Στρατιωτική Ιστορία Τεύχος 7

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΡΕΣΥ 1346

ΣΕΛΙΔΕΣ!

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΦΡΑΚΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ

ΤΕΥΧΟΣ

7 · ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

1997 · Δ Ρ Χ . 800

Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΔΕΡΟΠΛΑΝΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΗΠΔ ΚΑΤΑ ΤΟ 1940-41

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "BODENPLATTE" Η ΙΣΟ Π Ε ΔΩ ΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜ Μ ΑΧΙΚΩΝ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΩΝ (1-1-1945)

ΤΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1828-1923 ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΣΙΜ ΙΣΚΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΡΩΣ ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΣΤΗ Ν ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΝΤΕΜ ΙΑΝΣΚ Κ Α Ι Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ 3ης Μ /Κ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ SS "ΤΚ"

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΠ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1935-1940)

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΜΙΓΙΑΜΟΤΟ ΜΟΥΣΑΣΙ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α » — 6 Κ Ρ Ε ΣΥ 1346 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΦΡΑΚΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ 15

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "BODENPLATTE" ΗΙΣΟΠΕΔΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΩΝ (1-1-1945)

22 ΤΟ Ν Α Υ Τ ΙΚ Ο Τ Η Σ Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η Σ Α Υ ΤΟ Κ Ρ Α ΤΟ Ρ ΙΑ Σ ΚΑΤΑ ΤΗ Ν ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΚΑΤΟ ΝΤΑΕΤΙΑ ΤΟ Υ (1 8 2 8 -1 9 2 3 ) 31

ΟΙ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ Σ Τ Η Ν Α Ν Α Τ Ο Λ ΙΚ Η Α Φ Ρ ΙΚ Η ΚΑΤΑ ΤΟ Ν Α ' Π Π

36

Π Ο Λ ΙΟ Ρ Κ Η ΤΙΚ Ε Σ Μ Η Χ Α Ν Ε Σ ΤΗ Σ Α Ρ Χ Α ΙΟ ΤΗ Τ Α Σ

44

Η Ε Κ ΣΤΡΑ ΤΕΙΑ ΤΟ Υ ΙΩ Α Ν Ν Η Τ Σ ΙΜ ΙΣ Κ Η Ε Ν Α Ν ΤΙΟ Ν ΤΩ Ν Ρ Ω Σ

5 0 Ο Ι Ε Π ΙΠ Τ Ω Σ Ε ΙΣ ΤΗ Σ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η Σ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η Σ Δ ΙΕ ΙΣ Δ Υ Σ Η Σ Σ Τ Η Ν ΕΛΛΑΔΑ (1 9 3 5 -4 0 ) 58

Ο Ι Μ Α Χ Ε Σ Σ Τ Η Ν Π Ε Ρ ΙΟ Χ Η ΤΟ Υ Ν Τ Ε Μ ΙΑ Ν Σ Κ Κ Α Ι Η Δ Ρ Α Σ Η ΤΗ Σ 3ης Μ /Κ Μ Ε Ρ Α Ρ Χ ΙΑ Σ S S "ΤΚ"

61

Η Ε Ν ΙΣ Χ Υ Σ Η Τ Η Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ Μ Ε ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ Α Π Ο Τ ΙΣ ΗΠΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 1940-41

71

Η Ζ Ω Η Κ Α Ι ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟ Υ Μ ΙΓΙΑ Μ Ο ΤΟ Μ Ο Υ ΣΑ ΣΙ

η ΦΥΛΛΟ Το 1346, στο μικρό γαλλικό χω ριό του Κρεσύ, τα τόξα των Α γγλω ν έφεραν την καταστροφή στους Γάλλους ιππότες. Το πλήγμα αυτό ήταν πολύ βαρύ για το Βεσμό της ιπποσύνης, ο οποίος ήταν ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία του μεσαίωνα.

ΜΟΝΙΜΕΣ 4 76 77 78 79 80 81 82

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ' Μηνιαίο περιοδικό ·Κυκλοφορεί σης αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΠΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Πλοίαρχος (Δ) ΠΝ / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ / ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ / ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΔΑΡΗΣ / ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥ0ΕΡΙΑΝΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΓΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ -ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 11 ΤΕΥΧΗ): 8.800 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 10.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 10.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 10.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ Μ Ε ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟ ΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ I ΜΟΝΤΑΖ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΥΜΠΑΛΙΚΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

1Ε I Λ Η Σ Ε I Σ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣΠΑ Ο εμπλουτισμός του Μουσεί­ ου της ΠΑ συνεχίζεται με γοργούς ρυθμούς. Από το Πολεμικό Μουσείο μεταφέρθηκε στο Μουσείο της ΠΑ το σπάνιο διπλα­ νό de Havilland Tiger Moth. Πρόκει­ ται για διθέσιο εκπαιδευτικό αε-

Η ΚΑΤΑΡΡΙΨΗ TOY U-2 ΤΟΥ ΓΚΑΡΥ ΠΑΟΥΕΡΣ ■ΝΕΩΤΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Σ ε συνέντευξη που δημοσιεύθ η κ ε στη ρωσική εφημερίδα “Τρόυντ” , ο απόστρατος χειρι­ στής της πρώην Σοβιετικής Α ερ ο ­ πορίας Ιγκορ Μενούντκωφ δήλω­ σε πως ήταν εκείνος που κατέρριψε το U-2 της CIA με χειριστή τον

αποτυχία του αντιαεροπορικού πυραύλου SA-2 να καταρρίψει το U-2. Το εκτοξευθέν βλήμα εγκλώ­ βισε και κατέρριψε ένα MiG-19 που πετούσε στην περιοχή. Το λά­ θος αυτό και η αποτυχία, τη συγκεκριμένη στιγμή, της Α/Α ά­ μυνας, αποκρύφθηκε από τους στρατιωτικούς και δ εν ενημερώ ­ θ η κ ε για την πραγματικότητα ο τότε ηγέτης της Ε Σ Σ Δ Νικήτα Χρουτσώφ. Ο Πάουερς, όπως εί­ ναι γνωστό, καταδικάστηκε για κατασκοπεία, αλλά μετά από δύο χρόνια επέστρεψε στις ΗΠΑ μετά από ανταλλαγή κατασκόπων. Σκο ­ τώθηκε το 1976, όταν κατέπεσε με ελικόπτερο τηλεοπτικού σταθ­ μού.

λευκιδικός. Οι αγώνες και το πρω­ τάθλημα διεξάγονται στο ε­ ντευκτήριο της Λέσχης Παιχνιδιών Στρατηγικής και Ιστορίας επί της Εγνατίας οδού 136 (1ος όρο­ φος, τηλ. 031-285703), σε ένα φι­ λόξενο χώρο που διαθέτει περισ­ σότερα από 50 παιχνίδια στρατη­ γικής επί χάρτου (boardgames) και μινιατούρες Wargames. Πρόσφατα, στα πλαίσια της έκθεσης φωτογραφίας και κειμη­ λίων από την εποποιία 1940-41 στο περίπτερο του Γ Σ.Σ., μέλη της λέσχης εξέθεσαν την αναπαράσταση-παιχνίδι της μάχης της Κρήτης και το Βαλκανικό μέτωπο. Τα ίδια παιχνίδια παρουσιάστηκαν προηγουμένως στις εκδηλώσεις για τα 70 χρόνια της ΣΣΑΣ, στα πλαίσια έκθεσης δραστηριοτήτων των μαθητών της Σχολής. Σήμερα η Λέσχη έχει 29 μέλη και είναι α­

ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑ D.B.M. (ΜΑΧΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ) Το εκπαιδευτικό διπλάνο Tiger Moth στο χώρο του υποστέγου του Μουσείου της ΠΑ (ψωτ. Μουσείο ΠΑ).

Για πρώτη φορά στη Θεσσα­ λονίκη και ίσως και στην Ελλάδα, οργανώθηκε και διεξάγεται πρω­ τάθλημα με το σύστημα κανόνων D.B.M., το οποίο αναπαριστά το έ­ δαφος, το χρόνο και το μέγεθος στρατιωτικών μονάδων, καθώς και τη συμπεριφορά τους στη μά­

ροσκάφος προπολεμικής κατα­ σκευής, που χρησιμοποιήθηκε από την τότε Ε Β Α κατά τη μετά

Γκάρυ Πάουερς την 1η Μαϊου 1960. Η ιστορία κατά τον Μ ενού­ ντκωφ έχει ως εξής: βρισκόταν σε

τον Β ' ΠΠ περίοδο. Αξια προσο­ χής είναι επίσης η προσπάθεια

εκπαιδευτική αποστολή με ένα Su-9. Ο Πάουερς εισήλθε στο σο­ βιετικό εναέριο χώρο σε ύψος 20.000 m, όσο ήταν και το μέγιστο ύψος πτήσης του Su-9. Το ρωσικό αεροσκάφος πετούσε συμπτωματικά στην περιοχή όπου εισέδυσε το U-2. Τότε διατάχθηκε προσωπι­ κά από τον τότε διοικητή των Σ ο ­ βιετικών Αεροπορικών Δυνάμεων, Στρατάρχη Εβ γ κέν ι Σαβίτσκυ, να

νικά κάθε γύρος παιχνιδιού αναπαριστά δεκαπέντε λεπτά πραγ­ ματικού χρόνου μάχης, αλλά κυρίως σχέδια και απαντήσεις και από τις δύο πλευρές. Στο πρωτά­ θλημα παίρνουν μέρος οι εξής παίκτες, αλφαβητικά, με τους α­

καταρρίψει το U-2. Καθώς δεν έ­ φερε όπλα, έθ εσ ε το U-2 στο ρεύ ­

ντίστοιχους στρατούς, χωρισμέ­ νοι σε δύο (2) ομίλους.

μα του αέρα που δημιούργησε το Su-9 αφού έσπασε το φράγμα του ήχου. Ο Μενούντκωφ είδε την πτέρυγα του U-2 να αποκολλάται

Αδαμόπουλος Ευάγ. (Πτολεμαϊκός στρατός),

του Μουσείου της ΠΑ για τον ε­ μπλουτισμό του με δευτερεύοντα (αλλά εξίσου σημαντικά) εκθέμα­ τα, όπως π.χ. ένα γερμανικό πι­ στόλι φωτοβολίδων της Luftwaffe που βρ έθ η κε σε παλαιά αποθήκη της ΠΑ και ένα ιταλικό κράνος του Β ’ ΠΠ που βρ έθ ηκε στη θαλάσσια περιοχή της Σάμου - κοντά σε εγκαταλελειμένο ιταλικό φυλάκιο. Εχει αρχίσει επίσης η διαδικασία ανακατασκευής του σπανιότατου Helldiver με το ριζικό αποχρωματι­ σμό του - αεροσκάφη του τύπου αυτού υπάρχουν μόνο πέντε σε ο­ λόκληρο τον κόσμο. Το Μουσείο της ΠΑ επισκέφ θηκε ο Υ Ε Θ Α Ακης Τσοχατζόπουλος, συνοδευόμενος από τον Υ ΦΕΘ Α Αντιπτέραρχο (I) ε.α. Δημήτρη Αποστολάκη και τον πρώην Υ Φ ΕΘ Α Πτέραρχο (I) ε.α. Νίκο Κουρή, όπου ενημερώ θηκε για τις δραστηριότητές του. Ο αρχη­ γός Γ Ε Α Αντιπτέραρχος (I) Γιώρ­ γος Αντωνετσής επισκέφθηκε τους χώρους του Μουσείου ανε­ πίσημα, συνοδευόμενος από την οικογένειά του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

και ακολούθως τον Πάουερς να ε­ γκαταλείπει με επιτυχία. Ο Στρα­ τάρχης Σαβίτσκυ τον είχε ειδο­ ποιήσει πως γνώριζε ότι είναι επι­ κίνδυνο αυτό που τον διέταξε, αλ­ λά ήταν καιρός να ξαναγίνουν μά­ χιμοι πιλότοι, του είπε για να τον

χη. Χρησιμοποιούνται μινιατού­ ρες 15 mm που αντιπροσωπεύουν μια ελάχιστη υπομονάδα ή σώμα ι­ κανό για ανεξάρτητη δράση. Χρο­

Βασιλειάδης Ιπποκρ. (Μ ακε­ δονικός στρατός), Δαλαμπύρας Ν. - Ζησιός Ν. (Καρχηδονιακός στρατός), Λαμπαδάς Γεώργ. (Λυδικός στρατός), Ταβουλάρης Δημ. (Γαλατικός στρατός),

νοικτή καθημερινά κατά τις απο­ γευματινές ώρες.

ΔΥΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ Στις 20 Οκτωβρίου 1996 η διε­ θ ν ή ς αεροπορική οικογένεια απώλεσε δύο σημαντικές προσωπικότητές της: τον Βρετανό Bill

Ο Bill Bedford μπροστά οπό ένα αεροσκάφος Hunter κατά τη διάρκεια του Farnborough του 1959 (ψωτ. BAe).

Μιχαηλίδης Νικ. (Βυζαντινός στρατός), Μπογιατζόγλου Γεώργ. (Σε-

παροτρύνει. Για την επιτυχία του ο Μενούντκωφ έλαβε ως δώρο ένα ρολόι χειρός Saturn. Διατάχθ η κ ε να κρατήσει το στόμα του κλειστό, όπως και το έκανε επί 36 χρόνια ως καλός στρατιώτης. Ο

λευκιδικός στρατός), Χατζηπλής Ευάγ.

λόγος που είχε διαταχθεί να μη μι­ λήσει και να εκτελέσει την απο­ στολή που του ανατέθηκε, ήταν η

νων πέρασαν οι στρατοί: Πτολεμαϊκός, Μακεδονικός, Καρχηδονιακός, Λυδικός, Γαλατικός και Σε-

Bedford και τον Γάλλο Yves Ezanno. (Ρωμαϊκός

στρατός). Στη δεύτερη φάση των αγώ­

Ο Bill Bedford (1920-1996) γενν ή θ η κε στο Loughborough, όπου και ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του. Στη συνέχεια σπού­ δασε μηχανικός, αλλά η αγάπη του για την αεροπορία τον κέρδι­

Ε I Λ Η Σ Ε I Σ νου του αεροσκάφους V/STOL Harrier. Στις 7 Ιουλίου 1961 ήταν ο πρώτος που πέταξε και με το δ εύ ­ τερο πρωτότυπο πτητικών δοκι­ μών του Harrier, το Ρ.1127 (ΧΡ836). Στις 14 Δεκεμβρίου 1961, λόγω σοβαρών προβλημάτων ευστάθει­ ας μετά την απώλεια (εν πτήσει) του ενός ακροφυσίου του Χ Ρ 836, ο Bedford αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το αεροσκάφος του χρη ­ σιμοποιώντας το εκτινασσόμενο κάθισμά του (Martin-Baker). Στις 8 Φεβρουάριου 1963 πραγματοποί­ ησε την πρώτη προσνήωση V/STOL αεροσκάφους επί του κα­ ταστρώματος του αεροπλανοφό­

Ο Πτέραρχος Yves Ezanno ως αρχηγός της Armee de I’ Air το 1966 (ψωτ. SHAA).

σε. Λίγο πριν από τον Β ’ ΠΠ κατετάγη στη R A F και εκπαιδεύτηκε ως πιλότος. Ονομάστηκε σμηνίαςπιλότος και τοπ οθετήθηκε στην 605η Μοίρα, που ήταν εφοδιασμέ­ νη με Hawker Hurricane και ανήκε στη δύναμη της Διοίκησης Μαχη­ τικών. Το 1941 μετατέθηκε στην 131η Μοίρα που πετούσε με Hurricane και στο τέλος της χρο ­ νιάς αυτής μετατέθηκε στην Ινδία - Απω Ανατολή, όπου πετώντας πάλι με τον ίδιο τύπο αερο­ σκάφους διακρίθηκε στις αερο­ πορικές επιχειρήσεις στην Ινδία, τη Βιρμανία και την Κεϋλάνη. Το 1944 άρχισε να πετά με Ρ-47 Thunderbolt. Σ τ ο τέλος του 1944 ο Bedford επέστρεψε στην Αγγλία και τοπ οθετήθηκε στη δύναμη της 65ης Μοίρας, που πετούσε με αεροσκάφη Mustang. Μετά τον Β' ΠΠ τοπ οθετήθηκε στη Διοίκηση Εκπαίδευσης, ως εκπαιδευτής πτητικής αξιολόγησης. Το 1949 α­ ποφοίτησε από την περίφημη Αυτοκρατορική Σχολή Δοκιμα­ στών Πιλότων και το 1951 αποστρατεύθηκε από τη R A F με το βαθμό του Σμηναγού. Αμέσως με­ τά την αποστρατεία του προσελήφθη από την Hawker Aircraft Company, ως βοηθός αρχιδοκιμαστής πιλότος της εταιρίας (βοη­ θ ός του Neville Duke). Μετά τη συνταξιοδότηση του Duke το 1956, ανέλαβε αρχιδοκιμαστής πι­ λότος της εταιρίας. Στη δεκαετία του '50 ο Bedford ενεπλάκη στα πτητικά προγράμματα δοκιμών α­ εροσκαφών όπως τα S e a Hawk, τα Hunter, τα Sea Fury κ.ά. Στις 21 Οκτωβρίου 1960, πραγματοποίη­ σε την πρώτη πτήση του πρωτο­ τύπου Ρ 1 127 (ΧΡ831), του προγό­

ρου HMS “ Ark Royal” . To 1968 έγινε διευθυντής πωλήσεων της Hawker Siddeley Aviation, μια θέση που διατήρησε για μια δεκαετία. Με τη δημιουργία της British Aerospace (BA e) ο Bedford έγινε τοπικός διευθυντής της εταιρίας για όλη την περιοχή της Ν.Α. Ασίας. Στις 6 Νοεμβρίου 1995, στην 60ή επέτειο της δημιουργίας του Hurricane, ο Bedford είχε προ­ σκληθεί στο Brooklands και πραγ­ ματοποίησε τιμητικά την εκκίνη­ ση του κινητήρα του πρόσφατα (τότε) ανασκευασμένου Hurricane (G-HURR). Δικαίως θεωρείται “ πα­ τέρας του Harrier” . Ο Πτέραρχος Yves Ezanno (1912-1996) αρχικά σπούδασε νο­ μικά και μετά κατετάγη να υπηρε­ τήσει.τη θητεία του ως έφ εδρος χειριστής αεροσκαφών. Λίγο αρ­ γότερα εισήχθη στη Στρατιωτική Αεποροπορική Σχολή, από την ο­ ποία αποφοίτησε με την τάξη του 1939, η οποία προσέφερε στη Γαλ­ λία 55 νεκρούς αεροπόρους. Τον

της RA F, που χρησιμοποιούσε μα­ χητικά Typhoon. Μ ε τα αεροσκάφη της Μοίρας αυτής συμμετείχε σε προσβολές γερμανικών στόχων στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Στις 23 Ιουνίου 1944 α­ νέλαβε τη διοίκηση της 198ης Μοίρας, γεγονός αρκετά σπάνιο για τη R A F κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ. Με τη Μοίρα αυτή συμμε­ τείχε στην απόβαση στη Νορμανδία και στις μάχες που ακολούθη­ σαν, πραγματοποιώντας συνολικά 90 εξόδους με τα Typhoon. Κατά τη διάρκεια της 90ής εξόδου (7 Οκτωβρίου 1944) το αεροσκάφος του επλήγη από βλήμα γερμανι­ κής Α/Α πυροβολαρχίας, ο Ezanno όμως, παρόλο που ήταν βαριά τραυματισμένος, κατάφερε να το επαναφέρει στις συμμαχικές γραμμές, όπου και πραγματοποίη­ σε αναγκαστική προσγείωση. Στην ενεργό δράση επέστρεψε το Φεβρουάριο του 1945, ενώ στο με­ ταξύ είχε προαχθεί σε αντισμή­ ναρχο, αναλαμβάνοντας τη διοί­ κηση της Σχολής Πιλότων Δίωξης στο Meknes. Το 1949 ονομάστηκε επιθεωρητής των γαλλικών αερο­ σκαφών δίωξης. Το 1951 ήταν ο έ­ νας από τους δύο Γάλλους που “ έ ­ σπασαν" πρώτοι το “ φράγμα” που ήχου, επιβαίνοντες ενός αεριω­ θουμένου μαχητικού Sabre στο Farnborough (ο δεύτερος ήταν ο Επισμηναγός Carpentier). Ο Ezanno συμμετείχε ενεργά στη γαλλική εμπλοκή στην Ινδοκίνα και στην Κορέα. Μετά τους πολέ­ μους αυτούς διετέλεσε πρώτος ε ­ πιτελάρχης της 4ης Συμμαχικής

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ “ΔΟΞΑΣΜΕΝΑ ΚΥΜΑΤΑ” ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΕΙΟΥ ΣΤΟΛΟΥ Την Παρασκευή 24 Ιανουαρίου 1997 έγινε στο Πολεμικό Μουσείο η παρουσίαση του θαυμάσιου βιβλίου του Αρχηγεί­ ου Στόλου με τον τίτλο “ Δοξασμέ­ να Κύματα” (αναλυτική παρουσία­ σή του υπάρχει στη σελίδα της “ Βιβλιοπαρουσίασης” του τεύ ­ χους αυτού). Στην εκδήλωση πα­ ρέστησαν ο πρόεδρος της Βουλής Απόστολος Κακλαμάνης, ο Υ Ε Θ Α Ακης Τσοχατζόπουλος, ο αρχηγός Γ Ε Ν Αντιναύαρχος Λεω­ νίδας Παληογιώργος, ΠΝ, ο αρχη­ γός Γ Ε Σ Αντιστράτηγος Μανούσος Παραγιουδάκης και πλήθος στρατιωτικών και πολιτικών επι­ σήμων, αποστράτων και εν ενεργεία αξιωματικών του ΠΝ. Μήνυμα απηύθυναν ο Α/ΓΕΝ και ο ΑΣ Αντι­ ναύαρχος Γεώργιος Μπεζεριάνος, ΠΝ, ενώ την παρουσίαση του βι­ βλίου πραγματοποίησε ο αρχιεπιστολέας του Στόλου Υποναύαρ­ χος Παναγιώτης Λουμάκης, ΠΝ. Το βιβλίο εκδ όθ η κε με την ευγενι­ κή χορηγία του Κωνσταντίνου Π. Αγγελόπουλου.

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΗΣΣΣΑΣ

Απρίλιο του 1939 ονομάστηκε υποσμηναγός και το Δεκέμβριο

Αεροπορικής Δύναμης στη Γερμα­ νία. Αργότερα υπηρέτησε στο S H A P E και στη συνέχεια ενεπλάκη στις αεροπορικές επιχειρήσεις

του ίδιου έτους απέκτησε και τις πτέρυγες του ιπταμένου δίωξης.

που διεξήχθησαν στην Αλγερία, μολονότι ήταν ήδη ταξίαρχος.

Σωμάτων (ΣΣΑ Σ) πραγματοποίησε τα εγκαίνια της έκθεσης καλλιτε­

Πολέμησε στη Μάχη της Γαλλίας και μετά τη συνθηκολόγηση διέ­ φυγε στη Βρετανία, όπου εντά­ χθ η κ ε στη δύναμη των Ε λ ε υ θ έ­ ρων Γάλλων. Στη Βρετανία αρχικά εκπαιδεύτηκε στην 7η OTU και έ­ πειτα εντάχθηκε στις πρώτες γαλ­ λικές αεροπορικές μοίρες που έ­ φυγαν για την Αφρική (Duala) τον

Από το 1963 μέχρι τις 13 Ιουλίου 1967 διετέλεσε αρχηγός της

χνικής δημιουργίας των μαθητών της και γενικότερα του υπηρετού-

Armee de Γ Air, Για τη δράση του και την προσφορά του τιμήθηκε με 23 γαλλικά, βρετανικά και συμμαχικά μετάλλια και παράση­ μα.

ντος σε αυτή προσωπικού. Πα­ ράλληλα, κατά τη διάρκεια της ί­ διας τελετής, παρουσιάστηκε το ειδκό αναμνηστικό μετάλλιο που σχεδιάστηκε και κόπηκε για τα 70 χρόνια από τη συγκρότηση και τη λειτουργία της ΣΣΑΣ.

Οκτώβριο του 1940, Συμμετείχε στις επιχειρήσεις στη Γκαμπόν και στην εκστρατεία στο Fezzan το 1941, με τη 2η Μοίρα Βομβα ρδι­ σμού. Στη συνέχεια με αεροσκά­ φη Blenheim πολέμησε στη Λιβύη και το Μάρτιο του 1942 προήχθη σε σμηναγό και συμμετείχε στο πλευρό των βρετανικών αεροπο­ ρικών δυνάμεων στη μάχη του El Alamein. Με τη Σμηναρχία “ Lorraine” στάθμευε στη Βρετανία μέχρι τον Απρίλιο του 1943, οπότε και μετατέθηκε στην 198η Μοίρα

Στις 8 Οκτωβρίου 1996 η Στρατιωτική Σχολή Αξιωματικών

Ο διοικητής του Γ ’ ΣΣ Αντιστράτηγος Νικόλαος Σταμπουλής ενημερώνεται από μαθητή της ΣΣΑΣ για ορισμένες από τις δημιουργίες εκ9έματά του (ψωτ. ΣΣΑΣ),

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β . ΣΤΑ ΥΡΟ Π Ο ΥΛΟ Σ

ΚΡΕΣΥ 1346

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΦΡΑΚΤΟΥ

Πίνακας της μάχης του Κρεσύ, στον οποίο απεικονίζεται η πρώτη φάση της σύγκρουσης, με την απώΰηση των Γίνοβέζων τοξοτών.

ιασχίζοντας την ταραγμένη θάλασσα της Μάγχης μια φθινοπωρινή νύχτα του 1337, ο Επίσκοπος της κομητείας του Λίνκολν Henry Burghersh είχε σο­ βαρούς λόγους να ανησυχεί. Ηταν κομιστής ενός μηνύματος καθόλου ευοί­ ωνου για το μέλλον της χώρας του, αλλά και της Ευρώπης. Πριν από λίγες μέρες ο Αγγλος Βασιλιάς Εδουάρδος Γ ’ και οι σύμβουλοί του είχαν συνεδριάσει στο α­ νάκτορο του Ουεστμίνστερ και είχαν συντάξει ομόφωνα μια διακοίνωση σε πολύ υψη­ λούς τόνους προς τον Βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο ΣΤ'. Κατά την άφιξή του στο Λού­ βρο, την έδρα της γαλλικής μοναρχίας, ο Επίσκοπος έγινε δεκτός με τη συνήθη γαλα­ τική αβρότητα. Ο Φίλιππος πήρε το έγγραφο και αφού το κοίταξε για λίγο σιωπηλά, το έδωσε στο γραμματέα του για να το διαβάσει. Αποτελείτο από δύο εμπρηστικές δηλώ­ σεις. Η πρώτη ήταν η εκτίμηση του 24χρονου Εδουάρδου ότι ο ίδιος, και όχι ο Φίλιπ­ πος, ήταν ο νόμιμος βασιλιάς της Γαλλίας. Με τη δεύτερη ο Αγγλος Βασιλιάς ανακοί­ νωσε πως αφού είχε κληρονομήσει και κατείχε ήδη μεγάλες εκτάσεις γαλλικού εδά­ φους στο Πόντιέ και την Ακουϊτανία, δεν είχε καμμία πρόθεση να δηλώσει υποταγή στον Φίλιππο και να τον αναγνωρίσει ως κύριό του. Προς μεγάλη έκπληξη του Επισκό­ που, ο Φίλιππος απλώς χαμογέλασε στο τέλος της ανάγνωσης και αφού τον ξεπροβό­ δισε και του ευχήθηκε καλή επάνοδο, διέταξε τους αξιωματούχους του να προετοιμά-

Δ

Ενα διαχρονικό ιδεώδες! Μια βασίλισσα χρίζει ιππότη έναν πολεμιστή της ακολουθίας της, σε αυτόν τον απαράμιλλης ομορφιάς πίνακα του Leighton. Γύρω από τον κατάφρακτο ιππότη, που αγωνιζόταν για τον ηγεμόνα του και τη δόξα, έχει αναπτυχθεί για αιώνες ένας ρομαντικός μύθος που κρατά ως τις μέρες μας.

01 Μ ΕΣΑΙΩ Ν ΙΚΟ Ι ΧΡΟΝΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΘΡΥΛΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΝΟΠΛΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ ΠΟΥ ΜΑΧΟΝΤΑΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΕΝΑΝ ΙΔΙΟΤΥΠΟ ΚΩΔΙΚΑ ΤΙΜΗΣ. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Μ ΑΓΙΚΟΥ ΕΚΕΙΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ ΗΡΘΕ ΣΑΝ ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1346, ΟΤΑΝ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ Μ ΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ ΤΟΥ ΚΡΕΣΥ, 01 ΑΓΓΛΟΙ ΤΟΞΟΤΕΣ ΘΕΡΙΣΑΝ ΑΔΟΞΑ ΤΟ ΑΝΘΟΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΙΠΠΟΣΥΝΗΣ

Φ ΗΜΙΣΜ ΕΝΕΣ ΜΑΧΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αγγλοι τοξότες του 14ου αιώνα εξασκούνται σε ένα στόχο με ομόκεντρους κύκλους. Η χορδή τραβιόταν μέχρι το αυτί, δίνοντας φοβερή ισχύ. Διαβλέποντας την τεράστια στρατιωτική σημασία του μακρού τόξου, ο Εδουάρδος Γ ’ είχε απαγορεύσει στους υπηκόους του να ασχολούνται στον ελεύθερο χρόνο τους με οποιοδήποτε άλλο άθλημα εκτός από την τοξοβολία.

ß ■

σουν το στρατό για πόλεμο. Ποιές ήταν οι αιτίες αυτής της ρήξης; Το 1328 ο Κάρολος Δ ’ της Γαλλίας, ο τε­ λευταίος της δυναστείας των Καπέτων, εί­ χε πεθάνει ξαφνικά χωρίς να αφήσει διάδο­ χο. Τρεις ευγενείς έριζαν τότε για τον κενό θρόνο. Ο Βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος Γ ’, ο Φίλιππος, κόμης του Ε6ρέ και ο ανηψιός του αποθανόντος, Φίλιππος του Βαλουά. Ο Εδουάρδος ήταν επίσης ανηψιός του Καρόλου από την πλευρά της μητέρας του, επειδή όμως στη Γαλλία δεν αναγνωρι­ ζόταν δικαίωμα διαδοχής από γυναικείο κλάδο οι εκλέκτορες του γαλλικού θρόνου επέλεξαν τελικά τον Φίλιππο του Βαλουά ως νέο βασιλιά τους. Με αρκετή δυσφορία το 1329 ο Εδουάρδος έδωσε στον Φίλιππο τον όρκο υποτέλειας, όπως όφειλε, αλλά τα πρώτα απειλητικά σύννεφα είχαν φανεί στον ορίζοντα. Ηταν η εποχή που το αγγλικό βασίλειο είχε εμπλακεί σε ένα σκληρό α­ γώνα εναντίον των γειτόνων του της Σκω­ τίας και είχε υποστεί μερικές ιδιαίτερα τα­ πεινωτικές ήττες. Ασφαλείς πληροφορίες που κατέφθαναν από τη Γαλλία μιλούσαν για την απλόχερη βοήθεια που έδινε ο Φί­ λιππος στους Σκωτσέζους και το άσυλο που παραχωρούσε σε επικηρυγμένους στα­ σιαστές. Παράλληλα η δυσοίωνη συγκέ­ ντρωση του γαλλικού στόλου στα νορμαν­ δικά λιμάνια προκάλεσε βαθιά ανησυχία στους Αγγλους, ως προς τις πιθανότητες που υπήρχαν να κινηθεί κάποια στιγμή απο­ φασιστικά ο Φίλιππος σε βοήθεια των Σκωτσέζων, κτυπώντας πισώπλατα. Επιπρόσθε­ τα οι Γάλλοι δεν έκρυβαν τις βλέψεις τους προς την περιοχή της Φλάνδρας και ήταν α­ διανόητο για το αγγλικό στέμμα να στερη­ θεί τον πλούτο που του απέφερε το εμπό­ ριο του φλαμανδικού μαλλιού. Ο Εδουάρδος είχε ανέλθει στον αγγλι­ κό θρόνο το 1327, σε μια δύσκολη εποχή και σε ηλικία μόλις 14 ετών. Αυτός ο χαρι­ σματικός νεαρός δεν είχε καμμία σχέση με την κακή φήμη του πατέρα του. Τον διέκρινε μια εμμονή στο σκοπό και μια διαύγεια πνεύματος εντελώς ασυνήθιστη για ένα ά­ τομο της ηλικίας του. Το ίδιο επιδέξιος στα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ο Αγγλος τοξότης μετέφερε συνήθως το τόξο του άκαμπτο, με λυμένη χορδή, την οποία τέντωνε λίγο πριν από τη μάχη. Με τον τρόπο αυτό η χορδή, που ήταν κατασκευασμένη από νεύρα ζώων, διατηρούσε τη φυσική της ελαστικότητα.

γράμματα όσο και στην πολεμική τέχνη, εί­ χε στην ιδιωτική του βιβλιοθήκη 59 ιπποτικά μυθιστορήματα και φρόντιζε πάντα να αγωνίζεται στις κονταρομαχίες φορώντας τα χρώματα κοινών ιπποτών, ώστε οι αντί­ παλοί του να τον αντιμετωπίζουν στα ίσια. Το 1336 δεν δίστασε να υποβάλει το στρατό του, που βρισκόταν στο Περθ, σε μια κοπια­ στική πορεία, για να σώσει την κόμησσα του Εϊτχολ από τον εχθρό που πολιορκού­ σε το κάστρο της. Στις γαλλικές προκλή­ σεις απάντησε με το τελεσίγραφο που επέδωσε σ Επίσκοπος του Λίνκολν. Ο Φίλιππος είχε γελάσει με την αυθάδεια του νεαρού και με το ότι δεν δίστασε να προκαλέσει μια κραταιά δύναμη 21 εκατομμυρίων ψυχών. Αποδείχθηκε όμως υπερβολικά διστακτι-

κός όταν το φθινόπωρο του 1339 ο Εδουάρ­ δος εξόρμησε για πρώτη φορά σε γαλλικό έδαφος, λεηλατώντας τις επαρχίες του Βερμαντουά και του Θιεράς. Η εκστρατεία εκείνη εξελίχθηκε σε στρατιωτική φάρσα, αφού οι δύο αντίπαλοι ξόδεψαν ένα ολό­ κληρο απόγευμα παρατεταγμένοι ο ένας α­ πέναντι στον άλλο, αποφασίζοντας τελικά να αναβάλλουν την αναμέτρηση. Οι προετοιμασίες για το νέο γύρο ε­ χθροπραξιών προχωρούσαν γοργά. Ηδη από το 1345 απεσταλμένοι του Εδουάρδου όργωναν τη χώρα καταγράφοντας πάλι τις ιδιοκτησίες των υποτελών ευγενών και κα­ ταρτίζοντας πίνακες με τους στρατιώτες που αυτοί όφειλαν να συνεισφέρουν. Από μια άποψη θα ήταν ένας αδελφοκτόνος πό­ λεμος. Γάλλοι και Αγγλοι ευγενείς προέρχο­ νταν από το ίδιο γένος και μοιράζονταν την ίδια ιπποτική κουλτούρα, που ήταν κοινή στις υψηλές τάξεις της δυτικής Ευρώπης. Είχαν τον ίδιο κώδικα τιμής, τα ίδια έθιμα και είχαν όλοι μεγαλώσει με τους θρύλους του Ρολάνδου, του Βασιλιά Αρθούρου και του Λάνσελοτ. Τυπικά κάθε άνδρας μεταξύ 15 και 60 χρόνων μπορούσε να κληθεί από τον ηγεμόνα του στα όπλα. Συχνά όμως οι ιππότες συνέχιζαν να εκστρατεύουν πολύ πέρα από το ανώτερο όριο ηλικίας. Πολλοί από αυτούς συμμετείχαν σε μάχες επί 40 ή 50 χρόνια, ενώ αρκετοί μάτωσαν για πρώτη φορά τα όπλα τους στη μάχη σε ηλικία 15 και 16 χρόνων! Οι καταστάσεις των “τουρνουά” κονταρομαχιών του 14ου αιώ­ να δείχνουν πως ο μέσος όρος ηλικίας των συμμετασχόντων ήταν λίγο πάνω από τα 30. με τους μεγαλύτερους στα 50. Είναι φανε­ ρό πως ο πόλεμος τότε δεν ήταν υπόθεση μόνο των νέων. Αλλωστε δεν ήταν όλοι οι έ­ φιπποι πολεμιστές ιππότες με την ταξική έννοια του όρου. Τόσο ο αγγλικός όσο και ο γαλλικός στρατός στο Κρεσύ, περιλάμβα­ ναν ιππότες σε ποσοστό που κυμαινόταν από 16 ως 24% του συνόλου του ιππικού. Εκτός όμως από τις τυπικές υποχρεώ­ σεις προς τους φεουδάρχες, αναπτύσσο­ νταν και ισχυροί οριζόντιοι δεσμοί φιλίας μεταξύ των ιπποτών, μερικοί από τους ο-

ποιους έχουν μείνει θρυλικοί, όπως διασώ­ θηκαν από τους χρονικογράφους. Ενα τέ­ τοιο ακτύπητο δίδυμο της εποχής αποτέλεσαν οι θερμοκέφαλοι Αγγλοι ιππότες William Marshal και Roger de Gaugi, οι οποίοι περιδιαβαίνοντας όλα τα φεστιβάλ κοντα­ ρομαχιών της Ευρώπης μέσα σε δύο χρό­ νια, γκρέμισαν συνολικά 103 αντιπάλους, μερικούς με θανατηφόρες συνέπειες, κα­ τακτώντας όλες τις γυναικείες καρδιές! Ιχνη αυτής της ιδιότυπης αδελφότητας φαίνονται και σε πολλούς τάφους ιπποτών, όπου είναι σκαλισμένοι σε περίοπτη θέση

οι θυρεοί συμπολεμιστών τους. Γιατί όμως πολεμούσαν αυτοί οι άνδρες; Εκτός από τις περιπτώσεις που ήταν υποχρεωμένοι να το κάνουν, αναζητούσαν ακόμα τη δόξα, την αναγνώριση και το χρήμα. Το τελευταίο κερδιζόταν με πολλούς τρόπους. Ενας νι­ κηφόρος πόλεμος σε ξένο έδαφος απέφε­ ρε πλούσια λεία και ο ευγνώμων βασιλιάς μοίραζε απλόχερα φέουδα στους γενναί­ ους του. Η όλη κερδοφόρα επιχείρηση κα­ θαγιαζόταν από τον “ ελέω Θ εού” ηγεμόνα, για το δίκαιο του οποίου δεν επιτρεπόταν κανένας να αμφιβάλλει.

Η ληστρική επιδρομή (chevauchee) που εκτόξευσε ο Εδουάρδος μετά την απόβασή του στις νορμανδικές ακτές, ήταν συνήθης πρακτική στο Μεσαίωνα. Μετά την άλωση της Καέν οι δύο αντίπαλοι προσπάθησαν με συνεχείς ελιγμούς να αποκτήσουν πλεονεκτική θέση. Τελικά στις 24 Αυγούστου οι Αγγλοι πέρασαν τον ποταμό Σομ και αναγκάστηκαν να δώσουν μάχη κοντά στο χωριό Κρεσύ.

0

250

500

Ι000

Ι500

Κατέβαιναν στη μάχη ντυμένοι στο σί­ δερο από την κορυφή ως τα νύχια. Από τα μέσα ήδη του 14ου αιώνα η παλαιά αλυσι­ δωτή θωράκιση είχε αρχίσει σταδιακά να παραχωρεί τη θέση της στους χυτούς και σφυρήλατους θώρακες, οι οποίοι προσέφεραν ανεκτίμητη προστασία, δημιουργού­ σαν όμως και αρκετά προβλήματα. Οσο τέ­ λεια κι αν ήταν η εφαρμογή τους δυσκό­ λευαν τις κινήσεις, ενώ το κράνος περιόρι­ ζε την ορατότητα και την επικοινωνία με το περιβάλλον. Θα πρέπει να ήταν εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα ο συντονισμός και η ε­ κτέλεση μιας επέλασης και ίσως γι’ αυτόν το λόγο το κράνος ήταν το τελευταίο εξάρ­ τημα που τοποθετείτο, αφού πρώτα είχαν σχηματιστεί οι τακτικές διατάξεις. Είναι α­ ξιοσημείωτο το ότι όσο η ισχύς της θωράκισης του σώματος εξελισσόταν, τόσο έχανε τη σημασία της η ασπίδα, που συνεχώς μί­ κραινε σε μέγεθος. Εκτός από τους ιππό­ τες, εκτεταμένη μέριμνα λαμβανόταν και για την όσο το δυνατό αρτιότερη θωράκιση των αλόγων. Στις αρχές του 1340 ήταν ευρέ­ ως διαδεδομένη η χρήση επάλληλων με­ ταλλικών πλακών, τοποθετημένων στο ζώο πάνω από μια επένδυση με βάτες που α­ πορροφούσε τον ιδρώτα και το προστά­ τευε. Στο τέλος ολόκληρη η θωράκιση κα­ λυπτόταν από ένα ακριβό ριχτό ύφασμα με τα χρώματα του ιππότη. Τα κύρια όπλα του ιππότη την εποχή του Εκατονταετούς Πολέμου ήταν το ξί­ φος και η λόγχη. Οι λόγχες ήταν εντυπω­ σιακές, κατασκευασμένες συνήθως από ξύλο φλαμουριάς, με μήκη που έφθαναν τα τεσσεράμισυ μέτρα. Η αποτελεσματικότητά τους πολλαπλασιαζόταν από τον ειδικό τρόπο χρήσης τους. Ηταν καθαρά “ όπλα κρούσης” , μεταφέροντας πάνω στο στόχο τη συνδυασμένη ορμή αλόγου και αναβάτη. Γι’ αυτό το λόγο η χρησιμότητά τους περιοριζόταν καθοριστικά μετά από την αρχική σύγκρουση και ήταν ελάχιστα βολικές για μάχες εκ του συστάδην, αφού έσπαζαν εύ­ κολα. Τα σπαθιά ήταν σαφώς πιο δημοφιλή, εύκολα στο χειρισμό και θανάσιμα στο απο­ τέλεσμα, ενώ αντιπροσώπευαν ταυτόχρονα τα ιδανικά του ιπποτισμού. Το μήκος τους ήταν περίπου 1,15 μέτρα και με την πάροδο της χαλυβουργίας σφυρηλατούντο από υπέροχο βαμμένο ατσάλι (χάλυβα), με ένα διαμήκες κεντρικό “ νεύρο” που αύξανε θ ε ­ αματικά την αντοχή τους. Κατά τον 14ο αι­ ώνα χρησίμευαν κυρίως για νύξη, αν και αναφέρονται περιπτώσεις πολεμιστών οι ο­ ποίοι χειριζόμενοι βαριά ξίφη και με τα δύο τους χέρια ήταν σε θέση να κομματιάσουν με ένα κτύπημα αναβάτη και άλογο μαζί! Υπήρχαν βέβαια και άλλα όπλα που χρησι-

Q ■■

Η αγγλική τοποθεσία στο λόφο του Κρεσύ ήταν αριστοτεχνικά οργανωμένη, με τους ιππότες στο κέντρο και τους τοξότες στα πλευρά, σαν τους δύο ακραίους πύργους ενός οχυρού. Ο γαλλικός στρατός επιτέθηκε απερίσκεπτα το απόγευμα της 26ης Αυγούστου 1346, πέφτοντας στην παγίδα. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μοποιούντο, όπως οι πελέκεις και τα στιλέ­ τα, αλλά το σπαθί ήταν ο αδιαφιλονίκητος κυρίαρχος. Ζωτικής σημασίας στοιχείο στον εξο­ πλισμό του ιππότη ήταν και το άλογό του. Αυτό του επέτρεπε να κτυπά με δύναμη, να τρέπει σε φυγή τους αντιπάλους του ή να γλιτώνει από τους διώκτες του και ήταν φυσικό να αποτελεί το ακριβότερο απόκτημα ενός πολεμιστή. Κορυφαία ανάμεσά τους, αλλά και δυσεύρετα, ήταν τα destrier, μια καθόλου συνηθισμένη ράτσα πολεμι­ κών αλόγων που την είχαν φέρει στην Ευρώπη οι Λογγοβάρδοι τον 6ο αιώνα μ.Χ. Ηταν πραγματικά εντυπωσιακά ζώα. Ψηλά, ζωηρά και δυνατά, μπορούσαν να φέρουν άνετα το φοβερό βάρος του ιππότη, της πανοπλίας του αλλά και της δικής τους θωράκισης και δεν τρόμαζαν από τον εκκωφαντικό θόρυβο της μάχης. Αν και είχαν σχετι­ κά αργή επιτάχυνση, τα destrier απετέλεσαν μέχρι το 17ο αιώνα, οπότε η ράτσα τους εκ­ φυλίστηκε, τα πιο περήφανα άτια που εμ­ φανίστηκαν ποτέ σε πεδίο μάχης. Αμέσως πίσω τους σε αξία έρχονταν τα coursers, κά­ πως μικρότερα σε μέγεθος αλλά γρήγορα σαν τον άνεμο. Οπως ήταν φυσικό, ο ιππό­ της απέφευγε να κουράζει το πολεμικό του άλογο με επίπονες πορείες, στις οποίες χρησιμοποιούσε εφεδρικά ζώα μικρότερης σημασίας. Στα χρόνια του Εδουάρδου Γ ’ και του Φιλίππου, ήταν συνηθισμένο για έ­ ναν ιππότη να διαθέτει κατά μέσο όρο τέσ­ σερα άλογα όταν εκστράτευε. Η συντήρη­ ση ενός αλόγου, κυρίως τους χει­ μερινούς μήνες, στοίχιζε όσο και

-

4

ενός στρατιώτη, ενώ η τιμή αγοράς ανέβαι­ νε κατακόρυφα σε περιόδους πολεμικών α­ ναμετρήσεων. Το 1337 ο Εδουάρδος Γ ’ αγό­ ρασε ένα σπάνιο destrier αντί 168 λιρών, όσο δηλαδή στοίχιζαν 15 κοινά coursers! Στη Γαλλία με τις μεγάλες πεδιάδες, η εκτροφή πολυάριθμων αλόγων έδινε στους βασιλείς την ευχέρεια να συγκροτούν τεράστιες έ­ φιππες δυνάμεις, ενώ για την Αγγλία τα πράγματα ήταν σαφώς δυσκολότερα, αφού αναγκαζόταν να εισάγει τους αναγκαίους αριθμούς ίππων από τη βόρεια Ιταλία και την Ισπανία. Μακροπρόθεσμα η στρατηγι­ κή αυτή αποδείχθηκε ευεργετική για τους Αγγλους, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να αναπαράγουν με επιμιξία εξαίρετες ράτσες από τα αραβικά άλογα της Ιβηρικής χερσο­ νήσου και αυτά της Λομβαρδίας. Από το 1330 και μετά όμως, οι ηγεμόνες της Καστίλλης απαγόρευσαν αυστηρά αυτό το προσοδοφόρο εξαγωγικό εμπόριο. Η δύναμη πεζικού, την οποία επίσης ε­ πιστράτευσε ο Εδουάρδος για την επερχόμενη εκστρατεία, δεν ήταν καθόλου συνη­ θισμένη. Ηταν ένας στρατός που είχε μά­ θει τον πόλεμο στο σκληρότερο σχολείο της πείρας, τα απότομα βουνά και τα θανά­ σιμα φαράγγια της Ουαλίας, της Σκωτίας και της Ιρλανδίας. Οι αντίπαλοί τους εκεί α­ πέφευγαν τις μάχες εκ παρατάξεως, κτυπούσαν γρήγορα και ανελέητα και χάνο­ νταν μέσα στα πυκνά δάση. Ουαλοί και Σκωτσέζοι δεν είχαν την πολυτέλεια του ε­ ξεζητημένου οπλισμού, ούτε τις πολιορκη­ τικές μηχανές για να εκπορθήσουν κάστρα, οι ανορθόδοξες τακτικές τους όμως επέ­ βαλαν στους Αγγλους την ανάγκη της επι­ χειρησιακής ευκαμψίας για να μπο­ ρέσουν να τους αντιμετωπίσουν. Είχαν πάρει πικρά μαθήματα από τους Σκωτσέζους πληρωμένα σε αίμα, στο Στέρλιν Μπριτζ το

ί ψ ’:.

1297 και στο Μπάνοκμπερν το 1314, και είχαν διαπιστώσει με τα μάτια τους τον όλεθρο που μπορούσε να σκορπίσει μια πειθαρχημένη δύναμη πεζικού στη μάζα των ιπ­ ποτών. Από όλα όμως τα όπλα που αντιμε­ τώπισαν οι εκλεκτοί του αγγλικού στέμματος στους μακρόχρονους τρα­ χείς πολέμους τους κατά των ορεσί­ βιων γειτόνων τους, το μακρύ τόξο

Ενας κατάψρακτος ιππότης επελαύνει κραδαίνοντας το κοντάρι του. Ο ευγενής του 14ου αιώνα “ ακόνιζε" τις πολεμικές του αρετές στα τουρνουά κονταρομαχιών, στα οποία με τα χρώματα της αγαπημένης του έπαιρνε μέρος σε ένα “σπορ” που δεν διέφερε πολύ από τον πραγματικό πόλεμο! ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

των Ουαλών ήταν αυτό που τους προκάλεσε τις περισσότερες απώλειες και το μεγα­ λύτερο σεβασμό. Ο παππούς του Εδουάρ­ δου το είχε συναντήσει πολλές φορές στις εκστρατείες του και ήταν αυτός που το εισήγαγε στο αγγλικό στράτευμα ως το κύριο όπλο του πεζικού. Ηταν μια τρομερή φονι­ κή κατασκευή. Κατασκευασμένο από ξύλο φτελιάς ή, συνηθέστερα, από ήμερο έλατο που ερχόταν από την Ισπανία και μαλάκωνε με ειδικές τεχνικές, είχε μήκος 1,83 μέτρα και καμπυλότητα μόλις 15 εκατοστών στο κέντρο του, ενώ το πάχος του ήταν τετρα­ πλάσιο από αυτό του αντίχειρα. Κάθε τοξό­ της μετέφερε 50 βέλη με χαλύβδινες αιχ­ μές στη φαρέτρα του και αν ήταν αρκετά έ­ μπειρος μπορούσε να ρίξει μέχρι 10 βέλη το λεπτό, με κινητική ενέργεια ικανή να διαπεράσει αλυσιδωτό θώρακα στα 200 μέ­ τρα. Οποιοσδήποτε άνθρωπος κτυπημένος από ένα βέλος με τέτοια ταχύτητα ήταν βέ­ βαιο πως θα ετίθετο εκτός μάχης. Παρόλα αυτά η τεχνική της χρήσης ενός μακρού τόξου ήταν μια δύσκολη υπόθεση. Απαι­ τούσε μια καθόλου ευκαταφρόνητη μυϊκή δύναμη και μόνο η μακρά εξάσκηση και η ε­ μπειρία μπορούσαν να διδάξουν σε ένα στρατιώτη τη σταθερότητα του χεριού, τη γωνία ανύψωσης που χρειαζόταν κάθε από­ σταση και την επιρροή του ανέμου. Επίσης μεγάλης σημασίας ήταν ο γενικότερος τρό­ πος χρήσης του όπλου. Οι τοξότες έβαλ­ λαν κατά ομοβροντίες γιατί, αν και ένα μεμονωμένο βέλος ήταν σε θέση να σκοτώ­ σει έναν άνδρα, οι διαδοχικοί καταιγισμοί βελών θα μπορούσαν να τρομοκρατήσουν έναν ολόκληρο στρατό! Ετσι στο Χάλιντον Χιλ, ένα καλοκαιριά­ τικο πρωϊνό του 1333, οι γενναίοι Σκωτσέζοι του Archibald Douglas είχαν αναγκαστεί να επιτεθούν εναντίον των δυνάμεων του νεα­ ρού βασιλιά πάνω σε ένα λόφο και κατατοξεύτηκαν με τόση σφοδρότητα ώστε υπέ­ στησαν 4.000 απώλειες, ενώ οι Αγγλοι είχαν μόνο 14 νεκρούς! Τέτοιο “ άνισο” μακελειό δεν είχε ξαναγίνει στην ιστορία των πολέ­ μων! Οπως ήταν φυσικό, ο Εδουάρδος φρό­ ντισε να αξιοποιήσει στο μέγιστο βαθμό το συντριπτικό τακτικό πλεονέκτημα που του έδιναν οι τοξότες του και δέν ξεκινούσε ποτέ για εκστρατεία πριν συγκεντρώσει ένα σοβαρό αριθμό από αυτούς. Πέρα ό­ μως από τα πατριωτικά κίνητρα, ο Αγγλος τοξότης προσερχόταν για στρατολόγηση και για τον ικανοποιητικό μισθό των 6 πε­ νών την ημέρα που υποσχόταν ο βασιλιάς του. Τα χρήματα που εξασφάλιζε έτσι ήταν περισσότερα από αυτά ενός μέσου αγρότη, αν και κάπως λιγότερα από όσα κέρδιζε έ­ νας τεχνίτης. Φορούσε μόνο κράνος και δερμάτινη στολή με βάτες, έχοντας ένα μανδύα για προστασία από το κρύο και τη βροχή. Στη μάχη πολεμούσε συχνά πλάι στους ιππότες που είχαν ξεπεζέψει και χρησίμευαν σαν βαρύ πεζικό. Αν και οι σύγ­ χρονοι μελετητές επιμένουν πως η μίξη αυτή υπαγορεύθηκε από λόγους διοικητι­ κής μέριμνας και δεν σχετιζόταν με την έ­ μπνευση μιας στρατιωτικής ιδιοφυίας, το

Ενας πεζός λογχοφόρος του αγγλικού στρατού στο Κρεσύ. Στον καιρό του πολέμου οι άνδρες αυτοί μάχονταν σαν ελαφρύ πεζικό από οχυρωμένες θέσεις.

σίγουρο είναι πως η ενσωμάτωση των τοξο­ τών στη δύναμη των ιπποτών έδωσε στον Εδουάρδο τη μέγιστη αποτελεσματικότητα των δύο αυτών συνδυασμένων όπλων και κατέστησε την αγγλική πολεμική μηχανή α­ νίκητη στο πεδίο της μάχης. Τώρα θα περ­ νούσαν στην απέναντι πλευρά της Μάγχης, στη Γαλλία, όπου θα συναντούσαν ένα στρατό πολύ διαφορετικό. Εκεί η αριστο­ κρατία των πάνοπλων ιπποτών κυριαρχούσε ακόμα, πολεμώ ντας με τον παραδοσιακό τρόπο και με όλα της τα σιδερικά. Το στρατηγικό κτύπημα που λογάρια­ ζε να καταφέρει ο Εδου­ άρδος είχε μελετηθεί, ό­ πως πάντα, με ακρίβεια. Η δύ­ ναμη των συμμάχων του Φλαμανδών θα κατέβαινε προς Νότο, ενώ ο ίδιος, επικε-

φαλής των επίλεκτων ανδρών του, θα συνέκλινε μαζί τους αποβιβαζόμενος στα γαλλικά παράλια. Ο στόχος αυτής της λαβί­ δας δεν θα ήταν τόσο η κατάληψη του Πα­ ρισιού, όσο το να κρατηθεί ο Φίλιππος σε διαρκή σύγχυση και αδυναμία αντίδρασης. Ο Γάλλος βασιλιάς φρόντιζε με σπουδή να εξασφαλίσει την υποστήριξη των υποτελών του βαρώνων και είχε πραγματικά θριαμ­ βεύσει στο διπλωματικό πεδίο. Η απειλή από την πλευρά των Φλαμανδών δεν τον α­ νησυχούσε ιδιαίτερα και έτσι αποφάσισε να συγκεντρώσει τα στρατεύματά του για την απόκρουση των Αγγλων. Σ' αυτή τη νέα εκ­ στρατεία ο Εδουάρδος θα είχε μαζί του 2.700 περίπου ιππότες, 8.000 πεζούς και 3.000 έφιππους τοξότες. Ο αγγλικός στό­ λος απέπλευσε από το Πόρτσμουθ στις 5 Ιουλίου, αλλά οι ισχυροί αντίθετοι άνεμοι τον υποχρέωσαν να επιστρέψει στην ασφά­ λεια του λιμανιού για έξι ημέρες. Μόλις ο καιρός βελτιώθηκε, η αρμάδα των 738 πλοί­ ων ξανοίχτηκε πάλι στο πέλαγος. Η αποβί­ βαση του αγγλικού στρατού στη Νορμανδία στις 12 Ιουλίου 1346, ήταν ένα σοκ αιφ­ νιδιασμού για τον Φίλιππο. Οι πράκτορές του στο Πόρτσμουθ τον είχαν βέβαια προ­ ειδοποιήσει για τις ετοιμασίες του εχθρού, αλλά δεν κατάφεραν να μαντέψουν τον α­ κριβή στόχο της εκστρατευτικής δύναμης. Φαίνεται πως οι συμβουλές ενός Γάλλου αυτοεξόριστου, του Godfrey de Harcourt, προς τον Αγγλο βασιλιά, διεδραμάτισαν α­ ποφασιστικό ρόλο στην επιλογή της χερσονήσου Κοταντέν ως σημείου εισβολής.

Ηταν μια αριστοτεχνική μπλόφα με την ο­ ποία οι Γάλλοι οδηγήθηκαν στο να περιμέ­ νουν την απόβαση οπουδήποτε αλλού ε­ κτός από τη Νορμανδία, ακριβώς όπως εξαπατήθηκαν και οι Γερμανοί το 1944. Οι Αγγλοι, θύματα οι ίδιοι πριν από λίγα χρόνια των φοβερών σκωτσέζικων επιδρο­ μών πίσω στην πατρίδα τους, θεώρησαν ως πολύ φυσικό το να εφαρμόσουν αυτή τη βάρβαρη μέθοδο κατά του ηπειρωτικού α­ ντιπάλου τους. Μετά από πέντε ημέρες α­ νασυγκρότησης στην ακτή του Ατλαντικού, εξόρμησαν προς το εσωτερικό της Γαλλίας, χαράζοντας ένα μονοπάτι καταστροφής και λεηλασίας πλάτους 10 χιλιομέτρων, καίγο­ ντας τα χωριά και τις σοδειές και εξοντώνο­ ντας τα κοπάδια. Η πόλη της Καέν ισοπεδώ­ θηκε, αλλά λίγο πιο κάτω οι εισβολείς ανα­ γκάστηκαν να σταματήσουν, βρίσκοντας όλα τα γεφύρια του Σηκουάνα γκρεμισμέ­ να. Ο εντοπισμός κατάλληλων σημείων από όπου ο στρατός θα μπορούσε να περάσει με ασφάλεια το ποτάμι, ήταν ιδιαίτερα δύ­ σκολη υπόθεση σε μια εποχή όπως αυτή του Μεσαίωνα, κατά την οποία οι χάρτες ή ­ ταν πρωτόγονοι και τέτοιου είδους ζωτικές πληροφορίες λαμβάνονταν από ντόπιους αμφίβολης αξιοπιστίας. Ετσι δεν είναι πα­ ράξενο που ο στρατός του Εδουάρδου έφτασε σχεδόν μέχρι τις πύλες του Παρισι­ ού στην προσπάθειά του να διασχίσει το Σηκουάνα. Τελικά, παρενοχλούμενος σπο­ ραδικά από γαλλικά αποσπάσματα, πέρασε

5/Μ

Λ / / · / "> ' ' · / ' / V ' /' ' / Σκαλισμένο σε επιχρυσωμένο ορείχαλκο,ένα ομοίωμα-του Μαύρου Πρίγκηπα {γιού του,Εδουάρδου-Γ’) με πλήρη πανοπλία,κοομεί τη σαρκοφάγο του που βρίσκεται στον καθεδρικό ναό του Καντέρμπουρυ. Το προσωνύμιο δόθηκε στον πρίγκηπα λόγω της μαύρης πανοπλίας που συ ε να φορά στηβίαχη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ί£ ■■

το υδάτινο εμπόδιο στις 15 Αυγούστου, ο­ πότε έφτασε η πληροφορία πως ο φλαμανδικός στρατός απείχε ακόμα 200 χιλιόμε­ τρα. Ο Εδουάρδος αποφάσισε να συνεχίσει την πορεία του προς Βορρά, επιζητώντας να συνενωθεί με τους συμμάχους του το ταχύτερο δυνατό, αν χρειαζόταν και πέρα από τον ποταμό Σομ. Σε όλο αυτό το διά­ στημα οι Γάλλοι παρακολουθούσαν από α­ πόσταση και ήταν φανερό πως επεδίωκαν να φέρουν τους Αγγλους σε μειονεκτική θέση πριν τους επιτεθούν. Η διατακτική στάση, τόσο του Φιλίππου όσο και του Εδουάρδου, δεν πρέπει να εκληφθεί ως συστηματική αποφυγή της αναμέτρησης. Οι μεγάλες μάχες αποτελούσαν την αποκορύφωση πολλών εκστρατειών και διεξάγο­ νταν σχεδόν πάντοτε μέσα σε μια και μόνο ημέρα, αντίθετα με τις πολιορκίες που ή­ ταν ζήτημα εβδομάδων ή και μηνών. Ο Φίλιππος είχε στο μεταξύ συγκεντρώ­ σει μια απίστευτη δύναμη. Τέτοια συνά­ θροιση θωρακισμένων ιπποτών δεν είχε γί­ νει ποτέ πριν και ούτε επρόκειτο να ξαναγίνει. Δώδεκα χιλιάδες έφιπποι πολεμιστές είχαν ανταποκριθεί στην πρόσκληση του Γάλλου ηγεμόνα και ανυπομονούσαν να πέ­ σουν πάνω στους Αγγλους που είχαν ρημά­ ξει τον τόπο και να τους σβήσουν από το πρόσωπο της γης. Τίποτα δεν θα μπορούσε να αντισταθεί στην κρούση τους. Ηταν τό­ σο πολλοί και τόσο γενναίοι, ώστε “ ακόμα και αν ο ουρανός έπεφτε, θα τον συγκρο­ τούσαν πάνω στις αιχμές των κονταριών τους” . Βοημοί, Γερμανοί και Ισπανοί ιππό­ τες είχαν έρθει κατά μάζες για να συνδρά­ μουν τους Γάλλους, με επικεφαλής τους βασιλείς τους ή άλλους εξέχοντες ευγε­ νείς. Παντού διακρινόταν η ισχύς και η με­ γαλοπρέπεια. Οι σέλλες των αλόγων στολίζονταν με χρωματιστά υφάσματα από μετάξι και σατέν, οι λόγχες ήταν διακοσμη μένες με τριγωνικές σημαίες και τα φανταχτερά εμβλήματα στις ασπίδες ενέπνεαν τον τρό­ μο και το σεβασμό. Κάθε ιππότης συνοδευ­ όταν από δύο τουλάχιστον ιπποκόμους που φρόντιζαν να καθαρίζουν και να γυαλίζουν την πανοπλία του, ενώ τον βοηθούσαν να ανέβει στο άλογό του πριν από τη μάχη. Ακολουθούσαν 20.000 πεζοί στρατιώτες, το 1/4 από τους οποίους ήταν Γενοβέζοι μι­ σθοφόροι οπλισμένοι με βαλλιστρίδες, ένα είδος κοντού οριζόντιου σταυρωτού τόξου με σκανδάλη, που προσέδιδε μεγάλη διατρητικότητα στο βέλος, αλλά υστερούσε σημαντικά σε ταχυβολία. Στη δύναμη του Φιλίππου εξακο­ λουθούσε να υπάρχει η παλιά διάκριση και ο ξεκάθαρος διαχωρισμός μεταξύ ιππικού και πεζικού, των δύο κύριων στοιχείων του στρατού, τα οποία αντικατόπτριζαν τις κοι­ νωνικές διαφορές ανάμεσα σε αυτούς που ίππευαν και αυτούς που πορεύονταν στη μάχη με τα πόδια. Οι Γάλλοι και οι σύμμαχοί τους πήγαιναν να πολεμήσουν όπως οι πα­ τέρες και οι παππούδες τους, βασισμένοι στο κλασικό μεσαιωνικό όπλο του ιππικού ως αποφασιστικού κριτή της μάχης. Η Βυζαντινή πριγκήπισσα Αννα Κομνηνή είχε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πει κάποτε πως “ ένας κατάφρακτος δυτι­ κός ιππότης θα μπορούσε να διαπεράσει με την ορμή του τα τείχη της Βαβυλώνας” ! Η ισχύς κρούσης ενός θωρακισμένου ιππό­ τη πάνω σε ένα δυνατό άλογο ήταν πραγμα­ τικά τρομακτική. Οι κοιλάδες από όπου περνούσε ο γαλ­ λικός στρατός, γέμιζαν από τα ατελείωτα καραβάνια που μετέφεραν τις προμήθειες, τα όπλα και τις πτυσσόμενες σκηνές των ευγενών. Κατεδίωκε τον Εδουάρδο με πεί­ σμα, αν και ο εχθρός είχε κερδίσει κάποια απόσταση από την αρχή της “ κούρσας” . Ο ρυθμός της πορείας του αγγλικού στρατού τώρα, που έσπευδε βόρεια νιώθωντας την καυτή ανάσα του αντιπάλου να τον πλησιά­ ζει, έφτασε σε ένα μέγιστο 13 χιλιομέτρων την ημέρα. Κανένας τους όμως δεν θα μπο­ ρούσε να υποψιαστεί πως οι Γάλλοι θα τους παρέκαμπταν σαν αστραπή, διανύοντας 110 χιλιόμετρα σε δύο μέρες, ώστε να βρί­ σκονται ήδη στην Αμιένη όταν ο Εδουάρ­ δος πάσχιζε να περάσει το Σομ. Η αγωνία εί­ χε φτάσει στο αποκορύφωμά της καθώς ο αγγλικός στρατός διαπεραιωνόταν στις 24 Αυγούστου από το ορμητικό ποτάμι, κιν­ δυνεύοντας “ να χάσει τον πόλεμο σε ένα α­ πόγευμα” . Μόλις η λεπτή αυτή επιχείρηση ολοκληρώθηκε με επιτυχία, ο Εδουάρδος έκρινε πως είχε έρθει η ώρα για να δώσει τη μάχη που τόσο έδειχναν να επιζητούν οι Γάλλοι. Η γραμμή υποχώρησής του ήταν πια εξασφαλισμένη, αφού είχε πίσω του τη φι­ λική Φλάνδρα και το ηθικό του στρατού ή­ ταν ακμαιότατο. Ακόμα τώρα βρισκόταν στην επαρχία του Πόντιέ, κληροδότημα της γιαγιάς του, και θα ήταν ανήκουστο να εγκαταλείψει αυτό το έδαφος στον εχθρό. Το βράδυ της 25ης Αυγούστου οι Αγγλοι διανυκτέρευσαν στην άκρη ενός δάσους, δίπλα στις όχθες του χειμάρρου Μαγιέ. Εκεί κοντά υπήρχε το φτωχικό χωριό Κρεσύ-αν-Ποντιέ, που σε λίγο θα περνούσε στην Ιστορία.

Η ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ Α ΠΟ ΚΑΛΥΨ ΗΣ Μετά το Χάλιντον Χιλ, το Κρεσύ ήταν η δεύτερη και τελευταία φορά που ο Εδου­ άρδος θα ηγείτο προσωπικά του στρατού του σε μια γενικευμένη μάχη. Γνώριζε την αριθμητική υπεροχή και την ισχύ κρούσης των Γάλλων και υπολογίζοντας σωστά πως η ορμητικότητά τους θα τους εξωθούσε στο να αναλάβουν την πρωτοβουλία της ε­ πίθεσης, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τα­ κτική παγίδευσης αντίστοιχη με εκείνη που είχε χρησιμοποιήσει ο Ναρσής στους Γότ­ θους πριν από οκτώ αιώνες. Το πρωί της 26ης Αυγούστου ο Εδουάρδος επέλεξε, κα­ τά την προσφιλή του συνήθεια, μια τοπο­ θεσία πάνω σε ένα ύψωμα και διαιρώντας το στρατό του σε τρεις ομάδες, κατά την αγγλική εθιμική διάταξη, τις παρέταξε στο πρανές με μέτωπο προς τα νοτιοανατολικά. Η κλίση του λόφου ήταν μόλις 8%, αλλά θα δυσκόλευε σίγουρα τις επελάσεις του ε­ χθρικού ιππικού. Εκτός από τις τρεις σει­

ρές αναβαθμών που είχαν δημιουργήσει στις πλαγιές του λόφου οι ντόπιοι καλλιερ­ γητές, ο Εδουάρδος διέταξε την κατα­ σκευή ακόμα περισσότερων τεχνητών κω­ λυμάτων που να δυσκολεύουν την κίνηση των ίππων. Στο μεταξύ οι Αγγλοι ιππότες αφιπ­ πέυσαν και παρατάχθηκαν πεζοί. Η πλειοψηφία τους, περίπου 1.800, αναπτύχθηκαν στο δεξιό πλευρό υπό τη διοίκηση του Μαύρου Πρίγκηπα, του 17χρονου διαδόχου του αγγλικού θρόνου, ενώ οι υπόλοιποι έ­ λαβαν θέση στο αριστερό υπό τον έμπειρο κόμη του Νορθάμπτον. Οι τοξότες, προστατευμένοι από αιχμηρούς πασσάλους που είχαν μπήξει μπροστά τους, έλαβαν διάτα­ ξη σε σχηματισμούς σφήνας, τόσο στα ά­ κρα όσο και στο κέντρο, ώστε να έχουν ευχέρεια βολής από μεγάλη απόσταση κα­ τά των αντίπαλων ιπποτών, αλλά και να δια­ χωρίσουν τη μάζα της γαλλικής επίθεσης προσβάλλοντάς την στα πλευρά. Ακόμα, η τοποθέτησή τους στο ύψωμα αύξανε ελα­ φρά το βεληνεκές των μακρών τόξων, καθι­ στώντας το πλεονέκτημά τους ακόμα πιο φοβερό. Γύρω από τις θέσεις τους φρόντι­ σαν να προωθήσουν μεγάλες ποσότητες από εφεδρικά βέλη, γιατί η ταχυβολία των τόξων τους ήταν τόσο μεγάλη ώστε τα κα­ νονικά αποθέματα γρήγορα θα εξαντλού­ ντο. Τα μεταφορικά κάρα και τα άλογα κρατήθηκαν στα μετόπισθεν ώστε να μη κιν­ δυνεύσουν κατά τη διάρκεια της μάχης. Ο Εδουάρδος απέφυγε τον πειρασμό να ηγηθεί ο ίδιος των στρατιωτών του και τοποθέ­ τησε το επιτελείο του στην κορυφή του λό­ φου, κοντά σε έναν ανεμόμυλο, από όπου θα είχε τη δυνατότητα να παρακολουθεί την εξέλιξη της μάχης και να αντιδράσει έ­ γκαιρα αν χρειαζόταν. Κοντά του είχε δια­ τηρήσει μια εφεδρεία λίγων εκατοντάδων ανδρών, για κάθε ενδεχόμενο. Μπροστά στο στρατό του ανοιγόταν μια πεδιάδα με άνοιγμα μόλις δύο χιλιομέτρων ως το χωριό Βαντικούρ. Αγκυρωμένος γερά στις θέσεις του ο αγγλικός στρατός περίμενε με αυτο­ πεποίθηση τον αντίπαλό του. Η ώρα περ­ νούσε και οι Γάλλοι δεν έλεγαν να φανούν. Ξαφνικά ο ουρανός σκοτείνιασε και μια σύ­ ντομη καταιγίδα έπεσε σε όλη την περιοχή. Οι Αγγλοι τοξότες πρόλαβαν να λύσουν τις χορδές των τόξων τους και να τις προφυλάξουν κάτω από τους μανδύες τους. Οταν η βροχή σταμάτησε τις τέντωσαν ξανά, ετοι­ μάζοντας τα όπλα τους. Τρεις βασιλιάδες συνόδευαν τον Φίλιπ­ πο: ο Κάρολος, Βασιλιάς των Ρωμαίων, ο Ιά­ κωβος Β ’, Βασιλιάς της Μαγιόρκα, και ο σχεδόν τυφλός Βασιλιάς της Βοημίας Ιωάν­ νης, που έδεσε με αλυσίδες τα χέρια του σε έναν ιππότη του αριστερά και σε έναν δεξιά, για να τον οδηγήσουν στη μάχη επει­ δή ο ίδιος δεν έβλεπε τίποτα! Ηταν τόσοι πολλοί πρίγκηπες και ευγενείς παρόντες. ώστε θα πρέπει να ήταν αδύνατο για τον Φί­ λιππο να επιβάλλει οποιαδήποτε πειθαρχία. Οπως σε όλες τις μεσαιωνικές μάχες, οι ιπ­ πότες ήταν πολύ σίγουροι, αλαζονικοί και εγωκεντρικοί. Η φοβερή αυτή θωρακισμέ­

Ο Εδουάρδος, ο Φίλιππος και όλη η αριστοκρατία που πολέμησε στο Κρεσύ, είχε γεννηθεί και ανδρωθεί μέσα σε αυστηρά πέτρινα κάστρα όπως αυτό του Γουόργουικ, που χρονολογείται από τον 14ο αιώνα. Δημιουργήματα και εκφραστές του λιτού μεσαιωνικού πνεύματος που εμπνέουν ακόμα δέος στον επισκέπτη, κοσμούν πολλούς λόφους της Ευρώπης, επιβλητικά απομεινάρια μιας ηρωικής εποχής.

