1. Bài Lá tía tô Lê Nhi Xuân.docx

BỘ GIÁO DỤC DỤC VÀ ĐÀO TẠO TẠO TRƯỜNG ĐẠI ĐẠI HỌ HỌC NAM CẦN CẦN THƠ KHOA DƯỢ C – BỘ BỘ MÔN DƯỢ C LIỆ LIỆU 

BÀI BÁO CÁO MÔN PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU DƯỢ C LIỆ LIỆU Đề tài: Đề tài: XÂY DỰ NG NG TIÊU CHUẨN DƯỢ C LIỆU LÁ Perilla Frutescens (L.) Britt) TÍA TÔ ( Perilla

Cần Thơ, 2017


BÀI BÁO CÁO MÔN PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỨU DƯỢ C LIỆ LIỆU

NG TIÊU CHUẨN DƯỢ C LIỆU LÁ Đề tài: Đề tài: XÂY DỰ NG Perilla Frutescens (L.) Britt) TÍA TÔ ( Perilla

GVHD: Ths. Thái Thị Thị Cẩ Cẩm

Sinh viên thực hiện: Lê Nhi Xuân Lớ p: DH13DUO02 MSSV: 1331100159

SĐT: 01224026114 Mail: [email protected]

Cần Thơ, 2017


BÀI BÁO CÁO MÔN PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỨU DƯỢ C LIỆ LIỆU

NG TIÊU CHUẨN DƯỢ C LIỆU LÁ Đề tài: Đề tài: XÂY DỰ NG Perilla Frutescens (L.) Britt) TÍA TÔ ( Perilla

GVHD: Ths. Thái Thị Thị Cẩ Cẩm

Sinh viên thực hiện: Lê Nhi Xuân Lớ p: DH13DUO02 MSSV: 1331100159

SĐT: 01224026114 Mail: [email protected]

Cần Thơ, 2017

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô

LỜ I CẢM CẢM ƠN

Trong suốt quá trình thực hiện bài báo cáo, em đã nhận đượ c nhiều s ự quan tâm, giúp của quý thầy cô, gia đình và bạn bè. đỡ c ng dẫn em Trướ c hết, em xin chân thành cảm ơn cô Thái Thị Cẩm đã tạo cơ hội và hướ ng trong thờ i gian thực hiện bài báo cáo. ng Em cũng xin gử i lờ i cảm ơn đến các anh chị trong phòng thí nghiệm Dượ c liệu, trườ ng

Đại học Nam Cần Thơ đã nhiệt tình giúp đỡ, đóng góp ý kiến để em có thể hoàn thành tốt bài báo cáo.

ợ v Chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã độ ng viên, hỗ tr ợ về cả tinh thần lẫn vật chất.

Cần Thơ, ngày 8 tháng 12 năm 2017

Ngườ i thực hiện Lê Nhi Xuân


MỤC LỤ LỤC LỜI CẢM ƠN .......................... ....................................... ........................... ........................... .......................... .......................... ........................... ...................... ........3 DANH MỤC CÁC TỪ VI VIẾT TẮT .......................... ........................................ ........................... ........................... .......................... ............ iv DANH MỤC CÁC HÌNH ......................... ...................................... .......................... ........................... ........................... .......................... ................. .... v DANH MỤC CÁC BẢ NG VÀ SƠ ĐỒ .......................... ....................................... .......................... ........................... ................... ..... vii

ĐẶT VẤN ĐỀ ........................... ......................................... ........................... .......................... .......................... ........................... ........................... ................... ......1 ....................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ........................... .......................... ............2 CHƯƠNG I ......................... TỔ NG QUAN NGHIÊN CỨ U .......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... ..................... ........2 1

Tổng quan về thực vật học ........................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ................... ......2 1.1

Tên gọi ......................... ....................................... ........................... .......................... .......................... ........................... ........................... ................... ......2

1.2 Nguồn gốc xuất xứ ......................... ...................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ...............2 1.3

Phân loại......................... ....................................... ........................... .......................... ........................... ........................... ........................... ................. ...3

1.4

...................................... ........................... ........................... ........................... ........................... ............... 4 Đặc điểm hình thái .........................

1.4.1 Thân ......................... ....................................... ........................... .......................... ........................... ........................... ........................... ................. ...4 1.4.2 Lá........................... ......................................... ........................... .......................... .......................... ........................... ........................... ................... ......4 1.4.3 Hoa .......................... ........................................ ........................... .......................... ........................... ........................... ........................... ................. ...6 1.4.4 Quả .......................... ........................................ ........................... .......................... ........................... ........................... ........................... ................. ...7 1.5

Phân bố, sinh thái và thu hái ......................... ....................................... ........................... ........................... .......................... ............8

1.6

Bộ phận dùng .......................... ........................................ ........................... .......................... .......................... ........................... ...................... ........9

1.7

Thành phần hóa học trong lá Tía tô ................................ ............................................. ........................... ...................... ........9

1.8

Tác dụng dượ c lý của lá Tía tô .......................... ....................................... .......................... ........................... .................... ......11

1.8.1 Tác dụng ức chế vi khuẩn ........................... ........................................ .......................... ........................... .................... ......11 1.8.2 Tác dụng chống oxy hóa ........................... ........................................ .......................... ........................... ...................... ........11 1.8.3 Tác dụng chống ung thư ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................ ..........11 1.8.4 Tác dụng kháng nấm .......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... ................12 1.8.5 Tác dụng điều vị .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... ..................... ........12 1.8.6 Tác dụng kháng viêm và chống dị ứng ........................... ......................................... .......................... ............12 1.8.7 Tác dụng khác ......................... ...................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ............13 1.9

Công dụng của lá Tía tô ................................. .............................................. .......................... ........................... ........................ ..........13 i


2

1.10

Tính vị và quy kinh của lá Tía tô ................ ............................. .......................... .......................... ........................ ...........13

1.11

Liều dùng ......................... ...................................... .......................... ........................... ........................... .......................... ........................ ...........13

1.12

Kiêng k ỵ .......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .......................... ........................ ...........13

1.13

Các bài thuốc và chế phẩm từ lá Tía tô ......................... ....................................... ........................... ................. ....14

1.13.1

Các bài thuốc từ Tía tô ........................... ........................................ .......................... ........................... ...................... ........14

1.13.2

Các chế phẩm từ lá Tía tô ................................. .............................................. .......................... ........................ ...........14

Tiêu chuẩn chất lượng trong DĐVN IV và các phương pháp tiế n hành ............... ...............15 2.1

Vi phẫu ......................... ....................................... ........................... .......................... .......................... ........................... ........................... ................. ....15

2.2

Khảo sát bột dượ c liệu .......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... ................... ......15

2.3

Phân tích định tính ......................... ...................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ............15

2.4

Phân tích định lượ ng ng .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... ..................... ........16

2.5

Các chỉ tiêu khác .......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .......................... ................. 16

2.5.1 Độ ẩm ......................... ...................................... .......................... ........................... ........................... .......................... .......................... .............16 2.5.2 Tạ p chất .......................... ....................................... ........................... ........................... .......................... .......................... ...................... .........17 2.5.3 Dư lượ ng ng thuốc bảo vệ thực vật ........................... ........................................ .......................... ........................ ...........17 17 2.5.4 Tro toàn phần .......................... ....................................... ........................... ........................... .......................... .......................... .............17 17 2.5.5 Tỷ lệ vụn nát.......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .......................... .................17 17 2.5.6 Chế biến............................ n.......................................... ........................... .......................... .......................... ........................... .................... ......17 2.5.7 Bào chế ......................... ...................................... .......................... ........................... ........................... .......................... ........................ ...........17 2.5.8 Bảo quản......................... ...................................... ........................... ........................... .......................... .......................... ...................... .........17 2.5.9 Tính vị, quy kinh ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... ..................... ........17 2.5.10

...................................... .......................... ........................... ........................... ................. ....17 Công năng, chủ tr ị .........................

2.5.11

Cách dùng, liều lượ ng ng ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................ ..........17

2.5.12

....................................... .......................... .......................... ........................... ........................... ................. ....17 Tương k ỵ ..........................

CHƯƠNG 2 .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... .......................... ........................... ...................... ........18 K ẾT QUẢ THỰ C NGHIỆM......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... ....................... ..........18 1

Mô tả thực vật ......................... ...................................... .......................... ........................... ........................... .......................... .......................... .............18

2

....................................... ........................... ........................... .......................... .......................... ...................... .........20 Đặc điểm vi học .......................... 2.1

Vi phẫu lá Tía tô .......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .......................... .................20

2.1.1 Lá........................... ......................................... ........................... .......................... .......................... ........................... ........................... ................. ....20

ii

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô 2.1.2 Phiến lá ......................................................................................................23 2.1.3 Cuống lá ....................................................................................................23

3

2.2

Bóc tách biểu bì lá Tía tô .................................................................................25

2.3

Soi bột lá Tía tô ................................................................................................26

Phân tích thành phần hóa thực vật .........................................................................30 3.1

Chiết xuất dượ c liệu .........................................................................................30

3.2

Phân tích sơ bộ thành phần hóa học.................................................................31

3.2.1 Dịch chiết ether .........................................................................................31 3.2.2 Dịch chiết cồn ...........................................................................................32 3.2.3 Dịch chiết nướ c .........................................................................................33 3.3

Định tính tinh dầu bằng phương pháp sắc ký lớ p mỏng ..................................37

3.3.1 Chiết tinh dầu lá tía tô ...............................................................................37 3.3.2 Định tính tinh dầu lá tía tô bằng sắc ký lớ p mỏng ....................................38 4

Độ ẩm của bột dượ c liệu lá tía tô...........................................................................39

Chương 3 .......................................................................................................................40 XÂY DỰ NG TIÊU CHUẨN DƯỢC LIỆU LÁ TÍA TÔ .............................................40 1

Định nghĩa .............................................................................................................40

2

Đặc điểm cảm quan ...............................................................................................40

3

Đặc điểm vi phẫu ...................................................................................................40 3.1.1 Lá...............................................................................................................40 3.1.2 Phiến lá ......................................................................................................40 3.1.3 Cuống lá ....................................................................................................40

4

Đặc điểm bột lá tía tô .............................................................................................41

5

Đặc điểm bóc tách biểu bì lá tía tô ........................................................................41

6

Định tính tinh dầu lá tia tô bằng phương pháp sắc ký lớ p mỏng ..........................41

7

Độ ẩm bột dượ c liệu lá tía tô .................................................................................41

CHƯƠNG 4 ..................................................................................................................42 NHẬ N XÉT ...................................................................................................................42 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................44

iii


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 

DPPH

2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl.

