PAG-USBONG NG BOURGEOISIE bourgeoisie - terminong ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga bayan sa medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Malaki ang pagkakaiba ng kanilang pamumuhay sa pamumuhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan Hindi nakatali ang mga kasapi ng uring ito sa mga panginoong may lupa Ang kanilang yaman ay hindi nanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puwersa ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker (nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagmamay-ari ng mga barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na kabilang sa kanila ang mga artisano na sa panahong ito ay maiuuri na sa mga manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan at pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilang kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang. Maiuugat ang English Revolution, American Revolution, at French Revolution sa pagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo, sa pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sa kalakalan at pagmamay-ari. Nagkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisie pagdating ng ika-19 na siglo. Nagkamit sila ng karapatang politikal, panrelihiyon, at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo. artisan - mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga kagamitang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang. naninirahan sa mga nabuong pamayanan Hindi sila nakadepende sa sistemang piyudal at binabayaran sila sa kanilang paggawa. MERKANTILISMO Ang pag-unlad ng isang bagong doktrinang ito ay nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state sa Europe. Nabuo ang prinsipyo upang itaguyod ang kaunlarang pang-ekonomiya at kapangyarihang politikal ng isang bansa. Bagama’t kadalasang ikinakategorya bilang patakarang pang-ekonomiya, ito ay isang sistema na ang pangunahing mga layunin ay politikal; ang magkaroon ng malaking kitang magbibigay-daan upang ang hari ay makapagpagawa ng mga
barko, mapondohan ang kaniyang hukbo, at magkaroon ng pamahalaang katatakutan at rerespetuhin ng buong daigdig. Ang doktrinang - ay sentral sa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa ay masusukat sa dami ng mahahalagang metal sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin, kung mas maraming ginto at pilak ang makukuha ng isang bansa, mas maraming pera ang malilikom nito bilang buwis. Nangangahulugan ito na mas magiging mayaman at makapangyarihan ang naturang bansa. Hango ang ideyang ito sa karanasan ng Spain na yumaman at naging makapangyarihan dahil sa mahahalagang metal na nanggaling sa mga kolonya nito sa South America at Central America. Gayundin, kinailangan nila ng mga kolonyang magkakaloob ng mga ginto at pilak. Ang isang bansang walang kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang kalakalan nito sa iba pang bansa. Kung titiyakin lamang ng pamahalaan na mas marami ang iniluluwas kaysa inaangkat, mas maraming ginto at pilak ang papasok sa bansa. Sa gayong paraan, mapananatili nito ang kalamangan sa balance ng kalakalan. nasyonalismong ekonomiko - Isang elemento ng merkantilismo na nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state. Ibig sabihin nito, kayang tustusan ng isang bansa ang sarili nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ng pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto, hindi na aasa ang bansa sa mga produktong dayuhan.
PAGTATATAG NG NATIONAL MONARCHY Malaki ang naitulong ng pagtatatag nito sa paglakas ng Europe. Matatandaan na sa panahon ng piyudalismo, walang sentralisadong pamahalaan. Mahina ang kapangyarihan ng hari. Ang naghahari ay ang mga noble na sila ring mga panginoong maylupa. Ang hari ay itinuturing lamang na pangunahing panginoong may lupa. Subalit nabago ang katayuan ng monarkiya sa tulong ng mga bourgeoisie. Ang hari na dating mahina ang kapangyarihan ay unti-unting namayagpag sa pamamagitan ng pagpapalawak ng teritoryo at pagbubuo ng matatag na sentralisadong pamahalaan. Humirang siya ng mga mamamayang nagpatupad ng batas at nagsagawa ng paglilitis at pagpaparusa sa korte ng palasyo. Bilang resulta, ang katapatan ng mamamayan ay lumipat mula sa panginoong maylupa tungo sa pamahalaan na may kakayahang protektahan sila. Handa silang magbayad ng buwis para sa proteksiyong ito. Sa pamamagitan ng buwis, nagkaroon ng pondo ang hari upang magbayad ng mga sundalo. Dahil dito, nakalaya ang hari mula sa proteksiyon na dating ibinibigay ng mga knight ng panginoong maylupa. Dahil ang katapatan ng mga sundalo ay nasa hari, maaari silang gamitin ng hari laban sa mga knight ng panginoong maylupa kung
kinakailangan. Bukod dito, maaari nang humirang ang hari ng mga edukadong diumanong gamitin sa layuning Kristiyano. May karapatan ang Papa na tanggalin sa hari mamamayan bilang kolektor ng buwis, hukom, sekretarya, at administrador. ang karapatang mamuno kung hindi tumupad ang hari sa kanyang obligasyong Kristiyano. Ang Investiture Controversy ay sumasalamin sa tunggalian ng interes ng Simbahan at pamahalaan kaugnay ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindi nagustuhan PAG-USBONG NG MGA NATION STATE ng Haring German na si Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII. Para kay Henry, ang Sa pagbabago sa konsepto ng monarkiya. naitatag na rin ang mga batayan ng relihiyong panatisismo ni Papa Gregory VII ay tuwirang nakaapekto sa mga kaugalian at mga nation-state sa Europe. Ang nation-state ay tumutukoy sa isang estado na usaping politikal sa Germany. Dahil dito, humingi ng tulong ss Henry IV sa mga obispong pinananahanan ng mga mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura, relihiyon, German na pababain na sa puwesto ang Papa. Bilang tugon, idineklara ng Papa na at kasaysayan. Dahil sa kanilang pagkakahalintulad na kultural, ang mga mamamayan ekskomulgado si Henry IV sa Simbahang Katoliko. Hiniling ng hari na alisin ang ay isang nagkakaisang lahi. Bukod sa pagiging nasyon, isa rin silang estado sapagkat ekskomulgasyon sa kaniya. Nang hindi ito gawin ng Papa, tumayo si Henry IV nang nananahan sila sa isang tiyak na teritoryo at may o kasarinlan. Isa silang nagkakaisang nakayapak sa labas ng palasyo ng Canossa sa hilagang Italya ng tatlong araw noong lahi na may katapatan sa kanilang bansa. 1077. Hiniling niya na alisin na ang parusang ekskomulgasyon. Mahalagang katangian ng nation-state sa panahong ito ang pagkakaroon ng Bagaman pinatawad din kalaunan ng Papa si Henry, ang nasabing insidente ay sentralisadong pamahalaan sa ilalim ng isang pambansang monarkiya na may lalong nagpatibay sa kapangyarihan ng Simbahan. Kalaunan, upang malutas ang kakayahan at kapangyarihan na magpatupad ng batas sa buong nasasakupan. May mga nasabing isyu, nagkaroon ng kompromiso sa pagitan ng Simbahan at ni Henry V. Ito ang bagong institusyon na umusbong bunga ng pagiging nation-state. Isa rito ang pagkabuo tinatawag na Concordat of Worms noong 1122 na kumilala sa dalawang tungkulin ng ng isang hukbo ng mga propesyunal na sundalo na tapat sa hari. Obispo bilang liderespiritwal ng Simbahan at panginoong maylupa. Kinilala nito ang Tungkulin ng hukbo na palawigin ang teritoryo at kapangyarihan ng monarkiya Simbahan bilang isang nagsasariling institusyon na pinamumunuan ng Papa na hindi kahit mangahulugan ito ng digmaan. Nagsimula rin ang institusyon ng burukrasya sa napapasailalim sa sinumang hari. mga opisyal o kawani na may kasanayan para patakbuhin ang pamahalaan ayon sa kautusan ng monarkiya. Kabilang sa katungkulan ng mga opisya at kawani ang Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle pangongolekta ng buwis, pagpapatupad ng batas, at pagkakaloob ng hustisya. Ages. Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng Dahil sa makapangyarihan ang mga nation-state, nagpakita ng ibayong lakas paguugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay ang Europe. Nabuo sa Europe ang mga bagong institusyong pampolitika, panlipunan, at kaya niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang pang-ekonomiya. Ang paglakas ng Europe ay nagbigay-daan din sa pagpapalawak nito naging papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang ng impluwensiya. Naganap ito sa panghihimasok at pananakop ng mga Europeong imahen ng Europe bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano – ang Republica nation-state sa Asya, America, at nang kinalaunan, sa Africa. Christiana na pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa. Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay lumakas. Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan, umusbong ang mga lungsod PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPE Habang nababawasan ang katapatan ng ordinaryong mamamayan sa mga at kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang kapangyarihan ng Simbahan. Ang mga panginoong maylupa, nakikita naman nila ang Simbahan bilang bagong sentro ng salik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng Europe at sa kaganapan sa mga susunod debosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay tinuligsa ang pang-aabuso ng mga hari na na panahon. naging dahilan upang lalong lumakas ang kapangyarihan ng Papa. Sa pagsapit ng 1073, naging mas makapangyarihan ang Simbahan nang itakda PAG-USBONG NG RENAISSANCE ni Papa Gregory VII na ang lipunan ay bahagi ng kaayusang banal na napapasailalim sa Sa pagtatapos ng Middle Ages sa huling bahagi ng ika-14 na siglo, isinilang ang batas ng Diyos. Bilang pinakamataas na lider-espiritwal at tagapagmana ng Simbahang Renaissance. Ang Renaissance ay nangangahulugang “muling pagsilang” o rebirth. Katoliko mula kay San Pedro, ang Papa ang may pinakamataas na kapangyarihan sa Maaari itong ilarawan sa dalawang paraan. Una, bilang kilusang kultural o intelektuwal pananampalataya at doktrina. Kaugnay nito, ang lahat ng Obispo ay dapat na na nagtangkang ibalik ang kagandahan ng sinaunang kulturang Greek at Roman sa mapasailalim sa kanya, gayundin ang mga hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang pamamagitan ng pag-aaral sa panitikan at kultura ng mga nasabing sibilisasyon.
Ikalawa, bilang panahon ng transisyon mula sa Middle Ages tungo sa Modern Period o Modernong Panahon. Dahil sa pag-unlad sa agrikultura bunga ng mga pagbabago sa kagamitan at pamamaraan sa pagtatanim, umunlad ang produksiyon sa Europe noong Middle Ages. Humantong ito sa paglaki ng populasyon at pagdami ng pangangailangan ng mga mamamayan na natugunan naman ng maunlad na kalakalan. Ang mga lungsod-estado sa hilagang Italy ay nakinabang sa kalakalang ito. Noong ika-11 hanggang ika-12 siglo, umunlad ang mga ito bilang sentrong pangkalakalan at pananalapi sa Europe. Monopolisado rin ng hilagang Italy ang kalakalan sa pagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga lungsod-estadong umusbong ay ang Milan, Florence, Venice, Mantua, Ferrara, Padua, Bologna, at Genoa. Ang yaman ng mga lungsod-estado na ito ay hindi nakasalalay sa lupa kundi sa kalakalan at industriya. Sa katunayan, kung nangangailangan ng pera ang Papa, hari, o panginoong maylupa, nanghihiram sila sa mga mangangalakal at banker ng mga lungsod-estado na ito. Ang mga Medici sa Florence ay halimbawa ng isang pamilya ng mangangalakal at banker.
BAKIT SA ITALY? Itinuturing na isa sa maraming dahilan kung bakit naging tunay na sinilangan ng Renaissance ang Italy, ay magandang lokasyon nito. Dahil dito, nagkaroon ng pagkakataon ang mga lungsod dito na makipagkalakalan sa Kanlurang Asya at Europe. Italy ang pinagmulan ng kadakilaan ng sinaunang Rome at higit na may kaugnayan ang Italyano sa mga Romano kaysa Pagtataguyod ng mga maharlikang angkan sa mga taong mahusay sa sining at masigasig sa pag-aaral. Mahalagang papel ang ginampanan ng mga unibersidad sa Italy, naitaguyod at napanatiling buhay ang kulturang klasikal at ang mga teolohiya at pilosopiyang kaalaman ng kabihasnang Griyego at Romano
Ang mga iskolar na nanguna sa pagaaral sa klasikal na sibilisasyon ng Greece at Rome ay tinawag na humanist o humanista, mula sa salitang Italian na nangangahulugang “guro ng humanidades, partikular ng wikang Latin.” Pinag-aaralan sa Humanities o Humanidades ang wikang Latin at Greek, Komposisyon, Retorika, Kasaysayan, at Pilosopiya, at maging ang Matematika at Musika. Sa pag-aaral ng mga ito, napagtanto ng mga humanista na dapat gawing modelo ang mga klasikal na ideyang matatagpuan sa mga asignaturang ito MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBA’T IBANG LARANGAN Sa Larangan ng Sining at Panitikan 1. Francesco Petrarch (1304-1374). Ang “Ama ng Humanismo”. Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano ang “Songbook,” isang koleksiyon ng mga sonata ng pagibig sa pinakakamahal niyang si Laura. 2. Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan ni Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang piyesa ay ang “Decameron”, isang tanyag na koleksyon na nagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay 3. William Shakespeare (1564-1616) Ang “Makata ng mga Makata.” Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I. Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony at Cleopatra at Scarlet. 4. Desiderious Erasmus (c.1466-1536). “Prinsipe ng mga Humanista.” May-akda ng “In Praise of Folly” kung saan tinuligsa niya ang hindi mabuting gawa ng mga pari at mga karaniwang tao. 5. Nicollo Machievelli (1469-1527). Isang diplomatikong manunulat na taga Florence, Italia. May-akda ng “The Prince.” Napapaloob sa aklat na ito ang dalawang prinsipyo: “Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.” “Wasto ang nilikha ng lakas.” 6. Miguel de Cervantes (1547-1616). Sa larangan ng panitikan, isinulat niya ang nobelang “Don Quixote de la Mancha,” aklat na kumukutya at ginagawang katawatawa sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong Medieval Period.