νη στρατιά χρειαζόταν ένα στιβαρό χέρι για να διοικηθεί και ο Φίλιππος δεν ήταν τέτοι­ ος χαρακτήρας. Ηταν ήδη απόγευμα όταν οι γαλλικές μάζες αντίκρυσαν για πρώτη φορά την αγ­ γλική τοποθεσία, κατηφορίζοντας ομαλά πάνω από τον Μαγιέ. Προπορεύονταν οι 5.000 Γενοβέζοι τοξότες, που θα μπορού­ σαν δυνητικά να είναι εξαιρετικά αποτελε­ σματικοί αν καθοδηγούντο σωστά. Οι σωβι­ νιστές Γάλλοι ευγενείς όμως έβλεπαν με περιφρόνηση αυτούς τους ξένους μισθο­ φόρους και παρότι γνώριζαν πως οι Γενοβέ­ ζοι βάδιζαν επί 18 συνεχείς ώρες και είχαν βρεγμένες τις βαλλιστρίδες τους, τους διέ­ ταξαν να επιτεθούν. Ο Φίλιππος, πιο συνετά σκεπτόμενος, είχε διατάξει τους άνδρες του να στρατοπεδεύσουν ώστε να κατο­ πτεύσει με άνεση χρόνου τις αγγλικές θ έ ­ σεις. Κανένας όμως δεν έδωσε σημασία! Με 40.000 πολεμιστές να φωνάζουν σε δια­ φορετικές γλώσσες και τις ομάδες των Γάλ­ λων χωρικών να συνωθούνται στους παρα­ κείμενους δρόμους ουρλιάζοντας “ Σκοτώ­ στε! Σκοτώστε!” , το όλο σκηνικό θα πρέπει να θύμιζε τον πύργο της Βαβέλ. Είτε το ήθελε ο Φίλιππος είτε όχι, η μά­ χη είχε αρχίσει. Οι Γενοβέζοι προχώρησαν λίγα μέτρα και τοξέυσαν μια φορά όλοι μα­ ζί. Τα βέλη τους ούτε καν έφθασαν στις θ έ ­ σεις του εχθρού και έτσι βάδισαν ακόμα πιο μπροστά και ετοιμάστηκαν να επαναλάβουν τη βολή. Πριν προλάβουν να τεντώ­ σουν τις βαλλιστρίδες τους κτυπήθηκαν από μια θύελλα αγγλικών βελών. Σαν να μην έφτανε αυτό το πλήγμα, μια σειρά από

εκκωφαντικές εκρήξεις παρατηρήθηκαν στο λό­ φο, από όπου ξεπήδησαν γλώσσες φωτιάς. Η πυρί­ τιδα έκανε για πρώτη φο­ ρά την εμφάνισή της στο πεδίο της μάχης. Τα ελάχι­ στα και πρωτόγονα αγγλι­ κά κανόνια έστελναν σιδε­ ρένιες και πέτρινες μπά­ λες βάρους μισού κιλού στους κατάπληκτους Γε­ νοβέζους. Ποτέ στη ζωή τους δεν είχαν αντιμετω­ πίσει τέτοια δοκιμασία και όπως ήταν φυσι­ κό πανικοβλήθηκαν, ενώ όσοι απέμειναν όρθιοι άρχισαν να τρέχουν έξαλλοι προς τα πίσω αναζητώντας σωτηρία. Το θέαμα αυτό εξόργισε τους Γάλλους ευγενείς, οι οποίοι με προτροπή του Δούκα του Αλανσόν πο­ δοπάτησαν τους Γενοβέζους που συνάντη­ σαν στο δρόμο τους και αναπτύχθηκαν σε τέσσερις σειρές. Στις μπροστινές γραμμές αυτού του δάσους των κονταριών μια τερά­ στια oriflamme είχε ξεδιπλωθεί, το λάβαρο που δήλωνε σιωπηλά πως η επικείμενη μά­ χη θα ήταν χωρίς έλεος και χωρίς αιχμαλώ­ τους. Οι Αγγλοι τοξότες, παρά την εντυπω­ σιακή “ ισχύ πυρός” που γνώριζαν ότι κατεί­ χαν, ένιωθαν μια αυξανόμενη νευρικότητα περιμένοντας την επέλαση του εχθρού. Στο πρόσφατο παρελθόν είχαν αντιμετωπί­ σει και νικήσει ασύντακτους πεζούς αντι­ πάλους, αλλά τώρα για πρώτη φορά θα έρ­ χονταν αντιμέτωποι με σιδηρόφρακτους ιπ­ πότες. Ξεχώριζαν μακριά στον κάμπο τις πολύχρωμες γραμμές του γαλλικού ιππικού που άρχισαν να κινούνται αργά προς τα ε­ μπρός. Στην αρχή ήταν μόνο ένα υπόκωφο βουητό σαν απόμακρη καταιγίδα. Κατόπιν το ποδοβολητό των αλόγων γινόταν όλο και πιο έντονο, κάνοντας τη γη να σείεται. Οι τοξότες, ασάλευτοι στις θέσεις τους, μουρμούριζαν προσευχές παγωμένοι από το φόβο. Οι κόρες των ματιών τους είχαν διασταλεί παρακολουθώντας το σιδερένιο τείχος που ερχόταν κατά πάνω τους. Δεν μπορούσαν να διακρίνουν κανένα πρόσωπο μέσα στην κινούμενη μάζα, μόνο μέταλλο

και σημαίες. Οι ιππότες είχαν φτάσει στο μέσο περίπου της απόστασης που τους χώ­ ριζε από την τοποθεσία των Αγγλων, όταν χαμήλωσαν όλοι απότομα τις λόγχες τους σε οριζόντια θέση. Ηταν η κατάλληλη στιγμή. Ο Εδουάρ­ δος έγνευσε ψύχραιμα προς τους άνδρες του, δίνοντας το σύνθημα για συγκεντρωτι­ κή βολή. Τα τόξα από έλατο θέρισαν τις πρώτες σειρές του εχθρού σαν το δρεπάνι του χάρου και συνέχισαν να τον σφυροκοπούν ασταμάτητα. Υπολογίζεται πως 60.000 βέλη το λεπτό κτυπούσαν τους Γάλλους ιπ­ πότες στα τελευταία 200 μέτρα της διαδρο­ μής τους! Οι άτυχοι καβαλάρηδες, κάθυδροι από την καλοκαιριάτικη ζέστη μέσα στις βαριές πανοπλίες τους, μπορούσαν να ακούνε καθαρά το ανατριχιαστικό σφύριγ­ μα των αγγλικών βελών και το χαρακτηρι­ στικό ήχο του μετάλλου που σκίζεται, κα­ θώς ο φτερωτός θάνατος με ιλιγγιώδη τα­ χύτητα διαπερνούσε τις ασπίδες και τους αλυσιδωτούς θώρακες. Κάτω από τέτοιες συνθήκες ήταν πραγματικά απίστευτο το γεγονός ότι έστω και ένας ιππότης θα μπο­ ρούσε να φθάσει στις αγγλικές γραμμές. Κι όμως μερικοί τα κατάφεραν. Εκεί τους περίμεναν οι ξεκούραστοι Αγγλοι ιππότες και οι λογχοφόροι, που τους γκρέμιζαν από τα άλογά τους σε φοβερές μάχες σώμα με σώ­ μα. Μπροστά στις οχυρωμένες αγγλικές θέσεις εκτυλίχθηκαν σκηνές απερίγρα­ πτης φρίκης και ηρωισμού. Ανθρωποι και ά­ λογα καρφώνονταν πάνω στους πασσάλους στην προσπάθεια των Γάλλων να διασπάσουν τις τάξεις των αμυνόμενων. Ο κάμπος αντιλαλούσε από τις κραυγές αγωνίας και τα κτυπήματα που αντάλλασσαν οι ιππότες με τους πεζούς αντιπάλους τους, χρησιμο­ ποιώντας λόγχες, σπαθιά, τσεκούρια και σκήπτρα με σιδερένιες μπάλες. Το χώμα είχε μουσκέψει στο αίμα. Παρά το πρωτοφανές φονικό που εκτυλισσόταν μπροστά στα μάτια τους, οι Γάλλοι ιππότες, αφού αποτραβήχτηκαν για λίγο πίσω, ανασυντάχθη­ καν και συνέχισαν να πραγματοποιούν ηρω­ ικές επελάσεις, με την ίδια αιματηρή μέθο­ δο! Δεν έκαναν ούτε μια απόπειρα να υπερ­ κεράσουν τις αγγλικές θέσεις ή να τις κτυπήσουν στα πλευρά, παρά επιτίθεντο πάντα μετωπικά κατά κύματα και αποδεκατίζονταν αλύπητα από τα εχθρικά βέλη που έπεφταν σαν βροχή. Η πίεση όμως πάνω στις αγγλικές γραμμές είχε αυξηθεί σε τέ­ τοιο βαθμό, ώστε το δεξιό πλευρό που διοι­ κούσε ο Μαύρος Πρίγκηπας κινδύνευσε σοβαρά. Στις απεγνωσμένες εκκλήσεις των επιτελών του προς τον Εδουάρδο να εμπλακεί η εφεδρεία, ο Αγγλος βασιλιάς αρνήθηκε απαντώντας: “ Αφήστε το αγόρι να κερδίσει τη μάχη του” . Είχε υπολογίσει σω­ στά τη ροή της σύγκρουσης και έβλεπε πως ο κόμης Νορθάμπτον στην άλλη άκρη της παράταξης, όχι μόνο κρατούσε αρρα­ γές το μέτωπό του, αλλά αντεπιτέθηκε προς Νότο ανακουφίζοντας τη δεινά δοκι­ μαζόμενη δεξιά πτέρυγα. Οι Αγγλοι τοξότες είχαν αποσβολωθεί από το θάρρος και την ανοησία των εχθρών

■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τους που αψηφούσαν κατά αυτό τον τρόπο το θάνατο. Δεκαπέντε συνολικά επελάσεις είχαν πραγματοποιηθεί από τους ιππότες ως τις 10.30 το βράδυ, οπότε άρχισε να πέ­ φτει το σκοτάδι. Ολα είχαν πια τελειώσει. Ο Φίλιππος συγκέντρωσε τα υπολείμματα της άλλοτε περήφανης στρατιάς του και αποσύρθηκε μακριά από το λόφο της συμφο­ ράς. Τέσσερις ώρες είχαν αρκέσει για να μετατραπεί ο κάμπος σε σφαγείο. Οι γαλλι­ κές απώλειες ήταν τρομακτικές. Καθώς δεν υπάρχουν ασφαλείς πηγές για το σύνο­ λο των θυμάτων, ο μόνος αριθμός που μπορεί να παρατεθεί με ακρίβεια είναι αυτός των νεκρών πριγκήπων και ευγενών, που έφτασε τους 1.542 - όλη η αφρόκρεμα της γαλλικής ιπποσύνης! Ανάμεσα σε διαμελι­ σμένα κορμιά και κουφάρια αλόγων κείτονταν ο Βασιλιάς της Βοημίας με τους δύο πιστούς ιππότες του, ο Δούκας της Λωραίννης και δέκα επιφανείς κόμητες. Μαζί τους έπεσαν χιλιάδες άλλοι άγνωστοι ιππότες και πεζοί. Η καταπληκτική αυτή νίκη στοίχι­ σε στον Εδουάρδο μόλις 100 νεκρούς και τραυματίες. Δεν υπήρξε ούτε καν σκέψη για καταδίωξη. Ο αγγλικός στρατός, εξα­ ντλημένος από την υπερπροσπάθεια, απο­ κοιμήθηκε εκείνη τη νύχτα χωρίς να ετοι­ μάσει δείπνο.

ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ Π Ο Λ ΕΜ Ο Σ

*

Το γεγονός πως η αριστοκρατία της Γαλλίας είχε συντρίβει από μια δύναμη πεζι­ κού που δεν έφτανε ούτε στο ένα τρίτο τον αριθμό της, έστειλε ρίγη αγωνίας σε όλη τη φεουδαρχική Ευρώπη, Μια επανάσταση στην τακτική είχε λάβει χώρα στο Κρεσύ, που έμελλε να έχει σημαντικό αντίκτυπο τόσο στο στρατιωτικό όσο και στο πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο της γηραιάς ηπείρου, Σήμανε καθαρά το τέλος αιώνων παντοδυναμίας του ιππότη στο πεδίο της μάχης και απετέλεσε γενικότερη πρόκληση για το κύρος και την αυθεντία των ευγενών. Ποτέ άλλοτε η υπεροχή των εκηβόλων ό­ πλων έναντι των αγχέμαχων δεν ήταν πλη­ ρέστερη. Αν ένας “ όχλος” πεζών χωρικών μπορούσε να αποδεκατίσει τα γενναιότερα παλικάρια σχεδόν ατιμώρητα, ήταν φανερό πως οι καιροί είχαν αλλάξει δραματικά. Εί­ ναι αλήθεια πως είχαν προηγηθεί τα παρα­ δείγματα του Χάλιντον Χιλ, του Κουρτραί και του Μοργκάρτεν, αλλά οι νίκες εκείνες δεν ήταν τόσο μεγάλης απήχησης όσο αυτή στο μικρό χωριό της Πικαρδίας. Ο κυριότερος παράγοντας για την αποτυχία των Γάλλων ήταν η αδυναμία τους να κατα­ λάβουν πως βρίσκονταν αντιμέτωποι με ένα πειθαρχημένο επαγγελματικό πεζικό, του οποίου οι δεξιότητες στα όπλα και τις τακτικές είχαν φτάσει σε ένα επίπεδο εξαι­ ρετικής αποτελεσματικότητας. Ο Εδουάρδος εκμεταλλεύθηκε τη νίκη του στο Κρεσύ και πολιόρκησε το Καλαί στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1346. Η παρά­ δοση του μεγάλου λιμανιού έγινε 11 μήνες αργότερα, ανοίγοντας με αυτό τον τρόπο διάπλατα τις οδούς ανεφοδιασμού του ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Ο νεαρός Εδουάρδος Γ ’ (αριστερά), φορώντας την πανοπλία του και το θυρεό του αγγλικού 9ρόνου με τις χαρακτηριστικές λεοπαρδάλεις, δέχεται τη λόγχη και την ασπίδα από τα χέρια του Αγίου Γεωργίου, προστάτη της χώρας, σε αυτό το χειρόγραφο του 1327.

στρατού του από τα βρετανι­ κά νησιά. Η ηρωική φρουρά του Καλαί είχε χειρότερη με­ ταχείριση από ό,τι της άξιζε. Τα θλιβερά απομεινάρια των πολιορκημένων, αν και γλύ­ τωσαν τη ζωή τους, σύρθη­ καν έξω από την πόλη αλυσο­ δεμένα, προκαλώντας τον οί­ κτο των νικητών. Ηταν μια ευτυχής συγκυρία για τους Αγγλους. Τον Οκτώβριο του 1346 ήρθαν μηνύματα από την πατρίδα πως οι Σκωτσέζοι είχαν υποστεί καινούργια πανωλεθρία στο ΝέΘιλς Κρος και ο Βασιλιάς του Δαβίδ Β ' είχε αιχμαλωτιστεί. Η μάχη του Κρεσύ μπορεί να υπήρξε πιο θεαματική, αλλά ήταν η πτώση του Καλαί και η καθυπόταξη των Σκωτσέζων που έδωσε στους Αγγλους τα πιο μόνιμα κέρδη τους. Μια θανάσιμη σύγκρουση είχε αρχίσει, που θα διαρκούσε 116 χρόνια και της οποίας το τέλος ούτε τα εγγόνια του Εδουάρδου και του Φιλίππου δεν θα ζούσαν για να το δουν. Βέβαια δεν επρόκειτο για ένα συνεχή πόλεμο, αλλά πε­ ρισσότερο για μια παρατεταμένη αιμορρα­ γία σποραδικών αψιμαχιών και προσωρινών συνθηκών ειρήνης που διακόπτονταν από διαστήματα βίαιων και καταστρεπτικών μα­ χών. Σαν να μην έφταναν τα δεινά του πολέ­ μου, το 1349 η Ευρώπη δέχθηκε την επίθε­ ση ενός άλλου χειρότερου εχθρού, όταν μια επιδημία βουβωνικής πανώλης, γνωστή ως “ ο μαύρος θάνατος” , σάρωσε την ήπει­ ρο αφανίζοντας μέσα σε τρία χρόνια το ένα τρίτο του πληθυσμού της. Η φοβερή εκεί­ νη θεομηνία δεν εμπόδισε τους εμπολέ­ μους από το να συνεχίσουν την πάλη τους. Αυτό που δεν κατόρθωσαν οι χιλιάδες Γάλ­ λοι ιππότες με όλη την ανδρεία και την τόλ­ μη τους, το πέτυχε τελικά ένα 18χρονο θεοσεβούμενο κορίτσι από τη Λωραίννη. Με την Jean d’ Arc επικεφαλής τα γαλλικά όπλα μετέβαλλαν τακτικές πετώντας από νίκη σε νίκη και η ίδια, ντυμένη με την πα­ νοπλία και κρατώντας τη Βίβλο στο χέρι, κατόρθωσε να αναγεννήσει μέσα από τις στάχτες του πολέμου το γαλλικό έθνος και να το οδηγήσει στο μεγαλειώδες πεπρωμέ­ νο του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Matthew Bennett: THE KNIGHT UNMASKED, Military History Quarterly, Summer 1995. (2) Matthew Bennett & Nicholas Hooper: THE CAMBRIDGE ILLUSTRATED ATLAS OF WARFARE: THE MIDDLE AGES, Cambridge University Press. 1996. (3) Alfred Burne: THE CRECY WAR, Greenhill Books, 1990. (4) David Chandler: THE OXFORD ILLUSTRATED HISTORY OF THE BRITISH ARMY, Oxford University Press, 1994. (5) Geoffrey Parker: THE CAMBRIDGE ILLUSTRATED HISTORY OF WARFARE, Cambridge University Press, 1995. (6) Bryan Perrett: THE BATTLE BOOK, Arms & Armour Press, 1992. (7) Michael Prestwich: ARMIES AND WARFARE IN THE MIDDLE AGES, Yale University Press, 1996. (8) THE AGE OF CALAMITY, Time-Life Books, 1992. (9) Geoffrey Regan: MILITARY BLUNDERS, Guinness Publishing, 1996. (10) Velimir Vuksic & Zvonimir Grbasic: CAVALRY. Cassell, 1993.

ΑΓΓΕΛΟ Σ Ν. Δ Α Λ Α ΣΣΗ Ν Ο Σ

ΤΕΣΣΕΡΙΣ Μ Ο ΛΙΣ Μ ΗΝΕΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΟΥ Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Η LUFTWAFFE ΕΞΑΠΕΛΥΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΩΔΟΥΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΡΟΚΕΧΩΡΗΜΕΝΩΝ ΣΥΜ ΜΑΧΙΚΩΝ ΑΕΡΟ ΔΡΟ Μ ΙΩ Ν ΤΟΥ ΒΕΛΓΙΟΥ, ΤΗΣ ΟΛΛΑΝΔΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ, ΣΕ ΜΙΑ ΥΣΤΑΤΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΝΑ Μ ΕΙΩΣΕΙ ΤΗΝ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ. ΜΕ ΜΙΑ ΠΡΩΤΟΦΑΝΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΙΛΟΤΩΝ ΚΑΙ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ, Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ ΝΑ Ε ΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΝΤΙΠΑΛΟΣ ΚΑΙ ΝΑ Α ΙΦ Ν ΙΔΙΑΖΕΙ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ. ΤΟ ‘‘ΚΥΚΝΕΙΟ Α ΣΜ Α " ΤΗΣ LUFTWAFFE ΥΠΗΡΞΕ ΑΝΤΑΞΙΟ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΤΗΣ ΝΑ ΠΕΘΑΝΕΙ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ.

Η ΙΣΟΠΕΔΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΕΡΩΔΡΩΜΙΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ενα “μακρομύτικο ” Fw-190 D9 της II/JG26 “ Schiageter” , ενώ απογειώνεται για την επιχείρηση “ Bodenplatte” μεταφέροντας μία βόμβα 500 kg. Η 2η και η 3η Μοίρα της JG26 επιτέθηκαν με επιτυχία στο αεροδρόμιο του Evere στο Βέλγιο.

κρα μυστικότητα. Παρόντες ήταν οι πιο ο γεγονός ότι η κάποτε κραταιά διακεκριμένοι διοικητές πτερύγων και μοι­ Luftwaffe αιμορραγούσε με την αρών, οι οποίοι θα ανελάμβαναν την εκτέλε­ μετάκλητη σταθερότητα μίας κλε­ σή της. Τα μέσα υπήρχαν: 10 πτέρυγες μα­ ψύδρας από το Νοέμβριο του χητικών, συνολικής δύναμης 900-1.000 αε­ 1944, δεν ήταν πλέον κάποιο μυστικό. Το ροσκαφών. Ο στόχος ήταν 11 συμμαχικά αε­ γνώριζε ακόμα και ο αιθεροβάμων Στρα­ ροδρόμια καταδιωκτικών της βρετανικής τάρχης Goering, ο οποίος φρόντιζε να αλλά­ 2ης Τακτικής Αεροπορικής Δύναμης και της ζει αμέσως θέμα συζήτησης όποτε αυτό Αμερικανικής 9ης - οκτώ στο Βέλγιο, δύο προέκυπτε. Τα συμμαχικά βομβαρδιστικά εισέβαλλαν καθημερινά κατά χιλιάδες στην Ολλανδία και ένα στην ανατολική Γαλ­ λία. στους ουρανούς της Γερμανίας, ισοπεδώ­ Σε κάθε μονάδα είχε ανατεθεί συγκε­ νοντας πόλεις, αεροδρόμια, εργοστάσια. Τα κριμένος στόχος, στον οποίο θα την καθο­ γερμανικά καταδιωκτικά δυσκολεύονταν δηγούσαν ένα ή δύο νυκτερινά καταδιωκτι­ όλο και περισσότερο να διαπεράσουν την κά, Ju-88, Ju-188 ή Me-262, μέσω ενός δρο­ ασπίδα προστασίας των υπεράριθμων μολογίου προκαθορισμένου κατά τέτοιο Mustang και Thunderbolt και να φθάσουν τα τρόπο ώστε να επιτευχθεί ο μεγαλύτερος μισητά υπερφρούρια, τα οποία αποτελούδυνατός αιφνιδιασμός. “ Διατηρώντας από­ σαν πια τον υπ' αριθμόν 1 κίνδυνο. Οι Γερ­ λυτη σιγή ασυρμάτου ως τη στιγμή της επί­ μανοί πιλότοι και οι επιτελείς προσπαθού­ θεσης, όλες οι πτέρυγες θα ίπτανται χαμη­ σαν συνεχώς να εφευρίσκουν νέες τακτι­ λά πάνω από το μέτωπο ταυτοχρόνως, κατά κές αντιμετώπισης των βομβαρδιστικών. τη διάρκεια των πρώτων πρωινών ωρών, ώ­ Ομως τελικά, όλα κατέληγαν στο αναπό­ στε να καταλάβουν τις εχθρικές αεροπορι­ φευκτο συμπέρασμα: τα συμμαχικά κατα­ διωκτικά! Αν αυτά απούσιαζαν, τότε η κές δυνάμεις εξ αιφνιδιασμού, στο έδα­ φος” . Luftwaffe θα ήταν και πάλι σε θέση να κερ­ δίσει το τακτικό πλεονέκτημα στον αέρα, Στους διοικητές είχαν δοθεί αυστηρές διαταγές ασφαλείας: η ενημέρωση των το οποίο είχε χαθεί από την εποχή της πληρωμάτων θα γινόταν ελάχιστες ώρες συμμαχικής απόβασης στη Νορμανδία. Ετσι, στα μέσα Δεκεμβρίου, γεννήθηκε πριν από την έναρξη της επίθεσης ώστε να η ιδέα για την επιχείρηση “ Bodenplatte” αποφευχθεί κάθε ενδεχόμενο διαρροής (“ Ισοπέδωση” ), μία μεγάλης κλίμακας αε­ πληροφοριών. Ανάλογη ενημέρωση θα γινό­ ροπορική επιδρομή εναντίον των συμμαχι­ ταν και στις μονάδες των αντιαεροπορικών κών βάσεων των καταδιωκτικών. Οι συνθή­ σχετικά με το χρόνο διέλευσης των φιλιών κες φαίνονταν οι κατάλληλες: η προέλαση σχηματισμών επάνω από τις περιοχές τους, των συμμαχικών στρατευμάτων είχε ανακοκαθώς ήταν κοινή γνώση ανάμεσα στο προ­ πεί, πρώτα από μία ήττα στο Arnhem το Σε­ σωπικό πως ο,τιδήποτε πετούσε μέσα στο πτέμβριο του 1944 και κατόπιν από τη γερ­ γερμανικό εναέριο χώρο αποκλείεται να ή­ ταν γερμανικό! μανική επίθεση στις Αρδέννες το Δ εκέμ­ βριο. Τα συμμαχικά προκεχωρημένα αερο­ Παρά τις αυξανόμενες απώλειες (535 δρόμια είχαν παραμείνει και αυτά “ αμετακί­ πιλότοι νεκροί, αγνοούμενοι ή αιχμάλωτοι νητα” στο Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Γαλ­ ήταν ο απολογισμός του Δεκεμβρίου), το η­ λία. Οι πρόσφατες σφοδρές χιονοπτώσεις θικό ανάμεσα στους πιλότους διατηρείτο είχαν αναλάβει τις περαιτέρω λεπτομέρει­ ασυνήθιστα υψηλό. Η Luftwaffe θα ανελάμες. Ταυτόχρονα και κατά τη διάρκεια αυτών βανε και πάλι την επιθετική πρωτοβουλία των μηνών, η Luftwaffe είχε ξεκινήσει μία τι­ μετά από δυόμισυ σχεδόν χρόνια αμυντι­ τάνια συγκέντρωση καταδιωκτικών στο κής στάσης. Ακόμα, η πολεμική εμπειρία Δυτικό Μέτωπο, αποδυναμώνοντας εσκεμτων αξιωματικών οι οποίοι θα ηγούντο της μένα τα υπόλοιπα θέατρα επιχειρήσεων. Ο επιχείρησης ήταν σαφώς ανώτερη εκείνης Υποπτέραρχος Dietrich Peltz, διοικητής του των συμμάχων. Ανάμεσα στους διοικητές 2ου Σώματος Μαχητικών της Luftwaffe, ή­ και στους μοιράρχους συγκαταλέγονταν ταν ο πνευματικός πατέρας της επιχείρη­ μερικοί από τους μεγαλύτερους άσσους σης, η οποία φιλοδοξούσε να καταστρέψει της Luftwaffe, με δεκάδες-δεκάδων καταρτα καταδιωκτικά των συμμάχων στο έδα­ ρίψεις στο ενεργητικό τους. Πολλοί από φος. Οι συσκέψεις για το σχέδιο της επίθε­ αυτούς μάχονταν συνεχώς από το 1939. σης έγιναν στις 15 Δεκεμβρίου, κάτω από ά­ Το ίδιο δεν ίσχυε όμως και για τα χαμη­

Τ

Ίβ ■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λόβαθμα πληρώματα των μαχητικών. Οι ά­ πειροι αυτοί πιλότοι αποτελούσαν ένα ανώ­ νυμο πλήθος, του οποίου ο μέσος όρος ζω­ ής μετριόταν μάλλον σε ώρες παρά σε ημέ­ ρες. Η σύντομη εκπαίδευσή τους περιστρε­ φόταν γύρω από το πώς θα κατέρριπταν ένα Β-17, πώς θα απέφευγαν τέσσερα Mustang τα οποία βρίσκονταν στην ουρά τους ή, απλά, πώς θα επιβίωναν σε έναν ε­ ξαιρετικά άνισο αγώνα αριθμών. Ελάχιστοι προλάβαιναν να διεκδικήσουν έστω και μία κατάρριψη πριν σκοτωθούν. Και όμως κανέ­ νας τους δεν αμφέβαλλε για την υπεροχή του έναντι ενός αντίστοιχου Αμερικανού πιλότου. Οσο απίθανο κι αν ακούγεται, αυτοί οι άνδρες εξακολουθούσαν να πι­ στεύουν στην τελική νίκη. Πράγματι, για ο,τιδήποτε τραγικό έμελ­ λε να συμβεί, κανένας δεν θα μπορούσε να κατηγορήσει τους πιλότους. Τα όποια σφάλματα θα έπρεπε να αναζητηθούν ως συνήθως- σε επιτελικό επίπεδο. Αν και η ε­ πιχείρηση φαινόταν να έχει σχεδιασθεί με την περίφημη “ τευτονική σχολαστικότη­ τα” , υπήρχαν τέσσερα σημεία στα οποία δεν δόθηκε η πρέπουσα σημασία: α) Κανένας από τους πιλότους των μα­ χητικών δεν είχε εκπαιδευθεί στην προ­ σβολή στόχων εδάφους. Αυτό βεβαίως το γνώριζαν οι διοικητές, αλλά ήταν αργά πια για να γίνουν τα δέοντα: η Luftwaffe βρισκό­ ταν σε οριακό σημείο. Δεν υπήρχε καιρός

Ο Αντισμήναρχος Heinz Baer οδήγησε την επίθεση εναντίον του Eindhoven, όπου σημείωσε και τις 203η και 204η καταρρίψεις του. Οταν τελείωσε ο πόλεμος είχε 220 καταρρίψεις.

για πολυτέλειες. 6) Η ενημέρωση των πιλότων έγινε την τελευταία στιγμή, μέσα σε μία ηλεκτρισμέ­ νη ατμόσφαιρα. Πολλοί από τους νεοφερμένους αντικαταστάτες δεν είχαν κατανοή­ σει τη σημασία της επιχείρησης, ενώ σε άλ­ λους δόθηκε η συνηθισμένη εντολή: “ Μεί­ νε κοντά μου και κάνε ότι εγώ” . γ) Η επιλογή της ώρας άφιξης των σχη­ ματισμών στους στόχους τους ήταν ιδιαίτε-

N O RTH

5EA Delmenhorst Ϊ / JG 6

N ETH ERLA N D S ^ — --- J ® ^— ^ ^ Z - ^ ^ Q Ü a k e n b ru c k B / JG 6

Vecnta U / JG 6

Drope 5J/JG1 3

Furstenau J/ j G 26 1 T H eep e X |/JG 27 H ' --- Achmer M J G 27 f Ei'ns St JG 10Λ Hopsten l l / J G 27 --- Plantlünne l||/JG 26 --- Rheine | j/SG 1♦ 1/ JG 27 ,

• Heesch

Nordhorn Uf/JG 26

• Volke! Paderborn 1/J6 3 Lippspringe ttp l/JG 3

Ein dnoven ^

Dortmund 3/JG 77

' Bönninghardt 33/JG 77 —

Deroj s West rem ussels- Grimbergenu s s e ls - E v e re ----

Ophoven

- y

Düsseldorf- Lohausen | lt/ jG 77

A sch *

3ERM A N Y

Köln-Wahn SG L

ussels-Melsbroek---

ψ Jd K d n -Ostheim

St Trond

Le Cu lot Bonn·Hangelar SG U

B E L G IU M

E ttin g h a u se n H /JG 2

Nidda Merzhausen |/J 0 2 ^ G j JG ; = 3 ® 1U/JG 2 Altenstadt ©Rhein-Main,.

'LU XEM BO UI Darmstadt-Griesheiri \JjGt*+ l/jG 11 Gross- Os^teim |||/JG 1 1 Babenhaüsen ll/ JG 4 ZellhauseVi j l/JG

FRA N C E Metz- FrescaTy

K irrlach 111/ JG 53 Malmsheim ___ ll/JG S3

===J®

pa προχωρημένη (09.20) για μία πολεμική ε­ πιχείρηση τέτοιας κλίμακας, η οποία φιλο­ δοξούσε να επιτύχει απόλυτο αιφνιδιασμό. δ) Η ενημέρωση των αντιαεροπορικών μονάδων υπήρξε ελλιπής, με αποτέλεσμα ορισμένες να μη γνωρίζουν την ώρα διέ­ λευσης των φιλιών σχηματισμών. Η εγκλη­ ματική αυτή αμέλεια θα ευθυνόταν για το θάνατο πολλών Γερμανών πιλότων, ενώ οι τρεις τελευταίοι λόγοι - σε συνδυασμό με την αυστηρή σιγή ασυρμάτου η οποία θα ενέσπειρε τη σύγχυση ανάμεσα στους άπει­ ρους πιλότους - θα διεδραμάτιζαν κατα­ στροφικό ρόλο στην επιχείρηση. Η επιλογή της ημερομηνίας έναρξης της επίθεσης ήταν εντελώς συμπτωματική και είχε γίνει βάσει των μετεωρολογικών προγνωστικών: η 1η Ιανουαρίου 1945 θα ή­ ταν η πρώτη μέρα με καθαρό καιρό μετά από ένα μήνα συνεχών χιονοπτώσεων. Αν οι Σύμμαχοι τύχαινε να είναι και λίγο ζαλισμέ­ νοι από τα ποτά της προηγούμενης νύχτας, τότε αυτό θα ήταν μία ευνοϊκή συγκυρία!

Χάρτης της επιχείρησης “ Bodenplatte” (1 Ιανουαρίου 1945): Διακρίνονται τα αεροδρόμια εκκίνησης των μοιρών, τα σημεία συνάντησης των σχηματισμών και τα δρομολόγια επίθεσης. Τα διακεκομένα βέλη υποδεικνύουν πορείες οι οποίες κατέληξαν σε μη εντοπισμό του στόχου, εύρεση κάποιου άλλου από σύμπτωση ή γενικά ανοργάνωτες επιθέσεις.

1-1-1945 (05.00-08.00)Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω ΣΗ -Α Π Ο ΓΕ ΙΩ ΣΗ Μόλις δόθηκε στους διοικητές το κωδι­ κό σύνθημα έναρξης της επιχείρησης, άρ­ χισε η διαδικασία ενημέρωσης των πληρω­ μάτων. Αν και οι διαταγές είχαν απαγορεύ­ σει τον καθιερωμένο εορτασμό της παρα­ μονής της Πρωτοχρονιάς, ελάχιστοι πιλό­ τοι υπάκουσαν! Οι περισ­ σότεροι προτίμησαν να μη κοιμηθούν καθόλου. Στις 06.30 άρχισαν να αποχαιρε­ τούν κάποια αγαπημένα πρόσωπα με τα οποία είχαν περάσει την παραμονή,

άλλαξαν στολές και φόρεσαν τα δερμάτινα μπουφάν και τις φόρμες πτήσης. Μερικοί, όπως ο Υποσμηνίας Bodo Vogel του 2/JG26, μπήκαν στα αεροπλάνα τους φορώντας α­ κόμα τις επίσημες στολές τους: “ Εάν πρό­ κειται να “ ξεμείνουμε πίσω” , οι Τόμμυδες θα καταλάβουν ότι έχουν να κάνουν με α­ νώτερους άνδρες” , είπε χαμογελαστά ο Vogel και συνέχισε: “ Θα παραδεχθούν ότι οι Ιππότες της Abbeville δεν το βάζουν κάτω!” . Ωρα 08.00: Από τα χιονισμένα αεροδρό­ μια της δυτικής Γερμανίας, τα αεροσκάφη 33 μοιρών άρχιζαν να απογειώνονται και να αποκτούν σχηματισμούς μάχης, ελάχιστα μέτρα επάνω από το έδαφος ώστε να μη γί­ νουν αντιληπτά από τα εχθρικά ραντάρ. Οι καιρικές συνθήκες ήταν γενικά οι πρσβλεπόμενες, όμως στη Β.Δ. Γερμανία εμφανί­ στηκε μία απρόσμενη ομίχλη η οποία ανά­ γκασε πολλές μονάδες να καθυστερήσουν την απογείωσή τους. Πριν ακόμα διασχί­ σουν τα γερμανικά σύνορα, τους περίμενε η πρώτη οδυνηρή έκπληξη: τα αντιαεροπο­ ρικά πυροβόλα άρχισαν να βάλλουν ενα­ ντίον τους, είτε λόγω κακής ενημέρωσης, είτε επειδή δεν τηρήθηκαν οι προσχεδιασμένοι χρόνοι διέλευσης. Ολες σχεδόν οι μονάδες είχαν τις πρώτες τους απώλειες σε αυτή τη φάση. Οι πιλότοι χρειάστηκαν όλα τα αποθέματα ψυχραιμίας τους για να μη παραβιάσουν τη σιγή ασυρμάτου στη θέα των συντρόφων τους που έβρισκαν έ­ ναν τόσο παράλογο θάνατο. Πριν προλάβει να καταλαγιάσει η οργή τους, άρχισαν αμέ­ σως να βάλλονται από τα συμμαχικά αντια­ εροπορικά, τα οποία ζητούσαν το μερίδιο των καταρρίψεών τους. Αλλες μονάδες πά­ λι συνάντησαν μπροστά τους μικρούς σχη­ ματισμούς περιπολίας εχθρικών μαχητι­ κών, με τα οποία, αναπόφευκτα, ενεπλάκησαν σε αερομαχίες. Η σύγχυση δεν άργησε να καταλάβει τους άπειρους πιλότους, οι ο­ ποίοι ήταν υποχρεωμένοι να σιωπούν μέσα στα αεροσκάφη τους. Ο Πόλεμος δεν φαι-

Κατεστραμμένα Typhoon IB στο Eindhoven. Η επίθεση της JG3 “ Udet” στο συγκεκριμένο αεροδρόμιο ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία της επιχείρησης. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νόταν να “ κοιμάται” αυτή την Πρωτοχρο­ νιά...

Φλεγόμενα αεροσκάφη στο St. DenisWestrem, το στόχο της JG1 “ Oesau” .

JG1 “OESAU”: Μ ΙΑ ΤΡΑΓΙΚΗ ΣΥΝ ΑΝΤΗ ΣΗ Οι τρεις Μοίρες της Πτέρυγας JG1, δια­ θέτοντας 80 αεροσκάφη Fw-190A8 και Me109G14, βρέθηκαν επάνω από τους στό­ χους τους την προκαθορισμένη ώρα (09.20). Η 1η και η 3η Μοίρα αποσπάσθηκαν

λειών. Η II/JG1 αποδεκατίσθηκε επειδή ο μοίραρχός της, Σμηναγός Staiger, διέπραξε τακτικό σφάλμα, παραλείποντας να αναθέ­ σει σε ένα σμήνος του την προστασία, από μεγαλύτερο ύψος, των υπόλοιπων επιτιθέ­ μενων αεροσκαφών του. Στο έδαφος οι Πο­ λωνοί υπέστησαν μεγαλύτερες ζημιές (30

Ο Σμηναγός Η.Ρ Gibbons της 168 Μοίρας στο Eindhoven, απογειώθηκε πρώτος τη στιγμή της επιδρομής και κατέρριψε ένα FW-190A8 πριν σκοτωθεί.

■Jß η·

από την κύρια δύναμη, η οποία κατευθυνόταν για το St. Denis-Westrem, και έπληξαν δύο άλλους στόχους δευτερεύουσας ση­ μασίας: το Ursel, βάση ανεφοδιασμού-επανεξοπλισμού της RAF, και το αεροδρόμιο του Maldegem στο οποίο στάθμευαν τα Spitfire IX των 349 και 485 Μοιρών. Οι επιθέ­ σεις υπήρξαν επιτυχείς, με την καταστρο­ φή 18 αεροσκαφών και μερικών υποστέγων. Οι απώλειες των δύο μονάδων ήταν μικρές επειδή η αντιαεροπορική άμυνα των βάσε­ ων ήταν υποτυπώδης. Η II/JG1 είχε διαφορετική τύχη. To St. Denis-Westrem ήταν η βάση τριών πολωνι­ κών μοιρών Spitfire IX (302,308 και 317), οι ο­ ποίες όμως είχαν ήδη απογειωθεί με το πρώτο φως για να πλήξουν γερμανικούς στόχους στις Αρδέννες, καθώς η μάχη βρι­ σκόταν ακόμα σε εξέλιξη. Τα Spitfire της 308 ήταν τα πρώτα τα οποία επέστρεψαν από την αποστολή τους. Οι τροχοί των αερο­ σκαφών των Πολωνών πιλότων άγγιξαν το διάδρομο τη στιγμή που οι Γερμανοί πραγ­ ματοποιούσαν το πρώτο επιθετικό τους πέ­ ρασμα. Η ακρίβεια της συνάντησης ήταν τραγική. Το πρώτο Spitfire στη σειρά, χωρίς να σβήσει τον κινητήρα του, απογειώθηκε αμέσως. Οι δύο σχηματισμοί ενεπλάκησαν σε μία μανιασμένη 15λεπτη αερομαχία. Οι επιδρομείς, αν και υπέρτεροι αριθμητικά, βρέθηκαν σε μειονεκτική θέση καθώς προ­ σπαθούσαν επίμονα να προσβάλλουν τη βάση και ταυτόχρονα να αποφύγουν τα Spitfire στα νώτα τους. Στη γενική αναστά­ τωση ήλθε να προστεθεί και η άφιξη της 317 Μοίρας, η οποία εκλήθη να επιστρέφει εσπευσμένα. Οι Πολωνοί πιλότοι κατέρριψαν 18 Fw-190, έναντι δύο δικών τους απω­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Ο Αντισμήναρχος Herbert Ihlefeld, διοικητής της JG1, κατά τη στιγμή της επίθεσης. Βρισκόταν σε ενεργό υπηρεσία στη Luftwaffe από την εποχή του Ισπανικού Εμφυλίου. Οταν τελείωσε ο πόλεμος είχε 130 καταρρίψεις.

αεροσκάφη κατεστραμμένα), αλλά αυτές ή­ ταν σχεδόν μόνο υλικές.

JG2 “ RICHTHO FEN”, JG4 ΚΑΙ JG6: ΤΡΕΙΣ Α Δ ΙΚ Ε Σ Θ ΥΣΙΕΣ Ηταν ειρωνικό το γεγονός ότι η JG2, ενισχυμένη και από τα FW-190F8 της III/SG4 (μία δύναμη 150 αεροσκαφών), στάλθηκε να καταστρέψει τις γερμανικές εγκαταστά­ σεις του St. Trond. Εκεί στάθμευαν τα αμε­ ρικανικά Thunderbolt των 48 και 404 Μοιρών, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων απούσια­ ζε τη στιγμή της επίθεσης. Αν και το αερο­ δρόμιο υπέστη αρκετές ζημιές, η αντιαερο­ πορική άμυνα αποδείχθηκε ιδιαίτερα φονι­ κή (τόσο η αμερικανική, όσο και η γερμανι­

κή!): η JG 2 είχε τις υψηλότερες απώλειες της επιχείρησης, κυρίως από τα πυρά εδά­ φους, τόσο στο δρομολόγιο της προσέγγι­ σης όσο και σε αυτό της επιστροφής: 33 πι­ λότοι νεκροί, αγνοούμενοι ή αιχμάλωτοι. Τα 55 Fw-190 και Me-109 της JG4, αφού έχασαν την πορεία και το στόχο τους κατέ­ ληξαν να περιπλανώνται στο Βέλγιο και την Ολλανδία, αναζητώντας τελικά ευκαιρια­ κούς στόχους εδάφους προκειμένου να δι­ καιολογήσουν την παρουσία τους στον ε­ χθρικό εναέριο χώρο. Παραμένει άγνωστο ακόμα ποιός ευθυνόταν γι’ αυτό το σφάλμα πλοήγησης, αλλά οι υποψίες έπεσαν στο πλήρωμα του νυκτερινού Ju-88 το οποίο θα καθοδηγούσε την Πτέρυγα στο στόχο της. Είκοσι τρεις πιλότοι θυσιάστηκαν άδικα, ό­ λοι θύματα αερομαχιών και αντιαεροπορι­ κών. Στην περίπτωση της JG 6 ωστόσο, γνω­ ρίζουμε θετικά ότι υπαίτιο της αποτυχίας ήταν το σφάλμα πλοήγησης του Ju-188, το οποίο προσπέρασε την περιοχή του στόχου και οδήγησε όλη την Πτέρυγα πολύ δυτικό­ τερα της καθορισμένης πορείας. Οταν οι πιλότοι των μαχητικών συνειδητοποίησαν ότι είχαν εκτραπεί, άρχισαν να εγκαταλείπουν τμηματικά τον “ ιχνηλάτη” τους και να ερευνούν μόνοι τους για το αε­ ροδρόμιο του Volkel, το οποίο ελάχιστοι ε­ ντόπισαν τελικά. Αντ’ αυτού, το μεγαλύτε­ ρο τμήμα της JG 6 κατέληξε στο βρετανικό αεροδρόμιο του Heesch, τη βάση πέντε κα­ ναδικών μοιρών Spitfire. Από αυτές οι δύο (411 και 442) απούσιαζαν σε επιχειρήσεις, ενώ μία τρίτη (410) τροχοδρομούσε προς α­ πογείωση όταν οι επιδρομείς εμφανίστη­ καν. Μία καταστροφή παρόμοια με αυτήν της II/JG1 περίμενε την JG6. Τα Spitfire IX της 410 απογειώθηκαν αμέσως, μέσα σε μία βροχή από αντιαεροπορικά και γερμανικά τροχιοδεικτικά. Στη μάχη συμμετείχαν και τα αεροσκάφη των 411 και 442, τα οποία ε­ πέστρεψαν έγκαιρα για να βοηθήσουν τους συναδέλφους τους. Οι Γερμανοί έχα­ σαν 17 αεροσκάφη τους, έναντι δύο μόνο καναδικών Spitfire, ενώ σι ζημιές που προξέ­ νησαν οι επιδρομείς στο Volkel και στο Heesch ήταν μόνο επιφανειακές.

JG3 “ UDET”: ΚΑΝΑ ΔΙΚ Η ΠΑΝΩ ΛΕΘ ΡΙΑ ΣΤΟ EINDHOVEN Eindhoven: μία από τις μεγαλύτερες βά­

σεις της κεντρικής Ευρώπης και η έδρα 11 καναδικών μοιρών μαχητικών. Οι οκτώ από αυτές ήταν εξοπλισμένες με τα καταστρο­ φικά Typhoon IB και οι υπόλοιπες με Spitfire XIV. Στις 09.00 δύο μοίρες είχαν απογειωθεί για περιπολία στις Αρδέννες, ενώ 15 λεπτά αργότερα 17 ακόμα Typhoon βρίσκονταν στο διάδρομο παρατεταγμένα σε σειρά, με τους κινητήρες σε λειτουργία, έτοιμα κι αυτά για απογείωση. Πρώτο στη σειρά ήταν το Typhoon “ QC-D” του 24χρονου Σμηναγού Η.Ρ. Gibbons, το οποίο ήδη τροχοδρομούσε, όταν τα 55 “ σταυροφόρα” αεροσκάφη της JG3 εμφανίστηκαν αναπάντεχα από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις, πετώντας μό­ λις πάνω από τις στέγες των οικημάτων. Η ώρα ήταν 09.20 ακριβώς... Στην κεφαλή της επίθεσης βρισκόταν ο διοικητής της Πτέρυγας, Αντισμήναρχος Heinz Baer, με 202 καταρρίψεις εκείνη τη στιγμή στο ενεργητικό του. Η θέα του συμμαχικού αεροδρομίου ήταν καταπλη­ κτική: όλα τα αεροσκάφη σταθμευμένα ε­ κατέρωθεν του διαδρόμου σε τακτές απο­ στάσεις ή μέσα στα υπόστεγα να επισκευά­ ζονται από τους μηχανικούς. Εκτός αυτών υπήρχε μία ολόκληρη σειρά από Typhoon να τροχοδρομούν! Ο Σμηναγός Gibbons αντιλήφθηκε πρώτος την επερχόμενη γερμανι­ κή επιδρομή και απογείωσε βιαστικά το αε­ ροσκάφος του. Αμέσως βρέθηκε ανάμεσα στο πλήθος των Fw-190 και των Me-109 τα οποία πολυβολούσαν το αεροδρόμιο. Μπή­ κε πίσω από την ουρά του πρώτου Focke Wulf που βρήκε μπροστά του και το κατέρ-

Τα Me-109 G-14 της II/JG11, καθώς εκτελούν επίθεση χαμηλού ύψους στο αεροδρόμιο του Asch. Η επίθεση αυτή κόστισε στην Πτέρυγα 25 πιλότους νεκρούς, αγνοούμενους ή αιχμάλωτους.

ριψε. Το “ Μαύρο 16” του Σμηνία Leipholz συνετρίβη πίσω από τα υπόστεγα του Eindhoven. Την ίδια στιγμή δύο άλλα γερμα­ νικά βρέθηκαν πίσω από τον Gibbons, τα πυρά των οποίων έστειλαν το Typhoon του Καναδού να συναντήσει τα φλεγόμενα συντρίμμια του θύματός του. Τα δύο αερο­ σκάφη εξερράγησαν μαζί. Ο Heinz Baer κατέστρεψε με την πρώτη του επίθεση τα δύο επόμενα Typhoon τα ο­ ποία πραγματοποιούσαν μία απεγνωσμένη αλλά μάταιη προσπάθεια να απογειωθούν. Οι πιλότοι τους, Σμηναγός Wilson - διοικη­ τής της Μοίρας - και Υποσμηναγός Keller πέθαναν ακαριαία. Τα υπόλοιπα έξι Typhoon που ακολουθούσαν στη σειρά καταστρά-

Οι πιλότοι του 11ου Σμήνους της JG53 (11/JG53) φωτογραφίζονται μπροστά σε ένα Me-109 G-14, το φθινόπωρο του 1944. Δεύτερος από δεξιά είναι ο Σμηνίας Heinz Plettner, ο οποίος τραυματίστηκε την 1-145 αφού εμβόλισε με το αεροσκάφος του ένα Thunderbolt κατά τη διάρκεια αερομαχίας και κατόπιν εγκατέλειψε με αλεξίπτωτο. Καθισμένος στο Me-109 είναι ο διοικητής του σμήνους Ανθυποσμηναγός Landt. Ολοι οι εικονιζόμενοι, εκτός από τον πρώτο από αριστερά, έλαβαν μέρος στην επιχείρηση “ Bodenplatte” . φηκαν και αυτά. Οι στόχοι ήταν τόσοι πολ­ λοί και τοποθετημένοι με τέτοιο τρόπο ώ­ στε ήταν αδύνατο να αστοχήσεις. Τα γερμα­ νικά αεροσκάφη τριγύριζαν με τέτοια “ βουλιμία” πάνω από τη βάση, ώστε δύο Me-109 συγκρούστηκαν στον αέρα! Τα α­ ντιαεροπορικά των Καναδών ενεργοποιήθηκαν αμέσως, διεκδικώντας πέντε αερο­ σκάφη. Ενα από αυτά έπεσε πάνω σε ένα από τα γεμάτα βυτιοφόρα καυσίμων, το ο­ ποίο με τη σειρά του έπεσε σε ένα υπόστε­ γο, προκαλώντας μία αλυσιδωτή κόλαση ε­ κρήξεων. Ενα άλλο γερμανικό αεροσκάφος προσέκρουσε πάνω σε μία σειρά σταθμευμένων βομβαρδιστικών Β-25. Πυρομαχικά εκρήγνυντο παντού, φορτηγά ανατινά­ ζονταν και αεροσκάφη φλέγονταν. Πολλοί από τους μηχανικούς εδάφους βρήκαν τραγικό θάνατο τη στιγμή της επίθεσης, καθώς παγιδεύτηκαν μέσα στις ατράκτους των Typhoon όπου εργάζονταν. Παντού επι­ κρατούσε χάος. Οι Γερμανοί, αφού εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο τον αιφνιδιασμό που είχαν προξενήσει, αποχώρησαν μετά από 23 λεπτά αφήνοντας πίσω τους εκρή­ ξεις και ερείπια. Ο απολογισμός για τους συμμάχους ήταν τρομακτικός: 60 Typhoon και 58 άλλα αεροσκάφη διαφόρων τύπων κατεστραμμένα (Spitfire, Mustang, Mitchell, Β-17), 25 πιλότοι νεκροί και 30 ακόμα άν­ δρες άλλων ειδικοτήτων νεκροί ή τραυμα­ τίες. Ανυπολόγιστες ήταν και οι καταστρο­ φές σε οχήματα και εγκαταστάσεις. Παρά την απώλεια 18 Γερμανών πιλότων από α­ ντιαεροπορικά ή αερομαχίες μικρής κλίμα­ κας κατά την επιστροφή, η επίθεση στο Eindhoven υπήρξε η επιτυχέστερη της επι­ χείρησης.

JG11: ΤΑ MUSTANG ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΟΝΤΑΙ TO ASCH Η 20λεπτη καθυστέρηση την οποία προκάλεσε η ομίχλη στην απογείωση των 65 μαχητικών της JG11, έμελλε να αποβεί μοιραία, τόσο για την Πτέρυγα, όσο και για το διοικητή της Αντισμήναρχο Gunther Specht. Οταν ο γερμανικός σχηματισμός εμφανίστηκε πάνω από το αμερικανικό αε­ ροδρόμιο του Asch, στις 09.40, ένα μεγάλο

μέρος των αεροσκαφών απούσιαζαν ήδη σε αποστολές από τις 09.15, ενώ 12 ακόμα Mustang της 352 Σμηναρχίας τροχοδρομού­ σαν για να απογειωθούν. Παρά την επιθετι­ κότητα που επέδειξαν οι Γερμανοί πιλότοι, τόσο κατά την προσβολή της βάσης, όσο και κατά τη διάρκεια της σφοδρής ημίωρης αερομαχίας η οποία διεξήχθη μεταξύ των επιδρομέων και των αμερικανικών καταδιω­ κτικών, δεν κατάφεραν να αποτρέψουν την απώλεια 25 αεροσκαφών τους. Τα 20 από αυτά έπεσαν θύματα των 12 υπερασπιστών του Asch. Οι ίδιοι οι Αμερικανοί έχασαν μό­ νο τέσσερα Mustang και δύο Thunderbolt, ενώ οι ζημιές στο αεροδρόμιο υπήρξαν μι­ κρές. Ανάμεσα στους νεκρούς Γερμανούς συγκαταλεγόταν και ο μονόφθαλμος βετε­ ράνος άσσος Gunther Specht, με 32 καταρρίψεις, κάτοχος του Σταυρού των Ιπποτών με φύλλα δρυός.

JG 26 “SCHLAGETER”: Α ΙΦ Ν ΙΔ ΙΑ ΣΜ Ο Σ ΣΤΟ EVERE... -Α Π Ο ΓΟ Η ΤΕ Υ ΣΗ ΣΤΟ GRIMBERGEN

19 “

Στο δρόμο της η JG 26 δεν αντιμετώπι­ σε κανένα πρόβλημα, εκτός φυσικά από τα γερμανικά αντιαεροπορικά τα οποία κατέρριψαν πέντε αεροσκάφη! Κατά τ’ άλ­ λα ο Αντισμήναρχος Josef Priller, διοικητής της JG 26, οδήγησε τα 50 Fw-190 D9 της 1ης και της 4ης Μοίρας χωρίς προβλήματα ενα­ ντίον του αεροδρομίου του Grimbergen, το οποίο σύμφωνα με τις φωτογραφίες των α­ ναγνωριστικών έπρεπε να σφίζει από αμερι­ κανικά βομβαρδιστικά. Το θέαμα όμως το οποίο αντίκρυσε ο Priller πάνω από το στόχο του τον άφησε άφωνο: ένα άδειο αεροδρό­ μιο με τέσσερα “ ιπτάμενα φρούρια” , ένα δικινητήριο βομβαρδιστικό και ένα Mustang! Η Luftwaffe είχε χρησιμοποιήσει 50 από τα καλύτερα καταδιωκτικά της προκειμένου να καταστρέψει έξι εχθρικά αερο­ σκάφη και μερικά κενά υπόστεγα, ενώ ταυτόχρονα θυσίασε τις ζωές 17 πιλότων, θυμάτων των φιλιών και των εχθρικών πυρών. Εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι το αεροδρόμιο δεν ήταν επιχειρησιακό! ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

την αιφνιδιαστική επίθεση. Τα Me-109 απέρΟ δεύτερος στόχος της Πτέρυγας ήταν ριψαν τις δεξαμενές καυσίμου και άρχισαν το Evere. Αυτό ήταν μία διαφορετική υπό­ να αερομαχούν. Παρά τη μειονεκτική τους θεση. Τα 120 Fw-190 D9 και Me-109 Κ4 της θέση οι Γερμανοί πιλότοι κατάφεραν να ση­ 2ης και της 3ης Μοίρας εκτέλεσαν ως και μειώσουν καταρρίψεις, ενώ ο Σμηνίας Heinz 15 επιθετικά περάσματα σε ένα αεροδρό­ Plettner εμβόλισε ένα Thunderbolt πριν εγκαμιο γεμάτο με Spitfire και βομβαρδιστικά ταλείψει τραυματισμένος το “ Μαύρο 3” διαφόρων τύπων, τοποθετημένα όλα το του. ένα δίπλα στο άλλο, σε αποστάσεις ιδεώ­ Οι δύο μόνο εναπομείνασες Μοίρες της δεις για μία μαζική αεροπορική επιδρομή JG53 έφθασαν στο Metz, αρκετά έγκαιρα ώ­ το τελευταίο πράγμα που περίμεναν οι στε να βρουν προσγειωμένα τα Thunderbolt Σύμμαχοι εκείνο τον καιρό. Ο αιφνιδιασμός Ενα Spitfire XI φλέγεται στο αεροδρόμιο του τριών μοιρών τα οποία ετοιμάζονταν για τις ήταν απόλυτος. Οκτώ Βρετανοί πιλότοι Melsbroek. Η JG27 είχε τις μικρότερες ημερήσιες επιχειρήσεις τους στις Αρδένπραγματοποίησαν μία γενναία προσπάθεια απώλειες σε σχέση με τον αριθμό των νες. Τα γερμανικά καταδιωκτικά επιτέθη­ αεροσκαφών τα οποία έλαβαν μέρος και τις να απογειωθούν με τα Spitfire τους, αλλά οι καταστροφές που προξένησε η επιδρομή. καν κατά τριάδες ή τετράδες από κάθε κα­ τέσσερις σκοτώθηκαν πριν ακόμα εγκατατεύθυνση. Το προσωπικό της λείψουν το διάδρομο. Ο Υποβάσης άρχισε απεγνωσμένα να σμηναγός Adolf' Glunz, διοικη­ αναζητεί τα ορύγματα κά­ τής του 6ου Σμήνους, κατέρριλυψης, καθώς η αντιαεροπορι­ ψε ένα Spitfire στον αέρα και κή άμυνα στο Metz ήταν σχεδόν κατέστρεψε άλλα πέντε στο έ­ ανύπαρκτη. Ενώ η μάχη μαινό­ δαφος. Ο μοίραρχος της ταν πάνω από το αεροδρόμιο, ο II/JG26, Επισμηναγός Anton πιλότος ενός Me-109 κτυπήθηHackl, κατέρριψε ένα δεύτερο. κε στο δεξιό μάτι από βολίδα Μόνο αυτοί οι δύο πιλότοι ε­ πολυβόλου και πέθανε ακαρι­ κτέλεσαν μαζί 16 επιθέσεις με αία. Το 109 συνετρίβη και το τα “ μακρομύτικα” Fw-190 D9 σώμα του εκτινάχθηκε από τη τους. Μετά την καταστροφή δύναμη της πρόσκρουσης. Δύο 120 συμμαχικών αεροσκαφών Αμερικανοί πολυβολητές εγκαστο έδαφος (ανάμεσά τους 60τέλειψαν αμέσως τη θέση τους 65 μαχητικά και 32 βομβαρδι­ προκειμένου να σκυλεύσουν το στικά), το Evere ήταν η δεύτερη Ενα FW-190A8 της JG1 το οποίο συνετρίβη κοντά στο αεροδρόμιο του πτώμα, αρχίζοντας από τις μπό­ μεγάλη επιτυχία της St. Denis-Westrem. Τα γερμανικά αεροσκάφη υπέστησαν βαριές τες! “ Bodenplatte” . απώλειες από τα Spitfire των πολωνικών μοιρών που έδρευαν εκεί. Μετά τη λήξη της επιδρο­ μής, 66 Thunderbolt βρίσκονταν κατεστραμμένα ή κτυπημένα στο έδαφος - σχεδόν η συνολι­ κή δύναμη αεροσκαφών στο Metz! Αν και οι γερμανικές απώ­ Η 27η και η 53η Πτέρυγα λειες 18 πιλότων ήταν αριθμη­ Μαχητικών είχαν στη διάθεσή τικά μικρές, εξακολουθούσαν τους το μικρότερο αριθμό αε­ να είναι ένα βαρύ πλήγμα για ροσκαφών σε σχέση με τις υπό­ την ήδη αποδυναμωμένη JG53. λοιπες μονάδες, καθώς είχαν απωλέσει αμφότερες το μεγαλύ­ τερο μέρος του δυναμικού Οι Γερμανοί, αν και προκάλεσαν αιφνιδιασμό στις περισσότερες τους στις αιματηρές αερομα­ περιπτώσεις, υπέστησαν πολλές απώλειες από τα εχθρικά χίες του Δυτικού Μετώπου κα­ καταδιωκτικά. Στη φωτογραφία ο Πολωνός Υποσμηναγός Tadeusz τά τη διάρκεια των τελευταίων Szienkier, μπροστά στα συντρίμμια του Fw-190 το οποίο κατέρριψε την Οι “ Κόκκινες καρδιές” διέ­ μηνών. Για την επιχείρηση 1η Ιανουαρίου πάνω από το St. Denis-Westrem. θεταν μία ικανοποιητική δύνα­ “ Bodenplatte” η JG27 διέθετε 85 μη 105 Me-109 G14-K4 για να κα­ αεροσκάφη, ενώ η JG53 μόνο ανέβηκε στο ίδιο ύψος για ενίσχυση. Οι ταστρέψουν ένα τόσο σημαντικό αεροδρό­ 50 Me-109 G14, G10 και Κ4. Γερμανοί έχασαν ένα αεροσκάφος, αλλά μιο όπως αυτό του Deurne, το οποίο φιλοξε­ Οταν οι τέσσερις Μοίρες της JG27 έ­ κατέρριψαν τρία Spitfire. νούσε πέντε μοίρες Typhoon και τέσσερις φθασαν στο αεροδρόμιο του Melsbroek στο μοίρες Spitfire. Ομως όλα πήγαν στραβά Βέλγιο, η γερμανική επίθεση προκάλεσε Οι “ Ασσοι Μπαστούνια” (JG 53), φέροντας το έμβλημα του θανάτου στα ρύγχη από την αρχή. Αφού η Πτέρυγα υπέστη τις αιφνιδιασμό και καταστροφές παρόμοιες των Messerschmitt τους, δικαιολόγησαν το πρώτες απώλειες από τα φίλια πυρά εδά­ με αυτές στο Evere, καθώς τα αεροσκάφη και εκεί δεν ήταν διεσπαρμένα σύμφωνα με όνομά τους. Τα αεροσκάφη της III/JG 53 εί­ φους, ορισμένοι πιλότοι της 1ης Μοίρας ατους κανονισμούς. Για την καταστροφή 53 χαν ως αποστολή τους να εξουδετερώσουν ποσπάσθηκαν για να επιτεθούν σε ένα μι­ αεροσκαφών και διαφόρων εγκαταστάσε­ τα αντιαεροπορικά πυροβόλα του αερο­ κρό αεροδρόμιο το οποίο λανθασμένα εξέων η JG27 έχασε 14 πιλότους - ποσοστό μι­ δρομίου του Metz στη Γαλλία. Ομως η Μοί­ λαβαν ως αυτό του Deurne. Λόγω της σιγής ασυρμάτου δεν ήταν δυνατό να ειδοποιη­ κρό σε σχέση με τον επίσης μικρό αριθμό ρα ποτέ δεν εισήλθε στο γαλλικό εναέριο αεροσκαφών που έλαβαν μέρος στην επι­ χώρο. Στη διαδρομή συναντήθηκε με υπέρ­ θούν για το σφάλμα τους. Οταν η υπόλοιπη γερμανική δύναμη προσέγγισε την περιοχή δρομή. Στην πορεία της επιστροφής η 3η τερη δύναμη αμερικανικών Ρ-47, τα οποία του Deurne στάθηκε ανίκανη να το εντοπί­ Μοίρα δέχθηκε επίθεση από Spitfire. Τα Meεπιτέθηκαν στα γερμανικά διαθέτοντας το σει μέσα στη χιονισμένη μονοτονία της επί­ 109 Κ4 του 12ου Σμήνους, τα οποία κά­ πλεονέκτημα του μεγαλύτερου ύψους. Λόλυπταν τους συναδέλφους τους από ύψος πεδης βελγικής υπαίθρου, ώσπου κατέληξε γω της επιβεβλημένης σιγής ασυρμάτου, 1.500 μέτρων, ενεπλάκησαν μαζί τους, ενώ να περιπλανάται άσκοπα. Αντίθετα τα ε­ κανένας Γερμανός πιλότος δεν μπόρεσε να χθρικά αντιαεροπορικά δεν δυσκολεύτη­ ο Σμηναγός Heilmann με το 9ο Σμήνος του προειδοποιήσει τους συναδέλφους του για

JG 27K A I JG53 “ΡΙΚ AS” : ΔΥΟ ΑΚΟΜΑ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ

20

J G 7 7 “ROT H E R Z” : ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΣΤΟ DEURNE

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

καν καθόλου να καταρρίψουν επτά Me-109 τα οποία διακρίνονταν πεντακάθαρα στον ουρανό. Τελικά, αφού ο σχηματισμός δια­ σκορπίσθηκε σε ποικίλα μέρη και ύψη, κά­ ποιοι πιλότοι αποφάσισαν να πολυβολήσουν σποραδικά το αεροδρόμιο και κατό­ πιν αποχώρησαν με την ίδια έλλειψη οργά­ νωσης με την οποία είχαν πάει. Η επιδρομή θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηρισθεί ως παρωδία αν δεν υπήρχαν απώλειες αν­ θρωπίνων ζωών.

ΩΡΑ 10.30: ΕΠΙΣΤΡΟΦ Η ΚΑΙ Α Π Ο Λ Ο Γ ΙΣΜ Ο Σ Ούτε το δρομολόγιο της επιστροφής ή­ ταν αναίμακτο για τους επιδρομείς του “ νέ­ ου έτους” . Οι περισσότεροι σχηματισμοί ενεπλάκησαν πάλι σε αερομαχίες με συμμα­

χικά μαχητικά, τα οποία εξακο­ λουθούσαν κανονικά τις επιχει­ ρήσεις τους εναντίον της Γερμα­ νίας. Οι καθυστερήσεις αυτές προκάλεσαν εξάντληση καυσί­ μων και πολλές αναγκαστικές προσγειώσεις. Οι υπόλοιποι πέρασαν άλλη μία φορά από τη ζώ­ νη των αντιαεροπορικών πυρών (συμμαχικών και γερμανικών), τα οποία εξακολουθούσαν σταθε­ ρά να “ αφαιμάσσουν” τους πιλό­ τους. Οι επιζήσαντες επέστρεψαν κατά ζεύγη,τετράδες ή μεμονω­ μένα στις βάσεις τους. Γύρω στις 12.30 οι υπασπιστές των μοιρών άρχισαν να ασχολούνται με το θλιβερό καθήκον της καταμέ­ τρησης των απωλειών. Οι επιτε­ λείς γνώριζαν μόνο τη γλώσσα των αριθμών... Ανάμεσα στις απώλειες του 2/JG26, ήταν και το “ μακρομύτικο” FockeWulf “ Μαύρο 3” : ο Υπο­ σμηνίας Bodo Vogel είχε “ ξεμείνει πίσω” , φορώντας τη στολή εξόδου του, όπως ακρι­ βώς επιθυμούσε. Πολλά χιλιόμετρα μακρύτερα, στο αεροδρόμιο του Metz, ο Επισμηνίας Stefan Kohl είχε συλληφθεί αιχμάλωτος όταν εγκατέλειψε το κτυπημένο 109 του, το “Λευκό 11” , πάνω από τη βάση. Πριν οδηγηθεί για ανάκριση, ζήτησε να χτενιστεί και να γυαλίσει τις μπότες του. Αργότερα στις ερωτήσεις που του υποβλήθηκαν αρνήθηκε να απαντήσει. Σηκώθηκε από το κάθισμά του και πλησιάζοντας στο παρά­ θυρο έδειξε έξω τα φλεγόμενα Thunderbolt. “ Πώς σας φαίνεται αυτό;” , ρώτησε τους α­ νακριτές του και γέλασε υπεροπτικά. Οταν λίγο αργότερα κατέφθασαν στο αεροδρό­ μιο τα ολοκαίνουργια Ρ-47 προς αντικατά­ σταση των κατεστραμμένων, ο Αμερικανός αξιωματικός του τα έδειξε λέγοντας: “ Πώς

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ “BODENPLATTE” ΑΝΑΘΕΣΗ ΣΤΟΧΩΝ ANA ΠΤΕΡΥΓΑ ΠΤΕΡΥΓΑ Μ Α Χ Η ΤΙΚ Ω Ν

Α Ρ ΙΘ Μ Ο Σ Μ Ο ΙΡΩ Ν

ΣΤΟ Χ Ο Σ

JG1 JG2+III/SG4 (1) JG 3 JG 4 JG 6 JG11 JG 26 και III/JG54 (2) JG 27 και IV/JG54 (3) JG53 JG77

3 4 3 3 3 3 4 5 3 3

St. Denis-Westrem (Βέλγιο) St. Trond (Βέλγιο) Eindhoven (Ολλανδία) Le Culot (Βέλγιο) Volkei (Ολλανδία) A sch (Βέλγιο) Evere και Grimbergen (Βέλγιο) Melsbroek (Βέλγιο) Metz (Γαλλία) Deume (Βέλγιο)

(1) 3η Μοίρα-4ης Πτέρυγας Εγγύς Υποστηρίξεως (2) 3η Μοίρα-54η Πτέρυγα Μαχητικών (3) 4η Μοίρα-54η Πτέρυγα Μαχητικών. Οι τρεις αυτές Μοίρες ήταν αποσπασμένες από τις Πτέρυγες τους, προκειμένου να ενισχυθούν οι μονάδες οι οποίες θα λάμδαναν μέρος στην επιχείρηση.

σου φαίνεται αυτό;". Τ ι ’ αυτό μας νικάτε” , συμφώνησε θλιμμένα ο Kohl. Οι συνολικές συμμαχικές απώλειες υπολογίζονται σε 450 περίπου αεροσκάφη, 40 άνδρες νεκρούς και 145 τραυματίες. Ομως οι σύμμαχοι ήταν σε θέση να αντικα­ ταστήσουν όλες αυτές τις απώλειες μέσα σε δύο εβδομάδες. Οι αντίστοιχες γερμανι­ κές ήταν 214 πιλότοι νεκροί, αγνοούμενοι ή αιχμάλωτοι και 300 περίπου κατεστραμμέ­ να αεροσκάφη - 200 καταρριφθέντα από ε­ χθρική ενέργεια και 100 από τα γερμανικά αντιαεροπορικά! Ανάμεσα στους νεκρούς βρίσκονταν και 18 διοικητές πτερύγων, μοι­ ρών ή σμηνών, ανεκτίμητης μαχητικής ε­ μπειρίας. Οι δυσαναπλήρωτες αυτές απώ­ λειες υπήρξαν το οριστικό πλήγμα για την ήδη ασθμαίνουσα Luftwaffe. Η επιχείρηση “ Bodenplatte” είχε καταλήξει σε μία ...μέ­ τρια αποτυχία. Οα μπορούσε να είχε πολύ μεγαλύτερη επιτυχία αν είχε σχεδιασθεί προσεκτικότερα σε κάθε επίπεδο, αν τα πληρώματα είχαν καλύτερη και πληρέστε­ ρη ενημέρωση και -το σημαντικότερο- αν η επιδρομή είχε ξεκινήσει τουλάχιστον 30 λε­ πτά νωρίτερα. Οπως αποδείχθηκε, μεγάλος αριθμός συμμαχικών αεροσκαφών βρισκό­ ταν ήδη στον αέρα τη στιγμή της επίθεσης, η παρουσία των οποίων είχε πολλές δυσά­ ρεστες συνέπειες για τους Γερμανούς. Εκ των υστέρων υπήρξαν πολλοί οι ο­ ποίοι κατέκριναν την επιχείρηση, ισχυριζόμενοι ότι δεν έπρεπε να είχε γίνει ποτέ ή ότι τα αεροσκάφη θα έπρεπε να είχαν χρη­ σιμοποιηθεί για άλλους σκοπούς. Είναι α­ λήθεια ότι με αυτή την επιχείρηση η Luftwaffe εξάντλησε τις τελευταίες εφε­ δρείες αεροσκαφών που διέθετε, όμως ένα στρατηγικό σχέδιο δεν κρίνεται πάντα εκ των υστέρων. Οι Γερμανοί εκείνη την περίο­ δο του πολέμου θα είχαν έτσι κι αλλιώς περισσοτερες (ή τουλάχιστον τις ίδιες) απωλείες όπου και αν είχαν διαθέσει τα αερο­ σκάφη αυτά. Η σύλληψη της όλης επιχείρη­ σης δεν μπορεί να θεωρηθεί παράλογη. Αντίθετα μάλιστα, η εκτέλεσή της τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή ήταν επιτα­ κτική. Δεν μπορούσε να είχε γίνει νωρίτερα από το Νοέμβριο διότι εκείνο τον καιρό η Luftwaffe ανασυγκροτούσε τις δυνάμεις της σε όλα τα μέτωπα και δεν θα μπορούσε επί­ σης να είχε γίνει αργότερα από τον Ιανουά­ ριο διότι δεν θα διέθετε ούτε τα αεροσκά­ φη, ούτε τους πιλότους.

21 ami

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Werner Girbig: SIX MONTHS TO OBLIVION. Schiffer Publications. (2) Norman Franks: THE BATTLE OF THE AIRFIELDS. GRVB Street London. (3) Alfred Price: THE LAST YEAR OF THE LUFTWAFFE, εκδόσεις ARMS AND ARMOUR, 1991.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Λ Ε Ω Ν ΙΔ Α Σ Σ . Μ Π Λ Α Β Ε Ρ Η Σ

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΙΑ ΤΟΥ (1828-1923) τουρκικός λαός, νομα­ Βρετανίας, της Γαλλίας και της δικός κατά βάση, είχε Ρωσίας. ανέκαθεν μικρή σχέ­ Ενα ακόμα σημαντικό στοι­ ση με το θαλασσινό χείο για την έλλειψη ναυτικής στοιχείο. Ομως κατάφερε να επι­ παράδοσης στο ΟΝ ήταν η έλ­ λειψη ναυτικής εξάσκησης τυγχάνει τους σκοπούς του κατα­ λαμβάνοντας τα εδάφη που του των πληρωμάτων του Στόλου. χρειάζονταν και χρησιμοποιώ­ Οι τουρκικής καταγωγής αξιω­ ντας τους πληθυσμούς των εδα­ ματικοί τους είχαν επ’ αυτών φών αυτών σύμφωνα με τις ανά­ δικαίωμα ζωής και θανάτου, Τυπικό τρικάταρτο ιστιοφόρο πλοίο του ΟΝ, όπως γκες της πολιτικής της Υψηλής λόγω δε του χαμηλού επιπέ­ αναπαρίσταται σε ταχυδρομική κάρτα που φυλάσσεται Πύλης (ο όρος αυτός χρησιμο­ δου και της ανυπαρξίας στοι­ στο Ναυτικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. ποιείτο πολύ συχνά αντί του ό­ χειώδους παιδείας και γνώσε­ ρου “ Αυτοκρατορική κυβέρνη­ ων από τους ναύτες, επιβάλλο­ ση” ,· κατ’ αντιστοιχία με το σημερινό π.χ. “ οι θέσεις της νταν σε αυτούς με σκληρή - απάνθρωπη πολλές φορές σΓΐ” Αγκυρας” , που υποδηλώνει τις θέσεις της Τουρκικής πειθαρχία. Οι χειροδικίες επ' αυτών, οι προσωπικοί εξευτεκυβέρνησης). Ετσι οι κατακτηθέντες ορεσίβιοι λαοί της λισμοί και τα βασανιστήρια ήταν στην ημερησία διάταξη και Αυτοκρατορίας ενίσχυαν τις τάξεις του Στρατού, ενώ αντί­ ο “ συνήθης τρόπος” επιβολής των ανωτέρων. Επίσης στο θετα οι ναυτικοί λαοί, όπως οι Ελληνες (και από τις δύο ΟΝ υπήρχε μεγάλη παράδοση στη χρησιμοποίηση αιχμαλώ­ πλευρές του Αιγαίου και τα νησιά του), οι Αιγύπτιοι και οι των και σκλάβων ως κατώτερων πληρωμάτων στα πλοία του Αλγερινοί, αποτέλεσαν τον πυρήνα για τη δημιουργία αρχι­ Στόλου. Οπως ήταν φυσικό για τα δεδομένα της εποχής, η κά και την ανάπτυξη στη συνέχεια ενός πολύ ισχυρού - για αξία της ζωής τους ήταν μηδαμινή για τους αξιωματικούς τα δεδομένα της εποχής - Ναυτικού, που κατείχε δεσπό­ τους και σι τελευταίοι φρόντιζαν να το δείχνουν αυτό στην ζουσα θέση στο χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Ιδιαίτερα πράξη. Με τα δεδομένα αυτά δεν ήταν τυχαία η απόφαση μάλιστα κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων κατοχής των των Τούρκων επικεφαλής να μην απομακρύνονται από τις ελληνικών περιοχών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι ακτές, αλλά αντίθετα να πλέουν ή να μάχονται κοντά σε κάτοικοι των περιοχών αυτών, που παραδοσιακά ασχολούαυτές. ντο με το εμπόριο και τη ναυτιλία, αποτελούσαν την κινη­ Μετά τα δύο προαναφερθέντα σημαντικά γεγο­ τήρια δύναμη όχι μόνο του Οθωμανικού Ναυτικού και Στό­ λου, αλλά και του εμπορικού ναυτικού, του εμπορίου και νότα, δηλαδή την καταστρο­ φή των μεγάλων μονάδων της ναυπηγικής τέχνης στην αυτοκρατορία. Αυτό δεν το υποστηρίζουμε μόνο εμείς (οι Ελληνες), αλλά και διάφοροι του ΟΝ στη ναυμαχία του ξένοι έγκριτοι ιστορικοί και ερευνητές, όπως ο Γερμανός Ναυαρίνου και την ανεξαρ­ τησία των Ελλήνων με την εBernd Langensiepen στο βιβλίο του “ The Ottoman Steam Navy” . Ο πόλεμος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας (1821-1828) αποτέλεσε για την Οθωμανική Αυτοκρατορία την “ ταφόπε­ τρα” στο ζήτημα της άντλησης ικανών ναυτικών, ναυπηγών και τεχνικών για τις ανάγκες του ΟΝ από τα νησιά του Αι­ Το εύδρομο "Asar-i Tevfik" γαίου και τα παράλια της Μικράς Ασίας και της ηπειρωτικής στη Θάλασσα του Μαρμαρά Ελλάδας. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας του κατά τη διάρκεια των Ναυαρίνου (1827), όλες σχεδόν οι μεγάλες μονάδες του ΟΝ Βαλκανικών Πολέμων 1912καταστράφηκαν από τα πλοία των Στόλων της Μεγάλης 13 (Langensiepen).

0

")£

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αξιωματικοί με τον κυβερνήτη τορπιλλοβόλου σε φωτογραφία του 1897. Διακρίνεται ο τορπιλοβλητικός σωλήνας. Ολοι οι ναύτες φέρουν σωσίβια (συλλογή Guleryuz).

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΜΕ, ΠΕΡΙΛΑΜ ΒΑΝΕΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ 95 ΧΡΟΝΙΑ (1828-1923), ΕΙΝΑΙ ΔΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ, ΓΙΑΤΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΤΟ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ (ΟΝ) ΕΙΣΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΑΤΜΟΚΙΝΗΣΗΣ, ΠΟΥ ΑΝΑΜΦΙΒΟΛΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟ ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟ. ΑΥΤΗ Η ΕΞΕΛΙΞΗ, ΠΟΥ ΗΤΑΝ Η ΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΟΝ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΑΡΧΙΚΑ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ, ΣΥΝΕΧΙΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ 1923, ΟΤΑΝ ΔΙΑΛΥΘΗΚΕ Η ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΕΚΥΨΕ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΚΕΜΑΛ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΘ ΕΙ ΟΤΙ ΜΕ ΤΗ ΛΕΞΗ “ΑΝΑΠΤΥΞΗ" ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΟΝ ΚΑΙ ΟΧΙ Η ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ, ΑΦΟΥ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ ΟΤΙ Ο ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΛΑΟΣ ΔΕΝ ΦΗΜΙΖΟΤΑΝ ΠΟΤΕ ΓΙΑ ΤΗ ΝΑΥΤΟΣΥΝΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ I ΝΑΥΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ I ΣΤΗΡΙΖΟΤΑΝ ■ΚΑΤΑ ΒΑΣΗ - ΣΕ \ ΑΛΛΟΕΘΝΗ ΠΛΗΡΩΜΑΤΑ (ΑΙΓΥΠΤΙΟΥΣ, ΑΛΓΕΡΙ ΝΟΥΣ, ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ) ΠΟΥ 1 ΕΙΧΑΝ ΩΣ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥΣ.