TNF – α

Yếu tố hoại tử khối u – α.

IL 6

Interleukin – 6.

IL-1β

Interleukin - 1 beta.

IL-8

Interleukin - 8.

RA

Rosmarinic acid.

PMNL

Polymorphonuclear leukocytes.

SAR

Seasonal allergic rhinoconjunctivitis - viêm giác mạc dị ứng theo mùa.

IgE

Quantitative immunoglobulin E - globulin miễn dịch.

TFA

Acid trifluorooctetic.

HPLC

High Performance Liquid Chromatography - sắc ký lỏng hiệu năng

cao. TT

Thuốc thử.

ĐĐ

Đậm đặc.

DD

Dung dịch.

iv


DANH MỤC CÁC HÌNH 

Hình 1:Thân và cành vuông, có nhiều lông (thực tế). ................................................ 4 Hình 2: Cấu tạo mặt trên và mặt dướ i lá tía tô ........................................................... 5 Hình 3:Chiều dài và chiều r ộng lá tía tô ..................................................................... 5 Hình 4: Chiều dài cuống lá và lá mọc đối chéo chữ thậ p. ......................................... 5 Hình 5: Hoa không đều, mẫu 5 và có lá b ắc hình tr ứng, đầu nhọn. ........................... 6 Hình 6: Cụm hoa mọc ở ngọn hoặc ở nách lá. ........................................................... 6 Hình 7: Hoa mọc đối chéo hình chữ thậ p .................................................................. 7 Hình 8: Hoa thức và hoa đồ cây tía tô ........................................................................ 7 Hình 9: Cấu tạo quả tía tô ........................................................................................... 8 Hình 10: Trà lá tía tô ................................................................................................ 14 Hình 11: Sen sấy lá tía tô .......................................................................................... 14 Hình 12: Nướ c tía tía tô ............................................................................................ 14 Hình 13: Bột lá tía tô ................................................................................................ 14 Hình 14: Nướ c sốt hương chanh và tía tô ................................................................. 14 Hình 15: Lá mọc đối chéo hình chữ thậ p, lá non màu tím. ...................................... 18 Hình 16: Đặc điểm cảm quan lá tía tô ...................................................................... 19 Hình 17: Chiều r ộng và chiều dài lá tía tô ............................................................... 19 Hình 18: Chiều dài cuống lá và cấu tạo mặt trên - dướ i lá tía tô.............................. 19 Hình 19: Lá tía tô phơi khô ...................................................................................... 20 Hình 20: Cấu tạo vi phẫu lá tía tô ............................................................................ 21 Hình 21: Lông tiết và lông tiết hình bán nguyệt....................................................... 21 Hình 22: Lông che chở đa bào và tinh thể calci oxalat hình kim. ............................ 22 Hình 23: Lớ p cutin mỏng có răng cưa và mô mềm đạ o. .......................................... 22 Hình 24: Mô dày góc và l ỗ khí ở lá tía tô ................................................................. 22 Hình 25: Cấu tạo libe - gỗ của lá tía tô ..................................................................... 23 Hình 26: Cấu tạo phiến lá ......................................................................................... 23 Hình 27: Cấu tạo vi phẫu cuống lá tía tô. ................................................................. 24 Hình 28: Cấu tạo libe - gỗ cuống lá tía tô................................................................. 25

v

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô Hình 29: Cấu tạo libe - gỗ phụ cuống lá tía tô ......................................................... 25 Hình 30: Lỗ khí kiểu tr ực bào (mặt trên lá).............................................................. 25 Hình 31: Lỗ khí kiểu tr ực bào (mặt dướ i lá) ............................................................ 25 Hình 32: Bột lá tía tô ................................................................................................ 26 Hình 33: Lông che chở đa bào và đứ t gãy. ............................................................... 26 Hình 34: Mạch vạch và mạch mạng. ........................................................................ 26 Hình 35: Mạch xoắn và tinh thể calci oxalat hình khối............................................ 27 Hình 36: Tinh thể calci oxalat hình cầu gai và biểu bì phiến lá mang ..................... 27 Hình 37: Lông tiết đầu đa bào, cuố ng r ất ngắn và mảnh biểu bì gân lá. .................. 27 Hình 38: Cấu tạo vi phẫu lá tía tô (v ẽ tay). .............................................................. 28 Hình 39: Cấu tạo vi phẫu cuống lá tía tô (v ẽ tay) ..................................................... 28 Hình 40: Các cấu tử trong bột lá tía tô (vẽ tay). ....................................................... 29 Hình 41: Bóc tách biểu bì lá tía tô (vẽ tay)............................................................... 29 Hình 42: K ết quả định tính carotenoid........................................................................31 Hình 43: K ết quả định tính triterpenoid......................................................................31 Hình 44: K ết quả định tính tinh dầu............................................................................32 Hình 45: K ết quả định tính flavonoid trong dịch chiết cồn.........................................32 Hình 46: K ết quả định tính chất khử...........................................................................33 Hình 47: K ết quả định tính anthocyanosid..................................................................33 Hình 48: K ết quả định tính proanthocyanidin.............................................................34 Hình 49: K ết quả định tính polyphenol.......................................................................34 Hình 50: K ết quả định tính flavonoid trong dịch chiết nướ c......................................35 Hình 51: Hệ thống chiết tinh dầu................................................................................38 Hình 52: Sản phẩm tinh dầu lá tía tô...........................................................................38 Hình 53: Cân sấy ẩm hồng ngoại OHAUS MB23 và k ết quả đo độ ẩm bột dượ c liệu...............................................................................................................................39

vi


DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ SƠ ĐỒ Bảng 1: Hàm lượ ng tinh dầu lá tía tô thu hái tại hai thời điểm. ................................ 9 Bảng 2: Các chỉ tiêu hóa lý của tinh dầu lá tía tô. .................................................. 10 Bảng 3: Các thành phần bay hơi chính trong tinh dầu lá tía tô. .............................. 10 Bảng 4: Thành phần của các hợ p chất polyphenol có nguồn gốc từ P.frutescens. . 16

Sơ đồ 1: Mô tả quy trình chiết xuất dịch chiết từ dượ c liệu lá Tía tô (Perilla frutescens (L.) Britt)....................................................................................................................30

Sơ đồ 2: Mô tả quy trình chiết tinh dầu lá tía tô (Perilla frutescens (L.) Britt) b ằng phương pháp cất kéo theo hơi nướ c ................................................................. ........37

vii


ĐẶT VẤN ĐỀ 

Hiện nay con ngườ i đang có xu hướ ng sử dụng thuốc có nguồn gốc từ thiên nhiên

để hạn chế các tác dụng phụ hay gặ p phải khi dùng thuốc tân dượ c. Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đớ i gió mùa nóng ẩm, mưa nhiều, cây cối tươi tốt

quanh năm, vốn nổi tiếng về nguồn dượ c liệu phong phú và đa dạ ng. Trong số hàng trăm loài cây thuộ c họ Hoa môi (Lamiaceae) ở nướ c ta, tía tô là một trong những loài dượ c liệu đã đượ c sử dụng từ r ất lâu đờ i ở nướ c ta. Tía tô ( Perilla frutescens (L.)

Britt) hay còn đượ c g ọi là tử tô, tử tô tử, tô ngạnh, trong dân gian

chúng đượ c sử dụng r ộng rãi trong tr ị cảm cúm, ho, giải độc, giúp tiêu hóa..v.v.

Ngoài ra lá tía tô còn đượ c dùng làm gia vị và rau ăn sống hàng ngày. Nhận th ấy đượ c giá tr ị tuyệt vờ i trong chữa bệnh và có nguồn nguyên liệu phong phú, r ẻ tiền. Các nhà khoa học đã có nhiều công trình nghiên cứu về tác dụng dượ c lý của lá tía tô nhằm ứng dụng vào nền y h ọc nướ c nhà. Từ đó cho thấy tía tô là loài cây có tiềm năng phát tri ển mạnh mẽ và có giá tr ị ứng dụng cao trong nền y h ọc hi ện

đại. Tuy nhiên, vấn đề về việc phát triển r ộng rãi và xây d ựng một tiêu chuẩn chất lượ ng cho cây tía tô tại nước ta chưa đượ c xem tr ọng. Thêm vào đó, điều kiện tr ồng tr ọt ở mỗi vùng miền khác nhau sẽ cho giá tr ị dinh dưỡ ng khác nhau. Từ những vấn đề trên việc xây dựng một tiêu chuẩn chất lượ ng cho cây tía tô tại mỗi vùng miền là thật sự cần thiết. Trong đề tài này tôi chọn cây tía tô tại ấ p Hòa Khánh, xã Hòa An, thành phố Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp để làm đối tượ ng nghiên cứu. Mục tiêu của đề tài này là mô t ả tổng quan về cây tía tô, đặc điể m vi học và vi hóa của lá tía tô. Từ đó xây dựng đượ c một tiêu chuẩn dượ c liệu về lá tía tô để bổ

sung vào Dược điển Việt Nam IV nhằm nâng cao công tác ki ểm nghiệm và chất lượ ng của dượ c liệu, góp phần đảm bảo sức khỏe cho ngườ i sử dụng.