ANG MGA HUMANISTA Sa pagtatapos ng Middle Ages, nagkaroon ng bagong kapangyarihan ang mga hari samantalang ang kapangyarihan naman ng Simbahan ay sinimulang tuligsain. Ang mga digmaan, epidemya, at suliraning pang-ekonomiya ay tuluyan nang nagwakas. Sa Larangan ng Pinta at PintorSining Nagbigay-daan ang mga kaganapang ito sa pagsilang ng bagong pananaw na dulot ng 1. Michelangelo Bounarotti (1475-1564). Ang pinakasikat na iskultor ng interes sa pag-aaral ng sinaunang Greece at Rome, ang humanismo. Renaissance, ang una niyang obra maestra ay ang estatwa ni David. Sa Ang humanismo ay isang kilusang intelektuwal noong Renaissance na paanyaya ni Papa Julius II ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng Greece at Batikano ang kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng Rome sa pag-aaral dahil naglalaman ito ng lahat ng aral na dapat matutuhan upang sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at pinakabantog niyang magkaroon ng isang moral at epektibong buhay. likha ang La Pieta, isang estatwa ni Kristo pagkatapos ng Kaniyang Krusipiksyon.
2. Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi makakalimutang obra maestra niyang “Huling Hapunan” (The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang henyong maraming nalalaman sa iba’t ibang larangan. Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto, iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at pilosoper. 3. Raphael Santi (1483-1520). “Ganap na Pintor”, “Perpektong Pintor”. Pinakamahusay na pintor ng Renaissance. Kilala sa pagkakatugma at balanse o proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa kaniyang tanyag na gawa ang Obra Maestrang “Sistine Madonna”, “Madonna and the Child” at “Alba Madonna.” Agham sa Panahon ng Renaissance 1. Nicolas Copernicus (1473-1543). Inilahad ni Nicolas ang Teoryang Heliocentric; “Sa pag-ikot ng daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta, umiikot ito sa paligid ng araw.” Pinasungalingan ng teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding tinangkilik ng simbahan. 2. Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng kaniyang na imbentong teleskopyo para mapatotohanan ang Teoryang Copernican. 3. Sir Isaac Newton (1642-1727). Ang higante ng siyentipikong Renaissance. Sang-ayon sa kaniyang “Batas ng Universal Gravitation,” ang bawat planeta ay may kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at siyang dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang paginog. Ipinaliwanag niya na ang grabitasyong ito ang dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang bagay na inihagis pataas. Tinatayang ang pag-usbong ng Renaissance ay hindi natatapos sa panahon na kung saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus ito ay nagpapatuloy magpakailanman hangga’t ang tao ay naghahanap at naghahangad ng kasagutan sa kaniyang mga tanong. Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung saan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang panahon patungo sa Modernong Panahon. Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance ay nagbigay daan sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at maunlad na mga pag-aaral, pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito ay nagbigay daan rin sa pag-usbong ng Rebolusyong Intelektuwal at malawak na kaalaman sa daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at pagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan.
ANG KABABAIHAN SA RENAISSANCE Sa panahon ng Renaissance, iilang kababaihan lamang ang tinanggap sa mga unibersidad o pinayagang magsanay ng kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman, hindi ito naging hadlang upang makilala ang ilang kababaihan at ang kanilang ambag sa Renaissance. Halimbawa ay si Isotta Nogarola ng Verona na may akda ng Dialogue on Adam and Eve (1451) at Oration on the Life of St. Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyang kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung teolohikal. Nariyan din si Laura Cereta mula sa Brescia na bago mamatay sa gulang na 30 ay isinulong ang isang makabuluhang pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko para sa kababaihan. Sa pagsulat ng tula, mahahalagang personalidad ng Renaissance sina Veronica Franco mula sa Venice at si Vittoria Colonna mula sa Rome. Sa larangan ng pagpipinta, nariyan sina Sofonisba Anguissola mula Cremona na may likha ng Self-Portrait (1554) at si Artemisia Gentileschi, anak ni Orazio, na nagpinta ng Judith and Her Maidservant with the Head of Holoferness (1625) at Self-Portrait as the Allegory of Painting (1630). Ang Repormasyon Ang katawagan sa mga kaganapan na yumanig sa kakristyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 na dantaon na humantong sa pagkakahati ng simbahang Kristiyano. Dito nagsimula ang paghihiwalay ng mga Protestante sa simbahang Katoliko Romano, gayunpaman hindi nagpabaya ang mga Katoliko Romano, sinimulan nila ang pagbabago sa sariling relihiyon nang hindi binabago ang kanilang doktrina. Martin Luther, Ama ng Protestanteng Paghihimagsik Ipinanganak si Luther noong Nobyembre 10, 1483, sa Eisleben Germany. Ang kaniyang ama, si Hans Luther ay isang magsasaka na naging minero ng tanso, samantalang ang ina niyang si Margareth Linderman ay mula sa isang pamilyang kabilang sa gitnang uri. Isang mongheng Augustinian at naging Propesor ng Teolohiya sa Unibersidad ng Wittenberg ang nabagabag at nagsimulang magduda nang mabasa niya ang kaibahan ng katuruan ng simbahan sa katuruan ng Bibliya tungkol sa kaligtasan….” Ang pagpapawalang sala ng Diyos sa mga tao ay nagsisimula sa pananampalataya, at naging ganap sa pamamagitan ng pananampalataya” (Roman 1:17). Ang pag-aalinlangan at pagdududa ni Martin Luther sa bisa at kapangyarihan ng mga relikya ay kaniyang napatunayan sa pagdalaw niya sa Rome noong 1571. Nagpasiklab ng galit ni Luther ang kasuklam-suklam na gawain ng simbahan, ang pagbenta ng indulhensiya, kapirasong papel na nagsasaad at nagpalabas na ang grasya ng Diyos na maaaring ipagbili at bilhin para sa kapatawaran at kaligtasan ng tao.
Ang hindi pagsang-ayon ni Luther sa patakaran ng simbahan tungkol sa pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng simbahan, noong ika-31 ng Oktubre, 1517 ang kaniyang “Siyamnapu’t limang Proposisyon” (Ninetyfive theses). Kumalat sa iba’t ibang bayan ng Alemanya ang kapangyarihan ni Luther. Noong taong 1529, nagbigay ang mga sumusuportang estado at bayang Aleman ng isang “protestasyon”- ang pinagmulan ng salitang “Protestante” (ang mga sumasalungat sa mga mamamayang Katoliko) sa emperador ng Banal na Imperyong Romano na nananawagan sa pagwawakas sa paghihimagsik ng simbahan. Pagkatapos ng ilang taong alitan ng Protestante at Katoliko Romano na hanggang humantong sa digmaan, tinapos ni Charles V ang panrelihiyong digmaan sa pamamagitan ng paglagda sa “Kapayapaang Augsburg” noong 1555. Nasasaad sa kasunduan na kilalanin ang kapangyarihan ng mga hari o namumuno na malayang pumili ng relihiyon ang kanilang nasasakupan.
Malaki ang pagbabagong naganap sa Simbahang Katoliko noong ika-14 hanggang 17 dantaon, kung saan maraming mga gawi at turo ng simbahan ang tinuligsa ng mga repormista partikular sa imoralidad at pagmamalabis ng simbahan. Naging tanyag ang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng Himagsikang Protestante” na siyang namuno sa paglaban sa mga depekto ng simbahan. Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain ang Simbahang Katoliko kundi upang maging bukas ang simbahan sa mga pagbabago o reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng mga kawani ng simbahan ang pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society of Jesus na naglalayong pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko. Ang walang tigil na iringan sa pagitan ng Simbahang Katoliko at Protestante, at patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at adhikain ay nagdulot ng sumusunod na epekto: nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa Europe kung saan ang hilaga ay naging mga Protestante samantalang ang timog naman ay nanatiling Katoliko; sa kadahilanang maraming mga turo ng Simbahang Katoliko na iba sa aral ni Kristo, at iba pang pagmamalabis ng mga pari, marami ang humiwalay sa Simbahang Katoliko at nagtatag ng mga sekta ng Protestante tulad ng Calvinism, Lutheranism, Methodist, Anglican, Presbyterian at iba. gumawa ng aksiyon ang Simbahang Katoliko hinggil sa mga suliraning pangrelibhiyon na kanilang hinarap upang muling mapanumbalik ang dating tiwala ng mga tagasunod nito at pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko. Ang ilan sa mga repormang kanilang mga ginawa ay ang pagpapawalang bisa ng seremonya na tumutukoy sa pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng simbahan; at ang pagbabawal sapagtatalaga ng mga hari o karaniwang pinuno sa simbahan; ang taliwas na ideya ng dalawang malaking relihiyon sa Europe (Katoliko at Protestante) ay nagbunga sa mahabang panahon ng digmaang panrelihiyon. at ang panghuli ay ang pagpapanumbalik na espiritwal sa Kristiyanismo, ang pagpapalaganap ng Bibliya at ang doktrina ng kaligtasan ng Bibliya. Ang kaligtasan ay makakamit hindi sa pagsapi sa simbahan kundi ang pagtanggap at pagtitiwala kay Kristo.
KONTRA-REPORMASYON Bago nagsimula ang Repormasyong Protestante, nagsikap ang mga pinunong Katoliko na maituwid ang mga maling pamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory VII (1037-1085), lalong kilala sa una niyang pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng tatlong pagbabago sa Simbahan. 1. Pagbabawal sa mga pari na magasawa upang malayo sa suliranin ng pamilya at nang mailaan ang sarili sa buong paglilingkod sa Diyos. 2. Pag-aalis ng simony. 3. Pagbabawal sa mga tauhan na tumanggap ng pagtatalaga sa anumang tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari o pinuno. Upang harapin ang hamon ng Protestantismo, isang malakas na kilusan ang sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang paunlarin ang Simbahang Katoliko. Tinawag ang kilusang ito na Catholic Reformation o Counter-Reformation. Isinagawa ito ng Konseho ng Trent, Inquisition at ng mga Samahan ng mga Heswita (Society of Jesus). Nagtagumpay ang mga Heswita sa pagbawi sa Bohemia, Hungary, Poland at timog Germany para sa Simbahang Katoliko. Sila ang naging makapangyarihang lakas ng Katolisismo sa kanlurang Europe. Nagtatag sila ng mga paaralan at naging dalubhasa bilang mga guro. Pinilit din nilang magkaroon ng malaking kaugnayan sa politika ng UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN Europe. Naging tagapayo sila at katapatang-loob ng mga hari at reyna ng mga kahariang Nagsimula noong ika-15 siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o Katoliko. Nagtamo sila ng matataas na karangalan sa pamamagitan ng kanilang nagawa bilang mga iskolar at mga siyentista. Sa panahon nina Haring Ferdinand at Reyna paghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang eksplorasyon ay Isabella ipinatupad ang Inquisition laban sa mga erehe at Hudyo at nakidigma sa mga nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang itinuturing na motibo para sa kolonyalismong Muslim ng Granada. Maging ang Simbahan ay sumailalim sa trono ng hari at reyna. dulot ng eksplorasyon: (1) paghahanap ng kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo; (3) paghahangad ng katanyagan at karangalan. Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon
Ang ika-15 hanggang ika-17 siglo ang unang yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluwensiya, o pagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaari itong tuwiran o di-tuwirang pananakop. Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa malalawak na karagatan noong ika-15 siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad ng pagiging mausisa na dulot ng Renaissance, pagsuporta ng mga monarkiya sa mga manlalakbay, at pagkatuklas at pagpapaunlad sa mga instrumentong pangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming pagsubok ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon ay nagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig. Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang mga karagatan ay maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyong Europeo. MGA MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagama’t ang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa mga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na The Travels of Marco Polo (circa 1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala, itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay sa Asya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta sa hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa panahong ito ay kontrolado ng mga Musim. Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na ito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng dalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay ng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin. Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain - ang Portugal at Spain. Nanguna ang Portugal sa mga bansang Europeo dahil kay Prinsipe Henry the Navigator na naging inspirasyon ng mga manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang naganyaya sa mga dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng paglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, ang makatuklas ng mga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos at ng Portugal. Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeo noong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unang pinakamalaking imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito ang nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas
ng mga lupain. Sa panig ng mga Español, nagsimula ito noong 1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinand ng Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng mga dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghahari rin nasupil ang mga Muslim sa Granada at nagwakas ang Reconquista. Sa ika-17 siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa hilagang Europe, Great Britain, France at Netherlands. Ang mga ito ang nagbigay-lakas sa mga Europeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga produktong galing sa Silangan. Ang Paghahanap ng Spices Mula noong ika-13 siglo ay naging depende na ang Europe sa spices na matatagpuan sa Asya lalong lalo na sa India Ang ilan sa mga spices na may malaking demand para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon, at nutmeg. Ang spices ay ginagamit nila bilang pampalasa sa kanilang mga pagkain at upang mapreserba ang mga karne. Ginagamit din nila ito para sa kanilang mga pabango, kosmetiks at medisina. Ang kalakalan ng spices sa Europe at Asya ay kontrolado ng mga Muslim at ng mga taga-Venice, Italy. Ang mga mangangalakal na Tsino at Indian ay nagbibili ng spices sa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga panindang ito sa mga mangangalakal na taga-Venice. Malaking kita ang inaakyat ng ganitong uri ng kalakalan sa mga mangangalakal na Arabe at Venetian. Dahil sa pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay naghangad ang mga Europeong mangangalakal na direktong magkaroon ng kalakalan sa Asya sa mga spices na kailangan nila. Ang panlupang kalakalan ay di na garantisadong protektado dahil sa mga pananambang na ginagawa ng mga Mongol kaya mas minabuti ng mga Europeo na gamitin ang katubigan. Hindi lamang ang kita sa kalakalan ang naglunsad sa kanilang mga eksplorasyon kundi ang pagkokonberto rin ng mga katutubo sa relihiyong Katolisismo. Napag-alaman nila na ang relihiyong Islam ay patuloy na lumalaganap sa Asya kaya kailangan na ito’y hadlangan. Ang eksplorasyon ay bunga ng mga malikhaing kaisipan na naikintal ng Renaissance sa mga Europeo na lumabas sa kanilang mga lugar at tumuklas ng iba pang mga lugar. Ang mga eksplorasyon na ito ay nagbigay wakas din sa isolasyon ng Europe at naging preparasyon sa paghahangad ng ibang lupain para maging bahagi ng kanilang mga teritoryo. Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sa panggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sa pagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat na Portuges hanggang sa Kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin ang rutang katubigan patungo sa Asya.