I

πακόλουθη δημιουργία ανεξάρτητου Ελληνικού Βασιλείου, ο τότε σουλτάνος Μαχμούτ ο Β ’ είδε αφενός το στόλο του κατε­ στραμμένο, κάτι που επιδίωκαν διακαώς οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής (Βρετανία-Γαλλία-Ρωσία), και αφετέρου μία σημαντι­ κή περιοχή “ άντλησης" ναυτικού δυναμικού - την Ελλάδα - να α­ πομακρύνεται οριστικά και αμετάκλητα για την αυτοκρατορία του. Ο ίδιος όμως έδωσε εντολή να ξεκινήσει ένα νέο πρόγραμ­ μα ναυπηγήσεων, που διήρκεσε από το 1827 μέχρι το 1834. Στο διάστημα αυτό τα τέσσερα nto σημαντικά ναυπηγεία της Οθωμα­ νικής Αυτοκρατορίας, στο Τζεμλίκ, στο Ιζμίτ, στη Σινώπη και στην Κωνσταντινούπολη, εργάζονταν με πυρετώδεις ρυθμούς ναυπηγώντας πολεμικά πλοία, υπό την επίβλεψη Ευρωπαίων ναυπηγών, αλλά και Ελλήνων τεχνιτών από άλλα μέρη της αυτο­ κρατορίας (Πόντος, παράλια Μικράς Ασίας κλπ.). Στον τομέα αυτό σημαντική υπήρξε η βοήθεια που δόθηκε για την αναγέν­ νηση του ΟΝ από ιδιώτες εξ Αμερικής, όπως π.χ. ο Henry Eckford, ο οποίος έφθασε το 1831 στην Κωνσταντινούπολη επιβαίνοντας της δικής του κορβέτας “ United States” (10001), την οποία πούλη­ σε στο ΟΝ - στη δύναμη του οποίου εντάχθηκε ως “ Mesir-iFerah” . Ο ίδιος έπειτα από σχετική πρωτοβουλία των τουρκικών αρχών άρχισε να ναυπηγεί για λογαριασμό τους στα ναυπηγεία της Κωνσταντινούπολης μία σκούνα, μία φρεγάτα και ένα ισχυρό πολεμικό με 74 κανόνια. Ο θάνατός του όμως από ασθένεια το 1832 δεν επέτρεψε την ταχεία αποπεράτωση των προαναφερθέντων πλοίων και την ένταξή τους στο ΟΝ, κάτι που συνέβη πολύ αργότερα. Το ίδιο χρονικό διάστημα ένας δεύτερος Αμερικανός πολί­ της, ο Charles Ross, εργαζόταν στα ναυπηγεία Aynalikavak, ενώ έ­ νας τρίτος, ο οποίος ήταν ο πιο σημαντικός από όλους, ο Forster Rhodes, έφθασε στην Τουρκία το 1831. Ο Rhodes, άνθρωπος με άριστες “ δημόσιες σχέσεις” , γρήγορα ήρθε σε επαφή με τον αρ­ χηγό του ΟΝ Ναύαρχο Derya Kaptan, του οποίου κέρδισε την ε­ μπιστοσύνη. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο τελευταίος να του αναθέσει τη διεύθυνση των ναυπηγείων Aynalikavak, με α­ ποστολή τη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων της τελευταίας τε­ χνολογίας για την εποχή, δηλαδή ατμοκίνητων.

23

ΑΤΜΟΚΙΝΗΤΑ Π Ο Λ ΕΜ ΙΚ Α Π Λ Ο ΙΑ

—

Χωρίς αμφιβολία η 20ή Μαϊου 1828 αποτελεί μία σημαντική ημερομηνία για το ΟΝ και, μπορούμε να υποστηρίξουμε, για το Τουρκικό Ναυτικό γενικότερα. Την ημέρα εκείνη, μεσούντος του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1828-1829), το πρώτο ατμόπλοιο, το βρετανικό “ Swift” , κατέπλευσε στο λιμάνι της Κωνσταντινούπο­ λης. Ο κυβερνήτης και ιδιοκτήτης του (το καθεστώς αυτό ήταν εξαιρετικά σύνηθες για την εποχή εκείνη) πλοίαρχος Kelly, πού­ λησε το πλοίο του σε Αρμένιους εμπόρους, οι οποίοι το μετονό­ μασαν σε “ Surat” και το δώρησαν στο σουλτάνο. To “ Surat” από το Φεβρουάριο του 1829 άρχισε να πραγματοποιεί σύντομα ταξί­ δια στη Θάλασσα του Μαρμαρά, μεταφέροντας μέλη της αυτοκρατορικής αυλής. Το πλοίο αυτό αποτέλεσε την απαρχή για τη δημιουργία ενός ατμοκίνητου, σύγχρονου για την εποχή, στό­ λου, αν και το ίδιο δεν ήταν πολεμικό πλοίο. Οι πρώτες εντυπώ­ σεις από το “ Surat” ήταν εξαιρετικές και ο Derya Kaptan αποφά­ σισε να προχωρήσει στην αγορά ενός δεύτερου ατμοκίνητου πλοίου, απευθείας από τη Μεγάλη Βρετανία. Το πλοίο αυτό ονο­ μαζόταν “ Hilton Joliffe” και μετονομάστηκε σε “ Sagir” . Ο κυβερ­ νήτης του Hanchet και ο μηχανικός του πλοίου, όπως είχε συμβεί προηγουμένως και με τον Πλοίαρχο Kelly, προσελήφθησαν από το ΟΝ και εντάχθηκαν στις τάξεις του με βασική αποστολή την εκπαίδευση προσωπικού και πληρωμάτων σε αυτή τη νέα κατη­ γορία πλοίων, καθώς και τη συντήρηση των μηχανημάτων. Η απο­ στολή τους αυτή δεν είχε όμως ευτυχή κατάληξη, αφού η νοο­ τροπία τους και η προηγμένη εκπαίδευσή τους ήλθε σε βαθιά ρήξη με τις κρατούσες τότε θρησκευτικές κυρίως αντιλήψεις ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

24

και προλήψεις των αμαθών Τούρκων ναυτικών, οι οποίοι θεωρούσαν τα και­ νούργια πλοία και τα μηχανήματά τους “ α­ ντικείμενα του διαβόλου” . Επίσης ο απλός κόσμος, αν και η γνώμη του δεν λαμβανόταν φυσικά υπόψη, θεωρούσε τα πλοία αυτά περισσότερο ως “ αστεία” και “ παι­ χνίδια” , παρά ως πλοία ικανά να βγουν στην ανοιχτή θάλασσα και να πολεμήσουν. Αυτό ήταν το υπόβαθρο του ΟΝ, όταν ο αρχηγός του ανέθεσε στον Αμερικανό Forster Rhodes να ναυπηγήσει στην Τουρκία το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό. Η καθέλκυσή του πραγματοποιήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1837 στα ναυπηγεία Aynalikavak και ονομάστηκε “ Eser-i-Hayir” . Σύντομα ακολούθησαν δύο ακόμα, το “ Mesir-i-Bahri” και το “ Tahir-i-Bahri” (18381839), που χαρακτηρίστηκαν επίσημα ως θαλαμηγοί του νέου σουλτάνου και όχι ως πολεμικά του ΟΝ. Στην πράξη χρησιμοποι­ ούντο για λογαριασμό της Αυτοκρατορικής κυβέρνησης και όχι μόνο για το σουλτάνο, αν και διέθεταν ιδιαίτερο-προσωπικό-σαλόνι γι’ αυτόν. Το πρώτο βήμα είχε ήδη γίνει. Δεν ή­ ταν σημαντικό από πρακτικής πλευράς, ή­ ταν όμως ιδιαίτερα σημαντικό από πλευράς ουσίας, καθώς σηματοδοτούσε το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης. Επίσης εισήγαγε τους Τούρκους ναυτικούς στην εποχή της τεχνικής γνώ­ σης και μάθησης και τους απομάκρυνε από την απλή πρακτική, η οποία όσο πολύ­ τιμη και να ήταν στηριζόταν στη μακρό­ χρονη εμπειρία και όχι στις σύγχρονες τε­ χνολογικές εξελίξεις. Το δεύτερο σημαντικό βήμα στην εξέ­ λιξη του ΟΝ άρχισε κατά τη διετία 18461847, με την έναρξη της ναυπήγησης τεσ­ σάρων νέων ατμοκίνητων φρεγατών στα ναυπηγεία της Κωνσταντινούπολης. Οι φρεγάτες αυτές ονομάστηκαν “ Taif” , “ Saik-i-Sadi” , “ Feyza-i-Bahri” και “ Mecidiye” . Τα τρία πρώτα πλοία ήταν του ίδιου τύπου, ενώ το τέταρτο χρησιμοποιήθηκε ως αυτοκρατορική θαλαμηγός. Οι ατμολέβη­ τες και όλη η προωστήρια διάταξη των φρεγατών, καθώς και τα πυροβόλα με τα οποία εξοπλίστηκαν, αγοράστηκαν από τη Βρετανία. Η τελευταία με τον τρόπο αυτό άρχιζε να εφαρμόζει μία πολιτική προσέγ­ γισης με την Υψηλή Πύλη, η οποία απέβλε­ πε στη - μέσω της ενίσχυσης και του εκ­ συγχρονισμού του ΟΝ - δημιουργία πρό­ σθετων προβλημάτων στη Ρωσία. Τελικός αντικειμενικός σκοπός της ήταν η απο­ τροπή της καθόδου της Ρωσίας στη Μεσό­ γειο, ιδιαίτερα στην περιοχή της ανατολι­ κής Μεσογείου, και ο έλεγχος των ναυτικών-εμπορικών οδών που ένωναν την Ευρώπη με τις αγορές της Ασίας και της Αφρικής και το αντίστροφο (η γεωπολιτική σε όλο της το μεγαλείο, κάτι που εξάλλου συμβαίνει και στις μέρες μας, με τους ίδι­ ους περίπου πρωταγωνιστές). Η ενίσχυση του ΟΝ, με την απόκτηση πλοίων τε­ λευταίας τεχνολογίας, αλλά και ο έλεγχος των στενών του Βοσπόρου και των Δαρδα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το θωρηκτό “ Barbaros Hayreddin” κατά την επίσκεψή του στη Θεσσαλονίκη στο διάστημα 25 Μαϊου-12 Ιουνίου 1911 (συλλογή Guleryuz).

νελλίων, ήταν τα “ όπλα” και η “ προσφο­ ρά” της Βρετανίας προς την Υψηλή Πύλη για την αύξηση της επιρροής της στην α­ νατολική Μεσόγειο. Το μεγάλο και ουσια­ στικό εμπόδιο στην πολιτική αυτή ήταν η έλλειψη ναυτικής παιδείας από μέρους των τουρκικών πληρωμάτων, γεγονός που καθιστούσε την αντιμετώπισή τους εύκο­ λη υπόθεση για ένα καλά εκπαιδευμένο ναυτικό, όπως ήταν τότε το Ρωσικό σε σύ­ γκριση με το αντίστοιχο Τουρκικό. Προς αυτή την κατεύθυνση σημαντική υπήρξε η εμπειρία που απέκτησε το ΟΝ κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856). Τότε, πλοία του ΟΝ έδρασαν στο πλευρό του Βρετανικού Στόλου, ενώ Τούρκοι ναυτικοί εκπαιδεύτηκαν επί των πλοίων του Βασιλικού Ναυτικού, με βάση τους όρους ειδικής συμφωνίας που είχε υπογράφει μεταξύ των κυβερνήσεων των δύο χωρών. Τα πληρώματα που εκπαιδεύ­ τηκαν στο πλευρό των Βρετανών, αποτέλεσαν στη συνέχεια τον “ πυρήνα” του νέ­ ου ΟΝ, όπως προέκυψε από το συνεχώς αυξανόμενο αριθμό ναυπηγήσεων ατμοκί­ νητων πολεμικών πλοίων. Το 1856 τα μεγά­ λα πολεμικά του ΟΝ “ Reyk-i-Zafer” και “ Kervan-i-Bahri” στάλθηκαν στη Βρετανία για εγκατάσταση σύγχρονων ατμολεβή­ των. Το ταξίδι αυτό από μόνο του σηματο-

Το καταδρομικό μάχης “ Yavuz” (πρώην “ Goeben") και δίπλα του το “ Berk-i Satvet” στο Istinye το 1914. Στην πρώρα του “ Yavuz” φέρεται ακόμα ο γερμανικός θυρεός (συλλογή Guleryuz).

δότησε μία σημαντική καινοτομία για το ΟΝ, καθώς ήταν το πρώτο τόσο μεγάλων πολεμικών πλοίων έξω από το Αιγαίο, γε­ γονός που προσέθεσε σημαντική εμπειρία στα πληρώματα και στους κυβερνήτες τους. Το 1858 τα δύο προηγούμενα πλοία ακολούθησαν και τα “ Sadiye" και “ Fethiye” , ενώ το 1864 στάλθηκαν, επίσης στη Β ρ ε ­ τανία, τα “ Kosovo” , “ Ertugrul” και ■ ‘Hudavandigar” . Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια εποχή όλες οι μεγάλες ναυτικές δυνάμεις είχαν αρχίσει να αντικαθιστούν τα ξύλινα, ατμοκίνητα ή μη, πολεμικά τους πλοία με άλλα ατμοκίνητα σιδηράς κατα­ σκευής, ανοίγοντας έτσι μία νέα σελίδα στην ιστορία της ναυπηγικής τέχνης. Ο νε­ ωτερισμός αυτός εισήχθη στο ΟΝ με τα πολεμικά πλοία της κλάσης “ Osmaniye” , που ήταν οι πρώτες ατμοκίνητες φρεγά­ τες σιδηράς κατασκευής. Επειδή όμως η κατασκευή αυτή ήταν εξαιρετικά νεωτερι­ στική για την εποχή της και κανένας φυσι­ κά δεν μπορούσε να γνωρίζει το μέλλον της, το ΟΝ προχωρούσε παράλληλα στη ναυπήγηση σύγχρονων ατμοκίνητων ξύλι­ νων φρεγατών, που αποτελούσαν τη γνω­ στή - δοκιμασμένη - λύση. Για λόγους καθαρά ιστορικούς αξίζει να αναφερθεί ότι ήδη από το 1855 είχε κατασκευασθεί στην Τουρκία, από τουρκική εταιρία, ο πρώτος ατμολέβητας πλοίου, ενώ στα ναυπηγεία του Aynalikavak είχαν ε­ γκατασταθεί Βρετανοί ειδικοί και τεχνίτες για την κατασκευή και την επισκευή ατμο­ λεβήτων. Ομως μόλις το 1863 τα προαναφερθέντα ναυπηγεία, έχοντας πλέον το “ know-how” (όπως θα λέγαμε σήμερα), μπόρεσαν να κατασκευάσουν με δικά

Το καταδρομικό “ Midilli” πρώην “ Breslau” σε αποστολή ναρκοθέτησης στον Εύξεινο Πόντο το 1917. Στην πρύμνη του διακρίνονται οι νάρκες (BAM Freiburg).

τους μέσα και προσωπικό το πρώτο τουρκικής σχεδίασης σετ ατμολέβητα και κινητήρα, για το πολεμικό πλοίο “ Selimiye” . Το πλοίο αυτό όμως δεν έγινε δυνατό να ναυπηγηθεί παρά μόνο το 1870, οπότε και διαπιστώθηκε ότι οι κατασκευασθέντες λέβητες και κινητήρες δεν μπο­ ρούσαν να τοποθετηθούν σε αυτό! Μέχρι τον Κριμαϊκό Πόλεμο η μεταφο­ ρά επιβατών με πλοία και μάλιστα ατμοκί­ νητα ήταν αποκλειστικό μέλημα του Στό­ λου. Δ εν υπήρχε εμπορικό ναυτικό με τη σημερινή έννοια και μέσα. Οι μεταφορές επιβατών περιορίζονταν στους ανώτατους κρατικούς υπαλλήλους που έπρεπε να με­ τακινηθούν για υπηρεσιακούς λόγους και αυτό όταν ήταν απόλυτη ανάγκη, αλ­ λιώς προτιμάτο η δια ξηράς μετάβαση στον τόπο προορισμού τους. Το 1839 μερι­ κά πολεμικά πλοία μετατράπηκαν σε επι­

βατικά και ανήκαν στην πρώτη και μοναδι­ κή κρατική επιβατική εταιρία (“ Tersane-iAmire” ). Τα πλοία αυτά όμως ανήκαν στη δύναμη του ΟΝ και είχαν ως πληρώματα ναυτικούς του Οθωμανικού Στόλου. Λίγο πριν από το θάνατο του αρχηγού του ΟΝ Ναυάρχου Derya Kaptan, αυτός επέλεξε έ­ ναν Γάλλο, τον Bonal, ο οποίος ανέλαβε τη διεύθυνση του επιβατικού κλάδου του ΟΝ, μέσω της ανάληψης της διεύθυνσης της κρατικής επιβατικής εταιρίας η οποία τότε είχε μετονομασθεί σε “ Fevaidi Osmaniye” . Την εποχή εκείνη (1843), το ΟΝ είχε χωρισθεί επίσημα στην πολεμική και στην εμπορική υπηρεσία, υπό ενιαία ανώ­ τατη διοίκηση. Ο Bonal δεν κατάφερε σχε­ δόν τίποτα, εκτός από μεταφορές επιβα­ τών στο Βόσπορο και περιστασιακά μόνο στον Εύξεινο Πόντο. Επιτυχία του (ενδει­ κτική ίσως της άγνοιας, στοιχειωδών έστω, εμπορικών, αλλά και ναυτικών κανόνων εκ μέρους του), ήταν η εισαγωγή της... γαλλι­ κής γλώσσας ως επίσημης γλώσσας της κρατικής ναυτικής μεταφορικής εταιρίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επρεπε δηλαδή ο Τούρκος κυβερνήτης του πολε­ μικού/επιβατικού πλοίου να δίνει μία δια­ ταγή προς τους αξιωματικούς του στα γαλλικά και αυτοί επίσης στα γαλλικά στο κατά τεκμήριο αμαθές προσωπικό τους, που αποτελούσε το πλήρωμα του πλοίου. Είναι εύκολο να κατανοήσουμε τι κινδύ­ νους για την ασφάλεια του πλοίου, του πληρώματος, των επιβαινόντων και του φορτίου εγκυμονούσε αυτή η αλλοπρό­ σαλλη πολιτική της εταιρίας. Γρήγορα διαπιστώθηκε η ανεπάρκεια του Γάλλου και αυτός αντικαταστάθηκε (1847) από έναν ελληνικής καταγωγής Τούρκο, τον Γιάννη Αβραμίδη. Αυτός συγκέντρωσε αμέσως γύρω του ένα επιτε­ λείο έμπειρων και καλά εκπαιδευμένων ναυτικών, γηγενών Τούρκων, αλλά και ελ­ ληνικής καταγωγής Τούρκων πολιτών. Πα­ ράλληλα δημιούργησε νέες γραμμές θα­ λάσσιων επικοινωνιών, συνδέοντας για πρώτη φορά την Κωνσταντινούπολη με τη Θεσσαλονίκη και την Τραπεζούντα στον Εύξεινο Πόντο, δύο ανθούντα κέντρα του Ελληνισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατο­ ρία. Οι δύο αυτές γραμμές, εκτός των

25 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δευτερευουσώ ν άλλων, ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς και κερδοφόρες για την εται­ ρία. Τις γραμμές αυτές εξυπηρετούσαν, σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα, οι ατμοκί­ νητες φρεγάτες “ Mecidiye” και “ Taif” , γε­ γονός ιδιαίτερα σημαντικό τόσο από πλευράς διατιθέμενων χώρων, όσο και από πλευράς ασφαλείας. Η ερμαφρόδιτη αυτή κατάσταση για το ΟΝ, με την οποία ο αρχηγός του ήταν επικεφαλής τόσο του πολεμικού, όσο και του επιβατικού του κλάδου, διατηρήθηκε μέχρι το 1910.

Η ΜΕΤΑ ΤΟ Ν Κ Ρ ΙΜ Α ΪΚ Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο ΕΠΟ ΧΗ

26 ■■■

Μετά την καταστροφή του Οθωμανι­ κού Στόλου από το Ρωσικό στις 30 Νοεμ­ βρίου 1853 κατά τη διάρκεια του Κρι­ μαϊκού πολέμου, η παρουσία του μέχρι το τέλος των εχθροπραξιών περιορίστηκε στη διενέργεια περιπολιών σε μικρή από­ σταση από τις ακτές του Ευξείνου Πόντου και στο βομβαρδισμό της Σεβαστούπολης τον Οκτώβριο του 1854 και τον ΑπρίλιοΙούνιο του 1855 στο πλευρό του γαλλοδρετανικού στόλου. Η άνοδος του Abdul Aziz στο θρόνο στις 20 Απριλίου 1861, θεω ρήθηκε καλός οιωνός για την αναγέννηση του ΟΝ, αφού το ενδιαφέρον του γι’ αυτό ήταν έντονο και ειλικρινές. Ο ίδιος όμως δεν διέθετε την απαραίτητη παιδεία και τη ναυτική εκ­ παίδευση για να είναι σε θέση, με βάση τη γνώση του, να δώσει τις κατευθυντήριες γραμμές. Για το λόγο αυτό στηρίχθηκε σχεδόν αποκλειστικά στη γνώμη των συμβούλων του, με αποτέλεσμα να ατυχήσει στις περισσότερες των αποφάσεών του. Η συντριπτική πλειονότητα των συμβούλων του ήταν Βρετανοί: καλοί ναυτικοί, αλλά κακοί σύμβουλοι και εκπαι­ δευτές, όπως αποδείχθηκε. Βασική τους επιδίωξη ήταν η ακριβής μετάφραση των βρετανικών ναυτικών εγχειριδίων στην τουρκική. Η κίνηση αυτή από μόνη της δεν ήταν αρκετή, ιδίως μάλιστα για ένα λαό που στερείτο παντελώς ναυτικών γνώσε­ ων και παιδείας, αν δεν συνοδευόταν και από την κατάλληλη εκπαίδευση και κυρίως - από πρακτική εξάσκηση. Τα δύο τελευταία όμως δεν συνέβαιναν και η έλ­ λειψη γνώσης και εκπαίδευσης από τον ί­ διο τον σουλτάνο επέτρεπε την απρόσκο­ πτη διατήρηση της κατάστασης αυτής. Τα πράγματα παρέμειναν έτσι, χωρίς άνωθεν παρεμβάσεις, μέχρι τον Ιανουάριο του 1871 (σχεδόν για μία δεκαετία), με τους α­ ξιωματικούς του ΟΝ στην ουσία αξιωματι­ κούς ξηράς, με ελάχιστη υπηρεσία επί των πλοίων τους. Από ναυτικής πλευράς, δύο είναι τα α­ ξιόλογα γεγονότα της περιόδου εκείνης: α) Η Κρητική Επανάσταση του 1866-1869, 6) Ο Ρωσο-τουρκικός πόλεμος του 18771878. Την άνοιξη του 1866 ξέσπασε στην Κρήτη επανάσταση των Ελλήνων κατοίκων της, με στόχο την ενσωμάτωση της νήσου

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

στη μητέρα Ελλάδα. Ο σουλτάνος σχημά­ τισε δύο ναυτικές μοίρες για να στείλει 40.000 άνδρες ως ενίσχυση στον Τούρκο διοικητή του νησιού. Η μία, με επικεφαλής τον Ethem Passa, αποτελείτο από πλοία προερχόμενα από τους ναυστάθμους του Αιγαίου, ενώ η άλλη, με επικεφαλής αντί­ στοιχα τον Ibrahim Passa, αποτελείτο από πολεμικά πλοία που ναυλοχούσαν στην Κωνσταντινούπολη και στον Εύξεινο Πό­ ντο. Κατά τη διάρκεια της Κρητικής Επα­ νάστασης δεν σημειώθηκαν σημαντικά ναυτικά γεγονότα και επεισόδια, αφού η δύναμη του Ελληνικού Στόλου ήταν πε­ ριορισμένη και πάντως όχι ικανή να αντι­ μετωπίσει τον αντίστοιχο ισχυρό Οθωμα­ νικό Στόλο. Η κατάσταση του Στόλου μας αντικατόπτριζε και την κατάσταση του ελ­ ληνικού κράτους, που δεν ήταν ακόμα σε θέση να αντιπαρατεθεί ενόπλως με την Τουρκία για την ενσωμάτωση της Κρήτης. Η ναυτική δράση περιορίστηκε στην απο­ στολή ταχέων ελληνικών σκαφών που προσπαθούσαν να διασπάσουν τον

Μία σπάνια φωτογραφία του 1875. Το τρικάταρτο ιστιοφόρο, με τρεις σειρές κανόνια, "Kosovo” , στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης (συλλογή Guleryuz).

τουρκικό ναυτικό αποκλεισμό της νήσου, μεταφέροντας σε αυτήν κυρίως εφόδια και πολεμοφόδια και λιγότερο έμψυχο δυναμικό - εθελοντές - ως ενίσχυση των ε­ παναστατών. Τα περισσότερα πετύχαιναν συνήθως το σκοπό τους, άλλα όμως όχι, α­ φού λόγω των δυσμενών καιρικών συνθη­ κών δεν μπορούσαν να φθάσουν σε κάποι­ ον όρμο και με ασφάλεια, αλλά και μυστι­ κότητα, να ξεφορτώσουν εφόδια και τις ό­ ποιες ενισχύσεις μετέφεραν. Κατά τη διάρκεια του τουρκικού αποκλεισμού ένα μόνο ελληνικό πλοίο συνελήφθη από τους Τούρκους, το “ Αρκάδι” , όταν είχε μείνει ουσιαστικά ακυβέρνητο λόγω κακοκαι­ ρίας.

Τον Ιανουάριο του 1869, με τη συνθή­ κη των Παρισίων, διατηρήθηκε το υπάρχον status quo στη νήσο, αλλά η κατάσταση ήταν μάλλον δυσχερής για τους Τούρ­ κους, γεγονός που τους υποχρέωσε να διατηρήσουν ένα σημαντικό τμήμα του Οθωμανικού Στόλου στην Κρήτη. Ενα τε­ λευταίο γεγονός, που σχετίζεται με την κρητική εξέγερση, είναι το ότι ο Βρετανός Hobart, ο οποίος βρισκόταν στην υπηρεσία της Υψηλής Πύλης ως Hobart Passa, παρέ­ δωσε τη διοίκηση του Οθωμανικού Στόλου της Κρήτης στον Albay Mehmet και επέ­ στρεψε στην Κωνσταντινούπολη με απο­ στολή την αναδιοργάνωση του Οθωμανι­ κού Ναυτικού. Επειτα από δικές του ειση­ γήσεις αποφασίστηκε η ναυπήγηση θωρηκτών πλοίων στη Γαλλία και στη Βρετανία, για να αναλάβουν στη συνέχεια αποστο­ λές στην Κρήτη. Στις 22 Απριλίου 1877 η Ρωσία κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατο­ ρία. Η Βρετανία προειδοποίησε τη Ρωσία να μη προχωρήσει σε ναυτικό αποκλεισμό της διώρυγας του Σουέζ ή στην στρατιωτι­ κή κατάληψη της Αιγύπτου (που ανήκε τό­ τε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία), ενώ της κατέστησε - εκ νέου - γνωστό το δικό της ενδιαφέρον για τα Στενά των Δαρδανελλίων και του Βοσπόρου, λαμβάνοντας θέση καθαρά στο πλευρό των Τούρκων. Λί­ γους μήνες νωρίτερα, το Σεπτέμβριο του 1876, είχε συγκροτηθεί η ναυτική Μοίρα του Ευξείνου Πόντου με επικεφαλής τον Ferik Riza, που αντικατέστησε τον Ferik Mustafa στη διοίκηση του μέχρι πρότινος μικρού στολίσκου. Οι Βρετανοί ανέλαβαν την εκπαίδευση των πληρωμάτων του ΟΝ αρχίζοντας ένα εκτεταμένο πρόγραμμα, ενώ το “ Mesudiye” , που είχε επισκευασθεί πρόσφατα στην Κωνσταντινούπολη, έγινε η ναυαρχίδα της Μοίρας. Το Δεκέμβριο του 1876 παραγγέλθηκαν δύο θωρακισμέ­ νες κορβέτες (“ Avnillah” και “ Muin-i-Zafer” ) στα ναυπηγεία του Batumi, ενώ το ατμό­ πλοιο “ Sehber" διατάχθηκε να φορτώσει θαλάσσιες νάρκες με σκοπό να ναρκοθε­ τήσει ρωσικά λιμάνια του Ευξείνου, αποτρέποντας την έξοδο του Ρωσικού Στόλου όταν θα ξεσπούσε ο πόλεμος. Για γραφει­ οκρατικούς λόγους η φόρτωση αυτή κα­ θυστέρησε σημαντικά και πραγματοποιήθηκε αφού είχε ήδη κηρυχθεί ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρα­ τορίας. Με την έναρξη των επιχειρήσεων σχη­ ματίστηκαν δύο ναυτικές μοίρες. Το Μάϊο του 1877 η μοίρα ξύλινων πολεμικών πλοί­ ων του Ferik Hasan, με δύο κορβέτες και πέντε ατμόπλοια, έφθασε στο λιμάνι του Batumi. Στις 12 Μαϊου 1877 σημειώθηκε α­ νεπιτυχής τορπιλλική επίθεση από ρωσικά τορπιλλοβόλα, που είχαν καταφέρει να διεισδύσουν στο λιμάνι του Batumi, εναντίον της ναυτικής δύναμης του Ferik Hasan. Η τολμηρή επιθετική ενέργεια απέτυχε λό­ γω αστοχίας των τορπιλλών που ρίφθηκαν και τα ρωσικά πολεμικά επέστρεψαν με α­ σφάλεια στη βάση τους.

θ ο ύν στη συνέχεια, δια ξηράς, προς τα βό­ ρεια. Στον πόλεμο αυτό φάνηκε η ανεπαρ­ κής εκπαίδευση και η έλλειψη ναυτικής παιδείας των Τούρκων ναυτικών, οι οποίοι δέχθηκαν σημαντικά πλήγματα από τον ε­ λαφρύ Ρωσικό Στόλο του Ευξείνου Πό­ ντου. Είναι αξιοσημείωτο το ότι οι Ρώσοι πραγματοποιούσαν παράτολμες νυκτερι­ νές τορπιλλικές επιθέσεις, όχι πάντα επι­ τυχείς λόγω αστοχίας του υλικού, εκμε­ ταλλευόμενοι την αδυναμία των Τούρκων να πολεμήσουν το βράδυ λόγω των θ ρ η ­ σκευτικών δοξασιών τους. m i

Ο Ε Λ ΛΗ Ν Ο ΤΟ Υ Ρ Κ ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΤΟΥ 1897

To καλοκαίρι του 1877 σημειώθηκε μία αναδιάταξη των δυνάμεων του ΟΝ στον Εύξεινο Πόντο και δύο μοίρες του ναυλοχούσαν στα λιμάνια του Sunne (Σινώπη) και του Batumi. Στις 23 Ιουλίου το “ Feth-iBulend” είχε μία σύντομης διάρκειας ε­ μπλοκή, με ανταλλαγή κανονιοβολισμών, με το ρωσικό εξοπλισμένο ατμόπλοιο “ Vesta” κοντά στη Σινώπη. Και τα δύο πλοία αποσύρθηκαν με μικρές απώλειες, λόγω της χαμηλής ορατότητας από τους καπνούς και τους διαφυγώντες ατμούς από τους λέβητές τους που κτυπήθηκαν. Στις 31 Ιουλίου 1877 όλη η δύναμη της μοί­ ρας του Ferik Ahmet χρησιμοποιήθηκε για να μεταφέρει δυνάμεις και πρόσφυγες από το Sochum στο Batumi, την Τραπεζούντα (Trabzon) και άλλες παραθαλάσσιες πόλεις του Ευξείνου Πόντου. Στις 3 και στις 23 Αυγούστου 1877 ρωσικά τορπιλλοβόλα εξαπέλυσαν παράτολμες επιθέσεις εναντίον πλοίων του ΟΝ, προκαλώντας τους ελαφρές ζημιές και επιστρέφοντας με ασφάλεια στις βάσεις τους. Στην πρώτη περίπτωση μάλιστα η επιδρομή έγινε στον κόλπο του Kilyoz, που απέχει 30 μόνο λεπτά από το Βόσπορο. Στις 23 Δεκεμβρί­ ου 1877 και στις 26 Ιανουαρίου 1878 σημει­ ώθηκαν δύο ακόμα προσβολές πλοίων του ΟΝ από ρωσικά τορπιλλοβόλα. Στη δεύτε­ ρη περίπτωση κατάφεραν να βυθίσουν τη θωρακισμένη κορβέτα “ Intibah” , που συμπαρέσυρε στον υγρό της τάφο 23 Τούρκους ναυτικούς. Ενα άλλο μέτωπο ναυτικών επιχειρή­ σεων κατά τη διάρκεια του Ρωσο-τουρκικού πολέμου του 1877-1878 ήταν ο ποτα­ μός Δούναβης. Στις 30 Μαρτίου 1877 οι Ρώσοι ναρκοθέτησαν τις εκβολές του πο­ ταμού στον Εύξεινο Πόντο, εμποδίζοντας την έξοδο του στολίσκου των πλοίων του

ΟΝ στη θάλασσα. Στις 3 Μαϊου το “ Semendire” και το “ Feth-ul Islam” επιτέθη­ καν σε ρωσικές παρόχθιες πυροβολαρχίες στο Ismail, χωρίς όμως να τους προκαλέσουν σοβαρές ζημιές. Λίγες ημέρες αργό­ τερα όμως, στις 11 Μαϊου, ανταποδοτικό πυρ από ρωσικές πυροβολαρχίες είχε ως αποτέλεσμα τη βύθιση του “ Lutf-u Celil” και το θάνατο 160 ανδρών από τους 184 του πληρώματος του. Στις 25 Μαϊου τέσ­ σερα ρωσικά τορπιλλοβόλα επιτέθηκαν τα μεσάνυχτα σε οθωμανικά πολεμικά πλοία που ναυλοχούσαν στο παραποτάμιο λιμάνι του Macin, με αποτέλεσμα να βυθίσουν σε 15 λεπτά το “ Seyfi” , με μικρές ανθρώπινες απώλειες. Στις 27-29 Ιουνίου οι ρωσικές δυνάμεις διέβησαν ανενόχλητες σχεδόν το Δούναβη, προελαύνοντας προς Νότο στη Βαλκανική. Το γεγονός αυτό είχε ως α­ ποτέλεσμα ο έλεγχος του μεγάλου και ση­ μαντικού ποταμού να περάσει στον πλήρη - σχεδόν - έλεγχο των Ρώσων, καθώς λίγα μόνο σημεία ελέγχονταν από τα πλοία του ΟΝ. Στις 16 Ιουλίου 1877 δύο πλοία του ΟΝ (“ Podgorice” και “ Iskodra” ) καταλήφθηκαν από τις ρωσικές δυνάμεις κοντά στο Nigbolu, επισκευάστηκαν και εντάχθηκαν στη δύναμη του Ρωσικού Στόλου. Στις 8 Οκτωβρίου 1877 η οθωμανική κανονιοφό­ ρος “ Sunne” προσέκρουσε σε νάρκη και βυθίστηκε, προκαλώντας την απώλεια 27 μελών του πληρώματος της. Το συμβάν αυτό σηματοδότησε το τέλος των ναυτι­ κών επιχειρήσεων στο Δούναβη. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρ­ κεια του πολέμου αυτού δεν ενεπλάκη στις επιχειρήσεις ο Οθωμανικός Στόλος της Μεσογείου, ο οποίος περιορίστηκε α­ πλά στη συνοδεία των ενισχύσεων που μεταφέρονταν δια θαλάσσης από την Αί­ γυπτο στη Μικρά Ασία, για να προωθη­

Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 μπορεί να υπήρξε ατυχής για την Ελλάδα, αφού κρίθηκε στην ξηρά όπου υπερτε­ ρούσαν αριθμητικά οι δυνάμεις του Οθω­ μανικού Στρατού, όμως δεν είναι λίγοι ε­ κείνοι που υποστηρίζουν ότι η κατάσταση του ΟΝ ήταν άθλια και κυριολεκτικά σώ­ θηκε από πανωλεθρία, αφού δεν χρειά­ στηκε να πολεμήσει με τον ολιγάριθμο αλ­ λά καλά εκπαιδευμένο Ελληνικό Στόλο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτού δεν σημειώθηκε ναυτική δράση μεταξύ των ε­ μπολέμων. Αξίζει όμως να αναφερθεί το πλήθος των προβλημάτων που αντιμετώ­ πισαν τα πλοία του ΟΝ κατά τη συγκεκρι­ μένη χρονική περίοδο: * Στις 22 Μαρτίου 1897, κατά τη διάρ­ κεια του πρώτου πλου του εύδρομου “ Hamidiye” , παρουσιάστηκαν σοβαρά προ­ βλήματα στους λέβητες, ενώ παράλληλα το αδελφό πλοίο “ Mesudiye” χαρακτηρί­ στηκε ως ακατάλληλο για θαλάσσια υπη­ ρεσία. * Στις 15 Απριλίου 1897 δύο ξένες ναυτικές προσωπικότητες επισκεφθηκαν το ναύσταθμο στο Canakkale για να ε­ πιθεωρήσουν τα πλοία το ΟΝ. Ηταν ο Β ρ ε ­ τανός Ναύαρχος Henry Wood και ο Γερμα­ νός Αντιναύαρχος von Hofe. Αυτό που εί­ δαν ήταν απογοητευτικό και πρότειναν ένα εκτεταμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης των πληρωμάτων, πυροβολικού και ναυτι­ κών γυμνασίων. Οι προτάσεις τους δεν εισακούσθησαν από την Αυλή του σουλτά­ νου. Χαρακτηριστικά ανέφεραν ότι όλα τα πυροβόλα των πλοίων της κλάσης “ Osmaniye” ήταν άχρηστα, όπως επίσης και όλα τα πυροβόλα Armstrong και Krupp (όχι φυσικά λόγω ελαττωματικής κατα­ σκευής). Σε άλλες κλάσεις πλοίων όλος ο κύριος οπλισμός ήταν ακόμα... στην ξηρά και για χρόνια δεν είχε τοποθετηθεί επ’ αυτών (π.χ. τα πυροβόλα των 240 mm του "Aziziye” βρίσκονταν ακόμα στο εργοστά­ σιό τους στην Κωνσταντινούπολη). Επίσης σοβαρότατα προβλήματα σημειώθηκαν και στα προωστήρια σκεύη των πλοίων (λέ­ βητες, κινητήρες κλπ.). Συμπερασματικά, από όλο τον Οθωμανικό Στόλο μόνο τέσ­ σερα πλοία ήταν αξιόπλοα (“ Mesudiye” , “ Necm-i Sevket” , “ Berkefsan” και “ Peleng-i Derya” ).

27 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η αναφορά των ναυάρχων έκλεισε με την παρατήρηση ότι “ ...και αν ακόμα ο Στόλος βρισκόταν σε καλύτερη κατάστα­ ση, θα ήταν ακόμα σε μειονεκτική θέση έ­ ναντι του Ελληνικού Στόλου, αν και η θωράκιση και ο εξοπλισμός των πλοίων του ΟΝ είναι απολύτως σύγχρονα” . Ακόμα πιο καυστικός ο von Hofe, παρατήρησε ότι “ αν τα πληρώματα (του Οθωμανικού Στόλου) χρειάζονται δύο ώρες για να φορτώσουν, να ετοιμάσουν και να εκτελέσουν μία βολή με τα πυροβόλα Armstrong, θα ήταν καλύ­ τερο να παραμείνει ο στόλος υπό την προ­ στασία των πυροβόλων των ισχυρών επά­ κτιων οχυρώσεων των Δαρδανελλίων". Πα­ ρόλα αυτά ο Οθωμανικός Στόλος επιχεί­ ρησε στις 15 Μαϊου 1897 να πραγματοποι­ ήσει θαλάσσια γυμνάσια - υπό το βλέμμα του von Hofe - εξερχόμενος των Δαρδανελ­ λίων, αλλά απέτυχε οικτρά και επέστρεψε πριν από το απόγευμα της ίδιας ημέρας ε­ ντός των Στενών. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1897 υπογράφηκε συμφωνία ειρήνης μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Π Ρ Ο ΣΠ Α Θ Ε ΙΕ Σ Α Ν Α Δ ΙΟ Ρ Γ Α Ν Ω Σ Η Σ ΤΟΥ ΣΤ Ο Λ Ο Υ

■■

Από το Μαϊο του 1897 μέχρι το 1906, σχεδόν για μία δεκαετία, καταβλήθηκαν συντονισμένες προσπάθειες για την ανα­ διοργάνωση του στόλου του ΟΝ. Τα παθή­ ματα του 1897, αν και δεν σημειώθηκαν στο “ πεδίο της μάχης” , ήταν τόσο έντονα ώστε δεν ήταν δυνατό να παραβλεφθούν. Ξεκίνησε λοιπόν ένα φιλόδοξο πρό­ γραμμα εκσυγχρονισμού των υπαρχουσών μονάδων του στόλου, αλλά και ναυπήγησης νέων, μεγάλων και σύγχρονων πολεμικών πλοίων. Η βασική και αρχική σκέψη ή­ ταν τα πλοία αυτά (έξι θωρηκτά) να ναυπη­ γηθούν στο εξωτερικό. Στη συνέχεια όμως και με την παρέμβαση του σουλτάνου επιδιώχθηκε η ναυπήγηση να πραγματοποιη­ θ εί στην Τουρκία (βλέπουμε ότι, παρά τα προβλήματα και τις ελλείψεις, πάγια θέση των Τούρκων είναι σημαντικό μέρος των αγορών, ναυπηγήσεων κλπ. πολεμικού υλικού να πραγματοποιούνται στη χώρα αυτή, από την εποχή των σουλτάνων μέχρι τη σημερινή “ δημοκρατία” ). Ακολούθησαν εκτενείς διαπραγματεύσεις με όλους τους υποψήφιους κατασκευαστές, με χρή­ ση όλων των θεμιτών και αθέμιτων μέσων - στρέφοντας τον ένα υποψήφιο εναντίον του άλλου, αφού ανακοίνωναν κρυφά ποιά ήταν η χαμηλότερη ως τη στιγμή εκείνη προσφορά για να υποβάλει εκείνος στον οποίο το “ εξομολογούντο” ακόμα καλύτε­ ρη (για τους Τούρκους) προσφορά! Τελικά αποφασίστηκε τα βρετανικά ναυπηγεία Thames Iron Works να κατασκευάσουν στα ναυπηγεία της Κωνσταντινούπολης (τα ο­ ποία πρώτα θα τα εκσυγχρόνιζαν για το σκοπό αυτό) τρία θωρη κτά των 10.0001και τρία καταδρομικά των 6.000 t και να εκ­ συγχρονίσουν τα παλαιότερα ατμοκίνητα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Γ"Ί«!ΙΛ

Τα 9ωρηκτά “ Hamidiye” (αριστερά) και "Mecidiye” (δεξιά) στο λιμάνι Zonguldak το 1930 (συλλογή Guleryuz). πολεμικά. Για την αγορά των πυροβόλων των προαναφερθέντων πλοίων έγινε ξεχω­ ριστός “ διαγωνισμός” στον οποίο μετεί­ χαν οι Βρετανοί (Armstrong) και οι Γερμανοί (Krupp). Με τη γνωστή διαδικασία το δια­ γωνισμό κέρδισαν οι Βρετανοί, παρά τις προσπάθειες των Γερμανών και του ίδιου του αυτοκράτορά τους Wilhelm II - ο οποί­ ος άσκησε προσωπική πίεση και επιρροή στον σουλτάνο, χωρίς όμως αποτέλεσμα,

Πυροβολητές του θωρηκτού “ Torgud Reis” σε φωτογραφία του 1930. Την εποχή εκείνη οι Τούρκοι ναύτες φορούσαν στολή γερμανικού στυλ (συλλογή Guleryuz).

εκτός από την απόλυση “για διαφθορά” του Τούρκου υπουργού Ναυτικών. Στις 4 Δεκεμβρίου 1897 παρουσιάστη­ κε ένα τροποποιημένο πρόγραμμα στον σουλτάνο και έτυχε της τελικής του έγκρι­ σης. Περιελάμβανε την ανακατασκευή ό­ λων των παλαιών ατμοκίνητων πολεμικών και τη ναυπήγηση δύο θωρηκτών των 10.0001, δύο θωρακισμένων καταδρομικών των 6.000 t, δύο προστατευμένων κατα­ δρομικών των 5.0001 και δύο ελαφρών κα­ ταδρομικών των 2.500 t. Το πρόγραμμα

αυτό ήταν τόσο εκτός πραγματικότητας, ώστε οι Γερμανοί αποσύρθηκαν από κάθε άλλη διαπραγμάτευση, ενώ και οι νικητές των διαγωνισμών Βρετανοί αντιμετώπισαν πολύ σοβαρά προβλήματα. Τον Οκτώβριο του 1898 στο “ παιγνίδι" εισήλθε και η Ιτα­ λία, στην οποία “ επιδικάστηκε” η επι­ σκευή/εκσυγχρονισμός των “ Mesudiye” και “ Asar-i Tevfik” στα ναυπηγεία της Γένο­ βα. Τελικά το πρώτο μόνο εκσυγχρονίστη­ κε στη Γένοβα και το δεύτερο στο Κίελο της Γερμανίας, όπου έφθασε με κυβερνή­ τη το Γερμανό Ναύαρχο von Hofe. Στις 11 Αυγούστου 1900 η γερμανική εταιρία Krupp κέρδισε το συμβόλαιο για τον επανεξοπλισμό επτά πολεμικών πλοίων, ένα­ ντι 648.000 χρυσών λιρών. Το Μάϊο του 1900 η αμερικανική ναυπηγική εταιρία William Cramp & Sons υπέγραψε, με την υποστήριξη της κυβέρ­ νησης της χώρας της, συμβόλαιο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία για τη ναυπήγη­ ση ενός εύδρομου καταδρομικού έναντι 355.000 χρυσών λιρών. Η ναυπήγηση αυτή ανατέθηκε στους Αμερικανούς από τους Τούρκους λόγω των καταστροφών (ύψους 22.000 χρυσών λιρών) που υπέστησαν Αμε­ ρικανοί πολίτες και περιουσίες στην Τουρκία κατά τη διάρκεια των διωγμών των Αρμενίων του 1895 και 1896, της άρνη­ σης του σουλτάνου να καταβάλει το ποσό αυτό στους δικαιούχους και της απειλής της Αμερικανικής κυβέρνησης για απο­ στολή μιας μοίρας του Στόλου των ΗΠΑ μπροστά από την Κωνσταντινούπολη και τα ανάκτορα του Ντολμα-Μπαχτσέ. Το Δεκέμβριο του 1903 παραδόθηκε στο ΟΝ το πρώτο νέο πολεμικό πλοίο, το “ Mecidiye” , το οποίο ήταν μια καθαρή απο­ τυχία, αφού αντιμετώπιζε σοβαρότατα προβλήματα ευστάθειας και ταξίδευε μό­ νο με καλό καιρό (με την έναρξη του Α ’ ΠΠ, το 1914, Γερμανοί ναυπηγοί που επιθε­ ώρησαν το πλοίο ανακάλυψαν ότι εκτός των άλλων γνωστών ως τότε προβλημά­ των, οι λέβητες είχαν τοποθετηθεί με λά­ θος τρόπο, σε λάθος μέρος). Οι σχέσεις μεταξύ της Οθωμανικής κυβέρνησης και των ιταλικών ναυπηγείων πέρασαν από πολλές φάσεις ηρεμίας και συγκρούσεων,

λόγω καθυστερήσεων στην καταβολή των δόσεων από πλευράς Τούρκων και συνε­ χών αλλαγών των παραγγελιών. Σε μία τέ­ τοια περίπτωση οι Ιταλοί έλαβαν παραγγε­ λία να ναυπηγήσουν μία εκσυγχρονισμένη έκδοση του “ Hamidiye” , ένα καταδρομικό που θα ονομαζόταν “ Drama” (η πόλη της Δράμας, όπως και όλη η Μακεδονία, βρι­ σκόταν τότε ακόμα υπό τουρκική κατοχή). Το πλοίο αυτό ολοκληρώθηκε λίγο πριν από την κήρυξη του Ιταλοτουρκικού πολέ­ μου του 1911 και κατασχέθηκε από την ι­ ταλική κυβέρνηση, μετονομαζόμενο σε 'Libia” . Με τη γερμανική εταιρία Krupp η Οθω­ μανική κυβέρνηση είχε σκληρές διαπραγ­ ματεύσεις - και εκβιασμούς - “ παίζοντας” με παραγγελίες τόσο του Στρατού για τις οχυρώσεις των Δαρδανελλίων και αλλού, όσο και του Ναυτικού. Η κατάσταση αυτή διήρκεσε από το 1900 ως το 1906. Το 1900 έφθασε για ανακατασκευή στο Κίελο το Asar-i Tevfik” και στην Τουρκία επέστρεψε το 1906. Επειτα από δύο χρόνια σχεδόν (φθινόπωρο 1901) το συνοδό πλοίο του προηγουμένου “ Izmir” εγκατέλειψε τη Γερ­ μανία, αφού το πλήρωμά του (600 άτομα) εγκαταλείφθηκε στην τύχη του για 14 μή­ νες και λιμοκτονούσε κυριολεκτικά. Τελι­ κό αποτέλεσμα όλης αυτής της κατάστα­ σης ήταν οι Γερμανοί να δεχθούν τις τουρκικές εκβιαστικές προτάσεις για μεί­ ωση της τιμής ανακατασκευής από 282.000 σε 65.000 χρυσές λίρες (για να μη χάσουν την παραγγελία των πυροβόλων του Στρατού) και ως “ δώρο” να ναυπηγή­ σουν επιπρόσθετα και δύο αντιτορπιλλικά (“ Peyk-i Sevket” και “ Berk-i-Satvet” ), επειδή τους “ άδειασαν” - επιτέλους -τις ναυπηγι­ κές κλίνες. Η Γαλλία “ παραδοσιακά” βρισκόταν έξω από τις προτιμήσεις του ΟΝ. Η Τουρκία όμως, για λόγους διατήρησης ευ­ αίσθητων ισορροπιών στο ευρωπαϊκό δι­ πλωματικό πεδίο και επειδή είχε παραγγείλει (1904) στην Krupp μία σημαντική παρτίδα πυρομαχικών πυροβολικού, παρήγγειλε στη Γαλλία τέσσερα τορπιλλοβόλα κλάσης “ Sivrihisar” από τα ναυπηγεία Schneider-Creusot. Η παραγγελία αυτή ήταν μικρή, γι’ αυτό δόθηκε μία ακόμα για τη ναυπήγηση μίας κανονιοφόρου των 200 t (κλάσης “ Refahiye” ) και μίας άλλης των 420 t (κλάσης “ Marmaris” ). Τελικά η παραγγελία αυτή διπλασιάστηκε και στις 22 Ιανουαρίου 1906 υπογράφηκαν τα σχετικά συμβό­ λαια. Τέσσερα πλοία κατασκευάστηκαν από τα ναυπηγεία Ateliers de la Loire και τέσσερα από τα ναυπηγεία Schneider et Cie. Στο διάστημα 1907-8 κατασκευάστη­ καν τέσσερις ακόμα κανονιοφόροι των 280 t (κλάση “ Durandal” ), που αποδείχθηκαν ε­ ξαιρετικά αξιόπλοες σε καθήκοντα παρά­ κτιων περιπολικών σκαφών. Τρία από αυτά τα πλοία παρέμειναν στη δύναμη του Τουρκικού Στόλου μέχρι το 1932 και διαλύ­ θηκαν μετά το τέλος του Β ’ ΠΠ. Λίγους μήνες πριν από την Επανάστα­ ση των Νεοτούρκων και την επικράτησή

της (26 Απριλίου 1909) έφθασε στην Κων­ σταντινούπολη ο Βρετανός Ναύαρχος Sir Douglas Gamble (18 Σεπτεμβρίου 1908), ο οποίος ανέλαβε επικεφαλής της βρετανι­ κής ναυτικής αποστολής στη χώρα. Η πα­ ρουσία του Gamble σηματοδότησε την αλ­ λαγή στην υπερεκατονταετή βρετανική παρουσία στο ΟΝ, τόσο στην εκπαίδευση του προσωπικού, όσο και στη διακυβέρνη­ ση των πλοίων. Τρεις ήταν οι αποστολές του Gamble: η εκπαίδευση Τούρκων αξιω­ ματικών, η απόκτηση όσο τον δυνατό πε­ ρισσότερων παραγγελιών για τις βρετανι­ κές εταιρίες και η προάσπιση των βρετανι­ κών συμφερόντων στην περιοχή. Το πρώ­ το σημαντικό μέτρο που εισηγήθηκε ήταν η αναδιοργάνωση του σώματος των αξιω­ ματικών του ΟΝ. Ο αριθμός τους έπρεπε να μειωθεί και να προαχθούν οι νέοι αξιω­ ματικοί που είχαν εκπαιδευτεί στη Βρετα-

Το καταδρομικό "Drama” στα ιταλικά ναυπηγεία Ansaldo της Γένοβα, λίγο πριν από την κατάσχεσή του από την Ιταλική κυβέρνηση (φωτ. ναυπηγεία Ansaldo).

νία. Οι προτάσεις αυτές συνάντησαν σφο­ δρές αντιδράσεις, αφού πολλοί αξιωματι­ κοί είχαν “ βολευτεί” και ήταν μόνιμα στην ξηρά (για παράδειγμα το παροπλισμένο πολεμικό “ Ihsaniye” , το οποίο σε πλήρωμα 35 ανδρών είχε 13 αξιωματικούς). Το Μάρ­ τιο του 1909 το σώμα των αξιωματικών του

Ναυτικού από 5000 μειώθηκε σε λογικά ε­ πίπεδα. Το Μάϊο του ίδιου χρόνου πραγματοποιήθηκαν τα πρώτα γυμνάσια του στό­ λου στη θάλασσα του Μαρμαρά, έπειτα από 20 ολόκληρα χρόνια! Ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος Ταγματάρχης von Stremple πρότεινε τότε στο σουλτάνο την καθιέρωση υποχρεωτικής θητείας στρατευσίμων για τις ανάγκες του ΟΝ και τη δημιουργία ενός ταμείου για την εξεύ­ ρεση χρημάτων για τις ανάγκες του Στό­ λου. Στις 19 Ιουλίου 1910 δημιουργήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ένας οργανισμός με την επωνυμία “ Donanma-i Milliye Cemiyetti” (Οργανισμός Εθνικής Βοήθειας για το Στόλο), με βασικό μέλημα τη διατή­ ρηση της ναυτικής ισορροπίας στο Αιγαίο (φάνηκε καθαρά από τότε ότι ο βασικός τουρκικός στόχος είναι η συγκυριαρχία στο Αιγαίο και είναι αξιοθαύμαστη η επιμονή και η υπομονή των Τούρκων για την επίτευξη του στόχου τους). Οταν η βρετα­ νική ναυτική αποστολή, με επικεφαλής το διάδοχο του Gamble Ναύαρχο Williams, εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη το 1914, άφησε πίσω της ένα μη επικυρωμένο ναυπηγικό πρόγραμμα για το στόλο, αλλά, κυρίως, έναν ικανό πυρήνα καλά εκπαι­ δευμένων Τούρκων αξιωματικών, που εί­ χαν όλα τα τυπικά προσόντα για να συνερ­ γαστούν αποτελεσματικά με τους Γερμα­ νούς - οι οποίοι διαδέχθηκαν τους Βρετα­ νούς. Οι ναυτικές επιχειρήσεις κατά τη διάρ­ κεια των Βαλκανικών πολέμων του 191213, τόσο από πλευράς Ελληνικού Στόλου, όσο και από πλευράς ΟΝ, είναι γνωστές, έ­ χουν αναλυθεί επαρκώς και δεν χρειάζε­ ται ιδιαίτερη μνεία των γεγονότων αυτών στα πλαίσια αυτού του άρθρου. Θα αναφέ­ ρουμε απλά ότι την τιμή των όπλων για το ΟΝ έσωσε η οκτάμηνη δράση του επιδρομικού “ Hamidye" στη Μεσόγειο (Αιγαίο, Αδριατική) και στην Ερυθρά Θάλασσα, που έληξε με την επιστροφή του πλοίου στην Κωνσταντινούπολη στις 7 Σεπτεμβρί­ ου 1913.

29

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ßQ ■■■

Η γερμανική επιρροή στο ΟΝ άρχισε πριν από τον Α' ΠΠ και ενώ βρισκόταν ακό­ μα στην Κωνσταντινούπολη η βρετανική ναυτική αποστολή. Μετά από διαπραγμα­ τεύσεις που άρχισαν στις 10 Δεκεμβρίου 1909 και ολοκληρώθηκαν με την υπογρα­ φή των σχετικών συμβολαίων στις 5 Αυγούστου 1910, το ΟΝ απέκτησε δύο γερμανικής κατασκευής θωρηκτά κλάσης “ Brandenburg” , τα “ Kurfurst Friedrich Wilhelm” και “ Weissenburg” , και δύο αντιτορπιλλικά (S-165 και S-167), η συμφωνία για την απόκτηση των οποίων είχε ολοκλη­ ρωθεί στις 30 Ιανουαρίου 1910. Τα δύο θω­ ρηκτά με γερμανικά πληρώματα και 22 α­ ξιωματικούς και 38 υπαξιωματικούς/ναύτες του ΟΝ για εξοικείωση και εκπαίδευση επ’ αυτών, απέπλευσαν από το λιμάνι του Wilhelmshaven στις 14 Αυγούστου 1910 και έφθασαν στο Canakkale στις 29 του ίδιου μήνα, όπου τα υποδέχθηκε το “ Hamidiye” . Την 1η Σεπτεμβρίου 1910 τα δύο θωρηκτά εντάχθηκαν επίσημα στη δύναμη του ΟΝ και ονομάστηκαν “ Barbaras Hayreddin” και “ Torgud Reis” . Το ίδιο είχε γίνει και δύο ε­ βδομάδες πιο νωρίς με τα δύο νέα γερμα­ νικής κατασκευής αντιτορπιλλικά. Το κό­ στος απόκτησης των τεσσάρων πολεμικών ανήλθε στο ποσό των 25 εκατ. μάρκων. Εί­ ναι γεγονός ότι μέχρι την κήρυξη του Α ’ ΠΠ η Τουρκία ερευνούσε απεγνωσμένα τη διεθνή αγορά για να αγοράσει έτοιμα (ή υπό κατασκευή) πλοία ή προσπαθούσε να κατασκευάσει εξ αρχής, με στόχο την α­ ντιμετώπιση του Θ/Κ “ Α Β Ε Ρ Ω Φ ” και γενι­ κότερα του Ελληνικού Στόλου στο Αιγαίο. Οι παραγγελίες της όμως δεν είχαν τύχη, αφού με την έναρξη του Α ’ ΠΠ όλα αυτά τα πλοία είτε κατασχέθηκαν και εντάχθηκαν στη δύναμη του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, είτε σταμάτησε η κατασκευή τους και συνεχίστηκε για λογαριασμό των Συμμάχων (σε ναυπηγεία στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Βρετανία). Η μόνη αξιόλογη προσπάθεια άρχισε την 1η Δεκεμβρίου 1913, όταν τέθηκε σε ισχύ η διευθέτηση Izmit (Izmit Arrangement), σύμφωνα με την οποία η βρετανική εταιρία Armstrong ανέλαβε να κατασκευάσει τα νέα ναυπηγεία Golcuk και να εκσυγχρονίσει τα παλαιότερα στο Tersane-i Amire της Κωνσταντινού­ πολης. Ακόμα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στα τέλη του 1913, με Γάλλους εκπαι­ δευτές, άρχισαν τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία ναυτικής αεροπορίας. Η εμπλοκή της Οθωμανικής Αυτοκρα­ τορίας στον Α' ΠΠ, στο πλευρό των Κε­ ντρικών Δυνάμεων, σημαδεύτηκε από την υπόθεση των γερμανικών καταδρομικών “ Goeben” και “ Breslau” . Τα καταδρομικά αυτά έφθασαν στις 11 Αυγούστου 1914 στα Δαρδανέλλια και έκτοτε “ αποκλείστη­ καν” στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Μετά την επίσκεψη του Κεμάλ Πασά στη Γερμα­ νία και την Αυστρία (25 Αυγούστου 1917), συμφωνήθηκε η ενίσχυση του ΟΝ - έναντι 95 εκατ. χρυσών μάρκων - με τα “ Goeben” και “ Breslau” , τα αντιτορπιλλικά S 56/60/61/62, V 77-80, G89-90, G92-93 και τα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αφιξη του “ Hamidiye" στην Κωνσταντινούπολη το 1913 (συλλογή Guleryuz).

υποβρύχια U-82, U-84, U-86, UB-62, UB-63, UC-63 και UC-65. Εκτός από την απόκτηση των πλοίων αυτών, μεγάλο όφελος για την Τουρκία ήταν η μετάβαση και η εκπαί­ δευση στη Γερμανία εκατοντάδων Τούρ­ κων τεχνικών, που αποτέλεσαν τον πυρή­ να για την αναδημιουργία του κράτους με­ τά το πέρας του πολέμου και την εγκαθί­ δρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Η περίοδος από τη λήξη των εχθρο­ πραξιών του Α ’ ΠΠ μέχρι την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας στις 29 Οκτω­ βρίου 1923, υπήρξε μία περίοδος έντονων πολιτικών αλλαγών, ενώ εξελισσόταν μια νέα πολεμική σύγκρουση (εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία, ως εντολοδόχου των νικητριών Συμμαχικών δυνάμεων, που κατέληξε στη Μικρασιατι­ κή καταστροφή), στην οποία η συμμετοχή του Ναυτικού ήταν ελάχιστη, αφού η κυριαρχία του Ελληνικού Στόλου στο Αι­ γαίο ήταν απόλυτη.

σε έκταση Οθωμανική Αυτοκρατορία, μό­ νιμη επιδίωξη της Τουρκίας ήταν και είναι η συγκυριαρχία στο Αιγαίο. Προς την κα­ τεύθυνση αυτή στόχευαν όλα τα προγράμ­ ματα ενίσχυσης ή εκσυγχρονισμού του στόλου της. Ανεξάρτητα από το ποιός εί­ ναι στην κυβέρνηση ή ποιό πολίτευμα υπάρχει στη χώρα, βλέπουμε ότι το μόνο που παραμένει αναλλοίωτο για 100 σχεδόν χρόνια στην Τουρκία είναι αυτός ο στρα­ τηγικός στόχος: το Αιγαίο, το πιο σημαντι­ κό άνοιγμα προς την Ευρώπη και τη Δύση. Για όσους εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η Ιστορία δεν διδάσκει, θα πούμε ότι η πε­ ρίπτωση της Τουρκίας είναι χαρακτηριστι­ κή. Γιατί κατόρθωσε τελικά με το “ ζόρι” να αποκτήσει αξιόλογο ναυτικό, ως προς τον αριθμό και την ισχύ των μονάδων του, εκ­ μεταλλευόμενη τις διεθνείς συγκυρίες και ακολουθώντας αταλάντευτη πολιτική. Σε όλους αυτούς τους ανιστόρητους α­ φιερώνεται το παρόν άρθρο.

Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Σ

ΒΙΒ ΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ

Η παρουσίαση του ΟΝ και μάλιστα της τελευταίας του περιόδου, είχε ένα σκοπό: την κατάδειξη της μεταμόρφωσης μιας “ μάζας” πλοίων και πληρωμάτων σε μονά­ δες που θα μπορούν με αξιοπρέπεια να ο­ νομάζονται “ Ναυτικό” . Η προσπάθεια των Τούρκων προς αυτή την κατεύθυνση δεν υπήρξε ποτέ εύκολη. Ηταν πολύ δύσκολη και απαίτησε χρόνο και χρήμα. Η ανθρώπι­ νη προσπάθεια και αξία δεν υπολογίστηκε γιατί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η αν­ θρώπινη ζωή είχε ελάχιστη αξία. Χρησιμο­ ποιώντας κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο (π.χ. εκβιασμούς), η Υψηλή Πύλη πετύχαι­ νε τους στόχους που έθετε κάθε φορά έ­ ναντι υπερδυνάμεων της εποχής όπως η Βρετανία και η Γερμανία. Ετσι ενίσχυε το στόλο της με νέες μονάδες (άσχετα με το αν δεν μπορούσε μετά να τον κινήσει και να τον συντηρήσει), αποκόμιζε οικονομικά οφέλη και εκπαίδευε το προσωπικό της. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις αρχές του 20ού αιώνα, τότε που η χώρα μας ήταν ακόμα “ νάνος” σε σχέση με την τεράστια

(1) Alan Palmer: THE DECLINE & FALL OF THE OTTOMAN EMPIRE, εκδόσεις Barnes & Noble Books, New York, 1994. (2) Σπυρίδωνος Α. Σκόντρα: ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ TOY Α’ ΠΠ 19141918, Τόμοι Α-Β-Γ, εκδόσεις Κέκροψ, Αθήνα, 1969. (3) Bernd Langensiepen & Ahmet Guleryuz: THE OTTOMAN STEAM NAVY, 1828-1923, εκδόσεις Conway, Βρετανία, 1995. (4)Δημήτρη Κιτσίκη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ. 1280-1924, εκδόσεις ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 1988 (β’ έκδοση). (5)Δημήτρη Κιτσίκη: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΑΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ, εκδόσεις ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 1990 (β’ έκδοσησυμπληρωμένη). (6) Μ.Θ. Αάσκαρι: ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΝ ΖΗΤΗΜΑ. 1800-1923, εκδόσεις Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, 1978 (τόμος Α’, 1800-1878). (7) Προσωπικό Αρχείο Λ.Σ.Μ.

Ξ ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α'ΠΓΊ 0 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΕΧΕΙ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΝΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΜΕΤΑΛΛΑΣΣΕΙ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΚΑΙ ΑΣΗΜΑΝΤΟ ΠΡΑΓΜΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ. ΣΥΝΗΘΩΣ Δ Ε Ν ΕΙΝΑΙ ΕΥΚΟΛΟ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΗ ΝΑ ΑΝΤΙΛΗΦΘΕΙ ΠΟΤΕ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΟ ΕΝΑ Η ΤΟ ΑΛΛΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ. ΣΙΓΟΥΡΑ ΟΜΩΣ ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΜΑΓΕΥΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΙΑ ΤΑΙΝΙΑ “ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ" ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΘΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΕΚΠΛΗΞΗ, ΔΙΟ ΤΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ ΑΥΤΗΣ ΥΠΗΡΞΕ ΑΠΕΙΡΩΣ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΟΤΕΡΟ ΚΑΙ ΗΡΩΙΚΟΤΕΡΟ. ΗΤΑΝ ΕΠΙΣΗΣ ΑΠΕΙΡΩΣ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΟΤΕΡΟ, ΑΦΟΥ ΑΦΟΡΟΥΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ ΜΟΧΘΟΥΣΑΝ, ΠΟΛΕΜΟΥΣΑΝ ΚΑΙ ΥΠΕΦΕΡΑΝ ΚΑΙ ΟΧΙ ΥΠΕΡΗΡΩΕΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΟΘΟΝΗΣ.

Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ "ΒΑΣΙΛΙΣΣΑΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ" Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΕ Φ Α Ν Ο Υ

Π

ολλοί θα θυμούνται με θαυμασμό την υπέ­ ροχη πολεμική ταινία “ Βασίλισσα της Αφρι­ κ ή ς ” , με πρωταγωνιστή τον αξέ­ χαστο Χ ά μφ ρεϋ Μπόγκαρτ, ο ο ­ ποίος κέρδισε και Οσκαρ για την ερμηνεία του στην ταινία αυτή. Η “ Βασίλισσα της Α φ ρικής” , μια παραγωγή του 1952, κέρδισε τις καρδιές του κοινού παρουσιάζο­ Το βρετανικό πλοίο-μόνιτορ HMS "Severn” , ντας με εξαιρετικό και αρκού­ το οποίο στάλθηκε μαζί με το αδελφό του ντως πειστικό τρόπο την περιπε­ πλοίο HMS "Mersey” από το Βρετανικό τειώδη περιπλάνηση δύο ατό­ Ναυαρχείο για να ξεκαθαρίσει τη μων στους αφρικανικούς αγριόγερμανική ναυτική απειλή έξω από τις τοπους κατά τη διάρκεια του Α ’ ακτές της Ανατολικής Αφρικής. Τα πλοία Παγκοσμίου Πολέμου. Ο αυτά είχαν εξαιρετικά μικρό βύθισμα, Humphrey Bogart υποδυόταν έ ­ πράγμα που τα καθιστούσε ιδανικά για ναν ημιάξεστο βαρκάρη, ο οποί­ επιχειρήσεις σε αβαθή ύδατα όπως αυτά του δέλτα του ποταμού Rufigi της ος ως κυ β ερ νή τη ς του μικρού ανατολικής Αφρικής. Κυνήγησαν ανηλεώς μηχανοκίνητου π λεούμενου το γερμανικό καταδρομικό “ Königsberg", “ Βασίλισσα της Α φ ρικής” , δια­ το οποίο και βύθισαν μετά από επικό σώζει μια γυναίκα, μέλος αγώνα. μιας ιεραποστολής που καταστράφηκε από τους Γερμανούς κάπου στην α­ νατολική Αφρική. Σκοπός και των δ ύ ο έγινε πια η εκδίκηση και περ­ νώντας μύριες δυσκολίες πάνω σ’ αυτό το μικρό πλεούμενο, φ θά­ νουν στο τέλος να καταστρέψουν ένα μεγάλο γερμα νικό καταδρομι­ κό στη λίμνη Ταγκανίκα. Η σ υγκεκρ ιμ ένη ταινία βασίστηκε στο ομώ νυμο βιβλίο του C .S. Forester, ο οποίος με τη σειρά του εμπ νεύστηκε το μυθιστόρημά του από ένα πραγματικό γεγονός. Αυτό ακριβώς θα περιγράψουμε εδώ, το πραγματικό γεγονός, που ξεπερνά κάθε φαντασία και σίγουρα θα άξιζε να γίνει ταινία, η οποία μάλιστα θα ήταν ιδιαίτερα εντυπωσια­ κή. Πρόκειται για μια από τις λιγότερο γνωστές αλλά πιο επ ιτυχημέ­ νες καταδρομικές επιχειρήσεις που έγιναν ποτέ. Επίσης, αν και η εν λόγω επιχείρηση ήταν ασύγκριτα μικρότερη σε μέγεθ ο ς από άλλες Αναμνηστική φωτογραφία των πρωταγωνιστών της εκπληκτικής καταδρομικής επιχείρησης στη λίμνη Ταγκανίκα. αντίστοιχες του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν τόσο επιτυχής ώστε ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

εκμ η δένισ ε τη Γερμανική κυριαρχία σε ολόκληρη τη λίμνη Ταγκανίκα. Ο ύτε λίγο ούτε πολύ οι Βρετανοί μ ε ­ τέφ ερα ν δύο μικρές κα νονιοφ όρους κά­ που 4800 χλμ. από το Κέηπ Τάουν στη λί­ μνη Ταγκανίκα, σε μια προσπάθεια να καταστρέψουν τη γερμανική ναυτική παρουσία εκεί που τους είχε δημι­ ουρ γήσ ει τόσα προβλήματα. Οι Β ρ ε τ α ­ νοί όχι μόνο κατάφεραν - κυριολεκτικά να μετα φ έρουν τις κα νονιοφ όρους με όλο το σχετικό εξοπλισμό τόσες χιλιά­ δ ες χιλιόμετρα μέσα στη ζούγκλα, αλλά, όπως θα δο ύμε, βύθισαν ή εξουδετέρω ­ σαν πολύ μεγαλύτερες και βαρύτερα ε ­ ξοπλισμένες γερ μα νικές ναυτικές μονά­ δ ες στη λίμνη Ταγκανίκα.

Το κουφάρι του κατεστραμμένου καταδρομικού “ Königsberg”, καθισμένο στα αβαθή νερά του Rufigi.

Ο Α ’ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΚΑΙ Η ΑΦ ΡΙΚΗ

22 am

Ας δ ο ύ μ ε πρώτα τί συνέβαινε στην Α φρική την εποχή εκείνη. Το κύριο θ έ α ­ τρο του πολέμου αποτελούσε φυσικά η Ευρώπη. Το τί συνέβαινε στις αποικίες, ιδίως της Αφρικής, σπανίως απασχολού­ σε τις στήλες των εφ ημερίδω ν της επο­ χής, αφού όλα τα βλέμματα ήταν στραμ­ μένα στο σφαγείο των χαρακωμάτων της Φλάνδρας. Ηταν σίγουρα αυτό που οι Βρετα νοί ονομάζουν “ sideshow” , δ η ­ λαδή συμβάν ή θέαμα μικρότερου μεγέ­ θ ο υ ς και ενδιαφ έροντος. Αν σ κεφ θ εί όμως κάποιος ότι ο Α ’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ανάμεσα σε άλλα και το αποτέλεσμα του ε κν ευ ρ ι­ σμού των Γερμανών που είχαν μείνει τραγικά πίσω στην αποικιακή κούρσα, θα καταλάβει ότι και οι μικρές σχετικά σ υγκρούσεις στις αποικίες είχαν ιδιαίτεΡΠ σημασία. Εκτ ό ς της ουσιαστικής τους σημασίας, δηλαδή για την κτήση και τη ν κατοχή εδαφών, είχαν και καθα­ ρά τακτική σημασία από τη ν άποψη της εξέλιξης της γενικό τερ η ς προσπάθειας του πολέμου. Σ τη ν Αφρική για παρά­ δειγμα, οι Γερμανοί κρατούσαν εδάφη που εποφθαλμιούσαν Βρετανοί, Γάλλοι και Βέλγοι αποικιοκράτες και με τη δρά­ ση τους εκεί δημιουργούσα ν σοβαρά προβλήματα. Απέκοπταν με αντάρτικο τις γραμμές εφ οδιασμού των Βρετανώ ν και των Γάλλων προς την Ευρώπη και φυσικά απασχολούσαν ικανό αριθμό συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεω ν που θ α μπορούσαν να χρησιμοπ οιηθούν στα μέτωπα της Ευρώπης. Οι γερμα νι­ κές αφρικανικές κτήσεις δ εν ήταν πολ­ λές. Ηταν όμως αρκούντω ς ενοχλητικές και έπρεπε να κα τα ληφ θούν οπωσδήπο­ τε για τους λόγους που ήδη αναφέραμε. Πρώτο μέλημα λοιπόν των Αγγλογάλλων ήταν η εκκαθάριση των γερμανικώ ν ε ­ στιών στην Αφρική. Οι Γερμανοί κατεί­ χαν στη δυτική Αφρική δ ύ ο περιοχές: το Κ α μερ ο ύ ν και την Τογκολάνδη. Το Κ α με­ ρούν, μια μεγάλη σχετικά έκταση με 320 χλμ. ακτογραμμής, αποτέλεσε πρώτο στόχο. Σ υ ν ό ρ ε υ ε με τη βρετανική κτήση

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μοναδική φωτογραφία που εικονίζει το απίστευτο ταξίδι του μικρού βρετανικού εκστρατευτικού σώματος προς τη λίμνη Ταγκανίκα. Προσέξτε τους ατμοκίνητους ελκυστήρες που σύρουν τις κανονιοφόρους και τα λοιπά εφόδια. Γ ια το πέρασμά τους η ζούγκλα χρειάστηκε να καθαριστεί μέτρο προς μέτρο!

της Νιγηρίας και το Γαλλικό Κογκό. Το υπεράσπιζαν 200 Γερμανοί και περίπου 3.300 Αφρικανοί στρατιώτες και χωρο­ φύλακες. Μια μικρή γαλλο-βρετανική δύναμη δ ιενή ρ γη σ ε απόβαση και κα τέ­ λαβε στις 27 Σεπ τεμβρίου 1914 το κε ­ ντρικό λιμάνι Douala. Οι Γερμανοί, γνώ­ στες του εδά φ ους, υποχώρησαν προς το εσω τερικό της χώρας και την πρω­ τεύουσα Yaounde. Τότε, με σ υνδυα σ μέ­ νη επιχείρηση από τη Νιγηρία και το Γαλ­ λικό Κογκό, υπ έρτερες συμμαχικές δυνάμεις κατέλαβαν τελικά τη ν Yaounde την 1η Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1915. Παρόλα αυτά οι Γερμανοί κατάφεραν να διαφύγουν στην κοντινή ισπανική Γουινέα. Η σαφώς μικρότερη Τογκολάνδη, με βάθος 480 χλμ. και με 150 χλμ. ακτο­ γραμμής, ήταν μόνο μια λωρίδα γης ανά­ μεσα στη Β ρετα νική Χ ρυσ ή Α κτή και τη Γαλλική Δαχομέη. Κα τελήφθη πολύ γρή­ γορα, τον Αύγουστο του 1914. Στο Νότιο Ατλαντικό και κοντά στην έρ ημο Καλαχάρι βρισκόταν η Γερμανική Νοτιο-Δυτική Αφρική, μια τεράστια πε­ ριοχή με 960 χλμ. βάθος και 1.300 χλμ. ακτογραμμής. Βρισκότα ν δ ε ακριβώς δί­ πλα από την ισχυρή Νότια Αφρική και α­

πειλείτο άμεσα. Δ ιέθ ετ ε δύο μεγάλα λι­ μάνια, το Luderitz Bay και το Swakopmund. Τη φρουρά της αποτελούσαν 2.000 Γερμανοί στρατιώτες, 5.000 ο ­ πλισμένοι Γερμανοί άποικοι, καθώς και κάποιες αφρικανικές δυνάμεις α ρ κο ύ­ ντως μικρές, γιατί ο τοπικός π ληθυσμός υπέστη σοβαρούς διωγμούς από τους Γερμανούς στην εξέγερσ η του 1904. Η ι­ σχύς των Βρετανώ ν στη Νότια Αφρική ή ­ ταν σαφώς μειωμένη, αφού το μεγαλύ­ τ ερ ο μ έρος των δυνάμεώ ν του ς εκεί εί­ χε σταλεί στη Γαλλία. Η Νότια Αφρική εί­ χε αποκτήσει αυτονομία από το 1910. Οι Γερμανοί της Νοτιο-Δυτικής Αφρικής ήλπιζαν ότι οι Ο λλανδοί άποικοι της Ν ό­ τιας Αφρικής θα έβρισκαν τη ν ευκαιρία να ξεσηκω θούν εναντίον των Βρετανώ ν για άλλη μια φορά. Θυμίζουμε εδώ τους φ ο β ερ ο ύ ς πολέμους των Μ πόερς που είχαν συγκλονίσει στις αρχές του αιώνα τους Βρετα νούς. Πράγματι το 1914 και ενώ οι νοτιοαφρικανικές δυνάμεις είχαν καταλάβει ήδη το Luderitz Bay, σημειώ­ θ η κ ε εξέγερσ η 11.000 Νοτιοαφρικανών υπό τον De Wet εναντίον των Βρετανών. Οι στασιαστές ήταν φιλογερμανοί, αλλά γρήγορα συνετρίβησαν και έτσι οι επι­ χειρήσεις εναντίον των Γερμανών ξα­ νάρχισαν σφ οδρότερ ες. Σε λίγο κατελήφθη και το άλλο λιμάνι, το Swakopmund. Στις 12 Μαϊου 1915 κα τελήφ θη το Windhoek και στις 6 Ιουλίου του ιδίου έ­ τους ο Γερμανός διοικητής της Γερμανι­ κής Νοτιο-Δυτικής Αφρικής παρέδωσε την κτήση. Λ ύ θ η κ α ν λοιπόν τα χέρια των Νοτιοαφρικανών και των Βρετανώ ν και έστρεψ αν τη ν προσοχή τους στην τελευταία και ισχυρότερη γερμα νική κτήση της Αφρικής, τη Γερμανική Ανατο­ λική Αφρική.