1


CHƯƠNG I TỔNG QUAN NGHIÊN CỨ U 1

Tổng quan về thự c vật học

1.1 Tên gọi - Tên khác: tử tô, tử tô tử, tô ngạnh. - Tên khoa học: Perilla frutescens (L.) Britt thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae). - Tên đồng nghĩa: Ocimum frutescens L., Perilla ocymoides L., Melissa cretica auct. non L.: Lour., Mentha perilloides auct. non L.: Lamk. - Tên nướ c ngoài: Perilla, Purple common perrilla (Anh), Pérille (Pháp) , ‘zisu’ (Trung Quốc), ‘shiso’ (Nhật Bản), ‘deulkkae’ (Hàn Quốc), ‘khao poon’ (Lào).[2, 17, 18, 19]

1.2 Nguồn gốc xuất xứ - Họ Hoa môi hay h ọ Húng, họ Bạc Hà (Lamiaceae hay Labiatae) có kho ảng 263 chi vớ i khoảng 6.900 – 7.173 loài. - Nguồn gốc bản địa của Chi tía tô ( Perilla) tr ải r ộng từ Ấn Độ đến Đông Nam Á. - Loài cây Tía tô ( Perilla frutescens) được xác định có nguồn gốc ở vùng núi

Himalayas đến vùng Đông Nam Á. 

Ở Trung Quốc cây tía tô đượ c tr ồng ít nhất 500 năm trướ c Công nguyên.



Ở Nh ật B ản cây tía tô đượ c tr ồng vào khoảng từ th ế k ỷ th ứ 7 – 9 sau Công nguyên.



Loài cây đượ c du nhậ p vào Mỹ để tr ồng làm cảnh và đã trở thành loài thực vật xâm lấn.

- Đây là loài cây đượ c tr ồng phổ biến ở Châu Á vớ i nhiều thứ và dạng như sau:  Perilla frutescens var. auriculato dentata.  Perilla

frutescens

var. crispa (Đồng nghĩa Perilla frutescens thứ

nankinensis, Perilla ocymoides thứ crispa)  Perilla frutescens form crispidiscolor.  Perilla frutescens

var. laciniata (Đồng nghĩa Perilla laciniata).

2

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô  Perilla frutescens var. purpurascens

(Đồng nghĩa: Perilla ocymoides var.

purpurascens).  Perilla ocimoides form citriodora

(Đồng nghĩa: Perilla citriodora).

- Trong đó quan trọ ng là các phân loài: 

Tía tô lá tím (P.frutescens var. crispa): gốc Trung Quốc và Nhật Bản.



Tía tô lá xanh ( P.frutescens var. frutescens): đượ c gọi là mè hoang dại ở Hàn Quốc.



Tía tô hai màu ( P.frutescens var. crispa forma) là dạng lá phía trên màu

xanh, phía dướ i màu tím. 

Tía tô mép lá quăn ( P.frutescens L. var. bicolorlaciniata) có giá tr ị sử dụng cao hơn.

- Còn có loài tía tô lá quăn ( Perilla ocymoides L. var. bicolorlaciniata) có giá tr ị s ử dụng cao hơn. - Cần phân biệt vớ i thứ tía tô có lá màu tím hung là Perilla ocymoides var.

purpurascens, không có mùi thơm của tía tô.[2, 17, 18, 19] 1.3 Phân loại Vị trí cây Tía tô ( Perilla frutescens (L.) Britt) trong hệ thống phân loại thực vật [17]: Ngành ngọc lan

Lớ p ngọc lan (Magnoliopsida)

Phân lớ p hoa môi (Lamiidae)

Bộ hoa môi (Lamiales)

Họ hoa môi (Lamiaceae)

Chi (Perilla) 3


1.4 Đặc điểm hình thái - Mô t ả chung: cây thân thảo, cao 0.5 – 1 m, mọc đứng, phân nhánh nhiều, có rãnh dọc, toàn cây có mùi thơm và có nhiề u lông.[6]

1.4.1 Thân - Thân và cành vuông, lõm ở cạnh, màu xanh hay tím, có nhi ều lông.[3, 6]

Hình 1:Thân và cành vuông, có nhiều lông (thực tế).

1.4.2 Lá - Lá đơn, mọc đố i chéo chữ thậ p, phiến mỏng, hình tr ứng r ộng, kích thướ c 7-13 x 5-

9 cm, đỉnh lá nhọn, gốc tròn, mép lá có răng cưa nhọn, hai mặt lá có màu xanh hoặc tím nhạt; những lá ở ngọn thườ ng có màu tím mặt trên, khi lá già mặt lá tr ở thành màu xanh; gân ở gi ữa có màu tím, gân bên 6 – 8 đôi. Cuống lá dạng sợ i, dài 2 – 5 cm, đườ ng kính 1,5 – 2 mm, màu tím xanh. [3], [17].

4


t ạo mặt trên và mặt dướ i lá tía tô Hình 2: C ấu

Hình 3:Chiề u dài và chiề u r ộng lá tía tô

Hình 4: Chiề u dài cuố ng lá và lá mọc đố i chéo chữ thậ p.

5


1.4.3 Hoa - Cụm hoa dạng chùm ở ngọn cành hoặc nách lá, dài 5 – 20 cm, mỗi đốt mang 2 hoa mọc đối hình chữ thậ p. - Hoa không đều, lưỡ ng tính, mẫu 5. Lá bắc hình tr ứng r ộng, dài hơn hoa, đầ u nhọn,

kích thướ c 2,5-3 x 3 cm, màu xanh, có lông dài, t ồn tại đến khi hoa thành quả. Cuống hoa dài 1 – 3 mm. Đài hình chuô ng, màu xanh cỡ 3-4 x 2-3 mm, có 10 gân dọc, có vòng lông tr ắng dài ở h ọng, 2 môi: môi trên 3 thùy ng ắn; môi dướ i 2 thùy nhọn xẻ sâu và dài hơn môi trên, đài tồ n tại và phát triển đến khi quả đã khô và r ụng, có kích thướ c 5-8 x 3-4 mm.

Hình 5: Hoa không đề u, mẫ u 5 và có lá b ắ c hình tr ứng, đầu nhọn.

Hình 6: C ụm hoa mọc ở ng ọn hoặc ở nách lá.

6


Hình 7: Hoa mọc đố i chéo hình chữ thậ p

- Tràng hợ p thành ống màu tr ắng, dài 3 – 4 mm ở phía dướ i, có vòng lông ở họng, 2 môi 2/3: môi trên chia 2 thùy cạn; môi dướ i có thùy giữa l ớn hơn 2 thùy bên. Nhị

4, đính ở 1/3 phía trên ống tràng; xen k ẽ vớ i cánh hoa, không nhô h ẳn ra ngoài, 2 nhị dưới dài hơn 2 nhị trên. Chỉ nhị dạng sợ i, bao phấn màu tím, 2 ô song song, nứt dọc, hướ ng trong,

đính đáy. Hạt phấn gần như hình cầu, nhiều rãnh ngoằn ngoèo, đườ ng kính 40 – 45 µm. - Lá noãn 2, bầu 2 ô sau có vách gi ả chia thành 4 ô, mỗi ô 1 noãn, đính đáy. Bầu noãn đườ ng kính 2 mm, hình vuông, góc tròn. Ở một s ố bầu noãn có khi chỉ 2 hoặc 3 noãn phát triển thành quả, các noãn còn lại không phát triển. Vòi nhụy d ạng sợ i dài 2 – 2,5 mm, nửa dướ i màu tr ắng, nửa trên màu tím nhạt, 2 đầu nhụy thò ra ngoài.[17]

Hình 8: Hoa thức và hoa đồ cây tía tô

1.4.4 Quả - Quả b ế tư, hình trứng hoặc g ần hình cầu, g ốc quả hơi nhọn, g ồm 4 hạch nhỏ, mỗi hạch chứa 1 hạt. Khi chưa chín màu trắng ngà, đườ ng kính mỗi quả khoảng 1 – 1,5 mm, cả “tứ bế quả” khoảng 3 mm. Lúc chín, quả khô lại và có màu nâu đen, có vân mạng lướ i, dễ dàng rơi ra khỏi đài từng quả riêng r ẽ. Vỏ quả mỏng, giòn, dễ vỡ . Hạt có mùi thơm nhẹ khi vỡ , vị cay.[17] 7


t ạo quả tía tô Hình 9: C ấu 1.5 Phân bố, sinh thái và thu hái - Trên thế giớ i chi Perilla L. có một số loài ở châu Á. Nguồn g ốc có thể từ vùng núi của Ấn Độ và Trung Quốc, sau đượ c nhân giống tr ồng khắp nơi ở châu lục. Cây

cũng đượ c tr ồng ở vùng có khí hậu ôn hòa của Châu Âu. Ở Mỹ và Ukraina còn thấy cây mọc trong tr ạng thái hoang dại (PROSEA; 1999. No 13 – spice; 166 – 170).[6] - Tại Việt Nam tía tô đượ c tr ồng ở khắp nơi để làm rau gia vị và làm thuốc. - Cây ưa sáng và ẩ m, thích hợ p v ới đất phù sa. Tía tô ra hoa cho qu ả nhi ều, sau khi quả già, cây tàn lụi, hạt giống phát tán ra xung quanh, đến mùa mưa ẩm năm sau mớ i n ảy mầm. Cây đượ c tr ồng b ằng h ạt, chọn nh ững cây to khỏe không sâu bệnh, gieo vào tháng 1 – 2. Vào tháng 3 – 4 có thể thu hái lá lần thứ nhất, sau đó khoả ng 1 tháng, có thể thu hái lứa thứ hai. Sau lần hái đầu tiên, cần chăm sóc bằng cách

tưới nướ c tiểu pha loãng hoặc dùng khô dầu giã nhỏ bón vào gốc. Mỗi cây có thể thu hái 2 – 3 l ần lá. Khi thu hái lá, cành v ề phải phơi trong mát hay sấ y nhẹ để gi ữ

hương vị.[1, 2]

8

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô Bảng 1: Hàm lượ ng tinh d ầu lá tía tô thu hái t ại hai thời điể m [7].

