eaei^-i/
^dl/iec/e^^ec^
£z4.-t^trt /'u-lct'la^p&rç-
-
Türkiye'nin dînî târihini meydana getirebilmek
Türkiye'de inki-
için,
af eden muhtelif tarikatlar hakknda etrafl ve salam zlmas birinci arttr. Umumiyetle islâm tasavvufu tarihini yazabilmek için de çok büyük yardm olaca bedihî olan bu cins monografiler, mahdut monografiler ya-
ve muayyen bir mevzuu bütün
balca
tarikatn menei, inkiaf,
monografiler sayesinde
mî mahiyette
salam
kikat henüz okadar ilerlememi
umumî
brakld;
taraftan
bâz
mahiyette
kat ilerledikçe, alelacele rafa
rabta ve münasebetleri böy-
bir surette tesbit edilmeden,
olduu
meydana
bir taraftan eski
eserler
neredilmiti; halbuki
olduunu
salam
umumî
t etki
eserler bir ta-
ahsiyetleri
hakknda, yahut
bir yol takip
tasavvuf
yazlmaa baland.
eden bu tetkikatn henüz balangçla
söyliyebiliriz. Bilhassa Türkler arasnda inkiaf eden tarikat! er
ve büyük Türk hiyettedir.
tet-
metinlerin nerine ve tercemesine, dier
tarihinin muhtelif meselelerine ait monografiler
ve
daha umu-
zamanlarda, tasavvuf tarihine ve
getirilen terkîbî ve
büyük mutasavvflarn
Doru
bir
co-
vücude gelmesi imkânszdr. Avrupa'da islâm
eserlerin
tarikatlere dair
Herhangi
ahsiyetleri, âyin ve erkân, ubeleri,
rafî tevezzüü, içtiamî te'siri, sair tarikatlarla le
edebilir.
teferruatile ihata
sofileri
hakkndaki malûmat henüz çok
Meselâ «Kalenderiye»
mühim cereyanlarndan
mtr; XIV
— XV
inci
biri
tarikati gibi
hakknda henüz
slâm
iptidaî bir
ma-
tasavvufu tarihinin en
yaplma-
hiçbir ciddî tetkik
asrlarda Anadolu'da büyük bir ehemmiyet kazan-
dn
ahiren meydana
niye
-shakiye» tarikatinin imdiye kadar isminden baka
çkardmz ( Der
slam. XIX,
26) «Kâzeru-
18
S.
bir
eyi
bilin-
miyordu; XIII üncü asrdan balyarak Anadolu'da da ehemmiyet kazaBu ginan«Hayderiye» tarikatinin henüz ismi bile pek malûm deildir .
bi misâlleri
yaplmas
namütenahi uzatmak
icap eden birçok
kabildir.
mühim
Görülüyor
ki
.
.
bu sahada daha
iler vardr.
ite kymetli talebemden Abdülbaki Bey'in bugün ilim âlemine takdim ederken hakl bir iftihar duyduum bu mühim eseri, bu derin boluklardan
birini
dolduracak mahiyettedir;
reyanlar arasnda çok dikkata
ayan
slâm tasavvufu
tarihinin
büyük
olan ve edebiyat sahasnda da
ce-
mühim
t
.
mahsuller vermi bulunan melâmetiye meslei, «Ankaral Hac Bayram' Velî» ile, bilhassa inci asrdan itibaren, Türkiye'de büyük
XV
yet
kazanm,
ve
urad resmî takibat üzerine son asrlarda
bir
ehemmi-
kaybolmak uncu asr ortasnda Seyyid Muhammet Nurül'arabî ile tekrar meydana çkarak kinci Merutiyet devresinde siyasî sahada da büyük roller oynamtr. Melâmetiye cereyannn ilk safhas R. derecesine geldikten sonra,
izi
XIX
Hartmann'm bu husustaki kymetli tetkiki sayesinde azçok vuzuh ile anlalmaktadr. Fakat Türkiye'de meydana çkan Bayram Melâmilii ve bilhassa son devir Melâmilii, imdiye kadar Avrupa'da ciddî surette tetkik edilmemiti.
lamilie
Sadk Vicdanî
da verdii malûmat le
Bey'in
«Tomar- Turuk-u
Aliye»silsilesinde
Me-
tahsis ettii cüzü'de ikinci ve
hakknda
istisna
üçün devir melâmilikleri hakknedecek olursak, memleketmizde de bu mese-
yazlm mühim bir ey yoktur denebilir. te Abdülbâkî Bey' bu mühim boluu doldurmak için yazlmtr; burada ilk
in eseri bilhassa
Melâmetiye cereyan hakknda verilen malûmat daha ziyade bir medhal mahiyetindedir; çünki, Abdülbâkî Bey, fa'aliyetini en ziyade ikinci ve üçüncü devirler Melâmilii üzerinde teksif etmesi hususundaki tavsiyemi tama-
mle nazar
mtr. liyetle
itibara
alm
ve mesaisini büyük bir muvaffakiyetle tamamla-
Eseri tetkik edenler, genç mütetebbiin ne
çaltn
itirafa
mecbur
yorulmak bilmez
bir fa'a-
olacaklardr: O, umumiyetle
bilinen
membalardan baka, imdiye kadar ilim alemince isimleri bile bilinmeyen birçok yazma membalar da bin mükilât ile arayp bulmu, ve onlardan büyük bir dikkat ve itina ile istifade ederek yalnz tasavvuf tarihini deil,
Türk edebiyat
de iddetle alâkadar eden bu çok güzel monografiyi meydana getirmitir. Bize ilk kitab olarak bu kadar olgun bir eser veren genç müelliften ilim âlemi daha birçok hizmetler bekliyebilir tarihini
KÖPRÜLÜZADE MEHMET FUAT
I
LK DEVRE MELAMLER!
MELAMETILER
1
—
Melâmetîler
EBU SÂLH HMDÛN
BN AHMED
BN AMMÂRÛLKASSAR
lk devre melâmîlii «Melâmetiye» unvanile maruftur ve «eyh Ebülibni Hevazenül Kueyrî iSJi^öyy» a. c/J'v» nin risalesinde ve yine Kueyrînin muâsr olan ve Nefehata nazaran .
kasm Abdülkerim «
eyh
Ebülf azl ibni
Hasan o—
<>.
â-^s)
»
isminde birisinin müridi bu-
Osman ibni ebu Aliyyül Gaznevî >fj i e yj 01^ > i» [1] nin «Kefül mahcub v^'^f'» ismindeki eserinde tasrih edildii veçhile birinci tabaka ricalinden Niaburlu «Ebu Sâlih Hamdûn ibni Ahmed ibni lunan «Aliyyibni
'; lll
,
«>.
»
Ammârül kassâr» tarafndan bir meslek olarak neredilmitir. Ebüîkasm Kueyrî, risalesinde Hamdûni Kessâr anlatrken «Niabur Melâmetîleri ondan intiar etmitir. Sâlimül Bârûsî ^jUi^u ve Ebu Türâb Nahebî v'/> ile sohpet etti. 271 senesinde öldü,, [2] diyor. Kefül mahcnb sahibi de kitabnda Melâmîlik hakknda baz malûmat verdikten sonra Ebu Sâlih Hamdûni kassar hakknda — v~ t>\>j ;>ouj.» «uç «i ^j ji*mM o- ^2-1 teJ-r Q* > ciu sözlerile balayarak u malûmat »
cr.
veriyor
:
«Meâyihin kudema ve müteverriânndand; fkh ve ilimde yüksek derecede idi. Süfyân sevrî isj OM- mezhebine salik ve tarikatta Ebu
Türab Nahebî müridi idi» [3] Yine ayn kitabn 14 ücü babnda «Kassâriyye * » den bahsedilirken "Bu tarikin Ebu Sâlih Hamdûni Kassâra mensup bulunduu ve Hamdûnun büyük âlimlerinden ve bu tarikin (Melâmetin) sâdâtndan olduu ve tarikinin Melâmeti neir ve izhardan ibaret bulunduu » tasrih edilmektedir.
eyh [1]
"Aliyyibni
Mürat molla [2]
[3]
Ferideddini Attârin Tezkirei evliyas da
Hamdûni kassâr hakkn-
Osman ibni Ebu Aliyyül gaznevî,, hakknda No 1302, varak: 156
kütüphanesi
Kueyrî risalesi, 1284 senesi Bolak tab', Sa= 24 Kefül mahcup, Darülfünun kütüphanesi, Sa 132 :
"Nefehat,, a müracaat..
lk devre Melâmîleri
4
da malûmat verirken kueyrî ve kefül mahcubun beyanatn
teyit
ve
tekit etmektedir. [1]
"Nefehatül üns ujViûU* te bu zat
dr.
hakknda daha
fazla
malûmat varmelâme-
Nefehata göre de Melâmetîlik, tabakai ûlâ ricalinden ehli
eyh
ve imam olan Ebu Sâlih Hamdûni kassâr tarafndan neredilCâmî, Hamdûni Kassârn nam ve öhretinin raka kadar gittiini, (vefât 283) ile Güneydin ve Sehli Testerî J*-* (297) onu methettiklerini; hatta «Eer Ahmedi mürselden sonra peygamber gelecek olsayd onlardan (Melâmetîlerden) olurdu» dediklerini kaydediyor. Bun« dan baka Hamdûnun vefatndan sonra agirtlerinden «Abdullah ibni tin
mitir.
Menâzil
J->^*
t>.
^^»
in târiki
melâmeti
neretmee devam
eylediini de
söyliyor. [2]
Bütün bunlardan anlyoruz ki Melâmetîlik, Hamdûndan evvel de mevFakat her halde bu gün de bütün tarikatlar erbabnn kabul cut imi. ve bir irfan ne'esinden ibaretmi. Melâmeti ettii gibi bir sülük hali Niaburda bir meslek halinde nereden Hamdûni Kassârdr. Hamdûni Kassâr, zamannn çok büyük ve nâfiz eyhlerinden olduu gibi öhreti de her tarafa yaylmm ve hatta Cüneyd gibi «Seyyidüt » addedilen ve umumî bir hürmete mazhar olan bir zat bile tâife en yüksek ve tazimkâr kelimelerle methetmitir. Hamdûnun zamannda iktisap ettii bu öhret, uzun müddet devam etmitir. Hatta Câmî bile Hefehatmda eyhin Melâmet hakknda ve mev'iza tarznda kendisini
söyledii sözleri yazyor.
[1]
Leyden
Tekiretül evliya U^VlS/'i" tap'.
(
Hazînetül Asfiyaya müracaat: Cilt: [2] Nefehat..
Varak: 29
Ferideddini Attâr jVke^jJljjji
:
1905. 1323 Hicrî
)
Cilt: 1. Sa: 331 2.
Sa: 262
-
335.
..
«ReynoldA. NichoIson»un
Ferideddini
Attâr
hakknda
»
II
BAKA
VE KISMEN ONDAN MUKADDEM MELÂMETÎLER
HAMDÛNI KASSARDAN
Hamdûni Kassâr Melâmetin ilk nâir ve mümessili addetmek tamayanltr. Melâmetîlk Hamdundan evvel de mevcuttu. Hambûn, ancak zamannda Melâmîlii neretmi ve Niabur Melâmetîlerinin reis ve mümessili olmu; bu suretle Melâmetin intiarnda mühim bir vazife
nile
görmütür. Fakat
Hamdundan
evvel ve
sonra daha bir çok Melâmet nâir ve
mümessillerini görmekteyiz.
Amr
3a Müslime ) dorudan doruya c-r [1] lakabile mülakkaptr. 260 dan sonra Niaburda * ye göre vefat eden ve « eyhülislâm Abdullah ensârî r 5 *-^ kendi vaktnda « Nemunei cihan » olan bu zat Niabur köylülerindendi. » « Ahmed ibni Hudreveyh .>. ve Bâyezidi Bstamî tf^t -";>> » agirtlerinrüfekasmdan ve « Abdullah Mehdiyyi Bâverdî
» « dendi. Ebu Osman Hyrî
Ebu Hafs Haddad
o*'* 1}
(
ibni
1»
1
v>
w
diyor. [2]
Mülûk evlâdndan olup sofiyâne aba yerine âhâne kaba giyen ve fakr yoluna bu suretle sâlik olan, tecerrüdün kisve ve rüsum ile mukayyet olmadn « Abadan istediimizi kabada bulduk » sözü ile ifâde eden ah ücâ Kirmanî (270) [3] de Ebu Hafsn refiklerinden ve Ebu Türâbn nüsâhiplerindendir.
Ebu Hafsn [J
Risâlei
ah ücâ
;
sofilerin
mürakka' libasn giymeyip kendi
17 Nefehat. Varak Sa 322 323 Kirmânî Risâlei Kueyriye. Sa
Kueyriye. Sa
[2}Tezkiretül [2]
müritlerinden
evliya..
:
:
:
;
:
28
:
29
—
;
Nefehat..
Varak
:
41
6
ilk
eden
elbisesini ihtiyar
«
devre melâmîleri
Ebu Abdullahssecizî ^?JiA^/i » yi, « Ebu Mu« Ebu Muhammed Abdullah
hammed Haddadül Haccam t ^>\^ ±?y} » ibni Muhammedül Harrazürrâzî s^J^A*^
,
-^-v1
ir.
» yi
(310 dan evvel)
Melâmetiyenin Badatta mümessili bulunan ve Cüneydi Badadî ile Ebu Osman Hyrîye de mülâki olan mehur «Abdullah ibni Muhammedil-au^ » (328) i, Ebu Hafstan sonra ömrünün nihayetine mürtai ^JJ*** ir.
Osman Hyrîye
kadar Ebu
Hafsn yanna
defnedilen
«
müsâhip ve mülâzm Mahfuz ibni Mahmud
^
Ebu
olup vefatnda
»u (343)
ir.
[1]
ve nihayet Melâmette mezhep sahibi addedilen «Bbu shak brahim ibni Yusuf ibni Muhammedüzzücâcî tfk-lk* y\ » (348) yi sayair.
biliriz.
ir.
[2]
Bu
eyhi Ebu Hafsn nüfuz ve kudreti tamamile Bu zat her halde mühim bir Melâmetî mümessili addetmek
suretle Melâmetîlerin
tezahür eder. zaruretindeyiz.
baka
Melâmet mesleinde Ebu Hafstan ve
Hamdûnun eyhi Ebu Türâb Nahebî
refiki
Bâyezidi Bstamî (261)
brahimi Edhem ve Hatemi esammn musahiplerinden bulunan, Ebu Ha fs ve Güneydin akranndan addedilen, hacca giderken Niaburda Ebu Hafs, Bstamda Bâyezidi hasseten ziyaret eden ve Ebu Hafsn tazim ve tevkrine mazhar olan Ahmed ibni Hudreveyh de (240) mühim bir mevki ile
sahibidir.
Ahmet, bir
eri
idi.
kzlarndan
olup
tarikatta
ef'alile
ispat eyledi.
mühim
bir
mevki
[3]
Ahmed tirmizî
emir
ederek tam
libasile tesettür
bulunduunu gerek akvâl ve gerek
Zevcesi Fatma da sahibi
gezmeyip asker
kisvesile
sofî
Melâmetî
Hudreveyh
ibni
(S«JUt
er
verraküt tirmizî
;
y) »
tfi»ju Hbyij*
ir.
«Ebu Abdullah Muhammed ve «Ebu Behir Muhammed ±& &y.\
» gibi
Hamdûnun eyhi Ebu Türâb Nahebî
ibni
Aliyyüt
ibni
Ömerül
müritlere malikti. [1]
Cüneyd akrânmdan addeEbu Hamzai Horasanî (290), [4] Rey ve Cibal ( Kûhistan ve Hemedan ) eyhi olan ve melâmetini tamamile izhar eyliyen Yusuf ibnr de;
dilen
Ebu Abdullahssecizî.. Nefehat. Varak 54 Ebu Muhammedi haddad.. Nefehat, 28 Ebu Muhammedül Harraz.. Kueyrî. Sa 31 ; Abdullahilmürtai.. Kueyrî. Sa 34. Nefehat. Varak: 98 Mahfuz ibni Mahmut.. Nefehat. Varak: 64; brahim ibni Yusufüzzüeâcî.. Nefehat. Varak. 107 [1]
Varak
:
:
;
;
:
:
;
[2]
Ahmed
Nefehat. varak [3]
:
ibni
Hudreveyh..
Kueyrî. Sa
Ebu Abdullah Muhammedi
Tirmizî..
Ömerül verrâkut Tirmizî.. Kueyrî. Sa: 29 [4] Ebu Hamzai Horasan.. Kueyrî. Sa: hat. Varrk:
34
:
21
;
Tezkiretül evliya.
Sa
:
288
— 294
27
Kueyrî. Sa: 33..
29..
Ebu Bekir Muhammed
Tezkiretül Evliya. Sa:
ibni
288—294.. Nefe-
7
lk devre Melâmîleri
Huseynürrâzî (303 yahut 304)
Yahyel
cellâ >4V.'>.
^^-^^ »
[1],
Badatl «Ebu Abdullah Ahmed
[2],«Ebu Abdullahil Büsrî aj~>P
^V- s$
«Aliyyibni Sehlibni Ezheri Isfhânî
1
fr*
Cr.
B
*>.
s.\
ibni » [3],
» [4] gibi müritlere
malik bir eyhti. Hafsul Haddad, Bâyezidi Bstamî ve Ahmed ibni Hudreviyeden sonra kesreti müridanile mehur, melâmetî mümessili olarak Ebu Osmanil Hyrîyi görüyoruz. Ebu Osman Said ibni Ismailül Hiyrî (290), Fakat;
Ebu
ah Sücâ Kirmanînin agirdidir. Sonra Ebu Hafs ziyaret kalm ve kzn almtr. Vefatndan sonra Ebu Hafsa nezdnde edip onun halef olup Niaburda vefat etmitir. Ebu Osman Hyrînin zamannda öhreti çok büyüktür. Badatta Cüneyd, amda Ebu Abdullahi Çellâ. Niaburda Ebu Osman Hyrî, meayihin en mehurlanndand; bu üç eyhin kâbna hiç kimsenin vâsl
Reyli olup
olmad
söylenirdi.|5]
Esasen biz, Cünydi Badadîyi de bu zümreden addetmekteyiz. Çünkü, Melâmetiye eyhi Ebu Hafs ve Ebu Hafsn damad ve halefi Ebu Osman ile hem mertebe addedilmesinden baka meselâ Ebu Osmanm müritlerinden bulunan ve zamannda bütün meayihin mercii olan « Ebu » ve pederi Amr Muhammed ibni brahimüzzücacî ^Viv f *W Muhammedürrazî ibni « Abdullah Muhammed Ebu ibrahim ibni Yusuf [6], > (353) [7], Niabur eylerinin müteahhirinden addect.
dilen «Aliyyibni
Bündar
ibnil
Hüuseynissayrafî
ü>-*-»
^
itr^ö.^.
<>.
(359) [8]
Ebu Osmanm müritlerinden en son vefat eden, anne cihetinden Ebu Abdürrahman sülemînin ceddi bulunan ve melamette «tariki has,, sahibi olan «Ebu Amr smail ibni Nüceyd Ahmedis sülemî o. ^^jA W ^xj\ mt\ a# » (365) [9], Cüneydden de ahzi feyz etmi kimselerdir. Yine meselâ; Ebu Türab müsahibi Niaburlu Eb Hamza, Cüneyd akranndan addediliyor. Melâmetiyenin Badatta hakiki bir mümessili olan ve Ebu Hafsn güzide müritlerinden bulunan Abdullahil mürtai, keza Cüneyde mülâki ve müsahip olmutur. Cuneydin Hamdûni kassar hakkndaki söz-
ve yine
[1]
[2] [3]
Yusufü
râzî..
Kueyrî. Sa:
[4] Aliyyi Isfhânî..
[5]
29..
Nefehat. Varak:
Ahmedi Cellâ.. Kueyrî. Sa: 26. Ebu Abdullahil Büsrî.. Kueyrî.
46-47
Nefehat. Varak: 53 Sa: 28. Nefehat. Varak: 53
Nefehat. Varak: 49
Ebu Osmanül Hyrî.- Kueyrî. Tezkrei
Evliya. Cilt: 2.
Sa: 56—63 Nefehat. Va-
rak: 42 [6]
[7]
Ebu Amr Muhammedi zücâcî.. Kueyrî. Sa 36 Ebu Muhammed Abdullahi razî.. Kueyrî. Sa 37 :
:
Nefehat. Varak: 55 [8] Aliyyibini Bündari sayrafî.. Kueyrî. Kueyrî risalesinde tercemei hâlleri bu[9] Ebu Amr ibni Nüceyd. Kueyrî. Sa 37. :
lunan bu eyhlere "Nefehat,, ta da mezkûrdur..
lk devre
3
Melâfnîleri
de bundan evvelki faslda zikretmitik. Bütün bu evahit, Cüneydin olmasna de-
lerini
melâmetîlerle münasebetinin menfî olmaktan ziyade müspet lâlet eder.
Ebu Osmann yukarda Cüneyd münasebetile
zikrettiimiz müritlerin-
den baka Horasan eevanmertlerinden saylan «Ebül Hasanissofî Aliyyibni Ahmedibni sehl J*^y}» (348) [1], «Ebu Muhamj£ j> med Abdullah ibni Muhammed ibni Abdürrahmanürrazî tfj'J* » (353) [2], ve mezhebinden dolâyi Belhten sürülen "Muhammed ibni Fazlül Belhî » (39) [3] ve Ebu Muhammed Abdullahil mürtaiin müridi ve «Sultan EbuSaid ebülhayr j^y} -»s— *) û&- » n eyhi Ebülfazl ibn Hasan Sarhasînin üstad «Ebu Nasr siraç n^s^s)» da Melâmetî erlerindendir. [4] Bu suretle (440) da vefat eden ve zamannda bütün meayihi kendisine hürmete mecbur eyliyen âir Ebu Said Ebülhayr[5] Melâmet mesleinde görmekteyiz. Esasen Ebu Said Ebülhayr Melâmeti yalnz eyh Ebülfazldan almamtr. eyhinin vefatndan sonra eyh Ebu Abdurrahmanssülemîye de intisap etmitir. [6] Zaten bu zamanlarda Melâmet, tamamile intiar etmitir. Saydmz zevatn her biri müteaddit kimseleri istihlâf etmekte ve bu suretle meslein tevessuuna hizmet eylemekte idiler. Nefehat ciddî bir surette tetkik edersek bunlar birer birer bulmak kabildir. Hatta bunlardan baka Cr.
<>.
^
Cr.
M ^ 11
Cr.
cr.
«Mirei Niaburî,, [7] gibi müntesip bulunduklar eyhleri bilmediimiz bir
çok melâmetîlere de
Taslayabiliriz.
Fakat ispat müddea
bu kadarn
için
kâfî görmekteyiz.
Bu asrda Melâmetin Türkmenler arasnda intiarna da ahit olEbu Saidin fevkalâde hürmet ettii Türkmen eyhi «Muhammed Mauk tûsî ö^v nin namaz klmadn, böyle olduu halde «Muhammedi hameviye ile Gazâlînin «kyamette bütün sddîkler keki toprak olsaydk ta Muhammed Mauk, bir gün üstümüze basm bulunsayd; niyaznda bulusujji^c» rivayetile Ne nacaklar,, dediklerini «Aynül kuzât Hemedânî maktayiz. Bütün meayihin hürmetine mazhar olan
;
fehat kaydetmektedir [8] [1]
Varak
:
Ebül Hasan Aliyyibni
Ahmed
ibni
Kueyrî
bûencî..
Sehlil
.
Sa
:
37
.
Nefehat.
108
[6]
Abdullahibni Muhammedibni Abdürrahmanürraziyyüsa'râmî.. Nefehat. Varak: 109 Muhammedibni Fazlül Belhî.. Kueyrî. Sa 27 Nefehat. Varak 66 Ebu Nasr siraç.. Nefahat. Varak 140 eyh Ebu Sait Ebülhayr. Nefahat. Varak 149 Nefehatta "Ebu Abdurrahmanssülemî,, ye müracaat Varak 154
[7]
Mirei Niaburî. Nefehat. Varak: 130
[8]
Muhammed mauk
[2] [3]
[4] [5]
:
:
.
:
:
!
Nefahattaki
tûsî..
bir hilâyeye nazaran
Nefahat.
Mauk
—
:
Varak 153 154 Türkmen eyhi Ali Abo, arkadadr. Müracaat. Vaark 154
tûsînin
:
.
:
9
lk devre Melâmîleri
Bunlardan sonra Melâmeti bir tarikat halinde temsil eden "Kübreviye •v^» tarikinin müessis ve nairi Necmeddini kübrây görüyoruz. Necvastasile meddini kübrâ, bu neveyi «Ebünnecîbi süherverdî «su».*•"-'» den, Gazâlî, «Ebubekri nessac t^S'.s} » dan, o«Ahmedi gazâlî
Niabura gelip » vesatatile bilhassa Kasm gürgânî orada tavattun ve vefat eden ve Ebu Osman Hyrînin yannda metfun » ve Cüneydden almtr. [1] bulunan « Ebu Osman Maribî 4> ot* «Sultanül ulema Bahaeddin Veled »babas Necmeddinin tarikatile UjiiUdu » vastasile jis t>.j>'«V alâkadar olan « Mevlânâ Celâleddini rumî j)} OiJiJ*»- i-Vj- » ve onun sohpet müridi «emseddini Tebrizî >s\j? cr^^t» da «Ebu
de de bu ne'e mütezahirdir. Meselâ; Eflâkinin Menâklbül ârifinde zikrettiine Mevlânâ kendisini muki Nefahat ta bunu aynen nakletmektedir £Öre imamet teklif edildii vakit gün, kendisine tasavvf addetmiyordu. Bir i- û* « eyh Sadreddini konevî tf/* e~ » (673) yi mürad ederek u deyip « Biz abdallarz. Nerde olsa oturur, kalkarz. ^' uü^ u'fâ f mukayyet deiliz demek olacak.) mamet, ehli tasavvuf ve kuyut ile ( temkine lâyktr» diyerek Sadreddine iktidâ etmiti. [1] Hatta bunun için meayihi mevleviye, dier tarikatlarn eyhleri gibi imamet etmezler; Dergâh ve zaviyelerin ayrca imamlar vardr. Esasen Mevlânâ, Mevlevîliin imdiki âyin ve rüsumunu vaz' ve Mevlevîlii bir tarikat hâlinde
—
—
^
5
uzak bir zatt.
etmemiti. O, böyle kaytlardan tamamile
tesis
Sima' et-
mesi, vecit ve hâl neticesi idi. Teslik vastas ak ve sohpetten ibaretti. Mevlevî âyin ve âdâb Sultan Veled tarafndan vaz' edilmitir. Bunun içindir ki Sultan Veled, Mevleviler indinde «Pîri sânî» dir.
ite bu suretle " Kübreviye,, ve « Mevleviye „ tarikatlarna da ne'eHamdûndan evvel de mevcut ve münteir bir sini veren Melâmetiliin meslek olduunu ve Hamdunun silsilesindeki meâyihten baka müteaddit zî nüfuz mümessillere mâlik bulunduunu izahtan sonra Hamdûni
Kassârn
[1]
«fej
.
.
atf nazar edebiliriz.
silsilesine
Ebu Osman Maribî >J>
oA £j
A> / ^»A!
püe
f
..
Nefehat. Varak
b JS>
It/^^il j »i jij
«hf.
V
jfiy j-r*
1
•
:
42
^V
j
~'
1
-»
ur
-
li
*
il*
f^
1
^
kJ
[
ü1
ti"
*^
û*
[']
;
Eflâkî: Menakibül Ârifin (^sjUll^t* Süleymaniye kütüphanesi. Halet. E. kitaplarndan
yazma
nüsha,
No
321.
Varak: 131
!
III
HAMDÛNUN SLSLE TARKATI VE KENDSNDEN SONRA MELÂMET MÜMESSLLER Hamdûni kassânn eyhi Ebu Türab Nahebînin isminin "Ebu Türab Asker ibni Huseyn >. v^" vefat „ olduunu ve 245 tarihinde ettiini Risalei kueyriyeden ve daha sonraki menba'lardan örenmekteyiz.
&-J
Kefül mahcub, bu zat û>-> t- -* hammed isminde deki Tezkirei
Hüseyn
cs-^
Tibyâni
^
[
Ci~^cr.
v'j-
s)
Cr.
5
^.e
hakayka
vesâilül
[2]
Hamdûni
nazaran
—
Ebu
Kassâr
J^bi» £u fu
is-jjUi
cs-i^,»
—
ibni Müslim hammedibni Cübeyrün
ibni Abdullahizzeherî
u
»
Kureî
^
cr.
,
silsilei
Ebül Huseyn Sâlim Aliyyül Mavslî
Fethibni
^-J' J —i >. ls ,
s^iw^
—
^'-î^
nevfelî
Kassânn
â^J'^Cr.^
Ali Füzeyi ibni yazil Kûfî
yâz ibni Ebu Bekr
—
j>t
Mansur ibnil Muammerüssülemiyyülkûfî 3jö
Nevfelül
f
olarak mukayyettir.
»
Huseynil Bârusî
1
6^:-
biri
udur: Ebu Sâlih Hamdûriül
-j '^
s
Jl
tarikat
ibni
£Ao
diye kaydediyor. 925- 927 de Buhârah Hafz Mutarafndan yazlan "Ebvâb seb'a **t~ ^s} „ isminevliyada [1] Ebu türab Nahebînin ismi «Asker ibnil.
1
cr.
(U
•
&j>\
—
jj-^lHl^^j d.
£}
—
Cübeyr ibni Mut'im (Sahabeden) Ebu Bekir
Ebu 1
1
.
—
Muibni.
—
—
Muhammed Hamdûnun Ebu Türâb Nahebînin
müridi olmakla beraber Sâlimül
de sohpet ettiini Risalei Kueyriye ve Nefehattan anlyoruz. Ebu Türâbn 245 ve Hamdûnun 271 tarihlerinde öldükleri ve tezkirelerin: umumiyetle Hamdûnun Ebu Türâpla da görütüünü zikretmelerine nazaran Hamdûnun Ebu Türâpla münasebeti muhakkaktr. Risâlei Kueyriyeden Ebu Türâbn silsilesini çkarmaa çaltm. neticeye vâsl oldum: Ebu Türâb Askeribnil Huseynün Nahebî ^.^a-^-^ö-.J^ v'j> Bârusî
ile
u
-
[1]
Bibliyografyaya bak
[2]
Tibyâm
vesâilül
Bibliyografyaya bak!
hakayk
fi
beyân
selâsilit
1
—
tarâk jjljyiJ^H- il-j jjU-tJjUj £UjX
lk devre Melâmîleri
Hâtemibni Yusufül asam Belhî
u^V
Bu
1
'-
1
eyh
[2].
f"U-
—
Ebu
Ali
akîk
ibni
brâhimür
etttiini söyliyor. [3]
Hamdûnun
halde
cr.
Tezkirei evliyasna göre brahim Edhem Yine Risalei Kueyriye, Füzeyi ibni yazm
Attârm
den müstahleftir brahim Edhemle sohpet
u
°W-^s
[1]..
Cr.
zat ta
r
11
tarafndan da
Ebu Türab
silsilesi,
Ebu
Ali
Füzeyi ibni yazül Kûfîye çkyor. Esasen brahim Edhemin müridi aHatemi asammn eyhidir ve Hatemi asam, bundan evvelki kîki Belhî, mephasta zikrettiimiz mehur Melâmetî Ahmed ibni Hudreviyyenin üstaddr. Anlalyor ki bu silsile, tamamile Melâmetî silsilesidir. Yalnz her iki silsilede de hele Fuzeylden evvel gelenler, üphelidir ve silsileyi peygambere isâl eden sahabe, ihtimâl silsile mürettipleri tarafndan ithal
vücudun ruhu islâmda bulunduu, hatta bu felsefenin islâmiyette bulunmad iddiasnn islâmdan evvel vahdeti vücudun mevcut olmadn iddia kadar vahi olduu kanaatndayz. Onun Mamafi biz vahdeti
edilmitir.
de bu silsilenin yukar taraflarn kat'iyetle reddetmiyoruz; yalnz, üpheli görüyoruz. Bu bahsi tatvil mevzuumuzun haricinde bulnnduundan bu kadar bir iaretle geçeceiz. Hamdundan sonra Melâmetîlik Tibyan vesâilül hakayka nazaran 328 tarihinde vefat eden "eyh Ebu Ali Muhammed ibni Abdülvehhabüssakafî s&^^-hz „ [4] ve ondan sonra "Abdullah ibni Menâ«M-v „ [5] tarafndan neredilmitir. Abdullah ibni Menâzil,, zil Jj^->
için
cr.
1
Cr.
Risalei
Kueyrîde de
diye vaktinin vahîdi ve Melâmetîerin eyhi olarak kaydedilmektedir. 329 yahut 39 da vefat ettii bildirilen bni Menâzilin vefat senesini HazînetüF asfiya uwf*i> ve ihtimâl ondan muktebes olan Tibyan 331 olarak kaydediyor. [6]
Zannmza nazaran bu tarih, hatta 339 tarihi yanltr. Çünkü vefat 329 olarak kabul edilirse Hamdunla aralarnda 58 senelik bir fasla vardr. Hamdûna nihayet 15 - 20 yalarnda mülâki olduu ve 5 - 10 sene hizmet ve sohpetinde bulunduu farzedilirse vefatnda 85-90 yala[1]
Ebu Türab.
Kueyrî. Sa
:
16.
Kueyrî.
Sa
[2]
Tezkirei evliya. Attar. Cilt
[3]
Kueyrî. Sa
:
:
22.
Hâtemi asam.
Sa
Kueyrî.
:
hakknda Nefehatta da malûmat vardr.
Bunlar
:
2.
Sa
:
196
— 202.
10
[4]
Abdüllvehhabüssakafî.
[5]
Nefehat. varak
[6]
Hazinetül
:
Kueyrî. Sa
:
34. Nefehat.
99. Tezkirei evliya.. Cilt
asfiya.. Cilt: 2.
Sa: 194-95
:
2.
Sa
:
varâk
107
-
:
96
110.
20.
akîki Belhî-
'
lk devre Melâmîleri
?2
rnda
bulunmas icab
Esasen bir mürit 15-20 yanda mülâkt - 10 sene devam etmedikçe o eyhin ne'e ve irfann neredecek derecede benimseyemez. Bir asr ve bir asr metecaviz bir müddet ömür süren kimseler yok deilse de enderdir. Binaenaleyh Abdullah ibni Menâzilin tarihi vefatn 329 olarae kabul
olduu
eyhe
bir
eder.
hiç olmazsa 5
etmek lâzmdr. Hulâsa; Risalei Kueyriye ve Nefehattan anlaldna göre 328 tarihinde Niaburda ölen ve orada tasavvufu neir ve izhar ederek "îmamül
-UVK, lakabile öhreti ve kadri ilâ edilen, Hamdûn dan mâda MeEbu Hafsla da münasebettar bulunan "Ebu Ali Muhammed ibni Abdülvehhab Sakafî,, ile zamannn vahidî addedilen muhaddis, ayn zamanda eyh Attarâ göre vecid ve hâl sahibi Abdullah ibni Menâzil;[l] Ebu Hafs, Hamdûn ve Ebu Osman Hsyrî ile bunlarn rüfekasndan sonra melâmeti nereden iki mühim ahsiyettir. vakt
lâmetî
Tibyani vesâilül hakayk, bu
iki zattan sonra melâmetiyenin mümes340 da vefat eden "Huseyn ibni Muhammed ibni Mûsessülemiyyünniâburî ajy.^^^y „ yi, bundan sonra 412 de vefat eden olu "Ebu Abdürrahman Muhammed ibni Huseynünniâburî sili
olarak
Cr.
4sy\£xi\C£~>.
s\,y',
cr.
Muhammed
ibni
ondan sonra da sras
Ahmed ibni Hamdûnül ferrâ
"eyhAmu^ Hamza -r
cr.
£~„ ±* c
lakabile maruf
j.^
y\
ile
müjj*-
c*.
"Ebu smail Ahmed
y
ve
Niaburlu"Ebu Bekir
^
Ay} „(370)y
Cs.
ibni
Muhammed
ibni
396 da tevellüt ve 481 de 85 yanda olduu hâlde vefat eden "eyhülislâm Ebu smail Abdullah ibni Ebu Mansur Muhammedül ensâriyyül Herevî r^zr cr.
rfjU-VJ^ Jy*-*y\
-sijd]
Bu
silsiledeki
cr.
^^*
v (441)
J^ic
1
,,
[3]
göstermektedir.
meayihten Hüseyn
Sakafî ve Abdullah ibni Menâzil ruz [2]. Olu Ebu Abdürrahman
aburî
yi
ile
nihayet
ibni
Muhammedin, Ebu
AHyyi
sohbet ettiini Nefehattan anlyo-
Muhammed
ibnilhuseynissülemiyyünni-
ye gelince:
Kueyriyede meayih sözlerindeki senetlerden pek çounda olmas bize mumaileyhin çok maruf ve ihatal bir eyh olduunu anlatyor. Bu zat «ibli &~ »nin müridi olan ve ayn zamanda Melâmetî Risalei
dahil
Ebu Said Ebulhayr
de münasebeti bulunan "Nasrabâdî
ile
^
fMfV»",, nin
Bundan baka "Muhiddini Arabî Cr.^-„ Fütühâtn 161 bâbnda bu eyhten bahsediyor ve kendisine ruhaniyetile mütecelli mürididir.
dunnu [11 [2]
J3]
söyliyor ki Câmî, Nefehatta Tezkirei evliya.. Cilt
ayn
bahsi farisîye terceme
2. Sa 107-110 Huseynibm Muhammed ibni Musessülemî. Nefahat.. varak: 154 eyh Ebu Abdürrahmanissülemiyyün Nisâbûrî.. Hefehat.. verak :
:
:
154
ile
nci ol-
zik-
:
lk devre
Ebülfazln vefatndan
Yine Nefehat, Ebu said Ebulhayrn,
retmektedir.
sonra bu zattan nin
13
Melâmîleri
melâmete
Ebu Abdürrahmanüssülemî
hrka giydiini kaydediyor.
ait bir
de
vardr.
risalesi
[1]
Ebu Bekir ibni Muhammed ibni Ahmed ibni Hamdûnülferrâ nn da Niaburun büyük ve kudretli eyhlerinden olduunun; Ebu Aliyyi sakafî, Abdullah ibni Menâzil, Ebu Bekri iblî ve sair bir çok meayihle sohpet ettiini Nefehat kaydediyor. Ayn zamanda "eyh Amu„ nun "Ben, Ebu Bekri ferrây görmeseydim sofî olmazdm,, dediini de ilâve ediyor ki bu sözden eyhülislâm Abdullah ensârînn eyhi olan ve eyh Silsiledeki
Amu
lakabile
Hamza,,
ibni
mülekkap bulunan "Ebu
nn Ebu
Ahmed
ismail
Muhammed
ibni
Bekri ferrâya ne derecede ihlâs ve irâdeti
olduunn
anlyoruz. Nefehat, eyhülislâmn
eyh Amu
dan
baka
Melâmetî eyhlerile de
sohpet ve müvâneseti olduunu söyliyor. Meselâ; küçükken gördüü"Ebülâ*** sv.w» dediini ve yine kasr Büstî s*^*.\ „ yi [2] anlatrken küçükken Melâmetî eyhlerinden "Ebu Ali Keyyâl JVi» >' „ gördüünü, » 4 «>. ^ +* =y~ hatta bunun hakknda J^'- ^f. i
^
'
demi olduunu
^
Melâmetî "Ahmedi Çetî
„
yi
[3].
"Menakbi eyh hace Muhammed Nurül kitabnn sonlarnda 1008 tarihinde
Bursal Tahir bey merhum, gayri matbu
fl]
arabî ve
eyhülislâm, bunlardan baka ve biraderi Ahmed Abdal da gör-
Nefehatta okumaktayz
beyan melâmet ve
Cidde de
irtihâl
ahvali melâmiyye,, ismindeki
eden Gelibolulu Âli efendinin, Hilyetürricâl ilaktâbi vennücebâi satrlar yazyor: naklen
vel
ebdâl
u
^.UaSV'j JU-JU-JU,, ismindeki eserinden
JU.V'j
"Amma eyhi âlimü ârif Ebu Abdürrahman Muhammed ibni Huseyn ibni Muhammed Musa Sülemiyyi Niaburî
ibni
bevâtmm kurbu halktan
zülfâ
ve
ünsi
ittisalden envâi
saklamtr. Ancak manayi
kerâmâtla tezyin
Hilyetürricâl, Fatih kütüphanesindeki tasavvuf kitaplarndan
Ayn
edüp menzileti
398 numarada mukayyettir.
satrlar ben de gördüm. Ali efendi mezkûr risalenin ismü resmine dair bir
Richard Hartman, Kil darülfünunu kütüphanesindeki 1000
yazma koleksiyonlarnda "Ebu Abdürrahmani isminde bir eserini
yazd
— 1600
ey yazmam.
senelerine ait Berlin
sülemî,, nin "Risaletülmelâmetiyye •OMÜ^'-j,,
Köprülüzade Cemal bey tarafndan (6 Mays 1340 277 nc Âli efendinin bahsettii eser üphesiz budur. Hartman müellifin künye
bulmu
ve buna
ait
türkçe/e nakil ve Edebiyat Fakültesi sahifeden itibaren.)
âlilerim
iftirakta olan zevahirlerini nasa izhar eylemitir...,,
mekale,
mecmuasnda
neredilmitir..
aynen "Ebu Abdürrahman Muhammed ibnlhuseynissüiemiyyünnisâbûri,, olarak kayt ve 412 de vefat ettiini, sofiyyun hakknda tetkikatta bulunan müverrihlerden oldu^ unu ( Tabakat vardr ), hatta tefsiri de bulunduunu ilâve eyliyor.. jj-ütj sL.jjij s jjc- u\ t\r 3^ (j/.U tsjyU^Jij^U-li^J-l ^ tf-)^-* tJ.} £-~J! ve ismini
:
Keezzunun
Cilt: 1.
[2]
Nefehat
..
[3]
Nefehat
..
Varak: 168 Varak: 170
Sa
:
442
.Jj3j*j\
ijdl«Jl
y
j
ûU ^j^-
j'J"
»
14
lk devre Melâmîleri
mütür.Buiki eyhi de pek çok methediyor ve ikisinin de kendisine çok hürmet ettiklerini söyliyor. Bilhassa Ahmedi Çeftî hakknda "Tarîki melâmette ondan daha kavî ve tamam hiç bir kimseyi görmedim. Onun mensuplar da böyle idiler. Halktan ihtiraz etmezlerdi ve bâtnda cihann seyytleri
idiler,,
diyor. [1]
eyhülislâm, her hâl ve kali ile takva ve azimet erbabndan olduunu ve hatta Vahdeti vücut felnefesinde « c~->\ -u» » dan ziyade kail bulunduunu izhar eylemitir. Buna nazaran Melâmetî olmas pek muhtemel deildir. Esasen kendisi de Melâmetî eyhlerinden bahsederken
bu meslee daima
hariçten
baktn
gösteriyor.
deilse biln hiç olmazsa Melâmetiye muhibbi tîlii de üphelidir.
"Ebu Abdürrahman Muhammed sinde, tibyanda zikredilenlerden
Hamdân nül
Hyrî
(311),
ibnil
idi.
Mamafi Melâmetiyeden eyh Amunun Melâme-
Huseynissülemî,, nin « -ç^öUj Hafsül haddad, Ahmed ibini
baka Ebu
Abdullah! murtai ibni Muhammedünnisâburî, Ebu Osmamephasta zikrettiimiz zevattan bazlarna da
gibi bizim ikinci
tesâeüf etmekteyiz.
Risâlede
Ebu Hafsn "Öyle
insanlar
vardr
ki
batnen hak
ile
müna-
sebetlerinde esrar ilâhiyeyi muhafazaya son derece itina ederler. Kurbeti ilâhîye âit hallerini ifa ederlerse bundan dolayi kendilerini levmederler.
nsanlara yalnz fena derece ileri giderler
cihetlerini gösterip iyiliklerini gizlerler. ki onlar, gördükleri hâllerinden
Bu hâlde o dolây nâs levmet-
tii gibi kendileri de bizzat batnlarndan insanlar haberdar etmedikleri için ahslarna kar ta'n ve levimde bulunurlar deyip sonunda „ "'te ehlulmelâmenin tariki budur,, diyerek mesleini ve bu meslein hu-
etmi olduunu görmekteyiz.. [2] Ebu Hafsm bir kaç sözü daha var. Bundan baka Hartman, "Bâyezîdi bistamî, Ebu Hafsül haddâd, Hamdm; risâlede 10 defadan ziyade tekrar edildii için melâmetliin hakiki tipleri olduu, münakaas caiz olmyan bir keyfiyettir,, [3] diyor. susiyetlerini tasrih
Risâlede
Bütün bu mülahazattan anlyabiliriz ki daha üçüncü asrn bidayetleetmi bulunan Melâmet, günden güne tevessü' ederek nihayet beinci asrda Horasan ve bütün Türkistan da müteaddit mümessillere, eyhlere malik bir meslek hâline gelmitir. Ne'esini bilhassa teessüs eden muhtelif tarikatlara verdikten maada«Kübreviyye V-><»gibi ayrca birûbeve bunun vastasile Mevlevîlik gibi büyük bir tarikat meydana getirmi olan Melâmetilik; Abdallk, Kalenderlik gibi bir çok Bâtnî mezhep ve rinde intiar
.
[1]
Nefehat.. Varak: 170
[2]
Hartmanm makalesinden
[3]
Ayn
makale..
(
sa
:
290
telhisan )
(
Edebiyyat Fakültesi 6
Mays 340
Sahif e -280
)
15
lk devre Melâmîleri
zuhurunda da müessir olmutur. Bâtnî meslekler erbab bürünmüler ve gizlenebu, çok mehur ve münteir meslein kisvesine miyen hallerini Melâmet muktezas olarak göstermee balamlardr. kinci mebhaste Mirei Niâbûrî, Türkmen Ali Abo ve Muhammed
mesleklerinin
Bunlardan baka eyh Süleyman iM -^ » ve eyh Türkmânî, eyh Aliyyi Kürdî, Kadibülbân Mavslî oruç yiyen ve alenen Ramazanda smalardr. Reyhan da ayan nazar
Mauku
zikretmitik.
bilmünasebe
1
kendisine namaz klmyan, böyle olduu hâlde zahir ulemas tarafudan tarihinde amda 714 fevkalâde hürmet edilen eyh Süleyman Türkmânî, Kazibülban lakabile mülakkap Abdullahi Mavslî de vefat etmitir [1] bu zatn namaz zavahire riayet etmezmi. Hatta Abdülkadir Geylani ye, .
klmad turmutu.
dr
[3].
"Onun ba, daîma secdededir„diyerek Nefehatta eyh Reyhan hakknda da baz malûmat
söylenince [2]
kaili
Aliyyi Kürdî
de Mirei
Niâbûrî
gibi
yerini açar, gösterirmi. Böyle olduu hâlde verdî (623) bu zat ziyaret ediyor. [4]
bir
sus-
var-
zatm
mehur
ve halka edep ahabeddini Süher-
^
j*u «W» " 724 tarihinde vefat eden mehur Lâl ehbâz kalender Hatta mehurdur. ile riâyeti de aynen bunlar gibi zavahire ademi mest ve cezbeHazinetül asfiya, bunun tercemei hâlini yazarken "Gayet Melâmetiye tarikini dar olduundan eriat ahkâmile mukayyet deildi ve surette müsbir aikâr nezdinde Halk kendisine meslek ittihaz etmiti. sâlik olmas tarikna Melâmetiye kirat urp ve eklederdi buldu,, [5] diyor sebebile halk arasnda -jhbaz kalender namile öhret iptidalarnda dahi ve bu suretle de Melâmetîlerin sekizinci asr hicrî münteir olduunu, fakat halk nazarnda kalenderîlerle kar-
mevcut ve
trldn
ve Kalenderîlerin eriat
bildirmi oluyor. Dokuzuncu asrn hat ta bu iltibasn
ref'i
ahkâm nsf
ile
mukayyet bulunmadklarn
ahirinde
için Kalenderîlerle
yazlm
Melâmetîler
bulunan Nefearasndaki fark
anlatarak o zamandaki Kalenderlerin ahvâlini öylece bildiriyor " Onlarn( Melâmetîlerle Kalenderîlerin ) fark budur ki Melâmetî, bütün onlar halkn nazarndan nevâfil ve fazâile temessük yolunu arar; Fakat haddi farâizi amaz. (Yalnz farzlar edâ ile gizler. Kalenderiye ise olmaz. Ama bu a'mâlin ihfa ve izharna mukayyet iktifa eder ) ve Kalenderi namile mevsum olan tâife, nbkai lslâm boyunlarn-
zamanda [1]
[2]
Nefehat Varak: 294 298 » •
[3]
»
»
296
[4]
»
»
294
[5]
Sa:
46—47
lk devre Melâmîleri
16
dan atmlar ve
saydmz
onlara âriyettir,
Hatta onlara
vasflardan
hâli bir hâle gelmilerdir.
(Haviyye^ ) ad verilse daha
Esasen Nefehatül üns, Hamdûni Kassârm tercemei ve baz ahvâl ve akvâlini anlattktan sonra
oAo JUîj
öyf
^-U
*U—
j>-
jfeja
.
\
>j.
crU
jl
j>_j
^
obj
•
c*»"**
Ujl
diyerek eriat emirlerini tehvin eden bâhîlerin lunduklarn anlatyor.
t"
*J>
hâlini
Bu
isim;
lâyktr
[I].
yazdktan
fzjf f M-Vi e-i»
-ui"
\$*Jt.
Melâmet iddiasnda bu-
edecek bir vesika mahiyetindedir. bir çok Melâmetî eyhlerile sohbet ettiini sözlerle metheylediini söylemitik. tazimkâr yüksek ve ve bir çounu hakaykn muma ileyhi Meiâmetî vesâilül Hatta buna binaen Tibyâni
Bu mesrudat, maruzatmz Çünkü yukarda eyhülislâmn
teyit
Böyle bir zâtn Melâmetîlik hakknMelâmetîlerin daki sözleri dikkati caliptir. Demek ki daha beinci asrda Melâmetiliin aslî içine bir çok bâhî ve Batnîlerin girmi bulunduu ve silsilesine idhâl
safvetini
ettiini arzetmitik.
kayb etmee
balad
bir hakikati tarihiyedir. ;
asrdan sonra büsbütün Batmîlemi ve sekizinci etmitir ki asra kadar bu hâl, günden güne mütezayit bir surette devam ehbâz Kalender, tezkirelere Melâmetî olarak geçirilmi ve Câmî, Kaetmitir. lenderîlik ile Melâmetîliin farklar hususunda bilhassa srar "Fütûhât,, arabînin Muhiddini eden vefat (638) evâilinde Yedinci asr "Tari(824)nin cürcânî erifi nda ve dokuzuncu asr ricâlinden olan Seyyîd bize de bahsetmeleri fât„nda Melâmetten ve Melâmiyeden uzun uzadya Melâmetîlik, beinci
ilk
devre
Melâmîlerinin,
hemen hemen
devre
ikinci
Melâmîleri olan
Bayrâmî Melâmîlerinin zuhuruna kadar sürüklenebildiini ve bu suretle Melâmetin unutulmyarak Bayrâmî Melâmîlerinin az zaman içinde çok mühim bir mevki kazanmalarna sebep olduunu göstermektedir. Fakat son zamanlarda, yani altnc asrdan itibaren ilk devrede olduu gibi mühim bir mevki kazanan ve umumî hürmete mazhar olan bir tek Melâmetî eyhine tesadüf edemiyoruz. îmâmül vakt aliyyi sakafîlerin, âlim ve muhaddis bni Menâzillerin, Sâdâti cihan addedilen Çetîlerin yerlerini alenen arap için Kalenderler tutuyor ve kitaplarda zamâne Melâmetîleri zemmedilmee balanyor. Nihayet, dokuzuncu asrn nsf ahirinde Bayrâmî Melâmîleri, ilk devre Melâmilerinin yerini tutmu ve Osmanl türkzarfnda lerinin diyarnda zuhur eden bu türk tarikat pek az bir müddet
bnütü Anadolu ve Rumeliye intiar etmitir. [1]
Nefehat.
Jiilj
J^'-Uj jj-J
j
Jji!>
v U Varak: 8
IV
SOFYENN MELÂMET VE MELÂMLER HAKKINDA ZIT TELÂKKLER
K
Eski zamanlardan beri Melâmet ve Melâmiye,
olmutur. gerek Melâmîlii ve Melâmîleri udur ki: addetmemilerdir. mutasavvf iki
telâkkiye
muhtelif
mazhar
Yalnz sofiler,
ricâli
sofiye
arasnda
olan
müttehit
cihet
gerek bizzat Melâmiler
kitabnn altnc babn Melâmete hasredip "Tarikat eyhlerinin bir ksm da Melâmeti ihtiyar ettiler. Mehulûs lâmetin itilâs mahabbet hususunda büyük tesiri vardr ve insan Meselâ;
Kefül mahcub
sahibi,
içinde ve mahabbete götürecek tam bir mereptir. Ehli hak, bütün âlem halkn Melâmetine mahsus olmulardr. Bilhassa bu ümmetin büyükleri ^âr ki ehli hakkn muktedâ ve imâm, muhiplerin pirevi ve Rasul kendisine hakkn burhan peydâ deilken ve henüz vahyi ilâhîye idi* idi. Fakat dostnâil olmamken herkesin nezdinde nâm iyi, kadri yüce
^
;
ona halk, Melâmet dilini açt. Kimisi Kâhin, luk libas bir ksm da kâzip dedi,, [1] sözlerile balamecnun, kimisi âir, bazs yp Melâmeti bir az daha methü sena ederek üç ksma ayryor: iksâ
edilince
Doru gitmek, kasdetmek, terketmek „ Doru gitmek Melâmîlii budur ki birisi "
..
dinperver olup eriata da riâyet eder. Böyle olduu hâlde halk, onu levmeder.
kendi
hâlile
Bu, halkn ona
megul ve
kar
âde-
fâridir,, diyor.
Halbuki o, bunlarn cümlesinden Kasdî olan Melâmetilii de öyle anlatyor: " halkn azîm bir teveccühü zuhur eder ve onlarn Birisi hakknda gönlü mansp ve câha meyleder; tab' onlarn içinde mütemâviz olur; arasnda mukayyet kalr. Gönlünü fâri edip hak ile megul etmei tutar ve arzu eder. Tekellüfle halkn levmine mazhar olmak yolunu
tidir.
er'an ziyan vermiyen baz eyleri irtikâp eder: bu suretle halk ondan Halk arasnda bu hâl onun sülük yolu olup halk ta müteneffir olur.
ondan feragat
eyler. „
eriat emirlerini terketmek [1]
Kefül mahcub,. Sa
:
59
-
suretile
melâmet izhar edenleri de üçünn-
61
Melâmiler
—
2
:
lk devre
18
Terketmek Melâmeti de udur ki küfür yakasna yapr. eriat ve eriata mütabaat bu benim ef'âlim, Melâmetî tarikinin hâlâtndandr. „
cü
ksmda ksaca zemmederek
ve
tabiî dalâlet biririsinin
terkedip te der ki
;
melâmîleri
sözlerini söyliyor [1].
"
;
*'
Kefül mahcub sahibinin bu taksimi üphesiz indîdir. Fakat zamanndaki Melâmîlerin halleri, kendisini bu taksime mecbur etmitir. Görülüyor ki beinci asrn nsf ahirinde Melâmetîlere ulemâyi rüsûmdan maada mutasavvfa da üpheli nazarlarla bakmaa balamlardr. Kefül mahcub sahibi, bundan sonra melâmet hakkndaki fikir ve telâkkisini "
u
sözlerle bildiriyor
Ama
benim nezdimde Melâmeti istemek, ayni riyâdr ve riyâ ayni tekellüfle halkn kendisini makbul görmeleri yoluna nifaktr. Zira mürâî sülük eder; Melâmetî de bunun aksine olarak halkn onu reddetmesi yoluna sâliktir. Her iki güruh ta halkta kalmlar ve ondan geçmemilerdir. Biri bu muamele, dieri o muamele ile zâhirdir. Halbuki derviin, gönlünden halk sözünnü çkarmas lâzmdr. Gönlünü halktan ayrnca bu iki mânadan da fari olur ve artk hiç bir ey onun ayan balryamaz.„[2] Bu beyanattan anlalyor ki Kefül mahcub sahibi mutasavvflar Melâmetîlerden evlâ biliyor ve hatta Melâmetîleri dervi bile addetmiyor. Onlar henüz vahdete ermemi olan ve halkla megul bulunan bir frka ;
halinde görüyor.
Nefehatül ünste de ^V.
&>Ws
u
J^Ab
VJ J>
yt
serlevhas
ile
sözleri okumaktayz: "Melâmeti-
babta Melâmetîlik hakknda yeye gelince onlar, bir cemaattr ki manay ihlâsa riâyette ve sidik kaidesini muhafazada ziyade ceht ibzâlederler. Halkn nazarndan tâât ihfâ Bu tâife ve hayrât ketim hususunda mübâiâgay vacip bilirler vücudu, hicab halkn henüz her ne kadar azizülvücut ve erifül hâl ise de onlarn nazarndan bilkülliye münkeif olmamtr. Bu sebepten tevhit yüzünün müahedesinden ve tefrid gözünün muayenesinden mahcub kalmlardr. Zira, bir kimsenin a'mâli ihfâya ve kendi ahvâlini halkn nazarndan setre çalmas halkn vücudunu ve ayrlan
;
kendi nefsini
gördüünü mü'irdir
ki
bu
hâl,
tevhid
manasnn
tahakku-
Bunlar, henüz kendi halA'mâl ve ahvâllerinden agyâr ihraç edememilerdir. Onlarla (Melâmetîlerle) Sofilerin fark udur ki cezbei inâyetikadîme, Sofiyyeyi bilkülliye nez'etmitir ve halk ve Eneiyet hicâb, ühut nazarlarndan kalkmtr. Tâât ve hayrâtn sudurunda arada kendilerini
kuna
mâni'dir. Nefis te agyâr cümlesindendir.
lerine nazar etmektedirler.
;
61-64
[1]
Sa:
[2]
Sa: 65—66
devre melâmîleri
ilk
19
ve halk görmezler ve halkn enzânnn ittilândan emin olup amellerini ve hâllerini setir ile mukayyet olmazlar. Eer vaktin maslahat^ ihfâ hâlde tâât izhar mucipse izhar, ihfâsn muktazi ise ihfâ ederler.
u
Melâmetiye kesri lam ile muhlislerdir; Sofiye, «cuii; ^u^u-i-K» » bunlarn vasf hâlidir » [1]
fethi
lâm
ile
muhlaslardr
ksm
mutasavvfann reiy ve telâkkisine terceman olan Kefül mahcub sahibi ve Camî gibi zevâtm Melâmetîlii Sofiyenin dûnunda görmelerine mukabil dier bir ksm da Melâmetîlii tariki irfânn en yüksek noktasnda görüyor. eyhi ekber Muhddîni Arabî, Seyyid erîfi Cürcânî, Celbaba ve Erefi Rûmî, bu zümredendir. vetî eyhlerinden Üsküdarl Bir
Hâm
eyhul ekber Muhiddîni Arabî, Fütûhâtn 23 ncü bâbmda Melâmiyenin, velâyetin en yüksek derecesinde
Nübüvvet derecesinden
baka
olduklarn ve o derecenin fevkinde bulunmadn ve bu makama
derece
bir
Makam kurbet denildiin» söliyor. [2] Yine Fütûhâtn 309 ncu babnda «^jj'jV'^
velâyette
JtJ
«Sju..,»
deyip
sonra
snf hakknda öylece malûmat veriyor: "Birinci ksmdaki ricâle zühüt ve nevâfil ve zahirî ef'âli mahmudenin umumu galebe etmi olduu gibi onlar da bâtnlarn âriin zemmettii her mezmun sfattan tathir etmilerdir; Bu iledikleri amellerin fevkinde bir ey görmezler. Bulunduklar makamdan baka ahvâl ve her
makamâta, ledünnî ve vehbî tur.
te
«Ubbad u»
bunlar
dirler,
fevkindedir.
Bunlar
çalmak,
bilkülliye zâil
takva,
zühüt,
yok-
Allah
ile
aslen yoktur.
Evâmire im-
tevekkül ve âir hususatta
ve makamat, ulûm ve esrâr, küufât ve gayret ederler.
ef'âli fi'li
olmutur
Böyle olmakla beraber bulunduklar
erimee
marifetleri
bütün
(Allaha nispet ederler) ve üphesiz ki onlarn
Riyâ da onlardan tisâlen
ve küûfâta
dr.
3
ksm, bunlarn
kinci görürler.
ilimlere, esrâr
makamn
Ubbad
gibi-
fevkindeki ahvâl
kerâmât da görür ve onlara
Fakat onlardan bir
eye
nâil
olduklar vakit
eyle avam içinde zâhir olurlar. Çünkü Allahtan baka bir mevcut görmezler Ahlak ve Fütüvvet ehlidirler. Bu snfa «Sofiye» denir. Bunlar üçüncü snfa nazaran ruûnet ve nefis sahihleridir; tilmizleri de da'va sahibidirler. Halkn fevkinde bulunurlar ve Allann kullarna riyasetle zâhir olurlar.,, [3] kerâmâttan
[1]
bir
Varak 5 ...fl--lS ölj_»~2. jj>- iîjill^» ^fjîj «)Vj!l( «;_,âJI»U» ls^.>_
Fütuhat..
(Msr
tab' 1293 Hicrî) Cilt.
1
Bap: 23 (^-»JjV.»
Sa 235 :
[3]
Fütuhat.
Cilt 3.
Bap:
309..
Sa: 44-45 Müracaat.
S^fc-jsVl )
j,^i_j5t»j
ÇU-^J
Cgy^S v ttayiîj.,.» S)
lk devre
20 Görülüyor
bu
ki
öyle ricâldir ki bunlar
kefül mahcub ve Nefehâtn izahnn tamamile snf; yani Melâmiyeyi "Üçüncü snfa
izâh,
zdddr. Sonra eyhi
Melâmîleri
ekber, üçüncü
be vakit namazn üstüne sünnetlerden baka
bir
ey
tezyit, etmezler ve bilinecek *zâit bir hâlile temeyyüz etmezler. Sokaklarda
gezip nas
arasnda
konuurlar; Allann halkndan hiç
ile
farz bir
amel ve mutat sünnetten
görmez. Yalnz kalpleri
nastan
ile
infirat
baka
biri
onlardan
birini
halk
eyle mütemâyiz edip Allahla bulunurlar. limde zâit bir
Allaha ubudiyetlerinden bir lahza bile mütezelzil olmazlar; Kalplerine Rübûbiyet sultan istilâ ettii ve onun altnda zelil bulnn-
râsihler olup
duklar
için
mavtnn
riyâsete
tama' etmezler.
istihkak olan a'mâl ve
iktizasna
üphesiz
göre
muamelede
de
ricâlin
içinde
Onlar hiç yemekte, iç-
konuurken devam üzere
efendilerini
Melâmiydir ve
müa-
bilirler.
en yüksei bunlardr. en büyükleri olup reculiyet etvârndadrlar
bunlar
ve her
gizlenirler.
Nâs
kullardr.
mavtn
her yerde o yerin
Sebepleri yerlerine koyarlar ve hikmetini
ederler.
te
Halktan
bulunurlar.
seyyitlerine hâlis ve muhlis
mekte, uyanklkta, uykuda,
hede
onlara her
Allah,
ahvâli bildirmitir;
ricâlin
Tilmizleri-
— » [J
sözlerile anlatyor.
makamn Rasul ve Ebu Bekre ve HamEbu Saîdül harrâz, Bâyezidi bstamî gibi eski eyhlerden bu makam ile mütahakkk olanlara ait bulunduunu,, söyleyip "Bizim hâlimiz de bu^ dur. Zamanmzda da bu makamn seyytleri Ebüssüud ibni ibl a_,»j> » Yine ayni bapta (309) "Bu
dûn,
jfiM
er.»,
^
«Abdülkâdirül ceylî
j>&ia : z » V e
«Sâlihul berberi
«s-m^-»
ilh...
Kitap bunlar zikre müsait deildir; kâfi gelmez,, [2] diyor. Ayni Bapta "Melâmiye, hakikat hususunda sahih ilim sahipleridir. Yüksek derece ve doru yol ve hakka yakn menzile erebab, dünya ve âhirette ancak bunlardr. Mevâtn ilminde ve bu mavtnlardak muamelâtta yedibeyzâ bunlarndr, ilmi mevâzîn ve edâyi hukuk eshab da yine bunlardr.. Selman Fârisî ^c*-" bu makamda bunlarn kadri en celil olanlarndandir.
J.f
£\j '^ii
ûjUi^ f
«»
Â.l.)t,y
Jt_^/\j JtfVI^
!}j>j*i)
4«Ü_>*
u»U£» iijJS^J J'j-V^
ÎA»-lj jîtjli.^..
pil*
*i»i.îU/ Ct°\j& ^'(^UcU!
v^-^
'
*
....... ^J-IjjUJUjCj JjiJI
,j.
Fütuhat
3.
«lll^j
s^jjljt pUl'A Cilt
:
p^s'S
3.
Bap
JJX^!l_,iCj
ObU :
309
yi
f^'S
cb-i'^
oll
^'MJja
Bap: 309
Jî*s
:
(
i
^J»
^3>j ^JS,)*-
j^J-'-J fi'Jj
öj«-=i -l/U'iS
Fütuhat. Cilt.
jl^U-»- f\} jLmJI ijxr
l^s*
ûjAj,
li'Uj ..
Sa
:
t£\j
J
44
£\Sj
Jj— j j>U* li» [2] lük y>j l/Ua„!U>
_j>t>
devre Melâmîleri
ilk
21
ve dünyada bu makam, makam ilâhîdir,, [1] sözlerini okumaktayz. Yine Fütuhâtn ayn babnda "Sofiye, nas içinde da'valar ve havâtra ve icabâti duaya ait harikulâde hâlât ile temayüz ederler... Melâmiye ise Allann halkndan birine kar her hangi bir eyle temayüz etmezler.
dr
Onlar meçhullerdir. Halleri avam tini
ve "Bu
hâlidir. [2]
taifenin menzile-
Allah izhar etse nas onlar ilâh ittihaz ederdi.,, tavsiflerini okuyornz.[3]
babnda da "Melâmiye, ayni âdette hark âdet hâlinde bulunduundan tavâifin en yükseidir,, diyor. [4] „mda "Melâmiye, bâtnlarnSeyyid erifi cürcânî de, "Ta'rifat da olan ahvâli izhar etmezler. Kemâli ihlâsn tahkikine çalrlar.,, Umû^ Fütuhâtn 352
nci
—
—
araz gaybinde ilmi ilâhîde takarrür eden mevzi'lerine vaz'ederHaktealânn irâde râde ve ilimleri ve ilmine muhalif olmaz. Esbâb, ler. nefyi muktazi olan mahalden mada bir yerde nefyetmedikleri gibi ispat iktiza eden mahalden mada bir mahalde de ispat etmezler. Zira sebebi vâziin nefyettii mahalden kaldran, sefih ve sebebin kadrini câhil olur. Yine vâziinin nefyettii mahalde ispata kalkan irk ve ilhâda düer. Melâmiye, haklarnda; Benim velilerim, kubbelerimin altndadr. Onlar benden baka kimse bilmez; hadîsi kutsîsi vârit olan kimselerdir,, [5] diyor. a'rânî de "Elyevaktü vel cevâhir ^J^ n inde Muhiddîni arabînin bâlâda zikredilen tarifatn aynen zikretmektedir. [6] Mütaahirinden(Aydoslu) Bursal îsmâil Hakk[7] mn Kitabül hitabnda Melâmiye hakknda serdettii beyânât, Üsküdarl Hâim babann [8] divânndaki mensur tavsifat, Erefi rumî[9] ve âir sofî airlerin Melâmet hakkndaki iirleri, hemen hemen Muhiddîni arabînin sözlerinin tekradrndan ibâret olduu gibi ilk devre Melâmîlerile daha az alâkadar olduundan zikredilmei. ru,
mâm
.Sjjullj ^IjSlîibai 3
Cilt: 3..
V^'i
Ayni Bap. Sa
.......
ObU
^ilK&JJl
:
47
4>Ul.j
»'ojJI
Sa
:
Ui'j
..
46
Cilt: 3.
5 J.#
A^ct
j
yU-Vl 6
Vl
"S
..(Sjjc-
iU
[7]
[8] [9]
«
müellifleri..
Cilt:
Cilt
:
1.
2.
i}j4k-\p4>
Â\ ü -
^V-
(>*
Îjaî
î»Ul.iie. .
«
1..
189 Sa: 17
^tin^L.
^
J- Sil»Vi*j
û^jVb
i-lü»
ö«j
ijjü-* ? j ^Jl 3 [2]
,*t~\ &\&>- 0'
Mi
V""^Çf-> >*
Sa: 93
[1]
h&j
^ ^\jU\^\ ^3
.saUi^aj
«V
^U-l
£>Ji)-VtV>A\ .i»
Sa: 28-32 ye müracaat
müellifleri. Cilt: 1.. Sa: «
i
j
li»
>y«Jl>
^Uvi^j
[3] [4]
j ji'lçi V4.il ^«
u^S S (J^ ü VI by4'') Jlj iS^JI Ai» »U £«>_j.»i 1
Matbaai Âmire.(1269 Hicri) Sa: 04-105
Elyevakitü vel cevahir.
Osmanl Osmanl
312
S.
tfj» tj Ujl
jvjs^V jU' Ta'rîfat..
[6]
^jj^V u"W
Vîll
<.U_j jS-l Sib'
'l'ilj
«J^» (^«î-J
f
Â\^\3 J '-) j^iU.
.
....^!'
j c .=eJI ^J v Us»t
11S
t
^'.Vl
(.^Jlj.
Js\yL\^c
Sa: 46
^
j UJUSjJt
*JJ
*JL»
:
V MELÂMETÎLE Melâmetîlik
hammed
VE
TARHÇESNE UMUMÎ BR NAZAR
hakknda en mevsuk malûmat Ebu Abdürrahman Mu-
Huseynis sülemînin "Risâletül melâmetiye" sinde buluyobahseden M. Hartmana müteekkiriz. Ebu Abr dürrahman, risalesinde (Erbâbül ulûmi vel ahvâl J>j»Vb rji.!Wtji) i üç ksma ibnil
Bize
ruz.
ayryor «1.
bu
—
risaleden
Kur'an ve hadîsir
eden Fukahâ ve din
ihtilâf ât tespit 2.
—
lmi
ilâhî ile
kalpleri tecelligâh ilâhî lül
zavâhirinden
ma'rife,,.. Bunlar,
istinbât
ile
ahkâm ve
reisleri..
mümtâz olup dünya
sebeplerile alâkadar
olmyan,
mümtaz olan «Ehmuhâlefette bulunmadklar gibi bât-
bulunan ve envâi kerâmât
er'a kat'iyen
re'y
ile
nan da hafâ âleminde müstagraktrlar. 3. Bâtnan Hak ile bir daha ayrlmamak üzere birleen "Melâmebü ittisâlden sonra onlarn mâhiyetlerini ketmeder tiye,, dir ki Allah, dünyâya yalnz iftirak ve er'a inkyat gibi zâhirî hallerini izhâr eder. Bu süretle onlar "Cem'ul cem' ç^'er,, hâlinde muhtefidirler.» [1] Bu takimden ssnra Melâmet erbabnn halât hakknda epeyce tafsilât veriyor. Bu tafsilâttan anlyoruz ki Melâmetî, kerâmâta rabet etmiyor ve sofiyâne hâlleri izmar ederek yalnz ma'kul ve meru' ef'âli izhâr ediyor. Hamdûn "Melâmetiye tariki; insanlara kar her nevi debdebe-
—
•>
—
den
ehli hâl
olarak
—
feragat
ve her hangi sfat ve hareketi tasdik
ettirmek hususunda mesâi sarfndan istinkâf etmektir„diyerek bu meslein bir hususiyetini irâe eyliyor. (Edebiyat. F. m. 6. Ma. 1340. Sf: 280)
Melâmetînin her türlü kayttan vareste olup Allaha rapt kalp etmesi lâzm hatta ibâdetten bile zevk almamal Çünkü bu zevk, sâliki oraya mukayyet klar. Tevhid ise kuyudu ref'edip vahdette zevk sâhibi olmak!
;
tr. (Sf. 282)
Melâmetiyenin kisvei mahsusalar yoktu.
mek
suretile kendilerini izhâr etmezler,
ederlerdi. [1]
Ebu
bu
eyhleri de va'z ve zikrettamamile içtinap
gibi hâllerden
Hafs, âdi bir içi elbisesile gezer,
Muhiddinin de
tasnife iktifa eylediini
Fütuhatta nâs «Ubbad,
görmütük.
avamdan
fark edilmezdi.
Sofiye, Melâmiye,, diye üçe
ayrarak bu
23
lk devre Melâmîleri
husumet ettii sfat, riya ve ucüptü. Bu iki sfat mahvedebilmek için temayüzden ihtiraz, esâsî bir umde idi. MüellifiHamdûnun, arkadalarndan AbdülHaccam isminde birine "Adnn risâle Abdülhaccâm olmas Abdullahil ârif, yahut Abdüzzâhit olmasndan daha iyidir,, dediini kaydediyor. Âdeta diye biliriz ki Melâmet; fukaha ve müçtehidînin temayüz ve kibrinin, müteerriînin riyâsmn bir aksül amelidir. Ebu Abdürrahman, risâlesinde melâmetin 45 umbesinden bahseMelâmetin en ziyade
;
;
Bunlarn hulâsas udur ki; Melâmetînin zâhiren ibâdetle tefâhuru irk, bâtnan hâl ile tefâhuru irtidattr (1). Melâmetî; haktan mada ne zâhirî, ne de bâtn keif ve kerâmetlere rabet etmez. Dil ile zikirden bir ey çkmaz. Kalp, zikri ihmâl ederse dil zikre balar. Halbuki matlub; kalp, ruh ve srrn zikridir (9). Binaen aleyh; diyor. [1]
de mukayyet deildir. Melâmetî, görünmesi gayri kabili içtinap eylerden mada (cemaatla namaz gibi) er'a muvafakatim gizli tutar; insanlara kar daima iyilikte bulunmaa gayret eder, ( 17).a'mâli sâlihadan dolayi bir zevk duyarsa bu zevk ile mücâdelede bulunur (10). Melâmetîye nazaran ubudiyetin iki umdesi vardr: Allaha kar iftikar, Melâmetî,
zikirle
Peygamberi
taklit.. (18).
meguldür (25); setir maksad ile bile bir hareket deildir (22); Hatta doru dikkat noksanna olsa ihvânnn muztar olanlardan madas için dua etmek bile ho görülmez (29). Melâmetî, yalnz kendi nefsile
Melâmetî, hubbi gayr timsâlidir; fânî filgayrdr. hvannn her mükkiline muavenet eder. Hamdûn "Mü'min, ihvân için gece kandil, gündüz asâ olmaldr,, demitir (34). hvân için daima muin ve zahîr olan Melâmetî, hiç bir vakit bakasndan yardm istemez ve kimsenin muavenetine arz ihtiyaç eylemez. Çünki, kula arz hacet; muhtaçtan yardm istemektir. Belki
yardm
muavenettir! (42)
[1] [2]
bir tâife iftikar
istenilen
kimse daha ziyâde muztar ve muhtâc-
[2].
Makaledeki umdelerden hulâsa ettiimiz sözlerin nihayetlerine numaralarn koyduk. zillet ve meskenetle terdif ve halkn levmine maruz olmay arzu eden. diye tarif edenler tamamile yanlrlar. 42 nci umde, bir Melâmetînin kimseye arzi
Melâmetiyeyi
ve hacet etmediini gösteriyor. Filvaki yine "Ebu Abdurrahman sülemî,, kazancn tasadduk eyle sen de muhtaç olduunu sadaka
birine " Ticaret et
;
;
Ebu hafsn, ile
tedarük
dediini yazyor ve Nefehat, Hamdûndan "j.il.J.-i^sjJS.j menâzilin J^- JS} ~~S~ 4's-föh> C~-z £->p- g-^>» bni nâiri olan sonra Melâmet sözünü kaydediyorsa da yine "Ebu Abdürrahman sülemî,, risalesinde Hamdûnun AbdullahülHaccama " Kazanca istinat eyle „ (Sf. 295) ve Ebu hafsm da talebesinden birine " Ticâret et
;
bilâhara ticareti de, tese'ülü de
terkeyle
!
„
&
!
ve kisp hayatna sarl!,, dediklerini görüyoruz. Bu mütenâkz ifadelerden unu anlyoruz
çalan
Melâmetîler, ihtimâl
baz
sâlikleri
:
kibir,
riya,
bu gayeye eritirmek
ucüp ve gururu için tese ule
krmaa
sevkediyorlard.
t
24 Risâlei rinin sözleri
Kueyriye, Kefülmahcub ve Nefehattaki Melâmetî büyüklede Sülemînin ifâdâtn teyit ediyor.
Hamdûn"Ben,
Meselâ; ikisi
devre Melâmîleri
ilk
de
nefistir.
Anlalyor
ki
nefsimi Fir'avnn nefsine tafdil etmem; çünkü Fakat gönlümü Fir'avnn gönlüne tafdil ederim,, [1] diyor. Melâmetîler, bir çok müttakler gibi günakârlar tezyif
etmiyorlar; bilakis kendilerile
megul
"bâdât içinde havâtr kalbiyeyi Melâmetiyenin
kesreti
islâhtan
ibâdattan ziyâde
anlatyor. Ebül Huseynil Barûsî de
daha
;
yoktu,,
nâfii
tezkiyei nefse
"Her nerede
hâlde bir gayret ve içtihat görürsün diyerek ayni fikri teyit etmektedir.
Ebu türab Nahebî
bulunuyorlar.
bil ki
o,
ki
sözile
[2]
dikkat ettiklerini
nûraniyet
bid'at
olmad
hafiyedir. „ [3]
Hulâsa Melâmetiye, Ebu Abdürrahman Sülemînin dedii gibi yalnz ahvâlde stk, muâmelâtta edebi gözeten [4] ve bu suretle tasavvufu hüsnü ahlaktan ibaret bilen fikir erbab olmakla beraber vahdet ne'esine mâlik irfan eshâb
idi..
Melâmetiyenin zuhuru hicretin ikinci asrnn Melâmetîlik,
edilmemitir.
nsf
bu asrn iptidalarnda da mevcuttur.
Onun
için
kafi bir
ey
ahirindedir. htimâl
Fakat
söyliyemiyoruz. Yanlz
isimleri tespit ,
uras muhak-
ki Ebu hafsül haddâd, ilk Melâmetî deildir. Mamafi Melâmetîliin üçüncü asrda tamamile intiar etmi olduunu görmekteyiz. Bu meslek erbabnn mütekâsif bir halde topland yerle Horasan ve Mâverâünnehir havalisidir. O asrlarda Mâverâünnehirde Sâmânîler hüküm sürüyor ve imâlden gelen Türk hücumune kar durmaa çalyorlard. Sâmânilerden Ahmed ibni Ismailin kölesi Emiri leker ve bilahara Horasan vâdisi olan Alp tekin, " Gazne „ de istiklâlini ilân etmi (352) ve hafitleri Horasan zaptetmiler ve bilhassa Mahmuda Gaznevî zamannda hudutlarn
kak
Fakat bu, hiç bir vakit eylerinin ve
umumî
ve esâsî bir
umde
deildi.
Eer böyle olmu
olsayd Melâmetî
Melâmetîlerin calibi dikkat ahvâl ve hususiyetlerini kaydeden Kueyrî, Kefül
maheub, Nefehat gibi kitaplarda bu halin Melâmetiyenin bir iân addederek kesri nefs meleri ve bilhassa Sülemînin risâlesinde
de mezkûr olmas
Aatta bunu muhakkak kaydetumdeler arasnda bunun da bulnmas cap ederdi. iktiza
ederdi.
için tese'ülü ihtiyar ettiklerini
Halbuki görüyoruz
ki 42 nci umde, bilâkis bu telakkiye zttr. Esâsen Hamdûn ve bnimenâzil gibi âlim ve muhaddislerin, Abdülvehhâbi sakafî gibi "mâmül vakt,, olan zevâtn
kekül bedest olarak [1]
tese'ül etmeleri
Nefehat.. Varak: 29
Pl
„
„
25
[3]
„
„
30
W
„
„
154
de aklen muhâlâttandr.
lk devre Melâmîleri
25
Ceyhuna ve Harizme kadar götürerek bütün bu havaliyi ellerine almtamamile mahveden Kara hanîler, Maverâün-
lard. 389 da Samânîleri
nehre hakim oldular.
üçüncü asrdan itibaren Horasanda kuvvetle intiara Tasavvufun ruha sükûn baheden telkinât bu siyasî muhitte inkiafa müsâit bir zemin bulmutur. Ta Ebu hafstan itibâren Melâmetî mümessilleri ekseriyet itibarile Niabur, Herat ve Kâbillidir. Esasen bu zamanlarda Melâmetin Türkmenler arasnda da intiarn biliyoruz. Hatta bunlardan Ali Abo, Muhammed Ma'uki tûsî, Süleyman Türkmânî gibi Melâmetîlik,
balamt.
nüfuz sâhibi eyhlerin hayatlarna âit te oldukça malûmatmz vardr. Melâmet, dördüncü asrn nihayetlerinde teekküle balyan ve beinci, altnc asrlarda inkiaf eden ilk tarikatlara da nüfuz etmi, hatta geni
ve müfrit vahdet tarafdâr bir çok eyler bile ya Melâmetîlie intisap yahut ta ne'esini benimsemilerdir. Bu suretle Melâmet, Necmeddini kübrâ halifesi Bahaeddin Veled vastasile Mevlânây yetitirmi ve Mevlevîlii meydadana getirmiti. Mevlevîlerle Melâmîlerin, ta evâilden beri çok sk münasebetleri vardr. Dier tarikatlar, Melâmîleri umumiyetle tezyif ettikleri hâlde Mevlevîler, Melâmîlerle badamlardr. Mevlânâda ve bilhassa emste Melâmet ne'esini görmemek gayrikabildir. Sultan dîvânînin hâlât, bu ne'enin cezbenâk bir tezahüründen
etmiler,
baka
bir
ey
Bilâhara
deildir. [1]
Neâtî Ahmet dede,
Cevrî, Nahîfî, Fasih gibi âlim ve âir-
Ahmet dede ve Ebu Bekir dede gibi Bayrâmî Melâmîlerinin hâlisül akîde birer ihvân olduu gibi Nuriye Melâmîlii de ( Son devre Melâmîlii ) bir çok Mevlevîyi kendisine celp ve cezb etmitir.
ler;
Hatta son zamanlarda Peçevî
:zevat,
mühim bir merkezleri de Badatt. Ahmedi hudreveyh, Cüneyd, Abdullahil mürtai, Ahmed ibni Yahyelcellâ ve müritleri; Badadi, Melâmetin graba doru bir inkiaf merkezi hâline getirmilerdi. Melâmet, buradan pek kolayca Musul, Halep ve nihayet o asrlarda BâtnîleMelâmetîlerin
sahne olan Suriyeye geçti. Kadîbül bân Mavslî, SüleyTürkmanî, eyh Rislân Dmkî, hatta Tibyan sahibinin Rfâî ubesi olarak gösterdii Harîriye tarikinin müessisi Ebül Hasan Aliyyül Harîrî, Halep Suriyede yedinci asrda yaayan ve kuvvetlerini Melâmetîlikten rin fa'aliyetlerine
mân
—
alan eyhlerdir. Bunlarn ahvâline dikkat edersek hepsi, zavâhire iibâlidir.
Raks ve simaa
alenen oruç yerlerdi. li]
eyh
lâ-
namaz klmazlar, Hatta Süleyman ve Kadîbül bann ve bu iki eyhe ben-
tarafdar olduklar gibi
Sultan dîvânî Mehmet Simâî.. Sefinei Mevleviyeye müracaat
tab' 1283
kar
!
Sf
:
15
—
60
Msr
lk devre Melâmîleri
26
eyh Reyhann hâlâtna evvelce bilmünasebe tema Bunlar umumiyetle Melâmetî - Kalenderi; daha dorusu Bâtnî sekizinci asr iptidalarnda ölen ehbaz lâl kalenaddedebiliriz. Esasen mehur olduunu görmü ve Câmînin Kalendelikle Mederin Melâmetle lâmetîliin farklarnda srar ve zamanndaki kalenderleri zemmettiini
ziyen Aliyyi kürdî ve
etmitik.
okumutuk. eyhülislâm Abdullahi Herevînin, zamanndaki Melâmetîler hakkndaki mütaleat da kaydedilmiti. bir takm Türk Hulâsa Bâtnî olsun, eriata mütemessik bulunsun tarikatlarnn zuhur ve inkiafnda Melâmetîlik mühim ve aslî bir âmil olmu ve hatta zannederim ki bunun için imdiye kadar hemen bütün Anadolu halk; bilhassa kzlbalar ve Bektaîler, her türk velisini Horasandan gelmi olarak kabul ve Horasan erenlerinden olarak ilân etmislerdir.[l]
—
—
Bâtnî zümrelerinin tedahulile aslî saffetini kaybeden Melâmetîliia dokuzuncu asrn nsf ahirinde kinci devre, ya'n Bayrâmî Melâmîlii tutmu ve Türk ruhundan doan bu yeni tarikat, ilk Melâmîlerm ne'e ve irfânn tamamile hamil olarak zuhur etmiti. Melâmetîlerin öhreti ayias ve Hac Bayramn nüfuzu neticesi olarak Bayrâmî Melâmîlii de anlatacamz veçhile bütün Anadolu ve Rumelide pek az bir müddette intiar edebilmitir. Bayrâmî melâmîliinin ilk Melâmetîlere iktifa ettiklerini ileride göreceiz. Son Melâmîler de Bayrâmî yerini
peyrevleridirler. Böyle olduu halde "Ignaz Goldziher,,. «Vorlesungen uber der slam» da- Melâmetiyeyi " riya ve haricî tezâhürattan müçtenip, vecit ve istiraka ehemmiyet veren bir zümre,, [2] diye sonra "M. Hartman„a istinâden [3] bunlar son Metavsif ettikten lâmîlerden ayr bir ne'eye malik gösteriyor ve Bayrâmî melâmîle Halbuki son Melâmîlerin Bayrâmî melârine hiç temas etmiyor. getirmek suretile mîlerinden yegân farklar sülûkü ilmî bir hâle son Melâmî ibarettir. Mamafi miktar ayrlmaktan likten bir "râkî J „ Hamzavî,, "Melâmî halifeleri içinde meratip telkininde bulunmyan ve
melâmîlerinin
1
^
1
lere harfiyen
—
peyrev olanlar da yok deildir. Bayrâmî melâmîlerinin ise hemen hiç bir farklar yoktur. Esasen
tekrar edelim ki Melâmetlerden
Melâmet, bir tarikat olmaktan ziyade bir ne'e ve hâl olduundan zühule hiç
mahal yoktur:
ye
sahiptirler..
Melâmetîler de, Bayrâmî Melâmîleri de, Son Melâmîler de ayni ne'e-
Konyada
[1]
erenlerine [2]
Mevlânânm türbesinde
aittir.
Sf: 69-168.
[3] Islamische
Oryent. Index.
III.
bile
isimleri
meçhul
dört
merkat,
Horasan
;
BBLYOGRAFYA /.
A bdül kerim Kueyrî
2.
3.
—
(îmam)
Risalei
Abdül vehhab a'— rânî (îmam)
[arapça]
Abdürrahman Ca-
«Msr
m
—
Kueyriye
Elyevâkîtü vel cevâhir
^VlOlü'
Câmî tarafndan nüsha..
tashih edilen tüphanesi.
No
—
6.
Aliyyibni ibni
7.
8.
Ebu
Gaznevî Bartold
Aliyyül
(.Pr.)
Cemâl (Köprülü
— —
Ferideddîni Atlar —
883 senesinde yazllau ve çok yerlerine haiyeler ilâvesile Fatih Çaramba Murat molla kü;
[acemce]
»
Hâiet. E. kütüphanesi.
sene
senesinde
1016
yazlan
No 321
»
aktab vennücebai vel abdâl JUVlj »Uab wlUi^(3 JUJfii^ kâtibi
ve
KefÜl mahcub o^iU^r" edilmi
nüsha^
[acemce]
fil
yazma nüsha.
«
Hicrî
Darülfünun
1357
»
[Türkçe]
de
istinsah
kütüphanesi.
Yldz.
245. * [acemce]
Asya
Orta
Türk
tarihi
hakknda
dersler.
[Türkçeye mütercem]
Edebiyat mecmuas « No 7. 6. Mays manm Ebu Abdürrahmanm <»:«VÖUj sine lenin
TezkretÜl evliya U^lS/jT « Leyden A. Nicholson.. 1323. H. (1905). [acemce] baai
Âmire
»
340.
M. Hart-
yazd -maka-
»
tercemesi.
Tük edebiyatnda
10.
Hicrî
«
tarafndan
meçhul yazma nüsha. Fatih kütüphanesi No 398.
No
zade) 9.
Yazld
^Iji-u c^KyiV
bir
Ferruh çelebi
Hilyetür ricâl «
Osman —
;
akaidil ekâbir
iU j
Gâmînin tilmizlerinden Ab-
«
ârifin ,£9jUlwiU>
ibni
Süleymaniye
Alî (Gelibolulu)
1302
MenakbÜl Ebu Bekir
5.
beyân
tarafndan
dülkerimül Hüseynî
Ahmet dede (Eîlâkî)-
fi
«Bulak tab'. 1284. H. »
tab'. 1277. H.» [arapça] j.yVU'Ue
NefehatÜl Üns bizzat
4.
yto
tab'.
Reynold
mutasavvflar «1911 Mat-
ilk
Türkçe] [
Türkiye tarihi dinîsi Mülkiye mektebi matbaasnda ta basmasile matbu'. 1926 1627» [Türkçe] <
Fuat (Köprülü 12.
zade; M.
)
Türkya
tarihi
tndan. 1923. 13.
»
«
Türk edebiyat [Türkçe]
istanbul
Kanaat kütüphanesi neriya-
[Türkçe]
tarihi
1923
.
Devlet
matbaas
.
:
28 14.
lk devre Melâmîleri
Gulâm
Muham-
medi ibni müfti Ra15.
hîmullah Lâhurî—
Hazînetül
smail iîa&Zra (Bur-
Haricî. 1290.
sal) 16.
Kâtip çelebi
— —
KtabÜl
-
Mecdî
18.
Mehmet (Hafz)
v lkil vl^
hitâb
KefÜZZUnUn ü^IU^T «
-
Lekno tab'.
Hindistan.
«
«
stanbul tab'.
H.
1292.
»
Âlem matbaas.
stanbul.
1310.
[arapça]
»
— akayk juj - Ebvâb seb'a
tercemesi «Matbaai Âmire.
-
U*5H5i£.
[acemce]
[Türkçe]
H.
17.
asfiyâ »
1269. H.»
(Tezkiretül evliya) «Buharah Mehmet Hafz tarafndan 927 de yazlmtr. Müellif, kitabn Nefehatül üns tarznda yazdn Nefehattan ba;
ka Tezkiretül
evâhidün nübüvve, Nüzhetül
evliya,
mezarât Buhara ve âir Hitaplardan da ini, kitabn yedi bap, bir hatime üzerine Târihi
ismine bir
Ebvâb
bap
dediini
seb'a
ayrd
gibi yedinci
söyliyor.
ervah,
istifade etti-
yazd
için
âirlere ayr
Sofî
bapta Buhara ve havalisindeki
evliyay ve Sâmânî
Eimmei
isnâ
vekayii,
hükümdarlarn da zikrediyor. Hatimede aer jJ^ &\ kî den sonraki tarihî hadisat ve l
Maveraünnehri
bilhassa
kaydetmektedir. tezkirelerden
mihver
ittihaz
ederek
Yedinci bap ve Hâtime, bu cihetle
ayr
bir hususiyet
ve kymeti kaizdir.
dier Yazma
nüshas Fatih kütüphanesinde 2570 numaradadr. Kâtibinin ismi yoktur. htimâl müellifin yazmasdr » [acemce] 19.
Muhiddîni Arabi
-
^y^>
Fütuhât mekkiye
«Msr.
H.
1293.
»
[arapça]
20.
Sâkip dede
Sefne mevleviye 1283.
21.
.22.
Seyyid erifi Cürcânî
Seyyid Mehmet Kemâleddin(E.arirî zade)
Ta'rfât
Tibyân
olA_,J
«Matbaai Âmire. 1269. H.
hakayk
vesâilül
piri
eseri
üç
cilt
olup
ve edebiyatile
olabilir.
171 tarikattan
megul
olanlara
»
[arapça]
beyân
fi
jll^Jj-M— il-j jjUUjîL~j ûU" Seyyid Muhammed Nurun halifesi olan
tarihi
«
selâsilüt
Son Melâmî
Harirî zadenin
bâhistir.
kymettar
Tasavvuf bir
me'haz
Yegâne yazma nüshas Fatih kütüphanesinde 430,
431, 432 numaralardadr.
Tâhir (Bursal)
Msr. Vehbiye Matbaas.
tarâik bu
23.
«
''Js'
H.» [Türkçe]
»
[arapça]
Menakbi eyh Seyyid Hâce Muhammed Nurül arabî ve beyan Melâmet ve ahvâli Melâmiye Melâmiye hakknda Muhiddin ve âir sofilerin baz sözMuhammed Nurun muhtasar tercemei hâlini ve Seyyidin baz eserlerinden müntehap cümleleri ihtiva eden ve 50 sahife kadar olan bu eser gayri matbudur. Yazma bir nüshas bendedir. » [Türkçe] «
lerile
devre Melâmîleri
îlk
29
TALÎ ME' HAZLAR 24.
25.
26.
27.
Ab du ilah
runî
— (Üs— küdarl) Mehmet Ali Aynî — (Eref Olu) Hâsm baba
Divan
«
stanbul. Muhip Matbaas. 1286. H.
Divan
«
Matbu'
Hac Bayrâm
»
Münâvî
mam)
[Türkçe]
veli
«
Evkaf matbaa. 1343. H.
—
Elkevakibüd dürriyye
fi
«Yazma k. Hâlis. E.
No 6495
»
vicdanî
as.
Hüseyniye
veli.
M. Hartman Ignaz goldziher
— —
«
Evkaf matba-
1340, (1338) ».[Türkçe]
«
1324. H.» [arapça]
»
ECNEB ME'HAZLAR 31.
nüsha. 1274.
[arapça]
— Tomâr turuku aliyeden Melâmîlik. Tâceddin Sübkî — Tabakât Msr. (mam) matbaas. Tâhir (Bursal) — Hac Bayrâm Matbu Sadk
«
32.
[Türkçe]
terâcimis sâdetis so-
fiyye
30.
»
(-
H. Darülfünun
29.
[Türkçe]
Muhammed Abdür' raufi
28.
»
Der Islamiche Oryent.
«
Index.
Vorlesungen uber der slam.
III. »
II
KNC DEVRE MELÂMÎLERI
BAYRAMÎLER
\
.
I
HACI BAYRÂMI VELÎ
«Sol
Bayrâmî Melâmilii; 753 tarihinde Ankarann Çubuksuyu kenarnda Fasb köyünde doan ve Koyunluca Ahmet isminde birinin olu
bulunan
Hac Bayrâm
[1]
Velînin tesis ettii Bayrâmîlikten
ayrlm
bir
tarikattr.
Hac B. V, Alâeddîni Erdebîlî müritlerinden olup mumaileyhin emir ve iaretile Hoydan Anadoluya hicret eden mehur Kayserili Hamîdeddinmusann derviidir. Hamîdedddin, Bursaya yerleerek ekmek piirip çarda «Somunlar, Mü'minler;» diye satmaa ve bu suretle geçinmee ibni
balamt
Bu cihetle halk arasnda «Somuncu Baba» ve «Ekmekçi Koca» namlarile öhret bulmutu. Yldrm Bâyezit Bursada camii kebiri yaptrdktan sonra, ilk cuma [2].
namaznn Emir Halbuki Emir
Sultan (833) tarafndan
kldrlmasn
tensip
etmiti. [3]
ekmekçi kocann kemâline müncezip bulunduu cihetle padiaha « Gavsi azam bu ehirde iken bu hizmet bize münasip deildir» diyerek imamet ve hitabeti Ebu Hâmit Hamîdeddine ihâle etti. Hamideddîn namaz kldktan sonra fâtihay da tefsir ederek o sralarda fâtihayi tefsir emelinde bulunan molla fenârînin (834) bir çok mükillerini hal ve mumaileyhi cezbeyledi. [4] Bu vak'adan sonra Hamîdeddin, halk arasnda öhret bulmakla bu öhretten ihtiraz ve bursadan tegayyüp etti. [J B. V.
Silsile
Sultan,
nâmei Celvetî: Bursal ismail Hakk.
ismindeki eserinde (Ankarada Esseyyit
»
fiyede 832 tarihinde ahit
ram
ibni
olduu
ahmed
ve Murat isminde [2]
akayik [3]
iki
)
diyor.
u
bey
pederi
B. V. nin kendisinden
merhum da «Hac
Yusüfü Isfhânîye
(Kutbül evliya
ankaravî) ibareden de
Hac
ibni
Eeyh
âlîlerinin
âit
vak-
Elhac Bay-
isminin
Ahmet
küçük olmak üzere Safiyyüddin
de kardei vardr.
Semerâtülfuad: tercemesi:
olmak üzere münderiç olan
Mahmudül
ibni
tezahür ediyor
Bursal Tâhir
Abdülkadr
Sar Abdullah
Mecdî (Sa
:
(Sa: 231) Sergüzet: La'alî zâde Abdüllbakî (Sa:12)
74)
eyh emseddin Muhammed
ibni Aliyyi Hüseynîi
Buhar: Baknz!
ahnayk
ter-
cemesi; sa: 76. [4]
Osmanl
eyh emseddin Muhammed Müellifleri; Cilt: 1. sa;
ibni
Hamza.. Baknz!
akayk
tercemesi
:
sa
;
47-53
390-392 Melâmiler
—3
.
kinci devre Melâmîleri
34
Bu sralarda
mi olduu
Hac Bayrâm
kara medresenin
Velî,
ankarada melike hatunun bina
müderrisi
idi.
emsali gibi Hamîdeddinin ne'e ve kemaline
Hac Bayrâm da
âk
ettir-
bir
çok
olup tarikata intisap ve
Hamîdeddinin bursadan tegayyübünden sonra ve onunla beraber ama ve mekkeye gidip, Bayram, eyhi edayi haçtan sonra aksaraya gelmiti. Ebu Hâmit Hamîdeddin 815 tarihinde vefat ettikten sonra BayrâmVelî ankaraya avdet ve Halvetiyye ile Nakibendiyyenin mezcinden ta-
müderrislii
terketmiti.
brakmam
hassül eden bayramî tarikatn
nere mübaeret etmitir
[1].
Hac bayrâmn neri tarikata Halad sralarda Anadoluda tasavvuf ne'esi bir çok kimseleri dairei incizabna almt. Muhiddîni arabî/ Evhadeddîni kirmânî, Celâeddîni Rumî, SadreddîniKonevî gibi sofilerin nüfuzu halk üzerinde kuvvetli bir surette mevcuttu. Bilhassa ebu Hâmit Hamîdeddinin öhreti de tamamile yayordu. Bütün bu avamile hac Bayramn evvelce ulemadan olmas ve mühim bir medresede müderrislikte bulunmas da inzimam edince bayramîlik az bir müddette intiara balad.Hzc bayram o derecede büyük bir öhret kazand ki ikinci Murat baz hasutlarn imazile mukayyet ve malul olarak Edirneye getirmi ve kendisile görüünce hakknda iittii sözlerin mahz iftira olduunu anlayp avdetine müsaade eylemiti. Hac Bayram, eski camide birkaç kere va'zetmi [2] ve yolda Gelibolulu yazc zâde Mehmedi Bican da (855) irat ve tarikna ithal ederek ankaraya avdet etmitir. [2]
Hac Bayrâm
Velînin nüfuzu o kadar kuvvetlenmiti ki semeratül füatta
mezkûr olduu, üzere taraf padiahîden müntesiplerinin hükümet tekliflerinden muaf addedilmesi emredilmiti. Fakat bu emir, bir çok mukallitlerin de Bayramî tarikine duhulü neticesini vermekle padiah, eyhten müritlerinin mikdann sormu ve Hac Bayram da garip bir imtihandan sonra «bir buçuk derviim vardr» diye mektupla cevap vermitir [4], Hac bayrâm
\,hh jjj}! '•£>;»• C)' Bâyezid ve Cüneyd, ruhabuyurmakla istidad zâtlarnda envai kemâlât bahire olup camiiNakibendiyye ve Halvetiyye olmulardr. Cevheretül bidaye ve dürretün nhaye VfJBj».} «ljullî,^». ârihi Mesnevî Sar Abdul[1]
niyetlerile
celli
lah., varak;
Velînin terbiyelerine
himmet
132
Ve hac Bayram
.V. nin terbiyelerine jiJ^^;"C A Bâyezid ve Cüneyd, ruhaniyethimmet buyurmakla' istidad" zatîlerinde bahire ve zahire olup camii Nakibendiyye ve Halvetiyye olmulardr. Sergüzet; La'lî zade Abdülbakî. Sa; 16 [2] Vaz'ettii kürsünün üstünde celî hatla (makam hac bayram velî) yazl bulunduunu bursal Tahir bey merhum «hac bayram velî» de söyliyor. [3] Mehmet Bican ve kardei Ahmet Bican hakknda baknz! akayik tercemesi. Sa:
leriyle celli
127;
Osmanl [4]
müellifleri; cilt: 1. Sa;
Bir mürtefi mahalde
194
hayme kurup dervian gelüp
ol havali
mâlâmâl oldukta haci
;
35
kinci devre Melâmîleri
ankarada ziraatla taayyü eder ve üç aylarda halktan zekât toplayp fukarasna tevzi eylerdi. Yunus tarznda iirler de söylerdi. Oc ilâhisi matbudur ki bunlarn
Hac Bayrâm
biri
Velî,
aruz vezniledir.
Çalabm
bir
ar yaratm
Bakcak didar görünür
balyan
beytile
ol
iki
cihan aresinde,
arn
kenaresinde
!
Yunusn
ilâhisi,
Çktm
erik dalma,
Bostan
ss kakyp
anda yedim üzümü der ne yersin kozumu?
balyan mehur athiyesine benzer. Bursal Tâhir B. merhumun «Hac Bayrâm .V.» sinde ve M. Ali Aynî B. in ayni isimdeki kitabnda
beytile
ilâhileri Melâmîlîe ait bütün âsârn bir arada bulunmas aynen dercediyoruz eer Hac Bayramn bir divançesi de fikrile olsayd oraya müracaat tavsiye ile geçerdik.
neredilen bu biz
;
Hiç kimse çeke bilmez güçtür felein yay; Derdine gönül verme, bir gün götürür vay.
Oynayu gelür
aldar
[1]
çünki
eli
çapüktür;
Bir buneulayn fitne kande bulur aray?
Çün yüzünü döndürdü Nice
bir lahza karar etmez;
pay eder, döner ser eder pay!
seri
Bir fani vefaszdr kavline inanma hiç;
Gâh bay
eder yohsul, gâh yohsul eder bay.
Hayran kamu alimler bu ma'ninin altnda Kaftan kafa hükmeder bilmez bu muammay! :
Vahittir o vahdette, kesrette kani tefrik?
Hizr ermedi bu srra, bildirmedi Musay!
"Hac
Miskin
Bayram,, sen dünyaya gönül verme;
Bir ulu imarettir alma
Çalabm
bir
ar yaratm
Bakcak didar görünür
Bayrâm irâdet
.V.
temiri
getürenleri
bu
sâideyn
gün
baa
ol
iki
sevday!..
cihan aresinde;
arn
kenaresinde!
edüp ve desti mübârekine bir tî tîz alup derviler; bana kurban eylesem gerektir deyu salâ ettikte herkes
fîsebilillah
mütereddit olup bilahara ricalden biri ve nisadan dahi birisi (£,) y" »lj deyu cür'et edüp teslim olduklarnda ikisin dahi hayme içine getürüp
erkek koyun ihzar
x
{£)
i»,
o* 1
perian olmakla [1]
etmekle
an kurban edüp haymeden tara
S^S-i *f azîze sevdâ galebe Semerûtül füat. Sa; 540
>.«
mukaddema
il* bir
hûni frâvân revân oldukta
etmitir deyu dervian perakende ve
aldamak: aldatmak. Bulur aray; aray bulur; arayp ta bulur.
"
;
36
îkînci devre Melâmîleri
Nagihan
ol
Ben dahi
ara vardm,
bile
ol
yapldm tau
an
yaplur gördüm;
toprak aresinde!
Ol ardan oklar atlur, gelür ciere batlur;
arm
Arifler sözü satlur ol
ta
agirtleri
Çalabm ismin
Bu sözü
bazaresinde
yonup üstada
yonarlar,
anarlar o
tan
her paresinde
kendi banlar
!
bilmeyüp tanlar;
arifler anlar, cahiller
"Hac Bayam,,
!
sunarlr;
ol
arm
menaresinde!
%
Bu
Hakk
arasnda çok mehur ve münteirdir. Bursal smailve son Melâmîlerin piri Seyyid Muahmmed Nur tarafndan erheilâhî,
sofiye
diîmitir.
Üçüncü
ilâhi
de udur: Bilmek istersen seni
Gan
içre ara
can,
Geç canndan
Sen
seni
sen seni!
bul an;
bil,
Kim bildi ef'âlini Anda gördü zâtn
Ol bildi sfatn, Sen seni bil, sen
Görünen sfâtmdr,
An
gören zâtndr
Gayri ne hâcetindir?
Sen
seni bil, sen seni!
Kim
Tevhidi zât buldu;
Nura müstagrak oldu, Sen seni bil, sen seni!
"Bayram,, özünü
Bileni
ki hayrete
Bulan
ol
vard,
bildi,
kendi oldu,
Sen
seni!
anda buldu,
seni
bil,
sen seni
!
[1]
Bu üç ilâhiden baka Hac Bayaramn her naslsa imdiye kadar neredilmemi bir ilâhisi daha vardr ki bu ilâhi, bir çok mecmua ve cönklerde yazldr. söylenirdi.
Hemen
bütün tarikat
ehli bilir.
Mukabelelerde bestesile
Tophanedeki Kadirîhâne tekkesine, mezkûr tekkenin eyhi âir
erif Ahmet
ef.
tarafndan 1201
halde bu tarihten çok evvel
yazlm
tarihinde
vakfedilmi bulunan ve her
olan bir
mecmuadan aynen yazyoruz:
Noldu bu gönlüm, noldu bu gönlüm ? Yand bu gönlüm, yand bu gölüm
Yanmada derman buldu bu gönlüm
Gerçi ki yand, gerçee yand Kendide buldu, kendide buldu,
Matlabn
;
Derdü gamnla doldu bu gönlüm
Rengine
!
!
akn cümle boyand ho buldu bu gönlüm ? !
Elfakrü fahrî, elfakrü fahrî,
Demedimi
Fahrini zikret, fahrini zikret;
Fahri fenada buldu bu gönlüm
ol
âlemler fahri ? !
[2]
Üçüncü kt'a "Hac Bayram veli,, lerde yok. Biz Lâl'lî zadenin "Meslekül uak,, [1] erhinden aldk. Fakat gördüüm bütün nüshalarda vardr. [2] Mezkûr cönkte bu bent yoktur.
;
devre Melâmîler
ikinci
Sevâd azam, sevâd azam
Sadk
nazaran
ilâhiye
Vicdânî B.
ar
muazzam
Olsa acepmi imdi bu gönlüm ?
Bayramm imdi, Bayramm imdi Hamdü senada, hamdü senada [1]
Bu dört
37
Belki oluptur
;
Meskeni canan, meskeni canan
dir.
—
!
!
Hac
Bayram edersin yar ile imdi. Yar ile bayram kld bu gönlüm.
.
Bayram, tamamile bir yunus muakkibiismindeki kitabnda La'lî zade
"Melâmîlik,,
Abdülbakînin " Sergüzet,, inde bizzat, Hac Bayramn baz müritlerini Melâmet nevesile terbiye ve teslik iddiasn tenkid ve adeta reddediyorsa da [2] Hac Bayramn kendi sözleri Abdülbakî E. yi teyit etmektedir. Bu dört ilâhinin dördünde de esma ve zikir ne'esi yoktur. Bil'akis vahdet ve ak ne'esi görünüyor. Hac Bayram, Kim bildi ef'âlini Anda gördü zâtn
Ol Sen
Diyerek tevhit ve fenâ makamlarn, Tevhidi veciz ve kat'î olarak bildirmektedir. Hele
sfatn
bildi
seni
bil,
ef'âî,
sen seni
Sfât ve zât, ne kadar
.
Bayram özünü Bulan
bendinde
Ömer velî "
yakîn
833
te
ve vahdet
Ankarada
La'lî
Bileni
bildi
Sen
kendi oldu,
meratibi
anda buldu,
seni bil, sen seni
ne kadar barizdir.
tarikat
Anlalyor
ki
Hac Bayrâm
vefat etmitir.
velinin silsilei tarikats
zada Ahdülbakînin «Sergüzet» ine nazaran
silsilei
!
Hac Bayramdan almtr.
dede, bu neveyi bizzat
Hac Bayrâm nin
ol
Hac Bayrâm
velî-
udur:
— Hamîdeddîni Aksarayî — eyh âdiyyi Rûmî — Süleyman skenderanî — Hasan Esterabâdî — Mahmudi Bsrî — Osman Rumî — Mahmudi kerhî — Sadeddini Badadî — shak Harizmî — Süleyman Buharî — Süleyman Isfhanî — Ahmedi horasanî — Ebül Hasam Cürcanî — eyh Mûsel Bstamî — brahimi Hac Bayrâm
velî
îbrahimül Bsrî
Hindistanî
— Bâyezidi
Bstamî..
Bâyezidi Bstamî, ehli turuk indinde tinden
müstefiz
ölmütür.
çok
Bir
<3iW J^^Ujj lic) djy e gösterilmektedir.
îmam Ca'ferüssadkn
ruhaniye-
icazetnamelerde Bâyezidin nispeti [3]
[2]
Hamdü senalar, hamdü senalar. Tomar turuk aliye. Melâmîlik
[3]
Bazlar, Ebu yezid içün sigar hâlinde imam Ca'fere erimitir derler ama
[1]
Nüsha.. ;
Sadik Vicdânî; Sa
;
44 baittir.
— kinci devre Melâmîleri
28
Jf
mam
Ca'ferden sonraki
Alevî olarak
silsileyi
Sddîkî ve
tarikatlar berveçhi ati
de
gösteriyorlar:
iki suretle
_
îmam Muhammedülbâkr mam Ca'ferüssadk J»u>» f U Cr.^^CrJ Huseyn Aliyyibnil mam Zeynül âbidin c u tâlib *} Ebu Alyyibni mam
—
cr.
—
o-.
—
Muhammed
mam Bekr
JsU!.,*»»-
>.
Selmân
A>>
cr.
Muhammed
^—
Kasm
Fârisî
^
ibni
oU-
M — mam
&
^
Muhammed
>.
ibni
Ebu Bekr
-
u
A^
M
Ebu
—
..
Fakat asl Bayrâmî
Bayrâm
M—
Ca'ferüssadk
r
velî,
silsilesi
Erdebil sofileri vastasiledr.
Ebu Hâmit Hamideddîni Aksarayîden
ahzi
Çünkü Hac feyzetmitir.
Hamideddin ise evvelce yazdmz veçhile akayk mo'maniyede ve La'lîzadenin Sergüzetinde beyan edildii gibi Hâce Alâeddin Aliyyi Erdebîlî
&
(i-iji
Hakknn
den, yahut smail
0-.jn.51*
ne göre Alâeddinin
olu eyh ah
Silsilenâmesindeki tahkiki-
namile maruf
eyh
brahimden müs-
tahlefti.
babas Sadreddin Musaya, o da babas Ebu shak brahim zâhidi Geylânîye müntesiptir. [1] da Safiyyüddine (735), o brahim zâhidi Geylânîden itibaren Bayrâmiye silsilesi, an'aneye Alâeddini Erdebîlî;
nazaran
u
suretle teselsül etmektedir
:
— Cemaleddini Tebrizi û^'J'r Ct^vV — Rüknüddin Muhammedi— Ebünnecibi Süher— ^ ebherî Kutbüddini nuhasîcs-^' — Muhammedi Bekrî ^^üA^s ^^*> — Vasyyüddinül kadî verdî ^— ^ — — Muhammedi Dineverî Mimad Dineverî — Marufi Kerhî ^ — Seriyyi sakatî Güneydi Badadî — Hasan Bsrî — Habibi a'cemî u»* J-fJ}*' — Davudi Tâî ^ — — Muhammed Mürteza ^ Aîiyyül brahim Zâhidi Geyîânî *V ihabeddin Muhammedi Tebrizî
^
[
5
Cr.^cfj
>sjj^>
sjSjj?
,!
*
1
*a>..
,sj**
Hac Bayrâm Hac Bayrâm 1
—
Velînin halîfeleri:
Velî vefatndan sonra Göynüklü Salâheddini Tavil.
u
halîfeleri
birakmt:
Zira Bâyezidi Bstamînin tarihi vefatlarnda ihtilâf olunup bazlar, ikiyüz otuz dört tarihinde altm bir tarihinde vefat etti demiler, imam Ca'fer ise yüz krk sekiz
ve bazlar, ikiyüz
tarihinde vefat edüp bu takdirce vefat Bâyezidde kavli evvel üzere vefatlar tarihinin bey-
ninde seksen alt sene mürur edip Ca'fer sadka erimek câiz olur ama kavli sânî üzere yüz on üç sene mürur etmekle mülakat istib'ad olunup perverdei ruhaniyetleri olur. Cevheretül bidaye: varak; 128 [1] Silsilenâmei Celvetî
:
Bursal smail
Hakk
-
..
kinci devre Melâmîleri
2
—
39
ince Bedreddin.
Hamîdeddinle beraber Anadoluya gelip Hac Bayramdan tekmüitarikat eden kzlca Bedreddin. 4— Meczup akbyk Abdullah ( akbyktan Mhalçl bir çoban Üftâde efenolan Hzr dede, Ondan da mehur Üftâde efendi (988), koçdiden de bursada Ferhat paa müderrisi ve küçük mahkeme nâibi
3—
hisarh
Mahmut
efendi ahzi feyzetmitir. 1038.
Mehur Celvetî piri Üsküdarl 5— Mehur Ak emseddin
6— 7
—
8—
Aziz
Mahmut Hüdayî, bu
zattir) [1].
Muhammediye sâhibi Mehmet bican. Kardei Ahmet Bican. Bursal Emir Sikkînî (seyyit Ömer dede).
Tâhir bey merhum, bunlardan baka eyhîi Kirman, baba Yusüfü bayramn halîaksarayî, Salahaddin, îzzeddin ve molla zeyrei de hac akayikte de Salahaddin ve fesi olarak göstermektedir. Baba Nahhasî
mezkûr ve yine ayni kitapta molla zeyrein küçüklüünde hac bayramdan tahsil ettii masturdur.
Yakubi afevînin «hediyyetüssalikin»i ile smail hakk mer[1] Celvetiyye meayihinden Bayramn derviidir. Akhuma nazaran Mak'ad Hzr dede, Ak bykla beraber bizzat Hac üftâde ve Aziz Mahmut edip zuhur kudreti ifaza bykta cezbe, Mak'ad Hzr Dedede vastasile tarikati Celvetiyye,
Hzr
dededen zahir olmutur.
II
— Melâmî kutttpleri — MELÂMÎ PR ÖMER DEDE Hac Bayrâm
Ak em-
Velînin vefatnda yerine hulefâsndan göynüklü
seddin geçti [1].
Ak emseddin
ile
bçakç olduundan dolâyi Sikkînî Ömer dedenin merepleri tamamile
mülakkap bulunan Bursal Ak emseddin, âdâp ve rusûmi eriat ve tarikat ile mukayyet bir eyhi zahitti. Ömer dedenin merebinde ise melâmet ve cezbe galipti. Bundan dolâyi Hac Bayramn zamanndan beri aralalakabile
birbirinin muhâlifi idi.
rnda
ile
vâki olmakla Hac Bayram sultan emir emseddininin mabeynlerini ateten gayri bir ey temyiz
miktar bürudet
«bir
Sikkinî
Ak
etmez» dermi
Mahmudi
[2].
kefevî
«
ketâip
»
ismindeki kitabnda menkabevî bir hâdise-
den bahsetmektedir: Hac Bayramn kimi tayin edecei
yannda
ihtizar y&klainca kendisine kimi halef
endiesile
derviler,
nezdinde
brakaca
içtima ediyorlar.
ve irat
makamna
Ak emseddin eyhin duruyor. Hac Bayram
odann kapsnn yannda ayakta Müritler hep sâdâttan olduundan lâalettayin biri kalkp bir getiriyor. eh, marapay alp suyu içmiyerek önündeki meyva tabana döküyor. Sonra yine su istiyor. Müritlerden dier biri su getiriyorsa da Hac Bayram yine içmeyip tabaa döküyor. Üçüncü defa olarak su isteyince Ak emseddin Emir Sikoturuyor. Emir Sikkinî de
gözlerini
kinîye
açp «emir; marapa su
su getirmesini
maileyhe verip
«
iç;
su getir» diyor.
söyliyor.
Emir suyu
getirince
emniyeti kübraya nâil olasm!»
Hac Bayram Emir
diyor.
içerek bakiyyesini
Sikkînî,
mu-
artk suyu çiyor.
Bu, teslimi sirra iaret addedilmitir.
ârihi mesnevi Abdullah efendi, bu vak'aya semeratülfuadnda "Emir Sikkinî Bursada mütemekkin iken hac Bayrâm velînin intikallerine müteallik baz iârât vaki olmakla ankaraya azimet eyleyip hikmeti huda hac Bayram hazretlerini muhtazar bulup mabeynlerinde nice iârât geçtikten sonra dari fenâdan dâr bakaya. „ diye iaret ediyor. [3] La'lî zâde Abdülbakî ise sergüzetinde vak'ay zikrederken iki defa su getirenin Ak emseddin olduunu ve Hac Bayramn her iki defada da suyu içmeyip .
[1]
Osmanl
eyh emseddin Muhammed Müellifleri.Cilt: 1. sa:
12-15
[2]
Semaratülfüat. Sa; 241
[3]
Semerutül
fuat. Sa;
241
ibni
.
Hamza; Bakzz
!
akayk
tercemesi;
sa:;
240-247
:
ikinci devre Melâmîleri
41
tabana döktüünü, üçüncü defasnda Emir
önündeki kiraz getirdii sudan
Sikkînînin
bakyyesini de Emire verdiini yazyor. Hac Bayramn vefatndan sonra Ak emseddin Beypazarna g-idip tavattuna niyet ediyorsa da sergüzete göre ahalisinin taassubundan içip
oturamayp Göynüe geliyor. Emir Sikkînî de esasen eyhinin, vefatndan sonra Göynükte tavattun etmiti. Merepleri muhalif bulunan bu iki eyhin bir beldede irat makamnda bulunmalar tekrar bâdîi klükâl oluyor. Ketâip sahibi balâda naklettiimiz hikâyeden sonra asl menkabevî hadiseye suretle devam dolayi
u
ediyor
Hac Bayramn sine
mülâzm
eyh Ak emeddine
vefatndan sonra bütün müritler,
olup ona biat
ettiler.
Her kuluk ve akam vaktlarmda
tâbi'
ve mecli-
mescitte oturup ihvanile
zikrederdi. Zikirden sonra birbirlerile musafaha
ederler ve müritler, eyhin elini öperlerdi. Yalnz Emir Sikkînî mescidin bir köesinde oturup halkai zikre giremezdi. Ak emseddin bundan münfail olup bir gün Emir Sikkinîye «halkai zikrimize mülâzemetin lâzmdr, yoksa senden eyhin tacn alrz» dedi. Emir « mademki böyledir; yarnki cuma günü namazdan sonra bizim eve gelin. Size hirka ve tac teslim ederiz.» dedi. Ertesi günü Emir, evinin avlusuna büyük bir ate yaktrd. Namazdan sonra Ak emseddin ihvanile eve geldiler. Kendisi srtnda hrka, banda taç olduu hâlde atee girdi. Bir müddet sonra ateten çknca hrka ve tacm yand, fakat kendisine bir ey olmad görüldü. Bu zamandan itibaren
kendisinin ve müritlerinin taç ve hirkas yoktur.
Bu
ve hey'eti tebdil etmezler.
iittik ve hikâye ettiimiz hâdisenin mahalli
i
f'j;;
ILI
öl» ^.j
jjUt
jtp
S-V^'f!^
çU-l JÇ.JJ1
iy-fy
J^j
Bu
vak'a güynük ahalisi
J..JI
mehurdur; biz de ahaliden vukuunu ve Emirin kabrini ziyaret ettik... [1]
/"M
Q;5S,:ilj
Vj S L
jUö-^fl ^.
çU-l
f'-K
tarika intisap edenler, olduklar kisve
beyninde
^JCÜ
£..JJ\
jjUl
jj'VI
^LJI öLl ^STJI
*\
u-U^i-T^
£LX>
Csls
jg> 3
t
j..ÜS [1]
ÎJUII
jX-ll
cU_M\
ji-iJI
J^-l
CbU t» jL!
Mahmudi kefevî Krm muzafatmdan Kefelidir. 940 da Istanbula Anadolu sadrndan mülâzemete nâil ve bilâhara molla gûranî medresesine müderris olmutur. 991 de vefat etmitir akayik zeyli Nev'î zade Ataî. Sa 273 :
.
1341
senesinde
:
neredilen
Bolu
sâlnamesinde
;
bu
mehur
ve mütevatir menkabe
hakknda öyle muhalif bir kayt vardr «Ak emseddin. H. nin namna yaplan ihtifali dinî hey'eti mürettibesi tarafndan vaki olan istilâma cevaben Beiktata Yahya. E. dergâh postniini merhum Hayrullah. E. Ömer dedenin Ak emseddin. H. ile muasr bir kutbu ârif olduklarn ve aralarnda öyle :
tir vak'a güzeran ettii bildirilmitir
çok
:
Ak emseddinin
ilmine nispetle
dedenin
hakknda baz
olmakla
müridan tarizatta
az, Ömer dedenin noksan ilmine ramen bulunmu, bunu iiten Ömer dede; demir
tac ile hrkasn çkararak; hrkaya benim rebetim yoktur. de müridan bunlarn yanmadn görerek eyhlerine merbuti-
tabiatl, biçak gibi keskin sözlü olmakla
— Onun
hrsn
diyerek atee
celbeden bu taç
atm
ise
jle
yetlerini tezyit etmilerdir.
eyh.
E. nin
bu
rivayeti hiç bir
yerde mukayyet
olmad
gibi hiç bir
kimse tarafn-
42
ikinci devre Melâmîleri
Sar
semeratülfuadnda bu vak'ay bir teferrüç mahallindemerhum da vak'ay Semeratül fuatta olduu gibi nakledip « taç ve hrkay nar ak ve cezbede ihrak edip libâsavâm ihtiyâr etmekle badelvakia ol tarik müritleri aslnda ne ünâ libasta ise ol tarz tayir etmezler. Fukarâyi melâmiye için libâs mahsus yoktur,, diyor. Gerek sar abdullah, gerek La'lî zâde, bu vak'adan sonra tarikin ikiye ayrldn ve badema ak emseddin ile Ömer dedenin arasnda bürudet kalmadn ilâve ediyorlar. Bu atee girmek mes'elesi, menkabelerde bir birine zddolan eyhlerin, büyük zevâtn hayatlarnda hemen hemen Ketâibin hikâyesindeki ayniyeti hâiz olarak mevcuttur. Hatta Bektâî an'anesinde Sar Saltk menkabesinde de vardr. Yalnz bu menkabenin Ömer dedenin vefatndan yarm asr mütecaviz bir zamandan sonra azdan aza mütedavil bir hâle gelmesi; dedenin oralardaki marufiyetile beraber zamanndaki nüfuzunun kuvvetini ve Ak amseddine muarz buluduunun doruluunu
olmu
abdullah,
gösteriyor. La'lî zade
isbat etmektedir.
Bursal
Ömer dede
880
tarihinde vefat edip göynükte
Mamur ve mükemmel
ristana defnolunmutur.
umumî kab-
bir türbesi vardr.
Ayaî Binyamn: Ketâip sahibi; «
<\u t-
ti
Ömer dede hakknda
îj-Jt
-uic
üU. j.>.l 6lü-.!! >.
^
balâdeki hikâyeyi nakilden sonra
öiku
3ja
diye
Ayal
Binyamini
Müstakim zâde Sadeddin [1] Melâmiyei attâriye « *jikj » ismindeki kitabna bu ibareyi aynen ald hâlde biraz ilerde yine ayni zatn tarihi vefatn 916 olarak göstermektedir. Ataînin akayik zeylinde ise tarihi vefat 926 dr. Semeratül füada nazaran Ayal Binyamin, baz isnat cihetile kütahya kalesinde hapsedilmiti. Bu sralarda Süleyman kanunî radosu muhasara ettirmiti. Kale, bir türlü zaptedilemiyordu. Süleymann çuhadar Binyade
zikretmitir
.
minin muhiblerindendi.
Padiah
"
Hac Bayrâm
velî tarikinden
Ayal
dan da mervi olmyan az bir rivayettir. Ancak naklettiimiz mehur rivayet ve an'anenin edilmi bir eklidir. eyh. E. bu istilâma verdii cevapla hem tarikatlardaki Melâmî aleyhdarlm, hem de
tahrif
kendi noksan ilmini ilâm etmitir.
Sâlnamede Ömer dedenin türbesinin bir kervan reisi tarafndan yaptrld' 307 de de hassa tarafndan tamir edildii mukayyettir. « Bolu Sâlnamesi. 1341. Sa
Hazinei
;
632—633 [1]
»
Müstakim zade Süleyman Sadettin. Baknz; Osmanl
müellifleri. Cilt: 1. Sa:
168
— 69
43
ikinci devre Melâmîleri
Binyamin, bu kadar zamandr kütahya kalesinde mahpustur. Zannederim ki Radosun fethedilememesine sebep budur diye ikaz ediyor. Süleyman, Binyaminin itlak edilmesini emrebiyor. Binyaminin tlak edildii
gün Rados da fethediliyor. halde semeratül Halbuki Rados 929 senesinde fethedilmitir. [1] fuadn rivayeti sahih ise Binyaminin 929 da sa olup mezkûr tarihten
u
sonra vefat ettii tahakkuk eder. Melâmîlere nazaran Binyamini
mehur
Ayaîden sonra
makamna
kutüplük
maukînin babas aksarayl Pir Ali geçmitir. Binyaminin Ali den baka eyh Süleyman isminde bir halifesi daha varm fakat Müstakim zâde merhum bunun yalnz ismini zikredip " halleri malûm olmadndan tercemeleri tahririne cesaret olunamad " diyor. Yalnz Ataînin akayik zeylinde Bayrâmî silsilesi zikredilirken bu zatn Bolulu smaili
;
olduu ve kendisinden
Aksarayl Melâmîlik,
sonra yerine
olu brahimin eçtii
Pir Ali;
bu
zatin
zamannda bütün a'aasile
intiar
zadelere nazaran terki
«eer brahim Edhem
eriip
La'lî
zamannda
fakirin
hazretleri,
Kemâle
rza vermezdik.
saltanata
etmi ve mu-
Müstakim ve
maileyhten müteaddit zevat ahzi inabe eylemilerdir.
olayd
masturdur.
dünya ve
âhiret
sadika terki saltanat dünva lâzm deiildir» [2} dermi. Kendisine bazlar tarafndan mehdîlik iddias isnat edilmiti. htimâl Pir Ali, böyle bir iddiada bulunmutu; fakat her hâlde hükümete kar bir kyama niyeti yoktu. Böyle olmakla beraber istanbuldan sultan
olurdu.
Müridi
müstakim zade; mahkemede aleyhine ehadieri de kayederek det edenlerin birini bir nazarla öldürdüünü, azndan levs geldiini, bunun üzerine takibinden vaz geçildiini yazmaktadr. An'aneye nazaran Kanunî Süleyman, Acem seferine giderken Aksaraya uryarak Aziz ile görümütü. Hatta padiah «ben mehdiyim ve bendedir demisiniz» deyince cevaben «Padiahm; cennetin dört imdi zahiren mehdî sizsiniz. Cennetin rmaklar cennete mahsus ise de ahvalini tefti emredilmiti,
rma
5.
[1] Süleyman name Sa: 31 32
:
Kara
çelebi zade
Abdül
aziz.
Hammer
.
tercemesi
:
Ata
.
.
—
oU"
*f
jLLf'
J€
>.J *"i>'
^/y»
u"-> 3 ->
£*'
929
Rados jst
tarihi
?Uo
:
Zîver l .
b'js^'jji
*
fi
W3
[2]
Mesnevi
:
Mevlânâ
cilt;
:
!
44
kinci devre Melâmîleri
insan, âlemi ekberin nümunesi olduundan ilim, marifet, ak ve hakikat bu dört rmak mesabesindedir. Yalnz bizim muradmz kapumuzun önünden geçen tatl su ve mevcudumuz olan süt ve baldr» demi ve padiaha su, süt ve bal takdim etmiti. Padiah «hamr mesîli
rma
olarak her halde
banz
da vardr» diye
edal süalde bulununca Pir Ali, Çukadar Pertev paaya nazar etmi, Paa, cezbenâk olup Pir Alinin müridi hass olmutu. Süleyman da Azize meftun olup hatta seferden avdetinde tekrar Aksaraya uriyarak stanbula gelmesini rica etmise de Pir Ali kabul etmemi ve Süleyman, hiç olmazsa olunun gönderilmesinde srar edince «olunun ismi Ismaildir. Hak yoluna kurban olmaktan dönmez» diyerek buna razi olmutu. Ataîinin akayk zeyline nazaran pir Ali 934 senesinda vefat etmitir. [1] Halbuki Aksarayda türbesinin kapusu üstünde aynen kitabeyi ta'riz
u
okumaktayz
S.ns
Türbedeki kireçle
svanm ta
V
^U
osî
sandukasnn
j U jl
ba tann
d
cephe-
sinde jbjl ti» J.\
iç
tsJi
cephesinde J >«!-l
ayak
tann
cephesinde
iç
•Hlîrv Jt £_l:Al
d
«
Üçüncü satr krlmtr; okunamyor
»
cephesinde
«
Üçüncü satr
kelimesinin
cümleleri [1]
mahkûktur.
akayk
zeyli.
Sa
:
«
krk »
ise
ile
de
Ayak tamdaki 70..
baknz
nin
« si>.~î »
«»•»
S
«^SMÎj»
kelimesi okunabiliyor
»
kitabenin üçüncü satr her hâlde
45
kinci devre Melâmîleri
u halde
olacaktr.
âhrnda
Rebiul
«Dervi
Acaba bunun
dikkati caliptir.
münasebeti varandr ve pir
akayk
edilmitir?
beraber
«
bu
iddia,
kitaplarda
»
kelimeleri
Mehdîlik
de
iddiasile
yahut isnat neticesinde ehitmi
bu hususta
kitabeye
gelii
bir
kayt olmamakla
güzel
yazlmyaca
[1]
Bahaeddinin
Ali
Pir
940 da
artk
pir Alinin an'anedeki
Ali,
sair
«.^'.u-Ji
Kitabedeki
kelimesinin,
»
kanaatndayz.
ve
Bahaeddin Halife» 935 senesi
çelebi pir Ali
etmitir.
vefat
îran
935
te
vefat ettii tahakkuk ettikten sonra
seferine giden ve 942 de
avdet
eden
Süleyman
görümesi imkân yoktur. Müstakim zade; Melâmiyei âttanyede Ahmedi Sârbânn Süleyman ordusunda Sârbân bulunup 940 da rak seferine giderken Pir Ali ile görüerek tarikata girdiini yazyorsa da, ile
Olan eyh
ibrahim. E, Dili dânâ kasidesinde; Gaybî, Biatnamesinde Sârbân smaili Ma'ukîye müntesip gösteriyorlar. Binaenaleyh Sârbân Ahmet, bu tarihten evvel bile olsa Pir Ali ile görümemitir. Tarihlerde Pir Ali Bahaeddin, hatta smaili Ma'ukî ve Hamza Bâlîye ait bir ey yok.. Yalnz Peçevî tarihi, Süleyman devri meayihini zikrederken Aksarayda eyh Alâeddin isminde birini kaydediyor. Alâeddin, Muhiddîni arabînin Ankây mugrbm erh ve Süleymanla Konyada görüeceini kefetmi. Filhakika Süleyman, rak seferine giderken bu
Ahmedi
zatla
görümü
ve Alâeddin, kefini Süleymana beyan eylemiti.
[2]
Bu zatn eyh Aliyyi Semerkardî halifesi Hayreddinden müstahlef olup Karamanl bulunduunu, muahharen Bursaya hicretle orada vefat ederek Baç brahim bey camimin kble tarafna defnedildiini Tâhir beyden öreniyoruz. [1] Pir
zevcesine
vardr.
[3]
Alinin türbesinde kitabesiz
aitmi.
Türbe
Bu
dahilinde
mezarlar, rü'yasnda
iki
tahta sanduka var ki bunlarn biri oluna, öbürü
rivayete nazaran Pir Alinin smaili
bir
dier
bir hizada dört kabir
hoca kefetmi ve
gördüü
Ma'ukîden baka
daha
bir
olu daha
var. Mahallî rivayete
öre bu
mahaller kazlnca kemik bulunmu;
bunun üzerine oralarda dört mezar yükseltmilerdir. Pir Ali, Aksarayda hâlâ büyük bir öhrete malik ve hürmete mazhardr. Hatta türbeönünden geçen caddeye nazr ön cephelerinde pencere nin karsndaki evlerin türbenin yokmu. Ev sahipleri bunun sebebim «Bu zatn korkusundan hepimiz titreriz. Bu tekke civarnda nice evler ykld, hanümanlar söndü. Eiine ayak basarken yüreimiz oynar. Sokaa pencere açmadmzn sebebi hep budur. Bir evin içinde dünyann iyi, kötü her için pencere türlü hadisat geçer; ite onlar östermemek, mülevvesat dahilde brakmak açmadk,, sözlerile izah etmilerdir. « Pir Alinin türbesi ve mahallî rivayetler hakknda bana malûmat veren ve türbeye ait fotorafileri yollyan kymetli talebem Aksarayl Cevdet beye bilhassa teekkür ederim.» [2]
Peçevî
[3]
Osmanl
tarihi..
Cilt;
müellifleri..
1.
Sa; 462
Cilt;
1.
Sa
;
112
:
46
ikinci
!!!
devre Melâmîleri
Sergüzetinde Pir Alinini ismini "Alâeddin Pir Aliyyi kaydetmitir Halbuki Pir Alinin ismi yukarda izah ettiimiz gibi, Alâeddin deil, Bahaeddindir. Mamafi isim ve tarihlerindeki yaknlk Aksarayl Pir Alinin Süleymanla görütüü hakkndaki yanl kanaati meydana getirmi ve yukarda yazdmz menkabenin icadna sebep olmutur. Yoksa Süleymanla görüen Pir Ali Bahaddini Aksarayî deil, eyh Alâeddini Aksarayîdir. zade
La'lî
Aksarayî,,
olarak
.
