FISIKA LABORATORIUM-ANALISA LABORATORIUM-ANALISA STRUKTUR BATUAN BATUAN BAWAH BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK MAGNET IK DI LAPANGAN LAPANGAN GOR PERTAMINA PERTAMINA ITS (2016) 1-6
1
ANALISA STRUKTUR BATUAN BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS R'9, F'a&,a/ N++l A9'9a/ Da&' U'a&. S+,a"&# :++a& F''a Fa+l"a Ma"!a"'a $a& Il+ P!&%!"a/+a& Ala I&"'"+" T!&#l#%' S!+l+/ N#!*! :l. A'!4 Ra/a& Ha' S+a*a,a 60111 E-mail ; a&%,a"&#</,'.'".a.'$ a&%,a"&#</,'.'".a.'$ Abstrak — Telah Telah dilakukan percobaan yang berjudul “di processing . K#!' a$a !"#$! a%&!"' "!$'' a"a #!' Lapang Lapangan an GOR Pertam Pertamina ina ITS” yang yang ber bertuj tujuan uan unt untuk uk /a'a& /a'a& ($'+& ($'+&al) al) #! #!'' "##% "##%a4' a4' (terrain) terrain) $a& $a& #! #! '' menganalisa menganalisa struktur struktur batuan baah permukaan tanah la'&&,a. S!$a&%a& +&"+ '&"!!"a' $a' /a'l !&%#la/a& $a"a $!&%a& $!&%a& !&%%+&aa& !&%%+&aa& software software $'!#l!/ !"a a&#al' lapanga lapangan n GOR Pertamin Pertamina a ITS! Pada Pada percoba percobaan an ini dila dilaku kuka kan n bebe beberrapa apa taha tahap p yait yaitu u kali kalibr bras asii alat lat" a%&!"'51. pengambilan data" pengolahan data" dan interpretasi data! Perco Percobaa baan n dilakuk dilakukan an di lapang lapangan an gor per pertam tamina ina ITS M!"# M!"#$! $! '&' '&' $'$a $'$aa a a& a& a$a a$a !* !*!$ !$aa aa& & "'&% "'&%a a"" dengan den gan beb beber erapa apa alat alat dan bahan bahan yaitu yaitu magnet magnetome ometer ter"" a%&!"'a' +a"+ *a"+a& ,a&% $''&$+' #l!/ !$a& a%&!" mete metera ran" n" komp kompas as geol geolog ogi" i" GPS" GPS" stopwatch! stopwatch! #ata #ata yang yang *+'. Hal '&' "!a$' !*a%a' a'*a" a$a&,a !*!$aa& '4a" didapatkan dari percobaan ini adalah nilai medan magnet !a%&!"a& +a"+ a"!'al. K!a+a& +&"+ "!a%&!"'a' total" noise" dan aktu! Selain pengukuran nilai medan "!%a&"+&% $a' +!"'*'l'"a a%&!"' a'&%-a'&% *a"+a&. magnet total" dilakukan juga juga pengukuran sumbu $ dan y Ha%a Ha%a +!"'*'l +!"'*'l'"a '"a '&' a&%a" a&%a" !&"'&% !&"'&% $' $ala $ala !&a'a& !&a'a& dengan dengan menggunakan menggunakan GPS pada setiap titik pengukuran! pengukuran! *!&$a a&#al' a!&a '4a" ,a&% /a +&"+ !"'a !&' Setelah didapatkan data nilai potensial" %&" dan data yang '&!al '&!al a"a+ '&!al l#%a. Ha%a&,a Ha%a&,a aa& !a'& *!a setelah dikoreksi" kemudian diolah dengan menggunakan *'la +la/ a&$+&%a& '&!al '&!al a%&!"' a$a *a"+a& *a"+a& !a'& soft softwa ware re surf surfer er '' sehingg sehingga a diper diperole oleh h hasil hasil keluar keluaran an *a&,a51. berupa peta kontur kontur anomali anomali magnetik! magnetik! #ari percobaan percobaan yang yang telah telah dilakuk dilakukan" an" dapat dapat diambil diambil kesimpu kesimpulan lan yaitu yaitu P!&%++a P!&%++a& & a%&!"' a%&!"' $'la+a $'la+a& & a$a l'&"aa& l'&"aa& ++ nilai anomali magnetik baah permukaan tanah lapangan ,a&% "!!$'a $!&%a& '&"!3al a&"a "'"' ++ 10 $a& aa GOR Pertamina ITS adalah ()*+,, hingga (-.+,, nT dan l'&"aa& l'&"aa& 70. Ba"+a& Ba"+a& $!&%a& $!&%a& a&$+&%a& a&$+&%a& '&!al'&!al-'&! '&!al al terdap terdapat at sebara sebaran n batuan( batuan(bat batuan uan konduk kondukti/ ti/ di baah baah "!" "!"!& !&"+ "+ $aa $aa"" $'! $'!&a &al' l' $!&% $!&%a& a& *a' *a' $ala $ala ! !l# l#a a' ' permukaan tanah! %!#a%&!" ,a&% $'+&+la& !*a%a' a&#al' ,a&% $'!#l!/ !+ !+a aa a& & /a' /a'll $'" $'"# #' ' a$a a$a !$a !$a& & a%& a%&!" !"' ' ,a&% ,a&% — Anomali magnetic, magnetometer, magnetometer, medan 0ata 0ata 0un 0unci ci — $'a'*a"a& #l!/ a"!'al a%&!"' !a *+' a"a+ +&%'& magnet, noise +%a *a%'a& a"a a&"!l a&"!l52.