01 Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ ΣΤ Η Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η Α ΝΑ ΤΟ ΛΙΚ Η ΑΦ ΡΙΚΗ Στην Ανατολική Αφρική, οι Γερμανοί ήταν πιο οργανω μένοι και ισχυροί. Από την άφιξή του το ν Ιανουάριο του 1914, ο Γερμανός στρατηγός Paul von LettowVorbeck ορκίστηκε όχι μόνο να διατηρή­ σει γερμανική την κτήση με κά θε θυσία, αλλά και να κάνει τη ζωή των Βρετανώ ν όσο μπορούσε πιο δύσκολη. Επ ρόκειτο για έναν πραγματικά λαμπρό στρατιωτι­ κό, με ιδιαίτερες ικανότητες, γνώσεις και πάνω απ’ όλα ισχυρότατο χαρακτή­ ρα. Οι Βρετα νοί ως σήμερα γράφ ουν τις κα λύτερες κριτικές γι’ αυτόν το ν δεξιο­ τέχ ν η του πολέμου και τον θ εω ρ ο ύ ν “ έ ­ ναν από τους κα λύτερους στρατιωτι­ κούς του Μ εγάλου π ολέμ ου” . Το έργο του Paul von Lettow-Vorbeck ήταν εξαιρε­ τικά δύσκολο. Η Γερμανική Ανατολική Αφρική, η σημερινή Τανζανία, ήταν κυκλω μένη από ε χ θ ρ ικέ ς αποικίες. Στο Β ο ρρ ά βρισκόταν η Βρετα νική Ανατολι­ κή Αφρική, η σημ ερινή Κένυα, στα δυτι­ κά το Βελγικό Κ ογκό και στο Νότο η υπό

βρετανικό έλεγχο Ροδεσία. Μ όνη διέξο­ δος προς Νότο ήταν για τους Γερμα­ νούς η ο υδ έτερ η , τουλάχιστον για τη σ υγκεκρ ιμ ένη περίοδο, Πορτογαλική Ανατολική Αφρική. Ο von Lettow δ η μιούργησε το καλο­ καίρι του 1914 μια μικρή δύναμη ανδρών με ό,τι βρισκόταν εκείνη την εποχή δια­ θέσιμο: μόλις 3.000 λ ευ κ ο ύ ς και 11 χι­ λιάδες πολεμιστές της φυλής των Ασκάρι, που όπλισε και εκπαίδευσε με ιδιαί­ τερη τέχνη . Οι Ασκάρι ήταν μια σ κληρ ο­ τράχηλη αφρικανική φυλή, σ υ νη θ ισ μ έ­ νη στις κακουχίες και με γνώση αιώνων στα μυστικά της ζούγκλας και των αφρι­ κανικών βαλτοτόπων. Ιδιαίτερα ολιγαρ­ κείς και υπάκουοι στους Γερμανούς, οι Ασκάρι διέθ ετα ν και μια άλλη σπουδαία ιδιότητα: είχαν, λόγω εντοπιότητας, ιδι­ αίτερα μεγάλη αντοχή απέναντι στις φο­ βερ ές τροπικές ασθένειες που αποδεκάτιζαν τους ασυνήθιστους στο κλίμα Ευρωπαίους, αλλά και τους μαύρους άλ­ λων αφρικανικών περιοχών. Η σ υγκεκρ ι­

εργασία δ εν μπορεί να πραγματοποιη­ θ ε ί εξαιτίας της μύγας τσε-τσε. Σημειώ ­ νο υ μ ε ότι ακόμα και σήμερα δ ε ν υπάρ­ χει ουσιαστικό αντίδοτο γι’ αυτή τη ν α­ σθένεια και μόνο η απομάκρυνση του αρρώστου μπορεί να τον σώσει αν γίνει έγκαιρα και κατόπιν α κ ολουθηθ εί η κα­ τάλληλη θεραπεία σε σωστό νο σ ο κο ­ μείο. Μ ε τους 11.000 λοιπόν πολύτιμους πολεμιστές Ασκάρι και περίπου 2.000 ε ­ πίσης ντόπιους μεταφορείς, ο von Lettow αντιμετώπισε τις χιλιάδες των εχθρώ ν σε έναν επικό ανταρτοπόλεμο. Η από­ φαση των Γερμανών ήταν να παρενοχλήσουν ή και να διακόψουν, αν ήταν δυνα ­ τό, τις γραμμές ανεφοδιασμού των Β ρ ε ­ τανών. Ο von Lettow-Vorbeck, καθώς δ εν δ ιέ θ ε τε ισχυρές δυνάμεις, εξαπέλυσε έ ­ ναν ιδιαίτερα αποτελεσματικό πόλεμο φθοράς έναντι των Βρετανών. Είχε σ κο ­ πό να απασχολήσει πολύτιμες βρετανι­ κές δυνάμεις που θα μπορούσαν να χρησιμοπ οιηθούν σε άλλα μέτωπα. Κτύ-

“ Königsberg” . Το Βρετα νικό Βασιλικό Ναυτικό, θ ο ρ υ β η μ έ ν ο από τη δράση του, το κυνήγησ ε. Ηταν μια μικρογρα­ φία του αγώνα για την καταστροφή του “ Graf von S p e e ” , που θα γινόταν στα χρόνια του Β ’ Παγκοσμίου Π ολέμου. Το Βασιλικό Ναυτικό τελικά εντόπισε και κατέστρεψ ε το “ Königsberg” , σε έναν πραγματικά επικό αγώνα, αντάξιο αυτών για το “ Bism arck” και το “ Graf von sp e e ” τηρουμένω ν των αναλογιών. Τριακόσιοι περίπου επιζήσαντες του πληρώματος του “ Königsberg” ενίσχυσαν το μικρό στρατό του von Lettow. Αυτά συνέβαιναν στις 10 Ο κτω βρίου 1914. Τρεις εβ δ ο μ ά ­ δες αργότερα οι Βρετα νοί έστειλαν 14 οπλιταγωγά και δύο καταδρομικά ενα­ ντίον του von Lettow, τα οποία αποβίβα­ σαν 6.000 ά νδρες και υλικό. Β ρετα νικές πηγές ανεβάζουν αυτό τον αριθμό σε 8.000 άνδρες, που μετα φ έρθηκα ν από τις Δυτικές Ινδίες. Αυτό καθιστά τη συντριβή τους από τον von Lettow ακόμα πιο ταπεινωτική. Τα στρατεύματα αυτά αποβιβάστηκαν στην Tanga στις 8 Ν ο εμ ­ βρίου 1914 και ο von Lettow κυριολεκτικά τους τσάκισε και τους πέταξε στη θ ά ­ λασσα με μια μικρή δύναμη χιλίων αν­ δρών. Οι θ λιβερ οί επιζήσαντες του εγ ­ χειρήματος αυτού υποχώρησαν κακήνκακώς προς τη Μομπάσα, αφήνοντας όλο το υλικό τους στα χέρια των Γερμα­ νών, συμπεριλαμβανομένω ν και 16 βα­ ρέων πολυβόλων που οι Γερμανοί επι­ θυμ ούσ α ν διακαώς.

Η ΠΡΑΓΜ ΑΤΙΚΗ “Β Α Σ ΙΛ ΙΣ Σ Α ΤΗΣ Α Φ Ρ ΙΚ Η Σ” Σχέδιο χαρακτηριστικού γερμανικού σκάφους της λίμνης Ταγκανίκα. Εττρόκειτο στην ουσία για εξοπλισμένα πλοία γενικών χρήσεων. Οι Γερμανοί, όπως και άλλοι άποικοι στην Αφρική, τα χρησιμοποιούσαν ως κανονιοφόρους για την προάσπιση των συμφερόντων τους.

μένη περιοχή είναι η θανα τηφ όρος ζώ­ νη της γνω στής μύγας “ τσε-τσε” , που προκαλεί τη φ οβερή “ ασθένεια του ύ­ πνου” . Σ τη ν ουσία, καταχρηστικά η α­ σθένεια ονομάζεται έτσι, γιατί έχει ακρι­ βώς τα αντίθετα συμπτώματα. Προκαλεί στέρηση ύπνου και ο α σ θενής αδυνατεί να τραφεί. Πέφ τει έτσι σε μια κατάστα­ ση εξαιρετικής εξάντλησης που μοιάζει με ύπνο, αλλά χωρίς καμία από τις ε υ ε ρ ­ γετικές ενέρ γειες αυτού. Το θύμα της αρρώστιας δ ε ν μπορεί κυριολεκτικά να σταθεί όρθιο, ενώ ο θάνατος επέρχεται μαρτυρικά μετά από πολλές εβδομά δες, ακόμα και μήνες, λόγω εξάντλησης. Ο ύτε τα ζώα από άλλες περιοχές δ εν μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτή την α­ σθένεια, αφού δ εν δια θέτουν βέβαια τα κατάλληλα αντισώματα. Μ έχρι σήμερα οι περιοχές αυτές της ανατολικής Αφρι­ κής παραμένουν ανεκμετάλλευτες, διό­ τι καμία γεω ργική, κτηνοτροφική ή άλλη

πησε και εξουδετέρω σ ε το σημαντικό­ τατο σιδηρ όδρομο της Ουγκάντα, ο ο ­ ποίος αποτελούσε την πιο σπουδαία γραμμή ανεφοδιασμού και επικοινωνίας της Βρετα νικής Ανατολικής Αφρικής. Ο λόκληρη η οικονομία της εν λόγω κτή­ σης κρεμότα ν από τη λειτουργία του σι­ δ η ρ ο δ ρ ό μ ο υ αυτού. Σε δ ύ ο μήνες ο von Lettow ανατίναξε τουλάχιστον 30 κατά­ φορτα τραίνα και κατέστρεψ ε 10 γ έ ­ φυρες. Στη λίμνη Ταγκανίκα, εξοπλισμένα γερμανικά πλοία κυριαρχούσαν στις υδάτινες οδούς, εμποδίζοντας έτσι κά­ θ ε προσπάθεια μεταφοράς εφοδίων μέ­ σω της λίμνης. Στην πλευρά του Ινδικού Ω κεα νού, γερμανικά καταδρομικά βύ θ ι­ ζαν κά θε βρετανικό πλοίο εφοδιασμού που μπορούσαν να βρουν. Κορυφαίο γερμα νικό πλοίο που πρωτοστάτησε στον αγώνα αυτό, ήταν το ταχύ κατα­ δ ρο μικό ανοικτών θαλασσών

Μ ετά από αυτό το γεγονός επικρά­ τησε σχετική ηρεμία. Οι Βρετα νοί έπρεπε να σ κ εφ θ ο υ ν κάποιον αποτελεσματικό τρόπο αντίδρασης απέναντι στον von Lettow και φαίνεται ότι κάτι βρήκαν. Ως πρώτο βήμα για τη ν εκμηδένιση της δύναμής του, επέλεξαν να κατα­ στρέψ ουν το γερμα νικό στολίσκο που κυριαρχούσε στα νερά της λίμνης Ταγκανίκα και δημιουρ γούσ ε τόσα πολλά προβλήματα στον εφοδιασμό και τις ε ­ πικοινωνίες της Β ρετα νικής Ανατολικής Αφρικής. Το σχέδιο ακουγόταν εξω­ πραγματικό και είναι πράγματι εντυπω­ σιακό ακόμα και με τα σημερινά δ ε δ ο μ έ ­ να. Θα μετέφ ερα ν, στην κυριολεξία, δύο μικρές κανονιοφ όρους από το Κέηπ Τάουν ως την λίμνη Ταγκανίκα, με σκοπό να καταστρέψουν τα γερμανικά πλοία της λίμνης. Αν αφ ήσουμε κατά μέρος το γεγονός ότι η απόσταση (έτσι κι αλλιώς) ξεπερνούσε τα 4.800 χλμ., πώς θα ήταν δυνατόν αυτά τα μικροσκοπικά σκάφη να βυ θ ίσ ουν τα πολύ μεγαλύτερα και καλύτερα εξοπλισμένα γερμανικά; Ηταν πράγματι μια ηρωική (αν και απίστευτα παράτολμη) απόφαση, που ελήφ θη και τέ θ η κ ε σε εφαρμογή το καλοκαίρι του 1915. Α ρχηγός της αποστολής ορίστηκε έ-

33 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

34 ■■

νας ε κκεντρ ικό ς (τί άλλο βέβαια, για μια τέτοια αποστολή!) πλωτάρχης του Β ρ ε ­ τανικού Βασιλικού Ναυτικού, ο G. Spicer-Simson. Ως δ εύ τε ρ ο ς αρχηγός ο ­ ρίστηκε ένας Ροδεσιανός, ο John Lee, προφανώς λόγω ικανοτήτων και γνώσης του χώρου στον οποίο έπρεπε να κινη­ θούν. Ο John Lee δ ε ν ήταν στρατιωτικός, αλλά προσωρινά του δ ό θ η κ ε ο βα θμός του υποπλοιάρχου. Οι δ ύ ο κανονιοφ όροι έφθασαν στο Κέηπ Τάουν στα τέλη του Ιουνίου του 1915. Επ ρόκειτο για δ ύ ο μικρά ταχέα μη­ χανοκίνητα σκάφη με όπλα μικρού δια­ μετρήματος. Δ ε ν ήταν τίποτα άλλο από σχετικά μεγάλες βάρκες. Και όμως, ακό­ μα κι έτσι, η μεταφορά τους σε μια τόσο μεγάλη απόσταση μέσα από ζούγκλες και έλη ήταν πραγματικός εφιάλτης. Οι δύο κανονιοφόροι, οι H M S “ Mimi" και H M S “ Toutou” , ένα μικρό εκστρατευτικό σώμα και όλα του τα εφόδια, ξε­ κίνησαν το απίστευτο ταξίδι τους προς τη λίμνη Ταγκανίκα. Οι βάρκες και τα ε­ φόδια κινούντο με εξαιρετικά βραδείς ρ υ θ μ ο ύ ς, φορτω μένα πάνω σε ατμοκί­ νητα τρακτέρ. Οπου αυτό δ εν ήταν δυνατό να γίνει, φορτώ νονταν πάνω σε αυτοσχέδια κάρα που έσυραν βόδια. Κά­ ποιοι δυστυχείς ιθαγενείς σίγουρα κα­ θάρισαν εκα τοντά δες χιλιόμετρα μονοπατιών για να δ ιέ λ θ ο υ ν τα βαρέα αυτά φορτία. Σημειώ νουμε ότι εκείνη την ε­ ποχή δ ε ν υπήρχαν όχι δρόμοι, αλλά ο ύ ­ τε καν μονοπάτια σε πολλά σημεία της διαδρομής. Οπου ήταν δυνατό και α­ σφαλές, το φορτίο αυτό μεταφ ερόταν με τραίνα. Αυτό δ ε ν ήταν εφικτό παρά στα αρχικά μόνο στάδια της διαδρομής, όπου δ εν υπήρχε φ όβος ενέδρα ς από τους ά νδρες του von Lettow. Ακόμα υπήρχαν και οι σήρα γγες και οι στενές κοιλάδες, όπου τα υπερφορτω μένα βα­ γόνια θ α ήταν αδύνατο να δ ιέ λ θ ο υ ν α­ φού οι κανονιοφ όροι ήταν μεγαλύτερες! Τουλάχιστον 160 χλμ. της διαδρομής αυτής έγιναν μέσα από εντελώς δύσβα ­ τα εδάφ η -και αυτό με την πλήρη έννοια του όρου. Η πυκνή ζούγκλα έπρεπε να καθαριστεί μέτρο προς μέτρο για να δημιο υρ γηθ εί κάποια επαρκής δίοδος. Βράχια και γ κρ ε μ ο ί έκλειναν τα περά­ σματα σε πολλά σημεία, ενώ αλλού οι κανονιοφ όροι ξεφορτώ νονταν και περ­ νούσαν με ίδιες δυνάμεις τα υδάτινα κωλύμματα. Ολα αυτά συνέβαιναν σε π εριοχές που έβρ ιθ α ν από άγρια θηρία, φίδια και κάθε λογής δηλητηριώ δη έ ­ ντομα. Επίσης τροπικές ασθένειες απει­ λούσαν κάθε στιγμή τους τολμηρούς καταδρομείς. Οπως αναφέραμε και πιο πριν, αυτή ήταν η ζώνη της μύγας τσετσε και της επ ακόλουθης φ οβερ ής α­ σθένεια ς του ύπνου. Ο σο και αν φαίνεται απίστευτο, μετά από μήνες το επικό αυτό ταξίδι τελείω ­ σε με επιτυχία! Στα τέλη Δ εκε μ β ρ ίο υ 1915 οι ταλαιπωρημένοι ά νδρες του μι­ κρού αυτού εκστρατευτικού σώματος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αντίκρυσαν τη λίμνη Ταγκανίκα. Επίσης απίστευτο είναι το γεγονός ότι μέσα σε τρεις μόλις η μ έρ ε ς οι κανονιοφόροι καθ ε λ κύ σ τη κα ν και ήταν έτοιμες για δρά­ ση! Κ υ β ε ρ νή τη ς της κανονιοφόρου “ Toutou” ήταν ο Ανθυποπλοίαρχος Arthur-Darville Dudley. Ο Dudley ήταν Αγγλος που είχε εγκατασταθεί στη Ρο ­ δεσία. Μ ε το ξέσπασμα του πολέμου έσπευσε να καταταγεί στο Ροδεσιανό Σ ύ ­ νταγμα Τυφ εκιοφόρω ν και συμμετείχε στις πρώτες μάχες εναντίον του von Lettow. Μ ε προσωπική παρέμβαση του συμπατριώτη του John Lee, που ηγείτο μαζί με τον Simson της αποστολής, ο Dudley αποσπάστηκε στο Βασιλικό Ναυτικό και κατόπιν στην εν λόγω επι­ χείρηση. Περιγραφές της εποχής τον χαρακτηρίζουν ως έναν “ αδύνατο και ε­ ξαιρετικά νευρώ δη ν εα ρ ό ” , που πήρε ό­ μως την αποστολή του στα σοβαρά και έγινε κατ’ ουσίαν ο υπαρχηγός της επι-

Μετά από πολύμηνο κοπιαστικό ταξίδι, οι κανονιοφόροι κα&ελκύονται στα νερά της λίμνης Ταγκανίκα. Παρά την εξάντληση της αποστολής λόγω του φοβερού αυτού ταξιδιού, οι κανονιοφόροι ήταν ετοιμοπόλεμες μέσα σε τρεις μόνο ημέρες.

χείρησης. Είναι δε χαρακτηριστικό του χαρακτήρα και της σωματικής του αντο­ χ ή ς το γεγονό ς ότι κα τέβηκε πρόθυμα από τη Ροδεσία στο Κέηπ Τάουν για να αναλάβει τα νέα του καθήκοντα, διασχί­ ζοντας με ποδήλατο τα 320 χλμ. της α­ πόστασης, μέσω των κακοτράχαλων μονοπατιών της αφρικανικής γης! Στις 26 Δ εκεμ β ρ ίο υ 1915 οι δ ύ ο μι­ κρές κα νονιοφόροι είχαν την πρώτη τους πολεμική εμπλοκή, με το εκτοπί­ σματος 45 t γερμα νικό πλοίο “ Kingani” , το οποίο και κατέλαβαν αφού το αιφνιδίασαν. Τα γερμανικά σκάφη της λίμνης Ταγκανίκα δ ε ν ήταν βέβαια βαρέα κατα­ δρομικά. Ηταν σχετικά μεγάλα και εξο­ πλισμένα εμπορικά και μεταφορικά πλοία, από αυτά που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί άποικοι για τις ανάγκες τους. Οπως και να έχει, ήταν βαρύτερα, μεγαλύτερα και καλύτερα εξοπλισμένα πλοία από τις μικρές βρετανικές κανο­ νιοφόρους. Οι Β ρετα νοί ήταν πανευτυχείς μετά την κατάληψη του “ Kingani” . Ο ίδιος ο Βρετα νός Βασιλιάς Γεώργιος Ε ’, ε ν ­

θουσιάσ τηκε όταν έμα θε τα νέα. Παρα­ κο λ ο υ θ ο ύ σ ε με ιδιαίτερο ενδια φ έρ ον την επιχείρηση και αμέσως έσπευσε να στείλει στους ά νδρ ες του τα θ ερ μ ά του συγχαρητήρια. Το βρετανικό εκστρατευτικό σώμα λοιπόν, ενισ χύ θ η κε έτσι με ένα ακόμα πλοίο. To “ Kingani” μετο ­ νομάστηκε σε H M S “ Fifi” . Ο ίδιος ο αρ­ χηγός της αποστολής, ο Spicer-Simson, ανέλαβε κυ β ερ νή τη ς του “ Fifi” ορίζο­ ντας τον Dudley ύπαρχό του και ξ εκίνη­ σαν προς αναζήτηση του αρκετά μεγα­ λύτερου γερμα νικού πλοίου “ Hedwig von W issm an” . Στις 9 Φ εβρουά ριου 1916 οι Β ρ ε τ α ­ νοί εντόπισαν το στόχο τους και ενεπλάκησαν μαζί του. Τους πήρε τρεις ολό­ κληρες ώρες για να το βυθίσουν, αφού δ εν ήταν εύκολ ο να νικήσουν άμεσα τα μεγάλα πυροβόλα του. Στηρ ίχθ ηκα ν στο μικρό όγκο και τη μεγάλη ταχύτητα των δικών τους σκαφών και έτσι κατά­ φεραν να επικρατήσουν. Οι μηχανές των βρετανικών πλοίων σχεδόν “ άναψαν” από την έν το ν η χρήση, ενώ ο ίδιος ο Dudley έπρεπε να αλλάζει θέσ η στο πη­ δάλιο με ένα Βέλγο αξιωματικό, γιατί η φ οβερή θερ μ ό τη τα των μηχανών καθι­ στούσε αδύνατη τη μικρά παραμονή σε αυτή. Μ ετά τη βύθιση του “ Hedwig von W issm an ” , στη λίμνη Ταγκανίκα έμ εν ε μόνο ένα μεγάλο γερμα νικό εξοπλισμέ­ νο πλοίο, το “ Graf von Götzen” . Οι Β ρ ε τ α ­ νοί αφιερώ θηκαν στην αναζήτησή του, ενώ ο στολίσκος τους μεγάλωνε ολοένα. Οποιοδήποτε γερμα νικό σκάφος αιχμα­ λωτιζόταν, έβρισκε την ανάλογη χρήση στα χέρια των Βρετανών. Η βελγική α­ ποικία του Κ ογκό επίσης τους παρείχε μεγάλη βοήθεια. Οι Βέλγοι παραχώρη­ σαν στο βρετανικό εκστρατευτικό σώμα το σκάφος “ Vengeur” , καθώς και α ρ κε­ τούς αξιωματικούς και άνδρες. Το “ Graf von Götze” π α ρέμενε κρυμμένο, αφού οι Γερμανοί υπ εύθυνοι θεω ρούσαν ότι σι Αγγλοι είχαν πια το “ πάνω χ έ ρ ι” στη λί­ μνη Ταγκανίκα. Ενώ δίσταζαν για το αν θα έπρεπε να το χρησιμοποιήσουν ή όχι, ένα βελγικό αεροπλάνο το εντόπισε και το βομβά ρδισε στην είσοδο του λιμανι­ ού Kigoma. Οι ζημιές ήταν ανεπανόρθω ­ τες και έτσι η γερμα νική διοίκηση απο­ φάσισε να το βυθίσει για να μη πέσει κι αυτό στα χέρια των Βρετανών. Μ ε αυτό το μυθιστορημα τικό τρόπο τερματίστηκε η γερμα νική κυριαρχία στη λίμνη Ταγκανίκα.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΝΑ ΤΟ ΛΙΚ Η Σ ΑΦ ΡΙΚΗ Σ Εν θ α ρ ρ υ μ έν ο ι από αυτές τις επι­ τυχίες, Βρετα νοί και Νοτιοαφρικανοί προχώρησαν ε κ νέου για την κατάληψη της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής. Ο περίφημος Νοτιοαφρικανός Στρατηγός

I :

Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Σ "·Is- ■

r

Η βύθιση του “ Hedwig von Wissman" σε καλλιτεχνική αναπαράσταση λαϊκού εντύπου της εποχής. Το εξαιρετικό αυτό γεγονός απασχόλησε τις βρετανικές εφημερίδες για πολύ καιρό.

Ja n Sm uts ορίστηκε γενικό ς διοικητής των Βρετανικών αυτοκρατορικών στρα­ τευμάτων στη Νότια Αφρική και το Μ άρ­ τιο του 1916 ο δ ήγησε τρεις μεραρχίες εναντίον των Γερμανών του von Lettow. Ο Ja n Sm uts ηγείτο αρχικά 27.000 ανδρών, ενός σ υνονθυλεύμ α τος Β ρ ε τ α ­ νών, λευκώ ν Νοτιοαφρικανών, Ινδών και Αφρικανών πολεμιστών. Ταυτόχρονα οι Βρετα νοί της κτήσης της Ανατολικής Αφρικής, οι Βέλγοι του Κ ο γκό και οι Ροδεσιανοί, εισέβαλαν μαζικά στη γερμα ­ νική αποικία από Β ο ρρ ά και Νότο. Ο ικανότατος von Lettow διεξήγαγε τότε ένα αριστοτεχνικό αντάρτικο. Κτυπούσε όταν και όπου επ έλεγε εκεί­ νος, ενώ απέφευγε να κλειστεί και να δώσει μεγάλες μάχες. Επιτίθετο σφο­ δρά όταν είχε εκείνος την τοπική αριθ­ μητική υπεροχή και υποχωρούσε ταχύ­ τατα πριν οι υπέρτερες βρετανικές δυνάμεις κατορθώ σουν να τον εγκλω βί­ σουν. Μ έχρ ι το τέλος του Σεπτεμβρίου του 1916 ο Smuts είχε καταλάβει την πρωτεύουσα της γερμα νικής αποικίας Dar-es-Salaam και τα 2/3 του βορεινού τμήματος της κτήσης. Εκείνο που ήταν αδύνατο να επιτευχθεί, ήταν ο εγκλω βι­ σμός και η συντριβή του von Lettow, ο ο ­ ποίος με λίγες χιλιάδες ά νδρες έφθασε να απασχολεί 373.000 ά νδρες των β ρ ε­ τανικών αυτοκρατορικών στρατευμά­ των, λ ευ κ ο ύ ς και ιθαγενείς, καθώς και Ινδούς του Στρατού των Ινδιών. Το Βρετα νικό αυτοκρατορικό εκστρατευτικό σώμα έπαθε φ ο βερή πανω­ λεθρία και σ χεδόν αποδεκατίστηκε, όχι τόσο από την έξοχη πολεμική δράση του von Lettow, αλλά από τις ασθένειες. Η φ ο βερ ή εκείνη περιοχή ήταν τρομερά ανθυγιεινή για τους μη τοπικούς πλη­ θυσμ ούς, Η ελονοσία και η ασθένεια του ύπνου , καθώς και μύριες άλλες πα­

ράξενες και φ ο βερ ές τροπικές ασ θένει­ ες, ευθύνοντα ι για 336.540 καταχωρημένες περιπτώσεις ασθενών ανάμεσα στους ά νδρες του εκστρατευτικού σώ­ ματος. Η κατάσταση ήταν τέτοια που ο Sm uts αναγκάστηκε να αποσύρει τον ό ­ γ κο του στρατούν του για να αναρρώσει σε πιο υγιή κλίματα. Αντικατέστησε σχε­ δ ό ν όλους τους Ινδο ύς και Ευρωπαίους πολεμιστές του με ντόπιους ιθαγενείς, που είχαν την ίδια σχεδόν ανοσία στις τοπικές α σ θένειες με τους Ασκάρι του von Lettow. Συγκριτικά, οι καταχωρημένες πολεμικές απώλειες του σώματος του Sm uts ανέρχονταν σε μόλις 10.717 άνδρες, για όλη τη διάρκεια των ε χ θ ρ ο ­ πραξιών. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι σχεδόν όλα τα άλογα του ιππικού του Sm uts και τα υπόλοιπα υποζύγια, α­ φανίστηκαν από τη φ οβερή δράση της μύγας τσε-τσε. Ο von Lettow από την άλ­ λη, διατηρούσε σχεδ όν αμείωτες τις δυνάμεις του, αφενός λόγω της δικής του προσωπικής ικανότητας στον πόλε­ μο και α φ ετέρου χάρη στη φυσική αντο­ χή και τα γιατροσόφια των Ασκάρι πολε­ μιστών του. Ο αγώνας του όμως ήταν μάταιος, α­ φού ο στρατός του είχε τραγικά μικρή α­ ριθμητική δύναμη συγκρινόμενος με αυτόν του εχ θ ρο ύ . Το Ν οέμβριο του 1917 ο von Lettow-Vorbeck σ χεδόν “ στριμ ώ χ θ η κε” , αλλά δ ε ν ηττή θη κε ποτέ στη μάχη. Κατάφερε να διαφύγει στην πορ­ τογαλική αποικία της Ανατολικής Αφρι­ κής μαζί με δ ύο χιλιάδες Γερμανούς, την αφ ρόκρεμα της δύναμής του. Ενώ υπο­ γραφόταν η συνθηκολόγηση στην Ευρώπη, ο καταπληκτικός αυτός αξιω­ ματικός δ εν είχε ακόμα ηττηθεί, ούτε παραδοθεί. Π α ραδόθηκε κατόπιν, στις 25 Νοεμβρίου 1918, στους κατάπλη­ κτους από τη δράση του Βρετανούς.

Ετσι έληξε αυτός ο “ μικρός πόλε­ μ ο ς ” στην Αφρική. Οι περιπέτειες και οι ηρωισμοί του γεγονότος αυτού, φαντά­ ζουν και σήμερα απίστευτοι. Τί να πρωτοθα υμά σει κάποιος την ιδιοφυία του von Lettow ή τον ηρωισμό των Βρετανώ ν καταδρομέω ν της λίμνης Ταγκανίκα; Η πραγματική ιστορία δείχνει πολύ πιο ε ­ ντυπωσιακή από το σενάριο της ταινίας “ Βασίλισσα της Α φ ρικής” . Το κατόρθωμα των Βρετανώ ν κατα­ δρομέω ν έγινε πρώτη είδηση στις εφ η ­ μερίδες της εποχής και βοήθη σ ε πολύ στην ανύψωση του ηθικο ύ των δοκιμα­ ζόμενων από τον πόλεμο Βρετανών. Ο αρχηγός της αποστολής G. SpicerSimson γύρισε πίσω με τιμές ήρωα. Ο ε ­ ξαιρετικός Dudley ονομάστηκε διοικη­ τής του “ Στολίσκου της Ταγκανίκα” και κατόπιν, όταν απ οσύρθηκε από αυτή τη θέση, τιμήθη κε ανάλογα. Ο Simson τιμήθ η κ ε με το “ Τάγμα Διακεκριμένω ν Υπη­ ρεσιώ ν” (D SO ), ενώ ο Dudley και δύο άλ­ λοι έλαβαν τον “ Σταυρό Διακεκριμένω ν Υπηρεσιώ ν” (Distinguished Service Cross). Μ ικρ ότερες απονομές έλαβαν και άλλα 12 μέλη της αποστολής. Για τα κατορθώματά τους γράφτηκαν δ εκά δ ες άρ­ θρα σε εφ ημερ ίδες και έντυπα της επο­ χής, κάτω από τίτλους όπως: “ Η πιο πε­ ρίεργη ιστορία του π ολέμ ου" και “ Η ναυμαχία που κέρδισε μια ολόκληρη ή ­ π ειρο” . Ανάμεσα σε αυτούς που εντυπω­ σιάστηκαν ήταν και ο συγγραφέας C .S. Forester, που εμπ νεύσ τηκε από το γεγο ­ νός αυτό και έγραψε τη ν κλασική πια νουβέλλα “ Η Βασίλισσα της Α φ ρικής” . Τα υπόλοιπα ανέλαβε το Hollywood, που με τη μαγεία του κινηματογράφου και τις εκπ ληκτικές ερμηνείες του Humphrey Bogart και της Katherine Hepburn άφησε ιστορία με την ταινία που όλοι γνωρίζουμε.

ßß

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ (1) John Terraine: THE GREAT WAR, 1914-18, Hutchinson of London publications, London,1965. (2) A.J.P. Taylor: HISTORY OF W. W.I., Octopus Books, Norwich, 1974. (3) J.E. Valiuy: LA 1ere GUERRE MONDIALE, Α’ τόμος, εκδ. Larousse, 1968. (4) CONWAY’S ALL THE WORLD’S FIGHTING SH IPS 1860-1905, Conway Maritime Press, 1979. (5) Noble Frankland (ed), THE ENCYCLOPEDIA OF 20th CENTURY WARFARE London, 1989. (6) 100 ΧΡΟΝΙΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ, Περιοδικό ΣΙΝΕΜΑ, Ειδικό τεύχος εκτός σειράς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΕΣ

ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Φ ΗΜΙΣΜ ΕΝΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΟΠΩΣ 0 ΑΡΤΕΜΩΝ, 0 ΕΠΙΜΑΧΟΣ, 0 ΔΙΑ Δ Η Σ ΚΑΙ 0 ΠΟΛΥΕΙΔΗΣ, ΥΠΟ ΤΙΣ ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΟΡΜΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΦΥΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ, ΘΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΟΥΝ ΙΔΙΟΦΥΕΙΣ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ 01 ΟΠΟΙΕΣ ΘΑ ΑΝΑΤΡΕΨΟΥΝ ΟΛΟ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ “ΤΟΠΙΟ" ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ 5ο ΑΙΩ ΝΑ η.Χ. ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΠΥΡΙΤΙΔΑΣ. ΦΛΟΓΟΒΟΛΑ, ΚΑΤΑΠΕΛΤΕΣ, ΠΥΡΟΒΟΛΑ, ΠΥΡΓΟΙ, ΚΡΙΟΦΟΡΕΣ ΧΕΛΩΝΕΣ,ΤΡΥΠΑΝΑ, ΘΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΟΥΝ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΙΧΜΗΣ ΚΑΙ ΘΑ ΕΙΣΑΓΑΓΟΥΝ ΩΣ ΑΝΑΠΟΣΠΑΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΚΑΘΕ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΟ ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ. πό την εποχή της άλωσης της Τροίας από τους Μυκηναίους Ελληνες (1200 π.Χ.) μέχρι τα Μηδικά (490/80 π.Χ.) ο ελληνικός χώρος, μετά από μια πε­ ρίοδο αναστάτωσης, έζησε γενικά μέσα σε ένα κλί­ μα σχετικής ηρεμίας που συνετέλεσε στην ανάπτυξη του ε­ μπορίου και της οικονομίας γενικότερα. Ιδίως μετά την ορι­ στική εγκατάσταση των νέων ελληνικών φύλων (Δωριείς), που ολοκληρώθηκε τον 9ο αι. π.Χ., τα ελληνικά κράτη σπάνια συγκρούστηκαν μεταξύ τους, αλλά κι όταν αυτό συνέβη η α­ ναμέτρηση πραγματοποιήθηκε σε ανοικτό πεδίο. Μοναδική εξαίρεση ήταν η πολιορκία της Ιθώμης από τους Λακεδαιμό­ νιους, χωρίς ιδιαίτερα εντυπωσιακά αποτελέσματα από πλευράς πολιορκητών. Αιτία αυτής της “ ειρήνης” μεταξύ των ελληνικών κρατών (που έρχεται σε έντονη αντίθεση με όσα ακολούθησαν από τον 5ο αι. π.Χ. και μετά), είναι η απουσία επεκτατικής ιδεολο­ γίας από πλευράς της πόλης-κράτους εκείνης της εποχής. Είναι γνωστό βέβαια πως υπήρχαν ποικίλα κοινωνικοοικο­ νομικά προβλήματα τα οποία ήταν δυνατό να εξωτερικευθούν μέσα από μια προσπάθεια κατάληψης εδαφών άλ­ λων κρατών. Αυτό όμως δεν συνέβη γιατί η ένταση και η ό­ ποια τάση για εξάπλωση διοχετεύτηκαν στο μεγάλο αποικισμό. Η απουσία λοιπόν επεκτατικής ιδεολογίας, γεγονός που θα έθετε το πρόβλημα της εκπόρθησης τειχισμένων πόλε­ ων, αλλά και ο αποικισμός των Ελλήνων σε μακρινές περιο­ χές, έρημες και ανοχύρωτες, δεν δημιούργησαν τις πολεμι­ κές συνθήκες που θα προκαλούσαν με τη σειρά τους την α­ νάγκη ανάπτυξης της πολιορκητικής τέχνης. Ετσι η ανυπαρ­ ξία “ ανάγκης και απαίτησης” δεν οδήγησε στην κατασκευή, με τη βοήθεια της τότε επιστήμης, μηχανών κατάλληλων για την άλωση οχυρωμένων πόλεων. Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν σταδιακά μετά την α­ ναδίπλωση των Περσών από τον ελληνικό χώρο. Είχε ήδη πά­ ρει τέλος και η αποικιστική κίνηση, ενώ οι αποικίες σε Ανατο-

Α

Πετροβόλος καταπέλτης με σύστημα τόνων, που χρησιμοποίησε ο Μέγας Αλέξανδρος στις πολιορκίες της Αλικαρνασσού και της Τύρου (332 π.Χ.). Ομοιας κατασκευής με τον οξυβελή με σύστημα τόνων, αλλά μεγαλύτερων διαστάσεων.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

fSSgfgJiÄ f f,

iW iW U K jr; ι/4 τ η r r iv * IftlitirE J Η ?. -1 ·. T % \ f J - M ? t1 fy*-

λή και Δύση αναδεικνύονταν σε ισχυρά κράτη, εντελώς ανεξάρ­ τητα από τις μητροπόλεις τους. Οχυρές ελληνικές πόλεις κτίστη­ καν στη μητροπολιτική Ελλάδα, στη Μικρά Ασία, στη Μεγάλη Ελλάδα και στον Εύξεινο Πόντο. Ο τότε γνωστός κόσμος είχε κα­ τά μια έννοια “ καταληφθεί” από την υπερπόντια εξάπλωση των Ελλήνων, χωρίς περαιτέρω (για την ώρα) περιθώρια. Οι Ελληνες δεν είχαν παρά να αγωνιστούν μεταξύ τους. Μέχρι τότε, για να καταλάβει κάποιος μια οχυρωμένη πόλη έ­ πρεπε να προσφύγει στην πονηριά (6λ. άλωση της Τροίας με το Δούρειο Ιππο - ίσως πρόκειται για την πρώτη πολιορκητική μηχα­ νή!), στην αιφνίδια προσβολή ώστε να την καταλάβει απροετοίμα­ στη, στην προδοσία ή/ και ακόμα στον εξαναγκασμό της σε παρά­ δοση μετά από πολύμηνο αποκλεισμό. Ετσι κατά τις πρώτες δε­ καετίες μετά τους Μηδικούς Πολέμους, οπότε τέθηκε το θέμα της εκπόρθησης πόλεων, η πολιορκητική δεν είχε αναπτυχθεί, ενώ βασικός τρόπος για την κατάληψη μιας πόλης ήταν ο εξαναγκασμός της σε παράδοση λόγω έλλειψης εφο­ δίων. Μια πρώτη προσπάθεια απομάκρυνσης από αυτήν την παθητική στάση και ανάληψης πρωτοποριακής ενεργή τικής δράσης για την εκπόρθηση πόλης, ήταν αυτή που ε­ φάρμοσε ο Αθηναίος Στρατηγός Κίμων κατά την πολιορκία της Ηιόνος (476 π.Χ). Εστρεψε τα νερά του Στρυμόνα προς το πλίνθινο τείχος της πόλης, με αποτέλεσμα τη διάβρωση του κάτω μέ­ ρους του περιβόλου. Το γεγονός είναι σημαντικό γιατί σηματοδο­ τεί την αρχή της προσπάθειας εξεύρεσης δυναμικών τρόπων ά­ λωσης οχυρωμένου “ έρκους” (τείχους). Η πολιορκία παίρνει άλλη μορφή και μπορεί να γίνεται λόγος για πολιορκητική τέχνη από τη στιγμή που εμφανίζονται οι πο­ λιορκητικές μηχανές και άλλες μέθοδοι ενεργητικής άλωσης, ό­ πως οι επιχωματώσεις, οι περιτειχίσεις και οι υπονομεύσεις τει­ χών. Πολιορκία με αυτήν την έννοια ήταν η προσπάθεια του Περι­ κλή να εκπορθήσει τη Σάμο και να την επαναφέρει βίαια στην Αθηναϊκή Ηγεμονία, από την οποία είχε αποστατήσει. Από τους αρχαίους ιστορικούς θεωρείται ως ο πρώτος που χρησιμοποίησε πολιορκητικές μηχανές, “ κριούς και χελώνες” . Μάλιστα ο Διόδω­ ρος (IB ’, 28) αναφέρει ότι “ κατασκεύασε πολιορκητικές μηχανές, πρώτος απ’ όλους, που τις κατασκεύασε ο Αρτέμων ο Κλαζομένιος. Και με μια ενεργητική και δραστήρια οργάνωση της πολιορ­ κίας κατά την οποία γκρέμισε τα τείχη με τις μηχανές, έγινε κύ­ ριος της Σάμου” . Τους Αθηναίους ακολούθησαν και οι “ συντηρητικοί" Σπαρ­ τιάτες, οι οποίοι, αν και εκπαιδευμένοι σε μάχες ανοικτού πεδίου και όχι σε τειχομα-

V jP S l

·\ν/f · · ;

1

1

1

i m

IIP r r -'i i

#

Η σιδηρόφρακτη “ ελέπολις” του Δημήτριου του Πολιορκητή. Είχε ύψος 47 m και 9 ορόφους, στους οποίους ήταν τοποθετημένοι πετροβόλοι και οξυβελείς καταπέλτες διαφόρων μεγεθών. Εκινείτο με οκτώ τροχούς πλάτους 1 m, θωρακισμένους με χοντρό σίδερο (σχέδιο: Δ. Γαρουφαλής, 1996).

χίες, στην πολιορκία της Οινόης (431 π.Χ.) “ προσβάλλουν το τεί­ χος δια μηχανών και άλλων τρόπων” (Θουκ. II, 18). Στην πολιορκία των Πλαταιών συσσώρευσαν χώματα σε σημεία της εξωτερικής πλευράς του τείχους (επιχωμάτωση). “ Αρχισαν να φέρνουν ενα­ ντίον του τείχους και μηχανές πολιορκητικές. Μια από αυτές είχε στηθεί πάνω στο σωρό και τράνταζε το ψηλό τείχος” (θουκ. II, 74).

ΦΛΟ ΓΟΒΟ ΛΟ Εκτός όμως από κριούς και χελώ­ νες, τον 5ο αιώνα π.Χ. εμφανίστηκε ένα όπλο πρωτοφανές για την επο-

Το πρώτο “ φλογοβόλο" στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία. Εφεύρεση των Πελοποννησίων, οι οποίοι το χρησιμοποίησαν, με εντυπωσιακά αποτελέσματα, εναντίον του περιτειχίσματος των Αθηναίων στο Δήλιο το 424 π.Χ. (αναπαράσταση: Δ. Γαρουφαλής, 1996).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χή: το φλογοθόλο. Χρησιμοποιήθηκε από τους Βοιωτούς και τους Πελοποννήσιους συμμάχους τους κατά την πολιορκία του ξύλινου περιτειχίσματος των Αθηναίων στο Δήλιο της Αττικής το 424 π.Χ. Η περιγραφή του όπλου είναι αποκαλυπτική (αν και όχι ε­ ντελώς σαφής) και μας δίνεται από το Θουκυδίδη (IV,100): “ Εφεραν μια μηχανή, η οποία πράγματι κυρίευσε το οχύρωμα, κα­ τασκευασμένη ως εξής: Εσχισαν στο μέσο κατά μήκος με το πριόνι μια δοκό και την εκοίλαναν ολόκληρη και συναρμολόγησαν α­ κριβώς τα δύο μέρη πάλι σε σωλήνα, και στο άκρο κρέμασαν με αλυσίδες ένα λέβη­ τα, εντός του οποίου εισερχόταν υπό γωνία ακροφύσιο σιδερένιο, και είχαν επενδύσει με σίδηρο και ένα μεγάλο μέρος και του

υπόλοιπου ξύλου. Αυτ τη μηχανή τη μετέ­ φεραν σε αμάξια από μεγάλη απόσταση κο­ ντά στο τείχος, στο σημείο κυρίως που ή­ ταν κτισμένο με τα κλήματα και τα ξύλα. Και όποτε έφθανε κοντά, τοποθετούσαν μέσα στο άκρο της δοκού που ήταν προς το μέρος τους φυσερά μεγάλα και φυσούσαν. Οπως ο αέρας περνούσε μέσα από το στεγανώς κατασκευασμένο σωλήνα στο λέβη­ τα, που περιείχε αναμμένα κάρβουνα και θείο και πίσσα, δημιουργούσε φλόγα μεγά­ λη και άναβε σε διάφορα σημεία το τείχος και το αποτέλεσμα ήταν να μη μείνει κανείς επάνω...” . Με την εξέλιξη της πολιορκητικής τέ­ χνης εφευρέθηκαν πολλές μηχανές για την εκπόρθηση των ισχυρών επάλξεων που εμ­ φανίστηκαν από τα μέσα του 5ου αι. και με­ τά. Τις πολιορκητικές μηχανές είναι δυνατό να τις διακρίνουμε σε δύο μεγάλες κατηγο­ ρίες: α) Τις μηχανές πυροβολικού (καταπέλτες, όναγροι κ.ά.).β) Τις μηχανές // για κατεδάφιση και υπονόμευση των τειχών (χελώνες, κριοί, τρύπανα, πύργοι κ.ά.).

ΚΑΤΑΠΕΛΤΗΣ (ΚΑΤΑΠΑΛΤΗΣ)

1 βάσις 2 τόξον 3 διτρόχιον 4 χεΙρ 5 σϋριγξ 6 διώστρα 7 σχαστηρία 8 στυλίσκος ή κίων 9 σκέλη 10 κιλλίβας

38

11 άναπαυστηρία 12 στρόφαλος 13 σκυτάλη

Πετροβόλος καταπέλτης με παλίντονο τόξο. Ηταν όμοιας κατασκευής και λειτουργίας με τον οξυβελή, ενώ στη θέση του βέλους ετίθετο (σφαιρικό συνήθως) λίθινο βλήμα (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τ. Γ-2).

Επανάσταση στην πολιορκητική τέχνη επέφερε η εφεύρεση του καταπέλτη, ο οποίος ανέτρεψε όλα τα δε­ δομένα και τους όρους διεξαγωγής της τειχομαχίας, αλλά και της μά­ χης σε ανοικτό πεδίο. Η εμφάνι­ ση του καταπέλτη μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνη της πυρίτιδας. Την όλη δυναμική ε­ ξέλιξη συμπληρώνει και η χρήση κινητών πολυόροφων πύργων, εξο­ πλισμένων με κάθε είδους αφετήρια όργανα (καταπέλτες, βαλλίστρες κλπ.), που για πρώτη φορά κατέστησαν ευπρό­ σβλητες και τις πιο ισχυρές οχυρώσεις. Αυτή η φοβερή πολεμική μηχανή (ο κα­ ταπέλτης), που αποτελεί προϊόν της συσσωρευμένης επιστημονικής γνώσης και της προόδου της εποχής εκείνης, εφευρέ­ θηκε στις Συρακούσες τον 4ο αι. π.Χ., όταν ο ηγεμόνας της Διονύσιος ο Πρεσβύτερος δημιούργησε το πρώτο στον κόσμο επι­ στημονικό κέντρο πολεμικών ερευνών. Ο Διονύσιος στον τομέα των στρατιωτικών εφευρέσεων ήταν ο πρόδρομος των μεγά­ λων Μακεδόνων μηχανικών και στρα­ τηγών και των μεθόδων που εκεί­ νοι εφάρμοσαν αργό­ τερα. Πρώτος κα­

τανόησε πως ο πόλεμος θα διεξάγεται με το συνδυασμό των ετερογενών στοιχείων κάθε στρατού: οι χερσαίες δυνάμεις, το ναυτικό, το ιππικό και το “πυροβολικό” , αν συνεργαστούν στενά και συστηματικά, ως ενιαίο σύνολο, και αν θωρακιστούν με όπλα τεχνολογίας αιχμής, μπορούν να επιφέ­ ρουν συντριπτικό πλήγμα στον αντίπαλο, α­ κόμα κι αν αυτός είναι υπεράριθμος. Ο Διονύσιος (399 π.Χ.), κατά την προε­ τοιμασία του για τον πόλεμο εναντίον της Καρχηδόνας, συγκέντρωσε με διαταγή του τους καλύτερους τεχνίτες από την Ελλάδα, την Ιταλία και την Καρχηδόνα. Παρέχοντας δε κίνητρα, με μεγάλους μισθούς και πλή­ θος βραβείων, δημιούργησε τις προϋποθέ­ σεις ώστε να επινοηθούν πολλά βέλη και πολεμικές μηχανές πρωτότυπες και ικανές να προσφέρουν μεγάλες υπηρεσίες. “ Και πράγματι ο καταπέλτης εφευρέθηκε αυτόν τον καιρό στις Συρακούσες, γιατί είχαν συγκεντρωθεί από παντού στο ίδιο μέρος οι άριστοι τεχνίτες” (Διοδ. ΙΔ, 42). Ο Καταπέλτης (“ καταπέλτης” - Αριστ. Ηθ. Νικ.ΙΙΙ, 1,17- και “ καταπάλτης” κατά τον Ησύχιο) είναι πολεμική μηχανή της κατηγο­ ρίας των αφετηριών οργάνων, ικανή να ρί­ ξει μεγάλα βέλη ή ακόντια (αργότερα και πέτρες) σε μεγάλη απόσταση (αρχικά ως τα 200 μέτρα, ύστερα ως τα 750 μέτρα). Οι κα­ ταπέλτες των αρχαίων ήταν ξύλινοι και στην αρχή είχαν το μέγεθος ενός μεγάλου τόξου. Τέτοιος (ο παλαιότερος γνωστός), τον οποίο χρησιμοποίησε ο Διονύσιος κατά την πολιορκία της Μοτύης, ήταν ο “γαστραφέτης” (= κοιλιακός εκτοξευτής). Ο μι­ κρός γαστραφέτης μπορούσε να αποτελεί μέρος ατομικού οπλισμού, γιατί ήταν δυνα­ τό να τον χειριστεί ένα άτομο. Η λειτουργία του γινόταν ως εξής: το πίσω μέρος του γαστραφέτη καταπέλτη ή­ ταν κατασκευασμένο σε σχήμα ημικυκλικό, ώστε να προσαρμόζεται στην κοιλιακή χώ­ ρα (από εκεί προέρχεται και το όνομά του), ενώ το μπροστινό μέρος του ο χρήστης το στήριζε στο έδαφος και τραβούσε με δύνα­ μη προς τα πίσω τη χορδή του τόξου (τοξίτιδα νευρά), ως το καθορισμένο σημείο της σκανδάλης (χειρός). Λόγω αυτής της κίνη­ σης ο καταπέλτης ονομάστηκε και παλίντονος (πάλιν+τείνω = αυτός που τεντώνεται προς τα πίσω) και επειδή αρχικά έριχνε βέ­ λη “ οξυβελής καταπέλτης” (Διοδ. ΙΔ ’, 50). Κατόπιν οι χρήστες τοποθετούσαν το τόξο στην εγκοπή του ολκού. Αφήνοντας τη χορ­ δή το βέλος έφτανε σε απόσταση 100-150 μέτρων. Ο μικρός γαστραφέτης ήταν ο πρό­ γονος της ρωμαϊκής και της μεσαιωνικής

Οξυβελής καταπέλτης (γαστραφέτης)με το παλίντονο τόξο στηριγμένο πάνω σε ξύλινη τριποδική βάση, εφεύρεση των μηχανικών του Διονυσίου. Ο τύπος αυτός μπορούσε να εκτοξεύει μαζί δύο τόξα. Αποτελείτο οπό: τη βάση (1), το στυλίσκο (δοκός στήριξης) (8) με τα σκέλη του (9), το τόξο (2), αποτελούμενο από δύο βραχίονες και από τη χορδή, τη σύριγγα (5), δοκό με πλατύτερη επιφάνεια στηριγμένη εμπρός κάθετα στο στυλίσκο (ορθοστάτη) και στην πίσω άκρη της σε δεύτερη ξύλινη δοκό, την αναπαυστηρία (11), το μηχανισμό σκανδάλης (4 )-χειρ -που ήταν μεταλλικός, τη διώστρα -κάννη (6) και στο πίσω μέρος της σύριγγας το στρόφαλο (12) με τη σκυτάλη (13). (3) διτρόχιο, (7) σχαστηρία, (10) κιλλίβας (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τ. Γ -2).

βαλλιστρίδας. Μια παραλλαγή του μικρού γαστραφέτη, που χρησιμοποιήθηκε από τον Διονύσιο ενα­ ντίον των Καρχηδονίων στη Μοτύη, ήταν ο οξυβελής καταπέλτης με παλίντονο τόξο. Ηταν μεγαλύτερος και στη­ ριζόταν σε ειδική ξύλινη τριποδική βάση που του επέτρεπε να κινείται οριζόντια και κάθετα με σταθερότητα. Ο τύπος αυτός με μια μετατροπή είχε τη δυνατότητα να ρί­ χνει συγχρόνως δύο βέλη. Αυτός ο κατα­ πέλτης δεν ήταν βέβαια δυνατό να αποτελεί μέρος του ατομικού οπλισμού του μαχητή, γιατί δεν μπορούσε ούτε να τον μεταφέρει ούτε να τον χειριστεί ένας άνδρας. Ηταν ξύλινος και αποτελείτο από τη βάση, τη δοκό στήριξης και το τόξο με τη χορδή (νευρά). Η τελευταία ήταν κατα­ σκευασμένη από τρίχες ή τένοντες βοδιών και μέσω ενός μηχανισμού από τροχαλίες και μοχλούς τεντωνόταν όσο το δυνατό πε­ ρισσότερο. Ο καλός χειρισμός, η ακρίβεια της εκτέ­ λεσης και η εξασφάλιση του επιθυμητού βεληνεκούς, ήταν ζητήματα μεγάλης εξά­ σκησης, γνωστής αργότερα ως “ καταπελταφεσίας” . Το βέλος τοποθετείτο πάνω στη σύριγγα με την αιχμή προς τον ορθοστάτη και με το πίσω άκρο στο κέντρο της χορ­ δής. Επειτα τεντωνόταν η χορδή ως την κα­ τακλείδα με τη βοήθεια του στροφάλου, κάμπτοντας τους βραχίονες του τόξου. Την κατάλληλη στιγμή, με το σήκωμα της χειρός (σκανδάλης) μέσω της σχαστηρίας, ε­ λευθερωνόταν η χορδή και κατά την επανα­ φορά στην αρχική της θέση το βλήμα εξα­ κοντιζόταν με τρομερή ορμή σε απόσταση 150-200 μέτρων, έχοντας πολύ μεγάλη διατρητική δύναμη. Το αποτέλεσμα ήταν πραγματικά ε­ ντυπωσιακό, ιδιαίτερα κατά την πρώτη χρή­ ση του καταπέλτη, μια και κανένας ατομι­ κός αμυντικός οπλισμός δεν ήταν σε θέση να προστατεύσει τον άνδρα-στόχο. Ο Διό­ δωρος μας μεταφέρει τον πανικό των Καρ­ χηδονίων από την επαφή τους με το όπλο: “Αυτά τα βέλη προξενούσαν μεγάλο φόβο, γιατί είχαν εφευρεθεί τότε για πρώτη φο­ ρά. Με τους καταπέλτες εξουδετέρωναν αυτούς που μάχονταν πάνω στις επάλξεις” . Βέλη διαφόρων μεγεθών κεραυνοβόλησαν τους Καρχηδόνιους στρατιώτες, διαπερνώ­ ντας τους μέσα από ασπίδες και μεταλλι­ κούς θώρακες. Εντρομοι τράπηκαν σε φυγή με πολύ χαμηλό ηθικό. Τα βλήματα ήταν ξύλινα βέλη, με σιδε­ ρένια αιχμή και ουραίο πτερύγιο. Ο κατα­ πέλτης μπορούσε να ρίχνει περίπου ένα βέ­ λος το λεπτό, εκτός από τους πολυβόλους καταπέλτες που έριχναν δύο (και τρία αρ­ γότερα). Η εξέλιξη της πολεμικής τέχνης και η αναγνώριση της τεράστιας επίδρα­ σης του καταπέλτη, οδήγησαν και τις ο­ χυρωμένες πόλεις να εξοπλιστούν με μι­ κρούς (“ ελάσσονες” ) καταπέλτες, που μπο­ ρούσαν να τους ανεβάσουν στα τείχη και από εκεί, μέσα από πολεμίστρες, να βάλ­ λουν κατά του εχθρού. Κάτι τέτοιο έγινε

Ο “μακεδονικός” καταπέλτης, οξυβελής, με σύστημα "τόνων” , εφεύρεση του Πολυείδη του Θεσσαλού με εντολή του Φιλίππου Β ’. Οι “ τόνοι" (ελατήρια από συνεστραμμένες τρίχες ή ίνες) αντικαθιστούν το παλαιό τόξο. Το πλινθίο (ή τράπεζα), μέσα στο οποίο ήταν εγκιβωτισμένοι οι τόνοι, αποτελείτο από τα περίτρητα (Λ), τους παραστάτες (Ο), τους αντιστάτες (I), τους αγκώνες (Κ), τους δύο τόνους (Μ), τις χοινικίδες (Ν), τις επιζυγίδες β ) και τη χορδή τοξίτιδα νευρά (Ο). Η υπόλοιπη κατασκευή δεν διαφέρει από τον παλαιό καταπέλτη με το παλίντονο τόξο. (Α) σύριγξ, (Β) διώστρα, (Γ) σχαστηρία (“ Ιστορία των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου” , J.G. Droysen, έκδοση Τραπέζης Πίστεως, 1992-93).

στην πολιορκία της Περίνθου, της Τύρου και της Ρόδου. Από τον οξυβελή καταπέλτη προήλθε ο πετροβόλος καταπέλτης με παλίντονο τόξο, που χρησιμοποίησαν πρώτοι οι Φωκείς εναντίον του Φιλίππου Β _ κατά τον Ιερό πόλεμο (355 π.Χ.). Ηταν πανομοιότυπης κατασκευής με τον οξυβελή, εκτός από τη μορφή της διώστρας, η οποία έγινε πιο ευρεία λόγω του ότι στη θέση του βέλους ετίθετο λίθος (συνήθως κυκλικού σχήμα­ τος). Ετσι από τότε και στο εξής υπήρχαν αυτοί οι δύο βασικοί τύποι καταπέλτη, με διαφορετικό προορισμό: 1) Ο οξυβελής κα­ ταπέλτης, μόνο κατά προσωπικού. 2) Ο πε­ τροβόλος καταπέλτης, κατά προσωπικού πυκνά συγκεντρωμένου, πολιορκητικών μηχανών ή (κυρίως) οχυρώσεων (επάλξε­ ων). Ο συνδυασμός των δύο γινόταν με ο­ μοβροντίες από τους πετροβόλους για το γκρέμισμα των επάλξεων και με καταιγισμό βελών από τους οξυβελείς κατά των αμυνομένων πάνω σ’ αυτές. Να πως μας ανα­ φέρει ο Διόδωρος (ΙΣΤ’, 74) την αποτελεσματικότητα του καταπέλτη σε συνδυασμό με άλλες πολιορκητικές μηχανές (χελώνες, κριούς, πύργους), κατά την πολιορκία της Περίνθου το 340 π.Χ. από το Βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β ’: “ Ο Φίλιππος, που έπληττε συνεχώς τα τείχη με κριούς, τα γκρέμιζε και με τους καταπέλτες καθάριζε τις επάλξεις από τους υπερασπιστές και ταυτόχρονα εισορμούσε από τα γκρεμισμέ­ να τείχη με το στρατό του κατά μάζες, ενώ με κλίμακες ανέβαινε στο μέρος εκείνο των τειχών που είχε εκκαθαρίσει” . Ο Καταπέλτης βελτιώθηκε ακόμα πε­ ρισσότερο και άρχισε μια γενίκευση της χρήσης του κατά τα χρόνια του Φιλίππου Β ’. Οι βελτιώσεις που επέφερε ο Φίλιππος αφορούσαν όλους τους στρατιωτικούς το­ μείς (τακτική, οργάνωση, οπλισμός, συνδυασμός όπλων, ευελιξία και ταχύτητα

Κάτοψη

Πισω οψ η

σωμάτων). Ο αείμνηστος Κ. Παπαρρηγόπουλος μας δίνει μια εικόνα: “ Εις όλα ο Φίλιππος συνεπλήρωσε τους στρατιωτι­ κούς θεσμούς μέσω της συγκροτήσεως επιτηδειοτάτου μηχανικού σώματος, το ο­ ποίον, περιλαμβάνοντας μεγάλην προμή­ θειαν μηχανών και εξακοντισμάτων, ήτο συγχρόνως χρήσιμον σε πολιορκίες και μά­ χες και υπερέβαλλε ο,τιδήποτε υπήρχε πρωτύτερα εις τους στρατούς” . Ο Φίλιππος, κατανοώντας ότι η εμφάνι­ ση του καταπέλτη στη Δύση θα οδηγούσε ταχύτατα στην ανατροπή της μέχρι τότε πολιτικο-στρατιωτικής φυσιογνωμίας του μεσογειακού χώρου, έδωσε μεγάλη βαρύ­ τητα στην ανάπτυξη μηχανικού σώματος και άρχισε να συγκεντρώνει (όπως παλαιότερα ο Διονύσιος) φημισμένους μηχανι­ κούς με σκοπό τη βελτίωση όλων των οπλι­ κών συστημάτων, ιδίως των αφετηριών ορ­ γάνων (καταπελτών, τοξοβαλλίστρων και γενικά βλητικών μηχανών). Εργο του μηχα­ νικού Πολυείδους του Θεσσαλού ήταν έ­ νας νέος τύπος καταπέλτη, ο λεγόμενος “ μακεδονικός” . Επρόκειτο για έναν ισχυρό­ τατο καταπέλτη, στον οποίο οι “ τόνοι” , ε­ λατήρια κατασκευασμένα από συνεστραμ­ μένες τρίχες ή άλλες ίνες τυλιγμένες σε ξύλινο πλαίσιο, αντικαθιστούσαν το παλί­ ντονο τόξο. Αυτός ο τύπος, κατάλληλα τρο­ ποποιημένος, μπορούσε να ρίχνει πέτρες μεγάλου βάρους, ικανές να γκρεμίζουν λί­ θινα τείχη. Νέα ώθηση στην πολιορκητική και στη

39

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

40 am

μηχανική θα σημειωθεί επί Μεγάλου Αλε­ ξάνδρου. Το εκστρατευτικά σώμα του με­ γάλου στρατηλάτη περιελάμβανε ειδικά Σώμα Μηχανικού, το οποίο απαρτιζόταν από τους “ μηχανοποιούς” (Διάδης, Χαρίας κ.ά.) και από τους “χειροτέχνες” (σκαπα­ νείς, γεφυροποιούς κ.ά.). Αυτό το Σώμα εί­ χε στη διάθεσή του βλητικές μηχανές (“ ακροβολισμοί” , “πετροβόλοι” , “ παντοδαπαί μηχαναί", “ οξυβελείς” ), τεχνικά πολιορκη­ τικά μέσα (κλίμακες, γέφυρες, πύργοι, κρι­ οί, χελώνες - χωστρίδες) και μέσα για τη διάβαση ποταμών. Πολυάριθμοι μηχανικοί επιστήμονες, διάσημοι στην εποχή τους, ό­ πως ο Διάδης, ο Πελλαίος, ο Αριστόβουλος, ο Γόργος, αλλά και ο υδραυλικός μηχανικός Κράτης κ.ά., κλήθηκαν να δώσουν λύσεις στα προβλήματα που προέκυψαν σε διάφο­ ρες πολιορκίες (της Αλικαρνασσού, της Τύρου και αλλού). Η γνώση που είχε συσσωρευτεί σχετικά με τις πολεμικές μηχανές και ιδίως τη βαλ­ λιστική, οδήγησε σε μια ακόμα βελτίωση του καταπέλτη με το σύστημα τόνων, που είχε χρησιμοποιήσει ο Φίλιππος Β ’. Ο νέος καταπέλτης έγινε πιο ισχυρός και έφτασε σε εντυπωσιακά μεγέθη. Και εδώ εμφανί­ στηκαν και οι δύο τύποι, ο οξυβελής και ο πετροβόλος καταπέλτης. Η βάση και ο μη­ χανισμός του οξυβελούς (κατά προσωπι­ κού) ήταν από ξύλο, εκτός από τα εξαρτή­ ματα του μηχανισμού της σκανδάλης και κάποια σημεία ενίσχυσης του σκελετού, που ήταν μεταλλικά. Η χορδή (τοξίτης νευρά) ήταν από ζωικούς τένοντες και οι τόνοι από τένοντες ή τρίχες (Βιτρούβιος, X, 11,2, IG2, II, αρ. 1467: “ καταπάλτας διπήχεις τριχοτόνους” και “ νευροτόνους” ). Εκτός από το μηχανισμό των τόνων η υπόλοιπη κατασκευή δεν απέχει από εκείνη του παλίντονου οξυβελούς καταπέλτη. Οι τένοντες των τόνων ήταν εγκιβωτισμένοι, μέσα σε μια ορθογωνίου σχήματος κατασκευή (την τράπεζα ή πλινθίο). Ο οξυβελής καταπέλ­ της μπορούσε να ρίχνει βλήματα ξύλινα, με σιδερένια αιχμή και ουραίο πτερύγιο, μή­ κους από δύο πιθαμές (0,45 m) μέχρι 3 πήχεις (1,40 m) με μέγιστο βεληνεκές από 200 ως 400 m και ταχυβολία ένα βέλος το λεπτό (με μονή ολκή-κάννη). Απαιτούντο 3-7 άτο­ μα προσωπικό (σε συνάρτηση με το μέγε­ θος του μηχανήματος) για το χειρισμό του.

Χάλκινη κεφαλή κριού από την Ολυμπία. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Ο πετροβόλος καταπέλτης, πανομοιότυπος στην κατασκευή με τον οξυβελή αλλά με γαλύτερος, κατασκευάστηκε σε τρεις τύπους. Ο πρώτος έριχνε σφαιρικά βλήματα πέτρινα ή μολυβένια. βά ρους 2-30 μνων (1-13 kg), ο δεύ­ τερος 25 kg (λεγόταν ταλαντιαίος) και ο τρίτος 75 kg (τριταλαντιαίος). Το βεληνεκές του ήταν μικρότερο από τον ο­ ξυβελή: του ταλαντιαίου έφθανε τα 200300 m. Οι διαστάσεις των δύο τελευταίων ή­ ταν τεράστιες: κάλυπταν επιφάνεια 7-9 τε­ τραγωνικών μέτρων και ανάλογου ύψους, ενώ το βάρος τους πρέπει να πλησίαζε (ί­ σως και να ξεπερνούσε) τα 700 kg. Για το λό­ γο αυτό μεταφέρονταν με κιλλίβαντα πάνω σε τροχοφόρα, όπως τα σημερινά πυροβό­ λα. Επρόκειτο για εκτοξευτές (όπως και ο παλαιότερος παλίντονος πετροβόλος) που χρησιμοποιούντο κατά πυκνά συγκεντρω­ μένου προσωπικού, αλλά κυρίως κατά ο­ χυρώσεων (επάλξεων) και άλλων πολιορ­ κητικών μηχανών. Το προσωπικό τους υπολογίζεται σε 4-10 άνδρες, ανάλογα με το μέγεθος τους. Τέτοια όπλα αντίκρυσαν οι κάτοι­ κοι της Αλικαρνασσού και της Τύρου (332 π.Χ.) όταν ο Μέγας Αλέξανδρος αποφάσι σε να τις κυριεύσει. Η επίθεση του Μ ε­ γάλου Αλεξάνδρου έγινε με μια “ βροχή” από πέτρες και βέλη από τους ψηλούς πολιορκητικούς πύργους. Ο Διόδωρος (ΙΖ’ 24) ιστορεί: “ Ο Αλέξανδρος μετέφερε δια θαλάσσης τις παντός είδους πολιορκητικές μηχανές και έβαλλε στα τεί­ χ η ” . Στην Τύρο οι αμυνόμενοι είχαν κι αυτοί μεγάλη αφθονία από καταπέλτες πάνω στα τείχη, που έβαλλαν μέσα από πολεμίστρες. “ Με αυτά τα παντοειδή και πρωτότυπα όρ­ γανα γέμισε ο περίβολος της πόλης από μη­ χανές... και εξόπλισαν και μικρά σκάφη με οξυβελείς καταπέλτες κτυπώντας έτσι τους εργαζόμενους στο μώλο. Από την άλ­ λη η ορμή του Μακεδόνα κατακτητή θα εί­ ναι χωρίς προηγούμενο. Με τους πετροβό­ λους καταπέλτες κτυπούσε εναντίον των τειχών, ενώ με τους οξυβελείς κτυπούσε αυτούς που ήταν ταγμένοι στις επάλξεις” (Διοδ. ΙΖ’, 41). Ο Αλέξανδρος εξόπλισε με παντός είδους καταπέλτες τους πολιορκη­ τικούς πύργους, τους πιο ψηλούς που εί­ χαν κατασκευαστεί ως τότε. Ομως, όπως συμβαίνει με την ανακά­ λυψη κάθε νέου όπλου, υπήρξαν αντίμε­ τρα. Οι Τύριοι, με τους περίφημους μηχανι­ κούς τους, δεν άργησαν να αντιδράσουν. “ ...Κατασκεύασαν έξυπνα μηχανήματα (φι­ λότεχνα βοηθήματα). Εναντίον των βελών των καταπελτών κατασκεύασαν τροχούς με πολλές ακτίνες, τους έθεταν σε περι­ στροφική κίνηση με κάποιο μηχάνημα και άλλα από τα βέλη τα συνέτριβαν και άλλα τα εποστράκιζαν, πάντως έσπαζαν την ορ­ μή όλων. Τους λίθους από τους πετροβό­ λους τους δέχονταν πάνω σε μαλακά και ε­ λαστικά υλικά και έτσι αδυνάτιζαν τη δύνα­ μη από την εκτόξευσή τους” (Διοδ. ΙΖ’. 41). Ακόμα έραβαν προβιές ή διπλά κατεργα­

Αναπαράσταση “ σαμβύκης” , κινητού πύργου με επένδυση από δέρματα (σχέδιο: Δ. Γαρουφαλής, 1996).

σμένα δέρματα, τα παραγέμιζαν με φύκια και απέκρουαν με αυτά τα βέλη των οξυβελών. Ομως στο τέλος οι Τύριοι υπέκυψαν στην ακάθεκτη ορμή των Ελληνα στρατη­ λάτη και στη συνεχή εφευρετικότητα των μηχανικών του. Στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. οι καταπέλτες είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί, τοποθετημένοι πάνω σε πολεμικά πλοία, σε ναυμαχίες. Ο Μακεδόνας στρατηγός Δημήτριος, ο οποί­ ος έμεινε στην ιστορία γνωστός με το όνο­ μα “ Πολιορκητής” , τελειοποίησε ακόμα πε­ ρισσότερο τους καταπέλτες και σε διάφο­ ρα μεγέθη (από βαλλιστρίδες και διμναία μέχρι πετροβόλους και πολυβόλους κατα­ πέλτες) τους χρησιμοποίησε πάνω σε πύρ­ γους και σε πλοία (ακόμα και πύργους πο­ λιορκητικούς πάνω σε πλοία). Στη ναυμαχία που έδωσε στο όρμο της Σαλαμίνας στην Κύπρο (306 π.Χ.), επέφερε με τους κατα­ πέλτες του βαριές απώλειες στις δυνάμεις του Πτολεμαίου. Ενας σκληρός αγώνας διεξήχθη πάνω από τα καταστρώματα των πλοίων. Βροχή από βέλη κάθε μεγέθους και είδους (πυρφόρα) και χαλάζι από λίθους εκ­ σφενδονίζονταν από τα βλητικά μηχανήμα­ τα. Η αλλαγή από την ομώνυμη ναυμαχία που είχε γίνει πριν από 200 χρόνια κατά των Περσών, ήταν τεράστια. Τότε μικρές και ευ­ έλικτες τριήρεις, εξοπλισμένες μόνο με ένα ισχυρό έμβολο, έπρεπε με συγχρονι­ σμένες κινήσεις να εγκλωβίσουν και να ε­ ξουδετερώσουν τον αντίπαλο. Το 306 π.Χ. βαριά πλοία με πλατιά καταστρώματα, για να δέχονται μεγάλους και μικρούς κατα-

Ο πρώτος καταπέλτης, ο “ γαστραφέτης” (οξυβελής καταπέλτης με παλίντονο τόξο), ο οποίος επινοήθηκε από τους μηχανικούς του Διονυσίου το 400 π.Χ. Ηταν μικρός σε μέγεθος και τον χειριζόταν ένας μόνο άνδρας.