Pir Aliden müstahlef zevat:
eyh
Yakup: (Helvay baba namile maruftur) Müstakim zâde risalesinde bunun hakknda "gayet kaviyyülhâl kimse idi,, diyor. Istanbulda
ehzade bandan
vefaya giden yolda
Bozdoan
kemerinin methalinde
soldaki Bayrâmî tekkesinde metfundur. (Vefat 997)
eyh
Yakubun
Ahmet
eyh
Hasan Pir Aliye müntesip olup etmi ve Helvayî babann kzn almt. postniin olmutur. Bunun yerine de olu eyh
kerime zadesi
Alinin
Pir
Yakubi helvayîden
:
tekmili sülük
yerine
keçmitir.
Nalnc Mehmet
dede.. (?)
Edirneli Pir Ahmet Sar Abdullah bu zat çocukken gördüünü ve Pir Alinin Çelebi eyh namile maruf olu maili Maukîyi istanbula bununla beraber gönderdiini ve Çelebi eyhin âkibetini ihvanna evvelce :
kefen ve
,
naklen haber verdiini "Semeratülfuat,, ve "cevde hikâye etmektedir. Atâî 1000 tarihinde vefat ettiini
Pir Aliden
heretül bidâye,,
yazyor. Eyupta Zâl Edirneli Pir
paa
camiinin deniz cihetinde bir türbede metfundur.
Ahmedin
elimizde
natemam
kapanncya kadar bilhassa Rumelide bütün söylenirdi. Aynen yazyoruz Hakka giden yol, bu yoldur Cümlenin maksudu oldur, Bilir
cümlenin
Aklara Bir
âk
Çitti
dostoldum
gir
Allahmz
;
var
Bu yolda gayet pestoldum.
;
meydane
Affeder bakmaz isyâne
Tevhid eden gör ne kuldur; Böyle bir Allahmz var
Böyle bir
aklm ben mestoldum
Ahmet üryan
vardr. Tekkeler
Zevâl ermez kemâline
hâlini
verir cemalini
ile
bir ilâhisi
tekkelerde mahsus bestesile
Böyle bir
;
Allahmz
var
Terket can yane, yane Böyle bir Allahmz var
!
!
kinci devre Melâmîleri
47
Gerek bu nefeste ve gerek müstakim zadenin melâmiyei attâriyede mektupta [1] eyh Ahmet, vahdetin hudutsuz telâkkilerini ifadan ziyade takva ve azimet yolunu tavsiye etmektedir. Bu ihtiraz ve kitmana ihtimâl Çelebi eyhin âkibeti sebep olmutur. suretini dercettii
[1]
Sa. 22
-
24. millet
kütüphanesi
;
tasavvuf
:
1051 "yazma nüsha,,
Çelebi
eyh
smaili Ma'ukî (Olan eyh)
Melâmîlere nazaran Pir Aliden sonra kutüplük, olu ismaili Ma'ukîye akayiki no'maniyeye g-öre 914 tarihinde tevellüt etmitir.
keçmitir.
Babasnn vefatndan alt ay evvel istanbula gelmi; istanbuldan Edirneye giderek bir müddet oturup tekrar avdet eylemitir. [1]. Beyazt ve ayasofya camilerinde vaz'eder ve vahdeti vücudu izhar ve ilân eylerdi [2]. Atâî, baz athiyatla mehur olduunu da kaydediyor. Babasi Çelebieyhin Binyamini Ayaî tarafndan smail tevsim edilmi olmasndan doehit olacan tasrih eder, Fakat eniin yedirmez» dermi.
layi
«biz
hayatmzda
gözetiriz, arslan
smaili Ma'ukî istanbulda, Edirnede bir çok mürit peyda etmiti. Bu cemiyet günden güne artyor ve hatta akayk zeylinde Atâînin tasrih ettii veçhile iradet ve ihlâs asker ve bilhassa sipahiler arasnda da intiar ediyordu. Çelebi eyh, istanbulda bir sene zarfnda havas ve avam tarafndan hürmet kazanm ve pek genç ve güzel bulunduun-
dan «olan
eyh»
lakabile
öhret bulmutur.
Melâmiler arasnda bu güne kadar deveran eden ve babadan ola, eyhten müride intikal eden rivayete göre Çelebi eyh, müritlerine bazen
ve zikirde «Allah, Allah» yerine «Allahm, Allahm» dedirrirmi. cinas ve iltibas ta âkibetini tacil etmitir. San Abdullah zadeye nazaran padiah mumaileyhe haber gönderip memleketine
zikreitirir
Bu kelimedeki ve
la'lî
azimet etmesini ihtar ve bu lüzum ihvan tarafndan da tekrar edilmisede Çelebi eyh «ben, âkibetimi biliyorum» diyerek gitmemi ve nihayet keâml paa zade fetvasile 935 senesi nihayetinde 12 müridile At meydannda çukur çemenin üstünde idam edilmitir. Müritlerinden Irakî zade Hasan Efendi mehedine bir mescit yaptr[1]
[2]
951 de
Sergüzet.. Sa; 27 La'lî zade,
balanp 964
siileymaniyede de
va'zettiini yazyor.
Fakat süleymaniyenin inasna
itmam edilmitir. smaili Ma'ukî 935 te idam edildiinden bx camide va'zetmemitir. ve bu rivayet büyük bir yanllk eseridir. 940 ta vefat eden ibnikemâlin fetvasile idam edilmesi de bu yanl ispat etmektedir. Süleymaniye hakknda baknz; Hadikatül cevami, Cilt; 1. sa; 16-18 [3]
te
akayiki no'maniye
müttevarih..
zeyli,
Semeatül
füat,
Sergüzet,
melâmiyei
attariye, takvi-
•
ikinci
mtr.
Hasan Efendinin
devre Melâmîleri
40
biraderi olup "üçler,, namile maruf imiler.
iki
için yaptrd mescide de "üçler mescidi,, denilmitir. Mescidin binas 959 dur. Olan eyhin mehedini de bir parmaklkla çevirmitir. ki biraderi ile beraber kendisi de caminin haziresinde metfunmu. [1] Mescit yanm ve irakî Hasan Efendi ile biraderlerinin merkat ve sengi mezarlar kaybolmutur. 1297 de " Hasene binti Ali „ isminde bir kadn, Ismaili Ma'ukînin mehedini tecdit ve ba tarafna bir ta diktirip aynen kabir gibi yaptrm ve kenarna demir parmaklk çektirmitir. Tan banda bektaî tac ekli bulunmasna nazaran Hasene hanmn bektaî muhibbesi olduu anlalyor. Kitabesi udur:
Bunun
tarihi
J; c lc*l
&J*>
>"
S-dj'
»>0
gösteren msra', müstakim zade tarafndan söylenmitir. Millet kütüphanesinin pertev paa kitaplar arasnda bulunan ve bizzat müstakim tarihi
zade tarafndan yazlan Lâ'lî zadenin âsârn havi 636 numaral mecmuann kenarnda da bu msra' muharrerdir.
Bu mehet, imdi Sultan Ahmette
Ticaret mektebine nâzr dikili
tan
karsnda ve meydann solunda bulunan bahçenin müntehasndadr. Olan eyhin cesedi ve ba Rumeli Hisar sahiline gelmi ve müridi tarafndan kayalar mescidine La'lî
yakn
bir
bir mahalle defnedilmitir [2].
zade merhum, kayalar mezarln arad hâlde metfenini bulamamüstakim zade de bunu aynen naklediyor.
dn yazyor; bulamadna
Adamzn
sebep,
mezarl aramasdr.
Halbuki
Olan eyh
caminin
havlusunda metfundur.
Mezar tamdaki kitabesi de aynen budur:
Bilâhara caminin
1295 [1] [2]
te
üstarafna bir kadiri tekkesi
Hadîkatül cevami'. Cilt; «
»
»
yaplm ve bu tekke eyh Mehmet
Ma'ukînin yanna defnedilen
vefat edip Ismaili 1
;
Sa
:
34—35.
2; Sa: 124-125 Melâmiler
—
4
!
50
kinci devre Melâmîlerî
Niyazî efendi tarafndan imar
tânn
hin
:
;
rak yaplmas, sonradan
hanm da
tan
yapldna
ifadesile bizi teyit etti.
ta olmas çok
len ilk
edilmitir.
üstarafna da bir kadirî tac
Tekkenin imarnda Olan eyoyulmutur. Tacn; Tan oyula-
Ancak
üphelidir.
olduu
bir delil
Mamafi bu
tan
La'lî
gibi tekkede oturan
smaili
Ma'ukîye
diki-
zadenin «baz ihvan mezar
bularak merkadini
tecdidinde eski
tan
bu ta
teamül, bize
ilk
ziyaret etmilerdir» demesi ve mezar talarnn ekil ve kitabesinin aynen muhafaza edilmesindeki ta deilse bile onun nümunesidir kanaatini verebilir.
smaili Ma'ukî, vefatndan sonra da nüfuzunu
kaybetmemi ve ehâ-
asrlarca kendisini takdis ettirmitir.
detile
yalnz
Katlinden sonra
zulmen
tarafndan
Melamiler tarafndan deil, hemen her kes nur indii [1] söylenmee
katledildii ve Metfenine
balanmt. Bu dedi kodunun hükümet ricâline kadar isma' edildiini Ebüs suudun «Olan eyh zulmen katledildi diyenlerin de katledileceine» verdii fetva ispat etmektedir. [2] La'iî zade, smaili Ma'ukînin galebeiile «Maarifi hakkanî ve esrar rabbnîyi mutazammn türkî e'ar ve ledünnî güftar»[3] sahibi olduunu da kaydediyor. Fakat cönklerde hiç bir ilâhisi bulunmad gibi Melâmîlerde de mevcut deildir. Süleymaniye kütüphanesinde Hâlet. E. kitaplar arasnda 800 numaral bir mecmuada yalnz be gazeli ile bir mesnevîsi muharrerdir. [4] Bu gazellere dair
cezbe
nazaran latiftir.
Olan eyhin lisan selis ve pürüzsüz, tebihleri yerinde ve Vezin ve kafiyeye hâkimdir. iirlerinde vahdet cezbesi mevcuttur. ,
Hiç birinde
vard
;
mahlas
Her hâlde eyhin bir çok iirleri bulunamad. Mecmuadaki iirleri kaydediyoruz
zikretmemitir.
fakat maalesef
Ey gönül
bir
dü
derde
kim anda derman
Gel eri bir katreye kim anda
umman
gizlidir
gizlidir.
Terkedüp namü niam giy Melâmet hrkasn, Bu Melâmet hrkasnda nice sultan gizlidir. Tut Haki bilmek dilersen ehli irad etein Niceler bilmediler kim böyle erkân gizlidir.
;
[1]
Evliya çelebi seyahatnamesi.. Cilt
[2]
Mes'ele
Zeyde ne lâzm
:
Sabkan
olur ?
Elcevap
:
Millet.
Ebüesuut Sa; 225 -227
için
baknz!
[3]
Sergüzet. S
[4]
Bu mecmua
f
;
;
1.
Sa
Olan eyh
;
456
ahs zulmen katlolundu diyen mezhebinde ise katlolunur. Ebüs suut K. «Fetâvây Ebüs süut. Sf; 268
katloltuan
akayk
dedikleri
Ann
zeyli:
Atâî
;
27
için Bibliyografyaya
baknz
Sa ;183— 188.
Osmanl
müelliferi
;
Cilt
;
1
!
!
!
;! ;! ! !
; !
!
kinci devre Melâmîleri
Deme Bu
51
deyu klma nazar; Rahman gizlidir.
bir horii hakire hor
Kalbinin bik kuesinde
Ar
Dervi nam, oldu hicab ender
cihan
Sen hicab altnda kaldn sanma
hicab,
sultan gizlidir..
@
Gel ey sofî bizi men'eyleme aku tevellâdan Mahabbettir ezelde ksmet olan bize Mevlâdan
arab
olmuam biyhu
akile yarin ezelden
Ebet aylmazam andan gönül, geçmez bu sevdadan
ak
Gel ey
yanm
oduna
Cemâlin göstere canan
u
dil
Ne
bilsün zevkini
Gönül
!
gönül ayinesin pâket
;
ki ta kalbi
mücellâdan
kim âtei aka yanup külli kül olmaya, akn, ne duysun hâli eydadan ?
murg
Ann ak
uçar her
dem
kanadile geçer
o dildarn nevasndan,
ar
muallâdan
Gönüldür menzili canan, gönüldür vash Rahman, Gönüldür sadk deil hali temennadan
âk
Firakn narna yandm, yeti ey Yusüfi Msrî Hicab hicrünü kaldr ki bu Ya'kub a' madan
;
Senin hüsnündürür ya Rab ki Yusufta eder cilve, Senin akndürür ya Rab zuhur eden Zelihaden
Bu
ün
ey
dil
u kim görmez
Kamu eya
temaa kl cemâli veçhi canan an bu gün yarn olur o a' madan
egerçi
kim haber
Veli insan olan ismin
Düüptür derbeder
nian
âk
müsemmadan.
talep eyler dilâray,
haber
Dilâradr gönül
içre
Kani Ferhad
irin, kani
ile
verir cemalinden,
verir
ister dilâradan
Vamk
ile
Azrâ ?
Kani Mecnuni sergerdan ? haber ver bâna Leylâdan
Çü
sensin
Haber ver
âku
ma'uk, çü sensin talibü matlup, ahm mürad olan bu gavgadan
gel nedir
!
, !;
,
.
!
devre melâmîleri
ikinci
Bahri vahdettir, özün,
em'
!
dil
gevheri yekdânesi; [1]
imkândr ruhun, cânm ann
pervanesi.
Nuri hüsnün pertevine âlem oldu cilvegâh;
Zeyn oluptur ann ki
Men' idemez
bizi
akn
Kevseri
la'li
hayvan
Srr Her
suretin
gördük
..
iyan,
haktan zahidin efsanesi
gözüne yeksan görünür daima
Ma'bedi abid
Ab
meseidü meyhanesi
hakkn
Suretinde biz
Ehli
île
hem
ile
lebin
nu
içse dahi
rahibin büthanesi
..
etmiyen Hzr ise ger gelmez ann kanesi.
ekber sahibidir srr meyhanem benim taraftan cezbeder
Varln
âklar humhanesi
;
..
derdine sofi ister isen ger ilâç Kati nâfidir sana sakimizin peymanesi ;
!
Sat hezaran
canm
olsa cümlesi sana feda
Sen yetersin çan bana ey
canmn
cananesi
®
Senin hüsnündür ey dilber, bu Senin
Akn
arabdr
ak
ehlin
eden hayran,
cierleri eden büryan!
Mezâhirde kamu yüzden cemâlindir salan pertev kamu eya, annçün hüsnüne hayran
Olur
âk
Senin zâtndürür mescut Mesâcitte
Senin
Gehi
eer âk,
,
ana cümle eder secde, eer rühban.
kilisâda
ahndürür ancak bu âlemde eden
âk,
gehi
cilve
Ne surette zuhur etsen eni ârif bilür eksiz Melâik sureti olsun ve ger perri ve ger insan Veli insan gibi mazhar olimaz zâtna hergiz Ki an suretin üzre çü halkettin edüp ihsan [1]
.
Nesimînin
Merhaba ey bahri zâtn gevheri yekdânesi em'i vahdettir cemâlin kün fekân pervanesi. mala'l gazeline naziredir.
;
ma'uk, gehi ayk, gehi sekran
!
,
;
,
;
!,;
!
.
;
!
;
.!
kinci devre Melâmiler!
Veli insan gerek kâmil ki ola sana âyine;
Deildir
hem
sureti insan, ola
sireti
hayvan
Hakikat ehline veçhin iyan ender iyan oldu Cemâlin çemi münkirden ne gam ettin ise pinhan ;
u
u
göz kim görmiye veçhin: kim duymya akn, biri a'mâ buna natkdürür kür'an ..
dil
Biri
sengü
Tutuptur kûyi gerdunu seraser nalei
Çkuptur
Senin derdindürür derman bu
ak
cam akndan
Kim
içerse
ehlin belâsna,
eer Lokman
laç etmez ana hergiz tahih olsa içenler
uak
feganü nalei mestan
kulleî çerha
geçerler kendü
bu erbetten ann ii
!
varndan
olur âsân
..
®
h Kalbin Allah olduiçün suretin
Kim Mükevvin
Surete nispet mugayir görünür
Lâkin
Rahmândr
ismin ey meh, haliki ekvândr.
eya kamu,
ma'ni yüzünden cümlesi bir cândr.
ol
Ayni Hak oldu vücudum, kaçma ey Hak sursti Hak ile Hak olagör, gel vehmi ko, eytândr..
Nû
kld
çünki ruhum
ol arab
Mest olup yitürdü kendin, baki
ol
akn sultândr.
Kim ki ak ile vücudun bildi vü buldu bu gün Kendü kendözün yitürmedi ulu sultândr. ;
@
Naklolur
Oldu
eyh
Safîden bu haber
Yalnz em'ile
bu
Birisi eyledi birine
mü'min Pür olup evki Kalbi
Her gece Kanden Dinledi
cümle
çünki
ricâl
suâl
cümle
ile
ana sözün
cihat,
nurü
feri
bu
hâlet,
bildi
iyan,
Sanma bu râz soran bilmez Nereden geldüünü em'a
em'
söyündü,
Ahseni
veçhile
Anladnm
ziya ol
acaba ey
âm
ehrinde zamanile meer, Yaktlar ortaya bir ruen sem'. Vahdetü kesreti gösterdi misâl Dedi ey müridi erâf ricâl Nereden geldi ola nurü zya ? Na bedid olur annla zulümat. ;
em'a acaba
gibi
cezbesinin eriti
:
bir yere cem'
bir nice veli
oldu
kân gafil
idi
;
ziya
nihan,
savap
yandrr âtee pervaneleri. Nereden oldu bu nuraniyyet ? Uf dedi em'i ebistana heman imtihan
olduunu
Diyeyin evkin
ile
bildi,
dedi
Nereye gittüünü eyle beyan ile suâline cevap
Verdi remz
Ne demek
:
imdi sana !
.
oldu bu emri mükil ?
; ,
kinci devre Melâmîleri
Nereden nurü ziya buldu vücut Hele bu râz biraz söyliyeyin Yani kim sâliki ferhunde hisâl,
Nereden geldi bu âyât iihut ? Binde birini beyan eyliyeyin Nari ak ile yanup em'misâl Berk urur kendüye nuri ezelî :
Srtk ile eylese ruen Doruluile bulur Hakka Bu fenâ ile bulur can
dürut,
Gayb olur aip erenler Bu adem olur ana ayni
eer akl
cemil,
Rah
Var
ise
sende
ameli vüsûl,
Ilm
ile
ol. .
Mevlâya yeter em' delil.. Kurtarup gamdan eder ehli necat.
Sâliki, marifeti zâtü sfât,
Eyle] ilmullah
gibi
vücut.
ile
ta ki sana
Hakka kef ola
niyaz, râz..
Sârbân Ahmet / hmedi Sârbân, akayik zeyline ve Semeratül fuat, Sergüzet ve Melâmiyei attariyeye nazaran Pir Aliyyi aksarayî halifesidir. SüleymanKanunî Irak seferine giderken orduda ba deveci imi. Atâî, Pir Alinin
kaydederken 934 olarak kaydettii hâlde [1] dört be sahife ilerisinde Ahmedi Sârbânn 940 senesinde Irak seferine giderken Pir Alinin hizmetinde kalarak dünya alâkalarndan halâs olduunu yazyor. Olan eyh brahim efendinin Dili Dânâsnda ve kasîdei mîmiyesinde îsmaili Ma'ukî halifesi olarak gösterilmektedir. Gaybî de Sohbetnâme ve Bîatnâmesinde bunu te'yit eder. brahim Efendi ve Gaybî, kendi silsilelerini yazarlarken tabiatile daha ziyade dikkat ve ihtimam gösterecekleri bedihi bulunduundan üphesiz bu ikinci rivayet dorudur. Sârbân Ahmuzaf atndan "Hayrabolu,, lu olduu v<> îsmaili Ma'umedin Tekir kînin Istanbuldan Edirneye gitmesi ve bu havalide bir çok müride malik olmas da bu rivayeti te'kit etmektedir. Bahusus yukarda Süleymann Pir Ali ile görümediini de söylemi ve bu baptaki noktai nazarmz izah vefatn, Bayrâmî
silsilesini
da
eylemitik.
eyh
Ahmet, 952 tarihinde maskat re'sinde vefat etmitir. akayik
zeyline nazaran "cezbei azîme
ka
ile
mütekeddir,,
ile
mehur, merebi
tevhidi
gubar zenda-
idi.
Namna
yaplan tekkenin türbesinde metfundur. Sandukasna dayal tarihi, Tekirda Evkaf müdürü Mustfa. B. E. istinsah edip göndermek lutfunda bulundu. Tarih udur:
bulunan levhadaki
Cenab Pîr Ahmet kutbi devran velayet kim Katar kudsün oldur Sârbâm râh peymâs
alm
Cenab
hazreti Sâlihten
Ki
Sârbanlk hizmetinin oldur îmâs.
zira
galiba efeyzi
Güderken kârbân sâlikân kâ'bei vasle Konak yeri olurmu ol güruha ak sahras rümrah olup
Kalurmu
sâliki
O
ütürân himmetin bak varm hemtâs
sahip
hiç tihi hayrette
?
Medihan oldu vasfnla "Halim„in maksad oldur Brakma yarini yolda budur senden temennas. [1]
Zeyli
akayik:
Atlâî. Cilt: 1.
SA: 65-70
56
ikinci
devre Melâmîleri
Ziyaret eyleyince rihleti sâlin hisab ettim: «
ûljii
Tarihi de
î
Oldu
ol
zâtn zehi
tarihi
ra'nâs
cs^iji »tarihi gibi Müstakim zade taraji> fndan düürülmütür. Bu tarih, Millet kütüphânesinde Pertev P. kitaplarndan ve La'li zadenin âsârn havi, Müstakim zadenin el yazsile muharrer 633 numaral mecmuada "Sergüzet„in Sârban Ahmede âit izahatnn haiyesinde mukayyettir. Buna nazaran bâlâdaki manzume, Sârbân Ahmedin hürmetkârlarndan biri tarafndan îsmaili Ma'ukînin mehedindeki tan kitabesi gibi mezkûr «û\yU>» terkibi tarihîsile tevih olunarak nazmedilmitir. Ancak bu terkip, bir fazladr ve 953 senesini
«
»
«
—
—
Ahmet ve Ahmeeî
göstermektedir. Kaygusuz,
mahlaslariyle iirleri vardr.
* * *
Sârbân Ahmedin edebî ahsiyeti: Sârbân Ahmet, bayrâmî melâmîleri içinde yetien âirlerin en kudretlisidir. Üsküdarda Haim paa kütüphanesinde 74 numarada divan vardr. Divan edebiyatnn kasîde, gazel, mesnevî, muhammes, müseddes, müstezat ekillerinde bihakkin muvaffak olmutur. Yalnz kt'a, beyt ve rubaîleri yok. Her hâlde bu tarzlarda da iir yazm, fakat bu iirler zayi olmutur. iirlerini basit vezinlerle gibi mürekkep
terci,
yazd
de kullanmtr. Lisan gayet selistir.
vezinleri
lerin
yapt
rinde,
gibi
Zamanndaki âirdoldurmaa çalmaz. Her i'-
Zarurî imâleleri pek azdr.
manasz
sözlerle vezin
vahdeti vücut felsefesini telkin eden âir, bu telkini âirâne bir surette icra eder. O kadar ki bir çok ta'lîmî bedîî ve garâmî bir eser hâline girer. Meselâ gazeli müddeâakîdesini,
fevkalâde, iirleri
mza
u
bir delil olacak mahiyettedir:
Ahi derunu ehli dilin âkanedir; Nakdi dü kevni oynamaa âka nedir? Ta'netme zâhidâ bize kim, manii salâh, Naklü arabü ahidü çengü çaganedir... Sinrürgi rûhi
Ez kaf
Sofî; riyâ
Akln
ol
aka ar
ile kürsi
hem
ta bekaf cihan âiyânedir.
vü zerk
var ise
ile
âdeme
tebihten sakn! ol
dâmü dânedY..
kim dü kevni satt vü
Meydân ak anndr,
bir cür'a eyledi,
o merdi yegânedir...
!
ikinci
!
ise
canm
Kurbî bisâta ârada
cek
57
devre Melâmîleri
Dünyaya verme gönlünü kim Haktan ahkor drâk erimez ana, acep kârhânedir Terkeyler
;
!
;
"Ahmet,, acepmidir?
ol bir
behânedir.
Sârbân Ahmedin pek ender olarak tamamile garamî-lâdinî denebileiirleri de vardr: >
Canü dilden yine sen pâdiehin Boynumuz klca beyim, kâkülün
ebi zülfünde Çemi la'lünü
bize
Hzr
gösterdi,
Göreli gün yüzün
bendesiyüz; efkendesiyüz...
hatm rehber olup
ann
zindesiyüz..
aklm dalup eem'olmaz,
Zerre zerre o mehin evki perâkendesiyüz..
Yüzümüz sürmee gülende o serv âyana Pâk edüp kalbimizi su gibi cûyendesiyüz
em'
ba kouben yanmada' pervane sfat ak odunun biz dahi pervanesiyüz..
ile
Dostum
Kaddimi çeng edüben takt «
bir
Ahmeda
»
bezmi
gamn
Mamafi; her hâlde tamamile çok tasavvufî remizler vardr.
yam
el
kiriin,
biz dahi sâzendesiyüz
lâdînî denebilecek olan
Zannediyorum
ki
bu gazelde de
meselâ
ebi zülfünde bize Hzr hatm rehber olup Çemei la'lünü gösterdi ann zindesiyüz.
Ahmedin, zülüften mürad, zâtn tecelliyât ve üûnu la'lden de vahdet ve vusleti kasdediyor.
Derken Sârbân olan sf âttr ve
çemei
Göreli gün yüzün,
msra
zâta mazhar
ile
aklm dalup cem' olmaz
olduunu
ifâde ve
Zerre zerre o mehin evki perâkendesiyüz
de bu kesret âleminin ârif nazarnda bir vahdet mecmuas olduunu ve her zerrenin, her cüz'ün; onun zuhurundan ibaret olup onun
msra
ile
mezâhiri
Bu garamî
bulunduunu
iki
bildiriyor.
gazel de divan edebiyatnn çok güzel eserlerinden, âdeta srf
gazellerdir: Cânâ, lebin hadîsin ettikçe
ekker
Hm Ak
dolar
île
dil
dehâmm, irindir
rivâyet ol hikâyet..
çekse hançer, sat pare klsa dilber
deildir
ârif
kim eylese ikâyet!
:
;
58
kinci devre Melâmîleri
Dedim; yolunda cânâ, can vermek iptidadr, Dedi; bu râh aka kimdir bulan nihâyet? Zülfün ebinde
kldm âb
Dil tenesine irg-ör
hayatn istek; em'i ruhun hidâyeti
pîri akn "Ahmet„ candan g-ulâm oldu; Kefi keramet edüp österdi çok velayet..
Çün
Sünbüli bag- irem,
silsilei
Perdei beytül harem,
muyi
silsilei
dost;
muyi
dost..
Gözde, gönülde görür; cismim içinde yürür; Boynuma takt sürür silsilei mu/i dost!
Ol büti simin zaken, husrevi îrin dehen, Menbai mekrü fiten silsilei muyi dost!..
Arz
huldi berin, halü
ehperi hhul emin
hat huri muyi
silsilei
in,
dost..
Kalar
geçrâ imi, anberi sârâ imi;
Leylei
esrâ
imi
silsilei
muyi
dost!..
Ol büti nuin revan "Ahmed„i bir gün iyan Dara çeker mu kean silsilei muyi dost..
Sârbân Ahmedin bütün iirlerinde derin bir vukufu ilmî göze çarpyor. Divan edebiyatnn bütün inceliklerine vâkf.. Meselâ yukardaki gazellerde olduu gibi o da « ebi zülf, çemei lâ'l, em'i ruh, sünbülü kâkül...
bunlar,
ilâ.. »
mile tedkik
mu
gibi
mazmunlar gayet güzel bir tarzda kullanmtr. Bütün ki, Sârbân Ahmet, kendinden evvelki âirleri tama
bize anlatyor
etmi
âlim bir zattr.
ve onun Divan kedirindeki i
Eimmei mürekkep matla'l
isnâ aeri
Mevlânâ Celâleddîni rumîyi
itle
«ti
(
Iji
oku-
}JJi
mutazammn
methi
Mazhan srr huda Kâifi kul innema
âh
âh
kasîdesine 18 beyitten
selâmün aleyk
selâmün aleyk!
bahyan ve Mevlânâ gibi Eimmeyi metheden Bu nazîrenin 18 beyit olmas da ayani dikkattir. Ahmet, mevlevî an'anesine tamamile vâkf.. beytile
bile
mehur;
bir nazire
Demek
yazmtr. ki
Sârbân
Bir zamanlar Sârbânlk gibi oldukça mühim bir devlet hizmetini de der'uhde edip bilâhara Olan eyhe intisap ende âirimizin tamamile
!!
:
!
59
kinci devre Melâmîleri
ta'limî;
nakli
fakat bedîî bir tarzda yazlan
u
iki
gazelini
de kaydedip efkârna
kelâm edeceiz: Ey talib olan âk seyretmee cânân Dkkatla temaa kl her gördüün insan Ayînei insanî
bil sureti
Rahmandr,
gel bak; gör
Bu âyineye
anda o
sultân!
Surette görünmez can ger derse münafklar Sen cana nazar klsun görmek dileyen an!
;
Mahbûb temââsn men'eyler imi münkir; Kör güzlerinin yoktur nuru, göremez an Sen
nuri dilâradan göz
yumsa nola
zahit ?
Huffâ gözü görmez huridi dirahân! Ben hâtemi Bir
la'linden bir zerre haber
habbeye almazdm
sat mülki
bulsam
Süleymân..
Esrâr sözün "Ahmet,, kefeyleme nâdâna
;
Hayvana mahal görme serçemei hayvan!
Görmeyen can yusüfun ken'an bilmez kandedir
Öz vücudu msrnn
Cehdedüp tavr beerden çkmyan
Kaldn
tâlip
bu gün
;
isyan içre ol nisyân bilmez kandedir
Cismü cann srrn fehmetmiyen âvâreler Gerçi âktr veli cânan bilmez kandedir içmeyen vuslet Benzer
!
sultan bilmez kandedir!
ol
Srr cam
arabn
mâhîye kim
yar elinden
umman
!
dembedem
bilmez kandedir!
bilmeyip seyreyliyen sergeteler
Devreder devran
ile
devran bilmez kandedir!
Mübtelây ak olup cânânesini bilmeyen Derd le dermandadir derman bilmez kandedir
!
Can kulaile iit "Ahmet,,, Muhammed nutkudür Kendi nefsin bilmeyen Rahman bilmez kandedir! * * *
Sârbân Ahmette iîlie temâyül: Sârbân Ahmet, on iki imam hakknda fevkalâde bir mahabbet ve ihlâs izhar etmektedir. Divannda «Ali» hakknda on iki beyztlik bir methiyesi .
vardr.
60
kinci devre Melâmîleri
Bu methiyeye Alidir külli ey'in
pâdâh
Alidir Mustafaya yarü
balyor.
beytile
Bir
Alidir
hemdem,
Cümle balarn külah zahmna merhem
Alidir dillerin
!
de
Ey
iri hak ki ismi erifindürür Ali Evrat edindi ismini her muminü veli
^U
Kevser
arab
sakisidir
Selmâna verdi
Ojft .LÎUcJljlU;
te=^
(AJT
himmetin
anduu dem
eli;
destei güli
.
-d
diyebalyan bir müseddesi var ki bunda on iki imâm methediyor. Bu nazmdan iilerin Nâdi Alisinden [1] iktibas olduu gibi Alinin Selmana sünbül
mehur Çün
vakteriti
ün
eden
tavâife
inkâr
[1]
Aliyi
ve gül destesini vermesi de [2] îa ve Bektaîler indinde pek ve maruf bir menkabe^ir. Mehdi hakkndaki bendinde ; ibi
Peygamber,
çarmasn
bir
leykin
gün iyan ziyan
Kalmaz vücudu zerrece küfrün nihân olur. Yani mâm Mehdii sahip zaman olur..
olur, olur,
Uhut gazvesinde yaralanp
ihtar
etmi.
Demi
vîl^üj
Nad
di!
Nâd
iirden ibarettir ve bazlarna göre Böyle olmakla beraber Mevlânâ bile Ali, bir
J»>Ç-
O— 1^»
«
Nâd
Ali :
hakknda
>»
195
-
206].
«
sLic-t
jU-l^
Nâd
ill»
te
£jr
J «Ç»
ine müracaat! [sa
vakit
Cebrâîl gelerek
Uy.
küffâr
çok
kelâmdr.
diyor.
dald
te k tek Peygamber de bu cümlelerle Aliyi çarm. Ali, yetiip Ah, iî ve Bektaîlerde mehur bir duadr ve bunu bir
nîlere nazaran
nin
eshap
ki
•
« Di'bili
okurlar.
Sün-
Huzaî J^S-
»
Ja
^Sy»^
^C-J
a
münhezim eylemi..
ilâvelerle
JLif J
M
Rfat B. in « Ju-lül^i j^lSilsV olu Hüseyin Gaybî erhetmitir.
[sa: .127] ve
Aliyi Gaybî'nin
»
[2] iî ve Bektaî ananesine nazaran Ali bir gün hurma yerken çekirdeklerini Selmâna atyormu. Selman "Benim sinnime nisbeten sen daha çocuksun. Benim ibi yal bir adama u muamelen yakurm?,, demi. Ali, "Ey Selman; senmi çocuksun, benmi? sen henüz Mecusî iken hak dini aramaa karar vermi ve bu uurda yola dümütür. O vakit gençtin. Yolda uyuyup ihtilâm oldun. Uyandn zaman yol üstündeki nehre ykanmaa girdin. Bir
arslan gelip elbisenin
üstüne oturdu.
Cenab
haktan istigase
ettin.
Yüzü nikaph
bir
yiit
Arslan kodu. Sen de ona dere kenarndan topladn bir deste sünbülü hediye ettin. O sünbül destesini görsen tanrmsm?,, demi. Selman "tanrm,, deyince Ali, yeninden çiçek destesini çkarp Selmana vermi. Selman, Alinin büyüklüünü anlayp söyledii söze nadim olmu. Bu menkabe, Agribozlu yemininin «Faziletname» sinde de vardr [Sa: 148 gelip seni kurtard;
'
149].
kinci devre Melâmîleri
61
Görülüyor ki Sârbân Ahmet, on ikinci imam olan imam Hasanül Askerînin olu bulunan Mehdiyi, "Mehdîi-
sözleri dikkati caliptir,
ve on
birinci
îanm bir vasf mümeyyizi, iârdr. Sar Abdullah ta on iki imam tasdik ediyor. Fakat Mehdinin "Imamiyye v^ „ akîdesince muntazar olduunu kabul etmiyor, yahut kendisini kabul etmez gibi gösteriyor [1] Sârbân Ahmet ise bir tercii bendinde; muntazar,, olarak kabul ediyor. Halbuki bu, bir
1
.
;
Oldu imam mehdii Saçlar
Velleyl,
Kamet
ile
Varlna
on
diyerek
Kalarnn
;
Tfl
dehann görüp olmad
zülfü
imam
ikinci
eynuri hak
in
zulem.
oluptur elem
eyliyor.
amü
Zikrin eder
"Mehdî,, nin
imamiye akidesine muvafakat
dilin dersi
zikri
nun velkalem..
suresi
!
Olsun anm menzili çâh adem!
kim. ki mukir
Zemzemesi «Ahmed»
»
Dilde komaz zerrece
sahip alem
yüzü vedduha
seher
dembedem
bulunduunu
hayatta
tasdik ve
hatta Mehdinin serdapta kaybol-
masna
Varlna
kim ki mukir olmad, Olsun anm menzili çah adem!
Beytinde "çâh„ kelimese telmih ederek Varlk ve adem kelimelerile de san'at yapyor: Hulâsa Sârbân Ahmet, on ikinci imâm "Mehdîimuntazar,, olarak kabul ediyor. Fakat bu akîde, kutup telâkkisile güç telif edilebilir. Çünkü, mamiyeye nazaran kutupluk, ancak imâma mahsustur. mamdan baka kimse bu makama tesahup edemez. Kümmelin, nihayet bir
imâm
Nâibi
olabilirler.
Sofiyenin bir [1]
Sar Abdullah
umumiyetle 12 Sultan
ksm
Ahmet
imamn için
«
«Mehdî»
Cevhere
yazlan
hafa ve aftab cemali
<*^Iehdî» ve
amma
sinde,
kefü
Semeratülfuad
»
Mehdî
»
ve
«
Muhammediye» mda,
«
Telhisünnesayih
ar
»
inde
Yâlnz
nin gaybetiii söyler.
Telhisünnesayih
âinâ olup
vipdan,
beyan etmilerdir
ile
»
inde
tasrihen
«
Mehdî
lâkin ne keyfiyet ile
mülâkka klup
zebani ikanla
ref'i
ki
-------
-
^..-..-j,,...^,-..
ekkü güman edüp bu Muhammedden olup vakti
perdei
Mehdîi âhrzaman âli sulbi pederden rahmi madere güzer ve dünyaya sefer Abdullahn « Ankay mugrb» erhihde de bu hususta tafsilât M,ehdînjh, gayb^ini tarih ettii hâlde^ vefatn söylememektedir.. tahkiku
olarak
» hakknda « Sâliki medhui erabi meykedeibi hemtâs ne haysiyet ile rûpûi ehâbi ihtifa olduu nâ ma'lûmi dânâ maceralar hayret ef zayi fühumi ukalâ olmala taifei imâmiye Hâtem ve «
Muntazar ye Sahibüzzaman
eshabi
«
« J lidâveti
tercemei hâllerini yazar
mesâliki fenâ ve târiki bigâne vü
MÜ» nabina ve hakikati
»
yi
veçhile
geldikte »
vardr.
diyor.
Cerherede
)
62
ikinci devre Melâmîleri
baki ve daim
fakat her
;
zaman dier
bir
mazhardan zâhir olarak kabul [1]
hatta "Akli küllün ve ilhâm rabbaninin fenâyi tâm te'vil
;
zuhurudur,, deyerek
ile
de etmilerdir.[2] Fakat Sârbân Ahmet
Varlna
kim ki mukr olmad, Olsun ann menzili çâh adem.
olu
Hasanül Askerînin
beytile
olarak kabul ediyor.
.
£
—
ile !
c«î'b yijUjî
^jbljiljsf tj^c
j.* t}J
â)
fii'\
t,\y-
6V
{Ps :
c-i'ls
Crfljl"
J-jjl
i
Mesnevi f Ui!
ij
t i
l i'r ° J
î'
—
:
[i]
i£jj* jf. o~>,
f'^i is
^
T
£^)
i •>«••
Mevlânâ Celâleddîni rumî
UilV |JieI
^}J^3 J^Jl Ji« Jyfi q-
«-> l î :
Devrei ariye
Mehdîi muntazar
gibi
[3]
j\
3J
a'ranî
Mehdîyi,
c
jr*>
/jv imi»
->
Jjf'yi'
[2]
ç-aji jb
Msrîi Niyâzî
Mamafi Niyaz, Devrei ariyesinde «Mehdî» yi enfüse tatbik etmekle âfâktaki vücut ve zuhurunu inkâr etmiyor, Niyazîye göre de «Mehdîi muntazar» hayattadr. Binaenaleyh Hasanül Askerînin oludur. Bu hususta divannda
l^eli. Jiiil
plaJI
O-» 3
I
l*^* sözlerile
[3]
UJjLft
jj>-
Cj
j
3
Mehdîi kâime arz tazimat ediyor. Niyazînin divannda dier mahallerde de Meh-
diye iaretler vardr.
med
4*U*
j-aT.»
(
Tafsilât için Seyyid
a'ranî, Elyakitü velcevahir
Muhammed Nurun Niyaz erhine
yt\3 iJI _jJl inin 65 nci
müracaat!
babnda Mehdînin «Muham-
» olduunu, Hicretin 255 nci senesi, a'banm O on beinci gecesi doduunu ve hâlâ bâkî ve ber hayat bulunduunu £ jLJ>\fr.*- aVjl 3^3 » fMJl'Jc ûl Jl Jl 3*3 £jj»U> (^Jr- îi-^Uni tJUJl^J ^UUJU »Jl^j ls.Mi
ibnil
Hasanül Askerî SjOJt
j-J-l
1
Msrda metfun olan eyh Hasan rakînin Mehdîye Mülâki oldueyhi Aliyyül havvasln da bu söze muvafakat eylediini tasrih ve «Fütûhât»-
ibaresile tavzih ve hatta
unu
n
ihbar ve
366 nci babnda eyhi ekberin Mehdîyi anlatrken ,^j«J-I«a>. IjU- .ul^j t> (JjOJI^^- »jJ\j 3 -JUa-l ,>
fUVt
J3 ^«
Jljj<«_, »Jic
ykj
»
63
kinci devre Melâmîleri
Divannda
yedi tane " Düvazde
beraber
zikrettiklerimle
&
imam
„ [1]
^illa-l Cf. fWl >. *-^ f^V'>. »Wlûpj r L.Vl Fütuhatn 366 nc bab Mehdiye aittir. Fakat bu bapta « l^c "Sljsij 5J»6 j!j ^« » dan sonraki ecere yoktur. Yazma ve basma nüshalarn hiç birinde olmad gibi Kâtip çelebinin kefüz zununda ( Cilt 2. Sa 176 ) Konyada bulunduunu ki bu nüsha stanbul Evkaf müzehaber yerdii eyhin el yazsile muharrer nüshada da sinedir bu ibare aynen udur: «
dediini
1
Filhakika
naklediyor.
:
:
—
—
Üüj hyr
^»
Jil
^
o^jVI OiU-l
Jl}
J'l .>>
p*\
M)
jr
-Clli»
y
) «-U jl
f'îib
Yalnz bâlâdaki ecerenin a'ranî tarafndan
yazd
a'ranî her hâlde
ihtimâldir.
mezkûr bapta Süfyanînin hurucunu, askerinin Mekke
Fütûhâtn 24 ncü babnda da Mehdinin
izah eyliyor.
^1
g~ic- öi»
«A»>j.« VS
görmütür. Esasen, eyhi ekber, Medine arasnda yere batacan,
ile
Mehdî ve zuhurundaki hâlât «Imâmiye» akidelerine harfiyen muvafk olarak domu bulunduunu ve hatta görü-
hulâsa bütün
tüünü
ve ilâve edimi olmas çok bait bir
tasni'
ibareyi bir nüshada
V
VJ'j
>ll
cS-H'.*»
.>*-*
î; »sU
«.y.'.l
^
(£-
c^lj i
* c««ulj
(Cilt:
Sa: 246)
1
^—"j-^^ 3>-uAl -tilj
j L-'UjjjJj jij
*'_,C1
î-bj| f y_ Jt
«
»
fM~JI«.le
^3.1
Kamus
hâlde ) her Zaman, asr ve deyir manasna da Muhddin, a'ranînin dedii gibi «Muhammed ibnil Hasanül Askerî»yi mev'ut ve muntazar Mehdî olarak kabul etmektedir. Muh_mmed ibni Abdürrasul isminde birisi tarafndan 1076 da Medinede yazlan
geldiinden
sözlerile bildiriyor.
«
J
4cU)tJ>l
«l-VI
»
eserde a'ranînin eserlerine daha kendisinin hali hayatnda bir
isimli
yapld
(
da bu iddia a'ranînin Sünnîlikle telifi pek üç olan pek vâhi bir iddiadr. Çünkü a'ranî, «Elyevakît» ten baka «Elcevâhiri veddürer jjJIj v*^ » de de Mehdîden bâhsederken Ukli.» Ja« ç»:>-l
takm
ilâveler
beyanatn çürütmek
söyleniyorsa
için serdedilen
1
« »Jj
di
yor. «Kitabül letaifi vel
anlatrken on
iki
imâm
:
— 46
]
de de
birisinin
kendi hakkndaki
rüyasn
m? {
jur «t^ij iUjS j3 j ^»ja
,£.-
»
demektedir.
stanbul Darülfünunu
Üsküdar
^iSlülUjt.r' »
srasile zikrdiyor ye Hasanül Askerîden sonra
«... 445 [ Sa
pJLJUJlc £«m.l diyerek ayni akîdeyi te'yiden tekrar edi-
^'f minen
*"'.»
kütüphânesindeki
vasiyyetnâmesindeki
u
müderrislerinden
mecmuada
bir
*»l?Js 1S.i4ll.JJ?
j^U
^bifl
M. erefeddin
B. E.
gördüüm eyhi
ib^'ü*
^'
J.»-l
Jji^>
den
aldm
ve bilâhara
kebir Sadreddîni konevînin
L>MS"
£.«j ajj_»
I49
»
Her hlâde Sadreddin de babas ibi Mehdîyi hayatta olmak üzere kabul ediyor ve eshabndan bazlarnn ona mülâki olaihtimaline binâen kendisine selâm gönderiyor. Hatta bu selâm göndermekte bilecekleri bence Mehdî ile görütüüne dâir gizli°bir ijaret te var. Hulâsa Sofîlerin bir çou on ikinci «jyiV kijUl
imâm
jj»
j>i
jj-tj^
ibaresi
de dikkati
câliptir.
"Mehdîi kâim,, ve «Muntazar» olarak kabul etmilerdir. [
Muhammed
knz! Osmanl
ibni
Abdür
müllifleri.. Cilt:
rasul ibni
2
.
Sa
.:
Abdüs 26
— 27
seyyidil Alevî ]
.
hakknda malûmat
için
ba-
:
;
kinci devre melâmîleri
64
Buna mukabil Hulefayi raidin hakknda ayrca bir methiye Yalnz yukardaki Tercii bendin mükerrer olan beytinde var..
yok..
ki cihann günei Mustafa Hemdemidir Çar yar ba safa.
sözü var. Bir Düvazde
imamnda da
Ebu bekrü Ömer, Osmandr ey can eriat taht üzre oldular han. beytile hulefâyi selâseyi zikrediyor.
Dier
bir
Düvazde imamda da
Ebu bekir bil, ikincisi Ömerdir; Üçüncü yar Osman, dördüncü Mürtezadr. Birin
Fakat koca divandaki bu üç beyit, Ali ve eimmeye hemen hemen gösterilen ihlâs ve mahabbetten o kadar hâlî ki insana bir beyyukarda Meselâ geliyor. gibi söylemi bunlar da bulunsun diye
beyti mevcuttur.
tini
zikrettiimiz
Düvazde imam da imam lmü amelde Ya'm
diyerek
mam
âlî,
ca'fcri
Sâdk hakknda:
maksudi her mevâlî
Ca'fer
kim sadk safadr.
kullanlan "mevâlî,, sözünü kullanyor.
îa hakknda
Ayn
man-
zumede mehdî hakknda da: Altnda Mehdîyi
esbi nusret, bil
hakikat,
önünce peyki frsat ek etme pivadr.
beytini görüyoruz.
Hulâsa
imâm
Sârbân
kemâli ihlâs
Ahmet, Alinin ile
vasiyyr rasul,
olduunu ve on
tasdik etmektedir. Fakat hulefâyi
k
selâseye teber-
Halîfesi Husameddn ras yok, onlar da rasulullaha mahrem biliyor. " olum mevlâna Husâmül mükerankaravî ye gönderdii bir mektupta hakka .ki bu tarik rem kbeline badesslâm bil'izzi vel'ikram malûm ola
^
e V» raslullah göndebazsna mürîdâmndan mahrem dütüü gibi..,, diyor. Mamafih olan mahabbet, rdii bir mektupta "velhasl sizin ile bizim aramzda ile eshâb güzîn arasnda ol mahabbettir ki hazreti rasulullâh mahabbetullahtr. Buna ek ketüren mutlak kâfirdir, yalancnn
kapu düüptür;
nitekim
Çar
yari güzin, hazreti
^^^
Ol mahabbetin husulünden yüzü kara olsun iki cihanda; hem karadr. Bu yl birlik ettiler. Bu sonra Hâtemül enbiyâ ile ser çemei evliyâ nice hadisten fehmolsun idi.
:
: ;
;
!
kinci devre Melâmîleri
65
diyerek peygamberin mahabbetinin hassatan
Alîye
âidiyetini
de
söyli-
yor.
Esâsen Sârbân Ahmet gibi bütün mükevvenât zuhuru ilâhî bilen ve bu vahdet ne'esine bihakkin sâhip olan bir kimse deil hulefaya, hiç kimseye teberra edemez. hâlde âirimiz, tam bir iî deil; fakat imâmet hususunda îa akîdesini benimsemi, iîlie meyyâl büyük bir
u
sofîdir.
Kendi hakkndaki efkâr: Kendisini zamannda irada kendisinde
olduunu
memur
ve her ey'in
biliyor
bîatma
söyleyip âlemi,
davet ediyor.
hakikati
Bir terkibi-
bendinde bu akîdesini
ö
menem
Alemi gaypten nian
Mazhar kudretem, vüçut
Cümle ecsam içinde can menem ö. Mahzenem, maden ile kân menem ö.
;
benim.
Gül ile gül benem, gülâbîyem Bi zeban söylenen sözü bilürem
menem ö. menem ö. Çemei âbi zindegân menem ö. Lâ mekân gencine mekân menm ö. Bülbülü nâle vü fegon
;
Nâtkam, nutk
;
Zindei cavidanü ruhi beka,
Mürgi ankaya kûhi
kaf
oldum
Düri deryayi
bi giran
ö
menem
Denizem, katrede nihan menem
Oldum âdem, sfât zâtîyem müphem benem, vüuda gelüp
Zât pâkem Çâr unsurla
Nuri
Ruhi
bi
rengü gevherî oldum
Dâimüddehr, ömri idi
bi
tâât
e
sfatîyem. cihâtîyem.
Zindeyem, sanmanuz memâtîyem. Kadre eritimü beâtîyem..
payan
kalmad eyhim
Zâkirem, zikr
Akli kül, nefsi küilü ari mecîd
Bende
Düri deryayi
Denizem
bentlerile
veli
ö
Nuri dâim benem, sebâtîyem..
;
ekberdürür günüm, her gün
Zühdü
zeban
ile
;
bi giran
;
menem ö menem
katrede nihan
ve kemali itmi'nan ve iman
ile
ile
salâtîyem.
gel gör ki kâinâtîyem..
;
ö
!
bildiriyor.
Sârbân Ahmet halk âiri Sârbân Ahmet, divan edebiyatnda üstat bir âir olmakla beraber ayn zamanda hece veznini de çok güzel, çok samimî bir tarzda kullanve bu vezinle sofiye akaidinin en ince nikatn erh ve ifade etmi
m bir
halk âiridir.
Meselâ;
u
nefesinde ne kadar
metânet
ve selâset
vardr Melâmiler
—
5
;
;
;
kinci devre Melâmîleri
66
Hak yoluna giden gülsün Hak keremi vardr bunda,
Yolumuz
Bu yolu hot buldu bulan
Bulmayandr mahrum kalan Bu yol hidayet yoludur.
;
Srat
Bu
müstakim olan
Hzr
Bu yoldur
Gelüben beyan
geldii,
Bu
hayvan bulduu
Hzr âb
Bu yoldur Ahmede
«
Kaygusuz
Muhammed
miras
dedii,
»
kld
yol hidâyet yoludur.
Cümle yoldan muhtar olan Bu yol, ol devlet yoludur.
gelen,
Gerçeklerden bakî kalan
Budur
vuslet yoludur.
yol hidayet yoludur.
koduu
,
Alemin kaydn yedii, Bu yol, ol rahmet yoludur..
lmi ledün denilen maarifi ilâhiyenin satrü kitabet ve talimü taallümden yüksek olduunu ve kalpten kalbe bir mevhibe ve bir inkiaftan ilâhisile anlatmaktadr: ibaret bulunduunu da
u
Hak kerem
Her demde
edicek kula
Vasfü beyandan
Kula
ileru
Ne Ne
harf vardr, ne
Ne Ne
Hzr
yaz
var,
bir anlanur sözü var var, ne
hazr
;
var,
Gerçek
Kula
felsefeyi
Kula
göre Allahm tasarrufât
de Sârbân Ahmedin Evliyaya eri
bakma
ortada kadir var.
bir ilim okunur.
Her dem
Hak kula edicek yarî « Ahmet » içerden içeri Sofiyeye
Hemen
Mana okunur özünde
sözünde yüzünde
belli
evliya
elfaz var
bir ilim okunur.
Kula bir ilim okunur.
okunur, ne okur var,
Gerçekten
Ne okunur Kula
bir ilm okunur.
bir ilim okunur.
u
;
Mülke hükmü veren oldur
gösterir didari
bir. ilim okunur..
inân
ilâhisinde
kâmilden zahir
Sen an öyle sanursun,
Sencileyin bir âdemdir Gizli, iyan
Hak an bunda gönderdi Kime diler iman verir,
Kullarn irat için Kahrü ihsan elindedir.
Hak,
Tecelli eyledi
zâtile, sfâtile
«
Kaygusuz Abdal
Bütün âlemlerin
»
bu srr
hükmü
Sârbân Ahmet, hece veznile
Bu
Kevnü mekân elindedir ki cihan elindedir..
Evliyann srr vardr,
Varl Hak varldr,
olur.
görmekteyiz:
;
elindedir.
ana
;
Emri sübhan elindedir.
Okudum, anladm, Kâmil inân
yazd
bildim:
elindedir..
manzumelerinin hepsini
«4+4
ikinci
olmak üzere
takti'li
tanesi de
«6+5»
«
8
takti'li
dsvre mîlânîleri
67
yazmtr. Yalnz bir tanesi « 7 » bir «11» hecelidir. Divannda kaydettikleriyazlm « 18 » manzumesi var. Bu manzu-
heceli
»
ve
beraber millî vezinle meler tasannu'dan âri, gayet samimî ve metindir. mizle
;
Sârbân Ahmedin mektuplar: Sârbân Ahmedin nesri de tekellüfât müniyâneden âzâde, cümleleri ksa, kelimeleri hâlis türkçe, manas vâzh ve samimîdir. Müstakim zâdenin Melâmiyei attâriyesinde iki mektubunun sureti var. Halifesi Ankaral Husâmeddine yazd mektuptan naklettiimiz satrlar fikri« Ben, mizi teyit eder salusluk bilmezem aka riyâ katmazam. Aka
u
:
;
katan kâfirdir.
riyâ
Azizim,
öyle buyurmutur
düen yaradlm yabanda kalmaya;
:
lokmas gursamza
gönlü yaradan ululuuna erie deyu
de bu mahabbetiniz üzerinde haksabkta nice oyun düüptür. Allahm inâyeti ve Habibullahn efaati ve nübüvveti ve evliyann yüce himmeti niceler eriüp mübarek yüzünüzden kerem yurdunu müjde verdiler. Mevlânâ; öyle bilesiz; erenler mabeyninde size molla Hudavendgâr hâli verilüptür denildi. Bilirmisi ki oul bu hâl sizlerde hâsl ola; siz dahi zevk ve evk hâsl edsiz. Feyzi rabbanî, nuri Muhammedi hâsl ola. Yüce himmeti evliyâ iznimiz budur ki tenhânzda çokluk oturmayasz ve kaba derviler ile sohbet edesiz. Zira tarik böyledir ki birbirniz yüzünden marifet söyleyu söyleyu hâl hâsl olur. Zira hakikatta sizlere ata dütük; sizler dahi hakikatta oul dütünüz; ^ ata daima yerine oul kaldiin istemezmi? Erde buhul yok, buhulde er yok. Meer Allah, onarola... Vay ana kim Allahi azîmüan onarmrya! „ Hulâsa Sârbân Ahmet, gerek zamanndaki nüfûzu ve ismâîli Ma'ukînin katlinden sonra melâmîlii öyle nazik bir devirde bütün a'aasiyle idame ettirmesi ve gerek divan ve halk edebiyatndaki âdeta üstat denebilecek mevkii noktai nazarandan hiç te ihmâl edilecek bir ahsiyet Biz dahi deriz.
buyurdular.
knz
çoktur.
Sizlerin
Amma
•
mam
deildir.
ârbân Ahmedin mehur Vizeli
eyh
Kabri vizededir.
—
efendi. Evvelce debba iken terki san'atla dahili Gazanfer efendinin mürididir. 970 te vefat etmitir.
Alâeddin
tarikat olan
dervileri
kinci devre Melâmileri
68
—
Atâîye göre Gazanfer efedi cezbedâr bir eyhti. Gazanfar efendi. mukayyettir. Ahvâl ve güftâr ayi' olup ümmilii attâriyede Melâmiyei Vizeden Istanbula getirilmi ve hâli tefti edilip eyhülislâm Ebüssüut Efendiden de istifsâr edilmiti. Atâînin akayik zeylinde EbusHulâsatan " zekât, halâl muharrerdir. süut Efendinin cevab aynen ve haram hakknda snat edilen sözler sabit olursa cidden katli lâzmdr. Fakat sabit olmadkça tevakkuf icab eder. Ayni zamanda hakknda sûi zanda bulunan eyhlerden ve hüsnü zanda bulunan ulemadan sorulmas da münasiptir. Maarifi, eriata mutabk ve meayihi islâmiye sülûküne muvafksa hakknda riayet bile icab eder. Fakat er'a
mugayirse eriatin
ve ilhâd
zendaka
sabit olur.
eyh
Mamafi olan
zübdesidir.
Esâsen tarikat silsilei
tarikatna
ve hakikat,
mensuptur
Eer bu doru ise hayr yoktur. Fakat her ne de olsa bu deniliyor. Yalnz mademki buraya kadar getirkîlü kal ile katline hükmedilemez. kendisine irat davasndan fari olmas ve nefsini slaha megul tilmi, olup
reçberlikle
tehvinî maieti
tenbih ve ihtar edilmelidir,, [1]
lüzumu
diyor.
Gazanfer efendi 974 te Vizede vefat edip eyhinin yanna defnedilBâlî efendi ve Saçl Emir namile mehur olan ve o zamann mitir. Acem seyyitlerine tebaan saçlarm uzatan Seyyit Osman Haimî, Ga zanfer efendiye müntesiptir.
Haimî
Osman
Seyyit
îstanbuldan Vizeye gidip evvelâ Alâeddin Efendiye intisap etmi ve Alâeddinin vefatndan sonra Gazanfer Efendiden tekmili sülük eyliyerek
stanbula avdet ve
Kasm Raaya
bir zâviye
yapp irada mübaeret
etmiti.
^„
de ve oradan naklen Müstakim "Lemezât Huîvî tf> zade merhumun risalesinde mastur olduu üzere [2] intisabn böyle anlatrm: Altnda düldül ve elinde Bir gece ru yada hazreti Aliyi gürdüm. Bana "olum; eer sohbetimizi istersen Vizeye gel bizi zülfekar vard. Kendisi
orada
Vizeye
bulursun,, dedi.
giderken
yolda Gazenfer Efendiye rast
Bana selâm verib dedi ki; "Ali benim; bu at ta düldül bedeliBenim aklmdan "ya zülfekar nered ?„ diye geçince hemen tebihini
geldim. dir.,,
[1]
akayk
[2]
Lemezat
zeyli.
Sa
:
87
Hâlvî.. Melâmiyei attâriye.
Sa
:
48-51
gösterip "ite
göründü.
bu da
Bîhu
60
devre Melâmîleri
ikinci
zülfekar!,, dedi.
Tebih gözüme
zülfekar suertinde
oldum...
Bu hikâyeye nazaran intisab dorudan doruya Gezanfer EfendiBu zat ta cezbedâr olup vahdet srrn zmâr etmediinden olan eyh ve Hamza Bey tarikindedir diye aleyhine dedi kodu balave ancak Halveti meâyihinden Nureddin zadeye (981) mülâzemet
dendir.
m
ban
ederek kurtarabilmitir [1]. 1003 tarihinde vefat etve Kasm Paadaki zâviyesine defnedilmitir. Yerine olu brahim Efendi (1099), ondan sonra da tornnu Gazanferi sanî (1112) geçmitir. Son eyh bulunan M. Süreyya Bey, ayn zamanda bektâî tarikine de müntesiptir. Müstakim zade merhum, Osman Efendiden müntesip olanlar arasnda Pamakç Ali dede ve Hamdî Efendi isminde iki zat daha kaydediyorsa da tercemei hâlleri mastur deildir. tarikini ihtiyar
mi
Sar Abdullah; Seyyit Osman Efendi ve Bâlî efendiye çocukluumda mülâki olmutum. Emirî Efendi "vasatülkame, sabîhulvecih, melihulkiyafe bir
azizi
zülkerâme
ve
bâlâkad
Efendi
Bâlî
ve
kendümgûn
bir pîri
rehnümun idiler,, diyor. [2] Hasimî Osman E. "Haimî,, mahlasile iir de söylemitir. eyh Süreyya B. 1329 da divançesini neretmise de divançede mevcut iirler maalesef tamamile Hâimî Osmaa ait deildir. Üsküdarl Celvetî
kart
Hâim Babann iirleri gibi her naslsa Sârbân Ahmedin iirleride makta'larndaki "kaygusuz, Ahmet,, mahlaslar Hâimiye inklâp ederek bu defterceize girmitir. Meselâ, Melâmiyei attâriyede, Sergüzette ve çok eski cönklerde, Pertev Paa kütüphanesindeki sâlifül arz mecmuada Sârbân Ahmedin olarak görülen ve mumaileyhin divannda da bulunan; Merd
;Ak
meydan akta
isen
isen
ak
cânü
hem cânân gör
?
içinde ara bul; sultan gör!..
matla'l gazelin son heyti "Kaygusuz,, Sjii_,SÜt çün buyordu
Fakr
ile
fahr
edüben
gel;
ol rasul;
küfrü ko,
îmân
gör!
eklinden Hâimî, £ y9_,2£!l
ekline girerek divançeye
ithâl edilmitir.
Evliyâya eri' bakma;
matla'l ilâhîsi de ayni âkibete [1]
Nureddin zade
[2]
Cevhertül bidâye
için fi
baknz.
Keza Sârbân Ahmedin
Kevnü mekân
uramtr.
elindedir.
Sârbân Ahmedin olarak böy-
Atâî. Sa: 212-214.
dürretinnihâye. varak: 134
Osmanl
müellifleri; Cilt: 1. Sa:
171
;
kînci devre Melâmîleri
70 le tesbit
ettiim bir kaç
mehur
Âlî B.E lerin
olan
daha
nefes
Hfz
Binaenaleyh,
var.
mezkûr
Hamamî zade hsan ve Hasan Türk Edebiyat nümunelerinde de [1] Sârbân Ahmede ait
divançeye itimat edilemez.
Tevfik,
mehur. Kak yoluna giden
bektâî kaygusuzun
lâhisi
Hâimî Osmannn
Yolumuz
gelsün
[2]
vuslet yoludur.
olarak kaydedilmitir.
gördüüm
eski bir cönkte
bir i'rini
evliya serveri
Pîrim Gazanfer sultandr.
çlerinde din serveri
Pîrim Gazanfer sultandr.
Arullah seyran klan Hakka cann kurban klan,
Pîrim Gazanfer sultandr.
Cümle
Üçler, yediler
Muhammed «
Hâimî »
önünde
Meydannda
Baü
can
cevlân uran,
vermi yolunda.
methi dilinde
Pîrim Gazanfer sultandr.
der ey tâliban
Gece gündüz eylen fegan
Derdinize derman olan
yazyorum:
!
Pirim Gazanfer sultandr..
Türk Edebiyat numuneleri. Cilt. i Sa 165 Kaygusuz Abdal; Abdallardan ve Abdal Musânn dervilerindendir. Kahirede metfundur. « Budalanâme •ul'VJ; » isminde mensur mekalât ve büyükçe bir dîvan vardr. [1]
:
[2]
Divann
Topkapda merhum Abdullah Babann
kütüphanesinde de
varm.
Budalânamesi
ta
tekkesinde
basmasile
görmütüm.
matbudur.
Hac Bekta
:
:
;
; !
ANKARLI HUSAMEDDN Ahmedi Sârbânn irat mevkiine Halîfesi Husameddîni Ankaravî geçmitir. Bu da cezbedâr bir zat olmakla aleyhine birçok dedi kodular olmutu. Maskat re'si bulunan Ankara köyMelâmîlere nazaran
da bir cami yaptrm ve hatta lâ'lî zadeye nazaran cami yaplrken bütün eraf ameleye yardm etmilerdi [1]. Bu camide cuma namazlarndan sonra zikir ve sohbet edilirdi. Husâmeddinin mülerinden
«
Kutlu han
»
çoalmakla
nihayet, Istanbuldan gelen bir emir mucibince
ahvâli tefti edilmek üzere
Ankara kalesine hapsedilmi ve 964 senesinde Kutlu handa yaptrd camiin yanna defne-
ritleri
;
gittikçe
mahbesinde vefat etmitir. dilmitir.
Müstakim zade dercetnitir.
risalesine
bu
manzumesile
zatin bir
mektubunu
bir
Manzume Ey
talepkâri hudavdndi kerimü zül atâ
Sâdikul kavlii ulüvvül himmetü abdi rzâ
beytile
balyor.
12
Ahmedi Sârbânla
beyittir.
kyas
hiç
Fakat
câlibi
edilemez.
münakkah, vecîz
dikkat bir
ey
Hele
deildir.
Mektup Ahmedi Sârbânn mektürkçe cümlelerle yazlmtr. Bu
ve hâlis ite bir kaç cümlesi « Hâmili varaka sizlere vusvl buldukta gönül yüzün yere koyup her birinize bîhat ve bikyâs dualar olunduktan sonra cümlenizden mercudur ki biri birinize âlî nazar edüp her birinizdeki zuhûru keremi hakkn
tubu gibi cihetle
ayan
dikkattir,
Kendi nefsinizden
bilesiz.
dahi ana
bilmiyesiz.
mensup olan her ne var
ise
Bu
hak
tariki
hakka ürû' ettiimizde
bakdmz
yere teslim eyledik.
Beyt: Nice balar, nice canlar yola kurbau
Kabul olur
ise
için geldi
haktan bulara kutlu bayramdr..
bizim cümlemiz, yüzümüz karasile yok eylediler. Ve bu yokluk bir cihetten varlk götürü varlmz alup âftâb ile ann evki ve mahabbeti ilmü ma'rifeti hâsl oldu
Anlar dahi
lûtfu
keremlerinden
.
.
.
.
.
»
[1]
Sergüzet, sa
:
33
»;
BOSNALI
EYH HAMZA
BÂLÎ
Husâmeddîni Ankaravînin zamannda bile cezbesi gâlip bir « Sergüzet» ve « Melâmiyei attâriye » de zikredildiine göre tez-
Daha zatt.
nefs için köpekler ve tavuklarn yemesi için sokaklardaki yalaklara dökülen artk yemekleri yer ve ahbâbna «Riyazattan vaz geçtim; her gün tavuk çorbas içiyorum » diyerek sureti tefâhur gösterir ve zhârnevei melâmet eylerdi. Bu gibi ahvalinden nâi eyhi Husameddin tarafndan Hamza tesmiye edilmi ve « bu hâl senin ehâdetine sebep Husameddinin vefatndan sonra maskat re'si olan Bosolur » denmiti. meyhânelere giderek müsteit gördüknaya gidip irâda kyam etmiti « lerini ey oul bevli eytan olan hamrin ne ne'esi olacak ? tâib ol bana gel; sana bâdei hubbi rahman vereyim; nû eyle ki kyâmete kadar sekrân olasn » diye kendisine cezbeylermi [1]. Az zaman zarfnda müridân tekessür etmi ve lâ'lî zadenin tahkikine nazaran bir kaç bine bali olmutu. Hulâsa; Melâmîlere göre bu gibi halât istidrâca hamledilmi, zeyli akayka nazaran [2] « er'i erife nâmülâyim ahvâli zuhur etmi ve anlalan Hamza Bâlî de smaili ma'ukî gibi srr nihân Nihayet Bosna ülemâ ve olan vahdeti bütün vuzûhile izhâr eylemiti. meâyihinin «Üîmî bir adamdr, irada kadir deildir» diye vuku'bulan lîli
;
;
;
'
kads
ikâyetlerini
Bosna
da merkeze
getirilmiti.
îstanbula
yazm;
Ebüssuut E.
bunun üzerine
eyh Hamza
stanbul eyhlerinin bazlarndan
Hamza Bâlînin halini istifsarla binnetice « Üstadm Fâzl Rûm îbni Kemâl merhum fetvasile katlolunan Ismailin katli zendaka ve ilhâda bina olunmutu; eyh Hamza dahi ol tarikta zndîk ise katli me'rudur» diye fetvâ verdi ve Hamza, Deve olu çemesi önünde katlolundu. Hamza Bâlînin katlinde hazr bulunan blataclardan bir mürîdî de eyhinin
dütüünü
görünce
kendi
hançerile kendi
buazn
keserek
intihar etmitir (969) [1].
«
Kâtip çelebi'nin; Takvimüttevarihte (969) senesi vukuatnda ^«iP <-i-i> u^V'ij dediine nazaran Hamza Bâlî ile beraber bir kaç
müridi de katledilmitir.
yokuundan
aa
[1]
Sergüzet.
[2]
Ataî: Sa
:
Süleymaniyenin arkrsnda bulunan Deve olu Deve olu çemesine mülâsk mescidin hazi-
inilirken
Sa 70
:
37
ikinci
resinde
Hamza
Bâlîye
âit bir
73
devre Melâmîleri
mezar
var.
Mezar tanda
«
V
>;
kelimesi
varsa da avlu duvarndaki niyaz pençeresinin üstündeki kitâbe mes'eleyi hallediyor. Ta'lk yaz ile yazlm olan bu kitabeyi aynen naklediyoruz:
f
<5)J.«>I
jUMü.
Anlalyor
ki
Sjejâî
**iJi- SUJ.? j.h>-
l3
J->
,>_JlfU«>.
J-'"!j>
ÛXjU-j \'^J.
s; 03 öj 12 * i
^.jC
11
t^*
buras Hâmza Balînin mehedidir.
«-^V" kelimesi kitabeyi
yazdranlarn eseri cehli olsa gerek... ehâdetinden sonra Müritelerinden bazlar cellatlara bahi vererek na'ini alp Mevlevîhâne kapsndan Silivri kapya giden yolun sa tarafnda caddeye nâzr bir mahalle defnetmilerdir. Merkadinin yalnz ba tarafnda perian destarl ince, uzun, dört köe küçük bir ta vardr. Tan dört tarafnda dâiren mâdâr girift ve harekeli sülüs
yaz
ile
u
yazlar var
sUJljbj! »Uab'»£»
bir
Jl?
»J2-
IjA&S
O"3*11
Jj^-SJI
J.;—!!
J5i'U5
Merkadn etrafna kaim alt ta sütün ve demir parmaklkla muhkem ebeke yaplmtr; Bu suretle mezar, bir türbe hâline ifra edilmitir:
Türbenin
yola nâzr olan ayak
tarafnda üstte beyzî bir tata
u
beyti
okumaktayz:
TA
\
Bu Mehmet ali P. Sultan Aziz devri ricâlinden ve Âdile Sultann zevci kapudan deryâ Mehmet Ali P. dr. Mumaileyh mevlevî muhiplerinden olup o vakitlar; Yenikapu Mevlerîhanesî post niîni olan
Osman
Salâhat-
1304) ihlâs bendelerinden imi. Dede .E. ekseriya akam üstleri dergâhtan çkp Hamza Bâlînin Merkadme gelir ve burada bir müddet otururmu. Yine böyle bir ziyâret esasnda Mehmet Ali P. Salâhattin dedeye burada mülâki olmakla dede E. Merkadin türbe hâline ifran paaya emretmi; Bu emir neticesinde de imdiki tin
dede. E. nin (Vefat
türbe
[1]
meydana
gelmitir. Beyit te
Osman
Yenikap mevlevîhânesi sabk post niîni ve
Salâhattin dedenidir. [1]
Salâhattin dedenin torunu Darülfünun
Mehmet Abdülbakî B. E. den naklen. Salâhattlin dedenin bu türbeyi yaptrtmas ayan nazardr. Çok muhtemeldir ki Seyyid Muhammed nur ile muasr olan dede mualllimlerinden
74
ikinci devre Melâmîleri
Hamza
Balînin melâmîler
üzerinde
nüfuzu fevkalâde
oldüu
gibi
hemen bütün Osmanl hey'eti içtimaiyesini iki frkaya ayrmt. Lâ'lî zade merhumun ifâdâtma nazaran avam nas bile bilir bilmez bu dedi koduya itirâk ediyor ve mahalle kahvelerine kadar her yerde, her tekkede Hamza Bâlî ve Hamzavîler mevzuu bahs oluyordu. eyh Hamzadan sonra (Melâmî) lâfz (Hamzavî) suretine inkilâp etmitir. Bu lakap, Melâmîlere yalnz ehalî tarafndan verilmiyordu. Melâhâdisei katli de lehdâr ve aleyhdâr olmak
mîler de
Hamzay
üzere
kendilerine pîr ittihâz etmiler ve Hamzavîlii maaliftihar
kabul etmilerdir.
olna eyh brahim
E. nin tarihi vefat
(
Levha hâlinde sandukasna
dayaldr) J*:*
JU
j»<
JW
ju
/
tSjij-»
Beytile
balad gibi
bilhssa drîsi muhtefînin câniini olan ve 1037
vefat eden
Hac Kabâyî
nin
Beytini
okumaktayz.
Melâmîler,
Hamza
de
mezar tanda da
Hamza
Bâlînin
ve Hamzavîlerle
hâtrasn unutmadklar
gibi halk ta yllarca
megûl ölmütür.
983 senesinde ismi meçhul kalan Gizlü gencin
öhrei akm,
birisi
Iü'lüi lâlâsiyem;
ciean kâlâsiyem..
Küntü kenzin remzinin Mevlâsiyem, Zât bahtn allemel esmâsiyem.
akn imam olmuam, akn hem çelîpâpâsiyem!
Mescidi
Deyri
Ben ne dersem Hak an iler heman,
öyle Beyitlerini hâvi bir iir
benzer; ben
yazm; Bu
kanyor; âirin aleyhdarlarmn
ann aasiyem!
iir
üyu'
banda
buluyr. istanbul günlerce çal-
Sümbülî eyhi koca Mustafa
p.
l
Melâmî olarak ecdadnn isrine iktifa etmitir. Zâten Harîsî zade ile de münâsebeti Dedenin ceddi gibi Hamzavî olmas da muhtemeldir. ) Osman Salâhattin dedeye âit ve Idrisi mnhtefînin mehur athiyesine Nakî dervilerinden Ali ermî isminde bir zat tarafndan yazlan erhi hâvi bir kitap, Hâlet E. kütüp-
E. de var.
(
Tibyâna müraacaat
hânesindedir. Hülâsa
!
Dede
E. nin Melâmîlerle münasebeti muhakkaktr..
75
kinci devre Melâmîleri
Yusuf Sinan E. [1] bulunduu cihetle biçâre âir, iin sarpa sardn anlyarak « Camîi etvâr er'a tamamile mutabk olan Zeyd bir sâlike cevap olarak ben, irâdemi neye sarfedersem Allah an hâlk eder; Ben
ann Abdi hâsym
me'alinde:
Ben ne dersem Hak an iler heman;
öyle diye akîdei timin
ehli
malûma
leyüp
ann aasiyem.
sünnet velcemaattaki irâdei
tabi,
bulunduuna
jij^j jcU
(uii.
benzer, ben
i'
yahut
söylese,
telmîh etse, yahut insani kâmili vasfey-
ve
âyetlerile
c.>j;
e
cüz'iyyeyi
ju.s
(
jyf)
hadisî küdsîsine iâret etse, halâsa mecâl olurmu?
oi^u
rak
^U
:
olur.»
Meâlinde bir fetvâ alarak, yahut Sinan .E. nin dedii gibi uydura[2] bir mektupla eyh efendiye göndermitir. Fakat eyh E. sâkin
olmak öyle dursun bu
hele
cür'ete,
ve Peygamberi yazlmamasna büsbütün
mektupta Allah
» cümleleri zikirden sonra < 4^j>y 3 *j* köpürerek [3] kaleme sarlp âirin te'vilâtm red
zmnnda
lânetler,
bed
yazmtir. ismi Fakat acabâ kim? hâlde Hamzavîlerdendir. âir de her meçhul kalan bu 983 te Melâmîlerin riyasetinde « Hasan kabâdûz » bulunuyordu. Fakat bu zat Rursada otoruyor. Halbuki Sinan .E. âirin Istanbulda
memlu
duâlarla
olduunu
(Tadlîlût te'vil j i jfcij t uj )
söyliyor.
Ayn
atl
risalesini
zamanda Hasan kabâzdûz, temkin
sâhibi bir
de yok. Mezkûr tarihte stanbulda yaayan Hamzavî âirlerinden; Gazanfer E. ye müntesip Emir Osmân hâimî var. Bu zâtn aleyhinde tercemei hâlinde yazdmz veçhile bir çok dedi kodular olve Hâimî, nihayet zâhiren Nureddin zâdeye intisap suretile
zat; iirleri
ban
mu
kurtara bilmitir.
Bu nâzmn
kâilinin
de Emîr
Osman Hâimî olmas
çok muhtemel-
dir.
Hamzavîler aleyhine [1]
eyh
yazlm
risalelerden bir tanesini de
Ya'kubi keremyanî zâde Yusuf Sinan
.E.
:
Yanyada
Süleyma-
ve badehu
tevellüt
Is-
tanbula harict etmi; bir müddet sonra Medineye azimetle 989 da orada vefat etmitir.
Asâr:
Osmanl
Mü'ellifleri;' Cilt 1.
200.
S:
Ol nâdân adîmül vicdann kendu elile yüzü gibi kareleyüp gönderdii sureti fetvâsdr ki bilâ kusur naklolundu. eyhülislâma iftira edüp kast birle bu makule kizbe ictirâ etmitir. J/dl JjUT Sa 6 [2]
.
[3]
Ve
kaili fâsidül
iclâle dâl olan elfâz
makalin
irsâl
ettii
mektubunda Vacibi
yazmakta ihmâli ve Habîbullah £~3*J&
ahvâli kitabü sünnette müsâhele ve
müsamahasna
âhittir.
"^'i**
:
zülcelâl zikrettikçe
dimeyüp
salavatta
Keza.
Sa
:
tazimü ihlâli,
15
.
:
kinci devre Melâmîleri
76
mülhak Hâlet E. merhumun kitablan arasnda numarada mukayyet mecmuada bulduk. niye kütüphanesine
^
"Mehmet Amîkî
„
(764)
isminde meâyihten bir zat "Veled,, isminde etmiken bilâhara kendi tabirince
bir sipahî zadenin kendisine intisap
zendakadan baz kimesneler Hamzavî demekle mehurdurlar;
"Tâifei melâhide ve frkai
eylemein
ümmî
ki
1 *'
ile
.
edip akidelerin fesâda verirler; tariki
tâlipleri idlâl
müsahabet Hakta
sureti
Hakka
inkâr
eylemi,, olmasindan münfailen Sipâhî zadeye hitaben ve her bendi diye
balamas
nerek bir
Bu
zm
1
risaleye nazaran
eyh Hamza,
dermi ve rû'yay
sekiz bin âlemi
risâlesini tanzire öze-
yazm
risâle
deildir
mehur
dolayisile (Gazalî J ^) nin
sâliklerine
inkâr edermi.
koltuu altnda seyran
ettirdi,,
amel ve mücâhede
lâ-
"eyhim, bana on diyormu. Bundan maada
Veled,
eyh Hamzadan baz havarik rivayet edildiini de söyliyor. Fakat bunlar istidraca hamlediyor. Veled &j>-> ö" âyetini delil getirerek vahdeti vücut iddia edermi. Mehmet Amîkî E. vahdeti vücudu da ehli sünnet mezhebine muhâlif olduunu söyliyerek reddediyor. "-^U* didei insâf ile nazar eyle ki ak, ne makamda müyesserdir. Yoksa Hamzavîlerin ancak âh serdi
sahibi risâle,
;
bî dertlerile
ak
olmaz,, diyor.
Muharreminde yazlm. Hamzann ehâdeti ile tarihi arasnda 53 sene var; buna nazaran Veled, bizzât Hamzaya deil Hamzavîlerden birine ve ihtimâl o vakit makam iratta bulunan drîsi belki de muhtefîye ve yahut tdrîsi muhtefînin halîfelerinden bir ahsa Risâle; 1023
tahrir
ismi
Hamza
olan birine
— intisap
—
etmiti.
Hamzavîler aleyhine yazlan bu iki risâle, bize Hamzavîlerin; Hamza Bâlinin, ehâdetinden sonra da ihtifaya tenezzül toplu bir hâlde bilhassa etmediklerini göstermektedir Hamzavîler Bosna taraflarnda bulunuyorlard. Bosna Kads Bâlî E. (vefat 990) bunlar teftie memur olup on iki Hamzavî eyhi hakknda fetvayi idainfaz ettirmekle beraber cemiyetlerini perian edemediini 1044 de vefat eden Atâînin «El'an o semtlerde akîdesi fâsit, boyu uzun, akl ksa mülhit eksik deildir.» demesinden anlyoruz. [1] Biri 983, biri
1023
te
.
,
mn
Hamza
Bâlînin
"Demir han„ismindeki olundan mütevellit "brahim,,
Ömer dede
hulefâsndan Seyyid Ca'ferden müstahlef Muhammedi Rumîye müntesip olduunn ve "Muhrikatül kulüp fievki atl bir
[1]
hafidinin
î.
ijW
Sa. 283
ikinci
77
devre Melâmîleri
guyub y^üi^j^j v^ ^„ isimli bir eseri bulunduunu "Kâtip (Kefüzzunûn da haber veriyor. [1] brahim ibni Demir ibni Ha uza, seyyahm ve nihayet Msrda vefat etmi. Seyâhatmn sebebi Hamzavîlerin âkibetine oramaktan ihtiraz s!1
liallâmil
Çelebi,,
olsa gerek.
dier
Hülâsa; Hamzavîler
tarikat
erbab
gibi Vahdeti
Vücudu kor-
kakça kabûl etmemiler; Vahdeti bütün vuzuhile kabul ve hatta ilân eden Vahdet fedaîleri olmulardr. Maamafih Hamza B. den sonraki Sâdât Melâmiye, bu gibi taknlklardan uzak kalmlar ve bilhassa Hasan Kabâdûz, drîsi Muhtefî, Lâmekânî Hüseyin E. olan eyh brahim E. ârihi mesnevi te'lifkâr
nerü
Sar Abdullah
ahsiyetlerile
tevsi,
Hamzamn tarihi
müellifleri,
torunu olmos
nereden
Osmanl
imhâdan kurtulmular ve
Jj>" (5y_JISjj-
Kefüzzunûn. Cilt:
Osmanl
bâtn mamur tariklerini
kimselerin
günden güne
eylemilerdir.
i^Sj^la
900 sL.~î
E. gibi zâhir ve
aldn
1,
Sa
:
Ci.
6^
/
p* -^
itibarile
Cilt
:
1
:o J; ;llfiUJ ijül^ wj)2jl^j#
[1]
392
Ibrahimin tarihi vefatn
bu
tarih,
bildirmiyor.
müellifleri.
>
1.
Sa 17-18
daha
1026 olarak göstermektedir.
doru
olsa geretir.
Fakat
îbrahimin
Tahir B. bu
:
BURSALI HASNI KABÂDÛZ
Buz
at ta
eyh Husameddîni
Bâlîden sonra
Ankaravînin müntesiplerindendir.
Hamzavîlerin Riyaseti bu zata
lunmakla (Kabâdûz) lakabile itihâr etmitir.
Hamza
intikâl etmitir. Terzi
Bu zatn manzûmeleri
bu-
yoktur.
mazbut ve mukayyet deildir. Hâlet E. deki 800 numaral mucmuada iki mektubu var; bunlara ve ârihi fusûs Abdullah E. ve Hüseyni Lâmekânî gibi zâhîri ve bâtn mamur ulemâdan iki zât yetitirdiine ve bu ikisinin de Bursal Terziye bîat eylediklerine baklrsa eyhin, kâmil ve mükmmel, fakat Hamza Bâlî gibi cokun olmayp temkin sâhibi bir zât olduu anlalr. Atâî akayk zeylinde ve kâtip "hem kârfermây kârgâh san'at, hem çelebi fezlikesinde mumaileyhin mütesaddîi irâd erbab tarikat,, olduunu yazp kakknda "mührdâr mektûm müridi sâmî, mü'takabi erbab tariki bayram idi,, diyorlar. [1]: 1010 senesi nihâyetlerinde vefat etmitir. Mektuplarndan birinin evâhirini
Ahvâli de tamamile
yazyoruz:
Cannz kendunuzun bilmen:
(
dr; belki
varlndan
hakkndr, hakkn varlndanKendu
deil, kendudur. Vücudunuza nazar idesüs.
vücudunuzdan gönlünüzü ayrmayasz. Muhkem bekâsn istediünüz kimesne kendu gönlünüzdedir. Kesrette ve vahdette kendu vücuduna bakup hiç münfek olmayasz.; kep karndalar böylece idesüz! Böyle olup gönle geldikte
bakma
muhkem zevknüz
ele
getürdükten sonra
olur, Erenler fethedivire;
biri birinüz yanma varlunuz kaldrup
yokluunuz müyesser idivire; Haktan gayr varla la'net edüp hak varlin kendu vücudumuzda isbat idesüz; Âlem, Nûh tûfânnr; vücudun Nûhun gemisidir. O gemide bulunmyan tûfana gark olur; biri birinize mahabbet edüp muhkem gönlümüze bakasz; ayrlmayasuz kesrette ve vahdette
iir Vücûdun ehrine
sal kendözûnü; Gönül nîce oluptur âyine bak,
[1]
Fezlikei Kâtip çelebi: Cilt
Atâî
zeyli.
Sa: 469.
1.
Sa: 178
Giceden rûen eyle gündüzünü,<»
Ne
ayinedir
âmn
âyine bak.
.
kinci devre Melâmîleri
Sanâ çok türlü
Bu cismü cândr
diller ol
öretir
79
Heman tûtî gibi rûen zeban ol! Kim ondan örenür can ilmü Hikmet..
ol,
canana sûret
Senun biliçüün kendu canndr. Kendu cannla bilii gör! Ondan rak dütünüz. Canunuz sizin deildür. Ol belki bizimdür; Hak size talim ettiü vaktin kendu cannz ile ider! Taradan itmez. brete nazar idecek oldur; ma'na bilecek oldur. Dahi biri birinüzün cani kendu canimzdür. Kendu cannz nice seversenüz biri birinüzü öyle sevin. Hikmet nedir; Gâyet sevdüün nesneye canm dirsüz? Bu söz gelici deildir; Gerçek canndr. Bâkî vesselâm aleddevârn. .
jj-l
EYH
HASANIN
DERVLER
Fusûs ârihi Bosnal Abdullah Mukaddemât
Bosnaldr. tahsilini
tekmil eyledikten
ulûmu Bosnada
ve stanbula gelip
tahsil
sonra Bursaya giderek
Hasan kabâdûza
inti-
sap eylemitir. 1046 tarihinde Msr tarikile Eday haccetmi ve melâmîlii Arabstanda nere muvaffak olmütutur. Hicazdan sonra gelip bir müddet Muhiddîni arabînin türbesi civânnda ihtiyri inzivâ eylemi, nihâyet Konyaya gelerek 1054 te vefat
ama
etmitir.
Vasiyeti mucibince Sadreddîni konevî kabri civarna defnedilmi ve a», yazlmtr[l]. Bosnal mezar tama '^j^\ss)^sy^j^ «hu^.^ Abdullahn Halveti meâyihinden ve emseddini Sivasî hulefâsndan eyh Abdülmecitten (1049) de ahzi feyzeylediini [2] ve ma'nen eyh Muhiddîni
arabî tarafndan terbiye edildiini
lemektedir «
Tecelliyât arâisün nusûs
c^aifSS-
[1]
ûU.
j
»
fi
manassât
hikemil fusûs
(Fusus ehri), tercemei terîhât au^i/
Konyada Sadreddinin türbesindeki mezarln talar
ve Bosnal Abdullahn mezar belli
Sar Abdullah, Cevheresinde kaydey-
[3].
ta
^ }^\ ,
^y?"
arabî fusus
askerî inaatta
kullanlm
da maalesef bu suretle kaybolmutur. Mezarnn
yeri bile
deildir. [2]
Abdülmecit
için
müracaat.
Osmanl
zeylinde mufassal tercemei hâli vardr. [3]
Varak: 184.
müellifleri.
Cilt.
1.
Sa
:
120.
eyhînin
akayk
)
»
kinci devre Melâmîleri
80
erhi ve daha bir çok kitap ve risâleleri vardr. Osmanl müelliflerinde Tâhir B. merhum, âsârn isimlerile yazmtr ki 60 tanedir [1].
Lâmekânî Hüseyn E. eyh Hasandan ahz tarikat mehur olan eyh Hüseyin dir.
edenlerin
Bursal mahlasile
biri
de
(
Lâmekânî
Hüseyni lâmekânî, Petelidir. Ayvansarâyî « Vefeyât » nda HorpeDavut teli olarak mukayyet ise de bu kavil, haperi âhât kabilindendir. p. camii civarnda Sultan ah mescidinde irat ile «Dervii ehli fenâ hâneberbû ve hevâyi tecerrütte hem sürü merdi kâmil, Arifi ehli dil » [2] Bir zatt.
Hörmeti ammeyi kazanmt.
ziyâret edip sohbetile müerref olduunu 1035 tarihinde vefat edip mezkûr camiin avlusuna defedilmitir. Merkadinin ba ve ayak uçlarnda mustatîlî büyük tarihi ve kaln yazsrz iki ta vardr: Dervilerinden (Husâmî) vefatna
eyhi
«Evliyâ çelebi»de bu
müftehirane söylemektedir
[3].
u
söylemitir: Derdü dirigu matem ol kutbu gavsi âlem Oldu çü ismi a'zam gözden nihan sad gam..
Ankay
lâmkânî koyup bu âiyani
Ta kafa
can oldu harîme mahrem..
gitti
Tutsun aza vü matem hejde hezar âlem; Cinnü peri vü âdem ger kûhü detü ger yem..
uak
hakka efak? Kani o sureti Hak, Ol srr zat mutlak aslna oldu munzam..
Mahi Rebîi evvel bistü yekinde Hak cel, Etti türaba münzel yevmi ehatta fefhem!
Asân bâd Ah
tebih soldurdu, soldu çün bih
ey «Husâmî» tarih» fU 4*"
-ûlie-
»
1035
Dervilerinden (Hâdî) de
u
söylemitir:
tarihi
Rihletinin Hâdîi miskin dedi tarihini «
^i4> ca»j
*>y\
:
life-:/
1035 *
[1]
Bosnal Abdullah. Osmanl
[2] Fezlekei tarih [3]
:
Kâtip çelebi
müellifleri, ..
Cilt. 2.
Evliyâ çelebi seyahatnamesi. Cilt.
1.
Cilt.
1.
Sa 70. Sa 380. :
:
Sa: 43
— 46.
ikinci
Kâtip çelebi,
devre Melâmîieri
fezlekesinde
senesi evâhirinde vefat ettiini
[1],
81
müstakim
yazyorlar.
zade
risalesinde [2] 1034
Osmanl
müellifleri de tarihi vefatn 1034 gösteriyor [3]. Fakat yukardaki iki tarih lâmekânî Hüseyin E. nin mektuplarn, iki risalesinin, mürettep divann ve «nsani kâmil »ini havî olan ve bunlardan baka birçok Melâmî ricalinin mektup ve iirlerini ihtiva edn 1044 tarihinde ( Hasan ibni Mehmet) isminde biri tarafndan çok güzel bir ta'lik ile yazlm mecmuadadr. Bunlardan maada
muharrir,
mecmuann
kenarna ayrca Hüsyni lâmekâninin 1035 senesi de kaydetmitir. hâlde lâmekânî, 1034 senesi evâhirinde deil; 1035 senesinin 3 üncü aynda ve Rabîul
bir
u
evvelinin 21 inci gecesi vefât ettiini
binaenaleyh nisbeten evâilinde vefat etmitir. *
* *
Lâmekânî Hüseyin E. ne Sârbân Ahmet gibi ince ve san'atkâr âir ne de olan eyh brahim efendi gibi cokun bir sofîdir.
bir
Böyle olmakla beraber ilmü fazl ve bilhassa eriata tamamile mütemessik bulunmas ve selâmeti fikrü muhâkemesi dolâyisile
zamannn
zînüfûz
bir
eyhi olmu;
hatta 1003 te
idâm edilen üçüncü Mehmedin zamannda iki kere Sadâret mevkiini igal eden, ran serdar Ferhat Paa bile müridi olmutu. Mezkûr mecmuada Paaya gönderdii bir mektup sureti var. Lâmekânî, mektubunda diyor ki: ( mdi cânm kendu vakfnzda :
hakkn ef'âli
menzilin ve mertebesin bilmek budur ki ve akvâli ve sfât ve zât terk eylemektir.
hakk sevüp istemedüi
mdi fikreylen, Hazreti kuluyuz ve severiz dersiz. Hakkn sevmedüü ef'âlinizden ve sfâtnzdan ve zâtnzdan Hak akna ve Allah mahabbetine neyi terk ettinüz ve neden vazgeldinüz ? ol terk edüp vazgeldiinüz mkdan Allah ktnda menziletiniz ve mertebeniz bilesiz. Amma buyurursanz ef alimizden ve sfâtmzdan ve zâtmzdan hakkn sevmedüü nedir ? hak d^j v*kendu akvâlinden gayri kavli ve kendu ef'âlinden gayri fi'li ve kendu sfâtmdan gayri sfât ve kendu zâtndan gayri zât sevmez. Bu ecelden Hazreti Habîbullah buyururlar « » V e dahi hadîsi kutsîde buyurur kl JA- ..^_! Vjj Uj \ <* » Ai hakkn
^
J^
T
S
û^^'juo
mdi cânm Hakkn yoluna ve akna kenduliin ile fi'lin Hak fi'li olup ve kenduliin ile sfât terk ettin ;
[1]
Cilt
:
2.
Sa
:
fi'li
ise
|i|
terk ettin ise «
^
71.
[2]Sa:57. [3]
Cilt:
1.
Sa: 191. Melâmiler
—
6
»
!
kinci devre Melâmiler i
82 hâsl olup
Hak
sfâtile sfatlanrsun
Hak mahabbetine ve akna
ve dahi
;
deryây vahdettir ki kimse nian varlnz terk ^«j» buyurdu: ..-=JWf &\*M>) vermeyüp akllar yolda kalup (Cebrâil f Bu mektup Lâmekânînin selâmeti muhâkeme ve kuvvei iknâiyesine bir Müptedî bir sâlike « merâtibi tevhid » ne güzel ve zâhiri delîli tamdr. ederseniz bu makam,
ol
i
er'a ne kadar mutabk bir surette telkin diyor. Lâmekânînin, Melâmiyei attâriyede [1] ve Halet Efendideki mecmuada « Deveran ve sima' » muterizlerinden Belgrath Münir E. ye [2] yazd mektup sureti var. Bu mektup ta eyhin mülâyimâne telkin ve iknâma bir nümunedir. Lâmekânî, mektubunda meâlen « tankmzda ulema men' sima' yoksa da sima' ve deveran eden tarikat erbabn da Hatta bundan mütelezziz oluyorlar.; biz de onlarn sünnetine tebaan men' etmiyoruz. Müritlerin tevâcüt ve vecitlerinin izdiyadna Bu husus peygamberin Habee bâis olan umurda müsâmaha lâzmdr. kavminin raksn men' etmedii ve Ayenin seyrettii, keza baz sahâbeye neat verecek söz söyleyince onlarn kalkp sima' eyledikleri hâlde
tmiyorlar.
men' etmedii de mütevâtiren sabittir. Esâsen bizim men'imizle âdetlerini terketmiyecekleri âikâr olduu gibi kendi nefsimizi islâha oramamz
da evlâdr. Filvaki sofilerin hepsi vecit tarikile sima' etmiyor ama dierleri v^cc* s4 de erbab vecde müabehet hasebile sima' ediyorlar. « » diyor. hadîsi de bu bapta bir senet olabilir
^
Lâmekânînin
u
unu
gazelinden anlyabiliriz. Her kim
ister
cânü dilden bize
Târiki dünyâ vü
ukbâ
Bekleye kalbini
Haktan
;
talibi
er'i Ahmetle müzeyyen
Hem Hem
Hanifî
Kim
tutarsa
betini
doru
didâr ola
yâr ola; !
gayriyi fikretmeye
varn
îsâr ola
;
!
mezhebü hem Sünnî vü dindar ola muhibbi âlü sahbi Ahmedi muhtar olr
Râh Hakta
te
tamamile mütemessik bulundu-
Ehlisünnet mezhebine
«
Lâmekân
lâcerem
ol
»
m
pendü nushun can
serverü sâlâr ola
!
:
ile
..
Hüseyni Lâmekânî, bu gibi esbaptan dolay âmmenin mahabcelbetmi ve kendisine ulemâ, uarâ, hatta vüzerâdan bir çok
müritler edinmitir. [1] [2]
Sa:
26.
Sa 58 - 61 Belgratl Münir E. 1029 da Belgratta vefat etmitir. Osmanl ;
.
-
-
müellifleri
;
cilt
:
2,
kinci devre"MeIâmîIeri
83
Hüseyin E. nin dîvannda da muhammesler, müseddesler, terkipler, ve beyitler var. Fakat iir noktai nazarndan Sârbân Ahmetten çok sönüktür. Baz vezin düüklükleri, zarurî imâleler, tekerrürler de yok deil.. Böyle olmakla beraber samimîdir, derunîdir. Bu gazelinde melâmete sülukünü ve Hasan Kabâdûza bîatn söyliyor. gazeller, hatta rubaî, kt'a
Çok meâyih sohbetin gördüm, sözün hem mahabbet camn nû
Ellerinden
Kalbi nâ
adm
cân serko
Cevheri manâyi
srrn bu
Ijj»
eyledim;
bulardan çok teselliler bulup
Marifet zevkile gerçi
i
gû
eyledim.
'
câna
eyledim..
^
mengû
eyledim.
ki âlem sevgüsün kalbimden ihraç eyleyüp Müridi kâmilden ayruun ferâmûs eyledim... Müridim, pîrim Hasan Habaduzi kutbi zaman, Derdi akile bu cân mestü bîhû eyledim..
Her ne kim irâd, Hak etti, hakikat hak ile Cân kulana ben an dürri mengû eyledim. "Lâmekân,, yanduran ak oduna oldur bu gün, Ol sebeptendir ki deryalar gibi cû eyleüm.,
Lâmekânî'nin bu ve maruftur.
mehur erbab
tarikat
bunu
de çok samimî ve derunî, ayn zamanda çok Hangi tarikatta olursa olsun hemen hemen bütün
ilâhisi
Tekkelerde
bilir.
zikir
esnâsnda
okunurdu. Pâk Dik
eyle gönül
tut
çemesini ta durulunca; gözünü gönlüne; gölün göz olunca!
Efkâr ko, dil destisin ol çemeye tutdur; Ol âb safâ bah ile bu desti dolunca..
Çün hak seni derbâm deri hânesi etti; Dur kapuda; gayri koma ta ân bulunca!
imdi koma kim eytan Ver Bî
çerisi
âk
ek
evin sahibine;
gelür
çkarmas güç
sonra
olur
hânei kalbe hoyulunca.
s
çk
aradan sen;
evine sen savulunca..
Çektim bu cihan içre hezar mihnetü zahmet Ol pîri huda, müridi kâmili bulanca!
Ey "Lâyi mekânm,,
seni
ben çok aradm, çok,
Cânmda mukim olducan
ta duyulunca!..
makam
mahsusile
kinci devre Melâmîleri
u
güzel rubaisîle herkese kendi vücut felsefesini söyliyen anlatan beytini de kaydedip güçlüünü mertebesine göre söz söylemenin mülahazatmza nihâyet vereceiz.
Vahdeti
Rubaî
Rûen
Bû levhi vücûd üzre ne kim peydadr Deryay bu emvaca muhalif sanma!
nazar
et; sureti
Emvâc payâpey
nak
aradr.
yine bû deryadr..
Btyt 'Klçtan
îtidir,
hem kldan
Söz anlatmak kamû halka
ince
dilince!
*
Lâmekânînin dier âsân: Lâmekânî Hüseyin efendinin
yazd
"inân kâmil,,
u fasllardan ve
Tevhit
Alîye
âit
be
isimli
divânndan baka mesnevi tarznda manzum bir eseri de vardr ki 537 beyit olup
mürekkeptir:
Ebu
Na't,
Bekir,
beyitlik bir medih, [1]
Ömer
ve
Osmana
âit
^
üçer beyitlik,
«J*au»
J-^
serlavhal parçalar,, Eser,
u
beyitlerle
balyor;
Zehî sâni'ki hâki âdem
eyler;
Kefi dûdi siyah âlem eyler.
Anin Ann zatndan ald âd âlem; Hem her mest; mestî ald cûdundan Ann
Bunlardan
mâda
(W'
âdiledir
andandr
hadîsini
bünyâd
âlem..
felek bâlâ, zemin pest..
terîh ve tavzih eden ns-
fndan fazlas arapça iki sahifelik bir risalesi, "vahdetname minde vahdeti vücudu erhü beyan eyliyen yedi sahifelik dier
is-
bir risalesi
vardr.
bende vard, Zikrettiimiz mecmuada da aynen mevcuttur. Ayvansarâyî "vefeyât,, nda dört risalesi olduu muhareer ise de dier htimâl inân kâmil ve iki risalesine imdiye kadar tesadüf edemedim. Risaleleri
dîvânile beraber zikredilmitir.
Lâmekânî' nin "hece,, veznile yazlm hiç bir manzumesine tesadüf etmedik. Melâmî âirleri arasnda bu hususta "bir istisna tekil ediyor.
Âsân
gayri matbu'dur.
Lâmekânî de Aliye, dier Halifelerden ziyâde merbut, her Melâmîde bütün melâmîler (mufaddla 4>U* ) dandr. Âdeta bu râbta mevcuttur. [1]
Görülüyor
ki
:
!
;
HUSAMÎ Lâmekânî'
uarâ ve
nin,
zamannda
kendisine
iyi
bir
muhit
yaptn,
ulemâ,
çok müridi bulunduunu söylemitik. te Hüseyin. E. nin müridi olan âirlerden biri (Husamî) dir. Husamînin Hâlet. E. kütüphanesindeki mecmuada bir kaç i'ri var. Hatta gazellerinden biri Olan eyh brahîm. E. ve San Abdullah tarafndan tahmis dilmitir. Husamî eyhinin vefatna da yukarda yazdmz tarihi söylemitir. Fakat bu âirin kim olduu hakknda mecmuada bir kayt yok. Râmiz tezkiresinde (Hüsameddîni Uakî c/J\f\~» ) sülâlesinden olan ve kasm paadaki Uakî tekkesi eyhi bulunan bir Husamî Ahmet. E. var; fakat bu zat, 1168 de vefat ettiine nazaran lâmekânî ile arasnda tam 133 sene var. Binaenaleyh her halde bizim Husamî bu deildir[l]. Rza tezkiresinde de Husamî mahlasl bir Dervi Hasan var. Bu âir, Edirneli bir gülenî Dervii imi. Takkecilikle geçinirmi. [2]. Badat fethine tarihi söylemi hatta vüzerâdan bir
u
Lafzan
ve ma'nen
fethe
târihi
Dedim «Husâmî» pes
bi
tavakkuf
Gördüm c
»j-X-
yâran hayli acizde
ki
Jj5
.»U
^jJÎ
jUi
>
Mezkûr mecmuann 1044 te yazlmas ve âirin 1048 de berhayat bulunmas, Hüseyni Lâmekânî ile muâsr olmas gibi karinelerle mecmuadaki Husâmînin bu, Dervi Hasan olduuna hökmedebiliriz. Güleniliine
Gülenî iken bilâhara Melâmî olmutur. Gülenîlerin o zamanlar melâmîler gibi mülhit addedilmesinin de ihtimâli bu tevcihte dahli vardr ve Rza, Melâmî yerine Gülenî demitir. gelince ihtimâl evvelce
Guftî, tezkiresinde
Am
Husamî hakknda diyor
dervi Abdii üstâd
Eylemi semti
ki:
hatta reki
mâd.
Bu suretle Husâmâ'nin hattatlm da örenmekteyiz. Güftî, bu âir hemehrisinin evi ve seyyahlarla kalenderlerin dâima bu eve mülâzemetleri ve bilvesîle âirin merebi hakknda unlar yazmaktadr:
[1]
Hânei dilkeü safa
Gam
Barekâllâh hânei
ki serapâyi
Yazma
tevî meymûn
nüsha. Millet. K. Sa
:
71
[2]TezkereiJRza,'_lkdam_tab',j9a': 31
perestân rûma dârül
î§
tarh hep mevzun
!
;
;
!!
!
!
kinci devre Melâmleri
86
Olmu
ol
hânei hired
memen
Bî nevâyân âleme mesken!
Anda olmu harîfi dâire res Etmede merdümân zühd meni
Hânkah
vera' küniti heves!
Eyler anda kalenderân cihan
Güftü gûyi namâz zühdi hori Nîm kursi hilâli rûzeyi nan
Zikrü tebihi eylemi hâli
Nâmei eklü ürbi abdâlî
Guftî'nin
bu
tavsifi
de Husamî'nin Melâmeti
hakkndaki
!
yukarda
serdettiimiz ihtimali kuvvetlendirmektedir.
Husâmî'nin
ibrahim
ve
Abbullah E.
1er
tarafndan tahmîs edileu
udur:
gazeli
Güleni cennet
dilersen
külhan dünyâyi ko;
Yâri gül vech ister isen gülene bakmayi ko! Sen, sanâ gel, sendedir yârin, yabanda ârama!
Bakma
ar,
yukarû, esfelü alâyi ko!
rahman gör mir'ât kalbinde bu gün; Münkirin bakma sözüne va'dei ferdây ko
Sureti
teâlâ kim muhîti külli eydir zâtile Zübde sensin, ari rahman sendedir; eyây Çek elin iki cihandan cânn eyle fedâ, Tâlibi didâr isen dünyây ko, ukbây ko! Evliyaullaha uygl; bakma ehli zâhire
Hak
ko!
Bir alay ehli garaz pür hîle nâ bînây ko
"Husâmî,, onsekiz bin âlemin esrarna Çünki mazhar dütü gönlün; geç bu huyü hây ko!
Ey
VA'DÎ: Bu da lâmekânî Dervilerinden
muhammes ve
müseddesleri var.
Mezkûr mecmuada gazel, olduu hakknda bir kayt ve Osmanl müelliflerinde [2] Bursal
bir âirdir.
Fakat kim
yok. eyhî'nin akayk zeylinde [1] bir Va'dî var ki 1059 da vefat etmitir. Tâhir bey merhum, Va'dînin dîvannn Yldz Kütüphanesine bulunduunu da ilâve ediyor. Filhakika Yldz Kütüphanesinde 140 numarada Va'dîye âit bir dîvançe var. Fakat mecmuadaki e'âr, bu dîvanda bulun-
mad
gibi âir de tasavvuf ne'esi de görünmiyor. Hatta Dîvançenin iptidasndaki üç naitte bile mutasavvf âne sözler yok. son babnda brahîmi Gülenî ve müritleri ve f etâvâsnm [1] ( Ebussuud s.,—11 s} ) 80, "Manevî,, hakkndaki fetvalara baknz! Fetâvây Ebussuud: Millet K. (ulûmi er'iye.
M
Sahife
t
267)
[1]
Süleymaniye; Beir aa. K. Sa: 479
[2] Cilt:2.
M
479
:
:
!;
:
devre Melâmîleri
ikinci
eyhî 1094 te vefat eden kayk zeylinde bu Va'dîye âit
dier
bir
87
Üsküdarl Va'dî
bildiriyor.
a-
olan
Da
dil mihri ruhunla âkâr olsun da gör Zinet gülzâr fasl nevbahâr olsun da gör
!
ve Geh îe,
gehi
câm
ziyâ güstere
sunma;
Sofî çek elin göz göre atelere sunma!
matla'l gazalleri Darülfünün Kütüphanesindeki
u
duk.
hâlde
zannettii tahakkuk
Va'dî
Va'dîyi
olan
Tâhir beyin
lâzm
geliyor.
hulki
mezkûr dîvanda
ölen Va'dîyi 1059 da
te
bul-
vefat eden
Binaenaleyh lâmekânî'nin dervii Bursal Va'dî olarak kabul etmemiz dîvan bulunursa mes'ele daha iyi
etmitir.
1059 da vefat eden
tavazzuh eder. Mahremi
1094
Bu ikinci va'dînin Mecmuadaki bir müseddesini yazyoruz
Muhammed srr mecma srr
ah
Varisi ilmi ledünnî
hafâ
Sâdkul vâdül emindir mazhar ahdü vefa; Hafkayne himmeti âlâlar bedrüddüeâ;
kul kefâ; ;
Hazreti sultan Hüseyni lâmekân bâsafâ;
Hâkipâyi bende va'dî bîniâni Mustafâ!
Ölmeden
Abü
evvel ölüp
bulmu
Cümle cevlângâhdr çarh berinü âsüman; Zât pâki âlemi gaybi hüviyyette nihan;
hayâti câvidân;
gilden resmü sûret pertevin
klm
iyan;
Hazreti sultan Hüseyni
lâmekân
bâsafâ;
Hâkipâyi bende Va'dî bîniâni Mustafâ
Evliyâ serçemesidir
imdi
ol
ah
güzîn;
Himmetiyle üstüvar olmudürür dîni mübîn
;
!
Rekeder kadrî bülendîne ann huldi berîn; Hac Bayrâm zamann yâni eyhül ârifîn;
Hazreti sultan Hüseyni lâmekân bâsafâ;
Hâkipâyi bende Va'dî bîniâni Mustafâ!
AHMED RÛM Bunun da kim olduunu aradm. Fakat hiç bir tezkirede bulamadm. Yalnz Osmanl Müelliflerinde 1041 de vefat eden Halvetî eyhlerinden Akhisarl bir Ahmedi Rumî var. [1] Bilmem o mudur? Berveçhi âtî bir
muhammesini yazyorum
Yetitim bir gürûhi nâciye ehli maânîler; Kanâat arsasnda her biri sâhip kranîler;
Bekâ
billâha "
[1] Cilt: 1. Sa: 26
Maarif kiverinde
pâdiâh
kâmrânîler;
Fenâ darnda olmular mekân lâmekânîler;
ermiler svadan
külli fânîler
88
devre Melâmîleri
ikinci
Çü gezdim nîce yllar hayret içre kendü halimde; Varûben anda gördüm bunlar hîni visalimde;
Fenâ bezmine gel deyu hitap erdi hayalimde; Libâs fokri fahrî birle mestur olmu âlemde;
Deildir bunlarn halîne vâkf bu Safâda her
biri
zevku mahabbet içre irette;
Yürürler sureta gerçi görürsün
dar
Bulardr
Bulup yarn bugün bunda oturmu bezmi vuslatte;
Klup
gurbette;
tâiri
ba
behit
Nedir bilmi bular âhr noliser melceü me'vâ; inayet eylemi lûtfu keremle zât bîhemtâ!
uzlet
Ar
Sen ey
bilinmezler bu âlem içre halk
zahit eremezsin bulara tacü delk
Bu muhammes,
eyh
Gâlibin
halkten gezerler kûyi vahdette;
âyanîler!
ehli cinanîler
Velî arif görür bilür cemali nuru
ile;
Buluptur
ile;
Kerem kân, ecaat
kamû
Bu âlemde karar etmez bularn gönlü hiç asla; Erimiler bugün vasl hudâya bîmenü bîmâ;
Göz ayrmaz makamna yarn
Karmlar
cihanîler!
evk
ile
Ahmedi Rûmî bular ibu hulk
ile
ehlidir sahip beyânîler!
medih
mevlevîleri
zmnnda yazd
mehur eb pertev salup nâgâh Açld nuri çemim rûen Bu
;
âhi subhgâhîler
oldu hep siyâhîler
balayan müseddesine ne kadar benzer. Gâlip dedenin Ahmedi Rumînin bu muhammesini okuyup onun tesiri altnda kalm olmas bait
beyitle
deildir Zannndayz.
HÂDÎ? Lâmekânî dervileri arasnda en
kudretli âir budur. Fakat maalesef Hâdî isminde bir âirin mufassalca tercemei hâline tesadüf edemediim gibi mecmuada da kim olduuna dâir bir kayt yoktur. Râmiz, 1140 ta vefat eden Bursal bir Hadîyi bildiriyorsa da bunun bizim Hâdî olmad muhakkaktr. Lâmekânînin vefatna tarih söyliyen bir zât, mumailehten sonra 105 sene daha yaayamaz. [1] eyhî' nin akayk zeylinde ve Riyâzî (1054) tezkiresinde [2] Edirneli ve Hâdî mahlasl dier bir âir var. Fakat bu da 1018 de vefat etmi; binaenaleyh lâmekâniye tarih söyleyemiyecei tabiî bulunduundan bu da bizim aradmz âir deildir.
tezkirelerde o zamanlarda
[1]
Râmiz
[2]
Riyâzî tezkiresi.
tezkiresi.
yaam
Sa. 236 Millet.
K.
Yazma
nüsha. Varak
:
143
s
kinci devre Melâmîleri
89
Hülâsa, Lâmekânîlerden Hâdî, tamamile meçhulümüz kalmtr. Lisanndaki metanet, hayalindeki vus'at, vezin ve kafiyeye hakimiyetteki kudret, dercettiimiz gazelinden anlalabilir:
Tâ
ref'i
nikab eyledi
Gülgeti vücut
ol rûyi dilârâ,
etmee azm
eyledi eyâ..
Ruhsân pür envân cihanbânm Mir'ât musaffada görüp
Gören, görünen, gösteren Gayretle
Bildim
heman
ikilik
kld ol
ol
mâh
temââ..
olduu
içün
gayriyi mahveyledi cânâ
I
smaz imi vahdet evinde; varlm eyledim ifnâ..
Ben dâhi heman
Ey
pîri
hudâ, fazl hüdâ lütfü kerem kl;
„Hâdî" kuluna
bir
nazar
et;
ref ola gavga!
:
OLAN EYH BRAHM
E.
brahim Efendi Halveti ve Melâmî: Lâmekânî
Hüseyin
olan eyh
ahsiyet,
dervileri
E. nin
arasnda en mühim ve
nâfiz
ibrahim Efendidir.
ibrahim Efendi Egridereli Tüccardan zengin bir zâtn oludur. Sinnitemyize vâsl olunca Istanbula gelip Seyyid Nizamettin [1] hülefasndan' ve Halvetî meâyihinden Hakikî zade eyh osman Efendiye (vefat 1038)
etmi
intisap
[2]
ve
mehur
(Dili
dânâ) kasidesinde
berzah
Tariki Halvetiyye
bir turfa vadidir;
O
vâdiden dahi tahkik edeyim sana icmâlâ: Hakikî zade eyh Osman ile çok halvet ettim ben, Yedî yl bir mezar içre çekerdim zikr ile esmâ!
diye söyledii veçhile müarünileyhten yedi sene sülük
hara Hakikî zade tarafndan Aksaraydaki tekkeye
Zamannda
tur.
Osmanl
"gavsî
tekkesinin
Müstakim zade yazyor. Müellifleri,
ve
bilâ-
nasbolunmu-
mehur olduunu
namile
tekkesi,,
görmü
Halîfe
[3]
ibrahim Efendinin Aziz
Mahmut Hüdaî
(1038) [4]
ve Halvetî meâyihinden Sivasl Abdül ahat Nurî (1061) [5] ve Hüseyni Lâmekânî'den de ahzi feyzettiini kavdediyor. Müstakim zade merhum,
eyhi dorudan doruya Lâmekânî
müntesiplerinden
gösrermektedir.
brahim Efendi, bu meâyihin hepsine hizmet etmitir. Fakat mülaki olduu meâyihten bilhassa Hüseyni Lâmekânî ve dedesi, Sârban Ahmet dervilerinden Tap tap ah Ali, kendisine müessir olmutur. Filhakika,
Seyyit Nizamettin ve Sa: 81-82
[1]
Cilt: 1.
[2]
Osmanh
Hakikî zade Risalei
bir birine
Sa
58-59.
:
kartrmtr.
hakknda müracaat. Osmanl
müellifleri.
Müstakim zade, Hakikî bey ile (1050) Hakîkî B. Hüseyni Lâmekânî dervile-
Melâmiyei attâriye. Sa: 63-65
Ayni
[4]
Osmanl
Sa
[5]
müellifleri. Cilt: 1.
eyh Osman
[3]
akayk
Seyyit Seyfullah
Müstakim zadenin ifadesine nazaran eyhinin yannda metfundur.
rindendr.
ni eser.
olu
:
eser.
Sa
:65
müellifleri. Cil
185-188
akayk
Abdül'ahat Nurî
:
zeyli
için
1 :
.
Sa
:
26:27
Aziz
Mahmut Hüdayî
için
müracaat.
Ay-
Atâî. Sa! 760
müracaat.
Osmanl
zeylinde mufassal tercemei hâli vardr.
müellifleri. Cilt
:
1.
Sa
:
121.
eyhî'nin
ikinci devreMelâmîleri
91
Gaybî ^-A si, ibrahim ) nin (Sohbetnâme hayatn, irfan ve telakkyatn anlamak için çok mühim ve esasl bir me'hazdr. Orada ibrahim E. nin "silsilei sûriyyemiz, Halvetiyede osman hakikî zadeye ve silsilei ma'neviyemiz, ceddim ah Aliye müntehidir.,, sözü mevcuttur. Esâsen (Dili dânâ) snda halvetiyeye sülûkünü âdeta bir istitrat kabilinden anlatmadan silsilei tarikatn suretle bildiriyor: Halîfesi (Sun'ullah
E. nin
u
Füyûzât
ilâhî
bana ceddim
O
dâhi Sârbân Ahmetten
O
dâhi
âh
Alidendir,
almtr
yedi tûlâ.
srr Olan eyhten almtr
bi iznillâh
Ki pîr Alînin oludur o bîmislü o bîhemtâ.
Babas
pîr Aliyyi
Aksarayîden aluptur
Cihâna kble oldu
O
dâhi Ibni
ebi
O O
el,
ol misâli ka'bei ulyâ..
Yaminden
rahmâna
eriti zât
vuslette vahdet etti
cSj~*l
^jJljU:....
dâhi
srr Sikkînîden almtr
dâhi
Hac Bayramdan
aluptur
hakikâtta;
srr âmenna..
Gaybî de (bîatnâme de Hac bayramdan sonra (anlar Ömeri anlar Ibni Yâmîne, anlar Pîr Aliyyi Aksarâyîye, anlar Ismâili ehide, anlar Sârbân Ahmede, anlar ) diye bu hususu teyit ibrahim halde Efendinin silsilei tarikat udur: ediyor. *- s ^«c.)
sikkîne,
u
— Tap,
brahim Efendi
ukî
— Pir
Aliyyi
Hac Bayrâm
Aksyrâyî
ah
tap
— Ayal
— Ahmedi Sârbân — smaili ma'Binyâmin — sikkînî Ömer dede —
Ali
Velî.
Mamafi dili dânâda tasrih edildii veçhile Tap, tap ah Ali [1], Ahmedi Sârbâna mülâki olmakla beraber [2] Ahmedi Sârbân halîfelerinfl]
Veçhi tesmjye bu
"tap, tap,, ederdi.
idi ki gâh,
Cümle yannda
gâh derunundan
olan
ehâs
zikri kalbîsi
«Allah. Allah» sadâsile
istima' ederdi.
"Sohbetnâme,, [2]
Vakttan
Dedem
bir
Ahmet kitab eyler; kelâmm eder sga:
vaktta Sârbân
sem'i kabûl
ile
mark, emsi hüviyyet pîrim Ismâîl Olan eyh demekle nâm olmutur cihan
Hakikat
Ki
ârâ.
Ben ol Ismâilem meydâna kurban olmaa geldim; Bu suret hil'atn hal' eylerem, cismim olur ifnâ.. Yine bir dahi geldikte okurlar ismim Ibrâhîm Cihanda yîne Oglân eyhliile oluram imlâ..
"Dili Dânâ,,
;
92
den
;;
:;
;
;
!
!
!!
;
ikinci devre Melâmîleri
Alâeddîn Efendinin halîfesi Gazanfer Efendiye de hizmet ettii (sohbetnâme) deki «Gazanfer sultan, Ceddim pîridir. Validime, ben senden bürûz edip [3] mecmaul bahreyn >_>*Ji de yedi yol kavutuu mahalde ismim semiyyi halilullah olup hâlâ kefü iyan eylediim esrardan Vizeli
^
nice esrâr ilâhiye ve
hakayk
duklar diyârmz halk
rabbaniye izhâr eylesem
gerektir buyur-
anlalyor.
içre tevâtüre kariptir,, sözlerinden
Lâmekâniye olan intisabna gelince: brâhîm. E. tasavvufnâme ve Vahdetnâme isimli kitabn lâmekânî Hüseyin. E. nin manevî emrile yazmtr. Lâmekânîyi (merdi ma'na t- v) lakabile telkip ve tevkir ederek diyor ki Sülûkümde Ki
ya'ni
Dah
i
Kitâb
görürün
bu
kitab
tertibi
cümle
yazmaa
Bu
ma'naya
Hakikatta
o
:
kitabn
On
;
babnda
merdi
hakikat nicedir
Cevâbnda dedim
An
Hüseyndir
ikinci
muvafk
1
âlem,
ey merdi ma'na
;
seyr
ahvâlin beyan
seyyidi evlâd
veçhile olsun
iki
ilka:
ola aslâ..
müheyya.
i
anlatrken bir münasebetle
Suâl eyler bana
ol
nuri
âzam
:
Bu zikr olan kamusu nicedir bil Vücudu pâkü cismü can ma'na
9 ncu bapta da (Seyrü sülük) ü anla-
Sülûkümde Rasulullah gördüm Dedim: ey seyyidi evlâd âdem; Sülûkü
dememi
kimse
Nihayet merdi ma'nîlik mülakkap..
(Hakikat)
bil
diye Lâmekânîyi zikretmektedir. trken
Buyurdu
Eder can sem'ine bu srr
idün,
tertib
bâdî
Yine ayni kitabn
mana,
merdi
et
âdem.
Dururmu anda gördüm merdi
ma'na,
Rasul çün ana ya Hüseyn buyurdu
Aya
tozuna yüzümü
Nebiler
serveri,
Hakikat
srrn
sürdüm.
sultân hâtem
câna
iyan et
!
Beyan etsün sana ol merdi âlem. Vücudi pâki olmu dolu ma'na Sülûkin hâlini Ibrâhime di
diye müridini tavsif ve tevkir ediyor.
Dîvânnda da Lâmekânî hakknda Ey süren meydân aka bâdpây himmeti ehsüvâri arsai irada it ma'niyyeti Cündi âliden olur ol aha iden biati Serveri mülki hidâyet Lâmekânî hazreti Bentlerile
balyan ve
!
yedi bentten mürekkep olan müstakil bir met-
hiyesi var. [3]
Bürûz hakknda Gaybînin tercemei hâlinde
tafsilat
vardr..
kinci devre Melâmîleri
03
Vahdetnâmeyi 1020 tarihinde yazdn kendisi bildirdiine ve sohbtnâmede 1000 târihinde doduu mukayyet bulunduuna nazaran Hüseyni lâmekânîye pek genç iken intisap etmi ve ihtimâl lâmekânînin vefâtna kadar sohbetlerine
mülâzm ve müdavim olmutur.
brâhim. E. ve Hamzavî erenleri: brâhîm E. srasiyle bütün Hamzavî sâdâtm tevkir etmi ve hatta HamMeselâ; zavîlerce gavsiyyeti kabul edilen zevât o da kabul ve methetmitir. yi[ 1] Kabâî) van Key (Hac geçen makamna sonra (Idrîsi muhtefî) den Dîvânndaki bilmektedir.. o da (Gavs -V) Ve (vâhidi zamam
^)
(kasîdei tâiyye) de diyor ki: asrn vahidindendir; Cihan halkna andan eriür srr füyûzyyât..
Tecellîler cihanü câna
Cihan bir lâhza asrn vahidisiz payidar olmaz; Haberdar ol ki asrn vahididir hatmü hatmiyyât..
Güne
nuru gibi zahirdir asrm vahidi hâlâ; ol günetir ayn aybiyyât..
Görenler gördüler kim
hüviyyettir, sözü âyât hikmettir; Ledünnîdir kelâm, söylemez ahbar sem'iyyât..
Yüzü emsi
Güzel kavlü güzel «
Kabayî
»
güzel hulk yurulmutur; yokdürür nutkunda athiyyât..
fi'lü
suretidir,
olduuna göre brâhîm. E. (kasîdei Bu târihten sonra yazld tâiyye) sini bu târihten evvel yazmtr. itibaren Melâmî mümessilBayramdan Hac Mimiyyede anlalan kasîdei
Hac
Kabâînin vefât
yazarak
lerini
Idrîsi
1037
muhteriden sonra keyvan, ya'ni Kabâîyi zikredip
Keyvan gidîcek çok kii da'vay benlik eyledi; smi mudllim hükmeder bunlarda fettan olmuam.;
Zâtmla âyâtm ile, srr kemalâtm ile brahimin srrnda ben sirr nümâyan olmuam..
Bu sözlere nazaran brahim. E. Hac Kaâîden sonra kendinin gavs olduunu iddia eder gibi görüniyor. Fakat böyle deildir. Kabâîden sonra içlerinde Sar Addullah. E. de dâhil olduu hâlde umum ) olara kabul ) ve ( Gavs Melâmiler tarafndan ( sâhibi zaman (ehadeti 1073) brahim. E. de kemâli ihlâs edilen sütçü Beir Aay Bir mesnevîsinde bu akîde ve imânn Melâmî aktâile kabul etmitir. bn keyvana kadar birer birer sayp nihayet
diyor.
[1]
Tercemei
hâli
aada
gelecektir.
;
04
;
kinci devre Melâmîlen
Burc Kcyvada
tulü' ettikte ol
Görmediler niceler
emsi kadîm
;
nuru' oldular racîm..
ol
Vechi pâkinde nümayân oldu srr kün fekân, Cân pâkinde nihan olmutu zât müstean. «
Bâ vü înü Ya vü Râ
Veçhi brahim
diye izhâr etmektedir.
ve
Son
memur olduuna da
da perde tuttu nuri zât
»
öründü
hallolundu mükilât!
Aa
Beir
beyitte
iaret vardr.
tarafndan irada mezun dânâ) da da Idrîsi zikret-
(Dili
tikten sonra Bulardan sonra Hacîhk
Oturdum
dillerde
ile
Vaîdü va'd
ile
Beîr oldum,
halka
Beîrim, halka bildirdim
;
yâd oldum
makamm
burci Keyvanda,
!
eyledim Cevzâ.
nezîr oldum,
nezîrim V ^î—
6^
.
.
sözlerile bu akideyi teyit ve tekit etmektedir. Sütçü Beir 1073 senesinde ehit olduuna ve brahim. E. nin 1065 te vefat eylediine nazaran (Gavsiyyet) iddia etmedii; bilâkis bütün ihvan tarafndan (Gavs) olarak kabul edilen kimseleri onun da kabul ettii tahakkuk ve tavazzuh eder. Ayn zamanda yukardaki naklettiimiz parçalar,
Aann
bize brahim. E. nin Hüseyni lâmekânîden
Aa)
ya da mülâki olduunu
bildirir.
baka (Hac Kabâî )
Hatta
dili
ve
(
Beir
dânâ da
Bin on betedürür drîs
ile brahimin cem'i Münâfklar bu sözün srrna ermediler kat'a.
beytile 1015 târihinde, 15
yanda
iken Idrîsi muhtefî
ile de görütüünü görütükten sonra Lâmekânîye intisab Lâmekânînin (Kabâdûz) dan sonra Idrîsi Muhtefîden de irada mezun ve memur olduunu anlatmaktadr. ( Sohbetnâme )de de « tdrîse.E., resmi âlemden geçmiyen mahabbet lezzetin istimam eyliyemez deyu buyurdu-
ifâde ediyor.
muhtefî
Idrîsi
ile
lar» cümlesile drîsin bir sözü nakledilmektedir.
brahim lah .E. lerle
nin arihi fusus Abdullah ve arihi mesnevî de hususiyeti olduunu yine sohbetnâmesinden .E.
yz[ l]. Hülâsa brahim
.E.
(Ne
Halvetîleriz,
San Abdul-
anlamaktane Celvetî! ne Kadiriyiz, ne
Veziri azam kara Muatafa p. meclisinde ârihi fusus [1] Diyaribekirde Rumye eyhi, Abdi .E. ye mukârin oldukta Abdî .E. nin rüsmi zahireye itiyatlar mutat olmaman kyamda bulunmamakla eyhi mezkûr, eyhi ekferin kitaplarn tercemeye mukayyet olan kâfir ve mülhit
ârz
olmadm?»
sizmisiniz?
diye
sonra kime gazap olunur? Hazreti Pîr
(
sitemlerini
ibrahim
.E.
)
vardr, itikad huuâdr
<<
»
cevabm
biz
buyurdular..
nakleyledikte
«
ya
size bir
hakkm idüün
Sohbetnâme
«
gazap
ilimden »
Huda, ne itikattadr? « deyu suâl eyledikte verelim; cemîi mezâhirde olan mutakadât muh-
.E. Tal'atî .E.
«
bize
cemîi mezâhirde zuhur,
buyurdular.
»
ârihi mesneî Abdullah telife
ta'nü
deyu suâl eylediimizde
ye
«
«
Sohbtnâme
»
95
kinci devre Melâmîleri
Mevlevî!
erbâb mahabbetten olan Melâmî dir.
vahtetîyiz.) [2]
belki
—
Hamzevî
tam
diyen
bir
Olan eyh,
yahut Olanlar eyhi: ye ehli tarikin çou (Olan eyh) demeyip (Olan) ve daha ziyade (Olanlar eyhi) derler. Fakat bu lafzn (Olan eyh) olduunu (eyhî) nin akayik zeylinden anlyoruz [1]. Bundan maada eyh, ibrahim
.E.
dânâ) snda
(Dili
Vakttan
Dedem Hakikat Ki
bir vaktta
sem'i kabul
mark
Olan eyh
Sârbân Ahmet htâb eyler kelâmn eder sga:
ile
emsi
hüviyyet pîrim smail
dimekle
nâm olmutur
cihan ârâ;
Ben ol smailem, meydâna kurban olmaa Bu suret hil'atm hal'eylerem, cismim olur Yine
bir dâhi geldikte okurlar
Cihanda yine
dedii
gibi
Olan
ilâhiyâtndan
Varm
ol
ismim brahim,
eyhliile oluram
(Sohbetnâme) de de «sinnimiz
Pîri Hazretlerinin
hifzettirirdi.
Hakka verdim
geldim, ifnâ.
imlâ..
alt ve sekiz iken
Hatta, bir
ceddimiz,
gün
vânm kalmad
gayri
msran hifzederken; "dediciim, bu dahi pîrin ilâhisimidir? dedim. Ceddim dahi, Belî oulcuum dedikte, acaba kendinin vâr varm idi ki Hakka verdil
okar
deyu söylediimde ceddim merhum dahi, bu olanck eyhtir, deyu Olan -eyh tesmiyesine bâis ve bâdî budur » sözlerile mes'e-
idi.
leyi tavzih
etmektedir.
eyhte (tenâsuh
)
fikri:
(Dili dânâ )da Sârbân Ahmedin
" Ismaili
ma'ukî,, den naklettii bir
sözü nazmedereken '
"[1]
Yine
bir dahi geldikte okurlar
ismim brahim
Zaviyei mezkûrede seecâde niîni hilâfet olup icrâyi âyîni tarikata
men feyevmen mular idi.
syti istihâri âlemgîr ve
Tekkesi mahalli zihâm ve mecmai fukara ve zuafâ duhule mecâl bulmazlar
Olan eyhi
dimekle
ââz
edip yev-
zeban zedi saîrü kebîri
ol-
esnâm enam olman ulemâ ve vüzerâ hâzr olup akayk zey li: eyhî
idi.
;
;
kinci devre Melâmîleri
96
gibi bir msra', hele kasîdei tâiyesindeki Nice yüz kerre yüz bin yl avâlimden güzer kldn; Feleklerde, meleklerde geçirdin nice tesbîhât..
Tabâyi' âlemin gördün, letâfet mülküne erdin,
Ki her zerren bir âlemde ederdi
zikri temcidat..
nîce yüz bin zerre, her zerren bir âlemde Gezerdi müfredât içre mürekkeb olmadan zerrât..
Her uzvun
Anâsr mülküne dütü yolun terkibe geldin çün Bu terkîb içre hâsl oldu sâna ilmü idrâkât..
Çü hayvan
âleminde hâsl ettin
Hicab oldu mürekkeb
;
;
hayvânî
hissi
âlemi gayb oldu mefhumât..
Çü câne sureti inân ihsan eyledi Hâlik Tfl oldun, yiit oldun, kocaldn» erdi teviât. Uyanup kendine gelmek, özünde kendini bulmak Müyesser olmad, âhr yerindir mülki hayvânât..
Ne hayvan
O
iptidas galib ise
vehmü
hayvan suretinde harolursun
fikrinde
mahzurât..
rûzi
gibi beyânât, kasîdei râiyyesindeki
Bu âdem donunu giymeden evvel kang dondaydn ? Bu donun hakkn, hükmünü vermezsen seyahattir,
Bu âdem
suretin
cânn bürününce
neler çektin
Yine devre düersen menzilin esfelde zulmettir.
sözleri
eyhin (tenâsuh) u
kail
olduu hakknda
bir
zan
tevlit
edebile-
cek mahiyettedir. Bu efkâr, eyhin hemen hemen her kasîdesinde vardr. Fakat eyh, bu sözlerle (tenâsuh) u kail olmyor. Umum (Sofiyye), (Ahadiyyeti mutlaka, Zâti baht, Ella taayyün
Bu kavsin
t
meratibi:
Ahadiyyet
-^-**- 1 ,
Vâhidiyyet
c**>*i
(
taayyüni
evvel,
«
J-» 1
hakikati
erbaa «uijt ^u, Eflâki tis'a , anâsr însan ve nsani kâmil dir. Ya'ni; zât, ekmeli zuhuru [olan mevâlîd insana kadar bütün bu (sfât) merâtibinde mütecelli olur. insani kâmil mertebesine gelebilirde ( Suud »j»- ) kavsini de ikmâl edebilirse matlup
muhammediyye V**
elde edilmi demektir,
cJ^),
bu da ancak sülük
ile
hâsl
olur.
Sülükte (tevhid
devre Melâmîleri
ikinci
•v-/ ve fenâ t5
makamlarn
)
97
tevhidi ef'âl Jum
tevhidi sfât
ve sonraki ( bekâ ) makamlarn kat' ya'ni zevkan ve ühûden bu makamlarda tahakkuk etmek suretile halk ve hak mertebetevhidi
zât
câmi'
lerini
•v-j'
olanlar
,
(
Dâiretül
vücud »jî-^fc) denilen bu dâireyi ikmâl
etmilerdir. [1]
Binaenaleyh artk brahim Efendi gibi Benim Allahlm, abdiyyetim île olur kaim (Dili
Dânâ)
Böyle zevâtn hakikatlar badelvefat dier bir kâmilde bürûz eder. Eer sulûkini ikmâl etmedise vefatnda; tabiri tasavvufîeile bu ne'eiunsuriyeden melekût âlemine intikalinde, bulunduu mekâmn melekûtî diyebilirler.
suretile
Bu
harolur.
hemen bütün
suretle
Berzah ve âhiret âlemini (cesedi misâlî J^*
sofiye,
Muhiddinden sonra
olarak kabul etmilerdir.[l]
•>-»-)
te brahim Efendi de bunu anlatyor. Ve anlattn da (sohbetnâme) de tenâsuhu reddetmekle beyân eyliyor. Sohbetnâmede bu mes'ele hakknda diyor
ki:
"Dânâ, kendi hakkatna âgâhî
tahsil eyleyip
berâzihten bir berzahta
Komayp
kevn ile kevnolmak mertebesine nâil olup mazhari âharda bürûz edip dânâ gider, danâ gelir K^J^'^ö' ^P'^di »üj'V.V ma'nas kati zâhirdir. Pes lisân vahdet, ne'ei uhrâya ve dünyadan badelmüfaraka her hangi mazharda bulunursa (âhiret) tabir ederler. Nitekim bir kimesne rüyada bir esp veya bir har görse anda hulûl ve tenâsuh bulunurmu? 01 mer'î olanlar, kendisinin sfat galibesine müalâka
nâsip suretlerdir. Râînin ayndr.,,
Bu hususta sâdât Devrei
nin
kar yamtr,
(Devrei feriyye) [1]
sofiyyenin hepsi söz söylemiler ve hatta Niyâzî-
ariyanesine
Tafsilât için
(
msrî
)nin
(
Üsküdarl
Hâim
devrei ariyye
Msrîi Niyâzî: malatyaldr. Tahsil
)
manzum
baba da
bir
sine müracaat.