Độ ẩm

Hàm lượ ng tinh dầu

(%)

(% chất khô)

Chuẩn bị ra hoa

82,00

0,76

Ra hoa r ộ

80,66

0,67

Thời điểm thu hái

1.6 Bộ phận dùng - Tử tô tử (tô tử, hắc tô tử - Fructus Perillae) là quả chín phơi hay sấ y khô của cây tía tô. - Tử tô (Herba Perillae) là cành non có mang lá của cây tía tô phơi hay sấ y khô. - Tử tô diệ p (Folium Perillae) là lá phơi hay sấ y khô. - Tô ngạnh (tử tô ngạnh – Caulis Perillae) là cành non ho ặc cành già phơi hay sấ y khô.[1]

1.7 Thành phần hóa học trong lá Tía tô - Lá tía tô chứa 0,3 – 1,3% lượ ng tinh dầu theo chất khô. Tinh dầu trong lá tía tô có

hơn 30 hợ p ch ất đã đượ c xác định, trong đó thành phần bay hơi có 4 loạ i chính là monoterpene, sesquiterbene, phenylpropanoid và furylketone. Theo Đỗ Tất Lợ i (2003) và Yu et al. (2010), loại tinh dầu này chứa thành phần chủ yếu là perilla

aldehyde, limonene, α - pinene, β -caryophyllene, linalool và perilla alcohol,...Trong đó, dẫn xuất của perilla aldehyde có tên là perillartine. Ch ất này có vị ngọt gấ p 2.000 lần đườ ng mía và có calo r ất thấ p. - Chất màu trong lá tía tô là do este c ủa chất xyanin clorit C27H31O16Cl. Ngoài các chất trên, trong tía tô còn ch ứa adenin C5H5 N5 và acginin C6H14 N4O2.[7]

9

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô Bảng 2: Các chỉ tiêu hóa lý của tinh d ầu lá tía tô [7].

Các chỉ tiêu hóa lý Tỷ tr ọng d20 20 Chỉ số khúc xạ, nD20 Chỉ số acid (mg KOH/g)

Đánh giá cảm quan

K ết quả 0,941 1,496 0,94 Màu vàng sáng, vị cay, hương đặc

trưng

Bảng 3: Các thành phần bay hơi chính trong tinh dầu lá tía tô [7].

Thời gian lưu

STT

Thành phần

1

Hexenal <2E>

4,11

0,49

2

Hex-3-en-1-ol

4,14

0,71

3

Α-pinene

5,81

0,17

4

Benzaldehyde

6,43

2,04

5

Octen-3-ol

6,85

1,80

6

Octanol

7,30

0,22

7

Limonene

8,32

5,95

8

Benzyl alcohol

8,41

0,30

9

Benzenea cetaldehyde

8,74

0,52

10

Linalool

10,74

2,32

11

Phenyl ethyl alcohol

10,90

0,26

12

Unknow (93, 154, RI, 1282)

16,16

4,91

13

Perilla aldehyde

16,34

37,38

14

Perila alcohol

17,02

0,88

15

Eugenol

18,93

1,66

16

Α-copaene

19,58

0,30

17

Caryophylene

20,97

5,55

18

Humulene

22,03

0,84

(phút)

Hàm lượ ng (%)

10

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô 19

Muurolene

22,86

1,59

20

Zingiberene

23,21

2,38

21

Myristicine

24,09

26,39

22

Unknow (32, 278, RI, 2125)

39,25

0,66

Total

97,32

1.8 Tác dụng dượ c lý của lá Tía tô 1.8.1 Tác dụng ứ c chế vi khuẩn - Các hợ p ch ất perilla aldehyde, phenylpropanoid và β -caryophyllene trong tinh dầu lá tía tô có tác dụng ức chế các loại vi khuẩn gây ngộ độc thực phẩm như: Sallmonella, tụ cầu khuẩn, tr ực khuẩn lị, tr ực khuẩn đại tràng....[7, 9]

1.8.2 Tác dụng chống oxy hóa - Trong nghiên cứu các chất chiết xuất từ lá tía tô, các h ợ p chất polyphenolic có hoạt tính chống oxy hóa. Trong đó, các dẫn xuất acid cinnamic (acid coumaroyl tartaric, acid caffeic và acid rosmarinic), flavonoid (apigenin 7-O-caffeoylglucoside, scutellarein 7-O-digglucuronit, luteolin 7-O-diglucuronit, apigenin 7-O-diglucuronide, luteolin 7-O-glucuronit và scutellarein 7-O-glucuronid) và các anthocyanins ( chủ yếu là cis-shisonin, shisonin, malonylshisonin và cyanidin 3-O-(E)-cafloylglucoside-5-Omalonylglucoside) được định lượ ng và hoạt tính chống oxy hóa dựa trên sự ức chế của g ốc tự do 2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH). Những k ết qu ả này có tương quan cao trong một số hợ p chất polyphenolic o-dihydroxylated và sự chống oxy hóa.[13]

1.8.3 Tác dụng chống ung thư - Theo Ripple et al. (2004), perilla alcohol và limonene có tác d ụng ức chế sự tăng

trưở ng của các khối u vú, khối u gan, ung thư phổi ở chuột. - Trong nghiên cứu v ề tác dụng ức ch ế c ủa cao tía tô và những thành phần phenolic trên sự tăng sinh tế bào màng nâng cuộn mao mạch nuôi cấy của chuột gây bở i

cytokin, đã nhận xét thấy cao tía tô ức chế sự tổng hợ p DNA của tế bào màng nâng cuộn mao mạch đượ c kích thích bở i yếu t ố sinh trưở ng từ ti ểu c ầu 10 mg/ml, hoặc yếu tố hoại tử khối u – α (100 U/ml). Các thành phầ n hoạt chất đượ c phân lậ p từ 11

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô cao tía tô là acid caffeic, methyl caffeat, acid rosmarinic và lutein-7-O-glucuronid6-methyl ester. Trong các flavonoid phân lậ p từ tía tô, luteolin có hoạt tính chống

tăng sinh mạnh nhất.[6] 1.8.4 Tác dụng kháng nấm - Dịch chiết methanol có tác d ụng kháng nấm Candida albicans. Một hoạt chất kháng khuẩn và kháng nấm là perillaldehyde citral.

1.8.5 Tác dụng điều vị - Trong thành phần tinh dầu lá tía tô có ch ứa một dẫn xuất của perilla aldehyde có tên là perillartine, chất này có vị ngọt gấ p 2.000 lần đườ ng mía và có calo r ất th ấ p.

Nó đượ c sử dụng là chất tạo ngọt thay thế. Đặc biệt, đây còn là phụ gia quan tr ọng trong ngành sản xuất thuốc lá để giảm mùi hăng cay. [1]

1.8.6 Tác dụng kháng viêm và chống dị ứ ng - Tác dụng kháng viêm và chống dị ứng của luteolin có trong các loài Perilla đượ c nghiên cứu trên các mô hình d ị ứng thực nghiệm trên động vật gậm nhấm. Luteolin

ức chế phản ứng da gồm hai giai đoạn (giai đoạ n phản ứng tức thì và giai đoạn phản ứng chậm), trung gian bở i kháng thể IgE ở chuột nhắt tr ắng. Tuy vậy, luteolin không ảnh hưởng đến phản ứng da gây bở i yếu tố hoạt hóa tiểu cầu. Trong một nghiên cứu in vitro, luteolin ức chế sự giải phóng histamin trung gian bở i IgE từ

dưỡ ng bào tủy xương và dưỡ ng bào phúc mạc chuột c ống tr ắng nuôi cấy. Luteolin cũng ức ch ế s ự s ản sinh TNF – α (yếu t ố ho ại t ử khối u – α) và IL 6 (interleuki n – 6) từ dưỡ ng bào tủy xương chuột cống tr ắng nuôi cấy.[6, 11] - Trong một nghiên cứu khác, các nhà khoa h ọc nhận thấy r ằng chiết xuất Perilla frutescens giàu

rosmarinic acid (RA), các h ợ p chất polyphenolic có khả năng ức

chế đáp ứng miễn dịch dị ứng và viêm do bạch cầu đa nhân hạ t (polymorphonuclear leukocytes - PMNL) ở chuột. Tuy nhiên, một vài thử nghiệm lâm sàng có đối ch ứng giả dược đã kiểm tra tính hiệu qu ả và an toàn c ủa h ợ p ch ất

polyphenolic phytochemicals để điều tr ị các bệnh viêm dị ứng ở ngườ i. Nghiên cứu xác định việc bổ sung đườ ng uống của acid rosmarinic là m ột can thiệ p hiệu quả cho bệnh nhân bị viêm giác mạc do dị ứng theo mùa (seasonal allergic rhinoconjunctivitis - SAR). Trong nghiên cứu này, bệnh nhân được điều tr ị v ớ i RA 12

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô hoặc giả dượ c trong 21 ngày. B ệnh nhân đượ c ghi lại các triệu chứng hàng ngày, đo nồng độ eotaxin, IL-1β, IL-8 và histamin trong dịch mũi, nồng độ IgE huyết thanh và xét nghiệm máu cũng đượ c ki ểm tra. So vớ i việc bổ sung giả dượ c, bổ sung RA làm giảm đáng kể s ố lượ ng b ạch c ầu trung tính và bạch c ầu ái toan trong dịch mũi (P<0,05) và không có các d ấu hiệu bất thườ ng nào trong xét nghiệm máu. Từ đó cho thấy r ằng rosmarinic acid có thể can thiệ p hi ệu qu ả đối v ớ i b ệnh nhân bị SAR bở i sự xâm nhậ p của PMNL. Sử dụng biện pháp điều tr ị thay thế này có thể giảm

chi phí điều tr ị cho các bệnh dị ứng.[8, 10, 12, 14, 15, 16] 1.8.7 Tác dụng khác - Vớ i tác dụng kháng khuẩn và tạo hương, tinh dầu lá tía tô đượ c sử dụng nhiều trong sản xu ất nướ c hoa, kem tr ị m ụn, xà bông, sữa dưỡ ng thể, xông hơi, massage làm giảm căng thẳng, mệt mỏi, giúp cơ thể luôn tươi trẻ (Board, 1999).[7] - Ngoài ra, tía tô còn có tác d ụng gây tr ấn tĩnh, hạ nhi ệt, làm toát mồ hôi, ức ch ế co thắt cơ trơn ruột gây bở i histamin và acetylcholin và gây c ảm ứng đối vớ i interferon.[6]