, I

’

πέλτες, ήταν περισσότερο πλωτές εξέδρες απ’ όπου έβαλλαν . ^ αυτά τα “θηρία” παρά πολε4 μικά πλοία (με την παλιά έν­

νοια). Το βεληνεκές των μηχανών αυτών ποί­ κιλλε, ανάλογα με το μέγεθος και το βάρος τους, από 200 ως 750 μέτρα. Οι μικρότεροι καταπέλτες είχαν και το μεγαλύτερο βελη­ νεκές, ενώ οι μεγαλύτεροι έριχναν βαρύτε­ ρα βλήματα σε μικρότερη απόσταση. Λόγω του μέγιστου βεληνεκούς των 750 μέτρων (4 σταδίων), οι πολιορκητές εγκαθιστούσαν τα στρατόπεδά τους σε απόσταση 5 στα­ δίων από τα τείχη της πολιορκούμενης πό­ λης. Το πόσο εφευρετικός ήταν στην πο­ λιορκητική τέχνη ο Δημήτριος ο Πολιορκη­ τής φάνηκε αρχικά στην πολιορκία της Σα­ λαμίνας. Κατασκεύασε κάθε λογής τερά­ στιες μηχανές, χελώνες, κριούς, καταπέλ­ τες και πετροβόλα μεγάλου βεληνεκούς. Οι ογκώδεις αυτές μηχανές μπορούσαν να ρί­ χνουν βράχους βάρους 80 kg σε απόσταση 150 m, γκρεμίζοντας τις επάλξεις των τει­ χών. Ομως τη μεγάλη του ικανότητα την έδειξε στην πολιορκία της Ρό­ δου (305 π.Χ.). Κατασκεύασε πο­ λιορκητικές μηχανές που έμειναν πρωτότυπες στην πολεμική τε­

χνική του αρχαίου κοσμου. Βαλλιστικό μηχάνημα που χρησιμοποιήθηκε Πήρε μικρά πλεούμενα, κά­ από τους Ρωμαίους κατά λυψε τα καταστρώματά την πολιορκία των Συρακουσών. τους με σανίδες, άνοιξε στις πλευρές μικρές οπές και τοποθέτησε μέσα οξυβελείς καταπέλτες. Αυτοί έβαλλαν σε απόσταση 700 m. Επρόκειτο για τους λεγά­ μενους “ τρισπίθαμους κα­ ταπέλτες” (Αθήναιος, Περί Μηχανημάτων: “ ο γαρ τρισπίθαμος έβαλλε τρία στά­ δια και ημιστάδιον” ). Ταυτό­ χρονα πετροβόλοι ταλαντιαίοι καταπέλτες (“ σφοδρό­ τατοι” , Φίλων, Βελοποιϊκά), που έριχναν πέ­ έτυχε μεγάλης χρήσης, ιδίως στα ύστερα ελ­ τρες βάρους 25 kg σε απόσταση 300 μέ­ ληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια, ανήκε ο ό­ τρων, συγκλόνιζαν τα τείχη της Ρόδου. ναγρος (όνος-άγριος). Με το μηχάνημα αυτό Με μηχανήματα απάντησαν και οι Ρόδι­ εκσφενδονίζονταν πέτρες τεράστιες, όχι ό­ οι. Κατασκεύασαν βάσεις για βλητικά μηχα­ μως σε απόσταση μεγαλύτερη των 150 μέ­ νήματα πάνω σε αραγμένα φορτηγά πλοία, τρων. Αποτελείτο από μια ξύλινη βάση και τις γνωστές ως “ βελοστάσεις” (Διοδ. Κ ’, από τον ρυμό (ξύλινη δοκό) εκσφενδόνισης. 85), για να τοξεύουν από αυτά, ενώ σε όλη Το κάτω μέρος του ρυμού ήταν στερεωμένο την περίμετρο του τείχους είχαν τοποθετή­ εντός πηνίου (τρίχινου τόνου), ο οποίος σει καταπέλτες όλων των ειδών και έριχναν στρεφόμενος με ένα σύστημα τροχαλιών και μέσα από τις πολεμίστρες. Ετσι και οι δύο μοχλών “παγίδευε” την απαιτούμενη ενέρ­ πλευρές έβαλλαν από μακριά με καταπέλ­ γεια για την εκσφενδόνιση του λίθου. Στο τες και πετροβόλα. άνω άκρο του ρυμού υπήρχε σιδερένιο άγκι­ στρο, από το οποίο στερεωνόταν η σφενδό­ νη (με θύλακα από πλεκτό σχοινί), εντός της Ο Ο Ν Α ΓΡ Ο Σ ΚΑΙ Α Λ Λ Ε Σ οποίας τοποθετείτο η πέτρα. Οταν αυτή το­ ΜΗΧΑΝΕΣ Π ΥΡ Ο Β Ο ΛΙΚ Ο Υ ποθετείτο στη σφενδόνη, τέσσερις άν­ Στην κατηγορία των βαρέων δρες και από τις δύο πλευρές της βλητικών οργάνων, που μηχανής τραβούσαν με τις τροχα­ λίες το ρυμό προς τα πίσω. Καθώς έφθανε σε οριζόντια θέση, τον συγκροτούσαν με ένα γόμφο. Στη συνέχεια αφαιρούσαν με ένα κτύπημα το γόμφο και ο ρυμός επανερχόταν με μεγάλη δύναμη προς τα εμπρός εκσφεν­ δονίζοντας την πέτρα. Το μηχάνημα αυτό χρησιμοποιήθηκε και για άμυνα και για ε­ πίθεση κατά οχυρωμένης πόλης. Τα βαλλιστικά μηχανήματα βελτιώθηκαν περισσότερο και εμφανίστηκαν νέα, με την εξέλιξη των επιστημών στα ελληνιστικά χρό­ Το τρύπανο που νια. Ο μεγαλύτερος μαθηματικός της αρχαι­ αναφέρει ο ότητας, ο Αρχιμήδης, ανάμεσα στα άλλα επιΒιτρούβιος. Είχε τεύγματά του διακρίθηκε και για τις πολεμι­ μήκος 25 m και κές μηχανές που κατασκεύασε, σε μια προ­ κινείτο πάνω σε κυλίνδρους μέσα σε ένα ξύλινο αυλάκι. Χρησιμοποείτο σπάθεια να προστατεύσει την πατρίδα του για να ανοίγει τρύπες στα τείχη. (τις Συρακούσες) από τους Ρωμαίους (212 π.Χ.). Οι “ διαβολικές" μηχανές του Αρχιμή­ δη, όπως τις χαρακτήρισε ο Ρωμαίος Μάρκελλος που πολιορκούσε τις Συρακούσες, έ­ μειναν στην ιστορία της στρατιωτικής τέ­ χνης. Γιγαντιαίοι καταπέλτες εκσφενδόνι­ ζαν σε μεγάλη απόσταση ογκόλιθους και “ σκορπιοί” (καταπέλτες για μικρές αποστά­ σεις) έριχναν καταιγισμό βλημάτων από τις πολεμίστρες. Η γιγαντιαία κριοφόρος χελώνη Το πιο σημαντικό όμως πολεμικό του ε­ του Διάδη που περιγράφει ο πίτευγμα ήταν το περίφημο αρχιτρόνιτο, το Βιτρούβιος. Ο κριός που ατμοπυροβόλο. Πρόκειται για το πρώτο τη­ περιείχε κυλούσε πάνω σε τροχίσκους και τον χειρίζονταν λεβόλο στη στρατιωτική ιστορία και λει­ δύο ομάδες ανδρών. τουργούσε με ατμό. Ανάβοντας φωτιά κοντά στο ξύλινο άκρο της κάννης και με την είσο-

41

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

42

δο νερού από μια βαλβίδα, σχηματιζόταν α­ πότομα ατμός. Με την πίεση του ατμού το σφαιρικό βλήμα εκσφενδονιζόταν σε από­ σταση 1.200 μέτρων (Πετράρχης), Ο Κτησίβιος ο Αλεξανδρεύς (150 π.Χ.), ό­ πως μας πληροφορεί ο μαθητής του Φίλων ο Βυζάντιος στο έργο του “ Μηχανική σύντα­ ξις” αναφερόμενος στην κατασκευή των πυροβόλων, εφηύρε πολλές μηχανές που λειτουργούσαν με την πίεση του αέρα. Μια από αυτές ήταν το “ αερότονο” , μηχανή ικα­ νή να εξακοντίζει βέλη με την πίεση του αέ­ ρα. Ολοι οι καταπέλτες χρησιμοποιήθηκαν ι­ διαίτερα σε πολιορκίες, αλλά όχι μόνο. Χρησιμοποιήθηκαν και σε πόλεμο κινήσεων ανα­ πεπταμένου (ανοικτού) πεδίου. Πρώτος πραγματοποίησε μια τέτοια χρήση ο Μέγας Αλέξανδρος, κατά τη διάβαση του ποταμού Ταναϊδος (Αρρ. Αν. 4.4,4). Ακολούθησε ο τύ­ ραννος της Σπάρτης Μαχανίδας, όταν κατά την αποφασιστική μάχη της Μαντίνειας (207 π.Χ.) χρησιμοποίησε καταπέλτες εναντίον του στρατηγού Φιλοποίμενος, επικεφαλής του στρατηγού της Αχαϊκής Συμπολιτείας (“ τοποθετεί τους καταπέλτες του προ της δικής του γραμμής σε ορισμένα διαστήμα­ τα” - Πολύβ. 11. 12,4). Ομως αυτά δεν ήταν αρκετά για να του χαρίσουν τη νίκη εμπρός στη στρατηγική ικανότητα του Φιλοποίμενος. Οι Μακεδόνες χρησιμοποίησαν κατα­ πέλτη σε διάφορες μάχες που έδωσαν με τους Ρωμαίους (μάχη των στενών του Αώου το 198 π.Χ., μάχη των Θερμοπυλών το 191 π.Χ.). Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν και αυτοί πολύ τους καταπέλτες (και άλλες μηχανές) σε πολιορκίες και σε μάχες ανοικτού πεδίου. Κάθε ρωμαϊκή λεγεώνα είχε 55 βαλλίστρες (“ σκορπιούς” ) και 10 ονάγρους. Κατά τον 4ο αι. μ.Χ. συγκροτήθηκαν τέσσερις λεγεώνες αποκλειστικά από “ βαλλιστράριους” .

ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗΣ, ΥΠΟΝ ΟΜ ΕΥΣΗ Σ ΚΑΙ ΑΝΑΡΡΙΧΗΣΗΣ

να προσβάλουν τις επάλξεις. Βέβαια οι Πλαταιείς εφάρμοσαν αμέσως αντίμετρα, υπερυψώνοντας το τείχος τους. Κατασκεύ­ ασαν ένα ξύλινο πλαίσιο (σκεπασμένο με δέρματα για προστασία και από μέσα έκτι­ σαν άλλο πλινθόκτιστο τείχος. Συγχρόνως έσκαψαν έναν υπόνομο μέσα από την πόλη, έφτασαν κάτω από το σωρό και άρχισαν να τραβούν το χώμα προς το μέρος τους. Επί του σωρού οι Πελοποννήσιοι έστησαν μη­ χανές (κριούς) και άρχισαν να τραντάζουν το τείχος. Η τεχνική της επιχωμάτωσης ε­ φαρμόστηκε πολλές φορές αργότερα, ι­ δίως όταν προ των τειχών υπήρχε τάφρος. Μεγάλη χρήση της θα γίνει από τους Ρω­ μαίους, για να μπορέσουν να προσεγγί­ σουν οι πολιορκητικοί τους πύργοι τις ε­ πάλξεις της πολιορκούμενης πόλης. Πρώτη χρήση πύργου στον ελληνικό κόσμο έγινε από τον Διονύσιο τον Πρεσβύτερο, κατά την πολιορκία της Μοτύης (398 π.Χ.). “ Χρησιμοποίησε εναντίον των τειχών και τους πύργους που σύρονταν με τρο­ χούς και είχαν έξι ορόφους, ώστε να φτά­ νουν στο ύψος των σπιτιών” (Διοδ. ΙΔ’, 50). Και ο Φίλιππος “ κατασκεύασε πύργους, ύ­ ψους 80 πήχεων, που υπερυψώνονταν κατά πολύ πάνω από τους πύργους της Περίνθου, και μαχόμενοι από ψηλότερα μέρη κατέφθειραν τους πολιορκούμενους” (Διοδ. ΙΣΤ’, 74). Οι μηχανικοί του Αλεξάνδρου κα­ τασκεύασαν ψηλούς πύργους “ ίσους με τα τείχη και με αυτό τον τρόπο έριχναν γέ­ φυρες και ορμούσαν με θάρρος στις επάλ­ ξεις (...)...οι Τύριοι πάλι εφάρμοσαν πολλά αντίμετρα. Κατασκεύασαν μεγάλες σιδερέ­ νιες τρίαινες με αγκιστρωτή αιχμή στα δό­ ντια και χτυπούσαν με αυτές αυτούς που α­ νέβαιναν στους πύργους (...). Αλλοι πάλι έ-

Πύργος - Σαμβύκη - Ελέπολις

Ανατταράσταση του ατμοπυροβόλου του Αρχιμήδη από το μηχανικό I. Σακκά (κάτοψη).

Αν και οι επιχωματώσεις και οι υπονο­ μεύσεις των τειχών ήταν γνωστές στην Ασία από αιώνες, στην Ελλάδα, λόγω των συνθηκών που αναφέραμε, καθυστέρησε πολύ η χρήση τους και τις συναντάμε μόλις τον 5ο αι. π.Χ. Η επιχωμάτωση είναι, θα λέ­ γαμε, ένα στάδιο πριν από την κατασκευή του πολιορκητικού πύργου. Αργότερα κα­ τέστη απαραίτητος ο συνδυασμός των δύο (πύργος πάνω σε επιχωμάτωση). Την πρώτη μαρτυρία για επιχωμάτωση μας τη δίνει ο Θουκυδίδης (II,74). Στην πο­ λιορκία των Πλαταιών οι Πελοποννήσιοι κα­ τασκεύασαν πρώτα δύο τοιχώματα, τοπο­ θετώντας ξύλα στρωμένα “ ψαθωτά” . Επει­ τα γέμισαν το χώρο ανάμεσα στα ξύλινα τοιχώματα με χώμα, πέτρες και θάμνους. Αυτό το επανέλαβαν τόσες φορές, έως ότου έφθασαν σε ύψος απ’ όπου μπορούσαν

ριχναν αλιευτικά δίχτυα πάνω σε αυτούς που μάχονταν στις γέφυρες” (Διοδ.ΙΖ’, 44). Ο Διόδωρος μας ιστορεί πως οι πολιορκούμενοι έριχναν στους Μακεδόνες που βρί­ σκονταν στους πύργους ακόμα και καυτή άμμο, με ανατριχιαστικά αποτελέσματα στη σάρκα των πολεμιστών, ενώ με τους “ κόρα­ κες” και τα “ σιδερένια χέρια” άρπαζαν αυτούς που ήταν τοποθετημένοι στα θω­ ράκια των πύργων. Ο αρχιμηχανικός του Αλεξάνδρου Διά­ δης ο Πελλαίος (μαθητής του Πολυείδου), κατασκεύασε αυτούς τους κινητούς πο­ λιορκητικούς πύργους, οι οποίοι αποτελούντο από κομμάτια τα οποία μετέφερε ο στρατός και συναρμολογούντο επί τόπου πριν από την πολιορκία. Ο Διάδης, περιγράφοντας έναν πύργο ύψους 30 μέτρων, ανα­ φέρει πως είχε πλάτος 8 μέτρα στη βάση

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

και στένευε στα 6,5 μέτρα από την κορυφή. Ο πύργος ήταν χωρισμένος σε 10 ορόφους, ο καθένας από τους οποίους είχε παρά­ θυρα από τις τρεις πλευρές. Στο επίπεδο του κάθε ορόφου υπήρχε μπαλκόνι πλά­ τους 1,5 μέτρου. Ολος ο πύργος ήταν κα­ λυμμένος με δέρματα. Οι πύργοι αυτοί κι­ νούντο με ρόδες ή κορμούς δένδρων. Ο Διάδης κατασκεύασε επίσης την “ επιβάθρα” , ένα μηχάνημα για την προσπέλαση των τειχών, αλλά και για την προσπέλαση σε εχθρικά σκάφη κατά τις ναυμαχίες. Ηταν ένα είδος κινητής γέφυρας (την περι­ γράφει ο Βίτων). Μια ελαφρά παραλλαγή του κινητού πύργου ήταν και η “ σαμβύκη” ή “ σανδύκη” (Πολύβ. VIII, 6,2-11). Αποτελείτο από ένα τροχοφόρο ικρίωμα πάνω στο οποίο στηρί­ ζονταν κατακόρυφοι δοκοί (ύψους ανάλο­ γου με το προσβαλλόμενο τείχος). Επί του ικριώματος προσαρμοζόταν επίμηκες κατά­ στρωμα με γέφυρα. Η σαμβύκη ήταν κα­ λυμμένη με δέρματα, που συνεχώς βρέχο­ νταν για να μη παίρνουν φωτιά. Ευρεία χρή­ ση της σαμβύκης έγινε από τους Ρωμαίους κατά την πολιορκία των Συρακουσών - τις είχαν τοποθετήσει πάνω σε δεμένα ζευγά­ ρια τριήρων. Ομως η νέα, καταπληκτική και πανί­ σχυρη κατασκευή, ήρθε από τον μεγαλύτε­ ρο Πολιορκητή της αρχαιότητας, τον Δημήτριο, και από το μηχανικό του Επίμαχο τον Αθηναίο. Στην πολιορκία της Σαλαμίνας εμ­ φανίστηκε η περίφημη “ ελέπολις” (“ μικρά ελέπολις” ), η κυριεύτρια των πόλεων, κατα­ σκεύασμα πελώριο που συνδύαζε τη δύνα­ μη πολλών πετροβολιστικών μονάδων σε όσο το δυνατόν πιο μικρό χώρο, εξασφαλί­ ζοντας τρομερή αποτελεσματικότητα. Σαν πύργος, με 40 μέτρα ύψος και 21 πλάτος στην κάθε πλευρά της, κυλούσε πάνω σε τέσσερις συμπαγείς τροχούς ή κυλίνδρους που είχαν διάμετρο 3,5 μέτρων περίπου. Στα χαμηλότερα από τα εννέα πατώματα βρίσκονταν διάφορα πετροβόλα που έρι­ χναν βαριές πέτρες (ως 75 kg - τριταλαντιαίοι καταπέλτες), στη μέση οι πιο μεγάλοι (οξυβελείς) καταπέλτες (μηχανές που έρι­ χναν σε ευθεία τροχιά-ευθύφορα) και στα πάνω πατώματα πολλά μικρότερα βλητικά μηχανήματα και καταπέλτες, με 200 άν­ δρες να τα χειρίζονται. Αριστερά και δεξιά του πύργου ήταν συνδεδεμένοι δύο πελώ­ ριοι κριοί, για να συνεργούν, με ανάλογες από πάνω τους χελώνες (Διοδ. Κ’, 47-48). Ο αρχηγός των πολιορκούμενων Μενέλαος, αδελφός του Πτολεμαίου, κατάφερε να κά­ ψει αυτή την ελέπολη τη νύχτα. Μεγαλύτερη και τελειότερη ήταν η “ Μεγάλη Ελέπολις” που κατασκεύασε ο Επίμαχος με εντολή του Πολιορκητή την ε­ πόμενη χρονιά (305 π.Χ.), στην πολιορκία της Ρόδου. Ηταν ίδια με αυτή της Σαλαμί­ νας, αλλά πυραμιδοειδής με τετράγωνη βά­ ση, πλευράς 23 m, με ύψος 47 περίπου μέ­ τρων. Οι τρεις της πλευρές, για να μην αρ­ πάζουν φωτιά από τα πυρφόρα βέλη, ήταν σκεπασμένες με ακατέργαστα δέρματα και υφάσματα, καθώς και με γερές σιδερένιες

πλάκες. Το συνολικό βάρος αυτής της κα­ τασκευής ήταν 180 τόννοι και άντεχε σε πλήγμα από λίθινο βλήμα (από εχθρική βαλλίστρα) βάρους ως 180 kg. Στην πρόσο­ ψη άνοιγαν θυρίδες για διάφορα βλητικά ό­ πλα, με δερμάτινα καλύμματα γεμάτα μαλλί για να απορροφούν την ορμή των βλημά­ των. Τα εννέα πατώματα εξυπηρετούντο από δύο πλατιές σκάλες, μια για την άνοδο και μια για την κάθοδο. Στους κάτω ορό­ φους τοποθετήθηκαν “ πετροβόλες μηχα­ νές” για λίθους βάρους 150 kg. Στα μεσαία πατώματα υπήρχαν τεράστιοι καταπέλτες και στα πάνω πατώματα μικρότεροι οξυβε­ λείς και πετροβόλοι καταπέλτες. Ολο το “ οικοδόμημα” ήταν εγκατεστημένο πάνω σε οκτώ τροχούς, πλάτους 1 m και με σιδε­ ρένια θωράκιση. Εκτός από τους τροχούς υπήρχαν και “ αντίστρεπτα” (μικροί τροχοί), με τα οποία μπορούσε να στρίβει προς ό­ λες τις διευθύνσεις. Για την κίνηση αυτού του συστήματος χρειάζονταν 3.400 γεροί άνδρες, άλλοι ταγμένοι έξω και άλλοι μέ­ σα της (Βιτρούβιος, De Architecture, Βιβλίο Χ-281,3). Στην περίπτωση της Ρόδου όμως οι ντόπιοι κατάφεραν να αμυνθούν - s g γενναία και ο Δημήτριος εγκατέλειψε την πολιορκία και άφησε τις μηχανές ως δώρο στους Ρόδιους.

Χελώνες - Κριοί ■Τρύπανα Μηχανήματα κατεξοχήν κατεδάφισης ή­ ταν οι κριοί, οι κριοφόρες χελώνες και τα τρύπανα. Η χελώνη αρχικά κατασκευάστηκε από τον Αρτέμωνα τον Κλαζομένιο και χρησιμοποιήθηκε από τον Περικλή στην πολιορ­ κία της Σάμου (439 π.Χ.), για να παρέχει προ­ στασία στους πολιορκητές στρατιώτες που επιχειρούσαν να προσεγγίσουν τα τείχη υπό τον καταιγισμό βελών. Καλυπτόταν από δέρ­ ματα νωπά, ώστε να προφυλάσσεται από τα εχθρικά πυρφόρα βέλη. Η εξωτερική μορφή αυτού του μηχανήματος είχε το σχήμα του κελύφους της χελώνας, κάτω από το οποίο καλύπτονταν οι πολιορκητές. Υπήρχαν διά­ φοροι τύποι'χελώνας, ανάλογα με το έργο που επιτελούσαν. Συνήθως με τις χελώνες προσέγγιζαν τις τάφρους των πόλεων και τις γέμιζαν με χώματα, για να μπορούν να πλησιάσουν τα κρουστικά πολιορκητικά μηχανήματα και οι στρατιώτες με τις κλίμακες. Η “χωστρίδα χε­ λώνα” (Διοδ, Κ’, 95) κάλυπτε τις χωματουργικές εργασίες. Ο Αλέξανδρος με τη βοήθεια των χωστρίδων χελώνων (“χωστρίσι χελώναις” ) προστάτευσε τους εργαζόμε­ νους κάτω από τα τείχη κατά την πολιορκία της Αλικαρνασσού (332 π.Χ.). Στην ίδια πο­ λιορκία χρησιμοποίησε και “γερροχελώνη” , στέγαστρο σε σχήμα στοάς το οποίο αποτελείτο από 4-10 πασσάλους και πλεκτά παρα­ πετάσματα από λυγαριά. Με τη βοήθεια της γερροχελώνης εκτελούντο χωματουργικές εργασίες (όπως και με τη χωστρίδα), αλλά αυτή λειτουργούσε και ως κάλυμμα για μαχόμενους πολεμιστές. Φημισμένη ήταν και η χελώνη με επέν­

δυση πάνω σε τροχούς, έργο του περίφημου μηχανικού της ύστερης αρχαιότητας Απολ­ λόδωρου του Δαμασκηνού (60-125 μ.Χ.). Απλής μορφής χελώνη ήταν και η “ άμπε­ λος” , που δεν ήταν τίποτα άλλο από προστα­ τευτικό κάλυμμα μικρής ομάδας στρατιω­ τών (σαν μεγάλη ασπίδα στηριζόμενη με μια δοκό στη μέση). Ενα μηχάνημα που χρησίμευε κυρίως για την κατακρήμνιση των τειχών, ήταν ο πο­ λεμικός “ κριός” . Αποτελείτο από μια μακριά ξύλινη δοκό, μήκους 25-45 m, στο άκρο της

στου πλάτους 14,78 m, με χαμηλή δίριχτη στέγη. Στην κορυφή της τοποθετείτο ένας μικρός πύργος εμβαδού δύο τετραγωνικών μέτρων, ο οποίος χωριζόταν σε τρεις ορό­ φους. Οι δύο χαμηλότεροι περιείχαν δοχεία με νερό για να σβήνουν τις φωτιές, ενώ ο ψηλότερος ένα μικρό καταπέλτη (“ σκορπιό” ). Μέσα στο στέγαστρο ο κριός στηριζό­ ταν πάνω σε μικρούς τροχούς και συρόταν εμπρός και πίσω με σχοινιά (“ κριός επί τρο­ χών” , Βιτρούβιος, X). Ο Ηγήτορας ο Βυζά­ ντιος, ένας άλλος σημαντικός μηχανικός του 4ου αι. π.Χ., κατασκεύασε μια παρόμοια χελώνη, η οποία μπορούσε να κινηθεί άνε­ τα προς έξι διευθύνσεις (εμπρός, πίσω, α­ ριστερά, δεξιά, πάνω και κάτω) και να καταστρέψει τείχος ύψους 30 μέτρων. Είχε βάρος 4.000 τάλαντα (240 τόν·. νοι) και τη χειρίζονταν 100 άτο-

a&i

Βαλλιστικό μηχάνημα της εποχής του Αρχιμήδη (όναγρος).

οποίας προσαρμοζόταν η “ εμβολή", σιδερέ­ νια ή χάλκινη κεφαλή (πολλές φορές με μορ­ φή κεφαλής κριού). Η δοκός αναρτάτο από ξύλινο τροχοφόρο ικρίωμα με σχοινιά ή α­ λυσίδες. Την τραβούσαν προς τα πίσω οι στρατιώτες, όσο επέτρεπε το σχοινί, και κα­ τόπιν (καθώς την ωθούσαν δυνατά) ερχόταν προς τα εμπρός κτυπώντας το τείχος. Και με αυτή τη μηχανή συνδέεται ο Αρτέμων, ο μη­ χανικός του Περικλή. Στην πολιορκία των Πλαταιών οι Σπαρτιάτες χρησιμοποίησαν κριό. “ Ενας από αυτούς είχε τοποθετηθεί πάνω στο σωρό της επιχωμάτωσης και τρά­ νταζε το τείχος” . Οι Πλαταιείς γρήγορα βρή­ καν τρόπους να τον εξουδετερώσουν: “ Τρα­ βώντας τις μηχανές με βρόχους ή σπάζοντάς τις ρίχνοντας από ψηλά μεγάλα δοκά­ ρια. Εδεναν μεγάλες δοκούς από τα δύο ά­ κρα με μακριές σιδηρές αλυσίδες, συγκρο­ τούσαν αυτές οριζόντια από δύο κεραίες επικλινείς οι οποίες προεξείχαν από το τεί­ χος και κάθε φορά που πρόκειτο να κτυπήσει κάπου η μηχανή άφηναν από τα χέρια τους τις αλυσίδες και τότε η δοκός, πέφτο­ ντας με ορμή, απέκοπτε το προεξέχον άκρο του εμβόλου” (Θουκ. ΙΙ.ό.π). Εδώ γίνεται λό­ γος για έμβολο “ κριού". Τους κριούς τελειοποίησαν οι Μακεδό­ νες, ενώ η χρήση τους ήταν ευρεία σε όλες τις πολιορκίες. Δέχθηκαν πολλές βελτιώ­ σεις από τον Πολυείδη και από τον Διάδη. Μια τέτοια μηχανή του Διάδη ήταν η κριοφό­ ρος χελώνη, ένας συνδυασμός κριού καιχελώνης. Η περιγραφή της έχει διασωθεί από τον Βιτρούβιο. Επρόκειτο για μια γιγαντιαία κριοφόρο χελώνη, ύψους 7,39 m και ελάχι­

μ α .

Ενα ακόμα κρουστικό μη! χάνημα ήταν το τρύπανο, το οποίο χρησίμευε στη διάνοιξη οπών στα τείχη. Αποτελείτο από ένα σιδηρό μοχλό διαμετρήματος ε­ νός δακτύλου και μήκους 1,5-2 m. Χρη­ σιμοποιείτο κυρίως για την προσβολή πλίνθινων τειχών. Ο Βιτρούβιος αναφέρει ένα τρύπανο που εκινείτο πάνω σε κυλίν­ δρους μέσα σε ένα ξύλινο αυλάκι και ετίθε­ το σε λειτουργία με ένα βαρούλκο και τρο­ χαλίες. Περίφημος ήταν ο διατρητής τειχών του Διάδη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Θουκυδίδης: ΙΣΤΟΡΙΑΙ. (2) Πλούταρχος: ΒΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ. (3) Πλούταρχος: ΒΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. (4) Αρριανός: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΗ, ΙΝΔΙΚΗ, ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΕΥΞΕΙΝΟΥ ΠΟΝΤΟΥ, ΤΕΧΝΗ ΤΑΚΤΙΚΗ. (5) Διόδωρος Σικελιώτης: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ. (6) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΑΙ. (7) Στράβων: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ (8) Αρχιμήδης: ΑΠΑΝΤΑ. (9) Κόιντος Κούρτιος: ΙΣΤΟΡΙΑΙ. (10) Αθήναιος: ΠΕΡΙ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ, 3-7(εκδ. Wescher, 8). (11) Ηρων: ΒΕΛΟΠΟΙΙΚΑ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΒΑΛΛΙΣΤΡΑΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ. (12) Φίλων: ΒΕΛΟΠΟΙΙΚΑ. (13) Βίτων: ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΙ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΑΛΤΙΚΩΝ. (14) Βιτρούβιος: Βιβλίο X. (15) ΚΑΤΑΠΕΛΤΗΣ, ΙΕΕ, τομ. Γ2. (16) ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΗ, ΙΕΕ, τομ. Γ2. (17) Werner SoedelA/ernard Foley: ANCIENT CATAPULTS, Scientific American, March 1979. (18) Barton C. Hacker: GREEK CATAPULTS AND CATAPULT TECHNOLOGY, Technology and Culture 9, 1 (Sum. 1968). (19) W.W. Tarn: HELLENISTIC MILITARY AND NAVAL DEVELOPMENTS, Cambridge University Press, 1930. (20) Adcock, F.E.: GREEK AND MACEDONIAN ART OF WAR, California University Press, 1957. (21) Peter Connoly: Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, I. Σιδέρης, Αθήνα.

4Ο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΗΜ ΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Ο Δ ΙΜ Ε ΤΩ Π Ο Σ Α ΓΩ Ν Α Σ Σ Ε ΑΝ ΑΤΟ ΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ Ε Ν Α Ν ΤΙΟ Ν ΔΙΑΦ ΟΡΩ Ν ΕΧΘΡΩΝ, Ο Π Ω Σ Π Ε Ρ ΣΩ Ν ΚΑΙ ΑΡΑΒΩΝ, ΣΑΡΑΚΗΝΩΝ ΚΑΙ Ν Ο ΡΜ ΑΝ ΔΩ Ν , Α Π Ο Τ Ε Λ Ο Υ Σ Ε Π ΑΛΙΑ Π ΛΗ ΓΗ ΤΟ Υ Β ΥΖ Α Ν ΤΙΝ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ. ΑΥΤΟ ΟΜ ΩΣ Δ Ε Ν ΣΗ Μ ΑΙΝ ΕΙ ΟΤΙ ΚΑΙ ΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΕΜ ΕΙΝ ΑΝ ΑΝΕΠΑΦΑ Α Π Ο ΤΙΣ Ε Π ΙΘ Ε ΣΕ ΙΣ ΔΙΑΦ ΟΡΩ Ν Ν Ο Μ Α ΔΙΚ Ω Ν ΦΥΛΩΝ, ΤΑ ΟΠ ΟΙΑ Π ΡΟΕΡΧΟΜ ΕΝ Α Α Π Ο ΤΙΣ Κ ΕΝ ΤΡΟΑΣΙΑΤΙΚΕΣ ΤΟ ΥΣ Κ Ο ΙΤ ΙΔ Ε Σ ΕΠΛΗΤΤΑΝ ΔΙΑ Μ Ε ΣΟ Υ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΚΗΣ Π Ε Δ ΙΑ Δ Α Σ ΤΙΣ Β ΥΖΑΝ ΤΙΝ ΕΣ Π ΑΡΑΔΟ ΥΝ ΑΒ ΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΜ ΑΪΚΕΣ ΚΤΗΣΕΙΣ.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΣΙΜΙΣΚΗ

πειτα από τη βουλγαρική εγκατά­ σταση στα εδάφη βόρεια της ο­ ροσειράς του Αίμου (679-680) και την ίδρυση βουλγαρικού κρά­ τους, ο Ιστρος (Δούναβης) έπαψε πλέον και για τρεις αιώνες να αποτελεί το βόρειο σύνορο του κράτους. Εκτός από τις αρνη­ τικές συνέπειες που είχε για τους Βυζαντι­ νούς η δημιουργία ενός κράτους (με όχι και τόσο φιλικές διαθέσεις έναντι των γει­ τόνων του) πολύ κοντά στην ίδια την πρω­ τεύουσα της Αυτοκρατορίας, υπήρχε και ένα θετικό γεγονός: οι επιδρομές άλλων βαρβαρικών φύλων δεν μπορούσαν να πλήξουν απευθείας τα αυτοκρατορικά εδάφη, διότι το βουλγαρικό κράτος παρεμβαλλό­ ταν σαν ενδιάμεσο τείχος ανάμεσά τους. Οι σχέσεις των Βυζαντινών με τους Βουλγάρους κατά τη διάρκεια των επόμε­ νων τριών αιώνων (7ος-10ος), ήταν κατά κα­ νόνα εχθρικές. Πολύχρονοι και αιματηροί πόλεμοι συγκλόνισαν τη χερσόνησο του Αί­ μου με ποικίλα αποτελέσματα. Οι ειρηνικές περίοδοι μεταξύ των δύο εμπολέμων ήταν βραχύχρονες, διότι οι Βούλγαροι σκόπευ­ αν πάντοτε να κατακτήσουν τις πλούσιες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης και ταυτόχρονα να βρουν διέξοδο στο Αι­ γαίο. Η τελευταία σύγκρουση (927) έληξε με σύναψη ειρήνης μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων. Με αυτή τη Συνθήκη το Βυζα­ ντινό Κράτος ανέλαβε τη χορήγηση χρημα­ τικού ποσού, με αντάλλαγμα από τους Βουλγάρους τη διασφάλιση της ηρεμίας στα σύνορα. Η κατάσταση αυτή ανετράπη το 963, όταν οι Βούλγαροι φάνηκαν αδύνα­ μοι να εμποδίσουν τους Μαγυάρους (Ούγ­ γρους) επιδρομείς να διαβούν το Δούναβη, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να λεηλατή­ σουν τα αυτοκρατορικά εδάφη. Ετσι το

Ε

Οι Ρως λεηλατούν αυτοκρατορικά εδάφη (Χρονικό του Ραντζιβίλ, 15ος αι. Ακαδημία Επιστημών του Λένινγκραντ).

Οι Ρως αποκρούονται με το υγρό πυρ (Χρονικό του Ραντζιβίλ, 15ος αι. Ακαδημία Επιστημών του Λένινγκραντ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Αύγουστο του 968 διάβηκε με πλήθη Ρώσων το Δούναβη, κατακτώ­ ντας τη Βουλγαρία και φέρνοντάς τη κάτω από τη δική του προσω­ πική κυριαρχία. Το επόμενο έτος επανέλαβε την εισβολή του στην εξαντλημένη πλέον Βουλγαρία με 60.000 στρατιώτες. Ο Νικηφόρος Φωκάς αντιλήφθηκε ότι είχε διαπράξει σφάλμα καλώντας ένα νέο πολεμικό λαό με φιλοπόλεμο αρχηγό στη θέση των αδύναμων Βουλγάρων, γι’ αυτό και προέβη σε σημαντικές στρατιωτικές προετοιμασίες και φρόντισε για την άμυνα της πρω­ τεύουσας για κάθε ενδεχόμενο. Δεν πρόλαβε όμως να εκστρατεύ­ σει εναντίον των Ρως διότι δολοφονήθηκε και στο θρόνο ανέβηκε ο Ιωάννης Τσιμισκής, το Δεκέμβριο του 969.

ΑΝ ΤΙΜ ΕΤΩ ΠΙΣΗ ΤΩΝ Ε ΙΣΒ Ο ΛΕ Ω Ν

Το επίλεκτο βυζαντινό ιππικό καταδιώκει τους υποχωρούντες Ρως (“ Ιστοριών Σύνοψις” I. Σκυζίτζης, Εθνική Πινακοθήκη Μαδρίτης).

Ο νέος αυτοκράτορας παρέλαβε πράγματι μια δύσκολη κατά­ σταση στη χερσόνησο του Αίμου. Ο Σβιατοσλάβος δεν είχε έρθει ως σύμμαχος αλλά ως κατακτητής. Ο Τσιμισκής, έμπειρος και γεν­ ναίος πολεμιστής, είχε ήδη πολλές διακρίσεις στους πολέμους ε-

ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΡΩΣ 965, όταν παρουσιάστηκε στον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά - το φόβητρο των εχθρών της αυτοκρατορίας - Βουλγαρική Πρεσβεία ζητώντας την απόδοση της χορηγίας, του φάνηκε εξαιρετικά προ­ σβλητικό που ο Βούλγαρος ηγεμών ("τρίδουλος εκ προγόνων” ) ζή­ τησε από τον Αυτοκράτορα των Ρωμαίων να του καταβάλει φό­ ρους. Ο Φωκάς οργισμένος διέταξε να μαστιγωθούν οι πρε­ σβευτές και με μια γρήγορη σύναξη του στρατού του επιτέθηκε σε συνοριακά βουλγαρικά κάστρα, τα οποία και ισοπέδωσε. Γνωρί­ ζοντας όμως πόσο ορεινή και δύσβατη είναι η περιοχή στο εσωτε­ ρικό της Βουλγαρίας, ότι δεν είχε προετοιμαστεί κατάλληλα για τέτοιου είδους επιχείρηση και μη θέλοντας να ριψοκινδυνεύσει ο ίδιος και ο στρατός του, ανέθεσε αυτή την αποστολή της αντιμε­ τώπισης του βουλγαρικού κινδύνου στους Ρως, συγκεκριμένα δε στον ηγεμόνα αυτών Σβιατοσλάβο (Σφενδοσθλάβο).

ΟΙ Ρ Ω Σ Οι Ρως, μια νέα ισχυρή δύναμη που η παρουσία της άρχισε να γίνεται αισθητή αυτή την περίοδο (μέσα 10ου αιώνα), ήταν ένα νέο σχετικά έθνος που δημιουργήθηκε από την ένωση Βίκινγκς πολε­ μιστών και εμπόρων με σλαβικά φύλα της περιοχής του Κιέβου, γύρω στο 855. Με κέντρο την πόλη του Κιέβου, που αργότερα εξε­ λίχθηκε σε σημαντικότατο εμπορικό και στρατιωτικό κέντρο, το κράτος των Ρως επεκτάθηκε προς Νότο, Βορρά και Ανατολή, α­ φού πρώτα πολέμησε εναντίον Χαζάρων, Πατζινάκων και Βουλγά­ ρων του Βόλγα. Από αυτή την έξαρση επιθετικότητας δεν ήταν δυνατό να μη θιγεί και το βυζαντινό κράτος. Οι Ρως επιχείρησαν δύο φορές ανεπιτυχώς, το 860 και το 943, με ένα στόλο από μονό­ ξυλα και άλλα πλοιάρια, να εκπορθήσουν την Κωνσταντινούπολη, αλλά η πολιορκία τους απέτυχε: ο στόλος τους κατακάηκε από το υγρό πυρ του βυζαντινού στόλου και τα υπολείμματα του στρατού τους εξολοθρεύτηκαν στα παράλια της Προποντίδας. Ο Νικηφόρος Β ’ Φωκάς, γνωρίζοντας τη δύναμη αυτού του λαού, συμμάχησε με τον ηγεμόνα των Ρως καλώντας τους να διαβούν το Δούναβη και να κτυπήσουν τους Βούλγαρους, οι οποίοι είχαν αρχίσει να δείχνουν κάποια σημάδια ζωτικότητας έπειτα από μισό αιώνα α­ δράνειας. Πράγματι, ο Ρώσος ηγεμόνας δεν άφησε α­ νεκμετάλλευτη την ευκαιρία που του δόθηκε και τον

<970-97ΐ)

ναντίον των εχθρών της αυτοκρατορίας, γι’ αυτό και πριν ακόμα γίνει αυτοκράτορας ή­ ταν ένας ονομαστός στρατηγός με το με­ γαλύτερο αξίωμα, αυτό του δομέστιχου των σχολών της Ανατολής. Προσπάθησε να έρθει σε συμφωνία με τον αρχηγό των Ρως, όμως ο βάρβαρος ηγεμό­ νας, ο οποίος είχε επεκτείνει την κυριαρχία του ως τη Φιλιππούπολη βασιζόμενος στην πολυπληθή στρατιά του (που την αποτελούσαν 45.000 Ρως και 10.000 Πατζινάκες ως σύμμαχοι, καθώς και σώματα Βουλγάρων και Ούγγρων που τα προσέλκυε η προοπτική της λεηλασίας), απέρριψε τις ειρηνευτικές προτάσεις του αυτοκράτορα απαντώντας αλαζονικά. Ο Τσιμισκής κα­ τάλαβε ότι μόνο τα όπλα θα έδιναν τη λύση. Για να προετοιμάσει όσο καλύτε­ ρα μπορούσε την Πόλη, αλλά και για να μπορέσει

Ο Σβιατοσλάβος με τους πολεμιστές του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

46 ™

να συγκεντρώσει πολυάριθμο στράτευμα εμπειροπόλεμο γι’ αυτή την εκστρατεία χωρίς τον κίνδυνο επίθεσης, έστειλε αμέ­ σως με επίλεκτο στράτευμα 12.000 ανδρών, ενισχυμένο με νέο (επίλεκτο κι αυτό) ιππικό σώμα των “ Αθανάτων” , το γυναικάδελφό του (ονομαστό εκείνη την εποχή) Βάρδα Σκληρό και τον στρατοπεδάρχη Πέ­ τρο, με διαταγές να καταλάβουν την περιο­ χή στα σύνορα Βουλγαρίας-Θράκης και να παραμείνουν εκεί ως προπομποί, κατασκοπεύοντας τις κινήσεις των Ρως και διαφυλάσσοντας την περιοχή από επιδρομές. Ο Σβιατοσλάβος ξεκίνησε αμέσως με ένα συνασπισμένο στράτευμα 38.000 Ρως, Βουλγάρων και Ούγγρων για να συναντήσει το στρατό του Σκληρού, ο οποίος, παρά το ότι ο στρατός του ήταν αριθμητικά πολύ κατώτερος, δεν δίστασε να αντιμετωπίσει τους εισβολείς. Η μάχη δόθηκε στην Αρκαδιούπολη της Θράκης, διήρκεσε όλη την η­ μέρα και ήταν φονικότατη. Ο Βάρδας Σκλη­ ρός χώρισε το στρατό του σε τρία ισάριθμα τμήματα, από τα οποία τα δύο τοποθετήθηκαν στα δάση αριστερά και δεξιά από το κυρίως στράτευμα ως ενέδρα, περιμένοντας το σύνθημα την κατάλληλη στιγμή για να επιτεθούν. Χωρίς να ολιγωρήσει ο Βάρ­ δας, επιτέθηκε αμέσως με το κεντρικό τμήμα εναντίον των Ρώσων. Σ ’ αυτή τη σύ­ γκρουση ιδιαίτερο θάρρος έδειξε ο αδελ­ φός του Βάρδα Κωνσταντίνος Σκληρός, ο οποίος σε μονομαχία κομμάτιασε έναν πε­ λώριο Ρώσο πολεμιστή που επιτέθηκε ενα­ ντίον του αδελφού του. Ενώ η μάχη ήταν α­ κόμα αμφίρροπη, ο Βάρδας διέταξε και επι­ τέθηκαν εναντίον των Ρως τα τάγματα που ενέδρευαν. Οι Ρώσοι αιφνιδιάστηκαν και άρχισαν να υποχωρούν μπροστά στην πίε­ ση των αντιπάλων τους. Τότε ένας Ρώσος ηγεμόνας, θέλοντας να αποτρέψει την υποχώρηση και να δώσει θάρρος στους συμπο­ λεμιστές του, επιτέθηκε εναντίον του Βάρ­ δα με κραυγές και ουρλιάζοντας σαν θ η ­ ρίο. Ο γενναίος στρατηγός, εμπειροπόλε­ μος, δεν τα έχασε. Αντίθετα μονομάχησε με τον αντίπαλό του σε ομηρικού τύπου μονομαχία, καταφέρνοντας τέτοιο κτύπη­ μα στον εχθρό του ώστε τον έκοψε στη μέ­ ση από το κεφάλι μέχρι τη ζώνη. Επειτα από αυτό οι σύμμαχοι των Ρως άρχισαν τη φυγή, παρασύροντας στο τέλος και τους ί­ διους, οι οποίοι κυνηγημένοι από το βυζα­ ντινό στρατό άφησαν το πεδίο της μάχης σπαρμένο με νεκρούς. Οι απώλειές τους υπολογίζονται στους 9-10.000 άνδρες. Επειτα από αυτό ο Βάρδας επέστρεψε στην πρωτεύουσα θριαμβευτής, προς με­ γάλη χαρά του Τσιμισκή ο οποίος έβλεπε να κερδίζει πολύτιμο χρόνο, που του ήταν α­ παραίτητος για την ολοκλήρωση των προε­ τοιμασιών του για τη μεγάλη εκστρατεία που ετοίμαζε.

ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ Πράγματι τον επόμενο χρόνο, την άνοι­ ξη του 971, ο Ιωάννης είχε συγκεντρώσει ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

έξω από την Κωνσταντινούπολη πολυάριθ­ μες πεζικές και ιππικές δυνάμεις, από τις ο­ ποίες οι μεν πεζοί ανέρχονταν στις 26.000, οι δε ιππείς στις 16.000. Στις δυνάμεις των ιππέων υπαγόταν και το τάγμα των Αθανά­ των. Αποτελείτο από 2.000 επίλεκτους θω­ ρακοφόρους ιππείς, τους λεγάμενους κλιβανοφόρους και επιλωρικοφόρους, που ή­ ταν στην κυριολεξία θωρακισμένοι από την κορυφή ως τα νύχια, συμπεριλαμβανομέ­ νου και του ίππου. Οι πεζικές δυνάμεις αποτελούντο από Θεματικά στρατεύματα της Μ. Ασίας, της Θράκης και της Μακεδο­ νίας. Ξεχώριζαν οι στρατιώτες του Θέμα­ τος των Ανατολικών για τη γενναιότητα και το πολεμικό μένος που τους διέκρινε. Ο Τσιμισκής έδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα στις πεζικές δυνάμεις γιατί ο τρόπος που πολεμούσαν οι Ρως, καθώς και το έδαφος, δεν βοηθούσαν στη χρησιμοποίηση μεγά­ λων δυνάμεων ιππικού. Ακόμα ήθελε να παρασύρει τους Ρως σε μια μεγάλη μάχη εκ παρατάξεως, έτσι ώστε να τελειώσει τον πόλεμο γρήγορα, παρά να χρονοτριβήσει με μικροσυγκρούσεις και μικροσυμπλοκές που ήταν επικίνδυνες μέσα στα δύσβατα ο­ ρεινά περάσματα. Ετσι στις 28 Μαρτίου 971 ο αυτοκράτορας ξεκίνησε με 42.000 άν­ δρες από την Κωνσταντινούπολη. Συγχρό­ νως 300 πυρφόρα πλοία, ξεκινώντας από τους βασιλικούς ναυστάθμους, είχαν ως σκοπό να εισχωρήσουν στο Δούναβη έτσι ώστε να αποτρέψουν τη φυγή των Ρως σε περίπτωση που αυτοί ηττηθούν. Το Πάσχα εκείνη τη χρονιά θα γιορτα­ ζόταν στις 13 Απριλίου, πράγμα που το εκ­ μεταλλεύτηκε ο Τσιμισκής πιστεύοντας πως οι Ρως, καθησυχασμένοι, θα περίμεναν να ξεκινήσει την εκστρατεία του μετά τις γιορτές. Αυτό σκόπευε ο αυτοκράτο­ ρας και το πέτυχε. Μαθαίνοντας μάλιστα από τις προφυλακές του ότι τα περάσματα από τις κλεισούρες των οροσειρών του Αί­ μου είναι αφύλακτα, απέσπασε από το κυρίως στράτευμα που πορευόταν επίλε­ κτα τμήματα πεζών, καθώς και τους Αθανά­ τους (συνολικά δύναμη 26.000 ανδρών), και με γρήγορες πορείες κατόρθωσε να αιφνιδιάσει τους Ρως. Ετσι πέτυχε το σκοπό του και απέδειξε τη στρατηγική του ιδιοφυία.

ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗ Ν Π Ρ ΕΣΘ ΛΑΒ Α Την αυγή της 3ης Απριλίου του 971 ο Ιωάννης Τσιμισκής παρέτασσε το στρατό του εν μέσω σαλπισμάτων και πολεμικών ιαχών στην πεδιάδα που βρισκόταν μπρο­ στά από την πρωτεύουσα των Βουλγάρων Πρεσθλάβα. Ο Σβιατοσλάβος δεν βρισκό­ ταν στην πόλη, αλλά στο Δορύστολο, με δύναμη 50.000 ανδρών. Μέσα στην πόλη βρίσκονταν 20.000 Ρως με ένα Ρώσο ηγεμό­ να ονόματι Σφέγγελο, καθώς και ο ηγεμό­ νας των Βουλγάρων Βόρις (Βορίσης) με την οικογένειά του, περισσότερο σαν αιχ­ μάλωτος παρά σαν σύμμαχος. Παρόλα αυτά πολλοί Βούλγαροι πολεμούσαν στο πλευρό των Ρως.

Η μάχη ξεκίνησε αμέσως γιατί οι πολιορκούμενοι διενήργησαν τολμηρή έξο­ δο, επιτιθέμενοι με μανία στις προφυλακές του βυζαντινού στρατού, οι οποίες άρχισαν να υποχωρούν. Αυτή όμως η υποχώρηση ή­ ταν εσκεμμένη και είχε ως σκοπό να παρα­ σύρει τους εχθρούς βαθιά μέσα στην πε­ διάδα, έτσι ώστε να είναι ευάλωτοι από το ιππικό των Αθανάτων. Πράγματι το τάγμα των Αθανάτων με μια επέλαση κυριολεκτι­ κά ποδοπάτησε και συνέτριψε την αντίστα­ ση των πεζομαχούντων εχθρών, οι οποίοι τράπηκαν σε φυγή. Η μάχη μετατράπηκε σε σφαγή. Οι Ρως κλείστησαν στην Πρε­ σθλάβα αφήνοντας πίσω τους 6.000 νε­ κρούς. Την επόμενη μέρα έφθασε και το υπό­ λοιπο στράτευμα και άρχισε η πολιορκία της πόλης, αφού μαζί του μετέφερε τα α­ παραίτητα για μια πολιορκία (πολιορκητι­ κές μηχανές κ.ά.) - γι αυτό το λόγο βάδιζε και πιο αργά. Τα χαράματα της Μεγάλης Πέ­ μπτης του 971 (10 του μηνός) πραγματοποιήθηκε έφοδος, με επίλεκτες μονάδες κρούσης, του Θέματος των Ανατολικών νο­ τιοδυτικά των τειχών της πόλης. Η επίθεση άρχισε με καταιγισμό βελών, ακοντίων και λίθων και ήταν τόσο σφοδρή ώστε οι πολιορκούμενοι απομακρύνθηκαν από τις ε­ πάλξεις των τειχών με αρκετές απώλειες. Τότε ο Τσιμισκής διέταξε τους άνδρες του να επιτεθούν. Εκείνοι όρμησαν αλλαλάζοντας και στηρίζοντας τις κλίμακες επάνω στα τείχη άρχισαν να ανεβαίνουν. Ο πρώ­ τος που ανέβηκε, ένας στρατιώτης του Θ έ­ ματος των Ανατολικών ο οποίος καταγόταν από το Ικόνιο της Μικράς Ασίας με το όνο­ μα Θεοδόσιος Μεσονύκτης, μόλις είκοσι χρόνων, χρησιμοποιώντας επιδέξια το σπα­ θί του σκότωσε τον πρώτο Ρώσο που θέλη­ σε να τον εμποδίσει. Στη συνέχεια έκοψε το κεφάλι του νεκρού και αφού το σήκωσε ψηλά το πέταξε έξω από τα τείχη. Η τύχη της πόλης είχε κριθεί. Μέσα σε λίγες στιγ­ μές το τείχος γέμισε από στρατιώτες, οι ο­ ποίοι αφού έκαμψαν την αντίσταση των πολιορκούμενων ύστερα από σκληρή τειχο­ μαχία, άνοιξαν τις πύλες των τειχών και όλο το αυτοκρατορικό στράτευμα άρχισε να εισρέει στην πόλη. Επειτα από οδομαχίες οι οποίες διήρκεσαν μέχρι το απόγευμα, οι Ρώσοι περιορίστηκαν τελικά - αφού άφη­ σαν 7.000 νεκρούς - στο βουλγαρικό ανά­ κτορο, που βρισκόταν στο κέντρο της πό­ λης. Είχαν απομείνει μόλις 7.000 από τους 20.000 άνδρες, οι οποίοι όμως συνέχιζαν πεισματικά τον αγώνα χωρίς να παραδίνο­ νται, γιατί έτρεφαν ελπίδες πως θα έρθει ο Σβιατοσλάβος να τους βοηθήσει. Ο Τσιμισκής, βλέποντας πως οι Ρώσοι συνεχίζουν να πολεμούν και θέλοντας να δώσει ένα τέλος, διέταξε να ανάψουν φω­ τιά σε κοντινά κτίρια, με αποτέλεσμα οι έ­ γκλειστοι Ρως να διενεργήσουν έξοδο. Περικυκλωμένοι όμως από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις έπεσαν ως τον τελευταίο, με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως αυτή του Σφέγγελου, ο οποίος κατόρθωσε να διαφύγει. Ο Τσιμισκής έπειτα από αυτή τη μεγάλη νίκη

ξεκούρασε το οτρατό του, μη ξεχνώντας να βραβεύσει αυτούς που πολέμησαν με ι­ διαίτερο ζήλο καιδιακρίθηκαν. Εκεί γιόρτα­ σαν και την Ανάσταση και αφού αναπαύθη­ καν για δύο ημέρες ακόμα στην Πρεσθλά6α, η οποία μετονομάστηκε σε Ιωαννούπολη, ξεκίνησαν με προορισμό το Δορύστολο όπου βρισκόταν ο Σβιατοσλάβος με τον κύ­ ριο όγκο του στρατού του. Συγχρόνως ό­ μως ο αυτοκράτορας έστειλε στο Ρώσο η­ γεμόνα πρεσβεία με προτάσεις, ζητώντας του να εγκαταλείψει όλη την περιοχή και να γυρίσει πίσω στο Κίεβο. Ο Σβιατοσλάβος απέρριψε τις προτά­ σεις ειρήνευσης και αντιλαμβανόμενος από την πλευρά των Βουλγάρων τη διάθε­ ση να προσεγγίσουν τον αυτοκράτορα, κάλεσε 300 από τους πιο επίσημους Βούλγα­ ρους και τους έσφαξε, ενώ 20.000 Βούλγα­ ρους στρατιώτες “ υπό δεσμοίς εποιήσατο” . Η εμμονή του Σβιατοσλάβου να συνε­ χίσει τον αγώνα βασιζόταν και στο γεγονός ότι 15.000 ακόμα Ούγγροι και Πατζινάκες ιππείς έρχονταν να ενωθούν μαζί του. Πραγματικά όταν ο Ιωάννης έφθασε στις 23 Απριλίου στο Δορύστολο (Δρίστρα), βρήκε 70.000 περίπου Ρώσους και συμμά­ χους τους να τον περιμένουν σε πυκνούς σχηματισμούς 18-19 χιλιόμετρα έξω από την πόλη. Το θέαμα εκείνη την παγερή αυγή της 23ης Απριλίου του 971 (εορτής του Αγίου Γεωργίου) ήταν εντυπωσιακό. Από τη μία πλευρά οι Ρως, έχοντας σχη­ ματίσει ένα τείχος με τις μεγάλες ξύλινες ασπίδες τους συγκεντρωμένοι κατά τμήμα­ τα σε μια μόνο φάλαγγα, ούρλιαζαν με μα­ νία κτυπώντας τις ασπίδες τους με τα με­ γάλα σπαθιά και τα τσεκούρια τους, μοιά­ ζοντας με δαίμονες που βγήκαν από την κόλαση. Οι ορδές των Ούγγρων ιπποτοξοτών κάλυπταν αντίστοιχα το αριστερό και το δεξιό κέρας της ρωσικής παράταξης, ενώ οι Πατζινάκες διατάχθηκαν να φρουρούν τους Βουλγάρους και να τους σφάξουν σε περίπτωση που αποπειραθούν να φύγουν. Από την άλλη πλευρά το λαμπρό αυτοκρατορικό στράτευμα, οδηγούμενο από τον Ιωάννη Τσιμισκή, παρατάχθηκε ως ε­ ξής: στο κέντρο της παράταξης τοποθετή­ θηκε το πεζικό, απαρτιζόμενο από τα Θέ­ ματα των Ανατολικών, των Θρακησίων, της Καππαδοκίας και των Βουκελλαρίων. Βαριά οπλισμένο και εμπειροπόλεμο, δοκιμασμέ­ νο στους πολέμους εναντίον των Αράβων, είχε δυνατούς και “ ψημένους” επαγγελματίες, που ούρλιαζαν και αυτοί με πάθος προσπαθώντας με τις πολεμικές ιαχές να φοβίσουν τον αντίπαλο, αλλά και να δώ­ σουν κουράγιο στις καρδιές τους. Αριστε­ ρά αυτής της παράταξης τοποθετήθηκαν τα αυτοκρατορικά τάγματα της πρωτεύ­ ουσας, αποτελούμενα αποκλειστικά από κατάφρακτους ιππείς. Δεξιά βρισκόταν ο ί­ διος ο αυτοκράτορας με τους Αθανάτους του και τους υπόλοιπους ιππείς. Πίσω από όλη αυτή την παράταξη τοποθετήθηκαν οι ακοντιστές, οι σφενδονήτες και οι τοξό­ τες, οι οποίοι είχαν ως σκοπό να ρίχνουν

πλήθος από βέλη, πέτρες και παντός εί­ δους βλήματα εναντίον των εχθρών. Ολος ο βυζαντινός στρατός, με υψηλό ηθικό και γεμάτος θάρρος έπειτα από τις πρόσφατες μεγάλες νίκες του κατά των Ρως, ζητούσε επίμονα από τον αυτοκράτο­ ρα να αρχίσει τη μάχη. Πράγματι ο Τσιμισκής, οδηγώντας αυτοπροσώπως τα δύο κέρατα της παράταξης, έπεσε με ορμή πά­ νω στο κέντρο της εχθρικής φάλαγγας προσπαθώντας να του δημιουργήσουν ρήγμα και να το διασπάσουν. Συγχρόνως οι ψιλοί (τοξότες, ακοντιστές, σφενδονήτες) εξαπέλυαν σαν βροχή τα φονικά τους όπλα εναντίον των Ούγγρων, καθηλώνοντάς τους στις θέσεις τους. Οι Πατζινάκες δ έ­ χθηκαν την επίθεση του Βάρδα Σκληρού, που τους απώθησε. Η πρώτη αυτή σύρραξη απέβη υπέρ των Ελλήνων. Παρόλο που οι Ρως πολεμούσαν με τους περίφημους πελέκεις λυσσαλέα, παρασύρθηκαν από τη δύναμη κρούσης του ελληνικού στρατεύ­ ματος. Γρήγορα όμως συνήλθαν από την ξαφνική αυτή επίθεση του βυζαντινού στρατού και αφού ανασυντάχθηκαν αντεπιτέθηκαν με πολεμικές κραυγές. Μπρο­ στά από το κάθε στράτευμα βάδιζαν οι ηγε­ μόνες, ο Τσιμισκής και ο Σβιατοσλάβος, πα­ ραδείγματα γενναιότητας και θάρρους. Οσο αυτοί πολεμούσαν με τους αντιπά­ λους τους τόσο οι στρατιώτες τους λυσσούσαν και ακολουθούσαν το παρά­ δειγμά τους. Η μάχη συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση και όσο περ­ νούσε η ώρα τόσο δυνάμωνε: οι μεν Ρως, βλέποντας τη φήμη τους ως τρομερών και ανίκητων πεζομάχων να διαλύεται σιγά-σιγά μπροστά στους αντιπάλους τους οργίζονταν, οι δε Ελληνες, η αφρόκρεμα όλων των στρατών εκείνης της εποχής, νικητές σε όλα τα μέτωπα της αυτοκρατορίας, πείσμωναν και οργίζονταν όταν αποκρού ονταν από τους βαρβάρους όπως τους αποκαλούσαν περιφρονητικά. Η μάχη συνεχιζόταν σε όλο το μήκος και το πλάτος της πεδιάδας καθόλη τη διάρκεια της ημέρας, χωρίς να διαφαίνεται ποι­ ος από τους δύο στρατούς θα νικήσει. Δώδεκα επιθέσεις πραγ­ ματοποίησαν οι Ρως και δώδεκα αντε­ πιθέσεις οι Ελληνες. Οι Ρώσοι, παρόλο που υποχωρούσαν, ανασυντάσσονταν γρήγορα και απέκρουαν τις επιθέσεις των Ελλήνων. Ο ήλιος άρχιζε να δύει και οι Ρως εξακολουθούσαν να αμύνο­ νται γενναία. Ο Τσιμισκής διέταξε εκεί­ νη τη στιγμή την τελευταία και πιο δυνατή έφοδο όλου του ιππικού, ενώ ο ίδιος κάλπαζε με ορμή, πρώτος απ’ όλους, κραδαίνοντας το ξίφος του. Ο υπέρτατος αυτός αγώνας των Ελλήνων άρχισε να κα­ ταβάλλει τους Ρώσους. Μέσα από σαλπί­ σματα τόσο δυνατά ώστε να σκεπάζουν

τις φωνές των αντιπάλων, οι Ελληνες στρα­ τιώτες, ακολουθώντας το παράδειγμα του βασιλιά τους, εφόρμησαν με τρομερό μέ­ νος εναντίον της αντίπαλης παράταξης. Εκείνη τη στιγμή οι Πατζινάκες, οι ο­ ποίοι βρίσκονταν στο αριστερό κέρας, άρ­ χισαν να υποχωρούν μπροστά στην ισχυρή επίθεση του βυζαντινού ιππικού που οδη­ γούσε ο Βάρδας Σκληρός. Ο Σβιατοσλάβος, βλέποντας τους συμμάχους του να καταβάλλονται, έτρεξε να προσφέρει βοή­ θεια με ένα εφεδρικό σώμα σε εκείνο το σημείο της παράταξής του. Ομως ο Τσιμισκής έριξε πάνω στον Σβιατοσλάβο και τις τελευταίες δυνάμεις του και η μάχη εξακο­ λούθησε με τρομερό θόρυβο και απερί­ γραπτη λύσσα μέχρι τη νύχτα. Τελικά οι Ρως καταβλήθηκαν από τις συνεχείς εφό­ δους όλου του όγκου του επίλεκτου εκεί­ νου ιππικού, διασπάσθηκαν και τράπηκαν σε φυγή οριστικά. Οι φάλαγγές τους σκορ­ πίστηκαν στην πεδιάδα όπου πολλοί φονεύθηκαν, πάρα πολλοί δε αιχμαλωτίστη­ καν. Η καταδίωξη των αντιπάλων συνεχί­ στηκε όλη τη νύχτα με αμείωτο ρυθμό και μόνο όταν και ο τελευταίος Ρώσος επιζών κατέφυγε πίσω από τα τείχη του Δορύστολου έπαψαν οι Ελληνες στρατιώτες να τους καταδιώκουν. Ετσι έληξε η πρώτη αι­ ματηρή μάχη μπροστά από αυτή την πόλη. Το αυτοκρατορικά στράτευμα διανυκτέρευσε στο πεδίο της μάχης, ενώ μέ­ σα στο στρατόπεδο αντηχούσαν χαρούμε­ να τραγούδια, νικητήριοι παιάνες και ε­ πευφημίες προς τον μεγάλο Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή ο οποίος τους οδήγησε στη νίκη. Ο ίδιος ο αυτοκράτο­ ρας, περιχαρής έπειτα από αυτή τη μεγάλη νίκη έβλεπε ότι η τελική νίκη ήταν κο­ ντά. Ομως ο αγώνας γι’ αυτη θα ήταν επίπονος και λυσσώδης, γιατί παρά τις απώλειες

47 ■■■

Βυζαντινός κλιβανοφόρος του 10ου αιώνα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

48 ■■

των βαρβάρων βρίσκονταν ακόμα 35.000 από αυτούς μαζί με τον αρχηγό τους μέσα στην πόλη. Ο Τσιμισκής προχώρησε αμέσως στην ί­ δρυση μεγάλου οχυρωμένου στρατοπέ­ δου, επάνω σε λόφο σε μικρή απόσταση από τα ψηλά τείχη του Δορύστολου, το ο­ ποίο περιχαράκωσε και όπλισε έτσι ώστε να μπορεί να αποσοβήσει κάθε κίνδυνο από ο,τιδήποτε απρόοπτο παρουσιαστεί. Μέσα στο στρατόπεδο, το οποίο ήταν το ασφαλέ­ στερο κατάλυμα για στρατό ο οποίος βρί­ σκεται σε εκστρατεία, τοποθετήθηκε όλο το αυτοκρατορικό στράτευμα, καθώς και οι σιτοπομπές, οι αποσκευές, οι πολεμικές μηχανές και ο,τιδήποτε άλλο είχε πάρει μα­ ζί του ο αυτοκράτορας γι’ αυτή την εκ­ στρατεία. Αφού εγκαταστάθηκε το στράτευμα ο Τσιμισκής δεν επιχείρησε νέα έφοδο ενα­ ντίον της πόλης, γιατί περίμενε την άφιξη του βασιλικού πλωίμου (στόλου) μέσω του ποταμού πίσω από το Δορύστολο, ώστε να εμποδίσει πιθανή υποχώρηση των Ρώσων σε περίπτωση που αυτοί βρεθούν σε δύ­ σκολη θέση σε μια επόμενη μάχη. Ο αυτο­ κράτορας ήθελε να συντρίψει όλη τη δύνα­ μη των εχθρών, ώστε να τους αποδυναμώ­ σει πλήρως και να μη ξανασκεφθούν να επαναλάβουν μια νέα εισβολή. Με αυτό τον τρόπο εμποδιζόταν η τροφοδοσία της πό­ λης και έτσι δημιουργείτο σοβαρό πρόβλη­ μα για το πλήθος των Ρως, οι οποίοι έτσι θα αποδυναμώνονταν περισσότερο. Παρόλα αυτά την αυγή της 25ης Απριλί­ ου ο Τσιμισκής προσέβαλε το Δορύστολο, όχι τόσο με εφόδους των στρατιωτών, όσο με τη ρίψη βλημάτων - περισσότερο δοκι­ μαστική και προπαρασκευαστική των επό­ μενων εφόδων. Η ολοήμερη αυτή επίθεση με βλήματα τερματίστηκε όταν άρχισε να πλησιάζει η νύχτα και οι στρατιώτες απο­ σύρθηκαν πίσω στο στρατόπεδο. Ενώ ετοι­ μάζονταν για το βραδυνό φαγητό, οι σκο­ ποί ανήγγειλαν ότι άνοιξαν οι πύλες του Δορύστολου και πλήθος στρατού βάδιζε ε­ ναντίον του ελληνικού στρατοπέδου. Οι Ρώσοι, χωρισμένοι σε δύο σώματα, ε­ πιτέθηκαν με ορμή στην ανατολική πύλη του απλήκτου (στρατοπέδου), όπου ήταν τοποθετημένα τα στρατεύματα της Δύσης με διοικητή το στρατοπεδάρχη Πέτρο Φω­ κά, και στη δυτική πύλη την οποία φρουρούσαν τα στρατεύματα της Ανατο­ λής με διοικητή τον Βάρδα Σκληρό. Το α­ ξιοπερίεργο είναι ότι πολλοί Ρως ήταν έ­ φιπποι, προφανώς για να μπορέσουν να α­ ντιμετωπίσουν το βυζαντινό ιππικό, το ο­ ποίο τόσο πολύ τους έβλαψε. Η μάχη ήταν δυνατή και με πολλή προσπάθεια κατόρ­ θωσαν οι Ελληνες να αποκρούσουν τους Ρώσους. Η σύγκρουση κράτησε μέχρι αργά τη νύχτα. Πιο εύκολα αποκρούσθηκαν οι Ρώσοι ιππείς, γιατί ούτε καλοί ιππείς ήταν, ούτε γνώριζαν να πολεμούν ιππεύοντας. Ετσι με μια σφοδρή επίθεση του βυζαντι­ νού ιππικού διαλύθηκαν και στρέφοντας τα νώτα έφυγαν άτακτα προς την πόλη - αποτέλεσαν εύκολη λεία των Ελλήνων ιππέων,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

οι οποίοι κυνηγώντας τους φόνευσαν πολ­ λούς. Πιο δύσκολη ήταν η απόκρουση του πεζικού των Ρώσων, όμως το στρατόπεδο ήταν τόσο καλά οχυρωμένο και οι Βυζαντι­ νοί πολέμησαν με τόση αυταπάρνηση, ώ­ στε τελικά η επίθεση αποκρούστηκε και οι Ρως επέστρεψαν στην πόλη. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή κατέπλευσε ο μέγας και λαμπρός αυτοκρατορικός στό­ λος υπό την αρχηγία του δρουγγάριου Λ έ­ οντα, εμποδίζοντας έτσι κάθε επικοινωνία, αλλά και τη φυγή των Ρώσων γιατί (όπως εί­ παμε) ο Τσιμισκής ήθελε η Βουλγαρία να γί­ νει ο παντοτινός τάφος τους. Την επόμενη ημέρα, Παρασκευή 26 Απριλίου, ο αυτοκράτορας παρέταξε το στράτευμά του στην πεδιάδα προκαλώ­ ντας τον Σβιατοσλάβο για μάχη, όμως αυτός δεν ανταποκρίθηκε στην πρόκληση και ο Τσιμισκής επέστρεψε στο στρατόπε­ δο άπραγος. Το απόγευμα όμως και ενώ ό­ λοι ετοιμάζονταν να αναπαυθούν, οι Ρως αποπειράθηκαν νέα έξοδο τη στιγμή που ο Τσιμισκής δεχόταν στη σκηνή του αντιπρο­ σωπείες των πόλεων της γύρω περιοχής που δήλωναν πίστη και υποταγή προσφέροντας τρόφιμα και κάθε δυνατή βοήθεια στο στράτευμα. Οι Ρως λοιπόν επιτιθέμε­ νοι έπεσαν επάνω στις ελληνικές προφυλα­ κές. Εκεί έσπευσαν αμέσως για βοήθεια οι υπόλοιποι Ελληνες στρατιώτες και η μάχη άρχισε σφοδρότατη όπως το προηγούμενο βράδυ. Η έκβασή της για πολλή ώρα ήταν αμφίβολη, όταν ξαφνικά άρχισε να “γέρ­ νει” υπέρ των Ρώσων. Ομως ένα απροσδό­ κητο γεγονός μετέβαλε το τελικό αποτέλε­ σμα υπέρ των Ελλήνων. Ο γνωστός μας από την πολιορκία της Πρεσθλάβας - τρίτος στην τάξη Ρώσος ηγεμών - Σφέγγελος, πο­ λεμώντας πρώτος από όλους τους συμπα­ τριώτες του, κτυπήθηκε από έναν Ελληνα στρατιώτη και έπεσε νεκρός. Αυτό έφερε πανικό στις τάξεις των Ρώσων, ο οποίος απέβη υπέρ των Ελλήνων γιατί κατόρθωσαν να σταματήσουν την προέλαση των ε­ χθρών. Αμέσως ο Τσιμισκής, βλέποντας ότι οι Ρώσοι συγκρατήθηκαν, απέστειλε στρα­ τεύματα δεξιά και αριστερά για να τους κό­ ψει κάθε διέξοδο. Οι εχθροί με αυτή την κί­ νηση πτοήθηκαν και άρχισαν να υποχω­ ρούν. Αυτό συνέβη το μεσημέρι της επόμε­ νης ημέρας, δηλαδή στις 27 Απριλίου. Οι Ελληνες καταδίωξαν τους εχθρούς με μα­ νία, φονεύοντας πάρα πολλούς, ενώ όσοι γλίτωσαν επέστρεψαν στην πόλη. Πολλοί διακρίθηκαν σε αυτή τη μάχη, όμως το θαυμασμό όλων για τη γενναιότητα και τη μαχητικότητά του απέσπασε ένας Ελληνας από τη Μικρά Ασία, ο Θεόδωρος Λαλάκων, άνδρας με τρομακτική σωματική διάπλαση, ο οποίος πολεμώντας με τη βαριά σιδερέ­ νια κορύνα του (σιδερένιο ρόπαλο), με ένα μόνο κτύπημα συνέθλιβε το σιδερένιο κρά­ νος και το κρανίο των αντιπάλων του. Ετσι έληξε νικηφόρα και η δεύτερη έ­ ξοδος από τα τείχη της Σιλίστριας (Δορυστόλου). Ομως ακόμα μεγάλη δύναμη ε­ χθρών παρέμενε πίσω από τα τείχη και φαι­ νόταν ότι αυτή η πολιορκία θα διαρκούσε

πολλές εβδομάδες ακόμα. Μάλιστα σε αυτήν την παράταση της πολιορκίας συνέ­ βαλε και μια παράτολμη επιχείρηση των Ρως. Μια νύχτα σκοτεινή που έπεφτε ρα­ γδαία βροχή, με βροντές και αστραπές που έσχιζαν τον αέρα, ο Σβιατοσλάβος μαζί με 2.000 πολεμιστές εξήλθαν από την πόλη, ε­ πιβιβάστηκαν στα μονόξυλα πλοιάριά τους, κατόρθωσαν να διαφύγουν της προσοχής του αυτοκρατορικού στόλου και βγήκαν σε αναζήτηση τροφών. Κοντά στις όχθες του Δούναβη βρήκαν άφθονο σιτάρι και άλλα τρόφιμα και αφού εφοδιάστηκαν πήραν το δρόμο της επιστροφής. Καθώς πλησίαζαν στο Δορύστολο είδαν κοντά στην όχθη του ποταμού πολλούς υπηρέτες, βοηθητικούς, οι οποίοι πότιζαν τα άλογα, μάζευαν ξύλα και γενικά έκαναν βοηθητικές δουλειές. Αμέσως αποβιβάστηκαν, έπεσαν επάνω τους και τους κατέσφαξαν όλους, εκτός λί­ γων οι οποίοι χώθηκαν μέσα σε καλαμιώ­ νες. Αφού επιβιβάστηκαν πάλι στα πλοιά­ ριά τους επέστρεψαν στην πόλη μέσα σε ε­ πευφημίες. Ο Τσιμισκής μαθαίνοντας αυτό το γεγο­ νός, οργισμένος επέκρινε δριμύτατα τους αρχηγούς του στόλου και τους απείλησε μάλιστα με θάνατο σε περίπτωση που ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Μετά από αυτό το πάθημα ο στόλος δεν επέτρεψε να συμβεί άλλο τέτοιο επιχείρημα από την πλευρά των αντιπάλων. Ακόμα κατασκευάστηκαν από το στρατό καινούργια χαρακώματα κα­ θιστώντας έτσι στενότερο τον αποκλεισμό της πόλης. Ο αυτοκράτορας, μη θέλοντας να θυσιάσει στρατιώτες σε άσκοπες εφό­ δους στα υψηλά τείχη του Δορύστολου, ά­ φησε την πείνα να κάνει το έργο της, κτυπώντας όμως συγχρόνως την πόλη ανη­ λεώς με τους καταπέλτες. Αυτό το σκηνικό διατηρήθηκε όλο το Μάιο, χωρίς να συμβεί κάτι το ιδιαίτερο. Στις 19 Ιουλίου οι Ρώσοι, βασανισμένοι και κατάκοποι από το συνεχή καταιγισμό βλημάτων, επιχείρησαν νέα έξοδο με σκο­ πό να πυρπολήσουν τα βαλλιστρικά μηχα­ νήματα. Διοικητής των πολιορκητικών μη­ χανών ήταν ο μάγιστρος Ιωάννης Κουρκούας, ο οποίος τη στιγμή της εφόδου των Ρώ­ σων κοιμόταν στη σκηνή του. Αμέσως μό­ λις ειδοποιήθηκε πετάχτηκε έξω και καβαλικεύοντας το άλογό του εφόρμησε εναντίον των εχθρών. Μέσα στη συμπλοκή όμως το άλογό του σκόνταψε, ρίχνοντας τον αναβάτη του στο έδαφος, ο οποίος μέ­ χρι να συνέλθει έπεσε νεκρός από τα κτυπήματα των Ρώσων - οι οποίοι βλέπο­ ντας τη λαμπρή ολόχρυση αρματωσιά του και την όμορφη σαγή του αλόγου του τον πέρασαν για τον Τσιμισκή και πέφτοντας ε­ πάνω του με τα τσεκούρια τους τον διαμέ­ λισαν. Αμέσως η μάχη έληξε εκεί και οι Ρως επέστρεψαν στην πόλη αφού έκαψαν λίγες μηχανές, ενώ το κεφάλι του μάγιστρου στήθηκε επάνω στα τείχη σαν τρόπαιο. Αμέσως την επομένη 20 Ιουλίου ο Σβιατοσλάβος, πιστεύοντας πως ο Τσιμισκής εί­ ναι νεκρός, χώρισε το στρατό του σε δύο

φάλαγγες και αφού εξήλθε από την πόλη βάδισε εναντίον του βυζαντινού στρατεύ­ ματος με σκοπό να το αποτελειώσει. Τη δι­ οίκηση της μιας φάλαγγας είχε ο ίδιος, ενώ την άλλη την ανέθεσε στο δεύτερο μετά από αυτόν ηγεμόνα, ονομαστό για την αν­ δρεία του και τη σωματική του διάπλαση, τον Ικμωρα. Ακολούθησε αμέσως σφοδρό­ τατη μάχη ανάμεσα στους δύο στρατούς, στην οποία ο Ικμωρας πρώτος από όλους έ­ σπερνε το θάνατο οτις τάξεις των Ελλήνων. Στο σώμα των Αθανάτων υπηρετούσε, ε­ κτός των Ελλήνων ευγενών και των συγγε­ νών του Τσιμισκή, και ο γιος του εμίρη της Κρήτης, ο Κουρούπα ο Ανεμάς - είχε αιχμα­ λωτιστεί μαζί με όλους τους Σαρακηνούς από τον Νικηφόρο Β ’ Φωκά, όταν αυτός α­ νέκτησε την Κρήτη το 961. Ο Ανεμάς λοιπόν, βλέποντας τον όλε­ θρο που σκορπούσε ο Ικμωρας, όρμησε ε­ ναντίον του με υψωμένο το σπαθί του και κατεβάζοντάς το με δύναμη επάνω στον α­ ντίπαλό του, απέκοψε με μιας το κεφάλι, το δεξιό ώμο και το χέρι του τρομερού εκεί­ νου άνδρα. Οι Ρώσοι μπροστά σ’ αυτό το θέαμα πάγωσαν και πισωγύρισαν. Οι Ελλη­ νες, μέσα σε ιαχές και κραυγές χαράς, τους κυνήγησαν φονεύοντας πολλούς από αυτούς. Μετά από αυτή την καινούργια ήττα οι Ρως δεν πτοήθηκαν, αλλά σε συμβούλιο α­ ποφάσισαν με πρώτο το Σβιατοσλάβο ή να νικήσουν ή να πέσουν όλοι στο πεδίο της μάχης. Ετσι στις 24 Ιουλίου 971 βγήκαν πάλι από την πόλη για την ύστατη μάχη. Υπέρτατος όμως ήταν και ο αγώνας για τους Ελληνες. Η μάχη ήταν σφοδρή και λυσσαλέα. Για μια στιγμή οι Ελληνες, μπροστά στο βάρος της επίθεσης των Ρώσων, αλλά και λόγω του υπερβολικού καύ­ σωνα εκείνη την ημέρα, φαίνο­ νταν να ηττώνται. Ο Τσιμισκής, βλέποντας το στρατό να κλο­ νίζεται, επιτέθηκε αμέσως με τους Αθανάτους για βοήθεια. Κατόρθωσε να αποκρούσει τις συνεχείς ε­ πελάσεις των Ρώσων, ενώ συγχρόνως διέταξε να ε­ φοδιάσουν τους στρα­ τιώτες με νερό και κρασί σε ασκούς, ώστε να α­ ναζωογονηθούν και να

Σκουτάτος, χαρακτηριστικός τύπος βαρέος πεζού της εποχής του 10ου αιώνα (“ Ο Βυζαντινός Στρατός 8861118” , εκδόσεις “ΑψίδαΑριστοτέλης”).