Msra kadar gitmi,
Kadirî olmu, Elmalda Halveti Sinân ümmiye intisap etmi ve mumaileyhten irada mezun olmutur. eyhinin vefatndan sonra Bursa, Edirne ve stanbula gelmi, tekrar Edirneye gidip Sultan Selim camisinde cifre âit baz eyler söylemesi üzerine ( Rados ) a nefyedilmi, menfadan avdetinde Bursada ayni hâl yine tekerrür eetmekle Limiye sürülmütü. Limniden için Diyâribekire,
nihayet
avdetinde Edirnede Sultan Selim camiinde (memuruz) diyerek icrâât hükümete müdâhale etmekle tekrar Limniye nefyedilmi ve 1105 te menfasnda vefat etmitir. Çok koyu ve
cokun
bir sofidir.
Mufassal tercemei hâli için eyhînin
Msrîi Niyâzî. [1]
Bu akîde
Osmanl
akayk
zeyline müracaat..
—
Sa:172 175 Muhiddinde de vardr. Fütûhâtn 63 ncü babnda bu hususa müellifleri.
Cilt. 1.
âit kâfi
izahat mevcuttur.
Müracaat. "Cilt.
1;
Sf
:
396—401,,
Melâmiler
—
7
kinci devre Melâmîleri
98 Fakat bu mes'eleyi en
j-M^hp ^
arabiyyül melâmî
tavzih eden
iyi 1
•*«•)
Muhammedün
(Seyyid
dir.
nûrül
•
Mumaileyhin tercemei hâlinde bu bahsi tekrar tetkik edeceiz.
Ibrâhîm Efendide iîlie temâyül:
Olan eyhin
ayâni nazar
kasîdei mîmiyyyesinde
beyit var:
iki
Kur'an ettim içtihad, er'ile ettim çok fesâd; er'in önün ard eyliyen mezhepte No'man olmuam! Geldikte Harûnürreid oldum mam Yusuf ile Hak suretinde çok zaman îblîsü Mervân olmuam!
Bu &>S
Ct.
iki
ûUî) ve
nedir?
vâzhan
beyitten,
(Ebu Yusuf melâmî ) nin (kyas 1A )
anlalyor ki eyh, (No'man ibni Sâbit muarzdr. Fakat bu muarzla sebep urefâsmdan bir zâtn anlatt gibi (Ebu
^-*.y}) a
Acaba bana
yüzünden altnc delîli er'î addetmesi >»•) ile arasnda vukua gelen muaimam, (Ca'fer ibni Muhammed ±* razam sebep olmutur?[l] Hülâsa sebep vâzh deilse de bu beyitler, brahim Efendide bir îa temayülünü iyânen göstermektedir. Esâsen hemen bütün melâmîlerde bu temayül mevcuttur. Sârbân Ahmette de bunu iddetle görmütük. zikretmekte Sar Abdullah Efendi de hemen her kitabnda on iki yazmaktadr. hâllerini ve tercemei brahim Efendi sohbetnâmede mezkûr "ilâhi hakikî candr. Ve Muhammedi hakikî yine candr. Aliyyi hakîkî, cemîi mezâhirde olan ve mabihil ittihat olandr.,, sözile Allah, Muhammed, Ali vahdetini terennüm etmi ve "Ârifî kâinat, bize haktan her ne gelirse âyînemiz Ali MazhaHanîfe
5
Cr.
mâm
rnda dahi at»,y»
A"
JNj
sözile
mevcuttur.,,
j
aynen
de Alînin
«
j'e' «iV* J u >
îa
itikad gibi
»
cr^j* fi
!
jlU jlj
(/»-j'.û'Vl
1
O'.f
^* fp1
Cr.
->-•*
JtS
.
öf
J^- JB J y;
cJ- ;
Jit\^.i
:
ç&>-
Ya'kubi Küleyni
^
Cr.
kütübi erbaadan
olan
^
j*^*) tebriz tab'
:
Sa
«crH^'j sU'-S JiIjl : c-
dtljk
1
'
J8
e
ls
i,i!l
(kâfî
:
t
Ebu
Jf)
Ca'fer
^au-JB Kâfî
aym
^^-i
bap:
1
:»
Sahife
l/B^ :
31
Jjl
't t"
J~i.ll j)
—33
öB
JB
Muhammedibni
31
J.
;
£
O ^'(V1 1
.
"•i
l
uc
(>.
Crk
JB f JB . o-Ul'i .
Ümmehati kütübi îa
j
-u'^'tc-lj
:JB
.^"-^'
a' ,
-'•
,
Cr.^f
f:
j*»»-
ul
f'
^ ^^M
)
fy
.JJl»
S A..JL&
kinci devre Melâmîleri
mir'ât
Muhammedi ve
nefsi
99
Peygamberi olduunu izhâr ve bu temayülü
âikâr eylemitir. [1] Yalnz bilinmelidir
u
ki "melâmî - Hamzavîler,, ehli tevellâ olmakla beraber hiç bir vakit teberrâda ifrata varmamlardr. Aliyi vasî kabul etmiler, fakat hulefây selâseye de hürmetkâr bulunmulardr. hâlde tam iî deildirler. Nitekim tam Sünnî de deildirler. Halbuki Bektâîler, Tevellâ ile beraber Teberrây da kabul ederek ,
u
Sünnîlikten tamamile
mamî
iî
"
deil,
ayrlmlar
—
Bâtnî
;
fakat
te'vîli
kabul ettiklerinden
"
iî
olmulardr. Melâmîlerde ise arzettiimiz gibi Teberrâ yoktur. Esâsen Teberrâ, Vahdet telakkisile telif edilemez. Melâmîler keif ve ilhâm erbab oldukla- ' rndan içtihada tenezzül ve müçtehidi taklitten vârestedirler. Hakikî ma'nasile Ali ve Ehli Beyti peygamberlerin srrna vâris ve sâhip bilip âir eshaba tafdil eden (îai mufaddile 4^- ^frkasnn hayrülhalefi oimulardr[2]. „
„
ibrahim
.E.
nin Hurûfîlere nazar:
ibrahim
.E.
kasîdei mîmyyede Yonns dilinde ma'niler
Adm [1]
Benî necran
telîfü tasnif eyledim;
Nesimî eyledim, hem Fazl yezdân olmuam..
kabilesi Hiristiyan
islâm kabul
olup
vermee de raz olmamlard. Bunun üzerine
vergi
akîdesine göre bildiren
.iUk-l
<5>i
^
etmedikleri
jl^fjî süresindeki
îsCSU'cJliib
âyetinden
Peygambere
gibi
V e ahvâlini slâm itibaren 18 âyet kendiyI
Müteakip âyet «Eer sânm ahvâline âit sahih ilmi mûcip olan bu âyetlerden sonra yine seninle sâ hususunda muaraza ederlerse sen de onlara; gelin biz oullarmz, siz de oullarnz; biz kadnlarmz, siz de kadnlarnz; biz nefislerimizi, yani kendimizi, siz de nefislerinizi davet edelim; bir araya gelelim; sonra mübâhele edelim, Allahm Iânetini yalanc hangi tâife ise o taifeye isteyelim!" meâlindeki lerine teblih edildi.
f"
r
o'.>
(.cîu ,
u-i'ij
b'uj
ijiur
j.s
^ji^. .asuu
a.i
>
o
.iuu
^
—
âyeti— ki buna "Mübâhele,, âyeti derler nâzil oldu. Peygamber mübâheleye Ali, Fatma, Hasan götürmütür. Neticede Hiristiyanlar Mübâheleye cesaret edemeyip vergiye râz
ve Hüseyni
Ul dan mürat, Hasan ve Hüseyin; bu âyetteki dan mürat, Alidir derler. Sâfî tefsiri diyor ki oldular. iîler,
tafsilât için [2]
mezkûr
tefsire ve
(Mufaddile
ashâb da hayr
ile
âir
_S dan murat, Fâtma;
U_i'l
müracaat, tefsiri Sâfî. Sa: 82 âir sahabeye, tafdîl edenlerdir. Bunlar dier Bizzât Sahabe ve Tabiîn içinde bir çoklar Aliyi, âirle-
Hazreti
yâd ederler.
îî
\£
tefsirlerine
Aliyi
rine tafdîl ederlerdi.
SjjUj.-U
fSeyyd Süleymanül Belhî
Cilt:
2.
Sa:
418-419) da bu hususta
kâfi
ma-
lûmat vardr.
Ahmed ibni Hanbel J-l>- j- J.H de Ehli beyt ile hiç bir kimsenin mukayese edilemiyeceini söyemekle bu frkaya mütemâyil bulunmutur. Ayni kitap. Cilt: 1 Sa 253 :
:
,
;
kinci devre Melâmîleri
100
Yine
Fazlullah hurûfîyî de zikrediyor. Hanîfe,, ve " Ebu Yusuf „u zemmeden ve
beytini yazarak
"Ebu
Hayyam
ayn kasîdede
dilinde söyliyen, dîni tenâsuh eyliyen,
Taptkta Yonusta denen ma'nîi
olmuam.
irfan
eden eyh, Fazl hurûfîye kar "Fazl yezdan,, lakabn vererek âdeta hürmetkâr bulunuyor. brahim. E. gribi bir sofî, hiç üphe yok ki hurûfîlerin nihâyetsiz hesap ve tevillerine kaplmaz. Buna imkân yoktur. Böyle olduu hâlde Rza Tevfik. B. onu karilerine müfrit bir hurûfî olarak takdim ediyor, bu kanaatini da eyhin hece ile yazlm dört ilâhîsi ile teyit eyliyor .[1] lâhileri biz de yazyoruz
beytile
Hayyama
tariz
Alimim dersin ama âlemden bihabersin Bu anden, bu nefesten, bu demden bihabersin ;
!
Söz gelince ama sen eylemisin kl gibi Kalbine haktan olan hemdemden bihabersin.. ;
Bu esrar duymaa Ariflerin
gerçekler nazarnda dedii niamdan bihabersin !
Dört kitab okusan nesne bilmi olmazsn; Benim canm mâdem ki âdemden bihabersin ;
!
brahimin gönlünün ma'nasn anlamazsan
Erden haktan
Hakkm
feyzi
bilinen
keremden bihabersin
!
âleme düpdüzdür anlar isen bir yüzdür anlar isen ;
Bu görünen mevcudat
;
Enbiyann geldii, dört kitabn indii
Her lisann dedii
bir sözdür anlar isen
Hak veçhini görmee gözgü Bu âyinede âlem bir tozdur Arife bir söz iyan
Dost
ile
:
[2]
dümü
..
âdeme,
anlar sen.
bozulup bozudulan,
bâkî kalan bir gözdür anlar
isen..
brahimin yüzünden âdem kimdir bilmee Bu muamma bir öze rumuzdur anlar isen
!
& Dört kitabn erhetti heman âdemdir, âdemdir bâtn heman âdemdir âdemdir
Evvel, âhr, zâhir,
Sr
içinde nihan olan, cümle
Her nesnede nian [1]
Etüde sur
religion
Gibb) [2]
Gözgü
:
Ayna
olan
mysterieuse
eyde
!
iyan olan,
heman âdemdir, âdemdir. en L'an
£00 "Rza
tevfik,,
(Textes Houroufîs:
!;
;
;
kinci devre Melâmîleri
101
Gönüllerde hâzr olan, her ilere kadir plan, âyinlere zâhir olan
heman âdemdir, âdemdir
Kamu eyann âyât hakikat Cenab Hakkn mir'at heman ;
Çerh
zât,
sfât
âdemdir, âdemdir
!
görünende seyreden eden heman âdemdir
felekte devreden, her
ibrahim
;
bu
zikri
!
® Dördüncü ilâhide Bu
ilmin
Canm beytile bir
bu
balayan
kaçn
;
beyann
bir kâmil insandan sor
ilâhidir ki
brahim
gerek
Rza
Tevfik
!
E. nin millî vezinle
bu güzel
intihap ederken biz de bilhassa
ilâhide,
;
can haberini can içinde candan sor
yazd u
B. in
yazd ilâhilerden
ilâhiyi
yazdk. Gerek
üç ilâhîde Hurûfilik
nerede ?
Ne 28
harf, ne 32 harf, ne hututu ümmiyye, ne hututu ebiyeye, ne ne Fazl hülâsa, Hurufîlii ispat demeyelim, çok üpheli bir surette irae edecek hiç bir kelime ve fikir yok., bilâkis ilimden hakikî mürâdn nefsine âlim olmak bulunduu, sözle bir ey elde edilemiyecei, âdemin istiva,
ulviyeti
;
•
yani bütün sofilerin
edilirse onlar
— Hurufîlerin
da bu zümreden
—
addedilebilirler
bütün vuzuhile görünüyor. Fakat bunlar, liini ispat ve izah eder. Eer Rza Tevfik B. hangi iirde söz âirinin Hurûfîliini iddia
garip tevillerinden sarf nazar
etmee
niyet
-
kabul
ettikleri akîdeler,
kailinin Hurûfîliini
ve
deil, sofî-
yüz kelimelerini
görürse
etmise
Söz hâlbüdi kadri beni âdeme candr, Söz rabtai vastai âdemiyandr.
diye sözün kadri
hakknda mutasavvifane
bir
manzumesi bulunan Yeni-
ehirli Avnî'yi ve Ruhlarn hrzinde zâhir olal Sivü dü hat Ademe talim olan esmâ bilindi bî nokat Istivâyi veçhi
âdemden ubur iden
Kim ne yüzden
deyen Yusufu Sîneçâk'i (953) de kullunarak
tâ oluptur
[1] Hürûfîlikte
terkibini [1]
Sima'hanei edep. S: 252
—
254
bilür
ümmeti Ahmet
vasat.
de çok müstamel
«
*M
l
8
!
:
102
kinci devre Meâmîleri
Ukdei serritei râz nihânîdir sözüm Silki tesbîhi düri seb'al mesânîdir sözüm ;
balayan
raatlaile
mübdii
na'tin âiri
..
Nef'îyi, hatta
Dört kitabn manas tamamdr bir Elifte Be dedirsen sen bana be deyicek azarm
;
Bir Elif tahsil eden münezzehtir âlemden
Endie
deyen Yunusu
Rza
arasnda göstermiyor ? Çünkü bunlar ve telakkisine nazaran brâhim E. den daha ziyade
niçin Hurûfî airleri
Tevfik B. in
Hurûfîdirler
iklimine niçin durup gezerim ?
fikir
!
Bunlarn Hurûfî olmadklar muhakkak olmakla daha ileriye gidip deyeceiz ki
beraber
biz
biraz
Yüzünde Bistü het harfi lâhm, Acep nakeylemitir pâdâhm. beytile
balayan
gazelin âiri Seyyid Nizameddin zade Seyfullah ve Sivü dü harften niandr dilerin Dört kitaba tercemandr dilerin.
deyen Simâî Mehmet
E. ve
;
[1]
son söyledii gazelde
Sivü dü harfi veçhi âdemde
Okuyup srrn
habîr oldum.
bulunan Bahariye Mevlevîhânesi eyhi merhum eyh Hüseyin Fahreddin (329. H.) dede E. bile Hurûfî deidirler, bu sözler, bu da bulunsun kailinden söylenmi sözldrdir. Bu zevatn eserleri, meselâ Seyfullahn dîvân, hele risaleleri, Yusufu sîneçâkin Cezirei mevleviyesi meydanda.. Hiç birinde Hurûfîlik kokusu yoktur. Hüseyin Fahrî dedenin de iirleri mevcuttur. Hepsi âkane ve sofiyanedir. Kendisini tanyanlar-
beyti
-
da merebini pek âlâ bilirler. Efendi merhumda Hurûfîlik çok vâhî bir hayâldir. Bu zevât; Nesîmî, Refîî, Arî, Muhîtî âirlerile
karlatracak
olursak
maruzatmz
tahayyülü, gibi Hurûfî
teeyyüt eder.
Dânasnda, Vahdetnâmesinde mutekadât bulunmyan brahim E. nasl olur da Hurûfî
Bunlar, böyle olunca, dîvânnda, Dili
kafiyen Hurûfîlik olur?
bütün
âsâr
içinde
Hurûfî
sözüne
biraz benziyen
buldum Yüzün açsa bu nazmm kâkülün iki bölük etse Muanber bûyi mûymdan erise câna ruh efzâ ;
[1]
Esrar tezkiresine müracaat..
u
iki
beyti
!
103
kinci devre Melâmîleri
ka ortas akkul kamerdir aikâr ki yannda zülfünden yazlm ma'nii
ki
olsa zü.ifâ! [1]
.
Çünkü eer Hurûfîce Fakat, bunlar da Hurûfiyâne deil, âirânedir. saç ikiye böler bölmez istivadan ve bu suretle yedi
söylenseydi âir,
hattn sekiz olarak anâsra darbedilince 28 hattn 32 olduundan bahse balard. Hangi Hurûfî âiri vardr ki saç ikiye bölsün de
;
ilah...
istivâ-
dan bahsetmesin?
Rza
Tevfik B.
"Peyâm
sabah,, gazetesinin ilâvei edebiyesinde yine
bu münasebetle "Ben, bu gibi eserleri tetebbu' ettiim zaman âirin ismine, eseri yazann ahsiyeti cismaniyesine o kadar ehemmiyet vermem, asl fikre, felsefeye bakarm" diyor. [2] hakikaten doru., çünkü brahim E. yi, Bu beyânâtn birinci kanunî Süleyman devri ricalinden addettii gibi [3] Sârbân Ahmedi de, Bektâî Kaygusuz abdal zannederek "Budalanâme„yi ve
kk
Erbapsn sen koca Tanr
Yücelerden yüce gördüm
beytile
balayan ve athiyat vadisinde bulunan manzumeyi Sârbân Ahmede
kk
yanl.. Çünkü fikre ve felsefeye bakd, lâkin nüfuz edemedii; Sârbân Ahmedi, brahim E. yi ve Gaybîyi Hurûfî addetmesile sabit.. Hülâsa; brahim E. kafiyen Hurûfî deildir. Fakat ulemayi rüsum ehli turuk gibi Fazl hurûfîye düman olmayp onu da vahdet ekseri ve Hatta Gaybî, "Sohpetnâme,, de «Hakikati erenleri arasnda görmektedir. âdem, indettahkik neden ibaret idüün tahkikinde Fazl yezdânn bu isnat ediyor.
[4]
Fakat
ikinci
beyti ranalarn okurlard:
«
.
pil
f J>
|O
diyerek eyhin Fazl Hurüfîden istidlâlde bile bulunduunu haber veriyor. Hamzavî eyhlerinden birinin müritlerine "Cavidân,, okuttuu için tarize
uradn
da yine Sohpetnâmeden örenmekteyiz. Rza Tevfik B. iyi ki eyhi dedii Olan eyh brahim E. nin kasîdei Olanlar bunu ve mîmiyedeki beytini görmemi., görseydi Hurûfîliini ihtimâl yeminle temiMelâmîlerde de dier tarikatlerde olduu gibi ne kalkard. Hamzavî Hurûfîlie mütemâyil kimseler vardr. Fakat brahim E. Hurûfî deildir
—
[1] [2] [3]
[4]
Dili
Dânâ
Peyam Peyam Peyam
Mays
;
jlavei edebiye.
N. 35. 8
sabah;
ilâvei edebiye.
N. 29. 31 Mays. 1330
sabah
1330.
sabah. lâvei edebiye. N. 35. 8. Ma. 1330
:
:
:
kinci devre Melâmîleri
104 ve Hurûfîlik,
Bektaîlikte
olduu
gibi
Melâmîliin esasî akidelerinden
olmamtr.
brahim E. de iir brahim E. yi Sârbân Ahmetle kat'iyen mukayese edemeyiz. Sârbân Ahmedin lisanmdaki selâset, yazlarndaki metanet, efkânndaki bediî zevk brahim E. de yoktur. brahim E. de umumî manasile iir yok deildir. Fakat, o san'attan ziyade fikir ve felsefesine tabi' dir. Yazlarnda umumiyetle edebî san'atAlel'ekser kafiye ile bile mukayyet deildir. lara ehemmiyet vermez. yu; «olacaktr" la "gelecektir,, i; "surî,, kafiye yapmaktan çekinmez. Vezne de çok defa hâkim ile "fer'î,, yi olamayan brahim E. de bunlar "Vahdetnâme,, sinde itiraf ederek diyor ki Meselâ; "dedi,,
ün
Celâleddine bir
Ne srdr
"buyurdu,,
ile
evliyâullah
Heman ma'naya
Suâl idüp dedi
nazmda,
Riâyet kafiye etmez nazmda;
olurlar
Celâleddn buyurdu
ey câna rehber!
bir suhanver
ol
mukayyet
Olurlar ma'nîi hâlle müeyyet!..
Meâyih söyledüü öl mahalde
mahalde:
Cemâli yâri gözlerler hakikat;
O
Annçün Ne anki
Bilürler cümlei ilmi o canlar..
Dahi Ki
kafiye
ile
Deildirler, olupturlar müeyyet.
mukayyet
kafiye bilmeye anlar;
Mürad
bir kastlar ol ârifâne
zira sözlerine aalpleri
Anlalyor
yüzü g-öricek anlar olur mest..
üm
ederler ola ümmiyan;
Oiuptur
bil
hakikat içre ruhum!
brahim. E. de mevlânâ gibi si'ri efkârn neir için bir vasta olarak kullanyor [1]. brahim. E. nin nazmlarnn ehemmiyeti, i'riyeti noktai nazarndan deil; tasavvufun bütün esâsâtn, akaidini, en mulâk nazariyelerini
nerü
ki
telkin etmesindedir.
Bilhssa,
kasidelerinde
vahdeti
vücudu,
insan
kâmil nazariyesini,
bütün mu'takadât sâfiyyeyi o kadar güzel izah eder ki en az anlamamas adîmül ihtimâldir. Meselâ; kasîdei Tâiyesinde insann kadrini anlatrken der ki devri, hülâsa
müstait bir kimsenin bile
Cihann bâtn
fâil
oiuptur, zahiri
kabil
;
Bularn ittihadndan doar ecarü esmâr 3J \
fj
-"Tl»"
jy-
t
!..
c-l-te
Mevlânâ Celâleddini Rumî
[1]
;
ikinci
;
devre Melâmîleri
105
yerü gök ittihad etti Yerü gökten eriti cümle mahluka gdâiyyât.. Biri esfel, biri âlâ,
Gda
eklinde mer'î oldu âdem
Gdadan
sureti evvel
hâsl oldu cümle ekâlâtü tekilât...
Bu ekliyyât
içinde ahseni takim olup âdem;
Tufeyli oldu
âdem
suretinden gayri takvîmât..
Egerçi sureti âdem, bu âlemde zuhur
Hakikat âlem
Cihan
bir
Tohum
etti
ecer
âdeme
farzeylesek tohmidürür âdem,
sârîdürür, ol bir
Ne cüzdür
ol ki
tohumdan oldu ecâât.
sureti
O
srr âdemdir, cihâna
cüz
bil
Egerçi sureti
[1]
oldu külden efzun evvelü âhr; âlem eder insana tekbîrât!
Gönülden
Hakikat külle
etti.
ta'zimü tekrimât;
ol
cüzden iriür
âdem sana
feyzerer andan
feyzi külliyyât..
az görünür
amma
Velâkin ma'nii âdemde âlemdir hayâliyyât..
Cihann
zâhiri
ekber görünür,
Ki âdem suretâ asgar;
içi
bâtn
Kasîdei râiyesinde de her mevcudun
unu
ve tecelliyâü ilâhiyenin her zediini beyitlerle anlatyor:
.
asgar;
kenzi uûriyyât..
sureti
üûnât
zâtiyeden ibaret oldu-
ahze müsteit bir heyulâya ben-
u
Hakin ilminde mevcud
idi ulviyyâtü süflivyât;
ilimden ayne gelür çâr unsur, bahrü ber bir
•
bir..
Vücud mutlakm e'ni üûnundan tecellidir Ki bir e'ni nian bî niana yüz tutar bir bir..
Cihânm müstakil kendu vücudile vücudu yok; Mümasildir serâba
ma
sanurlar teneler bir
bir'..
Cihan ma'dûm, Hak mevcud.. halk mefkudü hak mehud;
Kd em
bârân katre katre halk üzre yaar
Dizilmi neyde surahlar,
saf
bir bir..
olmu muntazr
nefha;
Nefes verdikçe neyzen zâhir olur nameler bir Ganiyyi mutlak
idi,
gayb
idi
neyzende çün
Göründü ney vücudunda açld perdeler [1]
snda
brahim
tevsi
E. nin halifesi Gaybî,
name;
bir
bu (ecer ve tohum)
ederek çok güzel kullanmtr.
bir..
bir..
misalini
(Kefül gtâ
.
kinci devre Melâmiler!
106
Nefes neyden göründü;
Uak,
Nevâ,
Acem,
âkâr
etti
makamât;
Murabba' oldular
Nigriz,
Makamat neyzenin ney mazharmdan
ilmi
bir bir
ayn oldu;
Misâlen bir nefeste oldu zinde mürdeler bir
bir..
mimiyesinde de vücud mutlakn tecelliyâtna sereyan ve ihatasn hakikaten câzip ve vecdâver bir surette ifade eder: Kasîdei
ben;
Surette vü ma'nada ben, esfelde vü a'lâda
Dünyâda vü ukbada
ben,
zndk
Mülhit denen,
gamkîmü adan olmuam..
denen, kâzip denen,
sadk denen;
Taklit denen, tahkik denen, dillerde destan
olmuam..
Cüzde vü külde zâhirem, kudret benimdir kadirem; Afv eylerem müe imleri, fazl ile gufran olmuam..
Gün Her
gibi zahir
dilde
olmuam, her çenge nâzr olmuam; nuri çeraan olmuam..
hâzr olmuam,
Zerrât âlem her ne
var,
Her mülkü her ehrü Isâ
zâtmla olur âkâr; hakan olmuam..
diyar, sultanü
deminden bu deme seyreyledim demden deme; papas, oldum kei uzlette rühbân olmuam..
Oldum
Gâhi mürekkep, müfredât, geh ma'denü gâhî nebât, gâhî hayat, geh nârü nîran olmuam!
Gâh meyyitü
Sözlerindeki ihata ve
ümul
kuvvetlidir.
smaili ma'ukîlerin,
Hamza
urad
drîsi muhterilerin ukubete bulunan ve bu derecede açk sözler söyliyen brahim E. nin hürmeti ammeye mazhar olmas hakikaten calibi nazardr. Bu hâl de eyhin kudreti nüfuzunu ve siyasetini; zavâhire güftârile olmasa
Husâmeddin ve
Bâlîlerin katleildii,
devirlerde
bile ef'âl
açk
ayn
ve etvârile tamamile riayetkâr bulunduunu
sözlerinde
beytini
silsileden
bile
yazdmz
tevil
imkân
mevcuttur.
bildirir.
Meselâ:
eyhin en
yukarda
bir
kaç
kasideye
Hak der ki; kenzi mahfiyem, âlemde pinhan olmuam; Zâtm münezzehtir veli ismimle inân olmuam.. beytile balar.
Binaenaleyh artk istedii gibi söyleyebilir.
Çünki;
kail,
Haktr. Kendisi yalnz nâkildir. eyh, söz söylemek lâzm geldikte (alâ tarikin nakil jajijij»^) söyleyin; nakil, küfrolmaz mes'elesine binaen.. Ta ki selâmet olasz!,, [1] diye tenbih müritlerine de
[1]
Sohbetnâme.
"Vahdete müteallik
/
kinci devre Melâmîleri
ediyordu. " Cem'i ler „ [1] sözlerile
mahz semtini tutann tevhidine çingâne tevhidi derde zavâhire riâyet lüzumunu tefhim eylerdi.
Divan: Divanndaki kasideler unlardr: Nemudârndürür ey ibni âdem külli mehûdât; Tufeylindir yaradlmta cüz'iyâtü külliyyât." Beytile
balyan
kasîdei tâiye;
Kdem Bu
bahrînin
emvâc
gelür bir
çerhin gerdiîle devreder
bir,
âmü
gider bir
seher bir
bir;
bir;
Matla'l kasîdei râiye;
Dü
âlem zâhirü bâtn hakikat bir iarettir:
âdemde düm düm çalnan
Dili
eden keza kasîdei
Beytile iptidar Dili
dânâ
râiye,
tabii
bearettir..
mehur
kasîdei mîmiyesi ve
kasidesi;
üûnâtmda zât zâtn Cemâlin dîdei a'yan
Matla'l
dier
pinhan eder bir
ile
bir;
seyran eder bir
bir..
bir kasidesi: Bidâyette tasavvuf; sâfî bicân
olmaa derler; clmaa derler..
Nihâyette gönül tahtnda sultan
balyan ve
Beytile
cem'eyliyen
26
tasavvuf hakkndaki muhtelif ahvâl ve telâkkiyat
beyitlik (j^r
bir
[2];
Sad hezârân
Hak
lisanile
sipasü
serlevhal
v i,t
}
Melâmî silsilesini cami' Hüseyni Lâmekânî hakknda
kasîde
mesnevisi,
dier
kymettar
bir
bir kasîde
ve
hamdü senâ
hakka subhu mesâ
!
Mat'la methiyesi, 14 beyitlik bir mesnevi... Gazeliyat ve ilâhiyat pek azdr.
ba, dier
yazlm nin
bir
16
muhammesle
ilâhisi
mevcuttur.
faydasn bütün [1]
Sohbetnâme.
[2]
Bu kasîde M.
11
Lâmekânîyi metheden bir murabgazeli var. Buna mukabil hece veznile
brahim
sofi âirler gibi
Ali
Aynî
E.
anlam
B. in "Tasavvuf
halka halk
dilile hitap etmeve hatta bunu da bittecrübe
tarihi,,
nde
münderiçtir.
Sa
:
185
— 187
kinci devre Melâmîleri
108
müâhede etmi olduundan yalnz
(aruz)
kasidelerini
ile
yazmtr.
Gazel ismini verdiimiz manzumeler de esâsen birer kasîde parçalardr. Dîvan edebiyâtnn (Gazel) vasf bunlara kafiyen uymaz. 13 beyitlik bir gazelinin bir parçasn yazmakla iktifa edeceiz: inân dânâ hizmetinde pâsbân oldum Gönül sîmürgi ankasna kalpte âiyân oldum.
Dili
,
Gönül âyînesin pâk eyledim gayrin hayâlinden, Hak zâhir oldu ben nihân oldum.
Tecelli eyledi,
;
Bu bende ben diyen varlk Gidîcek benliim benden
hakmm
güne
zâhirü
Ne iittim, ne gördümse annla gördüm, Bu görmek, bu iitmekle cihan cismine Göz oldum cümle
gözlerde, öz
Söz oldum cümle sözlerde,
dile
Bu cismânî cihanda cismimin
iittim
;
cân oldum.
;
ismidir "ibrahim,,
oldum..
kelâmmz
Sohbetnâmede "Bizim hatta hakikati bile
;
oldum cümle özlerde nutku beyân oldum.
Dehir âyînesinde, âni dâimde zamân
kulaile istima' lâzmdr,,
bâtn
gibi iyân oldum..
[1]
fehme eyi ekber, ya Mevlânâ deyen eyh, mecâzî aka tenezzül etmemi,
mecaz perdesile örtmemitir.
çalm
sofî
vecitli bir O, hakikaten yalnz kendi efkârn nerü telkine ve kendisinin manen bu ie memur olduuna bihakkin iman etmi
bir (Velî) dir.
Cokun
sözleri
zamanmza
da varidât ilâhiyeden hezar vardr„[2] diye methettii sa Melâmîlerde
— mürit
mu, mukaddes dolamtr. [3]
(
kadar
unutulmam
ve bilhassa" Dili dânâreehât ve nefehât
fusus ve fütûhât ve sad
Dili
dânâ) kasidesi,
zamanmza
ve rehberler tarafndan müsteit
bir evrat
mecmuas
gibi elden
ele
kadar
—bilhas-
tâliplere
okutul-
takbil ve takdislerle
Sohbetnâme Sohbetnâme kütüphanesinde, Süleymaniye Millet ve Darültünun kütüphanelerinde [3] Üsküdar bulunan divan nüshalar nâtamamdr. Bende bulunan eski yazma bir nüsha ile dier iki yazma nüshay tevhit ve bu suretle dierlerine nisbetle oldukça tamam bir nüsha elde bunun da noksan olduu muhakkaktr. Balâdaki kasîde ve gazel saylar ettim. Fakat bendeki bu nüshaya göredir, [1]
[2]
;
:
100
kinci devre Melâmîleri
brahim E. de millî veziri Hece veznini kullanrken Yonusun tesiri altnda kalmtr. Esasen (Sohbetnâme) de zmnen bunu itiraf ederek diyor ki; "Lisân kadîm üzere mana icra eylemi (Er Yonus) hazretleridirkim bu siyakta bizim suâlimize ki .
Dervi
Kim idügün bilirmüüm ? Kim idüün bilurmüsün ?
dilinde söyleyen
Ya kulanda
dinleyen
anlarn Bu bilimde söyleyen
Kendüsüdür Kendüsüdür
Kulamda
dinleyen
Gördüm
âdem der
iki
vallahi.
vallahi
Biri benü biri sen Kendüsüdür vallahi.. ;
Hakikatta sen ben yok,
kelâm muvâfk dümütür.,, [1] brahim E. de Yonus gibi
vezne ve ahenge hakim olaen mühim bahislerini erhetmi en müphem muvaffakiyetle söylemi, en ince nükteleri kemali nazariyeleri izah eylemitir. Bu manzumelerde Yonustan bir cihette ayrlyor; O da millî vezin dahilinde oldukça mebzul terkip kullanmasdr. Fakat bu da pek tabiî idi. Çünkü o vaktin cereyan düünülünce yine Melâmîlerin Ankara, Bursa, stanbul, Edirne gibi Dîvan edebiyatnn tamamile tehakkümünde bulunan mühim merkezlerde millî vezinle ve oldukça halis bir türkçe ile bütün halka hitap etmeleri ve bu hitaplarn büyük bir kütleye—ki içlerinde ulemâdan, meâyihten, vüzerâdan da pek hürmetle dinletmeleri pek mühim bir mühim ahsiyetler bulunuyurdu rak
yazd
o küçük
lisana, millî
manzumelerde
tasavvufun
;
—
itir.
Anadolunun, Rumelinin Dîvan edebiyat girmiyen ssz köylerinde, su balarnda, henüz airet halini tamamile terkedemiyen türkmen boylar Garamî yahut dînî arasnda lâdînî tasavvufî [2] halk edebiyatn terennüm etmek çok kolay ve tabiî idi. Fakat dîvan edebiyatnn tehak-
—
kümü
—
;
altndaki merkezlerde
halis
türkçeyi ve millî
vezni,
hatta
dîvan
yaad
saraylardan, dairelerden yetien bir kütleye hüredebiyatnn metkârâne dinletmek büyük bir muvaffakiyettir. te bu muvaffakiyeti bihakkin elde eden ve dîvan edebiyatile çarpan, onun san'at kaytlarile mukayyet, süslü ve acemâne edâsna kar ruhtan doan halis ve berrak türkçeyi türk veznile yaatan ancak Melâmî Hamzavî erenleridir. Bunun
—
[1]
Sohbetnâme.. Bu
[2]
Dinî
— tasavvufî
ilâhî
matbu Yonus divanlarnda
ve mezhebi halk
iirleri, bilhassa
yoktur..
Bektaî ve kzlba
nefesleridir.
;!
110
ikinci
;.;
;
devre Melâmîleri
melâmî âirlerini millî edebiyatmzn tekâmül etmemek muktazidir kanaatndayz.
safhalarnda
içindir ki
ihmâl
Idrahim E. nin
millî vezinle
yazlm
bir
kaç
ilâhisini
Yaban yerde ne gezersin; gel âdeme er bu deme Hayvan gibi ne yelersin; gel âdeme er bu deme
kaydediyoruz:,
;
!
Nüshai vahdet âdemdir; nefhai kudret âdemnir
Ademden
gayri ademdir; gel âdeme, er bu
deme!
Âyînei hak âdemdir, görünen yüzde bu demdir.
Her
nefes ismi
a'
zamdr; gel âdeme, er bu deme
!
Ademdir rahmeti rahman, âdemdir gevheri her kân Alem cisimdir, âdem can; gel âdeme, er bu deme ;
Âdemdir hakka giden
Âdeme
cümle
eya
hakk
yol;
kul; gel
"brahim,, sen âdeme
-Âdemi ma'tâdan [J
gel, el
al;
istersen
âdem
ol!
âdeme, er bu deme!
kamu mükilin olur hal gel âdeme er bu deme
!
SI
Cümle rengler döne döne Her yüzde seyran ..eyleyip
geldi
geldi
âdeme boyand; bu deme dayand.
Bu demde hak varln, srâh müstakimi bul Mi'raç klan bu nefesten hakkn gayriden usand. hakka bu söz iyan, her rengin asl cevherdir Cevher âdem rengin giyüp evvelki redgten utand
Ehli
Cümle eyde seyran eden, cevhere özün kân eden Her zerrede hakk gören gümansz hakka inand
;
..
"brahim" e hep bildüün unutturup Yokluk denizine daldrnca suya biraz kand. Bir gerçek er
eyhim kerem kl bana, mekânndan haber ver Ne kânn gevherisin, öz kânndan haber ver !
Âlemi kübrâmsn, Âdemi ma' nâmsn ? Kaf da, Ankamsm? niânndan haber
[1]
ver!
Yüzün rahmeti rahman, sözün Ia'li Bedahan; Bihakk veçhi insan vicdânmdan haber ver! [1]
Âdemi ma' na: Hüseyni Lâmekânî .
,
ikinci devre Melâmîleri
Her zaman .
bir
imdi zaman
gerçein hükmüne mahkûm olmu
senindir;
zamanndan haber
;
ver!
"brahim,, var ükreyle, sen Haliki yezdâna; Talibi
Bu
ak
beyann
ilmin
Cânm Yârn
olana yezdânndan haber ver!
bir kâmil
nsandan
sor;
can haberini can içinde candan sor ne
Uykuya
olacan bu gün bilmek
vardnda gördüün
Yârin zülfü içinde ne balar Erenler
meydannda
top
ile
;
istersen
seyrandan sor
!
oynadn çevkândan sor
!
Geçen hut geçti gitti, gelecei neylersin ? Her nefesin ne'esin bu demden, bu anden sor [1] bilmee rahmandan sor!
"Ibrahim„in gönlünün geyikliin
Can
ile tâlip
Cana dostun Tecellisinde
Arifin gah
isen gel
ar
tecellisi geh iyan, geh nihan olur; bu cismin aklü can bi nian olur...
dolundu, geh gönülde bulunduu
Gönlü inkâr
ile
dolon münkirlere güman
nkâr gönlünden
gider,
budur haktan
Karanlar dervîsâna varlndan üryan
Ne
olur.
doru
haber
olur..
bu varlkta âciz kamu; bu hikmette hayran olnr..
hâlettir ki "ibrahim,,
Feylesoflar, Câlînoslar
*
brahim E. 1065 senesinde rahpaa caddesinde (Olanlar
vefet
etmi ve
tekkesi) namile
istanbul
Aksaraymda Cer-
maruf
tekkenin türbesine
defnedilmitir.
eyh olanlarla tekkeyi imar edenler de mezkûr (eyhî) 1065 senesi Rebiülevvelinde vefat etti diyorsa da (Gaybî) Sohbetnâmenin nihâyetinde « hazreti brahim E. iij-Ai j i cenaplarnn zuhuri âlileri 1000 senesi hicriyesinde olup 1065 senesinin mah Rebiulahrnn 22 inci çaramba günü vakti Kendisinden
sonra
türbede metfundur.
^
[1]
Geyiklik: genilik.
112
ikinci devre melâmîleri
subuhta âftâb
tam
tarih
hakikatlan burci cisimlerinden gurubeyledi,, [1] diyerek ve vakti vefatn bildirmektedir. (eyhî) brahim E. nin vefatna
ahbabndan
Tal'atî
Hüseyin E. nin
[2]
msran tarih olarak söylediini yaziyor. Mezkûr msran tamiyeli olmas, yahut (^jii) in elifsiz yazlmas lâzmdr. Sandukasna dayal lavhada tarih muharrerdir:
u
JÇj
tS-^sl
JU- JaI
o^fj
JW
jji
j5W jl^j «
j_
^j-)
jt.jl" « j>
JlyJijl-s j.jlc
j-ü^
i^r*
JtJ°y
jjjs->
tj-^-
»
jl -v-l v
_,..$Sk«
»
1065 Bu
tarihte senei vefat ifâde
lanr ve
(y)
eden msra'daki
noktal
tamiyesi mucibince 2 tarhedilirse (1064)
harfler hesap-
oluyor,
bir
tarih,
dergâhn meihatnda bulunan mülga meclisi meâyih reisi esbak ve sâbk Urfa meb'usu Saffet B. tarafndan edilen reca üzerine Rüsumat müdürlüünden mütekait ve (Sefînei evliya) sahibi Hüseyin vassaf B. merhum tarafndan söylenmitir. Sefînei evliya da msra' vakit
Suretinde muharrerdir ki
tamiye
ile
1065 de bir
tam
ifâde
vefat ettiini
yanllk olmu
(cilt:
2 sa: 290)
bu
suretle
vefat senesini
Esasen hac H. Vassaf bey de (Sefîne) de eyliyor. halde lavhann yazlmasnda tasrifi
eder.
demektir.
u
[3]
nüshas Konya Müze kütüphaneindedir. Mezkûr nüshada [1] Sohbetnâmenin eski bir da kaydettiimiz satrlar ayndr. eyhînin akayk zeyline [2] Tal'atî Hüseyin E. 1075 te vefat etmitir. Tafsîlât için müracaat. [3]
Osmanl
müelliflerinde vefat tarihi
yanl
olarak 1066
dr
" Cilt
.
1.
Sf
:
26
„
:
!
kinci devre Melâmîleri
113
*
Âsâr Dîvan. dânâ kasidesi, Tasavvufnâme ve Vahdetnâme (Mefâîlün Mefâîlün faûlün) veznile ve baz yerleri müstesna olarak tamamile mesnevî tarznda yazlm ta'lîmî Dili
:
bir eserdir.
Yazld
Düzüldü sâatnda,
bin yi-irmi târihinde;
târihinde.
beytinden anlald veçhile 1020 de ve henüz 20 mekânî Hüseyin Efendinin emrile yazmtr. Bahislerini
ayr baplarda
zikrederek 12 bap üzerine
0,^5
.c^ ji^
yazlmtr.
((Sj u,
^
yanda
«jjjiu,^
iken Lâ-
j^
de Hüseyni Lâmekânî
Tertibinin
tarafndan emredildii eserde mezkûrdur. Mukaddemede Sultan Ahmet camiinden, vezir Mehmet P. dan bahs ve bunlar senâ eder. Bunlardan baka Tâhir B. merhum (Osmanl müellifleri) nbe (Müfibü muhtasar •»;") isimli bir eserinden de bahs ve üç deyti mezkûr
u
eserben naklediyor:
[1]
Zât pâkin i>-\ lytji Cümle âlem, nuri zâtnla dolu Ademi zâtna mir'at eyledin ;
Ey sfâtin, vas m Ju»o).&t Cümle âlemden sfâtmdr ulu Nurunu âdemde âyât eyledin.. r
Divan ve bütün âsâr gayr matbudur.
[1]
Cilt.
1.
Sf: 27
Melâmiler
—8
branim
E. nin halîfesi Snn'ullah
Gaybî
ulumdan sonra stanbula- gelip sohbetnâmede etmi ve eyhinin tasrih ettti veçhile 1059 da brahim efendiye intisap gidip biKütahyaya senesinde 1065 kalmtir. vefatna kadar stanbulda yazdde 1072 Ruhülhakikasn na eyledii zaviyede irada balam ve bir Musallada Kütahyada nazaran bu seneden sonra vefat «tmitir. arasnda türbede metfundur. Ahfâd ilel'ân Kütahyada mevcut olup ahali Kütahyaldr.
Tahsili
na
Kzlbalkla
müttehemdirler.
iptidasnda kendisini zikrederken "Bu hakiri kesîrüt Bîatnâmede taksir Sun'ullah ibni Ahmed ibni Beir...,, [1] dediine ve müfti pederi ve ceddi âlâsnn kalburcu eyhi pir Ahmet Efendi olduunu gaybîye eyh Ahmet efendinin de son zamanlarda melâmete sâlik olup
Ruhül hakika
nn
dahi bu yola azimeti vasiyet eyledii musarrah bulunduuna nazaran eben an ceddin dervi ve eyh zade olduu gibi melâmet ne'esini de
babasndan tevarüs
eylemitir. [2]
1059 dan 1065 senesine kadar brahim Efendinin sohbetlerinde bulunmu ve kendi tabirince eyhinin "bahri ahadiyy etten vahidiyyete ihraç buyurduklar kelâm dürerbâr ve güftâr latâfet iar ve hikmet nisârlarn msdaknca kuvvei es } bikemâlihi hifzü zapta canü dil verip J kitabetle de kayd fahvasnca V^-» > h* hâfzaya itimat olunmayup
^
;
P
^
hatra karar eden kelimât kutsiye ve ibârât tayyibelerinden bilâ ziyade velâ noksan tahâreti asliyesi üzre,, yazmtr. 100 küsur sahife kadar olan bu kitap gayet kiymettar bir eserdir. Melâmîlerin akîde ve telakkilerini, brahim Efendinin ahvâl ve güftârn bu kitaptan tamamile anlayabiliriz. Bundan maada (Hasan Kabâdûz, Husameddin, drîsi mühtefî ve ârihi mesnevi Abdullah Efendiye âit te baz
ve rapta tekaza
[1]
Kalburcu Beir E. nin Deveran
E. Kütüphanesi [2]
düüp
Ve
No
vâlidi
mâcidimiz müfti
sene mikdar erbab taklidin irtikâbindan
rahat
bah
hakknda
bir risalesi
vardr. "Darülfünun. Hâlis
5148.
damna
eyh Ahmed
Efendi dahi ceddi kalburcu eyhi gibi 20
giriftar olup takati
beerden
sonra hilâfete mücaz ve silsilenamelerine mukayyet
hariç
olmken
riyâzât
edecek mertebe marifet hâsl olmayup bilâhare âhr ömürlerinde
semtine azîmet ve himmet buyurmular ve bu buyurmlardir.
fakirlerine dahi ol tarika
âkkayi
âkibet, kendilere tariki
vahdet
himmet ve vasiyyet
"bîatnâme,,
.
:
devre Melâmîieri
ikinci
115
malûmat krpntlar mevcuttur. Keki melâmî dervilerinden bir kaç tanesi daha böyle sohbetnâmeler yazsayd Dîvan müretteptir. Dîvânndan müstakil olarak 99 beyitlik bir de «kefül gtâ» isimli kasîdesi vardr ki melâmîler arasnda Dili dânâ,, .
!
((
kadar
mehur
ve muteberdir. Gaybî, eyhini bihakkin temsil etmi bir ahsiyettir, o da eyhi gibi aruz ve hece vezinlerile yaz yazmtr. Aruza pek hakim deildir. mâ-
pek bol.. Fakat kafiyeye eyhinden ziyade ehemmiyet vermitir. ancak efkâr ve akaidini neir ve telkin için yazyor. Bediî ve garamî hisleri görünmemektedir. leleri
Nazm
Aruzla
yazd u
gazelini dercediyoruz
iki
Hak budur kim Sureti
mümkinât;
vacibi bizzat oluptur
mümkinde
izhâr etti kendin ayni zât..
Mümkinâtm her biri âyîne oldu kendüye, Ruyi kesretten cemâlin gösterir der cihât!
e
Kesreti bu
mümkinâtn
Bahri zâtn
ayndr
Ak
bâr
emvâc
ehâ;
sfat!...
zâtnn envâcna;
bâis oldu
Devri dâim ta
ayni vahdettir
fehmeyle
tecelli
üzre ola kâinât
...
Her
tecellisi ann zevki cedîd ide atâ Göstere her ande bir e'n dâima ol muhdesât...
Yok
tecellisine gayet,
emri zira devridir;
Srr
devri zevkedersen kefola hep mükilât..
Nîce
bir
mürde gezersin
Kesbi ruh
Muktedâmz
ak
haktr,
âlemde sen; den içup âbi hayât;
cehlile
et nutki "Gaybî,,
ak
edindik imâm;
Ann
içim oldu her yerde salatmz
Ak Ak
haktr ilmi nâfi'le bize sâlih amel; haktr zikrimizle uglümüz her suphü am...
Hep ibâdâtn
hakikat
Ak hak olmaycak Ak inkâr
eyliyenler
cân
olmaz
ak
hakdürür;
birisi hiç
hakkk
müdâm!
tamam...
inkâr eyledi!
Enbiyâ vü evliyâ aktan alrlar feyzi tam..
kamu ak ile kaimdir cihan; aktr bu âlem „Gaybiyâ " bil vesselâm!
Zâhirü bâtn Sureti
kinci devre Melâmîleri
116
Kefül gtâ: 99
beyittir.
eyâdr Hudâ; yok hudâdan maada..
Bir vücuttur cümle eya, ayni
Hep
hüviyyettir görünen,
matlaiyle balar. Evvel ve
âhrn
itibâr
hiyeden ibaret bulunduunu anlatp
olduunu, hâdisâtm
tecelliyât ilâ-
hüviyyetin zuhurunu
hilkat, ya'ni
u
suretle izâh eyler:
Can âlemden tekaza dütü zât akna Ekmeli surette kendu hüsnünü seyrede Lâcerem dütü
sefer
bu
iktizâ ola
mekuf
Kenzi mahfî fetholup
ola
ta..
tamam;
srr amâ.
a'la ki artr, ân menzil eyledi Bulmad anda mürâdm eyliye zevku safa.
Alemi
;
Geçti artan çkt kürsîye ede Anda da bulmad kendin nice
menzil deyn olsun
dilküa?
Unsuriyyata bu gez geldi yüzünü tuftu
Anda
ol;
dâhi yüzünü göstermedi ol dilrübâ
!
Kodu -an dâhi geçti, menzilin ettî nebât, Bulmad kendini tâ kim ola ol câna gdâ! Bulmad
an'arda özün, geldi
hayvan mülküne,
Bunda bulsayd özün pes cânn
eylerdi fedâ
Âkibet bunca menâzil geçti kendin bulmad Geldi inâna göründü
ol
;
cemâli canfezâ.
Ne'ei âdemdir ancak nefhaya kabil vücut, ? dimedimi
Ruhi haktr ruhi âdem
;
sini, mazBundan sonra âdemin «Cem'iyyeti esmâiyye v^ -^r hariyeti kübrâsn, berzahiyetini uzun uzadya erheder ve nihâyet meyva ve ecer temsiline gelir: 1
Bir ecer farzedelim batan baa bu âlemi, Fehmedelim tâ mürâdmz mürâd üzre dilâ,
Gerçi bu temsilimiz eb'ad görünür eb'ade
Can
ile
dilden
kabul eyler velâkin akrbâ..
Bu draht âlemin oldu mîsâlen re'si ar Tahtdr kürsî vü sâk oldular yedi semâ.
"
:
;
;:; ;;
;
;
;
kinci devre Melâmîleri
117
Nârü bâdü âbü hâk oldu misâlen ahlan mevâlîdi selâse berkü gül, meyva ehâ..
Hem
Dâiye dütü nebata kendi zâtn görmee;
Bâtnndan koptu
nâçâr kuvveti
nevü nemâ.
Geldi hâke, anda dâhi görmedi kendözünü Gitti sâka tâ ki ola derdine
andan
devâ..
Âkibet bunlar da fevt etti geldi meyveye Gördü kehduyi tamamen zâtna ettî senâ.. Bildi, buldu,
gördü
ki kendusini
kenduda tâm
Ilm ayna, ayn hakka erdi LiiiVlf
-
Çün kemâle ere meyve hatm Meyvei âhr tekazasna düer
ann
olur
ii
;
itihâ..
Böyledir hâli mürekkep, âkibet fânî olur
Mâ'nide
amma
fenâs
oliser ayni beka..
Sureti misliyyesinden cilve eyler ol yine
Devri dâim bu
Tenâsuhu diriyor
kail
tecelli
olmadn
üzre olur runemâ..
da
u
beyitlerle
iyanen ve
vazihan
bil-
:
Sanma ân kim tecellisinde tekrar eyli^e, Nev benev her ne'eden eyler tecelli dâimâ., .
Zât vâhitir Zâti
mâ
tecelli eyliyen
her ne'ede
birdir egerçi bi nihâyettir inâ..
Her inânm rengine göre
olur ol munsabijf
Kabnn
hakika levni mâ..
rengini tutar
fil
Müfredât olur mürekkep, hem mürekkep müfredat Bu tahavvülde görünür gâh beka vü geh fenâ ;
Daha
ilerde
Ham
olan puht olmadan yere düerse nâgihân, Puht olunca nice bin yl seyrede ol ham daha..
Puhtenin
îçi
bütündür düse yere
ol
dahi
Yine kendu mislinin aynna düürür kaza..
bu âlemde olmayanlarn tekrar devre düeceklerini söyFakat bu devir, tenâsuh deildir. Misâlî suretlerde, ya'ni berzah âleminde olur. Eer unsuriyat âleminde olsayd tecelliyâtnda ayniyet ve Beyitlerile
liyor.
tekerrür olurdu.
118
kinci devre Melâmîleri
Sanma ân kim tecellisinde tekrar eyliye Nev benev her ne'eden eyler tecelli dâimâ;.
Gaybî, bunu reddediyor. Seyyid Muhammed nur da Fâtiha tefsirinde tenasühü reddederkeu "Bu mezhepçe tebdili merâtip ve taayyünât lâzm gelür,, demektedir. [1] Hülâsa Sofiye, bu âlemde aslna vâsl okuyanlarn vefatndan sonra Beytile,
berzah âleminde dünyadaki amellerinin suverile mukayyet olacaklarn, hakikata yusûl müyesser oluncaya kadar misâlî olmak artile suverden suvere devredeceklerini anlatrlarken bu nkat iyice tedkik etmiyenler
bu
sözleri
Meselâ
dâimâ Tenâsuha hamletmilerdir. Rzâ Tevfik B. "Hüseyin Gaybî baba,,
Gaybîden
adn
verdii
[2]
u Bu
suretler
kamu
bir bir bozulur,
Girû ma'ni denizinde düzülür.
Ne
suret huyu kesbettinse
Tamam Gele
bunda
olunca devri hep gezilür..
îde
Bu sözden
olasn çünki insan gayrisi
1
senden üzülür.
Bu gez bir söz olursun ölmesi yok; Ebed mülkünde insanlk yazlur.. Gelür gîder heman insan olursun Nihayet her libas senden süzülür. Senin her bir libasn bir meviçtir
Kdem
;
bahrinde böylece bozulur..
Bu zevke eriince kii Vücudundan deri gibi
"
Gaybî
„,
üzülür..
Tenâsuhu kail olduuna bir delil olarak almtr. [3] Bendeki Gaybî dîvânnda bu nazm yoktur. Maamafih Gaybînin olduunu kabul ederek tahlil edelim: Gaybî, bu unsurî suretlerin bozulmasndan ya'ni ölümden sonra gazeli
j
[1]
Seyyid M. [2]
etmitir.
N.
«SUj
Arabî
Hüseyin, Gaybînin «
^
al>*
»
Baba lakab da Rzâ Tevfik [3]
olunun addr. Bu
zât
«
^
»l •
erhi -u>Uyc>Vte aynen dercedilmitr.
Textes Houroufîs
B. in tevcihidir (
Gibb
ve Alinin
« lit.J'UsJ. »
Gaybînin ismi
ini
!..
)
"Etüde sur une religion mysterieuse foude en L'an 800 de
erh-
"Sun'ullah,,
L' hegire.. Sf
:
249.,,
tr.
devre Melâmîleri
ikinci
ma'na denizinde, maddî
119
olmyan ve ma'nevî bulunan âlemde, Bu Tenasüh deildir. Muhiddin de
tekrâr düzüleceini söyliyor.
sözlerile ifâde eder.
«
[2]
Berzahta ayni eyi-
—
csjy.ijyJHjj>
Yine Gaybî, insann bunda, ya'ni dünyâda kesbettii huya göre devrini tamamlayncaya, aslna eriinceye kadar bu suretlerde gezeceini söyliyor. Fakat bu suverin ma'nevî olup bu âleme, tabiri mahsususile unsuriyyât âlemine
olmadn
âit
Ne
msramdan [3]
suret huyu kesbettise
bunda
sarahaten anlyoruz. Muhiddin de
t.... ^U)i
iV
f >.
J
01
.
Jy*
<^x,
jojj'j
6Ui tT>
diyerek bunu anlatmktadr.
Nihayet Gaybî, insann hakikata ereceini, ebedî bir söz olacan vücudundan, vehmî ve mukayyet varlndan tecerrüt edeceini anlatyor. Muhiddin de Ohennemin hulûdunu münkirdir. Enbiyâ ve ühedânn misâlî suretlerle
mukayyet
^
olmayacan [4]«.. .^jii c
ijX^-/U ^j»
Jr4r.u'v c
sözlerile söyler.
Velhâsl Gaybî Tenâsuhu kail deildir. ltibâsa dümemeliyiz. eyhinin Tenâsuhu alenen inkâr ve reddettiini de görmütük.
Rza
Tevfik B. Gaybînin bizim de
Hak budur kim
[5]
yazdmz
vacibi bizzat oluptur
mümkinât
olduunu ve "Kefül gtâ„ da da Hurûfîlik akîdelerini mecmuada bulduunu
Gazelile Hurûfî
tekrâr ettiini iddia ediyor. Balâdaki gazeli de bir
söyliyerek kefini anlatyor.
[6]
Gaybînin dîvân pek nâdir deildir. Anlalyor [1]
Fütûhât. Cilt
:
1.
Bap
:
63. Sf
:
.
„
„
„
„
„
400
f3]
„
„
„
„
„
„
401
Fütûhât. Cilt
[5]
Amma
;
1.
görme-
397
[2]
[4]
ki dîvânini
Bap: 63. Sf 400 :
basarlnnda dîdei uhut ve kalplerinde nuri hikmet olmayan gafil ve anutile tahayyülât bâtla edüp erbab vicdann berezatta olan tahkikatm adeTenâsuh zannü vehmedüp- devrü teselsüle g-etürmül erdir...
lar
zannü güman
mi
iz'an ile
zade
Abdülbâkî
La'
lî
[6]
"Textes Houroufîs,, Gibbe. Sf:234, 249
£>\-,jj j*si
i al...
i Lu.
120
kinci devre Melâmîleri
miler.
Çünkü mezkûr
gazel dîvândadr. Caybînin gerek bu gazelinde, gerek "Kefül gta„ snda, gerek yine Rzâ Tevfik B. in yazd Taç marifet tacdr beytile
in
Sanma
-ayri taç ola ?
balyan ilâhisinde Hurûfîlik yoktur. Rzâ Tevfik B. de nihâyet Gaybî hakknda "Fakat
Esasen
Hurufîli-
harf ve
rakam hesâbâtmdan ve garip garip tevilâtmdan geçmi, asl
felsefesine
ermi
bir
adamdr... "[1]
demek
mecburiyetinde
kalmtr.
Fakat, Gaybînin eritii, Hurûfîlik felsefesi deil, Sofîlik felsefesidir. Artk bu bahsi tatvîl etmiyelim. Son söz olarak tekrâr ediyoruz ki Gaybî, Tenâsuhu kail deildir. Berzah âlemini Sofiye akîdesince anlatyor ve nihâyet
hakikata vâsl
olanlarn bu âlemden müfârakatlarnda Yine kendi mislinin aynma düürür kazâ
diyerek srlarnn dîer bir mazharda büruz edeceini söyliyor. Büruz da Tenâsuh deildir, kâmilin tahakkuk ettii hakayktan birile zuhurdur. Binaenaleyh Ârif bir kimse sofiyeye nazaran, vefâtndan sonra kendisi «itlak öü» » âleminde olduu hâlde bu unsuriyât âleminde oaln dier bir âriften bâriz ve o ârif, öbürünün ayniyetile zâhir olur.[2] Hülâsa Tenâsûhî ve Hurufî olmyan Gaybî, «kekül gta» snda sofiye akaidini ve bütün tevhit ve ühut merâtibini izah ve erhetmektedir. *
* *
«Gaybî» de
millî vezin:
Gaybî de asl ahsiyetini millî vezinle yazd ilâhilerinde göstermiYalnz Gaybî, millî vezinle yazd iirlerinde mümkün olduu kadar arapça ve acemce kelimeler kullanmam, hele terkiplere hemen hiç yatir.
namamtr.
Muhtelif tasavvuf telakkilerini o selis lisan ve pürüzsüz ahengle o kadar güzel izah eder ki... Meselâ ilâhide vahdet, insan ve söz telakkilerini anlatmaktadr. Bir tek terkip yoktur. Yabanc olarak ancak «meâl, târac»; bir de stlah olduundan kullanlmas zarurî bu-
u
lunan "Rübubiyet,, kelimeleri var.. [1]
Lü» iLL;
Peyâm
sabah. îlâvei edebiye.
\ji Jl J^_,| jilj^l J.
36. 15.
ü . j»j fjUlUe ...
Seyyid
M
Lö
Muhammed Nur
^ :
Mays. u-Ul
Jlsî
1330..
jjjf ÂJII ,5.1i-
jîtil-l,
JÎU-tj. JUr
sU.\ jîj^ilj ati Jl tJ' s>
JjjJUj SjIjI
[2]
UJjS.
V*^'
!
kinci devre Melâmîleri
Tac marifet tacdr
Sanma
Taklid
Hakkatta aç
ola
Düte aldmp
kalma;
ile
tok olan
gayri tac ola!
Düe düüp aldanma Haktan gayri ne vardr
Jabire muhtaç
ola!
»Sana âlem görünen
Hakikatta Allah tr.
Allah birdir vallahi;
Sanma
Bir aaçtr bu âlem Meyvadr makud olan,
Mevvas olmu adem; Sanma ki aaç ola!
kaç
ki bir
ola!
Bu âdem meyvasmn
Çekirdei sözündür.
Sözsüz bu âdem, âlem
Bir
Bu
Kii kendin
sözlerin meâli
Kendi kendin bilene
Hak
ilâhîsinde
denilen özündür;
de âdemin
Ak
iyan
ola!
bilmektir; ola!
Özündeki sözündür; Rübûbiyet tac
ola!
kutsiyetini izah ediyor:
Ademe Ademe
özün bilmee
Hakk
ande tarac
Hakikat miraç
"Gaybî,, özün bilene
Bu
121
görmee
Hakka giden doru
yol,
Sa'yet seni sende bul,
âdeme
gel,
âdeme!
gel,
Senden sana gider jl. Ademe gel, âdeme!
Ademdir srr kur'an. Ademdir zât suphan;
Ademdir ari rahman,
Anda bulundu
Anda göründü hazret, Ademe gel, âdeme!
Adem
Ademe
cennet
oldu âhiret;
Ol bî niana nian, Ademdir ayni îman;
âdeme!
gel,
"Gaybî,, âdemdir heman..
Ademe
âdeme!
gel,
Gaybî, bu manzumede de gönlü izah ediyor: Haktan bize haber verdi
Hakkn
Gönül imi çünki hakkn
Ede
Gönülde Gönülde
erenler:
cemâlini iyan görenler
akn
dura;
Anda
hem hakkn yara,
Maksut olan bu âlemde insandr
Can deildir
;
noktadr yerden göke bu âlem; Nefahtüden geldi bize gelen dem, Bir
var var
yanar
Gönülde
hakikati canandr,
iste
iste
iste
hakk hakk
dediler. dediler..
imi zâtn çera. var hakk dediler.
insan dedikleri gönülde candr.
Gönülde Sfattr
iste
ol,
Gönülde
var
hakk
dediler.
zâtdr cân âdem. var hakk dediler.
iste
:
122
kinci devre Melâmîleri
Gönül
Andan haber
hakkn gizli elidir; hakkn yolu gönül yoludur;
eli,
"Gaybî,,
Gaybî hakkndaki tam veremedik.
sözlerinize
Gönül
gitti
Hallak
ile
Gönülde
u
bilen gerçek velidir.
iste
var
güzel ilâhiyi de
hakk
dediler.
derecetmeden
Ele giresi deil!
elimden,
Artk
bir oldu;
ölesi
deil!
Böyle sultanlk bulan
Cümle âleme dolan; kulluk klas deil!
Erimeyen vahdete,
Vahdetteki lezzete;
Girerse de cennete
Lezzet bulas deil!
Can eline girmeyen, Bu surette gülmeyen
Hak varn bulmayan; Sonra
gülesi deil!
ikiliin silmeyen,
Hakk
canda bulmayan,
Ol
bir ile bir olan,
Rabbm
kendim bilmeyen
"Gaybî,,
hi-
bilesi deil!...
Âsâr Divan ve kefül gtâ •uu^ Sohbetnâme: E. nin sohbetinde bulunan retile
bu kitab meydana
kasîdesi...
1059 dan 1065 e kadar
Gaybî
muma
getirmitir.
Olan eyh brahim
kelimâtn zabtetmek su1067 de yazlan bu mühim eser ileyhin
100 sahifeyi mütecâvizdir. •uia.le!
Bîatnâme:
tarikatn
Melâmî mu'takadâtn ve brahim Efendinin silsiitibarile çok ehemmiyetli olan bu risale 14
ihtivâ etmesi
sahife kadardr.
sahifelik bir
Dokuz, on Tarikulhak f itteveccühil mutlak risaledir. 1071 de yazmtr. Teveccühün vücudi mutlaka
mahabetten
ibaret olup
jj>
jU.ii
olmadn
s
bunun da insan kâmili
hususunda mülahazas olmadan
izah ve teveccüh
dan sonra vahdet ancak bu teveccüh,
sevmekten
tarikat ehlinin zikrin
baka
re'ylerini
yolu
beyan-
bihude ve zikirden mürat
mahabbet ve fenâ olduunu bildirmektedir. Ruhül haki kas Dört sahifelik bir risale ise de melâmetin mebnâsnn sohbet ve mahabbet olup zikir, riyâzat mücâhede; deveran gibi rüsum ve kuyuttan âri bulunduunu göstermesi itibarile mühim bir risaledir. 1072 de yazlmtr. Divan ve bütün âsâr gayri matbudur. <î.iJ-
ya'ni
DRÎS MUHTFÎ Hasam Kabâdûz dan sonra
Hac
melâmîlerin riyasetine
"drîsi Muhtefî,,,
Bey geçmitir. Trhalaldr. Amcas, SüleyRüstem Paann terzisi imi. 995 de lkas azarllarndan man devri Sadr seferine giderken Ankara köylerinden Kutlu hana urayp Hüsameddîni Ankaravî ile gömmüler. Hüsameddin, Ali Beyi yannda alikoyup terbiye eylemi ve terziliine telmihân kendisine (dris) ismini vermitir. drîsi Muhtefî stanbula geldikten sonra irada balamt. Ayn zamanda Filibe, Sofya ve Belgrada gidip gelerek ticaret ve bu suretle kesbi servet eylerdi. Bilahara kendisi Sultan Selim civarnda bir konak alp uzleti ihtiyar eylemiti. Kendi namna hizmetkârlar ticaret ederlerdi. namile
mehur
olan
Ali
Kâtip Çelebinin Fezlekei tarihte tavsifine göre [1] cezbei azîme ile hur olduu gibi asrn bir çok ricâl ve kibâr, meayih ve ulemann kendisine intisap
etmilerdi.
Bu
hâl
baz meayihin
me-
çou
celbettii
hasedini
duyulan athiyyat da kilü kâle bâdî olup ahali, hakknda türlü eysöylemee, vâizler de kürsülerde aleyhine atup tutmaa balamlard. Yalnz bütün kin ve gazap drîsi Muhtefîye teveccüh ediyor fakat kimse gibi
ler
;
drîsi Muhtefîyi bilemiyordu. Atâînin
tavsifi veçhile
Söyliyenler kendisin bilmez, bilenler söylemez;
Cûylar kim erdi'er deryaya
hâmû
fahvasinca bendeleri de drîsin kim
oldular
olduunu
!
ketmederlerdi. [2]
haccetmi olduundan mahallesinde "Hac Ali Bey,, namile maruf, zühdü salâh müberhen ve hürmete mazharbir zâtti. Hatta mahallesi komularndan eyh Ömer Ef. bir gün Hac Ali Beye "drîsi Muhtefî isminde bir zâtin âlemi idlâl etmekte olduunu ve hükümet tarafndan derdestine emir ve ferman verildii hâlde bir türlü elde edilemediini,, yana yakla anlatm. Hac Ali Bey de "mezkûr drîsi Muhtefî mükerreren edayi
ahsn
dalâleti
kûr, dalâletini
hakknda
bir ilmi e'rî husule
huzurunuzda
itiraf
ettimi?,,
geldimi? yahut
ahs
diye sorup "hayr,,
mez-
cevabn
alnca "niçin bir müslümann aleyhinde bu kadar iddet gösteriyorsunuz; beni nasl bilirsiniz? drîsi Muhtefî benim ismim Ali, lâkabm dristir. „ deyince Ömer Efendi istifar ve Hac Ali Beyden istihlâl île ikrar ben;
373—374
[1]
Cilt; 2 Sa;
[2]
Sa; 602-603
124
kinci devre Melâmîleri
desi olmutur.
Sadr azam
[1]
Paa
Halil
San Abdullah
Efendi
Cevheretül bidayede
eyhülislâm Mustfa Efendinin de
Hac
ye müntesip Bursaya nefyettirmiti.
îdrîsi Muhtefî'
varm;
Müstait
Fâzl
Ali Efendi
Iznikî
ile
olduklarn söyo zaman müteaddit kalbe bakc-
Ali Beyin müridi
liyor.[2] drîsi Muhtefî' nin mezuniyetile
lar
da
Hatta Sivasl eyhi drisin ikâyeti üzerine
imi.
birer birer çekip irat ederlermi. Melâmîlik
talipleri
bu zamanda fevkalâde intiar etmiti. 46 sene irat ile megul olmu, bu 46 senenin on dört senesinde Hamzaviye - Melâmiyenin riyâsetinde
bulunmu olduu
hâlde kendisine müntesip olmyanlardan hiç bir kimse
olduunu anlayamamt. 1024
Muhtefînin Ali bey
îdrîsi
velinin nihayetinde vefat etmitir [3]. Kabri,
sndan kulaksza çkan yokuun ihtidalarnda Müstakim zade merhum,
üzerindedir.
^
senesi rebiülev-
Kasm Paada
sa
tersane arka-
tarafta müstakil sofa
Iprîsi muhtefi' nin
yannda, talarnda
M- >. J^H » yazl üç olunun met>. öle bulunduunu yazyorsa da bunlardan yâlnz ismailin sengi mezar kalmtr. Kendi mezar, resimde görüldüü veçhile gayet salam yapl«
1
-
8
1
'
'
Cr.
fun
dndan
dün yaplm gibidir. O civarda"evliya„olarak maruftur. [4] Atâî Sahn müderrislerinden bulunan eyh Sinan zade Mustafa E. atâîye "ben, îdris efendinin vefatnda kassam kâtibi idim. Muhallefatm tesbite memur olmutum. Evinin içi bir mahalle kadar vasi olup içerde hadden ziyâde adam vard. Cariye ve hizmetçileri bir mahalle halkndan
zamannda
,
[1]
2.
Melâmiyei attâriye
;
Sa
;
70
—71
Bu
vak'a Fezlekei tarihte de mukayyettir. Cilt;
Sa: 374. Varak: 134.
]2]
idrîsi Muhtefî'ye muarz olduu, nihâyet emseddînin duas icabet bularak idrîsi Muhtefî' nin bir sabah, döeinde katledilmi olarak bulunduu kaydi var. Bu yanl malûmat, Evliya Çelebi'de de mevcuttur. Ona göre de " eriattan ta kopard Idris, deyu mahnukan ehit „ olmutur. (Cilt: 1, sâ 425) Fakat
Hediyyetül ihvanda emseddîni Sîvasî'nn
[3]
:
temamile
bunlar
yanhtir. Idris 1024 te ecelile
vtfat etmitir.
kütüphanesindeki
Millet
Ruznamçeci mehur Fâik E nin nüshasndan aynen istinsah edilmitir. bu kitabn kenarlarna Hamzavîlere âit ihtiramkâr haiyeler ilâve etmi, bilhassa
Hediyyetül ihvan, Fâik
bu
E,
.
katil riyâyetini (
reddetmitir.
Evliya Çelebi'de Eyupta Idris
bilâhara
S.
Mürat
malûmat vardr. [4]
tarafndan Cilt:
Kabrini ararken
1,
Bilmedi
Idrisi.
Muhtefî
namile
îdrise âit bir
mesire
hâline
kök
ve
baçe bulunduu,
ifra edildii hakknda baz
Sa: 399
yanl
kanaat getirmediim halde
kökü
hedmettirilip
yola gitmiim. Bir türlü bulamayordum. kimsen n bileceine
rast
dedim.
geldiim orta "
Ha;
yal
bir zattan
sen zât ariyorsun „
hac
Ali bey diye sordum.
mezarnn birde çocua
deyip
mevkiini tarif
sordum. OnBunun üzerine muhtelif mahallerde bir ihtiyar kadna, lar da tandlar ve tarif ettiler. Hüseyni lâmekânî de o civarda (tez veren hüseyin de de ) namiyle tannyor. Hamza Balînin, Ismaili maukinin mehetlerine, hac Kabayi efendinin merkadine yakn zamanlara kadar - ve hatta el'an - mum ve kandil yakld da düünüetti.
lürse
hamzavî
-
melâmî erenlerinin nüfuz
ve maneviyyetlerinin derecei
tesiri
anlalr.
;
,
;
125
kinci devre Melâmîleri
fazla idi.
altm tane azat kâad yazdm. Muhallefatn tahrire uratm. Nihayet baa çkamyacam anladm da ayrp alettahmin yazmaa baladm.,, demi, atâî de " elhak
Yalnz
elli,
bir haftadan ziyade
cins cins
bu mertebe
zuhur
deildir,, [1]
bu gûna
ile
ihtifa,
kerameti azîme
idüü
cayi
hâfâ
diyor.
takm
drisi Muhtefî' nin bir
tasvvufî remizleri ihtiva eden athiyesini
buldum, bu sür yönüsün
tarznda, hatta
î
Çktm
erik
Bostan
ss kakyp
ayn hece
dalma
adedile
dourdum anam
Dört
Babam dokuz
w)n faupvfl cy (
ety cl
Kara
yazlm
:
ne yersin kozumu ?
bir
eydir. Aynen dercediyoruz
ayakl,
pm7i YCt ç*i£>x
I
m
libas giydirdim;
dan
Nice âiyâneden!
Hamil oldum babadan
Anlama efsâneden! Ik yüzlü bir çocuk; Gösterdim kââneden
!
Bahri muhiti içtim;
Yüklendim etme aceb; Kanmadm amma neden?
Altm
Çktm ann
Kaf
arkama
arin minare
Çaruben cihan Vüz tnapl
bir
çadr
Ana tuttum yüzümü riravn
ile
goruup
Dedi sözün tutmazam Yedi
bal
bir
ylan
Sureti hayvan deil
Ak
sakall bir avret
Zinet
etmi kendine
Yetmi
iki
dilice
Çaldm,
ar
Bir top
attm marktan
sadasn
Bu, bir rengin rumuzdur Bir mektebe
uradm
Sivri sinek halife
Alâimi semay Bin Sa:
Der
bu deme erince
Nice yavru .;uçurdum,
[1]
Anda yedim üzümü,
603
.
bykl
bir
üstüne;
Doldurdum efsâneden; Diktirdim siper içün
Dodum üraz
cl
;
kârhâneden
nasihat ettim
Dönmezem Hâmâneden. Gördüm
hâkim olmu amma neden ?
ki
Bilmezem
Dütü benim peime, Lü'lüi dürdâneden..
Düdük aldm çardan Geçti âsmâneden! Geldi dütü magrba. Anlama efsâneden !
Ku
dilini
okurlar
Hocas pervâneden! Olta edip sarkttm;
balk
!
;
Çkardm
deryâneden
!
t
126
ikinci devre Melâmîleri
Gördüm "Nuhun
Senin
Osmanl
.
hakikat
"Idris,,
Anlad
Girdim anm
gemisin,
Buldum anda necat,
içine;
Korkmadm
tufâneden!
Bu rumuzat
sözlerin
Bilmedi hayvaneden
insan olan;
!
bu athiyenin matlan yazp bir çok meerhedildiini de kaydediyor [1]. Fakat hangi eyler jerhetmiler ve bu erhler nerededir? Bunlar yazmyor. Yalnz Hac Hüseyin Vassaf. B. merhum «Sefinesi evliya,, snda Nakibendî eyhmüellifleri sahibi
:ayih tarafndan
ermî.
lerinden L'alî
Bu erh, Süleymaarasnda 419 nümarada mu-
E. nin erhettiini kaydediyor.
niye kütüphanesinde
Paa
Nâfiz
kitaplar
Yeni Kapu Mevlevîhânesi eyhi Osman Salâhaddin ve ârihin ismi de Vassaf B. in kaydettii gibi La'lî ermî deil, "Ali ermî„dir. Bu erh pek muhtasardr. Bundan baka mülga Üsküdar Mevlevîhânesi eyhi, Üsküdar kütüphanesi müdiri Ahmet Remzî B. E. nin yazd erhi de Vassaf B. merhum Sefinesinde aynen yazmtr. ( Cilt. 2; sa: 309) Bunlardan baka bir erhe tesadüf
Bu
kayyettir.
dede
edemedim
ye
bu
aittir
[1].
anladma
Benim
[1] «
kitap,
E. (1304)
deme
erince *
nazaran.
Üç
dodum
gez
aneden
demekle Ahadiyetten ErVâh, Ervahtan
»
Ecsâm âlemine nüzulünü ve sülûkünü itmam edip bir çok kimseleri de irat ettiini anlatyor, Yahut dokuz ayakl baba ve dört ana, Eîlâki tis'a ile Anâsra remzolduundan mehur " Devir „ nazariyesini izah ve Mevâlîde nüzulünü îma ediyor. On taya, maruf zahirî Havassi hams ile bâtn Havassi hams olsa gerek.. Bu suretle bir yüzü Hak, dier yüzü Halk âlemine nâzr olan insan, terbiye ediliyor. " Cem'iyyeti Kaf esmâiyye vl^-l emâneti kübrâdr ki ârif ve „ denilen
da
mübelligi
inân
yamadm.
Hurîfîler
(
amdaki altm arn Idrîsi
32
=60)
olduundan
«^
»
i
böylece
mafsallar 28
72 esmâ ve 28
ki
dir.
On parmak
te'vil
ederler.
müsemmânm mecmuu 100
ve on trnak
ile
mesi buna „
remzdir.
de ve
sair
Bu hususta
"
olur.
htimâl,
Mûsann yüz
ki
tafsilât
vardr.
(
Arnâmenin
—
n
kitabmza dercettiimiz
gazelinde de
Hurûfî akidelerine pek vâzh
„
di^j »U»*
ve bahislerine ve j* »U.^ •»».p. it*j Vj** -51 (j-^ÜI £. ji* j.*s fis 5 inci ve bilhassa 6 baplarna baknz.. Sa: 29, 31 32. ] Esâsen Idrîsi bir
âyelerile
tmapl hay-
Gavidan nâme ve Cavidan erhi Dürri yetim
Hurûfî kitaplarnda
insann da
48 eder. El ve ayak
50 eder. Ayni veçhile öbür taraf da 50 ve mecmuu 100 olur
nâme
menareyi anl-
bu suretle âdeme tatbik ve Isânn
tütündeki ak' menareye nüzulünü de
ibla ederler
72 ye
ayann
ve
-J-
muhtefî de buna iaret ediyor. Yüz tnapl çadr da böyle.. Hurûfîler, 28 harfi bast-
ederek el
28
Altm arn
Bahri muhit te hakikat deryasdr.
kâmildir.
de
Ak-
i^- it"
Aknâme
nin
muhtefî' nin
surette
tesâdüf
etmekteyiz.
Fr'avn,
vehim
hakikatta
= eytan,
Nefs;
bu'd ve yedi
bal
mümessili
gayriyetin
ylan da
nefis
Dünyâdr. Peygambere de Mi'raç gecesi kadn
olup
ma'dum bulunan Mertebei
merâtibi olsa
gerek..
eklinde temessül etmiti.
Ak
sakall avret
Yetmi
iki dilli
.
127
kinci devre Melâmîleri
bu
drîsi muhtefî' nin
arasnda
emsâli
i'ri,
ümullü ve
hakikaten
güzeldir.
bu athiyesinden baka
drîsi muhtefî' nin
bir
u gazeli
de
eden salâti dâime etmez küût Kblesi âdemdir ann dembedem evler Iktidâ
mevcuttur: •
.
Kefolup veçhine Yedi hat
wl:.£.J
veçhi ma' nevinin srlar
^ oldu ana Haktan ühût.
l
Görünür veçhi
sücût.
mamur
misâli beyti
zahiren
Mevzii Beytül mukaddes, hari ervah cünût.
Alemi mutlak, mukayyet menzilini tayyeder,
srr
Menzili Ruhül kudüstür âlemi
Câm
arâb
kesrette
suût
müdâm
vahdeti içen
Mestü medhûs Hudâdr anlamaz bûdü nebût. Bî vuzûdur
Uyma ann çi hannâs Virdidir J
kim mâsivâdan
fakih
ol
Hakk mevhumdur
kavline zerku vesvâs,
ile
y
Jls
'
el
yumaz,
peresti ettii andan
riyadr
taras
sût?!
sözleri,
nefsi kuyût..
zikri j
;
çi
'
Dahleder erbab hâlâta o hâl
jU hasût..
ile
Secde eyler sureti rahmana «dris»her Kblei tahkike erdi eriip fazl vedût...
nefes..
*
bu gazelde, gerek yüz tnapl çadr,, gibi
Gerek rahman,
hat,
Hurîfî telakkileri
vâzh
v^-01
f
sureti
1
bir surette gö-
son msrandaki "Fazl vedût,, terkibindeki kabiliyeti cidden dikkata ayandr. Fakat bunlarla îdrisin Hurûfî-
rünmektedir, Hele iltibas
athiyede «Yedi
düdük, yetmi
gazelin
millete
iki
ve butûnu
anlatyor.
pervane de
ak
tefhim olunan
Urad
mektep,
mevhum vücudunu
ile
ifnâ edip
sema, Hüviyyeti n.utlakamm nâsûtî suVer nat ve üunu olacak.. Nuhun gemisi t
ile
anlayna
göre
te'vil
mektebi;
Hak
ile
zuhuru, bin
Vc
hadîsi mucibince ehli beyte temessük, tevhidi
gibi eyler, sâmiih
arktan garba top atmas
srdr. rfan
halife sivri sinek,
bâkî olan
bykl
ehli
de zuhur
tevhittir.
Alâimi
balk ta lâyetenâhî taayyü-
ö' J J*. V/j ö' Z/'
zevkan ve
ile
Rehber; hoca
^ ^
ühûden anlamaktr.
edilebilecei için yazlyor galiba..
J**
*
Esasen bu
Ben de bu ka-
dar anlaya bildim!..
Maruf ve
mehur
sofilerin
çou
böyle athiyât
yazmtr. Mevlânânm
matla'l gazeli de bu kabildendir ki emseddîni Sîvâsî tarafndan erhedilmitir. Mutasavvflar. Sa: 333] Son Melâmîlerden de böyle eyler yazan vardr.
[
lk
128
ikinci devre Melâmîleri
ligini iddia edemeyiz. Olan eyh brahim. E. yi anlatrken de bu hususa temas etmitik. Maamafi, Hurufîliin bal bana yaayamayp tarikatlara ve bilhassa Bektâîlik, Mevlevîlik ve Melâmîlie hulûl ettii ve Olan eyh ibrahim E. gibi Melâmî büyüklerinin Fazl Hurûfîye ve Hurûfîlie kar hürmetkâr bir lisan kullanmalar nazan dikkata alnrsa mes'ele tezahür eder. La'lî zade merhum da, Beir aann hemehrileri arasnda bir çok Hurûfîlerin de bulundunu ve bunlarn aây ziyaretleri kilü kah bâdî olduunu kaydediyor [1]. Fakat bu bir kaç sözle Melâmîlerin tamamile Hurûfî olduklarn iddia, pek fâhi bir hatâdr. Yalnz tekrar edelim ki Hurûfîlik, dier tarikatlara olduu gibi Melâmîlie de hulûl etmi ve
bunun neticesinde Melâmiler, Hurufîlik akidelerini esâsî bir akîde olarak kabul etmemekle beraber âdemi mufritâne bir surette takdîs eden bu meslee nîm mütemâyil bir vaz'iyette kalmlardr.
DRÎS MUHTEFÎDEN EEYZAL ANLAR Mehmet Muhiddin E. Konyaldr. Evvelâ Halvetî iken bilâhara stanbula
Bezci zade
gelip drîsi muhetmi ve tekrar memleketine azimet eylemiti. Birinci Ahmet zamannda ikinci defa olarak stanbula gelip o zamanlar Darüsseâde aas olan Mehmet aann Fâtikte Çarambada yaptrdh zâviyenin eyhi o'mutu. drîsi muhtefî tarafndan kalbe bakclk, ya'ni müritlik hizmetine tayin edilmiti. 1020 de vefat etmi ve Üsküdarda ahbabndan tefîye intisap
birinin [1] [2]
baçesine defnedilmitir
[2]
.
Sergüzt; Sâî 54 Ayvansarâyî Vefeyât'mda Bezci zadenin defnedildii
mahallin,
Hüdâyî
eyhle-
ekûrî E. nin tekkesi olduunu ve bn tekkeye ilk defnedilen zâtn Bezci zade bulunduunu yazp; Muhyî'nin £i* e bir de erhi vardr; diyor. Melâmiler, yukarda yazdmz gibi bir baçeye defnedilip oraya bir zaviye yapldn söyliyorlar. Bilâharâ Bolulu Ahmedi Bayrâmî dervilerinden Himmet E. gelip bu dergâha eyh olmutur. Himmet E. Bayrâmiyeden « Himmetiye » kolunun müessisidir. Vefat 1095 rinden
tedir.
Tahminen
i'mar eylemitir.
sonrasn
Himmet
son E.
50 sene evvel
Himmet
eyh
olan
müleerri'
Himmet zadelerden
bir
zattr.
açklk, bunda görüntniyor, Hece
Bâd
Tophâne muhâsebecisi Hüsnî divan vardr. Yazma iirleri
ile
yazd
sabaya sorsunlar;
Dr. Abdullah
makam
Vakti seherde
mehurdur.
B. naslsa kaybetmitir.
Melâmîlerdeki cokunluk ve
ilâhiler güzeldir. ,
Canan Canan
elleri
elleri
kandedir?
kandedir?
mahsusile okunan
Dütüüm ilâhirleri
Nâsh
mutavasstânedir.
Bilenler haber versünler;
ve bütün takkelerde
bu dergâh tecdit ve divannn " j „ harfinden
E.
E. nin mürettep
yerde
Açlur perde; Derman sendendir!
Bir de sülükten dâhis gayri matbu'
mensur
risalesi
vardr.
:
;;
:
;
;
!
devre Melâmîleri
ikinci
129
"Muhyî,, mahallesile söylenmi güzel iirleri vardr. aruzla
yazd u
Müstakim zade
dercetmitir
na'ti risalesine
*
mah
Arzet cemâlin göreyim ey Ref'et
nikab
rûyini
.
taban Mustafâ
;
emsi drahan Mustafâ!
Hakkn
sen oldun mazhan, sensin kamunun rehberi Seni seven olur velî gevherlere kân Mustafâ.
Eren sana erdi Haka, ak Tâ Hak cemâline baka ey
boyna taka; sübhan Mustafâ
zencirin nuri
Seninle oldu âftab, gönderdi
Âklara
Hak sana kitap fetholdu bap ey derde derman Mustafâ
Metheylemek
;
meddahn
seni muhâl,
;
"Muhyî,, kuluna kl vsâl ey hakka
oldu zülcelâl
!
;
mihman Mustafâ!
@ Biz
de
eski, fakat tarihi belli
olmyan
bir
cönkte
[1]
u
bulduumuz
güzel na'tini yazyoruz
Canmda benim ak Hudâ olal peydâ; Mahvoldu derunimde ne kim var ise sevdâ Sayyad mürâdm edeliden beni saydâ Oldu bu gönül evk ile bülbül gibi eydâ Su
;
!
gibi revan oldu diler
kim bula yarî Derdine devalar kla Allah kla yarî Terketti bütün ak ile namus ile ari Oldu bu gönül evk ile bülbül gibi eydâ ;
!
.
Dil
zevrakn zevk
Gayvâs oluben
Bu dürrü
ak
ile ile
ak
cevahir tözünün
Oldu bu gönül evk
Canan
deryalara sald
elinin
ile
bahrine dald
kânn
buldu
bülbül gibi
;
eydâ
canlarnn can Muhammed
!
»
;
,
han Muhammed Ben dertlüye klsn deyu derman Muhammed Oldu bu gönül evk i!e bülbül gibi eydâ Sultan elinin hanlarnn
;
!
Dâim okuyup canü
Muhammed Muhammed Muhammed
dilim na't
Gayette safa verdi bana evki
Kalbimde tarakki edeli ak Oldu bu gönül evk ile bülbül
gibi
;
;
eydâ!
Muhyî'nin divaa da mezkûr dergâhta imi. Fakat Dr. eyh Nâsh B. ademi malûmat beyan etti. Ceddinin el yazs divanm kaybedecek kadar alakasz bulunan Nâsh B. ihtimâl bu kymetli divan da kaybetmitir. Yahut ta Çapadaki tekkede yanmtr. [1]
Bu
cönk, Molla Mürat, kütüphanesi
hafz kütübü Hazmî
B. e âittir.
Melâmiler
—
9
;
; ;
kinci devre Melâmîleri
Derd ehli Her türlü
ak
bilür
hakikî ne safadr
;
vefadr Fehmetti heman derdine Hak dâr ifadr, belâ, cevrü cefâ, ayni
ak
Oldu bu gönül
ile
;
bülbül gibi
"Muhyiddin,, uyar meclisi tevkifte
ak
ilâhîde sana
ak
Oldu bu gönül
hemen bütün
lenirdi
kef olcak bülbül gibi
!
âvâz;
âgâz;
râz
eydâ
!
Hece vezninde muvaffak olmu
"MuKyî,, bilhassa ilâhîsi,
ile
ho
nameye
Bülbül gibi gülende edüp
Çün
eydâ
u
Mukabelelerde daima söy-
ehlince bilinir;
tarikat
bir âirdir.
:
Zâhit, bizi ta'neyleme
Sakn
Saylmayz parmak
Hak
;
efsâne söyleme
ile
Taramzdan sormak
Tükenmeyiz krmak ile Kimse bilmez ahvâlimiz,. ;
;
ile
Erenler yolun güderiz
Çekilüp Hakka gideriz
;
mam Al
Gazâyi ekber ederiz, Erenlerin çoktur yolu
Gören bizi sanur deli Tevhid eden
;
Allah deyen
deli olmaz;
Âk
Muhammed;
Maalesef bu kymetli
kaybolduundan kalmamtr.. gibi
elimizde
mutur [1]
metin, lisan
[1].
mam
selis,
Babas Abdülaziz Aliyyürrûmî:
drîsi
bir
;
ulumuz
!
!
mahrum kalmaz
;
!
isen cana minnet
Kisvemizdedir Dâlimiz
airin divannn
TIFLÎ Tab'
dir
Bahara erer gülümüz
;
"Mnhyî,, sana olan himmet
Allah; Mim,
[1]
Cümlesine dedik belî Usludan yedir delimiz
;
Her seher açlur solmaz
Elif,
ismin okur dilimiz..
Hazrete varr yolumuz..
;
kaç
!
[1]
yegâne nüshas, manzumesinden
arzettiimiz
baka
eseri
AHMET ÇELEB üstat
bir
âir olan
muhtefî
;
Hac
Ali B.
Trabzonda doHenüz çocuk denecek
Tflî,
E. isminde bir zattr.
dir ki
mâm
Alî lakabile de
anlrd. Hattâtîn), stanbullu olduunu [1] eyhî ve Müstakim zade (Tezkiretül dier menba'lar ve bilhassa Safâî, TrabzonTu olduunu kaydediyorlar.
söyliyorsa
da
kinci devre
bir
yata
131
Melâmîleri
iken tabiat i'riyesini izhar ettiinden Tflî tahallüs etmitir [2].
Bütün tezkireler, Tflînin airliini methetmekte müttehittir. Rzâ, bu âiri "Tâze gû„ lukla tavsif [1] ediyor. Tflî, ayn zamanda airliine mürâdif olarak "ehnâme hanlk,, ve "Meddahlk,, la da mehurdur. Safâî, Tflî hakknda "Ol arn uarâyi zevil ihtirâmndan, alelhusus ehnâme hanlkta ve sergüzet naklinde bî nazîri rüzgâr ve meddâh îrinkâr ve meclisi belâgatta pehlevân rüzgârdr,, [2] dedii gibi "Sâlim„de müstakllen Tflî'den bahsetmedii hâlde 1120 de vefat eden "Krîmî Mehmed„in tercemesini yazarken "Tflî merhum kadar sergüzet söyler bir ehli tab'u ma'rifet
perver
diyor
idi,,
meddahln
Tflî'nin âirliile berabar
ve
[3].
Güftî'de tezkiresinde
ehnâme hanln
zikretmek-
"Baz ser[4]. eyhî, Tflî'nîn "Bî nazîr ehnâme,, okuduunu ve güzeti olmak üzere muhteri' ve bedîhî hikâyât muhayyele nakl„ ettiini ve bu suretle Dördüncü Müradn nedim ve manzuru olduunu söyler. Evliyâ çelebî, Tflî'nin ehnâme hanln kayt ve boyunun uzunluundan tedir
dolayi kendisine "Leylek Tfiî,, dendiini ilâve ediyor [5]. Tflî, ayn zamanda sülüs, nesih, ta'lik ve Acem krmas
mâhir
bir hattattr.
eyhî ve "Tflî'nin
Pâdiâh ve
Safâî; âirlik, hatttahk
gümrük ve evkaftan
.sürdüünü
rieâli
ald
devlete bir çok kitap
[6].
ve bilhassa meddahlkta öhret bulan vazifelerle müreffeh bir hâlde ömür
bildiriyorlar.
1070 tarihinde vefat etmitir. Üstat âirlerimizden
Tflî,
ta'likte
yazmtr
Tflî kulunu eyliye ukbada
Nâilî,
vefatna
Huda
Maksure niîni huldü magfûri ebed Târihi vefatn demi mâderi dehr :
kapuda Hamza ve tanda akrbasndan Nazmî Mehmet tarihini söylemitir. Silivri
[1]
Trabzon âirleri
[2]
Sa: 63
"gayri matbu,,
:
civarnda defnedildiini söyledii tarihin
Bâlî'nin
E. nin[7]
Hamamî zade hsan
Sa: 239-240 Sa 568 [5] Türkiyat mecmuas. ÇiR: 1. "Meddahlar: 32-33 Trabzon âirleri Hamâmî zade hsan
u
B. E.
[3]
[4]
;Sa
:
:
:
Prof. Dr.
Köprülü 2ade M- Fuat B. E.„
B. E.
Sa: 671
[6]
Cilt: 1;
[7]
Tuhfetül Hattâtîn. Güt: 1; Sa: 60-61.
[8] Nazmî Mehmet. E. Halvetî eyhlerinden Abbül Ahat Nurî hulefâsmdandr. 1065 te Yavaça Mehmet aa zaviyesine eyh olup 1112 de vefat etmitir. Halvet? eyhlerinin ter.cemei hâllerini bildiren JijÜt jU» ve û' jMfl*.*» ismindeki eserleri mehurdur. "alim tezki-
resine müracaat!
Sa
:
672
—
675.,,
!
132
kinci devre Melânlîleri
mahkûk olduunu müstakim
zade, Risalei Melâmiyesinde bildiriyor:: t$
»y jji
it«uW
«risl
f
_,i
\sm
sii-i
y
ü-^-5
i>Vj
c^-*
Jat
ûl>
1070
-
te göstermektedir. "Hammer„de Tflînin kabul 1074 olarak ve "Rieu„ katalogunda bunu teyit edi-
vefatn 1074
Safâî, Tflînin
vefat tarihini
iv ehmet E. nin nazmngösterdiinden ve ayrca Müstakim eylediinden her hâlde 1070 te öldüü
yorsa da[l] yukardaki Nâiiî'nin rubâîsile Nazmî daki tarih msra'lan
1080
senesini
zade de bunu risalesinds tasrih muhakkaktr.
* *
Süleyman Faik E. mecmuasnda Tflî'nin Melâmîlii mukayyet oldua Müstakim zade de Risalei Melâmiyei attâriyede drîsi muhtefî'ye müntesip bulunduunu tavzih ve San Abdullah E. nin gece gündüz hem: gibi [2]
sohbeti
olduunu tasrih eylemekte ve "Beynel ihvan tab' olduu malûm,, bulunduu kaydn da ilâve
rebi fenaya mâil Tflî,
erifleri
me-
etmektedir[3],.
divannda
Datm Yine
turrei
mükinini
bir lekeri fitne
çini
cebin üzre;
döenmi
mülki çin içre
beyitiik bir kasîde ile Sar Abdullahn kadrini sâkînâme ile de Melâmîliini sarahatla bildirerek silsilesini kaydediyor. Müstakim zade, bu sâkînâmeyi risâlesine almtr,. Sâkînâme öyle balyor;
matla
ile
balayan 10
tebcil ettii
gibi
bir
Ey sâkii turfekâr berhiz; Ey mugbeçe, cam eyle gerdan;
Berhîz eyâ sitîze engizt
Göster yine mu'cizât ihsan!
"Encyclopedie de L' islam,, Tflî maddesine baknz! J Meddahan: Sultân Mürâd râbi' han zaman devletinde musahibi ehriyarî olan Tflî. E. Tarikat Bayâmiyeden ârfi-mâhir olup "Meddahlar makalesinde Tflî'ye âit ehemmiyetli malûmat vardr. Türkiyat mecmuas; Cilt: 1; Sa: 31 - 34. Köprülü zade M. Fuat B.E.,„ [1] [2]
[3]
..
Sa: 74
-
'
!
133
kinci devre Me'âmîleri
Yansn bu diraht
Olsun yine nahli tûra sânî; Sûzi
Daha
dili
Envâr
eylesün ziyâde
aada
âdemin kemâlâtna
ait
û
tecelliyât
beyitleri
Ademdir
Âdemdir olan cemâle mir'ât, Âdem, mihri cihan candr, Âdemdir o zât pâki kevneyn,
üstühânî!
bâde
!
okumaktazz:
olan mufîzi âyât!
Mir'ât zeminü âsmandr
Sultân
serîri
kabe kavseyn..
Sonra Peygamberi medih ve srasiyle Hac Bayram velî'ye kadar ve Hac Bayramdan kendi zamanna kadar Melâmî silsilesini yazyor.
Müstakim zade, dris hakknda Müstagrak
Dediini yazyorsa da bu Müstagrak
Firdevsi tecelliyât idrîs.
nûri zât drîs;
beyit,
nûri zât
Âtf
Hâce
E.
kütüphanesindeki
nüshada [1]
Firdevsir tecelliyât Hâce.
budur. Çünki; bu beyit. Ankaral Husâmeddîne âit beyitten sonradr. Husâmeddinden sonra Melâmîlere göre Gavsiyyet Bosnal Hâce Hamza'ya geçmitir. Tflî, bu beyitte Hâce Hamza
eklindedir ve
dorusu da
Bâlî'yi zikrettikten
sonra dris
hakknda
âk
Kendi mahfî, kemâli peydâ;
Can,
Tâ
ilâhî!.. Mahfi gerek Ahbabna eylemekte himmet..
vasi ola intihâyi râhi;
imdi
o
ehinehi
velâyet,
Gâhî ki eder nühüfte divan Ol mihri kerem ki lutfu çoktur, Ey «Tfh»i bîmedâr âd ol; Ol mazhar kâmili
tecelli;
rûyi rûhi yektâ...
âk
Ol devlete evliyâdr erkân. Bahâyiinin hisâb yoktur. Ey bdilü bîi'âr âd ol! Bir gün seni de eder teselli..
Melâmete 1050 de vefat edip Lâmekânî yanna defnedilen Hakîkî B. den intisâb ettiini de •deyip
sonra
Üstâd fakîhdan Hakîkî Hâhigeri ak olup hevesle Evsafn edüp medâr kurbet Oldu hüneriyle pâkü tâhir,
beyitleri ile bildiriyor. II]
2085.
Hüseyn
E. nin
Hassâm suhanveran Hakîkî; Dil em'ini yakt bir nefesle. Sâhip kerem eyledi mahabbet.. Kalbinde hakikat oldu
zâhir.
Hakikî B. Tflî'nin dedii gibi "Hassâm suhanve-
!
kinci devre Melâmîleri
134 fan,,
deilse de tabiat i'riyesi vardr. Müstakim zade, Risalesinde bir
agzelini
almtr [1].
bu sâkînâmeyi her hâlde drîsi muhtefînin hayatnda, senesinden evvel yazmtr. i'rini öyle bitiriyor: Tflî,
Ey «Tfh»i Derdi
Ey Ey
dili
dil
âftâb tevhîd;
eâmii her zuhuri evvel,
Birden bire nûri evliya hem «Tflî» kapunu penâh edindi;
Bü bendei
vücudu kul
bî
Dîdârn secdegâh edindi; Nâ lâyk isem de sen kabûl
et;
et!
Senden bana bir nigâh betir. Nâ bâli tut bu abdi pîri!
Bâkî ki cihanda var hevestir;
Ben mücrime
1024
Ümmîdini kl karini himmet! Ol dest küay dergehi pîr! Ey mazhar srr srr câvîd; Deryay muhîti nûri kümmel! Zâtnda göründü tâ beâdem!
bedesti gayret;
zara eyle tedbir,
mark
ya'ni
eyle destgîrî
mürettep divan vardr [2]. Bir divannn da "British Museum„ da bulunduunu "Encyclopedie de L' islâm,, dan öreniyoruz. gazelini tahmis etmitir: "Nedim,, de Tflî'yi okumu, sevmi ve Tflî'nini
u
Meh
pertev^ alur
tâbii vechi hasenimden
Cem'iyyeti örendi
Erbab füsûnü
Çemi
sahare âciz olurlar
siyehi câduyi
Baktkça benim
Meki
;
nücum encümenimden!
Hârût fenimden
!
âyinei rûyime tûtî
suhan eyler lebi ekker ikenimden!
Hûbân
cihan
nâzn âlemde
çekermi
Bir kerre alan busemi sîbi zakaninden?
fl]
egamn gel yeti; revâmm gel yeti! canszlara hemçün Mesîh
Firkatmdan âlemi tuttu
Tende canm kalmad, Vaktidir can veresin
f
rûhi
Çâre kl ey nutku hayyi eâyidânm
Dümüem
bahri
gamn"
Dürri vasim isterem ey bahri Çekti girdâb
Kl meded
ey
gel yeti!
ka'rine gavvâs
kânm
olmuam
gel
yeti
gamn ald vücûdum zevrakn; dost desti Lâmekânm gel yeti;
Zulmeti zulmi felekten bu «Hakikî» bendeni;
Kurtar ey mihri cihan sâhip Melâmiyei attâriye. Sa [2]
:
zamanm
gel yeti!
64
Tfl'nin divannn muhtelif nüshalar hakknda Harnâmî zade ihsan B. E. nin «Trab-
zon âirleri»
fide
malûmat vardr.
:
! !
!
135
kinci devre Melâmîleri
Tflî „ bu gazel ol güzelin müntahabîdr Mecmuai e'âr selîsi suhanimden!.. [1] "
eyhî,
akayk
kaç
bir
zeylinde
beraber:
gazelile
u
gazelini
de
almtr: Dil,
kenduyi
ol husrevi
hûbâna düürdü;
ummana düürdü
Bir gevheri pâkîzeyi
Rahi emelim ald inân
Ahr Ey
elden,
dili
sürerek vâdii hicrana düürdü!
âk
Agyâr
âvâre yeti kûyi nigâre;
düürdü!
o mehpâreyi mestâne
çâh zenahdânn
Vasfeyler iken
Ruhsârna
Tflî hakkndaki
bir
"
Tflî „
,
matla âhâne düürdü!
mütaleâtmza Rza'nn Tezkiresine
intihap ettii
u
güzel gazelini de yazarak nihayet veriyoruz Vereli bâgda revnak güli
ehlevendim taknur
Hâsdr
var ise sultân
Jâle nakdini alur
âl
krmz
üstüne gül,
âl üstüne
gül,
bahârn gülen;
sâl besâl
üstüne gül
ey bülbüli ûrîde yetii;
Dâmen efan yeti
âh
nihâi üstüne gül!
Çkti gülende
seri
Dâglar sinede;
dil nâlede..
gûyâ kodular
Kafesi bülbüli ûrîde mekâl üstüne gül
!
i'ri üstâddaki gülleri seyret " Tflî „
Döktü evrâkm
bir
âb
zülâl
üstüne gül
EYHÜL SLÂM MUSTAFA EFEKD (EBÜLMEYÂMN) 953 te tevellüt etmi, iki kere meihat makamn igal eylemitir, ikinci defasnda 1011 de eyhülislâm olup 1013 te azledilmi ve o sene vefat etmitir. Kabri fatih camii haremindedir.[2]
Nedim divum. (Halil Nihat B. F. nin nerettirdii) Sa: 129— 130. 304. Tflî maddesinde âir hakknda muhtasar malûmat vardr. Sa: 303 II]
121 îlniyye salnamesi 1334. Sa:
—
431-432
..
Müstakim zade merhum 1015 tarihinde vefat ettiini yazyor,.
"
Lugatçede
:
.
kinci devre Meiâmîleri
136
ZNKL
AL EFEND
FAZIL
:
^
Sultan
ihtiyar ikamet etmiti Sevh edebâlî ahfadndandr. Sütlücede fâzl bir zat olup Ahmîde bu zat klç kuatrmtr. Âlim ve vardr. 1018 de fisan âir ve kadere âit risalesi ve
ye >
vefat
erhi, kaza etmitir[2]
SADRI AZAM
HALL PAA
Osman, dürdüncü Mürat zaSon vezaretinde Abazaya^ ve Irana manlarinda sadarette bulunmutur. gazab padgahye upam ve olup Erzurumda malup olmakla Birinci
Ahmet,
birinci
Mustafa,
ikinci
serdar
^kudar mensup olduu Aziz Mahmut Hudamn 1040 tarihinde tavassuhyle affedlmtr daki dergâhna s.np eyhin yaptrd türbeye defnedlmtr. vefat edip Hüdâî tekkesinde etmi bulunduunu Abdullah Bu zâtn da drîsi muhtefîye intisap Sergüzetinde haber veriyor. E den hikâyeten La'iî zade merhum, gelip
istanbula gizlice
HAC HÜSEYN AAs babaldr. San Abdullahn
ârihi Mesnevi Sar Abdullah E. nin olmutur. 1040 da vefat edip Idns Melâmîlie duhulüne bu zât, vasta nuhtefînin merkad civarna defnedilmitir.
[2]
zmkh
Ali E. nin Halvetiyeye de
mukayyettir. Cilt
:
1;
Sa: 116
-
117
.
müntesip
olduu
"
Osmanl
müellifleri „
nde
SARI
ehzadeler^
Magrp
n^tndan HaM ^^J^J ^ md
1037 de Reîsül azam Halil Paa ile beraber
itirak
ABDULLAH
etti.
^ ^^^^ n
azledildi.
Badat de Reîsürrikâb olup memunyetm ihraz küttaphk Reîsül kinci defa çekildi tarihinde siyâsî hayattan 1065
Halil
aa
P
vastasile Aziz
Mahmut Huda!
La'lî zadenin den naklettiine
çemede
Sergüzetinde
Huseyn
bjb^nto aa bir un
f^-^^^ gore
t. Dinu% nazar etmiler; Abdullah
s?*
J
f
Melâmiyei attâriye. Sa
[2]
Sa: 86-87
85-86 :
Hüseyn
daj^ Abdullah^
^
m^dÎsLa
nevesile yetitirmitir. çok zevât Melâmet
[1]
o
babal baDag Hac
iki
^
^
E. n S an Abdullah eden
E. ye,
intisap etmitir. vastasile de Melâmîlie
sonra 1047
t
E.
efendiye
kendine gelince gören
çaltm
jr
fakat
ka,bindeki
^
.
kinci devre Melâmîleri
138 Maltepeye etmitir. Kabri, Topkadudan Abdullah 1071 de vefât
Q
*
^^SSM.'ÎU JJCS JI^C
ayak
keza
tanda
eyh Mehmet
E.
^^^^£ v« ^^
^
nm dama
Muhammed
^â^ "T
,
r
nasb aynen muha,
.
tsut ti! berat,
ovde ve ayaksrz bir g Hakka tamanule
terkettiklerine,
geçeniyeceim
Melâmiyei
ilettir.
geçtiklerin e
(Hamzavîler e)
ait
olan bu
BÜW»
ta lan
son
:
y j-^
:
^> ydediyorsa da vefat etigini k 2 2„ Sa: ües&
"Sefînetür rüesa,,
kitabede 23 Safer [3[ Vefeyât
»>,
c lU/ Recebinde Ahdullahln 1071 Abdullah». San Sef.netur budur. ya.hdrr ve tabiî dorusu 14S Ayvansaray. Sa -
[2]
attâriyede
^^J^^
^
me dfundur.
l
Abduia
hile bas, kol
»e
lj.j~«>-
ncalmden ve..eysjd^Muh dülbakî (1165) [3] Melâmî Hulus* E. (1302) Hnden Mirefte'li Abdullah Maksud Nurun hahfelermden Haa Seyyid
tf» ya,
ta'lik ile
sofada La, zadelerden
lanndan La lî zade
taunda
W- Ba 5
:
_
kinci devre
rerdir
Melamler
münasebetle öe Nisan
[1]
Bu W söylemitir:
Abdullah E. ni„ velatma
5u
.
zel tarihi
Yazk
ser
bir zerrin
îlTkaldrd Ki va
ni
bahâristâm alemden
iei bezmi
kadeh
rindi ecel nagah,
bâabâm vahdet Abdullah
Dimi tabW
cWu
efendi
km
bûyi ma'rifet dlhah..
nâgâh tebir eyhye Allah!
subhgâhi Beîr olup sabay
Mni
rûhunu pür
feyzi
olsun;
Makam! bâg cennette *JM,f hemrah.. ruhuna iman ola Varmca kurbi Hakka bâgbân dil dedi tarih: "Nisârî,, fevti için
1701
Nâilî
de Nailiyâ târihin: Vakti rihlette dedim 4jl '-^ «4«»Ul* tfJ»- .TJJ
^
tarihini
söylemiti
nin Sarl Abdullah E.
sindeki k.ymettar
arabî
l
f mecmuada
a tl u
^^T^^^ ^ kas des,
naMrmdan
balyor: hakknda plup öyle yine enfâ. rahman., Nefes urdu Hüviyyetten kenara bahri subhan! Maarif cevherin att , kim ana yok had Zehî dereyi mutlak haddu payam.
h gj*
hak kim dilin yok Zehî bahrî hüvel
mugrib eyhi ekber kim Velayet hatemi ankay, rahsan,.. masnknm öldürür hurd. Hakikat
Getürmü
kelim ezvâkm. cem'a tür Fusûs içre
ayan. Ahmetten olann ald Ki ayni cem'i
»^^ S £j Dokuzuncu
bakmzll
asnn
ikinci
msfmda (C,t: 2
sa: 43?)
;
14 O
!
kinci devre Melâmîleri
Adem
Pes evvel
oul
Velî
âtâya cemi
esmay bilmekte
gibi sen vâris olgl ey atâ can;
Pes andan sonra ger îs'in olursan ilmine masdar Kalup meyte gibi bîek edersin nefsin (i*) ruhanî.
Eer
deryay tenzihin olursan Nûhi sebbâh
Edemez
Çü
ehli
tebihin zarar
bil
sana tûfân...
makamnda vücudun edesin ifnâ, Muhammedden sâna bir srr pinhânî
Ferdiyyet
Doa
ruhi
gibi....
Dier
Matla budur:
kasidesi 48 beyittir. ma'mur
Beyti
sen
ister isen
dili
dânây
gör;
Mescidi Aksâ dilersen dergehi Mevlây gör!
Üçüncü kasîdesi de: Evliyadan ey gönül almak dilersen rengü bû
Yoklile beytile
balyor.
Husâmîye
îleru gel
varlndan
berû!
ol
31 beyittir.
yazd
tahmisten
ilk
ve son bendini de yazyoruz:
kamu sevday ko nûet bu kuru gavgây ko
Târiki dünyâ" olup ey dil
Gel
arâb
4 j-
!i
} Cl
ak
J
^.J fâni
ol,
ifnay ko
Giileni cennet dilersen külhana
Yâr
gül vech ister isen
;
:
;
bakmay ko
;
gülene bakam ko
Abdullah», çü geldin bu fenâ bâzarna kendünü, bakma cihan gülzârma
Gel sen
«
Yoklua
sat
Tut mücellâ kalbini mazhar ola envârna
;
;
Ey «Husâmî» on
sekiz bin âlemin esrarna Çünki mazhar dütü gönlün geç bu huyü hây ko
Sar Abdullah
E. nin
Hudâya hamdi
bî
gaye
Salât olsun rasuline
matla
ile
;
kim
ki
lutfu bî nihayettir
ol
hatmi
balayan ve 105 beyit olan
«
;
risâlettir.
Jii-nau*
»
kasîdesi Melâmiler ara-
snda pek mehurdur.
Sar Abdullah
E. drîsi muhtefînin
vefatndan
sonra
Hac
Kabâî'ye
:
kinci devre jMeiâmîleri
Kabâînin vefatnda Sadnazam Halil P. ile seferde ile beraber Padiahn gazabna uramlard.
bîat etmitir.
Bu
seferde
14:1
:
idi.
Paa
Gizlice stanbula gelen Halil P. Aziz Mahmut Hüdâî tekkesine iltica etmi ve Aziz Mahmut. H. nin efâat ile afvedilmi, Sar Abdullah E. yi de Koca Mustafa P. eyhi afvettirmiti. Bundan sonra Sar Abdullah Müstakim zade, risalesinde La-'lî eyh E. Beir aaya da bîat etmitir. Mehmet E. de bizzat Abdullah Mehmet E. nin el yazsndan naklen bu bîat öyle anlatyor: E. den dinlemi
—
—
Padiahn gazabndan korkup gizlice köyden köye stanbula geliyordum. Bir köyde müsâfir kaldm akam, yatacam sralarda mâbeyn kapusuna bir uak gelerek hanmn, fakat ev sahibesinin bir fâbenimle görümek istediini ifade etti. Bizzarur râz oldum ;
tannm olmaklm
hie olmas, yahut
aralnda
kapusuna gelip kapu Abdullah E
—
srada
hanm mâbeyn
durarak bana
Ben yabanc deilim.
;
O
ihtimali ile bî huzur idim.
Sizi bir
kaç kere Efendimizin huzurunda gör-
düm. Bir ey soracam. Efendimiz intikal buyurduklar vakit kendilerindeki emâneti kime teslim ettiler ? dedi. Ben, Kâbâî E. nin vefatn henüz bilmiyordum. Dedim ki Vefatlarndan bile haberim yok. Yerlerine kimin kaim olduunu nereden bileceim!: kimiz de Allahtan hidâyet temenni edip alatk. stanbula gelip afvedildikten sonra Sahibi zaman aramaa baladm. Bir gün müteKabir yannda Beir aa' yi bir kaç kii ile essirâne Hac Kabâî E. yi ziyarete gitmitim. otururlarken buldum. Yüzüne baknca nazarndan cezbelendim ve Gavs olduklarm kalben,
—
tasdik ettim.
— dedi.
Derhâl gidip
Abdullah E
Ben de Hamdolsun
—
;
;
Yanndaki
öptüm.
elini
pek geç geldin
zât
!
.
ecere secde ederek gelmedim.
hacere,
_
Hakikatlarma
müteveccih ve:
kabullerine müterakkip idim.
dedim,
—
Yine o zât Fakat bu kadar gecikmek sana
deyince Beir
—
yakmazd,
aa
Sen sus
deyip beni kabul
;
bu, zevk iidir
[1]..
ettiler.
& Bu menkabe Melâmîierin
ahvâlini hakî olmakla
ehemmiyete ayandr.
* *
Mühim
eserleri
t
efendi hakikaten âlim ve
Sar Abdullah
tmza
çok büyük hizmetlerde hurlarn yazyoruz
ârif bir
bulunmutur.
zât olup irfan haya-
Asarnn mühim
ve
me-
:
iZ^-'
*
f.
;
(mesnevi erhi)
:
1287 de stanbulda tab'edilmitir. [1]
Melâmiyei attâriye.
Sa
:
102
— 105
türkçe ve
be
cilttir.
Natamamdr..
142
ikinci
„ i!iju^ :
jU«iau-
güzetinin
devre Melâmîleri
türkçe ve gayri matbu'dur.
:
(kasîde)
:
türkçedir.
:
nihâyetine ilâve
La'lî
edilmitir.
zade Abdülbaki efendinin serbu kasideye bir de
La'lî zade,
yazmtr.
zeyl
»Uij uj.j >\jis\c\/
Be
bab
türkçedir.
hâtemeden mürekkeptir. Ahvâli sülûkü, Eimmei isnâ raidini, Nakiyye, Halvetiyye, Mevleviyye ve âir tarikat-
bir
•aeri, hulefâyi
larn
.
silsilelerini,
sofiyye ricâlinin teracimi ahvâlini ve nihâyet
ram ve Emir Sikkînîden
Hac
Bay-
de dâhil olmak üzere geçen melâmî kutuplarnn tercemei hallerini havi bir eserdir. 1288 de Matbaai âmirede tab'edilmitir. U-Vivsu ûü^i «Li-viiV eyhi ekberin menakibini ve fütuhât mekkiyede melâmet hakkndaki akvalini cami' arabiyülibare, gayri matbu' bir i'tibaren drîsi Muhtefî
gelip
:
kitaptr.
^uü^-itt çe bir kitaptr,
Enbiyâ, hulefâyi râidîn, ahvâli kiyâmet ve hari hâvi türk•sIjU.iöe.-.) namiyle yazm (^-i'o-^ Osman zade Tâib ;
tarafndan telhis edilerek üçüncü Ahmede takdim edilmitir. 1283 te Cerîdei havâdis matbaasnda tab'edilmitir. *W3'îj»3 *iaJ zât ilâhî, rûh, hakikati insâniye, kader, ervâh ve sâireden, hulefâyi râidîn ve Eimmenin tercemei hâllerinden, Nakibendî :
ve Halvetî silsilesinden ve nihâyet Aktab Melâmiyyeden muhtasaran bahtürkçe, gayri matbu' bir kitaptr. Badat fethi münasebetiyle Murat Dördüncü namna yazlmtr. ^-j ^î-jM'iA ismi meyzuuna dâldir. (Nur Osmaniye kütüphane-
,seden
sinde). Uüf'jy-î
:
Mürâselâtn
meydana gelmitir
[1].
Sefinetür rüesâ.
Sa
:
23
Cevrî'ye imlâ
ettirmi,
bu
suretle
bu eser
;
!
SARI ABDULLAH
E.
DEN FEYZALANLAR
— NEÂT AHMET DEDE Fehîm, Nazîm ve bilhassa Nâilîi kadîm gibi cidden üstad ve mukteMahlas dir airlerimizin üstad bulunan Neâtî Ahmet dede, Edirnelidir. takdim evvelce Semendî iken Safaîye göre kendisine Neâtî mahlasn, Mevleettii kasideyi fevkal'âde tahsin eden asrn eyhul'islam, sefinei zade eyhi beenen kasideyi bir yazd viyeye göre Mevlana'ya Mehmet dede vermitir [1] Tezkirelerimiz, Neatînin üstadln takdirde müttefiktir. Safâîye na.sihrâferin" zaran «Asrn uarasmdan e'ân pâk ve güftar tabnâk bir airi
Aa
Rzâya göre " filhakika uarayi zevil'itibardan olup peyrevi Nef'î olman e'ar ûhu selis ve güftar kulûbi ârifana enistir. „ [3] Asm da üstaddr,, "Zeyli zübdetül e'ar,, da Neâtî hakknda "Neâtî E. hakka ki
[2],
diyor. Güftî,
hakknda
tezkiresinde
u
^'V
«
ol
ho
söz ki
bsâtîclir
;
Etmede tab' ma'rifet inevi Etmedi dedi raviyân benam Bulmad bir zamanda ruhsat râh
Akbet ol Urdu meydan imdi meguli
müridi
Noktai i'rin Levhi rada
Her
ho
rabet
nükte dânîdir
nazm ol
Sefine, evvelce
edibi di^er
Da
;
bîat..
:
meanîdir..
pirayi hodilani
beyti kasîdei
i'
Acem
caz
!
!
evvel ana sitarei der da Güftî gibi siyeh tali'
uarann itibarszlndan
!
bahis 33
Nihayet
yazdn ve "henüz 96 — 97
Sa
meyli devletü cah.
rûmdan
Akl
mutazammndr.
2
dâg
Tab' gencinei
O
i'rin ve
mahlassz iir :
Zihnine
ah
sözü gerçi nükteyi cami'
beyit var ki serapa ikâyeti
Sa: 405 Sa: 100
;
hatrsaz
tevazu gösterdiini söyliyor. Gilt
Eseri lehcei Neâtî'dir.
Lekedi püti payi istina!
çerha bî perva
Bundan sonra Rum'da
[3]
Neâtî
Mâyei itiharn Edrinevî.. Tab' semti kazaja rabeti tam. Etti Mollâyi
etmede her dem
Mektebi nazma
[2]
serlevhasiyle
sözleri söyliyor:
Rumun
[1]
»
mahlasa layk deilim,
diyerek
:
ikinci devre Melâmileri
144
Olsa meguli ivei inad
i'ri eyler bu veçhile irad.
deyip Neâtînin kadü kametmi kopar
Cilvei yare aceb ol
Ne bu âûbü matla'l gazelini yazarak
Nedim de
fiten
müddeâsn
Neâtînin
;
yoksa kyametmi kopar ?
hakkile ispat ediyor.
hürmetkândr.
Neâtînin
u
thamis
gazelini
etmitir Gittin
amma'
stemem Bâga Giil
ki
kodun hasret ile can bile; yaran bile!
sensiz olan sohbeti
sensiz varamam çemime ate görünür handan deil servi hraman bile !
Sineden derd
Aksine devri
ile
edeyim kim duysun
bir ah
felek, mihri
dirahan
bile
!
Devri meclis bana girdab beladr sensiz
saan gerdan
Meyi rahan deil,
Hân
firkatle "Neatî,,
Dameni
ülfeti
bile!
hazinin vâ hayf,
i
çâkoldu, giribam bile
!
[1]
@ "Üstad üstadâm rûm „ dur. Sefineî bütün tezkirelere muhalif olarak "Neâtî Süleyman,,
Esrar dedeye nazaran .Neâtî, Mevleviye,
ismini
diye kayt ve
baz halâtm
zikrediyor
[2].
"Sima'hanei edep,, sahibi Enver B, Neatîyi
Nazîm
medhü sena ve
bilhassa
gibi bir âirin
"Nazîm,, âsâ nola garra olursam hüsni tab'mla;
Beendirdim Neâtî
gibi bir üstada
diye tefahur ettiini kaydediyor
Faik
Reat
B.
mefhum" da
e'arm
!
[3].
"Eslâf,, ta
tagazzülde
Neâtî
111 [1] Nedim divan. "Halil Nihat B. E. nin tab' ettirdii nüsha,, Sa Neatî hakknda Mezkûr divann lugatçesinde baz malûmat vardr. Sa
ile
Vecdîyi
:
Sa: 96
— 99
[2]
Cilt: 2.
[3]
Sima' hanei edep. Neâtî; Sa
:
226
— 229
:
346
!!
kinci devre Melâmîleri
1
45
(1072) en üstad âirlerden addederek yüzden ziyade âire hocahk eden Neâtînin bihakkin âir olduunu te'kit ve Nazîmin Müridi ma'ni Neâtî'i Nizamî lehçe kim Olmada sâdr zebani nâmesinden varidât âiri Isî nefes kim feyzi nutku gösterir Dehre ihyayi meanîde demadem mu'cizât kt'asile sözlerini te'yit etmektedir
[1]. *
Aa
zade Mehmet Nesâtî, Mevlevîlikte Gelibolu Mevlevîhânesi eyhi dede (1063) nin derviidir. eyhinin vefatndan sonra Konyaya gitmitir. Kubbei hadrâ hakknda söyledii Jîs^ji zehî
Eylemi
künbedi kâî bünyad
üssi
esâsnda
matla'l kasidesi cidden güzeldir.
;
tekellüf üstad!
Rüdî
(Edirneli; 1105) nin
gösterdii 1081 senesinde Edirne Mevlevîhânesine eyh olmu ve 1085 tarihinde vefat ederek mezkûr dergâhn türbesine defnedilmitir.
msranm
Vefâtna Nazîm
^-M
o&TU- o^li^-v-»
£__sj
Fasîh
jU-l
ls4»I
Hg^f
J'^j
Nâbî de
msra'larn
tarih
düürmülerdir.
Neâtî, dervilikten evvel Sar Abdullah E. Reîsülküttâb iken Kesehizmetinde bulunmutur. Bu suretle Melâmet nevesini ârihi Mesneviden almtr. Müstakim zade, Neâtîyi Sar Abdullah mensuplar
darh
arasnda zikretmektedir.
® [1]
Sa
:
162
- 166 Melâmiler
—
10
:
:
!
kinci devre Melâmîleri
146
isimli manzum iki küçük eseri ve dîvan Neâtînin V3 ve vardr [1]. Hilyei enbiyâs 1312 senesinde Âlem matbaasnda eyh Vasfî merhumun küçük bir mukaddimesile tab'edilmitir. Neâtînin iki gazelile iki rubâîsini yazyoruz ki bunlar; karihasnn
inceliine, hülâsa hakikaten üstâd
vüs'atna, lisana tasarrufuna, hayâlinin bir
âir bulunduuna
delildir
Meclise sâkii gölçehre ki câm âver olur;
Rûhi Cem' den
rindâna peyâm âver olur!
dili
Etse ülzâra güzer bâd sabâ kûyundan Çemenin raks künan hâki kyâm âver olur!
Gamze,
tîrin hedefi
câna
pürtâb eyler,
ki
dâmen bemiyan âna sihâm âver
Nâz,
olur!
Selbedüp akl geçen nâmü nian kaydndan
akta Mecnun
Defteri
Kâm
dünyây "Meâtî,,
akta
Devleti
evkiz Hûnuz
ki
nâm
gibi
âver olur!
kâm
âver olur
!
demi bülbüli eydâda nihânz;
ki dili
goncei ra'nâda nihânz!
eki
Biz cismi nizâr üzre döküp dânei
Çün
gören
gibi nâçîz
her veçhile
ritei can gevheri ma'nâda nihânz!
Olsak nola bînâmü nian öhrei âlem? muammada nihânz
Biz dil gibi bir turfa
Mahrem yine her Dâim ikeni zülii
[1]
Neâtînin kendi
Bu divanda 3
yazs divân,
el
na't, 1
hâlimize
mi'raciye
bâd sabâdr
dilârâda nihânz
1
;
!
Millet kütüphânesi
mersiye,
müzesinde 519 numaradadr. Mevlânâya
kubbei hadray tavsif yollu
1
u
zevâta aittir medhiye 12 tane de kasîde vardr, Kasideler S. Mehmet, S. brahim, S.j Mürat, kaimmakam P., Nianc Abdî P., Reis amî zâde, smeti E. 3 kasîde Girit fâtihi Ahmet P. ya, 2 kaside de Müsâhip Mustafa P. ya âit..
Divannda
u
harfler eksiktir .vi
£
97 gazeli, 9 rubâîsi vardr. ve mücellettir.
:
(
£_
£
(
J'
c
jj°
j
«s
66 sahîfe olan bu divan
j
i
19. S.
boyunda,
12. S. eninde
ikinci devre Meiâmîleri
Hem Hem
gül gibi rengînii ma'ni
ne'e
gibi haleti
ile
147
zâhir,
sahbâda nihânz
!
Geh hâme gibi ekve trâz gam akz, Geh nâl gibi hâmei ekvada nihânz! Ettik o kadar
ref'i taayyün ki " Neâtî Ayînei pürtâb mücellâda nihânz
„
!
Ak
ehli odur ki bakmayp dünyâya Efzun ola evki âlemi ma'nâya! Sevdayi vatanla durmayup bir yerde
Çün
katrei ebr
azmede deryâya!
Nezzarei hüsnünde ki
medhûuz
biz,
Hayretle serefkende vü bîhûuz biz! Olsak ne kadar ak ile sat pâre çü gül Çün gönce, dehen beste vü hâmûuz biz!
;
:
CEVRÎ
Cevrî de Mevlevî olmakla beraber "ârihi Mesnevi,, ye intisab edenSafâîye göre "Maarifi cüz'iye ve külliyede mâhir bir âir,, [1] lerdendir. olduu gibi Rizaya göre de «Perverii güftei zeban tâze olup emtiai
e'âr
meydan
perdaz, nîzei
nadire
Çevrinin
tezkiresinden
Esrar
kasab
Bir âiri sihirsazdr ki elinde
bî endâzedir.
dilpezîri
kilki
belagat olup kasabüssbak i'cazdr,, [2]. ve dier tezkirelerden, gayet güzel ta'lik
yazan seriulkalem bir hattat olduunu örenmekte olduumuz gibi eyhîden de yalnz iir ve hatta deil, ekseri ulûmü fünunda mâhir bir âir olduunu anlyoruz [3]. Esasen bu vukufu ilmîsi iirlerinden anlalmaktadr.
Faik lutfi
merhum, Çevrinin hakknda "Müarün ileyh ulüvvi his, selâseti beyan cihetlerile Nâilîyi andrr.,, [4] demekle tama-
Reat
tabiiyet,
B.
mile hakikate terceman olmutur. kitap
Cevrî, Selim,
eyh
yazmakla
6 mesnevi
geçinirdi.
Galibe Çevrinin
yazd
yazmtr
[5].
Üçüncü
Mesnevî hediye etmekle, eyhin
bir
Bana Sultan Selîra kâmver kâm cihan verdi Bütün dünya deer bir genci has râygân verdi! ;
balyan teekkürü mutazammn makbûl olduunu ispat eder. Müstakim zade vefatna
zan iken
mahallesi
halk,
kendisi
olmakla
eshabndan Sar Abdullah
;
[2]
Sa 86 Sa: 23
[3]
Merhumu merkum,
[l]
ademi
ile
gelmiyorlar.
cenazesine
ihvânile
otuz
yirmi,
Vefatndan
veriyor.
hakknda
ülfetlerinden
gelip
Ev
halk,
sûi
iztirapta
cenazesini
bizzat
:
akran nadir eyhî. zeyli
hüsnü kitabette
akayk
[4] Eslâf.
[5]
vak'a kaydediyor
rahatszln Sar Abdullaha haber
Cevrî,
sonra
ait bir
hattnn çok
kasîdesi de Cevrî
matlaile
ilmü maarif
ile
malûm, ekseri fünunda mahir,
ho
nüvislikte ve
idi.
:
Sa: 80
Esrar tezkiresi bir çok Mesnevî
lvîerin adedini 6 olarak tahdit ediyor.
yazdn
Sa: 31
—
kayt
32
;
Sima' hanei edep,
yazd
Mesne-
:
:
149
kinci devre Melâmîleri
namazn
ve
gasil
kabrinin
ba
Bilâhara
düzletiyorlar.
yerini
klp "Eri kapu„
dahi kendisi
hâricine defnediyor;
ayak taraflarna
ve
birer
Müstakim zade merhum, "kabri mestur olduundan dikiliyor. ancak ihvann malumudur,, diyor [1]. Bu vak'a, hele kabrin düzlenip belirsiz bir hâle getirilmesi, halkn Cevrîye aleyhtar, binâenaleyh Çevrinin de akayidi sofiyeyi ketim hususunda mübâlâtsz olduu kanaatini uyandran kuvvetli bir delildir. Vefat 1065 tedir. servi
ve
Msra'lar vefatna
tarih olarak söylenmitir.
Asâr Mesneviden 40 beyit erhetmifir.
1057
edip her
intihab
yazmtr,
tarihinde
kitabn
beyti
ismi,
be
tahrir
beyitle tarihidir;
matbudur. ji^üt^e Yusufi sineçâk (953)
lmtr.
Keza kitabn
yazld
ismi
Matbudur.
Cr.fjb^
erhtir. 1057
de yaz-
msranm
iüf»
gösterdii
1040
yazlmtr.
senesinde
JüU ju Kr; •u*.:
zum
sine
seneyi göstermektedir. Matbu'dur.
Aslen
Matbu'dur.
-.
yazc zade
bir kitaptr.
Salâhaddinin olup Çevrinin slâh ettii man-
Tabu ve cevvî çalan bu
gelecek ahvâli istihraca
hâdiselerden bir sene
zarfnda vukua
kitap ta matbu'dur.
Mürettep divan: Gayri matbudur
[2]
*
Divannda 19
tazammn
beyitten
bir kt'a vardr.
Ey
ki
mürekkep Sar Abdullah lk beyitleri unlardr
E. nin tavsifini
mu-
endîei irfânü kemâlinde hired
Eylemez
rûhi Mesîhi
suhan mahremi
râz
!
Sa: 106
[1]
Melâmiyei attâriye.
[2]
Cevrînin cönk tarznda eski yazma bir divan Millet kütüphanesinde 103
Ayn
numara-
kütüphanede 104 numaradaki divan, yeni istinsah edilmitir. Eski yazma 19. S. tul ve 9,7. S. arznda olup 75 sahifedir. Muhteviyat: Pâdiâhlara ve asrn ricaline âit 20 kasîde, 5 Terkibi 1 na't, Mevlânâya 1 medhiye, bend, 6 kt'a, 199 gazel, kitaplarna ve Abdullah E. nin Mesnevî erhile lü^i^I-i sna tarih.. Divannda noksan olan harfler unlardr: dadr.
t
f
I
^
i
î
(
t
(
ki
I
I
i
I
r
)
!
!
kinci devre Melâmîleri
150
zâtn Hah iizre beyân eylemee Natka zemzemei acz ile eyler âgâz.. Cevheri
Der
gevherei cevheri âyînei can
idi
Akln
idrâkine göstersen
eer
rûyi cevaz.
Câmei dâniine Iâyihai kudsî zeyl, Dâmeni ftnatna sânihai râz traz..