1.9 Công dụng của lá Tía tô - Tr ị cảm mạo phong hàn, ho, khí suyễn buồn nôn, ngạt mũi, nhức đầu, đau bụng, có thai nôn mửa, chữa trúng độc cua cá....[1, 6]

1.10 Tính vị và quy kinh của lá Tía tô - Tính vị: vị cay, tính ôn. - Quy kinh: phế và tỳ. - Tác dụng: làm ra mồ hôi, chữa ho, giúp tiêu hóa, giảm đau, giải độ c, chữa cảm mạo, còn có tác dụng chữa tr ị ngộ độc nôn mửa, đau bụng do ăn cua cá. [1, 6]

1.11 Liều dùng - Ngày 3 – 10 g lá và hạt, 6 – 20 g cành, dạng thuốc s ắc và xông. Có thể u ống nướ c hãm 15 – 20 g lá tươi, hoặc thái nhỏ 10 g lá tươi trộn với cháo nóng ăn.[6]

1.12 Kiêng k ỵ - Ho khan, ho ra máu không đượ c dùng.[6]

13


1.13 Các bài thuốc và chế phẩm từ lá Tía tô 1.13.1 Các bài thuốc từ Tía tô - Lá tươi thái nhỏ với hành, ăn vớ i cháo nóng chữa cảm cúm. Làm rau ăn hàng ngày giúp tiêu hóa, giải cảm, giải nóng. - Nướ c vắt từ lá tươi hoặc nướ c sắc từ lá khô (10 – 20 g) giải độc cua cá. - Lá tươi ngâm giấm, uống mỗi lần 2 thìa cà phê tr ị nhức đầu, nóng lạnh, ho khò khè. - Sâm tô ẩm: lá tía tô, nhân sâm, tr ần bì, chỉ xác, cát cánh, cam th ảo, mộc hương, bán hạ, can khương, tiền h ồ m ỗi v ị 2 g, nướ c 600 ml. Sắc còn 200 ml, chia 3 lần u ống trong ngày. Công dụng: chữa cảm mạo, sốt, nhức đầu, đau các khớp xương. - Tử tô giải độc thang: lá tía tô 10 g, sinh khương 8 g, sinh cam thảo 4 g, nướ c 600 ml. Sắc còn 200 ml, chia 3 lần uống trong ngày, uống khi thuốc còn đang nóng. Công dụng: chữa trúng độc đau bụng do ăn phả i cua cá.[1]

1.13.2 Các chế phẩm từ lá Tía tô

Hình 12: Nướ c tía tía tô

Hình 11: Sen sấ y lá tía tô

Hình 13: Bột lá tía tô

Hình 10: Trà lá tía tô

Hình 14: Nướ c sốt hương chanh và tía tô

14


2 Tiêu chuẩn chất lượ ng trong DĐVN IV và các phương pháp tiến hành 2.1 Vi phẫu - Biểu bì trên và dướ i gồm một lớ p tế bào dẹt và nhỏ. Có nhiều lỗ khí ở biểu bì dướ i. Lông tiết nằm trong những chỗ lõm của biểu bì. Lông che chở đa bào một dãy. Mô dày nằm ở những chỗ lồi của gân giữa. Mô mềm vỏ. Bó libe – gỗ hình cung ở giữa gân lá gồm có cung gỗ ở phía trên, cung libe ở phía dướ i. - Phiến lá gồm có mô mền giậu chứa chất màu vàng, chiếm 2/3 phiến lá ở phía trên, mô mềm khuyết mỏng ở phía dướ i.[5]

2.2 Khảo sát bột dượ c liệu - Màu nâu, mùi thơm. Soi kín h hiển vi thấy: lông che chở đa bào, bề mặt lấm t ấm. Lông tiết đầu đa bào, cuố ng r ất ng ắn. M ảnh biểu bì trên và dướ i g ồm tế bào thành ngoằn ngoèo, có lỗ khí và lông tiết. Phiến lá gồm tế bào chứa di ệ p l ục, có tinh thể calci oxalat hình cầu gai nhỏ. Mảnh mạch mạng, mạch vòng, mạch xoắn.[5]

2.3

Phân tích định tính

A. Phản ứ ng trên bề mặt lá: Một số tế bào biểu bì chứa khối chất màu tím. Màu đỏ xuất hiện ngay khi nhỏ lên mặt dướ i lá vài giọt dung dịch acid hydrocloric 10% (TT); hoặc khi nhỏ lên mặt

dướ i lá vài giọt dung dịch kali hydrocloric 5% (TT) sẽ

xuất hiện màu lục sáng, sau đó chuyển thành màu lục vàng.[5]

B. Phương pháp sắc ký lớ p mỏng - Bản mỏng: Silica gel G - Dung môi khai triển: Dùng lớ p trên c ủa hỗn hợ p dung môi gồm ether d ầu hỏa ( 60 - 90oC) - ethyl acetat (19 : 1).

- Dung dịch thử: L ấy 0,7 g bột thô dượ c li ệu vào bình cầu, thêm 250 ml nướ c, tr ộn

đều, lắ p bình vào dụng c ụ c ất tinh dầu, tiến hành cất tinh dầu theo phương pháp 2, Phụ l ục 12.7, thêm 1,5 ml ether d ầu ho ả (60 - 90oC) (TT) thay cho xylen, đun sôi nhẹ trong 2 giờ, để nguội, tách riêng phần ether dầu hoả làm dung dịch thử. - Dung dịch đối chiếu: Lấy 0,7 g bột thô lá tía tô, tiến hành chiết tương tự như đối vớ i dung dịch thử. - Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng 10 µl mỗi dung dịch trên. Triển khai sắc ký đến khi dung môi đi đượ c khoảng 15 cm, lấy bản mỏng ra, để khô trong 15

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô không khí, phun dung d ịch dinitrophenylhydrazin (TT), để yên cho đến khi hiện rõ vết. Trên sắc ký đồ của dung dịch thử phải có các vết cùng giá tr ị R f và màu sắc vớ i các vết trên sắc ký đồ của dung dịch đối chiếu.[5]

2.4 Phân tích định lượ ng - Chiết xuất tinh dầu: lá tía tô tươi đượ c chiết xuất vớ i 1% w/v acid citric ở 90oC trong 30 phút. Dịch chiết được cô đặc và đưa vào mộ t cột mở Diaion HP2MG (Mitsubishi Kasei Co., Tokyo, Japan). Cột này đượ c tách từng bướ c một bằng

0,1% w/v acid trifluorooctetic (TFA) trong nướ c cất và methanol. Các phân t ử đượ c tách ra b ằng 0,1% w/v TFA chứa 20, 50 hoặc 80% v/v methanol được đem đi đông khô và đượ c sử dụng trong thí nghiệm. - Điều kiện sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC): nồng độ các polyphenol (bao gồm: acid caffeic, acid protocatecuic, leteolin và acid rosmarinic (RA)) được xác định bằng HPLC sử dụng cột Develosil HG-5 vớ i dung môi A (0,1% v/v TFA trong

nướ c cất) và dung môi B (0,1% v/v TFA trong acetonitrile), trong các điề u kiện sắc ký sau: Gradient tuyến tính 10 – 50% của A và B; tốc độ ch ảy 0,8 ml/phút; phát



hiện ở bướ c sóng 280 nm.[10] Bảng 4: Thành phần của các hợ p chấ t polyphenol có nguồn g ố c t ừ P.frutescens.

Nồng độ w/w % Phần 1

Phần 2

Phần 3

RA

ND

10.70

40.05

Acid

0.10

0.10

ND

protocatechic

ND

0.60

0.16

Acid caffeic

0.30

0.40

1.13

Luteolin ND: not detected (không phát hiện)

2.5 Các chỉ tiêu khác 2.5.1 Độ ẩm Không quá 13,0%.[5]

16


2.5.2 Tạp chất Không quá 2%.[5]

2.5.3 Dư lượ ng thuốc bảo vệ thự c vật Benzen hexaclorid (BHC): không quá 0,2 ppm.[5]

2.5.4 Tro toàn phần Không quá 9,0%.[5]

2.5.5 Tỷ lệ vụn nát Qua rây có kích thướ c mắt rây 3,150 mm: không quá 5%.[5] 2.5.6 Chế biến Thu hoạch vào mùa h ạ, khi cành lá tía tô m ọc xum xê, bỏ lá sâu, để riêng lá hoặc nhánh non loại bỏ tạ p chất, phơi trong bóng râm hoặ c sấy nhẹ đến khô.[5]

2.5.7 Bào chế Loại bỏ tạ p chất và cành già, phun nướ c cho mềm, thái vụn, phơ i khô.[5]

2.5.8 Bảo quản Để nơi mát, khô.[5] 2.5.9 Tính vị, quy kinh Tân, ôn. Vào các kinh ph ế, tỳ.[5]

2.5.10 Công năng, chủ trị Giải biểu tán hàn, hành khí hoà v ị, lý khí an thai. Ch ủ tr ị: Cảm mạo phong hàn, ho, khí suyễn buồn nôn, có thai nôn mửa, chữa trúng độc cua cá.[5]

2.5.11 Cách dùng, liều lượ ng Ngày dùng 5 - 9 g, dạng thuốc sắc.[5]

2.5.12 Tương kỵ Ho khan, ho ra máu, người âm hư hàn nhiệ t, hoặc nóng trong, mồ hôi ra nhiều và không phải ngoại cảm phong hàn không nên dùng.[5]

17


CHƯƠNG 2 K ẾT QUẢ THỰ C NGHIỆM - Mẫu Tía tô ( Perilla frutescens (L.) Britt) đượ c thu hái tại ấ p Hòa Khánh, xã Hòa An, thành phố Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp. - Hái buổi sáng.

1 Mô tả thự c vật - Lá đơn, mọc đố i chéo chữ thậ p, phiến mỏng, có lông, hình tr ứng r ộng, đỉnh lá nhọn, gốc tròn, kích thướ c 7-13 x 5-9 cm, mép lá có răng cưa nhọ n, hai mặt lá có màu xanh hoặc tím nhạt, những lá ở ngọn thườ ng có màu tím mặt trên, khi lá già mặt lá tr ở thành màu xanh, gân ở giữa có màu tím, gân bên 6 – 8 đôi. Cuống lá dạng sợ i, dài 2 – 5 cm, màu tím xanh. Đối vớ i lá khô, phiến lá thườ ng nhàu nát, cuộn lại hoặc gãy, hai mặt lá đều có màu tía hoặc mặt trên màu lục, mặt

dướ i màu tía, thể chất giòn. Có mùi thơm, vị hơi cay.