D
I. PENDAHULUAN
ala !"#$! %!#a%&!"' '&' *+' $',a'&' !*a%a' *a"a&% a%&!" aaa $'a&a !$a& a%&!" a%&!" +"aa +"aa *+' $'/a'la&. $'/a'la&. K!a *+' !&%/a'la& !$a& a%&!" a+/ l!*'/ !'l $a'a$a !$a& +"aa a%&!" ,a&% $'/a'la& *+' !aa !!l++/a&. T!aa"'&,a T!aa"'&,a !$a& a%&!" a$a *a%'a& *+' "!"!&"+ *'aa&,a *'aa&,a $'!*+" a&#al' a%&!"' a%&!"' ,a&% $'!&% $'!&%a+ a+/' /' +!" +!"'*' '*'l' l'"a "a *a"+a& *a"+a& "!!* "!!*+" +" $a& !a&! !a&!& & a%&!"'&,a. B!$aaa& a$a a&#al' a%&!"' *a"+a& '&' !&$+%aa& !*aa& *a"+a& ,a&% $'!"aa& *a' !aa la"!al a++& 3!"'al. El# El#a a'' !&%% !&%%+&a +&aa& a& !"#$! !"#$! a%&!" a%&!"' ' a$a a$a $aa&,a "!$'' a"a "'%a "a/a ,a'"+ a+''' $a"a laa&%a& processing $a& '&"!!"a'. S!"'a "a/a "!$'' $a' *!*!aa !la+a& a"a+ !%'a"a&. Pa$a "a/a a+''' $'la+a& !&!&"+a& "'"' !&%aa"a& $a' !&%++a& $!&%a& a"+ a"a+ $+a ala". U&"+ #!' $a"a !&%++a& $'la+a& a$a "a/a
M!"#$! M!"#$! a%&!"' a%&!"' !'l'' !'l'' !aaa& la"a la"a *!laa&% *!laa&% 4''a $!&%a& %a3'"a'. K!$+a !"#$! aa-aa *!$aaa& !a$a !a$a "!#' "!#' #"!& #"!&'al 'al !/'&% !/'&%%a %a !$+a& !$+a&,a ,a !'&% !'&% $'!*+ $'!*+"" !*a%a' !"#$! #"!&'al. Na+& $!''a& $'"'&a+ $a' !%' *!aa& 4''a ,a&% "!l'*a" !$+a&,a !+&,a' !*!$aa& ,a&% !&$aa !&$aa.. Dala Dala a%&!"' a%&!"' /a+ !!"' !!"'*a&% *a&%a& a& 3a'a' aa/ $a& *!aa& 3!"# a%&!"'a' !$a&%a& $ala %a3'" %a3'"a' a' /a&,a /a&,a $'"'& $'"'&a+ a+ 3a'a 3a'a'' *!a *!a 3!"# 3!"# !! !!a"a a"a& & %a3'"a'. Da"a !&%aa"a& a%&!"' l!*'/ !&+&+a& '4a" !'$+ !'$+al al #l! #l!. . D!&%a D!&%a& & $!' $!''a& 'a& !"#$! !"#$! a%&!" a%&!"' ' !'l'' !'l'' 3a'a' 3a'a' "!/a$a "!/a$a 8a"+ 8a"+ l!*'/ l!*'/ *!a. *!a. P!&%++a P!&%++a& & '&"!&'"a !$a& a%&!"' *'a $'la+a& !lal+' $aa" la+" $a& $a& +$a +$aa. a. M!"# M!"#$! $! a%& a%&!" !"' ' !' !'&% &% $'%+ $'%+&a &aa a& & $ala $ala !l#a' !&$a/+l+a& '&,a *+' a&a *+' $a& *a"+a& '&!al !"a *'a $'"!aa& a$a !&a'a& #! *!&$a *!&$a a!#l#%'52. Dala +3!' a%&!"' !ala"a& al'&% +"aa ,a&% $'%+&aa& $'%+&aa& a$ala/ a$ala/ a%&!"# a%&!"#!"! !"!.. Ma%&!"#! Ma%&!"#!"! "! $'%+&aa& $'%+&aa&
