başlığı altında, no: 1 467 c-Cevat Ali, el-müfassal fi tarihi-I arap, c.6/487 (239) Teğabün suresi, ayet 7 (240) Şura suresi, ayet 7. (241 ) Alusi, Büluğü'l Ereb, c. 21253. Ümeyye'nin Di­ vanından naklen . . (242) Alus, Büluğu'l Ereb, c. 3/1 1 7 (243) Arif Tekin, Kur'an'ın Kökeni, s. 2 1 , Müslim, Şiir bölümü, no: 2257 (244) a)Amir b. Ceşm b. Hübeyb b) Abd'ü Tabiğe b. Sa'leb c) Allaf b. Şihap Temimi d) el-Mültemis b. Ümeyye el-Kenani e) Züheyr b. Ebi Selma f) Halit b. Sinan b. Gays el-Absi g) Rabi' b. Rabia. h) Abit b. Ebras Esedij)Tübbeu'l Yemani

i) Abdullah

Kudai.

j) Tarafa b. Abd k) Kusey b. Kilab ve daha sayamadığım birçok kişi.

(228) Ümeyye divanı, tah ki k eden dr Şücey' Cem ii Cübeyli s. 1 1 9

(245) Kadriye Yalvaç, Mebrure Tosun, Sümer, Babil, Asur kanunları ve Ammi Şaduga fermanı, s. 1 8

(21 0) Hud suresi 44. ayet. Ümeyye divanı , s . 1 1 7

(229) Kehf suresi, 3 1 , Hac suresi 23, Fatır suresi 33, Mutaffifin suresi 23,35, Duhan suresi 53 ve insan su­ resi 21 .

(246) ibni Sad el-Gamıdi, "Akidet-ü hatm-i nübüwe­ ti bi'n- Nübüweti' i M uhammediyye, doktora tezi, s. 1 73- 1 95.

(21 1 ) Ümeyye divanı, tahkik eden d r Şücey' Cemil Cübeyli s. 1 21 . Aynı şeyler Kur'an'da en çok Rahman

Ümeyye divanı, tahkik eden dr Şücey' Cemil Cü bey­ ii s. 1 22. Arif Tekin, Bilinmeyen Yönleriyle Kur'an, s.

(247) a- Suyuti, Dürü-I mensur, Kureyş suresi, c. 1 5/674 b- ibni Aşur tefsiri Tehrir ve Tenvir, Kureyş

(209) Ümeyye Divanı, tahkik eden dr Şücey' Cemil Cübeyli s. 1 1 1

suresi, c. 30/558-559 c- Fahrettin Razi, Telsir-i Kebir, Kureyş suresi, c. 321107 d- ibni Manzur, Lisanu'l Ae­ ap, c.9/9, "ELF" maddesinde anlatıyor.

(248) Kurtubi telsiri, masında.

(249) Kureyş suresi,

c. 20/204, Kureyş suresi açıkla­

(250) a-

ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye c. 3/457 b- ib­ ni Hişam, Sire, c . 1 /1 54 c- Taberi, Tehzib-I Asar, Cüz'ül melkud, s. 1 7

(251) a-

ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye c.3/460 b- ibni Esir, el-Kamil, c. 1 /570 c- ibni Hişam, sire, c.1 / 1 55 d­ Taberi, Tehzibü-I asar, Cüz'ül melkud, s. 2 1

(252) a) ibni Hişam, Sire, c. 1/1 54 b) Beyhaki, SÜ­ nen-i Kübra, Fey' ve ganimet bölümü, bab 62, c.6/596, no: 1 3080, c) Buhari, Edebü-I mülred, no: 56 d) Ahmet b. Hanbel, Müsned, Abdurrahman b. Avf hadisleri, no: 1 655 ve 1 676 e) ibni Hiban, 1 0/214, no: 4374 i) Hakim, Müstedrek, Mekatib, c. 21239, bab 1212870 g) Taberi, Tehzibü-I asar, Cüz'ül melkud, s. 21 h) http://library.islamweb.neVhadith/hadithServi­ ces.php?type;2&cid;1477&sid;4461 . Bu adreste 67 yerde geçtiği belirtiliyor. (253) Heddadi, el-Kur'an'ü da'vetün Nasraniyye, s. 97, A. Razzak Nevfel'den naklen. ibni Asakir, Tarih-ü Medinet-i 38/332-338

Dı maşk, c.