Hình 15: Lá mọc đố i chéo hình chữ thậ p, lá non màu tím.

18


Đỉnh lá nhọn.

Mép lá có răng cưa.

Góc lá tròn. Hình 18: Đặc điể m cảm quan lá tía tô

Hình 17: Chiề u r ộng và chiề u dài lá tía tô

Mặt trên

Mặt dướ i

Hình 16: Chiề u dài cuố ng lá và cấ u t ạo mặt trên - dướ i lá tía tô

19


Hình 19: Lá tía tô phơi khô

2 Đặc điểm vi học 2.1 Vi phẫu lá Tía tô 2.1.1 Lá -

Gân giữa lồi ít ở mặt trên, lồi nhiều ở m ặt dướ i. Biểu bì trên và dướ i gồm 1 l ớ p t ế bào dẹt và nhỏ, cutin mỏng, có răng cưa rải rác, dướ i chân một số lông che chở , biểu bì phình to ra và nhô cao. Có lỗ khí, lông tiết và lông che ch ở . Lông che chở

to, đa bào 1 dãy từ 3-5 tế bào, thườ ng chỉ có ở gân lá, mặt trên nhiều hơn mặt dướ i. Mô dày góc ở cạnh biểu bì tế bào hình đa giác, nhỏ. Mô mềm đạo, tế bào tròn,

không đều, chứa calci oxalat hình kim. Cung libe gỗ liên tục ở giữa, gỗ ở trên và libe ở dưới, mô dày dướ i libe, 2 bó libe gỗ phụ ở 2 bên, libe phụ ở trên và gỗ phụ ở

dướ i.

20


1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 Hình 20: C ấ u t ạo vi phẫ u lá tía tô

1. Lông che chở đa bào 2. Biểu bì trên 3. Mô mềm giậu 4. Libe phụ 5. Gỗ phụ 6. Libe 1 7. Gỗ 1 8. Mô mềm đạo 9. Mô dày góc 10. Biểu bì dướ i

Hình 21: Lông tiế t và lông tiế t hình bán nguyệt.

21


Hình 22: Lông che chở đa bào và tinh thể calci oxalat hình kim.

Hình 23: Lớ p cutin mỏng có răng cưa và mô

mềm đạo.

Hình 24: Mô dày góc và l ỗ khí ở lá tía tô

22

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô libe phụ gỗ phụ

gỗ 1 libe 1

t ạo libe - g ỗ của lá tía tô Hình 25: C ấu 2.1.2 Phiến lá - Phiến lá gồm có mô mềm giậu, chiếm 2/3 phiến lá ở phía trên, mô m ềm khuyết mỏng ở phía dướ i.

mô mềm giậu

mô mềm khuyết

t ạo phiế n lá Hình 26: C ấu 2.1.3 Cuống lá - Cuống lá: 2 cánh l ồi. Biểu bì trên và dướ i gồm 1 lớ p tế bào dẹt và nhỏ, cutin mỏng,

có răng cưa rả i rác. Có l ỗ khí, lông tiết và lông che chở . Ở cánh lồi, có mô dày góc nhiều, những vị trí còn lại tạo thành vòng mô dày liên tục. Mô mềm đạo, tế bào đa giác gần tròn, không đều. Cung libe gỗ chia thành 2 đoạ n, gỗ ở trên và libe ở dướ i, cụm mô cứng ở trên bó libe. Ở 2 góc trên có thêm 2 bó libe g ỗ phụ, libe bao bọc gỗ, mô cứng phụ ở trên bó libe.

23


1 2 3 4

5 6 7 8 9 10 11 12

t ạo vi phẫ u cuố ng lá tía tô. Hình 27: C ấu 1. Lông che chở đa bào 2. Mô cứng phụ 3. Gỗ phụ 4. Libe phụ 5. Lỗ khí 6. Lông tiết 7. Cụm mô cứng 8. Gỗ 1 9. Libe 1 10. Mô mềm đạo 11. Mô dày góc 12. Biểu bì

24


1 1 2

2

3 3

t ạo libe - g ỗ Hình 28: C ấu cuố ng lá tía tô

t ạo libe - g ỗ phụ Hình 28: C ấu cuố ng lá tía tô

1. Cụm mô cứng.

1. Mô cứng phụ.

2. Gỗ 1.

2. Gỗ phụ 1.

3. Libe 1.

3. Libe phụ 1.

2.2 Bóc tách biểu bì lá Tía tô -

Lỗ khí kiểu tr ực bào, biểu bì dướ i có các tế bào bạn uốn lượ n ngoằn ngoèo hơn biểu bì trên.

Hình 30: Lỗ khí kiể u tr ự c bào (mặt dướ i lá)

Hình 29: Lỗ khí kiể u tr ự c bào (mặt trên lá)

25


2.3 Soi bột lá Tía tô - Màu xanh đen, mùi thơm. Mảnh biểu bì gân lá; mảnh biểu bì mang lỗ khí kiểu tr ực bào, các tế bào bạn có vách uốn lượ n. Lông tiết lớn có đầu tròn, chân r ất ngắn. Lông che chở

đa bào đứt gãy và có đốm lấm tấm, các mảnh mạch xoắn, m ạch v ạch, mạch mạng. Tinh thể calci oxalat hình khối, và hình cầu gai. Hình 30: Bột lá tía tô

Hình 31: Lông che chở đa bào và đứ t gãy.

Hình 32: M ạch vạch và mạch mạng.

26


Hình 33: M ạch xoắ n và tinh thể calci oxalat hình khố i.

Hình 34: Tinh thể calci oxalat hình cầu gai và biể u bì phiế n lá mang l ỗ khí kiể u tr ự c bào.

và mảnh biể u bì gân lá. Hình 35: Lông tiết đầu đa bào, cuố ng r ất ng ắn

27


Hình 36: C ấ u t ạo vi phẫ u lá tía tô (vẽ tay).

t ạo vi phẫ u cuố ng lá tía tô (vẽ tay). Hình 37: C ấu 28


1. Lông che chở đa bào. 2. Lông tiết đầu to, chân ngắn. 3. Mạch vạch. 4. Mạch xoắn. 5. Mảnh biểu bì mang lỗ khí kiểu tr ực bào. 6. Tinh thể calci oxalat hình khối. 7. Tinh thể calci oxalat hình cầu gai. 8. Mảnh biểu bì gân lá. Hình 39: Các cấ u t ử trong bột lá tía tô (vẽ tay).

Lỗ khí kiểu tr ực bào. Hình 38: Bóc tách biể u bì lá tía tô (vẽ tay).

29


3 Phân tích thành phần hóa thự c vật 3.1 Chiết xuất dượ c liệu Mẫu thử Ether ethylic/ sohxlet

Bã dượ c liệu

Dịch chiết ether

Ethanol/ cách thủ y

Bã dượ c liệu

Dịch chiết cồn

Nướ c /cách thủ y

Bã dượ c liệu

Dịch chiết nướ c

Sơ đồ 2: Mô t ả quy trình chiế t xuấ t d ịch chiế t t ừ dượ c liệu lá Tía tô (Perilla frutescens (L.) Britt)

- Chiết tách hỗn hợ p các chất trong nguyên liệu thực vật thành 3 giai đoạn theo độ phân cực tăng dần: kém phân cực, phân cực trung bình và phân c ực mạnh bằng cách chiết lần lượ t vớ i các dung môi: ether , ethanol và nước. Sau đó xác đị nh các nhóm hợ p chất trong dịch chiết bằng các phản ứng đặc trưng hoặc b ằng sắc ký lớ p mỏng. - Trong trườ ng hợ p phản ứng bị ảnh hưở ng nhiều bở i chlorophyll, có thể loại chlorophyll ra khỏi dịch chiết bằng cách đun nóng vớ i một lượ ng nhỏ than hoạt tính và lọc lấy dịch chiết để thực hiện phản ứng.

30


3.2 Phân tích sơ bộ thành phần hóa học 3.2.1 Dịch chiết ether - Định tính carotenoid: Lấy khoảng 5 ml dịch ether cho vào chén s ứ, bốc hơi nhẹ tớ i cắn. Thêm vào cắn vài giọt H2SO4 đậm đặc. Dung dịch có màu xanh dương

đậm hay màu xanh lục ngả sang màu xanh dương : Có carotenoid.

Hình 42:K ết quả định tính carotenoid

K ết luận : có carotenoid trong lá tía tô ( + ). - Định tính triterpenoid : Lấy khoảng 5 ml dịch ether cho vào chén s ứ, b ốc hơi tớ i cắn. Hòa tan cắn vớ i 0,5 ml anhydrid acetic r ồi thêm vào dung dịch 0,5 ml chloroform. Chuyển dung dịch vào một ống nghiệm nh ỏ, khô. Dùng pipet Pasteur thêm cẩn thận 1-2 ml H2SO4 đđ lên thành ố ng nghiệm để nghiêng cho acid chảy xuống đấy ống nghiệm. Nơi tiế p xúc giữa 2 lớ p dung dịch có màu đỏ nâu hay đỏ

đến tím, lớ p dung dịch phía trên dần d ần chuyển thành màu xanh lục hay tím : Có triterpenoid.

màu xanh lục màu đỏ nâu

Hình 43: K ết quả định tính triterpenoid.

K ết luận: có triterpenoid trong lá tía tô ( + ).

31

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô - Định tính tinh dầu: Lấy khoảng 5 ml dịch ether cho vào chén s ứ, b ốc hơi tớ i c ạn. Nếu c ắn có mùi thơm nhẹ , thêm vào cắn một ít cồn cao độ r ồi l ại b ốc hơi cho đến cắn. Cắn có mùi thơm nhẹ đặc trưng : Có tinh dầu.

Hình 44: K ế t quả định tính tinh d ầu.