επανέρχονται στη μάχη δριμύτεροι - πράγ­ μα που έγινε. Το έδαφος στο πεδίο της μά­ χης ήταν ανώμαλο και επηρέαζε αρνητικά τη δράση του ιππικού, γΓ αυτό ο αυτοκράτορας διέταξε τακτική υποχώρηση ώοτε να παρασύρουν τους Ρώσους σε πρόσφορο έ­ δαφος. Οι Ρώσοι, εκλαμβάνοντας αυτή την υποχώρηση ως φυγή, όρμησαν με μανία, παρασύρθηκαν όμως μέχρι το σημείο που είχε οριστεί ως ο κατάλληλος τόπος και οι Ελληνες αντεπιτέθηκαν με άφθαστο μένος εναντίον τους. Τότε ένας στρατηγός, ο Θ ε­ όδωρος από τη Μισθεία, αφού πληγώθηκε το άλογό του έπεσε κάτω και ακολούθησε μια λυσσώδης πάλη: οι μεν προσπαθούσαν, να τον σώσουν, οι δε να τον φονεύσουν. Τε­ λικά οι Ελληνες στρατιώτες κατόρθωσαν να τον σώσουν με υπεράνθρωπες προσπά­ θειες. Ομως η μάχη συνεχιζόταν αμφίρροπη. Ο Τσιμισκής έστειλε πρόταση στον Σβιατοσλάβο ζητώντας του να μονομαχήσουν οι δύο τους για να αποφευχθεί η αιματο­ χυσία, όμως η απάντηση ήταν υβριστική. Ο αυτοκράτορας έχοντας πάρει την απόφα­ ση να καταβάλλει τους Ρώσους εκείνη την ημέρα, έστειλε τον Βάρδα Σκληρό να κατα­ λάβει θέση ανάμεσα στην πόλη και στο πε­ δίο της μάχης ώστε να εμποδίσει την υπο­ χώρησή τους και έστειλε εναντίον τους τον πατρίκιο Ρωμανό και τον στρατο­ πεδάρχη Πέτρο με όλο το στράτευμα. Η μάχη άναψε όμως πάλι και ήταν αμφίρρο­ πη. Τότε ο Ανεμάς επιτέθηκε καλπάζο­ ντας εναντίον του Σβιατοσλάβου και του κατάφερε τέτοιο κτύπημα ώστε τον έριξε κάτω από το άλογό του. Οι γύρω του Ρώσοι πάγωσαν. Ομως για καλή του τύχη τον προστάτευσε η ασπίδα και ο αλυσιδωτός του θώρακας και ξανασηκώθηκε, ενώ ενα­ ντίον του Ανεμά βάδιζαν πολυά­ ριθμοι Ρώσοι, οι οποίοι κατάφε­ ραν και σκότωσαν αυτόν τον γενναίο άνδρα. Με ανεβασμένο λίγο το ηθικό τους συνέχιζαν πεισματικά τον αγώνα. Τότε ο Τσιμισκής, σε μια ύστα­ τη προσπάθεια, πραγ­ ματοποίησε επέλαση επικεφαλής των Αθανάτων και πλή­ θους κατάφρακτων ιππέων εναντίον της } εχθρικής φάλαγγας. I Ταυτόχρονα σηκώθηI κε αέρας και άρχισε ί να πέφτει βροχή, γε­ γονός που εξελήφθη ως θαύμα, ενώ διαδί­ δονταν και φήμες ότι ένας λευκός καβαλλάρης, άγνωστος, πολε­ μούσε εναντίον των βαρ­ βάρων - πολλοί είπαν ότι επρόκειτο για τη μορφή του Αγίου Θεοδώρου. Αυτό έδωσε δύναμη στην ψυχή των Ελλήνων στρατιωτών, οι ο­

ποίοι πολεμούσαν πια με τόσο ενθουσια­ σμό ώστε τελικά κατέβαλαν τους αντιπά­ λους τους και η πλάστιγγα έγειρε υπέρ των Ελλήνων. Οι Ρώσοι σφαγιάστηκαν ανηλεώς, ενώ ο Σβιατοσλάβος, καταματωμένος, μό­ λις που διέφυγε. Οι απώλειες των Ρώσων σε αυτή τη μάχη έφθασαν τις 10.000 περί­ που.

ΣΥΝ Θ Η Κ Η ΕΙΡΗΝ ΗΣ ■ Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Σ Αυτή ήταν η έκτη και τελευταία μάχη έξω από το Δορύστολο. Ο Σβιατοσλάβος ζήτησε ειρήνη, με τους όρους να εκκενώ­ σει τη Βουλγαρία, να παραιτηθεί από κάθε αξίωση στο μέλλον και να παραδώσει ό­ λους τους αιχμαλώτους. Ζήτησε επίσης να μη χάσουν οι Ρώσοι το προνόμιο να εμπο­ ρεύονται με την Αυτοκρατορία. Οι όροι έγιναν δεκτοί από τον Τσιμισκή και μάλιστα μοίρασε τρόφιμα στους ηττημένους πριν αυτοί αναχωρήσουν για την πατρίδα τους. Μόλις 22.000 έμειναν ζωντανοί, ενώ 38.000 Ρώσοι άφησαν την τελευταία πνοή τους στη Βουλγαρία. Χαρακτηριστική έμεινε στην ιστορία, κατά την αποχώρηση των Ρώ­ σων, η συνάντηση των δύο ηγετών έπειτα από παράκληση του Ρώσου ηγεμόνα. Από τη μια βρισκόταν ο Σβιατοσλάβος μέσα σε πλοιάριο να κωπηλατεί, με μόνη ένδειξη της εξουσίας του τα χρυσά σκουλαρίκια, ενώ από την άλλη ο λαμπροφορεμένος με την ολόχρυση πανοπλία και τα βαρύτιμα ό­ πλα Τσιμισκής, ανάμεσα στους στολισμέ­ νους αξιωματικούς του. Η επιστροφή στην Κωνσταντινούπολη ήταν μεγαλειώδης και θριαμβευτική. Ο στρατός εισήλθε στην πόλη κατάφορτος από λάφυρα και κάτω από τις επευφημίες λαού και κλήρου. Η νίκη ήταν μεγάλης σημασιας γιατί απαλλαξε την Αυτοκρατορία από ένα μεγάλο και επικίνδυνο εχθρό. Κατά την επιστροφή τους οι Ρώσοι με τον Σβιατοσλάβο έπεσαν σε ενέδρα και σφα­ γιάστηκαν όλοι μέχρι τον τελευταίο από τους Πατζινάκες, μάλλον έπειτα από παρό­ τρυνση του αυτοκράτορα. Το σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατο­ ρίας επανήλθαν στο Δούναβη έπειτα από τρεις αιώνες και η Βουλγαρία χωρίστηκε σε δύο Θέματα. Από αυτά το ένα, το Παρα­ δουνάβιο, εντάχθηκε αμέσως στην επικρά­ τεια, ενώ το άλλο, η κυρίως Βουλγαρία, ε­ ντάχθηκε μετά από σκληρούς αγώνες του ένδοξου Βασιλείου Β ' Βουλγαροκτόνου το 1018.

49

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Γ. Σλουμπερζέ: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ, Αθήνα 1917. (2) Κ. Παπαρρηγόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Αθήνα 1885. (3) Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Αθήνα 1988.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1935-1940 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 18ο ΚΑΙ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ ΟΙ ΑΠ ΟΙΚΙΟΚΡΑΤΊΕΣ Μ Ε ΓΑ ΛΕ Σ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΕΚΜ ΕΤΑΛΛΕΥΟΝΤΑΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Π Ο Υ ΤΙΣ ΕΝΔΙΕΦΕΡΑΝ, ΑΦΟΥ ΠΡΩΤΑ ΤΙΣ ΚΑΘΥΠΟΤΑΣΣΑΝ ΜΕ ΤΗΝ ΙΣΧΥ ΤΩΝ Ο Π ΛΩ Ν . ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΣΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΜΑΣ, ΤΟ Γ_ ΡΑΙΧ ΠΡΙΝ ΕΞΑΠ Ο ΛΥΣΕΙ ΤΗ ΦΟΒΕΡΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩ ΠΑΪΚΩ Ν ΧΩΡΩΝ, ΕΙΧΕ ΦΡΟΝΤΙΣΕΙ ΝΑ ΠΡΟΛΕΙΑΝΕΙ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ, ΔΙΕΙΣΔΥΟΝΤΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΙΣ ΠΙΟ ΕΥΑΛΩΤΕΣ Α Π Ο ΑΥΤΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΟΝΤΑΣ ΕΤΣΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ Α Κ Ο ΛΟ ΥΘ Ω Σ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΘΥΠΟΤΑΞΗ ΤΟΥΣ. ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΘΑ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΘΕΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ ΚΑΙ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΕΙ ΤΟ ΚΑΤΑ Π Ο ΣΟ Ν Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1935-1940 ΕΠΗΡΕΑΣΘΗΚΕ Α Π Ο ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ο κύριο γνώρισμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στη δεκαετία του ‘30, θα μπορούσε να εντοπισθεί στην ολοένα και αμεσότερη ένταξη στο κύκλωμα των διεθνών ανταγωνι­ σμών. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετά το 1928 έπραξε ό,τι ή­ ταν δυνατό για να αποτρέψει την εμπλοκή σε μία γενικότερη ένοπλ διένεξη. Η επιμελής αποφυγή της εξάρτησης “ εκ των συνδυασμών των Μεγάλων Δυνάμεων” απετέλεσε δασική παράμετρο της διπλω­ ματικής στρατηγικής του. Οι διάδοχες κυβερνήσεις, ακόμα και το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου, δεν θα παρεκκλίνουν ριζι­ κά από τη δασική αυτή κατεύθυνση. Η προσήλωση στο καθεστώς των Συνθηκών και στο πνεύμα της Γενεύης, η διατήρηση της παραδοσια­ κής φιλίας με τις ισχυρές Μεσογειακές Δυνάμεις και η διεύρυνση της συνεργασίας με τις γειτονικές χώρες, ιδίως με την Τουρκία, εξακο­ λούθησαν να αποτελούν τις βάσεις της ελληνικής διπλωματίας ως τις παραμονές του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο, η αναπόφευκτη εμπλοκή της χώρας στο στρόβιλο της διεθνούς κρίσης, σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια κάποιων διπλω­ ματικών χειρισμών, οδήγησαν στη διολίσθηση από την αρχή της μη έ­ νταξης στις ευρύτερες ανταγωνιστικές διαμάχες που συντάραζαν την ευρωπαϊκή ήπειρο. Η συμμετοχή στο τετραμερές Βαλκανικό Σύμφωνο, η άμβλυνση της αλληλεγγύης με την Ιταλία και η συνεχώς

Τ

τικά. Στρατιωτικά, πολιτικά και οικο­ νομικά αποκομμένα από την Αγγλία και από τη Γαλλία, αδύναμα να ανα­ ζητήσουν το αντίδοτο στην ευπά­ θειά τους, στην περιφερειακή συνεργασία, τα κράτη κατέληγαν να εκχωρήσουν τον έλεγχο ζωτικών τους συμφερόντων σε ισχυρούς γεί­ τονες και επίφοβους αυτόκλητους προστάτες.

ΕΠ ΙΠΤΩ ΣΕΙΣ Α Π Ο ΤΗ Δ ΙΕΘ Ν Η ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

αυξανόμενη πρόσδεαη στο άρμα της Β ρε­ τανίας, κατέστησαν ολοένα και πιο δύσκο­ λη την επιθυμία της Ελλάδας να σεβαστεί τους κανόνες της ουδετερότητας. Ο σκεπτικισμός ως προς την επιτυχία οποιουδήποτε ουδετεριστικού σχήματος στην Ελλάδα, ήταν γενικός σε όλους τους πολιτικούς κύκλους της προπολεμικής πε­ ριόδου, Σ ’ αυτό το σημείο θα μπορούσαν να τεθούν ορισμένα καίρια ερωτήματα. Ηταν άραγε δυνατή η τήρηση της ουδετε­ ρότητας, μετά τη θεαματική ανάκαμψη των αναθεωρητικών κρατών, ιδιαιτέρως της χιτ­ λερικής Γερμανίας, και την ένταση της φα­ σιστικής απειλής; Ηταν, εξάλλου, η Ελληνι­ κή κυβέρνηση σε θέση να τηρήσει ή να επι­ βάλει το σεβασμό της ουδετερότητάς της; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά συνδέε­ ται με τη διερεύνηση της πολιτικής και οι­ κονομικής συγκυρίας, που προσδιόριζε τη θέση και τα συμφέροντα της Ελλάδας στους κόλπους της διεθνούς ζωής. Η επιδείνωση της διεθνούς κρίσης επέ­ φερε την άμβλυνση του αισθήματος της ενδοβαλκανικής αλληλεγγύης. Η ιταλική α­ πόβαση στην Αιθιοπία, η διαμόρφωση του Αξονα Βερολίνου-Ρώμης, η ανακατάληψη της Ρηνανίας και η επέκταση του εθνικοσο­ σιαλισμού, επέφεραν τη γενική κατάρ­ ρευση των διεθνών εγγυήσεων στην Ευρώπη. Οι χώρες της ευαίσθητης γεωγρα­ φικής ζώνης ανάμεσα στη Γερμανία και τη Σοβιετική Ενωση, αφήνονταν έρμαιες στις ορέξεις των ισχυροποιημένων αναθεωρητι­ κών δυνάμεων. Η αποτελεσματική προ­ σφυγή στο όπλο της οικονομικής διείσ­ δυσης έδινε στη χιτλερική Γερμανία τη δυνατότητα να εδραιώσει την οικονομική της επιβολή (μέσω και των δελεαστικών για τα αγροτικά κράτη συμφωνιών clearing), προτού κυριαρχήσει πολιτικά και στρατιω­

Η απροσδόκητη κρίση που εκδη­ λώθηκε τον Οκτώβριο του 1929 με τη δραματική πτώση των αξιών στη Wall street, συγκλόνισε εκ βαθέων την παγκόσμια οικονομία και απο­ σταθεροποίησε τη διεθνή ζωή, τη στιγμή ακριβώς που έτεινε να παγιωθεί η πίστη στη βιωσιμότητα του καθεστώτος της ειρήνης. Στην Ευρώπη, παράλληλα με τον οικονομικό, το δημοσιονομικό και το νομισματικό τομέα, σκληρά δοκιμά­ σθηκαν και οι πολιτικές και κοινωνικές δο­ μές των κρατών, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στο επίπεδο των διεθνών σχέσε­ ων αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στις ειρηνι­ κές αλλά εξασθενημένες δημοκρατίες και στα αυταρχικά στρατοκρατικά ή δικτατορικά καθεστώτα, που ήταν προσανατολισμέ­ να στην ανατροπή του status quo, ακόμα και με την προσφυγή σε πόλεμο. Οσον αφορά τις επιπτώσεις της κρίσης στην πορεία της ελληνικής οικονομίας, αυτές έμελλαν ν ’αποδειχθούν καταλυτι­ κές. Ενώ η Ελλάδα έτεινε να ξεπεράσει τα δομικά της προβλήματα και να εισέλθει σε μία πολιτική υγιούς ανάπτυξης (με τις προ­ σπάθειες του Βενιζέλου για την εισροή κε­ φαλαίων), δεχόταν πλήγμα καίριο για μία χώρα με οικονομία περιορισμένης εμβέλει­ ας, εξαρτημένη λόγω του εμπορευματικού της χαρακτήρα και ευαίσθητη στους εξω­ γενείς παράγοντες μετά και τη σύναψη με­ γάλων δανείων. Ο Βενιζέλος θα εμμείνει στους κανόνες της συναλλαγματικής ισοτι­ μίας και της έγκαιρης εκπλήρωσης των εκ­ κρεμών υποχρεώσεων, προκειμένου να ενισχύσει τη σταθερότητα και την αξιοπιστία της χώρας, ως αναγκαία προϋπόθεση για την ανάπτυξη του εξωτερικού εμπορίου και την αύξηση των επενδύσεων. Η απρόβλε­ πτη όμως έκταση της διεθνούς κρίσης και η σπασμωδική πολιτική των Μεγάλων Δυνά­ μεων, οδήγησαν σε κατάρρευση το φιλόδο­ ξο αναπτυξιακό πρόγραμμά του. Η διεθνής οικονομική κρίση του 19291932 “ μεταβιβάσθηκε” στην Ελλάδα, κυρίως με δύο τρόπους: μέσω χαμηλότε­ ρων εξαγωγικών κερδών και, μετά το 1931, μέσω της συρρίκνωσης των διεθνών κινή­ σεων κεφαλαίων. Η Ελλάδα ήταν ευάλωτη σε κάθε συστολή του διεθνούς εμπορίου, καθώς το 70-80% των συνολικών της εξα­

γωγικών κερδών προερχόταν από δύο μόνο είδη: τον καπνό και τις σταφίδες - τα οποία είναι είδη ημι-πολυτελείας, κατευθυνόμενα σε περιορισμένο αριθμό αγορών. Επι­ πρόσθετα, η αξία αυτών των δύο συνιστούσε ένα σημαντικό ποσοστό της συνολικής αξίας της εγχώριας παραγωγικής απόδο­ σης. Επομένως κάθε σημαντική περιστολή των εισοδημάτων των παραγωγών, θα επη­ ρέαζε σημαντικά την αθροιστική ζήτηση στην εγχώρια οικονομία. Είναι λοιπόν προφανές ότι υπήρχε ανά­ γκη διαφορετικής προσέγγισης του ζητή­ ματος. Επρεπε ο επιδιωκόμενος σκοπός να επιτευχθεί με έμμεσες ενέργειες. Ισοδύνα­ μο αποτέλεσμα θα επερχόταν με την υπο­ βοήθηση της διενέργειας ανταλλακτικών εργασιών, έστω και σε χρονικά διαστήματα μεγάλα μεταξύ εισαγωγικής και εξαγωγικής ενέργειας. Επιπρόσθετα έτσι θα εξασφαλι­ ζόταν και η επ’ωφελεία της εθνικής παρα­ γωγής εισαγωγή των χρήσιμων ξένων εμπο­ ρευμάτων. Εφόσον λοιπόν, κατ^απόρροια της γε­ νικής δυσπιστίας, η ελληνική οικονομία προσπαθούσε να εξασφαλισθεί έναντι των άλλων οικονομιών, ως προς την αμοιβαία α­ πόκτηση των αγαθών, η ανάγκη της πληρω­ μής αυτών με συνάλλαγμα σταθερά εξαλείφθηκε και με την πάροδο του χρόνου αντικαταστάθηκε με το λεγόμενο συμψηφιστικά ή λογιστικό σύστημα, με το οποίο αποτρέπεται η από κράτος σε κράτος μεταφο­ ρά των σπανιζόντων κεφαλαίων και παρέχεται η διασφάλιση της κάλυψης των αναγκών σε είδη και των δύο πλευρών, σε προσδιορισμένες αναλογίες. Με το σύστη­ μα αυτό το νόμισμα παρέμενε προς διακα­ νονισμό των εσωτερικών συναλλαγών της χώρας, ενώ οι υποχρεώσεις της χώρας σε ε­ λεύθερο συνάλλαγμα ή καθαρό χρυσό, που δημιουργούντο από τις εξωτερικές συναλλαγές, καλύπτονταν με τη μεταφορά των α­ ξιών σε είδος. Το σύστημα ήταν πρωτόγονο και αναμ­ φισβήτητα η εγκαθίδρυσή του απετέλεσε οπισθοδρόμηση. Πρέπει όμως να αναγνω­ ρίσουμε ότι υπό τις δυσχερέστατες συνθή­ κες της εποχής, η ευρεία εφαρμογή του ή­ ταν εκείνη που κατοχύρωσε τα συμφέρο­ ντα της ασθενούς ελληνικής οικονομίας.

ΣΥΜ Ψ ΗΦΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜ ΒΑΣΕΙΣ - CLEARINGS Συνήθως οι συμβάσεις του είδους αυτού μεταξύ κρατών είναι καθαρά λογι­ στικού και ταμειακού περιεχομένου και α­ ποβλέπουν στο να καθορίσουν, με κοινή συμφωνία, την αναλογική σχέση των μετα­ ξύ τους εμπορικών συναλλαγών (συμβά­ σεις ισοβαρούς ή ετεροβαρούς συμψηφι­ σμού) και να εξαλείψουν τη μεταφορά συναλλάγματος κατά την εξόφληση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη διε­ νέργεια των εμπορικών τους συναλλαγών. Οι συναλλασσόμενοι με κράτη που έχουν συμβληθεί συμψηφιστικά, αντί της δια συναλλάγματος εκκαθάρισης των εμποριΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

52 ■■

κών τους σχέσεων, είναι υποχρεωμένοι να διενεργούν τις εμπορικές τους δοσολη­ ψίες με την παρεμβολή των ιδρυμάτων που έχουν αναλάβει τη διεξαγωγή του συμψηφι­ σμού και να εκκαθαρίζουν τους λογαρια­ σμούς τους στο εθνικό νόμισμα κάθε χώ­ ρας. Σε πολλές περιπτώσεις η σύναψη συμβάσεων εμπορικών ανταλλαγών μεταξύ κρατών καθίσταται αδύνατη, επειδή δεν υπάρχει διάθεση από κανένα από τα δύο μέρη προς ανάληψη δεσμεύσεων. Σε μια τέ­ τοια περίπτωση είναι πολύτιμος ο ρόλος του ιδιωτικού παράγοντα, καθ’όσον με τον έλεγχο του επισήμου κράτους αναλαμβά­ νει την υπεύθυνη πραγματοποίηση της α­ νταλλαγής την οποία δεν μπορούν ή δεν ε­ πιθυμούν να πετύχουν με σύμβαση δύο κράτη. Η φύση του ειδικού εμπορίου μεταξύ των διαφόρων κρατών αποκλείει την κατά γενικό κανόνα επίτευξη συμψηφιστικών συμφωνιών μεταξύ αυτών. Συμβαίνει πολ­ λές φορές τα είδη που μια χώρα προσφέρει προς πληρωμή αυτών που προμηθεύεται από μια άλλη, να μη μπορούν να διατεθούν σ’αυτήν, είτε διότι είναι ομοειδή, είτε διότι έχει κορεσθεί η αγορά από αυτά. Ετσι, βάσει του διμερούς συμψηφιστικού συστήμα­ τος, οι μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών εμπορικές συναλλαγές περιστέλλονται στα κατώτερα όρια της δυναμικότητας που έχει καθεμία οικονομία προς απορρόφηση των προϊόντων της άλλης. Το μειονέκτημα αυτό καταλύεται με τη σύναψη τριμερών συμψηφιστικών συμφωνιών, βάσει των οποίων με­ ταξύ τριών κρατών, των οποίων οι εισαγωγι­ κές ανάγκες μπορούν να συμπληρωθούν αμοιβαίως από τα εξαγωγικά προϊόντα καθενός κράτους, αναλαμβάνεται η υποχρέωση της διεξαγωγής των συμψηφιστικών εργασιών κατά παρεμβολή οποιοσδήποτε από τις τρεις αυτές αγορές, ασχέτως της προέ­ λευσης του εμπορεύματος του οποίου η α­ ξία συμψηφίζεται. Πρακτικά, η εφαρμογή του παραπάνω σχήματος μπορεί να δοθεί περιληπτικά ως εξής: Η Γερμανία, συμβεβλημένη συμψηφιστικώς με την Ελλάδα, προσφέρει σε αυτή κυρίως βιομηχανικά προϊόντα, έναντι των ελληνικών εξαγωγών καπνού, σταφίδας κλπ. Η ανάγκη αυτών των ειδών δεν είναι α­ πόλυτη και συνάμα αποβαίνει εξαιρετικά δυσχερής η εκτεταμένη διάθεσή τους στην ελληνική αγορά, ενώ αντιθέτως η Ελλάδα έχει ανάγκη γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Η Ρουμανία, για παράδειγμα, μπορεί να προσφέρει στην Ελλάδα τέτοια προϊόντα και έχει αντίστοιχα ανάγκη των γερμανικών βιομηχανικών προϊόντων, ενώ καθόλου ή ελάχιστα ανάγκη καπνού, σταφί­ δας κλπ. Δια του τριμερούς συμψηφισμού καθίσταται δυνατή η απόκτηση των χρησί­ μων ειδών από καθεμία των τριών αγορών, με αμοιβαία ανταλλαγή των προϊόντων που παράγονται σ’αυτές. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι περίπτω­ ση clearing υπάρχει, όταν διμερείς απαιτή­ σεις και οφειλές ανάγονται σε τρίτο, που ι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

κανοποιεί και εξοφλεί αυτές δια μέσου δι­ κών του οφειλών και απαιτήσεων έναντι των δύο αρχικώς συμβαλλομένων. Δηλαδή: ο Α οφείλει στον Β 1.000 νομισματικές μο­ νάδες, αλλά και ο Γ οφείλει στον Α 1,000 νο­ μισματικές μονάδες. Με τριγωνική συναλ­ λαγή, ο Α μεταβιβάζει (εκχωρεί) την απένα­ ντι στον Γ απαίτησή του κι έτσι εξοφλεί την υποχρέωσή του προς τον Β, ο οποίος πλη­ ρώνεται από τον Γ Σ ’αυτήν την περίπτωση, επί τριών συναλλασσομένων έχουμε μία μόνον καταβολή: του Γ στον Β. Είναι όμως δυνατή και μία άλλη περίπτωση: ο Α οφείλει στον Β 1.000 νομισματικές μονάδες, έχει ό­ μως να παίρνει από τον Γ άλλες 1.000 νομι­ σματικές μονάδες. Ταυτοχρόνως ο Β οφεί­ λει στον Γ το ίδιο ποσό. Με εκχώρηση της απαίτησής του, που έχει ο Α έναντι του Γ, στον Β, επέρχεται γενική εκκαθάριση χω­ ρίς καμμία καταβολή, διότι ο Β θα πληρω­ θεί από τον Γ με απλή εξοφλητική απόδει­ ξη, δεδομένου ότι στον Γ θα συμπέσουν ι­ σόποσες χρεώσεις και πιστώσεις. Τις δυσχέρειες που προκύπτουν από τέτοιες εκτεταμένες λογιστικές και ταμεια­ κές ενέργειες, εξαλείφει ή περιορίζει η ύ­ παρξη ειδικών συμψηφιστικών οργανώσε­ ων, των οποίων έργο δεν είναι μόνον η α­ πλή διεξαγωγή των λογιστικών και ταμεια­ κών πράξεων προς εκκαθάριση των εμπορι­ κών συναλλαγών που υπάγονται στο συμψηφισμό, αλλά και η φροντίδα και η υπεύθυνη μέριμνα για την επιτάχυνση των εμπορικών δοσοληψιών. Στην Ελλάδα, την περίοδο που εξετάζουμε, έγινε προσπά­ θεια δημιουργίας συμψηφιστικής οργάνω­ σης από το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επι­ μελητήριο Αθηνών, αλλά το κράτος έκρινε πιο σύμφορο να αναθέσει τη γενική διεξα­ γωγή των συμψηφιστικών εργασιών στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ετσι, η Τράπεζα της Ελλάδος ήταν εκεί­ νη που υπέγραψε με την Reichsbank τη συμψηφιστική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας της 18/8/1932 και όχι οι αντί­ στοιχες κυβερνήσεις. Η συμφωνία αυτή κα­ θόριζε τον τρόπο διεξαγωγής του εμπορί­ ου μεταξύ των δύο κρατών και ιδίως το συμψηφιστικό τρόπο εκκαθάρισης των χρεαπαιτήσεων που προέκυπταν από τις διενεργούμενες εμπορι­ κές δοσοληψίες. Από την αξία των εξαγομένων στη Γερμανία ελληνικών προϊό­ ντων, το μεν 70% χρησί­ μευε για την πληρωμή δι­ καιούχων Γερμανών εξαγωγέων εμπορευμάτων προς την Ελλάδα, το δε υπόλοι­ πο 30% μεταφερόταν σε πίστωση ειδικού λογαρια­ σμού, προς βαθμιαία εξό­ φληση ελληνικών παλαιών εμπορικών χρεών προς Γερμανούς δικαιούχους. Η πολιτική της Γερμα­ νίας όσον αφορά τις συμφωνίες clearing συνίστατο στα παρακάτω: ί-

σχυε ποσόστωση στην εισαγωγή ανθράκων και φιλμ, καθώς και μονοπώλιο για λίπη και έλαια. Ως προς την εισαγωγή των μονοπωληθέντων ειδών, το δικαίωμα εισαγωγής παρεχόταν μόνο στους οίκους οι οποίοι κα­ τά το 1932 ασκούσαν το εμπόριο αυτών. Ο έλεγχος του συναλλάγματος ήταν εξαιρετι­ κά συστηματικός. Οι εξαγωγείς ήταν υπο­ χρεωμένοι τρεις φορές μηνιαίως να αναγ­ γέλλουν στη Reichsbank ή στις άλλες ε­ ξουσιοδοτημένες τράπεζες τα ποσά που εί­ χαν λάβει από το εξωτερικό, όπως και τον τρόπο που τα χρησιμοποιούσαν. Η δε τρά­ πεζα δικαιούτο να ζητήσει ολόκληρο το συνάλλαγμα το οποίο περιερχόταν στην κα­ τοχή των εξαγωγέων. Στους εισαγωγείς παρεχόταν συνάλ­ λαγμα εντός του πλαισίου των συνήθων εργασιών τους και κατά καθορισμένες πο­ σοστώσεις, που αντιπροσώπευαν το 50% maximum της αξίας των εισαγωγών που πραγματοποιούντο το προηγούμενο έτος. Από αυτόν τον περιορισμό εξαιρούντο οι εισαγωγές ειδών πρώτης ανάγκης και αυτές που έπαιρναν ειδική έγκριση από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Οπωσδή­ ποτε οι περιορισμοί αυτοί δεν εμπόδιζαν την εισαγωγή στη Γερμανία εμπορευμάτων, εφόσον η αξία τους καταβαλλόταν από πι­ στώσεις στο εξωτερικό υπέρ Γερμανών ε­ ξαγωγέων. Η Γερμανία συνήψε συμψηφιστικές συμφωνίες με τις ακόλουθες χώρες: Βέλγιο, Ολλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Δα­ νία, Φινλανδία, Εσθονία, Λεττονία, Ελβετία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Αυστρία, Τσεχοσλο­ βακία, Ουγγαρία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγα­ ρία, Ελλάδα και Ρουμανία.

Η ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΚΗ ΔΙΕ ΙΣΔ ΥΣΗ Ω Σ ΜΕΣΟ ΑΣΚ Η ΣΗ Σ ΤΗΣ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ Π Ο ΛΙΤΙΚ Η Σ Η προοπτική για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση της ειρήνης, που διαγραφόταν ευοίωνη σε παγκόσμια κλίμακα στα τέλη της δεκαετίας του ‘20, είχε αμβλυνθεί επι­ κίνδυνα ήδη στα πρώτα χρόνια της δεκαε­ τίας του ‘30. Η αποτυχία της αναζήτησης ε-

- 'i n

-V

'

Ml

Μονάδα του Δ ’ Συντάγματος ΑΑ Πυροβολικού (Krupp 88 mm).

νός ευρύτερου διακρατικού συστήματος που θα ενίοχυε τις προϋποθέσεις για την προαγωγή της συνεργασίας και τη διατήρη­ ση της ειρήνης, αντικατοπτρίσθηκε στην αρνητική κλιμάκωση των αντιδράσεων των ευρωπαϊκών κρατών απέναντι στις προτά­ σεις του Aristide Briand για μια “ ομοσπον­ διακή ευρωπαϊκή ένωση” . Την πρώτη, ευνοϊκή όντως, υποδοχή τους από την Κοι­ νωνία των Εθνών, το Σεπτέμβριο του 1929, διαδέχθηκε, μετά την επίσημη υποβολή τους, το Μάιο του 1930, συρροή επιφυλάξε­ ων και τελικά εγκαταλείφθηκαν οριστικά (μετά και την αποχώρηση του ίδιου του ει­ σηγητή τους από την εξουσία) ένα χρόνο αργότερα. Το έργο του συνασπισμού της ηπειρωτι­ κής Ευρώπης, προς ίδιον όμως όφελος και εναντίον της Γαλλίας, ανέλαβε να πραγμα­ τοποιήσει η Γερμανία, αμέσως μετά την ά­ νοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Επίσημα γερμανικά έγγραφα της εποχής αποδεικνύουν την επιθυμία της Γερμανίας να κατα­ κτήσει τις αγορές της κεντρικής και της α­ νατολικής Ευρώπης, για να εξαγάγει σ’ αυτές τα βιομηχανικά της προϊόντα, με α­ ντάλλαγμα την αγορά των γεωργικών προϊ­ όντων των χωρών αυτών σε υψηλές τιμές. Ηταν άραγε δυνατό η εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής να συμβάλει στην παγίωση της ειρήνης και της συνεργασίας στον ήδη ασταθή ευρωπαϊκό χώρο; Το συμπέρα­ σμα στο οποίο καταλήγει ο Pierre Renouvin, είναι ότι η διεθνής κίνηση των κεφαλαίων και η οικονομική εξάρτηση ορισμένων χω­ ρών από κάποιες άλλες, δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί ως παράγων ειρήνης. Η ειρηνοποιός συμβολή τους εκδηλώνεται κατά χρονικά διαστήματα και σε ορισμένες περι­ πτώσεις. Αντίθετα, πιο συχνά ενέτειναν τη διεθνή αναταραχή και τις απειλές διεθνούς σύρραξης. Η αλήθεια είναι ότι η οικονομία της Γερ­ μανίας και των χωρών της νοτιοανατολικής Ευρώπης ήταν αμοιβαία συμπληρωματικές. Το να κατορθώσουν να ενώσουν οικονομι­ κά τα δύο αυτά τμήματα της Ευρώπης, ή­ ταν για τον Χίτλερ και τον υπουργό του της Οικονομίας δρ Schacht ένας τρόπος για να

προλάβουν την κύκλωση της Γερμανίας από τις Δυτικές Δυνάμεις, καθώς και τον οικονομικό απο­ κλεισμό της σε περίπτωση πολέμου. Είναι εξαιρετικά πιθανό ότι αν ο Χίτλερ είχε αρκεσθεί σ’ αυτήν την οι­ κονομική συνεργασία, ό­ λες ανεξαιρέτως οι βαλκανικές χώρες θα συνδέονταν όλο και στενότερα με τη Γερ­ μανία. Ειδικά στην Ελλάδα, ο I. Μεταξάς θα υπερίσχυε τελικά του Γεωργίου Β ’. Ομως ο Χίτλερ ήθελε να πραγματοποιήσει την πο­ λιτική ενοποίηση της Ευρώπης δια της βίας. Πέραν τούτου, όσον αφορά τη Γι­ ουγκοσλαβία, την Ελλάδα και την Τουρκία, είχε το φόβο της συνεταίρου του Ιταλίας, που επιθυμούσε να μεταβάλει τη Μεσόγειο σε ιδιωτική της θάλασσα μέσω εδαφικών κατακτήσεων. Η αμοιβαία συμπληρωματικότητα των οικονομιών της Γερμανίας και της νοτιοα­ νατολικής Ευρώπης ήταν άλλωστε αναγνω­ ρισμένη και μέχρις ενός σημείου παραδε­ κτή από την Αγγλία. Ο ίδιος ο Chamberlain, σε λόγο του ενώπιον της Βουλής των Κοι­ νοτήτων, ανέφερε ότι από γεωγραφική ά­ ποψη η Γερμανία είχε δεσπόζουσα θέση στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Εφόσον οι χώ­ ρες της περιοχής αυτής ήταν αγροτικές, η φύση του εμπορίου μεταξύ αυτών και της Γερμανίας ήταν αμοιβαίως συμπληρωματι­ κή και δεν έβλεπε να υπάρχουν λόγοι θεμε­ λιωδών μεταβολών στην περιοχή αυτή. Εξέφρασε δε τη θέση ότι η Μεγάλη Βρετα­ νία με κανέναν τρόπο δεν ήθελε να απο­ κλείσει τη Γερμανία από τις χώρες της νο­ τιοανατολικής Ευρώπης ή να την κυκλώσει οικονομικά. Η γερμανική εμπορική πολιτική συνίστατο στην υπογραφή διμερών συμφωνιών εμπορικού συμψηφισμού με τις βαλκανικές χώρες. Το Νοέμβριο του 1936 ο φον Πάπεν, πρέσβυς τότε της Γερμανίας στη Βιέννη, ε­ ξέφρασε τις ακόλουθες απόψεις στον Ελληνα συνάδελφό του Ιωάννη Πολίτη: ό­ λες οι χώρες της ανατολικής και της νοτιο­ ανατολικής Ευρώπης θα έπρεπε να σχημα­

τίσουν με τη Γερμανία μια ευρεία οικονομι­ κή περιοχή, τελείως οργανωμένη, βάσει της αρχής της ισορροπίας των ανταλλαγών δια προνομιακών δασμολογίων, δηλαδή βάσει της αρχής της αυτάρκειας όχι πλέον ε­ ντός των εθνικών συνόρων, αλλά εντός της πολυεθνικής αυτής περιοχής. Ο Πολίτης γράφει πως επεσήμανε στο συνομιλητή του ότι εκ πρώτης όψεως του φαινόταν δύσκο­ λη η πραγματοποίηση αυτής της αμοιβαίας οικονομικής συμπληρωματικότητας, αν ελάμβανε υπόψη τα αποτελέσματα των δια­ φόρων clearing, τα οποία μέσα σε ελάχιστο χρόνο Αντιαεροπο είχαν καταστήσει τις πε­ ρικό ρισσότερες από τις οικο­ πυροβόλο νομικά ασθενείς χώρες Krupp των οφειλέτιδες τεραστίων 88 mm. ποσών στη Γερμανία, των οποίων η εξόφληση αποτελούσε γι’ αυτές δυσε­ πίλυτο πρόβλημα. Ο φον Πάπεν παρατήρησε πά­ νω σ' αυτό ότι η θερα­ πεία αυτού του κακού ή­ ταν δυνατό να επι­ τευχθεί με αυτήν την πο­ λυεθνική οικονομική ζώ­ νη, δεδομένου ότι στο ε­ σωτερικό της θα ήταν δυνατό να εφαρμοσθεί το clearing μεταξύ των διαφό­ ρων πλεονασμάτων ή ελλειμμάτων του ε­ μπορικού ισοζυγίου κάθε χώρας, δια του λεγομένου τριγωνικού συστήματος, το ο­ ποίο θα μπορούσε να μετατραπεί σε τετρα­ γωνικό ή και πολυγωνικό σύστημα (βλ. κε­ φάλαιο περί συμψηφιστικών συμβάσεων). Για μια ακόμα φορά θ ’ αναφέρουμε ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση είχε επιβά­ λει σε πολλές χώρες (μεταξύ των οποίων ή­ ταν και η Ελλάδα) τον έλεγχο του συναλ­ λάγματος και την ευρεία πρακτική των ε­ μπορικών συμψηφισμών. Σε γενικές γραμ­ μές οι συμφωνίες clearing ήταν επωφελείς για την Ελλάδα, η οποία επίσης έπασχε από έλλειψη συναλλάγματος. Στο σημείο αυτό οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι οι συμφωνίες clearing δεν είναι θεωρητικά α­ πλές συμφωνίες αντιπραγματισμού, στις ο­ ποίες το ένα εμπόρευμα ανταλλάσσεται α­ μέσως με το άλλο. Σε ένα διμερές clearing, π.χ. μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας, τα μάρ­ κα που οφείλονται στην Ελλάδα για την πληρωμή των καπνών της τα οποία εισάγονται στη Γερμανία, δεν είναι δυνατό να της καταβληθούν σε συνάλλαγμα, λόγω του ε­ λέγχου που ασκείται επ’ αυτού, αλλά υπό μορφή μηχανημάτων αντίστοιχης αξίας. Χάρη στο σχέδιο του δρ Schacht (“ Schacht technique” ) κατά το 1934, που θ έ ­ σπιζε μια άκαμπτη οργάνωση ελέγχου του εξωτερικού εμπορίου από το κράτος και καθόριζε υποχρεωτικά το ύψος των εισα­ γωγών στο επίπεδο των διαθεσίμων μέσων πληρωμής, ο έλεγχος του συναλλάγματος από απλό μέσο νομισματικής άμυνας μετα­ βλήθηκε σε ισχυρό όργανο μιας οικονομι­ κής πολιτικής, η οποία είχε ως κύριο σκοπό τη θεμελίωση της γερμανικής επιρροής

53

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

54 ■■

στη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Νότια Αμερική. Την άνοιξη του 1938 25 κράτη (κυρίως βαλκανικά και νοτιοαμερικανικά), μέσω συμφωνιών clearing, αποτελούσαν το γερμανικό οικονομικό συνασπισμό. Η ήδη αναφερθείσα συμφωνία clearing μεταξύ της Reichsbank και της Τράπεζας της Ελλάδος, του 1932, απετέλεσε την αφε­ τηρία για την εμπορική εξάρτηση της Ελλά­ δας από τη Γερμανία. Μία τέτοια συμφωνία θα ήταν επωφελής για την Ελλάδα, αν αυτή ήταν οφειλέτις. Σ ’ αυτήν όμως την περί­ πτωση η συμφωνία δεν ήταν αρχικά επωφε­ λής, διότι η Ελλάδα ήταν πιστώτρια της Γερ­ μανίας, η οποία όμως είχε παγώσει τις επί του εδάφους της ελληνικές πιστώσεις. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να υπογράψει την εν λόγω συμφωνία, μετά από πολλές προσπά­ θειες της Ελληνικής κυβέρνησης να επιτύ­ χει τη μεταβολή της στάσης της αντίστοι­ χης γερμανικής στο θέμα αυτό. Σύμφωνα με το πρώτο άρθρο της συμφωνίας αυτής, η Reichsbank θα ανακοί­ νωνε καθημερινά τα ποσά τα οποία οι Γερ­ μανοί εισαγωγείς θα της κατέβαλλαν σε μάρκα για την αγορά ελληνικών προϊόντων και αμέσως η Τράπεζα της Ελλάδος θα εξο­ φλούσε σε δραχμές τους Ελληνες εξαγωγείς. Καθώς όμως οι γερμανικές εξαγωγές στην Ελλάδα ήταν μικρότερες σε όγκο και πραγματοποιούντο με κάποια χρονική κα­ θυστέρηση, δημιουργήθηκε μία όλο και με­ γαλύτερη διαφορά, η οποία αύξανε αισθη­ τά, από έτος σε έτος, την ελληνική πίστωση που συσσωρευόταν στη Γερμανία. Ετσι το ελληνικό ενεργητικό ανερχόταν, στο τέλος του 1935, σε 21,8 εκατομμύρια μάρκα. Παρ’ όλο λοιπόν που η Ελλάδα είχε ένα μεγάλο έλλειμμα στο ισοζύγιο του εξωτερικού της εμπορίου, σε σχέση με τη Γερμανία παρουσίαζε πλεόνασμα. Αυτό το πλεόνασμα την κατέστησε προφανές θύμα της λεγά­ μενης “ Schacht technique” . Το πρόβλημα ε­ στιαζόταν στο ότι οι πληρωμές πραγματο­ ποιούντο σε μάρκα (και όχι σε άλλο ξένο νόμισμα), σε παγωμένους λογαριασμούς που μπορούσαν να ενεργοποιηθούν μόνο για την αγορά γερμανικών αγαθών. Την κα­ τάσταση αυτή αφορούσαν οι αντιρρήσεις τις οποίες είχε προβάλει στον φον Πάπεν, το 1936, ο Ελληνας πρέσβυς στη Βιέννη. Πράγματι, ένα μήνα πριν από τη συνομιλία των δύο ανδρών, το υπέρ της Ελλάδας ε­ νεργητικό είχε ανέλθει σε 34,5 εκατομμύ­ ρια μάρκα. Οι ελληνικές εξαγωγές στο τέλος του 1937 στη Γερμανία (στο πλαίσιο πάντα των συμφωνιών clearing) έφθαναν το 35,3% της συνολικής αξίας των ελληνικών εξαγωγών, ενώ οι εισαγωγές από τη Γερμανία έφθαναν το 26,2% των εισαγωγών της χώρας. Την ί­ δια εποχή οι ελληνικές εξαγωγές στην Αγγλία και οι εισαγωγές από την ίδια χώρα έφθαναν το 10% και το 13,3% αντίστοιχα. Οι εξαγωγές πρός τη Γερμανία ήταν δηλαδή 3,5 φορές μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες στην Αγγλία, ενώ οι εισαγωγές από τη Γερ­ μανία διπλάσιες από τις αντίστοιχες από την Αγγλία. Η Γερμανία εισήγε από την

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ελλάδα μεγάλες ποσότητες καπνού (25.823 τόννους το 1938 ή 52,8% του συνόλου των εξαγωγών). Την ίδια εποχή η εξαγωγή ελλη­ νικού καπνού στην Αγγλία ήταν μηδαμινή (503 τόννοι το 1938 και μόνο 205 το προη­ γούμενο έτος). Η Ελλάδα εξήγε στην Αγγλία κυρίως κορινθιακή σταφίδα (70% περίπου του συνόλου των εξαγωγών του προϊόντος αυτού), καθώς και σουλτανίνα, σύκα και μεταλλεύματα. Από αυτήν εισήγε κυρίως μηχανήματα, χημικά προϊόντα και γαιάνθρακες. Από τη Γερμανία η χώρα έ­ παιρνε μηχανήματα και χημικά προϊόντα. Στο τέλος του 1937 η Ελλάδα είχε παθητικό σε σχέση με την Αγγλία 1.353.572 λίρες στερλίνες, ενώ είδαμε ότι το 1936 είχε ε­ νεργητικό σε σχέση με τη Γερμανία 34,5 ε­ κατομμύρια μάρκα. Η επισήμανση αυτών των ποσοτικών στοιχείων στο επίπεδο των διεθνών οικονο­ μικών σχέσεων της Ελλάδας, θα ήταν δυνα­ τό κατ’ αρχήν να δημιουργήσει την εντύπω­ ση ότι η οικονομική διείσδυση της Γερμα­ νίας έτεινε να επεκταθεί και στην Ελλάδα. Είδαμε ότι πράγματι, στον τομέα των εμπο­ ρικών συναλλαγών η υπεροχή του Βερολί­ νου ήταν αδιαμφισβήτητη. Η Αγγλία όμως αντιστάθμιζε την αδυναμία της στον εμπο­ ρικό τομέα με την πλατιά κεφαλαιουχική και χρηματοδοτική συμμετοχή και την ι­ σχυρή παρουσία της στο δημοσιονομικό πεδίο. Το 67,42% του ελληνικού εξωτερι­ κού χρέους βρισκόταν στα χέρια Βρετανών ομολογιούχων. Μία τέτοια ανάλυση του ε­ ξωτερικού χρέους (που το 1932, μετά τη “ δραχμοποίηση” των εξωτερικών χρεών, α­ νερχόταν σε 407 εκατομμύρια δολάρια), ε­ πιβεβαιώνει το ρόλο της Αγγλίας ως κυρίαρχης οικονομικά δύναμης στον ελλη­ νικό χώρο. Οι παραδοσιακές μορφές της εξάρτησης μέσω του εμπορίου είχαν ήδη περάσει σε δεύτερη μοίρα. Και αυτή ακρι­ βώς η παραμέληση των εμπορικών μορφών από την Αγγλία, έδωσε τη δυνατότητα στη Γερμανία να εισδύσει στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, ως μία κατ’ εξοχήν εμπορική δύ­ ναμη. Οσο για το προαναφερθέν ποσό των 34.5 εκατομ. μάρκων, το οποίο με ισοτιμία 40.5 δραχμών κατά μάρκο αντιστοιχούσε σε 1.400.000.000 δραχμές περίπου, ο πρω­ θυπουργός I. Μεταξάς το χρησιμοποίησε κατά το μεγαλύτερο μέρος για την αγορά πολεμικού υλικού από τη Γερμανία, μέσα στο πλαίσιο του προγράμματος επανεξοπλισμού. Επίσης προσπάθησε να χρησιμο­ ποιήσει αυτό το τεράστιο συσσωρευμένο πλεόνασμα ως αντιπαραβολή για να εξα­ σφαλίσει ένα γερμανικό δάνειο, αλλά τον α­ πέτρεψε η βρετανική αντίδραση.

ΟΙ Α ΓΟ Ρ Ε Σ Π Ο ΛΕ Μ ΙΚ Ο Υ ΥΛΙΚΟΥ Α Π Ο ΤΗ ΓΕΡΜ ΑΝΙΑ Μέχρι και το Μάϊο του 1936, είχε σημει­ ωθεί ελάχιστη πρόοδος σε ό,τι αφορούσε τις προμήθειες πολεμικού υλικού. Οι ανά­ γκες όμως ήταν τόσο επείγουσες, ώστε ζητήθηκε από το Τμήμα Εφοδιασμού του

Υπουργείου Στρατιωτικών να διευκρινιστεί επακριβώς η συναλλαγματική δυνατότητα, για να αποφεύγονται πιθανές αναβολές υπογραφής των συμβάσεων για τις οποίες είχαν ήδη ληφθεί αποφάσεις. Ιδιαίτερα για τις προμήθειες από τη Γερμανία, ζητήθηκε να καθορίζονται πλήρως και από την αρχή όλες οι λεπτομέρειες σχετικά με τις συμβά­ σεις, ώστε να αποφεύγονται καθυστερή­ σεις κατά τη λήψη των αποφάσεων. Ακόμα ζητήθηκε να εξακριβωθεί αν ίσχυαν ακόμα οι προσφορές που είχαν υποβληθεί παλαιότερα από γερμανικές εταιρίες και, αν ό­ ντως ίσχυαν, να εξευρεθεί τρόπος ώστε να επιτευχθεί έκπτωση επί των τιμών των προ­ σφορών αυτών. Επίσης, αποφασίστηκε να αποσταλεί στη Γερμανία ειδική επιτροπή α­ ξιωματικών με αποστολή: 1) Να διευκρινίσει τις δυνατότητες που είχε η γερμανική βιομηχανία σε πυροσωλή­ νες, όλμους πεζικού και ρυμουλκά πυροβό­ λων και να φροντίσει για την ταχεία απο­ στολή πλήρων στοιχείων, ώστε να καταστεί δυνατή η εκτίμησή τους. 2) Να εξακριβώσει διάφορα στοιχεία που αφορούσαν το αντιαεροπορικό πυρο­ βολικό και συγκεκριμένα αν τα αντιαερο­ πορικά πυροβόλα των 75 και 105 mm βρί­ σκονταν στο στάδιο της σχεδίασης ή είχαν ήδη κατασκευασθεί για το Γερμανικό Στρα­ τό, αν το πυροβόλο Krupp των 88 mm διέθε­ τε βλήμα βελτιωμένης μορφής και αν η γερμανική βιομηχανία είχε τη δυνατότητα να προσφέρει τον τελευταίου τύπου κατευθυντήρα των πυροβόλων των 88 mm. 3) Να συγκεντρώσει στοιχεία σχετικά με τα τηλέμετρα, τις γωνιομετρικές πυξίδες και να υποβάλει επειγόντως τις σχετικές προσφορές. 4) Να εξακριβώσει αν είναι δυνατή η πα­ ραλαβή έτοιμου υλικού. Η πορεία της συναλλαγματικής κατά­ στασης στην Ελλάδα κατέστησε εμφανή την ανάγκη υποχρεωτικής προμήθειας υλι­ κών από τη Γερμανία, λόγω του πλεονάσμα­ τος του εξωτερικού εμπορίου που πα­ ρουσίαζε η Ελλάδα έναντι της Γερμανίας. Αναφέρθηκε πιο πάνω ότι οι πληρωμές πραγματοποιούντο μόνο σε μάρκα και μάλι­ στα σε λογαριασμούς που ήταν δυνατό να ενεργοποιηθούν μόνο για την αγορά γερ­ μανικών προϊόντων. Αυτό σήμαινε ότι το τε­ ράστιο ενεργητικό των 21,8 εκατομμυρίων μάρκων, που όπως είδαμε διέθετε η Ελλά­ δα στο τέλος του 1935, ήταν αδύνατο να διοχετευθεί σε άλλη αγορά πολεμικού υλι­ κού πλην της γερμανικής. Είναι χαρακτηρι­ στικό ότι όταν το 1937 η κυβέρνηση αποφά­ σισε να διαθέσει στο Υπουργείο Στρατιωτι­ κών έκτακτες πιστώσεις ύψους 917 εκατομ­ μυρίων δραχμών από το Ταμείο Εθνικής Αμύνης, τα 557 εκατομμύρια ήταν σε μάρ­ κα και τα υπόλοιπα 360 εκατομμύρια σε δραχμές. Το πρόβλημα δημιουργήθηκε από το γεγονός ότι η απορρόφηση των 557 εκατομμυρίων άρχισε να γίνεται αμφίβολη, λόγω της απροθυμίας της γερμανικής βιο­ μηχανίας να αναλάβει υποχρεώσεις για πα­ ράδοση πολεμικού υλικού σε χώρες που

δεν ήταν απολύτως φιλι­ κές προς το Ράιχ, όπως ήταν η περίπτωση της Ελλάδας. Αναγκάστηκε λοιπόν η κυβέρνηση να στραφεί προς άλλες αγο­ ρές, διαθέτοντας όμως μόνο το ποσόν των 360 ε­ κατομμυρίων δραχμών που μπορούσε να μετατραπεί σε οποιοδήποτε ξένο νόμισμα. Πριν όμως συμβούν όλα αυτά, η Ελλάδα ήταν από τους καλύτερους πελάτες της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας. Στην αρχή η προ­ μήθεια υλικού γινόταν με απευθείας συνεννοήσεις των δύο κυβερνήσεων. Αυτό γινόταν αφενός για να υπάρχει δυνατότητα παραλαβής ήδη έτοιμου υλικού και αφετέ­ ρου για ν ’ αποφευχθεί η μεσολάβηση των αντιπροσώπων των διαφόρων προμηθευτι­ κών οίκων. Η Γερμανική κυβέρνηση, για να ανταποκριθεί στην ελληνική αίτηση, συνέστησε μια κοινοπραξία εργοστασίων η οποία θα α­ ναλάμβανε να προμηθεύει το αναγκαίο πο­ λεμικό υλικό στον Ελληνικό Στρατό. Η κοι­ νοπραξία αυτή, αφού συγκέντρωσε στοι­ χεία επί των επιθυμητών χαρακτηριστικών κάθε είδους υλικού, υπέβαλε τις προσφο­ ρές της, οι οποίες παραδόθηκαν στις αρμό­ διες διευθύνσεις του Υπουργείου Στρατιω­ τικών για να αξιολογηθούν. Οι αξιολογήσεις αυτές, μαζί με τα αποτελέσματα κάθε δια­ γωνισμού ετίθεντο υπόψη του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου, το οποίο, συνυπολογίζοντας και τη γενική οικονομι­ κή και συναλλαγματική κατάσταση της χώ­ ρας, λάμβανε αποφάσεις κατακύρωσης ή μη των προσφορών της κοινοπραξίας. Σχετικά, τώρα, με τις γερμανικές προ­ σφορές, οι πληροφορίες που απέστειλε η ελληνική επιτροπή η οποία βρισκόταν στη Γερμανία αναφέρονταν στα παρακάτω: α) Το αντιαεροπορικό πυροβόλο Rheinmetall των 20 mm, το οποίο είχε προσφερθεί από την κοινοπραξία, υστερούσε από άποψη τροχιοδεικτικής ικανότητας του φυσιγγίου του, παρά τις διαβεβαιώσεις των αντιπροσώπων του ότι η απόδοσή του έπρεπε να θεωρηθεί ικανοποιητική. Μετά τις διαμαρτυρίες των ελληνικών τεχνικών υπηρεσιών, παραδέχθηκαν ότι υπάρχει φυσίγγιο αντιαεροπορικού πυροβόλου των 20 mm με βελτιωμένη τροχιοδεικτική ικανό­ τητα. Οι αντιπρόσωποι της κοινοπραξίας διαβεβαίωσαν την Ελληνική κυβέρνηση ότι το βελτιωμένο φυσίγγιο δεν είχε συμπεριληφθεί από λάθος στις προσφορές και ότι το συντομότερο δυνατό θα αποστέλλονταν νέες προσφορές. β) Η κοινοπραξία προσέφερε το πυρο­ βόλο Krupp των 88 mm, για βαρύ αντιαερο­ πορικό πυροβολικό. Ο αντιπρόσωπος της κοινοπραξίας στην Ελλάδα διαβεβαίωσε την Ελληνική κυβέρνηση ότι η γερμανική βιομηχανία δεν διέθετε άλλο πυροβόλο.

Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Υποστήριξε ότι το πυροβόλο των 75 mm, α­ φού χρησιμοποιήθηκε, δεν έδωσε ικανο­ ποιητικά αποτελέσματα. Ετσι ο Γερμανικός Στρατός επανήλθε στο πυροβόλο Krupp των 88 mm. Κατόπιν επιμόνων αιτήσεων της Ελληνικής κυβέρνησης, ο αντιπρόσωπος έ­ δωσε την πληροφορία ότι δεν προσέφερε νωρίτερα το πυροβόλο των 75mm, διότι είχε κριθεί ακατάλληλο, ενώ για το πυροβόλο των 105 mm μόλις προσφάτως η Γερμανική κυβέρνηση επέτρεψε την προσφορά του. Ο ίδιος αντιπρόσωπος έξι ημέρες αργότε­ ρα πληροφόρησε την Ελληνική κυβέρνηση ότι ο τύπος πυροβόλου των 75 mm που είχε ήδη προσφερθεί ήταν ο νέος και βελτιωμέ­ νος και όχι ο παλαιός. Ο αντιπρόσωπος του οίκου Rheinmetall πληροφόρησε παράλληλα την ελληνική ε­ πιτροπή που βρισκόταν στη Γερμανία ότι η κοινοπραξία προσέφερε τον παλαιό τύπο κατευθυντήρα αντιαεροπορικής βολής, ενώ στη Γερμανία διετίθετο ήδη τελειοποι­ ημένος τύπος. Οσον αφορά τους πυροσωλήνες, οι σχετικές μελέτες κατέληξαν σε επιτυχία. Εντός διμήνου, δηλαδή μέχρι τον Ιούλιο του 1936, θα αποστέλλονταν περίπου 200 για δοκιμές. Σε περίπτωση που γίνονταν α­ ποδεκτοί από τις ελληνικές τεχνικές υπη­ ρεσίες, θα παραδίδονταν 100.000 μέχρι το τέλος του 1936 και άλλοι 100.000 μέχρι την άνοιξη του 1937, εποχή κατά την οποία έμελε να συμπληρωθεί η πρώτη φάση (και ανέ­ φελη) του εφοδιαστικού προγράμματος από τη Γερμανία. Η κατάσταση από το 1938 και μετά σχε­ τικά με την πραγματοποίηση των παραγγε­ λιών πολεμικού υλικού από τη Γερμανία, α­ πεικονίζεται εύγλωττα στο σχετικό πίνακα. Τελικά από τη Γερμανία παρελήφθησαν 39 αντιαεροπορικά πυροβόλα Krupp των 88 mm, 57 A/A Rheinmetall των 37 mm, 107 Α/Α Rheinmetall των 20 mm, τηλέμετρα, προβο­ λείς και ακουστικά μηχανήματα εντοπισμού αεροσκαφών Siemens, 176 αυτοκίνη­ τα έλξης Daimler των παραπάνω υλικών, 24 αντιαρματικά πυροβόλα Rheinmetall των 37 mm, 16 αεροσκάφη στρατιωτικής συνεργα­ σίας Henschel Hs 126,12 αεροσκάφη ναυτι­ κής συνεργασίας Dornier Do 22Kg, καθώς και τα πυροβόλα 127 mm και 37 mm που εξό­ πλισαν τα αντιτορπιλλικά “ Βασιλεύς Γεώρ­ γιος” και “ Βασίλισσα Ολγα” .

Στις 18 Ιανουαρίου 1937 ο υπουργός των Οικονομι­ κών και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος, σε δηλώσεις του στην εφημερίδα “ Καθη­ μερινή", ανήγγειλε ότι είχε υπογράφει νόμος ο οποίος θα δημοσιευόταν την επομέ­ νη και παρείχε στον υπουργό των Οικονομικών το δικαίω­ μα να υπογράψει συμφωνία για γερμανικό δάνειο, το οποίο είχε ήδη συμφωνηθεί. Ο υπουργός εξήρε την εθνική και οικονομική σημασία της συμφωνίας αυτής, η οποία θα επέτρεπε την εκτέλεση του οκταετούς στρατιωτικού προγράμματος για την άμυνα της χώρας μέσα στο 19371 Ακόμα θα απομάκρυνε τους κινδύνους που πήγαζαν από τις συμφωνίες clearing με τη Γερμανία, αφού χρησιμοποιούντο οι ελληνικές πιστώσεις στη Γερμανία για τη σύναψη δανείου άνω των τεσσάρων δις δραχμών, και θα εξασφά­ λιζε μία ικανοποιητική αγορά για τα ελληνι­ κά καπνά για έξι ολόκληρα χρόνια. Οι δηλώσεις αυτές προκάλεσαν την έ­ ντονη δυσαρέσκεια του Βασιλιά, διότι θεώ­ ρησε ότι εξέθεταν την Ελληνική κυβέρνη­ ση έναντι των Αγγλων, που θα μπορούσαν να τις εκλάβουν ως ομολογία πλήρους και απερίσκεπτης πρόσδεσης στο γερμανικό άρμα. Ηδη λίγες ημέρες πριν η εφημερίδα “ Manchester Guardian” εντόπιζε μια έντονη γερμανόφιλη πολιτική της ελληνικής δικτα­ τορίας πίσω από το πρόγραμμα επανεξοπλισμού του Ελληνικού Στρατού και του Ελληνικου Ναυτικου. Η εφημερίδα απερριπτε τον ισχυρισμό ότι η Ελλάδα ήταν συνδεδεμένη με τη Γερμανία λόγω των παγωμένων εμπορικών της πιστώσεων, με το σκεπτικό ότι οι πιστώσεις αυτές αποτελούσαν ένα πολύ μικρό μέρος της συνολικής δαπάνης του προγράμματος - που ανερχόταν σε 6,5 δις δραχμές. Μετά από όλα αυτά ο I. Μεταξάς όχι μό­ νο υποχρεώθηκε να δώσει διευκρινήσεις, αλλά και να υποχρεώσει σε παραίτηση τον Ζαβιτζιάνο. Στη διευκρίνησή του της 22ας Ιανουαρίου 1937, ο Μεταξάς δικαιολόγησε τις διαπραγματεύσεις που είχαν διεξαχθεί μεταξύ των Τραπεζών των δύο χωρών, ως οφειλόμενες στην επιθυμία της Ελλάδας να μειώσει το ενεργητικό της πλεόνασμα και της Γερμανίας να μη περιορίσει τις εισαγω­ γές της από την Ελλάδα. Ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό, ήταν με την εξαγω­ γή γερμανικών βιομηχανικών προϊόντων στην Ελλάδα και μάλιστα μέσα σε λίγους μήνες. Για την παροχή πιστωτικών ευκο­ λιών από τους γερμανικούς βιομηχανικούς οίκους στην Ελλάδα, προβλέφθηκε η έκδο­ ση ελληνικών εντόκων γραμματίων. Συνε­ πώς δεν επρόκειτο περί δανείου, διευκρίνι­ ζε ο Μεταξάς, αλλά περί πιστωτικών ευκο-

55 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

56 mm

λιών που αφορούσαν την εξασφάλιση της χρηματοδότησης γερμανικών βιομηχανι­ κών οίκων προς εκτέλεση παραγγελιών της Ελληνικής κυβέρνησης. Οι εν λόγω διαπραγματεύσεις είχαν διεξαχθεί στο Βερολίνο, αρχικά από το διοικη­ τή της Τραπέζης της Ελλάδος Εμμανουήλ Τσουδερό και αργότερα από τον υποδιοικη­ τή της Βαρβαρέσο. Ο τελευταίος βρήκε μία Γερμανία που δεν ήθελε πια να είναι οφειλέτις. Κατά τα πρώτα έτη του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος η Γερμανία εισήγε πε­ ρισσότερα των όσων εξήγε. Το καλοκαίρι ό­ μως του 1937 δηλώθηκε στον Βαρβαρέσο ότι δεν θα επιτρεπόταν πλέον στην Ελλάδα να αγοράζει τον όγκο των επιθυμητών ε­ μπορευμάτων. 0α έπρεπε η Ελλάδα να αγο­ ράζει από τη Γερμανία είδη ίσης αξίας με ε­ κείνα που της πωλούσε, ειδάλλως θα μειώ­ νονταν οι ελληνικές εισαγωγές στη Γερμα­ νία. Αυτές οι σκληρές και επίπονες δια­ πραγματεύσεις ερμηνεύθηκαν από τον Βαρβαρέσο ως έμμεση διάψευση της κατη­ γορίας ότι η Γερμανία επιχειρούσε να συνα­ θροίσει όσο το δυνατό μεγαλύτερο αριθμό προϊόντων (και ιδίως πρώτων υλών) από τις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης, να δημιουργήσει κολοσσιαίο παθητικό υπόλοι­ πο και κατόπιν να επωφεληθεί από την πτώ­ ση της τιμής του μάρκου (την οποία θα α­ ποφάσιζε όποτε τη συνέφερε) και να πλη­ ρώσει την αξία των αγορασμένων εμπο­ ρευμάτων σε ευτελέστατη τιμή. Μολονότι ο φόβος της ενδεχόμενης βρετανικής αντίδρασης ήταν εκείνος που ματαίωσε τελεσίδικα τις προαναφερθείσες προσπάθειες, εν τούτοις το σύνολο σχεδόν του αγγλικού Τύπου, όπως και η Βρετανική κυβέρνηση, παρέμεναν ευμενείς έναντι του Μεταξικού καθεστώτος. Οι “Times” , στο φύλλο τους της 21ης Μαϊου 1937, δικαιολογούσαν τις σχέσεις του Ελληνα δικτά­ τορα με τη Γερμανία λόγω της οικονομικής κατάστασης της χώρας. Ο Μεταξάς δεν μπορούσε παρά να χρησιμοποιήσει τις δ ε­ σμευμένες πιστώσεις για να αγοράσει όπλα από τη Γερμανία. Και ήταν φυσικό να πωλεί τον ελληνικό καπνό σε αυτή, αφού η τε­ λευταία ήταν η μόνη διατεθειμένη να τον αγοράσει. Η εφημερίδα υποστήριζε ότι από τη στιγμή που η Βρετανία ήταν βέβαιη για την προσήλωση της Ελλάδας σε αυτή, δεν υπήρχε τίποτα το κακό στο ότι αγόραζε ό­ πλα από τον αντίπαλο. Είναι χαρακτηριστικό ότι κι αυτές ακό­ μα οι ελάχιστες μομφές του αγγλικού Τύ­ που κατά της Ελλάδας, δεν αφορούσαν τον Βασιλιά Γεώργιο, θεωρείτο ακλόνητα αγ­ γλόφιλος και, επιπλέον, περιβαλλόμενος με τη στοργή του ελληνικού λαού. Στόχος των επικρίσεων ήταν αποκλειστικά ο θεωρού­ μενος ως γερμανόφιλος I. Μεταξάς. Η πολι­ τική του κατά το 1937 είχε προκαλέσει κάποια ανησυχία (όπως είδαμε πιο πάνω) στη Βρετανική κυβέρνηση, παρά τις κατά και­ ρούς διακηρύξεις της. Το έργο του καθησυχασμού ανέλαβε ο διάδοχος Παύλος, με την ευκαιρία της επίσημης επίσκεψής του στο Λονδίνο. Εκεί δήλωσε στον Αντονυ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ηντεν και στον Ρόμπερτ Βάνσιταρτ (υπουργό και υφυπουργό Εξωτερικών αντί­ στοιχα) ότι ο Βασιλιάς και η κυβέρνηση Μεταξά διαπνέονταν από μεγάλη φιλία για τη Βρετανία. Οσο για την εμπορική στροφή της Ελλάδας προς τη Γερμανία, η Βρετανία δεν θα έπρεπε να παραπονείται, αφού πω­ λούσε στην Ελλάδα εμπορεύματα αξίας πο­ λύ μεγαλύτερης από την αξία των ελληνι­ κών εξαγωγών προς τη Βρετανία. Στην προ­ σπάθεια εξωραϊσμού της εικόνας του Μεταξά στη βρετανική κοινή γνώμη είχε στρατευθεί και ο πρόεδρος του Βρετανικού Συμβουλίου, λόρδος Λόυντ, μέσω των διασυνδέσεών του στον αγγλικό Τύπο. Αλλη υπόθεση στην οποία επενέβη η Βρετανική κυβέρνηση, αφορούσε τη διεύ­ θυνση του εργοστασίου συναρμολόγησης αεροπλάνων της Blackburn Aircraft στο Φά­ ληρο. Ο Μεταξάς είχε αποφασίσει να μην α­ νανεώσει το συμβόλαιο της εταιρίας που έ­ ληγε στο τέλος του 1937 και σκόπευε να θέσει το εργοστάσιο υπό κρατική διοίκηση με τη βοήθεια ξένων ειδικών. Παρά τις δια­ βεβαιώσεις του ότι δεν σκόπευε να το θ έ ­ σει υπό γερμανικό έλεγχο, οι Αγγλοι παρέ­ μεναν ανένδοτοι. Οι πληροφορίες του Β ρ ε ­ τανού πρεσβευτή, προερχόμενες από το Υπουργείο Αεροπορίας, ανέφεραν ότι οι Γερμανοί είχαν προτείνει στην Ελληνική κυβέρνηση τον Απρίλιο του ιδίου έτους να εξετάσει το ενδεχόμενο γερμανικής διαχεί­ ρισης του εργοστασίου. Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες Γερμανοί ειδικοί επέβλεπαν τη συναρμολόγηση των αεροπλάνων σε πα­ ράρτημα του Καλυκοποιείου Μποδοσάκη, με εξαρτήματα που έφθαναν από τη Γερμα­ νία. Δέκα τέτοια αεροπλάνα είχαν απογειω­ θεί προς άγνωστη κατεύθυνση με Γερμα­ νούς πιλότους. Τον πιθανό προορισμό τους απεκάλυψε στη βρετανική Πρεσβεία ο Εμμανουήλ Τσουδερός, τον Οκτώβριο του ιδίου έτους, όταν ομολόγησε εμπιστευτικά ότι η Ελλάδα είχε μόλις λάβει από το Στρα­ τηγό Φράνκο 600.000 λίρες στερλίνες, χω­ ρίς να διευκρινίσει για ποιό είδος εμπορεύ­ ματος. Είναι πιθανό να το αγνοούσε και ο ί­ διος. Το γεγονός αυτό πάντως φάνηκε να ε­ πιβεβαιώνει τις υποψίες των Αγγλων ότι γερμανικά αεροπλάνα στέλνονταν στους Ισπανούς επαναστάτες μέσω Ελλάδας. Το κλίμα των σχέσεων της Ελλάδας με τη Γερμανία και τη Βρετανία άλλαξε άρδην μετά την κήρυξη του Β ’ Παγκοσμίου Πολέ­ μου. Στις 21 Νοεμβρίου 1939 ο Νέβιλ Τσάμπερλαιν είχε ανακοινώσει ότι η Αγγλία θα λάμβανε μέτρα για την κατάσχεση όλων των εξαγωγών που θα προέρχονταν από τη Γερμανία και όλων των εμπορευμάτων που προορίζονταν γι’ αυτή. Ο αποκλεισμός αυτός προξένησε πανικό στην Ελλάδα, καθ’ όσον η Αγγλία εξακολουθούσε να μην αγοράζει τα ελληνικά καπνά. Ετσι στις 5 Δ ε­ κεμβρίου 1939 ο Μεταξάς τηλεγράφησε στον Ελληνα πρέσβυ στο Λονδίνο Σιμόπουλο, προτρέποντάς τον να πράξει ό,τι εί­ ναι δυνατό ώστε να αποτρέψει τον αποκλει­ σμό ως προς το ελληνογερμανικό εμπόριο. Χαρακτήριζε δε το ζήτημα ως απολύτως ζω­

τικό για την Ελλάδα. Η Αγγλική κυβέρνηση αποφάσισε τότε, μετά τόσων μηνών αρνήσεις, να βρει μια λύση. Εξουσιοδότησε τον πρέσβυ της στην Αθήνα Πάλαιρετ να ανακοινώσει στον I. Μεταξά τις αγγλικές προτάσεις. Αυτές συνίσταντο στην απόφαση της Βρετανικής κυβέρνησης ν ’ αγοράζει κατ’ έτος και καθόλη τη διάρκεια του πολέμου ελληνικό καπνό αξίας τουλάχιστον 500.000 στερλι­ νών (275 εκατομ. δραχμές, που αντιστοι­ χούσαν σε 2.750 τόννους καπνού), ποσότη­ τα βεβαίως πολύ μικρή σε σχέση με την εξαγομένη στη Γερμανία. Παρόλα αυτά ήταν επιτέλους μία πρόοδος σε σχέση με τους 500 τόννους που είχε αγοράσει η Βρετανία το 1938. Το αντάλλαγμα που ζητούσε η Βρετανική κυβέρνηση από την Ελληνική, ήταν να επέμβει για να πείσει τους Ελληνες εφοπλιστές να συνάψουν με τη Βρετανική κυβέρνηση ναυλοσύμφωνα για τη φόρτωση των σκαφών τους υπέρ της Βρετανίας, δ ε­ δομένου ότι ο αριθμός των ως τότε ναυλω­ μένων από αυτή σκαφών δεν κάλυπτε τις α­ νάγκες της. Ο Μεταξάς απάντησε ότι θα διεβίβαζε την πρόταση στους Ελληνες ε­ φοπλιστές, αλλά ότι δεν μπορούσε να τους πειθαναγκάσει σε περίπτωση άρνησής τους. Τελικά η πρόταση έγινε αποδεκτή τον Ιανουάριο του 1940. Ακόμα ο πρέσβυς της Αγγλίας δήλωσε ότι η κυβέρνησή του επι­ θυμούσε το διακανονισμό του εξωτερικού χρέους με μία προσωρινή συμφωνία, η ο­ ποία θα διατηρούσε την ετήσια καταβολή στο 40% του ύψους των τόκων των οφειλομένων στους ομολογιούχους. Οσο για το ελληνογερμανικό εμπόριο, αυτό αφέθηκε να συνεχίζεται δια ξηράς, μέσω Γιουγκο­ σλαβίας. Αργότερα, τον Απρίλιο του 1940, ιδρύ­ θηκε από τη Βρετανική κυβέρνηση ένας ι­ διαίτερος εμπορικός οργανισμός υπό τον τίτλο “ The English Commercial Corporation Ltd” (αργότερα μετονομάσθηκε σε “ United Kingdom Commercial Corporation Ltd” ), που είχε ως σκοπό την ανάπτυξη των εμπορι­ κών ανταλλαγών της Αγγλίας με τις βαλκα­ νικές χώρες. Ο οργανισμός αυτός θα ενερ­ γούσε ως μεσάζων για το εμπόριο μεταξύ των χωρών αυτών και των αγγλικών ιδιωτι­ κών εταιριών, με απώτερο στόχο την ανά­ κτηση του απωλεσθέντος “ εδάφους” στα Βαλκάνια υπέρ της Αγγλίας. Υπό αυτές πλέον τις συνθήκες, όταν η Γερμανική κυβέρνηση αξίωσε στις 14 Ιουνί­ ου 1940 η Ελλάδα να πωλεί στο εξής τα προϊόντα της αποκλειστικά στη Γερμανία και την Ιταλία, μία και (όπως έλεγε) ούτως ή άλλως εξαρτάτο οικονομικά εξ ολοκλήρου από τις Δυνάμεις του Αξονα, η αξίωση αυτή έμεινε χωρίς ικανοποίηση από την Ελληνι­ κή κυβέρνηση. Η τελευταία, για να εκτονώ­ σει το διαμορφωθέν βαρύ κλίμα, υπέγραψε μία ήσσονος σημασίας εμπορική συμφωνία με τη Γερμανία, κατά παράβαση της αγγλοελληνικής πολεμικής, εμπορικής συμφω­ νίας.

ΠΙναξ Π αραγγελιών Ύ λικ ο ΰ 'Οπλισμοί? Π υροβόλικοβ—-Πίζ»<β0 (ίκ ι ελεσΟεΤσαι όλικω; fl μερικδ; ή ούδόλω;) σ/α

Εϊδη 'Υλικού Όπ-λισμοϋ

<Ρ)

(« ) 1. 2. 3. 4. 5, 6, 7, 8. 9. 10.

11, 12. 13. 14.

19.

20. 21. 22, 23.

24. 25. 26. 27.

23,

ήροβολίΐ; Αντιαεροπορική; βολή?. ’Ακουστικά μηχανήματα αντιαεροπο­ ρ ικ ή βολ!);. Διόπτρα« Αντιαεροπορική παρατηρήσεω;. ‘Αντιαρματικά πυροβόλα 37 χιλ. ΆντίαρματικΑ τυφίκια 14 χιλ. Όλμοι ΜπρΛντ 81 χιλ. ΕΙδικοΙ δλμοι ΜπρΑντ 81 χιλ. ΑπισΘονεμεί;. Πολυβόλα Χότσκι; τΟν 7,92 χιλ. 'Οπλοπολυβόλα Χότσκι; τών 7,92 χιλ. Τυφίκια Μάουζερ 7,92 χιλ. Γεμιστήρε; τυφεκίων Μάουζερ 7,92 χιλ. Τυφέκια Μάουξερ t ö v 7,92 χιλ.

ω

(5 )

Γαλλία Γαλλία Γ αλλία Γαλλία Γ αλλία

1 24 20 20 68

ΠαραληφΜντα τεμάχια

Μ ή παραληφθίντα τεμάχια

<«)

(σ τ)

1 ούδέν ούδίν ούδένούδίν

24 20 20 68

'

‘Αγγλία Γαλλία

2 52

2 ούδίν

52

Γερμανία

72

ούδίν

72

Γερμανία Γερμανία

144 6

ούδίν ούδεί;

144 6

Γερμανία

144

ούδίν

144

Γερμανία

6

ούδίν

6

Γερμανία

6

ούδίν

6

200 52

ούδίν ούδίν

200 52

Γ αλλία Γ αλλία Γερμανία Γερμανία

.