(255)

a-Buhari: B.Vahiy, bab 3/3, Ehadis-i Enbiya bab 22/3392 ve Tabir, bab 1 /6982 b-Sahih-i Müslim, iman bölümü bab 73, no; 1 60

(256)

Ebu Musa el-Hariri, Bahsü'n li neş'eti-I islam,

(257)

Ebu Musa el-Hariri, Bahsü'n li neş'eti-I islam,

s. 1 6 s.20

(258) a-Ali b. Nayil eş-Şühud, el-Mülassal li-r-Reddi ala şebehati A'dail islam, c. 1 01148. b-Ebu Musa el­ Hariri, Bahsü'n li neş'etH islam, s. 52 (259) Yunus

(274) Buhari: Sulh bölümü, bab 6/2698-99. Megazi bölümü, bab 4214251 ve Cizye kısmı, bab

suresi ayet 94

(260)

Ebu Musa el-Hariri, Bahsü'n li neş'eti-I islam, s. 51 -52

(275) Nahl suresi ayet 1 03

"Metalibü-I Aliye" 1 9 cill. Tahkik eden Muhammed b. Zalir, Darü-I Asime matbaası/ Suudi/2000

(276) Furkan suresi ayetler 4-7 (277) a-Taberi telsiri, Nahl suresi ayet 1 03, c. 1 4/364-369. b-Suyuti, Dürrü'l Mensur, Nahl suresi ayet 1 03, c. 9/1 1 5- 1 1 8 c-ibni Kesir telsiri, Nahl 1 03, c. 4/406

(278) Nisaburi, Garibü-I Kur'an, Nahl suresi ayet 1 03, c. 4/307 (279) Bilinmeyen Yönleriyle Kur'an. (280) Buhari, B.Vahiy, bab 3/3, Telsir bölümü, ikra suresi no: 4953 ve Tabir bölümü, bab 1 /6982 (281 ) Ahmet b. Hanbel, Müsned, Ayşe hadisleri, no: 26486 (282) a- ibni Kesir, Telsirinde Alak suresi c.5/436, Bi­ daye Nihaye c. 4/5, Vahiy bölümünde. b- Ebu Avane, Müsned, c. 1 / 1 03, bab 28/328. hadis. c- A.Razzak, Musannal, c. 5/323, no: 971 9 d- Beyhakı , Delalil-i Nübüvve, c. 21140 e- ibni Hibban, c.1/2 1 9, no: 33 1ibni Hacer Askalani, Fethu'l Bari Şerh-ü Sahihi-I Bu­ hari, c. 1 /62 Bedü-I vahiy bölümü.

(263) Abd Avn

cahiliyyi 1 /326

er-Revdan, Mevsuat-ü Şuarai-I asri-I

(285) a-Buhari, Teheccüd namazı kısmında, bab 411 1 25 ve Telsir, Duha bölümünde no: 4950-51 b-Sa­ hih-i Müslim, Cihat bölümü, bab 39, no: 1 797 (286) ibni Abdilberr, istiab, Sel ma başlığı altında, no: 1 01 4. (287) Rahman suresi 56, 70 ve 74. ayetler, Nur su­ resi 1 1 -20. ayetler, Ahzab 28'den 35'e kadar. Tahrim, 5. ayel. Ayrıca 36 ve 53. ayetler. Nebe suresi 32-34 ve Tebbet suresi.