Noong Agosto 1488 natagpuan ni Bartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ng Africa na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias ay nagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot sa Africa. Samantalang noong 1497 ay apat (4) na sasakyang pandagat ang naglakbay na pinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabing ekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa Africa upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India. Dito natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusay na seda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges sa kanilang bansa. Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktang pakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya gaanong nagtagumpay dito. Sa bansang Portugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kaniya ay nalaman ng mga Portuges ang yaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan. Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang kaniyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot niya ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng Espanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang sibilisasyon sa Asya. Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala 305 ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre na mga isla. Si Prinsipe Henry, anak ng Haring Juan ng Portugal, ang naging pangunahing tagapagtaguyod ng mga paglalayag sa pamamagitan ng pagaanyaya ng mga mandaragat, tagagawa ng mapa, matematisyan at astrologo na mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyang pangalan ang katawagang Ang Nabigador. Sa kaniyang mga itinaguyod na paglalakbay ay nakarating ito sa Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng Cape Verde. Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang kaniyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot niya ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang Si Prinsipe Henry, anak ng Haring Juan ng Portugal, ang naging pangunahing tagapagtaguyod ng mga paglalayag sa pamamagitan ng pagaanyaya ng mga mandaragat, tagagawa ng mapa, matematisyan at astrologo na mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyang pangalan ang katawagang Ang Nabigador. Sa kaniyang mga itinaguyod na paglalakbay ay nakarating ito sa Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng GamaCuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng Espanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang sibilisasyon sa Asya. Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang
pinamunuan bago siya mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan. Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre na mga isla.
pangkalakalan ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang New Amsterdam. Ito ngayon ay kilala bilang New York City. Kung ihahambing sa pananakop ng mga Dutch sa America, mas nagtagal ang kanilang kapangyarihan sa Asya dahil sa pagkakatatag ng Dutch East India Company o Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) noong 1602. Ang mga daungan nito ang nagbigay ng proteksiyon sa monopolyo ng mga Dutch sa paminta at iba pang rekado.
Si Henry Hudson, sa kaniya ipinangalan ang Ilog ng Hudson sa Manhattan, USA Nagtatag din ng pamayanan sa Africa ang mga Dutch sa pamamagitan ng mga Boers; mga magsasakang nanirahan sa may Cape of Good Hope. Nguni’t nang ika-17 siglo, humina ang kapangyarihang pangkomersiyo ng mga Dutch at ito’y pinalitan ng Paghahati ng Mundo Dahil sa lumalalang paligsahan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon ng Inglatera bilang pinakamalakas na imperyong pangkatubigan ng Europe Portugal at Spain ay humingi sila ng tulong sa Papa sa Rome upang mamagitan sa kanilang mga paglalabanan. Noong 1493 ay gumuhit ng line of demarcation ang Papa, Kahalagahan ng mga Paglalayag at Pagtuklas ng mga Lupain isang di nakikitang linya mula sa gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola hanggang sa Nagbunga ng pagbabago ng mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas at paglalayag Timugang Pola. Ipinaliliwanag nito na lahat ng mga matatagpuang kalupaan at katubigan noong ika-15 at ika-16 na siglo. Nawala sa dating kinalalagyan ang Italy sa kalakalan na sa Kanlurang bahagi ng linya ay para sa Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay para kaniyang pinamunuan sa Medieval Period. Naging sentro ng kalakalan ang mga naman sa Portugal. pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic mula sa Spain, Portugal, France, Flanders, Si Pope Alexander VI ang naglabas ng papal bull na naghahati sa lupaing Netherlands at England. Sa pagkakatuklas ng mga lupain, higit na dumagsa ang mga maaaring tuklasin ng Portugal kalakal at spices na nagmula sa Asia. Sa North America, kape, ginto at pilak; sa South at Spain Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang America, asukal at molasses; at sa Kanlurang Indies, indigo. pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta sa Ang mga produktong ito ang nagpalawak sa paglaganap ng mga salaping ginto kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa at pilak na galing sa Mexico, Peru at Chile. Ito ang nagpasimula ng pagtatatag ng mga kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa bangko. Sa dami ng mga salapi ng mga mangangalakal, kinailangan nilang may pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang line paglagyan ng kanilang salaping barya. Kaya ang salaping papel ang kanilang ginamit at of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong panahong iyon ipinakilala sa mga mangangalakal. Ang salapi ring ito ang nagbigay-daan sa pagtatatag ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng mundo na di pa ng kapitalismo, ang sistema kung saan mamumuhunan ng kaniyang salapi ang isang tao nararating ng mga taga-Europe. upang magkaroon ng tubo o interes. Sa Medieval Period, hindi alam ng mga tao ang pag-iipon ng salapi. Nasisiyahan na sila kung sapat ang kanilang kita sa kanilang pangangailangan. Ngunit Ang mga Dutch Sa pagpasok ng ika-17 siglo, napalitan ng mga Dutch ang mga Portuguese sa pag-unlad ng kalakalan, dumami ang kanilang salaping naipon. Hindi nila ito itinago. bilang pangunahing bansang kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang Moluccas mula sa Bagkus, ginamit nilang puhunan para higit na lumago ang kanilang salapi. Portugal at nagtatag ng bagong sistemang plantasyon kung saan ang mga lupain ay pinatamnan ng mga tanim na mabili sa pamilihan. Ang naging epekto nito ay sapilitang Epekto ng Unang Yugto ng Kolonisasyon paggawa na naging patakaran din ng mga Español sa Pilipinas. Maraming mahahalagang epekto ang unang yugto ng kolonisasyon. Nagkaroon din ng mga kolonya ang mga Dutch sa North America. 1. Ang mga eksplorasyon na pinangunahan ng mga Español at Portuguese ang Pinangunahan ito ng English na manlalayag na si Henry Hudson na naglakbay para sa nagbigay-daan sa malawakang pagkakatuklas sa mga lupaing hindi pa nagagalugad mga mangangalakal na Dutch. Napasok niya ang New York Bay noong 1609 at at mga sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rin ang nagpalakas ng ugnayan ng pinangalanan itong New Netherland. Noong 1624, isang trade outpost o himpilang Silangan at Kanluran.
2. Nakapukaw rin ng interes sa mga bagong pamamaraan at teknolohiya sa heograpiya at paglalayag ang mga eksplorasyon. 4. Sumigla ang paglaganap ng sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil sa kolonisasyon. 5. Nagdulot ng maraming suliranin ang kolonisasyon sa mga bansang sakop tulad ng pagkawala ng kasarinlan, paninikil ng mananakop atpagsasamantala sa likas na yaman ng mga bansang ito. 6. Nagkaroon ng pagbabago sa ecosystem sa daigdig na nagresulta sa pagpapalitan ng hayop halaman, sakit sa pagitan ng Old World at New World. Ang Rebolusyong Siyentipiko Hindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng Rebolusyong Siyentipiko. Sa halip, malaon na itong ginagamit ng mga Greek bilang scientia na nangangahulugang “kaalaman”. Subalit wala pang konsepto ng agham bilang isang disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista. Noong ika-15 siglo, ang pag-unawa ng mga Europeo tungkol sa mundo at sansinukob ay batay sa aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyunal na kahiwagaan ng sansinukob. Ang ika-16 at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko. Ito ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga ng kanilang pagmamasid sa sansinukob. Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng “bagong siyensiya”. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age of reason) upang magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong paglalarawan at redepinisyon ng lipunan. Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay nagpasimula ng kaniyang propesyong siyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong 1492. Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni Christopher Columbus sa Amerika. Sa panahong ito ay nagpasimula na si Copernicus ng mga pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala at tradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga ginawang pananaliksik nalaman niya na ang mga ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol sa Sansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog taliwas sa naunang paniniwala na ito ay patag at kapag narating ng isang manlalakbay ang dulo nito ay posible siyang mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa pag-ikot ng mundo sa sarili nitong aksis habang ito’y umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang
araw ang nasa sentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang sentro ng Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa katawagang Teoryang Heliocentric. Ang Teoryang Heliocentric Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga puna mula sa Simbahan at nangangahulugan ng persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa pamamagitan ng Inquisition. Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe) Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural scientist at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan ng matematika tungkol sa posibleng pag-ikot sa isang paribilog ng mga planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna ng kalawakan. Ito’ y tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw nguni’t mabilis ang kanilang paggalaw kung papalapit sa araw at mabagal kung ito’y palayo. Nagkaroon ng mga pagtatanong si Kepler sa mga pinuno sa academics at Simbahan ng panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya’y kabilang sa Kilusang nagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. Nguni’t ang kaniyang kontemporaryo na si Galileo Galilei na isang Italyano at Katoliko ay nagkaroon ng malaking oposisyon sa Simbahan Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kaniyang imbensiyong nteleskopyo at naging dahilan ng kaniyang pagdidiskubre sa kalawakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro ni Copernicus ay ginamit na dahilan upang siya’y mapailalim sa isang imbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sa kaniya ng Simbahan ay naging daan upang bawiin niya ang ibang resulta ng kaniyang ginawang mga pagaaral at di maging daan ng pagtitiwalag sa kaniya ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikong pagtuklas na naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika. Ang Panahon ng Enlightenment Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa iba’t ibang aspeto ng buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upang mapaunlad ang buhay ng tao sa larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa edukasyon. Tinawag itong Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nagsimula ito sa batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo. Bagama’t ang Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europe noong ika-18 siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. Ang Enlightenment ay binubuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula
sa mahabang panahon ng kawalan ng katuwiran at pamamayani ng pamahiin at bulag na paniniwala noong Middle Ages. Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mga modernong ideyang may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sa sining. Ang mga intelektuwal na ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mga intelektuwal na humikayat sa paggamit ng katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugpo sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa ang kawalan ng katarungan sa lipunan. Ang Makabagong Ideyang Pampolitika Naging daan ang mga pagbabago sa siyensya upang mapag-iisipan ng mga pilosopo at marurunong na kung ang mga sistematikong batas ay maaaring maging kasagutan sa paglikha ng sansinukob (universe) at kapaligiran, maaari ring maging gabay ang mga ito sa mga ugnayang political, pangkabuhayan at panlipunan. Inaakala nilang maipaliliwanag ang mga bagay-bagay sa tulong ng analitikong pangangatwiran. Tunay na malaki ang impluwensya ng siyentipikong pag-iisip sa teoryang pampulitika. Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes tukol sa Pamahalaan Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na Leviathan noong 1651 ay inilarawan niya ang isang lipunan na walang pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo sa magulong lipunan. Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isang kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan at maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan at poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan pa ng karapatang magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatwiran ang pamamalakad.
Sinasabi niya na ang tao ay maaaring sumira sa kaniyang kasunduan sa pinuno kung ang pamahalaan ay di na kayang pangalagaan at ibigay ang kaniyang mga natural na karapatan. Binigyang-diin din niya na kung ang tao ay gumamit ng pangangatuwiran ay makararating siya sa pagbubuo ng isang pamahalaang mabisang makikipag-ugnayan at tutulong sa kaniya. Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1689 sa pamamagitan ng lathalaing Two Treatises of Government. Ang kaniyang sulatin ay naging popular at nakaimpluwensiya sa kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng England, ang Kolonyang Amerikano. Ang ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano na lumaya sa pamumuno ng Great Britain. Ang Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni Thomas Jefferson ay naging mahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga Ingles ay halaw sa mga ideya ni Locke ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng pamahalaan. Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng politika ay ang Pranses na si Baron de Montesquieu na naniniwala sa ideya ng paghahati ng kapangyarihan sa isang pamahalaan. Hinati niya sa tatlong sangay ang pamahalaan: ang lehislatura na pangunahing gawain ay ang pagbubuo ng mga batas; ang ehekutibo na nagpapatupad ng batas at ang hukuman na tumatayong tagahatol. Si Voltaire o Francois Marie Arouet, sa tunay na buhay at isa ring Pranses ay nagsulat ng ilang mga lathalain laban sa Simbahan at Korteng Royal ng France. Ito ang naging dahilan ng kaniyang dalawang beses na pagkakabilanggo at nang lumaon siya ay napatapon sa Inglatera. Pinagpatuloy niya ang pagsusulat dito at patuloy niyang binigyan ng pagpapahalaga ang pilosopiya ni Francis Bacon at siyensiya ni Isaac Newton.
ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at industriya sa mga bansa sa Europe at sa United States. Ang transpormasyon na ito ay nakilala sa katawagang Rebolusyong Industriyal dahil pinalitan nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng mga bagong imbentong makinarya. Nagbigay ito ng malaking produksiyon sa mga bansa, karagdagang kita at pamilihan ng kanilang mga yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga siyudad at namasukan sa mga industriya upang kumita nang malaki.
Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke Isa pa sa kinilalang pilosopo sa England ay si John Locke na may parehong Ang Bagong Uri ng Rebolusyon paniniwala gaya ni Hobbes na kinakailangang magkaroon ng kasunduan sa pagitan ng Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbong makinarya sa isang pabrika ay bahagi mga tao at ng kanilang pinuno. Nguni’t naiiba siya sa paniniwala na ang tao sa kaniyang natural na kalikasan ay may karapatang mangatuwiran, may mataas na moral at ng tinatawag na Rebolusyong Industriyal. Ito ang panahon na kung saan ang mga tao ay nagpasimula nang gumamit ng mga makabagong kagamitan gaya ng makinarya sa mayroong mga natural na karapatan ukol sa buhay, kalayaan at pag-aari. kanilang produksiyon. Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga tao
sa dahilang naging mabilis ang kanilang produksiyon at ito’y lumaki. Naging daan ito Naging kilala ang pangalan nina Alexander Graham Bell bilang imbentor ng upang sila’y magkaroon ng malaking kita at napaunlad ang kanilang pamumuhay. unang telepono at ni Thomas Alva Edison na nagpakilala ng lakas ng elektrisidad upang Nagsimula ito noong 1760 na kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sa nang lumaon ay makatulong para ang isang buong komunidad ay maliwanagan nito at pansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa agrikultura patakbuhin pa ang mga makabago nilang kasangkapan. Si Samuel B. Morse naman ay pinakilala ang telegrapo na nakatulong para makapagpadala ng mga mensahe sa mga ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL kakilala, kaibigan at kamag-anakan sa ibang lugar. Ang Great Britain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming Ang Newcomen steam engine at Watt steam engine na naimbento noong 1705 uling at iron na naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya at at 1760 na nakatulong sa pag-pump ng tubig na ginamit para makapagsuplay ng tubig pabrika. Lumaganap ang kaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ng na magbibigay ng enerhiyang hydoelectric na nagpatakbo ng mga makinarya sa mga pagiging matatag ng kaniyang kalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan ang pabrika. kalakalang ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upang Ang Rebolusyong Industriyal ay nakatulong din sa pagbibigay ng maraming protektahan ang kanilang imperyo ng kalakal. oportunidad sa paghahanapbuhay sa mga tao. Noong taong 1760 ay pinasimulan ang pagbabago sa pagprodyus ng tela sa Maraming nagkaroon ng malaking puhunan at nagbago sa pamumuhay ng mga Great Britain. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko (domestic system) ang trabaho sa tao hanggang mabuo ang panggitnang uri ng mga tao sa lipunan. pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga tahanan. Ang namumuhunang mangangalakal ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa kanilang lugar hanggang EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO sa makabuo ng isang tapos na produkto na kaniya namang pinagbibili at pinatutubuan. Nagpabago sa pamumuhay ng tao ang industr iyalismo. Dumagsa sa lungsod Nguni’t ang halaga ng tela ay mahal dahil sa ganitong sistema nga ng pagbubuo na ang mga taong taga-probinsya. Nagdulot ito ng pagdami ng tao sa lungsod at naging matagal. Ang mayayaman lamang ang may oportunidad na magkaroon ng maraming squatter. Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang naging palaboy. Maging ang mga bata damit at ang paggamit ng kurtina at ilan pang gamit sa tahanan na gawa sa tela ay ay napilitang magtrabaho. Isa ito sa naging napakabigat na suliraning panlipunan at itinuturing na luho lamang ng panahong iyon. pangekonomiya. Nagdulot din ito ng hidwaang pampolitika. Gayundin ang pagkakaroon Dahil sa pag-iimbento ng maraming makinarya ay naging madali ang ng tinatawag na gitnang uri ng lipunan o middle class society. Nagbunga ito ng pagprodyus ng mga tela at mura na itong bilhin ng mga tao. Halimbawa ang makinang pagtatatag ng mga unyon ng mga manggagawa hanggang noong kalagitnaan ng ika-19 spinning jenny ay nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya nang mabilis at sa na siglo. maraming sisidlan. Ang dating ginagawa ng walong manggagawa ay maaari nang gawin Sa pag-unlad ng industriyalisasyon, higit pang nagsikap ang mga Kanluranin sa ng isang manggagawa sa tulong ng nabanggit na makinarya. pananakop ng mga kolonya. Ito ay dahil sa pangangailangan nila ng mga hilaw na Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli sangkap na maibibigay ng mga kolonya. Ito rin ang mga nagsisilbing pamilihan ng Whitney ang cotton gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto kanilang mga produkto. at iba pang mga materyal sa bulak na dati ay halos ginagawa ng 50 manggagawa bago maimbento ang cotton gin. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN nakatulong ito sa malaking produksiyon para sa paggawa ng tela sa United States. Ang Pananakop sa Makabagong Panahon Ang Paglago at Paglaki ng Rebolusyong Industriyal Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluraning bansa sa ibang lupain nang Ang pagkakaimbento sa steam engine ay naging daan para maragdagan ang pumalaot ang mga barkong Europeo. Isa-isang nanakop ng lupain ang Portugal, Spain, suplay ng enerhiya na magpapatakbo sa mga pabrika. Kaya mas marami pang mga Netherlands, France at Britain at nagtayo ng mga kolonya sa Asia at America. Ngunit sumunod na imbensiyon na ginawa ang tao na karaniwang gawa sa bakal gaya ng mga lahat ng mga imperyong ito ay bumagsak bago nagsimula ang ika-19 na siglo. Nawalan makinarya sa bukid, baril, sasakyang dumaraan sa mga riles. Nakatulong ito sa mabilis ng kolonya sa North America ang Netherlands at France. Matagumpay na nakapagalsa na pagdadala ng mga produkto sa iba’t ibang lugar at ugnayan sa pamamagitan ng laban sa pamahalaan ang 13 kolonya ng Britain sa America, ang Timog Canada at ang makabagong telekomunikasyon. pinakamagandang kolonya ng Spain at Portugal.
Nabuo ang mga makabagong imperyo noong ika-19 na siglo at sa unang bahagi ng ika-20 siglo, samantalang nagaganap ang ikalawang Rebolusyong Industriyal. Ang panahon mula noong 1871 hanggang sa nagsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig noong 1914 ay panahon nang mabilis na paglawak ng pagkakanluranin o Westernization ng ibang lupain. Dahilan, Uri at Lawak ng Pananakop Iba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuwiran ang pananakop sa paggamit ng manifest destiny at white man’s burden. Ayon sa doktrinang manifest destiny may karapatang ibigay ng Diyos ang United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ng Hilagang America. Paniniwala naman sa white man’s burden na tungkulin ng mga Europeo at ng kanilang mga inapo na panaigin ang kanilang maunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mga kolonyang kanilang sinakop. Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo. Iba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolonya, protectorate, concession o sphere of influence. Sa mga mananakop, pinakamalawak ang imperyo ng Britain. Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng ibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo. Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan kontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa. Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng ibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo. Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan kontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa.
pinakamalaking bahagi ng Congo basin sa pamumuno ng pinakatusong mangangalakal ng Europe, si Haring Leopoldo I. Pinaghatian ng France, Britain, Germany, Portugal at Italy ang ibang bahagi. Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga Bansa ng Europe Nahahati sa tatlong rehiyon ang kontinente ng Africa - ang hilagang bahagi na nakaharap sa Dagat Mediterranean, ang pinakagitnang bahagi ng tropiko o mainit na bahagi at ang malamig na bahagi sa may tiimog. Madaling marating mula sa Europe ang unang rehiyon sa pamamagitan ng Dagat Mediterranean. Ngunit matapos bumagsak ang imperyo ng Rome, nahiwalay ito sa Europe hindi lamang sa pamahalaan kundi maging sa relihiyon man. Islam ang naging malaganap sa hilagang Africa at naging mahigpit na kalaban ng Kristiyanismo sa Europe. Yumaman ang mga lungsod sa bahaging ito tulad ng Tunis at Algiers dahil sa pangungulimbat sa mga sasakyangdagat ng mga Europeo. Sa simula, interesado lamang ang mga Europeo sa kalakalan ng alipin. Ngunit sagana sa likas na yaman ang mga pook na ito tulad ng mga taniman ng ubas, mga punong citrus, butyl at pastulan ng hayop at magagandang panirahan ng mga Europeo. Pinaniniwalaang may mina ng bakal ang bundok ng Atlas sa Morocco. Kahina-hinayang na palagpasin ang ganitong mga pagkakataon at kayamanan para sa mga Europeo.
Imperyalismong Ingles sa Timog Asia Sa mga mananakop, hindi natinag ang imperyo ng Great Britain. Sa halip, lalo pang lumawak ito. Bagaman lumaya ang 13 kolonya sa America sa Rebolusyong Amerikano, nadagdagan naman ito sa ibang dako. Ang British East India Company ang naging lubhang makapangyarihan sa pamahalaan at dinala ang mga kaisipan, kaugalian, edukasyon at teknolohiya sa bansa. Hindi naglaon, inilipat ang kontrol ng kompanya sa pamahalaan ng imperyo noong huling bahagi ng 1800. Tinawag na “pinakamaningning Paggalugad at Pag-aagawan sa Gitnang Africa na hiyas” ng imperyo ang India. Sa Kasunduan sa Paris noong 1763 na nagwakas sa Hindi gaanong kilala ng mga Europeo ang Africa sapagkat mahirap marating Pitong Taong Digmaan ng France at Britain, nawalan ng teritoryo sa India ang France. ang kaloob-looban nito. Hindi maaasahan ang mga ilog dahil marami sa mga ito ang malalakas ang agos at lubhang mapanganib. Madilim ang gubat dito at maraming hayop Ang United States sa Paligsahan ng mga Bansang Mananakop na naglipana. Nagkaroon lamang ng kaalaman dito nang marating ito ng isang Hindi nagpahuli ang United States sa mga bansang industriyalisado. Bagaman misyonerong Ingles, si David Livingstone. marami sa Africa ang hindi sang-ayon sa pananakop ngmga teritoryo, napasali ito nang Noong 1854, ginalugad ni Livingstone ang Ilog Zambesi. Siya ang unang nakipagdigmaan ang United States laban sa Spain noong 1898. Ang tagumpay ng dayuhan na nakamasid sa magandang talon ng Victoria na ipinangalan sa reyna ng America laban sa Spain ay nagdulot ng pagsakop sa Guam, Puerto Rico at Pilipinas. England. Nakita rin niya ang lawa ng Nyasa at Tanganyika. Dito siya namatay dahil sa Ayon kay Pangulong William Mckinley, pinag-isipan pa niya kung ano ang nararapat sakit. gawin sa Pilipinas. Noong panahon ng katanyagan ng pananakop, ang paglaganap ng relihiyon, Nakuha ng United States ang Pilipinas at iba pang dating mga sakop ng Spain ang pambansang ambisyon at mga pangkabuhayang pangangailangan ang nagbunsod tulad ng Guam na naging himpilang-dagat patungo sa Silangan at ang Puerto Rico upang pag-agawan ang gitnang Africa. Sa loob ng 30 taon, ang dating hindi kilalang mga bilang himpilang-dagat sa Carribean. Matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig, pook ay naangkin lahat ng mga Kanluraning bansa. Nakuha ng Belgium noong 1885 ang nakuha rin nila ang dalawang teritoryo - ang Samoa na naging mahalagang himpilang-
dagat at ang Hawaii kung saan makikita ang Pearl Harbor, pinakatampok na baseng REBOLUSYONG PANGKAISIPAN pandagat ng United States sa Pacific. Tumutukoy ang rebolusyon sa mabilisang pagbabago ng isang institusyon o lipunan. Madalas na nagdudulot ito ng pansamantalang kaguluhan lalo’t higit sa mga Ang Protectorate at Iba pang Uri ng Kolonya taong nasanay sa isang tahimik at konserbatibong pamumuhay. Mahihina ang West Indies, Australia, New Zealand at mga bansa sa Central Isa sa mga bunga ng pamamaraang makaagham ang pagbabagong ginawa America at walang pagkakaisa ang mga ito upang maipagtanggol ang kanilang bansa. nito sa iba’t ibang aspeto ng buhay ng tao. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang Ang hukbo ng America ang nagsilbing tagapangalaga sa mga pook na ito upang pamamaraang ito upang mapaunlad ang buhay ng tao sa larangang pangkabuhayan, mapanatiling bukas ang pamilihan, makakuha ng hilaw na sangkap at mapangalagaan pampolitika, panrelihiyon at maging sa edukasyon. Tinawag itong Panahon ng ang kanilang ekonomikong interes. Ang malalaking samahan sa negosyo ng America ay Kaliwanagan (Enlightenment). Nakasentro ang ideyang ito sa paggamit ng ‘reason o nakakuha ng malalaking bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa pag-aari ng mga minahan, katuwiran’ sa pagsagot sa suliraning panlipunan, pampulitikal at pang-ekonomiya. mga balon ng langis, mga taniman, mga daangbakal at samahan ng mga sasakyang Nagsimula ito sa batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo. dagat. Isa pang pook na nakaligtas sa pagkakaroon ng hidwaan ng mga bansang Kaisipang Politikal mananakop ang Australia at ang kalapit na New Zealand dahil matibay itong hawak ng Umunlad ang Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan sa ika-18 siglo Great Britain. Dito ipinadala ng Britain ang mga bilanggo matapos ang himagsikan sa (1700’s). Isa sa kinilalang pilosopo sa panahong ito si Baron de Montesquieu (MON tehs America. Nang makatuklas ng ginto sa Australia, maraming Ingles ang lumipat dito at ito kyoo) dahil sa kaniyang tahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyang nararanasan sa ang simula ng pagtatatag ng mga kolonya sa Australia at New Zealand. Ito ang isang France ng panahong iyon. halimbawa kung paanong ang sakop na lupain ay magagamit na tirahan ng dumaraming Sa kaniyang aklat na pinamagatang The Spirit of the Laws (1748), tinalakay tao. niya ang iba’t ibang pamahalaang namayani sa Europa. Hinangaan niya ang mga British dahil sa pagbuo nito ng isang uri ng pamahalaang monarkiya na ang kapangyarihan ay Epekto Ng Ikalawang Yugto Ng Kolonisasyon sa mga Bansang Nanakop nililimitahan ng parliament. Maraming aspeto ng buhay na naaapektuhan ng pananakop. Ang mga gawaing Ngunit mas kinilala ang kaniyang kaisipang balance of power na tumutukoy sa pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at espiritwal at pangkultura ay ginamit ng mga paghahati ng kapangyarihan ng pamahalaan sa tatlong sangay mananakop upang ganyakin ang mga bansang sakop na sumunod sa kanilang ipinagagawa tulad ng pagtatrabaho sa pataniman, pagawaan ng barko at pagsisilbi sa Philosophes hukbo. Sa kalagitnaang bahagi ng ika-18 siglo, isang pangkat ng mga taong tinatawag Epekto ng Kolonisasyon sa mga Lupang Sakop na philosophes (FIHL-uh-SAHFS) ang nakilala sa Pransya. Pinaniniwalaan ng pangkat Maraming pagbabago ang ibinunga ng kolonisasyon sa lupaing sakop. May na ito na ang reason o katuwiran ay magagamit sa lahat ng aspeto ng buhay, tulad ni pagbabagong pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at pangkultura. Isaac Newton na ginamit ang katuwiran sa agham. Limang mahahalagang kaisipan ang bumubuo sa kanilang pilosopiya. Epekto ng Imperyalismo 1. Naniniwala ang mga philosophes na ang katotohanan (truth) ay maaaring malaman Ang imperyalismo sa Africa at sa Asya ay naging daan upang makaranas ng gamit ang katwiran. Para sa kanila, ang katwiran ay ang kawalan ng pagkiling at pagsasamantala ang katutubong populasyon mula sa mga mapaniil na patakaran ng kakikitaan ng pag—unawa sa mga bagay-bagay. mga dayuhan. Pinagsamantalahan ng mga Kanluranin ang kanilang likas na yaman at 2. May paggalang ang philosophes sa kalikasan (nature) ng isang bagay. Ayon sa lakaspaggawa. Naging sanhi rin ito ng pagkasira ng kulturang katutubo sa ilang bahagi kanila, ang likas o natural ay mabuti. Naniniwala din sila na may likas na batas ng kolonya dahil sa pananaig ng impluwensiyang Kanluranin. Sa usapin ng hangganang (natural law) ang lahat ng bagay. Tulad ng pisika na may likas na batas na pambansa, ang pamana ng mga Kanluranin ay ang hidwaan sa teritoryo na namamayani sinusunod, ang ekonomiya at politika ay gayon din. pa rin ngayon sa ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang hindi makatuwirang 3. Ang kaligayahan para sa mga philosophes ay matatagpuan ng mga taong pagtatakda ng mga hangganan. sumusunod sa batas ng kalikasan. Naniniwala sila na ang maginhawang buhay ay maaaring maranasan sa mundo. Taliwas ito sa paniniwalang medieval na kailangang
tanggapin ang kahirapan habang nabubuhay upang matamasa ang kaginhawaan sa kabilang buhay. 4. Ang mga philosophes ang unang Europeong naniwala na maaaring umunlad kung gagamit ng “makaagham na paraan”. 5. Nagnanais ng kalayaan ang mga philosophes. Tulad ng mga British, ninais nilang maranasan ang kalayaan sa pagpapahayag, pagpili ng relihiyon, pakikipagkalakalan at maging sa paglalakbay. Mangyayari lamang ito kung gagamitin ang reason.