Γερμανία Γερμανίά; Γερμανία ’Αγγλία Γ αλλία Γαλλία Γαλλία Γαλλία Βίλγιον Βίλγιον Γερμανία

-

8 6

ο ο

17, 18,

Σύνολο# παραγ­ γελία;

3 to Ο Ο .·

15. 16,

Πυροβόλα 155 χιλ/17. Πυροβόλα 155 χιλ, μακρά. Πυροβόλα 105 χιλ. μακρά. Πυροβόλα 85 χιλ. Πυροβόλα όρειβατικά 75 χιλ/19. Ούλαμό; Ιπισημάνσεω; βολίί; πυροβο­ λικού διά του ήχου. Πυροβόλα όρειβατικά 105 χιλ/17. ’Αντιαεροπορικά πυροβόλα 20 χιλ. εί; ίλαφρόν κιλλίβαντα. ’Ανταλλακτικοί σωλήνε; τ β ν Ανω πυ­ ροβόλων. Ανταλλακτικοί τροχοί. Στερεοσκοπικά τηλεμετρα βάσεω; 1 μέτρου. ’Εφεδρικά σκοπευτικά μηχανήματα Αν­ τιαεροπορικών τ^ροβόλών 37 χιλ. Εφεδρικά σκοπευτικά μηχανήματα Αν­ τιαεροπορικών πυροβόλων 20 χιλ. ’Αντιαεροπορικά πυροβόλα 25 χιλ, λυό­ μενα. ’Αντιαεροπορικά πυροβόλα 75 χιλ, 'Αντιαεροπορικά πυροβόλα Κρουπ 88

Τόπο; πα­ ραγγελία;

8 6

2

ουδεν

2

6 36 1.786 130

ούδεμία ούδίν 24 ούδεί;

6 36 1.762 130

100 1,200 1.500 70.000 170 000 30.000

ούδεί; 400 200 50.000 170.000 ούδίν

100 800 1.300 20.000

-

30.000

Από το βιβλίο “ Εφοδιασμοί Στρατού εις υλικά οπλισμού, πυρομαχικών, πυροβολικού, πεζικού, 1940-41", εκδ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, 1982.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η γερμανική οικονομική διείσδυση στην Ελλάδα είχε προκαλέσει σχετική ανη­ συχία στο δυτικό Τύπο και μόνον όταν η χώ­ ρα τάχθηκε παρά το πλευρό των Αγγλων έγινε αντιληπτό ότι η οικονομική εξάρτηση δεν σήμαινε κατ' ανάγκην και πολιτική. Κατά τη διαμόρφωση αυτού του κλίματος, όμως, είχε λησμονηθεί ότι ενώ η εμπορική εξάρτηση της Ελλάδας από τη Γερμανία χρονολογείτο μόλις από το 1932, η οικονο­ μική της εξάρτηση από την Αγγλία, πολύ βαθύτερη και μονιμότερη, χρονολογείτο από την ίδρυση του Βασιλείου κατά τον 19ο αιώνα και ήταν κυρίως δημοσιονομικής φύ­ σης. Η ελληνική ουδετερότητα συνέφερε τη Γερμανία, η οποία προσπαθούσε να απο­ τρέψει το σχηματισμό στα Βαλκάνια ενός πολιτικού και στρατιωτικού συνασπισμού συνδεδεμένου με την Αγγλία, ο οποίος θα συνέτεινε στην κύκλωσή της. Η ουδετερό­

μικής ζωής, αποφεύχθηκε συνειδητά από την Ελληνική κυβέρνηση, ενώ η ανάπτυξη των εμπορικών συναλλαγών δεν προσέλαβε περιεχόμενο ικανό να περιστείλει την ε­ λευθερία των πολιτικών της επιλογών. Ενισχυτική της άποψης αυτής είναι η παρατή­ ρηση του διαπρεπούς ιστορικού W. Ν. Medlicott, ότι μόνον η Ελλάδα ανάμεσα στα κράτη της νοτιοανατολικής Ευρώπης κα­ τόρθωσε να αποφύγει τον ασφυκτικό οικο­ νομικό εναγκαλισμό και συνακόλουθα την πολιτική καθυπόταξη στη χιτλερική Γερμα­ νία.

τητα αυτή διευκόλυνε τη γερμανική οικο­ νομική και ιδεολογική διείσδυση και διατη­ ρούσε τις βαλκανικές χώρες αρκετά απο­ μονωμένες τις μεν από τις δε, έτσι ώστε την κατάλληλη στιγμή η Γερμανία να μπορεί να τις απορροφήσει τη μία μετά την άλ­ λη. Ωστόσο η ελληνική ουδετερότητα συνέφερε και τη Βρετανία. Αρκετά πριν από την κήρυξη του πολέμου, καθώς δεν ή­ ταν σε θέση να βοηθήσει οικονομικά όλες τις βαλκανικές χώρες, αποφάσισε να εκλέ­ ξει μία και μόνη - την ισχυρότερη - και να ε­ πικεντρώσει σε αυτή τις προσπάθειές της. Ετσι η Τουρκία ήταν αυτή που έγινε το κύ­ ριο προπύργιο της μεσογειακής πολιτικής της Βρετανίας. Καταλήγοντας, θα ήταν δυνατό να συμπεράνουμε ότι η οικονομική διαχείριση όχι μόνο δεν προκαθόριζε, αλλά αντίθετα έτεινε η ίδια να προσδιορισθεί σε σημαντι­ κό βαθμό από το γενικό πολιτικό προσανα­ τολισμό της χώρας. Η γερμανική διείσδυση σε οποιονδήποτε καίριο τομέα της οικονο­

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Ανδρέου Α.: Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1830-1933. (2) Βεργόπουλος Κ.: ΕΘΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. (3)Δερτιλής Π.: LE PROBLEME DE LA DETTE PUBLIQUE DES ETATS BALKANIQUES. (4) Duroselle J.B. -Renouvin P.: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ. (5) Ζολώτας Ξ.:ΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. (6) Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τόμος ΙΕ'. (7) Κατσούλης Στ. -Χρηστίδης Θ.: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ. (8) Κιτσίκης Δημ.: Η ΕΛΛΑΣ ΤΗΣ 4ΗΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ KAI AI ΜΕΓΑΛΑI ΔΥΝΑΜΕΙΣ. ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ 1936-1941. (9) Koliopoulos J.: METAXAS AND GREEK FOREIGN RELATIONS 1936-1941. (10) Κολιόπουλος I.: ΠΑΛΙΝΟΡΘΩΣΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ-ΠΟΛΕΜΟΣ, 1935-1941. (11) MazowerM. ■Veremis Th.: THE GREEK ECONOMY 1922-1941. (12) Medlicott W.N.: THE ECONOMIC WARFARE THE WAR AND THE NEUTRALS. (13) Revue historique, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1967, T. 237-238, Kitsikis D., LA GRECE ENTRE U ANGLETERRE ET L’ ALLEMAGNE DE 1936 A 1941. (14) Sarandis C.: THE IDEOLOGY AND CHARACTER OF THE METAXAS REGIME. (15) Σβολόπουλος Κ.: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 1900-1945. (16) Σβολόπουλος Κ.: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΝΗΣ. Η ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΚΑΜΠΗ. (17) Σβολόπουλος Κ.: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. (18)Στεφανίδης Δ.: AI ΝΕΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Η ΕΙΣΡΟΗ ΞΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ. (19) Η ΠΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΝ ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ 1923-1940, Εκδόσεις ΓΕΣ/ΔΙΣ. (20) ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΙ ΣΤΡΑΤΟΥ ΕΙΣ ΥΛΙΚΑ ΟΠΛΙΣΜΟΥ-ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΩΝ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ 1940-1941, Εκδόσεις ΓΕΣ/ΔΙΣ. (21) Κορόζης Αθανάσιος: 01 ΠΟΛΕΜΟΙ 1940-41, ΕΠΙΤΥΧΙΑI ΚΑΙ ΕΥΘΥΝΑΙ, ΤΟΜΟΣ Α’, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ.

57

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Πυροβολητές της “ ΤΚ” επανδρώνουν ένα αντιαρματικό πυροβόλο τύπου Pak 38 των 50 mm όπως αυτό που είχε ο Christen στο Λούσνο. Με το πυροβόλο αυτό ένα άρμα Κ]/1/2ή Τ-34 έπρεπε να βληθεί από απόσταση μικρότερη των 450μέτρων.

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ 58

Κ

αλοκαίρι του 1941. Η 16η Γερμανική Στρατιά Βρίσ κε­ ται στο δεξιό πλευρό του βόρειου τομέα, με αντι­ κειμενικό στόχο την προφύλαξη της 4ης Τεθωρακι­ σ μ ένη ς Στρατιάς που θα περικυκλώσει το Λένινγκραντ. Το νότιο κομμάτι του μετώπου της, μπροστά από τον ποταμό Πόλα, αποτελούν οι μονάδες του 56ου Σώματος Τεθω­ ρακισμένων (3η Μ εραρχία Μ ηχα νοκίνητου Πεζικού και 3η Μ η­ χανοκίνητη Μ εραρχία S S “ Totenkopf” ). Απέναντι τους βρίσκο­ νται οκτώ σοβιετικές μεραρχίες (έξι πεζικού και δ ύ ο μηχανο­ κίνητες). Στα μέσα Αυγούστου το 56ο Σώμα διατάσσεται να καταλάβει τη δυτική ό χθ η του ποταμού Πόλα και να δημι­ ουρ γήσ ει ισχυρά προγεφυρώματα στην ανατολική. Στις 31 Α υγούστου 1941 επικρατούσε μια σπάνια ησυχία στον τομέα της 3ης Μεραρχίας S S “ Τ Κ ” . Οι αλλεπάλληλες α­ ντεπιθέσεις των Σοβιετικώ ν την π ροηγούμενη εβδομάδα, όσο λυσσαλέες κι αν ήταν, δ εν κατάφεραν να σπάσουν το μέ­ τωπο του ποταμού Πόλα σε κανένα σημείο και εκείνη τη ν η μ έ ­ ρα η καταρρακτώδης βροχή έδωσε τη χαριστική βολή στο μέ­ νος των Ρώσων. Παρόλα αυτά κρατούσαν ακόμα δ ύο χωριά της δυτικής ό χθ η ς, απ’ όπου συνέχιζαν να παρενοχλούν τους Γερμανούς, είτε με βολές πυροβολικού, είτε με μικρές επιθέ­ σεις αναγνωριστικού χαρακτήρα. Στις 4 Σεπτεμβρίου η βροχή κόπασε αρκετά ώστε να διαταχθεί προπαρασκευή για νέα επί­ θεσ η την επ ομένη, με στόχο τη δημιουργία προγεφυρώματος στην απέναντι ό χθ η . Πράγματι, το πρωί της 5ης Σεπτεμβρίου δύο τάγματα πεζικού πέρασαν τον Πόλα υπό το φως ενός α­ συνήθιστα λαμπερού ήλιου. Η δύσκολη θέσ η τους ενισχύθηκε το απόγευμα με την έλευση ολόκληρου του 503ου Συντά γ­ ματος Πεζικού. Από τη στιγμή εκείνη το 56ο Σώμα είχε το ένα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

του πόδι στην ανατολική ό χθ η του Πόλα, με κα θυστέρησ η ο ­ κτώ ημερών. Παρά την επιδείνωση του καιρού αμέσως μετά, το 56ο και τα γειτονικά του Σώματα (2ο και 10ο Πεζικού) επ ιτέθηκα ν με όλες τους τις δυνάμεις στις 8 Σεπ τεμβρίου, με τελικό στόχο την κατάληψη των υψωμάτων Βαλντάι στην απέναντι ό χ θ η και τη δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου μεταξύ των λιμνών Ιλμεν και Σέλιγκερ. Οι Σοβιετικοί πράγματι υποχώρησαν και παρά την εκτ εν ή να ρκοθέτηση όλων των δρόμω ν νοτίως του Πόλα η γερμα νική προέλαση ήταν αρκετά εντυπωσιακή, με αποτέ­ λεσμα να υποστούν μεγάλες απώλειες σε έμψ υχο και άψυχο υλικό. Η υποχώρησή τους έδω σε τη ν εντύπωση ε κτεν ο ύ ς ήτ­ τας, ήταν όμως μια προσεκτική αναδίπλωση σε νέες θέσ εις η οποία συνδυάσ τηκε με την έλευση ενισχύσεων. Η ορμή των ρωσικών αντεπιθέσεων που α κολούθησα ν στις 11 και 12 Σ ε ­ πτεμβρίου, ανάγκασε τους Γερμανούς να εγκα ταλείψ ουν τη συνέχιση της προέλασής τους και να οχυρω θο ύ ν σε μόνιμες α μυντικές θέσεις κατά μήκος της οδικής αρτηρίας Ντεμιάνσκ-Σταράγια Ρούσια. Σε περίπτωση που συνέχιζαν τις επιθετι­ κές επιχειρήσεις, θα έθ ετα ν σε κίνδυνο όλη τη δεξιά πλευρά του τομέα τους. Στις 13 Σεπ τεμβρίου η Μ εραρχία S S “ Τ Κ ” μετα φ έρ θ η κε στο 2ο Σώμα Στρατού με αποστολή τη ν εκκαθάριση κά θε ε­ στίας αντίστασης στη δασώδη περιοχή βορείως του Ντεμιάνσκ. Από τις 15 Σεπ τεμβρίου άρχισε η κατασκευή καταλυμά­ των, πολυβολείων και παρατηρητηρίων μέσα στα μαυρισμένα ερείπια των χωριών της περιοχής. Το μέτωπο της “ Τ Κ ” βρισκό­ ταν σε πολύ επικίνδυνο σημείο (στη δυτική ό χθ η του Πόλα), αφού δ εν μπορούσε να είναι ενιαίιο και στεγανό λόγω των

ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ Π Ο Υ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΜ Ε Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Ι ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Η Ρ Ω ΙΣΜ Ο Υ Σ Ε Ε Π ΙΠ Ε Δ Ο ΣΧΗΜ ΑΤΙΣΜ ΟΥ (ΜΕΡΑΡΧΙΑΣΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ-ΤΑΓΜΑΤΟΣ), Α ΛΛΑ ΚΑΙ ΣΕ ΑΤΟΜ ΙΚΟ ΕΠ ΙΠ Ε Δ Ο , ΠΕΡΑΝ ΤΟΥ Κ Α Θ Η Κ Ο Ν ΤΟ Σ ΚΑΙ ΙΣΩ Σ ΠΕΡΑ ΑΠ Ο

ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΝΤΕΜΙΑΝΣΚ ΚΑΙ Η ΗΡΩΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΗΣ 3ης ΜΗΧΑΝΟΚΙΝΗΤΗΣ SS "ΤΚ'

ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΤΗ ΛΟΓΙΚ Η. ΟΜ Ω Σ ΣΤΟ Δ Ε Υ ΤΕ Ρ Ο ΠΑΓΚΟ ΣΜ ΙΟ ΠΟΛΕΜ Ο . ΤΕΤΟΙΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ ΑΡΚΕΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ Π Ε Ρ ΙΣΣΟ ΤΕ Ρ Ε Σ ΦΟΡΕΣ Σ Υ Ν ΕΒΑΙΝΑΝ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΣΚ ΛΗ Ρ Ο ΤΕΡ Ε Σ Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Υ Σ ΚΑΠΟΙΑΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ.

ΜΕΤΩΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ Β' ΠΠ βάλτων της περιοχής και της δαιδαστη Μ εραρχία “ Totenkopf” με καταλώδους κοίτης του ποταμού. Οι Γερ­ στροφική ορμή. Τα συνταγματα πεζιμανοί όμως πίστευαν ότι οι καιρικές κού της Μεραρχίας περικυκλώνονται σ υ ν θ ή κ ες και οι π ροηγούμενες μά­ από μια ανθρώπινη πλημμύρα. Ο λό­ χες είχαν εξασθενίσει τους Ρώσους κληρα συντάγματα ρωσικού πεζικού περισσότερο από τους ίδιους, παρά σε διάταξη παρέλασης εφ ορ μ ο ύν μέ­ τις ενδείξεις που είχαν περί του α­ σα από τα δάση, π ερνούν τον Πόλα ντιθέτου. Η γενική αντίληψη ήταν και συγκρούοντα ι με τους σαστισμέ­ πως οι Σοβιετικοί είχαν ν ικηθ εί και η νους Γερμανούς. Η κατάσταση ήταν αντίστασή τους θα εκάμπτετο πριν χαοτική και η “ Τ Κ ” δ εν μπόρεσε να από το τέλος του χειμώνα. οργανώσει αποτελεσματική αντεπί­ Στις 22 Σεπ τεμβρίου το 2ο Σώμα θ εσ η πριν από το απόγευμα. Γρήγορα Στρατού ειδοποίησε τη ν “ Τ Κ ” ότι έγινε εμφανές ότι το χωριό Λούσνο τρεις ν έ ες σοβιετικές ταξιαρχίες εί­ (που ήταν ένα από τα αδύνατα σημεία χαν εντοπιστεί κατά μήκος του Πότης γραμμής) δεχόταν το κύριο βάρος λα, ενώ οι Σοβιετικοί είχαν εντείνει της επίθεσης των Σοβιετικών. Ας δ ο ύ ­ και τη ν αναγνωριστική δραστηριότημε όμως τι έγινε εκεί εκείνο το πρωί τά τους. Αμέσως η “Τ Κ ” τ έ θ η κ ε σε TSS Sturmmann (Δεκανέας) Fritz Christen. και τις επ όμενες μέρες, μέσα από την Στο λαιμό του κρέμεται ο Σταυρός των κατάσταση επιφυλακής. Το πρωί της ιστορία του Δ εκα νέα Fritz Christen, Ιπποτών που του απονεμήθηκε επ’ 23ης Σεπ τεμβρίου οι θ έσ εις της Μ ε ­ πυροβολητή της 2ης Πυροβολαρχίας ανδραγαθία μετά τη Μάχη του Λούσνο. ραρχίας δ έχ θ η κ α ν σφοδρά πυρά της Μοίρας Αντιαρματικών. π υροβολικού και συνεχείς αεροπορι­ Ο ουλαμός του Christen βρισκόταν κές επιδρομές, ενώ το ρωσικό πεζικό βορείως του Λ ούσ νο και συγκρούστηδιενεργο ύσ ε εικονικές επιθέσεις για κε αμέσως με το πρώτο κύμα αρμά­ να αποκαλύψει κάποιο ευαίσθητο σημείο της γερμα νικής των της ρωσικής επίθεσης (δύ ο ταξιαρχίες πεζικού με υπο­ γραμμής. Ο Κόκκινος Στρατός δ εν φαινόταν νικημένος και η στήριξη τριάντα αρμάτων KV-1 και Τ-34). Κατά τη διάρκεια της απόδειξη ή λ θ ε το επόμενο πρωί. πρώτης εφ όδου, όλοι οι στρατιώτες του ουλαμού του σκοτώ­ 24 Σεπ τεμβρίου 1941. Οι Ρώσοι πρακτικά πέφτουν επάνω θη κα ν εκτός από τον ίδιο (οι Ρώσοι κατέλαβαν το Λούσνο, πα-

59 ™

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Σοβιετικά άρματα μάχης τύπου Τ-34/76.

60 β·

ρά τη λυσσαλέα αντίσταση του 3/2 Τάγ­ ματος Πεζικού). Εκείνο ς έμεινε στο πυροβόλο του και συνέχισε να βάλλει κατά των επερχόμενω ν αρμάτων, καταστρέφοντας έξι και απωθώντας τα υπό­ λοιπα. Κατά τις επ όμενες δύο η μ έρ ε ς ο Christen παρέμενε μόνος του με το πυροβόλο του των 50 mm και επανειλημ­ μένα απώθησε εφ ό δο υ ς πεζικού και αρ­ μάτων, ενώ ήταν εκτ εθ ειμ έν ο ς σε καται­ γισμό πυρός από πυροβολικό, όλμους και πολυβόλα. Απ οκομμένος ολοκληρω ­ τικά από τη μονάδα και τη Μεραρχία του, χωρίς τροφ ή και νερό, ο Christen κρατούσε τη θ έσ η του. Αποτελούσε μο­ νος του θύλα κα αντίστασης, πάνω στον οποίο οι Σοβιετικοί εξάντλησαν το μέ­ νος τους χωρίς αποτέλεσμα. Κατά τη διάρκεια της νύχτας ο Δ ε κα ­ νέας Christen μ ετέφ ερ ε βλήματα στο π υροβόλο του από τα κοντινά ερημω μέ­ να πυροβολεία και την ημέρα παρέμενε σε κάλυψη μέχρ ι να ακούσει το θ ό ρ υ β ο των ρωσικών αρμάτων. Στις 27 Σεπ τεμ­ βρίου το απόγευμα, τα απομεινάρια του 3/2 Τάγματος (150 μάχιμοι) σταμάτησαν τη ρωσική επίθεση και αντεπιτέθηκαν, απωθώντας επιτέλους τους Ρώσους από το Λ ούσνο. Ε κ ε ί οι συνάδελφοι του Christen τον βρήκα ν να στέκει ακόμα πί­ σω από το π υροβόλο του. Το πεδίο μπροστά από τη θ έσ η που κράτησε μό­ νος του για τρεις σχεδόν μέρες, ήταν γεμάτο πτώματα και κατεστραμμένα άρ­ ματα. Μέσα σε χρ ο νικό διάστημα 72 ω­ ρών ο Fritz Christen αχρήστευσε μόνος του 13 άρματα και σκότωσε σ χεδ ό ν εκα­ τό Ρώσους στρατιώτες. Γι’ αυτό το ε κ ­ πληκτικό κατόρθω μα ατομικού ηρωι­ σμού του α π ονεμ ήθηκε ο Σιδηρούς Σταυρός 1ης Τάξεως και ταυτόχρονα π ροτάθηκε για το Σταυρό των Ιπποτών. Στη συνέχεια ο Christen μετέβη αεροπο­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

ρικώς στο Ράστενμπουργκ, όπου τον παρασημοφόρησε ο ίδιος ο Χίτλερ. Ηταν ο πρώτος στρατεύσιμος της Μ ε ­ ραρχίας του που κέρδισε το μετάλλιο αυτό, σε ηλικία μόλις είκοσι ετών! Οι επιθέσεις που άρχισαν σε όλο το μέτωπο της “ Τ Κ ” στις 24 Σεπτεμβρίου, συνεχίστηκαν για δ ύ ο μ έρ ες ακόμα με αυξανόμενη ένταση. Στην τελευταία τους προσπάθεια στις 27 Σεπτεμβρίου, οι Ρώσοι χρησιμοποίησαν και τις τ ε ­ λευταίες τους εφ εδρείες , ρίχνοντας τρεις μεραρχίες πεζικού και πάνω από 100 άρματα μάχης (μεταξύ των οποίων και τριάντα βαρέα, τύπου KV-2) στην κα­ τά μέτωπο επίθεσή τους, αλλά και πάλι αποκρούστηκαν. Τα μπαρουτοκαπνισμένα ερείπια του Λ ούσ νο άλλαξαν στο μ ε ­ ταξύ τρεις φορές χέρια, οι Γερμανοί ό ­ μως τελικά κράτησαν το χωριό. Υπό σ υ ν θ ή κ ε ς που δ εν μπ ορούν να περιγραφούν, ολόκληρη η “ Τ Κ " επιστράτευσε τα τελευταία αποθέματα έμψ υχου υλι­ κού (βοη θη τικό προσωπικό κλπ.) και α­ ποφασιστικότητας και συνέτριψε τις ρωσικές δυνάμεις που τη ν π ολιορκού­ σαν. Οταν η καταιγίδα της μάχης κόπα­ σε, ο ποταμός Πόλα ήταν κυριολεκτικά κατάσπαρτος από κατεστραμμένα ο χ ή ­ ματα και πυροβόλα κά θε λογής, καθώς και από πτώματα Γερμανών και Ρώσων στρατιωτών (περί τις 20.000 απώλειες συνολικά). Παρά τις φ ο βερ ές απώλειές της (τουλάχιστον 4.500 νεκρ οί και 5.000 τραυματίες), η “ Τ Κ " παρέμεινε στην πρώτη γραμμή για τρεις εβδ ομ ά δες α­ κόμα πριν πάρει το δ ρ ό μ ο για τα μετόπι­ σθεν. Οταν επ έστρεψ ε στη Ρωσία, ως Τε­ θω ρακισμένη Μεραρχία, ανέλαβε μαζί με άλλες επίλεκτες μονάδες καθήκοντα “ πυροσβεστικής υπηρεσίας” σε όλο το εύρ ος του μετώπου, μετακινούμενη συνεχώς όπου οι Ρώσοι προκαλούσαν

ρήγμα. Ο κύριος παράγοντας που συνετέλεσε σ ’ αυτή τη ν άνευ π ροηγουμένου επι­ τυχία απέναντι σε έναν δεκαπλάσιο σε δύναμη αντίπαλο, ήταν βασικά σι απλοί στρατιώτες της Μεραρχίας, Βιβλία ολό­ κληρα έχουν γραφεί προσπαθώντας να π ροσεγγίσουν γεγονότα σαν αυτό, τόσο από τις ιστορικές όσο και από τις ψυχο­ λογικές τους προεκτάσεις. Αναλύσεις που α φ ορούν την εκπαίδευση, την ψυχοσωματική αγωγή, τη ν καλλιέργεια προτύπων στο στράτευμα, προσπαθούν να εξαγάγουν χρήσιμα συμπεράσματα για τις αιτίες που μετέτρεπαν ά νδρ ες ό­ πως ο νεαρός Δεκα νέα ς Christen σε “ στρατούς του ε ν ό ς ” !

Β ΙΒ Λ ΙΟ ΓΡ Α Φ ΙΑ (1) Ellis J.: THE WORLD WAR II DATABOOK. (2) Sydnor C.: SOLDIERS OF DESTRUCTION. (3) Holt F.: BLITZKRIEG TO DEFEAT: HITLER’S WAR DIRECTIVES. (4) Quarrie B .: HITLER’S TEUTONIC KNIGHTS, Patrick Stephens, Wellingborough, 1986. (5) Quarrie B. -.HITLER’S SAMURAI, Patrick Stephens, Wellingborough, 1983.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ Υποστράτηγος ε.α. τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Σ Ε ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΡΘ ΡΟ ΠΡΟΧΩ ΡΟΥΜ Ε Σ Ε ΜΙΑ ΛΕΠ ΤΟ Μ ΕΡΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜ ΑΤΙΚΗΣ ΠΟ Ρ ΕΙΑ Σ ΤΗΣ Ε Λ ΛΗ Ν ΙΚ Η Σ Α ΙΤΗ ΣΕ Ω Σ ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Π ΕΙΓΟ ΥΣΑ ΑΓΟΡΑ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΩ Ν Α Ε Ρ Ο Π ΛΑ Ν Ω Ν , ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΠΑΡΑΜ ΟΝΕΣ ΤΟΥ Ε ΛΛΗ Ν Ο -ΙΤΑ ΛΙΚ Ο Υ ΠΟΛΕΜΟΥ. Η ΔΟ ΛΙΧ Ο Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Η ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ, Δ ΙΑ Ν Θ ΙΣΜ ΕΝ Η ΜΕ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΣΥΜ Φ ΕΡΟ Ν ΤΟ ΛΟ ΓΙΚ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΟΗ, "ΕΚΑΝ ΑΝ ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟ Υ Σ ’’. Η ΑΙΤΗ ΣΗ ΥΠΟΒ ΛΗ Θ ΗΚ Ε ΕΠΙΣΗΜ Α ΤΟ ΣΕΠ ΤΕΜ Β ΡΙΟ ΤΟ Υ 1940 ΚΑΙ ΤΑ Α Ε Ρ Ο Π ΛΑ Ν Α ΕΦΘΑΣΑΝ Σ ΤΟ ΣΟ Υ Ε Ζ ΤΟΝ Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ ΤΟ Υ 1941, ΓΙΑ ΝΑ ΤΑ Π Α Ρ Ο ΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΤΑ Χ Ρ Η ΣΙΜ Ο Π Ο ΙΗ ΣΟ ΥΝ 01 ...ΒΡΕΤΑΝΟΙ, ΑΦ ΟΥ 01 Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ ΕΙΧΑΝ ΥΠΟΚΥΨ ΕΙ ΣΤΟ Β ΑΡΟΣ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜ ΕΩΝ ΤΟ Υ ΑΞΟΝΑ.

ον Ιούνιο του 1940 η πτώση της Γαλλίας προκάλεσε σε όλο το Δυτικό κόσμο αίσθημα απογοήτευσης και φ ό ­ βου, ενώ την ίδια εποχή η Ελλάδα ζούσε κάτω από την απειλή της Νέας Τάξης στην Ευρώπη. Η Ιταλία είχε κατα­ λάβει απρόκλητα την Αλβανία τον Απρίλιο του 1939 και από την άνοιξη του 1940 είχε αρχίσει να μεταστρέφει τη φιλική της στάση έναντι της Ελλάδας, με έναν αδικαιολόγητο δημοσιογραφικό και ραδιοφωνικό θ ό ρ υ β ο εναντίον της. Ταυτοχρόνως ιταλο-αλβανικές συμμορίες σκηνοθετούσ α ν μεθοριακά επεισόδια στα ελληνο-αλβανικά σύνορα, ενώ ιταλικά αεροπλάνα παραβίαζαν τον ε λ ­ ληνικό εναέριο χώρο και βομβάρδιζαν ελληνικά εμπορικά και πο­ λεμικά πλοία μέσα σε ελληνικά λιμάνια και χωρικά ύδατα. Η Ελληνική Αεροπορία δ ιέ θ ε τ ε τότε 1 1 αεροπλάνα, Potez, Blenheim Battle και PZ L, αγορασμένα από διάφ ορες ευρωπαϊκές χώρες, από τα οποία μόνο 67 ήταν καταδιωκτικά και βομβαρδιστι­ κά - με 300 περίπου αεροπ όρους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, μονίμους και εφ έδρ ους. Επειδή οι απειλές από τη Ρώμη πολλαπλασιάζονταν, η κ υ β έ ρ ­ νηση θεώ ρησε αναπόφευκτη την ιταλική επίθεση. Γι’ αυτό το λό­ γο, μέσα στα πλαίσια της δυνατής αμυντικής θωράκισης της χώ­ ρας, α π ευ θ ύνθ η κε τον Ιούνιο του 1940 στις ΗΠΑ για αεροπλάνα, δ ο θ έν τ ο ς ότι η αγορά των ευρωπαϊκών χωρών αδυνατούσε να ι­ κανοποιήσει τις παραγγελίες της του 1938 με το αιτιολογικό των εθνικώ ν τους αναγκών. Η αίτηση υπ οβλήθηκε αρχικά στο Υπουργείο των Εξωτερικών των ΗΠΑ κατά τα μέσα Σεπτεμβρίου

Αεροσκάφος P-36C του Σώματος της Αεροπορίας του Αμερικανικού Στρατού.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

■■

και περί τα μέσα Ν οεμ βρίου του 1940 μετατράπηκε σε υποχρέωση πώλησης. Ομως η παράδοση των αεροπλάνων δ εν άρχισε παρά μόνο “ κατόπιν ε ο ρ τή ς ” τον Απρίλιο του 1941, όταν ήταν αργά πια για να β ο η θ η θ εί η Ελλάδα. Η Γερμανία είχε εξαπολύσει την επίθεση κατά της Ελλάδας στις 6 Απριλίου, μέχρι τα τέλη του ίδιου μήνα κατέλαβε την ηπειρωτι­ κή χώρα και μέχρι το τέλος Μαϊου είχε καταλάβει και τη νησιωτική Ελλάδα με την Κρήτη. Ετσι, για ένα διάστημα οκτώ μηνών η ελληνική αίτηση γνώρισε μια πρωτοφα­ νή γραφειοκρατική δολιχοδρομία μέσα στα πολυάριθμα γραφεία των Υπουργεί­ ων Εξωτερικών, Ο ικονομικώ ν και Ναυτι­ κών των ΗΠΑ, αλλά και στα γραφεία του Λ ε υ κο ύ Οίκου. Ο Αμερικανός υπουργός των Εξωτερικών Κ ο ρ ντέλ Χωλ, “ πελαγω­ μ έ ν ο ς ” στα πολυάριθμα -έξι- αρμόδια για τις εξω τερικές σχέσεις γραφεία, δ ή ­ λωσε τότε ότι κανένας δ ε ν του α νέφ ερε το θ έ μ α των αεροπλάνων για την Ελλά­ δα. Σ ε όλο αυτό το διάστημα ο Βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Β ’, ο πρω­ θυπ ουργός I. Μεταξάς και ο διάδοχός του Κορυζής, εκλιπαρούσαν τις ΗΠΑ για την αγορά των αεροπλάνων. Πολλές φ ο­ ρές η ελληνική αίτηση έφ θα νε στο στά­ διο της ικανοποιήσεως, αλλά δημιο υ ρ γο ύντο εμπλοκές, οι οποίες αποδί­ δοντα ν είτε σε διπλωματική παρανόηση, είτε σε διαφωνία επί του αριθμού των προς πώληση αεροπλάνων, είτε σε προϋπάρχουσα υποχρέωση προς τη Β ρ ε τ α ­ νία, είτε τέλος στη συζήτηση του Ν όμου περί “ Δανεισμού και Εκμισθώ σεω ς” . Ε ν πάση περιπτώσει, όταν οι υπεύ­ θ υ νο ι της Ουάσιγκτον έδωσαν την υπόσχέση στους Ελληνες αρμοδίους, δ εν είχαν ιδέα πως είχαν ανοίξει έτσι το “ Κουτί της Πανδώ ρας” . Οταν το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δ ε ν πέ­ τυχε να δώσει μια λύση, ο υπουργός των Οικονομικώ ν Χ ένρ υ Μ ο ργκεντά ο υ ο νεώ τερος π α ρεμβλήθηκε, όπως αναμίχθηκε και ο ίδιος ο π ρόεδρος Ρούσβελτ στην υπόθεση, με αποτέλεσμα την πρό­ κληση συγχύσεω ς και στα δύο Υπουργεία, Ο ικονομικώ ν και Εξω τερι­ κών. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι Ελληνες αρμόδιοι πελα γοδρομούσαν ανάμεσα σε μια π ροεδρική υπόσχεση η οποία είχε δ ο θ εί πρόωρα και σε μια προϋπάρχουσα υποχρέωση των Αμερικανώ ν προς τη Βρετανία για τον εφ οδιασμό της με το 5 0 % των αεροπλάνων της αμερικανικής παραγωγής. Οι Ε λλη νες βρ έθ η κ α ν στη θέσ η του Ταντάλου. Οταν φαινόταν ότι θα μπορούσαν να πάρουν τα αεροπλά­ να, το Λ ο νδ ίνο πίεζε σκληρότερα και τα κρατούσαν μακριά από το “ άρπαγμα” της Αθήνα ς και όταν η Α θήνα είχε την ελπίδα να τα εξασφαλίσει από τα μερί­ δια του Αεροπ ορικού Σώματος του Α μ ε ­ ρικανικού Στρατού, η “ λίμ ν η ” των α ερο ­ πλάνων άδειαζε και γινόταν “ πολύ ρ η­ χ ή ” για να τα “ ρουφ ήξει από αυτή” .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Η πρώτη φάση του ζητήματος κρά­ τησε από το ν Ιούνιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1940. Κατά το χ ρο νικό αυτό διάστη­ μα η ελληνική πλευρά δ εν χρησιμοποίη­ σε τη ν Ελληνική Πρεσβεία στην Ουάσιγ κτ ο ν για να ικανοποιηθεί το αίτημα, αλ­ λά χρημα τομεσίτες, οι οποίοι ε ν ερ γ ο ύ ­ σαν ως “ Επιτροπή Π ρομήθεια ς". Η θέσ η του Υπουργείου των Εξωτερικών των ΗΠΑ ήταν αρνητική, κατά ένα ποσοστό λόγω των χρηματομεσιτώ ν και κατά ένα άλλο λόγω της αμερικανικής αντιπάθει­ ας προς το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά. Στις 21 Ιουνίου 1940 ο Α μερικα­ νός π ρεσβευτής στην Αθήνα, Λίνκολν Μ ακ Βή, ζήτησε από τον υπουργό των Εξωτερικών της πατρίδας του Χωλ πλη­ ροφ ορίες για τη διαθεσιμότητα π υρ οβ ό­ λων, αντιαρματικών πυροβόλων, ελα­ φρών αρμάτων και αντιαεροπορικών πυροβόλω ν για τον Ελληνικό Στρατό. Πρέπει να σημειω θεί ότι ο π ρεσβευτής προειδοποίησε το ν υπουργό ότι η ε λλη ­ νική αίτηση μπορεί να είναι μέρος κά­ ποιος γερμα νικής κίνησης προς εξά­ ντληση των αμερικανικών υλικών που είχαν απομείνει “ πριν από τη ν έκδοσ η μελλοντικών διαταγών” και ότι η γερμα ­ νική επιρροή στην Αθήνα μεγάλωνε “ βήμα προς βή μ α ” . Στις 24 Ιουνίου ο Χωλ, απαντώντας τον πληροφ όρησε ότι ο π ρόεδρος έχει συγκροτήσ ει μια Ενδοϋπουργική Επιτροπή Σ υ ν δ έσ μ ο υ στο Υπουργείο Οικονομικώ ν η οποία προε­ δ ρ ευ ότα ν από το ν Φίλιπ Γιανγκ και ότι οι Ε λλη νες θα έπρεπε να διαπραγματ ε υ θ ο ύ ν με αυτή . Παρά το τηλεγράφημα του Χωλ στον Μ ακ Β η στην Αθήνα, ο Ελληνας πρε­ σβευτής στην Ο υάσιγκτον Κίμων Διαμαντόπουλος ζήτησε από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ (στις 12 Σεπ τεμ­ βρίου) την άδεια να επιτρέψει στην εται­ ρία Namstrad της Νέας Υόρκης να αγορά­ σει 50 αεροπλάνα Vultee. Η ενέργεια αυτή σηματοδότησε την πρώτη ελληνι­ κή αίτηση για αεροπλάνα, μολονότι γινό­ ταν έξω από τους διπλωματικούς διαύ­ λους. Στις 11 Οκτω βρίου ο Διαμαντόπουλος ζήτησε από τον ίδιο τον Χωλ να εκδώ σει δύο άδειες εξαγωγής όπλων στον Μ. Καβαλιώτη της “ Εμπ ορικής Εταιρίας Αιγαίου” της Νέας Υόρκης. Στις 26 Οκτωβρίου, με την ιταλική ει­ σβολή στην Ελλάδα επικείμενη, ο Διαμαντόπουλος συζήτησε το θ έ μ α με το δ ιευ θ υ ντή της Διευθύνσεω ς Υ π οθέσ ε­ ων Μ έσ ης Ανατολής του Υπουργείου των Εξωτερικώ ν των ΗΠΑ, τον Ουάλλας Μάρεϊ. Ο Διαμαντόπουλος ήταν απολο­ γητικός και εξέφ ρα σε τη λύπη του γιατί η αίτηση καρκινοβατούσε επί έναν ολό­ κληρο μήνα. Είπε στον Μ άρεϊ ότι, αφού οι χρημα τομεσ ίτες είχαν απστύχει, θα μπορούσε τώρα να τονίσει στην κ υ β έ ρ ­ νησή του την ανάγκη να γίνουν οι ε ν έ ρ ­ γειες δια των διπλωματικών διαύλων3. Παρόλα αυτά ο Μ άρεϊ ήταν υπ οχρε­ ωμένος εκείνη τη ν ημ έρ α να πει στον

Διαμαντόπουλο ότι η πώληση των αμερι­ κανικών αεροπλάνων στην Ελλάδα ήταν προς το παρόν έξω από κά θε συζήτηση. Ο υφ υπ ουργός των Εξωτερικών Σάμερ Γουέλς, επιφορτισμένος με την ελληνι­ κή αίτηση, είχε ζητήσει από τον Μάρεϊ ένα λεπ τομερές υπόμνημα επί του θ έ ­ ματος για να μπορέσει να δώσει στον Ελληνα π ρεσβευτή την τελική απάντη­ ση. Στις 23 Ο κτω βρίου ο Μ άρεϊ είχε υπο­ βάλει στον Γουέλς το υπόμνημα, παρα­ θέτοντα ς τέσσερις παράγοντες υπέρ και τρεις κατά της πώλησης αεροπλά­ νων στην Ελλάδα. Ο Μ άρεϊ είχε εξαγάγει το συμπέρασμα και ο Γουέλς είχε συμφω νήσει ότι η πώληση των αεροπλά­ νων στην Ελλάδα θα μπορούσε να βλά­ ψει την εθ νική ασφάλεια των ΗΠΑ^. Το υπόμνημα αυτό του Μάρεϊ, αποτέλεσ ε σε μεγάλο βαθμό τη βάση για τις μελλοντικές κα τευθύνσεις της αμερικα­ νικής εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ στη Μ εσόγειο. Αυτά τα επιχειρήματα, υπέρ και κατά της πώλησης, αντικατό­ πτριζαν τη ν επιρροή του Λ ο νδίνου στις α μερικανικές αποφάσεις από τον Οκτώ­ βριο του 1940 και μετά. Από τη μια πλευρά τα επιχειρήματα υπέρ της πώλησης των αεροπλάνων ή ­ ταν: Πρώτον το δημόσιο αίσθημα. Αυτό το αίσθημα στην Ελλάδα ευνο ο ύσ ε την αντίσταση κατά των Ιταλών και θα μπο­ ρούσε να ενισ χυθεί περισσότερο με την πώληση. Δ ε ύ τ ερ ο ν , το γεγονός ότι η χει­ ρονομία της Α μερικής να βοη θή σ ει την Ελλάδα θα μπορούσε να τη ν εκφράσει ένας μικρός αριθμός αεροπλάνων. Τρί­ τον, το γεγονός ότι η Ελλάδα βρισκόταν μέσα στην εμβέλεια του Βρετα νικού Στόλου της Μ εσ ογείου και αν δεχόταν επίθεση οι Βρετα νοί πιθανώς θα κατα­ λάμβαναν την Κρήτη και συνεπώς τα αε­ ροπλάνα θα εξα κολουθούσα ν να είναι χρήσιμα. Τέλος, επειδή οι Ιταλοί είχαν αποτελματωθεί στην αιγυπτιακή εκστρα­ τεία, κά θε επίδειξη ενισχύσεω ς της α­ μυντικής ικανότητας της Ελλάδας θα μπορούσε να αποτρέψει τη ν ιταλική εισβολή. Από την άλλη πλευρά τα επιχειρήμα­ τα κατά της πώλησης ήταν: Πρώτον ότι ακόμα και αν ο Ελληνικός Στρατός επρόκειτο να προβάλει αντίσταση, θα δ η ­ μιουργούσε μικρό μόνο πρόβλημα “ Σε μια άρτια μηχανοκίνητη δύναμη επιθέσεω ς” . Δ ε ύ τ ερ ο ν , το γεγο νό ς ότι η Ελλάδα είχε έλλειψη εκπαιδευμένω ν αε­ ροπόρων και τεχνιτών, η οποία θα μείω­ νε την αποτελεσματικότητα του αμερι­ κανικού αεροπλάνου. Τέλος, απηχώντας τη βρετανική θέση, σημειωνόταν ότι τα αεροπλάνα “ πιθανώς δ ε ν θα μπορού­ σαν να πετύχσυν σπουδαία στρατιωτικά αποτελέσματα με επάνδρωση Ελλήνω ν αεροπόρω ν” . Πρακτικά στο υπόμνημά του ο Μάρεϊ τόνιζε ότι, αφού η Βρετα νία είχε εγγ υ η θ ε ί την ανεξαρτησία της Ελλάδας: “ Τα αεροπλάνα τα οποία έχο υμε τη

7ο βρετανικό καταδιωκτικό Boulton Paul Defiant. Η σχεδίαση, με όλο τον οπλισμό των τεσσάρων πολυβόλων των 0,303 in σε πύργο πίσω από το χειριστή, δεν ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη.

δυνατότητα να πωλήσουμε στο εξωτερι­ κό θα είχαν καλύτερη απόδοση αν με αυτά εφοδιαζόταν η Βρετανία παρά η Ελλά δα ". Συμπέραινε μάλιστα ότι η πώ­ ληση των αεροπλάνων στην Ελλάδα θα εξασθένιζε την άμυνα των Ηνωμένων Πολιτειών. Επισημαίνεται ότι η αρχική αίτηση συνέπεσε με την προεκλογική εκστρα­ τεία του π ροέδρου Ρούσβελτ, ο οποίος θα εκλεγόταν, χωρίς να υπάρχει ανάλο­ γο π ροηγούμενο, για τρίτη φορά. Ο Ρούσβελτ, επιτιθέμενος προεκλογικά κατά των πολεμοκαπηλικών θέσεω ν των Ρεπουμπλικάνων, είχε υποσχεθεί στις Α μ ε ­ ρικανίδες μη τέρες ότι τα παιδιά τους δ εν θα σταλούν σε έναν ευρωπαϊκό πό­ λεμο. Ετσι η συμμετοχή στην άμυνα της Ελλάδας, έστω και κατά τον έμμεσο α υτόν τρόπο, κατά τη διάρκεια της προ­ εκλογικής εκστρατείας ήταν πολιτικά έξω από κά θε συζήτηση. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία, με­ τά την επίδοση, μέσα στη νύχτα, ενός τελεσίγραφου γεμάτου σκευωρία, ξεκί­ νη σ ε από φαντασιοπληξία του δικτάτορά της τον πόλεμο εναντίον της Ελλά­ δας. Ο Μ ουσολίνι νόμισε ότι η Ελλάδα θα ήταν μια άλλη Αιθιοπία, αλλά δ έ χ θ η ­ κε μια ψυχρολουσία. Η Ελλάδα όχι μόνο αντιστάθηκε στην ιταλική εισβολή, αλλά και τη ν καθήλωσε. Τώρα, περισσότερο από κά θε άλλη φορά, η Ελλάδα είχε α­ νάγκη από πολεμοφόδια και αεροπλάνα. Στις 7 Ν οεμβρίου ο Μάρεϊ, έχοντας υπόψη του την επιτυχία της ελληνικής άμυνας, εισ η γή θ ηκε στο διευθυντή της Δ ιευθύνσεω ς Ελέγχω ν του Υπουργείου Εξωτερικώ ν των ΗΠΑ, Ιωσήφ Γκρην, την πώληση κά θε “ μη ουσιώδους π ολεμο­ φ ο δ ίο υ ” στην Ελλάδα. 0 όρος “ μη ουσιώ δης” είχε βασική σημασία. Μ ετά την απόρριψη της ελληνικής αίτησης από την Ουάσιγκτον, στις 5 Ν ο­ εμβρίου, δ ύ ο η μ έρ ε ς πριν αλλάξει γνώ­

μη ο Μάρεϊ, ο Ελληνας π ρεσβευτής στο Λονδίνο Σιμόπουλος έδωσε στους Β ρ ε ­ τανούς ένα μακροσκελή κατάλογο πολε­ μοφοδίων των οποίων είχε ανάγκη η Ελλάδα. Ηταν φανερό σε όλους τους αρμοδίους ότι μόνο οι ΗΠΑ θα μπορού­ σαν να ικανοποιήσουν. Το Λ ονδ ίνο πλη­ ροφ όρησε τη ν Αθήνα ότι η Βρετανική Επιτροπή Αγορών (Β Ε Α ) στην Ουάσιγκτον θα προσπαθούσε να ικανοποιήσει την ελληνική αίτηση. Επειδή οι Β ρ ε τ α ­ νοί ενεργούσα ν ως αντιπρόσωποι της Αθήνας, η αίτηση παρέμεινε στα χέρια του Λονδίνου, όσο και στα χέρια της Ουάσιγκτον. Μ ετά τη ν επανεκλογή του ο Ρούσβελτ έδ ειχ νε λιγότερο ενδια φ έρον προς το κλίμα του απομονωτισμού. Στις 8 Νοεμβρίου ο Μεταξάς, συγχαίροντας το ν Ρο ύ σ β ελτ για την επανεκλογή του, υπενθύμισε στον π ρόεδρο ότι η βρετα­ νική προτεραιότητα είχε μπλοκάρει την ελληνική αίτηση για τα αεροπλάνα. Εκα ­ νε έκκληση στην “ υψηλή αίσθηση δικαι­ ο σ ύ ν η ς ” του Ρού σ βελτ για “ τη χορ ήγη­ ση βοήθειας στην Ελλάδα για έναν αγώ­ να ο οποίος, ανεξάρτητα από το αν είναι άνισος, θα πρέπει να είναι νικηφ όρος στην ιερή αυτή υπ όθεσ η” . Ο π ρόεδρος Ρούσβελτ διέταξε τα Υπουργεία Ο ικονο­ μικών και Εξωτερικών να επιταχύνουν τις διαπραγματεύσεις του Ελληνα πρε­ σβευτή με την Β Ε Α . Στις 18 Νοεμβρίου στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο Μάρεϊ διατύπωσε τη γνώμη στον υφυπουργό Εξωτερικών Α δόλφ ο Μπερλ ότι αναμφίβολα μια πώληση αεροπλά­ νων θα τόνω νε το ελληνικό ηθικό. Ο δι­ ευ θ υ ν τή ς της Δ ιευθύνσεω ς για τις υπο­ θέσ εις της Ε γ γ ύ ς Ανατολής είχε πλήρως βραχυκυκλω θεί. Η ελληνική αίτηση είχε ευνο η θ εί από την επανεκλογή του Ρο ύ ­ σβελτ και τη ν υποστήριξη του Ελληνα πρω θυπουργού. Ο ίδιος ο Ρούσβελτ, κα­ λώς ή κακώς, είχε εμπλακεί. Την ίδια ε­

ποχή περίπου, η κατασκευάστρια εται­ ρία των αεροπλάνων Ρ-40 Curtiss-Wright π ληροφ όρησε το Υπουργείο Οικονομι­ κών ότι, λόγω της πρόσφατης αγγλο-αμερικανικής απόφασης για την παραγω­ γή των προοριζόμενων για εξαγωγή αε­ ροπλάνων τύπου Ρ-40 σε βάρος των άλ­ λων τύπων, θα ήταν δυνατή κατά το χει­ μώνα 1940-1941 μια αύξηση της παραγω­ γής τους κατά 100 ακόμα αεροπλάνα Ρ-40. Στις 22 Ν οεμ βρίου το Υπουργείο Οικονομικών πληροφ όρησε τον υφυπ ουργό Εξωτερικώ ν Μπερλ ότι η Α θήνα θα μπορούσε να αγοράσει 30 αε­ ροπλάνα Ρ-40. Αυτή την πληροφορία την ανακοίνωσε ο Μ περλ στον Ελληνα πρε­ σβευτή Διαμαντόπουλο^, ενώ ο άλλος υφυπ ουργός των Εξωτερικών Γουέλς έ­ δωσε οδηγίες στο διευ θ υ ντή της Δ ιεύ ­ θυνσ ης Ελέγχω ν Κάρολο Γιόστ να δια­ κανονίσει με τον π ρόεδρο της Διυπουργικής Επιτροπής Συνδ έσ μ ο υ του Υπουργείου Οικονομικών Φίλιπ Γιανγκ τα σχετικά με την τιμή και την παράδοση των αεροπλάνων. Η ημέρα της 22ας Ν οεμβρίου ήταν για την Ελλάδα ημ έρα διπλού πανηγυρι­ σμού. Πέρα από τη ν εξασφάλιση της υπόσχεσης για τα 30 αεροπλάνα Ρ-40, ο Ελληνικός Στρατός, κατατροπώνοντας τους Ιταλούς, κατέλαβε την Κορυτσά και απωθώντας τα στρατεύματα του Μ ουσολίνι μέσα στην Αλβανία απε­ λ ευθ έρ ω νε ελληνικά εδάφη. Η ελληνική νίκη ήταν τόσο σαρωτική και η ιταλική ήττα τόσο συντριπτική, ώστε κάποιος ά­ γνω στος Γάλλος τοπ οθέτησε μια πινακί­ δα στα σύνορα Ιταλίας-Γαλλίας του Βισύ με την επιγραφή: “ Ε λλη νες προσοχή. Εδώ είναι η γαλλική μ ε θ ό ρ ιο ς ” . Στην υπόσχεση της κυβερνήσεω ς του Ρού σ βελτ για τη ν πώληση στην Ελλάδα 30 σύγχρονω ν αεροπλάνων, υπήρχε ένα πρόβλημα. Μ ε π ροηγούμ ε­ νη συμφωνία ο μισός όγκος της παρα-

63

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

64 «*»

γωγής όλων των αεροπλάνων Ρ-40 προ­ οριζόταν για τη Βρετανία. Η Ο υάσιγκτον υπολόγιζε ότι επειδή η εταιρία Curtiss εί­ χε αναγγείλει μια αύξηση στην παραγω­ γή, δ εν θα ενοχλούσ ε το Λονδίνο αν 30 από αυτά πήγαιναν στην Α θήνα 6. Κατά την ίδια χρονική περίοδο η Β Ε Α πληροφ ο ρ ή θ η κε ότι οι ΗΠΑ είχαν την π ρ ό θ ε­ ση να εκχω ρήσουν, για πολιτικούς λό­ γους, ένα μ έρος της α υξημένης παρα­ γωγής στις θ εω ρ ο ύ μ ενες από τη Β Ε Α “ Δημοκρα τίες της Μπανάνας της Ν ό­ τιας Α μ ερ ικ ή ς ” 7. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, πιεζόμενος από τον Ελληνα πρεσβευτή στο Λ ο νδίνο Χαράλαμπο Σιμόπουλο, να απ ελευθερώ σει τα 30 αεροπλάνα, ξεκα­ θάρισε ότι δ εν είναι οι ΗΠΑ ο π ρομη­ θ ευ τή ς, αλλά η Βρετανία. Η “ Επιτροπή Β ο ή θ ε ια ς ” προς την Ελλάδα του λό ρ­ δου Μωρίς Χ ά νκεϊ είχε προηγουμένω ς εκτιμήσει το κόστος προμήθειας και συντηρήσεω ς 60 καταδιωκτικών σε 8.000.000 δολάρια. Ε κ ε ίν η την εποχή το Λ ο νδ ίνο δ εν ή θ ε λ ε να παραιτηθεί από τα 30 αεροπλάνα Ρ-40 για μια υπόσχεση παραλαβής 80 άλλων της επ όμενης πα­ ραγωγής, έστω και στην προσφερθείσα τιμή που ήταν μικρότερη κατά 5 0 % . Οπως είχαν τα πράγματα, η παραγωγή των Ρ-40 ήταν πολύ πίσω από το πρό­ γραμμα λόγω της χαμηλής απόδοσης στο εργοστάσιο κατασκευής των κινη­ τήρω ν Allison9. Παρόλα αυτά και ενώ η ολοκλήρωση της παραγγελίας βρισκό­ ταν πίσω, ακόμα και με τις έξι βάρδιες συναρμολόγησης στο εργοστάσιο της εταιρίας Curtiss-Wright στο Μπάφαλο των ΗΠΑ, η Ουάσιγκτον προχώρησε και υπ οσ χέθηκε τα αεροπλάνα στην Ελλά­ δα, στην Κίνα και στις Δ ημοκρατίες “ Μπανάνας” της Νότιας Αμερικής. Μ όνο το Λ ο νδίνο π ροσέφ ερε έναν τ ρ ό ­ πο απαλλαγής από την πίεση. Σ τη ν Ο υάσιγκτον ο Ρού σ βελτ ο δ ή ­ γη σ ε μια ήδη σ υ γ κ εχυ μ έν η κατάσταση στο χειρότερο. Στις 6 Δ εκεμ β ρ ίο υ υπο­ σ χ έ θ η κε στον Βασιλιά Γεώργιο Β ’ ότι... “ έχ ο υ ν λη φ θ εί μέτρα για τη χορήγηση αυτής της βοήθειας στην Ελλάδα, η ο ­ ποία αγωνίζεται τόσο γενναία” . Την ίδια ημ έρ α ο υφ υπ ουργός Εξωτερικών Γου­ έλς, αφού μίλησε με τον Ρούσβελτ, είπε στο διευ θ υ ντή για τις υποθέσεις της Ε γ γ ύ ς Ανατολής Μάρεϊ: “ Η πιο ζωηρή ε ­ πιθυμία του π ροέδρου είναι αυτά τα 30 αεροπλάνα να π α ρα δοθούν στην Ε λ λ η ­ νική κυ βέρ νη σ η . Ασφαλώς κάποιος ικα­ νοποιητικός τρόπος μπορεί να β ρ εθ εί για να γίνει α υ τό ” . Α κολούθω ς ο Μ άρεϊ ή λ θ ε σε επαφή με τον υφυπουργό των Εξωτερικώ ν Μπερλ, ο οποίος π ληροφ ό­ ρησε τον π ρόεδρο της Ενδοϋπ ουργικής Επιτροπής Σ υ ν δ έ σ μ ο υ του Υπουργείου Οικονομικών Φίλιπ Γιανγκ ότι ο π ρόε­ δρος, ενώ έδω σε τελεσ ίδικες εντολές στο Υπουργείο Εξωτερικώ ν για να διατε­ θ ο ύ ν τα 30 αεροπλάνα Ρ-40 στην Ελλά­ δα, είχε α ρ νηθ εί να κατονομάσει την πη­ γή προμήθειας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο Γιανγκ ενημέρω σε τον υπουργό Οικονομικώ ν Μ οργκεντά ου ότι υπήρχαν τέσσερις πιθανές λύσεις: να τα πάρουν από αυτά που προορίζονταν για το Α ε ­ ροπορικό Σώμα του Στρατού των ΗΠΑ, να πιεστούν οι Βρετα νοί να υποχωρή­ σουν, να πάρουν μισά από το Α εροπ ορι­ κό Σώμα και μισά από τους Β ρετα νο ύς ή να π ρ ο βλ η θ ούν νομικές προτεραιότη­ τες, π.χ. να ακυρω θεί η βρετανική άδεια εξαγωγών και να δ ιο χ ε τε υ θ ο ύ ν μερικά από τα βρετανικά μερίδια στους Ε λ λ η ­ νες μέσω του Αεροπ ορικού Σώματος του Στρατού των ΗΠΑ. Το Αεροπ ορικό Σώμα είχε δηλώσει επανειλημμένα στα Υπουργεία Εξωτερικώ ν και Οικονομικών ότι δ εν είχε εφ εδρικά αεροπλάνα Ρ4010. Οπως είναι ευνόητο η κυ βέρ νη σ η των ΗΠΑ ήταν απρόθυμη να πιέσει το Στρατό να παραιτηθεί από τα αεροπλά­ να του, τα οποία δ εν είχε ακόμα παραλάβει. Τόσο ο Γιανγκ όσο και ο Μ περλ έ­ βλεπαν ότι η “ ζωηρή επιθυμία του π ροέ­ δ ρ ο υ ” θα μπ ορούσε να ικανοποιηθεί κα­ λύτερα μόνο με τη βρετανική χορήγηση αεροσκαφώ ν11. Η Β Ε Α π ληροφ όρησε το Υπουργείο Ο ικονομικώ ν των ΗΠΑ ότι το Λονδίνο δ εν επ ρόκειτο να παραιτηθεί από την παράδοση σε αυτό των αεροπλάνων Ρ40. Ο ρ υ θ μ ό ς της παράδοσης ήταν ήδη πολύ πίσω σε σχέση με το πρόγραμμα. Επειτα η Β Ε Α επισήμανε τη σταθερή βρετανική αντίρρηση στην αίτηση της Ελλάδας για αεροπλάνα, λέγοντας π.χ. ότι τα αεροπλάνα Ρ-40 θα ήταν άχρηστα στην Ελλάδα λόγω ελλείψεως κατάλλη­ λων αεροδρομίω ν και ικανών αεροπό­ ρων12. Α κόμα η Β Ε Α βεβαίωσε με λίγη πονηριά τον Μ οργκεντά ου ότι οι Β ρ ε τ α ­ νοί είχαν πάνω από 400 (!!!...) αεροπλάνα που βο η θο ύ σ α ν την Ελλά δα 13. Τον ίδιο καιρό που η Β Ε Α ισχυριζό­ ταν ότι 400 αεροπλάνα βοηθ ού σ α ν την Ελλάδα, ο Ελληνα ς πρω θυπουργός Μ ε ­ ταξάς τηλεγρα φ ούσε στον Ρο ύ σ βελτ ότι, λόγω των ελλείψεω ν της Ελληνικής Αεροπορίας σε αεροπλάνα, “ Γυναικό­ παιδα ήταν ε κτ εθ ειμ έν α σε απίστευτες επιθέσεις της εχ θ ρική ς αεροπορίας, η οποία προτιμά επ ιδρομές σε πόλεις που από έλλειψη άμυνας είναι ανυπεράσπι­ σ τ ες ” . Ο I. Μεταξάς δ εν υπ ενθύμισε μό­ νο ότι η Ελλάδα και η Βρετανία πολε­ μούν η μία δίπλα στην άλλη “ για την ε ­ ξασφάλιση της ελευθερ ία ς και της δι­ καιοσύνης για όλους τους ανθρώ π ους” και ότι η αμερικανική βοήθεια θα μπο­ ρούσε να απ οδειχθεί αποφασιστική στον αγώνα. Δια του υπουργού του των Εξωτερικών όμως υπ ενθύμισε στον Αμερικανό π ρεσβευτή στην Α θήνα Μακ Βη ότι η Ελλάδα θα πλήρωνε για τα αε­ ροπλάνα, φ θάνει μόνο να “ κοβότα ν ο γόρδιος δ εσ μ ό ς της προμήθειάς τ ο υ ς ” . Ο Α μερικανός υπουργός των Ο ικο­ νομικών, σε μια προσπάθειά του να κό­ ψει το γόρδιο δ εσ μό και να εκπληρώσει “ την πιο ζωηρή επιθυμία” του π ροέ­

δρου Ρούσβελτ, κατέστρωσε ένα νέο σχέδιο. Στις 11 Δ εκεμ β ρ ίο υ , γνωρίζο­ ντας ότι η υπομονή του Υπουργείου Εξωτερικώ ν με τους Β ρετα νούς ήταν σε λεπτό σημείο, πρότεινε να παραδώσουν οι Β ρετα νοί στην Ελλάδα 30 αεροπλάνα Curtiss Ρ-36 Mohawk ή άλλου τύπου, τα οποία θα αντικαθιστούσαν αργότερα οι Η Π Α 1^. Την άλλη ημ έρ α ο Βρετα νός π ρεσβευτής στην Ο υάσιγκτον, Νέβιλ Μπάτλερ, πληροφ όρησε το Βρετα νικό Υπ ουργείο των Εξωτερικώ ν ότι μερικοί εξέχοντες επίσημοι στην Ο υάσιγκτον μιλούσαν κιόλας για βρετανική ιδιοτέ­ λεια και ότι μια απάντηση-στάση στην πρωτοβουλία του Μ οργκεντά ο υ η οποία θα κρινόταν ως μη συνεργάσιμη, θα κιν­ δ ύ ν ευ ε να αποξενώσει ακόμα πιο πολύ την Ουάσιγκτον. Μ ετά από αυτό το Β ρ ε ­ τανικό Υπουργείο της Αεροπορίας στά­ θ η κ ε ενδοτικό, παρά το ότι θα προτι­ μούσε τα Mohawk να αντικατασταθούν με βρετανικά Gladiator (διπλάνα) ή Defiant (ξεπ ερασμένη σχεδίαση). Αποφά­ σισε να προσφέρει Defiant, “ κυρίως προς ικανοποίηση της αμερικανικής κοινής γνώ μης” 15. Στα μέσα Δ εκε μ β ρ ίο υ του 1940 ο Μ ορ γ κεντά ο υ ήταν η “ κυριαρχούσα φυσιογνωμία" στην Ο υάσιγκτον για το θέμα της ελληνικής αίτησης. Το Υπουργείο των Εξωτερικώ ν είχε αποδειχ θ ε ί ανίκανο να την ικανοποιήσει και ο Μ ο ργκεντά ο υ ήταν χα ρούμ ενος που ή ­ ταν κάτι παραπάνω από τον παραδοσια­ κό υπουργό των Οικονομικών των ΗΠΑ. Στις 17 Δ εκεμ β ρ ίο υ επ ισκέφ θηκε τον Χωλ για να μάθει τι είχε πει ο π ρόεδρος στο Υπουργείο Εξωτερικώ ν σχετικά με τα αεροπλάνα για την Ελλάδα. Ο Χωλ και ο Μ οργκεντά ου γνώριζαν ότι στις αρχές Δ εκεμ β ρ ίο υ ο π ρόεδρος είχε πει στον υφυπ ουργό Εξωτερικών Γουέλς να ικα­ νοποιήσει την αίτηση. Ο Χωλ στη συζή­ τηση με τον Μ οργκεντά ου π α ρα δέχθη­ κε: “ Λοιπόν εγώ δ εν μπορώ να συνεργα­ στώ με τον Σάμνερ και με μερικούς άλ­ λους εδώ γύρ ω ” 16. Στις 18 Δ εκε μ β ρ ίο υ ο υφυπουργός Εξωτερικών Σάμνερ Γουέλς τηλεφ ώ νη­ σε στον Μ ο ργκεντά ου για να τον πληρο­ φορήσει ότι ο Ελληνα ς πρωθυπουργός Μεταξάς είχε δ εχ θ ε ί τη βρετανική προ­ σφορά για τα 30 αεροπλάνα τύπου Defiant αντί των Ρ-40. Ο Μ οργκεντά ου β ρ υ χ ή θ η κ ε . “ Επιτέλους σώ θηκα” 17. Η ανακούφισή του όμως κράτησε για λίγο, γιατί η ελληνική πλευρά επιφυλάχθηκε και επ ανήλθε στα Ρ-40. Αλλά ο Μοργκεντάου και ο Χωλ είχαν τη ν ελπίδα ότι θα μπορούσαν να πείσουν την Α θ ή να να πάρει τα Defiant. Ετσι στις 19 Δ ε κ ε μ β ρ ί­ ου ο Χωλ τηλεγράφ ησε στην Α θήνα το ­ νίζοντας τα πλεονεκτήματα του βρετα ­ νικού σχεδίου. Επισήμαινε την αβεβαιό­ τητα της παράδοσης των Ρ-40, τα ιδιόρ­ ρυθμα προβλήματα χειρισμού των αε­ ροπλάνων και την έλλειψη ανταλλακτι­ κών και τεχνιτών.

Αεροσκάφος Hurricane με τα χρώματα της Γιουγκοσλαβικής Αεροπορίας.

Τα νέα από το Λ ονδίνο παρουσίαζαν τη στάση της Ελλάδας ασυνεπή. Το Β ρ ε ­ τανικό Υπουργείο Αεροπορίας στο με­ ταξύ είχε ανακαλύψει ότι ούτε ένα Defiant δ εν είχε συσκευαστεί, ότι οι ν η ο ­ πομπές για τη Μ έση Ανατολή ήταν πλή­ ρεις και ότι το αεροπορικό δρομολόγιο μέσω Τακοράντη, της Νοτιοδυτικής Αφρικής, ήταν υπ ερκορεσμένο. Στις 18 Δ εκεμ β ρ ίο υ ο Βρετα νός πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον Μπάτλερ τηλεγράφ η­ σε στο Υπουργείο Εξωτερικών της χώ­ ρας του ότι ο Ρο ύ σ βελτ είχε δώσει την υπόσχεση στην αίτηση χωρίς να σκεφ θεί τα προβλήματα για την εκπλήρωσή της. Ο Φ ιλ ελ εύ θ ερ ο ς Βρετα νός υπουργός της Αεροπορίας σερ Αρτσιμπαλντ Ζίγκλερ, αφού ενη μ ερ ώ θ η κε, έ­ στειλε μια επιστολή στο Συντηρητικό υπουργό Παραγωγής Αεροπλάνων λόρ­ δο Μ πήβερμπ ρουκ, στην οποία έγραφε: “Αποφάσισα ότι θ α πρέπει να υποσχεθ ο ύ μ ε στους Α μερικανούς ότι θα παρα­ δώ σουμε 30 αεροπλάνα Mohawk Ρ-36 από τα αποθέματά μας για τη Μ έση Ανα­ τολή, με την προϋπόθεση ότι τα 30 Tomahawk (Ρ-40) από το μερίδιό μας στην Α μερική θ α αποσταλούν σε αντικα­ τάσταση των Mohawk στο λιμάνι της Βασσόρας του Ν. Ιράκ από το υ ς Α μερ ι­ κανούς, με αμερικανικό πλοίο” 1®. Η αποστολή των αεροπλάνων στη Βασσόρα υποδήλωνε το βρετανικό έ­ λεγχο στην ελληνική αίτηση, η οποία εί­ χε γίνει στις 5 Νοεμβρίου, όταν η Αθήνα στράφ ηκε στο Λονδίνο. Η αίτηση εισήλθ ε καθαρά σε μια καινούργια φάση στις 27 Δ εκεμ β ρ ίο υ , όταν ο Βρετα νός πρε­ σβευτής στην Ο υάσιγκτον Μπάτλερ π ληροφ όρησε τον Αμερικανό

υφυπουργό Εξωτερικών Γουέλς για τη γνώμη του Βρετα νού υπουργού της Α ε ­ ροπορίας Ζίγκλερ, οπότε έγινε κατα­ νοητό στους Αμερικανούς ότι η εκπλή­ ρωση της βρετανικής υπόσχεσης θα α­ παιτούσε να παραβιαστεί ο νόμος της ουδετερότητα ς. Χρειάστηκε σχεδόν μια εβδομά δα για να διασχίσει τον Ατλαντι­ κό η τελευταία βρετανική προσφορά, η οποία έφ θα σε την ίδια ημ έρ α που έφ θα ­ σε και το τηλεγράφημα του Ελληνα πρω­ θυπ ουργού με την εξήγηση για την α­ πόρριψη των Defiant. Ο I. Μεταξάς απέρριπτε στο σύνολό τους τις κατηγορίες ότι η Ελληνική Αεροπορία ήταν ανίκανη να χρησιμοποιήσει εξειδικευμένα α ερο­ πλάνα, τονίζοντας το γεγονός ότι ήδη χρησιμοποιούσε άλλους τύπους εξειδικευμένω ν αεροπλάνων. Ακόμα ο Μ ετα­ ξάς πίστευε ότι, όσο τα αεροπλάνα είναι περίπλοκα τόσο καλύτερα, γιατί η Ελ λ η ­ νική Αεροπ ορία “ πιθανώς σε σύντομο χρονικό διάστημα να ήταν υποχρεω μέ­ νη να αντιμετωπίσει στο μέτωπο της Αλβανίας γερμανικά αεροπλάνα". Ο χρόνος χανόταν για την Α θήνα και η τρι­ γωνική γραμμή επικοινωνίας ΑθήναΟυάσιγκτον-Λονδίνο-Αθήνα δυσχέραινε την κατάσταση απέναντι στον Αξονα. Εκείνο που περιέπλεξε περισσότερο την κατάσταση στην Ουάσιγκτον, ήταν το γεγονός ότι ο Ρού σ βελτ δ έ χ θ η κ ε στις 31 Δ εκε μ β ρ ίο υ τον Ελληνα πρεσβευτή στην Ο υάσιγκτον Διαμαντόπουλο και με το πνεύμα των πρωτοχρονιάτικων δώ­ ρων του είπε ότι η Ελλάδα δ εν θα είχε μόνο 30 αεροπλάνα, αλλά 60. Κατά τη διάρκεια του δείπνου της Πρω τοχρονιάς στο Λ ε υ κ ό Οίκο ο Ρού­ σβελτ, γυρνώ ντας προς το τραπέζι το α­

νακοίνωσε στον Μοργκεντάου. Ο Μοργκεντάου αιφνιδιάστηκε. Α νέφ ερε στον π ρόε­ δ ρο ότι η όλη γραφειο­ κρατία της Ουάσιγ κτο ν δ εν μπορούσε να εξοικονομήσει ούτε 30, πόσο μάλλον τα 60. Ο Ρού σ βελτ τότε απά­ ντησε: “ Τότε δώστε τους 33 τουλάχιστον αεροπλάνα” . Ο Μοργκεντά ου κατάλαβε ότι ο π ρόεδρος δ εν ή ­ ταν ενημερω μένος για τις δυσ χέρ ειες ε ξ ε ύ ­ ρεσης των 30 α ερο­ πλάνων τα οποία είχε υποσχεθεί και ότι “ στην υπόσχεση είχε παρακινηθεί από το ν υφυπουργό των Εξωτερικών Σάμνερ Γουέλς” . Ο Ρού σ βελτ είπε στον Μοργκεντάου ότι το θ έ μ α το είχε αναλάβει ο Ελληνας π ρεσβευτής στην Ο υάσιγκτον Διαμαντόπουλος με τον υπουργό Ο ικο­ νομικών των ΗΠΑ και τη Β Ε Α στην Ουάσιγκτον. Γι’ αυτό το λόγο ο Μ οργκεντάου υπ έθεσε ότι ο π ρόεδρος πίστευε ότι τα αεροπλάνα επρόκειτο να εξευρεθ ο ύ ν από το βρετανικό μερίδιο1 Ο π ρόεδρος των ΗΠΑ δ εν ήταν ο μό ­ νος εκ των πολλών αρμοδίων που περιέ­ πλεξε την ελληνική αίτηση με σ υ γ κ ε ­ χ υ μ ένες ιδέες. Ο υπουργός των Ναυτι­ κών των ΗΠΑ, Φ ρ α νκ Νοξ, ύστερα από μια σύσκεψη του υπουργικού συμβουλί­ ου στις αρχές Ιανουαρίου του 1941, έρι­ ξε την ιδέα στον Μ οργκεντά ου ότι οι Ελληνες ήταν πιθανό να ήθελα ν 30 διπλάνα καταδιωκτικά Grumman F3F από το Ναυτικό των ΗΠΑ, το οποίο εφοδια­ ζόταν τώρα με πιο σύγχρονα αεροσκά­ φη στο Ν όρ φ ολκ20. Οι δ ύ ο αυτοί Α μ ερ ι­ κανοί Υπουργοί νόμιζαν ότι θα μπορού­ σαν να επιλύσουν κά θε τι που σχετιζό­ ταν με την έλλειψη πολεμικής προπαρασ κευής των ΗΠΑ κατά το 1941, στην προσπάθεια να εκπληρώσουν τις υπο­ σχέσεις του π ροέδρου. Παρόλα αυτά η ασάφεια του π ροέδρου των ΗΠΑ ήταν μ ε θ ο δ ε υ μ έ ν η . Είχε την ελπίδα για ένα νέο τύπο βοήθειας-αυτόν ο οποίος εξ ε­ λίχθη κε σε νόμο “ Δανεισμού και Εκμισθώ σεω ς” -και πίστευε ότι πιέζοντας τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου θα μπορούσε να τα παρακινήσει να βρ ο υν λύσεις. Η Ελλάδα α ρ ν ή θ η κ ε να δ ε χ θ ε ί τα διπλάνα F3F αντί των αεροπλάνων Ρ-40. Η

65

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

66

Α θήνα ξαναγύρισε στην αρχική πρότα­ ση Μ οργκεντάου-Ζίγκλερ, να πω ληθούν δηλαδή στην Ελληνική Αεροπορία Mohawk (Ρ-36) της Αγγλικής Αεροπορίας σε αντικατάσταση ισάριθμων Ρ-40 τα ο ­ ποία θα πωλούντο ως υποκατάστατα στη Βρετανία. Οι Βρετα νοί και οι Ε λ λ η ­ νες ήταν ικανοποιημένοι με το σχέδιο αυτό, αλλά το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ π α ρεμβλήθηκε και π ληροφ ό­ ρησε το Υπουργείο Εξωτερικών ότι η α­ ποστολή ενός πλοίου στο εξωτερικό θα ήταν παραβίαση της ουδετερότητας. Ανεπίσημα το Υπουργείο Δικαιοσύνης είπε ότι η παραβίαση θα γινόταν γνωστή κατ’ άλλον τρόπο... Ο Ιωσήφ Γκρην, δι­ ε υ θ υ ν τή ς Ελέγχου του Υπουργείου Εξωτερικών, σημείωσε ότι δ εν ήταν δυνατό ο τύπος να μη το ανακάλυπτε, α­ φού στο θ έμ α είχε εμπλακεί ένας μεγά­ λος αριθμός πρεσβειών, αποστολών, κα­ τασκευαστών και γραφείων προωθήσεως2^. Κατά τον Ιανουάριο του 1941 η ε ­ κτελεστική εξουσία των ΗΠΑ δ εν θεω ­ ρούσε την ελληνική αίτηση αρκετά ζωτι­ κή για να παραβιαστεί ο νόμος. Ανεξάρτητα από το πόσο δύσκολο και μάταιο ήταν να β ρ ε θ ο ύ ν 30 αεροπλάνα, αποφάσισε να τη ρ η θ εί εξίσου το γράμ­ μα και το πνεύμα του νόμου. Το πρόβλημα με τη ν πρωτοβουλία του Μ ο ργ κεντά ο υ και του Ζίγκλερ δ εν ήταν η έλλειψη αεροπλάνων, αλλά μάλ­ λον η έλλειψη πλοίων. Παρόλα αυτά μ έ ­ χρι τις 13 Ιανουαρίου υπήρχαν διαθέσι­ μα πλοία ελληνικά και στη Νέα Υόρκη και στη Χονολουλού για τη μεταφορά των Ρ-40 στη Βασσόρα του Ιράκ και έτσι θα μπορούσε να ικανοποιηθεί το θέμα της φόρτωσης και της μεταφοράς. Γι’ αυτό ο υπουργός Οικονομικών Μοργκεντάου ζήτησε από τον Ελληνα πρε­ σ βευτή στην Ουάσιγκτον Διαμαντόπουλο μια επίσημη επιστολή της Α θ ή ­ νας με την οποία να αποδέχεται τα β ρ ε ­ τανικά Ρ-36 αντί των Ρ-40 και να απαλ­ λάσσει έτσι τις Ηνω μένες Πολιτείες από την αρχική τους υποχρέω ση22. Παρά το ότι η ελληνική αποδοχή θα ελευθ έρ ω νε την Ουάσιγκτον από την αρχική υποχρέωση, το σχέδιο ήταν πιο πολύ βρετανικό παρά αμερικανικό. Ο Μ ο ργκεντά ο υ είχε προωθήσει την αγο­ ραπωλησία των αεροπλάνων, αλλά ο Ζί­ γκλ ερ είχε επινοήσει την ανταλλαγή στη Βασόρα. Στη συνέχεια η Ο υάσιγκτον κα­ τάλαβε ότι η αίτηση είχε πάρει το δρόμο της ικανοποίησης, αλλά η λύση θα προ­ ερχόταν από το Λ ονδίνο. Την επ όμενη ημέρα από εκείνη που ο Μ οργκεντά ου είχε ζητήσει από τον Διαμαντόπουλο την επίσημη γραπτή διαβεβαίωση, ο Μωρίς Ο υίλσον της Β Ε Α π ληροφόρησε τον Βρετα νό υπουργό Παραγωγής Αεροπλά­ νων λόρδο Μ π ήβερμπ ρουκ ότι στην Α μερική οι συνομιλίες είχαν φτάσει στο στάδιο της ανταλλαγής επιστολών. Ο Ουίλσον, επικαλούμενος την αμερικανι­ κή υπόσχεση να εφοδιάσει την Κίνα με

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

100 αεροπλάνα Ρ-40, σημείωνε: “ Επειδή σ τερη θ ήκα μ ε αυτά τα αεροπλάνα για χάρη των Κινέζων, ενδιαφ ερόμαστε να μην απ οστερηθούμε και άλλα για χάρη των Ελλήνω ν” . Ο Ουίλσον πρότεινε να ακυρω θεί η ανταλλαγή των αεροπλάνων στη Βασσόρα2^ Σε όλη τη ν περίοδο των διαπραγμα­ τεύσεω ν, φ ά νηκε κατά καιρούς ότι το Λονδίνο είχε μεταχειριστεί με επιτηδειότητα και την Ο υάσιγκτον και την Α θ ή ­ να. Στις 14 Ιανουαρίου ο Β ρετα νός πρε­ σβευτής στην Ο υάσιγκτον Μπάτλερ τη ­ λεφ ώ νησε στο δ ιευθυντή Υποθέσεων Εγ γ ύ ς Ανατολής του Υπουργείου Εξω τε­ ρικών των ΗΠΑ Μάρεϊ, για να του ανα­ κοινώσει ότι τα ελληνικά Mohawk είχαν φύγει τα Χριστούγεννα από την Αγγλία με νηοπομπή. Επειδή η νηοπομπή θα έ ­ φθανε στο Σουέζ μέσω του Cape Town, τα αεροπλάνα αυτά θα ήταν άχρηστα στην Α θήνα στο άμεσο μέλλον. Το εμπό­ ριο είχε τελειώσει. Την επ όμενη ημέρα ο Μπάτλερ επανέλαβε στον Αμερικανό υφυπουργό Εξωτερικών Γουέλς ότι το

θούν στους Ελλη νες αεροπλάνα Mohawk, αυτά έπρεπε να είχαν παραδο­ θ εί σ ’ αυτή τη χριστουγεννιάτικη ν η ο ­ πομπή. Συμπερασματικά, ο Μπάτλερ εί­ πε στον Γουέλς ότι η πρόταση της Βασσόρας θα έποεπε να θεωρείται “ Ε ν εκκρ εμ ό τη τ ι” . Είναι δ ύσ κολο να διακρίνει κάποιος αν η βρετανική προσφορά ήταν ή δ εν ή­ ταν άδολη. Τα ελληνικά πλοία θα μπο­ ρούσαν να μετα φ έρ ουν το Ρ-40 από το βρετανικό μερίδιο σε ένα λιμάνι το ο ­ ποίο θα ελεγχόταν από τους Β ρ ε τ α ­ νούς, για βρετανική χρήση, ως αναπλήρωση των Mohawk τα οποία είχαν μετα­ βιβαστεί από τους Β ρετα νο ύς στους Ελληνες. Α ργότερα η Ο υάσιγκτον θα μπορούσε να εξασφαλίσει περισσότερα Ρ-40, τα οποία η Βρετανία θα μπορούσε να μεταφ έρει με βρετανικά πλοία σε βρετανικά λιμάνια. Ετσι για να υλοποιη­ θ ε ί η ελληνική αίτηση (όπως τώρα πα­ ρουσιαζόταν, ως ανταλλαγή αεροπλά­ νων), τα βρετανικά Mohawk έπρεπε να μετα φ ερ θούν στη Μ έση Ανατολή μέσα

Αεροσκάφη PZ L της ΕΒΑ το 1940.