Kaynaklar

(269) Cevad Ali, el- Mulassal, c. 5/604, Maide sure­ si ayet 38 Mesela hırsızlık yapanın eli kesilirdi. Örne­ ğin; Vabisa b. Halit, Avf b. Übeyd, Mirar, Hıyar b. Adiy, Ubeydullah b. Osman, Müdrik b. Avf, Melih b. Şüreyh, Mükis b. Kays'ın sağ elleri, hırsızlık yüzün­ den kesilmişti. Bunlardan 3'ü aynı ailedendi. ikisi ise baba-oğul idi. Muhammed bu geleneği de resmileş­ tirip Kur'an'da işledi: H ı rsızlık eden erkek ve kadının, yaptıklarına karşılık Allah'tan bir ceza olarak ellerini kesin! Anlamında ayet indirdi (270) Bilinmeyen Yönleriyle Kur'an adlı çalışmam. (271 ) Tirmizi, Kıraat bölümü, bab 1 1 /2944 :272) Dairetü-I Mearili'l islami, c. 26/8 1 67

"Sahih-i Buhari" 4 cilt, Dar'ü ibni Kesir/BeyruV 2002 Burhanettin Delv/Delu, "Ceziretü-I arap kable'l islam", tek cilt, 840 say1a, 2004'te Darü-I Farabi/Lübnan matbaası/Beyrut'ta basılmıştır. Dr. Abdulhaliz Sat1i, "Divan'ü Ümeyye b. Ebi Salt" tek cilt, Teavüniye mat­ baası , Şam/2000

"Feydu'l Kadir şerh'ü Camii-s- Sağir" 6 cilt, Daru'l Marile matbaası , 1 977/Beyrut

Ahmet b. Hanbel((h.241 .ö) "Müsned", yadl1 989

Beyt-ü

Elkar-i

Devliye

matbaası/Ri­

"Büluğü'l Ereb li Marileti Ahvali'l Arap", 3 cill. Tahkik eden Muhammed Behçet Eseri, Darü'l küttabi'IMıs­ ri/Mısır Abd Avn er-Revdan, ' "Mevsuat-ü Şuarai-I Asri-I cahiliyyi", Üsame matbaa­ sl/Ürdün/2001 Acluni(h. 1 1 62.ö) cill.

Mektebetü-I

KudsilKahi­

Beyt-ü

elkar-i

"Kitabü-I Heyevan" 8 cill. Tahkik eden Abdüsselam Muhammed Harun, Mustala-I babil Halebi matbaa­ sl/Mısırl1 967 "Beyan ve Tebyin" 4 cill.Tahkik eden Abdusselam Muhammed Harun, mektebetü-I Hancı matbaa­ sl11 998/Mısır

"el-Mülassal li Tarihi'I Arap Kable'l islam" 10 cill. Bağ­ dat üniversitesi yayınl/1 993 Ebu Avane Yakup b. ishak "Müsned" 5 cill. Tahkik eden Eymen b. Aril Dımaşki, Daru'l Marile, BeyruV1 998 Ebu Davud, Süleyman b. Eş'as Cicistan( h. 275.ö) "Sünen-i Ebu Davud", Beyt'ü Elkar-i Devliye, Ri­ yadltarihsiz

"EI-Celis-ü Salih el-Kali", 4 cill. Tahkik eden Dr. Mu­ hammed Mursi el- Huli, Alemü-I kütüp matbaası/Bey­ ruV1 993 Ebu Hayan Endulusi (h .745.ö) "Bahru'l Muhit", 8 cill. Tahkik eden komisyon. Daru'l kütübi'l ilmiye, BeyruV 1 993 Ebu Ya'li Mevsıli Ahmet b. AIi(h307.ö), "Müsned-ü Ebi Ya'li" 16 cill. Tahkik eden HSAN Se­ lim Esed, Darü21 me'mun Ii-I türas, 1 989/Beyrut Esbehani. Ebu Naim( h. 430.ö)

Ahmet b. Hanbel((h.241 .ö) "Müsned". yad/1 989

Cahız Ebu Osman Amr b. Bahr(h.255.ö)

Ebu Ferec b. Zekeriyya el-Ceriri(h. 390.ö)