pamahalaan kung ito ay nilikha ayon sa ‘pangkalahatang kagustuhan’ (general will). Samakatuwid, isinusuko ng tao ang kaniyang will o kagustuhan sa pamahalaan. Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng rebolusyon sa France. Pagpapalaganap ng Ideyang Liberal Pinalaganap ni Denis Diderot (dee DROH) ang ideya ng mga philosophe sa pamamagitan ng pagsulat at pagtipon ng 28-volume na Encyclopedia na tumatalakay sa iba’t ibang paksa. Naglayon siyang baguhin ang paraan ng pag-iisip ng mga tao sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga bagong kaisipan sa mga usaping pamamahala, pilosopiya at relihiyon. Binatikos nila ang kaisipang Divine Right at ang tradisyunal na relihiyon. Bilang tugon, pinigil ng pamahalaan at Simbahan ang pagkalat ng Encyclopedia at binantaan ang mga Katolikong bibili at babasa nito. Sa kabila ng mga pagpigil na ito, humigit-kumulang na 20,000 kopya ang naimprenta sa mga taong 1751-1789. Nang ito ay maisalin sa ibang wika, naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan hindi lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa Amerika at kalaunan ay sa Asya at Africa.
Isa sa itinuturing na maimpluwensyang philosophes si Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire. Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang kasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama. Madalas gumamit ng satiriko si Voltaire laban sa kaniyang mga katunggali tulad ng mga pari, aristocrats at maging ang pamahalaan. Dahil sa tahasang pagtuligsa sa mga ito, beses siyang nakulong. Matapos nito’y ipinatapon siya sa England ng dalawang taon at kaniyang nasaksihan at hinangaan ang pamahalaang Ingles. Nang makabalik ng Paris, ipinagpatuloy niya ang pambabatikos sa batas at kaugalian ng Pranses at maging sa relihiyong Kristiyanismo. Nagkaroon man siya ng maraming kaaway dahil sa kanyang opinyon, hindi siya huminto sa pakikipaglaban upang matamasa ang katuwiran, kalayaan sa pamamahayag at pagpili ng relihiyon, at tolerance. Mga Kababaihan sa Panahon ng Enlightenment Ang islogang ‘kalayaan at pagkakapantay’ ay tinitignan ng mga philosophes na Bukod sa magkataliwas na ideya ni Thomas Hobbes at John Locke tungkol sa hindi akma sa mga kababaihan. Naniniwala sila na limitado lamang ang karapatan ng katangian ng pamahalaang nararapat na mamuno sa mga mamamayan, isa pang kababaihan kung ihahambing sa kalalakihan. philosophe ang tumalakay sa pamamahala at siya ay si Jean Jacques Rousseau (rooUnti-unting nabago ang pananaw na ito sa kalagitnaan ng ika-18 siglo (1700’s) SOH). nang magprotesta ang ilang kababaihan sa ganitong uri ng pagtingin. Kinuwestiyon nila Nagmula sa isang mahirap na pamilya, si Rousseau ay kinilala dahil sa ang paniniwalang mas mababa ang uring kababaihan kaysa kalalakihan. kahusayan sa pagsulat ng mga sanaysay na tumatalakay sa kahalagahan ng kalayaang Pinangunahan nina Catherine Macaulay at Mary Wallstonecraft ang laban ng pang-indibidwal (individual freedom). kababaihan. Sa kaniyang akdang A Vindication of the Rights of the Woman, hiningi niya Taliwas sa nakararaming philosophe na nagnanais ng kaunlaran, siya ay na bigyang pagkakataon ang kababaihang makapag-aral sapagkat ito ang paraan upang naniniwala na ang pag-unlad ng lipunan o sibilisasyon ang siyang nagnakaw sa magkaroon ng pagkakapantay ang kalalakihan at kababaihan. ‘kabutihan’ ng tao. Mahabang panahon bago binigyang-pansin ang ideyang ito. Ngunit isa ang Ayon sa kaniya, ‘likas na mabuti ang tao’. Nagiging masama lamang ang tao malinaw: naisatinig sa Panahong Enlightenment ang diskriminasyon laban sa dahil sa impluwensya ng lipunang kaniyang kinabibilangan. Mauugat ito nang umusbong kababaihan. ang sibilisasyon at sinira ang kalayaan at pagkakapantay-pantay na siya namang katangian ng sinaunang lipunan. Binigyang-diin niya na ang kasamaan ng lipunan (evils Kaisipang Pang-ekonomiya of the society) ay mauugat sa hindi pantay na distribusyon ng yaman at labis na Maging ang kaisipang pang-ekonomiya ay nagkaroon ng pagbabago sa kagustuhan sa pagkamal nito. panahong ito. Kinuwestiyon ang merkantilismo na matagal na namayani sa Europa at Inihain niya ang paniniwala tungkol sa mabuting pamahalaan sa kaniyang aklat kinilala ang polisiyang laissez faire. Binibigyang-diin sa kaisipang ito ang malayang daloy na The Social Contract. Naniniwala siya na magkakaroon lamang ng maayos na ng ekonomiya na hindi nararapat na pakialaman ang pamahalaan. Taliwas ito sa nakagisnang merkantilismo na pinagbabatayan ng yaman ang dami ng ginto at pilak.
Tinanggap ang ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ng yaman o nakatutulong sa pagpapayaman. Tinawag na Physiocrats ang mga naniwala at nagpalaganap nito ng ganitong kaisipan. Si Francois Quesnay ay isa sa naniniwala sa doktrina ng malayang ekonomiya. Katulad ni Quesnay, naniniwala si Adam Smith na kailangan ang produksiyon upang kumita ang tao. Isa siyang ekonomistang British na nagpanukala na ang market o pamilihan ay maaaring dumaloy nang maayos nang hindi pinakikialaman ng pamahalaan. Pangunahin umanong tungkulin ng pamahalaan ang pagbibigayproteksiyon ng mga mamamayan, panatilihin ang kaayusan ng lipunan, at pamahalaan ang mga pangangailangang pampubliko tulad ng pagpapatayo ng mga ospital at pagpapagawa ng mga tulay at kalsada. Kung maisasagawa ang mga ito’y higit na madaling magkakaroon ng interaksiyong pang-ekonomiko sa bawat indibidwal na siya namang magpapaangat ng ekonomiya at pamumuhay ng mga mamamayan. Sa pulitika, ipinakilala niya ang bagong patakaran sa samahan ng isang makatarungang pamahalaan. Ito ang pagkakaroon ng tatlong sangay ng pamahalaantagapangasiwa, tagapagbatas at hukuman- na nagtutulungan at nagsusuri ng kanilang mga gawain. Ang prinsipyong ito ang ginamit ng mga Amerikanong mambabatas tulad nina Thomas Jefferson at John Quincy Adams bilang batayan sa paggawa ng kanilang Saligang Batas. Samantala, ipinahayag ni George Berkeley na walang laman ang utak ng tao kundi mga ideya at naaayon ang katotohanan sa kung ano ang tunay sa pag-iisip ng tao. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ay mabilis na lumaganap sa Europa at iba’t ibang bahagi ng daigdig. Marami sa mga may pinagaralang Europeo ang nagnais na basahin ang Encyclopedia ni Diderot at iba pang babasahin na tumatalakay sa maling paniniwala at kaugalian. Nagkaroon ng mga salon na naging lugar ng talakayan ng mga pilosopo, manunulat, artists at iba pang katulad nito. Nagmula sa Paris ang salons noong 1600’s tuwing nagkakaroon ng pagbasa ng tula ang kababaihan. Sa pagsapit ng 1700’s, ang kababaihang mula sa gitnang-uri ay nagkaroon ng kani-kanilang pagtitipon. Kalaunan ay naging lugar ito ng pagkikita ng mga middle-class at noble na may pagkakaunawaang pantay sila lalo’t higit sa pagtalakay ng mga ideyang liberal.
ng pagkamulat sa pagkakaroon ng mga tao ng karapatang makapili ng sariling pilosopiya. Higit ngang naging mapanuri ang tao at iba’t ibang pananaw ang kanilang natutuhan sa panahong ito. Marami ang natutong magtanong sa mga kaugalian at tradisyong matagal na sinunod. Naging mapangahas ang ilan sa pagtuligsa sa estruktura ng lipuan samantalang ang iba ay nagnais na baguhin ang estrukturang ito. Nagbibigay daan ito sa isa pang uri ng rebolusyon: Ang Rebolusyong Politikal. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, ibang uri ng himagsikan ang lumaganap sa bahagi ng Atlantiko. Ito ay naimpluwensiyahan ng mga ideyang pinalaganap noong Panahon ng Enlightenment. Inilatag nito ang mga pagtatanong tungkol sa absolutong monarkiya at sa dominasyon ng Simbahan sa mga panlipunan at pampolitikang galaw ng mga tao. Ang ganitong kaisipan ay naging daan upang patalsikin ang tradisyunal na rehimen sa America at France. Nagsimula ang digmaan noong 1775 sa pagitan ng 13 kolonya sa Timog America at Great Britain. Ito ang unang himagsikan na naghangad ng kalayaan at pagbabago sa lipunan. Naging daan din ito sa paglawak ng mga prinsipyong rebolusyonaryo sa France at sa isang madugong himagsikan noong 1789. Itinuturing na mas malaki ang naiwang epekto ng Himagsikan sa France sa kabuuan ng Europa at iba pang panig ng mundo sa dahilang iniwan nito ang tatlong mahahalagang prinsipyo ng pagbubuo ng isang nasyon-estado: ang kalayaan, pagkakapantay-pantay at ang kapatiran. REBOLUSYONG AMERIKANO: SANHI, KARANASAN AT IMPLIKASYON Ang digmaan para sa kalayaan sa America ay lalong kilala sa katawagang Rebolusyong Amerikano. Nagsimula ang himagsikan nang ang mga Ingles na naging mga migrante sa Timog Amerika ay nagrebelde sa labis na pagbubuwis na ipinataw sa kanila ng Parliamentong Ingles dahil wala silang kinatawan sa Parliamento upang sabihin ang kanilang mga hinaing. Nagdeklara sila ng paglaya sa mga Ingles noong 1776. Pagkatapos ay nagbuo sila ng isang malakas na hukbo na magiging tagapagtanggol sa British. Ang Digmaan para sa kalayaan ang naging dahilan ng pagbubuo ng United States of America.