FISIKA LABORATORIUM-ANALISA STRUKTUR BATUAN BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS (2016) 1-6 +&"+ !&%++ +a" !$a& a%&!"' $' l#a' +3!'. Sala/ a"+ !&' a%&!"#!"! a$ala/ Proton Precission Magnetometer (PPM) ,a&% $'%+&aa& +&"+ !&%++ &'la' +a" !$a& a%&!"' "#"al. S!*a%a' !&$++&% !ala"a& la'& ,a&% $'%+&aa& $ala +3!' a%&!"' a$ala/ GPS. GPS $'%+&aa& +&"+ !&%++ #'' "'"' !&%++a& !l'+"' *++ l'&"a&% !"'&%%'a& $a& 8a"+52. Ha'l $a' !&%++a& %!#a%&!"' a$ala/ *!+a #4'l a"a+ !"a #&"+ a%&!"'. Pa$a ++&,a !"a a&#al' a%&!"' !+&,a' #la ,a&% #l!. B!$aaa& /al "!!*+" aa '&"!!"a' $ala !"#$! a%&!"' !la"'4 l!*'/ +l'". Dala !la+a& !&%++a& %!#a%&!"' !ala"a& al'&% +"aa ,a&% $'%+&aa& a$ala/ a%&!"#!"!. P!ala"a& '&' $'%+&aa& +&"+ !&%++ +a" !$a& a%&!"' $' l#a' +3!'. Sala/ a"+ !&'&,a a$ala/ Proton Precisssion Magnetometer (PPM) ,a&% $'%+&aa& +&"+ !&%++ &'la' +a" !$a& a%&!"' "#"al. P!ala"a& la'& ,a&% *!'4a" !&$++&% $' $ala +3!' a%&!"' a$ala/ Global Positioning System (GPS) . P!ala"a& '&' $'%+&aa& +&"+ !&%++ #'' "'"' !&%++a& ,a&% !l'+"' *++ l'&"a&% !"'&%%'a& $a& 8a"+. GPS '&' $ala !&!&"+a& #'' +a"+ "'"' l#a' !&%%+&aa& *a&"+a& a"!l'". P!&%%+&aa& '&,al a"!l'" a!&a '&,al a"!l'" !&a&%a+ $a!a/ ,a&% a&%a" l+a $a& "'$a "!%a&%%+ #l!/ %+&+&% *+'" l!*a/ $a& +a&%52. Ma%&!"#!"! a$ala/ '&"+!& %!#4''a ,a&% $'%+&aa& +&"+ !&%++ !+a"a& !$a& a%&!" B+' !&%++a& !$a& a%&!" B+' '&' *!"++a& +&"+ !&%!"a/+' l#a' $!#'" '&!al '"+ a!#l#%' a"!'al $' *a8a/ "a&a/ a"a+ #*! $'*a8a/ !+aa& la+" !!"' aal !la a"a+ aal aa $a& la'& !*a%a'&,a5=. P'&' !a Proton Procession Magnetometer a$ala/ $!&%a& #"#& ,a&% a$a a$a !+a a"# !'&"al a"a+ *!+"a a$a +*+ a>' ,a&% !aa $!&%a& !$a& a%&!" B+'. N#al&,a #"#& !&$!+&% +&"+ !aa $!&%a& !$a& a%&!" B+'. K!"'a +*! $''&$+' !$a& a%&!" ($'*+a" !$!''a&) aa #"#& $!&%a& !&$''&,a aa& !&,!+a'a& $!&%a& !$a& ,a&% *a+. Da& !"'a !$a& *a+ '"+ $'/!&"'a& aa #"#& aa& !*al' !!"' !+la ,a&% !aa $!&%a& !$a& a%&!" B+'. Saa" "!a$' !+*a/a& !!aaa& !+"aa& #"#& *!!!' $a& +"aa&&,a !a'& !la*a". F!+!&' a$a aa" !!' *!*a&$'&% l++ $!&%a& +a" !$a& a%&!" B+'. Ra'# G,#a%&!"' #"#& a$ala/ 0072?@6 H!"9 &a&# T!la. S!*a%a' #&"#/ a$a a!a $!&%a& !+a"a& !$a& !*!a ?@.@0 &T aa 4!+!&' !!' !&a$' 2760 H9 5=. K##&!& !&# a$a #"#& !!'#& a%&!"#!"! a$ala/ "a*+&% 'l'&$! ,a&% *!'' a'a& !&+/ a"# /'$#%!& ,a&% $'!l'l'&%' #l!/ l'l'"a& a*!l. Ca'a& ,a&% $'%+&aa& ++&,a "!$'' $a' a' !#'& $a& al#/#l. S!&# "!!*+" $'/+*+&%a& $!&%a& a*!l ! +&'" ,a&% *!'' !*+a/ #8! +l, !*+a/ ala !l!"#&' !*+a/ al'4'! $a& !*+a/ !&a"a" 4!+!&'57.