Alusi Mahmut Şükrü Bağdadi(1 924.ö)

"Keşlü-I Hala" 2 re/h . 1 351

Divan'ü Ümeyye b. Ebi Salt, Tahkik eden Dr. Şücey' Cemil Cübeyli, Dar'ü Sadır matbaasl/BeyruV1 998

Cevad AIi(ö . 1 987.m)

Abdurraul el-Menavi(h.1 031 .ö)

"el-Musannal", 12 cill.Tahkik eden Habiburrahman, Meclisü-I ilmiye matbaası , Pakistanl1 983

(268) Halil Abdulkerim, Fetret-ü Tekvin, s. 99-107

Buhari Muhammed b. ismail(h.256.ö)

(284) Suyuti, Dürrü'l Mensur, Duha suresi C. 1 5/483

(265) Halil Abdulkerim, Fetret-ü Tekvin, s. 99-1 1 9

21302

"Delail-i Nübüvve", 7 cill. Tahkik eden Dr A. Mut'i, Da­ rü'l kütübi'l ilmiye/BeyruV1 988

Daremi Osman b. Sait(h280.ö)

Abdurrazzak San'ani(h.21 1 .ö)

(267) a-ibni Hişam, Siret, c . 1 /271 b-Taberi Tarihi, c.

Beyhaki Ebubekir Ahmet b. Hüseyin(h.458.ö)

"Er-Reddd-ü Alel Cehmiyye", Tahkik eden Bedrü-I Bedir, Dar-ü Selefiyye matbaası Küvey1/1 985

(264) Halil A.Kerim. Fetret-ü Tekvin Fi Hayat-ü Sadı­ ki-I Emin, s. 9 ve 84-85

(266) a- Dr. Cevat Ali, el-Mulassal l i tarihi'I Arap kab­ le'l islam, c.6/500-503. b- Tirmizi, Rüya bölümü, bab 10, no: 2288 c- Alusi, Buluğü'l Ereb, c.2/269

Bağdadi Abdulkadir b. Ömer(h.1 093.ö) "Hazanetü-I Edeb", 13 cilt. Tahkik eden Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetü-I hancl/Kahire/1 997

(283) Duha suresi, 1 -3, Dr Taha Hüseyin, Fi'ş-Şi'ri-I cahiliy, s.82

(26 1 ) EI-Hariri, Bahsü'n li neş'eti-I islam, s. 1 2 (262) Halil A.Kerim. Fetret-ü Tekvin Fi Hayat-i Sadı­ ki-I Emin, s.84

Askalani ibni Hacer Ahmet b. Ali(h.852.ö) "Fethu'l Bari Şerh-ü Sahihi'l Buhari" 1 7 cill. Tahkik eden Abdurrahman b. Nasır, Darü-I Tayyibe matbaa­ sl/ Riyad/2005 "Eı-isabe li Temyiz-i Sahabe" 1 4+2 cilt lihrist, tahkik eden komisyon, Hacer matbaasl/Kahire/2008

1 9/3184

ayetler 1 -4

(254)

(273) Buhari, Megazi bölümü, Kaza umresi başlığı altında bab 4214251

Devliye

matbaası/Ri­

"Delaii-i Nübüvve", 2 cill. Tahkik eden Muhammed Revas ve Abdulberr, Darü Nelais matbaası, Beyrut 1 986

imiiııii1tii1iıl,fiAi r-

_ w ________

"Marifet-ü Sahabe", 7 cil!. Tahkik eden Adil b. Yusuf Azazi, Dar'ü Vatan matbaasıl Rıyad 1 998 Esfehani Ebu'l Ferec Ali b. Hüseyin(h.356.ö),

Mustafa Ceha(1 942- 1 992),

dide, BeyruVTarihsiz ibni Hibban(h.354.ö)