K ết luận: Có tinh dầu trong lá tía tô (+).

3.2.2 Dịch chiết cồn - Định tính flavonoid: Lấy khoảng 5 ml dịch cồn cho vào chén sứ, bốc hơi còn khoảng 2 ml và gạn dịch cồn vào 1 ống nghiệm nhỏ. Thêm vào dung d ịch một ít bột magiesi kim loại và 0,5 ml HCl đđ. Nế u dung dịch có màu từ h ồng tới đó : Có flavonoid

Dịch chiết cồn đã cắn

Dịch cồn có magie

DD có màu hồng đỏ

Hình 45: K ế t quả định tính flavonoid trong d ịch chiế t cồn.

K ết luận: Có flavonoid trong lá tía tô (+). 32

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô - Định tính các chất khử : Lấy 5 ml dịch chiết cồn cho vào chén s ứ, bốc hơi dịch cồn đến cắn. Hòa cắn vớ i 3 ml nướ c cất trên bế p cách thủy, để nguội và lọc qua giấy lọc. Thêm vào d ịch lọc 0.5 ml dung dịch Fehling A và 0.5 ml dung dịch

Fehling B. Đun cách thủ y 5 phút. Nếu có k ết tủa đỏ gạch dưới đáy ống nghiệm: Có các hợ p chất khử (chủ yếu là đườ ng khử).

K ết tủa đỏ gạch dướ i đáy ống nghiệm Hình 46: K ế t quả định tính chấ t khử .

K ết luận: Có các hợ p chất khử trong lá tía tô (+).

3.2.3 Dịch chiết nướ c - Định tính anthocyanosid: Lấy 1 ml dịch chiết nướ c cho vào 1 ống nghiệm nhỏ. Thêm 2 - 3 giọt dung dịch acid hydrocloric 10%. Nếu dung dịch có màu hồng đỏ tới đỏ và chuyển sang màu xanh khi kiềm hóa bằng dung dịch natri hydroxid 10%: Có anthocyanosid.


2 - 3 giọt HCl 10%

Thêm NaOH 10%


DD có màu xanh

Hình 47: K ế t quả định tính anthocyanosid .

33

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô K ết luận: Có anthocyanosid trong lá tía tô (+). - Định tính proanthocyanidin : Lấy 5 ml dịch chiết nướ c vào ống nghiệm. Thêm 2 ml dung dịch acid hydrocloric 10% và đun trong bế p cách thủy 10 phút. Nếu dung dịch có màu hồng đỏ tới đỏ: Có proanthocyanidin. 2ml HCl 10%



Hình 48: K ế t quả định tính proanthocyanidin.

K ết luận: Có proanthocyanidin trong lá tía tô (+). - Định tính polyphenol : Lấy 0.5 ml dịch chiết cho vào 1 ống nghiệm nhỏ. Thêm 2 3 giọt thuốc thử FeCl3 5%, lắc đều. Nếu dung dịch có màu xanh đen hay xanh rêu: Có polyphenol.

2 - 3 giọt FeCl3 5%


DD có màu xanh đen

Hình 49: K ế t quả định tính polyphenol.

K ết luận: Có polyphenol trong lá tía tô (+). 34

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô - Định tính flavonoid: Lấy khoảng 5 ml dịch chiết nướ c cho vào chén sứ, bốc hơi tớ i cắn. Hòa tan c ắn trong khoảng 2 ml cồn 25%, lọc vào 1 ống nghiệm nhỏ. Thêm vào dung dịch một ít bột magnesi kim loại và 0.5ml HCl đậm đặ c (phản ứng cyanidin). Nếu dung dịch có màu hồng đỏ tới đỏ: Có flavonoid (flavanon, flavanonol, flavon, flavonol).


Dịch nướ c có magiesi


Hình 50: K ế t quả định tính flavonoid trong d ịch chiết nướ c.

K ết luận: Có flavonoid trong lá tía tô (+).

35

BẢNG TÓM TẮT K ẾT QUẢ PHÂN TÍCH SƠ BỘ THÀNH PHẦN HÓA THỰ C VẬT Thuốc thử Cách thực hiện

Nhóm hợp chất Ch t béo Carotenoid Tinh d u Triterpenoid tự do Alkaloid Coumarin Anthraglycosid Flavonoid Glycosid tim Anthocyanosid Proanthocyanidin Tannin

Triterpenoid thủy phân Saponin Acid hữu cơ Ch t khử Hợp ch t polyuronic

(-) Không có Ghi chú:

Phản ứng dương tính

Nhỏ dd lên gi y Carr-Price H2SO4 B c hơi tới c n Liebermann-Burchard T/thử chung alkaloid Phát quang trong ki m KOH 10% Mg/HCl đđ Thu c thử vòng lacton T/thử đường 2 -desoxy HCl KOH HCl/t o Dd FeCl3 Dd gelatin muối

V t trong mờ Xanh→ đỏ Xanh dương hay lục→ xanh dương Có mùi thơm Đỏ nâu-tím, lớp trên có màu xanh lục K t tủa Phát quang mạnh hơn Dd ki m có màu h ng tới đỏ Dd có màu h ng tới đỏ Tím Đỏ mận Đỏ Xanh Đỏ Xanh rêu hay xanh đen (Polyphenol) Tủa bông trắng (Tannin)

Liebermann-Burchard

Đỏ nâu-tím, lớp trên có màu xanh lục

Tt Liebermann L c mạnh dd nước Na2CO3 T/thử Fehling Pha loãng với c n 90%

Có vòng tím nâu

(±) Nghi ngờ

Dịch chiết ete -

K t quả định tính trên các dịch chi t Dịch chi t c n Dịch chi t nước Không thủy phân

+ + + -

Sủi bọt Tủa đỏ gạch Tủa bông tr ng – vàng nâu

(+) Có ít

(++) Có

có thể phản ứng nhưng không thự c hiện

Không thủy phân

Kết quả định tính chung Không có

-

-

+

+

Có Có Có Không có Không có Không có Có

-

+ + + + -

Nghi ngờ Nghi ngờ Nghi ngờ Nghi ngờ Không có

+

-

Không có Không có Nghi ngờ Không có

(+++) Có nhiều

(++++) Có r ất nhiều

không có mặt của nhóm hợ p chất trong dịch chiết. 36


3.3 Định tính tinh dầu bằng phương pháp sắc ký lớ p mỏng 3.3.1 Chiết tinh dầu lá tía tô Nguyên liệu lá tía tô

Phơi khô nguyên liệu

Xay nguyên liệu

Tinh chiết tinh dầu bằng phương pháp cất kéo theo hơi nướ c 

DM: nướ c.



DM hòa tan tinh dầu: 1 ml ether dầu hỏa (60oC - 90oC).


3.3 Định tính tinh dầu bằng phương pháp sắc ký lớ p mỏng 3.3.1 Chiết tinh dầu lá tía tô Nguyên liệu lá tía tô

Phơi khô nguyên liệu

Xay nguyên liệu

Tinh chiết tinh dầu bằng phương pháp cất kéo theo hơi nướ c 

DM: nướ c.



DM hòa tan tinh dầu: 1 ml ether dầu hỏa (60oC - 90oC).



Tỉ lệ nguyên liệu: 50 gram.



Tỉ lệ dung môi: nướ c cách mặt nguyên liệu 2 - 3 cm.





Nhiệt độ chiết: 60 - 70°C. Thờ i gian chiết: 3 giờ .

Rút tinh dầu

Loại nướ c bằng Na2SO4

Sản phẩm tinh dầu lá tía tô

Sơ. đồ 3: Mô t ả quy trình chiế t tinh d ầu lá tía tô (Perilla Frutescens (L.) Britt) bằng phương pháp cất kéo theo hơi nướ c

37


Hình 51: H ệ thố ng chiế t tinh d ầu.

Hình 52: S ản phẩ m tinh d ầu lá tía tô.

3.3.2 Định tính tinh dầu lá tía tô bằng sắc ký lớ p mỏng - Dung môi khai triển: Ether dầu hỏa ( 60 - 90 oC) : Ethyl acetat (16 : 4) và 2 gi ọt amoniac, bão hòa dung môi khoảng 30 phút. - Bản sắc ký: silica gel tráng sẵn F254 (Merck), 10 cm x 2,5 cm. - Phát hiện bằng: soi đèn UV ở bước sóng 254 nm, sau đó phun dung dịch vanillin 1% trong acid sulfuric (TT), sấy bản mỏng ở 110oC đến khi hiện rõ vết.

R f = 0,73 R f = 0,52 R f = 0,4

Soi đèn UV 254 nm. R f = 0,18

38


4 Độ ẩm của bột dượ c liệu lá tía tô - Sử dụng cân sấy ẩm bằng hồng ngoại OHAUS MB23 (110g x 0.01g/0.1%) để

xác định độ ẩm dượ c liệu. - Độ ẩm bột dượ c liệu đo đượ c là: 7,6 %.

Hình 53: Cân sấ y ẩ m hồng ngoại OHAUS MB23 và k ết quả đo độ ẩ m bột dượ c liệu.

39


Chương 3 XÂY DỰ NG TIÊU CHUẨN DƯỢ C LIỆU LÁ TÍA TÔ 1 Định nghĩa - Tên khác: tử tô, tử tô tử, tô ngạnh. - Tên khoa học: Perilla frutescens (L.) Britt thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae)

2

Đặc điểm cảm quan

- Lá đơn, mọc đố i chéo chữ thậ p, phiến mỏng, có lông, hình tr ứng r ộng, đỉnh lá nhọn, g ốc tròn, kích thướ c 7-13 x 5-9 cm, mép lá có răng cưa nhọ n, hai mặt lá có màu xanh hoặc tím nhạt, những lá ở ngọn thườ ng có màu tím m ặt trên, khi lá già mặt lá tr ở thành màu xanh, gân ở giữa có màu tím, gân bên 6 – 8 đôi. Cuống lá dạng sợ i, dài 2 – 5 cm, màu tím xanh. Đối vớ i lá khô, phiến lá thườ ng nhàu nát, cuộn l ại ho ặc gãy, hai mặt lá đều có màu tía ho ặc mặt trên màu l ục, mặt dướ i màu tía, thể chất giòn. Có mùi thơm, vị hơi cay.