® son beyti Mesnevî ârihi Abdullah E. ye âit dier bir kt'as var ki E. ye Abdullah da kt'asnda bu erhin itmam tarihini havidir. Cevrî, beyitlerle izhar ediyor: hulûs ve iradetini
u
Olanlar
O
hakla
lûtfi
Baklsa her feyzin
biri
mazhan
feyzi ol
mecmûai esrar
üstadn
kudrettir.
biri Abdullah Efendidir; üstad eshâb tarikattr
mazharmdan
Ki isti'dâd
ile
O Muhammed
nûru kim olmutur ânnla dü âlem pür;
Fürûzân oldu kalbimde benim
Beytile
yoruz: m % *" '
balyan
na'ti
••
çok mehurdur.
Cevrînin
dili bin derd ile izhâr ederiz çemini bîmâr ederiz muztaribü Gamzeni
Biz ki hâli
Söyledirse bize efsânei dilden gamzen; Çemi mestânei pür hâbn bîdar ederiz
Çemi
mestinIe~olan
Zühdü sâgar Eylesek
Akl
;
!
!
zevkimizi bildirsek
bekefi kûçei
kemikei
iki
turrai
hammâr
ederiz
!
pürtâbm yâd
teblerzei sevdâya giriftar ederiz
Nevei mestii câm hem merebi
Ak
lebini nakletsek
uâk
heveskâr ederiz
gubâr hat la'lin hayran Cur'adân kadehi mahzeni esrâr ederiz
!
Bizi eylerse
!
bezmi cünun Bademiz hikmetü sâkîmizi hüyâr ederiz Dili "Cevrî,, gibi etsek hevesi
îvei hüsnüm, mahabbettir giriftârm benim Fitnei
akm,
hevestir vâlehi
kârm benimi
;
;
gazelini
yaz-
!
.
;
151
kinci devre Melâmîleri
Nâz serm estim,
Çemi
serîrim
hâbgâh gemzedir nigehdârm benim ;
bîbâki tegafüldür
Ol behiti hikmetim srr
Âbi
rûyi kevseri ma'nidir
Çemei
hûnâb
ile
enhârm benim
!
derdim, mahabbet tenedir bir katreme
u'lerîzi sûzi dildir
aklm
Nahveti
Hem
lebi
!
ki
vermem
zerrece
yine bin akl meftun eyler
aka
vücut
atvârm benim
Himmeti fakrü fenaym kim demi tecrîd ile Nâmü kâm bî vücut etmektir âsârm benim ^Cevrî"
i
beyânm
isi
Rûhi ma'nâya
;
çemi hunbârm benim
gdadr
nüktei zevki
Canbah
;
!
ile
güftârm benim
!
Mustafa Resmî E: Sar Abdullahn oludur. Tahsili ulûmdan sonra cebeciler kâtibi olmu, 1060 da memuren bulunduu Morada vefat etmitir. Mürettep divan vardr.
[1]
Hüseyin dede: Hüseyin dede [2] namiyle mehur ve koca Mustafa Paa tekkesinde hücre niin imi. Muammerinden olan dede, Koca Mustafa Paa
Ik
eyhi Nurettin
efendiyi, pederinin
hayatnda iken nevei melâmetle
eyh efendi olunu arayp, dedenin oldunu anlaynca "Artk bu tekeeden usûlü esmâ gitti,
ter-
biye edermi. Hatta bir kere,
hücre-
sinde
ak
ve
mahabbet dadand,, demi. Beir aann zamanna kadar yaam ve aaya bîat eylemi olduunu müstakim zade merhum, Abdülbâkî efendinin hatt destiyle yazlbir mecmuada gördüünü söyleyip dedenin beir aann himmet "zât,, tecellisine mazhar otduuna dâir Lâ'li zadenin yazdnazariyle ve
m
bir
menkabeyi naklediyor
La'lî
eyh
[3].
Mehmet:
stanbulludur, llmiyye tarikine
lklarnda bulunmu; bilâhara li]
Tezkerei
[2]
Ik,
azil
mensup olup Mekke ve stanbul kadve Kbnsa nefyedilmi, 1119 da men-
sâfaî.
alevilere
denir.
"k
tabirini evvel
Hac Bektai
Velî vaz' etmi; hakikatmdan
hâbîr olmayanlar zulmette ve özünden agâh olanlar nûri hakla aydnlkta olmak münasebetiyle...,,
[3]
brahim
E. (sohdetnâme)
Melâmiyei attâriye. Sa
:
118-119
kinci devre Melâmîleri
152
fâsnda vefat eylemitir. arihi Mesnevi San Abdullahn kerîme zadeârihi Mesneviden maada Mekkede eyh Mehmet Miyâni Ma'sum sidir. Yekdest, Nakibendî eyhi mürad' a da intisab etmihalifesi Ahmedi merhum, Beir aa ve Seyyid Hâim ve Seyyid Ali La'li zade tir. efendilere
[1]
de mülâki olduunu Sergüzetinde
Sa: 56-57
bildiriyor. [1].
LA'LÎ
La'lî
eyh Mehmet
ZADE ABDÜLBAKÎ
efendinin
olu
ve
ârihi
Mesnevinin
hafidinin
mahdumudur. 1266 da vefat eden Nakibendî eyh Mürada intisap etpaaya muallim olmu, Mora hezimetinde miti. Sadn'azam ehit Ali paann ehadetinden sonra Limniye nefyedilmise de Mürat E. o sralarda Bursada bulunmakla, Abdülbâkî E nin menfâsmn Bursaya tebdilini Mürat E. Abdülrica etmi ve taraf hükümetten ricas is'af edilmitir. kaç sene sonra da bir etmi, avdet Istanbula bâkî E. Bursaya gelmeden sonra Anamüddet La'lî zâde affedilmitir. Bilâhara stanbul kads, bir dolu kazaskeri olmu; nihayet Eyyupta bir ev alp ziyâretine gelen ihvân ile sohbet ederek asûde bir hayat geçirmee balamtr. 1165 de vefat ederek Eyyupta Yahya E. tekkesinin karsnda yaptrd mektep ve kalenderhanenin bahçesine defnedilmitir. tarihi söyledii Kendisinin kendi vefatna evvelce Kabrinin önündeki pencerenin üstüne hakkedilmitir:
u
f>.
J-^J 0»CJ
Jc-J
Bu kt'adaki termektedir.
J^ l-?.*
dördüncü msra 1153 senesini göskütüphânesinde Pertev Paa kitaplar arasnda 636
«Jr\j°kj
Millet
^
mehurdur.
numarada mukayyet ve
<»
La'lî
terkibile
zadenin âsârn muhtevi bir
mecmua vardr.
Müstakim zade merhum yazm. MecBu mecmuay muada balâdaki tarih Abdülbâkî efendinin Eyyuba nakline âit olarak gösterilip "kabri üzre pencere balâsna resmolundu; tarihi rihlet deildir,, kayd da ilâve ediliyor ki dorusu da budur. Ayn mecmuann üstünde 1189-1190 tarihinde
Müstakim zadenin
u
hatrasn okuyoruz:
evval on dokuzunda sebt günü salât zuhurdan sonra cemaatla Eyyupta cenazesi namazn edâ ve kyam ve tekbîrât esnasnda bu fakirin kalbine sânih olan msra tarihi rihletleri olmutur ki «Garâibdendir ki
budur:
;
;
154
Ikineidevre
Melâmîleri
1159
La'lî zade merhum Seyyid Ali Efendiye mülakî olmu ve küçükken babas tarafndan Seyyid Hâim Efendiye de götürülmütür. "Dokuz aylk süt emer bir çocuktum; fakat suret ve emâili tamamiyle aklmda kald. Bu ancak Seyyid Hâim Efendinin bir kerametidir.,, diyor [1].
Esasen Abdülbâkî Efendiyi kablelmilât tevsim eden de Ssyyid Hâim Efendidir [2] Müstakim zade risalesinde yedi, sekiz yanda iken babasiyle beraber bir bayram günü ziyaretine gidip duasn aldklarn yazyorsa da bilâhara da Efendiye devam ettii cenazesinde bulunmas ve .
namazda bilbedâhe tarih söylemesiyle sabittir. Yukarda söyledi imiz mecmuaya Efendinin sergüzetini, Zülfetüttemkin tercemesini, Mesleküluak erhini, Mebde'ü maad, Risâletül ünsiye ve Risâletül müradiyesini yazmtr. Bütün bunlar, La'lî zadenin, Müstakim zade Sadeddin Efendiye fevkalade müessir bir ahsiyet olduunu ve ihtimâl de müridi bulunduunu gösteren kuvvetli delillerdir. esnayi
* * *
zade "yetim,, mahlasiyle iir de söylerdi. iirleri mütavasstâne ehrinden bir na'tini yazyoruz Meslkül fakat lisan selistir. La'lî
Uak
Vücudun mebdei Zuhurun
:
bahri hüviyyet ya rasulallah
sureti mir'ât
vahdet ya rasulallah
;
!
Cemâlin surei rahman fürkani hakikattir, Kemâlinle mükemmeldir
Sen
risâlet
ya rasulallah
!
ol hurîdi enversin ki zerrâti avalim hep
Senin nurunla buldu hüsni suret ya rasulallah!
oldun Edüp mi'râc cismânî s y~-\ 3" Bilindi srr mâ evhâda hikmet ya rasulallah ;
Lisânndr kalem, nûni dehâna
!
levhi nutk üzre
Muharrer oldu kur'an âyet âyet ya rasulallah
Dedin £ j*b jüjt fakr, zâtn mütemmimdir Duyuldu nolduun, ettin iâret ya rasulallah ;
!
Yetîm" e râh aknda hidâyet eyle sultânm Dahi ruzi cezâda kl efâat ya rasulallah
(1
!
[1]
Melâmiyyei attariye Sa: 110
[2]
Ayn
nüsha. Sa. 109
!
155
kinci devre Melâmîleri
Aar
:
c-iJO Çok mühim bir eserdir. Ceddi ârihi Mesnevi San Abdullah den sonra kendi zamanna kadar gelen melâmî ricalini ve ahvali tarikati ancak bu eserden anlaya biliyoruz. Matbu'dur. ju»ii i»u. Sju-$ jii kasîdesine zeyldir. Sar Abdullah E. nin ,i47 beyttir. Bu kasidede melâmî silsilesini de yazar. Sergüzetin nihâ;
E.
<-î
il
:
yetinde tab' edilmitir. jiAJiau- S-v5 n/» Büyükçe bir eserdir, gayri mat'budur. :
sU.jÎju.
^
j\j0\
((J
>
Nakiye o^Jw-
ne'esini cami bir kitaptr.
/'s
ij/J «»f*» o^'jjjî-
.
.
.
~iic--*u
«iu
j } #>
v*V
gibi mebâhisi havidir.
Bunlardan maada Gazalinin kimyâyi seadetini, Abdülkerîmi Ceylînin 3u j sini ûUVt «^Öiî*j ismili kitaplarn, Hace ya'kubi çerhînin *» ju auj yi terceme etmitir. Bunlardan
vardr.
baka daha
bir
kaç küçük
risâlesi
.
'
HACI BAYRAM KABAYÎ
Melârnîlere nazaran drîsi Muhtefî'den sonra "Gavsiyyet,,,
geçmitir.
bâî'ye
kapda
olup top
gürcü
an asln
Mumaileyh,
Hac
ka-
takkeci
brahim çavuun azatl köle«Hac Bayram» ismi tarafndan Melâmiler iken Keyvan lerindendi. smi megul olduundan ile elbisecilik verildii gibi [1] Sandal bedestannda « Kabâyî,, lakabile de öhret bulmutu camiinin bânisi Melâmî
ricâlinden arakiyeci
La'lî zade, kabâyî' E. nin
duu
merebinin takvâ ve azîmet üzere bulun-
cihetle halk ile ihtilattan
Bayrâmiyeden
müçtenip olduunu
ve
Bezci zadeyi tayin eylediini bildiriyor
tâliplerin
iradna
[2].
Bu Bezci zade, drîsi Muhtefînin halîfesi Muhiddin (Muhyî) deildir. Çünki Muhyî 1020 de vefat etmitir. Ruznamçeci Süleyman Fâik E. (1254) "Hediyyetül ihvân„a yazd haiyede bu zatn Bayrâmiyeden ve yine Bezci zadelerden eyh Muhiddin Emin E. olduunu tasrih etmektedir [1].
Kabâyî E. 1037 tarihinde vefat edip Takkeci camiinin kar tarafndefnedilmitir. Ba tanda Sülüs yaz da, caddeye yakn bir mahalle ile aynen
yA?'
J
^
Ifb
vj-^J C**-j <~>-jj J^_j\>
\r
[1] [2] [1]
Sergüzet „
.
Sa:
50
„
49
•
.A-V
v
Millet kütüphanesindeki 1290 tarihînde
nüshadan aynen istinsah edilmitir. Süleyman Fâik E. için müracaat!
v^f
Sicilli
yazlan
Osmanî.
"Hediyyetül
Cilt:
3
;
Sa: 98
ihvan",
Bu hâiyeli
157
kinci devre Melimîleri
ayak
tanda
keza Sülüsle
yazldr. Merkadin etrafndaki parmakln ön tarafna mülask beyti okumaktayz: da Ta'lik ile yazlm
bir
tata-
u
u' » cümlesi senei vefat ifâde etmieden « » e*-., arka tarafnda ayni kabâyî E. nin merkadinin nin E. kabâyî bilâhara yor, ba tanda merkadin Bu buldum. merkadi gibi bir merkat
tarih
olmas
iktiza
^
cümlesi 968 sesinde vefat etmi. Esasen E. nin kabâyî anlalyorki hâlde gösteriyor. seneyi de tamamile bu <'« mevzun gayri tana, Yalnz ilk msran hazif ve yerine
yazl
.
.
Bu
zat
cümlesini ilâve ederek aynen
u
bu kitabeyi yazdrmlardr.
^
cW
BEIR Kabâyî
yanda
—
den sonra Melâmî Hamzâvî riyâseti, Beir aaya intiBeir aa, sarayda bostanclar oca hademesindenmi. Genç
E.
kal etmitir.
kendisine bir
eyh aramaa balam,
rehberlerinden olan bir berberi
Hac
AA
bulmu
nihayet drîsi Muhtefî'nin
ve bu suretle
drîsi
Muhtefî
ile
Kabaî'ye mülâki olmutur.
drîsi Muhtefî'nin vefatndan sonra tekaüt olup
yakn
ev
bir
almt. Her sabah Hac
Hac
Kabâyî 'nin evine
Kabâî'yi
evinden alp Bedestana götürür, akam üstleri Bedestan kapusunda bekleyip yine evlerine beraber giderler; bu suretle pirinin sohbet ve himmetinden istifza eylerdi. Hac Kabâyî; bir gün Bedstana giderken yolda «Kara olan; tâifeyi sana sipâri edelim» demi;
dönüte
evine
girerken
tekrar
«Tâyifeyi
sana
emânet ettik; evinde bana teveccüh eyle!» sözlerini söylemi.. Bir müddet sonra Beir aa, bütün mahlukatn kendisine secde ettiini görüyor; kendisine gelince eyhinin evinden alamak sesleri duyup intikal ettiini ve «Gavsiyyet»in kendisine geçtiini anlyor [1]. Beir aann Silivri'ye yakn bir yerde bir çiflii varm. Yazn oraya gider, stanbul'da oturur; çiftliinden getirdii ineklerin südünü sattrrm. «Sütçü Beir aa» telkihine sebep budur. Kendisi fevkalâde nâ-
kn
fiz
olduu
ehrileri
gibi Koniçe'li
bulunduundan
yeniçeri
ocann
erkân da hem-
idi.
Müstakim zade'nin risalesindeki bir hikâyeden anlaldna öre züvvâr o kadar fazla idi ki huzuruna ancak nöbtle girile biliyordu [2]. Bundan maada skenderiye'den gelen bir çok Bektâî ve Hurûfî arnavutlar da hemerisi olmak münasebetile konanda müsafir oluyorlard
[3].
Bu
hakknda
sui zann bâdî olduu gibi bilhassa de celbediyordu. «Ümmî» lii de eyh efentaarruz olup hakkndaki dedi kodu büyüye büyüye devlet
gibi halât,
tarikat eyhlerinin hasedini dilere vesîlei ricâline
kadar
aksetti.
Nihâyet Dördüncü Mehmed'in Edirne'ye ve Sadr azam Köprülü zade [1]
Melâmiyei attâriye. Sa: 129
[2]
Melâmiyei atâriye.
[3]
Sergüzet.
Sa: 54
Sa
:
131
kinci devre Melâmîleri
159
Paann
Fâzl Ahmet hi ve iskât
Avusturya seferine hareketleri esnasnda halk tedeyhülislâm Sun'î zadenin fetvasile Fener baçe'de 90 için yan mütecâviz bulunduu hâlde Fener dâhilinde ihnak edilmi ve cesedi denize atlmtr. Kendisile beraber 40 müridi de boulmutur (1073). Hamzavîler, bu krk kiinin Beir aann katlinin ertesi günü « Bâb fetvâ » ya gidip « Beir aann itikadnda bulunduklarm; binaen aleyh kendilerinin de pîrleri gibi îdam edilmelerini, îdâm edilmedikleri takdirde pirlerinin zulmen ehit edildiinin sâbit olacan» ifâde etmelerile, bunlarn koyverilmesi, hakikaten
kadul etmek olacandan,
Aann
Aa
bir rivâyet hâlinde söylerler
ve
gibi ilel
ancak methalden ziyâret ve Beir nerler.
aa
Bu
dier
akîde,
tarikat
katlinin gayri
meru' bulunduunu
Fenerde bodurulduklarn mütevâtir an Fenere çkmazlar. ayet giderlerse
aann
ruhaniyetine teveccüh edip dö-
erbabnda da vardr. Anlalyor
Beir
ki
bütün tarikat ehline nafiz olmutur.
zade merhum, Sergüzet'inde «Sadefi arifleri bahre ilka olundu, Sonra bulunmamakla kabri pür nûrlar deryây rahmet olmutur»[l] diyor. Müstakim zade, ismâili Ma'ukî'ye « Hamza Bâlî'ye , c \,j La'lî
-
,
•
j>>
tarihlerini
»
kibini tarih
Beir
söyledii
gibi,
Beir
aann
katline
de
«
'
ter-
düürmütür [2].
aann
katli,
yan
Hamzevîleri fevkalâde incittii gibi 90 geçkiinin îdâm ahaliye fena bir te'sir
in bir ihtiyarn, ertesi günü de krk yapmt. Sadr azam, kabahati Sun'î yerine Minkarî zade
tebriyeye
Yahya
E. yi
zadeye yükleyip mumaileyhi azil ve eyhülislâm tayin ettirerek kendisini
çalmt [3].
Maamafih bu vak'a, Hamzavîleri sonra ihtifâya mecbur olmulardr.
iyice
sarsm
ve
Beir aa'dan
* *
Beir E. nin lik
Aa, zamannda Melâmîlii yazdna nazaran
Sergüzet'te
fevkalâde ilerletmi ve Abdülbakî iktiza
etmedikçe kimseye rehberbakarm. Lâ'lî zade
hizmetini ihale etmez ve tâliplerin kalbine bizzat
bu hususât beyan ettikten sonra « Zaman eriflerinde bir müstait, mahrum kalmamtr » kaydini de ilâve eyliyor [4] Lâ'lî ve Müstakim zadeler, risalelerinde Beir aann bir mektubunu [1]
Sa: 55
Bu tarihler, Müstakim zadenin yazsi'e muharrer La'li zade'nin âsârm havî mecmuada Sergüzet'in kenarlarna haiye olarak kaydedilmitir. «Millet. K. Pertev P. Mecmua. [2]
636» [3] [4]
Sergüzet.
Sa:
Sa
50-51
:
55
— 56
:
kinci devre Melâmîleri
160
Bu mektup, Beir aann denildii kadar ümmî olma[1]. irada muktedir ve zamann icâbâtn müdrik bir zat olduettii cihetle biz de aynen dercediyoruz
dercediyorlar
yp,
bil'akis
unu
ispat
«
Vâslân Hudâ!
.JU_j *>U-— -u-l
âkân
nûri lika,
([2]
(jiLill^A»
srr Enbiyâ vü Evliyâ
ve tâlibân vasl
Nedir hâliniz ? Her biriniz tenhânzda kendi vücudunuzdan istifâr idüp mahabbetullaha sa'yü gûi eyleyüp nûri zât pâki lâ yezâl ile mütecellî
olurmsz?
Ef'âlü akvâlden er'i erîf
zinhar;
kendi za'mnz
hilâf er'i erîf
Zinhâr,
üzre hareket eylemenizi isterim. ile
söz söylemeyesiz
eriat,
!
eriat, yine eriat!..
Kavilde ve
fiilde zâhirinizi
eriat
ile
ârâste ve
bâtnnz
nûri
mahab-
Bir birinize ve nûrânî olmak gereksiz bet ile pîrâste ahkâm eriat sonra mahabbetinizden mülâkî olduunuzda tenezzül ve tekellüm ve âdâb tarikat muktezasnca ma'nâya delâlet eden kelimât eyleyüp malâya'nî söz söylemeyesiz Yüzbin söz bir pula demez. Kema'nâ yolu bilinmek ve bulunmak içündür. Câna necât, ma'nâ lâm,
eyleyüp rûhânî
!
!
iledir;
söz
ile
necât bulunmaz..
Yolunuzu candan izleyüp ma'nâya vusûl içün Cenâb Rabbül âlemîn huzurunda teveccühi tâm ile müteveccih olup bîhâsl kelimattan feragat eyleyesiz! ma'rifet zannedüp sattuunuz kelimâttan zarar terettüp eyle-
düün
bilmezmisiz?
devre müteallik kelimât min ba'din lisânnza getürmiyesiz Her kim mütenebbih olmaz ise ve hilâf er'i erif hareket eder ise bizden deildir. Lisân kesilmek gerek !.. Ve tenezzülü dil ile idüp secde misâli yer ve diz öpmiyesiz; rzâm
Haramdan
perhîz eyleyüp !
yoktur.
Musâfahay
içündür; tf^e^û* •t
ehli
^ r^
1
er' kabül eder. Tenezzül, gönülden -»--
yUIjoU-
Beir
[1] [2]
—
Melâmiyei attariye. Sa: 53. Sergüzet. Sa: 51 Matbu' Sergüzet'te mektup £>UJIy» diye balyor.
130—131
olur.
Birlik
:
:
HAM
BURSALI SEYYD
ve Mü-takim zadelerin tahkikine nazaran Beir aa'nm makaBursal Seyyid Hâim E. geçmitir. Bu zât, « Kitman » a ziyâdesile riâyetkâr olup kimse ile tarikata dâir
La'lî
mna
sohbet etmedii gibi ihvânn cem'iyet ve sohbetine de müsaade etmepederinden naklen Seyyid Hâim E. nin fevkalâde La'lî zade,
mitir.
ibrâm ve srardan sonra yalnz Gedâyî Ali E. ye
Seyyid Ali
[1]
E. nin
bakmaa
mezuniyet vermi olduunu söyliyor ve bu ihtifânn neticesinde tariki Melâmette kllet zuhurunu ve hatta bir çok ihvânn Hâim E. nin Kutbiyetinde yakin tahsilinden mahrum kaldklarn haber kalbine
veriyor.
1088 senesi
Ramazannn Kadir
da öyle
bir
gecesinde vefat etmitir.
babas La'lî Mehmet menkabe naklediyor
La'lî zade,
E.
den
Haim
E. nin vefât
hakkn-
1088 senesi Ramazannn kadir gecesi, La'lî Mehmet E. Hâim E. de müsâfirmi. iftardan ve teravihten sonra bir müddet sohbet ediyorlar. Sabaha kar Haim E. hareme gidiyor. Biraz sonra Haim E. nin zevcesi harem kapusuna gelip
—
diyor.
ca
Aman Mehmet E La'lî
srada
Mehmet
Haim
E.
yeti
;
efendi vefat ediyor.
E. hareme geçiyor ve .ut
Haim
^ okuya-
E. yi haleti nezi'de buluyor.
deyip teslimi rûh ediyor.
Mehmet E. çok müteessir olup Efendim makamnz kime terkettiniz ve bizi kime braktnz ? diye alamaa balyor. O srada "Seyyid Ali'ye varn „ diye bir ses duyuyor. Ertesi günü cenaze merasiminde La'lî Mehmet E. Seyyid Ali E. ye dikkat ve mahabbetle baknca Ali E. Mehmet E. nin kefini anlyarak durduu yeri deitirmek suretile Mehmet E. nin nazarndan La'lî
:
—
;
!
kaçyor ve bu
Hâim
suretle hâlin ifa edilmemesini istediini anlatyor
E.
caddeye nâzr
Edirne
kapusu
—>_jJjl [1]
ij\Jc
j\
;
Pertev P. K.
Mecmua
Serüzet. 1175 senesinde
:
Emir Buhârî
Ba tanda
.J
«ll—
Gedâyî Ali E, müderrisin ve uarâdandr.
Millet [2]
haricinde
bir mahalle defnedilmitir.
[2].
câmii
Ta'lik
karsnda
yaz
ile.
£__JJ
1094 te vefat etmitir.
636
yazlm
nüsha. Millet. K.
M
1052 Melâmiler
—
11
162
ikinci
lSaj
devre Melâmîleri
^Jjl
Jol
"Uj^l \
beyitleri
k- ju>.
•
mahkûktur. Son beytin her
vefat senesini ifâde eder
oj^l
<£
jl^/>
A A
iki
msra da ayr
ayr, tam olarak
[1].
[1] Bu tarihin akaykin « JjjHjo» ini yazan eyhî'nin babas ve Emir Buhârî tekkesi eyhi olup 1102 de vefat eden Sîmke zade Feyzi E. nin olduunu Müstakim zadenin mecmuasnn kenarndaki « &X\ r haiyesinden anlyoruz.
EYULSLAM PAMAKÇI ZADE SEYYD AL
E.
Hâim E. nin yegâne müridi olduundan Melâmîlere nazaran den sonra "Gaysiyyet„e bu zât geçmitir. Ali E. Hâim E. den ziyade Kitmâna riâyetkâr olmu, hatta eskiden görütüü ve sâdk Seyyid
Hâim
E.
âk
ihvânile
bile
ey konumamaa balamtr. dört be pîr âk vard. Encâm
tevhide
âit bir
La'lî zade "Peder merhum ile görüür neye varacaktr ? Müstait tâlîpler görürüz. Efendimiz cümlesini zâhiren reddederler.
mahrum kalyorlar; diye teessüf ederlerdi,, diyor [1]. Melâmîlerin "Seyyid Ali sultan,, dedikleri Pamakç zade Ali E. hiç kimseyi irâda mezun etmemitir. Kendisini bu derece gizlemesi âdetâ insana üphe veriyor. Acaba yllarca medreselerde ulûmu zahireyi tahsil eden, saray ve ekâbir konaklarnda ömür süren ve nihâyet kendisini Fakirler
ulûmu zâhire ikna' ve itma' edemediinden Melâmîlie giren bu Hoca E. hakikaten Melâmîlie inanmm idi ve Hâim E. acaba Sârban Ahmetler, drîsi Mhtefîler gibi bu
eyhülislâm teshir edebilmimi idi?.. Üçüncü Ahmet devrinde 1124 senesi Muharreminin dördüncü günü vefat eden Seyyid Ali E. vasiyeti mücibince Edirne Kapusu mezarlnda ehit Beir aann dâmâd Osman aann yanna defnedilmekle zihinlere tebâdürü pek tabiî olan bu üpheyi kökünden izâle etmitir. Melâmî eyhülislâm, hayatnda hem mevkiini syânet için, hem de artk Melâmîlerin kan dökmelerini tecviz etmediinden ihvânn himâye için "Takyye ^"„ye fevkalâde riâyet ettii halde vefatnda bu kitmana lüzum
görmemi ve
pirinin
dâmâd Osman aann yanma
defnini vasiyet
eyliyerek ihlâs akidesini izhâr eylemitir.
Medfeni,
yolun
sa
Edirne
kapusu mezarlnda
tarafnda, biraz içerde
bir türbe hâlindedir.
ta
Osman aann
Emir Buhârî câmiine giden parmaklklarla çevrilmi, üstü açk
solunda medfundur.
mezârnda
[1]
Sergüzet. Yazma nüsha.. "Buraian Mutbu' Serüzet'te yoktur..
Aann
sengi
(3
kinci devre Melâmîleri
4
kitabesi mahkûktur. La'lî zâde,
Hac Osman aay
"Meczubi
ilâhî,,
diye
smâili Ma'ûkî ve Hamza tavsif ediyorsa da zannederiz ki bu cezbe, Bâlî'nin cezbesi gibi olacak.. Yalnz cezbe kelimesinin ma'nasndaki iltibâs,
aay
kayn
kullanlm zata
pederinin âkibetinden
bir kelime..
Baka
suretle
kurtaraca
âdetâ
için
bil'iltizâm
olsayd, koca bir eyhülislâm, bu
bu derecede merbut olamazd.
Seyyid Ali E. nin güzel tarih mahkûktur: jiî^ju
^ ojul
iix;
tSJti-
jll—
<_>
jlU'^l jf jii'i (i-jij
«».
—
L
!
t^ji
ba tanda
u
[1]
ö-u—u jî
ij-— j.
jf\
j'iJ
jil>-
j^li cjiLi-
âir Rahîmî tarafndan yazlan
öj-i
j^—!jl
N
V i
j\-â»
jl»>-
^j^j?.*J^ Jj^'>Sj4*\f J^^3^} <
>->>*>_
\
Ui^l
>_>-
r
«r"jjyoj ^jji
^j^-.
^"Ull
ve Ali E. den baka Ali E. nin iki zevcesi ve olu ile Pamakç zâdelerden Seyyid Mehmet ve seyyid Ahmet isminde iki zât medfundur. eyhî merhum, Efendi için "Mecmaul bahreyni eriat ve hakikat ve mevredün nehreyni ilmü ma'rifet,, dedii
Türbe dahilinde Osman
aadan
mürid olduunu da söyliyor. La'lî zâed de Osman aann yanna defnini vasiyet ve vasiyeti mucibince hareket, halkn dedi kodusunu mucip olup her kesin söyledii gibi
eyh Mürâd Nakibendî'ye
lâflarla
[1]
isti'dadn izhâr eylediini haber veriyor.
Bu
anlyoruz..
tarihin
âir Rahîmî'ye
aidiyetini
Müstakim zadenin mecmuasndaki hâiyesinden
SADRIAZAM
EHT AL PAA
den sonra Sadnazam ehit Ali Paann da Seyvit Ali E. gibi kitmâna riâyette "Aavs,, olduunu mübalagakâr imi ve La'lî zadenin kavlince "Tâlibân butûn üzere terbiye,, edermi. Anadolu'dan çocukken stanbul'a gelerek saraya intisab eden kinci Mustafa zamannda srasile Rikâbdâr, Çukadar ve Vezir olan Paa Seyyid Ali E.
La'lî zade,
Paa
söyliyor.
Üçüncü Ahmet zamannda Kapudan ibrahim Paa'nn yerine Sadnazam olmutur.
Osman zade
Tâip, Nâbî, Nedîm,
Sâmî
gibi üstad âirlerimizi
himaye
hayatmza da hizmet eden Paa [1] Mora'da 1128 senesi a'ban aynn 17 inci çaramba günü "Varadin,, muharebesinde münhezim olan orduyu teci maksadiyle klcn çekip dümana hücum eylemi ve abna isabet eden bir kurun ile ehit olmutur. Belgrat etmek
suretiyle irfan
kalesi dâhilinde
Süleymaniye Camii haziresine kanl esvabiyle defnedil-
mitir.
Müverrih Rait
E. tarihinde
Paay
tenkid ederken "bu kadar tak-
evrak kütübi tasavvuf ederken yine her cemalin bir celâli ve her evkin bir melâli olduunu idrâk itmeyüp „ sözleriyle balayp gururunu ve dâima avâkb düünerek henüz Mora'da iken senei âtiyede Körfez üzerine sefer edilmesi için levâzm ve mühimmat tedarüküne bala-
libi
dn
söyliyor
[2].
htimâl o vaktlar harbe girmemiz, yanl bir düünce neticesiydi. Fakat zikredilen evsâf, nekayis midir? Tarihî bir intikad, salâhiyetimiz [1]
Osman
zade Tâip
için
müracaat:
"Osman zade
Tâip.
Ali Ganip
Bf.
Türkiyat
Sa: 103-129. Taib'in ehit Ali P. ya yazd kasîde ve mazhar olduu Sa: 106-107 iltifat, bu makalede masturdur. Nabi'nin ehit Ali P. ya iki kasidesi, bir de atiyyesine mukabil "Kasidei duaiyye,,
mecmuas;
si,
Cilt: 2;
vezaretine bir,
Sami'nin
mutazammm üç [2]
Rait
yaptrd
kasra 4 tarihi vardr.
Paâ hakknda be
kasidesiyle
güzel kasidesi mevcuttur.
Tarihi; Cilt: 4; Sa: 266-267
iki tarihi,
Nedim'in de keza Ali P.
y
medhi
166
kinci devre Melâm'leri
arlklarn yama ederek kaçt ve bu fimüterek bulunduu o deveirlerde Paann harebile, büyük bir fedakârlk ve mertlik eseridir. Bu da,
haricinde ise de askerin, ordu;
rarda kumandanlarn keti, neticesiz olsa
her halde yeisten ziyade kalp kuvvetinden ve nefse itimattan
ileri
gelir.
Fakat ne fayda ki tefessüh eden içtimâi bünye, Ali P. gibi ehitlerin kanlarnn dökülmesiyle salâh kesbedecek dereceyi çoktan geçmiti. Bunun delili de Raid'in salifül'arz mütaleatdr. La'lî
zade merhum Ali
Paaya UJ'^MV^V^ lakabn
veriyor.
* * *
zade Seyyit Abdülbâkî, Sadr âzam ehit Ali Paa'nm muallimi tasavvufa merak ve Melâmîlie intisabinda her halde mühim bir âmil olmutur. Paann ehadetinden sonra baz Melâmî'ler kutbiyyetin, ihvan arasnda, Paann yegâne hemdem ve hemsohbeti olan Abdülbâkî E. ye intikal ettiine zahip olmular. Maamafih AbdülLa'lî
idi
ve
bâkî
bu
Paa'nm
Ef.
"Bu abdi hakir hizmeti eriflerinde bulunmakla,
fakire
müteveccih
olup
itikad bâtla
giriftâr
baz
nâdanlar,
olmakla bu fakirin
mertebe sekalet ve cehalet zuhur eyledi ki i &\'>yj ilel'an kedûreti eserinden halâs olamadim.,, diye bu zan ve ziâbn izâle ve " j f^-&h hâlâ sâhib vakti bilmem. Teveccühüm hakikatlarnadr„[l] Ondan sonra kutub olan kimsenin söziyle kutbu bilmediini anlatyor. kendi mazhariyetinde üphesi olmyacam, efrât mertebesine vasl olanehâdetiyle, yahut bir larn onu tasdik edeceklerini ve kutbun kutub ve sâhib zatecelli ile de anlalacan uzun uzadya izâh edip man hangi diyarda ise, o diyarda halk arasnda vifak ve mahabbet ve hüsni hulk olaca gibi padiahlarnda da adâlet bulunaca, stanbul ve Rûm diyarnda ise fisku fücur ve zulmü cehalet ve ademi mahabbet diyarda olmad zannn izhar ediyor ve zahir olmakla kutbun bu nihayet Cenab hakka sâhib vaktin kendisine bildirilmesine âit bir buçuk sahife kadar gayet suzili bir dua ile sözlerine hitam veriyor [2]. kalbinde
bir
*>"
[1]
Matbu' Serguzet'te bu son ksmlar yoktur. Yazma nüshalarn hepsinde mevcuttur.
[2]
Bu son
ksm
matbu' Serguzet'te vardr. Sa: 62.
III
BAYRAM
MELÂMLNN TARHÇES
kinci devre Melâmîliinin son mümessillerine
geldik.
Bu bahsi
Melâmîliinin zuhur ve intianndaki
evvel Bayrâmî kaydederek bu mesleki umumî etmek isteriz.
tirmeden
bir surette
bi-
avâmili
son devirlerine kadar
telhis
Anadoluda Ssfiliin inkiâf Anadolu Selçûkîlerinin irfana olan itiyaklar, hatta Bizansllarla shriyet kesbedecek kadar sk temaslar sebebiyle ulemây rüsûmun hiç bir vakit ho görmedii resme, mûsikiye, bedîî hayata kar müsaadekâr davranmalar ve ayn zamanda Konya ve Sivas surlarnn üzerine ehname'den beyitler hakkettirecek derecede Acem harsna temayülleri Anadolu'yu âdetâ serbest bir mantka hâline getirmiti. Mool istilâs da Anadolu'ya bir çok sofilerin hicretini mucip olmutu. Bütün bu avâmil neticesinde
Anadolu'da
hânkah'larteessüs
Tasavvuf,
yerlemee
ve mühim merkezlerde
etmee balamt.
Anadolu'ya gelen sofiler arasnda Evhadeddini Kirmanî (609) Muhiddini Aarbî (937), Necmeddin Dâye (654), Mevlâna Celaleddini Rûmî (672) Fahreddini rakî (688)... gibi büyük ve mühim ahsiyetlerle beraber rann Melâhide-Bâtniyye güruhuna da tesadüf etmekteyiz. Esasen bu devirlerde Anadolu ile temasta bulunan Suriye'de Batnîlik yerlemiti.
slâm akaidine
kar
eski
ran ruhunun,
Iran dininin
bir aksül'ameli olan
telkinat, câhil halk arasnda cayi kabul bulabildii gibi heTürk hayatnn sazl, âkengli bir temadisi olan aîrî hayat terketmemi bulunan Türkmen'ler de islâmiyetin mukayyet düsturlarna ittiba'dan ziyade serbest Batnî akidelerine mütemayil bulunuyorlard. Bâbâî isyannda Türkmenlerin cansiparane harpleri ve bil'âhara Burak babalar ve Mevlânâ'nm nüfuziyle oynayacak derecede kuvvet kesbedip saraya kadar dühul edebilen Bzago'lar, ite bu ikinci ksmdan
Batnîliin nüz eski
Bâbâîliin bir temadisi olan Bektâîlik ve tamamiyle Bâtnî - Alevî olduklar tercemanlar [1] ve âyinlerinin Bektâilerle hemen hemen ayni
dr.
[1]
Bektaî ve Ahilerde mürettep, müsecca' yahut manzum dualara terceman
derler,
.
kinci devre Melâmîleri
168
olmasiyle ve Fütüvvetname'lerdeki Ali bendeliiyle sabit bulunan Ahîlik, Bâtnîlerin dînî vahdetini kâfil
iki
büyük
tarikatt
Anadolu'ya Sofîliin en ziyade ran, Türkistan ve bilhassa Horasan'dan geldii muhakkaktr. Hatta Horasan diyârndan gelen erenlerin hâtras, halk arasnda "Horasan erleri, kudsî bir terkip haline getirdii gibi gelmitir.,, kaydiyle tescil
sözünü daima tekrar edilen hemen her velî de "Horasandan
erenleri,,
Horasann mütekâsif Melâmetîler
edilmitir.
bulunduunu ve Ehli Melâmetin beinci ve altnc asrlarda Batnîlemi bir kütle olduunu da nazardan dûr tutmamak icap eder. Hulâsa; artk Mevlânay sinesine alan Anadolu'da Salâhaddîni zerkûbi
ülkesi
Sultan Veled gibi bir
Konevî, Sadreddîni Konevî, Çelebi Husameddin,
çok
meâyih yetitirmee balam,
Sofilere mukabil âdetâ gibi takva
Ahmet
Acem
harsini benimsiyen bu olan, fakat onun muakkibi bir
nisbeten
yesevî'nin
gitmeyip vahdeti vücudun geni telâkkive millî vezinle terennüm eden; nüfûzu,
ve azîmet yolunda
türkçe bir lisanla yüksek görülen Yonus Emre [1] gibi bir söfî hâlk derecesinde Mevlânâ Kzlba âirleri âiri ve Yonusun te'siri altnda yetien birçok Bektaî türemitir. Yonusun tam bir mukallit ve mümessili olarak 874 te ölen
lerini sâf
—
Abdullah Erefi Rumi'yi ve nihayet Msrîi Niyâzi'yi muayyen
Bunlar
ykama
bir
i yaplaca
vakit okunur.
Tra
gösterebiliriz.
terceman,
Çera
tereeman, yüz
terce. an... gibi.
Bektâîlerde Nesîmî'nin
em'i
tevfîki
Bîbidâyet,
u
iki
hidayettir
bînihâyettir
tuyuu Çera terceman
olarak okunur
Haktan
yüzün
Sureti
yüzün
Hem nihâyet, hem
Sureti
Haktan
iarettir
yüzün
Ehli
Haccü
ihramü
ziyarettir
yüzün
Cümle
tevhide
kinayettir
bidayettir yüzün.
bearettir
eyadan
:
yüzün.
ibarettir
yüzün.
yüzün
® Bir de
"Çerâ
nümûne rûen,
olarak mensur,
fahri
Çera terceman
dervîan, demi âlîan,
yazyoruz
pîri pîran,
ah
:
Horâsan fUlJ?'
Halk rivayetlerine nazaran Yonus, Mevlâna'ya « Mesnevi'yi sen mi yazdn? [1] sormu. «Evet» cevâbn alnca «Uzun yazmsn. Ben olsam ksaca Ete,
Jl*v
c
»
diye
kemie büründüm;
Yonus
diye
görüdüm!
derdim» demi. Yine halk rivâyetlerine göre güya Mevlânâ, Yonusu kasdederek «Merâtibi maneviyede nereye vardmsa bu Türkmen hocas önüme çkt.» demitir. Bu rivayetler, doru olmamakla berâber, halk nzarmda Yonusun Mevlânâ ile hem'iyar, hatta Mevlânâya fâik gö-
rüldüünü
isbat etmektedir.
169
kinci devre Melâmîleri
Hülâsa, Anadolu, altnc ve yedinci asrlarda tamamile bir Tasavvuf gelmitir. Yedinci asr, Selçukîlerin izmihlâl devresidir. Bu asrda Anadolu, bir fetret devresi geçirmekte idi. Selçukîlerin hakimiyeti Mool hücumiyle yklmt. Ümreâ arasndaki veraset kavgalar da bu u-
muhiti haline
rie munzam olmutu. Daimî mücadeleler, âsâyii, binnetice refah mahYer yer kurulan huküûmetçiklerin arasnda[daimî bir cidâl vard. Nihayet Osmanl hükümeti, Anadolu'nun siyasî vahdetini temin edecek derecede bir nüfuz kazanmt. Fakat bu vahdet, tamamiyle tahakkuk
vetmitir.
etmeden Tîmur
istilâs
ve bu istilây ehzadeler kagas tâkip
etti [1].
Bayramiliin zuhuru: müteâkpt ki Hac Bayrâm Velî, Bayrâmî tarikatn tesis ediyordu. Anadolu'ya ran ve Hârizmden, Maveraün nehirden, hattâ Bizans'tan gelen«Dînî - Felsefî ve Mezhebi» fikirler, ulemay erîata kadar nüfuz etmi ve artk oldukça serbest düünceli âlimlere medresenin dar«kanâatlar kâfi gelmemee bâlamt. Bundan maada
te
bu
fetret
silsilesini
Abbâsîlerin orta ve bilhassa son devrelerinde Orta Asyanm vaz'iyetine çok müabihti. Mücadelelerden bkan, refahszlktan ezilen halkn bütün hâdisat, Allâhn takdir ve tecellisi olarak kabûl, hayr
Anadolu'nun
vaz'iyeti,
ve erri, zulüm ve
vehimden
adli nisbî
doduu,
ve
binaenaleyh
i'tibârî
addeden,
hatta
er
ve zulmün
bulunduu telâkkisinde keyfiyetti. Herkes, maddî hayatta
ademiyyül'asl
bulunan tasvvufa meyledecei tabîî bir bulamad saadeti, cezbe ve huzur âleminde aryordu. Sofilerin Halk üzerindeki nüfuzlarndan istifâde için hükümdarlar da Sofilere mütemâyil bulunuyorlar ve hatta samimî olarak onlarn manevi-
himmet bekliyorlard. Osmanl Hükümeti daha ilk kuruluunda medresenin yan banda bir tekke tesis etmi ve Dursun fakihle beraber bir eyhin - Edebâlî nüfuzuna tâbi olmutu. Bayrâmî tarikatnn pek az bir zamanda intiar etmi olduunu görmekteyiz. Bunda arzettiimiz gibi muhitin tesiriyle beraber Hac Bayramn oldukça maruf bir âlim olmas ve medreseden tekke muhitine geçmi bulunmas da müessirdir. Esasen Hac Bayramn merkezi fa'âliyeti olan Ankara da yllarca
yetlerinden
Bu ksma
Köprülü zade Fuat Bf. nin «An^doluda slâmiyet», smindeki eserleriyle yine mumaileyhin « Türk Edebiyatnda ilk Mutasarrflar » kitabnn « Yonus Emreye kadar Anadoluda Türk Edebiyat » bahsine ve bilhassa bu bahsin « Tasavvuf cereyan » ksmna müracaat. [1]
«
ait tafsilât için Prof.
Türkiye Tarîhi Dînîsi
»
170
kinci devre Melâmîleri
görmü
Ahîlere merkez vazifesini
Ak emseddin gibi
millî
gibi
vezinle
ve
türkçe
sâf
Hac
bir ehirdi.
âlimleri kendisine
Bayram, ilmü
halk da
söyliyerek
ilâhiler
fazliyle
ayn zamanda Yonus
cezbediyor,
teshir
eyliyordu.
Bayrâmî Melâmiinin zuhuru ve
Hac Bayrâm Melâmîlii,
Ömer
Veli'nin
Dedenin,
eyhe ademi inkyad mahbusiyeti gibi baz
ve
vefâtn müteakip
dier
(
873
)
zuhur eden Bayrâmî
Ak emseddin gibi zahirî ilimlerde râsih bir halefi Ayal Binyatnin'in Kütahya kalesinde
ahvâl
dolaysiyle
ve herkes bu yeni tarikatla âlakadar Melâmîler,
tarihçesi
hemen nazar
dikkati celbetmi
olmaa balamt.
gibi vahdeti vücudu ihtiRabbânî ve Alâüddevle gibi "vahtenezzül etmiyerek bu felsefede Muhiddini
tarikatlar müntesipleri
razla kabul etmiyorlard.
Hele
mam
ühud,, olarak te'vile Arabi'ye ittiba' ve bunu ilân ve izhar ediyorlard. Dier tarikatlarda uzun müddet esma ve riyâzata devamdan sonra ihtirazla açlan bu sr Melâmî sülûkünün iptidasiydi. Bunun için erbab irfan ve hatta tarikat eyhleri bile bu mesleke sâlik olmaa balamt. Melâmîliin Pir Aliyyi Aksarâyî devrinde Orta Anadolu, stanbul ve Edirne havalisine yaylm ve smaili Ma'ukî'nin zamannda asker arasna da girerek bilhassa Rumelide tamamiyle intiar etmi olduunu deti
.
görüyoruz.
Esasen Edirne, Deli orman, Siroz havâlisindeki halk, vahdeti vücut akidesini ve sofilik telakkilerini Bedreddini Sîmâvî (823) den beri biliyorlard. Bedreddinin uyandrd bu fikir, oralarda tamamiyle sönmemitir [1].
ehzadelerin cidalleri ve bunun neticesinde idarî müvazenesizlik, bu diyar ehalisini Bedreddinin mutedil itirâk fikrine ve müfrit vahdet telakkisine bendetmiti. Binaenaleyh melâmîlii pek çabuk benimsediler ve Rumeli, mütekâsif bir Melâmî diyâr oldu. La'lî zade, Melâmîliin Sipâhî askerleri arasnda intiarn haber veriyor. Bunun sebebini de biz öyle buluyoruz:
O
devirlerde askerin kutsî bir merbutiyeti
ret olarak
görülüyordu. Hatta
ederken bu askeri [1]
Simavne
üçüncü Selim
Mevlevîlik nüfuzuna
kads olu Bedreddin
:
idhâli
M. erefettin B
olmas mübrem bile
Nizam
düünmü f.
ve
baknz: Sa
:
bir zaru-
cedîdi tesîs
Bektâîlere
68-74
kinci devre Meâmîleri
kar kadar
Mevlevîleri iltizam etmiti.
yaadn
Bu da
171
bize
bu
fikrin
muahhar
devirlere
gösterir.
Yeniçeriler, kendilerini Bektâilige merbut addediyorlar. Sipâhîlerle aralarnda daha o zamanlarda bile bir rekabet balamt, ite bu reka-
Melâmîlie evketti. Melâmîliin az zamanda inkiaf ve intiar ve bilhassa asker arasna da girmesi, ulema ve tarikat müntesiplerini, hatta evliyay umûru bu yeni meslekin iddetle aleyhine döndürmü ve nihayet Aksarayl Pîr Ali Bahaddinin olu Olan eyh, on iki müridile Istanbulda idam edilmiti. Fakat Çelebi eyhin ve bendelerinin idam, esasl umdesi"Vahdeti vücut,, olan Melâmîliin intiarn men' edecei yerde bil'akis tedid etmi ve akl ersin ermesin her kesin alâkasn celbeylemitir. Ismaili Ma'ukînin idamna kadar yürüyen Melâmî aleyhdarl ihtimâl, Melâmilii söndürebilirdi. Fakat halefi, Sârbân Ahmed'in o kadar telifkâr bir ruhu ve o kadar kuvvetli bir ma'neviyet ve nüfuzu vard ki Ibni Kemâl fetvasiyle idam edilen ve bu suretle ilhâd gerek Müteerria ve gerek Sofiye nazarnda sabit olan bir zatin halîfesi bulunduu halde eyhinden tevarüs ettii irad vazifesini meharet ve kudretle ifa etmi ve bettir ki Sipâhîleri
her türlü ^ ihtimale
kar
Istanbula gelmiyerek Melâmîleri memleketi olan
Hayrebolu'dan idare eylemiti.
Alâeddin vastasiyîe Gazanfer Ef. Emir Osman Hâimî'yi ve Bayrâmîlerin "Hâimiye,, kolunu ki bu kol, son zamanlara kadar mevcuttu meydana çkaran Ahmedi Sârbân, bu güne kadar unutulmayan ve eskimeyen, Melâmiler arasnda vecit ve evk ile okunan saf türkçe iirleriyle halk arasnda da Melâmî hâkimiyetini günden güne kuvvetlendirerek yerine Ankaral Hüsâmeddini brakp vefat etti. gibi
nüfuzlu
Vizeli
yetitirip
bir zat
—
zamannda
Hüsâmeddin ve bir
Hamza
Bâlî
vastasiyîe
merkez olmu,
eylemiti.
"Hamzavî,,
—
tarikat;
Melâmîlik
nüfuzunu
Bu sralarda Hamza
namn
Rumeli'ye
bilhassa Bosna' havalisi
B.
Belgrat
tamamiyie
yaylm
hemen hemen
ikinci
serhatlerine kadar tevsi'
vak'as meydana
alan Melâmîlerin aleyhine
gelmiti. Bu artk ulemâ ve mutasavvflarn
daha müthi ikinci bir hareketleridir. Bâlî'nin ehadetinden sonra o vaktki Melâmî mümessili Hasan kabâdûz'un aynen Sârbân Ahmet gibi Istanbula gelmiyerek tarikat ahvalini Bursadan mürâkaba ve ihvânn oradan idare ettiini; bu suretle de hem kendini hem de ihvann siyanet eylediini görüyoruz. Hasan Kabâdûz, Melâmîlie arihi Fusûs Abdullah ef. ve lâmekânî Hüseyin ef. gibi iki zât kazandrarak birincisi vastasiyîe tarikati Arabistan'a kadar neretmi, ikincisi Vastasiyîe de âir, hatta vezirlerden mürekkep bir ihlâs kitlesi meydana getirmiti. birinciden
Hamza
.
172
kinci devre Melâmîleri
sonra Melâmiliin riyasetine geçen driîsi Muhtefî Melâmîlik en parlak devresini idrâk ediyor. Iznkl Fazl Ali
Kabâdûz'dan
zamannda
mesnevi Sar Abdullah E. âir Tflî gibi âlim ve fâzl zevattan maada asrn eyhül'islâm ve sadrazam bile mâm Ali'nin (Hac olmu, bir çok meâyh te Melemilie Ali Bey, drîsi Muhtefî ) müridi olan eyh îbrâhim ef. bütün erbabi intisap eylemiti. Dier taraftan turuk ve meâyihe kar bilâ perva Melâmîliini izhar ediyor ve Gaybî gibi bir zât yetitiriyordu. Sar Abdullah ef. nin Mesnevî ârihlii, Neatî dede ve Cevrî gibi Mevlevîleri de Melâmet silkine idhal eylemiti. Melâmîlik, artk son zirvei kemâlinde idi. Bundan sonra her kesin idrîsi Muhiefî ayarnda bir ahs arayaca, fakat bunun pek güç bulunabileci bedihî idi. Maamafih Hac Ali Beyin öhretiyle Hac Keyvan Kabayî (Bayram) ve Beir aalarn zamanlar da oldukça aaal geçmi; fakat bu iki zatn zamannda Melâmîlik, daha ziyade avam arasnda Bey, ârihi
intiar eylemiti
Erbab eriat ve tarikat tarafndan Hamzavîlie son darbe, Beir aa ve krk bendesinin idamile urulmutur. Bu vak'adan sonra Melâmîlii birden bire sukut etmi görüyoruz. Bundan da anlalyor ki dmümessilleri ancak onun nam „ve öhrerîsi Muhtefî' den sonra Melâmî Fakat bu anî sukutun sebebi nedir? Acaba tiyle i görebilmiterdir. Beir aann halefi Seyyid Hâim ef. Sârbân Ahmet ve terzi Hasan çekilip ihvanm oradan idare edemezmiydi? Bursa gibi memleketine
—
—
htimâl, zaman, buna, müsait deildi
ve ihtifaya bir lüzumu kat'î vard.
Maamafi gerek Beir aann damad Osman aa ve gerek Hâim ef. her halde bir kaç adam yetitirmilerdi. Burada zahiren küçük, fakat manen pek büyük ve mühim bir noktaya iâret edeceim.
erbab, kendi eyhini kutup yapar. Melâmî tabirince nice kutuplar "Berzahiyye,, de kutup o kadar boldur ki bir asrda vardr. Her müridin eyhi Gavstir ve tekke mezarlklar Gavs ve kutup
Her
tarikat
yaam
talariyle doludur.
Buna mukabil Beir bir fikir ittihad
aann
ehâdetine
görmekteyiz. Melâmîlerin
kadar Melâmîlerde
kuvvetli
her devirde bir kutuplar var.
Herkes ona merbut.. brahim ef, Lâmekânî Hüseyin ef, Hatta arihi Fusûs Abdullah ef, arihi Mesnevî gibi çok mühim ve âlim adamlar bile halisâne zamanlarndaki Melâmî mümessilini velev ümmi olsun tasdik ederler. Vehmü hayâle ve yahut gurura kaplarak Gavsiyyet iddiasnda bulunmyorlar. Yetitirdikleri ihvanlar da bu pâyeyi onlara vermi-
—
—
yor.
rada
saydmz
mezuniyet, ancak Melâmî mümessili tarafndan veriliyor. Buna
zevatn âsâr ve mezar talar
ahittir.
•
!
173
kinci devre Melâmîleri
Hâlbuki Beir
ey
aadan
sonra bu
umumî ve
sâbit kaideye muhalif bir
göze çarpyor:
Beir
aann damad
Haci
Osman aann mezar tanda:
okumaktayz. Halbuki o asrada Lâ'lî zade merhum ve âir Rahîmî, kutbiyetin [1] Seyyit Hâim efendide olduunu söyliyorlar. Bu, zannederim ki Melâmîlerde, umumî olmasa bile hafif bir fikir teettütüne alâmettir. Esâsen Lâ'lî zade pederinden naklen bir çok ihva-
ibaresini
nn Hâim
ef.
söyliyor [2]
Her hâlde bu teettüte
.
kaldklarn
"kutbiye inde yakin tahsilinden mahrum,,
nin
Hâim
ef.
fevkalhat
nin
ihtifâs
sebep olmntur.
Hâim
den
ef.
eyhülislâmla
bir
sonra Melâmî mümessillii, birbirini ta'kîben bir Bunlar da tabiatile hem sadrâzama intikal ediyor.
asrn icabatndan, hem de mevkilerinin ehemmiyetinden dolayi kendilerini ketme mecbur olmular ve tarikat umuriyîe itial edememilerdir. Nihayet bütün bu avâmilin tesirile Lâ'lî zade, ehit Ali paadan sonra bir kutup gösteremiyor. Yalnz baz Melâmîlerin kendisini bu pâyeye irtika ettirdiklerini anlatmas, bazlarnn da bakalarn kutup tandklarna bir Fakat tarikat yine devam etmektedir. Lâ'lî zade Abdülbâkî ef. kutbiyeti kabul etmemekle beraber Melâmîliin devamnda mühim bir âmil olmutur. 1153 tarihinde me'muriyet hayatndan çekilip Eyyuba naklinden sonra, vefatna, Ya'ni 1159 tari-
delildir.
hine kadar
Lâ'lî
zadenin
evi,
ihvan
tarikin
kudsî
bir
mataf
asrnn bir çok ulemâ ve meayihi, Efendiyi daima ziyaret Bundan maada Abdülbâkî ef. bu inzivâ hayatnda bir çok
m,
bilhassa "Sergüzet„i
ile
[3]
Melâmîliin
tarih
olmu,
etmilerdir. eserler yaz-
ve mahiyetini tesbît
ve ahlâfa yadigâr etmitir. Seyyit Hâim ef. nin bendelerinden Habeî Lâ'lî zade'den baka, (âir Rahîmî) Abdürrahîm ef. de Melâmîliin devamn temin eden zade
mühim
bir ahsiyettir.
Rahîmî, Halep maruftur. Silâhtar
ehit
Alî
mühim tinde
vâlisi
Mustafa Pasa' nin olu olmakla Habeî zade namile Paann divan kitâbetinde bulunmu, sadrazam
brâhim
Paaym zamânnda
Mâliye tezkirecilii,
hizmetleri ifâ etmitir. Nevehirli
ba
tezkireci olup
Damât brâhim Paann
[2]
kalmt
vefatna kadar bu hizmette
sadare-
[4].
"Meslekül irak
öl ^VIIU»,, kasidesi. Sergüzet yazma nüsha. [3] Abdülbâkî Ef. Sergüzeti 1154 te yazmtr. [4] Habeî zade Rahîmî hakknda müracaat Safâî tezkiresi; Sa 150; Râmiz tezkiresi; Sa 112-113.
[1]
Cizye muhasiplii gibi
:
:
:
Sicilli
osmanî; cilt:3;Sa: 98
:
;
kinci devre Melâmîleri
174
Süleyman Faik ef., mecmuasnda asrmdaki bir çok zevat muhtelif zemmettii hâlde Rahimî hakknda çok sitâyikâr bir lisan
vesilelerle
kullanyor.
Rahîmî'nin Bayramî meâyihinden olduunu tasrih eden satrlar da ilâve ediyor mumaileyhin ahlâkn gösteren
Faik
ef.
u
yevmin Babâlide olan odasna geldii ânde iki rik'at hâcet namaz klp akbinde ol gün kalemiyle katlü salp buyrlds yazlmamasn niyâzü dua eder imi. Vakiâ iki defada yirmi seneye karip müddet tezkireciliinde zuhûr eden katlü salp buyrldlarn küçük tezkire bulunan yazp kenduye tahrîri teklif olunmam, ya'ni o misillû buyrld zuhurnda Habeî zade, ya gelmemi ya evliyay umurdan birinin yannda, yahut yazu ve namaz ve abdest gibi meguliyette "Mervîdir ki tezkireci iken
bulunmu
olarak
duâs
külli
olmu WK^„.
karini kabul
[1]
eyhülislâm Seyyit Ali ef. nin zamannda, Sar Abdullah "MesleküTuak,, kasidesini 86 beyitle tanzîr edereke silsilei biat ve inâbetini Peygamberden Hac Bayram Veli'ye kadar îsâl ettikten suretle teselsül ettiriyor: sonra aynen Lâ'lî zade gibi Rahîmî,
ef.
nin
u
li lî
Ömeri Ma'ûkî
—
Sikkînî
—
drîsi
—Hâim
—
Muhtefî
(mâm
Ayaî
—
—
— —
—
Ef.
Rahîmî "Meslekül irak,,
verdii bu kasîdeye
ismini
Serâpâyi cihan pür feyzi nûri rabbi izzettir
Ki irak
matlaiyle
—
IsmaPîr Aliyyi Aksarâyî Hamza BâHusameddîni Ankaravî Hac Kabayî Beir aa Aliyyirrûmî)
Binyâmîni
Sârbân Ahmet
balayp
silsilei
eyliyen âlemlere huridi
Melâmiyeyi
;
vahdettir.
kayt ve
berveçhi bâlâ
Hâim
E.
den sonra Seâdetle hirâmân oldu kurbi hazrete anlar sahibine verdiler çünkim emânettti
Bu tâc Dilâ
;
ankay
kafi
cem
i
.
cem'ü gaybi gaybolsan
Talebkâr nian olma kim ayni ibâdettir.. Hakikatta odur zilli ilâhî, âna aklermez Nice idrâkolur ol kim sitare pui ismettir. ;
V. S. vakti medhediyor. Fakat ismini zikretmiyor.
Beyitleriyle sahip
[1] ef.
için
Süleyman Faik Ef mecmuas Darülfünun, K. Halis Cilt 3 Sa 98 Sicilli osmanî
baknz.
.
;
;
:
.
:
ef.
N
:
Bun-
2660. Süleyman Faik
'
Anadolu'da Türk Airetleri
dan anlalyor
ki kasîde, Lâ'lî
evvel ve Seyyit Ali
1
75
zade merhumun mesleküTuak zeylinden
hayatnda yazlmtr. Rahîmî, Melâmî olmakla beraber Koca Mustafa P. eyhi Nureddin Ef. ye de muhip imi. Esasen bu Nureddin Ef. nevei melâmeti Ik Hüseyin Dede'den ahzetmi ve hatta ihvanm da bu yolda yetitismi muhlis bir Hamzavî bendesi, fakat zâhiren Sünbülî eyhi idi [1]. Rahîmî Ef. 1140 tarihinde vefat etmitir. Seyyit Vehbî, vefatna «u
»»i;
4j\
E. nin
msran
et».»
tarih
düürmütür
[2].
Müstakim zade merhum, Melâmiyei attâriyesinde Rahîmî'den feyzalan bir kaç zat haber veriyor [2]. Bunlardan biri reisülküttâp Dilâver aa zade Ömer Ef. dieri de ihvan arasnda Emir Halil lâkabiyle
Aa
yâdedilen Seyyit Halil
Aadr.
Aa
Dilâver zâde Ömer Vahîd Ef. Terifatçlk, Mâliye tezkirecilii, Piyade mukabelecilii, Sipah kâtiplii, Bamuhasebecilik gibi mühim hizmetlerde bulunmutu. Nihayet 1172 evvâlinde Sadr âzam P. nn
Rad
kalem
arkada olmakla mumaileyh
küttâp
nasbedildi.
tarafndan hukuka
riayeten Reisül-
krknc günü
Memuriyetinin
vefat etti. Sinni 70 i kelâma kadir,, olduunu Sicilli Osmanî'den öreniyoruz. Hadikatülvüzerâya da bir zeyil yazmtr. [3] Halil Aa'ya gelince bu zat "Serdengeçti,, aalndan mütekait olup Yenikapu mevlevîhanesine yakn bulunan evinde otururdu. Evine bir çok ihvan ve meâyih gelirdi. Hatta haftada muayyen bir gün kara
mütecaviz
olan
bu zâtn "âir ve
P. eyhi Mureddin
Mustafa
idarei
Ef. (Vefat:
1160)
[4] ihvanile
gelir,
Habeî
zâde Rahîmî ve Yeni kap mevlevîhânesi eyhi Peçevî Ahmet Dede [5] Ef. de (Vefat: 1137) gelerek toplanrlar, sohbet ederlermi. Kesreti mürîdâniyle ve ilmü fazlyle mehur olduu gibi ayni zamanda üstat bir âir bulunan Peçevî (Ârifî) Ahmet dedenin bile bu meclise devâm, Halil
Aann
ehemmiyetimi anlatr [6]. tarihi tahriri ma'lûm
Kâtip ve
düü
[1]
Melâmiiyei attariye; Sa:
[2]
Ayvansaray
olmyan ve
bilâhara
"Mehmet Emi-
1.18
Vefeyât'mda Rahîmî'nin vefatna £gUU)U»-j terkibinin tarih düürül-
mezkûrdur. Sa: 158.
Sa: 139—141
[3]
Sicilli
Osmanî;
Cilt: 3; Sa:
<£l«»b
[4]
591-592
<_Js5
Cr.^jy
«Jl J^-y 1160
"Neylî„ [5]
Zya
Ahmet Dede için baknz: Fatin tezkirsi; Sa! 255-256. Sima'hanei edep ve merhumun Yenikap mevlevîhanesinde de Peçevî Ahmet Dede hakknda
Peçevî
Bf.
malûmat vardr. [6]
Melâmiyei attariye; Sa: 140
!
:
;!
Anadolu'da Türk Airetleri
176
Nakibendiyyül
isminde bir zâta yine meçhul smail Ef. isminde bir Melâmî tarafndan 1335 rumîde Mahallebici zade Bursal Yalkç Sabri B. e geçen ve el'an mumaileyhte bulunan bir mecmuada "Tarîki Melâmiyyei Bayramiyyeden Hâce Halil Ef. nin nutki âlileri,, serlevhas altnda 4 nül Fuhuliyyün
Hâlidî,,
Bayn
sonra
bir tarihte intikal eden,
manzume vardr. Bu manzumelerin Emir Halil Aaya ait bulunduunu zannediyorum. Hâce kelimesinde ikâli mucip bir ey yoktur. Çünkü Hamzavîler müritlerinin çouna bu lâkab vermilerdir. Meselâ Hamza Bâlî'ye "Hace hâlde Halil Hamza,, drîsi Muhtefî'ye "Hace Aliyyürrûmî,, de denir. aa'ya da "Hace Halil,, lâkabn vermilerdir. Esâsen Hamzavîlerden baka bir Halil Ef. nin mevcut olmamas da bu zann yakîn derecesine îsâl eder [1] Haiil Aann bu dört manzumesinin dördü de aruz veznile
u
yazlmtr.
Biri
Hâce
Mesnevî tarznda olup 56
aann
Halil
Her
iki i'rini
beyittir.
yazyorum rahmandr
nefeste zikri hak tevfiki
bize
;
Âyeti LA.f' \f> emri kur'andr bize
Her ibâdet kim bulunur Zikri
Zikri Mevlâyi
Her
zikri tesbîhi
hudâ
haktr cümlesi hep hükmi kur'andr bize celili
erkândr
nefeste zikri kalbî râhi
bize.
eytâni kör bak hangi eytandr bize
Zikri inkâr eyler ise münkiri
Insü cinden buluna
Çün Habîbullah buyurdu Her kelâm
ol
[1]
dan
ittiba'
hem
Bu mecmuann muhteviyat
bildirildi.
Bilâhara
zikr efdaldir
istediim
dinü
istanbul risaleleri
lutfunda da bulundular. Kendilerine bilhassa
Mecmuada "radname,,
si,
[Azîzi Nesefî'nin
emsettin
Sar Abdullah
siyle
lâmekânî
meçhul Azerî
Hüseyin
Ef.
jl
kuvvetle muhtemel
çok
iirleri,
ikinci
yazacaz.
Hâce devre
Halil Ef. nin
;
bize..
ehremaneti Mektupçusu Osman Bf. tarafnmezkûr mecmuadan istinsah edip göndermek teekkür ederim.
ve
>j>-}
öJ^j
uak
risalesi,
isimli
risaleleriyle hakikî
stlahlarna
Olan eyh dördüncü
ait
Osman
küçük
Ibrâhim Ef. nin
risâlesi,
Olan eyh
mekalat,
hakknda
bir zâta ait dört sahifelik bir risale, Vizeli
ibrahim
Ef. nin
bir risale-
keza müellifi meçhul, fakat ivesine
Sarban Ahmet ve
nin 16 beyitlik bir manzumesi,
deyu
!
bu gün
imandr
bulamadmz
evvelce
bir risâlecik ile
olduu
J>.
fi'line
isminde bir zatn tasavvuf
Ef. nin Tuhfetül' Ef. nin
;
Habîbin ayni burhandr bize
Enbiyâlar serverinin kavlü
ktidâ vü
;
kadri hasretmek neden ?
müellifi
nazaran
Alaeddin
E.
Ef. nin bir
metinde arzettiimiz dört manzumesi] vardr.
Melâmîlerinin
nihayetindeki
ilavemizde
bizi
alâkadar eden bahislerini
;;
!;
; ;
;
kinci devre Melâmîleri
Nuri j^JlgOL sultannn
177
âklar
Sine suzan, dîde giryan cümle ihvandr
ül
matlandan dodu envâr ühût f cihetsiz zevki vicdandr bize.
*>-)
ismi
zâtn devresinden
Sunduunca Cum'ai
Hem
bize.
Ahmt
Bure
hamri
uâka
hâli
can attkça
sekranr bize
âklar müdâm
melâik, hem' halâyk cümle
Mektebi irfana
gel,
al
heman
sâkîi bâkî
ak
!
;
hayrandr
bize
!
zevki irfandan sebak
Veçhi dildâr kraat dersi irfandr bize
!
Enfüsü âfâka bak hep nûri vahdet müncelî; Sûrei Nurdan münevver ilmü ikandr bize..
Aikanndr cemâli kâ'besin etmek tavâf Hacci ekber; bil bu hacdr, can kurbandr bize! dodu,
Nuri vahdet
ü
J*-
t
fi
.u
sat
kesret zulmeti etti firâr
hezarandr bize
Cem'i cemde cem'ile cem'ul ceme üli f j>_
y
i
rü'yet
kefü iz'andr
Tahdîsi ni'met, birü (Birr)
Çün Melâmetle
nihan
ettik
bize
uruç
;
!
inam Hak
ol isri
;
!
bitmez Halil;
pîrandr bize
!..
® Hudâ hakk brakmam
hiç bu râh Gönül buldu bu rah içre o mâh Bizi methet diler zemmet kemâhi, Melâmîyem, Bayrâmîyem, Melâmî ;
!
Atar hoca müdam sengi melâm Selâm vermez kesip bizden kelâm Gerekse
gerek verme selâm Melâmîyem, Bayrâmîyem, Melâmî
;
ver,
!
Rasulullah çekip bunca melâmet
Cemi' eshap çekip bunca melâmet, Kamu uak çeke gelmi melâmet Malâmîyem, Bayrâmîyem, Melâmî Senin akn kime düse ilâhî Denür mecnun ve ya zndk melâhî Seni sevmek imi cürmü günâhi, Melâmîyem, Bayrâmîyem, Melâmî
I
I
Atarlarsa bunun ibi nice ta, Bilür gelen tasa tutar ba
âk
;
Habîbullah sünnetidir bu karda Melâmîyem, Bayrâmîyem, Melâmî
;
!
# * *
Melâmiler
—
12
kinci devre Melâmîleri
178
aa
1134 tarihinde vefat etmitir. Rahîmî den feyzalanlardan biri de mumaileyhin havass eshâbndan olduundan " Habeî zade „ lakabiyle anlan " Zaim Ali aa " dr. Bu zâtn evi de ihvan ve meâyihin bir ziyâretgâh idi. Hatta Yeni kapu Halil
Ebu Bekir dede
Ef." de (Vefati: 1189) söylemitir [1]. Müstakim zade'ye defeatla Ali aann ziyaretine gittiini Müstakim yade merhumun bize bu sohbetleri ve müdavim bulunanlar kat'iyetle haber verdiine nazaran her hâlde kendisi de müda-
Mevlevîhânesi
"
eyhi.
Seyyit
vimlerdendi.
Zaim Ali aa 1178 tarihinde vefat etmitir. Hamzavîlerin " Rehber „ dedikleri irada me'mur zevâtn Melamî " " bulunya'ni "Gavs „ tarafndan me'zun olmas merut ancak mürid " binâenbulunduu, duundan Rahîmî' nin de her hâlde Kalbe bakc „ aleyh Hamzavîlerin 1128 dejehit olan Ali P. dan sonra yine bir zât "Gavs,, tandklar muhakkaktr.
—
Rahîmî' den ahzi teyzeden ve ehem miyetlerine binâen isimleri malûm bulunan ve asrlarnn en mehur eyhlerini bile ayaklarna getirecek ve onlara melâmet nevesini verebilecek derecede nâfiz olan "Dilâver aa zâde Ömer ef. Emir Halil ve Zaim Ali aalar „ n da bu mesleki
devam
ettirdikleri
Seyyit
üphesizdir.
Abdülkadr
malûmata dan sonra Hamzavî
lütfettikleri
eyh Abbas
ef.
—
mahdumu
Seyyit Muhtar bey efendinin "ecere,, ye nazaran ehit Ali P. Melâmî silsilesi udur: Belhî'nin
ve gösterdikleri
— —
—
Hâfz Ali ef. brahim Bâbâyi Seyyit Abdülkâdr Belhî...
Velî
—
Seyyit
Bekrür Reat ef. Seyyit Muhtar bey efendiden, bu zevâtn tercemei hâllerini reca etmitim. brahim Bâbâyi velî ve Seyyit Bekrür Reat ef. hakknda, cevâbî mektuplarnda kâfî ma'lûmât vermek lutfunda bulundular. Fakat Abbas ve Hâfz Ali Ef. 1er hakknda " Dier zevâtn da tercemei hâlleri var idi. Muhtasar olsa da kifâyet ederdi. Fakat ne yapaym ki Sima' hâne mühürlendii zaman kütüphânedeki mahfuzâtm miy ânnda mahfuz kald.,, diyorlar. Yalnz bu zevâtn tarihi vefatlar "ecere „ de mukayyettir. eyh Abbas Ef. 1220 târihinde vefat etmitir. Hafz Ali Ef. de 1247 târihinde stanbul'da vefat etmitir. Hasekî Nis hastahânesinin karsnda tramvay caddesine giden iki yolun telâkî noktasndaki evin bagçesinde medfundur. [1]
Melâmiyei attâriye; Sa: 140
Ebu Bekir dede için baknz! Yeni kapu Mevlevîhânesi: M. Ziyâ Bf. Sa: 142-143
Seyyit
:
ikinci
devre Melâmîleri
179
ibrahim Bâbâyi Velî: Bu zât, Fatih'te Atpazan civarnda Krk çemedeki "Petemalclar,, hannda otururdu. Esasen bu han, drîsi Muhtefî'nin zamanndanberi Hamzavîlerin âdeta bir tekilât merkezi idi. Hatta, Sar Abdullah ta Melâmete bu handa intisap etmiti. brahim baba, hemen hemen hürriyete kadar memleketimizde sönük esnafnn bir tarzda devam eden esnaf tekilât mucibince Petemalclar mürit ve kâhyas idi. Petemalclar hannda krk petemalc ustas bulunur ve aralarndaki
an'aneye fart riâyetle bu adedin
te
bu krk
krk
tecâvüz
etmemesine
riâyet
eder-
Hamzavî ricâlini temsil eden rehberlerdi. çlerinden birisi vefat edince Eri kapu civânndaki vaz Ef. camiine yakn Petemalc hanndan müsteit bir zat aralarna bir yerde kâin, dier alarak 40 adedini bu suretle doldururlard. vaz Ef. hanndaki petemalclarn mürebbîsi de Hac Hüseyin dede lerdi.
kisi,
isminde ihtiyar bir zatt. Seyyit Muhtar B. E. mektubunda Hüseyin dede'ye mülâkî ve iltifât ve nevaziine mazhar olduunu anlatp Dede'nin az söyliyen, hafif hafif gülen uzun boylu, zaif bir zât bulunduunu, sûr üstünde kâin ve Halîce mütecaviz olduu hâlde 1305 nâzr bir hânede ikamet ettiini, 90 tarafndan eyh Mürat tektarihinde vefat edip Seyyit Abdülkadr Ef. kesine getirilerek hazîreye defnedildiini söyliyor ve "Kitâbei seni mezârn bizzât babam yazarak hâkkettirmiti,, diyor. brahim bâbâyi Velî, 1264 senesinde stanbul'da vefat edip Ramazan Ef. türbesi civarna defnedilmitir. brahim baba' dan sonra Hamzavîlik riyâsetine " Seyyit Bekrür
yan
Reat
Ef. „
geçmitir.
Sevyit Bekir
Reat
Ef.
Aslen Mora'ldr. Oradan Istrumça'ya gelmi ve Hüseyin P. nn hususî kâtipliinde bulunmutur. Muhtar Bf. "Hangi Hüseyin P. olduunu bilmiyorum,, diyorlar. Bu Hüseyin P. her halde Mora muhacirlerinden
olu
Abdülkerim Efendinin
olup Trhala mutasarrflnda; Yanya,
Girit,
Selânik valiliklerinde bulunan, bilâhra 1285 te Zaptiye müiri olan Hüseyin
P.
olacak
[1].
Üsküp, Manastr, kodra, Selânik vilâyetlerinde baz memuriyetlerde bulunduktan sonra stanbul'a hicret etmi ve mehur htisap aas Hüseyin B. in [1] kâhyas olmutur. Hüsyin B. in 1387 de vefatndan Bekir
[1]
bilhassa
Reat
Ef.
P.
,
Dervilere muhip
»
Hüsyin Hüsnü «
Sicilli
Osmânî;
Cilt; 2;
Seyyit
Muhammet Nur'un da
olduunu Sa
:
177.
kaydediyor..
muhlislerindendir, Sicilli
Osmânî
kinci devre Melâmîleri
180
Boyackapsndaki konanda inzivay ihtiyar eden Bekir vefat etmi ve Edirnekaps'nda eyhülislâm Rabiülevvelinde 1292 Reat Ali Ef. ye yakn bir mahalle (âir Baki'nin mezaPamakç zade Seyyit rnn karsina) defendilmitir. Sengi mezarnn kitabesi udur [2]: sonra
Fatih'te
Ef.
.
[1]
htisap
aas
Hüseyin Hasip B.
,
Valide^SuItan kethüdas Tahir
P. nn
oludur.
Ticaret nezareti, Posta nezareti ve müteaddit defalar htisap nezaretinde bulunan ve 1274 te ehremini unvanile yine htisaba memur olan Hüseyin B. Abdülaziz'in validesine kethüda ,
olmu
ve daha bir çok hizmetlerde bulunarak 1287 svvalinde vafat etmitir.
fundur. Sicili [2]
hat
S.
Osmanî
—
Sa 228 229. 2 Hamzavî mezar talar hakknda bizim malûmatmz teyiden
Cilt
;
Muhtar
Eyyupta med-
Bf.
:
:
;
u
iza-
verdiler:
Evvelce Hamzavî talar; kolsuz, ayaksz, basz bir ekli mahsusta (Sar Abdullah Ef.nin » dan sonra «fenâ» ya alâmet ve fotorafta gürülen mezar ta eklinde) olduu gibi «
«
^»^1
*
iyyîi
»
W0flr
yahut
»
« _>»VUfi( (fiilAÜI
iaretleri
y
»
»veyahut
ya iaret olunmak üzere «
konurmu. [Hakîkaten drîsi Muhtefî'nin merkadi civarndaki
Hamzavî talarnn bir çounda bu iaretler bulunduu gibi son Melâmîlerden Tarsus tekkesi eyhi Abdül kerim Ef. nin mezar tanda da bu iaret mevcuttur.] Ustüvanî ta, yalnz Aktab'a mahsus addedilirmi. Bilâhara bazan yine Hamzavî talarnn ekli muhafaza edilmekle beraber bu iaretler konmamaa balanm ve Hamzavilie delil olarak kitabelerin < JUÎJ «ilse.- kelimelerile balayp hulasaten « Cemii mu'minîn ve mu'minata
etmi ve
el'an
ve...
kuluna rahmet eyliye » maalinde bir
yazy
ihtiva etmesi takarrür
devam etmekte bulunmutur.
Müstakim zade Süleyman Sadettin Ef. nin [ Zeyrek, Souk kuyu medresesi haziresinde medfundur] kitabesi de « JUÎj «U&^. «M * ile balar. (Müracaat: Tuhfetülhattâtin Sa 15) Mumaileyhin Hamzavîler'e iddeti merbutiyeti düünülürse Hamzavîlii bu suretle de teeyyüt ;
ve tahakkuk etmi olur.
:
— devre Melâmîleri
ikinci
181
Seyyit Abdülkadiri Belhî:
Asl ismi "Gulâmi Kadir,, olan Abdülkadir Ef. 1255 te Belh'in Kunduz ehri mülhakatndan "Hânkah,, ta domutur. Babas •».A'c?.^. sahibi Seyyit Süleyman Ef. dir. Cetleri Burhaneddin Klç ve Hasan'la
ah
Hüseyn'in Belh'te hükümdarlk
Mahmut
bnül'emin
ah
ettikleri mervidir.
Kemal
Bf.
"Son Asr Türk airleri,, ismindeki sddîkiyyeden olmak üzere
eserinin birinci cildinde [1] mumaileyhi, sülalei
gösteriyorsa da Abdülkadir Ef. «
<,^v*
tadat
obu
yn_jî
ettii
gibi
bir
«4*1 ;i
^^Mt (jjye
mesnevi
ile
Hüseyniye 'den olduunu bildiriyor
ismindeki kitabnda:
neren kendi
âile
de eceresini
tesbit eyliyerek
efradn
birer birer
Sâdat
[2].
Bu mesneviye nazaran eceresi udur:
— Seyyit Süleyman — Seyyit brahim Hâce Kelân — Sey— — Seyyit Tursun Baba Seyyit brahim — Seyyit Muhammet Ma' Bâkî — Seyyit Gulâmeddin — Seyyit Nâsrüddin — Seyyit Cemâleddin — Seyyit Burhaneddin Klç — Seyyit Kemaleddin — ah hasan — ah Hüseyin — Seyyit Muhammet — Seyyit Ahmet — Seyyit Abdullah — Seyyit Abdullahi Mufaddil — Seyyit Ubeydullah — Seyyit Tâlip — Seyyit Ahmedi A'rec — Seyyit Ahmet — Seyyit Muselmüberka' — mâm MuhammedütAbdülkadir
ruf
yit
[1]
Sa; 26-27
[2]
Bu mensur
unlar
mekaleden
Seyyit Süleyman Ef, 1264
dinde stanbul'da vefat etmilerdir.
Dier
âile
efradnn
öreniyoruz;
a'banmn altnc perembe
eyh
Seyyit
Abdülkadir
Ef. nin pederi
günü, validesi Bibi Saîde 1311 sene-
Mürat tekkesinde medfundurlar.
isimlerini, tarih ve
mahalli viladetleriyle medfenlerini
u
suretle
bildiriyor:
Erkek kardeleri:
Muhammet Bahaeddin Bâbülhak Seyyit Burhaneddin
Seyyit
Ahmet
Seyyit
Muhammet
Kz
Sait;
Klç 1283 istanbul
Ali;
eyh
1388;
;
Eyyupta medf undur.
Mürat Tekkesinde medfundur.
kardeleri:
Bibi Sâcide; 1262; Urfa.
Ayhan
Bibi; 1383; istanbul,
Fâtma; 1306;
istanbul;
Seyyit Burhaneddin
Topkap'da medfundur.
eyh
Khy'm
Mürat tekkesinde medfundur.
validesi Bibi Seyyide
kûr tekke haziresine defnedilmitir.
1384 te Istanbulda vefat edip mez-
kinci devre Melâmileri
182
— mâm Mûselkâzm — mâm Câ'ferüssâdk — mâm Muhammedülbâkr — mâm Ali Zeynül'âbidin — mâm Huseyn — mâm Aliyyibni EbuTâlib — Muhammed (Mustafa).
takî
— mâm
Aliyyürrza
@ Farirsî ve Arabîyi Belh'te tahsil eden Seyyit Abdülkadr Ef, ahval ve âsâyiin tezebzübünden müteessiren üç yüzü mütecâviz mürüdiyle 1272 de vatanndan hicret eden babasyle beraber ran'a, bâdehu Irak tarikile Anadolüya geçip 1276 da Konya'ya gelmitir. Konya'da eyhi Ekber'in baz asâarn istinsah ile megul olmu 1180 de yine pederile beraber Bursa'ya ve sonra Abdülaziz'in babasn daveti üzerine stanbula gelmi-
stanbul'da icar bedeli Padiah tarafndan verilmek üzere Sülüklü'de bir konaa müsafir edilmiler, bir müddet sonra Üsküdar'a geçip bir kaç sene de orada oturan, iar dr. 1284 te Eyyup niancsndaki eyh mürat tekkesi, Feyzullah Ef. nin veftiyle inhilâl etmi ve meihat Seyyit Süleyman Ef. ye tevcih edilmitir. Süleyman efendinin 1294 te vefat üzerine mezkûr tekkeye eyh tayin edilmi olan Seyyit Abdülkadr Ef» 1441 recebinin 21 inci perembe gecesi vefat etmi ve tekkenin hazirelerdir.
sine defnedilmiti.
® Babasndan Nakibendî
Reat
icazeti alan Seyyit
Abdülkadr Ef stanbul'da
den de "Hamzaviye,, ye intisab hakknda konyal Muallim Arif Ef. den Seyyti Bekir
ef.
intisap eylemitir. Sureti
u
menkabeyi iittim:
rü'yasnda Bekir Reat Ef. yi görmü. Bekir Reat Ef. Ef. ye "Ma'nen kendisini terbiyeye memur olduunu, zaman fevtetmeden stanbul'a gelmesisni,, söylemi. Bu rü'ya, bir kaç gece alettevâli tekerrür etmekle nihayet, babasna söylemi. Hatta Konyadan hicretlreine de bu rü'ya sebep olmu. Bursa'ya geldikleri vakit Bekir Reat Ef. tekrar görünmekle beraber Abdülaziz de Seyyit
Abdülkadr
Konyada Abdülkadr
iken
Ef.
Süleyman Ef. yi stanbul'a davet etmi. Bu suretle stanbul'a gelen Abdülkadr Ef. babasiyle beraber evini bilmedikleri Bekir Ef. yi bulmak için yola
dümüler. Abdülkadr
rehber
ittihaz
"Ben, efendimi
Ef.
ederek Fatihe
Nihayet Bekir
ma'nevî bir cezbe
Abdülkadr
kapu da hemen
açlm
deyip
kalbî
mahabbetini
ve Bekir
da kenkapusnna gelince ;
disine refakat etmi. ile
bulurum,,
doru yürümee balam babas Ef. Ef.
Ef. nin
konann
kapuya teveccüh etmekle beraber baba, olu kadim iki âinâ gibi
.
ikinci devre Melâmîleri
183
karlayp rü'yayi tahkik ve o gün Seyyit Adbülkadr Ef. nin kalbine bakp kendisini vahdet neesile sermest eylemi.. Abdülkadr Ef. vefatna kadar Hamzaviye bir
ricaliyle
sohbet
çok kimseleri de Hamzavîlie
etmkle
beraber
rehberlik hizmetiyle
idhal etmitir.
®
Asâr: Fârisîdir,
Mesnevî tarznda yazlan bu eser
Beyitleriyle balar.
Muhtasar bir
eserdir,
Abdülkadr Ef. nn ihvanndan Selânik valisi Mehmet Nazm P. tarafndan ayn vezinde nazmen terceme edilmi ve 1331 senesinde beyitle balyor: ems matbaasnda tab'ettirilmitir, P. nn tercemesi Seyyit
u
Ey vücudi pâki can içre nihan Zat bîhemtâs canlarda iyan
Esrar
tevhitle bir ciltte
bulunan bu kitap 296 sahifedir. Mesnevî tarâit ve müteaddit bablar
znda ve Fürs lisaniyle yazlmitir. Tasavvufa havi olup öyle balar:
j_LiT
j
_f
nihayetinde
beytinde musarrah
olduu
veçhile 5453 beyittir.
jU-
Jn
A/<
184
devre Melâmîleri
ikinci
kitapta
beytile
baliyan
beytlik
5
fk'xij
viJ^ J-«* j' Ol'
beyitlerinin
J
^~lt.
etmeyen
sahifelerde
On
öyle balar:
c*~*
'
c—l ölr
<>•**
jjiiU^ Jji
o1
^Ifr
'
^
k
-—"' 0l$>- Juj
J-Aj'j^
^üa'
J
0^
I
tjlö
tj-^'^
Jj- jl ft-
jl *j~»j>l j'-1-^ <(U-_j jljJ-
Seyyit Mnhtar Rf. deki nüsha
j_»4ill
ketebesine
-^r-
Zilkadesinde bitmitir.
Baplara tesâdüf
501 sahifedir.
bevit vardr.
Mahdumlan
^J-2
lîj'3*3'
müeddâs mucibince 1322
Fârisidir.
beer
n?zaran 1321 recebinde yazmaa sonra bir sene taahhura orami, nihayet
istitrada
balayp Ramazan bayramndan yine bir bayramda balayp
nazaran
beinci
Bu nüshann
nüshasdr.
(jjilsilj»^
istinsahn 1322
zilka'desinin 21 inde bitirmitir.
644 sahifedir. Bablara tesâdüf etmeyen sahifelerde on dokuzar beyit vardr. Bu kitap ta Fârisîdir. öyle balar:
I
jU
JJo Zjff \x~ y }\
»Acjl
Lil
j
jLüi^CJjAî
JJ
l,-
hLs-
^jJ ir-'
lS-^
'
^
I
^1
Jr_j"\
c-«*»
üjjj
jlî-
o\f-^>J
C-J
C«l-» CjjJÜ
üi_yf
CJJ
JL.
Ji
:
ikinci
devre Melâmîleri
185
Nihayetindeki
beyitlerine'
27
nazaran 1319 zilka'desinin
günü bitirmitir. Muhtar Bf. deki aslî ve
ikinci
günü balayp 1320 a'bannn
inci
müellifin
hatt destiyle
muharrer
nüsha
1324 zilka'desinde tebyiz edilmitir.
"Ssn asr Türk '-^b ^u*n
âirleri,,
nde
baka
bunlardân
(ü^ü-j
.«.,3
öU^_>
bulunduu mezkûr ise de bungörmütüm. Öbürleri mahdumlarnda
isimli Fârisî eserleri
lardan yalnz «ji^j
evvelce
yoktur.
Abdülkadir Ef.nin bu eserlerden ca
e'ârm
havî
«Dîvan
baka
Türkçe, Farsça ve
Belhî" isminde bir de mürettep ve
Çaataymuazzam
dîvân vardr.
iirde Belhî ve Kadiri Belhî tahallüs eden Abdülkadir e'an, iir noktai nazarndan deil, tasavvuf noktai nazarndan çok kymetlidir. Tasavvufun dekayik ve esrarn vuzuh ile anlatan son asrn en büyük sâfî âiri hiç üphesiz ki bu zattr. Dîvandan bir Fârisî, iki Türkçe manzumeyi kaydediyoruz Ef. nin
Avâlim cümlesidir
zilli
Sfâtndan zuhura
geldi ekvan,^
esmâ
Müsemmâsma mazhar oldu Adem; Bu mazhar oldu vechi zâta mir'ât; Ki âdem mazhan zât hudâdr;
Ki zâhir oldu esmâdan müsemmâ. Bulardan oldu zâhir srr esmâ..
Bu âdem oldu cami'cümle esmâ.. Bu mir'attan ki zât oldu hüveydâ. Ki kadrini
ann Hak kld
i'lâ..
;;;;
186
ikinci
;
devre Melâmîleri
Merâtip âdeme buldu nihayet;
Nihayetten bidayet oldu peydâ!
Bidâyetle nihayet ortasnda
Tamam
halku âlemdir serâpâ..
Bidayette nihayet oldu mahfî
Bu mahfîde bidayet oldu
ahfâ!
®
Niyazi'ye Nazire Arifi billah olanlar
Muktedâs
eer hemrâh
Ak Ak Ak
aka
eyler iktidâ
olanlar oldu
hak olsa âdem
Arifi
Ak
ak
hakka
ak ann
s
;
intihâ..
yaridir
;
olursa olur ana rehnemâ..
haktan gayrisi haktan gayrisi
uâka olmad kabul uaka oldu mâsivâ..
;
veçhi yârdan gayrisidir dilde keder
Hânei dilden süpür
er
olsa dilde mâsivâ..
Veçhi gayri yâre kim âklar etmez iltifat
eylerse her
iltifat
kim bulamaz zerre
safâ..
Yârden bî behre olmular bilin dîvânedir Her kim ol dîvâne oldu akl ana etmez vefa.. Çevri
aka
sabredenler
ârifi
dânâ olur
Arifi dânâ olana cevreder râhi
Ak
,bir nâri
Hüdâ
!..
ererdir, mâsivâyi harkeder
Mâsivâ her ne olursa harkedüp eyler hebâ
!
Hudânm akdan olma cüdâ hak olsa dilinde sana haktandr atâ..
«Kadiri Belhî»
Ak
Hamzavîliin bu eceredeki zevattan baka daha birçok ârif ve kâde biliyoruz. Meselâ 1151 tarihinde vefat edip Topkapu kabristannda Maltepe'ye giden yolun sol tarafnda Sar Abdullah Ef. nin mezarna yakn bir mahalle defnedilen âir Nahîfî'nin mezar ta Hamzavî ta olduu gibi esâsen Nahîfî, Mevleviler arasnda da Melâmil müntesiplerini
metle
mehurdur
[1].
1111 de vefat eden ve Galata Mevlevîhanesi hazîresinde "Esrar dede,, [1]
Nahîfî için müracaat! Sâlim tezkiresi: Sa
;
655
— 660.
Fatin tezkiresi; Sa: 400.
187
kinci devre Melâmîleri
medfun bulunan Fasîh Ahmet dede de Melâmî ricâ] inden Hamzavî talan addedilmkte olduu gibi tann ekli de yine Melâmî
ile
yan yana
eklindesir
eyh
—
[1].
Galib'in
Reid
Üfâtdei râhi ser bülendî
Ya'ni pederim
Dil zâviyesinde münzevîdir
Serbâzü muhibbi Mevlevîdir.
Efendi
balyan ifâdesinden anlald veçhile Hüsnü ak'taki Mi'râyazlmasna ve edebiyatmzn hakikaten bir ah eseri olan "Hüsnü ak,, n itmamna vesile olan babas Mustafa Reit Ef. de Melâmî-Hambeyitleriyle
ciyenin
zavî kibânndandr.
Galata Mevlevîhânesinde ârih Rusuhî
türbesinin
arka
önünde medfun olan Reit Ef. nin mezar ta, dolama destarl haiz olup kitâbesi aynen udur:
kapusunun bir sikkeyi
babas,
Yenikapu Mevlevîhanesi eyhi Seyyit Ebu Bekir dede'nin olu Seyyit Ali Nutkî dede (1189) ye müntesiptir. Seyyit Ebu Bekir Ef. nin Habeî zade Zaim Ali aa'ya ihlâs ve irâdetini evvelce yazmtk. Seyyit Ali Nutkî dede ve biraderi Nâsr Abdülbâkî (1236) dedelerin de Melâmet nevesini pederlerinden tevârüs ettikleri kabul ediGalib'in
lirse
Ebu Bekir
Bâlî'ye fî'nin
Ef. nin
merbutiyeti,
mehur
bulunmas
kabrini
athiyesine
gibi
kolayca izah
Osman
torunu
âit
türbe
Salahaddin (1304) dede'nin
hâline ifraa
erhz'n yegâne
Hamzaviye'ye
delâleti,
Hamza Muhte-
nüshasnn kitaplar arasnda
mahabbetini
meyil ve
tdrîsi
gösteren hususât,
edilebilir.
Fasîh için Sâlim tezkiresinde oldukça mufassal izâhât ve bilhassa mcreii hakknda [*] malûmat mevcuttur. Sa: 530—541. Yenikapu Mevlevîhanesi sahibi Ziyâ B. de Faîh'i Melâmî ricalinden addetmektedir. Yeni kapu mevlevîhanesi 145 inci sahifenin haiyesine baknz! ;
188
devre Melâmîleri
ikinci
Dier
taraftan müessislii
Osmân Haimî'ye
Emir
Hâimiye kolundan gelen ve
ye'nin
tekkesinde postniîn olan eyhlerin de
kasm
bilhassa tâlipleri
atfedilen
Bayrâmi-
paadaki Hâimî
zâhiren Bayrâmî, fakat bâ-
tnan Hamzavî nevesiyle terbiye ve teslik ettiini Süleyman Faik Ef. nin "Hediyyetül ihvân" a yazd hâiyeden anlamaktayz. Hülâsa; Hamzavîlik, Beir aa'nn ehâdetinden sonra tamamiyle gizli bir hâlde devam etmitir. Hatta 1239 da vefat eden Çerke'li eyh Mustafa Ef. ye Melâmîliin mahiyeti kinci Mahmut tarafndan sorulmu olacak ki eyh, cevâb mektubunda meratibi tevhidi yazdktan sonra "Sofiyyeden Melâmiyyun hazarat avâm nâs indinde ve mahcubîn k-
tnda hasbezzâhir eriata muhâlif akvâl ve
ef'âl
ve etvar
ile
görünür
ise
kafan ve katbeten serimu eriat Ahmediyeye muhâlefetleri yoktur. Ancak tabayü erîfelerinde sirru ihfâ mahabbeti merkûz olman mahcubîn indinde zâhiren eriata muhâlif, dahi lâkin tahkik ve tedkik olunsa
muvafk akvâl ve ef'âl ve etvâr ile nefislerin mestur ve mahfî Zâtnda bu frkai mestûrîn kâmillerdir; mükemmiller deildirler.
hakikatta klurlar.
ekkü üpheye ilka ederler. Müridiyet, ekkü üpheye ilka etmek deildir. son taraflarnda „ deyip mektubun eriat ahkâmna riyayet etmiyenlerden " Tasavvuf dür ve ma'rifeti hak anlardan mehcûr,, olduunu söyliyerek ulemâ ile meâyihin arasndaki Zîra tâlibi tasfiye olanlar
.
.
.
nizan nizâ lafzî olduunu, hakikatta ittihâd ma'nevî bulunduunu, beyan ediyor [1]. Çerkeli eyh, bu mektubunda "Melâmiye „ hakknda aynen Nefahat ve kefül mahçub sâhplerinin ifâdelerini tekrar ediyor. Fakat acaba hakiki kanaati böylemidir; Yoksa mektubun Padiaha gönderilmesi mi eyhi bu suretle ifâdei mekale mecdur etmitir? Burasn bilmeyiz, yalnz eyh, Melâmîleri hürmetkâr bir lisanla anlatp zmnen iltizam ediyor. Bu son arzettiimiz vesikalar da Hamzavîliin son zamanlarda bile oldukça münteir bulunduunu müdellel bir surette ispat eder. Seyyit Muhammet Nur'un 13 üncü asrn ikinci nsfnda Melâmîlii Hamzavîlikten farkl bir surette, fakat ayni neve ile nere balad zaman, bilhassa Rumelideki Hamzavîlerin bir çou bu zat kutup olarak kabul etmilerdi. te bu suretle kuvvet kazanan Seyyit Muhammet Nur, pek az bir samanda " Nuriye Melâmîlii,, deyebileceimiz üçüncü devre Melâmîliini neredebilmitir. Fakat bilhassa stanbul'da bulunan Hamzavîlerin bir ksm da ileride göreceimiz veçhile " sülük " u râkîlikten çkaran ve Vahdet nevesini [1]
Bu mektup
bir risale
tarznda
yazlm
Bâiî'nin tercemei hâlinde zikri gepen Halveti
olup bir buçuk
Ya'kub
Ef.
Jjtdl J.JUÎ risâleleriyle bir arada^olarak tab'edlmitir.
zade
sahife
Yusuf
kadardr. Ef. nin
^1
Hamza A**iT
ve
ikinci
devre
189
Melâmîleri
tahakkuka pek o kadar ehemmiyet vermiyerek ilmî bir hâle getiren son Melâmîlii kabul etmemiler ve son Melâmîleri " kavvâl ve sözü çok, özü yok bir zümre „ hâlinde görerek [1] Hamzavîlie sâdk kalmlar, tamamiyle gizli bir hâlde mesleklerini idâme etmilerdir Hamzavî " meslei ilk Melâmîlerin irfann Bu suretle " Melâmî ve telakkilerini hâiz olarak Hac Bayramdan zamanmza kadar devam
—
etmitir.
[1]
Bu görü, hakikaten dorudur. Son Melâmîlerin
Fusus'u ve âir
tasavvuf kitaplarn âdetâ ezberlemi
ekserisi,
câhil
olduklar
hâlde
adamlardr- Bu ezber cümle ve st-
muaraza ve mücâdele ederler. Her biri arü feri olan ve zanlarnca ihyâ ve imâteye kadir bulunan biree lâhtr. Söyledikleri iirlerin nümunelerini de üçüncü ksmda göreceiz. lahlarla önlerine gelenle
:
IV
MELAMÎLK Melâmilik ve dier tarikatlarla münasebeti Bayrâmî Melâmîlii, Bayram iye tarikatndan ayrlmtr. Fakat Melâmet, ehli turuk nazarnda ayrca bir tarikat olmayp bir ne'e ve hâldir yetimitir. Meselâ; Mevlevîlikten ki her tarikte bu hâle mâlik kimseler Sultani dîvânî Simâî Mehmet Ef. (935) mükemmel bir Melâmet mümessili olduu gibi yine bu sebeptendir ki Mevlevi meayihinden Yeniehir'li Hac Hasan Nazif dede Ef. [1] Melâmîlikle mehurdur. [1]
Hac Hasan
dur. 1208de
müderrislikte
Hemdem
ve 1269 ta
Mora'
yana
61
bulunmutur.
Sait Çelebî
muhaddis
yeniehir'li
ve tahsilini ikmâlden sonra
medresesinde
Aziz Ef.
yapm
Nazif dede Ef:
domu
Hac
Halil Ef. nin
olu-
kadar Yeniehir'de Horasânî
Medresenin
tarafndan hilâfete
nâil
yanma
bir Mevlevihane
olarak mezkûr tekkeye
1270 te Beikta Mevlevîhânesine eyh tayin edilmi ve 1278 de vefat etmitir. Maçka'da bulunan Mevlevihane, oraya Askerî depo yaplmak üzere Çerâgân saraynn mahalline; saray yaplrken oradan da Bahâriye'ye nakledilmi; dedenin bekayâyi izâm da bir yerden bir yere gezmi, durmutur. Son Mevlevi meayihi arasnda Melâmet ve Alevidîvan vardr. iirleri gayet yetle mehurdur. Sülûke âit matbu' bir eseri ve gayri matbu'
eyholmu
metindir. Hakikaten
Melâmet nevesi, e'armda Zevki Tîri
kudümü nâyü
zâhirdir.
Meselâ
bir gazelindeki
safâyi sima'ile
niyaz ara atan Mevlevîleriz.
Deryay zât mevci sfâtiyle bir görüp Mecray kesreti kapatan Mevlevîleriz. beyitleri
bu ne'eyi bildiridii
gibi Alevîlii
Zâhidâ hakkiçün
Ahmedi Muhtara matlaiyle
balayan ve
ol
ki
vah'yetti
cûdi ekmeli;
kitâb münzeli.
bentleri
J~dl Jjl
> beyti olan
de
âhn
-II.* VI
V! jiV
mehur müseddesinde vâzhan
VI or'V
görülür.
Bu
i'rinde
Milletim ehli hakikat; halikm, rabbim Hudâ;
Mezhebim
Kblem
râhi
mahabbet,
art îmânm
ebrûyi Muhammed'dir,
imamm
Dîni islâm aikâradr, ne lâzm ihtifa?
fedâ!
Mürtezâ;
191
kinci devre Melâmîleri
Maamafih ini
tesis
Ömer
Bayram melâmîlimeslee (Melâmî - Ham-
dede'nin Bayramiye tarikatndan
eylediini biliyoruz. Yalnz biz de bu
demek doru olamaz zanndayz. Malûmdur ki tarikatlarn bir tarz tesliki, evrat ve ezkâr mahsusas olur. Hatta Mevlevîlik gibi sâliklerini esmâ ile teslik etmediinden dolay Melâmîlie en yakn bulunan bir tarikatta bile yine îsmi celâl ve âyîni zavî) maruf
tarikat
tabiriyle
Esasen bu mevcudiyettir ki Mevlevîlii bir tarikat hâline getirmitir. Bektaîlerde de esmâ yoksa da Salavatnâme, Nâdi Ali, Gülbank ve tercemanlar gibi evrâd mahsusa; derecat muhteMuhiplik, dervilik, mücerretlik, babalk ve halifelife ve bu derecatn ayr ayr âyinleri vardr. Bunlardan maada tarikatlarda eyhlik ve lik halifelik merasimi mahsusa ile tefviz ve icazetname ile teyit edilir; Hânkâh ve zaviyeleri, mukabelelerde bulunan muhiplerden maada bu müesseselerde hizmet eden ve adeta târiki dünyalar gibi ekseriyetle mücerret dervileri vardr ki bu derviler, tariMevlevîlik, bektasîlik bulunan Meselâ Mevlevîlerde dervilie ikrar katta kdem sahibi kimselerdir. sima',
mukabele mevcuttur
[1].
—
—
—
—
verip binbir
gün
ikmâl
çileyi
dier
eden,
tarikatlarda
Esmây
tekmil
edip dervilik biati veren canlardr. j~:i
diyecek derecede
vecitli bir Ali bendesidir.
1329 da vefat sâlik,
Vl Jl <]IV
olu
eden
Hüseyin
Yâr, kendin
dier
idi.
Bir
Ff.
de pederininin merebine
gazelindeki
görmee âyine
Sureti îcâd âlemden beytiyle
dede
Fahreddin
fakat pederinden daha temkinli bir zât
îcâd eylemi bu ma'nâdr garaz
bir gazelindeki
âdemde Okuyup srrna habîr oldum.
3*)fi~ harfi veçhi
Fahredersem becâdr ey Fahrî; Pirimin sayesinde pîr oldum.. beyti ve i
3i- j
^jij
•
•
j <_T j.i >-Jfj
^'V>«
Jcj J^j
^1
Rubâîsi merebine delildir.
Hüseyin Fahreddin dede
h hakknda
Ef, nin
tercemei
hâli;
ilmî,
edebî hayat, musikideki üstât-
"Nevsâli Osmanî,, de mufassal malûmat vardr.
"Sene 1327. Sos 271
- 283,,
[1] Mevlevîlikteki âyîn, bizzat Mevlânâ tarafndan deil, olu Sultan Veled ve toronu Ulu Arif Çelebi târafmdan vaz'edilmitir.
;
192
ikinci devre Melâmîleri
Melâmî— Hamzavî'lere
d
— yalnz
gribi
zahiren
dier
gelince; bunlarn hânkâh ve zaviyeleri olma-
Olan eyh,
bir tarikattan
Osman Haimî,
Emir
müstahlef
Nureddinzade
bulunanlar müstesna
—
gibi
ricali de tekke nazirelerinde ve türbelerde medfun olmayp umumî kabristanlarda defnedilmilerdir. Mukabele, Esmâ ve riyazat, âyîn ve resmi kabul de
mahsusalannn bulunmadn da evvelce söylemitik. Hakikî Bey, "radnâme,, sinde bu hususta öyle diyor: "Mürit, ol mürit deildir ki ilmi zahir ile elfaz düzenmi ola ve sûretini tacü hrka ile ve misvâkü taylasan ile ârâste edüp zerku riyâ ve yoktur. Kisvei
cübbe vü ridâ
ile
pîrâste
etmi
ola!
Annçün daknuptur
taylasân
Ki disünler
fiilânibni fülâni
Fitillenürse
taramaz sakaln
Ki disünler
unutmu kendü
hâlin!
Ve bu makule kimse makam irada kadem basmad.
Belki bunlar
iraddan bîrudur. Pes böyle olunca bunlara irâd haramdr. Zira suretperest ve mukallitlerdir. Ehli ma'nâ ve ehli tahkikin srrndan bihaberlerdir.,, Hakikî B. bu sözlerden sonra böyle kr'sve ile mukayyet dairei
olan eyhlerin J^'J»-* jûHj^- fahvasmca bir
ve
>*
y
!
u-ii
v
1
^
1
sürü
hadîsi mubicince bunlarn
çok
yalanc
aa
bir
bulunduklarn, derekede ol-
duklarn anlatp "imdi' sûretâ ilmi zâhir ile ârâste ve hrkavü taç ile pîrâste olan eyhi ehli kisveye aldanma! ilâhî tahsil etmee bir müridi kâmil ve batn ilmiyle amil ola; bulmak gerek » diyor.
Ak
Melâmetî'ler de kisveye riayetkâr
susa
ait kâfî
deillerdi. Birinci bahiste
malûmat vermitik. Hamzavîler de bu
bu hu-
harfiyen
isre
iktifa
etmilerdir.
Melâmîlie duhûl: Bu meselee girmek için mukannen bir zaman ve mekân olmad muayyen âdap ve rüsûm da yoktur. Meselâ Sar Abdullah Ef. Melâmîlie Petemalclar hannda dahil olmutur. Ayardan hâlî bir mahalde gibi
üç be Melâmî erinin huzurunda "Kalbe bakc,, tabir edilen ve umum Nelâmî mümessili (Gavs) tarafndan irada mezun bulunan bir zat, talibin kalbine nazar eder ki tarikata dühûl La'li
zade
faslnda (Talibi
Sergüzet'in
irad ve kabulden sonra bekleme,, [1]
tahliyei
tabir ederler...) [1]
Sa:56.
«
sâdk Akullah
bundan .u s
ibarettir.
-uv^
olanlarn kalbine
derun
diyor.
ile
Yine
me'mur
s
Vj~s. au
,
baklb
tariki
reada
olor ki
ana
"gönül
Sergüzet'te
Sar Abdullah
kinci devre Melâmîleri
193
—
bahsinden anlaldna göre "Kalbe bakc Rehber,, edecek kimseyi huzuruna oturtup ne istediini soruyor. da " Hakk isterim „ cevabn verince " Hakk isteyen Haktan baka eyi gönlünden çkarr. Sen de kalbinden her eyi çkar! „ diyor. Ve bu tenbih ve nazarla talip teveccühü taallüm etmi ve tarikata kabul edil-
Ef. nin intisab
tarikata sülük
mi
oluyor
[1].
—
Melâmî Hamzavîler, tarikata sülük edecek kimseyi uzun müddet itiyak içinde beklettikten sonra aldklar ve bu intizar müddeti içinde
âk
feyzolan
talibi
yakld
Esâsen
edebilirdi.
"feyzi nazar,,
Binaenaleyh
Bey de
nazar,
feyzi
Abdullah
bu
telkinlerin
neticesiz
sinde tarikata
„
için
hakîkaten
çoklarn
gibi bir
Ef.
kabul edilinceye kadar
talip,
hakknda lâzm gelen
radnâme
"
kubul edilmesi
bir pir taraftan
bu
cihetle
görütüü
kimselerden
alm
telkinat tamamile
yanp bîhû
bulunurdu.
kalmyaca da üphesizdi Hakîkî duhûl âdabn u suretle anlatyor:
Ve kimse bir talibi tarikata getirüp irad eylerse kimesne ol talibe rehber olmu olur. Pes ol rehbere farzü vacip ve emri mühimdir ki talibi, hak üzere terbiye edüp evvelâ dünya ve ahiret ve mafihadan cemîi müradn ve arzularn munkat' edüp lezzat nefsaniyye ve hissiyeden geçüre! ta kim Cenab Hakka yüz tutmaa isti'dadbirle bin canü dil ile ve hezâr itiyak ile kalbini müridden yana döndüre. Cann "
ehli târikttan bir
01
ve
ban
itikad pakü sdkile
dktan sonra bu
Hak
cühi
müride
edüp kendisini aradan çkar-
teslim
kimesne gerektir ta kim nuri feyzi ilâhî
ikrar üzere rehber olan
etmesini taallüm
pertev salup tecellî ide „ Hülâsa Hamzavîlerin
ettire;
ki talibe tevec-
tâlibin
gönlüne
[2].
balca
Gaybî
bir ayin ve resmi
kabulleri,
tövbe ve
Peygamberin Eshaba Hudeybiye biatnda zikir telkin etmediini, belki sahabeyi hakîkat biata davet eylediini, hakîkat biatin da kemali mahabbetten ibaret bnlunduzikir telkinleri yoktur.
unu
söyleyip salikin
munu anlatyor
[3].
biatl olur ve biati
maln,
Ve "mdi
ö^Jî.- dr,
"Biatnâme,,
bile
ki Hamzavî'ler,
aldr
dier
etmiyorlar!
cann müride
feda etmesi lüzuhangi dervi eyhini bu üç suretle severse
tenini
eer
diyerek bu hususu, âyat ve ahâdis
lyor
ve
sinde
sureta ile
eyhin elini eline almadysa da..„ çalyor. Bundan da anla-
isbata
tarikatlarda esasî
bir
umde
olan
el
tutmaa
Onlarca müridin müride mahabbeti ve müridin
Sa:44, zade Sergüzetinde bu bahsi hemen aynen yazyor. 129. [3]' Benim azizim; kemali mertebe aku mahabbet, kibar yannda mayei vahdet olan ayni biat idügün tahkik anladmsa üphe edinme kim zâti pâkin sana inayet ve hidaiyeti yar olup zemane suretperestlerinin dam ve tuzana giriftar olmadan kurtuldun. [1] [2]
La'lî
a
:
Gaybi; Biatname.
Melâmiler
—
13
ikinci devre Melâmîleri
1.94.
müride
ve onu kalben kabulü, tarikata intisabn hakikatidir; kuyuttan ibaret olup rüsûm ve kuyudu ref tariki tevhîdin esaâs bulunduundan bihude ve külfettir hatta belki de sâliki matluba vusûlden alkoyan eylerdir. Bunun içindir ki Hamzavîler, dier feyzi nazar,
maadas rüsûm ve
;
tarikat
erbabn
u üzere
"Mukallidin,
Melâmet
vasfeyliyor
Berzahiye ve
Olan eyh brahim
ediliyorlar [1].
ehlini
rüûmi
ehli
sûret,,
sözleriyle
tavsif
de Sohbetnâme'de mezkûr oldutarikattan âzâde ehli vahdet olarak Ef.
[2].
Melâmilikte usuli tesiik ve zikir Melâmîlikte zikir ve evrat yoktur. La'li zade merhum, bunu Sergüzetinde balâda zikrettiimiz faslda "mahsus evrat ve ezkâr yoktur. Mürit, Müridin istidadna bakar, bihasebil istidat terbiye eder,, diye
ayn faslda «kefü kerâmât ve kesreti ibâdet sünen edâsiyle iktifa ve sureti avâmi mü'mininde suretnümâ ve tenhâlarnda cezbei ilâhî iktizas her ne ise ana göre ibadâtü taât, sa'yü içtihat ederler. Zaman ve evkata mahsus, ve muayyen nevâfil ve evratlar yoktur,, diyor. Gaybî'de "Ruhul hakika <» t ^cJ „ snda tasrih
ettii
gibi
yine
istemezler. Ferâiz ve
l
->
"imdi benim azizim, agâh ayinimizin
ol ki tarikimizin
muktezâs sohbet,
mebnâs mahabbet ve resmü
netice ve gayeti
ma'rifettir.
ptidâi hâlde
mahabbette fenâ ve esnâyi hâlde sohbete mülâzemette vefâ ve intihâyi hâlde ma'rifette bekâ...*...„ lüzumunu bildirerek melâmî suîûkünü gayet güzel ve veciz bir tarzda anlatyor ve "sair tariklerde olan ryâzyât akka ve mücâhedât bedeniyye ve kesreti evradü ezkâr ve deverâna srar üzere
esâs ve resmi âyinimizin mebnâs deildir. Zira cemii cennete ve cennet içinde rif'ate nâil eylemektir. mahabbetin meâli, erbâbn ma'rifete ve nuri ma'rifetle rü'yete
itibar, tarikimizin
a'mâlin kemâli,
Amma aku
eshabn
ve vahdete vâsl eylemektir.,, diyerek melâmetin gayesini izâh ve bu suretle Bîatnâmedeki "annçün bu taife bizim tarikimizin iptidâs, âir tarikin intihâsdr buyururlar,, sözünü teyit ve tekit eyliyor. Müridi, brahim E. de "esmâ ve riyâzât ve mücâhedei bedeniye ve âir â'mâli zâhire ile hakka vuslet, bir mûri zaîfe binip kûhi kafa azimet eyleyip ankay [1]
Bu babta umde ve
asli usûl
ve esas kül oldur ki bu tariki
mukallididîne kyas eylemiyesin.
Annçün Berzahiyyenin ktnda ayn noksandr. [2] Ne Halvetîleriz, ne
Gaybî;
,
her kese
nisbet
hareket ve deveran
Gaybî;
muhakkikini,
tariki
Bîatname. eylemeleri
Ayni
ârifi
billâh
eser.
Celvetî.. Ne Kadrîyüz, ne Mevlevî.. Belki erbab mahabbetten olan Vahdetîyüz; Vahdeti ki cemii turukta âyînü üslûp celbi mahabbettendir.
"Olan eyh Gaybî
;
ibrahim Ef.„
Sohbetname.
!
ikinci
bulmaa
devre Melâmîleri
amma mahabbet
benzer;
ankaya râkip oiup kafa
ve fenâ
195 hudaya
ile
teveccühe benzer.,, '-^-'U^j.
,,
peri
tâlibiyet,
sözleriyle
1
[1]
bu
akideyi izhar eyler.
Müride mahabbet ve ihvan ile sohbetten ibaret olan MeHamzavîle e nazaran zikir, kalbin ve cemii a'zânn zikridir ki bu kâffei ef'âlin da [2] yine Vahdetten gafil olmamak, söylerken, yürürken haktan sâdr olduun ve kendi de dahil olduu hâlde bütün mevcudatn kakkn vücudundan ibaret bulunduun ârif olmaktr. Bu suretle sâlik, zevkeder ki sülük bundan ibarettir Hakta fanî olur ve binnetice Bayrâmî Melâmîleri, bu hâle, yani gafletten içtinap ve huzur hâline "Gönül bekleme,, diyorlar, muahhar Melâmiler, "zikri dâim f b f* „ Maamafih, Melâmiler, bazen Cehrî zikir de yaparta'bir ediyorlar. larm. Olan eyhin an'aneten âkbetini tâcil eden sureti zikri, tercemei hâlinde yazmtk. La'li zade Sergüzette "zikri cehrî nâdir olur. Zira ecnebi huzurunda zikri cehrî etmezler,, diyerek bazan zikri cehrî de Sülükleri,
lâmî
-
yapldn
söyliyor.
Hülâsaten
doru
söylemek
nin heyulas gibi her sureti
ederse Melâmiler hikmeti
iktizâ
ahzeden, fakat,
olmayan kimselerdir. Maamafih mâyizleri kaytszlktr.
hiç bir
unutmamalyz
ki
suretle
kadîme-
mukayyet
bunlarn vasf müte-
Effleîâmüerde kerameti Keramet, tarikatlarn hiç birinde makbul deildir. Ricali
"hayzi
sofiye,
kefü kerâmeti
addederler.
ricâl,,
eyhlerinin kerametlerini
doldurmulardr. mesleidir. dolayi
Bazlarnn
mel'abei
en
beraber
ziyade
dedikleri gibi
bir ucüp gelmesi Melâmiliin gayesiyle
sibyan,
tabiri mahsusiyle bütün erbab turuk görmiyerek kitaplarn da bunlarla
olmakla
nakli kâfi
Kerâmetten
nefse
kerâmetin,
Böyle
bu
muhteriz
ihtiraz,
ihtimâlinden
tebay ününden
meslek
kerâmetin
deil ileri
Melâmet izharndan
bilakis
;
gelir.
kefü
Melâmetin
erbâb keiften olmak deildir, La'li zade hudada hubbi ilâhîden nasipleri her ne ise ann zuhuruna müterakkp olurlar. Kefü keramet ve kesreti ibâdat istemezler,, [3] diyerek bu noktay tavzih eylemiti. Filvaki dier gayesi irfan
ve vusuldür;
melâmiyyunun
[1]
ahvalini anlatrken"takdiri
Sohbetnâme.
Buna
zikri mahabbet ve zikri ma' rifet derler. Her nefeeste hâzr bulunup nefesinden agâh isen cümle zikroluor [2]
Eer
nefsinden bîhaber isen zâkir deilsin, gerek [3]
Sergüzet
Sa: 69
Hay
de, gerek
Hu
Bîatnâme. ;
de
her ne dersen de !..
Sohbetnâme
196
Ikine devre Melâmîies-i
pirlerine ve meayihine isnat edilen be vakti ka'bede klmak, suda yürümek, kayalar ezmek, yuurmak, havada uçmak, tayy zaman, tayy mekan insilâh ve âire gibi her eyhte ayn tarzda vku bulan
tarikat
ke-
ramet, Melâmî ricaline at ediliyor.
dan bahsetmiyor. tiklerinden,
Bilakis
Melâmî kitaplar
bunlar-
nazarlariyle talipleri
gayet-
Elimizdeki
onlarn feyzinden,
irfan farndan bahis.
Bu surette Melâmiler, kerâmât suriyeye kat'iyen ehemmiyet vermeyip kerâmât ilmiyeye rabet gösteriyorlar. Hatta brahim E. nin sohbetnâmede "Hasan Kabâdûz sohbetlerine müiâzmlardan bir arife suâl etmiler ki kefü kerameti suriyeye müteallik azizf mezburedan ne gördünüz ve ne iittiniz? cevabnda buyurmular ki ol evfak akli hastan aklî Hasn hilaf bir nesne görmedim ve iitmedim,, ve yine «her çent ki acaip ve -garaip seyri mürat eylesek kendimize nazar ederiz dedii mezkûrdur. Yine sohbetnâmede brahim E. nin "kerâmet, dânânm hak ile matefaakfak olmasdr, Faraza ann yüzünden bir kudret ve harika ve kefi surî misiliû hâlât zuhur eylese de kendinin alâkas yoktur,, sözle: ini okumaktayz. Yine ayn kitapta ibrahim E. havada uçmak, suda yüzmek gibi eylerin hayvanata ait olup hayvanatn endi mazhariyetlerinde kerâmat sahibi olduklarn söyledii gibi cenii mahlukatm kutba bîatn da "yani andan dirlik bulup an arzu ve mahabbet ede: ler ki filhakika bîat ol mahabbetten ibarettir.,, diyerek tevil ediyor.
sar Aptullah E. drîsi muhtefîaini bir nazariyle baylyor. lemean eden bir nur görüyor, Kabâî E. nin kutbiyetini bir anlyor, keza Hâim E. nin intikallerinden sonra La'li Mehmet
Filvaki
Kalbinde tecelli
ile
kulana
E. nin
«Seyyit Aliye varn!,,
nin intikallerinde bütün
attrd
denize
çkaryor
sesi geliyor,
mahlukatm kendisine secde
paralar
oturduu
minderin
Beir aa, kabâî
E.
ettiini görüyor
ve
köe yast
altndan
[1].
Melâmi
erleriae atfedilen kerâmet ve bunlarm mastur olduu kitabîar unlardr: Emir sikkBÎnin ve Pir Ali E. nin kerametleri "semeraiülfuat, ^ sergüzet ve Melâmiyei attariye' de masturdur.,, Abdullah E. nin nuri kalbîsi. "sergüzet ve Melâmiyei 2 attariyede,, fi] 1
—
—
—
Hâim E. nin vefatndan sonra La'li eyh Mehmet E. nin kulama gelen 3 ses "sergüzet ve Melâmiyei attariyededir „ Bunlardan maada Ik Hüseyin dedeye zât tecellisini 4 (Melâmiyyei attarîyye sa: 118) Abdülbâkî E. den, Beir aann intisap ve kabâî E. den sonra kutbiyete nailiyetini de Beir aadan rivayeten yalnz Müstakim zade yazyor. Beir aanm denize atlan paralan itasan da; (birisi mumaileyhe intisap için müracaat ediyor. evindeki sekiz kese akçay Sarayburnuadan denize atmasn emrediyor. Adamcaz, can yanarak bu emri infaz ile aann huzuruna gidiyor. Beir aa "attn ama kalbinden dünya mahabbetini çkarmadn,, deyip keseleri sular akarak yastn altndan birer
—
Aa
ikinci devre Melâmîleri
jgy
Fakat bütün bunlar - ilk ve son kerâmet müstesna rametlerine nisbeten birer tecellîden ibârettir. Yalnz
kerâmetyle
dier pirlerin keBeir aa'nn son
-
Melâmî kerâmeti dier tarikatlarda mervî olan Fakat urefây Melâmiye ilk kerâmeti de "ak ve
ilk
lere benzer.
keramet-
mahabbet ateinde kisvesini, ya'ni nâmü niann, surî varln mahvetti ve bu suretle yalnz hakikati kald. Rüsumu kuyuttan feragat eyledi,, tarznda tevil ederler Bnnetîce unu arzedelim ki kalen dâimâ kefü kerâmete aleyhdar bulunan Melâmîlerin kitaplarnda da fazla bir kerâmete tesâdüf edemiyoruz k bu da onlarn bir vasf fârkdr.
Melâmîlikte iîlie temayül s Ehli beyte
mahabbet
girmitir. Hatta
Sofiyeden
ntma
dolâyisile iîlik her tarikata uûrî, bir ksm, dorudan doruya
eylemitir. Meselâ Attâr, rikatlar Irandaki tarikatlardan
-
sünnet
ehli
gayri uûrî
îa
bu cümledendir
[1].
mezhebine
Yalnz alelumûm
maada (Ni'metî, Hâksârî
gibi)
ta-
- zâhiren
akidesine
ve Türkistan'da
sâliktir. Fakat bu da kabili inkâr deildir ki ran zuhur eden tarikat müessisleri, muhitlerinin tesiriyle
kurduklar yola dâimâ "Hubbi Ali ve Ehli beyt„i bir rükni esâsî olarak vazetmilerdir. Harizm' diyânndan yetien ve bir îsmâîlî olundan [2]Tebrîzî - feyzalan Mevlânânn tesis ettii Mevlevîlik ve dorudan doruya « îî Bâtnî, esaslar üzerine kurulan ve sâlike ilk telkinde mezhebinin " Ca'ferî,, [3] olduunu bildiren Bektâîlik
ems
—
gibi...
Baz
tarikatlarda ise
bu
Ehli beyte
mahabbet ne'esi, muhitlerinden ziyade pirlerinin Alevî, Seyyit bulunmasndan ileri gelmitir Buna "Rifâî delil gösterebiliriz. Maamafih her tarikatta Ehli beyte mahabbet suretinde bir îîiik temâyülü varsa da hiç biri tamamile îî deildir. Yalnz bundan Bektâîleri müstesnâ tutmalyz.
l
Böyle olmakla beraber bu sözümüzle tarikatlarda tamamiyle îîlie mütemessik kimseler yoktur demiyoruz. Yalnz ras unutulmamal ki
u
çkararak o zâta veriyor. kaydle yazmaktadr. birer
Sa 132-133 yalm Z Müstakim zade «vasl, rütbei
tahkiktir,
Metinde söylediimiz gibi bu kerametlerden Emir Sikkînî'ye atfedileniyle Beir aaya bakas "feyzi nazar ve tecelli,, ye âit olup tamamiyle hârika denem.vecek eylerdir Hülâsa, ne de olsa be asra karip bir müddette bu kadar zevâta atfedilen bu bir kaç keramet yine azdr. Baka tarikatlarda yalnz tarikat pirine atfedilen harikalar bile, hem de hepsi hakikaten akl fikri yakacak derecede azametli olduu hâlde bu kerametlerin yekûnundan fadazlr. _
isnat edilen son kerametten
[1] ilk [2]
Mutasavvflar. 172 nci sahifeye müracaat.
bu kayt Fuat
B. in
J ^ ^' ;-^™ 3
6
6
R + Batn, olduklar halde bu
2
Türk Edebiyat tarihinde görülmütür «Caferi mezhebinden deildirler. Onlar,
-mâm»
Ca'ferîlii bir Bâtmîlik sütresi olarak kabul etmilerdir
hâlis
198
ikinci devre
vahdeti vücudu
hakkiyle
kavrayan
— mâmî,,
Melâmieri
bir sâlik, teberrâda
ndan
tam
olabilir.
Halbuki esâsen hemen bütün kendini bilen
"
bir
îî
olamaz.
Ancak
"
bulunamayacadan
Mufaddla tarikat
erbab Mu-
faddla'dandr. Melâmîlere
gelince;
arbân ve Olan eyh malûmât vermitik. Bütün Melâmî
bu hususta fazla srâr etmiyeceiz. Ahmedi brahim Ef. yi anlatrken bu bahse âit epeyce
silsilelerine
dorudan doruya
Ali'ye
nazaran
"Srr
geçmitir.
Hüviyyet,,
Hakikî Bey,
"
Muhammed'den
radnâme
"
sinde
Kutbun, her zamanda ancak bir kii olduunu, " Lût ve brahim,,, "Mûsâ ve Hârûn,, "Yahya ye Isâ " gibi bir zamda bulunan Peygamberlerin de ancak bir tanesinin srra sâhip bulunduunu, onun için Lût'un brahime Hârûn'un Mûsâ'ya, Yahyâ'nn îsâ'ya îmân ettiklerini anlatp diyor ki "imdi cümlesine tecelli eyliyen ol sâhip nübüvvetin ve sâhip srrn nu,
Hak anndr. Cümlenin müracaat ve ihtiyac anadr ve cümlenin mükili annla hallolunur ve ana muhalefet, Hazreti rudur. Zira Kutbiyeti
Rasûle muhalefettir ve cümle Enbiyâ ve Evliyaya muhalefet eylemektir. anda olan nûri zât ilâhî, hazreti Rasûlde ve cümle Enbiyâ ve Evliya' da olan nurdur ki zât Haktan mütecellidir ve ol nûri zât aka Zira
nübüvvet ve velayet mertebesini kat'edip cümle Enbiyâ ve Evliyâ, vücudi vâhit olmulardr. Ol sebepten Rasûl ^ >
s*
c&
s
n
»
der ve bu ittihâd ma'neviylerinden haber verip aibei
üphe komamlardr.,, La'
Vasilik
olduu
zade Abdüllbak bu hususta daha vazh malûmat veriyor. ve Halifeliin Kutbiyet gibi, Peygamberden sonra Ali' ye âit hâlde her naslsa Ebu Bekir, Ömer ve Osman'n da o makamda lî
bulunmalarndan
bahsederken
bu üçünün Halîfe olmalarnn
vârisi
Mu-
hammedi ve Gavs olduklarna delil olmadn, maamafih bunlara "gasp„ nazariyle de baklmamasm izah sadedinde diyor ki:
"Yevmi
Sakife'den ekseri zikrü rivâyet olunup
icma' vukuiyle cümle Eshâp
müreccehât olmakla
Ebu Bekire
bîat edip "Halîfei Rasulullah,, tesmiye eylediler. Kezâlik Hazreti Aliyyi Vasiyyi Nebî hakknda dahi hafî ve celî iâreti hilâfet, kesret üzeredir; cümleye malûm.. Bu mes'elede nûri velâyet ve mahabbet ile münevver ve cezbei ilâhiyye ve mevhibei ile mutahhar olan kulûbi ârifîn ve derrâkei âkîn içün ihsan ve buyurulan srru hikmet oldur ki Hilâfet iki nevidir. Bir nev'i Hilâfeti nübüvvet ve eriattr ki ana Hilâfeti zâhire tlak olunur.,, [1] Abdülbâkî Ef. bundan sonra Ebu Bekir, Ömer, Osman'n ve âir
tarikat i'tâ
[1]
Mebdeü Meâd
sU-j
Îju,
Varak: 101-102
:
kinci devre Melâmîleri
Halîfelerin hilâfetini
u
bu ksma
199
ksm
idhâl edip ikinci
Hilâfet
hakknda
sözleri söyliyor: «
Ve
hilâfetin ikinci nev'i Hilâfeti velâyettir; Hilâfeti
bâtna dahi tlak havass mü'minin içündür. Nasbu tayini taraf Haktan dr. Ulemâi zâhir, bu hilâfeti ispat sadedinde olmayp belki ekseri lüzumu yoktur deyu inkâr ederler. Kimi dahi ahkâm eriattan âmmeye lâzm deildir derler. lmi tarikattr; ispat ehli tarikat vazifesidir derler; ne ikrar
Bu
olunur.
hilâfet,
ve ne inkâr ederler. Lâkin ehli kefü tahkiku yakin ve cümle zümrei arive sâlikîn, belki cümle cümhuri ukalâ ve ulemâi muhakkikin indinde aklen ve naklen ve ühuden hilâfeti bâtmanm vücudu lüzumu hilâfeti zâ-
fin
^
hireden ziyâde ebyen ve elzem ve azhardr. / hadîsi erifî ve hilâfete dâlle olan iârât latife, hilâfetle ma'rifete delâlet eylediini ulûmi hakikat ve âdâb tarikat Hazreti Ali <*&&>j dan münteir olduu
müeyyit ve kittir.,,
dördüncü
zâli; enin
hilâfeti
rütbe zuhuru bu
ma'nây müek-
[1]
Görülüyor
ki Ali,
Peygamberden sonra Nübüvveti Muhammediyenin Muhammediye'nin mazhardr. Öbür Hali-
vilâyetinin sâhibi ve Hakikati felerin hilâfeti,
Melâmî—
ancak zahirî
bir riyasetten
Hamzavîler. ayni zamanda
baka "
~*
bir
ey
deildir.
^ «„i
de tasdik ederler. imâma gösterdii ihlâs
Sârbân Ahmed'in iirlerinden bahsederken On iki ve mahabbeti söylemitik. Sar Abdullah Ef. nin hemen bütün eserlerinde On iki imâmn isim ve tercemei hâllerinin bulunmas dâ bunu ayrca teyit eder. Gaybî'de risâlelerinde Ali'nin ismine dâimâ r y cümlesini !l
^
terdîf eylemektedir. [1].
Hülâsa; "Melâmî dan olup "îai ûlâ
— Hamzavî,,
^
„
ya
1er,
tam ma'nasiyle "Mufaddla
„
hayrülhaleftirler.
Melâmîlikte dünyâya nazar Melâmiler;
dünyay Mevlâna'nn
müeddâsna
beytinin ji]
Mebdeü meâd
[1]
Muamafih
;
l-U-jl
Jsli
!
?L'j
tevfikan Hak'tan gaflet olarak telakki Varak:
etmekte bu-
ni — 102.
Ehli beytten birinin ismine j-V-JUJc kelimesinin terdifi,
yalnz Hamza-
vîlere âit deildir. Bu, her tarikatta vardr.
Gaybî, her risalesinde Ali'ye zikrettikten
sonra
cümlesini yazyor.
Li-»V UjVlj
f M-)U.A
Uj -^j
dedii
gibi hassatan "Bîatnâme,, sinde silsilesini
Jii\f/ ^AÎJt ijuij
jUalI
W.
f
jUij SjUHj
jj-I
200
kinci devre Melâmileri
lunduklarndan bu meslekte dier tarikatlarda ve âir vesâil ile dünyay terketmek yoktur. La'lî
zade bu tarikata sülük eden her
meaili dünyeviyeden
bir
olduu
ahsn"
kâr me'rua megul,,
"sergüzette kayt ve sonra„
Menziline
gibi çile,
v-fc3
[1]
(
riyazat
mucihince
olmas lüzumunun
geldikte vizri kesreti
kalbinden
dergâh hakka teveccüh ve niyazü tevacüt "eylemesini de tenbih Esasen Dünyây "Zuhuri ilâhî ve ayn hüvviyet,, bilen Melâmîlerin
ref için ediyor.
dünyây
terketmelerine ihtimâl verilemez. La'lî zade ayn kitapta "Pes imdi fahvasnca kesbi halâl makamatm evlâs olduu mukarrerdir,,
» V ü- „-içji
[2] dedikten sonra "Tevekkül JG" „ ü esbaba mübâeret ve o esbab maksuda vusul için müsebbibe rapt kalp olarak tefsir ve ve Sâdklar, esbaba mübâeret ettikleri r^'^V deildir; belki müsebbibe ubudiyeti mahza içündür„[3] ve "pes imdi mümkün oldukça liveçhillâh bir güne kesbile takayyüd gerektir,, [4] sözleriyle bu fikri tekrar tekrar tekit
"Âk
etmektedir.