"Mihnetü-I akli fi'l islam" Kitap 1 982'de Lübnan'da

"el-Eğani" 24 cil!. Tahkik komisyon. Dar'ü Sadır mat­ baasl/BeyruV 2008

Sahih-i ibni Hibban bi tertib-i ibni Belban(739.ö). 1 8 cil!. Tahkik eden Şuayıp Arnavı!, Risale matbaa­ sl/BeyruVTarihsiz

Haddadi Yusuf Düre( 1 9 1 3-1 979),

ibni Hişam(h.21 3.ö)

"el-Kur'an'ü Da'vetü'n Nasraniyye" , 2. baskı. Bulisi­ ye matbaası/BeyruV1 986,

"Siret-i Nebi", 4 cil!. Tahkik eden Ömer A.Selam Ted­ müri, Daru'l kitabi'I Arabi, BeyruV1 990

Hakim Ebu Abdiilah Nisaburi(h.403.ö)

ibni Kesir imaduddin ismail(h.774.ö)

"EI-Müstedrek-ü ala's- sahihayn", 5 cil!. Tah . Musta­ fa b. Ebi Nasr, Darü-I kütübi-I ilmiye/BeyruVtarihsiz.

"el-Bidaye ve'l Nihaye" 20 cil!. Tahkik eden dr Abdul­ lah b. Abdülmuhsin, Hecer matbaasl , Kahire/1 997

Halebi Burhanettin(h.1 044.ö)

"Tefsirü-I Kur'an-il Azim", 8 cil!. Tahkik esen Sami b. Muhammed, Dar-ü Tayyibe matbaasl/Suudil 1 999

"insanu'l Uyun", 3 cilt, Dar'ü Nevadir matbaası , Bey­ ruV201 3 Halil Abdulkerim(1 930-2002) "Fetret-ü Tekvin Fi Hayati-i Sadiki-I Emin" tek cil!. Dar-ü Mısri-I Mahrusa/Mısır/2004

ibni Sad(h.230.ö) Dar-ü

ihya matbaası ,

"Bahsün fi Neş'eti-I islam" BeyrıV1979

"Mec'mu'l Fetava" 37 cil!. Tahkik eden Enver Baz ve Amir Cezzar, Derü'l Vefa matbaası , Mısır/2005

Heysemi Nurettin Ali b. Ebibekir(h.807.ö) "Keşfu'l Estar an Zevaidi-I Bezar" 4 cil!. Tahkik eden Habibürrahman A'zami, Müesseset-ü Risalel Bey­ ruV1984 "Beğiyyet-ü Raid fi tahkik-i Mec'mei Zevaid", 9 cil!. Tahkik eden Abdullah Muhammed Derviş, Darü-I fikir matbaasl/BeyruV 1 994 Hindl Alauddin el-Müttekl(h.975.ö) "Kenzü-I Ummal fi Süneni-I Akval-i ve'l Ef'al" 18 cil!. Tahkik edenler: Bekri Hayan ve Safve Saka, Risale matbaası/BeyruV1985

"Ahad ve'l Mesani", 6 cil!. Tahkik Basım Faysaı, Dar'ü Raye matbaası 1 991 /Riyad ibnü'l Esir Ali b. Muhammed Cezeri(h.630.ö) "Üsdü-I Gabe" 8 cil!. Komisyon, Darü-I kütübi-I ilmi­ ye/BeyruV ibni Habib Ebu Cafer(h.245.ö) "Muhabber", Tahkik eden Dr. Stiter, Daru-I Afaki-I Ce-

"Nihayetü-I Ereb Fi fünuni-I Edeb' 33 cil!. Tahkik edenler Dr Yusuf Tavil ve Ali Muhammed Haşim, Da­ rü-I kütübi-I ilmiye matbaası , BeyruV2004 Suyuti Celalettin(h.9 1 1 .ö) "Dürrü'l Mensur" 1 7 cil!. Tahkik eden Abdullah b. Ab­

Şehristani

Ebu'l

Feth Muhammed b. Abdulkerim

"Garibü-I Hadis" 3 cil!. Tahkşk eden Süleyman b. ib­ rahim, Ümmü'l Kurra üniversitesi yayını, 1 985/Mek­ ke