Ang Labintatlong Kolonya Impluwensiya ng Pagkamulat ng Pangkaisipan Ang malaking bilang ng mga Ingles ay nagsimulang lumipat at manirahan sa Nagbigay ang ‘pagkamulat-pangkaisipan’ ng ideya at wika na siyang ginamit ng Hilagang Amerika noong ika-17 siglo. Karamihan sa kanila ay nakaranas ng persecution mga Pranses at Amerikano sa kanilang rebolusyon. Naging epektibo ang impluwensiya dahil sa kanilang bagong pananamplataya na resulta ng Repormasyon at Enlightenment sa Europa. Sa kalagitnaan ng ika-18 siglo ay nakabuo na sila ng 13 magkakahiwalay na
kolonya na ang hangganan sa Hilaga ay Massachusetts at sa Timog ay Georgia. Bawa’t bumuo ng magiging kabilang sa boluntaryong army at handang makipaglaban sa isa sa mga kolonya ay may sariling lokal na pamahalaan. Noong 1750 ay gumastos ng pamamagitan ng digmaan. napalaking halaga ang British laban sa France upang mapanatili sa ilalim ng kanilang imperyo ang 13 kolonya. Nais ng British na ang mga kolonya ay mag-ambag sa kanilang Ang Pagsisimula ng Digmaan gastusin sa pamamagitan ng pagdaragdag ng mga buwis. Noong Abril 1775 nagpadala ang Britanya ng tropa ng mga sundalo sa Boston upang kunin nang puwersahan ang isang tindahan ng pulbura sa bayan ng Concord. Dahilan Isang Amerikanong panday na nagngangalang Paul Revere ang naging Walang Pagbubuwis Kung Walang Representasyon kasangkapan upang malaman ng mga tao na may paparating na mga sundalong British. Ang mga kolonya ay walang kinatawan sa Parliamento ng British sa London Sa pamamagitan ng pagsakay sa kanyang kabayo at pagligid sa buong bayan ay kaya sila ay nagprotesta sa pagbabayad sa labis na buwis na ipinapataw sa kanila. Ang napagsabihan niya ang mga tao na maghanda sa pakikipaglaban. Kaya mayroong grupo kanilang naging paboritong islogan ay ang” walang pagbubuwis kung walang ng mga tagapangalaga at tagapagbantay na Amerikano ang humadlang sa mga representasyon”. Noong 1773 ay isang pangkat ng mga kolonista ang nagsuot ng sundalong British na papalapit sa bayan ng Lexington. kasuotan ng mga Katutubong Amerikano at nakapasok sa isang pangkalakal na bapor Nagpalitan ng putukan ang magkabilang pangkat hanggang walong Amerikano ng mga Ingles. Kanilang itinapon ang mga tone-toneladang tsaa sa pantalan ng Boston ang napatay. Dito na nagpasimula ang Digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano. harbor sa Massachusetts. Sila’y nagprotesta sa ipinataw na buwis sa tsaa na inaangkat Sa Concord naman ay nagkaroon ng pagkakataon ang mga Amerikano na mag-organisa sa mga kolonya. Kinilala sa kasaysayan ang pangyayaring ito bilang Boston Tea Party. at puwersahang mapabalik ang mga sundalong British sa Boston. Dito na nila tuluyang Nagpasa ang pamahalaan ng Britanya ng kaparusahan sa mga kolonista na naging nakubkob ang mga sundalong British sa loob ng siyudad. kabahagi ng nabanggit na insidente. Ang Ikalawang Kongresong Kontinental Ang Stamp Act na ipinasa ng Parliamento noong 1765 ay nagdagdag ng buwis Ang Kongresong Kontinental ay muling nagpulong sa ikalawang pagkakataon para sa pamahalaan ng Britanya. Naisagawa ito sa pamamagitan ng paglalagay ng mga noong Mayo, 1775 at idineklara ang pamahalaan na tinawag nilang “United Colonies of selyo sa anumang produkto na dadalhin sa Britanya mula sa mga kolonya. America” (Pinagbuklod na mga Kolonya ng Amerika). Ang hukbo ng mga militar ay tinawag na “Continental Army” at ang naatasan na commander-in-chief ay si George Ang Unang Kongresong Kontinental Washington. Sinubukan ng hukbong militar na makuha ang Boston nguni’t natalo sila sa Ang mga kolonyang bumubuo sa 13 kolonya ng Great Britain sa Amerika ay Digmaan sa Bunker Hill. dagling sumaklolo sa naging kinahinatnan ng insidente sa Massachusetts. Binuo nila ang Sinunod ng mga Amerikanong kubkubin ang Canada nguni’t natalo rin sila dito. Unang Kongresong Kontinental na dinaluhan ng mga kinatawan ng bawat kolonya Maski sunud-sunod ang pagkatalo ng mga Amerikano sa labanan ay hindi pa rin sila maliban sa Georgia. nawalan ng pag-asa hanggat tuluyang napaalis nila ang mga sundalong British na Ang pagpupulong na ito at pagsasama-sama ng mga kolonya ay isang patuloy na nakukubkob sa Boston noong Marso, 1776. pagpapakilala ng kanilang paglaban sa mga batas at polisiyang ipinatutupad ng mga Ingles sa kanila. Ang Deklarasyon ng Kalayaan Noong ika-5 ng Setyembre, 1774, 56 kinatawan ng mga kolonya ang dumalo Noong Hunyo 1776 ay nagpadala ng malaking tropa ang Britanya sa Atlantiko dito. Binigyang diin ng grupo na sa pagkakataong iyon mula sa isang kilalang kinatawan upang tuluyang durugin at pahinain ang puwersang Amerikano. Upang matugunan ang na si Patrick Henry, na wala nang dapat makitang pagkakaiba ang isang taga-Virginia, ganitong pangyayari ay minarapat ng Kongresong Kontinental na aprubahan ang Pennsylvania, New York at New England. Dapat na tandaan na sila’y nagkakaisa at Deklarasyon ng Kalayaan noong Hulyo 4. Ang dokumento ay isinulat halos lahat ni sama-samang magtataguyod para sa kapakanan ng kabuuang kolonya. Nagkaisa sila na Thomas Jefferson, isang manananggol. Binigyang diin ng dokumento na ang dating mga itigil na ang pakikipagkalakalan sa Great Britain at ito’y nagpasimula pagkatapos ng kolonya ay di na kasalukuyang teritoryo ng Britanya. Sila, sa panahong iyon ay kinikilala Setyembre, 1775. na bilang malayang nasyon sa katawagang Estados Unidos ng Amerika. Marami sa mga kolonya ang determinadong bumuo at gumamit ng mga radikal Buwan na ng Agosto nang tuluyang nakadaong ang hukbo ng Britanya at na pamamaraan upang labanan ang puwersa ng Great Britain. Sa bawa’t kolonya ay sinakop nila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang puwersa ni George Washington
na umatras sa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki na halos bumubuo sa 30,000 mga sundalo samantalang ang hukbo na pinangungunahan ni Washington ay nasa 3,000 sundalo lamang ang bilang. Nagkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si Washington kaya noong ika-25 ng Disyembre,1776 ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang sopresang pag-atake laban sa mga British. Ginamit ng hukbo ni Washington ang Ilog Delaware upang maisakatuparan ang kaniyang balak. Ito ang naging dahilan kung bakit nila napagwagian ang Digmaan sa Trenton at Princeton nguni’t sila’y di nagtagumpay sa pagkuha sa New York. Paglusob mula sa Canada Simula noong 1777 ay sinimulan ng mga British ang pagatake sa Amerika mula sa Canada, ngunit sa bawa’t pagtatangka nila sila ay napipigil ng mga hukbong Amerikano. Ang Continental Army ay lumaki na sa bilang at umaabot na sa halos 20,000 sundalo ang bumubuo nito. Noong Oktubre sa taon ding iyon ay nanalo sa Labanan sa Saratoga ang mga Amerikano at ito ang naging dahilan sa pagwawakas ng mga pag-atake ng mga British mula sa Canada. Ang pagsuko ng hukbong British ay mula sa pamumuno ni Heneral John Burgoyne laban sa hukbong pinamumunuan ni Heneral Horacio Bates. Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan Ang bansang France ay tradisyunal na kalaban ng British at ang mga French ay naging lihim na taga-suporta ng mga rebeldeng Amerikano simula pa lamang ng labanan. Noon pang 1778 ay nagsimula nang bigyan ng pagkilala ng pamahalaang Pranses ang United States of America bilang isang malayang bansa. Nagpadala sila ng mga bapor pandigma upang matulungan ang mga Amerikano sa kanilang pakikipaglaban sa mga British. Kaya dahil sa lumalakas na puwersa ng mga rebelde ay minabuti ng Britanya na sakupin ang timugang bahagi ng kolonya isa-isa. Noong Disyembre, 1778 ay nakuha ng mga British ang daungan ng Savannah at nakontrol ng buo ang Georgia. Dahil dito ay naging mahirap sa mga Amerikano upang muling makuha ang Savannah kahit may tulong na nagmumula sa mga Pranses. Kinubkob naman ng mga British ang Continental Army sa daungan ng Charleston at pinuwersa itong sumuko sa pamahalaan ng British.
fLabanan sa King’s Mountain noong huling bahagi ng 1780 at sa Labanan sa Cowpens ng mga unang bahagi ng 1781. Nag-ipon ng lakas sa kaniyang hukbo si Heneral Cornwallis kaya pansamantalang humimpil muna sila sa Yorktown. May karagdagan pang hukbo ng mga sundalong Pranses ang dumating sa Amerika na bumibilang sa 6,000 kaya napagpasyahan ni Washington na talunin nang lubusan ang mga British. Kaya noong Oktubre 19,1781 ay minabuti nang sumuko ni Heneral Cornwallis at dito ay tuluyan ng nakamit ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan. Paghahangad ng Kapayapaan Ang pagkapanalo ng mga Amerikano sa digmaan ay malaking pagkamangha sa mga British sa mundo. Ang Britain ay itinuturing ng panahong iyon bilang isang malakas na kapangyarihan na mayroong mahuhusay na sinanay na mga sundalo subalit tinalo ng mga Amerikanong sundalo na di nagkaroon ng mga pagsasanay sa pakikipaglaban. Sa isang kumperensiya sa Paris noong 1783 ay pormal na tinanggap ng Britanya ang kalayaan ng kanilang dating kolonya, ang Amerika. Samantalang ang mga nasa Amerika na nagnanais pa ring pamahalaan ng hari ng England ay lumipat sa Canada na nanatiling kolonya ng Britanya. Ang Digmaan para sa Kalayaan ng Amerika ay nagbago sa mukha ng kasaysayan ng mundo sa dahilang ito ang naging dahilan ng pagbuo ng isang bagong nasyon na umunlad at naging isang makapangyarihang bansa sa hinaharap. Ang mga ideyang iniwan ng digmaan para sa kalayaan ay naging simbolo at inspirasyon sa maraming mga kolonya na nais lumaya sa kanilang mga mananakop at lalo na sa mga rebolusyonaryong Pranses. Ang mga rebolusyonaryong Pranses na ito ang naglunsad ng pagpapabagsak sa rehimen ng absolutong monarkiya sa France noong 1789 at nagbuo ng isang republika nang lumaon. REBOLUSYONG PRANSES: Ang Pamumuno ng Karaniwang Uri Mga Salik sa Pagsiklab ng Rebolusyong Pranses Ano ang mga salik na nagbigay-daan sa Rebolusyong Pranses? Ilan sa mga ito ang kawalan ng katarungan ng rehimen, oposisyon ng mga intelektuwal sa namamayaning kalagayan, walang hangganang kapangyarihan ng hari, personal na kahinaan nina Haring Louis XV at Haring Louis XVI bilang mga pinuno, at krisis sa pananalapi na kinaharap ng pamahalaan.
Ang Labanan sa Yorktown Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789 Sa pamumuno ng British commander na si Heneral Charles Cornwallis ay Simula ng taong 1789 ang France ay pinaghaharian ni Haring Louis XVI, isang tinangkang sakupin ng Britanya ang Timog Carolina. Ngunit sa pamamagitan ng magkasamang puwersa ng mga Amerikano at Pranses ay natalo ang mga British sa Bourbon na ang pamumuno ay absoluto. Ang absolutong hari ay itinuturing na makapangyarihang pinuno ng isang nasyon sapagkat ang kanilang ginagamit na
basehan sa kanilang pamumuno ay ang divine right theory. Ito ay ang paniniwala na ang kapangyarihan ng isang hari ay nagmula sa kanilang mga diyos para pamunuan ang bansa. Ang lipunang Pranses naman ay nahahati sa tatlong pangkat na tinatawag na estates. Ang unang estate ay binubuo ng mga obispo, pari at ilan pang may katungkulan sa Simbahan. Ang ikalawang estate ay binubuo ng mga maharlikangPranses. Samantalang ang ikatlong estate ay binubuo ng nakararaming bilang ng mga Pranses gaya ng mga magsasaka, may-ari ng mga tindahan, mga utusan, guro, manananggol, doktor, at mga manggagawa. Pagdating noong 1780 ay kinailangan ng pamahalaang France ng malaking halaga para itaguyod ang pangangailangan ng lipunan. Ang bumuo ng una at ikalawang estate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang sa mga nagbubuwis at ang ikatlong estate lamang ang nagbabayad. Idagdag pa rito ang magarbo at maluhong pamumuhay ng hari at ng kaniyang pamilya kaya patuloy ang paghihirap ng mga bumubuo sa ikatlong estate. Gayundin, ang maraming digmaan na sinalihan ng France kabilang na dito ang tagumpay na Digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano ay umubos ng pera para gamitin sa pangangailangan ng mga pangkaraniwang Pranses.
Matapos ang isang linggo’y ibinigay ng hari ang hiling ng ikatlong estate nang kanyang ipag-utos na sumama ang una at ikalawang estate sa pambansang asemblea. Maituturing ang pangyayaring ito ng unang pagwawagi ng ikatlong estate.