3

Đặc điểm vi phẫu

3.1.1 Lá -

Gân giữa lồi ít ở mặt trên, lồi nhiều ở m ặt dướ i. Biểu bì trên và dướ i gồm 1 l ớ p t ế bào dẹt và nhỏ, cutin mỏng, có răng cưa rải rác, dướ i chân một số lông che chở , biểu bì phình to ra và nhô cao. Có lỗ khí, lông tiết và lông che ch ở . Lông che chở

to, đa bào 1 dãy từ 3-5 tế bào, thườ ng chỉ có ở gân lá, mặt trên nhiều hơn mặt dướ i. Mô dày góc ở cạnh biểu bì tế bào hình đa giác, nhỏ. Mô mềm đạo, tế bào tròn,

không đều, chứa calci oxalat hình kim. Cung libe gỗ liên tục ở giữa, gỗ ở trên và libe ở dưới, mô dày dướ i libe, 2 bó libe gỗ phụ ở 2 bên, libe ở trên và gỗ ở dướ i.

3.1.2 Phiến lá - Phiến lá gồm có mô mềm giậu, chiếm 2/3 phiến lá ở phía trên, mô m ềm khuyết mỏng ở phía dướ i.

3.1.3 Cuống lá - Cuống lá có 2 cánh lồi. Biểu bì trên và dướ i gồm 1 lớ p tế bào dẹt và nhỏ, cutin mỏng, có răng cưa rả i rác. Có lỗ khí, lông tiết và lông che chở . Ở cánh lồi, có mô dày góc nhiều, những vị trí còn lại tạo thành vòng mô dày liên tục. Mô mềm đạo, tế

40


bào đa giác gần tròn, không đề u. Cung libe gỗ chia thành 2 đoạ n, g ỗ ở trên và libe ở dướ i,cụm mô cứng ở trên bó libe. Ở 2 góc trên có thêm 2 bó libe g ỗ phụ, libe bao bọc gỗ, mô cứng phụ ở trên bó libe.

4

Đặc điểm bột lá tía tô

- Màu xanh đen, mùi thơm . Mảnh biểu bì gân lá, mảnh biểu bì mang lỗ khí kiểu tr ực bào, các tế bào bạn có vách uốn lượ n. Lông tiết lớn có đầu tròn, chân r ất ngắn. Lông che chở đa bào đứt gãy và có đố m lấm tấm, các mảnh mạch xoắn, mạch vạch, mạch mạng. Tinh thể calci oxalat hình khối và hình cầu gai.

5

Đặc điểm bóc tách biểu bì lá tía tô

- Lỗ khí kiểu tr ực bào, biểu bì dướ i có các tế bào bạn uốn lượ n ngoằn ngoèo hơn biểu bì trên.

6 Định tính tinh dầu lá tia tô bằng phương pháp sắc ký lớ p mỏng - Lấy khoảng 50 g lá tía tô phơi khô cất l ấy tinh dầu bằng phương pháp cất kéo theo

hơi nướ c, thêm 1 ml ether dầu h ỏa (60 - 90oC), đun sôi nhẹ trong 3 giờ, để nguội, tách riêng phần ether dầu hỏa và loại nướ c b ằng Na2SO4 khan. Tinh dầu thu đượ c bảo quản trong lọ kín. - Bản mỏng: bản mỏng sắc ký silica gel tráng sẵn. - Dung môi khai triển: hỗn hợ p dung môi gồm ether d ầu hỏa ( 60 - 90oC) - ethyl acetat (16 : 4) và 2 gi ọt dung d ịch amoniac.

- Cách tiến hành: Chấm vết lên bản mỏng và triển khai sắc ký đến khi dung môi đi

đượ c khoảng 9 cm, l ấy bản mỏng ra, để khô trong không khí, soi vết b ằng đèn UV ở bướ c sóng 254 nm, sau đó phun dung dịch vanillin 1% trong acid sulfuric (TT), sấy bản mỏng ở 110oC đến khi hiện rõ vết. Trên sắc k ý đồ có các vết tách riêng biệt và ghi nhận lại R f.

7 Độ ẩm bột dượ c liệu lá tía tô - Sử dụng cân sấy ẩm bằng hồng ngoại OHAUS MB23 (110g x 0.01g/0.1%) để xác

định độ ẩm dượ c liệu. - Dùng 10 gram dượ c liệu khô đã cắ t nhỏ. - Độ ẩm bột dượ c liệu không quá 13.0 %.

41


CHƯƠNG 4 NHẬN XÉT Trên đây là tiêu chuẩ n xây dựng cho lá tía tô Perilla frutescens (L.) dựa trên thực nghiệm đượ c thực hiện tại phòng thực tập Dượ c Liệu - Bộ môn Dượ c Liệu - Khoa

Dượ c - Trường Đại học Nam Cần Thơ. Căn cứ vào k ết quả thực nghiệm có thể thấy đượ c tiêu chuẩn trên có những đặc điểm sau: - Về mô tả cảm quan: tiêu chuẩn đã đưa ra những đặc điểm thực vật đặc trưng của lá tía tô, góp phần nh ận dạng và chống nhầm lẫn với các dượ c li ệu khác khi thu

mua cũng như sử dụng. - Về vi phẫu: so vớ i mô tả trong Dược điển Vi ệt Nam IV thì trong quá trình thực nghiệm đã phát hiện thêm một số bộ phận mớ i ở lá đồng thờ i vi phẫu cu ống lá và bóc tách biểu bì lá tía tô nhằm bổ sung vào tiêu chuẩn xây dựng dượ c liệu, bởi các đặc điểm này góp phần phong phú thêm các tiêu chuẩn kiểm nghiệm

dượ c liệu. 

Lá: Bổ sung thêm các đặc điểm như tinh thể calci oxalat hình kim, lớ p cutin mỏng có răng cưa rả i rác, bó libe gỗ phụ, lông che chở nằm nhiều ở mặt trên gân lá.



Cuống lá: Bổ sung các đặc điể m như trên phần xây dựng dượ c li ệu lá tía

tô đã đề cập đến. - Về soi bột: Các cấu tử đặc trưng của lá tía tô đều đượ c tìm thấy. Hơn nữa trong quá trình thực nghiệm, đã phát hiệ n thêm một s ố c ấu tử sau: mảnh biểu bì gân lá, mảnh biểu bì mang lỗ khí kiểu tr ực bào, các tế bào bạn có vách uốn lượ n, tinh thể calci oxalat hình khối. Với các phương pháp đơn giản, dễ thực hiện,

bướ c đầu góp phần đánh giá chất lượ ng của mẫu bột dượ c liệu khô, chống nhầm lẫn và giả mạo. - Về định tính tinh dầu bằng sắc ký lớ p mỏng: dựa trên phần định tính bằng

SKLM trong Dược điển Việt Nam IV và sau khi khảo sát qua nhiều hệ dung môi cũng như vớ i nhiều tỉ lệ khác nhau thì nhận thấy r ằng hệ dung môi ether dầu hỏa : ethyl acetat (16:4) cho vết tách rõ và đẹp hơn so vớ i các hệ còn lại.

42

Xây dựng tiêu chuẩn dượ c liệu - Lá Tía tô - Về độ ẩm: so với Dược điển Việt Nam IV, tiêu chuẩn đưa ra yêu cầ u thử độ ẩm

dượ c liệu bằng phương pháp cân sấ y b ằng hồng ngoại giúp cho việc thực hi ện đượ c nhanh chóng, dễ làm và đạt độ chính xác.

43


TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu tiếng việt [1]. GS.TS Đỗ Tất Lợ i (2004), Nhữ ng cây thuố c và vị thuố c Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 648 – 649. [2]. PGS. Võ Văn Chi (1991), Cây thuố c An Giang , NXB Ủy ban khoa học và k ỹ thuật An Giang, trang 529 – 530.

[3]. Trương Thị Đẹ p (2007), Thự c vật dượ c, NXB Giáo dục, Hà Nội, trang 90 – 100. [4]. Bộ môn Dượ c liệu, trường Đại học Nam C ần Thơ (2017), “Giáo trình Phương pháp nghiên cứu Dượ c liệu”.

[5]. “Dược điển Việt Nam IV”, chuyên l uận Tía tô. [6]. DSCKII. Đỗ Huy Bích (2004), Cây thuốc và động vật làm thuố c ở Vi ệt Nam, t ậ p 2, NXB Khoa học và k ỹ thuật, Hà Nội, trang 943 - 949. [7]. Nguyễn Thị Hoàng Lan, Bùi Quang Thuật, Lê Danh Tuyên, Ngô Thị Huyền

Trang, Đỗ Thị Trang (2014), “Nghiên cứ u công nghệ trích ly tinh dầu từ lá Tía tô”, T ạ p chí Khoa học và Phát triể n, tậ p 12, số 3, trang 404 – 411.

[8]. Tống Minh Tâm, Đỗ Thị Phương Khanh, Huỳnh Ngọc Trinh (2015). “Mô hình viêm tai chuột tr ắng b ằng dầu ba đậu - Khảo sát tác động kháng viêm của cao chiết t ừ lá tía tô (Perilla frutescens L.), T ạp chí Dượ c học, tậ p 55, số 12. [9]. Nguyen Thi Hoang Lan, Le Danh Tuyen, Bui Quang Thuat (2016). “Nghiên cứ u khả năng sử dụng tinh dầu lá tía tô trong bảo quản thịt lợn”. T ạ p chí Khoa h ọc Nông nghiệ p Việt Nam, tậ p 14, số 7, trang 1052 - 1059.

Tài liệu tiếng anh [10]. Naomi Osakabe, Akiko Yasuda, Midori Natsume, Toshikazu Yoshikawa (2004),

“Rosmarinic acid in hibits epidermal inflammatory responses: Anticarcinogenic effect of Perilla frutescens extract in the murine two-stage skin model”, Carcinogenesis, 25, 4, p 549 – 557.

44

1. Bài Lá tía tô Lê Nhi Xuân.docx

Recommend Documents