Taberani Ebu'l Kasım b. Ahmet Süleyman(h.360.ö)

imam Müzi Cemalettin Ebu'l Haccac Yusuf(h.742.ö)

dulmecit Selefi, ibni Teymiyye matbaası Kahirel

"Tehzibü-I Kemal" 35 cil!. Tahkik eden Dr. Beşşar Av­ vad Maruf, Risale matbaası BeyruV1 992

Sumer, Babil, Asur kanunları ve Ammi Şaduqa fer­ man ı , Türk Tarih kurumu yayını 1 989/Ankara Kurtubi Ebu Abdiilah Muhammed b. Ahmet(h.671 .ö)

Ebu

Mehna ve Ali Hasan Faur, Daru'l Marife/BeyruV 1 993

"el-Mucemü'l Kebir" 25 cil!. Tahkik eden Hamdi Ab­

"Mucem-i Evsat", 1 O cil!. Tahkik edenler Ebu Muaz ve Ebu Fadl, Darü-I Haremeyn matbaasıl Kahirel 1 995

Kadriye Yalvaç, Mebrure Tosun,

"el-Ehadisü-I Muhtare" 1 3 cil!. Tahkik eden A.Melik b. Abdullah, Dar'ü Hader matbaası/BeyruV2001

ibni Ebi Asım(h.287.ö)

ruV 1 996

"el-Milel'ü ve'l Nihai", 2 cilt.Tahkik edenler: Emir Ali

ibni Asakir Ali b. Hasan(h.571 .ö)

"Kitabü-I iştikak", tahki k Abdusselam Muhammed Harun, Daru'l Ceyl, BeyruV1 991

eden Zekeriya Umeyrat, Darü-I kütübi-I ilmiyye/Bey­

ibrahim b. ishak el-Harbi(h.285.ö)

Makdisi Diyaüddin med(h.643.ö)

ibni Düreyd Ebubekir Muhammed b. Hasan(h.32 1 .ö)

Nisaburi Nizamettin Hasan b. Muhammed(h.850.ö),

Ebubekir Ahmet(h.548.ö)

"EI-istiab fi marifeti-I Ashab", 2 cil!. Darü-I fikir mat­ baası, BeyruV2006

"el-Muntazam'ü fi Tarihi-I Müluk" 19 cil!. Tahkik eden­ ler Muhammed Abdulkadir Ata ve Musatafa Abdulka­ dir Ata, Darü-I kütübi-I ilmiye, BeyruV1992

"Fedail-i Sahabe", Dar'ü kütübi-I ilmiye, BeyruV1 984

"Celis-ü Salih el-Kafi", 4 cil!. Tahkik eden Dr. Osman Abbas, Alemü-I kütüp matbaasıl BeyruV1 987

"el-Cami'ü li Ahkami-I Kur'an" 24 cil!. Tahkik eden Ab­ dullah b. Abdilmuhsin, Risale matbaası/BeyruV2006

ibnil Cevzi Ebu'l Ferec A.Rahman b. Ali(h.597.ö)

seset-ü Risale, BeyruV2001

dulmuhsin, Hecer matbaası/Mısır/2003

ibni Zekeriya Nehrevani el-Cerirl(h.390.ö)

ibni Abdilberr Nümeri(h463.ö)

"Tarih'ü Medinet-i Dımaşk" 80 cil!. Tahkik eden Mu­ hibbüddin Ebu Sait, Daru'l fikir, 1 995/Beyrut

Abdilmuhsin, Şuayıp Arnavut ve Hasan Şelbi, Mües­

Nüveyri Şehabettin Ahmet b. Abdulvahhap(h.533.ö)

ibni Seyyid-i Nas Ya'meri(h.734.ö)

ibni Teymiyye Takiyyüddin Ahmet Harani(h.728.ö)

"EI-A'lam", 8 cil!. Darü'l ilim li'1 melayin, Beyrut 2002

Nesai Ahmet b. Şuayıp(h.303.ö)

"Garibü-I Kur'an ve regaibü-I türkan" 6 cil!. Tahkik

"Tabakat-i Kübra" 8 cil!. 1 9967beyrut

Hariri Ebu'l Abbas(Asri)

Hayrettin Zirikli(1 976. ö)

"Sahih-i Müslim", Tahkik eden Muhammed Fuad Ab­

"Sünen-ül Kübra", 12 cil!. Tahkik eden Abdullah b.