2
K!"'a ala $'"+"+ a+ DC !&%al' $a' *a"!a' ! l'l'"a& !+$'a& !#$+' +a" !$a& a%&!" $ala 'l'&$! "!!*+". A"# /'$#%!& (#"#&) ,a&% *!+"a !!"' $'#l a%&!" !&a$' !aa $!&%a& aa/ !$a& (!a&a&% +*+ 'l'&$!). Da,a l'"' !+$'a& !#"#&% l'l'"a& $!&%a& !*+a ala. Ka!&a !$a& a%&!" B+' !&%/a'la& "#' ("!&a%a +"aa&) a$a +"aa& a"# /,$#%!& aa a"# /,$#%!& !+la' !!' $'!'"a aa/ "#"al !$a& B+'. P!!' "!!*+" !&+&+a& !$a& a%&!" $ala *!*a%a' 8"+ ("'!-3a,'&%) ,a&% a&a !&%'&$+' !$''" a+ AC a$a l'l'"a& "!!*+". F!+!&' a$a a+ AC !'l'' !aaa& $!&%a& 4!+!&' !!' a"# "!!*+". Ka!&a 4!+!&' !!' *!*a&$'&% $!&%a& +a" !$a& "#"al $a& a!&a #&"a&"a !*a&$'&%a& $'!"a/+' aa +a" !$a& "#"al $aa" $'"!"aa& $!&%a& a+a"57. :'a $+a +"+* a%&!" 1 $a& 2 $''a/a& a$a aa *!a&,a %a,a a%&!" ,a&% "'*+l $' a&"aa !$+a&,a $'*!'a& #l!/ !aaa& *!'+" ; 1 m 1 m2 F = … … … … … … … … … … … (1 ) μ r 2 dengan μ permeabilitas magnetik =
K+a" !$a& a%&!" H $'$!4'&''a& !*a%a' %a,a a%&!" ! a"+a& +a" +"+* a%&!". K+a" !$a& a%&!" a$a +a"+ "'"' ,a&% *!a$a a$a aa $a' +"+* a%&!" $aa" $'&,a"aa& !*a%a' ;
H =
1
m
μ r 2
… … … … … … … … … … … .( 2 )
:'a +a"+ *a/a& a%&!"' $'"!a"a& $ala !$a& a%&!"' H *a/a& "!!*+" aa& "!a%&!"'a'. I&"!&'"a a%&!"'a' ( M ) *!a'"a& $!&%a& +a" !$a& a%&!"' !lal+' #&"a&"a !!*a&$'&%a& ,a&% $'!&al !*a%a' +!"'*'l'"a a%&!"'. H+*+&%a& '&"!&'"a a%&!"'a' $!&%a& +!"'*'l'"a a%&!"' $'+&%aa& $ala ;
M =kH ………… ……… …….. … … … ( 3 )
5?
B!$aaa& !#& +a"+ *a/a& "!/a$a !$a& a%&!"' l+a *a/a& a%&!"' $aa" $'!l##a& ! $ala "'%a !&' ; 1. D'aa%&!"' Ba/a& $'aa%&!"' !+&,a' &'la' +!"'*'l'"a a%&!"' ,a&% !'l. Ba/a& $'aa%&!"' !'l'' aa/ a%&!"'a' ,a&% *!la8a&a& $!&%a& aa/ !$a& a%&!"' l+a !/'&%%a *a/a& $'aa%&!"' !+&,a' &'la' +!"'*'l'"a a%&!"' &!%a"'4. S+!"'*'l'"a a%&!"' *a/a& $'aa%&!"' "'$a *!%a&"+&% a$a "!!a"+. C#&"#/ '&!al ,a&% "!a+ $'aa%&!"' a$ala/ *'+"/ %a4'" %'+ a! +aa. 2. Paaa%&!"' Ba/a& aaa%&!"' !'l'' &'la' +!"'*'l'"a a%&!"' ,a&% !'l $a& #'"'4. Aa/ a%&!"'a' $a' *a/a& aaa%&!"' aa $!&%a& $!&%a& aa/ !$a& a%&!"' l+a !/'&%%a !'l'' +!"'*'l'"a
FISIKA LABORATORIUM-ANALISA STRUKTUR BATUAN BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS (2016) 1-6
=
a%&!"' #'"'4. N'la' +!"'*'l'"a a%&!"' *a/a& I&l'&a' !$a& !$a& a%&!" *+' !'"a aaa%&!"' *!%a&"+&% a$a "!!a"+. a&#al'. =. F!#a%&!"' ("!a+ 4!'a%&!"' G!#!"' *!&$a a&#al'. a&"'4!#a%&!"') K!!&$!+&%a& aa/ $'#l a%&!" $' $ala Ba/a& 4!#a%&!"' !'l'' &'la' +!"'*'l'"a a&#al'. a%&!"' #'"'4 $a& *!a. S!!"' /al&,a *a/a& O'!&"a' aa/ $'#l a%&!" "!/a$a aa/ !$a& aaa%&!"' '4a" !a%&!"a& *a/a& 4!#a%&!"' *+'5? $'!&%a+/' #l!/ "!!a"+. C#&"#/ '&!al ,a&% "!a+ $'aa%&!"' a$ala/ *!' &'!l #*al" 5?. B!$aaa& /a'l !&%aa"a& 3a'a' !$a& a%&!" *+' a$a 2 aa ; 1. a'a' !