Yine ayn eserin ayn bâbmda (Serüzet nihayetlere <(
...aM o*'
megul
doru
Juy»
olup o
hadîsi
i
ret sahiplerinden
Lâ'lîzade,
tenbellik
edip bir
kutsîsi
bakalar onlar tariki
:
Kisbi
maa
beyanndadr)
megul olmyanlan zem ve
"Evliyadan
onlara perde olur.
bu bapta,
ile
O
her biri bir hizmet ve ile ile kendilerini setrederler. Basi-
bilemez,, [5] suretinde tefsir ediliyor.
hakka sülük edenlerin ya tevekkül, yahut
tevekkülle beraber kisip suretlerinde bulunduklarn, fakat srf tevekkülün fenâdan gayrisine caiz söyliyor. Bundan anlalyor ki
olmadn
ehli
cezbe
Ehli. fenâ,
Esâsen bu gibi kimseler bir ile oraamaz Fakat kisbi halâlm, makamatn en yüksei olduunu ve esbaba mübaeretin mahz ubudiyet bulunduunu, Hülâsa i>u,J bir ile tekayyüt sahipleridir.
ki...
lüzumunu söyliyen La'lî zade merhum, ehli fenann tevekküli srtnda srar etmiyor. Belki de bunu bir noksan telakki ediyor. Çünki sülûkta "Mahvü fenâ eseri kemâl deildir. "Sahv s*>„ a erien, bu suretle kesrette vahdeti ve vahdette kesreti görebilen kimselerdir ki "Kümmelîn „
addebiiirler.
Hülâsa; Melâmet, sa'yü ameli tavsiye ve takdis eder; dier tarikatlarda olduu gibi terki bir vesilei vuslat telakki etmez [6]. Melâmîler, en küçüklerinden en büyüklerine varncaya kadar hayatlarnda bu fikirlerini tatbik ve izhar etmi kimselerdir. Meselâ; aktâb [1]
Sa: 120
[2] [3]
Sa: 122 Sa 122
[4j
Sa; 123
[5] [6]
:
Sa: 123 Sa: 122
:
ikinci devre Melâmîleri
;
201
Melâmiyeden Ankaral Husameddin, ziraatla megul olan ve cami yaptracak derecede servete malik bulunan bir zatt, Bursal Hasan Kabâbûz, isminden de anlald veçhile terzilikle mütagildi. drîsi muhtefî Filibe, Sofya ve Belgrada kadar gidip gelerek ve bilâhara adamlarn göndererek ticaret eden, bu suretle asrnn zenginlerinden madut bulunan bir tacirdi. Kabaî Ef. Bedestandaki dükkânnda elbise satard. Beir aa da müteaddit çiftliklere mâlik bir zatt. Hatta Melâmîlerin içinde
Sadr azamlk, eyhülislâmlk;
mühim Hükümet mansplarnda bulunan kimseler bile vardr. Bunlar, halis Melâmî bendesi olduklar hâlde terki dünyâya rabet etmemilerdir. Bendeleri üzerinde fevkalâde nâfiz bulunduu ve bir iaretiyle deil mallarm, canlarn bile terke hazr, binlerce zevâtn maneviyetlerine hakim bulunduklar hâlde hiç bir Melâmî gavsi, kendisine bir zaviye kurup nüzuratla geçinmee tenezzül etmemi olan eyh brahim E. Nureddin zade... gibi tekke Reisül küttabhk gibi
—
eyhleri müstesnâdr. Çünki bunlar esasen Melâmetlerini, tarikat kisvesiyle Binaenaleyh, bir ile megul olmamalar hususunda
gizliyen kimselerdi;
—
mazurdurlar bilâkis arzettiimiz gibi her biri ederek bendelerine nümunei imtisâl olmulardr.
Artk pek etmek
[1],
tabiîdir ki böyle bir meslekte
maîetini temin
bir ile
dier
tarikatlardaki
Selman
Hakkullah istemek gibi eyler bulunamaz.
Melâmî
—
Hamzavîlikte tekilât ve eriata miitabaat
—
Bütün tarikat erbabnda mevcut olân "Gavs,, akîdesi, Melâmî Hamzavî'lerde çok kuvvetlidir. Hamzavî rehberlerinin "Gavs ve kutup,, addedilen Hamzaviye mümessilinden mezun olmalar arttir. Aksi takdirde
Çünkü irat esasen Cavs'in hakkdr. Gavs, Varisi Muhammedî'dir. Hakîkî Bey "radnâme,, de bu hususu anlatrken öyle
iratta bulunmazlar.
diyor:
"Hak diyye cemîi
ile
jur,. Wu=.„
cemîi enbiyâ ve evliyaya ol nuri hakikati
kudsiyye vermitir
bir kuvvei
ulûmi evvelînü âhirîn ol nur
ve göklerde ve yer
hakîkatma olunur feyzresan
olmaa
irad haramdr. [1]
âlim olurlar.
sâhip
tâlipleri
bunlara
Ve
olan
münkeif cemîi
olur.
Yerlerde
eyânn
ilmine ve
Meer
dilenmee
ol
nûr
kudret ve sâhip
ile
dâvet
olurlar.
Halk Hakka
irad etmek onlarn hakkdr. Anlardan gayriye
anlarn emri ve icazetiyle
Selman etmek, tarikatlarda
ilâhiler söyliyerek
ile
gök mâbeyninde
Muhamme-
gayri kimseye vermemitir ve
on sekiz bin âlem üzerine ve cemîi mahîûkâtn mükillerin halletmee ve Hazreti
ile
Hakka ulatrmaa dâvet eylemek ve
ile
ki
derler.
tezlîli
nefsetmek
için
ola.
Erenler ve cümle
kekül bedest olarak ve bazan
•202
ikinci devre melamileri
mazhari Nuri Hakikati Muhammediyye olan sahip feyz ve sahip iradiyle perveri bulup kimseyi irad eylemek lâzm gelse onun
velîler ol
iradn
emri ve icâzetiyle ederler.
Cümlesi ona muti' ve münkâd olmulardr. ann ktmda müptedîdir. Cemîi mürîdan ve sâlikân ol hazret ktnda mahvi vücûdi mutlak ve müstehlektir. Ve bu yolda ehli sülük olan ihvânn kemâli budur ki fena ihtiyar edüp eer yüzünden nice bin kerâmât âliye ve vîlayât ma'neviye zâhir olsa dahî yüzünde nice Zîrâ cemî müntehiler
bin iâlibü bir
muhip
tarîki
Hakka gelüp
feyze eriüp cezbeye vâsl olsa hiç
nesnede kenduye asla vücut vermeyüp
dergâhta cümlesinden kendi eriüp muktezây beeriyetten halâs bulmaa liyâkat hasl ede. Zira nazar feyzü hikmet ve feyzi bastu kuvvetü kudret olan, müridi kâmildir.,, [1] Bu usûl tarikatn intiarna mümkün mertebe mâni olmu saylabilirse de hakîkatta meslein intizamm ve ihvânn rabtasn tamâmiyle temin etmi olduundan çok uzun müddet ve hatta zamanmza kadar bâdi olmutur. Ahmet Sârbann on ikinci imam Mehdî'nin hayatta bulundunu kail olduunu görmütük. Sar Abdullah Ef.de de bu akide pek vâzh deilse de mübhem bir surette görünüyor. Son Hamzevîlerden Seyyit Abdulkadir Ef. de babas Seyyit Süleyman Ef. ye iktifa ederek iirlerinde bu akîdeyi bâriz bir sûrette izhâr ediyor [2]. hakîr bile
nefsini
,y
y
jj
»
ol
menziline
mn
Bu akidenin Gavs
akîdesiyle telifi bir az güçtür. Fakat Mehdî'yi addedenler/ her hâlde Gavs'i imâm Nâibi olarak kabûl ederek
hayatta
bu
iki
nazariyeyi
telif
imkânn
bulurlar.
Hamzavîlerde cârî olan bu sk merkeziyet usulünün tabîî netîcesi olarak çok kuvvetli tekilâta âhit olmaktayz.
"râd nâme,, sinden ve La'lî zâdenin"Sergüzet„ inden göre er'î cürüm ve kabâhatlarm cezalarm bile aralarnda veriyorlar ve hükümete katiyen müracaat etmiyorlard. Hakîkî B. bu huHakîkî
B. in
anladmza
susta diyor ki: "Tarikat ehlinden bir kimesnenin er'i eriften ve tarikat müniften tara muhâlif dahli ve ameli sâdr olursa ol kiiyi red ve amelin kabul etmiyeler ve eer ol kii kendû cürmüne ve artk ol günâh etmemesine rücu edüp tevbe ve istifâr ederse ve evvelki menzilin ve [1]
Bu mebahis "Sergüzet,,
[2]
Seyyit
te aynen vardr. Sa 128 - 129 Abdülkadir Ef.nin Mehdî'yi kâim ve muntazar bildii ve hayatta olarak kabûl ettii muhakkaktr. Merhum Fazlullah Rahîmînin jljlf taki Abdülkadir Ef.nin Jel mahlâsiyle münderi.ç fârisî iirlerine ve Düvazde imâm'larma baknz! Cilt: 2; Sa: 39-47 «•»jl'^-li» de 70 nci baptan 96 nc babn nihayetine kadar olan ksm, Hasanül Askerî'nin
olu
12 inci
hasredilmitir.
:
imâm Mehdi'nin kaim ve muntazar olduunu
.
bildiren
Hadîs ve Haberlere
203
ikinci devre Melâmîleri
mekânn
isteyüp yolun talebederse ol
ihtiyarlar
zamanda Ehli Hakka lâzm olur ki Her ne emrederlerse itâat
ana yol göstere ve tarîka çekerler.
edüp kabûl ederse ve Allâhn emrine ve Rasûlün kavline ve evliyâmn ana göre ne ise cezasn çeklüreEhli Hakka malûmdur ler. Andan sonra kabûl edüp evvelki gibi mahabbet üzere olalar. Ve eer ol kii inâd edüp Hakk kabûl etmese yine reddedeler. Madem ki kendu cürmüne kendu muterir olup kendû yolun talep edüp ettüü ie pei man olmaynca kimesnenin efaatiyle yol vermiyeler.,, [1] Hakîkî B. bu bahsin bir az aasnda söz arasnda Hamzevî'likte suretle anlatyor: mücrimlere verilen cezâlardan bir kaçm da "Gelüp girû yolun talep ederse ol zarjanda kâidei tarikat üzere tarikatna
—
—
u
lâzm gelen cezasn bildireler ve yol göstereler. Ana göre her ne ise emre itâat edüp râzî olursa 4u ft, a\ , ^o'y fi~»\ y hükmünü yerine getürüp Hakk icrâ ederler yani eer had urmak lâzm ise had uralar. Ve eer hizmete koup karakollua komak lâzm ise koyalar ve eer kazan kaynadup terceman akçasn almak lâzm ise alalar [2]. Muhassegöre her ne cezâ lâzm ise müridi kâmile li kelâm her kiinin cürmüne ve ehli tarika malûmdur. Mürit emriyle ona göre cezasn çektireler ve tarika koyalar.,, La'lî
zâde de "Ah, dirigâ
ki
zamanmz
butûn
iktizâ
atmein
eihâle-
bilkülliye metrukedir.,,
tü hâzihi terbiyeti zâhire
âdab jKUj A.i v ».u hazretleri vaktma elince f olunup cemiyeti fukarâda icra gara bile eriat tarikat deil, ahkâm Kuzat ve Hukkâma müracaat olunmaz imi. Hududi er'iyye haddi kazif ve haddi ürp gibiler bilcümle mecma fukarâda emri Sâhip zaman ile olup...,, [3] sözleriyle bunu teyit ediyor. Bu bize Hamzâvîlerin aralarndaki tesânüt ve vahdeti, ve ancak merkezî idâre yüzünden husûle gelen tekilattaki kuvveti göstermek Müstakim zâde merhum, Sar Abitibariyle ehemmiyete çok ayandr. bir mecliste zinâ haddinin ikame edilböyle bullah E. ye de gençliinde >j.!U^- ^.û ^îi^iiA^
diini rivâyet etmektedir. [1]
Sergüzet Sa: 112
mebâhis "Sergüzet,, in i-H
Bu
,
"Canîm kurban, tenim terceman,, cümleleri vardr. Terceman Bektâîlerde ayn zamanda mürettep ve bâzen manzum dualara da
denir.
204
ikinci
devre Melâmîleri
Bu yoldan dümek ve reddedilmek, Bektâîlerin dükünlüüne benziyorsa da Haddi zinâ, Haddi kazif, Haddi ürbi hamr ve Hamzavîlerin vahdeti vücudun müfrit taraftarlar bulunduklar hâlde evamiri er'iyeye tamamiyle riayetkâr bulunmalar, bu
müabehetteki
sûi
zann
ref'etmek-
tedir.
Esasen Hamzavîler,îmufrit vahdetçi olduklar hâlde Bâtmyeye meyletmemiler ve tevhidi «^üt^. görmülerdir. Hatta ibrahim E. Sohbetnâmede "Cem'i mahz semtini tutann tevhidine çing-âne tevhidi derler,, söziyle evâmire riâyet lüzumunu ifâde ediyor.
Sarban Ahmet, Husâmeddini Ankaravî, Hasam Kabâdûz ve Beir gfibi zevatn ihvanlarna yolladklar mektuplarda eriata mugayir hiç bir ey yoktur. Bilakis, hepsi eriat iltizam etmi ve hatta Beir aa
aa
"eriat, eriat, yine
Bunlar
eriat!...,,
"Takryye
„
diye bu rükni esasiyi tekit eylemitir.
Eer
ye hamledemeyiz.
olsalard vahdeti vücudu da iâa etmezlardi. her hâlde bâtn hakikatla- bulunduuna da ehli
dokunulmamak
artiyle
Sofiye indinde
Hamzavîler,
Namazn
takiyye
ve âir a'mâlih
kaillerdi, fakat
zavâhire
!...
maruf bir
hikâye vardr:
Mansur «i^ >'» diye âlemi velveleye sald sralarda geceleri beyüz rik'at nâfile namaz klarm. dedii hâlde kime namaz sorulunca "Ya, zatma inkiyat etmeyeyim mi? demi. ete Melâmî Hamzavîler de her hâlde bunun gibi a'mâl ve ahkâm, sfâtm z ta inkiyad olarak kabul etmiler ve tabiri safiyanesiyîe "Edebi Muhammedi,, ye tecâvüz etmemilerdir. Onlarn ukubete oramâlar, Vahdet srrn ifalarndan ileri geliyordu. Esasen, daha serbest yürüyerek evâmiri er'iyeye riayet etmediklerini iddiâ etsek bile bu iddiay tevsik edecek bir vesika bulamayz. Halbuki, riâyetkâr olduklarna ait bu kadar delâil ve vesâik var Hakikî B. in iradnâmesi,
kld
—
;
Sar Abdullah Ef. nin, La,lî ve Müstakim aktâbnn mektuplar gibi...
—
Binaenaleyh melâmî hamzavîlerin kabul, bizim için bir zarurettir.
zadenin
eserleri,
Hamzavî
eriata münkat bulunduklarn
—
Bütün bu mesrûdattan tam amile anlalyorki Hamzavîlik Melâmîlik tarikat kuyudundan âzâde, yalnz müride mahabbet ve kalbî râbta ile tefekkür ve sohbet üzerine müesses bir irfan ve âdetâ dier tarikatlara kar bir aksül'amel yoludur. Bayrâmî Melâmîleri, verdiimiz îzâhattan da anlald veçhile ilk Melametîlerin meslek ve mereblerine her
türlü,
205
kinci devre Melâirmîle
tamamiyle tevarüs; Binaenaleyh Muhiddin'in siflerine istihkak kesbetmilerdir [1].
" Fütûhat,, taki tarif
ve tav-
Dier tarikatlarda da uzun müddet riyâzat ve mücâhede netîcesinde yava yava vahdet srr açlr ve bu neveye sahip olan, bu srr
sâlike
zevkeden kimse, Tabîatiyle her eyi ho görmee, her kese ho bakmaa balar ve gayenin bu oldunnu anladktan sonra artk rüsûm ve kuyût ile mukayyet olmamaa ve âdetâ bu rüsûma istihfafla bakmaa Gaybî'nin balar. Halbuki tarikatlarn intihâs olan bu hâl, Melâmîler'in iptidâs idi. Ounun içindir ki bu meslee, dier tarikatdedii gibi lardan da bir çok urefâ, hattâ Bezci zâde, Nureddin zâde, Sîmkesî Feyzi Ef. Lalî Mehmet Ef. gibi bir çok maruf eyhler bile dâhil olmulard.
—
—
Melâmîlerle en ziyâde uyuan,
kaynaan
Mevlevîlerdir.
Bunun sebebi de
vazhtr. Mevlevîlerde esmâ yoktur. Zikir, yalnz bir miktar smi celâlden Haftadan haftaya yaplan Sima' ise zâhirî bir tevacüt resminibârettir.
baka
ey
Gerek muhiplerin, Gerek dervilerin ve halîfe olmas merut bulunmayan kemâl sâhibi bir Mevlevi dedesine rapt kalbeder ve onun sohbetiyle neevi vahdet tahsiline çalr [3]. Mevlevîlik bu cihetle Melâden
[2]
sülûkü
•^'3i-A
bir
sohbetledir.
JA
'
ol-iL»
deildir.
Her
<
ahs eyh
4«l
Lx»}U.I
j_J_j.â>
->ij
;^"VIjIj4!
J Cilt: 2, [1]
^Usllj*
^
^_«yU
ofj
J^j
pr
£.
[\]
üi\
i>Vl jUl Ui'Lj JjV!
^il^'Vlj
4U1Iau
a*Uuü
Sa: 21
Tevacüt, vecit tahsili için yaplan halattr.
Mukabele ve Sima' da tevâcüt
resimli-
dendir.
4
Öl ^ on
Mevlevi dedelerinden olup stanbulda çayrl medresede
liklere Farisî, ylrabi (Fusus, Fütuhat, Mesnevi,
han Esat dede; kesreti müridana malikti.
Hac
Zevra ve Havra
Hüseyin Vessaf B. E.
bir
çok talip ve saokutan Mesnevi
) ,
Fusus arihi
— Istan-
müdür muavini— Avnî B. E. gibi birçok zevat yetitirmitir. 329 senesinde mesnevîhan bulunduu Kasmpaa mevlevihanesinde vefat ve dergâhn haziresine defnedil-
nbul pssta leri
Tasavvufta rüsuh sahibi olan dedenin divan ve birçok gayri matbu' asar vardr. Hüseyin Vessâf B.E. merhumun «Sefînei evliyâ» smda mufassalca tercemi hâli vardr.
mitir.
Hac
206
kinci devre Melâmîleri
mîlie en yakn
bir tarikat olduundan Neatî, Cevrî, hatta Nahifî gibi Mevlevî âirleri, Peçevî Ahmet ve Seyyit Ebu Bekir dedeler gibi zi nüfuz mevlevî eyhleri melâmîlie intisap etmilerdir.
avam balyan esma, âyîn ve zikir gibi eyler ve yalnz felsefe ve irfan bulunduundan bu meslei Edirne, Bursa gibi merkezlerde tevessü etmi görmekteyiz. lerde ulemâ ve urefa, bu meslee girince, körü körüne bunlarn bulunan avam da intisap etmi, fakat Melâmîlik Melâmîlikte
dndan
daima
bulunmastanbul,
Merkezmukallidi
dediimiz
gibi
merkezlere münhasr kalarak hiçbir vakit kasaba ve köylere kadar intiar edememitin Halbuki dier tarikatlar dairei intisaplarna daha ziyade avam almlar ve meselâ Nakîlik, hassatan ark vilâyetlerinde köylere
kadar yaylmtr. Çünkü bu tarika müntesip bulunan bir köylü amali dmyeden maada baz nevâfil ve zikirle mütaildir; esasen baka birey beklemez ve onu tarika balyan da bu zikirdir. Nakilikle Melâmilik arasnda
Kzlbalar arasnda da
yapabiliriz.
yaptmz kisi
bu mukayeseyi Bektaîlerle de bâtnî olan bu iki tarikattan
birincisinde biraz irfan olduundan merkezlerde tevessü' etmi Kzl balksa daha ziyade Türkmen ve kürt airetleri arasnda intiar edip •
babadan ola ve haline gelmitir
âileye intikal
ederek
bir tarikattan
ziyade
bir
zümre
[1].
—
Hülâsa Türk diyarnda ve Türk ruhundan doan Melâmî HamzaTürk irfan âlemine birçok âlim ve fâzl zevat yetitiren, millî Türk edebiyatna ruhî ve samimî birçok âirler ihdâ eden bütün' tarikatlar cami' bir meslekten ibarettir. vîlik;
Bektailik te Rumelide, hassatan ArnavvuHar arasmda zümrevî
[1]
dedir.
bir
mezhep
halin-
r naV U 1Ukta 6ktaÎ °^lu bü y üy™<* muhakkak Bektailie intisap eder ve bu suretle ^, = î ? Bektaîler, içlerine hariçten nadiren girilen bir zümredir. .
.
;
;
LAVE Kitabmzn tab'ndan
evvel ve tan
srasnda
vesikalardan ilâveten bahsetmek zaruretindeyiz Bundan evvelki mebhasta arzettiimiz I.
—
ait
mecmuada Hac Bayram
Velî'nin olan ve
hîfesinde münderiç bulunan ilâhînin
tamamn
elimize
Mehmet Emînül Fuhûlî'ye kitabmzn 36 - 37 inci sa-
bulduk.
Noldu bu gön lüm, noldu bu gönlüm ? Derdü gamile doldu bu gönlüm. Yand bu gönlüm, yand bu gönlüm Derdine derman buldu bu gönlüm ;
;
® Yan ey gönül yan, yan ey gönül yan Yanmadan oldu derdine derman ;
Pervane
gibi,
em'ine
akn
pervane gibi
yand bu gönlüm
!
@ yand, gerçee yand, Rengine akn cümle boyand. Kendude buldu, kendude buldu, Maksudunu ho buldu bu gönlüm. Gerçi ki
Sevâd âzam, sevâd âzam Belki oluptur
Ar
;
muazzam,
Meskeni cânan, meskeni cânan. Olsa acep mi imdi bu gönlüm ?
Seyri billahtr, seyri billahtr
W
&\ ç» d tr, &! S tr Ayinesinde, âyinesinde ;
Gerdi sivây buldu bu gönlüm
geçmiyen bâz
:
;
Aynen yazyoruz
:
!
ikinci
devre Melâmîleri
Fahrini zikrin, fahrini
zikrin.
Mahvü fenâda buldu bu gönlüm.
Bayrâmî imdi, Bayrâmî imdi Bayram edersin yâr ile imdi
Hamdü
senada,
hamdü
Bayram edüptür yâr
Mecmuada Hac Bayram'a
ile
u
ait
senada.
gönlüm.
gazel de vardr:
Benim maksudum âlemde deildir lâkin illâ Hu Bu benim derdime derman deildir lâkin illâ Hu ;
!
Deildir hûrîvü glman, ne Cennet, kökü ne rdvan, Bu benim gönlüme sultan deildir lâkin illâ Hu
Ann
naki hayâlinden cihan
bir zerre
olmutur
Nazar etsen o zerreden görünmez lâkin
A
Bayrâmî
;
eer
u
Hu
;
!
idrâk edersen sen bu âlemde,
Bu srrm srrna kimse erimez H.
illâ
lâkin
illâ
Hû!
—
Mecmuada Sârban Ahmed'in ihvanndan Vze'li Alâeddin ire tesâdüf ediyoruz :
maksat oldur olasn Allah
Bil
Eliften
Bâ Tâ
Teberrükler klâsm Bâi J>\^
Tilâvet eyle didi vahdeti zât bulasn
Sa
Sebat
Cîm Der
dinin üzre avni Js\jjc
ol
cismin
ile
Hakka
ile
ile.
ile
ibâdet ede gör;
Hâ Dedi Hî
ruhanî haccet sen de
Dal Dedi devlet erie sana
ile
Zâl Zillettir, mezellet eyle dâim nefsini
Râ Rivâyettir bilürsün Zâ Zemann sakla gör, Sîn
Srdr kim
ilmi -fel^U ile
gafletle
b:'r
eresin emni JS\^A
in Der ekten sakn kim Sâd Dedi tâ' saydedesin ol
seni J>s\
dem geçmesün.
ile.
mabun
etmesün
^lf> ile
Zat Ziya bulur onun hüsnü cemaline eren
Tâ Tahâret masivâdan
eyle^-ttl^k ile
Zâ Zulümdür kim bilürsün nefsine zulmeyleme
Ayn
inayettir
bulasn
ân
.At^k! ile
Gayn Ganîmetiir sana çün bu ömür sermâyesi Fâ Firaktr sonu bunun ola -tûi^j ile. Kaf Kurbi Kabe kavseyndir bilen bildi an Kâf Kifayet eyler ana olsa ljic ile
Lâm (okunamamtr) ;düüptür zâtm bilmeklie
Ef.
:
devre Melâmîleri
ikinci
209
Mîm Der ki mülki zatsm gark Jis\3j< ile. Nûn Der kim neyleyesin mahvi mutlak olasm. Vâv Der kim aslolasm sen de «&' ile Hâ
deme baa konmad
Hidâyettir bilürsün
Der kim
Lâmelif
gelin peyrev olun Allah
Ey gönül vahdet kohusun almak
istersen
ile
eer
Derkim yar olagör yari .&\_las ile urîde yârm söyleten dosttur beni Sözümü hatmeylemiim bil ki *i\p~ ile.
Yi
Ak
III.
—
Ayvansarâyî
((
Vefeyat"
olduunu kaydetmektedir. me'siyle
Jt
« 4-*'
^-.
*
nda Hüseyni
Biz divânndan,
hadîsini
Lâmekâni'nin dört risalesi kâmii ve Vahdetnâ
nân
erheden ve yarsndan
baka
olan üç sahîfelik küçük bir risâlesinden
eserini
ziyadesi arapça
bulamadmzdan
mumâileyhin tercemei hâlinde Ayvansarâyî'nin divânm da ayrca lerle berâber sayd ihtimâlini serdetmitik.
Bu mecmuada
JU'.^
(
^«
jms
ayu.) serlevhasiyle
üç
müstakil bir risâlesi daha var. Binâenaleyh, Vefeyut sâhibinin
Lâmekâni'nin
daha
baka
— divânndan
maada
—
sahîfelik
dedii
gibi
dört tâne de risâlesi vardr. Belki
de mevcuttur; fakat imdilik ancak bu dört
risaleleri
risâle-
risaleyi
bulabildik.
Mecmuadaki bu
risâle
de
(
V
sl) dan, (Mülk ve Melekût) âlemlerinden
yazyoruz "Asln
mas
fer'i
cezbinin
*yi*3 iktizâsdr.
manas
reti
bahseder. Risâleden
u
özleri
hükmüdür. Fer'in asla müncezip
j\J\
"U.
Sahip cemâlin âyineye mahabbeti
ol-
Al"
J
kendu cemalin
müahede
ettii
incizap vahdeti hakîkiyenin butunu zuhurundan ve Haz-
Hakkn eya
kinayettir.
(fasl ve va-
Ya'ni cemîli hakîkînin kendu cemâline cem'an ve
O—l
Cezbü
erh
Nitekim Hace Abdullahil Ensârî buyurur.
tafsîlen meylidir.
içündür.
içün
Hakîkatta
kayyumluundan ve kesretin ba'zna vusulünden üûni zâtiyenin zuhuru mahabbet iktiza eden
srrdr. Bizi
meftun -eder cezbin
Sen olmusun ana
bir
tâlip
Seni meczubeder gözgün Velî sensin ana matlup
mdi her kande ki bir âyine kodular; ol âyînedeki cemâli görücü göz dahi koydlar; tâ ki asl fer'i cezbedüp ana müncezip ola! Melâmiler
—
14
:
kinci devre Melâmîleri
210
Fasl, kesretten ibârettir. Bu takdirce Vasl, kesretin vahdette bütüktnda Feleki nüdür. Fasl, vahdette kesretin zuhurudur. Zaman, hükema atlas hareketi
mikdarna
derler.
Amma
ehli
tahkik
ktnda
c^
buyururlar:
ve ebet,
^
zamân muzaf derler. Nitekim r^ Zamânn asl ve bâtn dahi derler Ezel oldugyçün. Zîrâ yaratlm, bir aaç münderiç dâimde
Istlahlarnda ana
ibarettir
dâimden
âni
ol âni
1
a~$
aâcn
yemiidir. Agâç, hut hakîkatta yemiin tohmundandr ki çekirdeidir ve çekirdek yine yemitendir. Ol Hazreti Hilâfetle müerref olan sâhibüzzaman ve sâhibülvakt ve sâhibüleyaya muttali olan Kutbi ile mütehakkk olup hakayk hâl ki misâlindedir. Hazreti <&Vi*- ol
sf
hükmi zamandan ve mâzi ve müstakbel tasarrufundan hariç olup âni dâimde oldugyçün zamanda tayyü nerile, mekânda kabzü bastile tasarruf eder. Hakîkatta vücudi vâhidin bâtnna, ki vahdettir' Vasl derler ve zâhirine, ki kesrettir, Fasl îtibar ederler. ey'i vâhidini bâtn ile zahiri arasnda tahallül ve müruri zaman tasavvur olunmaz. Ayni mevcudun zâhiri ile batnn zaman fasletmez. Her ey'in zâhirine
zaman
Hazretleri
Âlemi mülk ve batnna Âlemi melekût ki
ey, ann IV.
eyh'in
—
ile
vVV ^
kaimdir
Mecmuada
"^'v^
derler. Zira Melekût, ol nesnedir
„
^
dört sahifelik bir risalesi var.
f.*W
O
05,u * „
Olan
se ievhasyle
da yine ayn hadîsi erhetmek-
tedir.
Üç isimli
^.j>
sahifelik
dört sahifelik
n
dier
serlevhal
bir risale
bir risale
de bu
"
ile
<*\i
->^"'
s
„
mecmuann muhteviyatndan
de bu iki risalenin müellifleri meçhuldür. Son risalede ilkbahara "yaz,,, yaza «yay,, dendiine ve baz cümlelerin tertip ekline nazaran müellifin Âzerî olduunu zannediyorum. ise
Risale,
kyamet ve harin, yevmül'cemi ve olduunu bildirip "n".
zemini
âdemden ibaret havidir. Bu fasllarda on tatbik ediyor.
u
<
iki
burcu,
fasln
hakîkatta
„
fasllarn
^^
yedi seyyâreyi, dört
melei
insana
satrlar naklediyorum
«Âdem dört vech üzerine gelür, geçer. Evvelimci olanlktr ki üç müabihtir. kinci yiitlik, üç ay yaza müabihtir. Üçüncü bahara ay mükrgllktr ki üç. ay güze müabihtir. Dördüncü pirîik ki üç ay tarikat gibidir; yaz eriat gibidir, Âlemde abihtir yay hakikat gibidir; güz ma'rifet gibidir. Âdem dahi bu vech üzerine gelür geçer. Ana rahmi eriat, cihana gelmek tarikat, cihanda durmak Her âdem ki anadan doar, hakikat, cihandan geçmek mârifet gibidir.
k
kuvve atadandr;
evvel eline gelür, suya maildir. kinci
ka
olanck
ki olur,
!
ikinci
kuvvet
ayana
g-elür,
atee
devre Melâmîleri
Üçüncü cevan
gelür; hake maildir.
Dördüncü
maildir.
211 kuvvet beline
olur;
kuvvet
olur;
pir
gelür; yele
diline
maildir,,
V.
—
Mecmuadaki en mühim
risale,
Hakikî B.
in
"radnâme,,
Mecmuann ilk sahifesindeki fihristinde «Ju»^ ü.j. /t^j ^^c kayd var. Her halde bu fihristi yazan, Hakikî B. le Hakikî
kartrm
sidir.
vi^Uji
l
zade
Osman
Çünkü müellif, risalenin sonunda kendisini "Sözümüz burada tamam olup bu Risâlei radnâme, târîhi hicreti Rasulden Bin dokuzuncu ylnda telif edüp okuyup dinliyen canlara Ef. yi birbirine
rehber olup
ilmi nâfi'
Mercudur
ve ameli
müyesser ola
sâlih
bu Hakikîi biçareyi dahi duâyi hayrdan unutmayalar
ki
u
takdim ediyor.
sözleriyle
olacak.
hâlde
Hakikî zadenin deil,
risale,
!„
bizzat
Hakikî'nindir.
Hakikî B; Tflî sahifesinde Tflî'nin,
Üstâd
Ahmet
çelebî'nin
silsilesini bildiren
Hakikî
fakihdan
sözleriyle
methü
miyei
âttariye,, sinde
Hassan Dil
suhanveran
Hakikî
yakt
nefesle
em'ini
bir
Sahip kerem eyledi mahabbet..
Kalbinde
hakikat
oldu
zahir.
Tflî, bu zatn "Hassan Müstakim zade'de "Melâbunu tekrar edip 134 üncü ahifenin hâiyesine
ettiini
kaydetmitik.
olduunu
kayit ve teyit,
tevkir
suhanveran,, ya'ni âir
133 üncü
"sakînâme,, de bu zat
;
Hâhigeri akolup hevesie, Evsâfn edüp medân kurbet Oldu hüneriyle pâkü tâhir,
Kitabmzn
de rehberidir.
dercettiimiz gazeliyle tekit etmektedir.
Müstakim zade'ye nazaran Hakikî' B; Lâmekânî'den feyzalanlardandr. 1050 de vefat edip Lâmekânî Hüseyin Ef. nin
Hakikî
eyh Osman'a
zade
Olan eyh brahim
Ef. nin
gelince
;
bu
yanna
zat,
defnedilmitir.
Halvetiyeden
olup
Halvetî eyhidir. 1037 tarihinde vefat etmitir.
—
zatn baba oul olduunu kabul edersek ki bu ihtimâl çok kuvvetlidir olu, babasndan 13 sene evvel vefat etmi demektir. Risale, 1009 da yazlm olduundan Hakikî' B. bu risaleyi vefatndan 41 sene evvel, binaenaleyh mümkün mertebe genç iken yazm oluyor.
Bu
iki
—
"radnâme,,
,
39 sahifelik bir
risaledir.
Bap ve
fasllara
ayrlmamtr.
"Hakikati Muhammediye, Hakikati insaniye, ismi cemâl ve celâle mazhar
olmak
suretile kâinatn zahirî iki muhalif veçhüzere devri, câhil ve kâmil mürit, Melâmetin âdâb, tâlibin gönülden dümesi, tekrar yola gelmesi için verilen
cezalar, kutup,
kutuptan müstefit olduklar,, bir lisanla
yazlmtr.
irâdm kutbun hakk olduu ve rehberlerin mümkün olduu kadar tafsilen ve selis, sâde
;
;
212
ikinci
imdilik Melâmîlik
tn
— Hamzaviliin
mutakadâtn ve
billhassa tekilâ-
bildiren en eski ve aslî kitap budur.
Müstakim
bu
devre Melâmîleri
risalede
zade', Hakikî'yi
"Ve sultan
Lâmekânî müridi gösterdii hâlde Hakikî kaimmekam Mustafa, srr Hudâ, nakdi Hakikatte bu âlemin devri iki çerh üze-
eyliyâ,
Aliyyül mürtezâ buyururlar ki:
devreder ve bir çerh, soluna devreder. Sana devreden, çerhi marktr ve soluna devreden çerhi marptr. Ol sebeple burci mark, mahalli nûri tecellidir ve burci marp mahallü makamrindedir. Bir çerh,
sana
zulümât kül vaki' olup burci mark ismi cemâle ve burci marp, ismi celâle mazhar dümütür ve cemîi eyâ ki var, bu iki burcun mazhandm Pes mark burcuna düen anlardr ki Hakikati Mnhammediyeye mazhar düen müridi kâmile eriüp ve ana irâdet getürüp emrine teslîm olup feyzi hakka vasl olmu ola! Ol feyzi Hakla cemîi mâsivallahtan tasfiye klup ve tezkiyei nefsedüp „ diye drîsi Muhtefî'nin âlemde hidayet ve dalâlete düenlerin ahvalini ve Hakkn cemâl ve celâl üzere tecellisini tafsîl eden uzunca bir mekalesini yazmaktadr. Ayni sözleri:
Sar Abdullah tefî'nin
olarak
Ef.
"Semerâtülfuâd,,
kaydetmektedir.
mda
ayni bahsi anlatrken drîsi
"Sergüzet,, inde
zade'de
La'lî
Muh-
yine bu,
mekaleyi ceddi Sar Abdullah Ef. nin Semerâtül fuadndan naklediyor [1]. hâlde Hâkikî B. drîsi Muhtefî'nin bendelerinden ve Tflî'nin rehberi olduu cihetle mumaileyh tarafndan "kalbe bakclk - irat,, hizmetine
u
mazhar olanlardandr. [1]
Semerâtül fuât
Sa
;
Olan eyh brahim
:
—
16
de bu
Ef.
Sergüzet; Sa
17. iki
:
71
— 73.
çerh mes'elesini bir menevîsinde
Alemü âdemde zâhir zât bîhemtâdürür Bu ikisinde dahi zâtiyle müstesnâdürür
;
!
ki burç üzre iki çerh devrederler suphu âm Bu iki bure devrinin hükmündedir âlem tamâm!. ;
Biri
mark
hurucudur,
birisi
Birisi nuri hidâyet, biri
marp
burcudur
zulmet burcudur
!
mark devreder dâim yemininden yana marp devreder dâim yesârmdan yana. Kim ki mark burcunun çerhinde devreyler tamâm Çerhi
;
Çerhi
Mark
emsi
Kim
mark
ki
Devreder Bil ki
zîri
mark
hakikat
ol
kiidir ey hümâm..
burcunun Çerhinde sergerdandüriir felekte vâlihü hayrandürür..
denilen
bilgil
dili
dânâdürür
Sureti kaf ol kiinin ma'nisi ankadürür.
;
;
u
suretle anlatra
ikinci
Yalnz burada
ayan
Kitap 1009 da
yazld
kaimmakam
liyâ,
213
devre Melâmîleri
nazar bir nokta var:
Mustafâ,
hâlde drîsi Muhtefî,
srr Hudâ, nakdi
kitapta
"
Sultan ev-
Aliyyül mürtezâ" ya'ni îdrisi
Halbuki Hamza Balî'den ve mumaileyhin 1010 tarihinde vefat ettii düünülürse Hakikî'nin bu tevcihi, teemmülü mucip bir keyfiyettir. Acaba Hamza Bâlî'den sonra ekseri Hamzavîler, drîsi muhtefî'Muhtefi' kutup ve gavs olarak gösterilmekte...
sonra Gavsiyetin
yi
Hasan Kabâdûz'a
mi Gavs tanmlardr? "Sergüzet,, La'lî zade
gavsiyetin
Hamza
Bâlî'den
intikali
~
te "Hasam Kabadûz,, u hiç zikretmiyor ve dorudan doruya drîsi Muhtef'ye geçtiini
söyliyor. Fakat dris'in "46 sene kâmil merkezi dairei irat,, [1]
kaydeden itibaren
La'lî
drîsi
zade'nin kavlini kabul edersek
vefatna kadar
Muhtefî'nin
Hamza
B. in
bir fasla
55 senelik
Bunun 46 senesini tayyedersek meydana 9 9 sene Hamzavîlii kim idare etti?
senelik
olduunu
ehâdetinden
bir
fâsla
vardr.
çkyor.
Seyyit Abdülkadir Ef.nin eceresinde de [2] drîsi Muhtefî'ile Hamza arasnda Terzi Hasann ismi yok.. Acaba Hamzavîlik, Hamza B.in ehâdetinden sonra 9 senelik bir fetret devrimi geçirdi; Yoksa dris 46 deil 55 senemi Hamzaviye riyasetinde bulundu; yahut ta Hasan kabâB.
dûz'un vefat 1010 tarihinden evvel midir? Çelebi', Hasan Kabâduz'u "Mührdâr srr mektum mutakad erbâb tariki Bayrâmî,, olarak vesfediyorlar. brahim Ef. de kasîdei mîmiyede
Atâî' ve Kâtip
müridi
sâmî,
Olan eyh
Hem Hamzadr
zannettiler zatm, sfatm mazhar; Kimi Kabâduza: kyas ettii kaftan olmuam !
Sand
niceler
Bu zevkte beyitlerile
kim beni
idriste zâhir
olmuam; olmuam!
îdris suretin ya'ni ki gîran
ecereyi itmam ediyor. Bu noktai nazardan Hasan Kabâduz'un
vefat tarihini 978 e irca iktiza eder. Kaydedilen vefat tarihlerine itimadn
olmadn
câiz
kitabmzn müteaddit
934 senesinin sonlarnda
ettii
vefat
mahallerinde
gördük. Pîr Ali'nin
müttefikan bildirildii
hâlde
935
merkadindeki kitabeden anlald. Ahmet eden Pîr Ali ile görütürmekte bütün kitaplar, hatta "Osmanl müellifler„i bile ittifak ediyorlar. Lâmekânî Hüseyin Rabiul evvelinde vefat ettii
Sârbân 940
ta,
935
Ef.nin 1034 senesi
1035
i
[1]
[2]
te
vefat
evâhnnda
vefat ettii bildirildii hâlde, vefat tarihleri
ifade ettii gibi bir tanesi Sergüzet, Sa: 41. Mahtumlar S. Muhtar
B. Ef.
1035 senesinin Rabîul evvelinin 21
bu ecerenin
suretini
inci
vermek lutfunda bulundular.
214
ikinci devre Melâmîleri
Pazar günü vefat ettiini
muâsr uarânn dorudur. Fakat
bile
söyledikleri biz,
maalesef,
bulamadmz
tasrihan tarihlerle
Hülâsa bu hususta mezar talarna müracaat daha
kaydediyor.
Hasan Kabadûz hakknda söylenmi
bir
medfun olan mumaileyhin mezarn da müracaat ettiim zevat bulamadlar. Hakikî B. "radnâme,, nin sonlarnda «Amma zikrolanan ehli nârla ehli nûrun hikâyesi ehli tarikat kavlince tafsil üzere «Silsilenâme» atl bir risâlemizde beyan olunmutur. An ele getürüp yazan ve okuyan tâliplere silsilei tarikat ve ahvali hakikat malûm ola!» diyerek dier bir risalesi olduunu söyliyor. Bu risâle bulnursa bu nokta tavazzuh edecektir. vefat tarihi
gibi Bursa'da
"radnâme,, Semerâtül fuâd ve bilhassa Sergüzet'e pek mühim bir me'haz vazifesini görmütür. Gariptir ki La'lî zade "radnâme,, den satr satr, cümlelerini deitirmeden sahifeler dolusu yaz ald hâlde Hakikî B. den ve risalesinden bahsetmemitir. in^-j.» ö^-m- a> 3 j> v> £. j>- » faslnda mür"Sergüzet,, te «^/ idin evsâf ve müritsiz sülük da'vasmn butlân hususunda "radnâme,, j»t ca> v ^» faslnda yoldan den aynen alnm cümleler vardr. « ^...vuj dümek bahsi aynen ve hatta tafsîlen "radnâme,, de mevcuttur. radn yalnz Gavs'e ait olup rehberlerin bu hususta kendilerine varlk vermemeleri lüzûmunu hakî olan " Ve bu yolda ehli sülük olan ihvânn kemali budur ki; fenâ ihtiyar edüp eer yüzünden nice bin kerâmât âliye ve vilâyât ma'neviye zahir olsa, dahi yüzünden nice bin tâlip ve muhip dahi tariki hakka gelüp ve feyze eriüp cezbeye Vasl olsa hiç bir nesnede kenduye asla vücut vermeyüp ol dergâhta cümlesinden kendi nefsini hakir bile; jj y y menziline eriüp muktezâyi beeriyetten halas bulmaa liyakat hâsl ede „ satrlar aynen Següzette vardr [1]. Müridin, ya'ni Gavs'in kuvvet ve kudreti hakknda söylenen "Dahi bilmek gerektir ki müridin hudret eli ve srr her yerde hâzrdr. Eer cihânn dört köesinde „ satrlar da keza aynen ;
^
1
ve harfiyyen Sergüzete alnmtr [2]. Hakikî B. "radnâme,, yi, isim terih edilmediine nazaran kendisinin olduu anlalan baz beyit ve kt'alarla tevih ettii gibi Nesîmî ve Sârbân Ahmet'ten de baz beyitlerle istihat eder. Hülâsa bu mühim eserin bulunmas kitabmzn son bahsini tamamiyle tenvîr etmitir. Eer " Silsilenâme,, de bulunursa «Melâmî Hamzavî » silsilesindeki üpheli nokta
—
[1]
Sa: 128
[1]
Sa: 131
— 129
!
kinci devre Melâmîleri
tavazzuh edecek ve bu bir
suretle
noksan kalmyacaktr VI.
öyle
—
bir
215
malûmatmzda
Melâmet hakkndaki
deyebiliriz.
Yine bu mecmuada Sârbân Ahmed'in müteaddit iir de var: Olduk fenâ ender
Sanman
fenâ;
Mehudumuz Haktr bizim; Hak varldr vârmz;
bizi
Can gözünü
Pir Ali sultan pirimiz;
Muhammed
„
[1]
aç,
Mahzeni esrâr
Hudâdr nurumuz;
Kayg-usuz
var ehliyüz!
Anmladr bâzânmz; imdi biz ol kâr ehliyüz
Haktr bize veren sebak; Günden iyan dîdâr hak;
"
iirleri içinde
Biz ehli dîdâr ehliyüz..
Oldur bizim ezkârmz;
Nuri
hiç
Esrar envâr
Ba
der âhi cihan;
sen de
bale!
ehliyüz!
Ali
srrmz;
ehliyüz!
kaba, teni üryan
Biz vasl dîdâr ehliyüz!
Bizimdir âyeti kur'an
htimâl bu ilâhideki "Pir Ali sultan pirimiz" msran görenler, Sârban Ahmed'in Aksarayl Pîr Ali Ef. ye müntesip olduu hakkndaki menkabeyi hatrlarlar. Fakat Sârbân Ahmed'in Pîr Ali Bahaettine mülâki olmadn ispat etmitik. Olan eyh brahim Ef. " Dili Dânâ „ snda; Gaybî, " Bîatnâme,, sinde, Rahîmî "Meslekül irak,, nda Melâmî silsilesini yazarlarken Sârbân Ahmed'i dorudan doruya ismâîli Ma'ûkî'ye müntesip olarak gösteriyorlar. Seyyit Abdülkadr Ef. nin eceresi de
verdiimiz malûmat tekrar etmisaken stanbul'a gelip, oradan oturan smâîli Ma'ûkî' nin civarda Edirneye giden ve bir müddet o mürit ve ikrar bendesidir. Fakat malûmdur ki Melâmîlerde Mürit ve pîr " Gavs,, tr. Gasvtan irada mezun olanlar " Rehber,, dir. Binaenaleyh henüz Pîr Ali' hayatta iken Melâmete intisap eden Sârbân Ahmed'in ve âir Melâmîlerin pîr ve müridi "Pîr Ali',, dir; Rehberi smâili Ma'û-
Bu hususta evvelce
bunu müeyyittir.
yeceiz. Ahmet Sârbân, babas
kî'dir.
u hâlde
Pir Ali,
Sarban Ahmed'in
Pîr Ali sultan pîrimiz
Nûri
Hudadr nûrumuz;
Muhammed,
Ali
srrmz
Esrar envâr ehliyüz
;
!
demesi tam yerindedir ve bundan baka bir ey ifâde etmez. smâîli Ma'ûkî, ancak babasnn vefatndan sonra "Pîr ve Mürit,, olmutur. Ondan sonra da Melâmîlere nazaran Gavsiyet, Sârban Ahmed'e geçmitir. [1]
stanbul Tütün inhisar müfettilerinden Fahrî B. Ef.de bulunan ve Sârbân Ahmet mecmuadan istinsah edilmi olan mecmuada bu i'rin makta mda
neslinden Sabrî Ef. ye ait "
Ahmedî
„
mahlas vardr.
!
216
ikinci
VII.
—
mu
olduu
Gaybî'nin
Kütahya'da bu
fevkalâde
risâle
;
devre Melâmîleri
rivayet
edilen
mehurmu.
bir
risâle
Hemen
daha bulduk.
her evde bulunur-
[1].
Bu
risâle
Hudâ, rabbim benim hakka Muhammed'dir resulullah
msraiyle baladndan "Hudâ rabbim kitab,, diye anlyor ve yine bu sebepten Kütahya'da Gaybî'ye "Hudâ rabbim sultan,, diyorlar. Türbesi de keza "Hudâ rabbim sultan türbesi,, diye mehurdur. Gaybî'nin bu risâleyi yazmas hakknda öyle bir menkabe mevcuttur: "Gaybî'ye Kütahya hocalar "îî„ diyorlar ve halk ta Rafzî ve Kzl-
ba
olduunu söyliyerek hayatnda dâima aleyhinde bulunuyorlar. Nihâyet Gaybî'de bu isnad reddetmek için bu risaleyi yazyor ve son beytini
yazd
zaman
tarafta
bulunca
vefat ediyor. Halk, Gaybî'yi ölü bir hâlde, risaleyi de bir
Gaybî'nin
peiman ve nâdim Maamafih
anlayp
kadrini
el'an Gaybî'nin sülâlesi
mevcut olup bu
arzettiimiz veçhile Kütahya'da îîlik ve Risâle,
46
aleyhinde
bulunduklarna
oluyorlar.,, sülâle,
evvelce de
Kzlbalkla müttehemdir.
öyle balyor:
beyittir.
Huda rabbim- benim hakka Muhammed'dir Rasuiullah islâm dînidir dînim, kitabm dr kelâmullah..
Hem
Amelde Bu Hanîfe mezhebim, hem itikad mdr Oluptur Ehli sünnet veleemaat mezhebim vallah.. ;
Dahi zürriyyetim Adem, Muhammed' milletim dânem ibâdet etmee kblem olur her yerde Beytullah
Risâlede Allah'n
Sfat
;
zâtiye ve sübutiyesi, Melâike ve 4
Mukarrep
melek,
114 kitap ve bunlarn indii Peyamberler, kabir, kabirde münkereynin suali, slâmn artlar, namazn artlar, namazn rükünleri, gusül, abdest ve
teyemmümü Muhammed
anlatyor. Nihayet, müellif
Mustafa'nn ettii teblii
ahkâm
Kabul ettim ve tasdik eyledim Amentü
billâh..
Dilimdeki olan ikrarü kalbimde olan tasdik
Senin hfzn,
amânmda emânet
ola ya
Allah
!
beyitlerile sözlerine nihâyet veriyor. [1]
lutfunda Celâl
Bu
risâlenin eski bir
bulunan
Stk
Balikesir
B. Ef. ye
nüshasn bulup göndermek ve mahalli rivayetleri bildirmek M Beden terbiyesi muallimi arkadam Kütahya'l
Muallim.
teekkür ederim.
217
ikinci devre Melâmîleri
brahim Hakk'nn olup mezkûr kitapta halde bu menkabe Kütahya'da çok muahhar bir zamanda vücut bulmutur [2]. Maamafih melamîlikteki iîlik temayüllerini bir halk rivayeti eklinde ayrca teyit etmekte oldu-
Bu
iir "Marifetname,, sahibi
münderiçtir
undan
[1]
ve aslen 116
beyitti.
u
hiç te kiymetsiz deildir.
11]
Sa. 263
[2]
ibrahim Hakk, 1186 da vefat etmitir.
Osmanl
-
266.
müellifleri'ne
baknz
:
Cilt
1,
Sa. 33
-
36.
»
BBLYOGRAFYA 1.
Abdülâziz (Kara ÇeSüleymannâme. «Bulak tab'. 1284. Sergüzet. «Matbu'; 1175 senesinde
lebizade) 2.
K.
let.
M
1052, 1053.
[Türkçe]
Hediyyetülmütak <[jli«lliU—•
Abdülbkkî
yazma mecmua.
havi eski
(Lâ'-
divançesini
K. Tasavvuf.
Millet.
uak
meslekil
«La'lizade'nin
»;
M
1023»
[Türkçe]
lîzade)
Mebdeü mead.
»u.
mecmua;
Pertev
P.
Abdülbâkî'nin vefatndan
iki
Millet.
dibni Mülûki
—
«Müstakim zade'nin sene sonra
el
yazs
1161 de yani
636.
Dervi Mehme-
;
Süleymâniye^
231. [Türkçe]
Künûzül'ârifin ve esrarüttevhid. «Kendi
mahdumlar
yazsyle 22 Zilhicce 1322 de yazlan ve Muhtar Bf. de bulunan nüsha» [Manzum,
el
S.
Acemce]
Gülen
Abdülkâdiri Belhî ( Gulâm
M
K.
yazlan mecmua.
tarafndan
;
M
Halet Ef. K.
ju^_>:Jt
6.
erhi
fî
jUAl"iJ»
<3
ç_s*
H.» [Türkçe].
yazlan nüsha. Mil-
Bf. de.»
Kadir)
^
esrar jl^i
1332 de
yazlan
«Kendi
beinci nüsha
yazsyla 21 Zilka'de S. Muhtar
el
mahdumlar
;
[Manzum, Acemce]
Yenâbîulhkem 1324 te yazlan
Ö-l
r
t
-l-.
«Kendi
el
mahdumlar
nüsha;
yazsyla 26 Zilka'de S. Muhtar Bf. de.»
[Manzum, acemce]
Divâni Belhî
$ y> «Mahdumlar
S.
Muhtar
Bf. deki
nüsha.
9.
Abdülmecit (Feriteh
Olu)
*
10.
11.
— — —
Aknâme belli
«
stanbul
;
Ta
basmas
;
Tab
târihi
[Türkçe]
»
Semerâtülfuâd
«Matbaai âmire
;
1288 [Türkçe]
dürretinnihâye â *>.J1 ~°Ss^ Mehmet Hasip tarafndan yazlan 858.» Dördüncü Murada Badat fethi nüsha; Millet K. münasebetiyle takdim edilmi olan bu kitabn mukaddeme-
Cevheretülbidâye îj> «
Abdullah (Sar)
vüJic
deildir
fi
1178 de Seyyit
M
sinde
pâdiâha
^*l_>J-b
u
bahisleri
tebriki i
mutazammn
taklîden
yazmtr
:
kader, irâde ve meiyyet,
«»,/>_>*•»
Ruh,
ve
hilkat,
Âdem
bir
sitayiten
« »js »
hakikati
ve Havva,
sonra
serlevhalariyle
insâniye^
frkai nâciye
21 £
kinci devre Melâmîleri
ve firak
ve Halveti
Abdullah (sar)
râmiyye
—
12.
mahabbet
dâlle,
Eimnei
karanî,
silsileler
silsilesi.
TelhSÜnnesâyh £„UJI üaJJt
,yv
Abdülvehhâd a'rânî (îmâm)
Üveysül-
çâr yâr,
Nakibendî
erbaa,
zâhir ve bâtn, Melâmiyyei Bay-
aban,
« 1283
Cerîdei
[Türkçe]
»
Elyevâkîtü velcevâhir
13.
cezbe,
Eimmei
[Türkçe]
havâdis matbaas.
14
lmi
,
ve
aar,
isnâ
fi
^^
j
l
beyani H
âkâidil'ekâbir.
Msr
«
tab>
i 277
;
-
H
-
>!
[Arapça]
Kitabülcevâhiri veddürer jjMj
«
Msr
âirân
Os-
j&f
„>t_,i-\
tab'; 1276. H.» [Arapça] 15.
Türkiyat mecmuas ikinci cilt. « man zade Ahmet Tâip » Sa 103 - 129.
Ali Canip
Reîsi
;
:
Sma'hâne edep v ^U*^
Ali Enver
a\
«
Âlem
matbaas
;
1309.
H.» [Türkçe] 17.
Ali
etmi
(Seyyit,
Nakî)
erhi athiyyat
«
Yenikap mevlevîhânesi
eyhlerinden.
Salâhaddin Dede'nin kitaplarndan olan bu yazma ve küçük eser, Süleymaniyyeye mülhak Nâfiz P§. kütüphâ-
Osman
nesnde, 419 numarada mukayyettir. » [Türkçe]
18.
Aliyyülâlâ
(
Mîr,
Alllâme
Seyyit)
lâhî Jj\
k-\Ji^
«Konya
Müze
Kütüphane-
l
sinde 983/143 numarada mukayyet mecmua.» [Acemce]
19.
Terceme ve erhi mebdeü mead
Ali Urfî
s
u jiu.
CyJSj ^-r
«Seyyit
Muhammet Nur'un
arapça aU. jU t * ismindeki
lesinin,
hulefâsmdan
Urfî
Ali
Ef.
risa-
tarafndan Türkçeye
terceme ve erhi.» Bendeki yazma nüsha. 20.
GÜlen Uarâ
Ahdî (Bâdâdî)
^iJs"
olan nüsha; Millet. K.
21.
Ahmet
Rif'at
Mir'atül
mekasid
«1293. H. Vezir
Amîkî Mehmet
—
fi
evvâl
«24
1014 te
yazlm
774» [Türkçe]
«uaV
def'ilmefâsid x-uv« j Ef. matbaasnda ta basma-
han brahim
siyle tab'ediimitir»
22.
M
[Türkçe]
Hamzavîler aleyhine
yazlm
bir risâle. «1013 te
Mustafa tarafndan fena bir yaz ile yazlan (Üs- bu mecmuada {Sli\*t ve âir risaleler de vardr. Hâlet Ef. 764 [Türkçe] Abdullahibni
23.
Ahmet Remzi
küdar kütüphanesi M müdürü, mülga Üsküdar mevlevîhâMiftâhülkütüp ve esâmîi nesi eyhi)
—
müellifin fihristi «stan-
bul 1928-1346» [Türkçe]
24.
Asm Mehmet d asker)
(Ka-
—
Zeyli
ZÜbde
«1121 de
Mehmet Emin Mansurî zade
fndan yazlan nüsha. Darülfünun
;
Rza P.
,l\'s
778»
tara-
-
220 25.
devre
ikinci
Âik
Melâmîieri
— MeârÜ uarâ müzehhep musavver (Nev'îzade) — Hadâikulhakayik Çelebi
«Millet
ve
26.
Atâî
âmire.
CeVTÎ
brahim
—
Dervi
772 numarada
1286.
Dîvan tarznda
28.
Müzesinde
fi tekmileti akayk ^itU^u». j (akayiki no'maniye zeyli) «2 Cilt; Matbaai
JÜAl 27.
K.
nüsha.»
« ya2I i l tarihi ve kâtibi malûm olmyan eski bir nüsha. Millet. K. J\2103» [Türkçe]
cönk
Mahmut
(HelvaCI Zade)
—
Lemezâtl Hulvî
« Gayri
matbu'dur.
1256
a'banmm
M
15 inde Abdürrahim Hfzîi kadirî tarafndan yazlan nüsha. Millet. K. 100» [Türkçe]
29.
Ebüssuut (maded-- Fetâvâyi EbÜSSUUd
dIl)
Bu yazma
«Gayri matbu'. Millet. K. JV280.
nüsha, nilayetindeki sahifelerde kitap
sahibinin
aknbâsma, evlâdna âit velâdet, vefat, zifaf tarihlerinin 10 uncu asrn evâhirini ve 11 inci asr iptidalarn göstermesine nazaran 10 uncu asr hicrîde, binaenaleyh müellifin zamanna çok yakn bir vaktta yazlmtr » [Türkçe]
30.
Esrar Mehmet de-
—
de
M
Esrar tezkiresi « Süleymaniye, Hâlet Ef. K. 109 Sinop'lu Dervi Hüseyin hattiyle 1211 senesinde yazlm tr,>>
31.
[Türkçe]
Evliya Çelebi (Der-
vi
Mehmedibni
~
Zli1 )
Evliyâ çeiebi seyahatnamesi « 8 cilt kdam matbaas 1317. 9 uncu cildi gayri matbu' olup Süleymaniyeye mülhak Beir aa kütüphanesindedir. » [Türkçe] ;
;
32.
Faik
33.
C) Fak Reat FâZÎ (Kaîzade)
3^.
(
Ruznamçe-
— Mecmua. «Darülfünun — Eslâf stanbul; Âlem matbaas. ~ ZübdetÜle'âr «1033
K. Hâlis Ef. JV22260
«
jUitfl
Fazlu Hafit Ihn fi (FaZl yezdail) Cavdannâme
—
bendeki yazma
36.
FatTl (Davut)
—
»
«Katibi ve
;
Rza P. tarihi
Mercan
K. JVS301
belli
»
olmyan
[Acemcedir]
HâtemetÜl e'âr jU^Uli «1269 senesine kadar gelen uarâmn muhtasar tercemei hâllerini havidir. stihkâm alaylar Litografya mitir.» [Türkçe]
37
yaz
Mustafa bin
te
tarafndan yazlan nüsha. Darülfünun
35.
[Türkçe]
1311.» [Türkçe]
Türkya
tarihi
destgâhmda 1271 senesinde «stanbul
;
tab'edil-
Kanaat kütüphanesi neriya-
tndan. 1923.» [Türkçe]
Fuat (Köprülü38.
zade; M.) 39.
— Türk
edebiyatnda
ilk
mutasavvflar «Matbaai
âmire. 1911.» [Türkçe]
— Türkiye
tarihi
ta basmasyle
dnS
«Mülkiye mektebi matbu' 1926-1927» [Türkçe]
matbaasnda
devre Melâmîieri
ikinci
Türk edebiyat
Fuat (Köprülüzade; M.)
Türkiyat
Divan
tarihi «1928.Devlet matbaas.» [Türkçe]
mecmuas mecmuas
Türkiyat
221
«Birinci
Yazma
«Gayri matbu'dur.
dier natamam nüsha da
cilt;
Matbaai âmire; 1925
»ikinci cilt; Devlet
matbaas
;
1928.
nüshas bendedir;
bir
Millet kütüphanesinde mevcuttur.»
[Türkçe]
KefÜlgltâ .lUI^Ü-f
Bîatnâme
v.Ui-.
zikir telkini
ile
99
kasidesi «Gayri matbu'
beyitlik
nüshas bendedir.»
bir kasidedir. Bir
«Bîatm tarikatlardaki merâsim ve bilhassa, mukayyet olmadn ve hakikati bîatm müride mahabbetten ibaret bulunduunu anlatan ve Melâmî Hamzavî silsilesini gösteren 14 sahife gayri matbu' bir eserdir. Yazma bir nüshas bendedir.»
—
Sshbetnâme
Gaybi
(Sun'ul-
-uULss*
dan vefatna kadar, bulunan
lah)
tarafndan
1059
sohbetinde
zaptedilen
tasavvufî
100 küsur sahifelik bir kitaptr. Gayri mat-
mühim
bu
Ef. nin
tarihine kadar
1065
Gaybî
halifesi
sözlerini cami'
bu' olan
«Olan eyh brahim
ya'ni
eserin
yazma
nüshas
bir
bendedir.
113 sahifelik eski bir yazma da Konya; Müze kütüphânesinde 931 numaradadr.»
Hak
Tarikul
fitteveccühilmutlak
jmu^ i jA-ijiA
«Teveccüh ve mürakabadan bâhis 10 sahifelik bir
risaledir..
Gayri matbu' olan bu kitabn yazma bir nüshas bendedir.»
Ruhül hakika fakat çok
mühim
«Melâmetin
«îjJ-i
ve mahabbetten ibaret
olduunu hakî 3
olan bu
mebnâsmn
sohbet.
sahifelik muhtasar,
gayri matbu'
risalenin bir nüs-
has bendedir.»
Güftî Ali (Edirne-
Terifâtü Uara
li)
« baz uarânm tercemei. !_,»,£! ICU^-if müzah tarznda ve manzum olarak kaydetmitir.
hâllerini
Gayri matbu'dur. Darülfünun;
Vefeyât
Hafz Hüseyin (Ayvansarayî)
\
yazlm
« Seyyit
Ahmedi
nüsha. Dârülfünun
Rza P.
K.
JS's
2351.»
Tebrîzî hattiyle 1334 senesinde ;
HadkatÜlcevâm' v ^i-t l
Hâlis Ef. K. Jt'27001.» [Türkçe] i&j*.
«2
cilt
;
Matbaai âmire
;
1281. H.» [Türkçe]
Hakikî Bey
radnâme yan
;
-a'^u ji « Kâtibi ve
üstündeki *j
ne
anlaldna
«o ^jiVh
^Üsl
tsa.ui.iJi
yazl
tarihi
jjaill
J_,sni!l
göre yine meçhul bir tarihte
malûm olm-
^jJ ^»jJ\
li-
kaydndan «Mehmet Emin» ,^ut
isminde bir Hâlidî derviine, ondan sonra da yine üstündeki kayda nazaran Bursa'l Baygn smail Ef. ye ve onun vasiy etiyle 1 Mart 1335 te Bursa'l Mahallebici zade yalkç Sabrî Ef. ye intikal eden ve el'an mumuileyhte bulu-
nan Mecmua,, [Türkçe.. Bu mecmuann münderecât ve tahminen yazld tarih hakknda kitapta kâfi derecede
malûmat vermitik.,,
—
«
222 53.
kinci devre Meiâmîleri
Hasan
ibni
Meh-
— Mecmua.
met
«1044»
Hüseyni
te, ya'ni
Lâmekânî'nin vefa-
tndan 8 sene sonra çok güzel bir ta'lik ile yazlan bu mükemmel ve müzehhep mecmuann metninde eyhi ekber in isjijU^^I
^Vl
ni
si,
sühreverdî'nin
Attar'n
lesi,
v/
JUVlîJU-
<
kübrâ'nmoj~±cJ_j^l
risaleleri;
Abdullah belyânî'nin Ruzbihân baklî'nin divan,
sile
**l
Necmeddîni ,ihabeddî
«J.».!
risa-
jl
U'^l^ fU
Maribî'nin
Maribî divan, Lâmekânî'nin divan, j>-j; *4f-(X «MJt ve -uU;j>.> risalesi, jjljjils' ve üU varJ.\S" oLJ' dr. Kenarlarnda Ebu Medyeni Maribî, Yonus, Nesîmî, risalesi,
'
Ma'ukî, Ârif, Hâdî, Kemâli Hueendî, Erefolu, âhidî, ûrî, Va'dî, Husâmî, Sârbân Ahmet, Firâkî, Veysî, Sar Abdullah ve âir bir çok âirlerin müntahap iir ve ilâhîleri; Sârbân Ahmet, Handânî,
Rûhî,
Ismaîl
brahim
,
Ef,
Hasan kabâdûz, Lâmekânî
ibi Melâmî- Hamzavî ricâlininbaz mektuplar vardr. Süleymaniye; Hâlet Ef.
Hasan
Çelebi (bni Tezkirei
Hayalî zade) 55.
Haini baba
«994 te
edilmitir. 996 da
telif
M
Dervi
nüsha. Darülfünun;
(Üskü-
—
darl) 56.
üarâ
Mehmedini Mürat tarafndan yazlan Yildz 206. [Türkçe]
Divan. «Matbu'dur»
[Türkçe]
Hfz Terfik, Hamamîzade hsan, Ha— Türk edebiyat numuneleri san Âli
«Devlet matbaas; 1927. [türkçe]
57.
Hüseyin
58.
mekân)
(Lâ-
J— \—
Divan. «53 üncü numaradaki mecmua.» Mekalât. «52
Divan. «Bendeki yazma
59.
iki
nüsha..
tarafndan yazlan natamam nüsha; bir.
brahim (Olan eyh)
—
V<
—
61.
D
brahim (Peçevî) brahim Hakk (Erzirum'lu)
64.
65.
l'bjs
1266
Millet.
da Ali Riza
K. .M
«Bendeki yazma;
kasîdesi.
6.»
Millet.
K.
6.» [Türkçe]
Vahdetnâme let.
62. 63.
dânâ
[Türkçe]
numaradaki mecmua.» [Türkçe]
inci
K.
M
6.
«Bedndeki yazma divanda;
Mil-
»[Türkçe]
Tarihi Peçevî «2
— Ma' rifetnâme — lmiye sâlnâmesi
Cilt; 1283.
" istanbul
;
Matbaai âmire.» [Türkç]
Ahmet Kâmil matbaasl330„ [Türkçe]
«Matbaai âmire. 1334.» [Türkçe]
bnüU Emin Mahmut Kemâl
— Son
asir
Türk
airleri
«Birinci cüz;
Türk
tarih encü-
meni külliyatndan, istanbul; Orhaniye matbaas. 1930.»
>66.//lSaw(HamamîZade)
— Tirabzon âirleri sinde.»
[Türkçe]
[Türkçe]
«Gayri matbu'. Müellifin
kütüphane-
devre
ikinci
67.
smail Hakk
223
Melâmîleri
(Bur-
sal)
— Silsilenâmei ve
Celvetî 3..UJL. «Celvetî silsilesinden meâyihin tercemei hâllerinden bâhis matbu' bir kitaptr. Eski yazma bir nüshas Millet
bu
gayri
silsiledeki
kütükhanesinde 1040 numaradadr.»
Fezlekei
68.
1287.»
tarih
«ki
cilt.
Kefüzzunun an esamilkütübi velfünun
69.
Kâtip
(Hac
Çelebi
ijlillj
matbaas
havadis
Ceridei
[Türkçe]
^.l-ÜI^Ul »ki
istanbul
cilt;
^ iyüiaif
Alem matbaas
1310.»
[Arapça]
Halife)
Takvimuttevârih
70.
£., _^
a"
«Millet
kütüphanesi.
yazma nüshalar. Bu eser., Müteferrika matbaasnda tab'edilmitir. i [Tükçe] .M
128,
129,
71.
Lâtifi
Tezkre
72.
Mecdî
akayk
130
ibrahim
;
«kdam matbaas 1314.» [Türkçe] no'mâniye tercemesi «2 Cilt; Matbaai
Latîfî
âmire, 1269.» [Türkçe]
Tasavvuf
73.
Mehmet Ali Aynî
HaCl Bayrâmi Velî
74.
75. 76. 77.
Hammer
Mehmet Atâ
Mehmet Süreyya — Süreyya Mehmet (Seyyit, eyh, Baba)
târihi «istanbul, Vatan matbaas 1341.» [Türkçe]
«Evkaf matbaas 1343.» [Türkçe]
tercemesi
tarihi
«8 Cilt;
matbaas
Evkaf
1335» [Türkçe]
SC
Osmânî
«5 cilt; Matbaai âmire, 1311.»
— Hâmî divaiiçesi
«Matbaai
[Türkçe]
1339
bahriye;
-
Rumî»
[Türkçe]
Mesnevîi erif
78.
«1268; Istanb ul, Matbaai âmire Cevrî çok Mesnevi nüshalarnn mukabelesiyle yazlan ve 1026 da tahriri hitam bulan yazma nüsha. Süleymaniye. Halet Ef. K.» [Acemce]
tarafndan
Mevlânâ Celâleddin 79.
;
bir
Divan kebir
«E ski
bir
yazma.
Halet Ef. K.
J\5 687.»
[Acemce]
80.
KÜllyyât
81.
MftahÜlcnan muas;
«Lekhno, 1302. « [Arapça ve Acemce] abUjJui,
1317, Bombay.
«iî'lerin dua
ve
ziyârât
mec-
[Arapça, Acemce]
»
Risâletün biddevretil ariyyeti fil'ahkâmilferiyye fK»V j •uij.JISjjjJL'iiUj «Dört bap, bir hateme üzerine
82.
de
1068
kitaptr.
Msrîi Niyazi
(1)
yazlm
olan
tahminen yirmi
iki sahîfelik
bir
Münderecât hülasaten udur:
Bütün mevcûdata
âit
ve tasarruf müddetleri.
olan
devir; burçlar, tasarruflar
•
(2)
nsana
(3)
Kyameti kûbranm mukaddemâtiyle erat sâatn enfüse
tatbiki.
ait
olan devir,
kyamet ve
hair..
~
224
ikinci devre Melâirmîle
Kyameti surâ,
(4)
kin mevti irâdî
ya'ni mevt;
müridine
ile
yameti kübe/â, ya'ni er'in
Msr
vustâ, ya'ni sâli-
anlatt kyametin
k-
ve en-
tevil
füse tatbikî..
Niyazi
Mütak Baba evlâdndan
Ahmet
«1284 te
ve ketebeden tarafndan yazlan nüsha.» [Arapça,
Seyyit Mehmet Hâkî bendedir]
Dîvan. «1254 -Bulak;
83. 84.
kyameti
teslimi nefis ve lülûkü,
1235- Iatnnbul» [Türkçe]
Muhammedibni Abdürrasûlil Berzencî
El'âa
fi
dine' de
yazlmtr.
(Seyyit)
Mutammed Mürteza
k., âkait,/>î: 522»
[Arapça]
kelâmullahil vafî
ju v
ibni
(Molla
Feyz)
—
-
Kitâbüssâfî
fi
&\}\J$s\{6
86.
aa
Üsküdar, Selim
eserdir.
85.
eratSSâa «UlÜ^îlj acUVI«1076 da MeErat sâata ait ayri matbu' bir
Muhammedibni Yakup (Küleynî)— UsÛl
tefsiri
\:.r
«1286, îran». [Arapça]
kâfî
jfj^l «Ümmehât
kütübi
îa'dan.. Tebrîz.
1311» [Arapça]
Risâle
87.
fî
tefsîril
Fatiha tdmjjfjs^
3-4
bir
tefsîrine âit
dur. Bir
Mutammed Nur (Elarabî)
sar,
«Fâtîha'nm Gayri
risaledir.
matbu'
nüshas bendedir.» [Türkçe]
Kitâbürreât
Mebdei
fil
mukaddeme,
Meâd ba j u }\ v i^
vel
»Meratibi ilâhiye, Mebde',
»U.I.»
bir
sahîfelik
5
Meâd ve Bürûzdan
yazlm
2 fasl, 1 hâtime üzerine
Yazma
müfît bir risaledir. Gayri matbu'dur.
bâhis
muhtabir nüs-
has bendedir. « [Arapça]
FütÛhâtlMekkyye
89.
de 37
ciltten ibaret
GUyS
<£,
«stanbul Evkaf Müzesin-
Muhiddîn'in kendi
yazsiyle muhar-
el
Bu nüshann yalnz 9 uncu cildi konya'da iken kaybolup, yerine yeni bir yaz ile yazlm dier bir cilt konmutur. Her cildin ilk sahifelerinde wUXJü» .js.} » rer nüsha..
î,LU î^ljiljc tc
Jsc-l
Hemen
vakfdr.
Muhiddîni Arabi
S>Vl> U^- JT CfJ\
y^»
<1>j«;
nüsha ile [Arapça]
jjill Jsi:
\f\i»s
^ t» V U
4ij-Ij
eyhin hatt
° JÜ
x*c-
c*4=«'l
»
JjVl Âi-JI
j^u-—
'
iJSij «jJIj
Ej^jil
'il;UU
^cj au -âl^.,
yazl
olduuna
muharrer dier bir mukabele edilmitir. Matbu' nüsha Msr 1293..»
FUSUSÜ HkenipC-t [Arapça]
jl
ü&\^j^>s ej
evvelinde
"'^
j.jJlosLcjA (.yjlj
nazaran Halep'te
90.
li ^ij
J-Vl
fc-Jlj Jl^_,iî(i *
tie
VI
nüshann
her
ji-jUl aÎIj>-1 Âji ç*
,y_J\jj^>
CS
kaydna nazaran Sadreddin'in «V'
destiyle
;
.«
;
stanbul; 25 Zilkade; 1287.»
ikinci
91.
Muallim Naci
devre Melâmîleri
— Mehmet Muzaffer mürettibiye matbaas
92.
Mustafa eyhi)
225
mecmuas. ;
«
istanbul
irketi
;
1306.» [Türkçe]
(Çerke
—
Mahmuda mektup,
ikinci
\}}
«j^lrii
arada olarak 1300 de Tbbiye matbaasnda
ile bir
tab' edilmitir.» [Türkçe]
93.
Mürtezâ Bektaî)
(
Dervi;
—
Dürr yetîm hinde
^ J3
Halil Vahdeti
[Câvidân ^jU. tercemesi] 1048
tari-
Dede babann meihat zamannda
Dervi Mürtezâ tarafndan yazlan bu eser, Câvidannamei tam ve yegâne tercemesidir. Kitabn sonunda
kebir'in
ja
Sat hezar
Ol
kim kt'asn okumaktayz.
«-»l-j-J
'-"'=1
S'-
hamdü senâ
ile
J
1
f^"
^
salât olsun
ismidir
ana
na î m
C C yazs nüshas, Mülkiye kaymakamlndan mütekait Divrik'li Mehmet Nebî Ef. de idi. Mumaileyhin vefatndan sonra elde etmee çalrken Sahallarda bir Alman tarafndan 80 liraya alndn duydum. Konya müzesi kütüphanesine Konya Posta ve Telgraf
ba
15
!
Müellifin el
müdiriyeti makinisti Hüseyin B. tarafmdaj hediye
edilen nüsha
LeJ
fJi
iiUl^j
gjj
r î\ jij
ju_J
jjjj-ljüijl»
jr^ Jl,l>! SL- tarafndan 25 Ramazan 1270 tari•di hinde istinsah edilmitir. Bu kitap 299 bap, 602 sahifedir. 0,21 tul ve 0,13 arznda olup 1039 numarada mukayyettir [Türkçe]
94.
NâM
(YuSUf)
— Divan.
«stanbul
eyh
;
Yahya
Ef.
matbaas
1292.»
;
[Türkçe]
95.
Nâzm Ps
(Mehmet,
Selanik valisi)
—
Esrârüttevhîd [Türkçe
96.
;
tercemesi.
«ems
matbaas.
1331.»
Manzum.]
Nazmi Mehmet (e-
— HedyyetÜl
yh)
hvân
Halvetî eyhlerinden
aljj-yttj»
«Halveti
silsilesinden
ve
bâhis olan bu eser gayri matbu'dur.
Ruznamçeci Süleyman Fâik Ef. tarafndan kenarna mühim haiyeler ilâve edilen nüshadan aynen Haiyeleriyle
—
—
Seyyit
97.
Nedm
(Ahmet)
—
Mehmet ükrî
bin smail tarafndan istinsah edilen
nüsha. Millet kütüphanesinde 1128 numaradadr. [Türkçe]
Divan
«Halil Nihat
B. Ef. nin
kütüphanesi neriyatndan. stanbul
nerettii nüsha.
kbal
kdam matbaas
1341.»
;
[Türkçe]
98. 99.
— Divan.
Neft (air) Nesimî (Seyyit Imâ— deddn)
«stanbul; Ceridei havâdis matbaas 1269.» [Türkçe]
Divan. «stanbul
;
1260.» [Türkçe]
Melâmiler
—
15
;
kinci devre Melâmîleri
226 100.
Neâtî (Ahmet
de-
de)
—
Divan.
«
Kendi
yazmas.
el
K. Müze
Millet.
M
;
519.»
[Türkçe]
NeVSâl
101.
102.
Rahim t
(
millî
el
Ramz
rak Jl _^4—
yazs mecmua;
Hüseyin (Namzade)
— Tezkre
Millet;
Uarâ.
P.
M
müellifin
— Rât
tarihi.
brahim
«5
Matbaai
cilt.
— SefînetÜmesâ «Uj^K^i- «stanbul H.» matbaas — Tezkre Uarâ «1000 den 1050
RlZa (Seyyt)
Tevfik
"
—
Peyâm sabah gazetesinin «M 29. 31 Mart 1330 M 35. 15
Mays
— RyâzÜUarâ intikal
eden
ve
nazaran müellifin
mat-
Mays
1330
M
;
36.
kâtiplerinden
Seyyit Rahmetullah
birinin
isminde
birine
bu tezkirenin 1018 de telif edildiine hayatnda yazlm olmas çok muhtemel Millet.
K. Tarih
;
M765.»
[Türkçe]
Vicdani (E-
bu Rdvan)
— Tomân turuk aliyye Melâmîlik. «Evkaf matbaas 1338 — Nuhbetül âsâr min fevâidil e'âr jUsyuVa'/lNV* :
-
Safâî
1340. » [Türkçe]
«1050 den 1082 tarihine
kadar
gelen
hâllerini havidir. Millet; Tarih; J\Î771.
111.
kdam
edebiyeleri.
ilâvei
8
« Dîvan
Ij.ÜIjH.j
bulunan eski bir yazma..
110.
;
1330.» [Türkçe]
olup bilâhara 1093 te
Sadk
tarihine kadar gelen
baas 1316.» [Türkçe]
;
RyaZÎ Mekmet
Takvimhânei âmire
stanbul
âirlerin tercemei hâllerini havidir.
Rza
;
[Türkçe]
1269.
109.
kitap
te tab'edilmi-
Resmî Ahmedibni
brahim
108.
Bu
âmire. 1282.
matbaasnda da 1153
müteferrika'
[Türkçe]
tir.»
107.
yazmasndan
el
[Türkçe]
91.»
Rait Mehmet (Müverrih)
106.
K. -M 636.» [Türkçe]
«Darülfünun kütüphanesinde 1346. H. de
istinsah edilen nüsha.
105.
«Müstakim zade'nin
kasidesi.
Pertev
Zihnî isminde bir zat tarafndan
104.
[Türkçe]
ait»
Habeî-
zade Abdürrahim. — MeslekÜl âir) 103.
«1327 senesine
Sakip dede
—
M.
yeni
Sefne
yazma
bir nüsha.»
mevleviye. « 3
uarâmn
tercemei
Darülfünun;
Yldz;
[Türkçe]
cilt.
Msr, Vehbiye matbaas.
1288.» [Türkçe]
112.
Salim (Mirzazade Tezkre Uarâ. Kadaskef)
—
«1066 dan 1135 tarihine
airlerin tercemei hâllerini havidir.
[Türkçe]
113.
Sami (air)
— Divan.
« Bulak. 1253.»
kadar gelen
kdam matbaas
;
1314.»
ikinci devre melamîleri
114.
Sârbân Ahmet
227
Divan. « eyhülislâm Ahmet Muhtar B. in mahdumu Ali Haydar B.tarafmdan kurun kalemle istinsah edilip bilâhara ayrca tebyiz edilen yazma nüsha, Üsküdar Hâim P.K.Müsvedde. M82. Mürekkeple yazma. JV275/ Bu divanda 3 Terkibi
bent, 4 Tercii
Muhammes, biri Na't,
bent, 8 Mesnevî, 3 Müseddes, 3 Murabba, 199 Gazel vardr. Tercii bentlerin biri Düvazde mamdr. Müseddes ve Mesnevi1
de birer tanesi Düvazde mamdr. Mevcut gazellerden d^rdü yine 12 mâm'a âit medhiye, biri Na'ttr. Mesnevi-
lerin
lerin
bir
tanesi müstekillen
söylenmi 18 «
115.
Seyfullah
(
Süleymani
«
JS
A.
j«
o»
Ali'ye
,/
j
Hece
aittir.
vardr. Divannda
e
a
1
'
Ç.
C
vezniyle '
5.
'
*-*
*
harfleri yoktur. [Türkçe]
Sey-
yit)
116.
£.
ilâhisi
- Divan. «Ahmet Kâmil matbaas; - Yenâbîul mevedde
1329.»
Belhî
(Seyyit)
«jiij-it «Ali
ehâdîsi cami' ve •fc^ie^l
akidesini
Ehli sünnet
hadis kitaplarndan bir kitaptr.
ve
2 Cilt
stanbul
;
ile
beyte
eden
izhâr
Ahter
âit
sn â aeriyye
altnda ve
kisvesi
alman ehâdîs ;
Ehli
—
îai mâmiyye
matbaas
Sünnî büyük 1301
»
[Arapça]
117.
TuhfetÜl hattâtîn ^tLj-lîi*! «Türk tarih encümeni matbaas 1928.» [Türkçe]
kül-
liyatndan. Devlet
Mecmua «Müstakim zade'nin el yazsiyle muharrer olan bu mecmuada La'lî zade Abdülbâkî'nin Mebdeü mead, Sergüzet, Risâlei ünsiyye tercemesi, Hace Abdullah Ahrâr hulefasmdan Kâdî Muhammedibni Burhan'n makamâtmdan mulahhas ve mütercem bir risâlesi, Abdülkerîmi Ceylî'nin Hakikatülyakm
Süleyman Sa118.
deddin (Müstakimzade)
tercemesi,
eyh
Abdülbâkî
Ef.
ve
zülfetüttemkin
Mürad'n
^jCJIîilj j
(Arapça) yine tarafndan bu risalenin tercemesi, Mevlânâ Alâeddin'in eyh Abdülkebîri Yemenî ile mülakatn hâkî Reehât'tan alnm küçük bir risâle, Risâlei eyh Mürad'n risâlei silsilesiyle
erhi, Sergüzet'ten bir parça
ve
Abdülbâkî
Ef. nin
baz
e' an vardr.
Kenarnda Habeî zade Rahîmî'nin Meslekül irak Jil ^VÜD—* Olan eyh, Sârbân Ahmet, Hamza Bâlî, Beir aa gibi ehemmiyetli Melâmî ricâlinin ehâdet ve vefatna kasidesi ve
tarih
M
119.
msra' ve
terkipleri
yazldr.
Risâlei
Melâmiyyei attâriyyei
lâmiyye
ricâlinin
bu
Millet.
K.
Pertev
P.
636.»
kitap,
La'lî
«jiti L.u yUj «Memuhtasaran tercemei hâllerini hâvî olan zade Abdülbâkî'nin Sergüzetinin tarihi
Melâmî ricâlini bildirmesi dolayisiyle çok mühimdir.. 1335 tarihinde Ahmedi Tebrîzî tarafndan istinsah edilen bir nüshas Millet kütüphanesinde 1051 numaradadr. » [Türkçe] tahririnden sonraki
;
kinci devre Melâmîleri
228 120. 121.
emseddin Samî— Kamusül
eyhî Mehmet
—
«6 Cilt. 1306 - 1316 stanbul
a'lâm.
;
Mihran
matbaas.» [Türkçe]
ZeylÜZZeyl J.-aiJj.i (akayk zeyli) «Darüsseâde aas Beir aa vakf. 1285 te Cö*Mt cS-> J-*^ ft' tarafndan yazlan çok güzel ve müzehhep nüsha. Süley1
!
maniye
;
Hâlet Ef. K.
HaCl Bayrâmi
122.
M
479.» [Türkçe]
Velî « stanbul
Mahmut
;
B.
matbaas.
1331.» [Türkçe]
Tahir (Bursal)
Osmanl
123. 124.
müellifleri. « 4
Cilt.
stanbul
;
Matbaai âmire.
1333. «1343.» [Türkçe]
Tflî
(Ahmet Çe-
— Divan.
lebi)
Atf
« Gayri matbu'.
;
Millet.
K.
bir nüsha.
Millet.
K.
^22085
Ef. K.
M308.» [Türkçe]
— Vlâyetnâme.
125.
yazlm
« 1263 te
JVS604.» [Türkçe]
126.
—
Va'd (âir)
Divan. «Darülfünun; Yldz. K. .M 140. Yazma
nüsha.»
[Türkçe]
127.
Ytikup
(
Hüdâî
TekkeS eyh)
— HedyyetÜSsâlkîn ^CIUI \i* lerinden
ihâbeddin
.
« Hüdâyî tekkesi
CgClUl «i*
Ef. nin arapça
eyhile
i
bir
arada olarak Bahriye matbaasnda 1329 senesinde tab'edilmitir. » [Türkçe]
128.
Yusuf Sinanfâeyh Kermiyânîzade)
—
« 1300. H. de Sinan Ef. nin Tadlîlütte'vîl jufcnjjLiî Hac Mustafa Ef. nin kinci ^iil Çerkeli
matbaasnda 129.
Yemim
130.
U) YOTUS Emre
— Fazîletnâme — Divan. «Yazma 1341.
131.
tab'edilmitir. » [Türkçe]
(Agrboz'-
Ta
.
bir
«
Manzum
nüsha
;
;.
Matbu'.» [Türkçe] K.
Millet.
M616. stanbul
basmas.» [Türkçe]
Ziya (Mehmet; h;
— Yeni kapu — Rados
tiîâlci)
312.
ZÎVer
133.
Müteaddit ecere-
mevlevîhânesi.
tarihi.
— Kütüphanelerde
ler
«istanbul; 1329.» [Türkçe]
«Rados matbaas. 1312»
[Türkçe]
ve ellerde
Ecnebi me'hazlar:
134.
E. J. W.
Gibb
— Cextes Houroûfîs Memorial. Leyden 1909 — Orta Asya Türk Türkçeye mütercem. neriyatndan. — Encyclopedie de L'islam. «
;
-
1327.
1929.»
135.
W. BartOld
tarihi «
fünun Türkiyat Enstitüsü
136.
stanbul
;
Darül-
1927. »
III
ÜÇÜNCÜ DEVRE
MELÂMÎLER
:
I
jMj^hs
*f
ju-
Eu.
"
ELHAC SEYYD MUHAMMED NURÜL ARABYYÜL MELÂMÎ
MADDÎ VE MA'NEVÎ HAYATI „
Üçüncü devre Melâmîlerinin tasavvuf
erbabnn
pîr ve Müridi bulunan ve son asrlarda tarafndan Kutup ve Gavs olarak kabul
ekseriyeti
"Seyyit Muhammed Nur,, un tercemei hâli, maddî ve manevî hayat tamamiyle mazbuttur. Bu hususta evvelâ kendisine müteekkiriz. Çünki « eklinde kendi tercemei i; J jyJi^-. » isminde ve bir risale hâlini tesbit etmitir. Olu erif Ef. de babasnn tercemei hâlini ayrca bir risale eklinde yazm ve Seyyid'in muhtelif safahât hayâtini göstermi olduu gibi Harîrî zade Kemâleddin'de ijî\_,uij_m- ;>- j jjuu.tjîw jU" • de bu hususta kâfî derecede icâlei kalem eylemitir. Seyyit Muhammed Nur 1228 hicrîde Msr'a tabi, "Mahalletül kübrâ" kasabasnda domutur [1]. Babas Kudüs' hâricinde bir zâviyesi bulunan ve zürriyetinin kesretiyle maruf olon "Bedrül velî,, nin olu Kudüs'lü edilen
Seyyit brahim'dir. Seyyit ibrahim'in
malûm
Msr'a
niçin
ve ne suretle
gittii
deildir.
Muhammed "Menâkib,,
i
u
Nur'un
siyâdet
ve Bursal
eceresini
Tâhir B. in
suretle kaydetmektedir
Muhammedün Nurül Msriyyül Mahallâviyyül Bedriyyül HüSeyyid brahimül Kudsî Seyyid Bedrül velî Seyyid Muhammed Seyyid Yusuf Seyyid Bedr Ya'kub Seyyid Seyyid Mutahhar Seyyid Sâlim Seyyid Muhammed Seyyid Seyyit
—
seynî
Zeyd
—
—
—
—
—
— —
—
—
—
—
—
—
Seyyid Ali Seyyid Hasanül arîzül ekber Seyyid Zeyd tmâm Zeynül âbidîn Alî mâm Huseyn mâm Aliyyibni Ebu Tâlib.
—
—
[1]
Olu
erif E.
risalesinde
sövüyorsa da kendisinin j^lgl* da
ve Harîrî zâde Tibyamnda 1222 tarihinde « Sene 1245 te
dediine nazaran bizim kaydettiimiz «
Jl^-lj <^«y» c^r_}
den 1228 de
doduunu
doduunu
Melekeye gittim; sinnim on yedi
idi
»
dorudur. Tahir B. de JU? «p-l _>J- A.-. ju-i ismindeki gayri matbu eserinde, her hâlde j^\^a a istinatarih
kabul ediyor.
;
:
Üçüncü devre Melâmîleri
232
yanda babasndan
Dört
ysnn
himâyesinde kalmtr.
hatta
bu
med
ailenin
görütüü
yetim kalan Seyyidin
Muhammed
dedesi,
kimseler bile sofidir
Nur, üç sene da-
annesi, [2].
Bu
babas,
days
suretle
Muham-
daha küçükken ailesindan tevarüs etmitir. yedi yanda iken Câmiül ezher'de eyh Hasanül
Nur', tasavvuf ne'esini,
Muhammed
Nur',
Kuveysnî ismindeki zattan tahsile balamtr. 1255 tarihinden 1244 tarihine kadar eyh Hasana hizmet ve mumaileyhten tahsili ilmü marifet eden seyyit, yine eyhinin emrile yanyal eyh Ahmet efendi ile beraber yanya'ya gitmitir [2]. Seyyidin bu yanya seferi her halde bir maksad mahsustan ziyade tarikatlarda baz sâliklere verilen seyahat gibi sülük mukteziyâtndandr. Muhammed Nur', yanya'ba 9 ay oturmu [3], bu müddet zarfnda Nakibendî eyhi Yusuf efendiye bîat ve Nakibendî tarikatna intisap eylemitir. Bu suretle ma'nen tefeyyüze çalan seyyit, ayni zamanda tahsilini de ihmâl etmiyerek eyh Yusuf'un dâmâd Tal'at efendiden tahsile
devam etmitir. Dokuz ay sonra eyh Yusuf'un haccedip bir sene
emrile mekke'ye gitmi ve edayi mekke'de mücâvir kalmtr. erif Efendi evvelâ is-
menkabe
kenderiye'ye gittiini ve sonra haccettiini söyliyor ve öyle bir naklediyor
akam
pederime bir evham hasl olup Ali Efendi Ue Tal'at Efenmütebahhir birer zati âlikadir olduklarn tefekkürle eyh Yusuf Efendinin ilmi zahiri olmad için eyh Ali Efendi ve Tal'at Efendinin böyle, ümmî adama irtibatlarndan nai hayretini mucip olmu; o akam ma'nada sabah namazn edâ için tekkedeki camii erife gitmi; kapnn mukabilinde oturmu. Yannda da ihvândan birisi oturmu. Yannda oturan demi ki Yusuf Efendi geliyor. Pederim de arkasna bakp görmü ki Yusuf Efendi bir koluna Ali Efendi, bir koluna Tal'at Efendi girüp; cemâli de ay bedir olmu geliyor; Camie girmi; postuna oturmu; sabah namazn edâdan sonra âyîni Nakiyeyi icrâ edüp pederim camiden çkup Yusuf Efendinin iltifâtna mazhar olmaa muntazr olmu. Bir
dinin ilmi
zâhirde
;
daha çocukken ebeveyninden ve onlarn zaulemâdan vahdeti vücudu duyup, bu akideyi, bütün âlem bu i'tikattan rücu' etse ve hatta kendisini katil ve ihrak binnâr ile tehdit etseler dönmiyecek derecede benimsediini ve sonra Allah lütfedip îmân istidlali, uhudî ve [1]
«Kenzi mahfî» de bunu
manndaki
-
tabiî
izah ederek
görüüp konntuklar
-
zevkîye eritiini anlrtyor.
^J-^ »^y
cJljl .
.
\j&&>3 iS s>)^ cAJ'Si^r* Jk- i J''j *y>r)^ jUîji il .uiu f jUiij j>-v > jsuV £>» f'cbi o-u^- s ^je- g-->^> \jj>j* f^'j^r (^jJ*^1 -M^ ia.» Ahmet, Bilâhara stanbul'a avdet ve burada vefat etmitir. Kabri Sünbül [2] l
[
.
^y
1
eyh
Efendi tekkesinde türbenin [3]
erif Efendinin
karsndadr. Mezar tandan 1256 da vefat ettiini Harirî zâde sekiz ay oturduunu yazyor.
risâlesi.
anliyoruz.
Üçüncü devre Melâmîleri
Yusuf
yine bir koluna
Ff.
hücrei
233
Ali Efendi, bir koluna Tal'at
Efendi girüp
giderken
pederim mukabiline gelüp, pederime hitaben; Burhan olmadan iman olmazm? buyurmular. Pederim de hayasndan hiç bir cevap vermemi. Akebinde ma'nadan uyanm. Sabah âlîlerine
namaz ezan kulana
girmi. Der'akap yataktan kalkup, abdest alup, camie gidüp ma'nada oturduu yerde oturmu. hvâmndan biri de yannda oturmu. Biraz sonra Yusuf Efendi geliyor denmi. Hakikaten Yusuf Efendinin bir kolunda Ali Efendi, dier kolunda Tal'at Efendi hücerei âlîlerine
götürürlerken mukabiline
olmazm?
Ali Efendiye hitaben
rim
geldii vakit; burhan olmadan iman mukabele buyurmular. Yusuf Efendi mektubu yaz yarn Msr'a gidecekler deyu pede-
kar
hitabna
;
sükûtla
;
için emretmiler...,,
Fakat biz seyyid'in tercemei halinde kendi eserini (i j^^-o ittihaz ediyoruz. Seyyit mezkûr eserde (Mekke'ye gittim. Sene 1240 ve sinnim 17 idi.) diyor. Harirî zade merhum da tibyan'da
esas
yanya'ya gittikten sonra j^'^u*
'••"^^ yor.
u
.a:c
wa
zsu s
^-j
^k
umuajji
^..iin^
v *=j.
r>^ ->jWj 'A^j diyerek seyyid'in ifadesini tekrar ve teyit edihalde yanya'dan hareket eden Muhammed Nur, dorudan do-
,
ruya mekke'ye gitmitir. erif Efendinin ifadesine nazaran eyh Yusuf Efendi, seyyid'in hayatnda müessir ümmî, fakat zînüfûz bir ahsiyettir. Lâkin seyyid'in kendisi Menbaunnurunda bu eyhten hiç bahsetmiyor.
Yalnz üstad eyh Hasanül Kuveysnî, ve bilhassa melâmî dervi Mehmedi mekkî den hürmetle bahsetmektedir. Bundan anlyabiliriz ki eyh Yusuf Efendi, Muhammed Nur'un üzerinde pek te nâfiz olmamtr. Esasen bilâhara melâmeti benimsiyen seyyid'in Nakî tarikat gibi zevâhire tamamile riâyetkâr olan ve vahdette Müceddidi sânî imâm Rabbani'nin meslekine sülük ederek çok ihtiyatkâr bulunan bir tarikata sadakatinin
imkân
yoktur.
bo durmam, eyh j^u^,! den Halvetiyyei üveysiyye ve Ekberiyye tariktlarna intisap etmi ve eyh den de hadîs okumutur, j^uu*. kendisinden ahzi tarikat etmek
Seyyit,
mekke'de de
a'baniyye,
a
Muhammed Nura, Msra avdet etmesini ve ihtimâl "sözümü tutarn?,, diye bir imtihan olarak yolda âfiî mezhebi mucibince öle ile ikindi, akamla yats namazlarn cemeylemesini emretmitir [1]. Muhammed isteyen
Nur, kendi ta'birince [1]
*
^yjy ^y
»
deyip
bu emri
afiîler seferde salateyni vakti ahîrde cem'an
cem', her vakit câizdir. özürle, bir
ksm
sarîh tercemesi
:
bilâ
ifâ
klarlar.
-
msra
rüc'at ey-
mâmiyye mezhebinde
Maamafih mezâhibi erbaa müctehidîninden
özür
ve
bir
cem'a cevaz vermilerdir. «Sahihi Buhârî B. Ef. Sa: 399-401 Metin ve haiyelere müracaat
Ahmet Naim
ise
da - bir ksm muhtasar Tecrîdi
çou
!
»
:
Üçüncü devre Melâmîleri
234
kelimâtiyle tebcil ettii eyhi lemi ve t â^js ^.j^ii^ £M\ v y3 a Hasana mülâkî olmutur [1]. Burada sözü kendisine brakacaz "Etmek ve hiyar turusu ile kuluk ederlerdi. Ellerini ba'dettakbît ziyaretin emreylediler. Fakir haçtan geldin'dedi. Ve imâm Huseyn -
:
»
:
Câmiül ezherin sokak tarafndan olan kapdan
makam
âlîye girüp hari-
imâm Huseyn makamlarnda bir kimesne görünmez oldu; Bâhusus duhâ vakti kalabalk vakittir. Baktm ki bir zât makam fakire ilhâm oldu ki bu Habîbullah'tr. Korktum âlî mahallinde jj ^ .>/ ve huzuruna gittim. Dizini öptüm. Bana dua eyledi ve arkam meshetti, ba'dehu git dedi. Cami tarafndan olan kapdan camie nazar eyledim;:
kulâde olmak üzere
.
makam
kebir hâlî; asla insan yok; geri döndüm. Mihrapta hazreti risâbulmadm. Yine sokak tafndan olan kapdan serian çktm. Makama döndüm. Nâs, dolu; kezalik cami'nâs ile dolu; adet üzere...,, Câmiül ezhere gidince eyh Hasan kendisine ilmi vehbînin inkiaf ettiini söyleyip ruma azimetini emrediyor. Muhammed Nur'emre imtisâlen iskenderiye'den bir gemiye binip evvelâ Antalya'ya çkyor. Anadolu'nun baz mahallerini gezerek oradan da hareketle Gelibolu'ya,. leti
Selânie ve Selânik'ten Serez'e geliyor. Serez'de üç ay kadar küçük medresede müderrislik yapp (Seyyit Muhammed isminde birisinden icâzetnâme almt) oradan Demir hisar, Doyran, Istrumça, Male tarikiyle Koçana'ya gelmitir. Koçanallar kendisini Üsküp valisi Hfzi paa'mn yaptrd medreseye müderris tayin etmilerdir (1249). Müderris olduu senenin Ramazannda koçana camiinde kasîdei imâliye'yi türkçe erhederek okutmutur. Vâl Hfz paa [2] henüz yirmi bir yanda olan bu fâzl hocay görmek isteyerek Üskübe dayet etmi ve Üsküp ulemasile görütürmü. Neticede Gelibolu'dan
Paa,
seyyidin meftunu olup evlat ve taalukatn, talim" etmesi .
için,
ken-
koçanaya izam etmitir. Fakat çocuklarn anneleri evlatlarndan ayrlmaa raz olamamakla paa, seyyide büsbütün Üsküp'te oturmasn reca etmise de Seyyit raz olmadndan, nihayet alt ay Koçana' da, alt ay Üsküp'te oturmasna karar verilmitir. disine terfikan tekrar
[1] (£-1 ^JJI^-,»- J..-
imizden
Msr
bilmiyorlar,
i
JÇ..1
J^-JUjc
jt-
jç»z
c
tercemei hâllerini bilemedi-
Jjlfii^ij-.1 nin
ye müracaat etmitik. J^-JU-c eraf tfjMJU;? hakknda u malûmat veriyorlar
Nakibül
£— ljÂ^£y>•
ve
jjl^i yi
:
Jui~C &} j yJ\ç* î^Uil. Jssj « jk:U( tSj-aj-Vlji-H^t çyîf ^.jljU j. 31» V* zâde Hfz paa Recep paa [2] Seyyit Muhammed Nur'un ilk müntesiplerinden olan Hfz paa, kapc balk ve Üskup nazrl hizmetlerinde bulunmu ve 1242 de mîrimîran olmutur. 48 ten sonra istanbul'da ikameti tensip edilerek vilâyetten azledilmi ve 1277 de vefat etmitir. Eyyupta Sicilli osmanî Cilt 2. Sa. 234 235. metfundur. .
..
.1
'
:
—
Üçüncü devre Melâmîleri
Seyyit,
235>
bu zamana kadar tütün içmiyormu.
masna sebep olmu. Bunu
Hfz paa
kendisi anlatrken diyor ki
al-
tütüne
"Hfz paa
tütün-
içmeme sebep oldu. 53 tarihinde keenne ma'nada Medinei Münevvere 'ye vardm. Mahmudiye medresesinde abdest alup hareme girerken imam Ömer ^^ij Bâbüsselâm atebesi sa tarafnda otururdu. Abdest almadn,Giru abdest al; dedi. Fakir dahi giru abdest alup sular azamdan akarken Bâbüsselâmdan girmee üru'eyledim. Yine abdestin yok, giru abdest al dedi. Abdest aldm dedim ise de gazab ile bizi yere yikup arkama iki kere eliyle urdu. Benden kay geldi. Bâbüsselâm önündeki meydan tütün zifiriyle birçe birçe doludu. Abdest al diye tekrar emreyledi.... „ Seyyit bundan sonra hareme girmi; mihrapta sanda Ebubekir ve Ömer; solunda osman ve Alî olduu hâlde Rasulullah oturur görmü. Rasulullah; "çarn; otursun,, demi. Ebubekir de eliyle gel diye iaret ;
;
;
âhn
etmi. Seyyit "teeddüben hazreti bekir ^cji^ij neye
eyledim. Hazreti lullah
tebessüm
bu
ah
tarafa
gelmedin
bu mecliste
ettiler.
Ve
-
Alî
-
alt
tarafna oturdum. Ebu-
deyince
cevap vermee haya cevap verüp Rasu-
taraf yoktur diye
hazreti
âh
ile
hafiyyen
mükâleme
ettik,,,
Muhammed
Nur, bu rü'yadan sonra tütünden vazgeçmitir. senede dier bir rü'yada Rasulullah'tan hrka geydiini anlatyor [1]. 1245 senesinde gördüü dier bir rü'yada Rasulullah',. kendisine üç satr yaz yazp verdiini ve Ebubekir'in "tevhîdi ef'âL tevhîdi sfât, tevhîdi zât,, diye okuyup makamât fenây telkin eylediini bildiriyor. Ve "59 a kadar bu makamât selâseye müdâvemet edip zevk diyor,
Yine ayni
eyledim,, diyor.
1255 te Üsküb'e giderek orada tavattun eden ve Nakibendî eyhi kazanl Abdülhâlik Ef. ye intisap eyliyen, seyyit Muhammed Nur' 59 tarihinde hacca niyet ediyor. erif Ef. "pederimin niyetini iiden ehibbadan Kalkandelen, Koçana, Itip'ten dört yüz yetmi hac niyet etmi ve hizmetinde talebesinden Koçana kasabasndan Gradas'l
hac
Emin'i bile
götürmü, ve Üsküp' ulemasndan hac Nebî Efendi de refakatlarnda bulunmu,, diyor ki bu da bize 1240 tan 59 tarihine kadar o civarlarda tamamiyle itihâr ettiini ve bir çok mürit ve muhibbe mâlik olduunu anlatmaktadr.
,
Esâsen Anadolu' "diyâr rûm„ diye anlrken ve
eyh Hasan
kuvey-
rûma azîmeti emreylemiken Seyyit Muhammed Nur'un Antalyadan sonra doruca Selânik^ Üsküp havalisine gelip yerlemesi snî,
kendisine
[1] 6*"»'
Harirîzâde
JUîj
merhum tibyânmda
«
«i
MfS\ sJl^'Jf'j* *lJj-J Cff.S diyor.
»
tarikinde
-Si\Jj-.j
'Ul£&I£i ûjJluld
«lyuaMj
Li.Jl5s .I rlj J (_
fa*)
^.-^tik-^* cilt:
1
Üçüncü devre Melâmîleri
236
âyân
nazardr. Buralar daha Ahmet Sârbân' ve Hamza Bâlî'den beri melâmîliin mütekâsif bir merkezi idi. Meselâ; 1011 de vefat eden tip'li eyh Abdülkerim'in "slasnda ikamet eyleyüp tarikati melâmet iâatna aâz,, ettiini ve Bosna havalisinde melâmîlerin kesretini zeyli akayikten örenmekteyiz. Bu tarihlerde Hamzavîliin devam etmekte olduuna da evvelce arzetmitik. Bunlarn Anadolu'dan ziyade Rumeli'de bulunduklar muhakkaktr. Evvelce toplu bir halde bulunduklar yerler de seyyid'in hâlde Muhammed Nur'un f a'âliyetine tavattun etiii mahallerdir. buralar merkez ittihaz etmesi ve on sene zarfnda kendisiyi eberaber 470 kiiyi hacca sürükleyecek kadar tannmas, emri mâneviden ziyade bir fikri mahsusun tatbikinden doan müspat bir neticeyi irâe eder. Bu ayni zamanda mumâileyhi Rum'a yollayan eyh Hasesnül Kuveysnî'nin de Melâmetini ispat derecesinde teyit eden bir keyfiyettir. Çünki Muhammed Nur' bu on sene zarfnda kendisine intisap eden kimseleri de nakî usulince ve esmâ tarikiyle deil merâtibi selâsei tevhit ve Melâmet neve-
u
;
Bu da kendisinin bn yolu eyh Hasandan aldirâe eder. a'bân'n 14 dünde mekke'ye dâhil olan seyyit', bu ziyarette de hâlâ maneviyyâta tene olup kendisini mükemmel göremiyor ki erif Ef. seyyid'in Nebî Efendiye "bize bu ilmi zâhir kifâyet etmez. Mekkei mükerreme ve beyti erif, müridi kâmilden hâlî deildir. Kendimize bir müridi kâmil arayp bulmamza fursattr dediini ve nihayet meczup melâmî mekkeli dervi Muhammed'e mülâki olduunu söliyor. Seyyit', bizzât bu mülâkatn anlatrken sözleri söylemektedir: "tavâf kudüm eyledim ve haremi erifte otururken bir zât, meczup suretinde yanma gelüp yanyana oturdu ve gömleinde, üstünden kehle gezüp gömleime binecek dereceye gelüp vine döner. Bana dedi ki bizim kehsiyle teslik etmitir [1]
n
.
,
u
Gayriye gitmez [2] sminiz nedir diye sual ettim. smim Mehmet Dervi, ehli mekkeden ve beytükâdî (?) evlâdndandr. 45 tarihinde hacca geldiin vakit senin ile oturdum ve hatta mavi kürk
leler terbiyelidir.
.
idi. Lâkin hadâseti sinnin vard dedi. „ erif Efendiye nazaran Dervi Mehmet vastasiyle kazanl Abdülkâlik
üzerinde
;
[1]
Eski Melâmîlerden naklen..
[2]
Muhammed
Nur', bu
mülakat
anlatrken Dervi Mehmed'in aynen lermi.
Eer
bu
doru
ise,
Devi
— kendisinden
"Bizim yozlar
dinliyenlerin ifadelerine nazaran
baka yazda
Mehmed'in Mekke'li
yazlamaz,,
olmad
—
dediini söy-
muhakkaktr.
Yoz,
iç
Anadolu'da diisinden ayr güdülen koçlara denir. Yaz, Yazlamak ta çayr, otlamak manalarnda müstameldir.
Çok muhtemeldir
mücavir bulunduu Mekke'ye mensup
ki
Dervi Mehmet', türk olduu hâlde
olarak
takdim
etmi,
cem'de bulunduuna remzen "Ehli Mekke'denim,, demitir. tabiri
de yoktur.
yahut ta
makam
Esasen Araplarda
kendisini,
kible
ve
"Dervi,,
:
237
Üçüncü devre Melâmîleri
eyh
Efendinin halîfesi Trabzon'lu
Dervi Mehmed'in emriyle
makamat
kendisine
^
beka, ya'ni
«
tarafndan
uyank
ruhâniyeti
lullah'n
Mustafa Efendiye intisap eylemitir.
çkarm
erbaîn
bir
ve
£\
,
ve bu
olduu
itikâf
hâlde
esnasnda
hazreti Rasu-
» in
çiti ç.*-
telkin
edildiini
« Menbaunnur da zikretmektedir. Edâyi haçtan sonra Trabzon'lu Mustafa Ef. den Nakibendî icâzetnâmesi alm; irat ve teslîke mezun olmutur. Medine'yi de y ziyaretten sonra msr' tarikile Rumeli'ye avdet
»
piirmi, kendisi günü ken"Ahadiyyetül cem' olan çirii „ [1] maka-
ederken YenBu'da bir kurban kesip fukarâya sâim olup
Hatm
"
disine
mnn
akam
koyunun
vakti
makam
„
ba
ile
iftar
etli
pilâv
etmitir. Ertesi
öyle hikâye ediyor "Gün uykusu uyurken ma'nada Babüsselâmdan telkin edildiini
lullah
y
s
dan daha
.ji^-
sâfî
ebeke
dükte
sureti nuriyyesi
ebeke
-
dâhilinden
Rasu-
güne
nurun-
-
açup yürü, dedi; Fakir yürüskt ve ahadiyetül cem' makamn
ellerini
kendisine
içine alup
dâhil oldum.
deil
sureti unsuriyesi
telkin eyledi,,.
Hfz paann
Üsküb'e avdetinde vâli
yerine
Selim
Servili
olduunu görmü. Selim paa da Hfz paa
gibi
paann
seyyidin
[2]
müridi
olup mumaileyhten zikri dâim ahzetmi; hatta seyyide bir medrese yaptrmak istemise de seyyit' Sinan voyvoda' camiinin ta'mirini emreyle-
ve emri yerine getirilmitir. Selim paa bilâhara hâssa müiri olup gelmi ve seyyidi de 1266 da istanbul'a davet etmitir. Bu davete icabet eden Muhammed Nur', istanbul'da alt ay kadar oturmu ve
mi
istanbula
bu müddet zarfnda
istanbul'
Tekrar Üsküb'e giden
ulemâ ve meâyihiyle temasta
seyyit',
nakli üzerine mahalli mezkûra
ziyade eâzmla temasta
merkezi
gitmi
bulunmay
vilâyetin
ve bu
tercih
bulnnmutur.
Üsküp'ten pizren'e
suretle
ettiini izhâr
dâimâ
avamdan
eylemitir.
Anla-
lyor
ki sevyit', halk ruhunu pek güzel biliyor ve halkn dâimâ büyükuyacaklarn idrâk ediyordu. Bu, ayn zamanda, benimsedii meslein intiar ve taammümü cidden arzu ettiine bir delildir. erif Efendi, risâlesinde seyyidin 1267 senesi rabiulâhrnn 15 inci cuma gecesi tevhidi nere memur olduu ve ertesi günü kendisine alay imam Hamit ve tabur imam Ali efendilerle tabur kâtibinin ve üç yüzbann, daha ertesi günü de kodra ulemâs ndan a'ban Efendinin bîat ettiini bildiriyor.
lere
[1]
Bu makamat,
[2]
Servili
Selim
seyyidin tarz teslîkinde izah edilecektir.
paa
:
Akkâ muhafzl, sayda ve mara
valiliklerinde
bulunmutur.
1261 de üsküp vilâyetine tayin 1264 de azledilmi ve muhtelif tarihlerde kastamoni, konya vilâyetlerinde, Anadolu müirliinde, Batum kumandanlnda, hâssa müirliinde hizmet edip,
imi.
Üsküdarda
1289 da vefat etmitir. Sicilli
osmani;
cilt
3
sa.
64
metfundur.
Cesur, mutekit,
müstakim
bir zat
Üçüncü devre Melâmîleri
238
1269 da rusya muharebesi balam ve Seyyit' tekrar Osküb'e avdet etmitir. Yine bu sene kendisine bîat eden müir çerkes smail paanm [l] davetiyle Manastr'a gitmi ve üç ay ikameti esnasnda ekseriyeti okutmumemurinden olan bir zümreye Bedreddin'in «Varidat objij » » isminde nâtamâm bir tur ki takriri zaptedilerek « obji^ c-r î j erh olmutur. 1285 tarihinde üsküp' ve civarnda baz mütassplar bir
n
yapp
neri ilhâd ettiini merkeze bildirmiler, Sultan Aziz de tahkikini eyhulislâm'a irâde etmise de zaptiye müiri Hüsnü Paa [2] Manastr vâliliind beulunduu sralarda siyyid'le görümü bulunduundan bu iddiann aslu esas olmadm söylemi ve Muhammed Nur'u telgrafla stanbul'a davet etmitir. Muhammed Nur', olu erif Ef. olarak alt ile beraber stanbul'a gelmi ve paann konanda -müsafir müsameayihiyle ay kalmtr. Bu müddet zarfnda stanbul ulemâ ve habelerde bulunmutur. Muhammed Nur'un stanbul'a seyahatnda kendisine olunu da terfiki, mumaileyhe fart mahabbetiyle beraber, tannmasn ve bu suretle istedii gibi bir halef brakmasn da temin gaye-
arzuhal
seyyid'in
lerine ma'tuf olsa gerektir.
Üsküb'e
avdetinden
sonra
1286 da
Osman paa
Bosna'
valiliinden
mazulen
müiri Hüsnü erif Ef. Bu olmutur. müsafir Hüsnü paaya "gelip be ay stanbul'a beraber ile Muhammed eden azimet üçüncü stanbul seyahatmdan sonra yine Üsküb'e Nur' 1287 de Manastr'da Ruznamçeci Hüsnü beyin olunun hitan cemiTopal
stanbul'a gelen
paa,
ile [3]
[1]
Çerke smail paa
ordusu erkâni harp
reisi
zaptiye
yine
seyyidi tekrar stanbul'a davet etmiler,
seyyid de
yine
nezip mirlivalnda bulunmu; badehu ferik olup Rumeli olmu; Çatalca ve tuna muharebelerinde izhar ecaat eylediin:
den 1270 te vezârete terfi' edilmitir. Rumeli ve anadolu ordular müirliklerinde bulunan smail paa 1276 da zuhur eden Karada isyan üzerine stanbul'a celbedilmi; bir kaç gün sonra vefat etmitir (1277). Sicilli Osmani; Cilt 1 sa 322-323 Hüseyin Hüsnü P. Mora' muhacirlerinden Abdülkerim Ef. nin oludur. Trhala' [2] ;
mutasarrflnda ve muhtelelif tarihlerde Yanya, Girit, Selanik, Cezayiri bahri sefit, Bursa bulunmu, 1288 de vezâreti ref edilerek taht muhakemeye alnp Kbrs'a nefyolunmusa da 89 da afiv ve itlak edilip srasyle Konya, Bursa ve Yanya valiliklerinde hizmet
valiliklerinde
müürlüünde
ve son memuriyeti olan Yanya valiliinde iken 1294 te vefat etmitir. Zaptiye
lim ve i're meftun, dervilere muhip, sarfiyat ziyade, memuedit, husûsî hayatnda cömert imi. Hamzavî kutbu addedilen Bekir Reat Ef. nin
bulunduu riyetinde
da
Paann
tarih 1285
tir.
kâtibi hususîliinde
bulunduunu yazmtk. Sicilli Osmanî
;
Cilt
:
2
Sa
177
:
..
Topal Osman P. zmir köylülerinden Hac erif aa'nn oludur, izmit' kayma[3] kamlnda, Karasi, Biga, Kbrs mutasarrflklarnda, Belgrat' muhafzlnda, Bosna' ve Tuna' vilâyetlerinde bulunmutur. 1286 da Bosna' vilâyetinden azledilip stanbul'da ikamete memur edilmi ve 1291 de. vefat etmitir. dâre usulüne agâh, siyâset umurunda behredâr bir zat imi..
Sieilli
Osmânî
;
Cilt: 1;
Sa
:
449.
239
Üçüncü devre Melâmîleri
yetine giderken tikve'te bir kaç gün müsafir
kalmtr. Bu küçük
seya-
vermi; seyyid Muhammed
Nur', Tikve'te tebir ve izhâr etmitir. (Cemaziyelâhr 27; sal; saat 10 alaturka) [J 1288 de tekrar oluyla istanbul'a - eyhülislâm Molla Beyin davetiyle [2] - gelen Seyyid'e MiEvkaf müfettii Hac Tevfik E, Msr refte'li Hoca Abdullah .Hulûsî Ef, mollas Kâmil Ef, ehremini Pazar meydan Rifâî tekkesi eyhi Ahmet Sâfî Ef, Mevlevihane kapusu Tarsus Rifâî tekkesi eyhi Abdülkerim Ef, Harîrî zade Hoca Kemâleddin Ef, gibi zevât intisap etmiler ve Alay emini Halil Ef. nin evinde mumaileyhten "Seyyidi erîf',, in "Vahdeti
hat çok
mühim
bir
netice
kendisine "kutbiyyet,,
vücut,, risalesini
makamnn
okumulardr
verildiini
[3].
bu defa stanbul'da Harirî zade'nin Boyacköyündeki yalsnda müsafir olmutur. Bu stanbul' seyatnda bilhassa Seyyit Abdülkadir Ef. yi de ziyaret etmi ve eyh Mürat tekkesinde müteaddit geceler müsafir olmutur. Esasen bundan evvelki stanbul' seyahatnda da Abdülkadir Ef. yi ziyaret etmiti. Bu ziyaretlerden maksad, her hâlde Hamzavîlii temsil etmekte bulunan Seyyit Abdülkadir Ef. yi kendisine bîat ettirmek, bu suretle umum Melâmiler tarafndan Gavsliinin kabulünü ve Melâmî vahdetini temin etmekti. Hatta muhakkak yine bu maksatla darîsi Muhtefî'yi de ziyaret etmi ve "drîs'in ruhaniyetiyle görütüünü,, söylemitir. Fakat. Abdülkadir Ef; Muhammed Nur'u alelâde ayan hürmet bir müsafir gibi kabul etmi ve Hamzavîlik an'anesine tamamiyle sâdk kalarak Melâmetin esaslarn oldukça tahrîf eden bu yeni pîre bîat etmemi, bu suretle Hamzavîliin istiklâl ve devamn temine muvaffak olmutur. Hülâsa, kendisine bir çok zevât bîat ettiren ve dâimâ galip olan Muhammed Nur', yalnz Hamzavîlik an'anesine ve Hamzavî mümessiline kar malup olmutu. stanbul'dan üsküb'e dönen seyyit, müridi bulunan eyhülislâmn dave-
Muhammed
Nur';
beinci defa olarak tekrar stanbul'a gelip be ay müsafir kalmtr. hemen hemen ehrin bütün sekenesi 1291 de Istrumça melâmîleri
tiyle
—
[1]
Seyyit, Tikve'te kutbiyete tayin edildii vakit müsafir
odann duvarna bu
tayin tarihim
yazm.
Mezkûr yaz,
bir
olduu evde ikamet
perde
ile
Melâmiler tarafndan ziyaret edilmektedir. Bunu, ziyaret edenlerden duyduk.. 1222 de domutur. Molla Bey (Mir Ahmet Muhtar Ef.) [2] eyulislâm :
mollalnda, stanbul kadlnda, Anadolu kazaskerliinde
ettii
setredilmi olup hâlâ
Selanik
bulunmu ve 1288 de eyhülis-
lâm olmutur. 95 te ikinci defa olarak eyhülislâm olan Molla Bey o sene tekrar meihattan infisâl ederek 1300 de vefat etmitir. înadiye'de Hâim Baba'nn civarna defnedilmitir.
lmiye sâlnamesi [3]
erif
Ef. nin risalesi.
240
Üçüncü devre Melâmîleri
melâmî olmutu
— seyyidi
davet etmilerdir. Muhammed Nur', bu davete etmi ve erif Efendi, Istrumça'nn havasndan ve halkndan holand için babasna orada kalmalarn teklif etmi, seyyid de senenin alt aynda üsküp'te alt aynda Istrumça'da ikamete raz olmutur. icabet
1297 senesinde kendisinde erbab tasavvufça insilâh denilen hâl vaki' olmu.. (j^i'c--) da bu vak'ay suretle anlatyor
u
:
"Sene 97; Istrumça'da odamda sultânüPâkîn ibnülfâriz o^iiom divan nazmn alup bakarken kendimden gâip oldum. Müzdelife ve Me'arülharâm yannda iken cemmi gafîr asker taburu gibi üçer üçer, üç tabur kadar makdemlerinde üç zat, sa taraftaki mekke'de odada bize telkin eden Rasulullah' mdr derken cemâlin açt ve yanna vardm. Dedi ki Enbiyâ ihvammzdr. Anlar bildiini bildirme; deyu emir buyurdular. Biz Arafat canibine ve anlar Müzdelife canibine aktlar. Anlardan birisi bize söylemedi; Ancak, Davut' fM-M-uu bana bakup güldü,, [1].
Ayn
senede 110 kadar
vilâyetinde arnavut
ihvaniyle hacca gitmi, avdetinde kosva' zuhur etmekle ihvann bu ihtilâle karmaktan meslei, her hangi bir suretle olursa olsun âibedar
ihtilâli
men'ederek kurduu etmekten tevakki eylemitir. 1302 tarihinde tekrar 130 melâmî ihvaniyle hacca gitmilerdi ki bu seferinde dam âd ve halîfesi Abdürrahîm Efendi ile torunu hac kemâl Ef. de beraber bulunmular ve avdette, vapur Süvey kanaln geçerken vapurda vefat etmitir. (1303)
Muhammed Nur', Menbaunnur'unda iki rü'ya daha naklediyor: Birinde abdest senedini Rasulullah'tan bizzât ahzettiini ve Rasulün bir su ile ba üç defa meshettiini bilahâra Halebî hâiyesinde 'iMJiîjuo böyle bir hadîs gördâünü söyliyor. Dier rü'yada da kendisinin hazreti Alî olduunu ve Peygamberin "ehli beytimdensin" dediini, zevecât peygamberinin uhrevî makamâtn gördüünü naklediyor. Seyyit, ihya ettii melâmîlin tamamiyle intiarm ve bir çok zînüfûz eâzmla ulemâ ve meayih tarafndan sadakatla kabul edildiini gördükten ve bir çok talebeye hocalk ettii gibi bir çok da halîfe yetitirdikten sonra 1305 senesi Cemaziyelâhrnn 29 uncu pazartesi gecesi saat 2 raddelerinde
m
;
bu suretle Dâvudiyyülmereb
[1] Seyyit,
her veliyyi kâmil, bir nebinin merebindedir.
olduunu bildiriyor. Erbab tasavvufa göre eyhi ekber nakülfusûs ve fususunda davud'u
«hikmeti vücudiye» fassnda
unu
beyan ettiine nazaran Muhammed Nur', mazharl vücut olduihâtasmdan hiç bir eyin hariç olmadm ifade etmitir. Çünki, vücut,
ve dâirei
mutlaktr ve her ile
be
Bu hac
insilâh
valde
ey vücudun üûn ve taayyünâtndan ibarettir. vak'sn erif Efendi de risalesinde naklediyor
—
seyyidin 65
yandan
sonra
dakika kakar imtidat etmitir» diyor.
bâkir olarak aldii
ve «esnâyi insilâhta fakir zevcesi
—
bulunduk ve
Üçüncü devre Meâmîleri
Istrumça'da vefat edip peygamber gibi
24
odasnda
vefat
ettii
1
mahalle
defnedilmitir. [1]
SEYYT MUHAMMED NUR' UN NAKBENDÎ SLSLES Muhammed Nur
Seyyit
—
—
Trabzon'lu Mustafa Ef. Kazan'Ii AbMehmet Niyaz kulu — Molla dris Molla Muhammed abd Hudâ kulu Ahmedi Mekkî Habîbullah Buhârî — Ma'sumi Serhendî mâm Rabbânî Ahmedi Fârûkî Hâce Muhammet Bakî billah Hâcegîi Semerkandî Hâce Dervi Muhammed Hâce Muhammed zâhidi Bedahî Hâce Nâsirüddin Ubeydullah ahrâr Semerkandî Hâce Ya'kubi çerhî Hâce Alâeddîni Attâr Hâce Muhammed Bahâeddîni Nakibend Ebu Bekr -- Muhammed.
—
dülhâlik Ef.
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
— —
—
HALVET - A'BANÎ - SLSLES Muhammed
—
—
brahîmüemarkî jj^^ Doanül Msriyyül Edirnevî — Âliyyül atval j>vy* (Karabâ velî) Muslihuddîn smaîli Çorumî — Ömerül Fuâdî Kastamonu'lu Muhiddin eyh a'bân velî Hasan Bsrî — Aliyyibni Ebu Tâlib — Muhammed. Seyyit
Abdüllâtîfi
Halebî
—
Arabî
Nurül
Mustafa
—
—
—
—
EKBERYYE SLSLES
— ibrahîmüemarkî Jj^t ^u* — Muhammed Ebünnücebâ .w, ^ — Aliyyüt tavfî — Abduîlah arkavî j>\^ — Mahmudi kürdî /3 — Muhammed emsüddin o-^V-^ — Mustafel Bekrî a^« — Muhammedül Büdeyrî — îbrahîmibnil Huseynül Kürdiyyül Medeniyyül Melâmî — «u j M a^j. Seyyit
Muhammed Nur
£i
f-
tfJ ,juiu#
tfj
.
J,
tf
[1] Seyyid'in bir çok risâlelerini havi kalkandelen'li Melâmî yazlan ve «sandukatülmaarif» ismi verilen yazma nüshadaki kayt. [2]
Bu
eyhlerinden
zât, ihtimâl
Fusus ârihi Bosna'l Abdullah Ef ye bîat .
[2]
Hakk
Elendi tarafndan
ettikleri bildirilen
biridir.
Melâmîler
— 16
•
Arap
Üçüncü devre Melâmîleri
242
Abdül Kuddûs
^\y\\j>\
—
J^
vehhab a'rânî
—
Osmanül Merâgî j-\ }.\^ c:^/. eyhul ekber Muhammedibni
V^A^-^
—
—
Muhammed
Aliyyibni
Aliyyibni
A? jj^c-:-
<>.
Muhammed
—
Ebül mevâhib Ahmedibni û^iAbdüAliyyüenavî ^lüi ^ Ebülfeth Zekeriyyel Ensarî ^uîil/; Hasan j-p^i îsmâîlüzzübeydî
Ahmedil Medenî
Safiyyüddîn
jJ-
— — —
—
Muhiddîni
Arabî
Ebu
Tâlib
^s)^
..
ÜVEYSYYE SLSLES Muhammed Nur
Seyyit
Ebünnüceba iuue
eJâjjt
—
|^ >.ji tr^
l
l
^jbu ^üu-a Medeniyyül
.u^ijuf
Aliyyit
Mustafel
Bekrî
—
— Muhammed arkavî
Abdullahi
Muhammed emsüddînül
—
^çj^k.,,
Tâhirül Medenî Jjjvis»
jj^ r *\s\
—
tavfî
—
Mahmudi kürdî
— —
—
— îbrahîmüemârkî
Hanefî
Abdül Ganiyyün Nablusî
brâhîmibnil Huseynül Kürdiyyül
—
Safiyyüddîn Ahmedibni Melâmî ^yujM ^fv^M Nurüddin Aliyyibni Abdül Muhammedül Medenî JjJ.u# o- j*- ü-jj^Kuddûs u-i^ii'A-c & Cf^'f Abdül Vehhâb a'rânî Jt^j v Uj! .ue Ebu Muhammedül Vâstî j^-yujf Yahya Zekeriyyel Ensârî ^UMl/j ^. — Yusuf A'cemî Hasan ebüsterî ^ju^i Ahmedüzzâhidî ^ijSUr-' Abdüssamedi ebüsterî j^-jijuc ^j-j» — Mahmudi sfhânî ^Vcr.
—
cr.
—
—
—
—
—
^
—
—
^
ihâbüddîni SühreNecîbüddin Aliyyi îrâzî ^ji^i o^*? VasiyyüdEbünnecîbi Sühreverdî verdî tsijjjr* u-jjÇvî ^jj^ Muhammedi Muhammedül Bekrî ^çu/ dînül Kadî ^u» o-.^^j Cüneydi Badâdî ju;>Mimâd Dîneverî tf }}^ >\ie Dineverî ^jy^f ^ju^i
—
—
—
—
—
—
— Ebu Ömerül — Ebu Ca'ferül Haddâd — akîki Belhî ^.a — Ebu shak brahîmibni Edhem & ^j) j*— Üveysül Karenî Jym^t — Aliyyibni — Musebni Yezîdi — Muhammed Ebu Tâlib ^\by\ct.& Istahrî
^sijuij
j
tfj iL.y,*jit 1
râî j-h-^.
ji'
o.
..
Bu
silsileleri,
Tarikat pirleriyle Peygamber' arasndaki esâmiyi hazfederek aynen Tâhir
eyh
Seyyit Hace Muhammed Nurül Arabî Melâmiyye,, isimli kitabndan aldk, (Sa: 8 14). B. in
"Menâkibi
ve beyân Melâmet ve ahvâli
—
Ekberiyye tarikat, Muhiddini Arabî'ye mensup bir tarikattr ki Türkiye'de pek edememi, yalnz Arabistan'a gidenlere münhasr kalmtr. Uveysiyye tarikat da Üveysül Karenî'ye mensuptur. Bundan maada müritsiz ve kendi kendine merâtibi tevhidi intiar
.
kat'edenlere de "Üveysî,, denir.
:
:
SEYYD'N ÜZERNDE MÜESSR OLAN SOFLER
Muhammedünnnr
Muhiddini arabî ve seyyid Son asrlarn en lerde
olduu
gfibi
Muhamned
nâfiz sofisi olan
Muhiddin'in
pek
tesiri
Nur'da da bütün
sofi-
bâriz bir surette görünmektedir.
Kendisinden evvel gelen sofilerden vahdeti vücutta vecd sahibi ve kar tazimkâr olan Muhamned Nur', en ziyade muhiddîn'i tevkir etmektedir. Hemen her eserinde Mu-
melâmet ne'esini hâiz olanlarn hepsine hiddin'den istihat eder ve
bu büyük vahdet kutbunu hürmetle yadeyler. getirdii "El'arabî,, lakab da bu tesiri
Kendi isminin nihâyetine irâe ediyor. Seyyit,
Muhiddinin "salât feyziye,,
sini
.-^^'.SjUn^ «t^jMU
amiyle arapça erhetmi ve bu erhe
l»Je
\
Y
AV
Tarihini söyliyerek ark ve garpta misli olmyan ve kendisine gelinceye kadar Arap ye Acemden hiç kimsenin ukdelerini çözemedii bu salat erhetmee muvaffak olduunu müftehirâne beyan eylemitir. türkçe (risalei gavsiyye) Seyyit', erhine balarken Muhiddîni sözleriyle
«
^_jU a» u ;u '^.j
«jU
SiUi.'
Juji ^"tit ^j^^/Jicr.' ctA» 3u ts*
tebcil etmektedir.
Muhammed isimli
risalesiyle
Nur'; Muhyiddin'in
ve
«
^.uu-üi^
.«
^-aijs.i
^«mtoijit
»
j*.
unu e ^«anjs* »
CJ-ü
cümlesiyle
u^-»^
»
balyan
Üçüncü devre Melâmîleri
244
mutalsamm Arapça « "Evrad
Salati
gibi yine Muhyiddîn'in iu.rv> Vj
u>
»
&
erh
beytiyle baliyan kasidesine türkçe
)
îman
ve fusustaki
ihtiyar
SjUi^ .\>
üsbûiye,, sine ve jy;
tavzih eylemitir
Fir'avn bahislerini türkçe
Muhammed
[1],
ismiyle V>
@
yazm
erhettii
^^
c.^ ve fütûhattaki
küçük
bir
risâle ile
Nur', her hususta Mühyiddin'in telâkki-
benimsemi ve neretmitir. Varidât erhinde bile Mühyiddin'in sözleriyle teyidi müddeâ etmektedir [2]. Bütün bu mukaddemattan anlalabilir ki Muhammed Nur', eyhi Ekberi çok okumu, çok sevmi ve tamamiyle onun tesiri altnda kalmtr.
lerini
Seyyide dier sofilerin
tesiri
s
Muhammd
Mur'da Muhyiddin'den maada seyyid erifi CürBu da seyyidi erifin mehur "vahdeti vücut,, jJy Arapça bir erh yazmas ve dördüncü ünvaniyle » risâlesine j\ istanbul seyahatinde içlerinde mirefteli Hoca Abdullah Ef. ve Harirî zâde Kemâleddin'in de bulunduu bir cemaata mezkûr risâleyi takrir Seyyit
de
canî'nin
tesiri
vardr.
"
eylemesiyle sabittir
[3].
Muhammed Nur'u Simavne'li Bedreddin'e de hürmetkâr görbörklüce Mustafa' ve Torlak Kemâl'in isyanlar neticeMüridi mekteyiz. sinde 823 tarihinde Serez'de îdam edilen Bedreddîni simavî, "vâridât., nd açkça izahettii âlemin kdemi, yani hudusi zâtî ile hâdis, fakat cins, Seyyit
nevi' tâbi'
zarf
ahs
kadîm bulunduu [4], irâdei ilâhiyenin isti'dada edecei [5] âhiretin melekût âleminden" ibaret bulunup ve mazruf gibi dünya ile bir; ezelî ve ebedî; fakat itibarî oluuu, ve
itibariyle
olarak zuhur
6y> üK
[1] [2]
:
3
1
»^vjilii-j
V^
1
-»
"^"j
hi^lÛ 33 ^ IV
mezkûr
V*
JÖlj!.»