"Uyun-ul Eser" 2 cil!. Tahkik edenler Muhammed'ğl iyd ve Muhittin, ibni Kesir matbaasl/Beyrut

"Şerh-ü Divani Antere", 242 sayfa. Darü-I kitabi-I Ara­ bi/BeyruV1 992

Müslim Ebu'l Hüseyin(h.261 .ö)

dulbaki,Daru'1 kütübi'l ilmiye/BeyruV 1 991

"el-Cüzürü Tarihiye li şeraiti-I islamiye", birinci baskı , Sina yayı nevi/Kahire/1 990

Hatib-i Tebrizi(h.502.ö)

basılır ve yasaklanır.

Abdiilah

Muham­

Makdisi Mutahhir b. Tahir(h.4. asırda yaşamış) "el-Bed'ü ve Tarih" 6 cil!. Mektebet-ü Sekafet-i Dini­ ye/M ısır/tarihsiz Menavi Muhammed A.Rauf(h1 031 .ö) "Feydü-I Kadir", 6 cil!. Darü-I Marife matbaadı , Bey­ ruV1972 Mes'udi Ebu'l Hasan Ali b. Hüseyin(h.346.ö) "Müruc'ü Zeheb" 4 cilt , tahkik eden Kemal Hasan, Mektebetü'l Asriyye/BeyruV2005 Muhammed Sait Aşmavi(201 3.ö) "EI-Halafetü-I islamiye", Sina yayınevi/Mısır/1 992 Muhibbüddin Taberi(h.694.ö) "Zehairu'l Ukba Fi Menakıb-i Zevi'l Kurba". Mektebe­ tü-I kudsiyye, kahire h. 1 356 "Riyad-ü Nadre fi Menakıbi-I Aşere", tah ki k Muham­ med Bedrettin, M.Emin Hanci yayınevi Mısır/h . 1 327

Taberi Ebu Cafer Muhammed b. Cerir(h.31 0.ö) "Camiu'l Beyan an Te'vil-i Ayyi'l Kur'an". 25 cilt, tah­ kik eden dr. Abdullah b. Abdülmuhsin,Hecer matbaa­ .

sı/Kahire/2001

"Tarih-i Taberi", 11 cil!. Tahkik eden Muhammed Ebu­ I Fadi, Daru-I Maarif/Mısır/1 968

Teyalisi Süleyman b. Davud (h.204.ö) "Müsned-i Teyalisi" 4 cil!. Tahkik eden M. B. AbdiI­ muhsin, Hecer matbaasıl Kahire 1 999

Tirmizi Muhammed b. isa(h.279.ö) "Sünen-i Tirmizi", Mektebetü-I Mearif, Riyad!1 41 7

hicri

Yakubi Ahmet b. Yakub(h.292.ö) "Tarih'ü Yakubi" 3 cil!.Gara matbaası/Necef/1 358

hicri

Yakut b. Abdullah Hamevi(h.626.ö) "Mucemü'l büldan" 5 cil!. Dar'ü Sad ı r matbaası, Bey­ rut 1 993

Zehebi Şemsettin Muhammet b. Ahmet(h.748.ö) "Siyer-i A'lam-i Nübela" 29 cil!. Tahkik eden komis­ yon, Risale matbaasıl BeyruV1984

Zemahşeri Carullah Mahmut b. Ömer(h.538.ö) "EI-Keşşaf", 6 cil!. Tahkik edenler Adil Ahmet ve Ali, Mektebetü-I Abidin Mısır/1 998