+la !+aa& 3a'a' ,a&% $'"'*+la& II. METODE #l!/ a$a&,a !+*a/a& '&"!&al *+'. P!+*a/a&&,a *'a a&%a" la*a" (#$! +l+/a& aa' $!&%a& Pa$a !#*aa& ,a&% *!+$+l ANALISA STRUKTUR a"+a&) +&"+ $aa" !!&%a+/' /a'l +3!' BATUAN BAWAH TANAH DENGAN METODE a%&!"' MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS 2. a'a' $'+&al (/a'a&) !+aa& 3a'a' ,a&% $'%+&aa& *!*!aa ala" $a& *a/a& ,a'"+ a%&!"#!"! ,a&% $'"'*+la& !aa $#'&a& #l!/ %a&%%+a& a"a/a'. $'%+&aa& +&"+ !&%++ +a" !$a& a%&!"' $' l#a' Ra$'a' +l"a3'#l!" a"a/a' !&'*+la& '#&'a' +3!'. Sala/ a"+ !&'&,a a$ala/ PPM ( Proton Precisssion la'a& '#' ,a&% !&,!*a*a& a$a&,a !l!"#&Ma%&!"#!"!) ,a&% $'%+&aa& +&"+ !&%++ &'la' +a" !l!"#& ,a&% "!l!a $a' a"a/a' aa& !$a& a%&!"' "#"al "#8a"/ +&"+ !&%!"a/+' 3a'a' !&'*+la& 4l+"+a' a+ !*a%a' +*! !$a& !$a& a%&!"' "!/a$a 8a"+ $a& GPS (Global 5? a%&!" . Positioning System) ,a&% $'%+&aa& +&"+ !&%!"a/+' #'' l'&"a&% $a& *++ a"a+ #'' J $' !"'a "'"' !&%++a& S'4a" !+*a/a& /a'a& '&' aa "!"a' !aa !'#$' #a %!#l#%' +&"+ !&%!"a/+' aa/ +"aa $a& !la"a& $a' a"a-a"a !laa 27 a. a'a' la'& a$ala/ *a$a' a%&!"'. !$a& a%&!" *+' *++ !a +&"+ !&a"a" $a"a $a& S+*! !&,!*a*&,a aa ,a'"+ a'*a" a"'3'"a a"a/a'. PCLa"# $!&%a& software !"!a& ,a&% $'%+&aa& +&"+ P!+*a/a&&,a a&%a" !a" !/'&%%a !&%a*+a& !&%++ a&a&% l'&"aa& $' l#a' +3!' $a& a,'&% !&%aa"a&. $'%+&aa& +&"+ !l'&$+&%' ala" $a' a&aa& '&a a$'a' M!$a& a%&!" *+' "!$'' $a' "'%a *a%'a& ,a'"+; a"a/a' !aa la&%+&%. 1. M!$a& Ma%&!"' U"aa M!$a& a%&!"' +"aa '&' "'$a #&"a& $ala 8a"+ $a& *!+*a/ !la"'4 la*a& $a& aal !+*a/a& $a' !+*a/a& '&"!&al $ala *+' ,a&% $aa" $'/+*+&%a& $!&%a& !+*a/a& a+ #&3!' $ala '&"' !+*a/a& '&"' a&"!l !+*a/a& $ala la+ !+"aa& *+'. 2. M!$a& L+a M!+aa& *a%'a& !'l !$a& +"aa ,a'"+ 'a 1 !$a& a%&!"' *+' *!aal $a' l+a *+' ,a&% *!/+*+&%a& $!&%a& a+ l'"' ,a&% !&%al' $ala la'a& "!'#&'a' a"#4' l+a. P!+*a/a& !$a& '&' "!/a$a 8a"+ a+/ l!*'/ !a" $a'a$a !$a& !a&!&. Gambar '! Pro/il tanah daerah obser1asi =. A&#al' Ma%&!"' L#al D!a" !+aa& !a *+' !+aa& !&,!*a* !+*a/a& $ala !$a& +"aa ,a&% *'aa&,a a+/ l!*'/ !'l $a' !$a& +"aa !la"'4 #&"a& $ala 8a"+ $a& "!a". P!+*a/a& '&' $aa" $'/+*+&%a& $!&%a& !+*a/a& a&$+&%a& '&!al a%&!"' $ala *a"+-*a"+a& $!a" !+aa&. Ka$a&%-a$a&% a&#al' '&' ++ *!a !/'&%%a *!a !$a& !&a$' $+a al' l'a" $'*a&$'&% !$a& +"aa $a&%al. Pa$a ++&,a a&#al' '&' "'$a !&,!*a !$a!a/ l+a a!&a +*!&,a "'$a "!l!"a "!lal+ $ala 5?. B!$aaa& '4a" !$a& a%&!" *+' $a& '4a" !a%&!"a& *a/a& !*!&"+ *a"+a& aa *!&"+ !$a& a%&!"' ,a&% "'*+la& #l!/ *!&$a !&,!*a*&,a "!%a&"+&% a$a ; Gambar -! Instrumen pengukuran geomagnet
FISIKA LABORATORIUM-ANALISA STRUKTUR BATUAN BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS (2016) 1-6