»Vjla
rfjlIilS'U.
eserin muhtelif yerlerinde
eyhi Ekberin
kelimât,
geçmektedir.
Bendeki yazma
nüsha Sa. 55. [3] El'envârül
taplar
ksmnda (4) ...
(5)
..
Muhammediyye'nin yazma
bir
nüshas
millet kütüphanesinin
1124 numaradadr.
Ji-ji
t
jtüi
Jli -j
fUll .»lJi«î-Vtw-».
^£ «
£./>
(j-i?.
.ta j\j
»
-
fj)i
fUt
Arapça ki-
;
!
Üçüncü devre Melâmîleri
245
bâtnn bâkî âhiret bulunduu [1] hari cismânînin ademi imkân [2] cennetin, cehennemin, melekûtî bulunduu, îsâ'nn ölümü [3] gibi müfrit fikirlerinden dolayi sofiyye tarafndan da mat'un ve merdud olmutu. Hatta fusus ârihi Sofya'l Bâlî Ef. (690) Bedreddin' sofilerinin tenkili için Süleyman kanunî'ye takdim ettii mektupta Bedreddin' hakknda: « » tabirini kullanyor. Hü&x^ } VJuu cr.^j* daî Aziz Mahmut Ef. (1038) de birinci Ahmede bu hususta bir arîza vermi ve bedreedin hakknda ayn tabirât kullanmtr [4] Buna mukabil eyh Msrîi Niyâzî' (1105) ise divannda zâhirin fânî dünya,
,
,
.
Muhiddinü Bedreddin,
Derya
makta'l ve vâridât methetmektedir [5] «t
.
.
^.jJ'jj».
6Usi»!i
jUO't
[1]
jC
manzume ile vâridât fevkalâde Muhammet Nur'da vâridât erhinde Bedreddin'i
olu- tebcilatiyle sultanül
Cjjaait
u )
;
alt beyitlik bir
Seyyit
ve bu erhe ayrca
din
enhardr Vâridât
Niyâzî, » Fusus,
«
redifli .
ettiler ihyâyi
tarihi
muhakkikin olarak
ilân
ediyor
yazyor:
b >?rs» «Vâridât» x
W
s
1 î*
c j»Uij îJ» L'» ^V&vji öl_>txd
...till
[2]
a.j
If^r?
tf>
Vj
«U
5>lli
LoJlj
..
V !U!L
ÜJ,.)I
U«!
^
«Vâridât» ...j_sî c-.
[3]
i
fHJI vlc
**-3J
~c-
lS
«Vâridât»
kads olu
[4]
Simavne
[5]
Msrîi Niyâzî'de Hamzavî'ler gibi çok koyu bir
Bedreddin:
M. erfeddin
Sal
;
71-44.
cokun
sofî ve
vahdetçidir.
bir
Divannda Erimiz erdir
Pîrimiz pirdir
;
isteyen yâr, izlesün pîri
Karamz
;
nurdur, yerimiz Tur'dur.
Pirden ayrlan Hak'tan ayrdr
;
"Msrî,, nin dinde izzeti zinde
Cümle
;
millette
!
Hamzavî hordur.
zade Abdülbakî, bu sözü Hamzavî
aleyhdarlma hamlederek kalmlardr ve nâks olmalariyle ilhâda dümülerdir deyu güne güne ifkü iftirâya cür'et ederler. Msrî Ef. cümle milletten Hamzavî hordur deyu ilâhi söyler...,, diyor (Sergüzet Sa 159) ilâhisi câlibi
dikkattir.
"Emri gariptir
La'Iî
ki ehli tarik
geçinen nâdânlar; Hamzavîlerdir, dördüncü esmada
;
Fakat
biz,
La'lî
zade'nin
bu
fikrine itirâk
edemiyeceiz.
gerek risalelerinde müfrit bir vahdeti vücut taraftardr. akidenin sâliklerine fena bir nazarla bakar ? Ef. ye
de hürmetkârdr.
Olan
Vakf
Böyle bir
Ba husus Msrîi
esrar olup
umman
olan anlar bizi
Anlamaz hayvan olan insan olan
zât,
Niyâzî,
eyh'in
anlar bizi
:
.
gerek divannda, nasl olur da ayni
Niyâzî',
Olan eyh
ibrahim
:
:
;
!
Üçüncü devre Melâmîleri
246
^j»
"UliUj OjAS jçlC
^
ol^-JloU**-»
«uU"
j.ic
jjjjil jju
J_>~'k
^.S^
jl
jlkUlJI c^-j»
-^jtfj JLss J*^" «L»
«objl
<
1275
efkârn tamamiyle
Seyyid'in
çok mühim olan bu Msrîi Niyâzî'yi de okut-
ettii için
irâe
erhten ayrca bahsedeceiz. Muhammed Nur', ve müarünileyhin baz ilâhilerini erhetmitir. Takrirleri zaptedilerek muhtasar bir niyâzî erhi vücuda gelmitir. Melâmîlerin hepsi Niyâzî'yi
mu
Ve
severler.
Oldum smail Bin
iki yüz;
gibi teslimi
dahi
Hak
yetmi bete
matla'l gazelini tahmis ettii gibi (Divan
stanbul
;
hemin kurban bana
etti
bir
;
1326
Sa
.
:
78) yine ayni gazele
irfan olan anlar bizi
Zât Hak'ta mahremi lmi srda bahri bîpâyân maltaiyle
bahyan
bir
de nazîre
yazmtr
Hülâsa bu beyitten mürat
olan anlar bizi
(ayni nüsha
Sa
;
zâhirî horluk deildi.
:
74)
.
Muhammet
Nur', Niyâzî
dîvannn
erhinde bu beyti öyle tevil ediyor müridi "Hamzavîlerden mürat, Melâmiyei Bayâmiyeden Hamza namnda bir zattr ki Fusus ârihi Bosna'l Abdullah' ve Mesnevî ârihi Sar Abdullah Ef. 1er de ehli tevhid idi. bunlardan
idi.
stanbu'
ve Rumeli'de haylüce
gayet müteassp olduundan bunlar hor
müritleri
görürlerdir.
Msrî
vard. Ef.
Lâkin
^
j-aS
stanbul
ulemâs,
o zaman ana göre
söylemitir.,,
Melâmîlerden bir zât ta bu beyitteki horluun, ubudiyet ve zillet makam olduunu suretle Bu beyti S. Muhtar B. Ef. ye de sordum. Mektuplarnda meseleyi söyledi.
u
tavzih ediyorlar
âlemi tarikat bir behiti irfâna tebih buyurmular ve bu cennet demilerdir. Yoksa Niyâzî' dahi o zevk ile zevkyâb olurken, Hamzavîlerdir hûr da içindeki arnda o ne'e mütecelli iken nasl olurda Hamzavîler aleyhinde bulunnr?,, bütün Bu tevcih, bana da pek uygun geldi. Kuvvetle muhtemeldir ki Niyâzî « Hamzavî
"Zannmca bütün
e
hûrdur
»
demiken bu kelimedeki
iltibas,
Hamzavî
suretinde « Hordur » Her hâlde Niyâzî'nin Ham-
aleyhdarlarma
ve neticede Abdülbakî'nin ikâyetini mucip olmutur. zavîlerle münasebeti menfî olmaktan ziyade müsbettir.
okutmu
247
Üçüncü devre Melâmîleri
itiharn 1275 olarak tebir
beytini hâvî gazeliyle seyyidin tarihi
ine
eyledi-
kanidirler.
Muhammed
Nur' evrâd üsbuiyyesinde de mahabbet hususunda
kalem ederken niyâzînin Ey gönül
aka
gel gayriden geç
ak
eyle iktida
mukteda Cümle mevudatü malûmata ak akdemdürür Zira akn evveline bulmadlar ibtidâ
Zümrei
icâlei
**"
ehli hakikat
eyler
;
!
;
!
Hem
dahi cümle fenâ buldukta
Bu sebepten
dediler
beyitlerini nakletmektedir [1]
Muhammed
.
Çalabm
bir
ar yaratm
Bakicak didar görünür
beytiyle
bahyan
j-û d)
>jj
ft/i
ilâhisini
^r
kalr
intiha
;
!
Hülasa Seyyit, Niyâzî'ye de muhiptir.
Hac Bayrâm
Nur',
ak bak
kim aka yoktur
velî'nin
iki
ol
mehur
cihan aresinde
arn
de türkçe erhetmi ve
U^J\ 3 fUJU ,*J|JB
;
kenâresinde
oi-'î
Jj
«
(*»
»
^ ^ ^uio^ ^
3
diye balayip bu bü-
yük türk sofîsine hürmetini izhâr eylemitir. Seyyit', bunlardan baka eyh Raslân Dmkî'nin [1] risalesini türkçe, îbni Mei'in [2] salâtn Arapça erhetmitir. Muhammed Nur', zamanndaki büyük sofî Ahmedibni drîs'in [1] .•UjjVVj-.sJ [1] [1]
eyh
Rislân
Türkmenlerdendir.
Dmkî
am'da
(eyh
Arslan); vecit
sahibi bir sofî olup
den zamannda ta'nu tenie
uramtr. mâm
Sübkî'
ile
muasrdr eyhin
vefat ettiini a'rânî, Dairetül maârif ve âir kitaplar yazmyorlar.
nda 700 den
Halep civarndaki
tavattun etmitir. Def ve kaval çaldrarak sima' ve raksettiin-
evvel vefat ettiini
kaydediyor.
eyh
Arslan' için
hangi
tarihte
Yalnz Münâvî' tabakat-
baknz
!
"Türkye
tarihi
Köprülü zade Dr. Fuat. Sa 26 „ - yiii» >. fM-JI-uc [2] eyh Ebu Muhammed Abdüsselâm ibni Meîül Hasanî nin jîeyhi olup 659 senesinde vefat eden eyh Ebül Hasanü âzelî JiU!l^_il>.l J_,k!\ *>î £ Z^i&U^y^SzS' » sinde Maribîdir. Tercemei hâli, eyh Zâfir Ef. nin « muharrerdir, (Sal 57-60). bni Meî'e âit a'rânî'nin Tabakatmda da baz malûmat vardr. «Arayi» eh[1] Ahmedibni drîs; Magrp'taki drîsî seyyitlerinden olup Fas'a tabi' rinde domutur. Silsilei tarikat «brîz» sahibi mehur "Abdül Azîzi Debba',, a (1231) dînîsi
:
Prof.
:
.
:
gidip 30 sene kadar kalm, 1244 te Yemen' kt' asna geçmitir. Yemenin Sabyâ' karyesinde 9 sene ikamet ve 1253 te rihlet eylemitir. Ahmedibni drîs', evvelâ âzeliyyeden iken bilâhara "Muhammediyye,, tarikatn tesis etmitir. Bu tarik, esmâya müdavemetten ziyade sohbet, ihvana ve bil'umnm ihsanlara hizmet esas üzerine müesses
müntehidir. 1213 tarihinde Msr'a gelmi, defeatla Medine' ve Tâif'e gidip
olup evrad, Ahmedibni drîs'in salevâtn (1274) mumaileyhten
ahz
Msr'dan Mekke'ye
nihayet
kraattan
tarikat ettii gibi S.
ibarettir. Seyyit
Muhammedüs
Abdülhamid'in Yldz'da
yaptrd
sünûsî,
âzelî
Üçüncü devre Melâmîleri
248
^
Salevâtndan < <~y}\ ji^M^c Vr ^" w diye balyan ikinci » J-» Salevâtna da türkçe bir erh yazmtr. Bu suretle zamanndaki tasavvuf cereyann takip etmekte olduunu ve bu büyük sofîye hürmetini bildiriyor. Esasen son asrlarda arap diyarnda seyyit Ahmed ibni dris türk diyarinda da kendisinden baka büyük ve öhreti münteir söfî yoktu. Her iki söfî de tannm tarikatlara istinaden kendilerini tantyorlar ve yeni bir tarikat kuruyorlard. Ahmedibni dris, âzeliyyeden "muhammediye,, tarikatn kuruyor; Seyyit Muhammet Nur' da türk içtimaî ve edebî hayatnda asrlarca nâfiz olan melâmîlii ihya eyliyordu. Çok muhtemeldir ki bu iki kutup, bir diyarda olsayd kendilerinde olmasa bile ihvanlar arasnda bir rekabet meydana gelirdi. Nasl ki Halvetîler ve bayramiyyei emsiyye müntesipleri, kendilerinden ayrlan melâmîlere (Hamzavîler) kar daima muârz ve rakip vaziyetinde kalmlar ve meîâmet aleyhdarlarnn ilk safnda bulunmulard. Fakat diyar ayrl ve nev'amma mesleklerindeki birlik buna meydan
&
;
vermedi. Seyyit Ahmedibni dris'in eserleri
hammed Nur'dan bahsedip etmediini
bulunmadndan
Seyyit Mu-
Bahsetmesine de pek ihtimâl yoktur. Çünki Ahmedibni dris, 9 senedenberi oturduu yemende 1253 tarihinde vefat ettii vakit, seyyit üsküpte 25 yalarnda bir hoca idi. Görütüklurine de ihtimâl verilemez. Çünki Ahmedibni dris, 1213 de msra geldii vakit henüz seyyit, dünyaya gelmemiti. 1245 de seyyit, bilmiyoruz.
Mekke'ye gittii vakit Ahmed, bir sene evvel yemen'e gitmi bulunuyordu. Yalnz seyyit Muhammed Nur' her hâlde bir sene kadar msr'da (1213-14) ve 30 sene mekke'de (1214-1244) [1] oturan Ahmedibni dris'in öhretini duymu ve meclubu olmutu. ayan nazar bir nokta daha var: 1259 da 470 kiiyle hacca giden seyyit, meczup dervi Ahmedi mekkîye mülâki
olduu vakit evvelce arzettiimiz gibi tarikatn sormu .(Muhammedi) cevabn almt. Harirî zâde merhum seyyitten naklen bu mülâkat anlatrken vardr. Yemen ulemâ ve sâdâtndan Ahmedibni Idrîs'e mürit olmutur. Sünûsî ihvâm, el'an bu tarikatta olduu gibi Yemen'deki Idrîsîler de bunlardan ve mehur imam Idrîs Ali'de Ahmedibni dris'in neslindendir. Salevât 22 kânunu evvel 1314 tarihinde stanbul'da Mahmut Bey matbaasnda mezkûr tarikattan Hac smail Hakk Ef. tarafndan nefis bir surette tab'ettirilmitir. Bu tekkesi eyhi Zâfir Ef. nin de bu tarikattan hilâfeti ekserisi
tamamiyle "Vahdeti vücut,,
selevatlar,
felsefesini mu'lin, mustalah,
Fakat
gayet
açk
olup
müritlere âdetâ vahdeti vücudu telkin eden birer derstir.
Ahmedibni ^-JAdl^lj». jji
J
idris'in ».
kelimâtn cami' ve
1315.
H.
hâlde Fas muzafatndan Meysûr
de Bulak karyesinde
"Ibrîz,, e taklit yollu
matbaasnda tevellüt ve
yazlm
teb'edilmitir;
olan
«
^jiJUSJt
sonundaki tercemci
1214 te Mekke'ye
gidip
14 sene
ikamet ettii mezkûrdur. [1]
«y^&JU2«!l».e nazaran 1214 te mekke'ye giden
sene oturmutur.
domutur.
u halde
1278 de yemene gitmitir
ki
Ahmet, mezkûr beldede 14 bu sene seyyit Muhammed Nur'
seyyit
Üçüncü devre Melâmîleri
.i^
249
4-9 diyor
Seyyidin Menbaunnurundan da bu müla[1]. kat aynen nakletmitik. Seyyit Ahmedibni Idris'in nerettii tarikatn da (Muhammedi) tarikat olduunu biliyoruz. Acaba dervi Muhammedin (Muham m edîyim) demesi, Muhammedi tarikatna mensubiyyetini ifade etmezmi Ve acaba bu zât, Ahmedibni Idris'in halîfe ve dervilerinden
«
•
J*»
.ms>>i.
;
midir ?
Eer dervi Mehmet, muhammedîyim demekle kuyud tarikat ve âdâbü rüsûmdan fari bulundunu ifâde etmemise ve hakikaten Ahmedibni îdris'in tarikatna mensup ise bence bu ikinci ihtimâl daha kuv— vetli seyyidin, Ahmedibni îdris'in ve tarîki teslikinin tesiri altnda kalmasna sebep, bu mülakattr deyebiliriz. Maamafih bu nokta maalesef
—
lâykiyle tenevvür ve tavazzuh etmemitir.
Yalnz uras muhakkaktr ki Ahmedibni îdris'in tarikat da kisve ve zikir gibi merâsimden ârî, sohbet ve hizmet esasâtna müpteni bulunduundan Melâmet nevesini hâizdir ve seyyit Muhammed Nur', Ahmedibni îdrisi, salevatn erhe balarken (müridi kâmil, mukarrip ilallah, halîfei bâtn, esseyyit Muhammedibni dris ) sözleriyle tebcil ederek kendisinden evvel gavs tandn izhâr ve âzamî bir derecede bu büyük
Maribî
söfî'nin tesiri
ayan
altnda
kaldn
aikâr eylemitir.
Muhyiddîni Arabî, eyh Arslan, Bedrüddîni sîmayî, Msrîi Niyâzî, seyyit Ahmedibni dris gibi daima müfrit vahdeti vücut nâirlerinin eserlerini erhetmi ve onlara mütemâyil bulunmutur. Anlalyor ki ibtidayi sülûkündenberi bu zeki zât ulûmi zâhire ve nakîlerin mutavasst vahdeti vücut nazariyelerinin kuyut ve uruta tabi' irfan; tatmin edememi, nihayet her türlü kayttan vâreste dikkattir ki
Muhammed
Nur';
ve bir ne'e ve irfândan ibaret bulunan Melâmeti benimsiyerek nüfûz ve kudretiyle pek az bir zamanda dairei ümûl ve vüs'atna bir çok meayih
ve ulemây da almak artiyle neretmitir.
[1]
Tibyam vesailüihakayik
;
«*j/.U>>
:
Cilt, 3, Sa: 214.
:
;
III
SEYYD'N TASAVVUF! FKRLER
VÂRDÂT ERN. Meâd:
Âhiret, Melek ve
Muhammed
Seyyit
efkârn anlamak
Nur'un
itibariyle
Vâridât erhi
çok mühim bir eserdir. Seyyit' bu eserde "Sultac^ii ûuuî«duîuj') nülmuhakkkîn,, lakabiyle tebcîl ettii Bedreddîn'in efkârn baz ârihler
(c\jjij!i
gibi ta' dile deil, tavziha
çalmtr [1].
Bedreddîn'in âhiretin âlemi emir
olduuna
sözünü dâir »jt^i-t^ jlfc—J ^t» ve fenâya mübeddel olmaa mahkûn bulunan mürekkebât ecsâm unsuriyye âleminden zannederler. Halbuki, bu # >,jjU. âyetine muhaliftir„[2] sözleriyle erhedip «s^nft j*v c.jöu.ij_.^ij j^fc ct A t&» eylemektedir kavlini de sözlerle tavzih
ve melekûttan Seyyit'
ibaret
"âhireti zevâl
t
.s l
u
"Ya'ni,
Umuri
bu kevnü
fesât âlemi gibi ecsât
ibâret olan
âhiret ruhi izâfîden
ve ecsâm âleminden deildir.
emir âlemidir, nasl ki
Allah ta;
sana ruhtan sorarlarsa ruh, benim Rabbimin ermindendir, de buyurdu. Gayp ve melekût lafz da alemi melekûtun atf tefsiridir. Ebu Tâlibi ;
[1]
Seyyid'in
edildii gibi
vâridât erhi, hulefâsmdan Ali Urfî' Ef.
1278 de Manastrl
nazmen
terceme
kafiyeye
riayet edilmemitir;
edilmitir.
tarafndan türkçeye terceme bey isminde muhibbanndan birisi tarafndan da manzum tercemede vezin varsa da lisana tasarruf ve
âbidîn
Bu
anlalyor
ki
nâzm, böyle eylerden bîhabermi.. Bu terceme
mesnevî tarzndadr. Bir kaç beytini yazyoruz
Varidata
An
baka
tedrîs
etti
bir
erhi tamam
hem de
serbeser
Nîce bir erhi güzîde kim
an
Kim an türkiyyeye tebdil ile Olmasnda eyledim çok içtihat
!
Yazd çün verdi Latâif ana nam; Koymad diller içinde vehme yer! Görmemi ehli hakayik mislini, Mesnevî
ebyât
ile
ol
Hepten âklar ederler
terceme istifâd
!!
251
Üçüncü devre Melâmîleri
Mekkî lu-â^ij der ki Ruh, bedelden mufarekattan sonra rabbini arif ise ona vâsl olur ve ona evvelce uruc ettii gibi yine uruc ederek suverden bir suretle mukayyet olmaz. Belki diledii gibi her mevtinin ekâliyle perde kalksa bile yine benim görünür. Hazreti Ali efendimiz ise dünyada bulunduu suretle Eer saîd buyurmutur. artmaz; yakînim letâfetiyle îlliyyîne uruc eder. suret, latiftir. Ve mukayyet olur.. Fakat bu Amma bu uruc, her kesin ameli ve takvasna göredir. lliyyûn, feleki :
sûrî sekiz cennet bunlardr. Ariflerin meliki
kamerden Kürsîye kadar olup
muktedir indindeki mak'ad sdkta uruc ettikleri sekiz cennet; Vilâyet,, Sddikiyyet, Kurbet, Hullet, Mahabbet, Hitam, Ubudet ve Ubudiyyet makamlardr. Sûrî olan sekiz cennetin kur'anda zikredilmi isimlei vardr.
Eer akî
ise
ahlak redîesinin
mukayyet
suretiyle
olur.
Huyu gazap
S... suretköpek, haset ise maymun, leriyle takayyüt eder ve her tabakann kur'anda ismi vardr. Fakat bu, unsurî suretlerin nkilâb ve melekûtî suretlerin bakasndan sonradr. Allah da; biz, brahim'e semavatü arzn melekûtunu böylece gösterdik, öyle ki çürüdiyor. Avam, umuri âhireti cisim âlemindendir zannedip
tama' ise hnzir, kibir ise
ise
fil
V.
;
mü
kemikleri evvelce
ina
yine ihya eder;
ettii gibi
âyeti
ile
cismin
fenâsndan sonra iâdesini istidlâî ve ihticac ettiler. Semavat ve arz halk eden, onlarn mislini halkedemezmi ? âyetile ve bu hususta âir âyât ve
ayndr; misli kalacan, deildir, deyip yamurundan sonra hayat mâi vâdîde habbenin bitmesi gibi krk gün cismin o eüzü'den tenebbüt edeceini söylerler. Bunlarn hepsi za'm ehâdîs
ile
delil
getirerek iâde edilen cisim, evvelki cismin
azmi
fasittir.
Dorusu
acizden
gazâlînin
bir cüz'ün
lâyetecezzâ,
"kimyâyi seâdet,,
te
zikir
bâkî
ve ibni Sînâ'nm,
de bunu umuri âhiretin âlemi emir ve gaybi mele-
Celâli devânî'nin sözlerini tahkik eyledii gibidir ki Gelenbevî ihtiyâr etmitir.
Bütün
ehlullah
kûttan olup nefsi nâtkann, cJ )^ r olmayp ruhtan ibâret bulunduunda müttefiktir. Çünki cisim tebeddül ve tagayyür eder. Halbuki Zeydin zât >-
tagayyür etmez ve merkebin deimesiyle râkibin deimesi lâzm gelmez Meselâ Zeyd, yirmi sene zarfnda tamamiyle deiir ve ondan bâki hiç bir
ey
kalmaz.
halde Mead, ruha
Fakat, zât,
zj)\S>
"ojy^.
olur
ile
c-^ J
"O
küçüklüünde
bakîdir.
u
cesede deil... ve Ebu Tâlidi Mekkî'nin söyledii
âittir,
gibi teekküli ruhanî
büyüklüünde,
t
c
.
^'.»fc-o
<^rs*
.
.
^&
cJ^^
\
rj^\
„ [1]
JiTjuv L j)\j» O*-^
<ÜI
«tUljlf.^
jjöi^vi fw
4sjW
lJlO
6
252
Üçüncü devre Melâmîleri
>uu u mi'raç gecesi peygambere; ümmetine benden de ki: Cennet dümdüz bir yerdir; orada dikilmi aaç yoktur; aaçlan MWi 3 &J~\3 iijU-- dir. Bu tebihi çok zikretsinler; dedi. Bundan da anlalr ki umuri âhiret; surî cennetlerin ehline zikrettiimiz gibi hûr ve kusûr sureti hasenesinde teekkül eden a'mâli haseneder ve cehennem ehline sûreti seyyiede ylanlar, akrepler eklinde teekkül eden a'mâli seyyieden ibârettir. üphe yok ki âlemi berzah ve âlemi âhirette meânî, suretlerle zahir olur,, [1] diyerek bu sözleri teyit Yine "Ibrâhîm
selâm söyle;
f
;
onlara
ediyor.
Cin bahsinde de Bedreddîn'in "cin de böyledir,, sözünü "ya'ni hûr ve kusûr gibidir. Hayâlen tekevvünleri tahakkuk ederse de hissen mev-
erhedip daha
cut deildirler.,, diye
sus
olmayp kuvvei
hayaliye
ile
aada
"onlar hissi zahirî
mah-
ile
Çünki onu ancak kuvyei
mahsustur.
dier
hayaliye sâhibi görür,
haziran görmez,, diye tekit ediyor [2]. Bedrüddîn'in "Melek ve Rahman, eni hakka tehyiç eden ve blis ve eytan, mâsivâyi hakka götüren eydir,, ve "seni tezkiye eden kuvvetlerin
melâike ve lezzât cismâniye ve ehevâta sevkeden kuvvetlerin eyâtîndir„ sözlerini de aynen kabul ve "sen, ey gâfil Melâike ve eyâtîn ile dolusun,,
o^j^
ikazn
^
^
jiy j> 3
^a^j
g>\
kavliyle
erh-
eyliyor.
Bir az
daha
melâikenin
ilerde
edince melek tesmiye
kuvvetlerden
edileceini erhederken
jlj
J* j*
^
-ç}A
y
^
V
^-j üilj ülVl JlVj m m\ o^-J <&ÜI
:
«J~yh
r
l _s
^
L
jl
IJw>
J} 1\
r
MJk.ic
^ \rJ"^
I
j*
^
r
jLJI
4
:
Jlsj
o^} oU-l
sU-l j*
ols
_*\j_\
^Js\
^
Mu-
enfüsiyyei
Vâridât erhi (Bendeki yazma) Sa
k j \
.
temessül
olup
ibâret
"kuvâyi
^
\jj,st&
>V
JaV
5
[1]
jl
^
-
Î:J.|
«îaJI
Jsj jf\ ijy*
sj>->
J
Ijy» Vâridât erhi
V JLJ-lj. \JÜ-I SyiL
(
J JlJ-1 -s _ji
-'
jy*j$\j
J •
)
jjj-f-^c
l\ JJr
j
J.
Ulj
^1 A'l
;
Sa
:
-(^1- dliT)
Ulj j* jlâj
5
— [2]
...^i-ij
Sa: 16
:
:
J
253
Üçüncü devre Melâmîleri
hammediyye de nelâikedir. Çünki, Muhammedin aklnn âfâkta sureti;
âfâk,
enfüs için bir
Cibril,
tafsildir.
Mîkâîl,
kalbinin;
srâfîl,
himmetinin;
Azrâîl, vehminin; bâkî melâike, hayâlinin; eytanlar beeriyetinin;
dünyevî
ve uhrevî cinler, musavviriyyetinin suretleridir. Bunun için amâli hasenenin ervâh, melâike suretinde tecessüt eder. Haberde varittir ki Peygambere salevat getirilir ve Allah tebih edilirse salevat ve tebihin mikdannca melek halkedilir ve bunlar, salevat getirip ve tebih edip sevâbn o
ahsa
verirler.
Ervâh, suveri
Yine bunu
içindir ki ed'iye
tezâhür
misâliyede
kuvâ olarak kabul eden
muhammed
murun her
melekle
gelmez. „
bir
îjy*
j
"ya-
Nur', tabiîdir ki Bedreddin'in
iner,
o
melee
daha hizmet nöbeti edecekti. Nitekim aynen bir
de kabul s^i^-jj s>a (an ^) s>sn 5j_,- j & a. â% eylemektedir. rSj diyerek bu fikri daha ziyâde tavzih
hadîsinin
kabulden sonra Sakili
evrâdn huddâm
Meleki, tamamiyle kuvvet ve melekûtu, mecmuai
ismini alr,, diyor [1].
katresi
ve evrâdn havass vardr.
edince melâike ve
\^
râde ve
sureti
te'vilini
jülc-ij
ihtiyar
Bedreddin' esâsen âlemin kdemini ve hakkn zuhura meyli zatîsi olduunu söylemek suretiyle Allann Müteerria itikadmca fâili muhtâr olmasn takyit, ya'ni diledii eyi diledii zamanda icat edemiyeceini, irâdenin istidad mezahire tâbi' bulunduunu kabul etmi oluyordu. Ayrca irâdeyi, " Mütekellimîn, cenab Hak kadiri muhtardr diyerek ihtiyara «djutj j.a
»
kâfirin küfrünü, zâlimin
manasn
verdiler.
Halbuki, bu sözleriyle, Allahm
zulmünü irâde ve
ihtiyar
etmi olduunu
ifâde
ve küfrün meiyyet ve ihtiyâriyle zuhurunu kabul Seyyit bunu suretle erhetmektedir eylediler,, diyor. " Bu itikat, Allaha cebir ve zulüm isnâdn mutazammn bulunduundan fâsittir. Bu sureti izâh; küfür ve sairenin Allah'n meiyyet ve ihtiiktizâyi zâtîden ibâret olan isti'dattan gafleti yariyle olduunu ve Halbuki isti'dat, muktezâyi zâtî olup ilim, ona muciptir. irâde, ilme, ettiler
ve
zulüm
u
;
kudret te irâdeye jijrji-
^
VI
Jîi"
tâbi'dir.
j^ai" JlfVl
îu_J-l
JL^VI
Vücudu
tâlip
jV jlfVl J
olan
ÖM*
isti'dattir.
wi
Hakkn VI
^i!ls
iradesi,
[1]
:
254
;
:
Üçüncü devre Melâmîleri
mutabktr ki binnetice o eyi kudretiyle izhâr eyler. tikad sahih budur ki küfür ve âire, abdin isti'dâdna tabi' olan
isti'dada olan ilmine
:
meiyyetle zâhir olur „ [1] Seyyit, bu mes'eleyi ayrca ihtiyâr ve kidemi âleme âit bir türkçe risalesinde de " elhâsl ef'âl, meiyyet ile olup meiyyet dahi mukteziyât meratibi suverdendir ki esbab dâhile ve esbab hâricenin husulünde hâsl olur. îmdi esbab hârice üçtür Biri hazreti ilmiyyede sübüt ve vücudu ve biri m'lûmun mümkin olmas ve biri tekvini kabulidir. .
Ve esbab Biri
dâhile dahi üçtür
Bâr
vücudi
u
Neticei icat,
urut
kibelilkabildir ki
f
C>ty»:JI ^StUSlj
teâlâ ve biri irâdesi ve biri
kün
kavli erifidir.
Üçü mîn kibelilfâil, üçü min kyasa mutabktr ve srr teslis bupur
alt sebeple hâsl olur. selâsei
[2]
..
..^IjjVl
(>l->.^_5
"
\£
üb, ijy* j
Jti
U'-Ijj'j
lil
Sa: 18 il j!
*>l
jli
jjoll
^-il!
jjIs
^
iii^v u*j (ojLi.ij
.j.-.is
ojLi-lj .Sj^i)l_5
^J!
<5ll
J^U
^y,
<»lr
SjIjVIj
^y
J *£j\ J
o>Cj jiSCj\
jl (
^jI"
jIj^VI «uk jj,
y
JLsî
^JU
jll
ji
y
Uj
J'i
[1]
)
>sû
fiyi
j^.
J«£
^ill
jIjJI
j _jJsddl
^yij
.0)1
"^-^
J^"'
$ü
^Ia»;— VI
^JÖI
jU«^-VI y> *yr^b JlkUs ^IjMl
Vâridât. erhi
>f
<«;L"
Sa. 40
:
Muhyiddini arabî' gerek fusus ve gerek fütûhâtta bunu kabul etmitir. Meselâ diyor
j>L
c.L.jU.1
j^Aja
VI
^
.
Vj
^
J
U
VI
^ ^
VI
Allah'n suveri malûmat ala mahiye aleyhi takdir ederek halketmesi Bedreddin'in tarz izahn ayndr.
tjL-l
J^"
)
V
izah, ya'ni
\/-*U
oi^j
..
JI^Yl^* O^-Jlj
Jyj ^iji
j
^rl_,LI
JU?
j£ U!l
:
;
bilip
y
oLü.
^/l^VL
Uj^-_5>_^s
Fütûhât Cilt
Bu tarz
îti*
ki:
iljl
Jl„>
I.
Sa
4
18
:
ancak o suretle
<-i.il
4i-
j
)
M
VI
[2]
<_>L-~yij jlf_Vl
\>J
:
:
255
Üçüncü devre Melâmîleri
Esbap
Sual: niz ki
suduri
dahi
ef'âl
hukemâ üzre tevcih htiyâr Cevap :
vücup
ola...
meiyyet zarureten münbais
içtima' ettikte
ve ihtiyâra münâfî
olur
zarurî
olur dedi-
olup mezhebi
olunur. ile
mürad meiyyeti mezkûre deildir
Belki indettahkik ihtiyâr
ile
ki
müstelzimi
mürad, içtimâi esbâb
meiy-
ile
yeti mezkûrenin husûlü indinde masdarn suduri ef'ale ilmidir. Ma'siyet sebebiyle emri ilâhîye muhâlefet olundukta emr bilvâstaya muhalefettir. Emri tekvînîye muhalefet deildir. Pes emri meiyyet haysiyetinden hiç bir ehat, iledii fiilde hakka muhalefet etmemitir. Muhalefet emr bilvâ-
staya
olur.
^slj,,
diye izâh ediyor.
Görülüyor ki seyyit Muhammed Nur', irâde ve ihtiyâr hususunda da Bedreddini sîmâvî'nin fikrini tamamiyle kabul ve hatta esbab izâh ederek onu itmâm ediyor. Esâsen bu itikat her mevcudu mezâhiri vücûd ve her fi'li,
fi'li
vahdeti vücudun zarurî bir neticesidir.
ilâhî bilen
Hayat
îsâ*
Bedreddîn'in cümhura muhâlif fikirlerinden
Ona
nazaran,
îsâ,
ruhiyle
hay
;
cesedi
de hayat
biri
unsurîsiyle
îsâ fikridir.
Fakat
meyyittir.
Ruhullah olduundan ruhaniyeti galiptir ve gâlip olan cihetine nazaran ölmedi deniyor. Cesedi unsurîsiyle ölmemesi muhâldir. Hatta bunu bir kefiyle de teyit erhetmektedir (îsâ
f
y_j aj*.
ediyor.
ruhiyle
unsurîsiyle meyyittir)
Seyyit,
haydr)
dunu da aynen kabul
Çünki
zira ervâh,
ruha ölüm
ulviyyât
târî
âlemine
u
sözlerle
olamaz,
(cesedi
ve
uruc edince unsurî
ecsâmdan telâttuf eder; çünki ervâhn ulviyyet âlemine letâfet münasiptir. Zikri tekaddüm ettii ve anladn veçhile ecsât, ervâhn mezahiridir ve ruhlar, süflî
aleme münasip olarak tecessüt etmilerdir.
Görmezmisin
ki
âhr zamanda
îsâ,
evvelce
olduu
gibi yine tecessüt
Vârtdât erhi
;
sa
:
26
256
Üçüncü devre Melâmîleri
olu
edip yere iner ve düren ve kendime
olur
Mevti, kur'anda; ya îsâ; ben,
[1].
ve
seni öl-
eden anâsr ve tabiattan insilâhtan ibârettir. Hatta urûcundan bu zamana kadar 1850 sene geçtii hâlde yemee ve içmde ihtiyac olmamas da bunu müeyyittir. *jt öaj ,_,.j-Uj .^U , âyeti ref'eyliyen
zâtm... Ayetiyle varittir ki
ifade
eyler.
mevt
târî
tathir
bu,
r4
olduunu
cesedile diri
küfriyyatmdan
kâfirlerin
isbat etmez. Lâkin talâttuf edip ruhan urûc ettiini
(Ruhullah
olup ruhaniyyeti galip bulunduundan ve ruha olamayacandan galibe hükmedilerek ölmedi denirse de bu cesedi unsuîsiyie ölmedi demek deildir. Çünkü bu hâl emri muhâldir.) Ve cesedi unsurîsiyle ölmedi demek cesedinin ölümüne delâlet eden âyete muhaliftir.,,
[2]
bundan sonra Bedreddin'in mevti
Seyyit,
mutabk olduunu
sarihi kur'ana
hâkkndaki
îsâ
kefinin
söyliyerek bilmünâsebe hari csmânînin
ademi imkânn da isbat ediyor ve ehlullahm hari cismanîyi inkâr etmebelki ervah ârifînin bir suretle mukayyet olmayp melâikede olduu gibi her suretle teekkül edebileceini ve müttakilerin ruhlarnn lliyyînde latif suretlerle; ekiyann ruhlarnn Siccînde huylarna münasip latif suretlerle teekkül edeceklerini ve ehlullahm ancak unsurî cesetlerin harini inkâr ettiklerini beyan edip "unsuriyyâta baka yoktur. Âhiret ise bâkî ve lâ yezâldir. Ervah tecessüt eder ama anâsr âleminden deil,, [1] diyerek cümhurun kail- olduu hari cismanîyi inkâr ediyor. diklerini,
Seyyit, Isâ'nm tekrar tecessüt edip nüzul
[11
mübhem
eyliyecei mes'elesini
geçiyor.
Acaba mürad nâsüt âlemine geçerken tekrar tecessüdümü ? Bu kadar serbest düünceli ve açk fikirli olan Muhammed Nur', bu derece bait bir ihtimâle zannediyorum ki inanamaz. Yoksa Isâ'nm ayniyyetini hâiz yeni bir mevludun zuhurunumu söyliyor? «evvelce olduu gibi yine tecessüt eder» kavli,
oV
^-Jl
(
r
eUy.
^
Jl
J&j
«üc «Jli j™>. •
•
.
a
•
jl
^yVl JiJl
VkîA?
U_j <0!I
"v ^ 1
JU?
(
JU
a!_j5
(
^jjjr
cMs ^Jl
UIj
Ij
[2]
)
o>-^
Jl
-^^Vlöl
«U^
öU;Jl>T
cj^j
JS'l
ciklr
ü^âJI .JJi oj.^>-
öw5- j
o^* J*
oJ^»-
J;
os.}.
c»y J*
J
Jl
^.
*>'\
3IJI
I
Jl»
\
eUljj jU'j
JjjMi
^jjilji
M
lü
xJL
J Jjj
j^UVly «by^Oi^O*
) «=~_,y
^
jV
V.
^Vjl
CJJ ö^ü.
JjîlljV •
^U!
^U\^
^Jallj
.
^
4.h jT^sliJ
*'l
oy
*^>V c IjjVI
.y-Ull jV
l
Ui\ ö* Aj\ «ui
OjJ.ll.ic
)
j.5j Alkili
5»JlUc
bu son ihtimâle kuvvet vermektedir.
«_)U*
^
O^Vj ^j^Jl
Vâridât erhi. Sa. 32
:
Üçüncü devre Melâmleri
257
Alemin kdemi ve Kiyâmet Seyyit Muhammed Nur', "âlem, mutlak olan cins, nevi' ve ahsiyle kadîmdir. Hudusu, zâtî olup zamânî deildir,, sözlerini öyle erhediyor. "Zira hakayik mec'ûl deildir. Hâdis ve mütegayyir olan ancak vücudi Hakkn tecelli tarikiyle izhâr ettii bu ahvâldir. (Hudusu, zâtîdir)
Hakkn ona takaddümü ceberûtiyyesidir.
olduundan; çünki hakayik, Hakkn hazreti riza; zaman hiç bir vakit mevcut
zâtisî
(Zaman
deildir)
olmad„[l].
Ayrca
evvelce bahsettiimiz ihtiyâr ve irâdeden bâhis küçük türkçe de * ûu 3 sözünü "zira cenab hak sfât f A ^\ sübûtiyesiyle dâim ve bâkîdir. Pes dâim ve bâkî isimleri dahi mazharnda lâbüt minel'ezel ilel ebed ahkâmn icrâ etmelidir. Amma âlem ki eyayi mümkine ve a'yâni sâbitedir; ilimde suveri esmadr ve hariçte taayyüni eyâdr. Ayn zât olduu itibariyle bu surette âleme dâim ve kadîm i'tibar zlliyyeti sübutiyle Hakkn devâm ve bakas saltanatna müstenittir. Zira cenab hak ezelî ve ebedî, dâim ve bâkîdir. Pes vücudun zilli dahi bu vücut ile dâim ve bâkîdir. zâil olamadan, zil dahi zâil olmaz. Pes cenab Hak ise lemyezel ve layezâldir. ^t-j suretinde „
^
&
risalesinde
»
_
tavzih eyliyor.
Bedreddîn' zuhur ve
tecellîi ilâhî
olmasi itibariyle
âlemin
zâti
ilâhî
kadîm ve bâkî olmas hususunda pek ileri giderek (baz kimseler, zaman nebi fM-Juj* da Deccâl ve kendilerine mefhum olan kyamete, ile
Dâbbetül'arz ve emsâline mütevakki' olurlar ve bunlarn kendi zamanlabeklerlerdi. Bu, kitaplarda mehur ve mebsuttur. Sonra, müteahhirîn de kendi zamanlarnda vukuunu beklediler. Hatta bu
rnda vukuunu
bapta
kitaplar
bile
Bazlar bu alâmetlerin hicrî 800 bazlar da zuhur edecek eylerin Mehdî'nin zamannda zâhir olacan kail olup Mehdî'nin de 700 le 800 arasnda zuhur ederek Hâtemülvilâye olacan beyan ettiler. Halbuki hicretin sekizinci asrm bitirdik. Halâ avâmn tahayyül ettii olmad. Binlerce sene bile geçse yine onlarn za'mettikleri eyler ve senesinde
olacan
•
•
•
•
tasnif
ettiler.
tevkit;
•
•
Wrr
f
f
jWi oV
(
JUjV
Varidat erhi. Sa. 28
Melâmîler
—
17
)
Üçüncü devre Melâmileri
258
har
zannettikleri
ekâbir nezdinde
"bil ki
zuhurundan
ve kyameti inkrazndan ve zâtn diyor
ecsât vuku' bulmayacaktr,, [1]
kyamet
sfâtn
saltanat
ibarettir.
stersen
kopmutur de
ölen kimsenin kyâmeti
sen,
misileir
geçtii gibi iâdei
diye anlatyor
„
hair de
;
zikri
[2].
Fakat seyyit, ancak 1269 da manastr'da üç ay kadar ikameti esnasnda varidât kadar müâhedâtma Bedreddîn'in ve nihâyetine nsfna; aksam yakînin nazar kendisinin te 1275 takrirler, Zaptedilen bu edebilmitir.
bu husustaki
Seyyid'in
örenmeyi çok
fikrini
isterdik.
takrir
geçerek tercemei hâlinde bahsettiimiz
tetkikinden
yazp
tarihi
yazmam; bu kadarn kâfi görmütür. Acaba seyyit'de, kyameti ve Erât saati Bedreddin ve Nihâyetini
mitir.
Vj
^
jjlj
f
l_yJl
r
>
...
Jis
di
j!
rr^.J %i br
Ijlls
"Devre ariyye
öLJVl J jl-'U
Jji
„
sinde
jV VflJI
—
sV-
sa-ÜI jlSoVlj "^oll oU-Jl L'jjl-
ü-J-^» öj^l
j/-.
<.'V
<>-'-Jl
r r* f
Erât
sâat
^^ö^
enfüse
^1 0^3
ö*
S
u3
L~~
^
^_ v_j öy~ _b Vlx* UjJI öl UI 121
ly^j 6
u
!
f
ve enfüse tatbik eder ve der ki
tevil
.»
cAi-Jl
ö**;A c JUJI £j>_> Jjyj jf
jic
;jU f MJI
«Oc ^-ic
JM
öV _,*kö^
j>
Niyâzî
sUVj
>-Vl ö* öUVI J SjU jr_jr U J £>r^
—11
îi
cr~ rr
J**'.J
*JI -ü*
oU* ^fj
jUIJî* Jlj ÖUJI
jj-lj J^i-I
'-.
j£ ^L».v >t* oUI J
ly^ju
oUJl "ckL-
[3] Niyâzî,
a
Mis
zamanda
°'
j
tU" U
ve ayn
gibi kabul
gibi mi görüyor; yoksa Muhiddin tatbik ile te'vilmi ediyordu? [3].
jc
cem'et-
5
!
J^. d
1
:
W >v s
s
Jjh^ u £ °A £ ^ A * Ll J<)l mukr olup hatta onun da vücudunu Mehdinin divannda
«... ^cVI r
Maamafih; Niyâzî,
(62 inci sahifenin hâiyesine müracaat sofînin kyamet hakkndaki efkârna gelince
olduunu Bu büyük Kyameti sugra, ölüm bile söyler.
;
kyâmeti
teslim etmesi; kyameti kübrâ da
v
j'
vustâ,
mehur
;
ona nazaran kyamet üçtür
ihtiyârî ölümü,
insann
kyâmettir.
^'-^y. t ...
Daha
aada J
'3UI
Muhiddîn'in l_«J
sözlerini
J^'
de _>
^-j Vjks^j
U-Jli
.
:
yani müride iradesini
Bunu öyle anlatyor: ^jSZj\-uJ!\j
v-V—j ^"M
i/j
„kaim"
!)
^'^J
J"
J
a>-I j VI j_j>-
ji-~l!ljy«
Ia* VI ;>"S/I Jl
^Vl
J«
jj-^J
Jii_j
»
UJi
Üçüncü devre Melâmîleri
Muhammed
259
erhinde Erât sâat, kyamet Fakat bu kitaba itimat edemeyiz. hiç üphemiz yok ki seyyid'in Akaidi asliyesini ihtiva etmiyor. Ulemann pek çou Akaidi Nesefiyeyi erhetmiSeyyit'de zamannn hakikaten büyük bir âlimi olduu için bu lerdir. iisre iktifa ve ayni zamanda ulemay rüsuma kar ilim ve faziletini isbat maksadiyle stirumça' camiinde kindi namazlarn müteakip akaidi erhetve
mi;
Nur' "akaidi
kyameti olduu Çünki bu kitap,
ahvali
Nesefiyye,,
gibi kabul
ediyor.
meydana gelmitir Bu risâleyi, ve kimyâyi saâdet hakknda söyledii g-ibi
takriri zaptedilerek elimizdeki risâle
Bedreddin'in
ihyaül'ulûm
eriatla hakikat arasnda bir berzah addedebiliriz
Muhammed ettii
u
Nur' bu risâlede hari cismanîyi de müteerria'nm kabul Halbuki Vâridât erhindeki fikri gayet açk oldu-
izâh eder.
g-ibi
gibi fâtiha tefsirinde [2],
jUÜj
«
IaJ.1
bu bahse
temas eden her eserinde cismanîyi de reddeder. zy- Jly diye
tevil
diSij x>.\)\
r
zilli
mütabaat
olan eriata
de örenmek
J
*iz.)\
"bedenî
Jg3\
da
»
j«j
\}j
«...
!
^^
^
f^"''
Jo-
baknz
.üiJlj JJU;!I
.
^ «LiVl
ji-l
l-i»
«
\}j
_^iY Jjij
bunlar okuduktan ve anladktan sonra y'ne hakikakendi sözlerini kabul etmiyenlerin bu akideyi
;
olacan
f
«Tafsilât için Devrei ariyye'ye
ve hemen
[3]
kabul ve hari
misâlî,, yi
tavsiye edip
suretiyle istifadeleri
anlatyor.
sözleriyle
C
J
ederek Bedreddîn gibi müteerria'nm kyâmetini inkâr ediyor.
"Devrei ariyye,, nin Hatimesinde de tin
[1].
jyr
^
<^
JS'jls
\c }
Ç
^
^
^' J
J)C V
italicl
j
»
jyj U^blj sjUJÎ LjTj
|._jUÎU-I [11
«Vâridât»
yevmi kyamet maliki Allahü teâlâ
demek yevmi hair <:«L5
cJi mevti
Mevti
olmadklar
dâri
gibi
bir
fenâ fillahtr.
fenadan dâr
kevn
ancak ztrârî olur ve anlar
ile
iki
olur ve mü'mini taki teeellîi
Jlîil
_j
ç
jLJl
J3_j
J»V .
vârit
i
Jr-jl
(•_}>
Ü!L [21 Jt2i OU
olduu vephüzre
dünyâda
Tâifei aliyyenin hairleri ve neirleri
bakaya
irtihalledir ve
bu
tâife
mekân
ile
dahi mukayyet olmazlar. Kâmilinden olmayanlarn tâiledir.
Biri
mü'mini taki ve
mukayyet olur ve cemâlde olur ki
takînin ba'delmevt ruhu illiyyîn
jUVI
Haberde
ve neirdir; evveli mevttir.
ihtiyarî,
iztrârîleri
Yevmi kyamet
hazretleridir.
ile
^
_jl
s^Ll
ci-l
kâfiri
akinin ruhu
J*V If^-J* «c-e
biri kâfiri
y>
ju.a Jl»
akidir.
siccîn ile
Ju-f"
4»
_jl
olur.
mukayyet mevtleri
Mü'mini mukayyet
jl J_jYI j^c
^1 ^*
260
Üçüncü devre Melâmîleri
Muhiddin'de "fusus„ta bunu kabul ediyor. Muhammet Nur, Vâridât erhinde Bedreddînin hari ecsât hususunda, âdeta istitrat kabilinden "Maamafih bir zaman gelip insan nev'inden hiç kimsenin kalmamas; sonra yine babasiz, ananz bir insann topraktan vücuda gelerek mezkûr ahstan tenâsül tarikiyle bir cinsin hâsl olmass mümkindir,, sözlerini erhederken
eyhi
„
ekber,
fususuta, Allah, âlemi,
yaratp âdemi ona ruh yapt. nsâni kâmil âhirete intikal bir ceset gibi edince kyâmet kopar ve imâret, âhirete intikal eder. Peygamber de bu hususta; yer yüzünde Allah, Aallah deyen bir kimse oldukça kyâmet kopmaz; dedi. Ya'ni kavlen ve uhûden Allah deyen... Baz ârihler,. Felâsife ve tabiiyyunun za'mlaSultanül arifînin müradn anlamadlar. rna mutabk bir surete hamlettiler, ilâhî! Bizi yakin ile rzklandr; eytanlarn errinden sakla.. „ [1]. Nakülfusus ehrinde de Muhiddin'in "Allah, insann nefsinde nefsi nâtkay ayn maksut yapt gibi âdemi de âlemin maksudu kld. Bunun içindir ki dünyâ, âdemin zevâliyle harap olur ve eceliyle imaret, âhirete9 intikal eder.,, sözlerini öyle erhediyor: "Görmezmisin ki dünyâ, dünyâda insann bakasiyle bâkîdir. Kâinât onun için tekevvün ve müsahharât ona müsahhar olur. Adem, âhirete intikal edince semâ temevvüç eder; dalar yürür: arz parçalanr; yldz.
lar
dalr; güne
kararr;
.
.
imaret,
olduu
dünyâda
gibi âhirete intikal
eder,, [2].
Jâ' (
jlT
J^s
J
jULIj
)
JJu V _j
Uilj
j
Jli
\-t J>S
^)\ V LT
...
j^**-^
jU J
Buradaki "cesedi tabiî ve unsurî „ tabiri tabiat ve unsuriyyâtm latif suretleri manasmdadr. Dier bir tabirle letafet ve kesafetten kinâyedir. Bu hususta evvelce Vâridât:
erhinden
derecede
kâfî
delil
getirmitik
Halîfesi Ali Urfî Ef.
de
"Mebede'ü
meâd,,
tercemesinde bu hususu tavzih ediyor.
Terceme ve erhi kitâbürreâd
c-I^Jl
Jr V
LJlo>i.>-_j Js-
icUl
jijUl jlkl— -1^
ijiLül^;
y
j_,
fil
).
Mebde'i
3
i J~
fyöV ^— j -Ut ilj-» ^cL» ^jliJI jk».9
Uü>l j
..
(
öOJl bjjl ^«1
L
vel meâd..
"Bendeki yazma; Sa 25 :
J-&I öLiVl JeJI lils ^lljia s>"Vl Jl SjUloUI_j
VI Jl
^ ^r""
J
^y
.o^LDlj
*»IJ_ji jV*
..^JljJl âl
^if
u^S^^
li^l
j j'LiVl^üJlj^
«iLUl
^fc^Ulj.. n^aA]
öJ-|jil4*>-j
jj
~^>-j:
L~»
Vj J^Vj.
Vâridât erhi; Sa. 25.
L'Jl^y1
-o-
o^jVIJc-
^ ^JL VI
- 26,,..
)
[V]
Üçüncü devre Melâmîleri
rây
261
Bu mesrudattan anlalyor ki Seyyit, muhyiddin gibi kyâmeti kübkabul etmektedir; Bu akide, âlemi, uunât zâtiyyeden ibâret ve
Hak ile bâkî addetmee münafî deildir. Çünki seyyide nazaran âlem, mahvolmiyor; belki imâret âhirete intikal ediyor, ta'biri âharla, Nasût ve ehâdet âlemi, kesâfetini kaybederek Emir ve Melekût binaenaleyh
oluyor.
u
bu husustaki ifadatn seyyitte göremiyoruz. bu bahsi erhederken bir hayli bocaladktan ve kabahati ârihlere yükledikten sonra Allaha snarak bir bua ile mes'eleyi mübhem brakp geçiyor. Seyyit, her hâlde, Erât sâati da aynen kaimi, fakat enfüse de tatbik edecekti. Niyâzî erhinde Mehdî'nin zuhurundan bahsetmesi de buna delildir.
Onun
hâlde Bedreddîn'in
içindir ki
Seyyit
Muhammed
Nur'da vahdeti vücut
:
Tasavvufun esâs olan Vahdeti vücut, tabiri tasavvufîsiyle; gerek mahsûs, ve mehût olan Ayn ve ehâdet c^i } âleminden, gerek âsâriyle mahsûs, fakat gayri mehût olan Emir ve Gayb ^\ âleminden olsun her mevcudu Vücudi mutlak olan Allah'n bir e'n ve taayyünü, ibir tecellisi bilmekten ibarettir. Sofiyye'ye nazaran kâinât, zât ilâhinin sfât ve esmâsna, ya'ni A'yân sâbite'ye, istidatlarna göre tecellisi, daha dorusu Zât'n mütehâlif sfatlarla zuhurudur. hâlde hilkat, zuhurdur ve Hakk'n zuhurundaki iddet, butununu badîdir. Ondan baka mevcut yoktur. Mümkinât, Zât baht'n A'yân sâbite'ye, ya'ni suveri ilmiyyesine tecellii, Suveri ilmiyye, ya'ni A'yân sâbite de Zât'n zuhu-
&
u
Hakiaatta her
mevcut,
yoksa kendi vücutlar
itibâriyle
Vücudi mutlakn tecellisiyle mevcuttur, düünülürse mahz ademdir. Muhiddîn'in c s^ji^jj c^u ^uy » dedii gibi bu zuhur ve tecelli, Hakka âit ve râci' bulunduundan A'yân, hakikatta varlk râyihasn koklamamtr. Görülüyor ki Sofiyye' vücudi vâcibi ispat, vücudi mümkini ise adetâ nefyediyorlar. Onlara göre mümkin, vâcibin tecellisidir. Zât itibâriyle her eyden mutlak ve münezzeh olan Hak, sfât itibâriyle her eyle rudur.
!
262'
Üçüncü devre Melâmîleri
manay
mukayyettir. Fakat bu takyit,
âmiyânesiyle takyit deildir. Zât'ra
esmâ ve sf âtiyle zuhura ve bu mukayyet gibi görünmesinden ibarettir.
mütekabil ile
suretle
((
mezâhiri mümkine,,,
lk Sofilerde vahdeti vücut müphemdir. Fakat her halde bunlarn da vahdeti kail olduklar muhakkaktr. Yalnz Muhyiddini Arabî' bu
felsefeyi:
etmi; ondan .sonra Sadrüddîn, Mevlâna,. Seyyidi erif, Celâleddîni devanî gibi vecitli sofilerde eyhi ekber'e tamamiyle mütabaat etmilerdir. bütün vüzuhivle izhâr ve
Fakat
Ma'sum
ilân
mutasavviflerden
gibi
daha ziyâde
Alaüddevle,
zâhit
mâm
ve muhteriz bir
Rabbani,
ksm,
Muhammedi
vahdeti
vücudu
ve Muhiddînin akvalini tevhin ederek ikinci bir vahdet mezhebine sâlik olmulardr. Bunlara nazaran "vahdeti vücut,, "vahdeti ühût,, tan ibârettir ve sâlik sülûkunda öyle bir derecei fenâya vasl olur ki orada te'vil
,
vücudu da fânî olur. Haktan baka bir göremez. Halbuki bu mertebe, sülûkta vusuli icap eden bir makam, de mertebei kemâl deildir. Hakikatta mevcut gibi vücut ta kesret
mümkinâtn ve
ey ise
üzeredir.
Bu makamdan rücu
Hakkn
min,
hatta kendinin
edilince
vücudiyle mevcut,
Sadeddîni, Teftâzânî'
fakat
Makasdnda,
(Sahv ) âlemine eriilir ve âleHaktan ayr bulunduu anlalr.
vahdeti vücut
mezhebini reddedip
vücudunu kail, binaenaleyh bu ikinci meslee sâliktir^ Gelenbevî merhum da Celâl hâiyesinde Gazalînin "Mikâtül envar,, da vahdeti vücudu kail olduunu tavzih ederken bu ikinci mezhebe de temas ve sahibi makasdn muhtar bulunduunu beyan eylemitir [1]
mevcudâtn
da
.
Alâüddevlei semnanî (vefat 77 bul
eyh
Kemâleddin
yanda
736) de
Abdürrezzâk kâî
vahdeti
uhûdu ka-
Alâüddevle'nm dediini duyarak mumaileyhe bir mektup gönderiyor. Mektubunda vahdeti uücudu âyât ve ehâdîs ile isbat ediyor. Rüknüddin Alâüddevle', o mektubun altna bir cevap yazarak kâânî'ye iade ediyor. Cevabna ..... f -dijs». ediyor.
"Muhiddîni arabî'nin
Hakk
vücudi mutlak
bilmesi
[2]'
yanltr,,
*
•
•
.
erhi Makast [2]
rididir.
w»- 1^1 Jl \~i J o' j«£ (metin) Sa. 73 erhi
Kemâleddin Abdürrezzâki kâânî
Ulûm
zahire ve
batmay
i^yiji 47bjs-^ jCllj *yry
makasdn
cami'di.
hikem, erhi menâzilüs âirin gibi bir çok
,
v-*-l^l>
vücut bahsine de müracaat
Nureddin Abdüssamet isminde bir eyhin müstlâhât sofiyye, erhi fususül
Te'vilât kâânî;
mühim
âsârl
vardr
..
,
.
.
.
263
Üçüncü devre Melâmîleri
âyetiyle
anlatyor
balâyp
vahdeti vücudun vahdeti uhuttan
ibaret
bulunduunu
[1]
mâm
Rabbânî Ahmedi Fârûkî'
sâliklerindendir. Muhiddini
[2]
arabî'nin
de vahdette bu
vahdeti vücudu
ikinci
meslein
makamat urucun
bu makama hasrna
itiraz ederek "istîlâyi muhipten mahbubun gayri kalkar ve mahbuptan gayri hiç nesne görünmez. Amma ne an ki nefsül'emr mahbubnn gayri olmaya." Zirâ bu hüküm, muhâlifi hissü aklü ereftir,,
nihâyeti bilip hatmi vilâyeti
hubbi mahbup
âk
vastasiyle nazar
diyor [3].
uhûd, îâna tavassuti ahvâlde yüz makamdan güzer eylemilerdir. Nitekim, bu kendi ahvâlinden mukaddemâ tahrir eylemitim,, [4] sözleriyle utecelli eden bir vahdetten ibâret bulunduunu bildiriyor.
Vahdeti vücudun göstermitir. fakir
hutta
Badehu
"bu ahvâlü
ol
Yine bir mektubunda [5] Bâyezît ve Mansur'nn bu tecelli âninde haktr, ben deilim deve ji-û dediklerini, fakat bu sözleri "jiin mektir. Çün kendini görmedi, isb.at gayr dahi eylemedi; ne an ki kendini göre ve ana Hak deye... ol hat küfürdür.,, Diyerek te'vil ediyor. Hatta 16 nc mektupta vahdeti kail olanlar üçe ayrp bir ksmnn mütekellimin, dier ksmnn âlemi, hakkn zilli bilen ârifîn olduunu söyliyor vc üçüncü üum». ksmdakilerin âlem için "hariçte asla tahakkuku yoktur, dediklerini, fakat bunlar, kâmil olmakla beraber sözlerinin rehnemâyi dalâlet olup bilâhara "fenâdan dolayi böyle görürler; sonra zillet ve ;
ubudiyet
makamna
eylemektedir
Dier
erince,,
bu akideden
diye
tasrih
vazgeçtiklerini
[6]
mektubunda, vahdeti vücudu Muhiddîn'in izhar ettiini,, ondan evvelki meâyihin sözlerinin vahdeti uhûda hamlolunabileceini dir ki söyliyor [7]. Baka bir mektubunda da "bu arsada eyh gâhi annla ceng, gâhi sulh vaki olur, sühani ma'rifet ve irfana bünyâd nihâd olan oldur...,, diye Muhiddîn'in vahdeti vücudu izhâr edenlerin reisi
bir
olduunu
itiraf
ve balâdaki kanaati tekrar ediyor
[8].
iki mektup mevcuttur yHace Ahmedi Fârûkî ibnieyh Abdül ehadüsserhendî > öjji Mr-\ liJüiyll-uVlJ^ Nakî, Kâdirî, Cetî' dir, Nakiyye indinde (müceddidi elfi sânî) lakabiyle
[1]
Nefehatta Kemâleddîni kâanî'nin tercemei hâlinde her
[2]
tekrim edilen bu zat 1034 te [3]
mahmumen vefat etmitir. imâm Rabbanî tercemesi.
Müstakim zâde'nin mektubât
31 inci mektup; [4]
[5] [6]
Müstakim zâde'nin 31 inci mektubu; Sa: 48 43 üncü mektup tercemesi; Cilt 1 Sa. 55 108. Ayni kitap. Cilt; 1. Sa: 107 :
—
[7] Cilt 1. Sa. 209. [8]
^
II
:
Cilt 3. Sa. 74
-
78.
;
( .
Cilt
:
1
)
,
cilt
:
1
;
Sa. 46
-
48
j
264
Üçüncü ^evre Melâmîleri
imâm
olu Mehmet Ma'smi Serhendî (1098) de ayni Mektubatnn bir çounda bu akîdeyi izhar eder. Meselâ 108 inci mektubunda vahdeti vücudu vahdeti ühût olarak te'vil ve tecellîi zât, üûndan bir e'nin tecellisi diye kabul edip bu bapta AlüüdRabbânî'nin
itikattadr.
devlenin bir rubâîsiyle de istihat eder
Muhammed
Seyyit
[1].
Nurül arabi'ye gelince:
Mumâileyh; vahdet hususunda Muhyiddîn Mevlâna', Bedreddîn ve âire gfibi vahdeti vücudun müfrit bir mü'min ve mübelligidir. Kafiyen imâm Rebbanî' ve peyrevleri gibi vahdeti ühûda tenezzül etmez. Bu onun her eserinin umde ve esâsdr. Filvaki, vahdeti vücutta Muhiddîn mezhebinde bulunan dier sofîlerden ayr bir fikri yoksa da diyebiliriz ki bu mes'eleyi dier meâyihten daha açk ve daha ihtirazsz olarak ilân :
mâm
etmektedir. Rabbani' gibi o da vahdeti vücudu ayryor. dât erhinde «velhâsl nâs, vahdeti vücutta üç mezhep üzerindedir;
Vâribirin-
meçhep, mezhebi avamdr ki onlara göre bu vücut, hakkn vücudunun gayridir. kincisi, havas mezhebidir ki -onlar da bu vücudu, hakkn vücudunun zilli addederler. Üçüncü mezhebi asfiyâdr ki bu mezhepte ci
ayn vücudu haktr; zilli deildir. Bu bil'asâle Seyyidil Mürselin'in makamdr. O sebebten gölgesi arza dümedi. Ondan bakalar bu makamda onun kademi üzredir,, diyor [2]. vücut
Muhiddîn'in
salati
ii^jU j.sa-j^.^v
üsbûiyyesinin erhinde c-aiu^
>v»
.
ywiw jüi*.-„
erhederken "lâh ve Allâh, lügati arapta müstagrik demektir. Türkçe kaplamaa derler. Bu mevcudat zâti üluhiyetten baka kaplayc bir ilâh yoktur. Seni kimse tevhit edemez. Çünki sen, ezeli sâbkta ve ebedi lâhikta sen oldunn gibi bu suverle de zâhir olan sensin. Senden gayri zâhir ve mevcut iiij-
c^s sözlerini
Jjif
yoktur.
Tahkik üzere senden gayri esni kimse tevhit edemez. Zira sen yani zâti ehadiyyet, zaten ehad'sm. Hasl seni senden gayri bir kimse tevhit edemez. Nitekim ehli tahkik buyormulardr ki: Hakk tevhit edemez, gayri
k
illa
ehli
Çünki
irk.
görmeden neyi
tevhit ederim; [1]
eden kimesne bir gayr isbat edüp edecek? Bundan münfehim olur ki ben hak-
tevhit
tevhit
etmem; diyecek olursa irketmitir; isneyniyyet
Mektubat Mehmet Masum tercemesi: Müstakim 10* jl
'
r
l^JI„ A
^
4b
JjVl
^
.
zade. Cilt. 2; Sa. 76-77.
„A*
.
jtfUUj
varidât erhi
olduu
.fUllIAj
^-LUji
J
f
U.
t.j.5
J-U-lj [2]
4bV ji-l^j ojf-i
^ ^—
Üçüncdevre Meâmîle uü
265
için,, diyor [1]. Yine ayni bahiste bilmünâsebe "Üluhiyet mertebesi, gerek merâtibi Hakkiyei bâtnai mutlaka ve gerek merâtibi halkiyyei mumukayyedeye âmildir ve cemii merâtibi müstagriktir,, sözlerini okumaktayz [2]. '
"•>^_ji VUiv» cümlesini de "vücut seninledir, secde sanadr •demek; sen, sana secde edersin demektir,, [3] sözleriyle erhetmektedir; varidât erhinde de 'y »sözünü "zira onun vücudundan baka vücut yoktur. Ancak odur ki zuhur edip suveri hakayikle suretlendi ve
>^
bu
Hak
suretle
-zâhir
taalânn vücudiyle hakayiki ilmiyenin suretleri olan hulûl ve ittiha yaktor. Çünki hulûl ve
Bu zuhurda
oldu.
mevcut arasnda süte; suyun nebatata iki
sözlerinde
addediyor
hulûli
calibi dikkat
scak su
ki
bir ile
su
gibi,,
ile
nokta vardr.
souk
ittihat
souk suyun ittihad; yan diye erhediyor [4]. Seyyid'in bu
Scak
olur.
ehas
su,
Mevcudat hakla o kadar
ikisi
de
su iken
bunlarn
edecei vahdeti bile bu vahdete tebihten ihtirâz eyliyor. ^jüm^ ciij ® urv jöj jii^j Aliyyibni Ebu Tâlib'in balyan irini erhederken de sözleri söyliyor:
bir
tekil
matlaiyle
u
"jiiuj
yani, cemii mahlûkat vücutta zuhûrlarnda deillerdir, Jöj benzemekte. Eya vücutta zuhûrlarnda deildirler, îaürvij ya'ni ancak kara müabihtirler. Vücudi müstakilleri yoktur. Hak da böyledir. Eyann vücûtlar vücudi haktr. Müstakil vücutlar yoktur. a\s halbuki sen ya •
Allah; Hak taalâya hitaptr; W, ya'ni çjl> tfArtu n âbi' su mesâbesindesin..
halkn vücutlar ve zuhûrat
için
.
;i.^!u^ 3
£ kar,
r
cj
yjij
&
4i.
suyun gayri deildir.
görünür. Su vâhiitir.
nam
Halk,
'
olur ve kar
gizli
Hakkn
E muj ya n i hakikatta ve nefsül'emirde Ancak su burada hava ile, kar suretinde
nam
zâhir olur.
namna oldu. Muhammed Nurun her risâlesinde fikri delil aramaa hiç hacet yoktur. Hulâsa halk
mufassalca anlatlaca veçhile .kabul ve vahdette fnâyi [1] Viridi
yevmül
Keza.
Ol
cilveleri
bu hususta tarz teslikinde daha
esasî vahdettir ve Seyyit,
vahdeti vücudu tarikinin umdesi olarak
tâmm, mertebei kemâl kabul
[3]
Virdi yevmül isneyn
eylemitir.
Bu son
Cji'V
.jU-lj^j» jll^lüVI o^^jAii-lj^jj^j
^
U'lj
jj^jVl
Vâridât erhi erhi kelâm
olur.
ehat. ^Vlfjoj.j
[2]
[5]
Nefsül'emirde ey'i
Her surette cilveger Halbuki zatndan gayri yoktur,, [5]. zuhûrudur.
Emiril mü'minîn risalesi.
j >rJ V4)'l
[4]
...ol'UlJ AUj JPl
:
Üçüncü devre Melâmîleri
266
makam, "bu makamda ne Bu
makmn
kesret, ne
lisan -foM'sV- dr,, diye
vahdet ve ne
tarif
ediyor
lâi
hitap sabit olur.
[1].
Seyyide göre Muhammedi' ve Hakikati Muhammediyye Muhiddin' ve âir söfiyye peygamberi Taayyüni evvel ve
ricali
gibi
makam
Seyyit
Muhammed
Nur' da
vâhidiyyet olarak kabûl ediyor.
Bu takdirde Muhammed', Allah'n zuhuru; Allah', Muhammed'in butunu eyâ ve mevcudât ta Hakikati Muhammediyyenin tafsilen tazâhuayniyyeti Gays, hutup ibârettir. Vâhidi zaman olan ahs muhammediyyeye mazhardr. Binâenaleyh muhammedin kabri hakikisi,
ve âir ründan
—
—
onun vücududur. Muhiddîn'in Salat feyziyyesini erhederken "hazreti nebî Hak', vücudi mutlak n taayyünâtn evveli olmasna gelince ve mukaddesstir. taayyünden münezzeh olduundan ezelen ve ebeden Ve mutlak olarak ona taayyün yoktur. Hatta o, tlaktan da münezzeh Seyyit',
«.u
.i>
:
i
Bu taayyüni Muhammedi Allah'n kavli sâbitiyle,. isbat eitii ilmullahtr ki ondan evvel asla taayyün yoktur ve o, her eyi muhittir. Her ey hâlik olup ancak onun veçhi, ya'ni taayyün bulunmayan zât, hâlik deildir ve her ey fânidir ancak rabbinin veçhi, ya'ni zuhurundan da mukaddes ve müteâl olan zât bâkîdir. Sonra hakkn ezelî tecellisi zâhir oldu ve taayyüni evvelde olup
aslan bilinemez.
vüçudi
Hak
olan vücudunda
;.
münderiç bulunan taayyünât, eyledi,, [2] diyor.
taayyüni evvelin zuhurundan sonra tezâhur
Muhiddîn'in
«^«M-»
m
erhederken de bir mahalde "zâti ilâhiyi dünyada ve âhirette
Muhammedi u suretle tavsif eyliyor: görmek imkânszdr. Ancak hicab izzetle, ya'ni rububiyyetle görülebilir.. Rububiyyetin etemmi mazhar efendimiz Muhammed'dir ki o, kemâli sfât ile
zâhir olan zattan ibarettir [1]
Müridül
uak
j!l
risalesi.
JL?
Salât Feyziyye erhi \t>s$u
(r"i
j
[3].
VI
Vl.il i
dSU^y
j£
Ja-^IJU"
^jll JU
v^'y ..j-A'sjJ'
V|
s >-Tj
L'j
ujicy^y
ji
^.v
[31
:
267'
Üçüncü devre Melâmîleri
Ahmedibni drîs'in salavatndan
ki
bu
— u
sözleri okumaktayz en muciz ve en selis eseridir "Malûm ola ki azameti zâtiyyei ilâhiyye, hazarâttr, ve hazarât behazretüzzât ve hazretüssîfât ve hazretül esmâ ve hazretülef'âl ve
risâle Seyyid'in
tir:
—
erhinde de
bir tanesinin
ahkâmdr
hazretül
esmâ, hakikati
Cümlesi,
[1].
zâti
Muhammedi
ile
zâhir oldu. Hazretül
Muhammediyye, hazre-
insâniyye; hazretüssîfât, hakikati
esmâ, hakikati insâniyye; hazretülef'ali vel'ahkâm, hakikati âdemiyyeefendimiz hazretleri câmidir. Bu hakayiki zâti Muhammed' vc tül
dir.
ma
Zirâ evveli
flljU-L Jjl
halakallah ve hatemül enbiyâdr
jj»
«
^j-jj -aijli-U Jjl.«*tljj
Jj»
[2].
tSjj»
"USljUL Jjl ji— _j
olunduu, zat zâhir ve gayri muzhir olduundan; ruh tesmiyesi, menbai hayât olduundan; kalem tesmiyesi, ilmullahata mücmel olan tafsîl ettiinden; akl tesmiyesi, hakikati müdrike bulunduundan; ar tesmitesi, muhit idüündendir.,, Yalnz uras nazardan dur tutulmamaldr ki, söfiyyûn bu hazarât merâtip noktai nazarndan tefrik ve ta'yin ederler. Yoksa evvelâ Allah hakikatlar birdir.
bunlarin
vard, sonra sfat
zuhur
Nur tesmiye
etti;
sonra ervâh,
nihayet
ebâh
ve insan vü-
cuda geldi demek deildir. Aliahn, ya'ni lâtaayyün ve hüviyyet âlemindeki zat bahtn
—
lendii veçhile üir -ouL
—
hadîsi
esmâ ve sfat riktir.
âvâlimi
âlemin kidemi bahsinde söyzuhuruna takaddümü zamânî olmayp zâtidir. Allak öI/Vj*^ <« jîî fa «sw mucebince evvelce de, imdi de ehadiyyetinde bütün
sâireye, ta'biri âharla
Seyyit'te
hâlik,
vahidiyyetinde
bu dakikayi
ci^jSij»-»
müstecmi',
Muhiddîn'in
merâtibinde
müsta-
^
ö.
fa
_,».^
erhinde anlatmaktadr. Hatta bu teû\r il' ^ öl/ y lâkkiden dolayidirki söfiyyûnun ekseriyyeti âlemin hâdisi kadîm olduuna kail olmulardr. Bu bahse nihayet verirken Seyyid'in Muhammed'i nasl tandn . .
AjbU
[1]
} Âij- J\
Mutasavvifînin ekserisi hazarat hamseyi; lâhût (ehadiyyet) Ceberût
(
vâhidiyyet,
muhammediye), Melckût (Ervâh ve sfât), nâsût (Alemi ehâdet), Misâl olarak ayrmlardr ki bu be âlemi, kevni câmii insanî muhittir. ( ismail hakk'nn
taayüni evvel; hakikati
«
Lübbüllüp ve srrussr»
ma
müracaat!) Seyyid'in
taksiminde
Zât; lâhût; Sfat, Ceberûta;
mukabildir.
Hatem, Sofiyyeye göre ma'nâyi lugavîsinde müstamel deildir. Peygamber bütün [2] enbiyânn mazhariyyet ve ne'elerini câmi ve hâiz bulunduundan hâtemül enbiyâdr. Maamafih kendisinden sonra nübüvveti teriiyye ile nebî de gelmez. Hatemül evliyâ da vilâyet dir ki bu da aynen nebîdir. Fakat teeddüben nebî denmez. merâtibini câmi' olan kimse Esasen nübüvveti de nübüvveti ta'rîfiyyedir. Hatemül evliyâ her zaman bulunan « gavs» tir.
:
268
Üçüncü devre Melâmîleri
•gayet güzel gösteren,
dercettii ve daima
kendi tertip ettii ve bir çok risâlesinin sonuna ksa salavat yazyoruz: l>'v i£ i- r«i»»
okuduu
u
Merâtibi hakkiyye ve halkiyye
Seyyid'in Allah' " Merâtibi hakkiyye ve halkiyyeyi mustagrik,, cümlesiyle tarif ettiini görmütük. Muhammed Nur' müteaddit eserlerinde bu merâtibi birer birer saymaktadr. Meselâ; Ahmedibni Idrîs'in salava-
tnda
j ^1 y juc» }\>
'
berveçhi
âti
U
erhinde
cümlesinin
,
bu merâtibi
tadât ediyor.
« Ya'ni Rasûl kiyye ve halkyyenin
jt, -ue. mi^-.
kemâli
dâiresi olan merâtibi hakMerâtibi halkiyye yirmi sekiz-
ilâhî
asl ve mazhardr.
dir:
Akl
evvel, Nefsi kül, Tabiat, Heyûlâ, Cismi kül, ekil, Ar, Kürsî, Feleki atlas, Feleki kevâkip, Feleki keyvan, Felekül burüc, Feleki Behram, Feleki yuh, Feleki Zühre, Feleki kâtip, Feleki kamer, Feleki esîr, kürei hava, Kürei mâ', Kürei türap, Ma'den, Nebat, Hayvan, Melek, Cin, nsan, nsâni kâmil..
Merâtibi hakkiyye dahi yirmi sekizdir:
'Jljj ijjr-
'^(^(^ '^Is
Merâtibi hakkiyye,
hurûfun asl ve maddesi
jry»
i
^
'
Jy^»
menba va
4
Nur', merâtibi halkiyye'den her birini merâtibi
birinin zuhuru, tabîri aharla merâtibi halkiyyenin
tibi
hakkiyyeden
^ ^ <
ibâret
bulunduunu
"
hakkiye-
hakikatlarnn merâSalat üsbûiyye „ erhinde izah
[1].
Bu merâtibi [1]
jy
maddesidir,,.
den
etmektedir
e
Gayb ve merâtibi halkiyye, ehâdet'tir. Nokta, olduu gibi Nuri Muhammedi Jîj -uL: ûij^,
de merâtibi hakkiyye ve halkiyye'nin
Muhammed
i
.
*ju£ijtyy
Rûhi Muhammedi
Tabîat hakikati
^
»
de mukabillerinde bulunan esmânn
hakikati
jj.ju
ve Heyûlâ hakikati
^,1
ve Nefsi
^\
Muhammedî
hakikati
suretleri
iel ^1 ve
Üçüncü devre Melâmîleri
olarak bildirip "Maribî',, nin
almtr
[1].
Bu dâirenin en bulunduu "gaybi ilmi zâtî
d
ce-ruJ»
hüviyyet,,
«
it'^^
âlemi,
sndaki
»
ya'ni
kinci
tir.
ve "Hakikati Muhammediyye,,
269'
«,^
;;>. u da aynen
esmâ ve
ef'âiin müstehlek "Taayyüni evvel,, ya'ni Üçüncü dâire "Taayyüni sânî„.
dâire
dir.
yâ'nî Sfât ve Melekût âlemidir.
Muhammed, Gayb hüviyetle Esmâ ve Sfât âlemi Dödüncü dâire, nâsût âlemidir ki artk burada dâire iki kavse ayrlmtr. Bir tarafta merâtibi halkiyyenin hakayiki olan hak merâtibi; dier tarafta merâtibi hakkiyyenin zuhuru olan halk merâtibi vardr. ç dâirenin bir taraf bahri vücûp; dier taraf bahri imkândr. Fatihann allaha ve abde ait âyât bu iki nsf dâireye yazlmtr. Görülüyorki H.
arasnda
bir Berzahtr.
Ortadaki hat da cs-y vs mucebince berzahiyyete bir Fatiha tefsirinde de bu meratipten bahseder.
[1]
Maribî'nin (808 yahut
9)
U*
fU-
s
Hâlet
Ef.
Seyyit
delildir [1].
kütüphanesinde 800 numaral
mecmuada ve Ayasofya kütüphanesinde 2087 numaral mecmuadadr. Msrîi Niyazi'nin
« Devrei ariyye» sinde de buna benzer bir dâire vardr. (Muhammedibni îrin) için Mecmaul fusaha'ya baknz Cilt 2 Hazînetül asfyâ'da da malûmat vardr. Cilt 2 Sa 303
"Maribî'
!
:
;
:
:
;
Sa
:
30;
270
Muhammed
Üçüncü devre Melâmîleri
Nur'un ««.uiijl ;yi» ye nereden
aldn
kaytetmeden resmettii
«Uf i>^>- U» daki "Dâiretül vücûd,, f
..
Üçüncü devre Melâmîleri
271
Hey'et ve hikmeti kadime ve Seyyit
Muhammed
Nur:
hakkiyye ve halkiyyeyi anlatrken de tavazzuh etmitir ki anâsr erbaay olduu gibi kabul etmijUj •iM^iyb» -H-o» isminde türkçebir «JMij amc^r tir. Bu hususta ayrca Tsâlesi vardr. Merâtibi
eski hey'et nazariyelerini
•seyyit,
sâlis
Bu risâlede Feleküz zât tabir dedii taayüni evvel (tecellîi
âlemlerinden
sonra
Akli
kül,
ettii hüviyyeti mutlaka, feleki sânî ve sfât) ve
Nefsi
kül,
(tacellîi esmâ) Heyulâ ile ekil Seyyide nazaran
taayyüni sânî
Tabiat
ve
ekli kül ve Gismi kül, umumiyetle ma'nevîdir. Meselâ; Heyulâ hakknda "malûm ola
âlemlerini izâh ediyor. Heyulâ,
eseri küllîi ma'nevîdir ki kendisinde suver zâhir
olmaa
Heyulâ,
ki
kabiliyeti vardr.
Teknede hamur varken türlü türlü suret giymee kabildir. Ondan yaplan ekmek somunlar nüdevver ve mürabba', arîz ve tavîl, türlü türlü suretlerde olabilir. Lâkin misâl olan hamur hissidir; «V* ma'nevîdir,, dedigibi ekli kül ve Cismi küllün de "ma'nevî,, olduklarn tasrih eyle-
i
mektedir.
Bunlardan
sonra
"Cismi küllün cüz'iyyatlanndan
ekli kürevîdir,, dedii feleki
ar,
cüz'i tabiîdir
ve
cennetin mahalli olan kür-
sekiz sûrî
ve sonra da srasiyle feleki menâzil, feleki zuhal, feleki müterî yi bunlarn hakikatlarn, ya'ni bu suretlerle zâhir olan ismi ve bu isimsîyi
den husule gelen tasarrufu anlatyor. Meselâ; zuhal, isminin mazhar âlemdeki maddî olup ve ruhî rzklar ve bekayi cismanî bu felein ruhâniyeti teveccühiyle olurmu... Müteri, f> isminin mazhar, Merrih, isminin mazharî olduundan birincisinin teveccühiyle ulûm ve tedbirât, ikincisinin tasarrufiyle de muharebeler, zelzele ve âire husule gelirmi, -ve hatta t^h^- peygamberlerle muharebeye memur mülûkün tâlii de behram imi. )f isminin mazhar olan cr*i her mevcudun ma'nevî ve
^
,
zuhuruna,
hissî
->.>-**
isminin
mazhar
suveri haseneye meyle muvekkilmi..
datn
olan zühre, Feleki kâtip
ecsamn husulüne ve dedii
Utârit,
mevcu-
mahdut
gelmesine hava, feleki
ve mahsur olmasna; kamer, mevâlidi selâsenin vücûda mutasarrf imi.. Seyyit, Bunlardan sonra feleki nâr, feleki ma' ve felekî türab ve bunlarn tasarrufatn, ruhaniyetlerini,
izah eyliyor. [1] eV*j!lci^
x;u'V'.JO
da da dâiretül vücuda
î.ii-i-.rijU
*.ai>
ait
,_jv
u
u?
sözleri
okumaktayz:
•umi l*'- 5
's*^
s^Ijüji ^«i
^.>
272
Üçüncü devre Melâmîleri
Hülâsa vazihan
anlalyor
ki
seyyit,
Batlamyos'un
ne vesini.
eflâkini,
kadim
yunan feylesoflarndan alan anâsr ve tabâyii; tamamiyle kavrave bunlar vahdeti vücuda tatbik ederek izah eylemi Iskolâtik ulûma vâkf bir âlimdir. Fakat, milâdî 19 uncu asrn nsf ahirinde yaahâlde asrn yeni telakkilerine, yeni nazariyelerine bigânedir.
m
d
Seyyit
Muhammedi Nur'da devir ve tenasüh: anlalaca
Merâtipten ve dâiretül vücuttan bütün sofilerle beraber devri kaildir.
«
«juAijtyy
,
veçhile
Muhammed
Nur' r
de bu dâireyi resmetme-
den evvel meratibi, badehu devri izah ederken diyor
ki:
"nsann maddesi, Zattan Esmâ ve Sfâta, lim; ya'ni a'yani sâbite mertebesine nüzûl eder. Oradan Akla, Nefse, Tabiat, Heyûlâ ve Cismi külle, ve sonra da srasiyle dier merâtibe nâzil olup nihayet Nebat ve Hayvan mertebesine kadar gelir. Allâhü taâlâ buyururki: (Allah, onun müstekar ve müstevdan bilir), ya'ni insann maddesi merâtibi ruhâniyede müstekar olup merâtibi cismâniyeye tevdi' edilmitir. nsann esfeli sâfiline, ya'ni mevâlidi selâseye kadar ruhanî ve cismanî seyri budur. nsandan daha esfel yoktur. Çünki insan biz, ahsenî takvimde yarattk. Sonra esfeli sâfilîne reddettik. (Âyet) eer insan ehadiyyüsseyyr olup nebat ve hayvanda elemiyerek seyrederse allahtan vuslat hususunda da'vet, ve irada mühtaç olmaz. Bu, mevhibei ilâhiyyedir... Eer gayri me'kûl ;
nebat haline gelir, yahut ta me'kûl olurda ebeveyninden gayri, hayvânâti me'kûle yer ve bu hayvan da ebeveyni yemezse yahut ta çocuk halk edilmez ve halk edildii takdirde nefhi ruhtan evvel düerse, bunlarn ;
umumunda
tekrar ma'dene avdet eder.
recede isti'dad
-Jl JlI
JJir ol Jl
.
«iüi
[
ül-J.Vl
.jJ-Llj
Ui.
-u)
C;Ul.J;
^Vl e*l_>U •
>â
.
Hülâsa
;
eletii de-
merâtipte
[1].
cj
j£J| ^J-i
^y
J j_^ j
j|
jij jj
j|
U jl— üij JU" iljlî oLJl oUVl>- 04 <-v4l ->"UU J ^y-^-b V^Jj
Ijcj^.j
J\cJr J jVjjil
J~*-yj ölj
^
oUVl sjI
_^x_J.I
ol Jl
artar... „
..
Jl
.
51
{
oUVl ,ij
Iaj IJI
j»
Ji-.I
jjj!
V
il
^J^l
j
^Lijl
V*ti\ jJI^. lil
Vj
jr*
^
.JJiU Ji-I
>ci Jl
v'
jJiUl J-.I ,I)'«J
1
i J 1
Jl Jjfr
f*f
^Jl ^j^I
Jfc'
Üçüncü devre Melâmîleri
273
Seyyit bundan sonra "ona ruh nefhedilip nüûri insanî tamam olur. bir daha mevâlide avdet yoktur. Tenâsuhiyye tenâsuh, tefâsuh ve terâsuhu kail olmalariyle dalâlete dütüler ve âhireti inkâr ile kâfir
Artk
•
diyerek tenâsuhu reddetmektedir.
oldular,, [1]
Vâridât
erhinde devri aynen izâh edip
"
Bu seyrinde elemiyen, daveti kabul eder. Çok ta'vikata uryan davette riyâzât ve âire gibi mücâhedelere muhtaç olur. Taviki ziyadeletikçe da'vette de iddete ihtiyaç çoalr; hatta nihâyet seyf ile d'vete lüzum görülür. te inzâli kütüp ve irsali rüsülün ve müridin iradnn hikmeti budur. Daveti bu vücuhtan bir veçh iie kabul etmiyenin, meratipte
uramyan
ta'vikata
elemesi çok bulunduundan
isti'dad vahdete baittir ve halinde ma'zurBinaenaleyh ona Allahtan re'fet olarak katil ve bünyanmm tahribi yerine haraç vaz'edilir,, [2] diyor. dur.
Hülâsa Seyyit'te âir insan,
makam
Hakikati
<.\y
\
yl
JJ Jai-
«
u
ehadiyetten itibaren
ÎLI
JJ|
cX\yX\^ ^y\^i
^
|J A
J\
...
JU.
jy
o^-U-;_J
..
s>"VI
Sfât,
4TI t
j\
U|
,bj|
kabul etmektedir.
makamat
Muhammediyye, Alemi
fj <|jf
jl
sofiler gibi, devri
Eflâk,
Anasr,
JjTÎ, j±
<
£
|
[f3 j^Ll
u
hâlde
geçmitir:
ÜU J
Jfl
J|
Mevâlît
^
^
^ ^\j
d
L
[3]
JyS
[,
^
,
j
A jj ^jjlçi"
j-ljUlj ^-liJlj ^ll-'lj
c „b!L ^y.
Tenasüh,
insann ölümden sonra yine insan olarak dünyaya gelmesi Temâsuh, meshedilip hayvan olmas Tefâsuh, insan suretinden nebata dümesi Terâsuh, ma'dene tenezzülüdür. nsan suretinden hayvan, nebat, yahut ma'dene reddedilmesi, insan suretinde ;
;
;
iken
yapt
amellere göredir.
...*'U [3]
Sofiyyûn'un
riye) denir.
hemen
hepsi
Jc ail^ Ülj
Devre müteallik manzumeler
^Lkic
J:aJlJjk,
yazmtr
ki bunlara
(Dev-
Mevlânâ mesnevide;
%
ibji jL'jj, ^iLî-jj
f-ijy-
ö
1
^;*
1
f-S^jj
pA
^l'j
^§1 Jjl »jJT
jjilfjl
Melâmiler
—
18
Üçüncü devre Melâmîleri
274
Buraya kadar olan seyre "Devir,, denir müttefiktir.
Ölümden sonra
devre
tekrar
ki
bunda bütün Söfiyyûn
dümek
ve kemâle eriinceye
kadar rüc'at ettii merâtibte muazzep olmak "Tenasüh,, tur ki Söfiyyûn, bunu kabul etmiyorlar. Seyyit te tenâsuhu reddediyor. Bu hususa olan eyh brahim Ef. ve halifesi gaybî'nin tercemei hâllerinde biraz temas etmitik.
Muhammed
Nur, ölümden sonra kümmelînin "bir kevn
ile
mukayyet,,
mukayyet
olup ruhunun illiyyîn ile kesbeyledii sfat suretinde siccînde kâfiri akinin tecellîi cemâlde; temâsuh, tefâsuh ve terâsuh deyu "tenâsuh, söyliyerek hapsedileceim' deyib bunlar izah ve "bu bâtldr,, devri dâime kail olanlarn mezhebleri Yahudi, Mason ve Anlar kavli kail olanlar devriyye mezhepleridir. taayyünât Protestan ve gayrileridir ve bu mezhepçe tebdili merâtip ve
okuyacaklarn,
mü' mini
takînin
gelir,, [1] sözleriyle akidesini olduu gidi izhâr ediyor. A.\ s ijaj =u v ur» da bu hususta daha ziyâde izahat vardr.
lâzm
j
f
melîn, Etkiyâ ve
ekiyânm
ölümden sonraki
Küm-
hâlâtn aynen yukardak
gibi anlatp sonra diyor ki:
jj
Jl
<4^jVI bunu gösterdii
beyitlerile
f
iÜU gibi
^
jT^>*
^i-i.
y
j^j
>~r f-^
f
Dîvân kebirde
matla'h gazelinde bu nazariyeyi anlatr. Dîvannda bu hususa temas de olduu gibi meâyihi mevleviyye arasnda Mevlâna'nn olup fakat gerek lisan, gerek
mazmundaki
cûi
itibarile
dier
eden
olmad
,
gazeller
üpheli bulunan,
Mevlâna'nn olduu muhakkak olan
müstezadnda da bu nazariye âirane bir surette ifâde edilmitir. KBektaî Kaygusuz Abdal'n "Budalânâme,, sinde "Devr„ tasrih edilmi; Bektaî zlba âirlerin de hemen hepsi gayet güzel, hece vezniyle Devriyeler yazmlardr. Tenâsuh akidesine felsefî bir telakki hâlinde Fisagor ve Eflâton'da ve nihâyet daha vâzh olarak Neveflâtûnîlerde tesadüf ediyoruz. Kabalistler de bu nazariyeyi ahlâkî bir surette almlardr. Fakat Sofiyyûn'un Devir nazariyesinin esâs «Allah'n meyli zâtîsiyle zuhuru»
—
olduu rdr.
gibi vahdeti vücutta hulûl ve ittihat ta
ederek bu
iltibasa
Hurûfî...) tarikatlarda câyi kabul [1]
Fâtiha
bulunmadndan
tenâsuhtan
tamamiyle ay-
çou, ölümden sonra tenâsuhu redd ve bedeni misâlîyi kabul mahal brakmamtr. Buna mukabil Tenasüh, Bâtnî (Kzlba - Bektâî,
Bilhassa, Sofilerin bir
tefsiri.
bulmutur.
:
Üçüncü devre melamîleri
den
275
"Nâsihiyye, Tenâsuhiyye, Terâsuhiyye ve Tefâsuhiyyenin ruh bedeninfisâl edince dier bir insan bedenine ittisâl eder bunlar Nâsi-
—
yahut hayvana
—
— bunlar
—
Temâsuhiyyedir yahut nebat ve ya ma'dene geçer bunlar Terâsubiyyedir ve orada ebediyyen kalr yahut ta yine ma'dene, ma'denden nebata ve hayvna, nihayet insana intikal eder ve böylece ilelebed devreder bunlar Tefâsuhiyyedir dedikleri iki veçhile bâtldr: Birinci vecih udur ki: onlar ervah, binefsha kaim olamaz: muhakkak mabihil kvam olan bir bedene muhtaçtr derler. Eer ervahn binnefs hiyyedir
,
—
—
,
—
—
kyamlar yoksa, bedenden naklederken mün'adim olmalar 2
:
Kyamlar
iktiza eder.
binnefs ise vücûdi Hakla kaim
Bu izahtan da anlalyor
Seyyit,
ki
olmamalar icap eder [1]„ ervah da - tecelliyat ve üuni
kaim biliyor ve tenâsuhu ehemmiyetle reddediyor. Bundan sonra bâdelmevt terekküp edecek cesedin surette kablel mevt olan cesedin misli, mertebede ayn olduunu söyliyor. Esasen, Muhammed Nur' un meâd, cismanî olarak kabul etmediini ve âlemi âhireti emri melekûtî telâkki eylediini Vâridât erhinde etraflca izâh etmitik. hâlde mead cismânîyi kabul etmeyince tenâsuhu da kabul etmiyecei zâttan olmakla
-
zât
ile
u
bedîhîdir.
Seyyit
Seyyit
Muhammed
Muhammed
Nur'da iîlik
Nur'u da Bayrâmî melâmîleri gibi
dier sahabelerden ziyade hürmetkar görmekteyiz. <~kT msraiyle
balyan
i'rini
VI
JliVlJ
türkçe
jjj-l
küçük
Ali'ye
kar
Ali'nin
Uj bir lisâle
ile
erhettii gibi
:
Üçüncü devre Melâmîleri
276 -
«
ûji*a ujLf'
«u
hatta bunu
^ji
dier türkçe bir risâle ile erheylemi ve okuttuu için "Noktac hoca,, namiyie öhret-
sözünü de
»
Pirzerin'de
lenmitir.
H, Ali'nin hakkndaki baz ayât ve ehadîsi erhederek Ali'yi Peygamberden sonra manevî hilâfetin sahibi ya'ni "Verâseti Muhammediyye„ye mazhar göstermektedir. Ahmedibni drîs'in salavâtn erhederken Ali Muham-
baka
Bunlardan
med'in
üç
^
«
f
U
jsus
ksma ayrldn;
birinci
Hasan ve Huseyn'e mensup
ettii
risalesinde de.
türkçe bir
isimli
»
ksmn
« <*-'>
'
evlâdi suriyye,
kelimesiyle tebcil
ikinci
ksmn
ma'rife-
ederek Peygamber'e nispeti olan evâldi ma'neviyye, hazreti Hasan veya hazreti Huseyne f> -i W> sürî mensup ve hem de hazreti Rasulullah'a marifeten vâsl olanlardr. Kutup, bu ksmdan olur.,, sözleri ile kendisi gibi hem neseben, hem de tullah tarikini ihtiyar
üçüncü
ksmn
da
"Hem
t
ma'nen seyyit olanlar tekrim ediyor. Menbaunnûr -vJ, crJ da kendisine fenâ fndan telkin edildiini söyledii hâlde '
makamlarnn EbuBekir'
|
tara-
rü'yâsm naklederken Pey"Hazreti ah,, m ya'ni Ali' tabirince kendi girince huzuruna gamberin oturmadn?,, tarafa EbuBekir'in "Neye bu hatta ve r in yanma oturduunu dediini ve "Hazreti "Bu mecliste taraf yoktur,, Ali'nin suâline kar
ah
bir
srren mükâleme ettiini anlatarak Ali'yi tafdîl eylediini anlatYine "Menbaünnûr,; unda bir rü'yada kendisinin Ali' olduunu ve Peygamber'in " Ehli beytimdensin,, diye hitap ettiini söyîiyor. ile
yor.
Seyyit
Muhammed
Nur'un bütün bunlardan
çok meyyâl olduunu ve onlarn
akideleri gibi
baka
de
Ali Allahîlere
Ali'nin hayatta bulundu-
unu
kabul ettiini hayretle görmekteyiz. Seyyit, "Risâlei Saîdiyye,, sinde meâd ahvâlini anlatrken Vâridât erhinde olduu gibi nâs üç ksma ayryor. Birinci ksm "Kümnelîn.. dir. kinci ksm mü'mini taki, üeüncu
ksm da
kâfiri
aki
olanlardr.
Seyyid'e nazaran birinci
ksm da
iki
zümreye ayrlyor.
Birinci
zümre,
sonra hiç bir kevn ile mukayyet olmyor. Nâsût âleminden urûc ediyor. Bunlarn bir vefat etmeden zümre kinci tekrar dünyaya geliyor. îsâ gibi ki hey'etinde ksm, yine kendi sûret ve son zamanlarda nüzûl edecektir. kinci ksm ise bir müddet sonra dier bir surette yine dünyaya geliyor. Seyyit, bu ikinci ksma lyâs' misâl
vefat ediyor
ve vefatndan
gösteriyor. drîs' uruc ettikten bir
müddet sonra Ba'lebek' ehrine lyâs' demi; bu hususta Mu-
Peygamber' de u-u^'y hiddîn'in fütuhâtndan da istihat ediyor. olarak ba'sediliyor.
Seyyit', Ali'yi "Ali' rM-)w.j*
de bu
ksma
idhâl ederek diyor ki
da böyledir; vefat etmedi. Tûfan'dan sonra Nûh' r >uu le n :
Üçüncü devre Melâmîleri
27?
gemisinden J.riu^i iki levh mahfuz kald ve Aliyyibni Ebu Tâlib' bunlarn üstünde semâya uruc eyledi. Zaman âhrda dier bir ahs suretinde nüzûl etse gerektir
„.
acaba bu sözlerle Mehdî'nin "Ali'„ den baka kimse olmadkaildir; bu uruc keyfiyeti Nâsûtiyyetten tecerrüt ile mi olabiliyor? Bütün buralar müphem.. Esâsen Seyyit, bu hususu fazla açmam.. Bu bir tek risâlesinde bu kadarck yazm.. Fakat bu akide, ia'nn Rüc'at„ akidesine de tamamiyle muvafktr. îa, malûmdur ki
nm
Seyyit,
<(
«îasJL
îiu^tj oyu hadîsine istinâden Peygamber ve zamanda onlarn dümanlarnn dünyâya tekrar rücu'
süj^ jji j^jijju
Eimme'nin ayni edip aralarnda ksas
edileceine; badehu takrar vefat edeceklerine
icra
itikat ederler [1].
Esâsen Seyyid'in de îî kitaplarn okuduunu ve tetkik ettiini zannediyorum. Meselâ "Niyazî,, erhinde sâ'nn urucunu anlatrken son gece Havariyyûn'a "çinizden hanginiz benim için fedayi can eder? dedi. Birisi buna razi oldu. Onu tutup sâ diye astlar. îsâ aslmad ve katlolunmad. Ona benzetilen ve îsâ suretine giren zat, kendisini sâ'ya fedâ
diyor. Halbuki bu, cümhûrun fikrine tamamiyle muhaliftir. Hristiyanbu adamn sâ'ya hiyânet ettiini ve binnetîce sâ'nn salbinden sonra nâdim olup intihar ettiini söyledikleri gibi Ehli shnnet akidesinde de bu adam sâ'y ele vermek istiyorken kendisi Allah' tarafndan sâ, etti,,
lar,
ekline konulup aslarak cezasn bulmu, sa' da diri olarak göke uruc etmitir. Halbuki Seyyid'in bu ifadesine nazaran Yahûdâ, bir hain deil, fedakâr bir ehit olmu oluyor. Bu sözü neye istinâden söylediini aratrdm. Nihâyet îî tefsirlerinden •*>*' jun v ioüi n n Âli mrân u^ij^u* V- r Cr.^d' sûresinde Cr.^j ^ &~>A -âtJ&
W
^
'*
; *=
J 'r>: ^
l
i
âyetlerinin tefsirinde
rivâyet edilen bir hadis
gördüm
mâm
Muhammedül Bâkr'dan
:
"sâ', Allah'n kendisini
ref edecei geceyi eshâbma haber verdi. sâ'nn yannda içtima' ettiler. 12 kii idiler. Onlar bir eve ithâl etti ve sonra evin çemesinden, bandaki sular (elile) silkerek çkt (Gusletmi) ve dedi ki: Allah, beni imdi kendisine ref-
Onlar da
akam
vakti
edeceini ve Yahûdîlerin küfründen tathîr eyliyeceini bana vahyetti. Hanginiz benim eklime girmee ve yerime katlü salbedilmee rzâ gösterirse melei a'lâda benimle benim derecemde bulunur. Onlardan bir genç Yâ Rûhallah; Ben! dedi. sâ' hakikaten o sensin, diye onu tasdik ,
ibla j
[1]
hr)
îSLo
-..ic
Sa
^
«Ebu Ca'fer Muhammedibni
a V.V >
ks'î"
Cf.
CZ~^s
^
92.
* >l a} ve Jja*
ünvanlarile maruf olan Mûsebni Bâbiveyhil Kummî jj? _,U>- y\ kütübi erbaai îa " dan •uiill.jjBsy ö . in bandaki :
Aliyyibnil Huseynibni >. „
tercemei hâlinde bir de ayrca *»>
nin
"
^^üf s
olduu masturdur.
Üçüncü devre Melâmîleri
278
edip yine; fakat sizden birisi de beni sabah olmadan on iki kere inkâr edip kâfir olacaktr dedi. Yine biri, Yâ Nebiyyallah; o benmiyim? dedi. eer bunu nefsinde hissediyorsan o sen olursun deyip umumuna; Isâ, Benden sonra üç frkaya ayrlacaksiniz. ki frka, Allaha müfteri olacaklardr ki bunlar cehennemdedirler. em'ûn'a tabi' olan üçüncü frka Allah'a lsâ'y, Havâriyyûn'da ona ref etti. (mâm) köesinden baktklar, bu sonra dedi ki: Hakikaten Yahudiler o gece sâ'y aramaa geldiler. Isâ'nn beni sizden birisi sabah olmadan on iki kere inkâr edecek dedii adamla sa' suretine ilka edilen genci tuttular. Bunu katil ve salbettiler. sâ'nn sabahtan evvel on iki kere küfredeceksin dedii adam da kâfir
sâdk olup
Sonra Allah,
dedi.
cennettedir
hâli gördükleri hâlde evin bir
oldu.
„
Anlalyor ki Muhammed Nur, ya Sâfî tefsirini görmü, yahut ta bu hadîsi dier bir mahalde okumutur. Bu da bizim, Seyvid'in îî kitaplariyle mütavaggil olduu hakkndaki fikrimizi ispat eder. esasen Mehdinin kaim olduuna da mü'mindir. Meselâ Seyyit', erhinde
Niyâzî'
Jy:
*\x>-\
Jy
*"
•V:
(*r>
iU
r4
Ji
VI
j
^r"
J?'
*
erhederken "yaknda görürsün nûri kavumaa yaklam. Çünki Hazreti Rasûlullah beyitlerini
zaman
ji,
Clj
f
JUs liy>
yv
J=-j
<3
oy j«x— C-I
^
J
r
.Jl»
jj
u
^
öl
4
JJ
Sa: 82
«
r4
!
öy-i
jul
^
l/l
b
Jlâ
Ji5 £.i>"
öl
Jl»
*
f
jiy JT
«Jl
JUs
«jSj jUl
V
f
ö
>-0 »
1
'
J
j-y
\^
J^»
1
ü
^
^• Ju J' '
e
jil
^
1
Ul
l
->
^1
ju« &\
J> 0-
Cs
J^»
,X^> o
Ö^.J^»
^
U.I
öf^
^"
j ^j,
^
JL&
il ol
j.»
^
^
JijJ
\j>
JJ
il
o_j>-.
1
buyurmutur: Sâlihler Yrvmi ilâhînin bir günü
^
J o
1
Jl
*'l
^
J?'-^ jjll
gündür.
^'1
3_.i-5"s
j C»L ^Jl
syi";^ öl
j-
4 JUs
«SiU
il
öO-s^J
ö-
o;ls Jll «il
^
l'l
^1
zaman yarm
Muhammediyye
erîati
;
bir gün, fâsklar
Jl
4 r'
c5-^l
^l?
ori
£
J "^ ^L«
^
.
J* JA*> *»•
f
*"*' 1
]
l
1
-"'
^*
Ij-^'j
:
Üçüncü devre Melâmîleri
Hicreti
Yarm
günü beyüz senedir. Bu hadîsi erîf hicret zamaidi. Sâlihler zaman üphesiz asr saâdette idi. imdiye kadar nebeviyyenin 1299 senesi geçti. Demek kyamete daha 201 sene
bin senedir.
nnda
279
kald. H. îsâ'da ref'olunduu vakit 2000 senede yine nüzûl ederim buyur-
mutur.
nebeviyyeye kadar 500 sene idi. Hicretten sonra da tamam 2000 sene olur. 1400 den sonra artk alâmât zuhûr elyevm zahirdir. Ya'ni dünyâdadr. Mehdî, görünür. Meselâ Mehdî c^mâm Hasanül Askerî'nin olu, mâm Muhammedül Mehdî'dir. Hulefâyi Abbâsiyye geldii vakit iptidâ hilâfete Ebu Ca'fer geçti. Nesli Rasulden olanlar kendusine müzâhim olmamak için katledilmee baland. Meselâ mâm Aliyyür Rzâ' Horasan cihetine firar etti. Sonra mâm Hasanül Askerî' Mekkede gizlendi. mâm Mehdî'de ol vakit srroldu. Elyevm srdr. Ekseri evkat Medînei münevvere'de geçirir. Cedleri yannda olur ve lâkin kimse tanyamaz. mamlardan yalnz dördü Medine'de kalp vefat etmilerdir (Hasan, Zeynül Abidîn, Muhammedül Bâkr, Ca'ferüs Sâdk) kubbei Abbas'ta medfundular. kisi Badat'ta (Mûsel kâzm, Muhammedüt Takî), mâm Hüseyn' Kerbeiâ'da, kisi Samrâ'da (Aliyyün Nakî, Hasanül Askerî), biri Horasan'dadr. (Aliyyür Rzâ'). te 1400 den sonra ol vaktin ehlulla Medînei münevvere'de cem' olup artk mâm Mehdî'nin zuhurunu niyâz edeceklerdir. mâm Mehdî, Medine'den zâhir olup..„ diyor. Bu sözlere nazaran Seyyid'in tarihe vukufu pek az.. Meselâ Abbasîlerin ilk halifesinin Ebu Ca'fer olmas, mân Rzâ'nn Horasan'a firâr, Hasanül Askerî'nin Mekke'de gizlenmesi; uydurmadr. Niyazî erhinin dier bir nüshasnda da 12 lmâm'n dördünün Mekke'de, altsnn Safâ ile Merve arasnda Medfûn olduu yazl.. Maamafih, Nivazî' erhi, Seyyid'in takrirlerinin zaptiyle meydana geldiinden not tutanlarn yanl tutmalar ihtimâli de vardr. Yalnz bize lâzm olan cihet uras ki Seyyit 12 imâm tasdik ediyor. Hatta bunlarn medf enlerini söylerken Aliyyibni Hicreti
1500 sene
;
11
^
;
Ebu
zikretmiyor. Bu suretle "Risalei Saîdiyye,, deki etmi oluyor. Bundan baka Mehdî'nin ekseriyâ Medine'de bulunduunu, fakat kimsenin tanyamadn söyliyerek zmnen kendisinin gördüünü de anlatyor. Fakat zannederim ki Muhammed Nûr' ia'nn « hadîsini biliyor da bu rü'yeti açkça anlatmyor. » \S)\j->\ vj.r .2> Tâlib'in medfenini
fikrini teyit
Yine Niyazi'nin Ben dourdum atasz sa'y hem ttisalim var ana, ayrlmazam Sanmaym Mehdî' benim, Mehdî odur, Ad Yahya'dr anm yamlmazam ;
;
!
beyitlerini
de öyle anlatyor
!
28b
Üçüncü devre Melâmîleri
demekten maksadn tasolduum anlalmasn, Mehdî' odur. ya'ni mâm Hasanül Askerî'nin olu Muhammed Mehdî'dir diyor. Çünki dersi sabkta da dedik. mâm Mehdî', Fâtma evlâdndan ve mâm Hasanül Askerî'nin oludur. On iki mâm, müteselsilen mâm Mehdî'ye münteki olur. „ "Niyâzî' Ef. nin Hazreti îsâ'ya ittisalim var
rih
ve takyit
ile
Mehdî'
.
.
.
Ayni gazelin Vasfdr esmâyi hüsnâ cümleten, Bu sözü ispatta âciz kalmazam. Srrile bana içimden söylenür Misriyâ
;
ben
beyitlerinde de "Esmâyi hüsnâ,
Çünki
haîîfei
:
domazam, ben ölmezem
Rasûldür. Halîfe,
mâm
!
Muhammedül Mehdî'nin vasfdr. ayn olur. Müstahlefte olan dedii gibi dier bir gazelin „
müstahlefin
kemâlât, halîfeden zâhir olur
Nedir kur'ânm esrar, nedir esrarn envarî,
Nedir Mehdî'nin etvârî haber ver srr esradan
beytinde de tevil
Mehdî'din
etvarn zuhûruna
âit
!
alamât olarak
u
suretle
ediyor:
Hasanül Askerî'nin olu mâm Muhammedül Mehdî, kyamete yakn Medînei münevvere'den zâhir olur ve zuhûrunun üç alâmeti vardr. harap eder. kinci ehli tevhit Biri Basra'y Firat nehri bütün bütün tekessür eder; Mehdî'nin zuhûrunda ehli tevhit ann askeri olur. Üçüncüsü münecciminin kavline muhâlif olarak ay, 14 üncü ve 15 inci gecelerde mütetâban tutulur; ya'ni husuf vaki' olur. Kendine âit dahi üç alâmeti
"mâm
vardr:
büyük
Biri orta boylu, ikincisi
bir siyah beni
seyrek dilidir. Üçüncüsü
vardr
sa yananda
„
Hülâsa Seyyit Muhammed Nur', iiyyelin bir iar olan 'on birinci imam Hasanül Askerî'nin olu Mehdî'nin kaim'liiyle Gaybetini ve zuhûrunu aynen kabul ediyor. Seyyid'i, Yezit' ve Maaviye'ye de çok aleyhdar görmekteziz. Niyâzî'nin Yezîdi bednam ît idi,
beytini
Bel'am
ilimde
tara
erhederken Peygamber'in
minberine çkarak tebevvül iT/jj ^.lus^üij
is^i\ jTM\, [1]
idi,
idi,
haham idi salnd
bir
ettiklerini
gece rü'yasmda "Bni Ümeyye,, nin görüyor.
j»ta ausVi il^ji o.» l3Juu.^Uj j-ul
den mürat "Beni Ümeyye,, oluyur
Bu âyet îî
tefsirlerinde
!
dili
de aynen böyle
Ertesi
günü
J»ut .üojt iHUiüt.»
âyeti nâzil oluyor ki buradaki [1].
tevil
Seyyit',
bunlar anlattktan
ve tevcih edilmektedir.
Yalnz îî .
:
Üçüncü devre Melâmîleri
281
sonra "Bunu müeyyit bir kaç hadîsi erif vardr. Ezcümle Münâvî'de s-jUi £1, im Bir de Medînei münevvere'de mescidi erif yapfjo ^laus- .13.^1 s?.^. ,> L £_ } lrken -r-* „ diye <^ j* zh^
^
-.jiafc
W
^
hadîsini anlatp
Maaviye'nin mel'un ve bâgîlerin
reisi
olduunu
söyliyor.
mâm
Hasan' ve Hüseyn'in nübüvvetleri hakkndaki risâlesini de tasvip ve buuu Mübüvveti ta'rîfiye ile Nebî olduklar suretinde tevil ediyor ve hatta bu hususta öyle bir vak'a da naklediyor "Msrî Ef. Üsküdar'da sâkin iken bir risâle telif etti. Bu risaSeyyit, Msrîi Niyazî'nin
:
mâm
lesinde oldu.
mâm Hüseyn >uu t n nübüvvetlerini kail Mehmet aa (?) stanbul'da bir tarika dehâlet eder.
Hasan ve
Köstendil'li
u-
r
Kösendil'de eyh MusBenim Msrî Ef. ye hüsnü zannm vard Bundan sonra yoktur. Ona da emniyetim kalmad. Mehmet aa niçin sorar. te mâm Hüseyn'in diye mâm Hasan ve nübüvvetlerini kail olduundan halbuki Nüdüvvet, Fahri kâinâtla hatmold der. Sonra Mehmet aa der; Ben bunu tekkeden aldm. Bu hususta tekke eyhine ukka yollar. Nihayet münazaa ederler. Risaleyi leffen Üsküb'e tarafmza
Tekkeden o
risaleyi ahr.
Köstendil'e götürür.
Der
tafa Ef. risaleyi görür.
ki;
;
;
;
göndermiler. dedik. Sonra
Cevab
eyh
ama
hâtemdir,
Mustafa
Nübüvveti
deildir,
de görütük. Vâkâ Hazreti Rasûl, eriat nebilerinin hâtemi bâkîdir. Ona * tabir olunur dedim.
terîiyye
hâtemidir.
.
;
Sonra kand. Bir de fakiri Hüsü Paa, stanbul'a davet
tear
Fikrî Ef.
Bu
geldi.
;
Paa
Paa
Vezir
sohbet edecek.
akam
ile
Gittik. Bir
etti.
olduya!
gönderdi; bir kere nazar
seninle
için
Sonra
risâlesi!
Paa imdi
Fikrî
risaleyi
Paa, bunun o
-
Sonra
-
bir
gün Müs-
elinde bir risâle
edesin; dedi.
Msrî
baktm;
Akam Ef.
nin
konutuk...,,
yazacam
Seyyid'in bahsimizi tenvir edecek bir telakkisini daha
«^
muafktr
erîata
Ef. ile
nebilerinin
risâlel:
dorudur ve
Risâle
verdik.
jj c/l> hâdisinin tevilini tahriren ^ ^ j.i soruyorlar. Seyyit, ince uzun, âdetâ muska yazmak için kesilmi bir kâdn üstüne bizzat kendisi âtîdeki sözleri yazyor. Bu kât, el'an Seyyid'in hulef asndan kaymakam Ahmet B. mmerhumun kerimesindedir.
Kendisinden
jc
% 3y*
Seyyid'in vefâtndan sonra
»
bandan
rivayetlerinde Beni Ümeyye'nin minbere
müracaat
!
Peygamber Sâfî.
Sûrei Esrâ. Sa 'i
tatyîp için
262-263,,.
:
çkarlan arakiye
çkmas
Yine
îa
ile
üstünden çkarlan
varsa da tebevvülleri yok..
"Sâfî tefsirine
rivayetine göre bu rü'yadan müteessir olan
bu âyetle beraber
»Ul>l
l'l
sûresi de nâzil
olmutur
Tefsîri
Sa: 486„.
Eimmeden gelen biri, baz
gecelerinden
«'»
Cilt: 2
;
hadislere
nazaran
Kadir
gecesi
Ramazan aynn
Sa
:
19, 21,
23 üncü
23 üncü gecesi, bazlarna göre de her üç gecedir. 120-126». 55-57. Kadir çin Jl^jj^l ye de baknz! Sa
hadîslere göre
:
:
Üçüncü devre Melâmileri
282
de mumaileyhada bulunmaktadr. Bu mukaddes emanetleri hav hfzedilen bu kâdn, muhteviyat dolayisile fotorafn aldrmuvaffak olamadm.
entari
boçada
maa
/ hazretleridir.
Velî
demek mutasarrf ve rabb demektir. mdi Rasuluilah o> -üiij^ rabb müâhedesi ekmeli mezâhirde ve cemâli tamda olduundan
âb
"Malûm
ola ki ismi Velî sureti hazeti
emred suretinde Zira
ismi
« I-*?-
zuhura
gelse
Alî'
«yv^ ^4
c^-f»
varit
Velî 'j-*
l?'
gördü ve
rabbini
Ali ^>. }
^
âb
emred Alî suretinde idi. ruhaniyetiyle zuhur eder. Bundan ol
Endiya
ve
oldu
Allahü taâlâ buyurdu:
Lâkin Hazreti
yesinde Rarbb taâlâ ittihad oldu, yahut hululü oldu,
demek
Eer
r
%J\^ hakknda
Alî' sureti unsuri-
yahut intibâ oldu
deildir. Belki Hazreti Alî sureti Rabbtaâlâ mazhardir, tamimdir.
suâl olunursa ki Fahri âlem dahi ismi
Vb jy &
zira
ismi
^c,
\:\
0.2li.
buyurdu.
Rabb
taâlâ
Niçin Rabbini
mazhar tanmdr;
kendi suretinde
müâ-
hede etmedi Alî' suretinde müahede eyledi ? Cevap bu ki; Fahri âlem Rabb taâlâ mazhar tamimdir. Lâkin ismi Rabbi kendi suretinde müahede eylemeyten Alî' suretinde müahede eylemek ekmeldir. Zira mir'âtta müahede eylemek ziyade evzahtr. Bu srr azim eer tafsil olunur ise sefki dimâya bâis olur.,, ;
Seyyit, Ali' ve Ehli beyte bu kadar muhip ve iîlie bu kadar meyyâl olduu hâlde dier mezheplere ve Sünnî imamlarna hiç ehemmiyet vermemektedir. Yine Niyâzî' erhinde
Benim lmim ktnda müçtehitler
âciz oldular;
Veli ilmi ilâhînin deli divânesiyem ben!
beytini
erhederken
^i^i)
vi
Müçtehidin lerdir ki
tevhidin
"Ehli
denilmi. Çünki
ilmi ise ilmi naklî
j^hj.^
>iL 4 i.j
ilminden
müçtehitler
ehli tevhidin ilmi, ilmi ilâhî
ve
ve
âcizdirler..
ilmi zevkidir.
Hatta kendileri de demia'zam der ya'ni
ilmi aklîdir.
mam
,uiij.^_
Bizim mezhebimiz savaptr; hataya da ihtimali var. Sair mezhepler hata-
dr; savaba da ihtimali
mam Hiç
Hanbel', velhâsl her
birinin
Ann
vardr.
için
te mâm
birisi
böyledir.
âfiî'
mâm
Yekdierini
mezhebi mansus deildir. Ya'ni hiç
biri
her kes muhayyerdir. Diledii mezhebe
Hak mezhebi
ve
Mâlik'
tahtie
hakknda nas tâbi' olur.,,
mezhepleri, deryay zât merepleri;
Hâsl kamu matlaplar; kadriçredir her an kamu!
ve
ederler.
yoktur.
:
283--
Üçüncü devre Melâmîleri Yoktur bularda ihtilâf, günden iyandr bî hilâf; Her ileri hakka muzaf, ruheylemi Yezdan kamu!
Beyitlerinda de "Onlarda Biri
burada
anlarlar.
olsa, biri
Ama
bir türlü der,
ihtilâf
yoktur. Çünki ehli hakikatta
de Yemende
a'mâl mezhepleri beyninde
mâm
ihtilâf
olmaz,
olsa birbiriyle mülakat ettikleri gibi ihtilâf
mâm
çoktur.
a'zam
Mâlik bir türlü der. Velhasl birbirlerinin hilâfna
var; hep birbirine muhalif.,, Maamafih îiyyete bu kadar meyyâl olan Seyyit', Bâtnî'lerden holanmyor. Niyâzî'nin
krk mezhep ve daha ziyâde
belki
Bu gün Ya'kubi kalbe Yusufu candan haber Kamîsi pür nesîm
Beytini
ile
geldi;
o canandan haber geldi.
ehederken Yusuf kssasn
naklettikten sonra enfüse tatbik edib
diyor ki: "Kur'an, enfüs ve âfâk cami'dir. Fakat bir tâife var. Onlara Tâifei Bâtniyye tabir olunur. Yalnz kur'an enfüse hasreder. Meselâ, salât âfâkîyi tanimayz
deyip
salât,
enfüse
hasrederler.
Savm
keza..
de öyle enfüse hasredip âfâka tatbiki inkâr ederler, Tâifei zanâdka gibi ki bunlar kâfirdir. Hülâsa kur'an enfüse hasretmek küfürFerâizi sâireyi
dür. „
Seyyit, esasen
Fatiha tefsiriyle yine Niyâzî' erhinde Bektaîlere de
bu sebepten kzyor. Vâridât erhinde Nasrânîlerle Gulât
îay
da Hakk'
ho görmiyor [1]. Hülâsa Seyyit Muhammed Nûr', her eyi " Cem'iyyeti esmâiyye muhammed ve 12
takyit
ettikle-
tecellisi
gören,
rinden
mâm
Mufaddla
•i-"
dan
Hakkn „
ye mazhar bilen "îai
bir Sofidir.
Seyyit'te Hurûf îlik
Hurûfîliin, Bektâîlie
taîliin muhtelif
aslî bir
umde
olarak dâhil
olduunu ve Bek-
akidelerinden bir tanesini tekil ettiini bildiimiz gibi
Sa
:
63
284
Üçüncü devre Melâmîleri
bu mezhebin
zamanda
ayni
ksmnn
bunlardan bir
akidelerine temaslarda
rûfî
terennüm eden
çok büyük
bir
de nüfûz ettiini ve da kalabala uyarak Hu-
sofilere
ksmnn
inanarak, bir
bulunduklarn biliyoruz. Hurûfîlii iirlerinde de Msrîi Niyâzî'dir.
sofî âirlerden biri
Esmâyi iiâhiyyede bîhat hünerim var
;
Her demde semâvât hurûfa seferim var Alemlere ebcet hocas olmak olur âr, Ednâ görünen ebcede âlî nazarm var
!
!
Beyitleriyle
balyan iki
malta'l gazeli
kan
gazeli ve
aresinde çekti hatt istevâ
Allemül esmay ta'lim
etti ol
mümkün mertebe
Hurûfîlie temas eder.
Aç gözün
dildâra bak
Zulmeti sürdü
çkard
;
Hudâ
hattan
Bilhassa
ref oldu veçhinden nikâp,
arâ yerden âftâp..
gazelindeki otuz
iki harfi
asdr,
bildik dört kitâbml
Safhai veçhinde
yazlm kamu
bîirtiyap.
Her ne okursan çün otuz ikiden hâli deil, Yüzünün metnini erheder okunan faslu bap.
beyitlerinde bilhassa sarahat vardr Seyyit, bunlardan
birincisile
[1].
ikincisini
Esmâyi iiâhiyyede bîhat hünerim
erhetmitir. Birinci gazeldeki
var,
Her demde semâvât hurûfa seferim
beytinde diyor olan isimdir.
ki
"sim üç ksmdr.
Ta'rifi âlet
Hasan ve Hüseyin dedir ki bu
var.
Biri ehli sarfu
kitaplarnda masturdur.
nahvu maânî indinde Ahmet, Mehmet,
Biri
gibi isimlerden ibârettir. Biri dahi ehli hakikat indin-
isim taayyün demektir. Ya'ni inânn görünen vücuduna taayyün derler. te burada esmâyi ilâhiyyeden mürat, taayyünattr. Hurûf dahi üç ksmdr. Biri hurûfi resmiyedir.... xl ^ ° v gibi.. Biri hurûfi sâriyedir ki bu görünen kâinat ve cevâhirdir. Biri hurûfi hacihetten
1
,
[1]
Maamafih bu sözlerine bakp
Niyâzî'yi Hurûfî addetmek tamamiyle yanltr. ibrahim Ef. ve Gaybî'de bilmünâsebe söylediklerimizi burada yine tekrar etmiYalnz kadar söyliyelim ki Niyâzî'yi Nesîmî', Muhîtî', Arî, ve âir Hurûfî
Olan eyh yeceiz. .
âirleriyle
u
bile yoktur.
-etmitir,
;
karlatrrsak Yalnz
o kadar...
hakikat
;
meydana çkar.
dîvânnda birkaç
gazelinin
Niyazi'nin eserlerinde hurûfîliin kokusu
birkaç
beytinde
bu akideye de
temas
Üçüncü devre Melâmileri
kikiyedir ki
Heyûlâ,
merâtibi
Ar
Nûri Muhammedi,
ilâhiyedir.
Nefsi kül,
Tabîat*.
„
Dala
terkibin otuz iki harf ola
Noktai
srrm kamunun
beytinde de "Otuz dir.
285-
tamam,
cevheirne kân ola
!
harften mürat, merâtibi halkiyyedir ki yirmi sekiz-
iki
Nûri Muhammedi, Nefsi kül, Tabiat
Merâtibi hakkiyye de dörttür ki
Rahmâniyyet, Rahîmiyyet, Mâlikiyyet. Yirmi sekiz, dört daha 32 olur. te bu 32 mertebe tamam olunca terkip dalr. nsan, her cevhere kân olur „ diyor. sûrei fâtihada mezkûrdur, llâhiyyet,
ki
kan
aresinde çekti hatt istevâ,
Allemül esmây ta'lim
beytini
"
erhederken
insâniyye'dir „ diyor.
kaa
derler.
Seyyit
îki
ka
Muhammed
ol
hattan
Hudâ
!
Hatt istevâ'dan mürat Nefsi nâtka, ya'ni Hakikati Biraz aada da "Hurûfîler indinde Seddeyn iki ;
ortasna iskender' denilür
Nûr'un, Hurûfîlerin
nazaran Hurûfî kitaplarn
bu
etti
akideleri söylememitir.
okuduu
„
sözlerini ilâve
ediyor.
akidelerine temas eden sözlerine
zannedilebilir.
Fakat hiç bir eserinde
Binaenaleyh Hurûfîlerle hiç
bir
münâsebeti
yoktur.
Seyyid'in kerametleri
Muhammed mât
Nur'un
t
her hususta kerâmât kevniyyeden ziyade kerâ-
ahkâmdan ziyâde tasarruf kuîûba ehemmiyet: verdii anlalmaktadr. ->yJI da kendisinin naklettikleri "Müahede,, çkmamaktadr. Hatta kendisinin "nsileh ey~ diye sahasndan harice naklettii bile ancak bir müâhededir [1]. Vefâtndn sonra da kendisine harikulâde kerâmât isnat edilmemitir. Bursa'l Tâhir B. menakb v 5t * nda 1293 te stirumça, Itip, Koçana, ve Üsküp havalisinin istilâya uramyacan, 1871 de Almanyann Fransaya galib geleceini bildirmesi, trene yetiemiyen bir zâtn, ruhâniyetinden istimdat neticesi, kendisini trenin içinde bulmas, Hac Ahmet Baba'nn, » sesinin gelerek Yemen' çöllerinde yolunu kaybetmiken kulana « ilmiyyeye ve tasarruf i
i
!
'
bir
[1] Insilâh, ruhun bedenden ayrlmasdr mazhardan da zâhir olabilir.
ki ruh,
bu hâlde cesedini görür
;
ba'zan
dier
:
Üçüncü devre Melâmîleri
286 oradan geçen
bir arap tarafndan kurtarlmas gibi bir kaç kerâmet kaydetmekredir [1]. Melâmîlerce maruf ve mehurdur ki Seyyit, bir gün bir mahalle giderken yanndaki müridi "Efendim; eviiyâuilâha ba'zan tayy mekân olurmu „ deyince "te biz de yürüyoruz ya! „ diye mukabele etmi ve bu suretle kerâmâta kar fikrini bildirmitir. Varidat erhinde de "Kerâmât ilmiye, kerâmât kevniyeye mümasil bulunmayan kerâmât hakikiyedir. Kerâmât kevniye, ancak zahitlerden zâhir ve ,zühd, terkedilince meslûp olur. Halbuki kerâmât ilmiyenin
zevâli yoktur,, diyor
[2].
Seyyid'in lisan
Seyyit
Muhammed
su erhine
biri
s
Nur'un yalnz iki küçük manzumesi var. Bunlardan be beyitlik üç, dieri ou.<«:!'^u a
yazd
yazd
arapça birer tarihten
ibârettir.
Baka manzumesi
yoktur.
Bu manzumelerde vezin ve kafiye kat'iyyen bulunmad gibi fikri nazmen ifâde edebilmek sâikasiyle kaideler bile bozulmu ve ma'na çok rekik bir hâle gelmitir.
Buna muhabil, söylenen
takriri gayet kuvvetli olduu mütevâtiren Nur'un mensur risalelerinde lisân ve ifâdesi selis
nâtka ve
Muhammed
ve muntazamdr. En mulak fikirleri vuzuhla anlatr. erhlerinde de bu kudret görünmektedir. Türkçeyi, bilhassa Rumeli ivesini tamamiyîe benimsemi ve yazlarnda kat'iyyen araplm belli etmemitir.
Seyyit
Muhammed Nûr we
Türklük
•Muhammed Nûr', neslen arap olduu hâlde türk harsini tamamiyîe kabul etmi ve benimsemi, Rumeli'li bir türk hâline gelmitir. Risâlele[1]
-Sa
:
61
-
Menâkibi
eyh
Seyyit hâee
Muhammad
Sa: 60.
•'Su
Nûrül arabî
<>-\
y- ju~
65,
W
JljjV "v^-lU
-»^i;
^
j ^U;Jlj-
;
Üçüncü devre Meâmîleri
287
rinden ve zaptedilen takrirlerinden güzel türkçe bildii ve bu lisan
iste-
edecek derecede benimsedii anlalmakta olduu gibi bulunanlar da bunu teyit etmektedirler. meclislerinde sohbet Seyyit, 55 eserinden yalnz 17 sini arapça olarak yazmtr. Her hâlde bu 17 kitab da kendisinden evvelki ve zamanndaki âlimlerin isrine
dii
gibi tasarruf
arapça yazmtr. Evrâd üsbûiyye «-V yi-j ve Risâlei eyh Rislâni Dmkî' â-"
iktifâen
mâm
u c
mâm
ve Risâlei
aij } \
Gavsyye
'^-J erhleri,
ö^-->
erhi
kasidesinin erhi,
Ahmedibni drîs'in salâtnm erhi
gibi
eyhi ehber'in mühim kitaplar
Risâlei Ismâîliyye
-o^
y-j
gibi tarz
nutki
Alî' i*
>>'
,
vuj
,
Fazâili
Alî'
i
c
r
Ul
Risâlei Sâlihiyye -ü-U
J51 -^
,
teslik
ve tarikini irâe eden aslî risâleleri hep türkçedir. Hatta Vâridât erhini arapça takrir etmi ve takrirleri zaptediîerek natamam bir erh maydana arapça yazmken Vâridât ile gelmiken ve > ^> k-^i erhile s u > v u.r Ali Urfî' Ef. ye ^cu ûW i de Harîrî zadeye terceme
^>
{
^cu
i
ettirmitir.
Bütün bunlar, Seyyid'in tamamiyle türkletigini, türk diyarnda asresâsâtm türk ruhundan alan bir
larca türkler tarafndan temsil edilen ve
meslein hakikî
müceddidi olduunu ispat ve
bir
teyit ediyor.
Muhammed Nur', bu tiirkiemeyi yalnz âsâriyle deil, ef âliyle de göstermi ve türklerle izdivaç ettii gibi kzn da Pirzerin'li bir türke bunlar Abdürrahim Ef. vermitir. Oullariyle torununa gelince görenler, tamamiyle Rumeli'li birer türk olduklarn söylerler.
—
—
Binnetice
unu
isminin sonundaki
Muhiddîn'e
bir
;
söyliyebiliriz ki r
^.n
»
kelimesi
hürmet ve râbtay
Muhammed
yalnz
Nur'da araplktan
kalmt. Fakat bu da ancak
ve ancak
irâe eder.
Aarî; [Arapçaiar]
1.
—
Mecâlizzehra
alessaîâtil
kübra
^c s^^c
^jiju "eyhi
ek-
ber'in \^j> s>u sinin erhi,, 2.
din'in 3.
r
—
Elyâkutül hamra alessalâtis sugrâ &/*\ îjUji^ \Jf\zj^\
„ik-
sy- erhi,,
—
Merecün nusûs lierhi Nakil fusûs una erh,,
hiddin'in j>y*&\j$
^^\^
"Muhid-
j>y*&zs "Mu-
:
Üçüncü devre Melâmîleri
288
—
4.
Muhammediyye
El'envârül risâlesine
>y>. s
erh.
— —
6.
Elletâifüt tahkikat
Risâletül
No
Arapçalar;
kütüphanesindedir. 5.
1279 da Üsküp'te
mukaddime
7.
au\ 6Uj
jj>ii
iU
Cürcânî'nirt
nüshas
Millet
1124,, objiji
CJ.i
j ûU&e-j
hikem ^ci-^^ü^m ^au~4W
telhis,,
3'-^
ahadiyyetil vücûtiyye
Bir
limütâliil fusûsil
ve beyânnüs
Risâleti beyânüttarîk
•ijUij jüjI-Uj
erifi
erhil varidât
fî
"Muhiddîn'in fusûsül hikemini
—
"Seyyit
yazmtr.
"Bu
sâliki vel
risalenin bir
v^rai-j
meslûki vessülûk
nüshasnda
Sülük ahvâlinden
dir.
ismi Risâletül
bâhis küçük
bir risâledir,,
—
8.
Risâletün
taki Fir'avn'n
—
9.
ni ât
fî
îmân
Risâletün
keyfiyyeti îmânil Fir'avn
fî
kerâmâtil evliya
kevniyye ve ilmiyyeden 10. 11.