Ang Pagbagsak ng Bastille Nagkaroon ng malaki at popular na suporta sa Paris ang Bagong Asembliya. Noong Hunyo sa pamamagitan ng payo ni Reyna Marie Antoinette, nagpadala ng mga sundalo sa Paris at Versailles ang hari upang payapain ang lumalaganap na kaguluhan. Ang desisyong ito ay lalong nagpaigting sa paglaganap ng rebelyon. Isang malaking kaguluhan ang nangyari noong Hulyo 14, 1789 nang sugurin ng mga galit na mamamayan ang Bastille. Ito ay isang kulungan ng mga napagbintangan at kalaban ng kasalukuyang monarko sa kanyang pamamahala. Pinakawalan ang mga nakakulong dito. Ang pagbagsak ng Bastille ay palatandaan na ang mga tao ay naghahangad ng pagbabago sa pamahalaan. Lumaganap ang kaguluhan sa iba’t ibang panig ng France at tinawag na mga rebolusyonaryo ang mga sumama sa pakikipaglaban. Sila’y binubuo ng mga sundalong sinanay at handang ipagtanggol ang Asemblea. Karaniwan silang nakasuot ng mga badges na pula, puti at bughaw na naging Ang Pambansang Asemblea kulay ng rebolusyon. Hanggang sa kasalukuyan ang mga kulay na ito ay matatagpuan Upang mabigyang lunas ang kakulangan sa salapi na kailangan ng France pa rin sa watawat ng bansang France. nang panahong iyon ay minabuti ni Haring Louis na magdaos ng isang pagpupulong ng lahat ng kinatawan ng tatlong estate noong 1789 sa Versailles. Kalayaan, Pagkapantay-pantay at Kapatiran Hindi nabigyang lunas ang suliranin ukol sa pananalapi dahil hindi nagkasundo Taong 1789 nang ang Constituent Assembly, ang bagong katawagan sa ang mga delegado sa paraan ng pagboto. Dati, nagpupulong nang hiwalay ang tatlong Asembleyang Nasyonal ay nakapagpalabas ng isang bagong saligang-batas. Ang estate. Matapos nito’y saka pa lamang sila boboto. Bawat estate ay may isang boto. pambungad na pananalita ng saligang-batas ay tungkol sa Deklarasyon ng mga Karaniwan na magkatulad ang boto ng una at ikalawang estate laban sa ikatlong estate Karapatang Pantao at Mamamayan. Binigyang-diin nito na ang lipunang Pranses na kaya naman laging talo ang huli. kinakailangang nababatay sa mga ideya ng kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran. Dahil dito humiling ang ikatlong estate na malaking bilang ay mga bourgeoisie Makalipas ang dalawang taon, Setyembre 1791, ay lubusang napapayag si na ang bawat delegado ng asemblea ay magkaroon ng tig-iisang boto. Sapagkat Louis XVI na pamahalaan ang Pransiya sa pamamagitan ng bagong saligang-batas. Ang humigit-kumulang kalahati ng 1,200 delegado ay mula sa ikatlong estate, malaki ang kapangyarihan ng mga nasa Simbahan at ng mga maharlika ay nabawasan din at ang kanilang pagkakataong maisakatuparan ang nais na mga reporma. halalan para sa Asembleang bubuo ng mga batas ay idinaos. Mula sa panukala ni Abbe Sieyes isang pari, idineklara ng ikatlong estate ang kanilang sarili bilang Pambansang Assembly noong Hunyo 17, 1789. Inimbitahan nila PRIMARYANG BATIS NG KASAYSAYAN dito ang una at ikalawang estate . Agosto 27, 1789 nang isinulat ng mga Pranses ang Declaration of the Rights of Dahil na rin sa panunuyo ng ikalawang estate, itinuloy pa rin ni Haring Louis XVI Man. Ilan sa mga prinsipyong nakapaloob dito ay makikita sa apat na kahon. Unawain ang magkahiwalay na pagpupulong. Isinara ang lugar na dapat sana’y pagpupulungan ang mga kaisipang nakapaloob sa bawat kahon at sagutin ang mga tanong tungkol dito. ng ikatlong estate kung kaya’t sila ay nagtungo sa tennis court ng palasyo. Maraming mga pari at ilang noble ang sumama sa kanila at hiniling sa hari na Ang Pagsiklab ng Rebolusyon bumuo ng isang konstitusyon at nanindigang hindi aalis hangga’t hindi naisakatutuparan Maraming mga monarko sa Europa ang labis na naapektuhan sa pagsiklab ng ang kanilang layunin. French Revolution. Natakot silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay lumaganap sa
kanilang mga kaharian at pinangangasiwaan. Noong taong 1792 ay nagpadala ang Austria at Prussia ng mga sundalong tutulong upang talunin ang mga rebolusyonaryong Pranses. Sa mahabang panahon ng pakikipaglaban ay tinalo ng mga rebolusyonaryo ang mga sundalong tumulong upang sila’y patigilin. Ang rebolusyon ay lalong naging malakas at malaki sa pamamagitan ng pamumuno ng isang abogadong nagngangalang Georges Danton. Pinagsususpetsahan ng mga rebolusyonaryo na posibleng ang mga noble ng France ay bumubuo ng alyansa sa iba pang mga bansa sa Europa upang muling ibalik ang kapangyarihan ng hari at tapusin ang rebolusyong pinasimulan. Dahil dito ay hinuli nila ang hari at ang mga sumusuporta sa kanya ay pinatay sa pamamagitan ng paggamit ng guillotine. Tinawag ang pangyayaring ito sa Pransiya bilang September Massacres. Noong Enero 1793 ay napugutan naman ng ulo ang haring si Louis XVI. Sa taong ding iyon ay sinunod naman nila si Reyna Marie Antoinette. Dahil sa mga sunod-sunod nitong pangyayari ay idineklarang isang Republika ang Pransiya. Ang Reign of Terror Marami sa mga bansa sa Europa kabilang na ang Britanya ay sumama na sa digmaan laban sa Pransiya. Malaking bilang ng mga nakababatang kalalakihan ang pinuwersang sumama sa hukbong sandatahan upang idipensa ang bagong republika. Noong Abril 1794 ay binuo ng mga rebolusyonaryo ang isang pansamantalang pamahalaan sa ilalim ng Committee of Public Safety. Ang pinakamabisa at aktibong miyembro rito ay ang isang manananggol na si Maximilien Robespierre, isang masidhing republikano. Ang manananggol na si Maximilien Robespierre Isa sa naging pangunahin niyang gawain upang maipagpatuloy ang rebolusyon ay ang pagpapadala ng maraming mga sundalo na uubos sa mga kaaway ng Republika. Ang mga kaaway na ito ay pawang pinatay sa pamamagitan ng guillotine at tinawag ang panahong ito bilang Reign of Terror.Umabot sa 17,000 katao ang pinatay sa pagitan ng 1793 hanggang 1794 at may 20,000 naman ang mga namatay sa mga kulungan. Ang France sa ilalim ng Directory Taong 1794 nang humina ang kapangyarihan ng mga rebolusyonaryo at nakuha ng mga moderates ang pamamahala. Kabilang sa mga pinunong extremists ng Rebolusyon gaya nina Danton at Robespierre ay pinatay rin sa pamamagitan ng guillotine. Napagwagian naman ng France ang kaniyang pakikidigma sa mga bansang Europa kaya ang mga ito ay lumagda ng kasunduan sa kaniya maliban sa Britain.Taong 1795 nang ang Republika ng Pransiya ay gumamit ng bagong saligang-batas na ang layunin ay magtatag ng isang Direktoryo na pinamumunuan ng limang tao na tauntaon ay ihahalal.
Nguni’t ang pamahalaang ito’y di nagtagumpay. Ito’y sa dahilang ang pamahalaan ay naubusan ng pera. Samantala, iba’t ibang pangkating pampolitika ang nagnais na hawakan ang pamamahala at maraming tao ang nais na bumalik sa monarkiya. Ang Pagiging Popular ni Napoleon Kailangan ng France ng isang malakas na lider matapos ang rebolusyon, kaya noong 1799 ang pinakapopular at matagumpay na heneral, si Napoleon Bonaparte ay nahirang na pinuno. Sa panahon ng kaniyang pamumuno ay nasakop niya ang malaking bahagi ng Europa at kinilalang Emperor Napoleon I noong 1804. Ang kaniyang hukbo sa kanilang pananakop ay naging mga disipulo ng mga ideya ng Rebolusyong Pranses, ang kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran. Ang mga ideya na ito ng rebolusyon ay lumaganap sa Europa. Ang mga ideyang ito ang nagsilang sa iba pang mga ideyang pampoltika gaya ng republikanismo at ng mga praktikal na ideya gaya ng paggamit ng sistemang metriko sa pagsukat. Naging susi ito upang maghangad ng mga pagbabago sa pamumuno ang mga tao at magtatag ng isang Republikang pamahalaan. ANG NAPOLEONIC WARS Ang Napoleonic Wars ay isinunod sa pangalan ni Napoleon Bonaparte na naging pinuno ng France noong 1799 at nagtangkang ipakilala ang kaniyang ideya ng pamahalaan sa buong Europa. Ang Napoleonic Wars ay serye ng mga digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte. Ang digmaan ay nagwakas nang si Napoleon ay natalo sa Digmaan sa Waterloo noong 1815. Mga Pangunahing Dahilan ng Digmaan Ang digmaang Napoleonic ay nagsimula sa panahon ng Rebolusyong Pranses. Nagtagumpay ang mga rebolusyonaryo na mapaalis at mapahina ang kapangyarihan ng hari sa France at maitatag ang isang Republika. Dahil sa pangyayaring ito ay nagkaroon ng takot ang iba pang mga monarko sa napipintong paglaganap ng rebolusyon na posibleng magpabagsak sa kanilang mga pamumuno. Noong 1792 ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Prussia ng hukbong sandatahan upang lusubin ang France. Natalo sila ng mga rebolusyonaryong Pranses kaya sa pananaw nila ang mabuting paraan para madepensa ang rebolusyon ay palaganapin ito sa karatig- bansa. Noong 1793 ay nagsimulang lusubin ng mga rebolusyonaryong Pranses ang Netherlands. Upang mapigil ang papalakas na puwersa ng mga Pranses ay minabuti ng Britanya, Espanya, Portugal, at Russia na sumali sa digmaan. Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon
Sa mga ilang taon ng digmaan sa Europa ay nanatili ang lakas ng Francesa pakikihamok sa kalupaan at ang mga British naman ay sa katubigan. Nagbago lang ang sitwasyon ng naging kilala ang kakayahan bilang pinunong heneral ni Napoleon Bonaparte. Ang tagumpay ng mga digmaang inilunsad ni Napoleon sa Europa ay naipapanalo niya sa mga labanan sa katubigan at di sa kalupaan. Noong1805 ay nasakop niya ang Hilagang Italya, Switzerland at ang Timog Germany. Tinalo niya ang mga Austrians sa Battle of Ulm at ang pinagsanib na puwersa ng mga Austrians at Russians sa Battle of Austerlitz. Taong 1806 nang durugin ng puwersa ni Napoleon ang hukbo ng mga Prussian sa Battle of Jena at sa kabuuan ay kaniyang nasakop ang Gitnang Germany na nakilala bilang Rhine Confederation. Patuloy niyang sinakop ang iba pang bahagi ng Italya. Noong 1807 ay tinalo niya ang puwersa ng mga Ruso sa Battle of Friedland. Nakontrol din niya nang lumaon ang Poland. Napilitan ang mga Ruso na makipagkasundo sa France. Sinunod naman niya ang pagsakop sa Espanya at Portugal. Halos sa huling bahagi ng 1807 ay nakapagtayo at napalawak na ni Napoleon ang Imperyong Pranses sa Kanlurang Europa. Tanging ang Britanya na lamang ang nakikipagdigma sa France. Dahil sa lakas ng kapangyarihan ni Napoleon ay nagtatag siya ng mga bagong pamahalaan at pinuno. Karamihan ay miyembro ng kanyang pamilya. Isa sa kanyang mga kapatid na lalaki, si Joseph, ay itinalagang hari sa Naples noong 1806 at nang lumaon bilang hari ng Espanya. Ang isa pa niyang kapatid na si Louis, ay naging hari sa Holland. Ang mga bagong pinuno na ito ay nagpakilala ng mga reporma upang baguhin at gawing modernisado ang mga kaharian Peninsula War (1808) Taong 1808 ay nagkaroon ng mga pag-aalsa laban sa pamamahala ng mga Pranses sa Espanya at Portugal. Nagpadala ng tulong na mga sundalo ang Britanya sa mga rebelde ngunit tinalo sila ng mga Pranses sa Espanya kaya minabuti ng mga British na magkonsentreyt na lang sa Portugal. Ang bahagi na ito ng Napoleonic Wars ay naging kilala bilang Peninsular War sa dahilang ang Espanya at Portugal ay nasa bahagi ng Europa na Iberian Peninsula. Ang Paglusob sa Russia (1812) Napagdesisyunan ni Napoleon na lusubin ang Russia sa dahilang kapag ito’y kaniyang masakop ay madali na niyang mapapasok ang Britain. Noong 1812 ay nagpadala si Napoleon ng 600,000 mga sundalo na binubuo ng Polish, German, Italyano at mga Pranses upang lumaban sa Battle of Borodino Marami sa mga sundalong ipinadala ni Napoleon ang namatay sa labanan at kinulang ang bilang ng mga sundalo na magpapatuloy ng paglaban. Nakaabot ang hukbo ni Napoleon hanggang sa Moscow ngunit laking gulat nila dahil wala silang
naabutang tao dito nang sila’y dumating. Nang gabi ng Setyembre 14 ay nagkaroon ng malaking sunog sa Moscow. Ang mga gamit at tinitirhan ng mga sundalo ni Napoleon ay nadamay sa sunog kaya nawalan sila ng pananggalang sa malamig na klima. Ang Pagkatalo ng France Napilitan si Napoleon na pabalikin ang kaniyang hukbo sa France dahil sa nakamamatay na lamig sa Russia. Karamihan sa natirang mga sundalo na kaniyang nakasama sa Battle of Borodino ay namatay naman sa kanilang paglalakbay pagbalik sa France. Sila ay namatay dahil sa gutom, sa lamig ng klima o napatay ng mga Russians. Mga 20,000 sundalong Pranses na lamang ang nakabalik nang maluwalhati sa France. Habang abala sa pakikipaglaban si Napoleon sa Russia ay sinamantala naman ng mga British ang Espanya at nanalo sila ng maraming beses sa kanilang pakikipaglaban. Noong 1813 ay nasakop ng mga British ang Timog France at ang pinagsanib na puwersa ng mga Ruso at Austrian ang sumakop naman sa HilagangFrance. Napulbos ang hukbo ng mga Pranses sa Digmaan sa Leipzig at untiunting bumagsak ang imperyong itinayo ni Napoleon. Pagtatapos ng mga Labanan Ang Pagtakas ni Napoleon Taong 1813 nang talunin ng pinagsamang puwersa ng Britanya, Austria, Prussia at Russia ang emperador na Pranses na si Napoleon Bonaparte. Ang imperyong binuo at itinatag ni Napoleon ay biglang bumagsak at siya ay sumuko sa kaniyang nagbubunying kalaban. Si Louis XVIII, ang kapatid ni Louis XVI (ang haring pinapatay nang panahon ng Rebolusyong Pranses) ang naging hari ng France noong 1814 at si Napoleon ay ipinatapon sa isla ng Elba, malapit sa kanlurang baybayin ng Italya. Ang Duke ng Wellington, si Arthur Wellesly (kaliwa) ng puwersang British at si Gebhard von Blucher (kanan) ng puwersang Prussia ay ang mga naging pangunahing aktor sa pagpapahina ngpuwersa ni Napoleon Bonaparte. Pagkamatay ni Napoleon Bonaparte Nakatakas noong Pebrero 1815 si Napoleon sa Elba at nakabalik sa France. Nang ipahayag ang kanyang pagbabalik ay dali-dali siyang sinalubong ng dati niyang mga sundalo. Bumuo na muli siya ng isang hukbo at nagmartsa patungong Paris upang agawin ang trono sa haring si Louis XVIII. Muling nagkaisa ang alyansang unang tumalo kay Bonaparte at naglunsad ng digmaan laban sa kaniya. Nangyari ang labanan sa Waterloo na matatagpuan sa Netherlands. Dahil sa pinagsamang puwersang militar ng Britain at Prussia, madaling natalo si Bonaparte. Hunyo 22 nang sumuko si Napoleon sa mga British. Natapos na rin ang