A. Kalibrasi alat S!*!l+ !la+a& !&%++a& #"!&'al $'' !l+ $'la+a& al'*a' ala". T++a& $a' !&%al'*a'a& ala" a$ala/ +&"+ !!#l!/ $a"a laa&%a& ,a&% *a'. Kal'* B. Pengambilan data P!&%a*'la& $a"a $'la+a& $' laa&%a& %# !"a'&a ITS $!&%a& a&a&% "'a l'&"aa& 60 $a& %'$'&% "'a "'"' !&%++a& a$ala/ = . :aa a&"aa "'"' a8al !&%++a& $!&%a& base station a$ala/ ? . Da"a-$a"a ,a&% $'a"a" $ala +3!' %!#a%&!"' a&"aa la'& ; 1. Wa"+ ; !l'+"' /a' "a&%%al a 2. Da"a %!#a%&!"' ; a. M!$a& "#"al ; D'la+a& "'%a al' !&%++a& a$a "'a "'"' !&%++a& +&"+ !&%+a&%' %a&%%+a& l#al (&#'!). *. M!$a& 3!"'al ; $+a #'!&"a' ,a'"+ +"aa-!la"a& $a& "'+-*aa" $!&%a& a'&%-a'&% '&'al l'a al' !&%++a& a$a !"'a "'"' !&%aa"a& . a'a' /a'a& $. M!$a& +"aa *+' (IGRF)
7
S!/'&%%a $'!#l!/ &'la' #"!&'al l'"' !"!la/ $'#!' $!&%a& !&%%+&aa& ++ !*a%a' *!'+"
∆ H =V rata−rata + Koreksi harian … … … … .. ( 2 ) C. "nterpretasi data Da"a a%&!"' ,a&% "!la/ "!#!' $''&"!!"a'a& !aa +al'"a"'4. I&"!!"a' !aa +al'"a"'4 $'la+a& $!&%a& !!%+&aa& software s#rfer 11 !/'&%%a $'$aa"a& !"a #&"+ a&#al, !$a& a%&!"' ,a&% !+$'a& aa& $''&"!!"a' l!*'/ la&+" +&"+ !&$+%a #&$'' *a8a/ !+aa& laa&%a& %# !"a'&a ITS. A$a+& flowc!art ,a&% $'%+&aa& a$a !#*aa& '&' !*a%a' *!'+". M+la'
S+3!' Laa&%a& $a& $!'%& !&%++a& $'*+a"
=. P#'' "'"' !&%++a& $'la+a& $!&%a& !&%a"+ GPS $!&%a& $!a'& a+''' $a"a !!"' a$a Ga*a 2.
P!ala"a& $''aa& $a& $'a"'a& $ala !a$aa& *a'
7. K#&$'' +aa $a& "##%a4' laa&%a& !!"' a$a Ga*a 1
Kal'*a' ala"
Pa&a&% l'&"aa& $'++ $a& $'"!&"+a& "'"' !&%++a& *a! "a"'#&
P!&%a*'la& $a"a #'' $!&%a& GPS
P!&%++a& '&"!&'"a a%&!"'
P!&%#la/a& $a"a a$a M E>!l (K#!' $a"a)
P!&%#la/a& $a"a $!&%a& #4"8a! S+4! 11
P!&%#la/a& $a"a $!&%a& #4"8a! Oa'
Gambar -! 2odel lintasan pengambilan data 2agnetik Ha'l
. Pengola!an data Da"a ,a&% $'!#l!/ $' laa&%a& a$ala/ !$a& a%&!" "#"al "'"a "'"' !&%++a& $a& &#'!. M!$a& a%&!" "#"al "'a "'"' !&%++a& *+a& &'la' !+&%%+/&,a $a' &'la' ,a&% $'!/!&$a' a!&a !$a& a%&!" "#"al !+aa& #&"'*+' $a' !$a& a%&!" +"aa *+' !$a& a%&!" !"!&al $a& a&#al' !$a& a%&!"' *+'. :a$' $'!l+a& *!*!aa #!' +&"+ !&$aa" &'la' !$a& a%&!" !+&%%+/&,a. R++ ,a&% $'%+&aa& +&"+ #!' 3a'a' /a'a& a$ala/ !*a%a' *!'+"
Koreksi harian=V rata−rata −V base … … … … . (
S!l!a'
Gambar )! Flowchart percobaan
III. HASIL DAN PEMBAHASAN Da' /a'l !&!l'"'a& ANALISA STRUKTUR BATUAN BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS ,a&% "!la/ $'la+a& $' laa&%a& GOR P!"a'&a ITS $'!#l!/ $a"a *!+a &'la' *!aa& "!%a&%a& $ala a"+a& . P!&%a*'la& $a"a
FISIKA LABORATORIUM-ANALISA STRUKTUR BATUAN BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS (2016) 1-6
?