—
erhi
—
hakayikil
Kenzül
«UjVt
13.
eya'
mahfî an
Meâhidüt
cXAf j auj "Tasarruf,
kere-
bâhistir,,
görmedim,, j,u=c .i "Bu risâleyi hicûb v ui-ji ö z ^jLf "Sülük merâti-
.Lsy
ehlil
binden bâhis küçük bir risâledir,, 12. Bürhanüs sâlikin
— —
iy^a^u u.rj auj "Fusûs'-
bahsini tavzih eder.,,
"kezâ sülük merâtibini
tevhit
''Sâlikin
sülûkünde
bildirir,,
fenâyi
ef'âl,.
sâ Bekayi ef'âl, bekayi sfât, bekazi zat'ta Mûsâ; Cem', Hazrelül cem' ve cem'ul cem'de Muâammed' mereplerine mazhar olacam bildiren bir sahifelik muciz, fakat gayet vâzih ve müfit
fenâyi sfât, fenâyi zat'ta,
;
bir risâledir,,
— Seyrüt tevhîd /.^- "Makamât ve meratibi sülükten "Mukaddime15. — Kitâbür reâd filmebedei vel meâd
14.
bâhistir,,
sinde merâtibi, fasl evvelinde mebdei, fasl sânîsinde
meâd, hatemesinde
Büruz'u anlatan ehemmiyetli bir kitaptr,,. 16.
—
Risâlei reddiye alâ irâdetil cüz'iyye Vj*- "'^ i c 1
isminden anlalr küçük bir 17.
—
Müridül
uak
"
Mevzuu,
risâledir,,.
JU«u.v "Tevhîdi
ef'âl,
sfât ve zât anlatan bir
risâledir,,.
Türkçe âsâr
1.
—
erhi evrâd üsbûiyye
iyye'sinin erhi;
büyükçe
v^î--
1
''jj 1
bir kitaptr,,.
zs"
"eyhi
ekber'in Salât üsbû-
Üçüncü devre Melâmîleri
289
—
2.
Eddüetüsseniyye fi erhi risâletilgavsiyye vV'^'-j c-r1 â \® sjji ekber'in Gavsiyye Hâlesinin ehidir; büyükçe bir kitaptr,,. u fK c "Ali'nin erhi kelâm * JÖ j jii u, kasidesinin r
"eyhi 3.
—
man
A
l
erhi,,. 4.
—
Risâlei noktatülbeyan
öu?uvuj
Ali'nin i>U-iujif'*a-^j\
kelâmnn
erhi,,. 5. 6.
— erhi eyh Rslân Dmkî — erhi kasidetü eyhul'ekber
(hsarürrahman).
risâlei
j^üi^-aiiîju-öj-jJS
"^i
&\
ûyjj^ii kasi-
bir
ar yaratm
desinin erhi,,. 7. iki
—
erhi
Hac Bayram ^A:^d-C^ "Çalabm
gazeli
cihan aresinde,, 8.
—
Niyâzi erhi
"Msrîi Niyazi'nin baz gazellerinin erhi. Takrirle-
rinden zaptedilmitir,,.
— Risâletün Fâtiha "Küçük bir 10. — Kitâbiddevâiri vel eflâk beyani tasarrvfâti sahibilmülki vel j^ta- "Metinde zikredilmitir,,. emlâk d^mi-^u ofc^ ûUj 11. — DelilüT uak JUjjjj «Sülük merâtibinden bahseden küçük bir 12. — Dâiretülvücud beyani mekamil Mahmud »^if u i »^ü^» 9.
fi
-w'Ui^»irj
tefsîril
risaledir,,.
fi
risâledi,,.
* ûi-
fi
"Keza sülükten bahseden küçük
bir risâledir,,.
—
Eddürrünnefîs alâ salâti bni dris c'->:'^. i^âc u^u ^ M "Ahmedibni dris'in Salât'n erheden selis ve vâzh bir risaledir,,. 13.
'
[
— Risâlei tevhidülbehiyye «i^V/ "Tevhidi bâhis bir sahîfelik bir 15. — Risâle beyani sülûki erîat ve tarikat ve hakikat 14.
ef'al.sfat
ve zattan
risâledir,,.
ûi-J
fi
cAi^jc&Jejc^isi "Merâtip ve 16.
küçük
—
Risâlei salûki
bir risâledir,,.
17.
—
18.
Risâlei saâdet
—
19.
—
tatbik
20.
—
"Birincinin
erhi
ezani
dedir.
Büyük
Muhammedi
eden küçük
«Bu risâleyi gö:medim„ nüshas stanbul ehremâneti kitaptr. Seyyit bunu 1306 da
— Manzarülküfr
22.
—
bir
^
,y;t
C
A
"Ezan, meratip ve mekâ-
bir risâledir.,,
Srr ezan Muhammedi ayn bir risâlesidir.,,
21.
mediyye
ve ekavet
Delâilülhayrat ii^iijsva erhi. Bir
Mektupçusu Osman Bf. Selânik'te yazmtr.,,
mâta
makamattan bâhis bir risâledir,,. hakikat c^^!>
alessalevâtil
/xji>. «...\^
Ecvibetülîâzimeti
fi
es'ileti
s^y'M.^Uuii-^j î-jju^
\
Jti
hams ^i-s^-,)^
yu
hadîsinin erhi.,,
eytaniyyetilmezkûreti
a Küçük bir
ûis^,
fi
Muham-
risâledir.,,
Melâmiler
—
19
Üçüncü devre Melâmîleri
290
— Hâdil'uak ju.!\^u "Mekamattan — Tuhfetil Muhammediyye «juinü' — erhi a'yani mümkinat au c ^ — Srrünnebeilhak jild v — Fazaili mâm Ali^ u jîu» — Tefsîri sûrei Yusuf ^> — Tefsîri sûrei feth — Menbaunnur rü'yetir Rasül
bâhistir.,,
23. 24.
otfi-
25. 26. 27.
bende yo ktur.' Bir yerde de bu amad m. Bunlar,
I
P
28.
tj^.
29.
j=s sj^-
30.
fi
haline ait
küçük
—
31.
->>J'
tercemei t«- "Kendi
bir risâledir.,,
Risâlei ilmi hâl
ju^
"Sfat sübûtiyyeyi tevhid veçhile
vt-j
bildiren bir risâledir.,,
— —
32..
33.
öw
Melâmiyye
vel
yeti
akaidin Nesefiyye «jju'ü» CJJ. "Matbu'dur.,, Risâletül smâîliyye vel atiyyetüddürriyyeti fî tarîkin
erhi
j
Uiüij^ j
râbta ve teveccühü, telkini zikri, Kurbet, Ubûdiyyet ve Ubûdet,
yazlm 34.
âlemin 36.
lâmibni
baz
kâmili,
yakin merâtibini, Vilâyet, Sddikiyyet, makamlarm bildiren 12 bap üzerine
—
îhtiyâr
kdemi
—
-ü-uSUj
Risâletüs Salihiyye
ve
Müritlere
kdem
fikirlerini teyit
Ettemi
Meiln
yerlerde
"Seyyid'in
yazlm
Sâlih Ef. ye ithâfen
telkin tarîf âtn hâvidir.
35.
lu-vrti-j
bir kitaptr.,,
—
hulefâsmdan
eseri
*>iiwj.ji,
Nakiy-
"Müridi
risâlesi.
fJt s
havidir.
olan
bu
makamât
Bedreddîn'm
ihtiyâr
ve
eder.,,
Mei
" Abdüssecr} MYalnz erhidir. Hakk'nn Aynen smâil smâil Hahk'nn erhini takrir ve baz
bni
salâtn erh..
tafsilat
olup
sâlike
yarar.,,
ve tavzih
alâ salâti
en mühim
jui.
yerlerini tafsil etmitir.,,
37. Ali'nin
-
Risâlei Saîdiye
hayatta
<^
oldnunu bu
yuj "Mead ahvâlinden risâlede
anlatyor.
risâledir.,,
38.
—
Beyâni
tecellil
Hak
alel
merâtip
8
bâhistir. -
10
^
Seyyit,
sahîfelik
bir
"Devir merâ-
tibinden bâhis küçük bir risâledir.,, *
Seyyid'in bunlardan
tup sureti
vardr.
baka
zaptedilmi birçok
takrirleri
ve
iki
mek-
IV
SEYYD'N TARZI TESLK
Muhammed Nur', sâliklerini zikir ve esmâ tarikiyle teslik Müridin telkini merâtipteki tarifatn mübeyyin "Risâlei sâlihiyye„ sinde ki bu risâle tarz teslîkini göstermek itibariyle çok ehemmiyetlidir salike üç ey lâzm olduunu, bunlarn birinin mücâhede, dierinin zikri dâim, üçüncüsünün de esrar hilkate agâh olup ikilik hicaplalarn ref'etmek olduunu söyleyip zikir hususunda öyle diyor: "Esrar tarikat olan zikri dâimi tahsile çaln zira gaflet, zikri dâim Seyyit
etmezdi.
—
—
;
üe
Bu
ref'olur.
zikri
Bu âyetten anlalyor
ij.ui^r'
ve gerek
hafî,
hiyi adet ile
ehli zikir
tahsili,
olan kimesnenin
Çünki, cenabhak kur'anda
telkinine mühtaçtr.
kadar
dâimin
kaydetmee
talim
ve
/'üijo. ijiUi
:
meayihi izâmn memuriyeti gerek celi ve beyandr. Yoksa zikri ilâveçhile hak ve salahiyetleri yoktur.
ki
ancak keyfiyeti
buyurur
zikri talim
u
hiç bir
bazan mübtedilerin hallerine terahhümen ve istidatlarna nazaran
ki
yaplur,,
Vâridât erhinde de tahsil edilen
deildir.
;
;
;
kendilerine zikir galip olunca;
makam
neticesinde
kar
Mecnun'un ona arzeyledi ve Leylâ ya kays, ben dedi de Mecnun benden baka Leylâ olur mu ?
Leylâym, bana bak deyüp daa kaçt. Bu mücerret hâlden butevhîdi
müdâvemet
Bu, Leylâ'ya
Melik, Leylâ'y
benzer.
hâline
ehli tarikin tevhidi, zikre
makam
bir hâldir;
Ehli zikir de böylece mezkûr, ittihad eder. Halbuki
ibarettir.
zikir, zâkir,
okumaktayz. rabta da yoktur. Filvaki risâlei smailiyyede ikinci bapta uzun uzadya râbtadan ve sureti icrâsndan bahsederse de bu eser, "risâletül ismailiyye ve atiyyetüd dürriye fi tarikin nakiyyeti velmalâmiyye,, ismiyle tevsim edilmesinden de anlald veçhile nakî Seyyid'in
.
fliaV
(
JU-
s
4>'!i
jTjj
deildir,, [1] Sözlerini
tariknda
yM ^ j*
Sa: 59
<-«jIj.1I
düi.Ci
..
/y>
± j£
.... li* ^Uli
o
jLa^_$
JU
I
v-yl
o *s~
(
^jl
I
jj-i
J
^;.^la!l
jj
^^.y
J*l
jJ
j^Mj f\& 3
jû
[1]
y
Jull a/i
:
Jis
f&
Üçüncü devre Melâmîleri
292
ve melâmî nevelerini cami' olarak yazlm bulunduundan rabtay da mevzuu dahiline almtr. Esâsen Seyyit te yedinci bapta muhasebe, mürakabe ve intikalât anlatp bitirdikten sonra "sâdât nakiyye sülükvilâvet, siddîkiyyet ve lerinin nihâyeti budur,, diyor ve merâtibi yakini kurbeti; ibadet, ubudiyyet ve ubudeti sekizinci baptan kitabn nihayeti bulunan 12 nci babn sonuna kadar olan ksmnda anlatyor ki buralar ;
melâmete mahsus
makamat
tevhit
ve bakay nâtktr.
salat üsbuiyye erhinde havâtrn ref'ine imkân olmadn eden ve havâtrn Haktan geldiini bilen kimseye bunlarn zarar vermiyceeini anlatrken "baz tarik ehli, havâtr ref'i için râbta yaparlar ve eyhlerini iki kalar arasna alrlar; güya ki hâtra gelmesün deyu... halbuki daha büyük kusur ederler; çünki uhutlarnda eyh mukayyet olur. Zikir halinde de Allah derler; râbta ile ülûhiyyeti eyhe
Halbuki
kalbi sepde
hasretmi olurlar. Bu ise küfürdür. Ve hazreti Ömer zaman hilâfetinde asakiri islâmn techizâtn namaz dahilinde dahi fikrederdi. Bundan malûm oldu ki kâmile efkâr ve havâtr, hatta ibadetlerinde de ibâdeti dierdir; zira zevki hazrettir [1] „ diyor. Seyyid'e nazaran râbta, müride mahabbeti kâmile ve müritte fenâyi tâm; zikirde, zikri dâim, ya'ni Hak'tan ademi gafletten ibarettir. Görmütük ki bayrâmî melâmîleri ve eski melâmetîler de aynen bu fikirde idiler. Melâmî halifelerinin bizzat arap Hocadan, ya'ni Muhammed Nur'dan telakkun edip yetitirdikleri salik ve halifelere telkin eyledikleri* zikri
dâim udur:
Sâlik, her ne ile megul olursa olsun kendisine hangi makam telkin edilmise kalben o hakikata teveccühle ismi celâli telâffuz ve tekellüm etmeksizin dâima fikrinden geçirir. Bu suretle, bakt, gördüü, söyledii
konutuu, yürüdüü, oturduu
yerlere, kimselere o isimle- nazar eder, böylece konuan, yürüyen, otum, kalkan kâffei ef'âli yapann Allah ve bütün ef 'âlin de ef'âlullah olduunu dâima hatrlar ve tevhidi ef'âlin zikri olan «*>W J*W» zikrini kalben ve ühûden
Meselâ; tevhidi ef'alde
ise
zâkir olur.
Tabiatiyle kuvvetli bir
"telkin binefsihi,, olan
kendisinin tevhidi ef'âlde zevk ve tahakkuk sahibi gibi ayni
zamanda Haktan
gafleti ref'eder.
bu
tahattur
git
gide
olmasn badî olduu
Kuadal brahim .•uirl
Efendi de fX
[2]
ijj [1]
Halvetiyyei a'baniyye meayihinden Melâmî merep bir [2] Kuada'l brahim Efendi zâttr. Hacca giderken "Rab,, da 1264 te vefat etmitir. Mektûbat ve e'âr vardr. Mahur
Hamâmî
Bosna'l
Hac
Tevfik'
ve Ömeri Halvetinin eyhidir.
hvan, vefatm umumiyetle
Osmanl müelliflerinin 1264 olarak kaydettikleri hâlde 1262 göstermesi yanltr. pnül'Emin Mahmut Kemâl Beyefendi'nin de Bâb âlî'de vesâik Sicilli
osmanî'nin
ve ondan naklen
:
:
Üçüncü devre Melâmîleri
mektuplarndan birinde
"
el
293
ite gönül oynata gerek,, diyerek bu
zikri
dâimi tavsiye ediyor.
zamanlarda bir külfet gibi görünür. Fakat dâimiden gafil olmamay tasmim etmenin lüzumu yoktur. mümkün oldukça hatrlamak kâfidir. Bu, yava yava bir rüsuh gelir ve sâlik kendisinden ve muamelatta bulunduu halktan gafil maya, her eyin Hak'tan ibaret bulunduunu zevketmee balar. Bu gün de melâmîlerin zikri dâimi bu, anlattiimiz tarzdadr. Zikri dâim, ilk
zikri
Makamai
bunda Yalnz haline
olma-
tevhid ve ittihad (merâtibi fenâ ve beka)
Melâmî sülûkü, alt makam üzeredir, Bunlarn üçü makamat tevhid, üçü makamat ittihad tabiri âharla üçü makamat fenâ; dier üçü makamat bekadr. Makamat tevhit ve fenâ unlardr: Tevhîdi ef'al, Tevhidi ;
sfât Tevhîdi
zât..
Melâmîlikte tekke, âyini duhûl ve âir kuyut ve merâsim bulunmad-
ndan
bu meslee girecek sâliki mürit; tenha bir mahalde, meselâ bir camide veya evinde kendisinin muvacehesinde diz dize oturtarak evvelâ zikri dâimle beraber tevhidi ef'ali telkin, yani anlayaca tarzda tarif eder. Ondan sonra sâlikin vazifesi Hak'tan gafil olmamak ve ihvanile sohbetlerde bulunmak suretile bu makam zevketmekten ibârettir. Bayrâmî melâmileri, bu hâle "gönül bekleme,, derlerdi. Mürit salikin, makazevkettiini anladkça srasiyle dier makamat da birer birer
mn
telkin eder.
çou
Seyyid'in Risalesinden bir salei Sâlihiyye„ si bilhassa
zlm
bu makamattan
bâhistir.
Fakat "Ri-
müritlerin telkinlerine esas olmak üzere ya-
bulunduundan bu makamlarn tarifâtn mezkûr
risâleden
aynen
yazyoruz 1
olduu demek
—
Tevhidi
ef'âl:
"Suveri berzahiyyeden sâdr
zevkan, ya'ni ilmi kuva
ile
ühut
olunacaktr.
olan
ef'âl,
hakkn
Suveri berzahiyye
kablel bîat görünen suyeri ekvandr ki ol suveri meselâ bulut, bir suret; gök bir suret, dalar bir suret, suret, insanlar dir suret...
te
berzahiyyeden hayvanlar bir bu suretlere Suveri berzahiyye derler. Bu
suretlerden zâhir olan ilerin cümlesi alelitlak tetkik ederken o
zaman Hicaz
vâlîsi
bulunan zâtn
Kuadal'nm vefatn da 1264 senesinde ihbarna merhumun "Sefinei evliyâ,, snda masturdur. (Cilt :
Bâb âit 3.
Sa
hakkndr ve âlî'ye vekayii
mühimme miyânlnda
evrâk gördüü :
73
-
74).
tevhidi ef'âlin
Vassâf Beyefendi
Üçüncü devre Melâmîleri
294 odur
edebi
Hakka nisbet Yoksa Hakka
Ann
tir.
demez.
cümlesini,
ki ef'âlin
için
Çünki,
ede...
Ehlullah,
olsa ol
fi'lin
eyisini
ve fenasn
bize
nisbetledir.
fenal
hayrdr
ve isimlerden münezzeh-
hakka isbat eder. Yine Allah zina icad eden nisbettir. Eer fi'lin kula nisbeti
etti
ef'âli,
eyilii ve
esnâyi zikirde râbtas
nisbetle
eyilii ve
nisbet olundukta cümlesi
Zira zina ismini
mam
bize
ya'ni
ef'âlin
j>t\y\
fenal V dr ve
tayin olunamaz.
kur'anda
delili
Ve
ef'âl
û^urUj
ol-
sâlikinin
^m.
dur.
^
j-uiijo ve bir daha delil oi^t jjj f „ Tevhidi sfât: "Hayat, ilim, irâde, kudret, sem', basar kelâm;. Hakkndr. Yani diri olan Allahtr ve bilen Allahtr ve kadir olan Allah-
Bir
daha
delii JXJ\ }
—
2.
dr[l].
tr ve iiten Allahtr ve gören ve söyleyen Allahtr. Bu surette sâlik, zevkan bilecek ki bu sfât ile mevsuf olan Zatullahtr. Ve bu sfâtla sâlike âyine olup ol ayinede hazreti mevsufu müahede edecektir ve bu sfâtn kur'anda
evvelâ hayat
delilleri;
hakkn hayatdr.
hayat
duunda
cümle
delil;
^.ju' js
Hakka mahsus olduuna delil ^^^y-Sy^ Hakka mahsustur; eyâda görünen
Yani, hayat ancak
âyeti kerimesidir.
kelâm
ehli
ve
olduu ^i^s u sj.iwj kn olduu sj;i r«
Zira eriatta
eyann hayat
i_,j.rv r'j «. iij r
âyâti kerimesidir.
<&j$**- Spü.!^.!^^!
—
G«Jij»j
»Vii
ijili
«CfT isyi'öi
;
ile
kaim
ol-
Hakkn olduuna Ve kuvvet Hakkn
sem i' ve basar ^ jiH 4jj âyâti kerimeleriyle sâbittir. Ve
jtij
L.
ilâhiyye
etmilerdir ve ilim
ittifak
ve irâdet Hak-
Hakkn olduu rabtas j^.*
dr,, 3.
^jv
—
ali»
mektir.
Tevhidi zat
V
ve
r1
Ma'dumun
râbtas «iy >y~y. tesmiye
ederler.,,
/^
1
-»
ise
tr.
"vücut
:
J
Hakkndr,
^J ^
b<&
gayrinin vücudü yoktur.
demek
e §y a
Zira
madum demakamn
vücudü yoktur. Ancak vücut Haktr. Bu Ve bu üç makam eshabma ehlullah ve
ehli
fenâ
[2]
ekdam derler. Çünkü sâliki ibâhaya sevkedebilir.. [1] Sofiyyûn bu makama, mezlakai Fakat müridin sözünü dinlemek art esas bulunduundan kâmil müritler, sâliklerini her eyi hak göstermekle beraber (edebi mehammediye) tecavüzden meni' ve tecelliyat hassai muhammediyyeye mazhar etmee muvaffak olurlar. Hakkiyle tevhidi ef'ali zevkeden sâlik her eyi ho görür ve bir e/'e itiraz etmez. Lâkin fevahie de meyledemez. Halbuki bunu ilmen bilenler,
bu
ikinci
(istek
haktr) diyerek ibahî oluverirler. Yalnz
u
muhakkak
ki
ekseriyyet
ksmdadr.
zevat,, sfat, sfât ilâhiyye Ehli fenâ tesmiyesinde sebep ef'âli, ef'âli ilâhiyye [2] zât ilâhîde ifna ettiklerindendir. Bundan sonraki makamlar, baka makamlardr. Çünki bu makamlarda - sâlik evvelce Hakta fânî olduu ibi - Hakla baki olur. Bu maiyyet te artk maiyyeti mekâniyye ve zamaniyye deil, maiyyeti zâtiyyeden ibarettir. Zikri dâim makamat fenadadr. Baka makamlarnda zâkir, mezkûr olur mezkûr ile birleir (hulûl ve ;
;
;
Müridül uak, Hâdil uak, Sülûki hakikat, Meâhidüt tevbih, Tevdier âsârnm makamattan bâhis ksmlarnda hidül behiyye, Dâiretül yücut risâleleriyle da bu hususata ait kâfî, muhtasar, müfit malûmat vardr (müracaat !). ittihatsz..)
Seyyid'in
;
205
Üçüncü devre Melâmîleri
—
4.
Makam
kuvâsmda Hak siyle .ja-ji
zâhir olur
iij—
eya Hakta bâtn ekvan
ise gözlerini
ûUu
Bu makamda ve kendisi bâtn olur.
g
cem'
JjS.
olur.
f
u.
:
sâlik
Hakka kuvâ
»u
olur
âyeti kerime-
Jsw hadîsi erifi bunu ifâde eder. Bu makamda öyle ki eya denilen suveri ekvandr; suveri
kapadn
vakitte
eyann
suretleri
insann zihninde
bâtn olduu gibi makam cemi'de dahi eya, ilmi ilâhîde bâtn olur zât ile zâhir görünür. Bu makam sâliki, eyaya nazar eyledikte suveri ilâhiyyeye nazar eyler ve her ne ahkâm zâhir olursa cümlesini Hakka isnad eder ve bu ahkâma ahkâm ilâhiyye tesmiye ederler, ^.nj^. öjU <.s^ } Ya'ni Allah ve melekleri; âyeti kerimesi, bunu ifâde ve beyan eyler. ;
sfât ilâhiyyenin cümlesi zât Hakta bâtn olduu cihetle ahkâmn miraçta hazreti cümlesini icra eden Haktr. Ann için cenab Allah, ve "y^t « ii^,, bunu ifâde Peygambere buyurdu: &j 6^ eder. Bu makamda sâlik, kesreti eyadan mahcuptur. Bu kesret nedir? diye suâl olunsa cevap vermekten acizdir ve bu makamda sâliki çok
ya'ni
m
durdurmazlar. Zira Hakikatta
makam
deildir.
Belki bir hâli istiraktan
Mecnun'un Leylâ benim, gayri Leylâ yoktur dedii gibi., ve Makam cemi' de eyann bâtna rücuunun bir dier misâli, meselâ; düz bir ovada bir direk olsa, sabah günei, o diree vurdukta bir gölge çkar. îte o gölge mahluktur. O gölgeyi günein tulûu izhâr eyledi» Bir müddet sonra güne yukar çktkta ve zevâl vakfnda ol gölgenin eseri kalmayup direkte bâtn olur. Sâlikte dahi, ühût ve zevk sebebiyle Hak' kemâliyle zâhir oldukta eya, zât Hakta bâtn olur, gölgenin bâtn olduolmayp ancak göze bir karalt gibi; gölgenin vücudi haricîsi gibi halkn dahi vücudi hakikîsi zillisi olduu belki vücudi görünüp olmayup ve yalnz âlemde bir ey olup hariçte asla vücudü yoktur. Yalnz gölgenin inkâr kabil olmadndn halk dahi inkâr kabil olamaz. Belki halk denilen, Hakkn ismi zâhirinin hükmüdür. Ve mutlaka tecelliyât ibarettir.
u
hariciyyeden ibaret olup vücudi haricîsi yoktur. dular
»^iuij c^su öuw
:
kald 5.
ki
vücutlar olsun
—
a'yani sâbite vücut !
Bu makama kurbi
Hazretül cem' Jr.M^
:
Ann
için ehlullah
buyur-
Nerede
kokusu duymadlar. farâiz derler.,,
"Hazretül cem' demek,
Hak
bâtn; halk
Hak' bâtn, halk zâhir ne demektir? Ya'ni ol halk ki o ilimde zâtn ilminde bâtn olmutu ve ilmi ilâhîde mahfuz olmutu esmaya hükmünü vücudiyle izhâr kendi kendi edüp ve olan esmây, Hak, verüp esmâ izhâr eyledi. Ve zât kendi hükmünü esmâya nisbet eyledizâhir demektir.
;
Bu halde gören, iiten, söyliyen zâhir; zât, bâtn oldu. Haktr; lâkin abdin kuvâsiyle.. Bu makamda Hak, kulun kuvas olup kulun hayat hakla, kudreti Hakla, sem'i Hakla, basar Hakladr. Nitekim o^u a c^u ûuj îj.j hadîsi kudsîde "j. j, . i'^jj
inden esmâ
;
\>\
:
296
Üçüncü devre Melâmîleri
ben kuluma mahabbet eylediim vakitte o kulumun sem'i ve basan, yedi ve lisan ve ricli olurum. Benimle iitir, benimle görür, benimle tutar, benimle söyler, benimle yürür. Bu makama ehlullah
»i
s*'.* j.
JA?,, ya'ni
;
Bu makamn kemâline
"kurbi nevâfil,, tesmiye ederler.
herkesin bildiini
ve iitir ve mâlât sfâtiyye kendisinden sâdr 6.
—
bilir
gförür.
kimesneler
nâil
Ya'ni kerâmât
ilmiyye ve ke-
olur...,,
Cem'ül cem' ^g-: "Sâlik bu makamda
«^uuij ^iüij /vij jjyiy»»
müâhede edecektir. öyle ki abidden vücudi Hak olduundan abid evvel oldu ve
âyeti kerimesini bir nazarda
ancak
ve sfât ve ilâhiyyenin zuhûru abdin azayi ef'âl
zâhir ef'âli
mütevakkf olduundan âhr oldu ve abdin suretinde zâhir olan vücut, Hakkn olduundan abid, bâtn oldu ve yine Hak, abid suretiyle zâhir oldukta mahlukat tesmiye olunduundan abid zâhir oldu.; te bu makamda sâlik, suveri ekvandan bir surete nazar eyledikte bu dört nispeti bir surette müâhede edecek ve kendisinde dahi bu dört nisbeti müahede eyliyecektir. Hatta bu ühût galebe eyledikte bir kimse kendisine suâl edecek olsa ki Ol dahi ceva"jUuij ^»iüjij j.»yiy»„ âyeti kerimesinin ma'nas nedir? bnda der ki: evvel benim, âhir benim, zâhir benim, bâtn benim... Yahut karsnda olan surete sensin evvel, sensin âhr, sensin bâtn, sensin zâhir, deyu cevap verir ve bu cevabnda sadktr ki onun ühûdunda Hak, bu suveri kendi vücudiyle izhâr eylemitir.,, semâniyyesine
abid,
Muhammed Nur' bu alt makamdan sonra yedinci bir makam daha olduunu, fakat bu son makamn, dier makamlar gibi peyderpey mürit telkiniyle zevkeriilemiyeceini "Meâhidüt tevhit, Hâdil uak, Müridül uak... "gibi makamattan bâhis risâlelerinin umumunda söyliyon Hatta türkçe "Müridül uak,, ta diyor ki "bu makam, Ahadiyyetül cem', çirbjjiji makamdr. Ve bu makamda jj &\ jö, c~v ii c--j Us vârit oldu ve lisan in y\ jjtjU tr. Badehu iman, tahkiki olup Hakkalyakine dâhil olur. Hakkalyakin
bir
Bu makamda ne
makamn
makamdr, ana
lisan Jjy
u
,#3
r
u>
ve
sözleri
r
t:i'
tâi
f
u*
ve
aU'y
f
u* derler.
hitap sâbit olur.
Bu
-Ai^bV. tr.
Risâlei sâlihiyyede
hakknda
j-jUij
kesret ve ne vahdet ve ne de
de
<
,
^\ «au
i
makam
olan
bu makam
okumaktayz
"Ve yine ma'Iûm olsun ki bu makamdan sonra bir makam daha vardr ki o makam takrir etmee ne bende kuvvet vardr ve neyde takrir edecek olsam sende kuvvei fehim vardr. Çünki o makam^.! j^ teberrüken aS- (.a. olduundan ancak gavsi a'zam olan zâtn mülkü olup 1
'
bize dahi ta'lim ederler. Lâkin, biz telkin edemeyiz. Zira kur'anda ...
ajiju
deyu gelmitir.
Yetimi hakikî hazreti Rasûli ekremdir
ve
ann
:
Üçüncü devre Melâmîleri
mâli ahadiyyettir.
Biz
andan nehyolunduk
ki takarrüp
Rasulullah kendisi bizzât telkin ederse zevk "Dâiretül vücut ta'rif ettikten
bu
beyani makamil
nsf
Eer
zevk alnamaz.,,
Mahmud„ da makamat mücmelen
makam
Görülüyor
ki
Seyyit
Bayram
Muhammed
melâmlerinin
Sohbet ve gönül bekleme Seyyit
ittihat
makam-
merkezi dâiredir.
Nur'un vaz'ettii tarz
dan doruya iptidadan intihaya kadar
ederlerdi.
edemiyelim.
illâ
dier nsf Baka ve
fenâ ve tevhîd,
ahadiyyetül cem'
mübtenidir.
alnr ve
sonra öyle bir dâire yapyor
dâirenin bir
lar, olup
fi
297
"vahdeti
sülüklerinde
vücut,, telkini
teslik,
doru-
esâs üzerine meratip yoktu.
srr vahdetin ma'nen tahakkukuna intizar Nur' ise, melamî sülûkünü daha maddî ve Nihayet bu usûl, öyle bir hâle gelmitir ki
ile
Muhammed
ilmî bir tarza ifra etmitir.
;
bu merâtibi peyderpey ders alr gibi alrlar ve sohbetlerinde, ühutlannda bunu zevketmee çalrlar. Binnetice melâmîmelâmîler, müritlerinden
lerde,
dier
tasavvuf
tamamiyle kaybolmu hâlinden
pek
ehlinde ve bilhassa
ve vahdet,
bir "ilim,, hâline
alâ örenilebilir.
irâkîlik,
ve tahakkuk,,
Halbuki, bu
kitaplardan da
gelmitir.
Muhammed
eski melâmîlerdeki
bir "inkiaf,, bir "tecelli
Nur',
"erhi
ilim,
kelâm ilâm
Alî,,
risâle-
Üçüncü devre Melâmîleri
Z9B
"gerek tevhîdi ef'âl ve gerek tevhîdi sfât ve gerek tevhidi zât ile; halk, zâb v Sii ve fânî badehu zâti Hakk müahede ve hak nazar ve sülük ile halk fânî ve Hak baki olduunu müâhede eyleyüp cümle Hak sinde
;
zâhir olur.
ju
Ve
lâkin süluki tevhîd
olmakszn halka Hak demek
küfürdür,
eden melâhide gibi bilâ &\ iyi halkn vücutlar varken nazarlarnda sülûki tevhîd, halka Hak demek ve ana Hak tlak eylemek mücerret küfürdür...,, diyerek sülûkün, ya'ni mürtaifei
Bektâiyyeye
kendilerini nisbet
idin telkininden sonra sâlikin teveccüh ve ihvanla sohbet neticesinde makamât zevketmenin tevhitte art esâsî olduunu söyliyorsa da, mürit, kendi anlayna göre sâlike makamat istedii vakit telkin edebileceinden bu telkin mes'elesi; demin söylediimiz gibi melâmîlii ma'nevî ve irâkilikten adeta tecrit etmi ve melâmet ilmî ve usulî bir tarikat haline gelmitir.
V
MELÂMÎLN NTAR
SAHALARI
son melâmîlerin, Anadolu'dan olduklarn görüyoruz. Esâsen Rumeli'de zuhûr ve intiar eden bu meslek; Selânk, Üsküp, Manastr ve hatta Bosna havalisini tamamile istilâs altna almtr. Bunun sebebini evvelce de söylemitik. Bu havali, bayrâmî melâmîlerinden beri melâmetin en ziyade yayld saha idi. Ayni zamanda, son zamanlarda intiar da halk arnavutlukta Bektâîliin ve daha evvelce Rifaîliin merteoe bir hale getirmiti. Seyyit mümkin âinâ vahdet telâkkilerine Muhammed Nur', bu havaliyi fa'aliyetine merkez etmekle isabeti fikrini "Nuriyye melâmîlii,, diyebileceimiz
ziyade Rumeli' ve stanbul'a
yaylm
isbat eylemiti.
Çok
eski zamanlardanberi âsâyisizlie
de
merkez olan bu
bir
muhit,,
son zamanlarda Srplarn, Yunanllarn, Karadallarn, hatta Arnavutlarn isyanlariyle daimî bir kemeke içinde idi. Halkn tasavvufa meylinde, bu içtimaî halin de dahli vardr. bilhassa
Muhammed Nur, her halde tek merep dervilere kendisini tanttktan
tük
melâmî bendelerine,
ve nüfuzunu zâhirî
ilmi
melâmî ve müder-
ederek erkân hükümete de kolayca hulûl ettikten sonra acele etmeksizin yava yava tarikini kurmaa balamt. Evvelâ nakî dervilii ve eyhlii ile görünen, fakat kendisine müracaat edenleri melâmet sülûkü üzere teslik ve terbiye eyliyen Muhummed Nur, istanbul'a da müteaddit seyahatlar icrasiyle merkezin meayih ve ulemasiyle temas etmi ve hatta eyhülislâm Molla Beyi Bektaî olduu hâlde kendisine dehalet ve bîata mecbur eylemiti. Mirefteli Abdullah' ve harîrî zade Kemâl gibi bir çok fâzl ve zinüfûz kimseleri tarikine alan Muhammed Nur', istanbul'da da nüfuzunu temin etmi ve bir çok halife yetitirmiti. rislii ile tezyit
Bu
suretle
melâmîlik,
mütekâsif
merkezi
—
arnavutluk
—
müstesna,
Selânik, Manastr, Bektaîlie galebe mükildi Üsküp ve havalisi olmak üzere cenuben Trhala, imalen Bosna havalisine kadar yaylm ve arkî Rumeli'de de Edirne vilâyeti dahilinde bir çok müride malik olmutu. Garbî Rumeli'den sonra en ziyade stanbul'da ve
çünki orada yerleen
:
Üçüncü devre Melâmîleri
300 Anadolu'da da Eskiehir', Ankara'da intiar etmitir.
merkezi Tire olmak üzere
zmir',
Bursa' ve
mühim bir Balkan harbinden sonraki muhaceretin de bu intiarda olarak aksine kzlbalm de melâmîliin âmil olduu muhakkaktr. Son intiarn daha ziyâde merkezlerde ve mümkün mertebe ehli ilim arasnda mülâhazatmz görüyoruz. Bu hususta da aynen Bayrâmî melâmîlerindeki serdedeceimizden tekrarndan sarf nazar ettik. *
MELÂMÎ TEKKELER
olmadn
görmüEski melâmîlerle, bayrâmî melâmîlerinin tekkeleri olmamas âyin ve merasim kisve, —zikir, tük. Seyyit' bir çok hususta içtihat gibi— bunlara ittiba' eyledii hâlde baz hususta da ayr bir melâmîlerinde bayrâmî göstermitir. Telkini merâtip sahibi
olduunu
olmad böyledir.
hâlde Seyyit' tarafndan Filvaki
edilmitir.
ihtira'
son melâmî tekkeleri,
ta'biri
Tekke yaplmas da
ma'rufiyle
birer
tekke
tarikatlardak olmaktan ziyade içtima' mahallidir. Çünki melâmilikte, dier beraber ailesiyle müridin "dervi,, snf yoktur. Binaenaleyh bu tekkeler; bir ettikleri oturduu ev, ihvann istedikleri zaman toplanp sohbet
cuma mecma'dan ibarettir. Yalnz dier tarikatlara kar, cuma günleri, namazndan sonra; bazan cuma geceleri yalnz ismi celâlle zikredilir. { Muhammed Nur', bu tekkeleri, her hâlde ihvann yalnz oralarda bir ey konumasohbet etmeleri ve hariçte ayar içinde kakikata âit unlardr: malar için açtrmtr. Rumeli istilasndan evvelki melâmî tekkeleri
îstrumça
Muhammed ki tane tekke vard. Bir tanesi daha eski olup Seyyit mahalle ^defnedilip oraya Nur', burada otururdu. Vefatnda, vefat ettii Seyyid'in hulefasridan yaplmtr. bir de muntazam ve mükellef türbe ettikten sonra hac Faik Bey eyh olmu, 1319 da Selânik'te vefat valde,, [1] "Hac Muhammed Nur'un son zamanlarnda kz olarak ald '
[1]
Hac
Valde
el'an
sadr. Üsküdarda ikamet
etmektedir.
::
Üçüncü devre Melâmîleri
tarafmdan idare edilmi ve bu
suretle
kadnlara mahsus
bir tekke
hali*
yanmsa'da Türbe yanmam
ne gelmitir. Bu tekke, istilâda hara ta'mir ve tecdit edilmitir. El'an Melâmîlerin kuf at ve türbedan mevcuttur.
ve bilâziyaretgâhdr. Mev-
kinci tekke, yine nefsi kasabada olup evvelâ olu erif Efendi tarafndan idare edilmi, erif Efendinin hicrî 1323 te vefat üzerine Hule-
fadan
Ab
Hac
Efendi
eyh olmu
ve bunun zamannda
istilâ
vuku'bu-
kapanmtr.
larak bu tekke
Selanik Ali
örfî
Efendi
Muhammed
evini bir tekke haline getirmiti.
magâh
Nur'a
intisabndan
Buras
istilâya
sonra
yallardakî
kadar ihvann
bir içti-
imi..
Doyran kazas: Nenfsi kasabada doyranl eyh Hamdî hoca Ef. tarafndan idare Doyran'a tabi dedeli karyesinde isedilen bir dergâh el'an mevcuttur. tilâdan evvel
bir
Kopruh
melâmî tekkesi vard.
:
Burada da bir tekke açlmtr. eyhinin kim olduunu örenemedim.
Halâ
mevcutmu.
Vaziyetini
ve
Tikve kasaba olan Gavadar'da bir tekke mevcuttur. Bu tekkeye evvelâ strumçal Hac Süleyman beyin biradari Hac kadri Bey eyh olup Balkan harbinde tekkeyi yangn ve yamadan kurtarmaa muvaffak olmutur; Harpten sonra vefat etmitir. Tekke hâlâ mevcut ise de kimin tarafndan idare edildiini ve eyhini örenemedim. Nefsi
îtip
:
Hulefadan kendisi
eyh
tarafndan yaptrlmtr. Bu tekkede 1326 da vefatndan sonra istilâ vuku'bulup tekke yand.
itipli Sâlih Rifat. Ef.
idi.
:
::
Üçünc3 devre Melâmîleri
302
Pizren: Recep
Hulefadan Recep Ef. badehu Seyfettin Ef. eyholmulardr. Son isltlâ seneni vefat etmitir. Ef. tahminen 1316 da, Seyfettin Ef. de oleyh eyh olan Ömer Lütfî Ef. nin 1927 de vefatndan sonra kimin
duunu örenemedim. Avret hisara tabi snefçe karyesi:
Muhammed •evvelâ
yaplmtr. Buraya tarihlerinde 313-14 eyh olmu,
Nur'un emriyle burada da bir tekke
Hac brahim
hulefadan
vefat üzerine Doyran'l Mustafa istilâda bu tekke yanmtr.
Efendi Ef.
olup 322 de vefat etmi, blâhara
eyh
Üsküp halifetülhuBuradaki tekkeye evvelâ Muhammed Nur'un damad ve olu Ef.nin Abdürrahim sonra ondan lefâs Abdürrahim Fedâî Efendi, -1328sonra gedikten hac Kemâl Ef. eyh olmutur. Kemâl Ef. stanbul'a olu Hakk Ef. eyh olmutur. El'an mumaileyh tarafndan idare
•edilmektedir.
Manastr Rifaî tekkesi iken
.eyh Ali
Rza
Ef.nin
Muhammed
Nur'a intisab
ahzetmesi üzerine melâmî tekkesi olmutur. Rza Fakat eyhini öreaemedim. Ef. 331de vefat etmitir. Tekke el'an mevcuttur.
ve
Sâfî Ef.
den
hilâfet
stanbul Sâfî Ef. saray meydanndaki rifaî tekkesi; eyh ahmet mukabelesi Rifâî haftaya Muhammed Nur'a bîat ettikten sonra haftadan Ef. kendisine yaplmakla beraber bir melâmî tekkesi haline gelmi ve Sâfî
ehremini,
intisap
edenlerin
hemen
hepsini
melâmet nevesiyle teslik eylemitir.. eylemi ve tekke de 333 te fatih
Sâfî Ef. takriben 310 tarihlerinde yefat
yangnnda yanmtr.
303
Üçüncü devre Melâirmîle
Mevlevihane kapsnda tarsus Rifaî tekkesi: Bu tekkenin eyhi Abdülkerim Ef. de Muhammed Nur'un hulefasmBuras da tamamiyle bir melâmî tekkesi olmutu. Kerim Ef. nin
«dandr.
Bursa'ya nefyinden sonra tekke âdeta bilfiil
seddedilmitir.
kapanm
ve nihayet son icraatta
VI
SEYYT MUHAMMED NUR'UN HALFELER
Abdiirrahim Fedâî:
Pizren'lidir. Seyyid'in halifetül
hulefas ve
damad
idi.
Üsküp'te bir
melâmî tekkesinde eyh iken 1303 te seyyit'le beraber haçtan evdet ederken vapur Süvey kanalini geçtii sralarda vefat etmi ve cenazesi vapurdan çkarlp "Ayni musâ,, nam mahalle defnedilmitir. Vefatna muhiplerinden Hakk tarihi söylemitir:
medresede müderris ve üsküp
u
Bu cihânm devrini hiç bilmediler eyhu âb, Kimse fehmetmez acap seyreyleyüptür bu dolap Pirimiz kutbi cihân azmeyledi çün Mekke'ye
Bileince yâr
idi
Avdet üzre der
Vasln
müridimiz
âlî
cenap..
sefîne azmi firdevs eyledi,
arzu edenler cierin
etti
kebâb.
Cümle ihvan feyzalurdu bahri ilminden anm, firak, çemimizden kan silâp
Canlar yakt Hayderiydi,
Bahr
!
almad evlâd kabrinden nian,
idi bahrile
bahroldu Fedâî'ydi lakab.
Edelim *>içfJ-\ erdi çün hükmi kader, Hâkimi mutlak olur, hem cümleye hüsni meâb. Hüsni hatmine « yjl&'t
(fJ^/l
delildir tarihi
*>-5j ^.î-
ç~>.
1303
«Hakkî» iyan, jj!
»
!
:
Üçüncü devre Melâmîleri
Abdürrahim Ef icâzet vermitir.
muazzam
;
bir sünnet
ksmda baka
dier
Melâmiler, bir kitle
sahralara
baka
bir tarafta davul, zurna
baz mutaasplar tarafndan diyorlar,,
Bir defa ulumi resmiyyeden
de
Muhammed Nûr'un mahdumu hac kemâl Ef.' ye düünü yaplm ve bu düüne, stanbul'dan bile
302 de
ihvan davet edilmiti. tarafta sohbet,
âlim bir zât imi.
305
yaylp meselâ
icrayi
ile
bir
istifsar için
Muhammed
bir
iken bir
aheng ederlermi. Bu
stanbul'a "melâmîler davul zurna
tarznda bildirilmi ve
ksm
megul
bir tarafta zikrile
ile
hâl,
zikre-
Nûr, stanbul'a
davet edilmiti.
Muhammed Nûr' istanbul'a Abdürrrahim Ef. yi göndermi ve Abdürrahim Ef. meclisi meâyih reisinin melâmî sülûkünü sormas üzerine "ednâ sülûkümüz halktan hakka suut; âlâ sülûkümüz haktan halka nüzuldür,, deyip icap eden izahat vermi ve tekrar üsküb'e avdat eylemitir. stanbul'da Tarsus tekkesinde müsafir olmutu.
Âsâr Tefsiri suretül kevser:
Abdürrahim
yegâne arapça eseridir. o kadar vuzuhla anlatyor ki Muhammed Nûr' bile "makam ahadiyyetül cem'den vârid olmutur. zhâr câiç deildir. Bulduunuz yerde yakn; yahut ta saklayn;,, demitir. Abdürrahim efendi keke bu risâladen baka risâle yazmasaydi; hele nazma hiç özenmeseydi... lim ve ihâtas, tasavvuftaki rusûhu tamamiyle bu tefsirde görünüyor. Sonundan bir ksmn yazyoruz, "ya Muhammed' Rabbine salat edüp ayn olduun gibi enfüsü âfâk büdününü, belki büdüni vücûdunu kurban et; taki sen hakikatta benim aynm olduun ve benim gayrim olmadn gibi benim zâtmdan baka bir eseri mevhum da kalmasn. Büdün, nasl araplarn hiyari emvali ise, bütün ekvan da senin hiyari emvalindir. Onu tasadduk eyle ve benim vücûdumla cemii zerrâtta envai tecelliyat ve eltafü kemâlât ile bulun Kim, sana buzeder, ve kadrini bilmezse ki o benim kadrim, ya'ni bu sûrede tafsîl ve iâret eylediim senin kadrinden ibarettir, ebter dir. Ya'ni, bu mürikin vücudünün neticesi, hatta vücudü yoktur. Belki hayali mahzdr ve gayri mevcuttur. Hali, gayri mevcut vehim ve irk olduu gibi mevcut olmasnn da imkân yoktur, te bu, ebterdir. Sen nasl ebter olursun ki - ya
Bu
söfiyûnun vahdet
risâlede
Muhammed'
-
Ef. nin
telakkisini
iâreti ahadiyyei zâtiyyei kur'aniyyede
tafsîl
olunduu
Melâmiler
—
gibi 20
:
Üçüncü devre Melâmîleri
2Qg
hayyülkayyumsun. benim hayat ve kayyumiyyetimle ettik,, [1]. sözümüzle de bunu ta'bir Abdürrahim Ef. risâlenin sonanda "ûU.
Nasl
ki
sen,
tJ
****&
<,^VV U '» diyor.
Risâlei vehbiyye s
Bu
risale
manzumdur.
Lisan da gayet bozuktur.
acayip bir eydir. yazyoruz beytini birkaç Misâl olmak üzere
Fakat
kafiyedn
muarra
ol, Huda'ya hamdü ükrolsun yaratt kudretinden edüp makbul emrin ann mevcudat eya vü Kamu
kim vardr kluplardr secde dahi cümle tebih edüp
Bikülli âlemi a'lâ, dahi esfelde
An
çinde nüshai insan ki zâtna olup mir' ât, Kluptur cümleye serdar ana olmu delil
bizzat.
enbiyâya kim Salât ile selâm olsun o Fahrül olur hem nefsin Buyurmutur hadîsinde bilen
Bilürmisin nedir
Annla
Bu
bitti
mürit ?
o bir
mazhar
!
nam
!!
küllîdir.
hep iler o mazhar Hak olmutur
!
anlatyor. risâlede merâtibi tevhid ve ittihad
Kasîdei nuniyye s Bin beyit kadar olup
"Muhammediyye,,
â\£
er.
ayn
yi tanzire
tarz
ayn
ve
çalmtr
!
vadidedir.
Bu
eserle
güya
:
Üçüncü devre
erhi
afiye
Kasîdei tâiye
Melâmîleri
307
bu da manzum.
:
„
:
Merâtibül vücut
„
„
:
HediyyetUl Hac "Merâtibi fenâ ve
bekay
ve bunlan menasiki
anlatan
eden küçük mensur bir risâledir. Sonunda seyyid'in okurken müzdelifede ervah enbiyaya mülaki olup Abdürrahim Ef. ye irâe eyledii de yazlmtr,,.
hacca tatbik
bni fârz divân haçta o mahalli
Risâlei iradei cüz'iyye,
erhi srr
•••jJ-
Risâlei ruhi ^L**
j.«
kzl
^
ncbzû!
alâ esrân
muammay srr
Abdürrahim
bu acayip
Ef.
isimli risâlede
r
ki
nazmen erhetmi. Mukaddemede diyor ^SCVI ;4, J jfUl -V-Jl >_jls
oa^-j
ÇUL
IjIJkij
W
{^j
U^.
J
V-^T-JJ
l,^L;u
isi
V^U
l
rXî5"j,
Bunlar okurken
J
r"L_JL el?
ÇU-^J
bilâ ihtyâr
Gûetmesin
Jl«i
(oli-
^
Cj\
*\
tjj>'' l
^j/^lj
5.
bir gaze-
J_^-s
v ^-
»
JkS j A^k- ol j±>-
U5CJI _j jlsJI
Jl
1
Ziyâ
manasz
ki
IL
ac uC-
MUj
Seyyid'in hulefâsndan tip'li
Sâlih Rifat Ef. nin 10 beyitlik vezinsiz, kafiyesiz, hatta lini
ezel Acjj>.s rj
Ju*
J Uj^Ij
^
j.ju
jlj
P. merhumun
öyle söz kulaklar,
Alûdesi olmasun dudaklar
!
beytini hatrlyorum.
Risâleden anlalyor ki Abdürrahim
olduu
gibi Sâlih Rifat Ef.
Ef. adam akll meczup bir zât ye de pek meclûp imi.. Esâsen Melâmiler de
bunu söylemektedirler. Bu acâyip risaleden
bir
ksmn
Beyti evvel Dersimizdir ruhi
mahbup
dersi
lmimize yok nihâyet suret Ij
(.Ul;
$ 6^
ile
ak
okuruz
mesturuz!
*-jJ* ja Jîe iti ûsb
v
\_,»-
yazyorum:
:
!
Üçüncü devre Melâmîleri
308
saldn cemâlin nurunu yaktn beni, mahvedüp nur eyledin, aldn beni! Dersi Cümle uak per açuben uçtular pervâneve, Girdin akn aynna gayr kalmad aldm beni Srr in hem sendedir hem cümle aynmdr hemin
Rif'ata
ak
Srr
kaftan [1] bir haber ver sanma
hem aldn
beni!
Hamdülillah ki cemâli Rif'at oldu can bana, Gam deil mahcub olanlar dimeyeler can bana!
Âkn
ile hemser ola; Rif'at oldu can bana! hem bugün oldum Ber mürad
matlubu odur yar
Madeni cümle avâlim olmuam hem gelmiem Sanma ey zâhit beni sen oldun nihâyet bana!? *
Abdürrahim Ef nin bu .
risalelerden
maada manzumeleri de vardr.
ve i'riyeti bertaraf, fikirleri Bunlarda "Fedâî,, mahlasn kullanr. Lisaân tanesini yazyorum. hakknda bize bir malûmat verebileceinden iki
Cezbesi bunlarda da görünmektedir
Çkardn
Dalarken bahri vahdette Beni bu gün bulan sâlik
Muhakkak
nûri
Hakkm
Bulur
ben
Tecelli eyledi bedrim,
Okundu Besmele ismim
O
türlü gevherler.
ol türlü dilberler!
iklimi hakikatta;
Göründü
ruyi dildarlar.
Verildi Fâtiha resmim;
Göründü her benim cismim,
Bulan bu yüzü
Göründü dil bana mutlak, Muhakkak yüzüdür hem Hak,
Görenler buldular tlak;
Adm
Duyulmu ankay mugrb,
ehri melâmette Okundu hutbede W)
Niceler cehdederler
hem
izzetler!
Bunu buland Kanberler!
Bu srdr Hakka
çenberler!
Göremezler bu gün veçhim;
Anmçün zâhidan bana
Dediler dahi ekferler!
Küfürdür srrmm zülfü Bu gün tutmu hep âfâk
Dahi ol hâli ruhsârm; Budur srr peyemberler!
(?
.A\Js
Bu
hem
Budur râh hakikat
bil;
Bu gün benden duyan Hak'tr, «Fedâî'» ehri
itlakta
ün
srr bana
Sakn olma
geldi,
o serserler!
Sakn sanma
ki
insandr!
Kuruldu veçhe minberler!?
Üçüncü devre Melâmîleri
309
Kimdir ol kim ola sevmiye cemâl ? Mektebi irfana varmayan a'ma Ne bilür kim kimdir meclâ? Nüshai âdemi eyledi mir'ât; Tecelli eyledi nice zuhûrât.
Ol sofo eytan secde etmedi, Tardoldu ebedî kurba yetmedi, Camii CAjj-te nice der idi? Bâdei
ak
ile
hem harab
idi.
Ol srri abb ârife sor da bil; Mescudi melâik hem ol etmi bil!
ibu
gencin
Ey «Fedâî»
tlsmn bulmak
ak
ile
ABDÜRRAHM AbdUlehat
muhâl;
sen buldun cemâl!
HALEFELER
E.
Ef.
Üsküp'lüdür.
minen 1332
h.
Kurrâ hâfzlanndandr. de vefat etmitir.
Hac Hafz
Abdürrauf
cazetnameli hocadr. yazit camiinde va'zeder,
Bir
Âsan
yoktur.
Üsküp'te tah-
Ef.
müddet
da bulunmutur. Becemaata zikrettirirmi. 1340 ta
istanbul'da
va'zdan sonra
Üsküp'te vefat etmitir.
Yonus
Ef.
Pritine'li olup
cezbedâr bir zat imi. Muhammed Nûr' Pritine'de davet edilmi. ehre girerken Yonus Ef, bir minareye çkarak "Ey müslümanlar; Muhammet Rasulullah geliyor; -istikbâl edin!,, diye bir
düüne
barmaa balam. etmiler.
Bunu duyan hucalar Müftüye müracaatla ikâyet Hac Maksud Ef. Müftüye gidip "H.
Nihayet yine hulefâdan
:
Üçüncü devreMelâmîleri
2|q
Peygamberin
vârisi
cezbeli bir zat
kapatm.
ulûmu
geliyor,,
demek
istediini beyan ve
ümmî ve
ederk meseleyi oldunndan kusruna bakamamasn reca
etmitir. Piritinede tahminen 1330 da vefat
ismail Ef. Rumeli'nin bir çok yerinde TelKoçana köylerinden Maya da'ldr. bu zât takriben 1328 de vefat etmitir. graf müdürlüklerinde bulunan Nerede vefat ettiini örenemedim.
AL
URFÎ
Güricenin "Polyan,, karyesinde
EFEND ve ticaret için Msr a gideSelânie gelerek orada tavattun
domu
bilâhara rek uzun müddet oturmu, Muham âlim ve fâzl bir zattr Seyyt hakikatan etmi olan Ali Urfî Ef. yanlardaki sonra Selanik te med Nu-'a intisap ve ahzi hilâfet ettikten vefat ederek selank mevte 1305 bir tekke haline ifra eylemiti. evini
levîhânesi civarna defnedilmitir.
Asâr: hikemiAtâiye, terceme maksadul Serhî divân Niyazîi Msrî, tercemei
mutagazeli üftade, es'ile ve ecvibe aksa! tercemei insani kâmil, erhi ktaburreat varidât erhinin tercemes, savvifâne, Muhammed Nurcun filmebdei velmead tercemesi Urfî Ef
nazarndan yazyoruz
[1].
Bunlar vezin ve kafiye noktai nin manzumeleri de vardr. Bir gazelim Abdürrahim Ef. nin manzumelerinden hallicedir; Sâliki tevhit olanda gaflet
Allah
illâ
Hû
olmaz bir vakit
diyende gaflet
olmaz bir vakit.
Cümleyi Hak gözlemek ahkâm zikrullahtr, bir vakit. Zikrile illâ görende gaflet olmaz tercemesi millet küve gayri matbudur. erhi vâridat kutupbanesmde darülfünun tercemesi, tasavvuf,, 983 numarada, kikemi âtâî bulunmakta*, halde bir müteferrik ve melâmî ihvaninda
[Tl^unar^^m^^e tüphane inde
SSTZ^l.
Dikeri
:
:
Üçüncü devre melâmîleri
311
Geles de herdem havatr, cehlile varid deil,
Geldiin kanden bilende
gaflet olmaz, bir vakit.
Bir kere bîdâr olan can
dâimâ yakzândr,
Gayriyi mahveyleyende gaflet olmaz bir vakit.
Zevki Urfî'dir bu, kasdm tecrübeyse
sen
bil ki
Varidi mevrut görende aflet olmaz bir vakit,
® Babamda ben baba
iken babam dourdu anam, Anamda meme emerken anam dourdu babam!
Beytiyle
bir
balyan ve abdürrahim
Hakk
bendegânndan ve Kosva Ef.
tarafndan erhedilen
de athiyesi vardr. Urfî Ef. nin nesirlerinde lisan
ifâdesi
selis,
Müritlerinden yeniehirli Vehbî Ef. ye sini
Ef. nin
muhasebe memurlarndan smail
vilâyeti
yazd
vâzh ve muntazamdr.
mektuptan
bir
kaç cümle-
naklediyoruz
"Her ne dürlü sfât irade olunsa, mevsuf hazretlerini beyan ve vasayndr. Amma mevsuf, sfâtn ayn olamaz. Zira mevsuf, mahsur olmad gibi sfât kaim ve zâhir olmak için de mevsufa mühtactr. Meselâ, ilim, sfâttan bir sfattr. Ancak mevsuf, ya'ni âlim olmadan ilim bilinmez ve zâhir olmaz. Âlim, ilme ârif ve muhit olduundan, ilim, âlimin ayndr. Amma Âlim, ilmin ayn deildir. Zira âlim, ilmi ve her sfat camidir. îlim, âlimi cami' ve muhit olmad gibi, ilim, zâhir ve kaim olmak için de âlime mühtactr. Hulasai kelam; fiil, fâil ile zahir ve kaim olduundan fâilin ayndr. Fâil, fi'lin muzhiri ve mutasarrfdr. Sfât dahi böyledir. Abdin ef'âle müdahalesi bahsine fettiinden, sfât, mevsufun
iy dersini daha görmediniz. o mertebenin dersidir. Cebir, hulûl ve ittihat, ikilikte olur. iy^yV zevkine nâil olan haktan maada mevcut görmez. Var ve mevcut
gelince
Bu *s\y\
:
dersiniz
i. jdj y tr.
Js>w
bahis,
gayr olmaynca,
cebir, hulûl, ittihat
Tevhid, iskat izâf âttr. zâfât,
kimden kime
Hak
olabilir?
maada veh-
taalâ hazretlerinden
molunandr.
nsan, hayvan, kurt, ku, hacer, ecer ve âir mahsusât ve ma'kulât, mevhumâttr. Bunlarn kâffesi mahvolup rji^ «& j
srrna mazhar olan Hak'tan gayri görmez Hulâsa Urfî
Ef. nin
bütün âsân
ilim
^
r>
m
„
ve temkinine bürhandr.
tipli Salih Rifat Ef tiplidir. Seyyit
Muhammed
Nur' a intisabndan sonra
memleketinde
Üçüncü devre melâmîleri
312
yaptrd
tekkede irad
ile
megul
iken 1326 tarihinde vefat ve tekkenin
haziresine defnedilmitir. vardr. Istlahat sofiyyeye dâir bir risâlesi ve divan
.
iirleri
manzumelerine benzer. Divan Harirîzâdenin bir mecmuasnda mevcuttur (M 263). bahâriyesinden yice bir murabbamdan üç parça ile bir
rahim
nm
Ef.
yazyoruz
Abdur-
darülfünun kütüphanesinde
iki
beyit
:
Seyyidim Nuri
Muhummed
eyledi azmi hicaz
Nice evlâd ve
hem
revnak traz.
iyâl ile
Ola meymunü mübarek ehli Hakka sâli Rehberi rah hakikat eyledi azmi hicaz.
hâl
rikâbnda yürür eshabü erkân edep, Ol habîbin em'ine cem' oldu bu pervane hep; Sayesi Dârül amandr eyhimiz Nurül arab
Hem
;
Rehberi râh hakikat eyledi azmi Hicaz.
Pîevâyi Haknümâya her kim eyler ittiba', Halk içinde' yoksa kadri Hak'ta eyler irtifa'.. Cümle eshab ile etti Rif'atî de içtima' Rehberi râhi hakikat eyledi azmi Hicaz!
Sevdiim mahbub cemâlin
âka
arzeyledi,
Nevbahar erdi yine azmi gülistan eyledi. Feyzini bârân nîsân gibi îsâr eyleyip Câmei hadrây melbus hoça seyran eyledi!!
Rif'at Ef. nin
Abdürrahim
Ef. nin tercemei halinde lini
erhiçin
Ef. ile
yazdmz
de hususiyeti vardr. Abdürrahim & vsu, bu zatn bir gaze-
veçhile >ja
yazlmtr.
Üskiip'lü filintah zade hoca
Mahmut
Ef.
Tasavvuf ye fkhta rüsuhu olan hoca Mahmut Efendi 1310 da hicazâlim da vefat eylemitir. Muhammed Nur'un hulefasmdan olan bu zatn ulemas da ve fâzl bir zat olduunu, yalnz Melâmiler deil, Üssküp tasdik ediyorlar.
;
Üçüncü devre melâmîleri
mâm
erhi kit'a Ali Bey merhum, menakibinde yazyor. Risâlei ruh,
gibi
313
bulunduunu Tâhir
eserleri
Faik Mehmet Bey: strumça'hdr. Faik bey,
Muhammed Nur'a bîat ve nâili hilâfet olan Nur'un vefatndan sonra dergâhna eyholmu ve
Seyyit
Muhammed
1319 da müsâfireten bulunduu selânik'te vefat eylemitir. Risâlei gasviyye'sini ij-y.ii
jj
\j} .„
,
erhetmi olduu
gibi
"«jlju'u^
^
Muhyiddin'in
^
oUju js Cj ecvibei mutasavvifâne gibi tasavvufî eserleri ve iirleri de .
vardr. Tâhir bey merhum, bir na'tinden Tâ ezelden
Kl
Fâiki bîpare
efaat, lutfedüp
al
u
âktr
almtr.
beyti
iki
sana.
kemteri senden yana
!
Zât pâkin ehli akn sevgili cânânsm Ruz maherde cemâli pâkini göster bana!
Bu
beyitlere nazaran Faik B. vezin ve kafiyeye
Hac Süleyman
agâh imi..
Bey:
strumça'hdr.
Seyyit, ekseriyetle eraf beldeden olan bu zâtn otururmu. Risâlelerinden bir çounu, bu konakta yazdn sonlarnda tasrjh ederek kaydetmektedir. Asarn bulamadk. Seyyit'ten sonra tahminen 307 senesinde vefat etmitir. ,
konanda
Hac
Abdiilkadir Bey:
strumca'h olup Hac Süleyman Beyin biraderidir. Seyyit' bu zata "iblîi zaman,, dermi. Tikve'te merkezi kazada yaplan tekkeye Seyyit tarafndan tekkeyi
gönderilmi ve Abdülkadir Bey Balkad harbinde ve ihraktan kurtarmaa muvaffak olmutur. Harpten sonra
hilâfet verilerek
yama
95 yaslarnda vefat ve tekkenin haziresine defnedilmitir. Abdülkadir Beyin e'ar da vardr. Fakat melâmî hulefasmdan ekserisinin manzumeleri gibidir. Gözün aç bak
ki göresin
Günetir kim. ata
tin
Ne remzi
Kamu
var bu
ekvan alur
ekvânn? feyzin!!
Üçüncü devre melâmîleri
314
balyan manzumesini
beyitleriyle
"Musahabei
isimli risâlesi
maarif,,
Muhtasar, fakat
risaledir.
bizzat kendisi erhetmitir. Beyin bir
vardr.
ve
tasavvuf
Bu
ve cevapl
risale sual
hususunda
melâmet
de bir
müfittir.
Atîdeki yazlar, mezkûr risaleden naklediyoruz: "
Suâl
:
Alemi ma'nada
varup sual ettim ki Hakka varmak
bir pîre
isterim; yol göster.
Cevap: Yol senin nefsindendir Suâl: Suret için acaba bir vücut
Cevap: Hayr, yoktur, kiyam ilmin
taallukudur,
cevabiyle
ilâhinin taallukundan
varm? ilmin taallukundandr.
ise
cemii
mevcudat,
emri Kün,
emri Kün'den, ya'ni ilmi
olduunu anladm.
kudretim nedir? Suâl: Benim hayatm, ilmim ve iradem ve ki sfât ilâhiyyenin ayndr,, H. Ali'nin B; Abdülkadir
Cevap
Hac
matla'h
:
Buyurdu
mehur
Hac Kani
i'rini
Hac
[1].
de erhetmitir.
B.
Süleyman' ve Abdülkadir B.
oludur. Abdülkadir B. den hilâfet
lerin biraderi
Her iki amcasndan da sülük görmü ve almtr. 1341 de stanbul'da vefat etmitir. Asâr
Mehmet
B. in
yoktur.
Ali Riza Vasfi Ef.
Manastrl ve Manastr
rifaî
tekkesi eyhidir.
Meratibi tevhidi sey-
almtr. Hilâfeti de merâtibi ittihad eyh Ahmet Sâfi Ef. den yitten, mehurdur. 331 de vefat ederek Sâfî Ef. dendir. Kesreti müridaniyle tekkesinde defnedilmitir. Risalelerini bulamadk.
Eskiehir mevlevîhanesi eyhi
Hac Hasan
dede
Uzun müddet stanbul'da oturmu ve almtr. bul seyahatlarndan birinde görüerek melâmet Eskiehirlidir.
[J Bu
risale,
Ef.
Seyyid'le stan-
Darülfünun kütüphanesinde 16620 numaral mecmuadadr.
Üçüncü devre melâmîleri
Erbab
hâl ve
bilmiyor.
temkinden
Dede
Ef.
bir zat
imi.
ayn zamanda
315
Mevlevîlerin hiç biri melâmîliini
tarikat
kadiriyyeden de
müstahlef
1824 tarihinde 85 yalarnda vefat etmi ve mevlevîhânedeki
imi.
tür-
beye defnedilmitir.
Tire mevlevîhanes
eyhi Hayrullah dede
Kadiriyye ve mevleviyyeden müstahleftir.
Ef.
Tire'de
tevellüt
etmitir.
Dersten mücaz olup müderrislikte bulunmutur. Meayihi mevleviyyenin ekserisi gibi bu zat ta Mesnevi okumu ve okutmaa mezun olmutur.
1333 de mevlevîhane yandktan soura zmir'de Karantinede oturmu, tekke,
muhibbamn dardimiyle
tekrar
milii ve melâmet
hilâfetini,
Hac Hasan dede
Ef.
zat
imi...
Yalnz
den
Mevleviler
mülga Üsküdar
yaplnca
yine
Tire'ye gelmitir. Melâ-
mevlevî tarikinde de eyhi olan ahzetmitir.
Mütevazi
ve rind melâmîliini
dedenin de mevlevihanesi eyhi ve Üsküdar
Hayrullah
Eskiehirli
merep
bir
bilmiyarlar.
kütüphanesi
görmü. Bu mühürde "Tire mevlevîyazl imi. Hatta mevleviyyede baba
müdiri Remzi Ef. dedenin mührünü hânesi
eyhi Hayrulla
baba,,
olmad halde bu ta'biri ihtiyâr etmesinin sebebini sorunca "o civarda bana öyle diyorlar,, demi,,. Maamafih bununla melâmîliini istidlâl edemeyiz. "Baba,, ta'biri melamîlerde de yoktur. Bu mührün ta'biri
sebep yine her halde, Dede Ef nin söyledii marufiyyeti olsa babal da vardr. Biz, Hayrullah Dede'nin melâmî halifesi olduunu ve melâmeti eskiehir mevlevî eyhi Hac Hasan dede'den ahzettiini, kendisine müntesip bulunanlarn hemen hepsini melâmî yaptn, kendisinden evvel vefat eden Ali Ef. ve efik Ef. isminde iki zât Melâmîlikte istihlâf ettiini bizzât ihvanndan örendik. Hicrî 1347 de vefat eden Hayrullah dede'nin Ödemi'te el'an bir melâmî halifesi vardr,,. hakkine
.
gerek. Yahut ta Dede'nin Bektaî
Mirefte'li Mirefte'lidir.
Hoca Abdullah Hulusî stanbul'da
ikmali
Ef.
tahsil ettikten
sonra
kad çemesi medresesine müderris olarak elli seneden tedris ile megul olmutur. Muhammed Nûr'a 1288 de
fatih
civarnda
fazla bir
müddet
stanbul'da
eylemi ve bilâhara da hilâfete nâil olmutur. Gayet güzel ta'lik yazd cihetle ta basmas matbaalarnda lk ta ederdi. Melâmî hulefas içinde hakikaten temkin ve irfan
bîat
hattatsahibi,.
Üçüncü devre melâmîleri
316 tarih
ve ulu mi sâirede bihakkin mütetebbi' ve
zevahire riayetkâr, edebi
âlim, iir
ve inada mâhir,
Muhammedîyi hakkiyle gözeten
bir zât imi...
türkçe erhedip tabettirmi ve "Ta'rîfât
Camînin "Mir'atül akaid,, ini itmâm ederek tab'na muvaffak olmutur. Bunlardan i kendisi
Seyyid,,
Abdülmecid'in zamanna gelinciye kadar gelip geçen Salâtinin, Sadrazam, eyhülislâm, kapudan deryalarn tarihi velâdet ve vefatlarn, cülus, tayin ve infisallerini
baka Osmanllarn
iptidayi saltanatndan itibaren
birer cetvelde irae eden "esmerül hadaik,, isminde bir eseri kendi el yazsyle ta basmas olarak 1267 de tabettirmitir
Bu
eserin
ba
tarafndaki methiyyeden naklettiimiz
u
de vardr
ki
[1].
üç beyit,
Ef.
nin kudreti iriyyesine ve lisannn selâsetine delildir:
Nzambahâyi âlem
Zaman
adli
hazreti
Abdülmecit hanm
revnak verdi evrengi Süleymane.
Sipihrârâyi evket, pâdiâhi neyyiran tal'at;
Fürûgi nutku zînetsâzdr gülzâr devrane. sâhip krân, âlîhimem Mehdîi isi dem Adâlette nazîri gelmemitir mülki imkâne.
Odur
;
merhum, "Osmanl müellifleri,, nde "manzum ve mâtbu "Mantkuttayr,, tercemei de muhibbanndan Fedâî mahlasl bir âir namna muharrerse de asl terceme esâsen bu zatndr,, diyor. Tahir B.
1302 tarihinde vefat eden Abdullah Hulûsî Ef. vasiyyeti mucibince Sar Abdullah Ef. nin ayak ucuna defnedilmitir. Mezar ta Hamzavî
talar
gibi olup
ba tanda
Ayak tanda:
[1]
Millet.
K. Tarih
;
M
40.
girift
sülüs
ile
-
.
Üçüncü devre melâmîleri
317
yazldr.
eyh Ahmet
Sâfi Ff.
Istanbul'lmdur.
Babas
mehur
vâiz
Müfti
"Kara sarkl eyh,,
meydanndaki
Rifâî
tekkesi
hamammdaki tir
[1].
eyhi
tekkesinde metfun
Rifâî
stanbul'da
ehremininde Saray
1288 de
atanbul'da Seyyit Nûr'a mülâki olup bîat etmi, bilâhara da Halîfe olmutur. yoktur. Takriben 1310 da vefat etmitir. Tekkesinde medfundur. idi.
Muhammed Asâr
eyh
Kemâl
Ef.
eyhi namiyle maruf olup, Balat'ta mahkeme altnda Sünbülî tekkesi eyhi idi. Babas, Sünbül Ef. tekkesi eyhi Rzâeddin Ef. den müstahlef Mehmet akir Ef. dir. Balat
Kemâl Ef. 1257 de domu, Rzâeddin Ef. ye intisap ederek hilafet almtr. 1288de stanbul'da Muhammed Nur'a bîat etmi, 1292 de hacca gidip yedi sene Emânât mübâreke hazinesi ba kitabeti hizmetini ifâ etmi, 1300 de stanbul'a gelmi ve 1332 de vefat etmitir. Melâmî sülûkünü Harîrî zade'den tekmil etmi ve yine mumaileyhten a'bânî tarikine de intisab eylemiti. Asân yoktur.
Vehbî Ef Manastr'ldr. Seyyit'ten
olduunu Melâmîler
mas
hilâfet
alan
rivâyet etmektedirler.
bu zâtn âlim ve
Bana
fâzl bir zât
epeyce adam tobla-
üpheye düürmekle Trablusgarb'a nefyedilmisene kadar kalup afvedilmi ve stanbul'a gelmitir. 5 Hicrî 1323 te stanbul Beyolu Kamerhatun camii imam iken vefat edip Kasmpaada drîsi Muhtefî'nin sa tarafna defnedilmitir. tir.
istipdat hükümetini
Menfasnda
fl]
Bu
isimle
maruf olan mumaileyhin asl
adm
örenemedik.
Üçüncü devre melâmîleri
318
eyh
Abdîilkerim Ruhî Ef .
t
müddet sonra çkp cihetle tütüncülük, badhu arzuhalcilik etmitir. Tasavvufa merak ettii Rifaiyyeye tarikati den Ef. Safî nihayet görümü, bir çok meayihle köyünde sülük edip hilâfet almtr. 1288 de Safî Ef. ile beraber Boyac ve olmu mülâki nûr'a harirî zade'nin yalsnda seyyit Muhammed stanbul'ludur. Gençliinde enderona girmi, bir
melâmete sülük eylemitir. rumeliye
Seyyit'
tarihlerde
iki
avdet
ettikten
kere gidip
Abdülkerim
sonra
muhtelif
Ef.
görüerek nihayet melâmî
kendisiyle
hilâfeti
almtr. ehreminindeki Rifaî tekkesiyle melevîhâne kapusundaki Tarsus eyh âfî Ef. nin uhdesinde olmakla Abdülkerim Ef. Rifâî tekkesi,
Muhammet nur'un meâyih tarafndan
emriyle
Abdülkerim, olarak
sermest
balamlar
âfî
tekkesini
den alp
Ef.
meclisi
kendisine tefviz ettirerek haftadan haftaya zâhiren bir artiyle melâmilii
mukabelesi yapmak
Rifâî
Tarsus
bana
bir
çok
rast geldikleri
mürit
nere balamtr.
toplam
kimselere
melâmetle
bunlar
ve
vahdete
âit
sölemee
laflar
ve bendelerinin er'an mubaîâtszlklar görülmütür.
Esâsen
de zavâhire pek riayet etmezmi. Kendisini bilenler, ekseri evkafnn kahvede tavla oynamakla geçtiini soyliyorlar. Nihâyet, bu ahvâl nükhetini mucip "olmu ve bursa'ya nefyedilmitir. Bursa'da be sene kalan Abdülkerim Ef. son zamanlarnda bir az ateh getirmi ve müvazenesizlik göstermi, 1323 te mahalli mezkûrda zâta 65 yalarnda iken vefat etmitir. Bursa'da Ya'kup Ef. isminde bir kerim
Ef.
vermi olduunu ihvâmndan duydum. Âsâr: Seyyd'in Niyâzî erhini itmam ve
hilâfet
etmitir,
tezyil
«ji-i&vi»
isminde Melâmî sülûküne âit küçük bir risalesi vardr. Abdülkerim Ef. iir de söylemi. Lisân selis, efkâr muntazam olup dier Melâmî halîfeleri gibi vezin ve kafiyeye bigâne deildir. Mahlas Ruhî'dir. Melâmî, taht kenzin matla ma'nây insandr Melâmî, huhbi zâtn mazhar mahbubi yezdandr. ;
Melâmî, tâifân kudsiyâna kbledir cânâ, Melâmî, ehli vicdâna muallâ Arç Rahmandr.
beyitleriyie
balyan uzun
bir
manzumesiyle
Canlara canan olan Seyyit
Muhammed
Nur'dur
;
Dertlere derman olan Seyyit Muhammed Nur'dur.
matla'l medhiyesi, ihvân
yazyoruz.
arasnda mehurdur.
Bir na'ti
ile
bir gazelini
!
!
!!
Üçüncü devre melâmîleri
Ey vücud etvarma cevlân Habîbi kibriyâ, Vey vücud esrarna seyran Habîbi kibryâ Vâcidü mevcüd
Hak,
Sîreti
ann
seni mir'ât edindi üphesiz,
sürati
Rahman Habîbi
tebcil içic geldi
ite bnrhan
Qj.lt
!
J^'y
ahidim Kur'an Habîbi
;
Vasf Kur'an, hulku Kur'an,
Srr
kibriyâ
kibriyâ
sâhibi
yezdan, zâhirin fürkan Habîbi kibriy
!
Veçhi pâkin nûri emsi zât Hak meclâsdr, Cümle âlem hüsnüne hayran Habîbi kibriyâ
Hakkn
Tahriü Hâdî vü Yâsm, Hâyi
Nünü Sâdü Kaf
oî^ilj
!
!
mimisin,
Habîbi kibriyâ
[1]
Hubbi zâtn mazhar, kenzi vücudun matla, Mebdei kül aslna burhan Habîbi kibriyâ !
Hâsl Hak, zâtm mahbub edüp ba'seyledi, On sekiz bin âleme sultan Habîbi kibriyâ !
jil^lj
J.
li'tjj--
nutku îkandr bize
Görünen, senden gören Sübhan Habîbi kibriyâ Hizmeti
Mahz
erifin
na'ti
ile
!
Rûhî' fahreder,
lutf undan diler ihsan
Habîbi kibriyâ.
Tahtigâh dilde iclâs eyledi sultam ak' Kürsü sadra kuruldu bir azim eyvân ak..
Reeder
envâr
ak
mübtelâ
uakma
Mestedip üftadegân oldular hayran ak.
Nevhai Nûh'a sebep oldiysa ger
Garkeder
uakm
Görmedinmi
Mustafa'yi,
rehnümas
Leylei esrâ'da cilve eyledi
Bâi .ui^
Noktai
[1]
o-l
feer'in isimleri
i
Srr
î»J*~i\*»
ak
jiiJlj
o
yeli,
ak
ak
idi
!
;
Sübhân ak
erhedrsen Rûhiyâ,
Ali'den faolur.
olduunu anlatyor.
akn
batan baa tufan
J.»AliT_,a!lj
Kur 'an
ak
3 sûrelerindeki
hurûfi
mukattaâtm Peygam-
:
:
320
Üçüncü devre melâmîleri
ABDÜLKERM EFENDNN HALÎFELER Kantarc Aziz Baba: Kantarclkla temini maiet eden bu ümmî zatn birçok kerametleri 344 senesinde 52 yanda olduu hâlde föc'eten vefat etmitir. Silivri kapusu mezarlnda medfundur. söylenmektedir.
Terlikçi Sâlih
Abdülkerim Ef. nin dervilerindendir. ehzade banda dükân vard, ilmi olmamakla beraber bir çok tasavvuf kitaplar okumu, hafzas kuvvetli olduundan bunlar adeta ezberlemi bulunduu sohbetleri de harfiyyen hafzasna alm olduundan bana bir çok kimseleri toplamt. Natkas hafzasndan kuvvetli olan Sâlih Ef., yanina gelenleri bendetmek için "tekik,, usulünü kullanrd. Meselâ; ««u-u^u^ it^ u'» âyetini âzzolarak okursak "allah, âlim kullarndan korkar,, ma'nasna gelir. Bu ne dimektir? Melekler âyet mucebince isyan edemezler. Allah', eytan da meleklerle zikr ediyor; «u-^t y ij^-i» diyor. Melek ise ne için isyan etti? Kuldan ^.j^b» âyetine ne demeli? teklif sâkt olmaz, «is^^k hâlde teklif ;
u
yine
teklif ile sâkittir
Sâlih Ef.
çok
gibi.
s.
bilmiyerek benimsedii bu eski
kimseleri
bile kendisine
v.
hatta
— çok
gariptir
—
bâtn
usûlü sayesinde bir
Mahmut Esat Efendi merhumu
bendetmitir.
Bu zat siyasete de karmtr. ttihadü terakki frkasna girdii ve hatta meb'uslua namzet ilân edildii hâlde bir müddet sonra muhalefete
balam,
nihâyet Sinob'a nefyedilmitir. Avdetinden sonra 1341 de vefat
edip merdiven köyüne defnedilmitir.
Kardei Râit
Ef. el'an
sadr
Tahsili
ve Göztepede
olmadndan terlikçilik
âsâr yoktur.
etmektedir.
*
âir Ahmet Hamdî
B. (Nâzimüi hikem)
Terlikçi Sâlih Ef. nin müntesiplerinden olau
Babas Gueba
hastanesi
ba
doktoru Ahmet B.
Hamdî dir.
B. Istanbul'ludur.
Türk, Arap ve
Acem
*
!
Üçüncü devre melâmîleri
321
edebiyatlarna vakf olduunu Tâhir B. merhum, yazmaktadr [1]. stipdat devrinde Nâcî taradarlanndan olmakla mumaileyh tarafndan hikem,, lakabiyle tavsif edilmitir. Bir
"Nâzmül
müddet Sansurlukta bulunmu
bir
aralk ta Aksarayda' tesis ettii «Medresei edebiye,, mektebinin m'üdir ve ders nazrln ifâ etmitir. Son memuriyeti Meclisi kebîri maarif araldr. Bu memuriyetten tekaüt olan Hamdî B. 1335 te vefat ederek Üsküdar'da Selâmî tekkesi haziresine defnedilmitir.
Hamdî B. kakikaten kavî tabiat bir mecmuasnda intiar etmitir.
âiri muktedirdir.
Muallim
Muallim Nâcî'nin
Nazmül hikem
Hamdî'
;
midâdi hikmet
Zînetliyor sahâifi i'câz
tavsifine dâir
u kt'ay
Ekseri
e'ar
inat etmitir:
mahirim
ile kilki
dembedem.
Etmektedir zaman seni bir âiri hakîm, Invânin olsa hikmeti var
Olu
Ali'
söylemitir
Nâzmul hikem
!
beyin tevellüdü münasebetiyle de nevzada hitaben
u i'ri
:
Feyzi ruhâniyyeti Seyyid
Dodu
Muhammed Nûr
burci mes'adetten mihri
tâbânm
ile ...
Ali..
Eyledi nûri yakin âsa münevver g-önlumü,
Oldu
dîdâriyle
ruen cemi im'âmm
Ali..
Sende ben görmekteyim âsân feyzi kudreti, Çokmudur dersem sana mir at yezdânm Ali ? Bende ol bir ârifi billâha mânendi peder Anla sultanlk nedir âlemde, sultânm ;
Ali
Yadigâr ömrüsün Hamdî' gibi bir âirin andr deilmi sence unvânm Ali ?
Murisi
Hamdî'nin
bir gazeliyle bir rubâîsini
de kaydediyo
Sanmayn
takdîre kar arz tedbîr eylerim Arifim, ben inkiyâdi hükmi takdîr eylerim.
;
Destyârîi kemalâtiyle feyzi akdesin Kâ'betullahi
dili
Ben Melâmî
sîretim,
Zühdi
[1]
Osmanl
vîrân ta'mîr eylerim
huk erbâbn
müellifleri. Cilt: 2.
!
meczubi evki vahdetim, evzâmla dilgîr eylerim.
Sa
:
157?—
159.
Melâmiler
—
21
Üçüncü devre melâmîleri
322
Eylesem darb asâyi cezbe vâdîi dile Ayni i'caz Kelîmullah tefcîr eylerim. Mushafi rûyin
klp
her lahza derpii nazar
Beyyinâti hüsni yâri hüsni tefsir eylerim. Bir hitabullah
Hak
natkdr vücudu âdemin,
bilip ol nüshai
Mihri pertevbârf
kübrâyi tevkir eylerim.
akm,
istesem Hamdî' bu gün
Lem'ai feyzimle çar aktar tenvîr eylerim
!
*
RUBÂÎ melâmetzedei mehurum hembezm olamam, mazurum var çerha mübahat etsem ? ne Rif'atta
Ben
rindi
;
Zühhâdile
Hâki kademi Hâce
Seyyah Manatr'h Bu
sinde a-
ui
Hac
!
Alamet Baba
s
Nûr'un hulefâsndandr. Erbâb ittikadan olan yüze yaklamken Tarsus tekkeBaba 1308 tarihinde
zat ta
Hac Ahmet
Muhammed Nûr'um
!
Muhammed
^
-o^-i,
^
&
ya
eti tefsir edilirken bir r* â y
"Ah
çekip
yaya olarak dolam föc'eten vefat etmitir. rak' ve Yemen' kt'alarn olmakla "Seyyah,, lakabiyle öhret bulmutur. ta Hamzavî Tarsus tekkesinin haziresinde medfundur. Mezar
talar eklinde olup kitabesi udur:
y
\
V
•
A
getirilen Etraf demir parmaklklarla çevrilip bir türbe hâline Baba'nn kabrinin yanna Kerim Ef. için ne bir ta dikilmitir.
Üçüncü devre melâmîleri
Elmas
Ef.
Doyran'a
Dedeli' karyesindendir.
tabi'
alm,
bilâhara Seyyit'ten
keye
eyh
oturduu
323
olmutur.
de ahzi
hilâfet
1324 tarihinde
Ulûmi resmiyeden icâzet ederek Dedeli' köyündeki tekederek hayatnda
vefat
ekseriya
bir mesire mahalline defnsdilmitir.
Cengârî Mustafa
Ef.
câzetli hocadr.
Doyran' tekkesine eyh olmu, 1325 tarihinde vefat ihvan, bu zâtn "Vâridât,, terceme ettiini söyliyorlar; fakat biz görmedik.
ederek
tekkeye
defnedilmitir.
Yakova'h Hâfz Süleyman Baba: Tahminen 318 - 320 tarihlerinde vefat eden bu zat, Zeki, Pirzerin'li Ef. Hasan Ef. isminde üç zâta hilâfet vermitir. Zeki Ef; Seyfettin Ef. den sonra Pirzerin' tekkesine eyh olup 1928 de vefat eden Ömer Lutfî Ef. ye hilâfat vermitir. Hac Âdem Ef. de Hakk Ef. isminde bir eyhi ve Doyran' tekkesine eyh olan Hac Hamd hoca'y istihlâf etmitir. ey Hakk Ef. el'an Usküp' Melâmî tekkesi eyhidir. Hasan Ef. nin de Bosna'da Hayrullah Ef. isminde bir halîfesi vardr ve henüz hayattadr.
Hac Adem
Pirzerin'li Pirzerin'de
civarda ilk
Topal Recep
Ef.
s
Rüdî
Melâmîlii
muallimi olan bu zâtn fevkalâde nüfuzu olup o nerettii söyleniyor. Pirzerin'de yaplan tekkenin
eyhidir. 1318 de vefat etmitir.
ey
Hüseyin
Sdk
Ef.:
Mora Yeniehir'inde 1264 te domutur. Babas Sa'dî tarikatndan müstahlef ye Yeniehir Dergâh atik eyhi Hâfz Muhiddin' Ef. dir. Tasilini
Yeniehir medresesinde
icâzet
almak
suretiyle
ikmâl edip
!
Üçüncü devre melâmîleri
324
eyhi bulunan büyük biraderi âir Mehmet Vehbî Ef. den Sa'dî tarikine intisap etmi ve bilâhara mezkûr tarikattan hilâfet te almir. Sdk Ef. Yeniehir'den Ikodra'ya giderek Rüsûmat memuriyetinde bulunmu, sonra tekrar maskat re'sine avdetle Cemaat islâmiyye ba
Dergâh
atik
olmutur. îkodra'da 14 sene kalan Sdk Ef. Muhammed Nur'a müntesip bir çok kimlelerle görümü, bu suretle melâmete mahabbet ederek o sralarda Doyran'da bulunan Seyyid Muhmmed Nur'u ziyarete gidip mumaileyhe intisap etmitir. Müteaddit defalar Seyyid'in sohbetinde bulunup Melâmîlikten de hilâfet alan Sdk Ef. son zamanlarn zmir'de Düyûni umûmiye a'ar memurluunda bulunarak geçirmi ve 1337 senesi
kâtibi
Muharrem'inin birinci günü vefat ederek Emir sultan tekkesinde biraderi
ve
ilk
eyhi Vehbî
Ef. nin
Osman Zevkî
yanma
defnedilmitir.
Ef.
Bu zata Zevkî mahlas, bizzât Seyyit tarafndan verilmitir. Tahminen 1317 senesinde Selânik'te vefat etmitir. Fâtiha'y müfessir bir risâlesi
varm.
Mehmed
B. Sâfî Ef.
îstanbul'ludur.
den melâmet, Muhammed Nûr'un olu erif
den hilâfet almtr. 1343 Ramazan'mn 17 inci gecesi vefat etmi, Edirnekapusu mezarlna defnedilmitir. 1334 te vefat eden Nurullah B. isminde bir zât ile Osan âdî Ef. Ef.
ye
hilâfet etmiiir.
Osman adi
Ef.
1299 da stanbul'da tevellüt etmi, tahsilini Darülfünun'da ikmâl ederek Riyaziyât ubesinden mezun olmutur. Franszça, ingilizce, talyanca bilirmi. Mehmet B. e intisap etmi ve mumaileyhten Bir
hilâfet
almtr.
tarafnan eilmesi üzerine rek
krldn
ihvanndan
1338 senesinde mitir.
ey o tarafa eilir.,, deyip sa karsedaki servi aaçnn da sa tarafa eile-
gün "Her ne yana eilsem her
vefat
bir zât nakletti
etmi,
Eyyup'ta Sâip
P.
türbesine
defnedil-
Üçüncü devre melâmîleri
Kaymakam Ahmet
325
Bey.
Trablusgarp
muhasebecisi Hâfz Hilmî B. in oludur. stanbul'da Askerî rüdîsinde okuyup sonra Askerî Baytar mektebine «irerek mektebi ikmâl etmitir.
domu,
Bir çok tarikatlara girmi, hatta mehur Mehmet Ali Hilmî Dede baba'ya intisap ederek Bektaî de olmutur. Nihâyet Selânik'te iken, taburunun binbas Mahmut B. vastasile Seyyid'in hulefâsmdan Doyran'I brahim Ef. ile görümü, bilâhara Muhammed Nûr'a da mülâki olarak hilâfet almtr. Seyyit bu zata "Yu.
sufum,,
dermi.
Ahmet
karm
B. Siyâsete de ve bu hâl, sebebi nükbeti olmutur Itthadu terakki hükümeti tarafndan Sivas'a nefyedilmi, mütarekede stanbul'a gelmi, yine itilâfçlarla birlemi, nihâyet Hicaz'a _
erif Huseym'le beraber Kbrs'a
oradan da
kaçm,
1341 de Kbrs'ta vefat etmitir
!
Mehmet Kemâleddin
Harirî zade Seyyit
Melâmî
Muhammed
Ef.
ve müttaki bir zattir. Bu itibarla Nûr'un Hoca Abdullah Hulusi Ef. den sonra en temkinli ve halifeleri içinde
âlim, ârif
fâzl bir bendesidir.
1267 de stanbul'da harirî'
Kendisi,
Ef. dir.
domutur. Babas Halep'li eyh Abdurrahman neslen mehur Türkmen eyhi ve risâle sâhibi
eyh Arslan'n dervilerinden eyh alî'nin bendesi ve Rifaî tarikinde u'bei mahsusa sahibi eyh Bürhaneddin ebülhasan Aliyyül Harirî'ye menyazmtr [2]. suptur [1]. Tibyann nihayetinde mufassal tercemei hâlini
be yanda
Buna nazaran
tahsile
balayp mukaddemât ulûmu
sonra hafz âkir Ef. nin derslerine
devam etmi ve babasndan
tahsilden Rifâî
ve
babasnn vefat ve badehu terketmi ve babasnn eyhi am'h den Halvetî sülukünü itmam eyliyerek icâzet almtr. üzerine bir
Halvetî tariklerine sülük eylemitir. 1284 te
müddet
ticaretle itigal
Mehmet
Enis Ef.
Buhârî' ile 1286 de Haleb'e "giderek dört ay oturup Abdüllatifi ettii gibi tahsil stanbula avdet etmi ve mumaileyhten fkh ve hadîs okumutur. de Buharî kadirî icâzeti de almtr. eyh Kasm Maribî'den Seyyit Muhammed gelen istanbul'a nihayetlerinde Harirî zade, 1288 mumaileyhe bîat ve etmi müsafir Nûr'u Boyac köyündeki yalsnda tâiyye'sini, Kasîdei Fârz'm bni eyliyerek Melâmî olmutur. Seyyit'ten hilâfetnâmesi melâmî Muhiddîn'in Risâlei ahadiyye ve Fusûs'unu okumu ve Muhammed Nûr'u almtir. Bilâhara 1290 da Rumeli'ye giderek üsküp'te Ali' isminde bir zattan ziyaret eylemi ve avdetinde Selânik'te eyh de Sinâniyye hilâfeti birisinden isminde Ramazaniyye, eyh Sâlih Lûtfî'
almtr. 91 de Msr'a gitmi,
bir
çok ulemâ ve meayih
ile
görüüp
stanbul'a avdet eylemitir.
sonra Hrkai erifteki evine çekilip te'lifat ve vefat ederek irat ile megul olmu; 1299 zilkadesinin ikinci günü mezarnda Eyyup'taki Rifaî âsitanesi haziresine defedilmitir. Sengi
Msr'dan
geldikten
u
kitabe vardr: [I] dînîsi,,
Tibyân
nde
[2]
;
eyh
Tibyân;
Cilt Ali*
:
1
;
Sa
:
tarihi 289. Dr. Prof. Köprülü zade Fuat B. Ef. nin "Türkiye
ve tarikat hakknda îzahat vardr. Müracaat -UUÛI îa-Jdl/J Sa: 303 ten itibaren.
Cilt: 3;
.
-tfUU îtli
Üçüncü devre melâmîleri
yanda
vefatnda 32
327
idi.
*
Hoca Abdullah Hulûsî Ef. nin, olddunu söylemitik. Bu da Harirî
Mirefte'li
bir zat
Harirî zade'den
kurmaa teebbüs
isminde yeni bir tarikat her hâlde gençliinin de
te'siri
daha temkinli
zade'nin (Tarikati kemâliyye)
eylemesiyle
sâbittir.
Bunda
vardr.
Tibyan'da "bu kitabî mübarek 41 inci kitabmdr,, diyor. Tâhir B. âsârndan 37 sinin isimlerini yazmtr. Bunlardan yalnz j^J^jj^j^^jj^ ile
ujft»uif s matbudur.
Muhammed
nüssalikin„ini türkçe erhetmitir.
Nûr'un "müridül uak,, ve "bürha^iui^Uj. ^c^üuiü^ ismindeki bu erh
Dârülfünun kütüphanesinde 16609 numaral mecmuadadr. Bir ksm âsâr Efendi kütüphanesindedir. v^i^uioblj ^.»^.^yr s \ hatt destiyle muharrer olarak Tâhir Bey merhum tarafndan Üsküdar'da Nasuhî'
Yahya
(imdi Üsküdar kütüphanesindedir).
tekkesine vakfedilmitir. miyetli eseri
üç
cilt
arapça ^''^ij-iuûU
En ehem-
Jj^ jîUjaU di r y bütün tarikatlardan
bunlarn müessislerinden, silsilelerinden ve sülûklanndan bâhistir. Fatih kütüphanesine vakfedilmitir. Dier âsâr müteferrik olarak melâmîlerdedir. Harîrî zâde de ekseri âsârn türkçe yazmtr. fâdesi muntazam, lisan
elistir.
Asârnn
merhumun gayri matbu
[1]
Cilt
:
1
;
[2]
Gilt
:
3
;
Sa Sa
:
155
:
85
-
-
isimleri
UjAui-
157
86
osmanl
smda
[2]
müelliflerinde [1] ve Vassaf B.
vardr.
BURSALI TAHR BEY
Harirî
Üsküdarl
—
zade'den müstahleftir. Abdülmecit' devri ricalinden Mirlivâ Mehmet Tâhir Paa zade Rif'at Beyin oludur.
Seyyit
—
Bey, Pilevne ühedasndandr 1278 de Bursa'da domutur. ve rüdî tahsilini bitirdikten sonra askerî îdâdîsine dühûl ve mektepten 1296 da birincilikle ne'et edip Harbiyeye geçmi ve 99 da piyade mülâzm sanilii ile çkp Manastr' askerî rüdîsine Corafya ve Rif'at
ptidaî
Hendese; mülkiye îdâdîsine Corafya ve Kavait hocas olmutur.
Bundan muhtelif
Üsküp ve Selânik'te ekseriya maarife ait bulunmu, ilân merutiyette Bursa meb'usu
sonra Manastr,
memuriyetlerde
olmutu. Melâmî ihvanna teebbüs eylemi ise de
istinaden ttihadü terakki'den bir grup
ayrmaa
hayatnda pek te mnvaffak olamyarak dört sene sonra mebusluktan çekilmi, 1329 da kaymakamlktan tekaüt olmutu. Son zamanlarda Topkap saray kütüphanesi müdürlüünde, Tarih encümeni muavin azalnda, Millî tetebbu'lar komisyonu fahrî azalnda bulunmutur. Harirî zade'nin vefatndan bir sene sonra Muhammed Nur'a da müsiyâset
olmutur. Bilhassa tarih ve terâcimi ahvâl ile megul bulunan Tahir Bey "Osmanl müellifleri,, ni 15 senede yazdn söyler; Arap ve Acem meâhîrine âit te böyle bir eser yazmak niyetinde bulunduunu ve bunun laki
çalmakta olduunu da ilâve eylerdi. Osmanl müellifleri, yanl ve kusurlarna ramen bu hususta yazlm iyi bir eserdir. Erbab ittikadan olan ve kimseye boyun emeyen Tâhir Bey merhum, Çengel köyünde bir kira evinde otururdu. Son zamanlarnda kuvvei dimagiyesine halel gelmi, bir müddet üsküdarda Zeynep kâmil hastahanesinde, bir müddet te Cerrahpaada tedavi edilmiti. için
Nihayet 1343 rebiülâhrmn 9 uncu ve 1341 terini evvelinin 28 inci günü Zeynep Kâmil hastahanesinde vefat edip ertesi perembe günü Hüdâî
dergâh
hazîresine defnedilmitir.
Vefatna Üsküdar mevlevîhanesi eyhi Remzî Bursal Tâhir Beyin geldi zaman
rihleti;
ftirak eyledi eshâb ilmi derdnâk.
Ef.
u
tarihi
söylemitir:
:
:
;
Üçüncü devre melâmîleri
Namn
Âsâr
âsâr ibka
etti
bu
329
tarihte
(Matbu' olanlar)
Delîlüt tefâsîr j^ubiijj»
Kibân meâyih ve ulemâdan 12 zâtn terâcimi ahvâli. Meâyihi osmaniyeden 8 zâtn terâcimi ahvâli. Ulemâyi osmaniyeden 6 zâtn terâcimi ahvâli. Aydn' vilâyetine mensup meâyih, ulemâ, uarâ, müverrihinin
terâ-
cimi ahvâli.
Nazar tslâmda fakr, tercemei hâl ve fazâiii eyhi ekber, Türklerin ulûm ve fünna hizmetleri, Kâtip çelebi, Menâkbi harp, Müverrihini osmaniyeden Âlî ve Kâtip çelebî'nin fercemei hâlleri, Siyâsete müteallik âsâr islâmiye, Ahlâk kitaplarmz, Müntahabât mesârî' ve ebyât Osmaniye,
Hac Bayram
velî,
Osmanl
müellifleri..
Gayri matbu' âsâr: Manastr'a mensup meâyih ve ulemâyi uarânn terâcimi ahvâli. Fazâiii Ali' "H. Ali' hakkndaki ehâdîsi ve tercemelerini havi bir riâledir. Zeylinde Muaviyye' aleyhindeki hadîsler de vardr,, Haseneyn' hakknda Bir risâle.
mâm
.
Menâkibi eyh Seyyid Hâce Muhammed Nûrül Arabî ve Melâmet ve ahvâli Melamiyye. Mecmuai Tahir "Baz iir ve nesirlerini havidir,,.
beyan
*
Tahir B. arada iir de söylerdi.
Alaehir Jer
tahrirat kâtibi Enis,
Üsküp
eyhi Sadeddin Srr, Mehmet emseddin B.
Rifâî
Bursa Msrî eyhi
tarafndan tahmis edilen bir gazelini yazyoruz Gâh Geh
rahîki
Asmân tiV
nevei tevhide meclâdr gönül mücellâdr gönül.
safâyi zevki vahdetle
d'
feyzi irfanda
demâdem
seyreder,
mazhan mestana Musa'dr
gönül..
!
Üçüncü devre melâmîleri
330
Çokmudur söylerse basgi cü'sUl^»-^ ? Mazhar feyzi Muhammed Nûri mevlâdr
gönül..
a masdar ka'bei Rahman'dr, Berkuru nûri ilâhî, Ari a'lâdr gönül..
l«.jf
Srrnn Bu
idrâki ancak
kefü zevka münhasr
sebepten hallolunmaz bir
muammadr
Münkeif olmaz rüsum erbabna «Tahir» bu
Neveyâb
sahvei nûri tecellâdr gönül
;
gönül
râz..
.
Alî
Rza
Ef.
ba
Akribasndan Haseki eczahanesi Eczac verdii malûmata göre Sadâttan olan Ali Rizâ isminde bir zattr.
stanbul'da
domutur.
girerek 305 te ne'et etmi,
"Mülkiye'ye
Nazarettin B. Ef. nin
babas, Rif 'at Ef ikmâlden sonra 306 da Manastr vilâyeti vali Ef. nin
Talî tahsilini
maiyyetine tayin edilmi 307 de Yanya, vilâyetine
tabi'
skrapar' kazas
olmutur. 312 de Yanya'ya tabi' Pirmedi kaymakamlna Rzâ Ef. 319 Nisannn 24 üncü Perembe günü edilmek üzere geldii stîanbul'da Sultan Selim'deki evinde
kaymakam
tayin edilen Ali
terfi'an
tedavi
vefat etmitir, Telîfâtür
Rzâ
isminde bir mecmuai
bulunduu
vutluk'ta
vakit evvelâ
e'âr vardr. Mumaileyh, Arna-
« Telîfâtür
Rzâ »
daki hâiyede
«
Bidâ-
yeten muaeretleriyle melûfiyetimden nâi haklarnda hüsni zann samîmî
beslediim Tarîki Nâzenin ricâline bîat edip » Bektaî olmusa da « Bu mesleki enverde müridi ekberimden maadasnn ahvalini ef'âline mutâbk ve ekseri atvâr ve harekâtn aklu er'a muvâfk görmediimden müridimin emrine tevfikan bu müddeiyan bi iz'an
ile
ihtilâf kalbîyi
kestim
»
dediine göre Bektaîlik, bu zât tatmin edememi olacak ki bilâhara Melâmete intisab eylemitir. Kendisi de bu hususta « Seyyidül evliyâ bulunan eâzm muhakkikini Melâmiyyenin min gayri liyâkatin iltifât bende nevâzânelerine mazhar düerek makamât ehlullah telakkun, teyakkun, tahakkuk
ile
kesbi rüsuh
»
eylediini yazyor.
Melâmîlie Bursa'I Tâhir B. den intisap etmitir. Manastr'l zzet Basrî Ef. isminde birisine, hari cismânî ve vahdeti vücut hakknda yazmektupta « Manastr'da ârifi hakikat hazreti Tâhir mevcut iken bundan ziyde söylemek bize dümez » dediine nazaran Tâhir B. e cidden merbuttur.Telîfâtür Rizâ hâiyesinden anlaldna göre Medine'li Mehmet Zâfer Ef.nin hulefâsndan eyh Seyyid Aliyyibni Sâlim'den âzelî tarikine de sülük etmitir. Maamafih Rzâ B. i, intisap ettii tarikatlardan en
d
Muhammed Nur' hakknda yazdecettiimiz kaside buna kâfî bir delil olduu gibi mecmuai e'ârnda Melâmîlie âit daha birçok medhiyeler de vardr.
d
ziyâde Melâmilik cezbedebilmitir. Seyyit
ve
Ali
aaya
Rzâ'
Ef, iirlerinden
âirdir. Kendisi,
anlaldna
göre lisân
malûmatnn çok noksan olduunu
selis,
tab' metin bir
söyliyor.
Eer
istedii
!
332
Üçüncü devre melâmîleri
malûmat edebilmi olsayd hiç üphesiz üstâd bir âir olurdu. Muhammed Nûr' hakkndaki kasîdesiyle [1] bir gazelini yazyoruz: gibi kesbi
Gün
gibi tâb veren
Nûri zâtiyle
eyhmâ,
mâhi ruhi enverine
vermi ann
cilâ
Seyyidünâ Hâce
Baldr Hzr
nebi kâküli
peykerine.
Muhammed
Nûr'un
anberine.
zi
Hüsnü mânendei übbâm behitîdir ann, Dütü ak ruhu eshâb dilin ekserine.
ahtr,
srr
âlemi ma'nîde o
Dil verirmi
Pâdjâhâni zaman
Rabet
olurdu andan
sâil
etseydi cihann hele sîmü zerine
Zevkbah Çâkrûb
ahdr
Haremin
ol,
bütân derine
ehi
Gavsiyyeti izzetle
Konmad Cephesi
ol
istidat;
kimseyi koymaz yerine!
Vârisi ekberi deyhîmi
Kutbül agvâstir
!
Nâsût
olsa idi gönlüne mülki
eyler idi zülfi
Buldu aniyle eref tahtigehi
Tâc
a'zam,
dü cihan mâ meliki efkarine?
Levlâkin,
urunmu
gavs deildir
serine. aslâ;
rengi sivâ mskalei cevherine!
mark
,Gün yüzü Fâtiha
nûr, âyinei
«ül^
ediyor haverine!
tefsîr
erhidir srr kaza nâtkai efsahnn Münceli nûri
Öyle
Tene
sâkîi
Hudâ
bâsrai enverine!
safâbahi meânîdir
ki
rûhul urefâ her kadehi kevserine!
Öyle Cemîdi cihâni melekûtîdir ki desti tese'üi uzatr safarine!
Kudsiyan
Öyle sultân haemperveri lâhutî kim Ceberûtîler olur ser bezemin ma'berine! Öyle
bir safsikeni âlemi
kübrâdr
ki
Cevelangâhi fezâ tenk gelür hançerine!
Öyle bir perdederi haelei vahdettir ki Sald tûfân belâ savleti ak kiverine!
[1]
Tâhir B. bu kasideyi
«Menakb»
inin nihayetine
yazmtr.
Üçüncü devre melâmîleri
Kalmad Tarayan
mülki vücûd içre hicâbü mâni' etti
fetâ vechi ehad nazirine!
Mâhasal her neye olsa nieran Vechi cânâne
Nurdur öyle
Bah
333
doar mâh
ki tesiridir elhak
mür
hâsiyyet eden
ol ârif
gibi manzarine!
var ise
hümâ elperine!
Müftakir pertevi iclâline kursi hurîd,
Münteir
aksi ruhu leylele.rin makmerine!
Sâyei pertevi
châni azamût;
iclâli
Kibriya zîver olursa ne acap efserine! Feyzi hürriyyeti vicdan iledir mâhii kayd,
Hîç tenezzülmü eder tab
'i
cihan ziverine?
9
Halvetü kisvete mevkuf deildir feyzi; Ilmü irfan iledir rahnümâ kemterine!
Hacei rehberi üstad hakîkatdandr,
Akl
mantki vecd
kül vâlih olur
Tlsm
râz
âverine.
Fahri âlem,
ilâhî idi
Bu da miftâh mü'eyyed o
cihan meftBrine.
âh
merdân idi bir genci mutalsam hakka Bu da miftâhi celîdir o vilâyet erine..
Açt Saçt
esrâr nübüvvâtü vilâyat bütün, tevhîdi
Hudâ nûrunu
can ahterine...
Tercemân haremi hâs ilâhîdir bu, Mahremi râz derundur dü cihan daverine. Dense âyeste buna mazhar iî^^.
Can bulur ölmü
eser
düse
yedi akderine
Feyzi enfâs Mesîhâ görünür nutkunda,
Rûhi meryem'
bile
âk
demi canperverine!
ite âsâr; alp ur mihaki tecrübeye, îsâri füyûz etmede gör çâkerine!
Nice
Sensin ey hâtimei kümmeli ehli tahkik
Fer veren nûri basîretle gönül makberine! Zâirim türbei kalbimde kemâlâtm hep,
Feyzbah olmadasn Seni
insü melek ma'erine!
mümkinmi senâ
kalü kalemle hââ;
Ben senâhân olamam kenzi
hafi masdarine!
..
'
Üçüncü devre mlâmîlerei
334 Arz
deryûzedir ancak kereminden maksad,
Yoksa meddâh olamam sen
gibi din serverine!
Feyz umup atfetinden
sûzâm Rzâ,
Yüz
dili
sürer eyhimizin dergehi
devletlerine!
*
* «
GAZEL dümü
Sâyei servi revan
dili
fevvâreye,
Servi sîmîn eylemi peydâ miyâni hâreye!
ma'mûrun imâd, ya yedi beyzâ
Beyti
salm
Sâidi sîmîni dilber sâye
Ravzai cennette
Kim
Cüstücû Yârimin
goncei ra'nâ sanur
iffetle ruhi
niandr
âk *
Ali
Rza Bu
B. "Telîfâtür
mahaleler,
cenneti;
bîçâreye;
"Rzâ" kim her neye klsan
dilberden
*
yazm.
mehpâreye!
kldm zemînü âsimanü yokmu nazîri; veh.dili
Tesliyetyâb ol
Vech
açm
çemi
bakarsa
gibi
âreye!
nazar,
âvâreye!
*
Rzâ„nn dördüncü babna mensur
bilhassa
lisan
ve imlâ
kavaidine
makalelerini aittir.
Koca
Melâmînin burada ayan nazar fikirleri var. "Bizde Edebiyat varmdr?,, ünvanl makalesinde eski ark ve yeni garp mukallitliini mukayese edip her iki taklidi de lisan ve edebiyatn istiklâline münâfi addederek diyor ki: "Bir vaktlarda dînimizin
dilidir
diye
Arapçaya
düüp Arab'n
söz-
kendimize yine Arapça söyliyerek öretmek istememimiyiz? Hatta pek çok türk ulemâsnn en çok ve en güzel eserleri Arapça yazlmaBir aralk ta cennetliklerin dilidir diye Acemceye düüp Acemin tatl edal sözlerini de lüzumlu, lüzumsuz yerlerde dilimize kartrmammyz? yalnz tek tük kelimelerini sokuturmaktan ibaret kalsa ne Usûli terkiplerini, îvei beyanlarn bile dilimize kartrarak Türk ise...
lerini
mn?
az
halde Acem satmaktan kurtulmaz olmu deilmiyiz?,, [1] Yine bu makalede Arap ve Acem mukallitlii münâsebetiyle imlâ usûl ve kavâidine temas ederek "Harfleaimiz, Araçadan alnd için Arap yolundan amayz demek pek dorudur. Fakat, biz Arabm yo-
olduumuz
Ll]
Sa: 318
»
Üçüncü devre melâmîleri
335
lunda gidiyormuyuz? Bir kere burasn düünelim: Arabn 28, Acemin 4 harfinin, bize lâzm imi gibi hepsini almz. „ deyip eski imlânn sakametini ispat için o» harfini alarak "Olmak tan
Ölmek Arabn
u
jy
ten birinci
jy
ma'nasna
jy
Bulmak tan Bölmek ten
J>.
Bolluk tan
Aarabn
sidik
misâlleri serdediyor:
J>
ma'nasna olan
J<„
[i]
de çocuklarn siyaku sibak farkedemiyeceklerini söyliyor. Nihayet bize.^ ti J. j»t &c i« harflerinin lüzumu olmadn söyleyip imlânn bilhassa türkçedeki sâit harflerin, yan tiS u < ci» nin muhtelif seslerinin tesbiti ile düzeleceini, bunun için de Frenklerin Aksanlarna ihtiyacmz olmadn, bu hususta da "Hazreti kur' ann mütemilât masturesi„ne müracaatn, bizi ihtiyaçtan vareste klacan anlatp "Met, Hemze, büyük hemze, ötre, iki ötre, ters ötre, ters tenvin...,, gibi iaretlerin kabulünü isteyor[2]. Bu uzun makalede Araplar, nasl Acemin "gülâb„n, söyledikleri gibi "cüllâb,, yapp ta'rîb etmilerse bizim de lisanmza aldmz gibi yazmamz lüzumunu izah edip Arap ve Firenk taklidi olmamak ve dilimizin bünyesine muvafk bulunmak artiyle "Sarf, Nahiv, bedî, beyan
Bu hususta siyaku sibak
ileri
sürmek
isteyenlere
&
yapmak
ve
Firenklerin
klasik usûli
tedris kaideleri
«
altnda bir lügat
olduunu anlatp "Bunlar dururken Edebiyat ile oramann sras deildir,, hükmünü veriyor. "Dilimizi her kese öretmekten ne çkar?,, makalesinde de " -î^
yazmak,, lâzm
««-i^j.
_Jt üii
«>ijT
&\J\ })
ekillerinde
kelimelerini
yazmak lâzm geldiini
*Vy
•vi'* 'fti'
jpt-U.
iU-
_.)UT»
izah etmektedir.
"Soldan saa yazlsa ne çkar ?„ makalesinde Rrâ B. Lâtin harflerine temas ediyor. Fakat bu hususta biraz ihtiyatkârdr. "Firenklerin ibadette arka teveccüh ettiklerini, bizim cenuba müteveccih olduumuzu bize göre güne ve [3], aramzda bu hususta bile fark bulunduunu, aym arktan garba, ya'ni sadan sola gider gibi göründüünü, onlarn dînî günlerinin emsî ve binaenaleyh arzn deveranna tabi' olduu hâlde bizim dinî senemizin kamerî bulunduunu,, anlatmak suretile izhar garabet edip neticede "Yazlarmz sadan gitmi, soldan gitmi; oras [1]
Sa. 320 -321
[2]
Sa: 324-325
[3]
Her
tarafta böylemi ?!
»
:
336
Üçüncü devre melâmîleri
lâzm deil imiz görülsünde büyüklerimiz nasl münasip görürlerse öyle yazlsn !„ [1] diye temayülünü bildiriyor. Ali Rzâ B. in tanzimat âir ve ediplerini de okuduunu ve athta onlarn milliyet fikirlerine kendi düüncelerini de ilâve etiiini ispat eden bu yazlan, o zamana göre fikirlerinin yenilii noktai nazarndan bilhassa !
ayan
nazardr.
Hac
Maksut Ef
t
Muhammet
olu
erif Ef. ve Abdürrahim Nûr'dan hilâfet ahzetmitir. Erbab takva ve azimetten olan Maksut Ef. Alt mermer imam iken 1347 zilhiccesinde vefat ve Sar Abdullah Ef. nin yanna defnedilmitir. Dâimâ teheccüt namaz klar ve ekseriya nâfile oruç tutard. Tahsili de vard. Erbab temkin ve irfandan bir zatt. Pritine'lidir.
den sülük
fidaî
Seyyit
görmü
Nûr,
Muhammed
ve
Ebu medyeni Maribî'nin
matla'l
mehur
i'rini
ve Mevlânâ'nn
matla'l gazelini erhetmitir.
aynen yazyoruz
Birinci risâlesinden ilk beytin erhini «
Nâzm
fâhim; (
ile
oMiL-
J
LJ_y
kasideye bed'ediyor. Biz hurûfi âliyât
CjUW
LT'
idik; ya'ni
bâtn ve mündemiç olduu
Ji) )
mürekkep hokkasnda
sfât zatiyye ve esmâi Hakkiyye ve a'yân ilmiyye, kablettaayyün, künhüzzât ve gaybül gayb mertebesinde bâtn ve mündemiç idik. Mürekkep hokkasndan kalemi hrûfi hattiyye
sûrî
ile
kât
zemini üzere isti'dâden birbirine
müntehâyi merâtibi nüzûl olan hûr eyledik demektir. [1]
Sa
:
gibi biz,
344.
mümtâz
a'yâni ilmiyye ve
sûreti insâniyye sutûrunda
taayyün ve zu-
:
Üçüncü devre melâmîleri
Maksut
Ef. nin
337
Hulûsî mahlasiyle iirleri de vardr. Bir tanesini derce-
diyoruz olma dür; bak cümle nûr.
Cehlile sen
Hak
ile
Ald
Her ne ki etti zuhur, Nuru göründü iyan..
hüviyyet nefes;
Aynü yan oldu
pes;
Kendi olup bunca kes
Gayri deil
Çünki "kün„ oldu beyan, Ayni göründü iyan,
Oldu o dem înü ân; Gayri deil, ol heman!
Evvelü âhr odur,
Bâtmü zâhir odur; Arada yok adu san..
Nisbeti, yok,
Hu
Surete baksan
odur,
eer
Zâhir odur kl nazar;
Hac Cemâl
ol
heman!
Oldu "Hulûsî',, eser; Zâtdürür bînian!
B.
stanbulludur. Sâfî
Ef. den sülük görmü, Hac Maksut Ef. den hilâalmtr. Zonguldak' î Bankas veznedar iken 1930 da vefat etmitir. hvân mahdut olduu gibi halîfesi de yoktur. fet
Seyyid'in
dier hulefâs:
—
Muhammed
Nûr', olu erif Ef. ve torunu Abdürrahim Ef. nin Kemâleddin Ef. yi de istihlâf etmitir. Fakat bunlarn ikisi de adeta meczup bir hâlde bulunduklarndan eserleri yoktur. erif Ef. Hicrî 1326 da vefat etmitir. Kemâl Ef. bir müddet Üsküp' tekkesinde eyhlik etmi, 328 de olu Hakk Ef. yi istihlâf ederek kendisi istanbul'a gelmi ve burada irtihâl eylemitir. erif Ef. den sonra Istrumça tekkesine eyh olan Hac Abi Ef Doyran' tekkesi eyhi Hoca Hamd Ef. snefçe tekkesi eyhi Hacf ibrahim ve doyranh Mustafa Ef. 1er de seyyid'in halifeleridir. Fakat bu zevâtn eserleri bulunmad gibi istanbul'da ihvanlar da yoktur. Haklarnda bir malûmat elde edemedik...
olu
—
Her
halifesi
müteaddit zevat
istihlâf
etmitir.
Melâmiler
—
22
:
.
;
.
;
Üçüncü devre ^melâmîleri
338
Ak Vasfî' Kitabmz
"Âk
Vasfî',,
bir
bitirirken
Melâmî halk
de
anlan bu
adiyle
Avrethisar'
zât,
airinden
bahsedeceiz.
kazasnn "Maya da'„
karyesindendir.
seyahata
Gençliinde gelerek
âklara
saziyle
çkp Msr'a gitmi, bilâhara memleketine meydan okumaa balam, nihayet 1297 de giden kafileye karp Hicaz'a giderek Hac
Seyyid'le beraber hacca olmutur. Hac yolunda Seyyid'e bîat etmi ve huzurunda saziyle ilâhiyi söylemitir:
Kaplad her yan, dodu
u
Nûrullah,
Hidâyet askeri dedi hüvallah..
Can
ile
müride döndük
eyvallah;
Fethetti kulûbu slrrr 401^—3
Kefetti vücudu
.uul-l..
ma'na yüzünden,
Bilindi esrâri
Seçildi ikrâri da'va yüzünden. Tecelrî eyledi
esmâ yüzünden
Fethetti kulûbu
Kefetti vücudu
<5ui-l
.
Erenler
sancan
Derildi
bakmayan canü
Ak
arabn
;
srr
meydane,
dikti
cihâne..
içen oldu mestâne
Fethetti kulûbu
srr
;
-ui^jS
Kefeiti vücudu ..J-1
.
Camii vahdette okundu ezan, salata da'vet olundu insan..
Hak
Kld
fedaîler
cann
Fethetti kulûbu
kurban,
srr
Kefetti vücudn
t>
«s\^i
i
.
Haccülekber deyu olundu
i'lân
donandk ehram. Vasf' müezzindir, Muhammed imam Fethetti kulûbu srr uy.jS Ka'bei vaslnda
1
'
;
Kefetti vücudu .ûU-..
«'
Muhammed
Nûr'ile beraber
Hac'dan avdet
ettikten
sonra
snefçe'
Üçüncü devre melâmîleri
339
Âk
tekkesinde oturan Vasfî' e'ârn bir dîvan halinde cem'etmi ve tekkeye vakfeylemise de bu dîvan, maalesef istilâda tekkede yanm ve iirlerinin bir ksm Melâmîlerde kalmtr [1].
Ak
Vasfî'
hürriyetin îlânndan
u
olup dâimâ söylenen
Meyhânei
nefesini
ak
evvel vefat
de yazyoruz:
meykeleriyüz,
Hu sagarmn
serholaryüz.
Çerhi felein cünbüleriyüz, Evlâdi Rasûl bendeleriyüz,
eyhul arab'm Dil
vermiüz
dervileriyüz..
ol
dilârmza,
Bülbül hased eyler zarmza...
Erdik
gülzârmza
ereli
Biz Ali Ali' bendeleriyüz,
eyhul arab'n
dervileriyüz..
Ol Hayder' içün çekti alemi Cem'eyledi eshâbüs selemi...
[2]
.
Kaldrd
çerag-iyle zulemi
.
Biz Âli Rasûlin bendesiyüz;
eyhul arab'm
efkendesiyüz..
Sultan Melâm, ho verdi selâm; âdetti bizi esrar kelâm [3]. imdada yetiti hayrül enâm; Biz Ali Rasûl bendeleriyüz;
Nûrül arab'm dervileriyüz... Pir seyyidimiz Nûrül arabî irfan
yürüdür esrâr
;
lebi.
Vasfî' bulup erkânü edebi Biz Âli Ali' bendeleriyüz,
Nûrül arab'n dervileriyüz...
Bitti
[1] Vasfî'nin [2] [3]
80 kadar i'rini toplamaa muvaffak oldu;
Yahut "Ol Hayderî çün çekti alemi,,. Dier bir mecmuada bu msra' tarzdadr:
u
"adett
bizi ol nesli
imam,,
etmitir.
Bestelenmi
LÂVE —
1
Kitabmzn ta'nn \hitammdan
ettiimiz
evvel elde
u
mühim
ilâveten kaydediyoruz:
malûmât.da
Ahmet Sârbân'n
Selim
aa
kütüphanesinde 75 ve 82 numaralarda,
mukayyet ve ayni nüshadan istinsah edilmi divanndan baka Dârülfünun kütüphanesinde 802 numarada mukayyet ve 1180 de "Mustafa,, isminde biri tarafindan yazlm bir nüshasile yine ayni kütüphanede Hâlis yazlFf. kitaplar arasnda 7169 numarada mukayyet ve 1285 senesinde "Divân dier bir nâshasn bulduk. Bunlardan, birincisinin üzerinde
m Ahmet
Dîvân Ahmed Sârdikkatimizi celnazar kayt bân tarihi istisnah mukayyet numarada 16 kütühanesinde Millet betti. bir natamam mevcut, meçhul ve ancak "V„ harfine kadar olan ksm " Emîrî EL Divân Ahmedî „ yazlm. nüsha daha var ki üstüne merhum, bu nüshann iptidasna bir sahife ilâve ederek aynen u malûserbânî Hazretleri,,
Dokakinzade,, yazl...
ikincisinin
üstüde de
"
Bilhassa ikinci
mat yazm: «Dokakinzade Mehmet Paa 964 Senesinde ve pederi Ahmet paa 920 senesinde veSahibi davan Ahmet B. in mahdumu âiri mehur Ahmet Fasih B. dir. fat etmilerdir. Fasih'in dahi terki dünya edip dervilik mesleine sülük etmesi ceddine ittibaendir. Sahibi divan Ahmet B. in validesi Sultan Bâyezidi sâni'nin kerimesi Gevheri Mülûk Sultan olduundan valide cihetinden Sultan Bâyezid Han H. nin hafidi ve Yavuz Sultan Selim H. nin yeenidir, ve hemireleri de Nesliah
Hanm
de vefat ederek Eyyup'ta ZâlP. mektepinde silsilesi
Fasîh
Ahmet
B. ibni
Mehmet
sultandr. Gevheri Mülûk Sultan 657 senesinhalde âir Fasîh'in defîni haki gufrandr.
B. ibni
u
sahibi
divan
Dokakinzade vezir Mehmet Ps. dr. Bu silsilenin böyle olmutar » destile bir mecmuai muteberede dahi manzurumuz
ibni
Ahmet B. ibni Ahmet P. alduu merhum Fasîh'in hatt [1]
u
ksa malûmatta olan Divan sahibi Ahmet B. den ziyade Fasîh'e Dokakinzade Ahmet P. y 964 iki tenakuz var. Yukarda 920 de vefat eden ait
[1]
Osmanl
müellifleri sahibi
yahut Emîrî Ef. den buna namiyle yoktur.
anldn
ait
söyliyor.
de her halde Fmîrî Efendi, nin bu haiyesini görmü,, alm olacak ki Fasîh'i yazarken «Dokakinzade»
malûmat
uarâ
tezkirelerinde Fasîh'in Dokakinzadeliine dair bir
kayt
bir ey yazHatta, âiri bizzat bilen ve menkabelerini kaydeden Salim bile böyle kütüphanesine destile muharrer büyükçe bir mecmua Süleymaniye
myor. Fasih'in mülhak Nâfiz
kayt yoktur.
hatt
P.
kitaplar
arasnda
1514 numaradadr.
Bu mecmuada
dahi
böyle bir
Üçüncü devre melâmîleri
te vefat eden
r asînin
Mehmet P. nm babas
341
olarak takdim ettii hâlde
aada
yazarken Ahmet B. ibni
silsilesini
divan « Sahibi Ahmet P. ibni Dokakinzade vezir Mehmet P.» diyerek yukariki ifadesini cerh ve babay ovl, olu baba yapyor. Emîrî Ef. bu derme çatma malûmat "Sicilli Osmânî,, den almtr Sicilli Osmanî, Dokakinzade Ahmet B. e "Sultanzade,, ünyannn vererek
Dokakinzade
Mehmet P. nn olu olduunu, Zaim ve
olup 964 te vefat ettiini kaydediyor.
da Mehmet tir
P.
[1]
Gevheri mülûk Sultan'm
yine
müteferrika
nazaran Dokanizazevzi olup 964 te vefat etmi* sicille
[2].
Mehmet P. da Arnavutluk'taki Menobor dokasnm olu zamannda kardei Mahmut'la stanbul'a iltica ile müslüman
olup
Fâtih
olan ve ma-
beynde terbiye edilerek Sultan Selim zamannda vezirlik eden ve nihayet 920 de Amasya'da katledilen Ahmet R. nn oludur [3]. emsettin Sâmî B. kamusül âlâm'da Dokakin ve daha dorusu "Le duc jean,, m fetihten evvel kodra cihetini zapteden Normandiya beyernden olduunu ve bilâhara bunlarn Arnavutlatklarm ve en mehurlar olan Lek yâni Aleksandr dokasnm Arnavutlara baz nizamlar koyup bu nizamlarn hâlâ Malisörler içinde mer'i ve Lek Dokakin kanunu diye maruf bulunduu, sonra skender B. e tabi olduklarn, Arnavutluun fethinden sonra da bu âilenin islâm kabûl eylediini yazyor[4] Dokainzade Ahmet P. Vezâreti sâniye rütbesini ihraz etmiken Çaldran seferinden avdet ederken Bayburt'ta yahut Tayi eyhi denilen mahalde Sadr âzam Hersekzade Ahmet P. ile beraber gazaba ogriyor.' Hatta Yrvuz, Cengiz türesince her ikisinin
iplerim kestirerek vezir Pîrî
P.
ile
çadrnn
çadrlarn balarna yktryor. Amasya'da da askerin Muallimi sultân Halîmî çelebi'nin mallarn yama et-
mesi üzerine muharrik
olduu
töhmetiyle Dokakinzade, katlettiriliyor [5] cenubîsinde yol kenarndaki mezarlk ibni kemâl'in dedesi kemal P. türbesinde medfundur
aa
Amasya'da için de Mufh
pirlerin
garb
[6].
[1] Gilt:
1;
Sa; 199.
[2] Cilt: 4; Sa; 114. |3J Cilt: 1; Sa; 195. [4]
O
Cilt: 3; Sa;
2181.
]5] Tevârîhi Âli t;
1;
Sa: 285
Osman;
Cilt; 2;
Lutfi
P.
W
Sa: 238. Sahâifül ahbâr; Sa: 456-457 Tâcüttevârih Sa: 372-373. ..Yalnz Mürîüttevârih
Sa: 287. Solakzade
;
Sehm Cafer çeleb.y! katlettirdikten sonra nadim olup; niçin Dokakin Ahmet P. yl katlettirdi; diyorsa da Cefer çelebi'nin
afvini reca katli
etmedin? diye stanbul'dadr: Halbuki
Dokakinzade, Cafer çelebi nin katlinden evvel Amasya'da katledilmitir Kitabeler: smail Hakk; Sa: 123. [6] Tâhir B.
Osmanh
müelliflerinde (Cilt;
1.
Sa; 306) dokakinzade
Osman
B. in terce-
:
Üçüncü devre mlâmîlerei
342
Mehmet P. ya gelince bu zat, kanunî devrinde Sadr âzam olan ve 926 da idâm edilen vezir Ahmet P. mn aknbasndandr. Halep beyler beyliinde bulunmu ve 961 de Msr valisi olmutu. 963 te ederek 64 te vefat etmitir. Kanûnî'nin veziri Ahmet P. nn Arnavut olduunda bütün tarihler bulunduunu tasrih ittifak ettikleri gibi Hammer de Dokakinzadelerden
infisâl
ediyor
[1].
Dârülfünun kütüphanesindeki her kinz ade'lerden
kayyet
bulunduuna
divanda âirin
,
dair
divanda divan sahibinin Dokasarahat vardr. 802 numarada muiki
mühre hakkedilmek üzere
yazd öyle bir beyit
var; Bendei mihri mühri dürci yakn
üd
Ahmet
ibni
Muhammed Dokakin
7169 numaradaki dîvanda bu beyit
u
suretle
muharrerdir:
Bendei mihri mühri dürci ayakîn Muhammed bin Ahmedi Dokakin
üd
lk nüshadaki beyitte vezin düüktür. Binaenaleyh dorusu ikincisidir. Her hâlde bu beyit Dokakinzade Ahmet P. mn olu Mehmet P. ya söylenmitir zannndaym. air, bundan baka bir kaç mühür beyti daha söylemi. Bunlarn biri Yahya isminde bir zata ait Yazld hâtemi mühri Mücevher Culâmi Hak be Yahyebni Sikededr
Acaba bu Yahya kim? "Gencînei
raz„
da
Arnavudun haslar, yeleri Nesli kadîmim Dokakin beyleri mei hâlini yazdktan sonra hâsiyede ^biraderi Dokakinzade Ahmet P. mn da «urefâyi uarâdan» olduunu ve Amasya'da medfun bulunduunu kaydediyor. Tâhir B. in Dokakinzade vezir
Ahmet P.
ile
divan sahibi Dokakinzade
Ahmet
B.
i
birbirine
kartrmas
tamamiyle yanltr. Esrar dede'de Dokakinzade'nin
Ey îri
Hak. ki
Kevser
arâb
nâm
erîfin.dürür Âlî
sâkisidir
himmetin
eli
matlaiyle balayan müseddesini Mora'h Dervi Ahmed'e isnad ediyor. Bu zat, dördüncü Mürat Zamannda yaam Badad'a eyholmu, bilâhara Tarablusu am'a hicretle Mevlevi hanede bir hücrede uzleti ihtiyar eylemitir. Katiyen Dokakinzade Ahmet B. Je münasebeti yoktur ve mezkûr müseddes, Dokakinzade dîvannn muhtelif nüshalarnda mevcuttur. Esrar dede, Mora'h Ahmet dede hakknda Sefînei Mevleviye'ye müracaat tavsiye ediyor. Sefinede (Cilt; 2. Sa: 159-161). Bu müseddes mevcut deildir. Sahâifül ahbâr; Cilt; 3; Sa: 520. Süleymannâme. Âlî. Peçevî; Cilt; 1. Sa: 24. [1]
Solakzade;
Cilt; l.Sa: 534.
Hammer
tercemesi; Cilt;
6;
Sa: 58-59.
"
:
Üçüncü devre melâmîleri
343
m
beytiyle
Dokakinzade'lerden olduunu tasrîh eden âir Yahya' ? Yahya B.in babasnn ismini bilemiyoruz. Fakat bu tahminimiz belki de dorudur ve Devirme'den yetien Yahya'nn babas da Dokakin ailesiyle beraber müslüman olmutur.
Hülâsa budur
Ahmet
Osmanî'ye nazaran Dokakinzade Ahmet B.in ecersi
Sicilli
B.
—
Mehmet P. (Gevheri mülûk Menobor dokas.
—
Dokakinzade Ahmet P.
Sultan
—
Bâyezit
II)
—
Ahmet B. in Dokakin oullarndan olup Süleyman devri âirbulunduunu "Tavr dârât ve urfü izâfât kullanr ar sipâhî ve
Latîfî;
lerinden
zeâmetle
mutasarrf
sancak payesinde bendei âhî„ iken fakrü fena ederek dervi olduunu kayt ve "fakrü fenüya müteallik e'ar ve tarîki hakikata münasip ve mülâyim güftâr vardr. Bu iir, ann e'arndandr,, diyerek iki gazelinden u: ve
uzleti ihtiyar
Zeynetmek içün cennete insan iledirler Kullua ana hur ile glman iledirler Can yusufunu msr vücûdunda bilürsen Ken'an Vaiz
eline
bizi
Yanmaa Her kim
adn
sultan iledirler
korutma cehennemde od olmaz odun her kii bundan ilrdirler
bize ta'neyler ise cinsi
beerden
Hak saklasun an dilerim havfu haterden Kim aybmz söyleyüp eylerse mezemmet Ya rabb püret azn ann ehdü ekerden Kibr
iman
alyor
beytlerini
Beyân
ile ile
bize kin edene bâri teâlâ
efkat vere vü sürmeye derden
[1].
tezkiresi,
ve Latîfî'nin aldi zade Hasan çelehi
âirin yalnz ismini ve Dokakinzade
birinci ise
kûei fenâ ve inzivada
gazelin
"Ar
birinci beytini
ilâve
olduunu kayt etmi [2], Knal
zeâmeti ve hayli svket ve riyâsti var iken kûei kanaat etmekle sülük,, ettiini ve
ihtiyâr
"Fakrü fenâya müteallik e'ar ve tasavvuf ve hakikata mülâyim güftâr,, bulunduunu söyleyip Latîfî gibi mezkûr gazelin üç beytini almtr [3]. [1]
Sa
[2]
Darülfünun; Halis Ef. K. No. 1560; Varak: 110. Dârülfünun; Rzâ P. K. No. 1921.