kanyang ‘Isang Daang Araw’. Siya ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Ito ang lugar na kaniyang kinamatayan noong 1821 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil sa Himagsikang Ruso arsenic poisoning. Isa sa mga himagsikang nakagimbal sa daigdig ang rebolusyon ng mga Ruso Si Haring Louis XVIII ang naluklok na emperador ng Pransiya pagkatapos na na naganap noong unang bahagi ng ika-20 siglo. maipatapon si Napoleon sa St. Helena. Bago nagkaroon ng himagsikan, ang Russia ang pinakamalaking burukrasya sa mundo. Kontrolado ito ng mga maharlika at pulisya. Magsasakang nakatali sa lupa ang Bunga ng Rebolusyon apat sa bawat limang Ruso, walang karapatan at laging nakabaon sa utang. Maging ang Lubhang mahalaga ang naging bunga ng rebolusyon sa kasaysayan ng daigdig. mga industriya ay nasa ilalim ng pamamahala ng czar. Sang-ayon sa mananalaysay na si John B Harrison, ‘Tulad ito ng kahon ni Nakahikayat sa mga manggagawa ang pagtatayo ng mga pagawaan upang Pandora na nang mabuksan ay nagpakawala ng mga kaisipang nakagimbal at pumunta sa mga bayan at lungsod. Dito sila nagkaroon ng pagkakataong makapag-aral. nakaimpluwensiya sa halos ahat ng sulok ng daigdig.’ Ang simulain ng kalayaan, Dahil sa paghihigpit ng pulisya, lumikas ang mga intelektwal na Ruso patungo sa pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran, bagaman iba-iba ang naging kanlurang Europe at doon nila nakatagpo ang mga disipulo ni Karl Marx at Friedrich pagpapakahulugan ang naging tanglaw ng maraming mga kilusang panlipunan, politikal Engels. Nagtatag ang mga ito ng dalawang partido. at pangkabuhayan. Nagkaroon ng alitan ang pinakamasugid na tauhan- sina Josef Stalin at Leon Trotsky-tungkol sa kahalili ni Lenin at kung aling alituntunin ang dapat sundin ng Russia. Si Trotsky ang may paniniwalang dapat ikalat agad ang komunismo sa pamamagitan ng PAGSIBOL NG NASYONALISMO SA IBA’T IBANG BAHAGI NG DAIGDIG rebolusyong pandaigdig. Samantala, ayon naman kay Stalin, hindi ito napapanahon dahil mahina pa ang Pagpapahalaga sa Nasyonalismo sa iba’t ibang bahagi ng daigdig Isang proseso ang paglinang at pag-unlad ng nasyonalismo, hindi maaaring Russia. Nagtagumpay si Stalin at napilitang tumakas si Trotsky. Nanirahan siya sa biglaan. Kailangan itong madama, paghirapan ng mga tao upang mahalin nila ang Mexico at doon namatay noong 1940. Pinasimulan ang October Revolution ng mga komunistang Soviet. Sa unang kanilang bansa. Sa iba, ang kahulugan nito ay damdamin ng pagiging matapat at pagkakataon, nagkaisa ang mga Ruso, nagapi ang mga czar at nagwakas ang mapagmahal sa bansa. Sa iba, kailangang isakripisyo pati ang buhay. Kakambal ng nasyonalismo ang kawalan ng kasiyahan ng mamamayan. aristokrasya sa bansa. Napalitan ito ng diktadurya ng Partido Komunista. Noong Unang Hangad ng mga tao na may ipagmalaki sila bilang isang bansa. Habang tumitindi ang Digmaang Pandaigdig, sumanib ang bansa sa Alyado. Noong 1923, naging Soviet Union ang pangalan ng bansa. Namatay si Lenin at naghari si Stalin. kanilang paghahangad, higit nilang nararamdaman ang pagiging makabayan. Dumaraan ang lahat ng bansa sa iba’t-ibang pamamaraan kung paano nadama Pagkakaiba ng Lahi Bilang Salik ng Nasyonalismo ng mga tao ang pagiging makabayan. Habang ipinaglalaban nila ang kanilang bansa, Halos lahing Europeo ang populasyon ng mga bansa sa Latin America tulad ng may mga pangyayari na kung minsan ay nagpapasidhi ng kanilang damdamin na Argentina, Uruguay, Costa Rica at Chile. Ang populasyon ng iba- Ecuador, Peru, Bolivia humahantong sa digmaan. at Paraguay ay halos American Indians. Sa Dominican Republic, itinuturing ang ibang Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Soviet Union Ang Soviet Union o Russia ang pinakamalaking bansa sa daigdig. Isa itong lahi na mababang uri. Ang populasyon ng Brazil ay lahing Aprikano, Indian at mga malawak na lupain na sumasakop sa dalawang lupalop ng Asia at Europe. Halos doble nanggaling sa Portugal, France, Spain, Germany at Italy. Maraming Europeo ang naninrahan sa ibang bansang Latin America ngunit s sa Brazil lamang nagkaroon ng ang laki nito sa Estados Unidos. Noong 988, ipinalaganap ni Vladimir I sa Russia ang Kristiyanismong Griyego pag-aasawahan ang iba’t-ibang lahi at nasyonalidad. (Orthodox) kaya tinawag siyang Vladimir the Saint. Ang mga Creole Ika-13 siglo, dumating ang mga Tartar o Mongol mula sa Asia at sinakop ang Tinatawag na Creole ang mga ipinanganak sa Bagong Daigdig na may lahing mga mamamayan ng Russia nang mahigit sa 200 taon. Nag-iwan ng mga bakas sa pananalita, pananamit at kaugalian ng Ruso ang nasabing panahon ng pananakop. Europeo. Minamaliit ang mga bansang Latin America na creole ang populasyon, tulad ng Naging tagapagligtas ng Russia si Ivan the Great, tumalo at nakapagbagsak sa mga Argentina na may populasyong Indian at iba’tibang lahi. Sa magkahalong populasyon, Tartar sa labanan ng Oka.
kasama ang mga mestizo (Espanyol at Indian), zambo (Indian at ibang lahi) at mulatto (puti at ibang lahi). Ang pagkakaiba sa wika ang nagbigay ng kakaibang katangian sa mga bansang Latin America. Halos lahat ng Latin Amerikano ay nagsasalita ng Espanyol. Ngunit ang mga taga-Brazil ay nagsasalita ng Portuges. Ang mga taga-Haiti ay nagsasalita ng Pranses at maraming Indian ang nagsasalita ng kanilang katutubong wika. Hindi tulad ng 13 kolonya sa Estados Unidos, nag-alsa ang mga kolonya ng mga Espanyol sa iba’t ibang panahon at sa ilalim ng iba’t ibang pinuno. Nais ng mga bagong republika na mabigyang –halaga ang kanilang naiambag gayundin ang kanilang mga bayani. Sa Latin America gumamit ang mga rebolusyonaryo ng dahas sa mga katiwalian ng monarkiya laban sa republika. Nagbigay-diin ito sa mga pagkakaiba ng mga Latin Amerikanong bansa. Maraming himagsikan ang nagpasiklab sa kanilang pambansang pagkamuhi.
Noong 1816, namatay na may sama ng loob si Miranda sa isang bartolina ng mga Espanyol. Matapos nito’y pinamunuan ni Bolivar ang kilusan para sa kalayaan sa hilagang bahagi ng Timog Amerika. Noong 1819, pagkatapos na mapalaya ang Venezuela, ginulat niya ang mga Espanyol nang magdaan sa Andes ang kaniyang hukbo. Ang tagumpay niya ay humantong sa pagtatatag ng Great Colombia (ang buong hilagang pampang ng South America). Tinawag siyang tagapagpalaya o liberator at pagkatapos, naging pangulo. Limang taon ang nakalipas, tinalo ng kaniyang heneral, si Antonio Jose de Sucre, ang mga Espanyol sa labanan ng Ayacucho sa Peruvian Andes. Kung si Bolivar ang naging bayani sa South America, si Jose de San Martin (1778-1850) naman ang sumunod sa pagtataboy sa mga Espanyol sa Argentina. Katulad din ni Bolivar, namuno si San Martin sa kaniyang grupo sa Andes. Tumulong ito sa liberasyon ng Chile, gayundin sa Peru. Mayroon din siyang heneral na tulad ni Bernard o’Higgins, isang Chileno.
Mga Sagabal sa Nasyonalismo Maraming naging sagabal sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Latin America. Naging pansarili ito kaya maraming mahihirap at mangmang ang hindi nakikilahok sa mga makabayang pag-aalsa noong nagsimula ang ika-19 na siglo. Pinaghati-hati ng mga haring Espanyol sa kanilang mga paborito ang malalaking lupain at nagsisilbi lamang sa mga estado ng mga maharlikang Espanyol. Marami ang nakabaon sa utang kaya sila’y nanatiling nakatali sa lupa at sa pagkakaalipin. Nakilalang peones ang mga taong ito. Ito ang uri ng piyudalismong umunlad sa Latin America at nakasagabal sa kanilang nasyonalismo. Sa mga bansang Latin Amerikano, napabayaan ang nasyonalismo sapagkat matagal na panahon bago nagkaroon ng panggitnang uri ng lipunan. Itinuturing na mababang uri ng gawain ang pangangalakal o iba pang gawain. Higit na mahalaga sa kanila ang pag-aari ng lupa, kaya marami sa kanila ang mahihirap. Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo ng tahanan o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga Indian ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng Mexico at Peru. Ang katutubong tao sa Peru, Ecuador at Bolivia ang tumira sa bundok upang malayo sa pamamahala ng banyaga.
Ang Demokrasya at Nasyonalismo sa Latin America Maraming pinuno ang Latin America na gumawa ng mga hakbang sa pagpapaunlad ng demokrasya na sinalungat naman ng mga diktador. Halimbawa, si Nivadavia, isang pinuno sa Argentina mula noong 1820 hanggang 1827, ang nagtaguyod ng edukasyon, nagsikap na matamo ang karapatang bumoto para sa lahat at gumawa ng paraan upang magkaroon ng makatarungang sistemang legal. Nawalan ng saysay ang mga ito dahil sa pananakot, pagpapahirap, katiwalian at mga pagpatay na isinagawa ni Juan Manuel de Rosas, ang sumunod na namahala sa Argentina hanggang 1852.
Si Bolivar- ang Tagapagpalaya Isang creole na nagngangalang Simon Bolivar ang nagnais na palayain ang Timog Amerika laban sa mga mananakop. Siya ay si Simon Bolivar. Ang pagnanais na ito ay pagpapatuloy lamang sa mga nasimulan ni Francisco de Miranda, isang Venezuelan. Ang huli ay nag-alsa laban sa mga Espanyol noong 1811 ngunit hindi siya nagtagumpay na matamo ang kalayaan ng Venezuela mula sa Spain.
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Africa Ang Sahara ang naghihiwalay sa Black at Caucasoid Africa. Ang mga kayumangging Bushman ng Kalahari at ang mga Pygmy ang sinasabing unang tao sa Africa. Naitaboy sila ng mga higit na maunlad na mga lahing Itim sa kanluran at mga Bantu sa silangan. Hindi naglaon, nakipamuhay sila sa mga Bushman at Pygmy. Binuo ang mga lahing Puti ng mga mangangalakal na Arab, mga Asyano at mga Europeo. Lumikha ang pakikisalamuha ng kulturang masalimuot. Samantalang ang Puting minorya (dalawang bahagdan ng populasyon) ay nagtatamasa sa kayamanan ng Africa, ang nakararaming lahing Itim (98 bahagdan ng populasyon) ay naghihirap. Pinaghati-hatian ang kontinente at binalangkas ang ekonomiya ayon sa kanilang sariling kapakanan. Nagtayo sila ng mga daang bakal at industriya upang mapangalagaan ang kanilang kapangyarihan. Ang pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mananakop ang naging dahilan ng magkakaibang pag-unlad. Bago nagsimula ang 1914, tatlo lamang ang malayang bansa sa AfricaEthiopia, Liberia at Republika ng South Africa. Sinasabing nagsimula ang una sa
pamamahala ni Haring Solomon at ng Reyna ng Sheba. Itinatag ang ikalawa noong 1810 sa tulong ng America at ipinangalan kay Pangulong James Monroe ng Estados Unidos ang kabisera na Monrovia. Naging kasapi ng British Commonwealth of Nations ang ikatlo noong 1910. Lumaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang karahasan. May mga bansang dumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ang naging Zimbabwe at Malawi. Lumaya ang Angola, Mozambique at Guinea Bissau noong 1975. Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang ng Nasyonalismo
Ang nasyonalismo, bagaman masalimuot na damdamin, ay nag-uugat sa pagkamulat sa mga kaisipang pinalalaganap ng pilosopo at namulat sa katotohanan na ang bawat tao ay isinilang na may karapatang mabuhay, lumaya at maging maligaya. Ang pagkakaroon ng kamalayang sila pala ay nasisikil ang nagbubunga ng pagnanais na wakasan ang pang-aapi ng mga mananakop. May mga bansang nakamtan ang kalayaan sa pamamagitan ng mapayapang paraan subalit maraming nagbuwis ng buhay upang lumaya tulad ng mga Pilipino, Amerikano, Hindu at iba pa. Ang pagnanais na makamtan ang kalayaan ang pinakamatibay na taling bumibigkis sa mamamayan upang magkaisa sa pagkakamit ng layunin. Nakahanda silang magbuwis ng buhay upang mapangalagaan ang prinsipyong ipinaglalaban.