$'la+a& $!&%a& a' %'$'&% = $!&%a& +la/ $a"a 6=. B!'+" al! $a"a ,a&% $'$aa"a&
B!$aaa& !"a #&"+ a$a Ga*a 7 "!$aa" !a" *+a/ #&"+ "!"+"+ $'a&a ,a&% a"'&,a a$a !a" $a!a/ ,a&% !'l'' a&#al' a%&!"' "!"'&%%'. N'la' a&#al' Ta*!l 1. Sal! Da"a Ha'l P!#*aa& a%&!"' ,a&% $'$aa"a& a$a /a'l !&%++a& a$ala/ -=?00 &T !*a%a' &'la' '&'+ /'&%%a -2?00 &T !*a%a' 3o! % & 45 &'la' a'+. A&#al' ,a&% ++ "'&%%' (-=0?00 - -2?00 1 112.@2@=
[email protected]7126? -=06.@? 2 112.@2@76@
[email protected]712@00= -=22@.=12? &T) *!a$a a$a *a%'a& a&a& !"a !$a&%a& *a%'a& '' !"a = 112.@2@10?
[email protected]712@176 -=?7@.@? ++&,a !+&,a' &'la' a&#al' a%&!"' ,a&% !$''" 7 112.@26=7
[email protected]712@2?7 -=?7@.@? !&$a/ ( -==000 &T). Ha'l ,a&% $'#!/ a$a !&%++a& ? 112.@26?62
[email protected]711=2 -=22@.=12? $'$aa"a& &'la' a&#al' a%&!"' ,a&% a&%a" !'l ,a&' $' 6 112.@261
[email protected]711767 -=22@.=12? *a8a/ &#l !/'&%%a $a!a/ ,a&% !'l'' a&#al' a%&!"' @ 112.@2?2
[email protected]711?@1 -=06.@? $'*a8a/ &#l (a&#al' &!%a"'4) !&%'&$'a'a& a%&!" *!'4a" $8'-+"+* $a& "!$aa" *a"+a&-*a"+a& "!"!&"+ ,a&% B!$aaa& "a*!l 1 #'' J $'!"a/+' $a' GPS $!&%a& *!'4a" #&$+"'4 $' *a8a/ !+aa&. !&%++a& !"'a "'"'. P#'' J aa& !&!&"+a& #! Da"a !&%++a& &'la' a&#al' a%&!"' ,a&% $'!#l!/ '&"!!"a' $a"a !aa +al'"a"'4 !"'a $''&+" ! $ala $'#!' $!&%a& #!' 3a'a' /a'a&. Ha'l ,a&% $'$aa"a& software s#rfer 11. ∆ H !&,a"aa& &'la' !$a& a%&!" *a/8a &'la' 3a'a' /a'a& ,a&% a&%a" *!a !/'&%%a !"a *+' !"!la/ $'#!' $!&%a& #!' 3a'a' /a'a& $a& #&"+ a&#al' a%&!"' ,a&% $'/a'la& "'$a *!%'"+ *a%+ #!' IGRF. K#!' 3a'a' /a'a& $'la+a& a$a $a& &'la' a&#al' !$a& a%&!"' !&+&+a& &'la' &!%a"'3! !#*aa& '&' $'a!&aa& /a'l *aaa& &'la' #"!&'al l'"' ,a&% !&%'&$'a'a& a$a&,a !# aa" !/'"+&%a& a$a PPM "'$a !&+&+a& /a'l ,a&% !*!&a&,a ∆H. !la'&a& "!$aa" !&%a+/ $a' $ala $a& l+a *+'. S!"!a/ $'$aa"a& !"a #&"+ a&#al, a%&!"' S!/'&%%a $'!l+a& #!' 3a'a' /a'a& +&"+ $'!l+a& #4"8a! +&"+ !la+a& #!' !la'& #!' !&%/'la&%a& 4a"# !"!&al *!+a !4! a&aa& a$'a' 3a'a' /a'a& $a& IGRF ,a'"+ $!&%a& !&%%+&aa& Oa' '&a a"a/a' a!&a !&%++a& $'la+a& $' laa&%a& M#&"a Oa' M#&"a !+aa& software ,a&% $'%+&aa& "!*+a $!&%a& '&"!3al 8a"+ ,a&% *!*!$a. K#!' +&"+ !la+a& #!' red#ce to pole (RTP) $a& #pward "##%a4' "'$a $'la+a& a$a !#*aa& '&' a!&a "'$a a$a contin#ation (UC) +&"+ $a"a ,a&% '"a +&,a. S!*!&a&,a !*!$aa& !"'&%%'a& a&"aa "'"' !&%++a& $!&%a& base !la'& red#ce to pole a'/ a$a filter red#ce to e$#ator (RTE) station !/'&%%a $'a+'a& "a&a/ *!*!&"+ $a"a $a& downward contin#ation (DC). K'"a $aa" !'l'/ ala/ !