[3]
:
87.
;
:
Üçüncü devre melâmîleri
344 Riyâzî;
zeâmet iken
"Dokakin
oullarndandr.
fera edip
ihtiyâr
kûei
Kûyi dildara varr Benzer
sofîyi tesbîh ile
cennete mar
iblîse ki ol
evk erdüünce çâk Hurit olursa tüme
aksinedir dbvri
Uçar can
Heman
ol
kuu
bu
demde
mâh
gider
[1]
nev
ilik
döner gayra sunar
bu
dâm ki
gör
ederiz sabr hil'atin ana,
câm
Bize geldikçe vefa
Dâimâ
ile
mutasarrf dîvanndan
Süleymânîde
Devri
uzlet etmiti,, deyip
dûnun
çerhi
bedenden
dükendi dâne
alyor [2]. Kaf zade Fâizî'de "Zübdetül e'âr,, mda bu âirin bilhassa "Evâst Süleymânîde fevt,, olduunu tasrih ederek Riyâzî'nin ald beyitlerden ikinci ve üçüncü beyitleri almtr [3]. Bu beyitlerin hepsi, Selim aa, Millet ve Darülfünün kütüphanelerindeki dîvan nüshalarnda ~vardr. Binaenaleyh hiç üpheye mahal yoktur ki bu dîvanlar, tezkirelerde tercemesi mezkûu Dokakin zade Ahmet B. e âittir. Yine tezkirelerin Ahmet B. in dervilie sülükünden evvel zeâmete ve evketü riyasete sâhip olduunu müttefikan beyanlarndan anlalyor ki bu zat. hakikaten Dokakin zabe Vezir Ahmet P. nn taallukatmdandr ve her hâlde Dokakin zade Mehmet P. ile Gevheri mülûk Sultan'nn olu olduu hakknda "Sicilli Osmânî,, nin verdii malûmat
beyitlerini
ar
ayandr. Yalnz "Sicilli Osmânî,, nin bu bada olu ayni tarihte yâni hem Mehmet P. y, hem de Sultan zade dedii Dokakin Ahmet
itimada
©
[1]
Bu
beyit,
divand
Çün sabâ can
Ruma
eline nükheti yar ile gelür
müki
san hâcei Çin
tatâr ile gelür
matl'h gazelde olup öyledir
Kûyi yâr dolanr Benzer
sofivi
iblise ki ol
[2]
Darölfünun: Yldz. K. No. 2708.
[3]
Darülfünün; Halis Ef. K.
lûmat «Zübde» den almtr.
Cilt
tebih
No 3409 Varak: ;
1
:
ile
cennete mâr
Sa
:
503
3.
gör
ile
gelür
«Kefüzzünun» Ahmet
B. e âit
ma-
Üçüncü devre melâmîleri
B
245
964 te öldürmesi mutlaka yanltr. Baba ile olun ayni tarihte ölmesi muhâl deilse de biraz müsteb'addir. Hele "Zübdetül e'ar "evast Süleymânîde,, öldüünü tasrîh etmesinden sonra vefatn 964 te yi
m
etmek büsbütün güçtür. Çünki bu tarih, 926 da cülus ve 974 te Süleyman'n ahdi saltanatnn evâst deil, evahrdr "Zübde sarâhatma nazaran bu zat, her hâlde 950 955 senelerinde
"kabul
vefat eden
nm
-
vefat
etmirir.
imdi
ki
Ahmedi Sarbân'a: Arzettiimiz gibi Selim aa. K. sindeki dîvanla Dârülfünun K sinde802 numaral dîvan, dorudan doruya Ahmedi Sârbân'a nispet gelelim
edil-
mitir. 7169 numaral dîvanda ise "Dîvân Ahmedi Sârbân Dokakin zade kayd vardr. Her üç dîvan birbirinin ayndr [1].
Sar Abdullah;
"Semerâtül fuad„ mda Ahmedi Sârbân'm tercemei halinde ve sülükûnde çok manzum ilâhiyât buyurup gâk kaygusuz ve gah Ahmedî tahallus etmilerdir. Bu iir onlarn güftarnbandr,, diyerek
Varm
ol
dosta verdim
Cümlesinden
el
yudum
hanümanm kalmad pes dü cihanm
matla'l gazelini "Ahmedî,, mahlasîyie kî
yazmtr
kalmad
[2].
La'lî
zade
de sergüzetinde bu gazelle: Merd
isen
Sadk
isen
Abdülbâ-
meydani akta can verüp cânân gör ak içinde iste bul sultan gör
matla'l
gazelini almtr. Bu ikinci gazel, "Kaygusuz,, mahlasn, hâiz olup yalnz Selim aa. K. deki nüshada vardr. Müstakim zade de "kendilerinden e'ar hakikat iâr ve ledünnî güftâr sudur eyleyüp gâh Ahmed ve Ahmedî ve gâh Kaygusuz tahallus buyurmular. Bunlardan baka bendegan hâlsül cinanlarna ahyanen terbiyeyi mü'ir mekâtîbi hakikat esahpler zuhur eyleyüp ancak e'âr merkumeden bazs ârihi Mesnevî Abdul[1]
Terci, Murabba', Nüseddes,
ayndr Ancak
Mesnevî ve âire
gazeller itibariyle Selim
met mahlasile 183
gazel vardr. Halbuki
aa. K. 7196
her üç dîvân bir birinin noksandr. Bu nüshada Ahnüshada 247 gazel, 2 natamam
itibariyle
sindeki nüsha
numarah
kt a 35 Tuyu, 17 Müfred (6 tanesi mühür için söylenmi) vardr. 802 numaral nüshada ise 263 gazel, 1 natamam gazel, 1 bt'a, 7 Tuyu; hepsi mühür için
gazel
2
söylenmi; 4 Binaenaleyh 802 numaral nüsha gazeliyat itibariyle en zengiu nüshadr ve i>elm aa. K. smdekl nüshada 79 gazel noksandr. Tuyu ve ktalarla müfredatta 7169 numaral nüsha zengindir.
mufred mevcuttur.
[2]
Bu
«Kitabmzn
gazelin Sârbân
Ahmed'e
aidiyetine dair
95 inei sahifesine müracaat!»
«Sohbetnâme» de de
bir
kayt vardr
.
Üçüncü devre
346
Melâmîleri
erhi mesnevî'lerinde ve ahar teliflerinde ve gayri nihailerde masmekâtîp dahi sikattan baz muhibbannn mecmualarnda muharrer bulunup bu fakiri kesîrüt taksîr destres olduu mkdarn ibu mecellede azîzi müarünileyh tercemeleri zeyline terkim etmei münasip fehmettilah Ef. nin
tur ve sureti
imden
septü tahririne cesâret olundu,,
yazmtr. Bu 27
gazel ve ilâhisini
deyip
muhtelif
vezinlerde (27)
gazelin ikisi "Semerâtül fuad
ve Ser-
"Ahmet,, mahlasiyledir ki bu 8 gazel, gerek Selim nüshasnda, gerek Darülfünundaki iki nüshada mevcuttur. Bundan baka her üç nüshada mevcut olan ve Mevlânâgüzet,, teki gazellerdir. Dierlerinin 8 tanesi
aa
On
ya nazire olduu anlalan ve
iki
mam'
medheden
âh selâmün aleyk âh selâmün aleyk
Mazhar srr Hudâ Kâifi kul innemâ
matla'l ve 18 beyitlik medhiyesini de Müstakim zade
almtr. 8 gazelin 7 dâr bulunduundan Milet 27 gazelin 17 tanesi Hece
tanesi
lasile
Darülfünun ve
Millet.
.
K
"N„ harfinden
"Kayusuz,, mah-
evvelki harflerle
sindeki noksan nüshada da
.
kafiye-
vardr. Yalnz.
vezniyle ve "Kaygusuz,, mahlasiyledir. Bunlar,.
K. lerindeki nüshalarda yoktur.
Yalnz Selim
aa
nüshasnda mevcuttur. de Müstakim zade nin dedii gibi" Cevahiri bevâAhmedi Sârbân, yahut Dokakin zade Ahmed B. in hiri Mesnevi,, sinde muhtelif mesnevilerinden, gazellerinden baz beyitlerle [1] iki mahalde ayrp tamam olarak alm [2], keza 3 bir müstezadn iki parçaya gazelini yine tamam olarak, bir gazeli de noksan, fakat makta' beytiyle
Sar Abdullah
Ef.
derceylemitir [3]
Sar Abdullah, bu gazel ve beyitleri alrken Ahmed Sârbân, yahut Dokakinzade Ahmet B. e âit olduklarn tasrîh etmemitir. Mevlânâ, Attâr, P. Seyyid Nesîmî ve âir söfî âirlerden aldî Senâî, Maribî, gazel ve beyitlerin bana âirlerin isimlerini yazd hâlde Sârbân Ahmed ve Hakîkî B. den [4] ald gazel ve beyitlerde âiri tasrih etmiyor. Anlalyor ki makta' beyitlerindeki Ahmed ve Hakikî mahlaslarn kâfi görüyor ve belki de bunlar ihvannn mal olduundan tasrîhe hâcet görmeden tasarruf ediyor. Yalnz Cevahiri bevâhiri mesnevî'deki gazel ve beyitlerin zikrettiimiz muhtelif dîvan nüshalarnn hepsinde aynen; mevcudiyeti ve Müstakimzade'nin Sârbân Ahmed'in tercemei halindeki
Ak
Sa 120. 123 - 143. 215. Sa 122 - 123. 173. Cilt: 1. Sa: 49. Cilt; 3. Sa 132. Hakikî B. den be gazel almtr.
[1]
Cilt; 3.
[2]
Cilt; 3.
[3]
4]
,
:
:
:
133. 203. Cilt; 3.
Sa
:
192. 215. 192. 219. 286.
:
Üçüncü devre melâmîleri
347
"e'âr merkumeden bazs ârihi Mesnevi Abdullah Ef. njn erhi mesnebulunduu kayd bize kat'iyetle sbat ediyor ki bu gazel ve iirler, dîvan sâhibi Ahmed B. e âittir ve Ahmed B. le Ahmedi Sârbân da ayni adamdr. imdi tekrar edelim Sar Abdullah ve Müstakim zade'nin Sârbân Ahmed'e nisbet ettikleri e'ârn aynen Dokakin zade'nin dîvânnda bulunmas, bu dîvanlardan birinin Ahmedî, ikisinin Sârbân Ahmed'e âit gösterilmesi, dördüncüsününde de "Dîvân Ahmedi Sârbân Dokakinzâde,, kaydnn mevcudiyeti, vilerinde,,
bunlardan
baka
Dokakinzâde Aamed B. le Sârbân Ahmed'in Srbân Ahmed'in 952 de vefat ettii hakknda itibaren bütün tarihî eserlerin ittifakiyle, Ahmed Beyin "evâst
isimlerindeki
Atâî'den
ayniyet.
Süleymânîde,, vefât ettiine B. in
zeâmet ve evketü
etmesi
hakknda
âit
riyâset
"Zübdetül e'âr,, daki sarâhat, Ahmed sâhibi iken dervilii ve uzleti ihtiyar
verdii malûmatn akayk, Semerat ve Següzeti Meiâmiye ile Melâmiyei attâriye'de Sârbân Ahmed'in "Ser Sârbânân,, iken terki memuriyetle fakrü fenâ tarikini ihtiyar eylemesi hakkndaki rivayetin ayn olmas, uarâ tezkirelerinin Dokakinzâde Ahmed B. den aldklarn iirlerin Ahmedi Sârbân'm dîvannda aynen bulunmas bize Sârbân Ahmed'in Dokakinzâde Ahmed B. den baa bir zat
olmadn
'
tezkirelerin
kat'iyet ve
sarahatia
sbat
etmektedir.
Esâsen âirin Melâmîlii, rind ve hatta âhid bâz merebi, arada dir çârdarb olduu, hemen bütün gazellerinde izânene ve vâzhan görülmektedir [1]. [1]
ak
Bu gün meydân
u kim
içre
Taalluktan halâs oldu yeri
Yar eiinde Yokdürür
Kim Ki
merdi melâmettir
selâmettir.
kim sengi melâm etten kaçar
banda
devlet kim selâmetten kaçar
delk
Dütü gam
Ak
u
ann
ile murakka'dan umar yevki huzur kiverine görmedi bir lahza sürür
ûrîdeler âlemde âhidbâz olur kebki hram saydeder ehbâz olur
Gördüü
Cehdedip Ahmet cihandr
Kim
hakikî
aka
iltir
bir nigâra
ak ak
âk
mecaz
ol
Üçüncü devreMelâmîleri
348
Bütün bunlardan baka Dokakinzade Ahmedi Sârbân, dîvânnda smâîl Ma'ukî'yi de bir medhiye ile medhü tebcil etmitir. Bu i'ri ayjen yazyoruz :
Küntü kenzin gencine mâlik olan Gevheri dürri hakayik silkine
Her
cihetten
Ma'nii zâtü sfat
sultan dede,
umman
dede.
nn remzine vakf olup fehmeden insan dede
Tekyeah ask içinde pâbirehne çârdarb, Srr hakta sertrâu vâlihü hayran dede.
eb
Ruzü
Yek
fakrü fenadan fahredüp abdâlve,
dü cihâm eyliyen seyran dede.
cihette
Kendü
Ba
nefsin kurtarup ktsretten âzâd eyliyen,
dem
vahdet içre her
gül gibi
handan dede.
Hânei günci fenâda genci istina bulup Bî beka âlemde bir kaç
Bendei
Can
âh
velâyettir
günlüe mihman dede.
muhibbi hanidan,
Ali abâ'nn yoluna kurban dede.
ile
Tgi evk Atei ak
ile ile
vücudun erha erha çâk edüp yanup yaklan biryan dede.
Pîr olup ekli
beerde
Ana rahminde
velâyet gösteren
ârifi
rabbanidir
Olan
dede.
Hullei firdevsi neyler çâkedüp ten cübbesin Hil'ati
dünyi vü ukbîden kaçan üryan dede
Eylemez kefü kerâmet ilmi ihfâdan kaçar [1] Mahremi Hak olan eyler srrn pinhan dede. Tigu tîrine hasudun, münkirin
Yüzünü döndürmez, Mülki âdî
[2]
karu durup
eyler sinesin kalkan dede.
âlemi tahkik
imi
bil
Ahmedâ
Dâri dünyaya demitir külbei ahzan dede.
Görse
Yâ
'
Bu
bir
ilâhi
mahbûb kalmaz
ihtiyâr zerrec
kimse Ahmet gibi mecbur olmasun
Olmasam çardarbu sâf tra Her kl olurdu çemime hançer
misalleri istediimiz
mîliin tedâhülünü göstermek [1]
Geçer "Nüsha,,.
[2]
âhî
"Nüsha,,.
kadar çoaltabiliriz. Bilhassa son beyit, Kalenderîlik'le Melâîtibarile ayan nazardr.
;
;
;
Üçüncü devre melâmîleri
349
Hâlis Ef. deki nüshay istinsah eden zat, çok doru bir tahmin ile bu gazelin kenarna "Bu gazeli erif, galiba smâîli Ma'ukî hazretlerinin hakknda buyurulmutur,, kaydn yazm. htimâl de bu kayd istinsah ettii nüshadan aynen alm. Hakikaten, Süleyman devrinde bendei âh velâyet, muhibbi hânidân Ehli beyt olan, Ali abâ'nn yoluna cann kurban eden, gene olduu hâlde Kemâl ve rfan noktai nazarndan bir pîri rabbânî addedilen, tigi evk ile vücudunu erha erha eden, fânî dünyaya birkaç günlüe mihman, Olan eyh smâîli Ma'ukî'den baka bir "Olan dede,, yoktur. Kuvvetle muhtemeldir ki Dokakinzade Ahmedi Sârbân, bu i'ri Olan eyh'in ehâdetinden sonra yazmtr. Hulâsa; iir de yukardaki sarahati teyit etmekte ve Dokakin zade Ahmed B. in Sârbân Ahmed olduunu isbat eylemektedir. Anlalyor, ki tezkireler, âirin ünvann asâletini gözeterek, Ahmet B. menkabenâmeler ve umumiyetle tasavvufî eserler ise sofîliini nazar îtibâra alarak Sârbân Ahmed olarak kaydetmiler ve bu suretle bu ikilik meydana çkmtr.
u
*
Bütün bu mülâhazattan sonra dikkati celbeden bir cihet var. "Kaygusuz,, mahlasiyle söylenen ve ekserisi Hece vezniyle bulunan
yazlm
yalnz Selim aa. K. sindeki nüshada vardr. Acaba "Kaygusuz„ mahlasiyle iir söyliyen de Sârbân Ahmed'midlr? iirler,
Tedkikatmz bu stinsah edilmi
cihetten yürütünce
bir sureti
u
neticeyi bulduk:
—
ve kitabmzn 205 hakknda malûmat verdiimiz mecmuada "Kaygusuz,, mahlasiyle 52 iir vardr. Bunlarn ancak 10 tanesi aruzladr. Bu ilâhilerin 23 tanesi, yalnz Selim aa. K. sindeki dîvanda vardr Bu ilâhilerden birinde Kaygusuz; Sârbân Ahmed'i medhediyor Birkaç kt'asn ay[1].
216
nc
elimizde
bulunan
sahifelerinde
.
nen yazyoruz: BihamdiIIah
Anunla
ki erdi bize devlet,
zâhir oldu
Hakka
vuslet
Hakikat Mehdii sahib zaman
Niân Göz
Ann
bî
nian olan heman
ol; ol
uyarr dü cihân, yüzün gören bulur imân,
uciyle
Bakarsan zahirine evliyadr» Sorarsan zâtn srr Hudâdr, [1]
Bu
ilâhi,
Selim aak. deki divanda yoktur.
Çü dodu üstümüze Zamann kutbu, pîri,
nuri rahmet;
Nihan
hemân
içre iyan olan
Zamann Salar
kutbu,
âlemlere
pîri,
Ahmed.
pîrim
pîrim
emnü âmân
ol
Ahmed. ;
Zamann
kutbu,
Dilersen
bâtnn
nûri
hatâdr
Zamann
kutbu,
pîri,
pîrim
pîri,
pîrim
Ahmed.
Ahmed.
:
:
350
;
;
!
; ;
;
Üçüncü devre melâmîleri
An
sevenlere bildirdi
Hakk
Kim an sevmedi ol Zamann kutbu, pîri,
Ölünce «kaygusuz» var medhin oku,
Selim
aa
bir ilahisini de
K. sindeki dîvanla bu
pîrim
mecmuada kaydedilmi
Ahmed.
olan
dier
yazyoruz Kuluyum Sultan Ahmed'in
Ezeli kalû beliden
Yoluna can
oldu aki
kldm
Kurbanym
fedâ
can Ahmed'in.
Bana feda kld özün, Benim ile söyler sözün,
Sr
Her dem benim ile olur, Benim ile alur, verir,
Inileyüp zari klur
Kaygusuz, bakma varna,
Düegör
Yandm
Nuruyum
tecelli
içinde
gödüm yüzün
Diliyim sultan Ahmed'in
Eliyim sultan Ahmed'in
narna,
dost dîdânna sultan Ahmed'in.
Bu ilâhiye na't diyemeyiz. Her hâlde bu da birinci ilâhi gibi Sârbân Ahmed'e söylenmi bir medhiyedir. Esasen âir, mezkûr dîvanda ve
mecmuada muharrer Hamdülillah imdi bir âlîcenâbm var benim
Evliyann himmetiyle
fethi
bâbm
var benim
matla'l gazelinin son beytinde de Kaygusuz eder ilâyî sana ükrüm budüdür: Ahmed'in gibi melâzm, hem meâbm var benim.
diyerek eyhini tebcil ediyor. Pîrim, sultanm evliya
Derd
senindir,
derman
diye balayan medhiye
Kitabmzn
66
Müridsin, kutbi âlemsin senin, ile
nc
Müridsin, kutbi âlemsin.
de mutlaka yine Sârbân Ahmed'e hitap ediyor. birinci ilâhi de bu mecmuada
u
sahifesindeki
suretle mukayyettir
Hak yoluna giden gelsün Hak keremi vardr bize
Yolumuz vusle voludur. Bu yol hidâyet yoludur.
Bu yolu hut buldu bulan
Bulmayandr mahrum kalan;
Srâti müstakim olan
imdi bu Ahmed
yoludur,
kld
Bu yoldur hzr geldii âbî hayvan bulduu
Gelüben beyan
Hzr
Bu
Bu
Cümle yoldan muhtar olan, Bu yol ol devlet yoludur.
yuldur Ahmed'e gelen
Gerçeklerden bâkî kalan
yol
Muhammed
yoludur.
:
Üçüncü devre melâmîleri
Budur kaygusuz dedüü,
351
Alemin kaydn yedûü yol ol rahmet yoludur ;
Muhammed
mîras
koyduu
Bu
üphe yok ki bu iirde de "imdi bu Sârbân Ahmed'i kasdetmektedir. Hiç
Esasen yine kitabmzn 215
inci sahîf esinde
Pir Ali sultan pirimiz,
Nuri
Ahmed
münderiç
Muhammed
Hudâdr nurumuz,
Ali
Esrar envâr
demekle
yoludur,,
ilâhi
srrmz
ehliyüz.
de
;
.
eyhi Ahmed B. in eyhi Olan eyhin babas ve kendi Bahâeddîni Aksarâî'yi de zikrediyor. Hulâsa bütün bu mesrudattan anlalyor ki Dokakinzade Ahmedi Sârbân, Kaygusuz, mahlasiyle iir söylememitir ve „Kayg-usuz„ Ahmedi
diyen kaygusuz
;
pîri Ali
;
;
Sârbân'n müridlerinden, iirleri
bir
Ahmed
ihtimâl halîfelerinden bir zattr. Bilâhara
B.in iirlerine
kartrlmtr.
Maalesef imdilik,
mutasavvf halk âiri olan "Kaygusuz,, hakknda kat'i ve
tmz
bu zâtn kudretli
malûma-
sarih
yoktur.
II
gazel,
—
Kitâbmzn
50
51 inci saîfesinde
-
smâîli Ma'ukî'ye
Eref olu Abdullahi Rumî'nin dîvannda (Sa
:
75)
affolunan
u
suretle
muharrerdir Ey gönül
kar
Gel
bir
derde
dü
bir katreye
kim anda derman gizlidir, kim anda umman gizlidir.
Terkedüp cânü cihan giy feragat cübbesin,
Bu
feragat cübbesinde
Deme
bir
srr
suitan gizlidi.
horü hakire hor görüp hor bakma kim
Gönlünün her kûesinde ar Rahman gizlidir. Muhib ise canü dil bulur hayati câvidân, Derviin her bir sözünde âbi hayvan gizlidir.
Gör bu Eref olu Rumî' bahri akla neyledi ? Canü ba terkedüp canü cihanda gizlidir.
Hâlet
K. sindeki 800 numarada mukayyet mecmuada bu gazel, kaydiyle Olan eyh'e ait gösterilmektedir. Mecmu<*fr adan naklettiimiz ekli, vezin ve kafiye noktai nazarndan daha mazbut
^
'>"•
Ef.
ve mükemmeldir. Divanda biraz tahrif edilmie benziyor. Bu gazel asrdan evvelki bir mecmua ve ya dîvanda Eref olu'na ait olarak görülmedikçe kat'î bir ey söylenemez..
X uncu III
—
Yine Halet
dercettiimiz
Ef.
deki
mecmuadan naklen 53
-
54 üncü sahifeye
352
Üçüncü devre Melâmîleri
eyh Safî'den bu haber ehrinde zamaniyle meer
Naklolur
am
Hamse sahibi Dokakinzadelerden Tahca'h Yahya B.irt "Gencînei râz„ mda dîbâce ve tevhidden sonraki ilk hikâyedir; binaenaleyh Ismâîli Ma'ukî'nin deildir. matla'h mesnevi,
IV
—
Kitabmzn
123
drîsi Muhtefî'nin mezar
-
128
tann
inci
sahîfeierlnde
tercemei hâli
kitâb esini dercetmeyi
yazlan unutmuuz. Burada
yazyoruz fJ^ yy* (•
oUj
Jjl
j-U
1
j^c
Cj[~>-
^£
(jrU j-v^l'
fj Jt- ^oj Ojj
V
—
jjC
et,
Sa 179 da bahsettiimiz brahim bâbâyi
türbesi haziresindeki merkadinin kitâbe sengi
eb-uil
^1^1
\
V\
V
•
i
veli'nin Ramazan mezân da udur:
Ef.
BBLYOGRAFYA 1.
Abdullah Hulusi
— EsmârÜl
(Mreîtel) 2.
Abdülbâkî
(
— SerÜÜZet. No — Müsahabai
de)
let.
3.
Abdülkadr
4.
Abdülkerim
Hadâyik. «Ta basmas.
1267» [Türkçe]
La'lîza-
K.
«Matbu'; 1175 senesinde yazlan
maarif. «Darülfünun; 16620» [Türkçe]
Ruhî
(Muhammed Nur'un halifelerinden)
nüsha. Mil-
1052, 1053» [Türkçe]
1
— lahiyat
mecmuas.
«Teriikçi
5.
Surei Kevser
6.
Risâlei vehbiyye [Türkçe
7.
Hediyyetül hac [Türkçe]
tefsiri
Rait
Ef. de.» [Türkçe]
[Arapça]
e
a
manzum]
Ab dür rahim
c
>
-3
+;
s
s Risâlei ruhi
8.
ezel [Türkçe
9.
kzl
alâ
muammay srr
esrar mebzul
v -o
manzum]
Muhammed
Âbidin
Nur'un Vâridat erhi tercemesi yazlmtr. Darülfünun. K. 562»
«8 Ramazan 1272 de [Türkçe, manzum].
El'kdün nefîs ,j4J^\ ^Sy?^ i ^.ll
10.
Ahmed
ibni Id-
tn
rîs
nazm
fi
cevâhirit
«Ahmed
havi olan ve briz>.jrl
H. de
11.
i
ibni
tedrîs
drîs'in kelimâ-
takliden yazlan bu kitap 1315
Msr, Bulak matbaasnda
tab' edilmitir.» [Arapça]
S?levat «1314 kânunuevvel. stanbul; Mahmut
B. matba-
[Arapça]
12.
Ahmed Naim (Darülfünun
müderrisle
rinden) 13.
s
S
(Fedaî)
Ahmed Remzi
-
—
Sahîhi Buhârî muhtasar Tecridi sarih tercemesi «Evkaf matbaas; 926-928.» [Türkçe]
(Üs-
küdar kütüphanesi müdürü) Miftâhülkütüp
—
ve
esâmii
müellifin
fihristi.
«stanbul 1928-1346» [Türkçe] melâmîler
—
23
»
Üçüncü devre melâmîleri
354
Ali kulu Han (MuhMecmaul fusahâ «U-Oll «Tahran; 1295.» [Acemce] brÜd devle) tercemesi. K. 983» [Türkçe] Varidat erhi «Millet. 15. Ali Urfî Terceme ve erhi kitâbür reâd fil mebdei vel 26. )
14.
—
£
—
17.
Atâî (Nev'îzade)
meadiUlj UJü j ilî Jüf C-r > *rj «Bende.» [Türkçe] Hadâikulhakayk fi tekmileti akayk jAaij,UiJi j (akayiki no'maniye zeyli) «2 cilt; MatJ>\
—
baai âmire. 1286.»
18.
Bedreddîni
— Vârdat Abdürrah— NefehâtÜl ÜnS
VÎ 19.
Cami
(
man)
[Türkçe]
Sîmâ-
[Arapça]
öb*A
«Fatih
Murat
molla. K.
No
1302. [Acemce]
Men
20.
lâ
yahzuruhul fakih <-a
v^o*
«2
cilt.
Mat-
baai Ca'feriye; Lekhno; 1302. H.» [Arapça]
Ebu
Cc£ fer Mu-
ti am me di bni Aliyybni Huse-
ynibi
Mûsebni
B âb v ey hil kum'î ( eyh Saduk)
-
21
Rsâle
fil
îtikâdât
CbU^ VI i
«Iran;
1320. H.
[Arapça]
22.
Ferit
(
Darülfünun
müderrislerinden)
—
:
-
23.
Vahdeti vücut.
Türk
«Matbaai âmire; 1331.» [Türkçe]
edebiyatnda
ilk
mutasavvflar. «Matbaai
âmire; 1911.» [Türkçe] -
24.
Türkiye tarihi dinîsi. «Mülkiye mektebi matbaasnda tu basmasile matbu 1926-1927.» [Türkçe]
Fuat (Köprülü zade; M.) 25.
— Anadoluda slâmiyet. «Darülfünun Edebiyat mecmuas. Say — Enfluence du Chamanisme Turco Mongol
fakültesi
1922-1338.
26.
:
4-5.» [Türkçe]
-
les
sur
ordres Mystiques Musulmans. «stanbul 1929.»
[Franszça]
;
Uçü ncü devre 27.
Glâm Muhammed ibni müfti
Rahîmul-
—
lafl LâhÛrî 28.
melâmîleri
HaznetÜl asfiya
U^CUjji. «Lekhno
;
1920. H.» [Acemce]
Hüseyin Vassaf (Ha-
—
C1 )
Sefne
evliya
«5 Cilt;
bilhassa
mea-
müteahhrîni
yihin terâcimi ahvâlini ihtiva etmesi dolayisile çok kiymetli olan bu eserin tab' Türk tasavvuf edebiyat için çok lâ-
zmdr.» 29.
[Türkçe]
smail Hakk (Mu-
hammd Nur'un dervilerinden) SandukatÜl
—
30. 31.
brahim(Kuadah)— smail Hakk (Bursal)
33.
Muhammed Nur'un
Kaygusuz Kemaleddin
risâ-
nüsha.» [Türkçe]
— Lübbül lüb ve srrussr mi M Abdal — Budalâlîâme. «Ta
jj
«Millet. K. ulu-
874.» [Türkçe]
;
basmasile matbu'dur.» [Türkçe]
(Harîrî
— Tibyan
zade)
vesâilül
ksmn
j
hakayk
fî
tarâk
selâsilit
üU"
«Bu kitap hakknda birinci Bibliyografyasnda malûmat vardr.» [Arapça]
(jîijfcilJ-iU.
34.
«Seyyid
Mektubat. «Bendeki yazma
er'iye
32.
maarif.
mecmua.»
lelerini havi
,
jJJjai-ljSuj
Maribî (Muhamme-
—
dibni îrîn)
Câmi ChannÜmâ. lerle tavzih
eden
Muhammed Mur
«Devir ve tevhit merâtibini dâireküçük, fakat çok güzel bir risâledir. 270 inci sahifedeki daireyi bu risâleden
M
almtr. Ayasofya. K. mecmua 2087. Hâlet Ef. K. mecmua 800. mezkûr kütüphane mecmualar arasnda 251 numarada bu risaleye ait kâtip ve arihi belli ölmyan bir erhte vard.» [Acemce] ;
35.
;
M
Mevlânâ CelâleddîniRûmî
—
— —
36. 37.
Mesnevi. «1268
;
stanbul:
Matbaai âmire. âir matbu'
ve yazma nüshalar.» [Acemce]
Küllyyat. «Lekhno, 1302.» [Arapça ve Acemce]
Dîvâni keDr.
«Eski bir yazma
;
Halet Ef. K.
M
687.»
[Acemce]
38.
Muhammed rauf (îmâm. vî)
AbdürMenâEl kevakibüd dürriyye fiyye
v^kUl^-j
nüsha. Dârülfünun
;
fi
terâcimis sâdetis so-
jjjl.riyûl «1274. H. de Hâlis Ef. 6495» [Arapça]
M
yazlm
;
356 39.
Üçüncü devre melâmîleri
Muhammed Mürtezâ
îbni
(Mollâ
Feyz)
Kitabüssâfî
fi
kelâmullahil vâfî.
tefsiri
j
•
ju v tr
«1286, ran.» [Arapça]
jljll^lf.^
40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47.
[Türkçe]
[Arapça]
"
3 J3
[Arapça]
[Arapça]
>
>bo
[Arapça] [Türkçe]
[Arapça] [Türkçe]
48.
[Türkçe]
Muhammed Nur
49.
o
-a
-a
(EFarabî-Seyyid)
a
[Arapça]
50.
[Türkçe]
51. 52.
[Arapça] 5? bo
°* .
[Türkçe]
53.
jjjt
j
«ijjKJmJIj •»JUc^V
SSU>
[Tüakçe]
54. 55. 56. 57. 58. 59. 60.
«J-U *JUj
[Türkçe]
[Türkçe] [Türkçe] Niyazi erhi
J2
[Türkçe] [Türkçe]
htiyar ve
61. 62.
-S J=
[Türkçe]
FütÛhatl
kdem
Mekkyye.
[Türkçe]
risalesi
cUy» «Msr;
CQ
<
1293.» [Arapçal
Muhiddîni araFusûsül hikem.
bî
j^S-l,^ j->s
«stanbul
;
25 Zilka'de
1287.» [Arapça]
NakÜl fuSÛS.
63.
j> 3 u&\jjL «Fusûsül hikemin telhisi. [Arap-
Bu kitab Mesnevi ârihi Ankara'l smail Hakk türkçeye terceme ve erhetmitir. Bu erh 1328 de istanbul,
ça]
Metîn matbaasnda tab'edilmitir. » 64.
Niyazi (Msrî)
Dîvan.
ksmn 66.
«1254. H. Bulak.» [Türkçe]
Devrei ariyyei Msryye. «Bu
65.
Recep^Vahyî
—
kitap
hakkmda
ikinci
Bibliyografyasnda malûmat vardr.» [Arapça]
Bursal Tahir Bey. niye.» [Türkçe]
«1334.
istanbul;
Matbaai Orha-
Üçüncü devre melâmîleri
€7.
— TelfâtÜr
RlZa
bas 68.
Sadeddin
357
Rizâ. «Aknbasmdan Haseki hastanesi eczac
Nazarettin B. deki müellifin
yazd
nüsha.» [Türkçe]
(Teftâza-
— erhi Makasd. — Mektubât imâm
zânî)
«stanbul
;
Muharrem
1305
Ef.
mat-
tercemesi. «3
Cilt.
baas.» [Arapça]
69.
1270-1277. istanbul
Sadeddin (Müstakim zade) Mektubât
fO
«3
;
Rabbânî
Litografya matbaas.» [Türkçe]
mâm Muhammed Ma'sum
Cilt. Birinci cilt
Rakm
hattiyle.
tercemesi.
stanbul; 1277. Litog-
rafya matbaas.» [Türkçe]
71.
Seyyid erif
72.
Süreyya
73.
erefeddin
CCür-
Câî)
nun
— TaVfât OtiyJ «Matbaai — SCllî Osmânî.
«5 Cilt; Matbaai âmire 1311.» [Türkçe]
(Darülfü-
müderrislerin-
— Simavne
den)
matbaas 74.
erif
âmire. 1269. H.» [Arapça]
(M. Nur'un
lu)
;
kads olu eyh
Bedreddin. «Evkaf
1925.» [Türkçe]
oM. Nur'un tercemei -
Bendedir
haline
ait
risâle.
Menakb eyh Hece Muhammed
75.
ve
[Türkçe]
-
beyân
Melâmet ve
Nurül arabî
Melâmiyye.
ahvâli
«M. Nur'un muhtasar tercemei haliyle baz eserlerinden bir kaç cümleyi ihtiva eden bu gayri matbu' eserin bir nüshas bendedir.» [Türkçe]
Tahir (Bursal)
Osmanl
76.
müellifleri. «4
cilt.
stanbul
;
Matba baa amire.
1333. «1343.» [Türkçe]
77.
Zafer (eyh)
»JJlJ^lUj-'s-j (.«.jUJljiy^Uj' -
âzelî evrâdm da
havidir.
«stanbul -
;
[Türkçe]
Ta basmas. 1302.»
ESÂMÎ —
ismi
FHRST
haslar alfabe sirasiyledir
A
Abdullah Hulusî
P
Abdullahil Mufaddil 181
Abbâsîler 169, 279 Abdalhk, Abdallar 14
Abdal Musa 70 Abdullah (Seyyit) 181 Abdullah (Bosnal, Fusus ârihi) 78, 79, 80, 94, 171, 172, 241, 246 Abdullah (San, Mesnevi ârihi) 40, 42, 46, 48, 61, 69, 77, 79, 85, 86,
114,
124,
132,
(Mirefteli) 138, 239,
244, 299, 315, 316
Aabaza Mehmet 136 Abbas (Melamî mümessili) 178
93, 94, 98,
—
136,
137, 138, 139, 140, 141, 143, 149,
Abdülahat (eyh) 309 Abdülahat Nurî 90, 131 Abdüllatîfi Buhârî 326 Abdüllatîfi Halebî 241 Abdülaziz (âir Tflî'nin babas) 130 Abdülazîzüddebba 247 Abdülaziz (karaçelebizâde) 43 Abdülaziz
(Sultan)
238 Abdülbakî
(La'lî
73,
zade)
182,
180,
36, 37, 38,
172, 174, 179, 180, 186, 192, 193,
40, 42, 43, 46, 48, 49, 50, 56, 71,
196, 199, 202, 203, 204, 212, 345,
72,
346, 347
151, 161, 163, 164, 165, 166, 170,
Abdullah baba (Bektâî) 70 Abdullah (Seyyit, La'lî zade) 138 Abdullahiarkavî 241, 242 Abdullahil Ensârî (eyhülislâm) 5, 12, 14, 16, 26, 209, 213, 242 Abdullah Nâsh (Himmetzâdelerden) 128, 129 Abdullah ibni menâzil 4, 11, 12, 13, 16, 24 Abdullahibni Muhammedil mürtai 7,
14,
6,
25
Abdullahibni Muhammedibni Abdür-
rahmânür râziyyü a'rânî 8 Abdullah Mehdiyyi Bâverdî 5
73, 119,
128, 136, 137, 142,
173, 174, 175, 192, 193, 194, 195, 196, 198, 200, 202, 203, 204, 212,
213, 214, 345
Abdülbakî (Darülfünun muallimlerinden) 73 Abdülhaccam 23 Abdül ganiyyün Nablusî 242 Abdülhalik (eyh. kazanl (235, 236, 241
Abdülkadir (Hac) 313, 314 Abdülkadir (Seyyit, Gulâm Belhî)
178,
179,
Kadir,
181, 182, 183,
184, 185, 186, 202, 213, 215,
Abdülkadir (Geylânî) 15, 20
239
359
melâmîler
Abdülkerim bas) 179, Abdülkerim Abdülkerim
(H.
Hüsnü P. nn ba-
238
(eyh, tip'li) 236 Ruhî (eyh) 180,
239,
303, 318, 322.
Abdülmecid (Sultan) 238 Abdülmecid (eyh Sîvasî)
79, 124
Abdülvehhâbü a'rânî (mâm) 62, 63, 242,
12,
247
Abdürrauf (Hac. Hafz) 309
Abdürrahim (Fedâî) 240, 287„ 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309,
312,
181
Ahmedi bican 39 Ahmedi Çetî 13, 14 Ahmed Dede (Peçevî) 25, 175, 176 Ahmedi Fârûkî (mâm Rabbânî) 170, 233, 241, 262, 263, 264
Ahmed (Gazâlî) 9 Ahmed Hamdi (Nâzmulhikem)
320
Ahmedi Horasan 37 Ahmedi Mekkî 241
Ahmed P.
(Dokakinzade.
Yavuz
vezirlerinden) 340, 341, 342, 343,
336
Abdürrahman (eyh. Harîrî) 324 Abdürrazzak Kâânî 262 Abdüssamedi ebüsterî 242 Abdüssamed (Nureddin) 262 Abdüsselâmibni
Meîül
Hasenî 247
Abdi P. (Nianc) 146
344
Ahmed P.
(Dokakinzade.) Kanunî Süleyman vezirlerinden) 342
Ahmed P. (Girit fâtihi) 146 Ahmed Remzi (Üsküdar kütüphanesi müdürü)
162,
Ahmedi Rûmî
Âbidin (Manastrl) 249, 250 Abi (Hac) 301, 337
Âdem
Ahmed A'rac (Seyyid) Ahmed baba 285, 322
Ahmed
(Hac) 323
Sârbân
315
87,
88
45, 55, 56, 57, 58,
59, 61, 62, 64, 65, 66, 67, 69, 70,
Âdile (Sultan) 73
71, 81, 83, 90, 91, 95,
Ahmed
(Dokakinzade. Sarbân) 340,
104, 163, 171, 172, 174, 198, 199,
341, 342, 343, 344, 346, 347, 349
202, 204, 208, 213, 214, 215, 236,
Ahmed
(Müfti.
Gaybî'nin
babas)
103,
340, 345, 346, 347, 348, 349, 350,
351
114
Ahmed (eyh) 232 Ahmed Said (Seyyit) 181 Ahmed (Seyyid) 181 Ahmed (Seyyid) 181 Ahmed (Seyyid. Pamakç
98,
Ahmedüzzâhidî 242 Yesevî 168 Ahmedibni Abdülkuddus
Ahmed
(Ebülme-
vâhib) 242
zade)
164
Ahmed (Bolulu. Bayramî) 128 Ahmed (Doktor) 320 Ahmed (Kaymakam) 281, 325 Ahmed (eyh. Kalburcu zade) 114 Ahmed (Sultan. I.) 61, 113, 136, 137 Ahmed (Sultan. III.) 142, 163, 165 Ahmed Abdal 13
Ahmedibni Hamdan 14 Ahmedibni Hanbel (mâm) Ahmedibni Hudreveyh 5,
99, 6, 7,
282 11,
25
Ahmedibni
îdrîs
(eyh.
Seyyid)
247, 248, 249, 267, 268, 276
Ahmedibni smâil 24 Sâfî (eyh) 239, 302, 314,
Ahmed
317, 318, 320, 337
360
melâmîler
Ahmedibni Yahyelcell
â7, 25,
27
Ebu
Aliyyibni
(mâm)
Tâlib
38, 59,
Ahî, Ahîlik, Ahîler 167, 168, 170
60, 62,
Ak byk
99, 168, 182, 190, 191, 197, 198,
39 Aksaray (Konya)
43, 45,
46
39, 40, 41, 42,
67, 68, 92, 171,
Ali (Gedâî. air) 161
Ali (Hafz.
Melâmî mümessillerinden)
178 Ali (Seyyid.
islâm)
164,
(eyh) 232, 233 (eyh) 326 B. (Nazmulhikem
165,
174,
Ezheri
Isfhânî
Aliyyi Kürdî 15, 26
dede (Seyyid) 187 (ehid. Sadr âzam) 165,
Ali
P.
166, 173, 178 Ali
Ali Ali Ali
Rzâ (eyh) 302 Rzâ (Kaymakam) 331, 334 Rza Vasfî (eyh) 314 ermî (Nakî) 74, 126 (eyh)
imam) 237
Huseyn. I279 Ali Burhaneddin (Ebül Hasanül Harîrî) 326 Ali Abo 8, 15, 25 Ali Ayni (M. Darülfünun müderrisAli (Zeynül'âbidinibnil 38, 182, 231,
lerinden) 35, 38, 63, 107
Cânip 165 Ali dede (Pamakç) 69 Ali
Aliyyibni bindâribnil Hasanüssayra-
(Karabâ
velî)
241
Aliyyül Havvâs 62
Aliyyün
Nakî
Takî.
mâm)
Rza mâm) 62,
Hamdi'nin
250, 287, 301, 310,
311
(ibni
Muhammedüt
279
Mûsel Kâzm. 182. 279 Aliyyü enâvî 242 Aliyyüttavfî 241, 242 Alp tekin 24 Amasya 341 Amribni Müslime (Ebu Hafsül Haddâd) 5, 6, 7, 12, 14, 22, 24, 25 Aliyyür
alu) 321 Ali (Tabur
7
Sehlibni
Aliyyül atval
Pamakç zade eyhül-
161, 163, 175, 180, 196 -
fî
Aliyyül
8
Ali Urfî
Ali (Seyyid) 231
mâm)
Ebu
Ali Nutki
Alâeddîni Erdebîlî (Hâce) 33, 38 Alâüddevle (Rüküddin) 170, 262, 264 Ali (Fâzl Iznîkî) 124, 136, 172
Ali
281, 282
7,
Alâeddini Aksarayî (eyh) 45, 46 Alâeddîni Attâr (Hâce) 241
Ali
98,
242, 250, 265, 275, 276, 277, 279,
Aliyyibni
208
Ali
84,
68,
Osmanibni Gaznevî 3
Âlî (Gelibolu'lu) 13 (Vize'li)
65,
Aliyyibni
Aleksandr Dokakin 341 Alâeddin
64,
199, 212, 213, 231, 235, 240, 241,
Ak emseddin (emseddin Muhammedibni Hamza) 170 Akkâ 237
63,
Anadolu
16,
(ibni
26,
33,
34,
39, 109,
165, 167, 168, 169, 184, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 299,
Ankara
300
33, 34, 35, 37, 40, 71, 109,
123, 133, 169, 300
Antalya 234, 235 Arabistan 79, 171 Arâyi 247
,
melâmîler
Ârif (a'yandan) 138 Arif (Muallim) 182
Arslan
Bâlî )Gazanfer
(eyh Raslân Dmkî)
249,
ebî)
Am ^
3,
Huseyn (Ebu 5,
6,
7,
türâbî Nah-
24
10, 11,
Zübde sâhibi) (eyh, âir) 346
(Zeyli
Ak
Paa
Atâî (Nev'î zade)
41,
46, 48, 55, 68, 76,
42,
43,
44,
78, 123, Î24,
3,
12,
11,
5,
16,
25,
26, 99,
167, 197, 204, 283
Batom 237 Bayburt 341 Bâyezîdi Bstâmî
179, 346
Avnî (Yeniehirli) 101 Avnî (istanbul Posta müdür muavin). 205
7
6,
5,
14,
20,
263
37, 242,
Attâr (Feridüddin)
Bâyezid (Sultan. II.) 340 Bayramiyei emsiye 248 Bedr (Seyyid) 231 Bedrüddîni
Sîmâvî
170, 238, 244,
245, 249, 250, 252, 253, 254, 255.
Avrethisar 302, 338
256, 257, 258, 259, 260, 261, 264
42
Ayhan
Bedrül veli (Seyyid) 231
Bepazar 40 Bektâîler 26, 42, 49,
bibi (Seyyide) 181
Aynülkuzât Hemedânî 7 Ayni Mûsâ 304 (Binti Ebu Bekir) 82 Ayvansarâyî (Hüsezin) 84, 209 Azizi Horasânî 190 Aziz baba (Kantarc. eyh) 320
Mahmud Hüdâî
39,
60,
69,
99,
103, 104, 128, 167, 168, 170, 171,
Aye
Aziz
brahim 45
Batlamyos 272 Bâtnîlik, Bâtnîler
143.
125, 213
Aya
Barak baba 167 Basra 280
Baç
102, 284
Askeribnil
ihvanndan) 68,
E.
69
326
Arî
361
90,
136,
137, 141, 245
181, 191, 197, 203, 206, 274, 283,
298, 299, 300, 325, 331
Bekir
Read
178,
179,
180,
238
182,
4
Belgrat 82, 123, 141, 165, 201, 238
Belh 181, 182
Azîzi Nesefî 176
Benî nicran 99 Benî ümeyye 280, 281
E
Beir (Kalburcu eyh) 114
Ba'lebek 276
Beir
Baba (Seyyid) 171
(Lebenî,
Sütçü)
93,
94,
128, 141, 161, 163, 172, 173, 174,
Bâbâî, Bâbâîlik 167
188, 196, 201, 204
Baba Nehhâsî 39 Baba Yusufu Hakîkî 39
Beyânî (Tezkireci) 343
Badâd
7, 25, 85, 137 Bahaeddin (Suitanül ulemâ) Bâlî (Sofyal) 76, 245 Balikesir 216
aa
Bibi Sâcide 181 9,
25
Bibi Saide 181 Bibi Seyyide 181 Big-a
238
Melâmiler
362 Binyamin (bni Yâmin) 91, 170, 174 Bizagu 167
42, 43, 48,
Cüneyd
6
72,
6,
Çetî, Çetîler 16, 263 76,
79,
Çubuk suyu 33
236
133,
238,
241, 299, 323
Buhara 10 Burhâneddin klç (Aylik hanlardan) 181
Burhâneddin klç 181 Bursa 33, 35, 39, 40,
75,
45,
182,
197
MuhammedülCa'ferüssadk bâkr. mâm) 37, 38,-62, 64, 68, 182, 279 Ca'fer Çelebi 341 Câmî (Abdürrabman) 4, 16, 19, 26 Celâl (Muallim) 216 Celâleddini Devvânî 251, 262 (
Celâleddin 34,
58,
ibni
Rûmî (Mevlânâ) 60,
67,
104,
25,
9,
108,
143,
146, 167, 168, 191, 197, 199, 262,
264, 273, 274, 346 Celvetî, Celvetiye 39, 194
Cemâl (Hac. eyh) 337 Cemâl (Köprülüzade) 13 Cemâleddini (Seyyid) 181 Cemâleddîn Tebrîzî 38
Cevdet 45
Bâlî'nin
olu)
76
Huzâî (air) 60 Dorsun fakih 169 Doyran 233, 234, 301, 302, 337 Di'bili
E Ebu Abdullahissecizî 6 Ebu abdullahilbüsrî 7 Ebu abdullah Muhammedibni
Ali-
yyüttirmizî 7
Ebu abdürrahmanissülemî 13, 14, 22, 23,
Ebu Ebu Ebu
7, 8,
12,.
24
Ali Fuzeylibni lyâzil Kûfî 10
Ali Keyyâl 13 Ali
Muhammedibni Abdülveh-
hâbüssakafî 11, 12, 13, 16, 24
Ebu Amrül Istahrî 242 Ebu Amr Muhammedibni brâhîmüzzücâcî 7
Cevrî 25, 142, 149, 172, 206 Cezayiri bahri sefîd 238
Ceyhun 25 Cibâl (Kuhistan ve
orman 170 Demir Han (Hamza
Dervi Ahmet (Morali) 342 Dervi Hasan (Husâmî) 85 Dervi Mehmet (Hoca) 241
(eyh: Seyyid) 76
mâmî
Dâvudi Tâî 38
Demir Hisar 234
C
—
Dâvud (Peygamber) 240
Deli 42,
206, 214, 238, 300, 328
Ca'ferî
D Dedeli (Köy) 301, 323
78, 109, 124, 161, 171, 172,
Ca'fer
25, 38, 242..
8, 9,
7,
Çatalca 238
Bolu 43
Bosna
4,
Ç
Bizans Bizansllar 167, 169
Bstam
Cübeyribni Mut'im (Sahabeden) 10
Hemedan) 6
Ebu Amribni Ismâilibni Nüceyd Ahmedüssülemî 7 Ebu Aliakîkibni Ibrâhîmül Belhî. 11
melâmîler
Ebu
Bekr
(bni Ebu Kahafe) 276
Ebu Saîdülharrâz 20 Ebu Said Ebühayr 8, 12, 13 Ebu Tâlibi Mekkî 250, 251 Ebu Yusuf (mam Muhemmed)
10,
20, 84, 198, 235, 241,
Ebu Bekir dede
(Seyyid)
178,
25,
187, 206
Ebu Bekr Muhammedibni Amrülver-
Ebün Necibi Sühreverdî 9, Ebüs Suud 5o, 68, 72, 86 Ebüs Suudibni ibl 20
râkuttirmizî 6
ni
Hamdünil
98,
100
Ebu Bekr Muhammedibni AhmedibEbu
363
ferrâ 12, 13
Bekribni Müslimibni Abdullahi-
Eflâkî
(Ahmed Dede)
38,
242
:
9
Eflâtun 274
zzeherî 10
Ebu Bekri Nessâc 9 Ebu Bekri iblî 12, 13 Ebu Hanîfe (mâm Azam)
Edebâlî 136, 169
edime
34, 46, 48, 55, 85, 88, 109,
143, 170, 206, 215, 299
98, 100,
Eri
282, 283
Ebu shak brâhîmibni Yusufibni Muhammedüzzücâcî 6, 7 Ebu shak Safiyyüddin 37 Ebu Ismâil Ahmedibni Hamza 12,
dere 90
Ekberiyye 233, 241 Elmas (Seyh) 323 Elvan îrâzî (eyh. âir) 346 Emin (Hac) 235 Emîri Sikkînî (Ömer dede) 37, 39,
13
Ebu Ebu Ca'fer (Abdullah. Halîfe) 279 Ebu Ca'ferül Haddâd 242 Ebu Hamzai Horâsânî 6, 7 Ebu Kasm Gürgânî 9 Iyâzibni Mansûri Kûfî 10
Ebül Fazlibni Hasan 3 Ebül Fazlibni Hasanisserahsî
8,
40, 41, 42, 76, 91, 142, 170, 174,
191, 196
Emir Sultan 33 Emîrî 340, 341
Enver 144 Enis 329
13
Erdebil 38
Ebül Hasan Aliyyil Harîrî 25 Ebül Hasan Cürcânî 37 Ebül Hasanüâzelî 247 Ebül Hüseyn Sâlimülbârûsî 10, 24 Ebülkasr Büstî 13
Erzurum 136
Ebu Muhammed Abdullahibni Mu-
Erefi Rûmî (Abdullah)
Dede (Mesnevîhan. âir) 205 Eskiehir 300, 314
Esat
Esrar
Dede
(air.
Tezkireci) 144,
186, 342 19, 21,
168
hammedibni Abdürrahmanürrâzî 8 Evhadeddîni Kirmânî 34, 167 Ebu Muhammed Abdullahibni mu- Evliya Çelebi 80, 124, 131 hammedül Harrâzürrâzî 6, 7 Ebu Muhammed Haddâdül Haccâmö F Ebu Nasr sirâc 8 Fâik Mehmet (Hac. eyh) 300, 313
Ebu Osmân Maribî Ebu Osmân Hyrî 12,
Fâik
9 5,
6,
7,
Fâik
8, 9,
14 |
Read
144
Süleyman
(Ruznamçeci) 124,
132, 156, 174, 188
364
Melâmiler
Fâizî (kaf zâde) 344 Fahreddîni râkî 167 Fahri 215
Gelibolu 34, 234
Fas 247, 248
Girit 179,
99,
(Binti
Muhammed)
62, 63,
280
Fâtma
340, 341,
238 Gradas (Köy) 235
Göynük
42
40, 41,
Gulâmeddin (Seyyid) 181
(Ahmedibni
Hudreveyh'in
zevcesi) 6
Fâtma v
(Sultan)
343, 344
Fasih (Dede. âir) 25, 186, 340
Fâtma
Mülûk
Gevheri
(S. Abdülkadir'in
kardei)
181
Güftî (âir. Tezkire sâhibi) 85, 86, 131, 143
Gülenî (brâhim) 85 Gürice 310
Fazlullahi Hurûfî (Fazl yezdan) 100,
H
101, 103, 128
Rahîmî 202
Fazlullahi
Fehim (âir) 143 Ferhad P. (ran serdar) 81 Fethibni Aliyyil Mavslî 10
(Simke zade) 162, 205 Feyzullah (eyh Mürad tekkesi ey-
Feyzî hi)
Fikrî
182
P
26, 33, 34, 35,
142, 169, 170, 189, 207, 208,
133,
247
93,
velî 151
Kabâî (Hac Bayram)
94,
421, 40, 141,
172,
174, 196, 201
274
Hâceg-îi
Fuad (Köprülüzade,
Dr. Prof.) 131,
132, 169, 198
yâz
velî
36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 91, 93,
74,
Fir'avn 244
Fuzeylibni
Hac Bayrâm
Hac Bektâi Hac Keyvan
281
Filibe 123, 201
Fisag-or
Habîbi A'cemî 38 Habîbullah Buharî 241
11
Semerkandî 241
Hac Hasan (eyh) 314, 323 Hac Vâlide (M. Nur'un zevcesi) 240, 300
G Gâlib (eyh. air) 88, 187 Gazalî 8, 9, 76, 251, 262
Gazanfer (eyh) 67, 68, 69, 75, 91, 171
Hâdz (âir) 80, 88, 89 Hâdî (Bursal) 88 Hâdî (Edirneli) 88
Hafz Mehmed 10 Hâksân 197 Hakk (eyh) 302
Gazanferi sânî (eyh) 69
Hakk
Gazne 24 Gaybî (Sun'ullah)
103, 105, 111, 114, 115, 118, 119,
Hakikî B. 133, 192, 193, 198, 201, 202, 203, 204, 211, 212, 21-, 245 Halep 25, 326, 342
120, 121, 122, 172, 193, 194, 199,
Halil (Emir.
205, 215, 216, 274
Halil
Gelenbevî 251, 262
45,
55, 91, 92,
(Kalkandelen'li) 941
aâ)
175, 176, 178
(Hac. Mora Yeniehir'li 239
Halil (Alay emini)
)
190
melâmîler
P.
Halil
(Sadr
âzam) 124, 136,
Halim (air) 56 Halîmî Çelebi (Muallimi Sultân) 341 Halvetî, 79,
Halvetiye,
90,
91,
Halvetîlik
34,
128, 141, 194, 233,
241
Hamdûni Kassâr 5,
6,
7,
10, 11,
9,
22, 23,
(Ebu
Sâlih) 3, 4,
12,
14, 15, 20,
24
Hamdî (eyh) 301, 323, 337 Hamdî 69 Hamid (Alay imam) 237
Hamza)
45,
69,
Bâlî.
Hâce
72, 73, 74, 76,
106, 124, 131, 133, 164,
78,
Hartman 13, 14, 22, 26 Hârezm 25, 179, 197 Harîriyye 25
Hasan 242 Hasan (trakî zade) 48, 49 Hasan Çelebi (knal zade). Tezki-
97,
Baba (Üsküdarl) 239
19, 21, 69,
*
(Seyyid Osmân Hâ70 Hâim P. (Kütüphâne sâhibi) 56 Hâimiyye (Bayrâmî kolu) 171, 188 Hâtemi Asam 6, 11 69,
Havâriyyun 277 Hayreddin (eyh) 45 Hayrabolu 55, 171 Hayrullah (eyh) 41 Hayrullah Dede (Tire Mevlevî eyhi) 315, 323
Hayyâm (Ömer) 100
343
Hazm
(eyh) 46 (eyh) 242 (ah) 181
Helvay Baba (eyh Ya'kub) 46
Âlî 70
Hasan (bni
Ali.
mâm)
99, 276, 279,
281
Hasanibni
Muhammed (Mecmua
sâ-
81
Hasan Kabâdûz 94,
B.
129
Hemdem
Hasan Bsrî 38, 241 Hasan Esterabâdî 37
83,
Hâim
imî)
171, 176, 178, 188, 213, 946, 263
hibi)
Bursal) 161, 163,
Hâimî Osman
Hammer 132 Hamza Bâlî (Bey. Kara
Hasan Hasan Hasan Hasan
(Seyyid.
172, 173, 174, 196, 203
38, 39
reci)
Hassân (bnia Sâbit) 211 Hasanül Arîzül ekber (Seyyid) 231 Hasanül Askerî (bni Ali. mâm) 61, 62, 63, 202, 279, 280 Hasanül Kuveysnî (eyh) 232, 233, 234, 235, 236 Hasene binti Ali 49 Hânkah (Belh muzâfâtndan) 181 Hârûn (Peygamber) 198
Hâim
Hamîdeddin (ey Hâmidi velî. Ebu Hâmid. Somuncu Baba) 33, 34, 37,
77,
196, 201, 204, 209, 213, 214
Hasan ebüsterî 242
137, 141
75, 77, 78, 79, 80,
114, 123, 124, 171, 172,
Said Çelebi 190 Herat 25 Hicaz 325, 338 Hilmi (Hafz) 325 Himmet (eyh) 128 Himmetiye 128 Hfz Tevfik 70
Hfz P-234, Hzr Dede 39 Horasan
8,
Horpete 80
235, 237
14, 24, 25, 26, 168,
279
melâmîler
366
Hoy
33
Hulefâyi râidîn 64, 98, 142
Hudâ
kulu 241
Hudeybiye 193 Husâmeddîni Ankaravî 72, 78, 106,
64, 67, 71,
114, 123,
133, 171,
174, 201, 204
Husâmeddin Çelebi 168 Husâmeddîni Uâkî 85 Husamî (air) 30, 85, 86, Husâmî Ahmed 85
139, 140
101, 102, 103, 119, 120, 128, 283,
mâm)
38, 62,
63,
99,
Muhammed
Hüseyin (Aa. nin
babal)
Hüseyin Hüseyin Hüseyin 180 Hüseyin
brâhim P. (Nevehi.li) 173 brâhim P, (Sadr âzam. Kapudan) 165
Ebu
Tâlib 182,
(1-
231,
234, 276, 279, 281
Huseynibni
lbrâhim (Cülenî) 86
brâhim (Hace. Seyyid) 181 brâhim (Hac. eyh) 302, 337 brâhim (Kuadal) 292 brâhim (Ibni Demir Han ibni Hamza) 76, 77
Hurûfî, Hurufilik, Hurûfîler 99, 100,
284 Huseynibi Aliyyibni
,
72,171 bni Sînâ 251 Ibni Fârz (Hamevî) 240 brahim (eyh) 43 brâhim (Peygamber) 198, 251, 252
(Sülemî) 12
Sar Abdullah
Ef.
136, 137, 279
Dede (Ik) 175, 196 (ah) 181 Bey (htisap aas)
brâhim (Seyyid) 231 brâhim (Seyyid) 181 brâhim (S. Osman Haimî'nin olu) 69
brâhim
(Sultan.
jbrâhim
(eyh
138, 146
I.)
ah
)
38
brâhim Babâyi velî (Ef.) 178, 179 brhim ibni Edhem (Ebu shak) 6, 179,
Fahreddin Dede (Bahariye
242
11, 43,
brâhim brâhim
Hakk
(Erzrum'lu) 217 Huseynül Kürdiyyül Medeniyyül Meîâmî 241, 242 brâhîmi Hindistânî 37 brâhimi Zâhidi Geylânî 38 ibnil
"
Mevlevi eyhi) 102, 191
Hüseyin Hüsnü P. 179, 238, 281 Hüseyin (eyh. Gaybî'nin olu) 118 Hüseyin (Lâmekânî) 77, 78, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 90, 92, 93, 94, 107, 110, 113,
124,
133,
171, 172, 209, 211, 212, 213
Hüseyin Sdkî (eyh) 323 Hüseyin (erif) 325 Hüseyin Vassaf (Hac) 112, 126, 205 Hüsnü (Muhasebeci) 128 Hüsnü (Ruznamçeci) 238
brâhim
(Olan eyh)
95,
97, 98,
100,
101,
Ibni
Kemâl (Kemâl
zade) 45,
103,
112, 114, 122, 124, 128, 151, 172, 192, 194, 196, 198, 201, 204, 210, 211, 212, 213, 245, 274, 284
brâhîmül Bsrî 37
brâhîmü
amânkî (eyh)
dris (Peygamber) 276
P.
102,
104, 105, 106, 107, 109, 110, 111,
234, 241, 242 I
45, 50. 55,.
74, 77, 81, 86, 90, 91, 92, 93, 94,
dris Ali
(mâm) 248
233,
melâmîler
Muhtefî
drîsi
74, 77, 93, 94, 106,
171, 176, 179, 181, 182, 188, 206,
132, 134, 136, 137, 140, 142, 163,
215, 232, 237, 238, 239, 244, 248,
187, 196,
248 gnaz Goldziher 26, 33, 36, 38 hsan (Hamamîzâde) 70, 131, 134 tlyas (Peygamber) 120, 276 lkas Mirza 123 mâmiyye ( îai snâ Aeriyye, Ca' feriyye) 61, 63, 99, 198, 233 nce Bedreddin 39 rak 4, 45, 55, 182, 322 îdrîsîler
îrân 136, 137, 167,
168,
169, 182,
197
îsâ
255,
256,
258,
279,
nin
K Kabalistler 274
tefî'nin
eyh)
26,
91,
95,
171,
ibni
Çelebi
68,
69, 72,
98,
103,
106,
124,
174,
195,
215,
348,
Hac
Ali (drîsi Muhtefî'
olu) 124
smâîlüzzübeydî 242 smeti 146 snefçe 302, 337, 338 stanbul 43, 44, 46, 48, 55, 75, 79,
90, 109,
15,
25
Ali (drîsi
Muh-
Kalenderlik
14,
15, 16,
85
Karaman 45 Kasm Maribî 326
(Olan eyh. 67,
Hac
Kalkandelen 235, 241 Karahânîler 25 Kassâriyye 3
(Bursal) 21
58,
301
olu) 124
Kalenderî,
349, 351
smâil
zzeddin 39 zmit 238 zmir 238, 300, 324
Kadîbülbân Mavslî
278,
43, 44, 45, 46, 47, 48, 49,
50, 55, 56,
170,
235, 285, 301, 311
277,
37 skenderiye 232, 234 smail (Baygn) 176 smail (eyh) 310 smâîlî 197 smail P. (Çerke) 238 smâîli Çorumû 241
85,
tip
Kâdirî Kâdirîler 49,50, 263, 315, 326
shâk Hârezmî
eyh)
241,
skrapar (Yanya muzafatndan) 331 kodra 179, 237, 324
Kalender ibni
smâîli Ma'ûkî
240,
62, 63, 99, 198,
280
Hakk
239,
285, 300, 305, 309, 313, 314, 337
Kadri (Hac.
(Peygamder)
smail
299, 302, 317, 318, 325, 326
stirumça 179, 234,
201, 212, 213, 239, 317
v
137, 138, 139, 141, 165, 166, 170,
114, 123, 124, 125, 127, 128, 130,
172, 174, 176, 179, 180
=-
367
114,
Karasi 238
Kastomonu 237 Kaygusuz (Ahmet Sârbân'n dervilerinden) 348, 349, 350
Kaygusuz Abdal Kayseri 33
70,
103
Kâbil 25
Kâmil (Molla) 239 Kânî (Hac. eyh) 314 Kâtip
Çelebi
72, 77, 78, 81,
123,
213 68, 71
128,
136
Kemâl
(Hac.
Muhammed
toronu) 240, 302, 337
Nur'un
368
mlâmîlere
Kemâl (Hac. M. Nur'un olu) 305 Kemâl (Balat eyhi) 317 Kemâleddin (Harîrîzade) 233,
235,
239,
244,
74, 231, 232,
287,
248,
299, 317, 318, 326, 327
Kemâleddin (Seyyid) 181 Kbrs 238, 325 Kzlca Bedreddin 39 Kzlbalar, Kzlbalk 26, 203, 260, 274, 300 Koçana 234, 235, 285
Konya
45, 79, 128, 167, 182, 237,
238
Mahmudi Bsrî 37 Mahmudi Gaznevî (Sultan) 24 Mahmudi Isfhânî 242 Mahmudi Kefevî 40, 41 Mahmud Kemâl (bnüT Emin) 181 Mahmudi Kerhî 37 Mahmudi Kürdî 241, 242 Küberâ (Msr
Mahalletûl
Maksud (Hac. eyh)
Male 234 (mâm)
Manastr
Koyunluca Ahmed 33 Köprülüzade Fuat ( Dr. Porf
138, 309, 336,
337 Malik
Kosva 240
köylerin-
den) 231
282, 283
179,
238,
299.
302,
314,
Hallâc)
204,
317, 322, 328, 331 )
169,
301
Mansur
(Huseynibni
263
Köstlndil 281
Ma'rufi Kerhî 38
Kudüs 231 Kunduz 181 Kueyrî (Ebulkasm Abdülkerîm)
Mara 237 Maverâeünnehir 3,
4 Kutbüddini Ebherî 38 Kutbu han 71, 123 Kübreviyye 9, 14 Lâl}ahya 42, 43, 114, 120, 216, 217
Maya
da
169
24, 25,
338
Medîne 235, 237,
247,
279,
280,
281
Mehdî (Muhammedibinl Hasanül Askerî.
mâm)
64, 202,
43,
60,
61,
62,
63,
257, 258, 261, 277, 278,
279, 280
L
Mehmedi Rûmî (eyh) 76 Mehmed Dede (Aa zâde) 143 Mehmed (Hfz Abdülbâkî) 138 Mehmed Bey (eyh) 324
ebâz
Kalender 15,16,26 343 Lût (Peygamber) 198
Lâl
Latîfî (Tezkireci)
Mehmed (Kad. Mehmed (La'lî.
M Mahfuz
ibni
Mahmud
6
Maribî (Muhammedibni îrin)
269,
Mahmud (Binba) 325 Mahmud (Filintal zade. Hoca. eyh) Mahmud
(Sultan.
II.)
188
eyh)
141,
196, 205
346
312
La'lîzâde) 138
Mehmed (Pamakç zade) 164 Mehmed (Seyyid) 137 Mehmed (Sultan. III.) 81 Mehmed (Sultan. IV.) 146 Mehmed Ali (Seyyid) 181 Mehmed Aa 281
161,
melâmîler
Mehmed
Aa
(Dâvüssaâde
Aas)
128
Mehmed Mehmed
Ali Hilmî Ali
Dede Baba 325
P. (Kapudan
deryâ)
73 B.
Molla
I
Bey
(Dokakinzade) 340
Mehmedi Bîcan (Yazc zade) 34, 39
Mool
Mehmed Dede (Nalnc) Mehmed Emin (Hâlidî)
Muaviye 329
46 175,
Mora 176
207
Mehmed Mehmed
Niyaz kulu 241 Simâî (Sultân Dîvânî) 25 102, 190
Mehme P.
(Dokakinzade) 340, 341
342, 343, 344
Mehmed P. (Vezir) 113 Mehmed P. 137 Mehmed emseddin (eyh)
241
242
Mehmed emsedbin (eyh) 329 Mehmed Tâhir P. (Seyyid) 328 Mekke
34, 231, 232, 233, 236, 247, 248, 297
240
341, 343
Menâvî (mâm) 247 Mevleviyye, 9,
Mevlevîlik.
Mevleviler
14, 25, 73, 88, 128,
171,
172,
186,
187,
141, 170, 190,
191,
194, 197, 205, 206, 314, 315
Meysur 248 Mihaliç 39
Mimâd
Dîneverî 38, 242 8, 15
Mîrei Niââbûrî
Mirefte 239, 244
Msr
77,
Abd
241
165, 179, 190, 238, 323
(Dervi.
Melâmî)
233
Rasûl.
Pey-
38,
98 209 242
236, 237, 248, 249
Muhammed gember)
(Mustata 11, 17,
20,
64,
182, 190, 191, 198, 199, 204 212, 234, 235, 237, 240, 241, 266, 267, 269, 283, 296
Muhammed (Seyyid) 231 Muhammed (Seyyid) 231 Muhammed (Seyyid) 234 Muhammed (Seyyid) 181 Muhammed Bahâeddin Bâbül Hak (Sevyid) 181
Muhammed Bahâeddin (Nakbend) 241
Melîke Hatun 34 Meryem 62
Menobor Dokas
Muhtar.
169
Muhammed
Mehmebi Krîmî (âir, Meddah) 131
Ahmed
(Mîr
evhulislâm) 239, 299 Molla Fenârî 33 Molla Gûrânî 41 Molla dris 241 Molla Zeyrek 39 Molla Muhammed
Mehmed' Amîkî 76
Mehmed
360
79, 231, 233, 234, 237 238, 247, 248, 320, 338, 342
Muhammed Bâkî Billah (Hâce) 241 Muhammed (Ebünnücebâ) 241, 242 Muhammed Maruf (Seyyid) 181 Muhammed Ma'ûki Tûsî 8, 15, 25 Muhammed Ma'sûmi Serhendî 241 262, 264
Muhammed Nur
(El'arabî)
97, 118, 138, 188, 231,
36
73
232,' 233'
234, 235, 236, 237, 238, 239, 240 241, 242, 243, 244, 245, 246 247' 248, 249. 250, 953, 255, 256, 257 258, 259, 260, 261, 262, 264, 265' 266, 267, 268, 269, 271, 272, 273 274, 275, 276, 277, 278, 279, 28o' 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287,' Melâmiler
- 24
370
melâmîler
Muslihuddin 241 Mustafa (?) 340
290, 291, 292, 297, 299, 300, 302,
303, 304, 305, 310, 311, 312, 313,
Mustafa (Bey.) 55 Mustafb (Cengârî. eyh) 323 Mustafa (Doyranl. eyh) 337 Mustafa (Halep vâlisi) 173 Mustafa (Sinan zade. eyh) 124 Mustafa (Sultan. I.) 136 Mustafa (Sultan. II.) 165
317, 318, 322, 324, 326, 328, 332, 336, 337, 338
Muhammed
Zahidi Bedahî 241 Muhammedibni Abdür Rasûl (Seyyid.
eyh)
63
Muhammedibni Cübeyr (Sahâbeden) 10
.
Muhammedi
Dîneverî 38, 242
Muhammedibni Fazlül Muhammedibni dris
Mustafa (eyh. Çerkeî) 188 Mustafa (eyh. Trabzon'lu) 241
Belhî 8 (âfiî.
mâm)
282
Mustafa (eyh) 302 Mustafa (eyh. Köstendil'li) 281 Mustafa (eyhülislâm) 124, 135
Muhammed(Ebu Ca'fer. Küleynî) 98 Muhammedül Beblâvî (Msr Nakibül erâf) 234
Muhammedi Bekrî 38, 242 Muhammedül Büdeyrî 241 Muhammed Hamûye 8 Muhammedüs Sünûsî 247 Muhammedüt Takî (bni
Mustafa
Doan
Mnstafa
P. P.
Mustafa 11
(eyh) 241
(Kara) 94
(Musahip) 146
Mustafel Bekrî 241, 242
Muhammedül Vâstî 242
Musul 25 Mutahhar (Seyyid) 231 Münir (Belgrat'l) 82 Mürat (Sulnan. II.) 34
Muhammediyye-
Mürat (Sultan.
Rzâ.
mâm)
Aliyyür
62, 181, 182,
279
(Tarikat) 247, 249
Muhîtî (âir) 102, 284 Muhyî (âir. Bezci zâde)
Mürat
128, 129,
130,
;
139,
;
170, 182, 205, 240, 242, 243, 244, i
249, 254, 258, 260, 261, 262, 263,
n
mâm)
62, 182,
Mûsel Müberkâ'
279 (Seyyyid) 181
Nâbî (âir) 165 Nâcî (Muallim) 321 Nahîfî (âir) 25, 186, 206 Nailî (âir. Kadîm) 131, 132, 139,
264, 266, 267
Muhyiddin (Kastomonu'lu) 241 Muhtar (Seyyid) 178, 179, 180, 184, 185, 213, 246 Mûsâ (Peygamber) 198 Mûsel Kâzm (bni Ca'ferüs Sâdk.
164, 181,
M. Süreyya 69
12,
142, 167,
131, 132,
342
(eyh. Nakbendî)
;
119,
124,
182
16, 19, 20, 21, 22, 34, 45, 62, 63,
79, 98, 108,
IV.)
136, 137, 141, 146,
205 Muhyiddîni Arabî (eyhi ekber)
237,
|
143
Nakbendî, Nakbendîlik
34,
126,
141, 182, 206, 232, 233, 235, 236,
237, 241, 349, 263, 291, 299
Nâsr Abdülbâkî Dede (eyh. Seyyid) 187
Nâsrüddin (Seyyid) 181
melâmîler
371
Nâsrüddin Ubeydullah Ahrâr (Hâ-
280, 283
Nasr Âbâdî 12
Osman Osman
Nazîm (air)
235
ce) 241
Nâzm P.
143, 144, 145
183
Nazmî Mehmed (eyh. âir)
131,
Osman (Hakîkî zâde) 90, 91, 211 Osman (Haimî. Seyyid. Emir) 68,
132
69, 75, 171, 188, 192
Hasan Dede (eyh. âir. Ye-
Nazif
(Dokakinzade) 341 (bni Affân. Halîfe) 84, 198, B.
niehirli
)
190
Osman Osman
(Sultan.
II.)
136
(stanbul
B.
ehremâneti
Nebî (Hac) 235, 236 Necmüddin Aliyyi îrâzî 242 Necmüddîni Kübrâ 9, 25
Mektupçusu) 176 Osman (Hac) 163, 164, 172, 173
Necmüddin Dâye 167 Nedim (âir) 134, 144, 165
Osman Rûmî
Nef'î (âir) 102, 143
Osman
Nesliah (H. Sultan) 340 Nesîmî (Seyyid, âir) 52, 102, 168
Osman âdî (eyh) 324
Aa
Osman P,
(Topal) 238
37
Salâhaddin Dede (eyh) 73, 187 126, 74,
Osmam
214, 248, 346.
Neâtî Ahmed Dede (âir. eyh) 25, 143, 144, 145, 146, 172,
Zevkî (eyh) 324 Osmanül Meragî (Ebül Feth) 242
206
ö
Nezip 238
Ömer (eyh) Ömer Abdür
Ni'metî, Ni'metiyye 197
Nisârî (âir) 139
Nîâbur Niyâzî
Rasûl
'
3,
4,
(Msrî.
5,
6,
7,
9,
12,
eyh. âir)
25 62, 97,
Ömer 235
278, 279, 280, 281, 282, 283, 284,
310 Nizâmeddin (Seyyid) 90, 102 Nuh (Peygamber) 127, 276 Nureddin (Koca Mustafa P. eyhi) 175 Nureddin Aliyyibni Abdül Kuddus 242 Nureddin zade (eyh Muslihuddin) 69, 75, 192, 201,
205
84; 198,
(îbnil
Hattâb. Halîfe) 84, 198,
Ömer Lutfî (eyh) 305 Ömerül Fuâdî (eyh) 241 Ömer Vahîd (Dilâver
Aa
zade)
175, 178
P Pertev
P. (Çukadar)
44
Pete 80 Pîr
Ali
Bahâeddin
(Aksarâyî) 43,
44, 45, 46, 48, 55, 91, 170,
171,
174, 196, 213, 215, 351
O îmâm (Eimmei snâ aer)
eyh)
(
233, 234
168, 245, 246, 249, 258, 261, 277,
Oniki
123
Pir 58,
59, 60, 61, 64, 98, 141, 199, 279,
Pir
Ahmed Ahmed
46,
47
(kalburcu
eyh) 114
Piritine 309, 310, 336
372
Melâmiler
Pirzerin 237, 287, 302, 304, 323 Polyan (Gürice köylerinden) 310
R Rados
42,
43
P. (Sadr
âzam) 175 Rahîmî (Habeî zade Abdür Rahim. âir) 164, 173, 174, 175, 178, 215 Rag-jp
Ramazan (eyh. Halvetiyeden Ramazâniyye kolu müessisi) 179 Râmiz (Tezkire sâhibi) 85, 88 Raslân
(ey
Arslan.
Dmkî)
25,
(Müverrih) 165, 166
42, 43,
45, 46, 47, 49, 56, 67, 68, 69, 71, 81,
124, 129, 130, 132,. 133,
90,
134, 135, 137, 141, 159, 161, 162, 175, 178, 180, 196, 203, 204, 211,
212, 245, 346, 347
Sadeddîni Sadeddin
247
Râid
S Sabyâ 247 Sa'dî (eyh) 324 Sabr (Baygn) 176 Sadeddin (Müstâkim zâde)
Badâdî 37 Srr (eyh) 329
Sadeddîni Teftâzânî 262 Sâdk Vicdanî 37 Sadreddîni Konevî (eyhi kebîr)
9,
Recep (eyh. Topal) 302, 323 Recep P. 234
262 Sadreddin Mûsâ 38
Refîî (âir) 102
Safâî (Tezkireci) 131, 130, 132, 143
Reit (Mustafa.
eyh
Galib'in
34, 63, 79, 168,
babas)
187
Safvet
Rey 6, 7 Reyhan (eyh)
15,
26
Rifâî, Rifâîler, Rifâîlik 25, 197,
239,
299, 302, 303/ 314, 317, 318, 326
331
Rif'at
Riyâzî (Tezkire sâhibi) 88, 344 Rzâ (Tezkire sâhibi) 85, 131, 135,
143
Rzâ
Ahmedül Medenî 242 (eyh) 112 Salâhaddîni Tavîl (eyh) 38 Safiyyüddîn
Tevfik 100, 101, 102, 103, 118,
119, 120
Rzâeddin (eyh) 317 Rieu 132
Rum
diyar (Anadolu) 234, 235, 246 Rumeli 16, 26, 46, 109, 170, 171, 188, 206, 236, 237, 238, 286, 299
Rüknüddin Muhammedi Nahhâsî 38 Rüstem P. (Vezir) 123 Rüsûhî smail Dede (Mesnevi ârihi. Ankaravî) 187
Salâhaddin Zerkûbi Konevî 168 Sâlih (Terlikçi) 320 Sâlihul Berberi 20
Sâlih
Rif'at
(eyh)
301, 307, 311,
312 Sâlim (Tezkireci) 131 Sâlim (Seyyid) 231 Sâlimül Bârûsî
3,
10
Sâmânler 24, 25 Sâmî (âir) 165 Sar Saltk 42 Saydâ 237 Sehli Tüsterî 4
Selânik 179, 183, 234, 238, 239, 299, 300, 310, 326, 328 Selçûkîler 167, 169
Selim (Sultan. Yavuz. I.) 340, 341 Selim (Sultan. III.) 170
melâmîler
Selmâm Selim
(Sahabeden)
Fârisî
P.
20,
60
a'ban (Hoca) 237
237
(Servili)
373
Serdâb (Mehdî'nin mahalli gaybeti)
a'bânî 317
Semendi (Neâtî Ahmed Dede) 143
a'bân velî (eyh) 241 âdiyyi Rûmî 37
Senâî (Hakim. âir) 346
afiîlik 233
Serez 139, 170, 234, 244 Seriyyi Sakat 38
ah Ali (Tap tab) 90, 91 ah ücâ Kirmânî 5, 7
61
Seyfeddin (eyh) 302 Seyfullah
(eyh. Seyyid)
Seyyid erif (Cürcânî) 239, 244, 262 Simavne 244, 245
90, 102 16.
19, 91,
Ümmî
em'un
Sofya 123, 201, 245
V eled (Bahâeddin Muhammed)
168, 191
Süfyân Sevrî 3 Süleyman (Hac.
eyh)
301, 313,
(Kanunî. Sultan) 42, 43, 55,
103,
123,
254,
342, 343, 344, 345, 348
Süleyman (Seyyid. eyh)
181, 182,
202
tefî'nin
ibni
Hac
124, 127 25, 198
erefeddin (Darülfünun müderrisle-
olu) 124
Süleymân Türkmânî Sünbülî 317 Sünûsîler 247 240, 304
(M. Mur'un
olu)
231, 232,
336 erif (Hac) 238 erif Ahmed 36
Aa
eyh Amu 12, 13, 14 eyh Aliyyi Semerkandî eyh Ahmed 46
45
eyhîi Kirmânî (âir) 39 (Zeyli
akayk
sahibi) 79, 86,
87, 88, 90, 95, 97, 111, 112, 129,
Ali (drîsi
Muh-
131, 134, 162, 164
eyh
Süleymân Iskenderânî 37 Süleymân Isfhânî 37
Süvey
emseddîni Sivâsî 79, emseddîni Tebrîzî 9,
eyhî
Süleymân Buhârî 37 Süleyman
(Havâriyyundan) 277
233, 235, 236, 237, 238, 240, 301,
323 46,
247
emseddin Sâmî 341
erif
Sübkî (mâm) 247
44, 45,
34, 79,
rinden) 63
Suriye 25, 167
Süleyman
7,
ekûrî (eyh) 128
97
Solfasl (Solfasol, Zülfazl. köy) 33
9,
5,
zade 146 âzeliyye 247, 248
Sivas 167, 325
Sultan
am âmî
Sinâniyye 326
Sinan
akîki Belhî 11, 242 âkir Mehmed (eyh) 317 âkir (Hafz, Hoca) 326
15,
25
Süleyman 43 îa, îî, îîlik 59, 98,
99,
197,
60, 61, 64, 65,
198, 216, 217, 277,
279, 280, 281, 282, 283
îai Mufaddile 99, 198, 199 ihâbeddîni Sühreverdî 15, 242 ihâbeddin Muhammedi Tebrîzî 38
374
Melâmiler
T Tâib (Osmanzade. âir) 142, 165 Tâif 247
(eyh)
Tal'at
V
232, 233
Va'dî (Bursal) 86, 87
Tâlib (Seyyid) 181 Tal'atî
Hüseyin (âir). 94, 112
Tâhir
(Bursai)
13, 33, 35, 39, 45,
87, 113,
231, 242, 285, 328,
80,
329, 331, 341
Tâhir
P.
Tâhirül
Üveysiyye 233, 242 Üveysül Karenî 242
(Kethüda) 180
Medenî 242
Tarablus garp 317, 325 Tarablus 342
am
Tayî eyhi (Amasya
yolunda
bir
Va'dî (Ââir) 86, 87 Vasfî (Âk) 338, 339
Vasyyüddînül Kadî 38, 242 Varadin 165 Vecdî (âir) 144 Vehbî (eyh) 317 Vehbî Mehmed (eyh. âir) 324 Veled (Sipâhî zade. Hamzavî) 76 Vize 67, 68, 171
mahal) 341 Tekir
da
Y
55
Tevfik (Hac) 239
Tikve
239, 301, 313, 315
Timur leng- 169 Tire 300 Tflî
Ahmed
Çelebi (âir) 130, 131,
132, 133, 134, 135, 172, 211, 212
Ya'kubi Çerhî (Hâce) 231 Yahûdâ 277 Yalrya (eyh. Beiktal) 41
Yahya (Hamse
Trabzon 130 Trhala
Ya'kub (Kermiyânî) 75, 188 Ya'kub (Seyyid) 231 Ya'kub (eyh) 46
123, 179, 238
Torlak Kemâl 244 Tuna 238
Tursun Bâkî (Seyyid) 181 Türkistan 14, 168, 197 8, 25
Türkmenler
U Ubeydullah (Seyyid) 191 Ulu Ârif Çelebi 191 Urfa 181 •e
U
Yusuf (Seyyid) 231 Yusuf (eyh) 232, 233 Yusuf (Peygamber) 283 Yusufi A'cemî 242 Yusufibni Huseynür Râzî
Yusuf Sinan (Koca eyhi) 75, 188
7
Mustafa
P.
Yemînî (Agriboz'lu. Hurûfî âir) 60
Yemen
Yenbu 237
328
6,
Yusufi Sineçâk 101, 102
Üsküp
248, 281, 285, 299, 302, 304, 312,
Dokakinzade)
Yahya (Peygamber) 198 Yakova 323 Yanya 179, 232, 233, 238, 331
Üftade (eyh) 39 179, 234, 235, 237, 238, 239,
sahibi.
343
247, 248, 283, 285, 322
Yeniehir (Mora) 190, 324 Yezid (îbni Muâviye) 280
Melilâmîier
Yldrm
Bayezid (Sultan) 33, 37
Yonus Emre
35, 102, 109, 125, 168,
170
187
Zâl
(eyh) 247, 248
P.
46,
340
Zeyd (Seyyid) 231 Zeyd (Seyyid) 231
Z Zaim
Zâfer
Ali
Aa
(Habeî
Zeker iyyel Ensârî 242 zade)
178,
Ziya (htifalci) 175
Zonguldak 337
UMUMÎ FHRST lk (
devre tnelâmîleri Melâmetîler
)
Mukaddime
II
Sahife
Melâmî
I
Ebu
Sâlih
med
ibni
Hamdûn ibni AhAmmârülkassâr ...
ri
3
II
5
kendisinden
10
zt
telâkkileri
umumî
ve
der-
Osman
Hamza
Bâlî
17
Lâmekânî Hüseyn Husâmî
.
tarihçesine
bir nazar
ksma ait)
86 87
Ahmedi Rûmî 22
Hâdî
...............
88
27
Olan eyh brahim ..... Gaybî (Sun'ullah) .......
90 114 123 128
îdrisî
kinci devre melâmîleri
Muhtefî
Bezci zade Muhiddin (Muhyî) Tflî
Ahmet
Çelebi
130 135
33
eyhülislâm Mustafa (Ebülmeyâmin) znki Fazl Ali
37
Sadr âzam Halil Hac Hüseyn
(Bayramîler) I
Hac Bayrâm Velî Hac Bayrâm Velînin
67 68 71 72 78 79 '80 85
Va'dî
Bibliyografya(Birinci
tarikat
mehur
.
V Melâmetîlie
Seyyit
43 48 55
Bursal Hasan Kabâdûz .... Fusûs ârihi Bosnal Abdullah
IV iki
.
Ma'ukî
Ankaral Husameddin
Melâmet
sonra
Sofiyenin Melâmet ve Melâmi-
hakknda
......
smaili
Sârbân Ahmet Sârbân Ahmedin
Hâimî
tarikat ve
mümessilleri
ler
eyh
vileri
III silsilei
40 42
.
Binyanin Aksarayl Pîr Ali
(Olan eyh)
lâmetîler
Hamdünun
Sikkînî)
Ayal
Çelebi
Hâmdûni Kassârdan baka ve ksmen ondan mukaddem me-
Melâmî Kutublar pîri Ömer dede (Emi-
silsilei
Aa
P
136
136 136
Melâmiler
377
San Abdullah Neâtî Mhmed Dede
137
mânevî hayat) Seyyit M. Nur'un Nakbendî
231
143
Cevrî Mustafa Resmî
148
silsilesi
241
151
Halvetî
Ik
151
Ekberiyye Üveysiyye
Hüsey Dede ........ La'lî eyh Mehmet ...... La'lî
zâde Abdülbâkî
Hac
Kabâyî Bayram) Beir
a'banî
silsilesi
156
158 161
Pamakczade Sadr âzam ehit Ali P. eyhülislâm
241
silsilesi
242
.
Ali .
.
163 165
— Seyyidin —
üzerinde
müessir olan
söfîler
Muhiddîni Arabî ve Seyyit M.
Nur Seyyide dier
sofilerin tesiri
III
1 67
167
(Varidât erhi) Ahiret,
Bayrâmîliin zuhuru Bayrâmî Melâmîliinin zuhuru ve tarihçesi
169
ve
.
Reat
brahim Bâbâyi Velî
Abdülkadn
Beihî
...
170
Melâmîlikte usuli teslis ve zikir
Melâmîlerde keramet Melâmîlikte
243 244
iîlie temayül
Melâmîlikte dünyâya nazar
.
.
.
.
Melâmî - Hamzavîlikte tekilât ve mütabaat lâve .
Bibliyoürafya
,
.
.
ve
......
ihtiyar
179
Seyyit
181
vücûd
Nur'da
M.
hakikati
.
.
Vahdeti
Muhammed ve
Muhammediyye
.
.
.
Merâtibi hakkiyye ve halkiyye
192
194 195 197 199 201
207 218
250 253 255 257 261
Seyyid'e göre
266 268
Hey'et ve Hikmeti kadîme ve
M. M. M. M. M. M. M. M.
Nur
.
.
271
.
Nur'da devir ve tenâsuh Nur'da îîlik Nur'da Hurûfîlik
.
Nur'un kerâmetleri Nur'un lisân ........ Nur ve Türklük Nur'un âsâr
Seyyid'in tarz tesliki
Makamat
1
melek
Meâd
Hayât sâ Âlemin kdemi ve Kyamet
Üçüncü devre melâmîleri Muhammed Nur (Maddî
fikirleri
179
190
.......
Seyyidin tasavvuf!
râde ve
IV Melâmîlik Melâmîlik ve dier tarikatlarla münasobeti Melâmîlie dühûl
.
III
Bayrâmî Melâmîliinin tarihçesi Anadoluda Sofîliin inkiaf
Seyyit
241
silsilesi
II
(Hac K eyvan.
Hâim
Seyyit Bekir
....
153
Aa
Seyyid
151
-
tevhid ve ittihad
.
.
.
.
272 275 283 285 286 286 287 291 293
V Melâmîliin intiar sahalar Melâmî tekkeleri
299 300
378
Melâmiler
Ahmet Hamdî(Nazmul hikem) Seyyah Hac Ahmet Baba
VI
.
Seyyit M. Nur'un Halîfeleri
Abdürrahim Fedâî Abdürrahim'in
Halîfeleri
...
Abdül Ahat Hac Hafz Abdürrauf Yonus smail Ali Urfî Sâlih Rif'at Filintal
zade Mahmut
Fâik
Mehmet
Hac Hac Hac
Süleyman Abdülkadir Kânî
Ali
.
Rzâ
Vasfî
Hac Hasan Dede Hayrullah Mirefteli
Dede
Abdullah Hulûsî ...
eyh Ahmed sâfî eyh Kemâl .......... Vehbî
eyh
Abdülkerim Rûhî .... Kantarc Aziz,^Baba Terlikçi Sâlih
304 309 309 309 309 310 310 311 312 313 313 313 314 314 314 315 315 317 317 317 318 320 320
.
Elmas Cengârî Mustafa ........ Yakoval Hafz Süleyman Baba Pizrenli Topal Recep eyh Hüseyin Sdkî Osman Zevkî
Mehmet B
Osman âdî .......... Kaymakam Ahmet B zade
Harîrî
Seyyit
Bursal Tâhir B
Rzâ Hac Maksut Hac Cemâl B
Ali
Âk
dier hulefas
.
.
.
Vasfî
lâve Bibliyografya
Esmânî
324'
325
Mehmet
Kemâleddin
Seyyid'in
320 322 323 323 323 323 323 324 324
fihristi
326 328 331 336 337 337 338 340 353 358
Resimler (20 tanedir. 12 yaprak) Haritalar (4 tanedir. 4 sahife)
Notalar (8 tanedir. 6 sahife)
YANLILAR Sahife
Yanl HmHnn
Doru n m nfn idilIUU.ll UCU iioLCII
19
Kesif
Kesif
Nazisiz
Satr
3 4
7
5
ir-f
l
5
20
7
6
7
27
Eb Hamza
Ebu XHamza X(-XXx£jtX
8
11
Sarhasî
Sprahsî
8
27
Hameviys
Hamûye
o y
Q O o y
Süherverdî
Hudreviyye
ounreverü Hudreveyh
98 Zo
olan
olarak
1 fi
ounei veren
Sühreverdî
icabâti
icâbeti
i1
x x x\_xx
v
iv
tuutv c- y
v_/
1
-<
91
o
23 94 9S Zj
7 94
DO
9"?
94 Zo-Z^i
Süherverdî
Sühreverdî
41
14 1 A 1U
n*11yc± m P> t fi CI1IC/.LH ^
girmezdi
olunun
olumun
48
24
imnpcnnpn unucoiuci TTO /"€ iril
eyler
vâlisi
eyhler
"Bu satrn sonuna konacak,,
53
17
sursti
sureti
06
11
Ahmeeî
Ahmedî
57
10
Çemi
Çemei
57
17
el
al
59
20
60
10
Kaln isyan nazmdan
Kald misyan nazmda
63
38
68
36 30 20
75 107
«UU.19
(.yj^jifi (SJ14U
Hâlvî
Hulvî
Keremyanî
Kermiyânî
ahvâl
akvâl
[3]
iareti
m
380
Melâmîler
110
21
rpH cuycytpn ten
vpr> eri' An
114 114
1
Ibranim
mrahim
1
Snn'uIIah
128
14
Sun'ullah fpv7a lanlar
132 144
12
144
23
crarra
164
2
Aavs
Gavs
167
5
Ssfiliûn
Sofîliin
167
25
Burak
Barak
168 179
35
hocas
kocas
IsO 181
15
n
T91
181
24
vilarlptlprivlp
vpfatlarivlp
37
ppvy;} lanlar
olurca
o*a rra 1 a n
179
rça
nn
«sahifpvp aittir
8
182
16
1441
1341
185
19
Sâfî
Sofî
196
4
atfediliyor
atfedilmiyor
198 199
11
zamda
zamanda
36 32
^ olunur
201
m
nur
ol
204 205 205 224
23 29
safiyanesiyle
sofiyânesiyle
[1]
[2]
31
[1]
[3]
Msîri
Msrîi
227
6
1
228 232 232 233 245 247
6
Hâlet
3
[2]
Murabba, 199 gazel
1
Murabba, 2 Müstezâd, 199
gazel
37
41)
Ef.
Beir
Aa
]1]
il
17 19 18
[1]
[2]
247
18
[2]
[3]
247 247 247
20 22 25
[1]
[4]
247-
247
[1]
[2]
Münâvî
Menâvî
28
[2]
[3]
32
[1J
[4]
381
Melâmiler
O/IO
zjU nen 251 251 266 273 248
AO 1 R
/\lIIlcQ
VlCliillCUl
lVlUlicliIllIlCU.L)il
V f*r\ /T.111J
crni
A m CUU11 nn Sprh
26
Devânî
Dcvvânî
36
jr
r
1
lâi
tâi
Z
30 16
kitabini
asdr
kitabn asldr
pistli i
*
.III.
Pîr Ali'nin ayak
ta
mi*
-I.V Pîr Ali' nintürbesinin
dnda kapnn
tündeki kitabe
üs-
.V. Pîr Ali'nin türbesimin haricî
manzaras
eyh
smaili Ma'ukî'nin merkadi Istanbul-Rumelihisan
Kayalar camii
.VII.
O&la eyh Ismaili
Ma'ukî'nin
mehedi Îstanbul-S. Ahmet
nin
mehedi
IX.
Hamza
Balî'nin
merkadi
Istanbul-Deveoflu Istanbul-Silivri
camii avlusu
kaps
Sârbân Ahmed'in
türbesi
Hayrabolu
.XI.
drîsi Muhtefî'nin merkadi
Istanbul-Kasm P$
.XIV.
Gaybî'nin merkadi
Kütahya-Musalla
•XVI.
Hac
Kabaî'nin mezar
stanbul-Topkap
.XVII.
Seyyit Haim'in kabri
stanbul-Edirne
.XVIII.
kaps
Ali'nin
eyhülislâm
Pamakç
zade
Seyyit
mezar ( Ortada.. Nihayetteki küçük ta jHac Osman aa'nndr) stanbul
-
Edirne
kaps
"
yt
**
3»
Î
Siill
t!
îiliiiBl
iffi
lEîiil **""
'
1 ^||§|11S1S111
i
I imi
i lliHlBl
.XIX.
La'lî
zade Abdulbâkî'nin merkadi istanbul -Eyüp
.XX.
Muhammed
Nur'un
el
yazs
Hfz P.
ya mektup
,
i
No
I
bu gon
lü
3 t/sr
gam/n
DÜYEK
ÎLAIÎ
NEVA.
nol
ff)
/o bu go n
/o
3==I
Is.
^°
' '
^m
^° bu ao go
'
y sn
iu
9°
£2 m
n
yd
t/'
6u gon
m
/u
yan mi c/d /er
5 n
in
h
bu gon
f/,
m
5=^ yan
mst/d /er
n
bu
l
n
6o
lu
tn
35Z3
II
Ayn
UAK Nol
c/u
bu
gön
t/i o/i
ga
m//?
dier
bir tarz
LAHÎ t'J >
der er
ilâhînin
/s
e
fen
SOPYAB 1
i»/
c/m (/m
<Âr
bu go
6u
n
90 s°
Noldu bu gönlüm Noldu bu gönlüm Derdü gamnla Doldu bu gönlüm Metin; Sa 207-208 :
"
lu
^
m
m
III
HCAZ
MAKAMIHDa' NEFES
Hak
y°
de
g
f
yo
/
r n
de
yo
n
de
I
yo
bu
gor
ne
1
n
go
Hakka giden yol bu yoldur Cümlenin maksudu oldur Metin; Sa: 46
$
-sf£-<
±1 <7^j ^2
'
bu
I
S O F Y A B
r ne
Az/
Ku
Allahmz
var
v.
^ dur
/
3Z:
ttad—
Tevhid eden gör ne kuldur Böyle bir
'
1 I
l
dur
j
^
IV
MAKAMINDA
B E Y A T *'
*
i; -
NEFES
zr
AÖIRDÜ
t*
AYNNE FES
ÎN
s
m&
»ey Je
me
/e
"^
âl
1
©f-
w
1
/
s
m/
tt/ o
At//* e//
//
T küf
//'
c/'
e
y
v
Zahit bizi ta'neyleme
Hak
Sakn
Hazrete varr yolumuz
efsâne söyleme
Metin; Sa
:
130
ismin okur dilimiz
Izh
S/
Ub
Tg-^-g^-—^—
ÜJ v r 1
I
k
t /jji
BAEABÎRTARZI fd ety
/>&
Y~S K
VI
LAHÎ
S1ÂH A"
/
me
E T n
n ci
ye
yt/
su
Görmiyen ean Yusufun ken'ân bilmez kandedir Öz vücudu msrmn sultam bilmez kandedir Cehdebip tavr beerden çkmayan
Kald
talib
bu gün
nisyan içre ol nisyan bilmez kandedir
Cismü cann srrn fehmetmeyen âvâreler âktr veli canan bilmez kandedir
Gerçi
Içmiyen vuslet
Benzer
arabn
mahîye kim
ol
Srr can
Derd
ile
bilmez kandedir
bilmeyip seyreyliyen serg-eteler
Devreder devran Mübtelâyi
yar elinden her zaman
umman
ak
ile
deyran bilmez kandedir
olup cânânesini bilmiyen
dermandadr derman bilmez kandedir
Can
kulagiyle iit Ahmet, Muhammed nutkudur Kendi nefsin bilmiyen Rahman bilmez kandedir
"Sarban Ahmed,,
f
S kt
A T
^ VII
LAHÎ
ARAK Pj ,
y
/r t
^
|
/e
E T S A T go nu
~
çe
/
re
UUU
UH
jJ3
5 * /»e
»'
J
J
se9
tn
-» -
a.
liri
3 ü—i—g
/-<2
«.
y
/?/
m
-8T
â.
Llj
y/
e
-
be
f«
/7
'ji
s^r
k
/i
râ
y fi .
^
nrn — m
ço
,
1T nnjiji|i un
1
iiM
Son
JJ
SEH LAHÎ Pâkeyle gönül çemesini ta durulunca Dik dur gözünü gönlüne gönlün göz olunca Metin; Sa: 83
i
E T
S A T
VIII
H
tî
S
MAKAMINDA
Eli
N
E F S S
SENGtNSSMA gâ
.
m
n
n m
se
o
se
r
r
$
ho
^
-
ho
$
la,
Un
y/z
r
y/z
~ Meyhanei
ak
Hu sagarmn
meykeleriyüz, serholariyüz
Çerhi felein cünbüleriyüz
Evlâd Rasûl bendeleriyüz eyhul arabn dervileriüz. Metin: Sa: 336
Bu
ilâhileri,
stanbul Konservatuvar Türk musikisi tasnif heye'ti
almlardr
reisi
Rauf Yekta Bf notaya
istanbul
Darülfünunu
Türkiyat Enstitüsü Kurulduu
tarih
istanbul: Evkaf
1931
:
1924
Matbaas
.
:
.
.
.
.
Türkiyat Enstitüsü Türkiyat Enstitüsü, vekiller heyetince tanzim edilerek yüksek taseden 12 Kânunuevvel 1340 (1924) tarihli talimatname ile kurulmutur. 1926 danberi hususî bütçeye malik olmu ve hakiki tike iktiran
liyeti
ozamandan
balamtr.
faa-
Gayesi Türk tarihinin muhtelif ubeleri
(medeniyet tarihi, Hukuk tarihi, iktisat tarihi, din tarihi, vesaire), Türk edebiyat, Türk lisaniyat, Türk etnografyas, Türk corafyas sahalarnda yeni tetkikat ve neriyatta bulunmak, memleket
mümasil müesseselerle münasebata girierek beynelmilel
dndaki bir ilmî
sair
mer-
kez vazifesini ifa etmektir Kurulduu zaman 7000 cilt olan enstitü Kitaplar bugün 11000 cilde erimitir, günden güne de zenginlemekte.
dir
Mecmualar bundan
.
hariçtir
Enstitü
.
dardan
müdürlüü Türkiyeden ve
gelecek her türlü ilmî müracaatlar ve yardmlar memnuniyetle kabul eder Enstitü «Türk edebiyat tarihi" müderrisi
Köprülüzade
.
Mehmet Fuat -Bey tarafndan milel öhreti
haiz
idare edilmektedir. Avrupadaki beynel-
müsterikler müesseseleriyle
daimî
münasebatta
bulunulmaktadr
Neriyat:
'
Türkiyat Enstitüsü
Mecmualar 1
— —
aadaki
neriyat yapmaktadr:
:
Türkiyat Mecmuas
Türk Hukuk ve çkacaktr) 2
seriler dahilinde
(iki cilt
çkmtr.Üçüncü hazrlanmaktadr). Mecmuas ( ilk says yaknda
iktisat tarihi
.
Dier 1
— — — — —
tetkikler
2 B
4 5
silsileler
Türk .
halk hikâyelerine (Alt tanesi çkmtr)
Tetkikler
(iki
Tercüme
eserler
Lisanî eserler
tane
ve
sazairlerine
ait
metinler
çkmtr) tane çkmtr) tane çkmtr)
(be
(iki
Anadolu Türklerine
ait tarihî
menbalar
(bir cilt
çkmtr).
ve
.
6 7
8
— — —
.
.
Anadolu Türklerinin Halk edebiyat Vesikalar
(iki
tane
(bir cilt
,
çkmtr)
çkmtr).
Muhtralar (Franszca olarak
Türkiyat
bir tane
Mecmuas
çkmtr)?"
I
Müdür: Köprülüzade Mehmet Fuat 350
sayfa:
stanbul
:
Matbaa-i Âmire 1925: eski harflerle; fiat 140 kuru.
münderecat
Birinci cildin
be ksmdan
ibarettir: tetkikler, notlar
ve vesikalar, tenkit ve tahlil, kitabiyat tenkitleri, türkiyat haberleri. Ayrca metinden hariç olarak üç tane fotografi vardr .
makaleler unlardr: 1) Köprülüzade Mehmet Fuat: Meddahlar (1-45). 2)Barthold: Orta Asyada Mool fütuhatna kadar hristiyanlk (47-100) 3) Mehmet erefeddin: Selçukîler devrinde mezâhib (101-118). 4) Köprülüzade Mehmet Fuat: Lûtfi Paa (119150). 5) Friedrich Giese Osmanl mparatorluunun teekkülü mese6) Ali Canip: Nedimin hayat ve muasrlarnn telâkkilesi (151-171) devirde edebî mevkii (173-184). 7) Köprülüzade Mehleriyle met Fuat: Ouz etnolojisine dair tarihî notlar(185 211). 8) Abdülkadir: Kitab- Dede Korkud hakknda(21 3-219) 9) Barlhold: Kutadgu-bildiin zikrettii Bora Han kimdir? (221-226). 10) Neci bas m Hibbetülhakaikin dier bir nüshas (227-233) 11) Ludvig Liketi "Krgz,, kavm isminin Tetkikler
ksmndaki
.
:
.
yaad
.
:
.
menei
(235-249)
:
.
Notlar ve vesikalar ksmnda unlar vardr:!) Köprülüzade Mehmet Fuat: Hârezmanlar tarhine ait (251-254). 2) Köprülüzade Mehmet Fuat: aybetüîhakaika dair (255-257). 3) Abdülkadir: Türk kabile isimlerine dair (258-2Ç5) '
Tenkit ve tahlil
ksmnda
Beyin'llk Mutasavvflar,,)
Köprülüzade Mehmet Fuat Hu art, Mordtmann veJ. Nemeth'in
(267-289)
hakknda
C.
:
tenkit ve tahlilleri
Kitabiyat tenkitleri ksmnda (291-326): C. Huart'n "Les Saints des Derviches tourneurs„ü, Bedros Keresteciyan'n ''Dictionaire etymolog. d. la langue Turque„ü, Rauf Yektann "Türk musiki tsrihi,,
Laurent'm "Garbî Asyada Bizans ve Selçuk Türkleri,,, Sadri Maksudi'nin Huey-hu'lar hakkndaki makalesinin Köprülüzade Mehmet Fuat Bey^ tarafndan; A. Krause'nin "Cengiz Han„nn Von Rastarn tarafndan; Lud-
J.
.
wig'in
Paann Osmanl
"Rüstem
tarihinin Mordtman tarafndan;
J.
We-
llaumn N. Poppe tarafndan tenkitleri vardr. Türkiyat haberleri ksmnda(327-350). Türkiye, Fransa, ingiltere, Al-
ladimirtsov'un "Cengiz
manya, Macaristan, Çek-îslovakya, Bulgaristan, Belçika, Rusya Azerbaycan ve Türkistandaki türkiyat faaliyeti hakknda kitabiyat malûmat vardr
Türkiyat 639
Makaleler hine
:
1)
devlet
:
dair (33-59) ait (61-67)
.
II
eski harflerle fiat
;
W. Thomsen
:
250 kuru.
Anadolu
beylikleri tari-
arkî Türkistanm mazisine Ouzlarn hrstiyanl meselesine
2)
:
Ahmet Zeki Velidi: W. Barthold Orta Asyada
3)
.
4)
ait bir
matbaas 1928
Köprülüzade Mehmet Fuat
notlar (1-32).
ait
mana
stanbul
sayfa;
Mecmuas
islâmiyetin intiar ettii zaâbide (69-74). 5) Abdullah Battal: Sâhib Giray Hanyarl :
Canip Osmanzade Ahmet Tâ'ib Efendi (103-129) Türk Rivayetlerinde «Boz Kurt,, (131-137) 8) Kiragos: Moollar (139-217) 9) Köprülüzade Mehmet Fuat Tuyug (219-242). 10) H. Nihal- Ahmet Naci Anadoluda Türklere ait yer isimleri (243-259) 1 Mirza efî' hakknda notlar (267-271) 12) Tes1) Caferolu Ahmet chner: Osmanllarda corafya(271-314). 13)Ahmet Zeki Velidi: Hârezm(75-101) 7)
6) Ali
.
Abdülkadir
:
:
.
.
:
:
:
.
de
yazlm
eski türkçe eserler (315-345)
Oullar devrine ait baz kabir talar Hac Bekta tekkesi (365-382). Notlar ve vesikalar
:
1)
W.
14)
.
Mübarek Galip Mentee :
(347-363)
.
15)
Hâmit Zübevir
Barhold: Radloff'un lügatini yeniden ne-
ir meselesi (385-387). 2) Necibasm: «Krgz,, kelimesinin itikakna dair (387-390) 3) Necibasm: Türkçede "q„ nm "t„ ye ve "t„ nin "d.,ye inklâb ve krk saysnn asl (390-392) 4) Ahmet Zeki Velidi .
-
.
mi-Kürt mü? (392-396) 5) Hamit Hamdi 6) Abdülkadir "Boz Kurt,, hakknda (397) .
:
rihimize
ait
.
baz
dair (401-409)
:
"Korkud,, a 7)
ait
Hasan Fehmi
notlar 398-401). 8) Kilisli Rfat: "Süheyl ü
:
Kert
(396-397^
San'at ta-
Nevbahâr„a
9) Köprülüzade Mehmet Fuat ilk osmanl sikkeleri hak(410-412) 10) Köprülüzade Mehmet Fuat "Germiyan Beylii., tarihine ait (412-414) 11) Köprülüzade Mehmet Fuat:
knda
.
:
.
:
Pinti Hamit(415Köprülüzade Mehmet Fuat: "Aydn Oullar,, tarihine ait 13) Köprülüzade Mehmet Fuat "Osman Zade Tâ'îb„e dair 14) Köprülüzade Mehmet Fuat "Meddahlar,, makalesine ait 15) Köprülüzade Mehmet Fuat "Füzulî„ ye ait baz notlar 16) Köprülüzade Mehmet Fuat Klâsik Türk nazmmda"rübâî„ .
416)
.
12)
(417-426)
.
(427-430).
(430-434) .
(434-436).
:
.-
:
:
.
.
eklinin eskilii (437-440)
.
17)
Köprülüzade Mehmet Fuat Hârezmahlar :
devrinde bir Türk lisancs (441-444)
hakknda
.
18)
Abdülkadir :"Umay„ilâhesi
(444-446)
Garpta ark eserleri : tenkit ve tahlil(449-462). Köprülüzade Mehmet
Fuat Beyin'Türk edebiyat tarihi„hakknda Profesör Krelitz ve Mordt-
mann'n
makaleleriyle] Necibasm" Bey tarafndan neredilen Hibbetülhakayik hakkuda Kovalski'nin tenkitlerini ihtiva ediyor F\
Kitabiyat tenkit ve tahlilleri
Fânî„(Hüseyin
mn
Kâzm
:
1)
Ahmt
Zeki Velidi:"eyh Muhsin
Bey) Tarafndan neredilen"Mahdumkulu Divan,,-
mehmet Fat:"Dîvân- türkî-i Sultan Veled„in tenkidi(475-481). 3) Köprülüzade Mehmet Fuat "Ferhengnâme tercümesi,, ve "Süheyl ü Nevbahâr,, hakknda (481-479). 4) Köprülüzade Mehmet Fuat: bn Xatîb'n"Ferahnâme„si hakknda tenkit(479-496) 5) Köprülüzade Mehmet Fuat: smail Hakk Bey tarafndan neredilen"Kitabeler„hakknda tenkit (497-501) 6) Köprülüzade Memet Fuat: Sadettin Nüzhet Bey tarafndan neredilen"Karaca Olan „hakknda (502-505). 7) Köprülüzade Mehmet Fuat :"Pîrî Reis.,inPaul Kale tarafndan neredilen "Bahriyye„si hakknda (506-508). 8) Köprülüzade Mehmet Fuat: A. tenkidi(466-471). 2) Köprülüzade
:
.
.
Godard,, tarafndan nssredilen"Gazne ve Gazne abidelerindeki kitabeler,,
hakknda
(509-512). 9)
dan neredilen"on
Köprülüzade Mehmet Fuat: "Jean Deny"tarafn-
sekizinci
asr sonunda Cezayir Türk yeniçerilerinin
hakknda (512-518). 10) Abdülkadir :"A. W. Anoxin„in"Altay amanlna ait mevat„ hakknda (518-522). 11) Caferolu «Profesör Kozma„nm"Hakaslar„ hakknda (522-525). 12) Caferolu "Samailoviç,, tarafndan neredilen K muasr Osmanl lisannn muhtasar sarf ve nahvi,, hakknda (525-526). 13) Caferolu: Oriantalia,. hakknda (526-528).
türküleri,,,
:
:
;
14) Barthold: "M. T. Czaplikca,.nn"Orta
Asya TürklerP'hakknda
(528-
,
534) [Akdes Nimet bey tarafndan türkçeye çevrilmitir]. 15)Kont Stephan
"Marquart"n"imal kutpu havalisi'hakknda milâdî onuncu asra^ arapça bir tezker" hakknda (535-538) [Ragp Hulûsi Bey tarafndan;^
Ziçy: ait
türkçeye çevrilmitir] Türkiyat haberleri Belçika, Macaristan,
ksmnda ( 541-689 ) Türkiye, Almanya, sveç, ngiltere, ura Cumhuriyetleri ttihad, Yugoslavya, :
.
Fransa, Çek-slovakya, ve Danimarkadaki Türkiyat faaliyeti hakkndaki
bütün malûmat muhtevidir.
—
7
Türk halk hikâyelerine ve Sazairlerine ait
meitnler ve tetkikler 1
— Gevheri
Köprülüzade Mehmet Fuat 99
sayfa;
stanbul
:
Yeni Matbaa 1929; 75 Kuru.
Türkiyat Enistitüsü tarafndan neredilmeye balanan'Türk Sazairlerine ait metinler ve tetkikler «külliyatnn birincisidir. En mehur Saz-airlerimizden olup 17 nçi asrda yayan Gevheri'nin san'at hakknda .malûmatla imdiyekadar nerolunmayan 176 parça iirini muhtevidir. *
* *
2
— Erzurumlu
Emrah
Köprülüzade Mehmet Fuat 39
sayfa; istanbul;
Evkaf Matbaas 1929. 30 Kuru.
Bu külliyatn ikincisidir. 19 uncu rahm hayat ve san'at ile 13 parça
arn mehur Sazairlerinden
Em-
iirini ve ilâhilerinden birinin no-^
tas ile Emrahn Niksardaki mezarnn resmini muhtevidir. Sonunda yine arkî Anadoluya mensup dier bir Emrah ile iirleri hakknda söylenen rivayetler vardr. * * *
3
— Pir Sultan Abdal Sadettin Nüzhet
75 sayfa stanbul: Evkaf Matbaas 1929; 60 Kuru.
Külliyatn üçüncüsüdür. 17 nci
larndan olup idam olunmak öhreti,
batn
asrm Sazairlerinden ve batnî babaAbdaln hayat,
suretiyle ölen Pir Sultan
ahsiyeti, eserleri ve edebî ahsiyetini gösteren ve 105
parça nefesiyle nefeslerine
4—16 nc
ait
6
notay
ihtiva
eden
bir eserdir.
asr sonuna kadar Türk Sazairleri Köprülüzade Mehmet Fuat
70
sayfa;
stanbul
;
Evkaf Matbaas 1930; 60 Kuru.
Külliyatn dördüncüsüdür. Tarihî
menei beinci
asra kadar
çkan
ilk
sazairlerimizden itibaren
ve
16nc asrda yayan 4
16nc ara
sazairi
ile
kadarki Sazairlerinin tarihini
ele geçen iirlerini muhtevidir.
5— Kaykç Kul Mustafa ve Genç Osman hikâyesi Mehmet Fuat
Köprüliizade
80 ayia; istanbul: lîvkaf Matbaas
Kuru.
1930: 60
Külliyatn beincisidir. 1.7 nci asr sazairlerimizden Kaykç Kul Mustafann hayatyla, tarihî türkü ve destanlarndan, san'atndan bahistir. Ayrca Kykç Kul Mutalann eseri olan Genç Osman hikâyesinin muhtelif Anadolu rivayetlerini de tespit ve mukayese eden bu eserin sonuna Kul Mustafann 32 parça iiri ilâve edilmitir. *
6
— Körolu
Destan
Edebiyat asistanlarndan Pertev Naili istanbul
Bu
kitap,
1931: Evkaf
Matbaas:
darülfünun mezuniyet tezi olmak üzere yazlm bir tetedilmi metinlerden teekkül ediyor. Metinler 145 tane
kikle bunallâve
mensur mukaddemeden ibarettir Münderecat unlardr: Mukaddeme Balangç Türk destanlar ve destan mahiyette halk
iirle 3 tane
.
.
:
hikâyeleri-Körolunun bunlar içindeki mevkii ve ehemmiyeti 1) Körolu rivayetleri -rivayetlerin mevzuu (-Paris (Xodzko) rivayeti; 2-Özbek rivayeti; 3-Istanbul rivayeti; 4-Holoflu rivayeti; 5-Urfa rivayeti; 6-Yalvaç rivayeti; 7-Elâziz rivayetleri; 8-Samailoviç rivayetleri; 9-Von Haksthasen rivayeti; 10-Mara rivayeti) 2-muhtelif rivayetlerin mukayesesi (ilâve-Körolunun Ermeni rivayeti) 3-Körolu destan muhte.
.
.
lif
unsurlarnn
meselesi
tahlili
.
4-Körolu
rivayetlerinin
Muhtelif rivayetlere
eskilii
ve yenilii
Körolu destannn ideolojisi destan kahraman hakknda halk telâkkileri III) Körolu destannn II)
.
göre
.
I-Körolu iirleri-yeni ve eski olanlar 2-on altnc asr sazairlerinden körolu. 3-Sazairleri Klasik airler ve Körolu 4-halk edebiyatnda Körolu destannn izleri. Türklerden baka milletlerde tesirleri
:
.
.
Körolu
.
Körolu an'anesi 7-Körolu destannn corafî isimlerde izleri-destatnn intiar sahas. IV) Körolu destannn menei meselesi Zeyil: metinler: I) mara metinleri (ilâve: bir cönkten .
6 -bugün
.
alnm
.
parça ile Marata yazlm bir parça) Yalvaç rivayeti IV) Urfa rivayeti iki
.
.
.
11)
Elâziz
rivayetleri
.
III)
.
Tetkikler
— Orta Asya Türk
1
tarihi
hakknda
dersler
W. Barthold 222
sayfa;
stanbul Evkaf matbaas 1927; eski
harflerle;
120 kuru.
Asya Türk tarihinin en büyük mutahassslarndan biri olan Profesör Barthold tarafndan Türkiyat Enstitüsünün davetiyle stanbul Darülfünununda verilmi olan 12 dersten ibarettir. Barthold bu eserinde Türk tarihi hakknda nasl bir usul takip edilmesi icap ettiOrta
merhum
ini ksaca anlatm ve Orta Asya Türk tarihi hakknda ilmin en son neticelerini terki bî bir surette ortaya dökmütür. Eserin banda ksaca Bartholdun hayat ve eserleri zikrolunmu, sonuna da 20 sayfalk bir endeks ve bibliyografi ilâve olunmutur. 12 dersin mevzular unlardr:
Gök-Türkler; 2) Kun, Siyanpi, Juan-juan (Avar) gibi kavimabidelerinde zikrolunan kabileler: 3) Uygurlar, arkî Türkistamn tamamen türklemesi; 4) Türkler arasnda islâmiyetin intiar; Hazarlar, Bulgarlar, Karahanllar; 5) îslâm Türklerin îslâm ülkelerinde fütuhat; 6) Selçukîler ve Kpçaklar: 7) Karahtaylar ve Türklerin ark ve garp ile medenî münasebetleri; 8) Hârezm ve Sir- derya lerin
,
I)
rk meselesi; Orhon
havzasnn Türk
tarihindeki ehemmiyeti, Çingizin zuhuru; 9) Türkistamn
Moollar tarafndan zapt; 10) Altn Orduda Moollarn türklemesi meselesi; 11) on dördündü asrn ilk yarsnda Türkistamn sukutu-Çaatay Devleti-Aksak Temürün zuhuru; 12) Aksak Temürün devleti-Özbek Hanlar devri ve bu devrin medenî hayat •
2
*
— Millî edebiyat cereyannn
ilk
mübesirleri
ve Dîvân- türkî-i basît Köprülüzade Mehmet Fuat .
79+83
sayfa;
stanbul: Devlet Matbaas 1928; eski
harflerle;
100 Kuru.
Bu kitap millî edebiyatmzn imdiye kadar zannolunduu gibi on dokuzuncu asrda deil, çok daha eski zamanlarda baladn ispat eden ve bu cereyann 16 nc asrdaki mümessillerinden "Edirneli Naz„nin hayat ve eseri hakknda malûmat veren bir eserdir Eserin sonuna "Nazmi„nin saf türkçe ile yazd iirlerden mürekkep "Dîvântürkî-i basît,, ilâve olunmu ve bütün eser büyük türkçü "Gök Alp„m uaneviyetine ithaf olunmutur.
m
.
:
Tercüme 1
eserler
— Bektailik tetkikleri
W. Hasluck-tiirkçeye çeviren
F.
Ragp
:
Hulusi
141 sayfa: stanbul: Devlet Matbaas 1928; eski harflerle: 100 kuru.;.
Türkiyat Enstitüsünün kurduu "Anadolunun dinî tarih ve etnografyasna dair tetkikat merkezi,, tarafndan yaplacak neriyatn ilk saysn tekil eden bu eser genç yanda ölen ve "Yunan,Roma,Bizans, Cenova,Venedik,Türk„ tarih.corafya, arkeoloji ve halkiyatna ait birçok mühim tetkikler nereden müellifin "Atina ngiliz mektebi senelik
mecmuasnn
19,20 ve 21
inci
ciltlerinde
çkan
muhtelif makaleleri-
Ragp Hulusi Bey tarafndan yaplm tercümelerinden ibarettir. Bata Köprülüzade Mehmet Fuat Beyin küçük bir mukadderaesi olup nin
metinden hariç üç harita ve
iki
levhas vardr. Münderecat unlardr:
Bektalarn corafî tevezzüü (1-52); iki taraf perestigâhlar ve bekta propagandas (42-84); bektalk ve sünnî müslümanlk-Anadoluda bektalk ve hristiyanlk-Avrupada bektalk ve hristiyanlk-siyasî gizli avamil. Notlar: Haydar, Hoca Ahmet ve Karaca Ahmet hakknda Anadoludaki Arap mezarlar (88-98); Türk tarih ve halk mekabesine ait tetkikler (99-135); Kara Osmanolunun zuhuru-krklar-Sar Saltk rivayeti-sultanlarn klç kuanmas; Konya Sultanlar zamannda hristiyanlk ve islâmiyet (136-141). (85-87)
2
— Osmanl mparatorluunun H. A. gbhans-türkçeye çeviren:
281
stanbul
sayfa:
:
Ragp
kurulusu Hulusi
Devlet matbaas 1928 (metinden lariy 6 harita); eski harflerle;
100 kuruj.
Bu eser kuruluu meselesi ilim alemince henüz malûm olmyan Osmanl mparatorluunun teessüsü hakknda en son (1915 te) ,
yazlan
eserdir
Eserde umumiyetle yanl bir nokta-i nazar takip edilerek Giese ve Köprülüzade Fuat Bey tarafndan tenkit edilmise de bir bakmdan yine kymetli bir eserdir. Bilhassa Osmanllarn Avrupaya geçtikleri zaman Balkan yarmadasnn dahilî vaziyetini tasvir etmek itibaryla tarihin bir cihetini aydnlatmaktadr Eserin .
.
.
fihristi
udur
mephas. - Osman: tarihte yeni bir rk zuhur ediyor (1-38); ikinci mephas. - Orhan: yeni bir millet teekkül ediyor ve garp alemiyle teBirinci
.
— 11 — masa
geliyor (39-91)
;
üçüncü mephas.
-
Murat: Osmanllar Avrupada
imparatorluun temellerini kuruyorlar (92-157); dördüncü mephas. Bayazt: Osmanllar Bizans mparatorluuna tevarüs ediyorlar (158236); lâhika a: Osmanllarn menei ve saltanatlar hakkndaki an'anevî yanl telâkkiler (237-252) lâhika b: on dördüncü asr zarfnda Anabir
-
;
doludaki emaretler (253-376)
;
müstekil hristiyan devletleri ve haricî
devletlere tâbi arazi (277-280); netice (280-281). * * '
— Ulu Bey ve zaman
3
W. Barthold-türkçege çeviren: Tahirolu Ahdes Aimet 165 sayfa; istanbul: Evkaf Matbaas 1930; 150 kuru.
Profesör Barthold gibi kymetlidir tarihçi tarafndan 918de yazlan bu eser adeta bir Temürlüler Devleti tarihidir. Eski telâkki ile yalnz siyasî deil, medenî tarih hakknda da malûmat vermesi itibaryla biz Türkler için ayr bir ehemmiyeti haizdir. Eser yedi baptan mürekkep
Mool mparatorluu ve Çaatay Devleti; 2) Ulus emirleri. Temürün saltanat; 3) Ulu Beyin çocukluu; 4) Hâkim sfa^ tyla Ulu Bey, haricî vak'alar; 5) Ulu beyin Maveraünnehirdeki icraat; 6) «Ulu Beyin ilmî meguliyeti ve hususî hayat; 7) Ulu Beyin_ olup unlardr: 1)
"
hayatnn sonu ve sonuna
Türkistan tarihinde yeni bir devrin
cetvelinden
isimler
balangc. Eserin
baka Ulu Beyin hayatm!
kronolojisini
gösteren bir cetvel de ilâve olunmutur
4
— Orta Asyada Arap fütuhat
H. A. R. Gihb-türhçeye çeviren: M.
Hakk
85 sayfa; stanbul: EvkafjMatbaas 1930; 60 kuru.
Arap fütuhat münasebetiyle garbî Gök Türkler hakknda yazlm I. - methal: Oksus havzas; Arap menbalar (11-14); 2. tefrikalar siyasî (6-11); eski tarihi (3-6) Sod ve Buharanm ilk Toharistanm fethi (14-16) ilk aknlar 3. - Kuteybenin fütuhat istilâs (16-21)|; Araplarn çekilmesi (21-25) Toharistanm istirdad (27-28) Buharanm fethi (29-31) (25-27) takviye ve ileri hareket (32-41); Yaksart vilâyetlerine seferler (41-49); 4.- Türklerin mukabelesi (49-72); 5.- Maveraünnehrin istirdad (72-82); olan en son (1922 de) eserdir. Fihristi udur:
Aa Aa ;
:
;
Bibliyografi (83-85).
;
;
;
' •
5
— Venedik Melihalarna nazaran ark Meselesi
Max
Silberschmidt-türkçeye çeviren 203
sayfa: stanbul:
:
Köprülüzade Ahmet Cemal
Evkaf Matbaas 1930; 135 kuru.
Osmanl mparatorluunun zuhuru zamanndaki ark meselesini eden bu eser bilhassa imdiye kadar terkibi eserler için istifade
tafsil
edilmemi olan Venedik hazine-i evrakna istinat nin siyasî tarihi bakmndan f evkalâde mühimdir.
Anabolu Türklerine
ait tarihî
ettii için Türkiye-
metinler
591 sayfa metin; stanbul: Devlet matbaas 1928; 450
Kuru.
Türkiyat Enistitüsü tarafndan nerine balanlan "Anadolu Türklerine ait tarihî menbalar,, külliyatnn birinci cildi olan bu çok mühim farisî metin stanbul kütüphanelerinde mevcut dört
latrmak
nüshay
kar-
suretiyle Kilisli
Rfat Bey tarafndan hazrlanm ve eserle müellifi hakknda Köprülüzade Fuat Bey tarafndan 17 sayfalk bir mukaddeme yazlmtr. Ayrca eserin sonuna mufassal bir fihristle bir endeks ve nüsha farklaryla yanl-doru cetvelini havi 75 sayfalk bir lahika konulmutur. Bizzat Anadoluda, Anadolunun 14 üncü arma ait olarak yazlm olan bu eser sayesinde tarihimizin bu dev-
n
oldukça
aydnlanm
oluyur.
Lisanî eserler
Müellifi meçhul: 94 sayfa; stanbul
Evkaf:
Matbaas 1928: 100 Kuru
Yegâne nüshas stanbulda ehit Ali Paa kütüphanesinde bulunan bu eser 15 inci asr balarnda veya 14 üncü asr sonlarnda Msrda yazlmtr. Eser hakknda Köprülüzade Mehmet Fuat Beyin mukaddemesm muhtevidir. Eser Kpçak türkçesi hakknda olup Türk lisaniyat,
bakmndan
çok mühimdir. Eserin istinsah ve
Rfat Bey tarafndan yaplmtr.
basm
Kilisli
.
2 metin 155 sayfa
;
— ^jyv jU iiuiv
lügatçe ve grameri 186 sayfa; stanbul
:
Evfkaf Matbaas 1931; 400 Kuru.
14 üncü asrn lisaniyat âlimlerinden Abû Hayyânn 1312 milâdîde yücude getirdii bu eser imdiye kadar yalnz bir defa olarak
Msrda
îstanbulda bir tek nüshaya istinaden ve gayri ilmî bir surette
basl-
mt.
Ahiren stanbul Darülfünununda lisaniyat müderris muavini Caferolu Ahmet Bey tarafndan yeni bir nüshas bulunan bu eser mumaileyh tarafndan iki nüsha üzerine mukayeseli bir surette bastrld gibi Türk elifbesine göre lûgatçesi de hazrlanm ve grameri de ilâve olunmutur Bugün elde bulunmyan birçok lisanî eserlerden istifade ettii anlalan Abû Hayyann bu eseri Türk Lisaniyat bakmndan çok mühimdir. .
Anadolu Türklerinin halk edebiyat 1
-
270
sayfa;
stanbul
:
— Mâniler
Devlet Matbaas 1928; eski harflerle; 120
Kuru.
Türkiyat Enistitüsü tarafndan nerine balanlan "Anadolu Türle rinin halk edebiyat,, külliyatnn birinci cildidir. Mâni tarznn mene ve tekâmülü hakkndaki mufassal bir mukaddeme lahika olmak üzere Köprülüzade Mehmet Fuat Bey tarafndan yazlacaktr. 1760 mâniyi ihtiva eden bu cilt Kilisli Rfat Bey tarafndan 44 sayfalk bir de lügatçe ilave olunmutur.
hazrlanm
olup sonu-
Vesikalar 1
'
— Âadoluda Türk Airetleri Ahmet Refik
236
sayfa; istanbul: Devlet
Anadoluda ve Kümelide
Matbaas 1930; 200 kuru
yayan
.
Türk airetlerine dair divan- hü-
mayun mühimme defterlerinde bulunan ve hicrî 966-1200 yllar arasna -ait bulunan 244 hükmü muhtevidir.. Sonuna bir endeks- ilâve olunan bu eser o devrin etnografisi ve içtimaî hayat hakknda mühim bir menbadr Bana Ahmet Refik Bey tarafndan on sayfalk bir mukaddeme ilâve olunmutur .
2
— Osmanl devrinde Türkiye madenleri Ahmet Refik 60 sayfa; stanbul
Devlet
:
Matbaas 1931; 60 kuru.
Türkiyede çkan madenlerle bu madenlerin iletilmesine dair divan- hümayun mühimme defterlerinde bulunan ve hicrî 967-1200 yllarna ait olan 73 tane hükmü muhtevidir. Banda Ahmet Refik Beyin 11 sayfalk bir mukaddemesi ve sonunda endeksi bulunan bu eser Türk medeniyeti hakknda imdiye kadar hiç istifade edilmiyen vesikalardan mürekkep olup etnograf itibaryla da ehemmiyeti haizdir. ____
Muhtralar ]
— Infl nence d chananisne Turco-Mogol sur les
ordres mystiques musulmans Köpriilüzade Mehmet Fuat 19 savla: stanbul
:
Zolliy
matbaas 1929: 30 kuru.
stanbul Darülfünunu Türkiyat Enstitüsü muhtralar serisinin Lund„ dinler tarihi kongresinde okunmutur. birinci kitab olup Bu küçük muhtra Köprüiüzade Mehmet Fuat Beyin hazrlad Türk dimyatna ait büyük eserden baz ksmlarnn bir hülâsas saylabilir. '-
Baslmakta olan
kitaplar
Melâmiler Konya lisesi edebiyat muallimi Abdülbaki beyin edebiyat Fakültemezun olurken yapt tezdir imdiye kadar 13 formas baslmtr 13 formann münderecal unlardr: I) ilk devre melâmileri (bu ksmda, baz melâmî ai deriyle nelamîîiin tarihi ve mahiyeti hakknda malûmat vardr) 11) ikinci devre m elam eri -~ Bayramîler. (bu ksmda da yine airler ve eserleri hakknda malûmat verilmitir). sinden
.
.
1
;
Türk Hukuk ve
iktisat Tarihi
Mecmuas
Türkiyat Enstitüsü tarafndan memleketimizdeki büyük bir boslu-
.
.
— 15 — u
her yl neredilecek olan bu mecmuadan imdiye 20 forma olacaktr. 14 formann münderecat unlardr Ahmet-Zeki Validi Moollar devrinde Anadolunun iktisadî vaziyeti (1-42) Dr. Ciro Truhelka Bosnada arazi meseDr. Hâmit Sadi Paaeli [arkî Trakyalesinin tarihî esaslar (43-60) nn corafyasna ve iktisadî, tarihine dair notlar] (71-104) Dr. A. Caferolu Tükyu ve Uygurlarda Han Unvanlar (105-119) Abdülkadir: ilhanllar Prof. W. Barthold "Orun,, ve "Ülü,, meselesi (121-133)
doldurmak
için
kadar 14 forma
baslmtr Mecmua .
:
:
;
:
;
:
;
;
:
:
;
Devrinde Malî vaziyet (135-159)
;
Dr. P. Wittek
:
Ankarada
bir
lhanî
Mehmet Fuat Bizans Mükitabesi (161-164) Hakknda bâz mülâhazaTesiri esseselerinin Osmanl Müesseselerine Bu makale daha bitmemitir lar (165-224) ;
Prof. Dr. Köprülüzade
:
.
Türkiyat 'Mecmuas
III
Türkiyat Enstitüsünün birçok kitaplarnn birden baslmas dolaysyla geçiken bu cildin imdiye kadar 8 formas baslmtr: Josef Strzygowski Türkler ve Orta Asya San'at Meselesi(l-80) W. Thomsen: .
:
Moolistandaki
Türkçe kitabeler (81-118)