*a%a'a& "!l'/a" a$a %a*a =. a"+ RTP a"a+ RTE $a& +%a UC a"a++& DC. Pa$a $a"a ,a&% S!"!la/ $'$aa"a& !+a $a"a !&%++a& aa $a"a $'!#l!/ 4'l"!'&% ,a&% al'&% *a' a$ala/ #*'&a' a&"aa *!+a #'' J $a& &'la' #"!&'al ,a&% "!la/ $'#!' ( red#ce to pole (!$+' ! +"+*) $a& #pward contin#ation ∆ H ¿ $'#la/ $!&%a& software s#rfer 11 /'&%%a (#&"'&+a' ! a"a). :a$' 4'l"!'&% '"+ "!%a&"+&% $a' l#a' !&%/a'la& !"a #&"+ a&#al' a%&!"' !*a%a' *!'+" !&%++a& $a& $a"a. S!"!la/ !lal+' #! 4'l"!'&% $'$aa"a&
Gambar +! Peta hasil RTP dan upward continuation
Gambar 6! #istribusi nilai medan magnet bumi dengan jarak pengukuran + m
B!$aaa& Ga*a ? $'!#l!/ !"a /a'l RTP $a& #pward contin#ation. P!"a ,a&% $'/a'la& l!*'/ /al+ $a& $!"a'l $!&%a& "++a& "'$a !!a/ %a*a a"a+ "!"a !!"a/a&a& %a*a al'&,a a!&a a%&!" "!$'' $a' +"+* +"aa $a& !la"a&. Pa$a %a*a "!!*+" "!$aa" '&4#a' !&%!&a' *a"+a&-*a"+a& #&$+"'4 $' *a8a/ !+aa& "a&a/. U&"+ !&%!"a/+'&,a !l+ $'la+a&
FISIKA LABORATORIUM-ANALISA STRUKTUR BATUAN BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS (2016) 1-6 !#$!la& $!&%a& aa slicing a$a 4'l"!'&% RTP $a& #pward contin#ation ,a&% !+$'a& $''&+" ! software s#rfer 11 $a& !"!la/ '"+ $''&+" ! Ma%2DC. A$a&,a !"!*a"aa& 8a"+ aa #! !&%#la/a& $a"a /a&,a "!!l!a'a& /'&%%a #! 4'l"!'&% RTP $a& #pward contin#ation !/'&%%a "+"+-"++ *a"+a& $' *a8a/ !+aa& "'$a "!aa"' $!&%a& !la $!& !'4' $a' "'a !&' *a"+a& $a& !$alaa&&,a.
6
STRUKTUR BAWAH TANAH DENGAN METODE MAGNETIK DI LAPANGAN GOR PERTAMINA ITS ,a&% "!la/ !*'*'&% !laa a"'+ "a l+a +%a "!'a a'/ !a$a Baa D#!& FISIKA FMIPA ITS ,a&% "!la/ !*!'a& *a&"+a& !aa #'l !laa a"'+. S!"a "!'a a'/ +&"+ "!a&-"!a& a"'+ ,a&% !lal+ !&a&"'aa *!!a aa $!' !la&aa& !laa a"'+. DAFTAR PUSTAKA
I. KESIMPULAN Da' !#*aa& ,a&% "!la/ $'la+a& $aa" $'a*'l !'+la& ,a'"+ &'la' a&#al' a%&!"' *a8a/ !+aa& "a&a/ laa&%a& GOR P!"a'&a ITS a$ala/ -=?00 /'&%%a -2?00 &T $a& "!$aa" !*aa& *a"+a&-*a"+a& #&$+"'4 $' *a8a/ !+aa& "a&a/.
UCAPAN TERIMA KASIH T!'a a'/ !a$a N++l A9'9a/ $a& Da&' U'a& !la+ a'"!& 4''a la*#a"#'+ a$a !#*aa& ANALISA
51 a& B!!l!& R.W. 17. %!e geology of "ndonesia, .I.A Ma"'&+ N'/#44 T/! /a%+!. USA. 52 D! W'""! L. 17. A new met!od of interpretation of self potential field data G!#/,' #l.JIII .60 0-60. 5= T!l4#$ W M G!l$a" L P S/!'44 RE K!, D A.10. Applied Geop!ysics. Ca*'$%! U&'3!'", P!. N!8 #. L#&$#&. 57 Sa&"## D##. 2002. P!&%a&"a T!&' G!#4''a. Ba&$+&%. P!&!*'" ITB 5? Fa"a/'lla/ A%+&%. 1. %!eory of Geomagetic. &ni'ersity press. Ca*'$%!.