Λονδίνο ή θ ε λ ε αμερικανικά πλοία να με­ τα φ έρουν τα αεροπλάνα στη Βασσόρα “για να μην εμπλέκεται πια άλλη συμμα­ χική ναυτιλία” , Ο Γουέλς ταραγμένος σημείωσε: “ Δ ε ν μπόρεσα να καταλάβω γιατί η Βρετα νική κυ βέρ νη σ η φ ρονούσε ότι ήταν χρησ ιμ ότερ ο τα ελληνικά πλοία να μένουν αραγμένα σε κάποιο λιμάνι του Ειρηνικού, νεκρά από το να χρησι­ μοπ οιηθούν για τη μεταφορά στη Βα σ­ σόρα των αεροπλάνων που τόσο πολύ χρειαζόταν η Ελλά δα ” . Ο Γουέλς τα είχε λίγο χαμένα-και δικαιολογημένα. Οι Ελληνες έπρεπε να παραδώσουν αμερι­ κανικά αεροπλάνα στους Β ρετα νο ύς για βρετανική χρήση. Επειδή ο Μπάτλερ εί­ χε ανα φερθεί στη χρησιμοποίηση β ρ ε ­ τανικής νηοπομπής, πιθανώς δ εν θεώ ­ ρησε αναγκαίο να την επαναλάβει ο ί­ διος στον Γουέλς. Αν επρόκειτο να δ ο ­

σε ένα λογικό χ ρ ο νικό διάστημα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο γινόταν φ ανερό ότι οι Βρετα νοί ήθ ελ α ν να εφ οδιάσουν την Ελληνική Αεροπορία με βρετανικά αε­ ροπλάνα, σε μια περίοδο που το Λονδίνο έβλεπε ότι η Βρετα νική Αεροπορία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα α ερ ο ­ πλάνα αυτά αποτελεσματικότερα. Δ η ­ λωνόταν ακόμα η συνεργασία μεταξύ Ζί­ γκλ ερ και Μ π ήβερμπ ρουκ και ότι τα α­ ντίστοιχα υπουργεία τους ήθ ελα ν τα αε­ ροπλάνα να τα πάρει η Ελλάδα. Και ό­ μως, σύμφωνα με μια αυθεντία όπως ο Τσώρτσιλ, υπήρχε ένας λυσσαλέος πό­ λεμος μεταξύ του Υπουργείου της Α ε ­ ροπορίας και του Υπουργείου Παραγω­ γής Αεροπλάνων2^. Κατά το τέλος Ιανουαρίου 1941 η ελ­ ληνική αίτηση στην Ο υάσιγκτον βρισκό­ ταν και πάλι εκεί όπου είχε αρχίσει. Η

Καταδιωκτικό Curtiss P-40C Tomahawk με βρετανικά εμβλήματα.

Ελλάδα είχε α ρνηθεί τα αεροπλάνα Defiant, η Βρετανία είχε υπαναχωρήσει από την ανταλλαγή των αεροπλάνων στη Βασσόρα και στις 28 Ιανουαρίου ο Ελληνας π ρεσβευτής στην Ο υάσιγκτον Διαμαντόπουλος, έχοντας “ αποκρούσει” τα διπλάνα, ρωτούσε τον Α μερικα­ νό υφυπουργό Εξωτερικών Μ περλ αν θα έπρεπε ή όχι να τηλεγραφήσει στην Αθήνα ότι η παράδοση ήταν σίγουρη. Ο Μπερλ του είπε να περιμένει μερικές η­ μέρες. Στις 31 Ιανουαρίου προκλήθηκα ν και άλλες αναβολές από μια σύσκεψη στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, καθώς ο ίδιος ο υπουργός Μ οργκεντάου είπε στον Διαμαντόπουλο ότι αν δ εν δεχόταν τα 30 διπλάνα Grumman F3F ε ­ ντός 48 ωρών, τα αεροπλάνα αυτά θα ε­ πέστρεφαν στους Βρετα νούς. Ο Μοργκεντάου απειλούσε τον Διαμαντόπουλο θ έτο ντα ς τη ν Αθήνα αντιμέτωπη με το Λονδίνο. Ο Ελληνας π ρεσβευτής αναχώρησε χωρίς να δ ε χ θ ε ί τα διπλάνα. Ο Μ οργ κεντά ου στράφηκε στον Μάρεϊ και τόνισε ότι ο Ρούσβελτ, σε μια σ ύσ κε­ ψη του υπουργικού συμβουλίου, είχε πει ότι τα διπλάνα ήταν “ μια προσφορά που ή τη δέχεσαι ή την αρνείσαι” . Στο Υπ ουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ο υφ υπ ουργός Μπερλ, ο οποίος ήταν υπ εύθυνος για να βρει μια λύση στην ελληνική αίτηση, π λη ρο φ ορ ήθηκε ότι ο υπουργός των Οικονομικών Μ οργκεντάου είπε στον Ελληνα π ρεσβευτή Διαμαντόπουλο “ Πάρε τα αεροπλάνα και σκά­ σ ε ” . Το Υπουργείο Εξωτερικών είχε δια­ φ ορετική αντίληψη για τη θέσ η του Ρο ύ σ βελτ πάνω στα αεροπλάνα για την Ελλάδα, σε σχέση με την αντίληψη του Υπουργείου Οικονομικών, ενώ από την άλλη πλευρά η διοικητική τεχνοτροπία του π ρ ο έδρο υ οδηγούσε σε σύγχυση. Την 1η Φ εβρ ουά ρ ιου ο Μ περλ σημείω­ σε, στο περιθώριο μιας εισήγησης του Μάρεϊ: “ Μίλησα με τον πρόεδρο. Νομί­ ζει ότι τα αεροπλάνα του Ναυτικού (τα διπλάνα F3F) θα ικανοποιούσαν μια άμε­ ση ανάγκη, αλλά όμως, αν οι Ε λλη νες το ήθελαν, θ α μπορούσαν να παραλάβουν τα Ρ-40 όταν θα κατασκευάζονταν, το ε­ πόμενο καλοκαίρι” . Αυτή η απάντηση έ­ δειχνε περισσότερο τον πολιτικό Ρο ύ ­

σβελτ, ο οποίος κα θυσ τερ ούσ ε τις τελι­ κές αποφάσεις όσο ήταν δυνατό, ώστε να υπάρχουν όσο το δυνατό περισσότε­ ρες ευκαιρίες επιλογής. Τα διπλάνα έγιναν δημόσιο θέμα συζήτησης στις 5 Φ εβρουάριου, όταν ο υπουργός Ναυτικών των ΗΠΑ Νοξ ανα­ κοίνωσε στους δημοσιογράφους ότι η Ελλάδα είχε α ρνηθεί ένα αμερικανικό “ δώ ρ ο” από 30 διπλάνα Grumman. Μ ε το ίδιο δημοσίευμα γινόταν γνωστό ότι οι Κινέζοι επρόκειτο να λά βουν 100 α ερο­ πλάνα Ρ-40. Ο Ελληνα ς π ρεσβευτής Διαμαντόπουλος ήταν δικαιολογημένα ενοχλημένος, αφού το Υπουργείο Ο ικο­ νομικών των ΗΠΑ ποτέ δ εν προσέφερε τα αεροπλάνα ως δώρο. Είχε αρνηθεί μια ξεπερασμένη μηχανή με ταχύτητα 400 χιλιομέτρων τη ν ώρα με ούριο άνε­ μο και ο αμερικανικός Τύπος τον κατη­ γο ρ ο ύσ ε για αχαριστία, ενώ οι Κινέζοι επρόκειτο να παραλάβουν 100 αεροπλά­ να Ρ-40. Δεν μπορούσε να το πιστέψει2®. Παρά το ότι φαινόταν ότι το ζήτημα ήταν τα διπλάνα, ο υπουργός Εξωτερι­ κών των ΗΠΑ Χωλ δήλωσε στις 7 Φ ε ­ βρουάριου στο υπουργικό συμβούλιο ότι μια αμερικανική αποτυχία να β ο η θ ή ­ σει την Ελλάδα θα δημιουργούσε πολύ κακή εντύπωση στα Βαλκάνια. Εκτό ς από αυτό, η ελληνική αίτηση ήταν γνω­ στή στην κοινή γνώμη και οι εφ ημερίδες ήταν γεμά τες ιστορίες από τα πεδία των μαχών της ελληνο-αλβανικής μεθορίου. Υπήρχε επίσης η πολύ γνωστή Επιτροπή Π ολεμικής Περιθάλψεω ς για την Ελλά­ δα, π ρ ο εδ ρ ευ ό μ εν η από τον Χάρολντ Βάντερμπιλτ, τον π ρόεδρο της κινημα­ τογραφικής εταιρίας Twentieth Century Fox Σπύρο Π. Σκού ρα και τη σύζυγο του Α μερικανού π ροέδρου Ελέανορ Ρο ύ ­ σβελτ, η οποία υποστήριζε ανεπιφύλα­ κτα τη βοήθεια στην Ελλάδα27. Ο Χωλ δ εν α νέφ ερε στο υπουργικό συμβούλιο τις ενέργειες των Βάντερμπιλτ, Σκούρα και της κυρίς Ρούσβελτ, αλλά αναφέρ­ θ η κ ε κυρίως στην ποιότητα των αερο­ πλάνων τα οποία προσφέρονταν, δηλα­ δή των αεροπλάνων F3F. Ο π ρόεδρος ή ­ ταν της γνώ μης να δ ο θ ο ύ ν τα F3F στους Β ρετα νούς για να χρησιμοπ οιηθούν από

τη Στρατιά του Νείλου και οι Βρετανοί να παραδώσουν αντίστοιχο αριθμό αε­ ροπλάνων, μη προκα θορισμένου τύπου, στην Ελλάδα, από τα αεροπλάνα τους της Μ έσ ης Ανατολής. Δ ε ν ήταν π ερίερ­ γο το ότι ο Χωλ ήταν “ έτοιμος να εκραγ ε ί” μετά από τόσες προσπάθειες που είχε καταβάλει για την ελληνική αίτη­ ση28. Στις 11 Φ εβρουά ριου ο υπουργός Οι­ κονομικώ ν Μ οργκεντά ου τηλεφ ώ νησε από την Αριζόνα, όπου βρισκόταν για α­ νάπαυση, στον υπουργό Ναυτικών Νοξ, για να του προτείνει μια λύση στην ελληνική αίτηση. Είπε στον Νοξ ότι ή θ ε ­ λε να πωλήσει στην Ελλάδα 30 από τα νέα αεροπλάνα Grumman F4F3 Wildcat του Ναυτικού. Ο Νοξ αντέτεινε ότι αυτά ήταν αεροσκάφη αεροπλανοφόρων και επειδή οι παραδόσεις του Ιανουαρίου ή­ ταν μειωμένες κατά 2 9 % το να αφαιρεθ ο ύ ν τόσα πολλά αεροπλάνα θα ισοδυνα μούσε με την “ αφαίρεση π υροβό­ λων από ένα πολεμικό πλοίο” . Πριν ο Μ οργκεντά ου απαντήσει, ο Νοξ τον διέ­ κοψ ε φωνάζοντας: “ Πανάθεμά τους! Γιατί δ εν παίρνουν τα αεροπλάνα που τους π ροσφέρουν; Π ολεμ ούν εναντίον ιταλικών αεροπλάνων πρώτης τάξεως, επανδρωμένων με ανίκανους αεροπό­ ρους. Επρεπε να δ ε χ θ ο ύ ν εκείνα που τους προσφέρονται. Πανάθεμά τους, δ εν μ ’ αρέσει αυτή η δουλειά να μας γ υ ρ ο φ έρ ν ο υ ν και να μας λένε τι θα μας πάρουν...” . Τελικά ο Νοξ η ρ έμ η σ ε και ρώ­ τησε το ν Μ οργκεντά ου τί αεροπλάνα σκόπευε να προσφέρει στην Αθήνα: “F3F4;” . “ Ο χι” , τον διόρθω σε ο Μοργκεντάου, “ F4F3” . Ο Νοξ τότε ρώτησε: “ Τί είναι αυτό; Είναι αριθμός ενός τύπου α­ εροπλάνου ή δ ύ ο τύπων αεροπλάνων;” . Τι; , ειπε ο Μ οργκεντά ου δύσπιστα. Τότε ο Νοξ, αφού κατάλαβε ότι οι αριθ­ μοί σημαίνουν αεροπλάνα Wildcat με σταθερές πτέρυγες, ρώτησε: “ Και θ έ ­ λεις 21 τέτοια αεροπλάνα;” . Ο Μοργκεντάου επανέλαβε ότι ή θ ε λ ε 30. “ Α, όχι,” , είπε ο Νοξ. “ Διάβολε θα αφαιρέσεις και μερικά ακόμα από αυτά που ήδη δια θ έ­ τουμε. Ε χ ο υ ν αναμενόμενα μόνο 21". Ο Μ οργκεντά ου επέμεινε ότι ο Νοξ θα μπορούσε να τα αντικαταστήσει και σε αυτό ο Νοξ απάντησε: “ ...θα μπορούσα για τους Βρετα νούς, αλλά να μη με λένε υπουργό Ναυτικών αν θα έλεγα ότι θα μπορούσα για τους Ε λ λ η ν ε ς ” 29. Ο Μ οργκεντά ου αμέσως ανέφ ερε εγγράφως στον π ρόεδρο ότι ο Νοξ δ εν ευνοο ύσ ε την παράδοση των F4F3 Wildcat στην Ελλάδα και ότι για να υπο­ χρεω θεί ο Νοξ να συμμορφ ω θεί χρεια ­ ζόταν μια προεδρική εντολή σ’ αυτόν. Τόνισε ότι το Υπουργείο Εξωτερικών ενδιαφερόταν ώστε οι Ελλη νες να πάρουν 30 μαχητικά αεροπλάνα πρώτης τάξεως, “ σύμφωνα με την προσωπική σας διαβε­ βαίωση στον Ελληνα π ρεσβευτή στις 31 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ ". Για έμφαση δ ε ο Μοργκεντάου α νέφ ερ ε στον π ρόεδρο: “ Χρειά-

67 **■»

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

QQ ■■

ζομαι τη βοήθειά σας στο θ έμ α α υ τό ” 30. Μ ετά την προεδρική εντολή στις 15 Φ εβρουά ριου ο Νοξ πληροφ όρησε τον Διαμαντόπουλο ότι η Ελλάδα θα μπο­ ρούσε να αγοράσει 30 Grumman F4F3 και, αν το επιθυμούσε, 15 ακόμα διπλάνα. Εί­ χαν περάσει τρεις μήνες από τότε που ο δ ιευ θ υ ντή ς Υποθέσεω ν Μ έσης Ανατο­ λής του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ Μ άρεϊ είχε προτείνει να επιτραπεί στους Ελληνες να αγοράζουν "μη ουσιώ δη” πολεμοφόδια. Τώρα τα σχέδια του υπουργού Οικονομικών Μοργκεντάου είχαν αποτύχει, η Ελλάδα και η Β ρ ε ­ τανία δ εν είχαν πετύχει στην ιδιαίτερη διανομή και ο Μεταξάς είχε πεθάνει στις 29 Ιανουαρίου 1941. Οι εκκλήσεις από τη ν Αθήνα συνέχιζαν να έρχονται α­ μείωτες, καθώς ο νέος Ελληνας πρω­ θυπ ουργός Α λέξα νδρος Κορυζής έστει­ λε, στις 12 Φ εβρουά ριου, ένα υπόμνημα στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Χωλ, στο οποίο δηλω νόταν ότι η Ελλάδα θ α πλήρωνε και το κόστος μεταφοράς των αεροπλάνων. Το μόνο που είχε να κάνει η Ουάσιγκτον ήταν να τα 6ρεί. Τα 30 αεροπλάνα Grumman, τα τόσο ουσιώ­ δη για την επιβίωση της Ελληνικής Α ε ­ ροπορίας και της ίδιας της Ελλάδας, θα κα τευθύνοντα ν επιτέλους μετά τις 15 Φ εβρουά ριου 1941 προς την Αθήνα. Ομως, προτού μπ ορέσουν να εξα­ χ θ ο ύ ν από την Α μερική τα α ερο­ πλάνα του Ναυτικού των ΗΠΑ, θα έπρεπε ο αρχηγός Ναυτικού Ναύαρχος Χάρολντ Σταρκ να εξασφαλίσει την τήρηση των νόμων για την ο υδετερ ό τη τα των ΗΠΑ. Μ ε βάση το νόμο θα έπρεπε να πιστοποιήσει ότι τα αεροπλάνα δ εν ήταν ουσιώδη για την ε ­ θνική ασφάλεια των ΗΠΑ και να ε ν η μ ε ­ ρώσει τον π ρόεδρο των Ναυτικών Επι­ τροπών της Β ο υ λ ή ς και της Γερουσίας των ΗΠΑ, εντός 24ώρου, ότι “ εκκρεμούσ ε ” μια τέτοια πώληση. Ο Σταρκ όμως υπέβαλε αρνητική εισήγηση για την ά­ μεση διάθεση των αεροπλάνων, γιατί δια κυβεύοντα ν πολύ περισσότερα και δ εν επρόκειτο μόνο για τα 30 αεροπλά­ να της Ελλάδας. Στις 17 Φ εβρ ο υά ριου 1941, σε μια σύσκεψ η υψ ηλού επιπέδου στο Υπουργείο Ναυτικών των ΗΠΑ, ο υφ υπ ουργός Ναυτικών Τζέϊμς Φόρεσταλ, ο Αντιναύαρχος της Ναυτικής Α ε ­ ροπορίας Τζων Τάουερ και ο αρχηγός Ναυτικού Ναύαρχος Χάρολντ Σταρκ, συμφώνησαν ότι η παράδοση των αερο­ πλάνων σ ’ αυτή τη χρονική περίοδο θα εμπόδιζε ίσως την έγκριση από το Κ ο­ γκρ έσ ο του νόμου περί “ Δανεισμού και Εκμισθώ σεω ς” - ο οποίος βρισκόταν ε ­ κεί προς συζήτηση και έγκριση. Ολοι εί­ χαν τη γνώμη ότι ο π ρόεδρος θα έπρεπε να “ παγώσει την υπόσχεση στην Ελλά­ δ α ” ώσπου να ψηφιστεί ο νόμος, γιατί κά θε πρόωρη ενέργεια του Ρού σ βελτ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

θα μπορούσε να είναι ένα όπλο στα χ έ ­ ρια των αντίθετω ν “ απομονωτικών” μ ε ­ λών της Επιτροπής Προϋπολογισμού. Τα Υπουργεία Οικονομικών, Ναυτικών και ακόμα αυτός ο ίδιος ο π ρόεδρος, είχαν αποτύχει να ικανοποιήσουν την ελληνι­ κή αίτηση. Τώρα οι ελπίδες της Ελλάδας εξαρτώντο από το Κ ογκρέσ ο. Κατά το χρόνο που το Κο γκρέσ ο συζητούσε, τα γερμανικά στρατεύματα εισέρχονταν στη Βουλγαρία προπαρασκευάζοντας την από δ ύο κα τευθύνσεις εισβολή στην Ελλάδα (από τη Βουλγαρία και από τη Γιουγκοσλαβία). Ο Τσώρτσιλ, επειδή α νέμενε μια γ ε ρ ­ μανική κά θοδο στα Βαλκάνια, είχε δια­ τάξει τη Στρατιά του Νείλου να διαχωρι­ στεί και από τις 4 Μαρτίου είχε αρχίσει η άφιξη των πρώτων στοιχείων του, 58.000 ανδρών περίπου, ελαφρά εξοπλισμένου Βρετα νικού Εκσ τρα τευτικού Σώματος στην Ελλάδα. Οι Βρετανοί, ίσως γιατί η βαλκανική εκστρατεία προκαλούσε έναν επικίν­ δ υνο διαμελισμό των ελαφρών ήδη δυνάμεώ ν τους στη Μ εσόγειο, ησύχα­ σαν κάπως όταν έμαθαν ότι η τελευταία αμερικανική προσφορά στην Ελλάδα περιλάμβανε αεροπλάνα F4F3. Ο Β ρετα ­ νός Σμήνα ρχος Τζων Σλέσσορ της Β ρ ε ­ τανικής Επιτροπής Αγορών στην Ουάσι-

ριζε ότι τα αεροπλάνα θα μπορούσαν να βελτιώ σουν τη ν κατάσταση στη Μ εσ ό ­ γειο. Το μόνο πρόβλημα ήταν ο χρ ό νο ς που θ α χρειαζόταν να φτάσουν. Υπήρχε μια εξήγηση για την αλλαγή της στάσης του Ρούσβελτ. Ο προπομπός του Β ρ ε τ α ­ νικού Εκσ τρα τευτικού Σώματος, μια βρετανική θω ρακισμένη ταξιαρχία, είχε ήδη αποβιβαστεί στην Ελλάδα. Η γενικό τερ η τροπή της πορείας της ελληνικής αιτήσεως δ εν ήταν καθόλου παρήγορη για το ν Ελληνα πρεσβευτή στην Ο υάσιγκτον, ο οποίος έβλεπ ε ότι όλες οι προσπάθειές του από το Σ ε ­ πτέμβριο του 1940 είχαν ναυαγήσει. Α κόμα έβλεπε ότι και τα τρία επιχειρή­ ματα του δ ιευ θ υ ντή των Υποθέσεω ν Μ έσ ης Ανατολής του Υπουργείου Εξω­ τερικών, Ουάλλας Μάρεϊ, κατά της πώ­ λησης των αεροπλάνων Ρ-40, τα οποία απηχούσαν και τις βρετανικές θέσεις, κονιορτοπ οιούντο από την αμερικανική απόφαση για τη ν πώληση στην Ελλάδα ι­ σάριθμων, πρώτης επίσης κλάσεως, αε­ ροσκαφών F4F3. Στα Grumman οι Ε λ λ η ­ νες πιλότοι θα απέδιδαν. Στα Tomahawk όχι; Για τα πρώτα θα παρεχόταν βρετα ­ νική τεχνική υποστήριξη, γιατί όχι και για τα δεύτερα; Ερωτήματα χωρίς απάντηση... Ο Σλέσσορ, για να απα-

Αεροσκάφος Curtiss P-40C του USA A C to 1941. γκτον, είπε στον υπουργό Ναυτικών των ΗΠΑ ότι οι Βρετα νοί θα εξασφάλιζαν κά­ θ ε δυνατή βοήθεια η οποία θα ήταν α­ ναγκαία στην Ελλάδα για τη μεταφορά, τη συναρμολόγηση και τη συντήρηση των αεροπλάνων Wildcat. Ο Σλέσσορ υπ ενθύμισε ακόμα στο Βρετα νό υπουργό Αεροπορίας ότι μια τέτοια βοήθεια ήταν ζωτική, γιατί στο μέλλον τα Grumman “ μπορεί να α π οδειχθούν χρήσιμα για τα αεροπλανοφόρα της Μ ε ­ σ ογείου” 31. Ο Σλέσσορ επρόκειτο να αποδειχθεί προφήτης γρηγορότερα από όσο πί­ στευε. Στις 11 Μ αρτίου 1941 ψηφίστηκε στις ΗΠΑ ο νόμος περί Δανεισμού και Εκμισθώ σεω ς και άνοιξε το δ ρ ό μ ο για την αποστολή αεροπλάνων στην Ελλά­ δα. Ο Ρούσβελτ, χωρίς να ειδοποιήσει κανέναν, απέσυρε τα προοριζόμενα για την Ελλάδα Grumman και στις 19 Μαρτί­ ου διέταξε να πάνε στη Βρετανία. Π ρο­ φανώς, ο ν έο ς διοικητής της Υπηρεσίας Δανεισμού και Εκμισθώ σεω ς, ο Χάρρυ Χόπκινς, είχε τη γνώμη ότι οι Βρετανοί θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα αεροπλάνα καλύτερα. Ο Ρού σ βελτ γνώ­

λύνει το “ κτύπημα” , πλησίασε τον Ε λ λ η ­ να πρεσβευτή στην Ουάσιγκτον με μια πρόταση για μια άλλη ανταλλαγή α ερ ο ­ πλάνων. Τί θα σκεπτόταν η Α θήνα για 30 Hurricane από τη Διοίκηση της Βρ ετα νι­ κής Αεροπορίας της Εγ γ ύ ς Ανατολής; Το Υπουργείο Αεροπορίας της Β ρ ε τ α ­ νίας τηλεγράφησε γρήγορα στον Σ λέσ ­ σορ δίνοντάς του οδηγίες να εξετάσει τους στίχους 5 και 6 της σελίδας 411 Α, στην παραπομπή του Μπήνχαμ. Ο Σ λέσ ­ σορ βρ ήκε τον α κόλουθ ο στίχο από το Νηχεμία (σελ. 4, στίχος 17): “ Ολοι με το ένα χέρι στη δουλειά και με το άλλο στο όπλο” . Το Λονδίνο, χωρίς να το γνωρίζει ο Σλέσσορ, είχε προσφέρει στους Ε λ λ η ­ νες 18 Hurricane, ανεξάρτητα από κάθε αμερικανική βο ή θ εια 32. Αν οι Βρετα νοί ή θ ελα ν να διατηρή­ σουν την αξιοπιστία τους στην κ υ β έ ρ ­ νηση Κορυζή, η οποία μόνο κάτω από ι­ σχυρή πίεση των Ηντεν-Τσώρτσιλ είχε ε ­ πιτρέψει να αποβιβαστούν βρετανικά στρατεύματα στην Ελλάδα, έπρεπε να πράξουν κάτι πριν γίνει γνωστή η πρότα­ ση του Σλέσσ ορ στην Αθήνα. Στο Υπουργείο Εξωτερικώ ν της Βρετανία ς ο

Αεροσκάφη Grumman F4F Wildcat.

Σερ Ο ρ μ ε Σάντζεντ, πρότεινε στις 24 Μαρτίου στον Πτέραρχο Σ ερ Γουίλφρεντ Φ ρήμαν να στείλουν οι Β ρ ε ­ τανοί 15 Ρ-40 στην Ελλάδα, “ σε βρετανικές βάσεις” , ως υποκατάστατα των F4F3, τα οποία π εριμένουν να αποσταλούν στη Βρετανία. Τα προς αναπλήρωση αεροπλά­ να θα φορτώ νονταν για να αποσταλούν το ταχύτερο δυνατό και ο Σάρτζεντ τόνι­ σε με έμφαση ότι “ η υπό­ σχεση αυτή θ α εκπληρωθεί οπωσδήποτε και ανεξαρτή­ τως των οιωνδήποτε σ υ ν θ η ­ κών” . Τα αεροπλάνα είχαν καταστεί συμβολικά του βρετανικού αλτρουϊσμού και θα μπορούσαν να απ οκρύψ ουν τη βρετανική ιδιοτέλεια απέναντι στην Ελλάδα. Ο Σάρτζεντ είπε στον Φρήμαν: “ Π ιστεύουμε ότι το να πούμε κάτι λιγότερο στους Ελληνες στη σημερινή κρί­ σιμη περίσταση θα είχε καταστροφικές συνέπειες, πολύ σοβα ρότερες από τη σπουδαιότητα των λίγων επίμαχων μη­ χανών” 33. Οι Αμερικανοί είχαν προβάλει αρχικά τις βρετανικές διαφωνίες για να δικαιολογήσουν τη μη πώληση των αε­ ροπλάνων στην Ελλάδα και τώρα ο Σάρ­ τζεντ προέβαλε πρακτικά τους ίδιους λόγους, τους οποίους ο Χωλ χρησιμο­ ποίησε στο υπουργικό συμβούλιο της 7ης Φ εβρουάριου. Την ίδια ημ έρ α που ο Σάρτζεντ είπε στον Φ ρ ήμα ν ότι στην ουσία η Βρετανία θα έπρεπε να είναι λιγότερο ιδιοτελής, γιατί τα αεροπλάνα ήταν στην πραγματι­ κότητα συμβολικά, ο Ελληνα ς πρω­ θυπ ουργός Κορυζής απ ηύθυνε νέα έ κ ­ κληση στην Ουάσιγκτον για τα αεροπλά­ να. Ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερι­

Καταδιωκτικό Gloster Gladiator της RAF.

κών απάντησε στο τηλεγράφημα στις 26 Μαρτίου: “ Το Υπουργείο εξετάζει επει­ γόντως το θ έμ α των αεροπλάνων για τη ν Ελλάδα και ελπίζεται ότι στο προσε­ χές μέλλον θα β ρ ε θ ε ί μια λύση ικανο­ ποιητική” . Το Λο νδίνο έδωσε τη λύση την επ όμενη ημέρα, με μια υπόσχεση ότι βρετανικά πλοία θα μετέφ ερα ν τα Grumman στο Σουέζ. Στις 28 Μαρτίου ο Μ άρεϊ α νέφ ερε εγγράφως στον Γουέλς ότι ο Σλέσσορ του είπε πως ο π ρόεδρος είχε σχεδόν αποφασίσει να ακυρώσει τη ν π ροηγούμενη κατανομή και να προ­ χωρήσει σε νέα εκχώ ρηση αεροπλάνων στην Ελλάδα. Αξίζει να σημειω θεί ότι το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ πληροφ ο ρ ή θ η κε τη ν τελευταία απόφαση του π ροέδρου των ΗΠΑ από ένα Βρετα νό σμήναρχο. Πιθανώς ο πρόεδρος, ε ν ή μ ε ­ ρος μιας επικείμενης γερμα νικής εισ βο­ λής, εκχώ ρησε εκ ν έο υ τα αεροπλάνα στην Ελλάδα με μια συμβολική χειρ ο νο ­ μία, για να αναπτερώσει το ελληνικό η­ θικό, επειδή (με τη Βρετα νική Α εροπ ο­

ρία υ π εύθυ νη για την ελληνική αερά­ μυνα) οι Βρετα νοί θα ήταν σι τελικοί χει­ ριστές των αεροπλάνων. Στις 29 Μαρτί­ ου ο Νοξ προώ θησε ένα μνημ όνιο στον Χωλ και στον Μ οργκεντά ου , στο οποίο κατέγραφε ότι ο π ρόεδρος “ ενέκρινε τη διαγραφή της π ρ οηγούμ ενης εκχωρήσεως 30 αεροπλάνων Grumman στη Β ρ ε τ α ­ νία και τη μεταβίβασή τους στην Ελλά­ δα” . Τα αεροπλάνα άρχισαν να φορτώνο­ νται την πρώτη εβδομά δα του Απριλίου του 1941, αλλά δ εν έφθασαν ποτέ στην Ελλάδα γιατί στις 6 Απριλίου τα γερμα νι­ κά στρατεύματα εξαπέλυσαν από δύο π λευρές την επίθεσή τους, ενώ τα ιταλι­ κά στρατεύματα πίεζαν τα ελληνικά από την Αλβανία. Οι εχθροπ ραξίες σταμάτη­ σαν στις 30 Απριλίου 1941 στον ελληνικό ηπειρωτικό χώρο και στα τέλη Μαΐου στον ελληνικό νησιωτικό χώρο, με τη μάχη και την κατάληψη της Κρήτης. Η τριπλή κατοχή, γερμα νική, ιταλική και βουλγαρική, άρχισε. Οι Ελληνες, αφού πολέμη­ σαν από τον Οκτώβριο του 1940 κατά των Ιταλών, ϊ δ εν μπορούσαν να αντι­ μετωπίσουν “ μια καλή μηχανοκίνητη δύναμη επιθέσεω ς” , κατά τη φρά­ ση του Μάρεϊ. Ομως ού­ τε και οι Βρετα νοί μπο­ ρούσαν. Οι ελληνικές και σι βρετα νικές δυνάμεις πολέμησαν στην Ελλάδα αρκετά για να μάθουν στην Αθήνα, στις 13 Απρι­ λίου 1941 (Κυριακή του

69

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

JQ ™

Πάσχα), ότι τα αμερικανικά αεροπλάνα βρίσκονταν κα θ' οδόν προς την Ελλάδα3'1. Τελικά τα αεροπλάνα έφ θ α ­ σαν στο Σουέζ και όπως ο π ρόεδρος των ΗΠΑ και ο Σλέσσ ορ φαντάστηκαν, τα πή­ ραν οι Βρετα νοί για να τα χρησιμοποιή­ σουν. Αν η Ελλάδα είχε παραλάβει τα 30 α­ εροπλάνα Ρ-40 από την Αμερική λίγο με­ τά την αρχική αίτηση, θα είχε ω φεληθεί; Η απάντηση είναι ναι. Τα αεροπλάνα α­ ναμφισβήτητα θα έσωζαν τη ζωή πολ­ λών πολιτών, γιατί όλα όσα είχε πει ο Ελληνας πρω θυπουργός I. Μεταξάς για την προτίμηση των Ιταλών να βομ βα ρδί­ ζουν ανοχύρω τες και ανυπεράσπιστες πόλεις ήταν αλήθεια. Αλήθεια είναι επί­ σης ότι θα βο η θ ο ύ σ α ν αποτελεσματικό­ τερα την Ελλάδα στον αγώνα της κατά των Ιταλών, με άγνωστο βέβαια το μ έ γ ε ­ θ ο ς της αποτελεσματικότητας. Ομως τα Ρ-40 φαίνεται ότι δ εν θα βοηθ ού σ α ν πο­ λύ την Ελληνική Αεροπορία στην αντι­ μετώπιση των γερμανικώ ν Me-109. Ο ά­ μεσος εφοδιασμός με αυτά τα αεροπλά­ να από την Α μερική, αναμφισβήτητα θα έδινε μακροζωία στην Ελληνική Α ε ρ ο ­ πορία και στους ηρω ικούς και γεμά τους απόγνωση πιλότους της τα μέσα να υπε­ ρασπιστούν τη ν πατρίδα τους. Η κα θυστέρησ η και η ματαίωση οφειλόταν στην έλλειψη αεροπλάνων και στη στενότητα των πλοίων. Η Βρετανία, όπως είναι ευνόητο, ήταν απρόθυμη να αποχωριστεί τα αεροπλάνα του βρετανι­ κού μεριδίου, αφού βρετανικά κεφά­ λαια είχαν β ο η θ ή σ ει την πρόοδο της α­ μερικανικής αεροναυτικής βιομηχανίας και οι ΗΠΑ είχαν προηγουμένω ς υπσσχεθ ε ί τα αεροπλάνα στη Βρετανία. Σχετικά με την ελληνική αίτηση οι Βρετα νοί ενεργούσαν ως μεσίτες, πράκτορες και ασφαλιστές. Γι’ αυτό η Ελλάδα δ εν επρόκειτο να πάρει τα αεροπλάνα από τις ΗΠΑ μέχρις ότου η Βρετανία έκρινε ότι αυτό θα ήταν π λεονέκτημα και για τις δύο χώρες. Αυτή η κατάσταση του π λεονεκτή­ ματος και για τις δ ύ ο χώρες, δημιουργήθ η κ ε αμέσως μετά την απόβαση του Β ρετα νικο ύ Εκσ τρα τευτικού Σώματος και το επ ακόλουθο αδυνάτισμα της Στρατιάς του Νείλου στην Αίγυπτο. Συγκρίνοντας τη ν απειλή εναντίον της Βρετανίας με αυτήν εναντίον της Ελλά­ δας και ζυγίζοντας τη ν επίπτωση που θα είχε για το μέλλον των ΗΠΑ η κατάρ­ ρευση της μιας χώρας ή της άλλης, βρί­ σ κο υμε λιγότερο ακατανόητη τη μετα­ στροφή του Αμερικανού π ροέδρου. Ο Ρο ύ σ βελτ δ ε ν ενδιαφ ερότα ν σε ποιόν θα πήγαιναν τα αεροπλάνα μετά τη ν α­ πόβαση του Βρετα νικο ύ Εκστρατευτικού Σώματος στην Ελλάδα. Η κ υ β έ ρ ν η ­ σή του και ο ίδιος υποβοήθησαν ώστε τα αεροπλάνα να μη φτάσουν έγκαιρα στην Ελλάδα. Για το Λονδίνο η Ουάσιγ κτο ν είναι εκείν η που “ καταπόντισε" την ελληνική υπόθεση των αεροπλά­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

νων, με τη δέσ μευσ η της διάθεσης (σε ακατάλληλο χρ όνο ) αεροπλάνων στην Κίνα και στις δημοκρα τίες “ της Μπανά­ να ς” της Νότιας Αμερικής. Ο Ρούσβελτ, λαμπρός πολιτικός στα εσωτερικά θέματα των ΗΠΑ, πραγματο­ ποίησε μια άστοχη χειρονομία την παρα­ μονή της πρωτοχρονιάς του 1941, με το να υπ οσχεθεί στην Ελλάδα τα αεροπλά­ να τα οποία απ οδείχθηκε ανίσχυρος να παραδώσει. Η πρόωρη υπόσχεσή του στην Ελλάδα, ήταν όμοια με τη ν παρό­ μοια πρόωρη υπόσχεσή του στους Ρώ­ σους να ανοίξει δ εύ τε ρ ο μέτωπο στην Ευρώπη το 1942. Τα αεροπλάνα είχαν για τον Ρού σ βελτ συμβολικό χαρακτήρα και, πέρα από τη συμβολικότητα της α­ μερικανικής υπόσχεσης στα θύματα της επιθετικότητας του Αξονα, είχαν επίσης σ υμβολικό χαρακτήρα για τη ν προσωπι­ κή διπλωματία του Ρούσβελτ. Ο Α μερ ι­ κανός π ρόεδρος ενδιαφ ερότα ν πιο πο­ λύ για τη μ έ θ ο δ ο παρά για την ουσία. Αφηνε τις λεπ τομέρειες στους υφιστα­ μένους για να τις επεξεργαστούν αργό­ τερα. Το σπουδαίο ήταν να είναι ευχάρι­ στος στις προσωπικότητες. Αργότερα, τον Απρίλιο, κατά τη διάρκεια μιας σύ­ σκεψ ης του Α μερικανικού Υπουργικού Συμ βουλίου πριν από την ελληνική ήτ­ τα, ο Ρο ύ σ βελτ πρόβλεψ ε ότι τα 30 F4F3 θα κατέληγαν στα χέρια των Ελλήνων, των Βρετανώ ν ή των Αυστραλών, που ο καθένας τους θα τα χρησιμοποιούσε καλύτερα κατά των Ιταλών ή των Γερμα­ νών35. Τα αεροπλάνα ήταν ένα σύμβολο και οι τρεις κυ βερ νή σ εις τα έβλεπαν έ ­ τσι. Η χαρά που π ρ οκλ ή θη κε την Κυρια­ κή του Πάσχα στην Α θήνα από τα νέα της φορτώσεως των αεροπλάνων, η κα­ θαρή νουθεσία του Σάρτζεντ στον Φρήμαν και οι παρατηρήσεις του Ρού σ βελτ στο Υπ ουργικό Συμ βούλιο, όλα αυτά, τόνιζαν τη ν καθαρά συμβολική σημασία την οποία τα αεροπλάνα είχαν κλ ηρο νο ­ μήσει. Η ειρωνία είναι ότι αν η παράδο­ ση δ εν αργοπορούσε τόσο πολύ, τα αε­ ροπλάνα ίσως αποτελούσαν κάτι πιο πο­ λύ από μία συμβολική χειρονομία. Για τον ψ υχρό ιστορικό ερ ευ ν η τή το θ έμ α των αεροπλάνων ήταν “ κάτι πιο πολύ από συμβολική χειρονομία". Για την Ελλάδα εκείνη ς της εποχής ήταν κυριολεκτικά θ έ μ α “ ζωής ή θα νά το υ” της Ελληνικής Αεροπορίας και για τους Ε λλη νες πιλότους, τους ηρω ικούς και γεμά τους απόγνωση αεροπόρους, ήταν το μέσο να υπερασπιστούν την Πατρίδα τους.

Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Ε ΙΣ (1) Ελληνική Πολεμική Αεροπορία: Μια επίσημη Ιστορία, Aerospace Historian, Σεπ. ‘74, 132-133. Βλέπε και α.α. 36. (2) Μακ Βη προς Χωλ, 21-b-40, FRUS 1940, III 574/Χωλ προς Μακ Βη, 24-6-40, Αρ. Φακ. 868.24/89. Αρχείο Υπ. Εξ. ΗΠΑ. Εθν. Αρχεία

ΗΠΑ. (3) Μάρεϊ προς Γουέλς, 23 και 26-10-40, Υπ. Εξ. ΗΠΑ (FRUS) 1940, III 577-579. (4) Μάρεϊ προς Γουέλς, FRUS 1940, III, 577579. (5) Μοργκεντάου προς Χωλ, 18-12-40. Αρ.Φ. 868.Ζ48/83 Αρχ. Υπ. Εξ. ΗΠΑ. (6) Γουίλσον προς Λέλγουιν, 24-11-40, ΒΕΑ προς Υπ. Αερ. Παραγωγής, Αιτ. 19/487,7Α Γρ. Δημ. Αρχ. (Γ.Δ.Α). (7) Γουϊλσον προς Λέλγουιν, 22-11-40, Αιτ. 19/487 Γ.Δ.Α. (8) Τσώρτσιλ προς Μπήβερμπρουκ, 20-11-40, Αιτ. 19/487, 2Α, Γ.Δ.Α. (9) Μνημόνιο Αλλεν Υπ. Εξ. ΗΠΑ, 18-12-40. Αρ. Φ. 868.248/70. Αρχ. Υπ. Εξ. ΗΠΑ. (10) Μπερλ προς Γουέλς, 9-12-40, Αρ. Φ. 868.248/5523 Αρχ. Υπ. Εξ. ΗΠΑ. (11) Ημερολόγιο Μοργκεντάου Τομ. 337, 259 και 339, 9 και 14-12-40,42. Βιβλιοθ. Ρούσβελτ, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ. (12) Μνημόνιο Μάρεϊ, 12-12-40, Αρ. Φ. 868.248, 63, Αρχ. Υπ. Εξ. ΗΠΑ. (13) Ημερολόγιο Μοργκεντάου, Τομ. 339, 1412-40, 423. (14) Γκρην προς Χωλ, FRUS, 1940, III, 599. Γουϊλσον προς Μπήβερμπρουκ 11-12-40. Αιτ. 19/487, 30Α, Γ.Δ.Α. (15) Μπάτλερ προς Υπ. Εξ. 12-12-40, Αιτ. 19/487, 22Α, Γ.Δ.Α. κλπ. βλ. και α.α. 36. (16) Ημερολόγιο Μοργκεντάου, Τομ. 340, 1712-40, 331. (17) Ημερολόγιο Μοργκεντάου, Τομ. 341, 1812-40, 30-31. (18) Μπάτλερ προς Υπ. Εξωτ. 18-12-40, Αιτ. 19/487, 27Α Γ.Δ.Α. κλπ. βλ. και α.α.36. (19) Βιβλίο Μοργκεντάου No 3, 11αν. ‘41, 760. (20) Βιβλίο Μοργκεντάου No 3, 91αν. ‘41, 774. (21) Πράσινο Μνημόνιο, 2 Ιαν. ‘41, αρ. Φακ. 868. 248/113, Αρχ. Υπ. Εξ. ΗΠΑ. (22) Ημερολόγιο Μοργκεντάου, Τομ. 347, 13 Ιαν. ‘41, 76. (23) Γουίλσον προς Μπήβερμπρουκ, 14-1-41, Αιτ. 19/487, 40Α, Γ.Δ.Α. (24) Μνημόνιο Γουέλς, 15 Ιαν. ‘41, Αρχ. Υπ. Εξ. 1941, II 676-677κλπ. Βλ. και α.α.36. (25) Τσώρτσιλ: Η ΠΡΩΤΗ ΩΡΑ, Bantam, Ν. Υόρκη, 1962. (26) ‘‘Οι Ελληνες αρνούνται την απόρριψη των αεροπλάνων: Η αμερικανική προσφορά μπορεί να γίνει αποδεκτή", Philadelphia Public Ledger, 6 Φεβ. ‘41, Αρ. Φ. 868.248/100 Αρχ. Υπ. Εξωτ. ΗΠΑ. (27) New York Times, 1Δε κ. ‘40, 22:1. (28) Ημερολόγιο Μοργκεντάου, Τομ. 371, 8 Φεβ. ‘41, 1/Τομ. 371, 8 Φεβ. ‘41, 27. (29) Ημερολόγιο Μοργκεντάου, Τομ. 371, 112-41, 148-152. (30) Ημερολόγιο Μοργκεντάου, Τομ. 371, 112-41, 153. (31) Σλέσσορ προς Υπ. Αεροπ. Βρετανίας, 16 Φεβ. ‘41, Αιτ. 19/487, 42Α Γ.Δ.Α. (32) Βρετ. Υπ. Αεροπ. προς Σλέσσορ, 23 Μαρ. ‘41, Υπ. Εξ. 371/29814, 122 Γ.Δ.Α., βλ. και α.α. 36. (33) Σάρτζεντ προς Φρήμαν, 24 Μαρ. ‘41. Υπ. Εξ. Βρετ. 371/29814, 119 Γ.Δ.Α. (34) Laird Artair: BALKAN JOURNAL, Norton, Νέα Υόρκη 1944. (35) Harold Ickes: ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ TOY HAROLD L. ICKES, Simon και Schuster, 1953-54. (36) C.E. Patrick Murray: UNDER URGENT CONSIDERATION, Πραγματεία.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ Υποστράτηγος ε.α. Καθηγητής Στρ. Ιστορίας ΣΣΕ

ΩΗ ΚΑΙ Ο ΤΟΥ ΜΟΤΟ ΟΥΣΑΣΙ 0 Α ΓΝ Ω Σ ΤΟ Σ Σ ΤΟ Ν ΚΟΣΜ Ο ΤΗΣ Π Ο ΛΕΜ ΙΚ Η Σ ΤΕΧΝΗΣ Μ ΙΓΙΑΜ ΟΤΟ Μ ΟΥΣΑΣ!, ΓΕΝ Ν Η Θ Η Κ Ε ΣΤΗ Ν ΙΑΠΩΝΙΑ ΤΟ 1584 ΚΑΙ Ε ΓΙΝ Ε ΕΝΑΣ Α Π Ο ΤΟΥΣ ΠΙΟ Ο Ν Ο Μ Α ΣΤΟ ΥΣ Π Ο ΛΕΜ ΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ, Ο Π Ο Υ ΕΙΝΑΙ ΓΝ Ω Σ ΤΟ Σ Ω Σ “ΚΕΝΣΕΙ, Δ Η Λ Α Δ Η “Α ΓΙΟ Σ ΤΟΥ ΣΠ Α Θ ΙΟ Υ". 0 Μ ΟΥΣΑΣΙ ΗΤΑΝ ΣΑΜΟΥΡΑΙ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΤΑ 30 ΤΟ Υ ΧΡΟΝΙΑ ΕΙΧΕ Μ ΟΝΟΜ ΑΧΗΣΕΙ ΚΑΙ ΕΙΧΕ Ν ΙΚ Η ΣΕΙ Π Ε Ρ ΙΣΣΟ ΤΕ Ρ Ο Υ Σ Α Π Ο 60 Α Ν ΤΙΠ Α Λ Ο Υ Σ ΤΟ Υ ΜΕΤΑ Α Π Ο ΑΥΤΟ Θ ΕΩ ΡΗ ΣΕ ΤΟ Ν ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ, ΟΧΙ ΑΔΙΚΑ, ΑΗΤΤΗΤΟ ΚΑΙ ΣΤΡΑΦΗΚΕ Π Ρ Ο Σ ΤΗ ΔΙΑΜ ΟΡΦ ΩΣΗ ΜΙΑΣ Φ ΙΛΟΣΟΦ ΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ “Δ Ρ Ο Μ Ο " ΤΟ Υ ΣΠΑΘΙΟΥ. Η Φ ΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟ Υ ΑΥΤΗ ΠΕΡΙΕΧΕΤΑΙ Σ ΤΟ Μ Ο Ν ΑΔΙΚ Ο Β ΙΒ ΛΙΟ Π Ο Υ ΕΓΡΑΨΕ Λ ΙΓ Ε Σ Ε Β ΔΟ Μ Α Δ Ε Σ ΠΡΙΝ Α Π Ο ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ, ΤΟ 1645. ΤΟ Β ΙΒ ΛΙΟ ΤΟ Υ ΕΧΕΙ ΤΙΤΛΟ “ΓΚΟ PI N O Σ Ο ”, Δ Η Λ Α Δ Η "ΤΟ Β ΙΒ ΛΙΟ ΤΩΝ ΠΕΝ ΤΕ Κ ΥΚΛΩΝ", ΚΑΙ Α Π Ο ΤΕ Λ Ε Ι Κ ΛΑΣΙΚ Ο Ο Δ Η ΓΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ.

ο “ Βιβλίο των Πέντε Κύκλων" του Μιγιαμότο Μουσάσι βρίσκεται πρώτο στη βι­ βλιογραφία όλων των έργων πολεμικής τέχνης, αλλά η φιλοσοφία του μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλούς τομείς της ζωής εκτός από την πολεμική τέχνη. Πολλοί Ιάπωνες επιχει­ ρηματίες το χρησιμοποίησαν για τις επιχειρήσεις τους διοργανώνοντας τις εμπορικές τους εκστρα­ τείες με μορφή στρατιωτικών επιχειρήσεων, όπως τις οραματίστηκε ο Μουσάσι. Αποτέλεσμα αυτής της τακτικής ήταν να γίνει το βιβλίο μπεστ σέλερ στις ΗΠΑ στη δεκαετία του 1980. Το περιοδικό “Time” μάλιστα σε μια κριτική του έγραψε ότι “Στην Ουώλ Στρητ, όταν μιλάει ο Μουσάσι, οι άν­ θρωποι ακούνε!". Ο Μιγιαμότο Μουσάσι γεννήθηκε το 1584, σε μια περίοδο κατά την οποία η Ιαπωνία αγωνιζόταν για την καταστολή των εσωτερικών συγκρούσεων και την ενοποίησή της, στο χωριό Μιγιαμότο της επαρχίας Μιμαζάκα του νησιού Χονσού. Αυτό τε­ λικά το κατόρθωσε ο Τοκουγκάουα Ιεγιάσου το 1603, όταν επικράτησε των αντιπάλων του και έγινε Σογκούν. Ακολούθησε μια ήρεμη, σταθερή πε­ ρίοδος για την Ιαπωνία μέχρι το 1868. Ο Μουσάσι πολέμησε κατά του Ιεγιάσου και κατόρθωσε να επιζήσει όχι μόνο των τρομερών μαχών στις οποίες σκοτώθηκαν 70.000 άνδρες σε τρεις μέρες, αλλά και των σφαγών των ηττημένων που ακολούθησαν. Ομως όταν ο Ιεγιάσου διέλυσε τους επαρχιακούς στρατούς, ο Μουσάσι και πολ­ λοί άλλοι Σαμουράι βρέθηκαν χωρίς εργασία. Η νέα κοινωνία που είχε δημιουργηθεί στην Ιαπω­ νία, βασιζόταν ολοκληρωτικά στο παλαιό σύστημα των ιπποτών-σαμουράι, αλλά παράλληλα δεν είχε θέση για ανθρώπους των όπλων. Ετσι για να κρα­ τήσουν οι Σαμουράι ζωντανή την παλαιά τους αί­ γλη αφοσιώθηκαν στις πολεμικές τέχνες, στις ο­ ποίες πρώτη ήταν η τέχνη του Κέντο, δηλαδή της

Τ

Μια ζωγραφιά με μελάνι σε χαρτί του Μουσάσι, στην οποία εικονίζεται ένας κορμοράνος.

Ο Μιγιαμότο Μουσάσι ενασκείται στην ξιφομαχία με δύο ράβδους (πίνακας του Ιάπωνα ζωγράφου Κουνιγιόσι, περί το 1848).

Το κάστρο Κουμαμότο, όπου ο Μουσάσι ήταν φιλοξενούμενος επί πολλά χρόνια από τον άρχοντα Χοσοκάβα.

72

ξιφομαχίας. Τότε ήταν που άνθισαν οι σχο­ λές Κέντο στην Ιαπωνία. Οι μονομαχίες για επίλυση διαφορών ή για αγώνες ήταν κάτι το συνηθισμένο. Στη μετά την επικράτηση του Ιεγιάσου περίοδο ο Μουσάσι, που ήταν τότε 21 χρό­ νων, πήγε στο Κυότο. Πριν κλείσει τα 29 εί­ χε περιπλανηθεί σε όλη την Ιαπωνία και έγινε θρύλος για την εποχή του. Το όνομά του βρίσκεται σε ιστορίες, αρχεία, ημερο­ λόγια, μνημεία και λαϊκές παραδόσεις από το Τόκιο μέχρι τη νήσο Κυοσού. Ενα από τα “θύματά” του ήταν και ο κυβερνήτης της επαρχίας Ιζούμο, ο άρχοντας Ματσουνταϊρα, ο οποίος του ζήτησε να μονο­ μαχήσουν αφού τον είδε να νικά τον καλύ­ τερο ξιφομάχο του. Ο Μουσάσι δέχτηκε και σε μια φάση της μονομαχίας έσπασε το σπαθί του αντιπάλου του με μια κίνηση δι­ κής του επινόησης που την ονόμασε “ το χτύπημα της Φωτιάς και της Πέτρας” . 0 άρ­ χοντας του Ιζούμο όχι μόνο υποκλίθηκε μπροστά στην ανωτερότητα του Μουσάσι, αλλά και τον κράτησε για ένα διάστημα ως εκπαιδευτή του. Το 1614 και το 1615 ο Μουσάσι πολέμη­ σε αυτή τη φορά με το μέρος του Ιεγιάσου, στην πολιορκία του κάστρου της Οσάκα, που έληξε με την κατάληψή του από τις δυνάμεις του Σογκούν. Το 1634 ο Μουσάσι, σε ηλικία 51 χρό­ νων, αντιλήφθηκε την ιδέα της στρατηγι­ κής. Την περίοδο εκείνη και για πέντε χρό­ νια φιλοξενήθηκε στον πύργο ενός ευγενούς, όπου ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και τη συγγραφή. Αυτό δεν ήταν περίεργο, επειδή στην παλιά Ιαπωνία ίσχυε (όπως και στη σημερινή, όπου επίσης ανθεί η τέχνη του Κέντο) το σύνθημα “ αρμονία σπαθιού και πέννας” . Στο βιβλίο του γράφει ότι: “ Οταν μάθεις το Δρόμο της στρατηγικής, δεν θα υπάρχει ούτε ένα πράγμα που να μη μπορείς να το καταλάβεις και θα βρίσκεις

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

το Δρόμο σε όλα” . Πραγματικά ο ίδιος έμα­ θε και το Δρόμο των καλών τεχνών και ά­ φησε, αυτός που νίκησε εξήντα αντιπά­ λους του, αριστουργήματα ζωγραφικής με μελάνι, τα οποία σήμερα είναι ίσως πιο πο­ λύτιμα από κάθε άλλου καλλιτέχνη. Το 1643 αποσύρθηκε σε μια σπηλιά, όπου έγραψε το βιβλίο του, το οποίο απευθυνόταν σε ένα μαθητή του, τον Τερούο Νομπουγιούκι. Πέθανε το 1645, σε ηλικία 61 χρόνων. Το “ Βιβλίο των Πέντε Κύκλων” του Μουσάσι, όπως λέει και ο ίδιος, δεν είναι πραγματεία για τη στρατηγική, αλλά “ οδη­ γός για όσους θέλουν να μάθουν για τη στρατηγική” , οι οποίοι πρέπει να μελετή­ σουν πολύ και με επιμονή για να τη μάθουν. Εκείνο που καθιστά το βιβλίο αυτό μοναδι­ κό ανάμεσα στα βιβλία πολεμικών τεχνών, είναι το γεγονός ότι πραγματεύεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο τη μέθοδο μάχης μετα­ ξύ δύο αντιπάλων και τη στρατηγική του πολέμου. Επιπρόσθετα οι αρχές στρατηγι­ κής του Μουσάσι δεν ισχύουν μόνο για τις πολεμικές τέχνες και τις επιχειρήσεις στρατιωτικών σχηματισμών, αλλά για κάθε κατάσταση για την οποία απαιτείται σχεδία­

ση και τακτική. Το “ Γκο Pi No Σ ο ” χρησιμοποιήθηκε από τους Ιάπωνες επιχειρηματίες σαν οδηγός για την εργασία τους. Οι Δυτι­ κοί συνάδελφοί τους άργησαν να το κατα­ λάβουν και είχαν κάποιο δίκιο. Για το Δυτι­ κό αναγνώστη που διαβάζει για πρώτη φο­ ρά τη ζωή του Μουσάσι, δημιουργείται αρ­ χικά η εντύπωση ότι πρόκειται για έναν απί­ στευτα σκληρό άνθρωπο. Ομως μια βαθύ­ τερη μελέτη δείχνει ότι ο Μουσάσι ακολουθούσε λογικά ένα τίμιο ιδανικό. Κατά τον ίδιο τρόπο φαίνεται σήμερα ότι οι επιτυχημένοι επιχειρηματίες είναι ασυνεί­ δητοι. Ετσι η ζωή του Μουσάσι, του οποίου το σύνθημα μπορεί να συνοψιστεί στις φρά­ σεις “ Ταπεινοφροσύνη και Σκληρή Εργα­ σία” , είναι σχετική με τον αιώνα μας, όπως ήταν και με την περίοδο της μεσαιωνικής Ιαπωνίας, Το βιβλίο του Μουσάσι χωρίζεται στην εισαγωγή και σε πέντε βιβλία (τους πέντε κύκλους), τα βιβλία της Γης, του Νερού, της Φωτιάς, του Ανέμου και του Κενού. Στην εισαγωγή ο Μουσάσι γράφει ότι ό­ ταν έγινε τριάντα χρόνων σκέφτηκε το πα­

ρελθόν του και διαπίστωσε ότι οι προηγού­ μενες νίκες του δεν οφείλονταν στο ότι εί­ χε γίνει κύριος της στρατηγικής, αλλά μάλ­ λον στη φυσική του ικανότητα και στο γεγο­ νός ότι οι αντίπαλοί του ανήκαν σε σχολές Κέντο κατώτερες από τη δική του. Μετά από αυτό μελέτησε μέρα-νύχτα, όπως λέει, αναζητώντας τις αρχές της στρατηγικής, τις οποίες ανακάλυψε όταν έγινε 50 χρό­ νων. Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το έργο του Μουσάσι.

στή είναι η απόλυτη αποδοχή του θανάτου. είτε πρόκειται για μικρή φωτιά, είτε πρόκει­ Αν και πολλοί άλλοι που δεν είναι πολεμι­ ται για τη φωτιά ενός δάσους. Το ίδιο ισχύει στές είναι γνωστό ότι πεθαίνουν εύκολα για τις μάχες. Το πνεύμα της μάχης είναι το για το καθήκον ή από ντροπή, δεν είναι το ίδιο, είτε πρόκειται για μονομαχία δύο ανίδιο πράγμα. Ο πολεμιστής είναι διαφορετι­ δρών, είτε για μάχη με δέκα χιλιάδες άν­ κός κατά το ότι ο Δρόμος της στρατηγικής δρες από κάθε πλευρά. Πρέπει όμως να γί­ χρησιμεύει για να νικήσει άνδρες. Με τη νί­ νει αντιληπτό ότι το πνεύμα της μάχης μπο­ κη που κερδίζει, είτε διασταυρώνοντας το ρεί να γίνει μεγάλο ή μικρό. Ο,τι είναι μεγά­ σπαθί του με άλλα άτομα, είτε στη μάχη έ­ λο το αντιλαμβάνεσαι εύκολα. Ο,τι είναι μι­ ναντι αντίπαλων στρατών, μπορεί να απο­ κρό δεν το αντιλαμβάνεσαι εύκολα. Με λί­ κτήσει φήμη και δύναμη και για τον εαυτό γα λόγια είναι δύσκολο να αλλάξουν θέση του και για τον άρχοντά του. • Αν μάθεις καλά τις αρχές της μονομα­ χίας με σπαθί, όταν μπορείς εύκολα να νι­ Το Βιβλίο της Γης κήσεις έναν άνδρα, μπορεί να νικήσεις οΤμήμα από τρίπτυχο του Ιάπωνα ζωγράφου * Η στρατηγική είναι η τέχνη του πολε­ ποιονδήποτε στον κόσμο. Το πνεύμα της νί­ Κουνιγιόσι (1836), όπου εικονίζεται στο μιστή. Ο Δρόμος του πολεμιστή είναι δι­ κης σου επάνω σε έναν άνδρα είναι το ίδιο δεξιό ο Μουσάσι να εξέρχεται από λουτρό, πλός: ο δρόμος του σπαθιού και ο δρόμος και για τη νίκη σε ένα εκατομμύριο άν­ στο οποίο ο εχθρός του Γκενζογιέμου δρες....Το πνεύμα της φωτιάς είναι άγριο, της πέννας. Γενικά ο Δρόμος του πολεμι­ προσπάθησε να τον βράσει (!) ζωντανό.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

74

■■

πολλοί άνδρες και γι’ αυτό μπορούμε να προβλέψουμε τις κινήσεις τους. Ομως έ­ νας άνδρας μπορεί να αλλάξει εύκολα γνώ­ μη και έτσι είναι δύσκολο να προβλέψεις τις κινήσεις του. • Είναι δύσκολο να γνωρίσεις τον ε­ αυτό σου αν δεν γνωρίζεις τους άλλους. • Ο μαθητής πρέπει να ασκείται από την αρχή και με τα δύο σπαθιά (σ.σ. Εδώ ο Μουσάσι αναφέρεται στο χαρακτηριστικό γνώρισμα των Σαμουράι, τα δύο σπαθιά, ένα μικρό και ένα μεγάλο. Το γιατί πρέπει να μάθει ο μαθητής του Κέντο να τα χρησι­ μοποιεί και τα δύο το εξηγεί παρακάτω). • Αυτό είναι αλήθεια: όταν θυσιάζεις τη ζωή σου πρέπει να χρησιμοποιείς όλα τα όπλα σου. Είναι λάθος να μη το πράξεις και να πεθάνεις χωρίς να έχεις τραβήξει το σπαθί σου (σ.σ. “ σπαθί” φυσικά μπορεί να σημαίνει και κάθε είδους όπλο ή οπλικού συστήματος...). • Υπάρχει χώρος και χρόνος για να χρη­ σιμοποιηθεί κάθε είδους όπλο. Σε άλλο σημείο του βιβλίου ο συγγρα­ φέας τονίζε την αξία του συγχρονισμού, στον οποίο δίνει μεγάλη σημασία: • Πρέπει να υπάρχει συγχρονισμός σε όλα και ο συγχρονισμός στη στρατηγική δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μεγάλη ε­ ξάσκηση. Στη στρατηγική υπάρχουν πολ­ λές απόψεις περί συγχρονισμού. Από την αρχή πρέπει να γνωρίζεις ποιός συγχρονι­ σμός μπορεί ή δεν μπορεί να εφαρμοστεί. 0α νικήσεις μάχες αν γνωρίζεις το συγχρο­ νισμό του αντιπάλου σου και χρησιμοποιή­ σεις ένα δικό σου συγχρονισμό τον οποίο δεν περιμένει ο αντίπαλος. Στο τέλος του Βιβλίου της Γης ο Μουσάσι εκθέτει τα εννέα σημεία τα οποία πρέπει να έχει υπόψη του όποιος θέλει να μάθει τη στρατηγική που διδάσκει: 1. Μη σκέπτεσαι ανέντιμα. 2. Η στρατηγική διδάσκεται με την εκ­ παίδευση. 3. Μάθε κάθε τέχνη. 4. Μάθε το Δρόμο όλων των επαγγελ­ μάτων. 5. Μάθε να ξεχωρίζεις τις νίκες από τις ήττες (τα κέρδη από τις ζημιές) στα εγκό­ σμια ζητήματα. 6. Ανάπτυξε ενστικτώδη κρίση και αντί­ ληψη για όλα. 7. Μάντεψε τα πράγματα που δεν μπορείς να δεις. 8. Πρόσεξε και την παραμικρή λεπτομέ­ ρεια. 9. Μην κάνεις τίποτα περιττό. Είναι σημαντικό να αρχίσεις τοποθετώ­ ντας στην καρδιά σου αυτές τις γενικές αρ­ χές και να εκπαιδευτείς στο Δρόμο της στρατηγικής. Αν δεν βλέπεις τα πράγματα με ευρύτητα, θα σου είναι δύσκολο να γί­ νεις κύριος της στρατηγικής. Αν γίνεις κύ­ ριός της δεν θα σε νικήσουν ποτέ ούτε και είκοσι ή τριάντα εχθροί. Περισσότερο από κάθε άλλο πρέπει να αρχίσεις τοποθετώ­ ντας το στόχο σου στην καρδιά σου και να επιμείνεις σε αυτόν. Θα φτάσεις στο σημείο να μπορείς να νικήσεις με το μάτι. Με την

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

εκπαίδευση θα μπορείς να ελέγχεις ελεύ­ θερα το σώμα σου και με αρκετή εκπαί­ δευση θα μπορείς να νικήσεις δέκα άνδρες με το πνεύμα σου. Οταν φτάσεις στο ση­ μείο αυτό, δεν σημαίνει ότι είσαι πια αήττη­ τος; Επιπρόσθετα, σε στρατηγική μεγάλης κλίμακας ο ανώτερος θα διοικήσει με επιδεξιότητα πολλούς υφισταμένους, θα συμπεριφερθεί σωστά, θα κυβερνήσει τη χώρα και θα σφυρηλατήσει το λαό...

Το Βιβλίο του Νερού Στο βιβλίο αυτό, του οποίου το μεγαλύ­ τερο μέρος αφιερώνεται στην τεχνική του Κέντο, εξηγούνται οι μέθοδοι της νίκης. Ο Μουσάσι επαναλαμβάνει ότι οι αρχές της στρατηγικής γράφτηκαν για μονομαχία δύο ανθρώπων, αλλά πρέπει να γίνουν αντιλη­ πτές με ευρύτητα και έτσι θα αποκτηθεί η γνώση μαχών μεταξύ πολυάριθμων αντιπά­ λων. Για το λόγο αυτό δίνει σαφείς οδηγίες, παγκόσμιας και διαρκούς αξίας! • Και στη μάχη, όπως και στην καθημε­ ρινή ζωή σου, πρέπει να είσαι αποφασισμέ­ νος αλλά ήρεμος. Αντιμετώπισε την κατά­ σταση χωρίς ένταση, αλλά και χωρίς να γί­ νεσαι παράτολμος, και με ανεπηρέαστο πνεύμα. Ακόμα όμως και αν είναι ήρεμο το πνεύμα σου, μην αφήνεις το σώμα σου να χαλαρώσει, ενώ όταν χαλαρώνει το σώμα σου μην αφήνεις το πνεύμα σου να ηρεμή­ σει. Μην αφήνεις το πνεύμα σου να επηρε­ αστεί από το σώμα σου, ούτε το σώμα σου να επηρεαστεί από το πνεύμα σου. Μην α­ φήνεις τον εχθρό να δει το πνεύμα σου. Ο συγγραφέας τονίζει επίσης τη σημα­ σία της αντίληψης, την οποία χαρακτηρίζει “ δυνατή” , ενώ την όραση τη χαρακτηρίζει “ αδύνατη” . • Στη στρατηγική έχει σημασία να βλέ­ πεις τα μακρινά πράγματα σαν να είναι κο­ ντά και να ρίχνεις μια μακρινή ματιά στα πράγματα που είναι κοντά σου. Είναι σημα­ ντικό να γνωρίζεις την ποιότητα του μετάλ­ λου από το οποίο είναι κατασκευασμένο το σπαθί του αντιπάλου σου και να μη παρασύρεσαι από τις ασήμαντες κινήσεις που πραγματοποιεί. • Συγχρονίσου με τη μία. Αυτό σημαί­ νει ότι πρέπει να πλησιάσεις τον αντίπαλό σου και να τον κτυπήσεις όσο το δυνατό πιο άμεσα και γρήγορα, όσο βλέπεις ότι ε­ ξακολουθεί να είναι αναποφάσιστος σχετι­ κά με το αν πρέπει να υποχωρήσει, να στα­ θεί ή να κτυπήσει. • Πρέπει να μελετήσεις πολλά χρόνια τη στρατηγική για να αποκτήσεις το πνεύ­ μα του πολεμιστή. Βήμα-βήμα θα διανύσεις το δρόμο των χιλίων χιλιομέτρων. Σήμερα θα νικήσεις το χθεσινό εαυτό σου. Αύριο θα νικήσεις κατώτερούς σου αντιπάλους. Για να νικήσεις καλύτερούς σου πρέπει να εξασκηθείς πολύ...

Το Βιβλίο της Φωτιάς Στο βιβλίο αυτό ο πόλεμος, η μάχη, περιγράφεται σαν φωτιά. Καθορίζεται επίσης

η αξία του τόσο για τη μονομαχία δύο αν­ θρώπων, όσο και για τη μάχη δύο στρατών. • Η στρατηγική μου είναι η σίγουρη μέ­ θοδος για να νικήσεις όταν πολεμάς μόνος εναντίον πέντε ή δέκα αντιπάλων. Υπάρχει ένα ρητό που λέει ότι αν ένας άνδρας μπο­ ρεί να νικήσει δέκα, τότε χίλιοι άνδρες μπο­ ρούν να νικήσουν δέκα χιλιάδες. Το ρητό αυτό δεν είναι λάθος, αλλά πρέπει να το ε­ ρευνήσεις. Βέβαια δεν μπορούμε να συγκεντρώσουμε χίλιους ή δέκα χιλιάδες άνδρες για καθημερινή εκπαίδευση. Μπο­ ρείς όμως να ασκηθείς μόνος σου έτσι ώ­ στε να μπορέσεις να καταλάβεις τη στρατη­ γική, τη δύναμη και τις πηγές δυναμικού του αντιπάλου σου και να εκτιμήσεις πώς μπορείς να εφαρμόσεις τη στρατηγική για να νικήσεις δέκα χιλιάδες άνδρες. • Υπάρχουν τρεις τρόποι για να νική­ σεις τον εχθρό: - Να του επιτεθείς. - Να τον σταματήσεις καθώς επιτίθεται αυτός. - Να επιτεθείτε μαζί ο ένας στον άλλο.

Δεν υπάρχει άλλη μέθοδος να αναλάβεις πρωτοβουλία. Και επειδή μπορείς να νικήσεις μόνο αναλαμβάνοντας πρωτο­ βουλία, αυτή είναι ένα από τα σπουδαιότε­ ρα αντικείμενα της στρατηγικής. Για να αναλάβεις πρωτοβουλία πρέπει να εκμεταλλευθείς όσο το δυνατό καλύτερα την κατά­ σταση, να βλέπεις μέσα στο πνεύμα του α­ ντιπάλου σου ώστε να μπορείς να καταλά­ βεις τη στρατηγική του και να τον νικήσεις. • Οταν ο εχθρός επιτίθεται μη ταράζε­ σαι, αλλά υποκρίσου ότι είσαι αδύνατος. Εκδήλωσε την αντεπίθεσή σου μόλις δεις ότι ο εχθρός χαλαρώνει. Εναλλακτικά, όταν ο εχθρός επιτίθεται, να του επιτεθείς και εσύ με μεγαλύτερη δύναμη για να προκαλέ-

Χάρτης της Ιαπωνίας της εποχής Μουσάσι. σεις σύγχυση στο συγχρονισμό του. • Το σημαντικό πράγμα στη στρατηγι­ κή είναι να καταβάλεις κάθε ενέργεια του αντιπάλου σου που του είναι χρήσιμη και να τον αφήσεις να εκτελέσει όσες του είναι ά­ χρηστες. Ομως αυτό από μόνο του είναι ά­ μυνα. Πρέπει να αντιληφθείς την τεχνική του αντιπάλου σου, να του ανατρέψεις τα σχέδια και να τον κατευθύνεις με τον τρό­ πο αυτό άμεσα προς τα εκεί που θέλεις. Οταν μπορέσεις να το πραγματοποιήσεις αυτό θα είσαι κύριος της στρατηγικής. • Στη στρατηγική μεγάλης κλίμακας οι άνθρωποι έχουν πάντα την εντύπωση ότι ο εχθρός είναι δυνατός και έτσι έχουν την τάση να είναι επιφυλακτικοί. Αν όμως έχεις καλούς στρατιώτες, αν αντιλαμβάνεσαι τις αρχές της στρατηγικής και αν γνωρίζεις το πώς να νικάς, δεν χρειάζεται να σε στενοχωρεί τίποτα. • Είναι σημαντικό να κάνεις τον εχθρό να χάσει την ισορροπία του. Να επιτίθεσαι χωρίς προειδοποίηση, όταν ο εχθρός δεν το περιμένει και όταν είναι αναποφάσιστος. • Μπορείς να τρομοκρατήσεις τον ε­ χθρό κάνοντας μια μικρή δύναμη να φανεί μεγάλη ή απειλώντας το πλευρό του χωρίς προειδοποίηση. Η νίκη σου είναι σίγουρη αν ωθήσεις τον εχθρό σε ένα ρυθμό που δεν μπορεί να ακολουθήσει και που του

προκαλεί σύγχυση. • Να νικήσεις ολοκληρωτικά τον εχθρό που έχει λίγους άνδρες ή που έχει πολλούς άνδρες, αλλά το πνεύμα (ηθικό) του είναι α­ δύνατο. Αν δεν τον νικήσεις ολοκληρωτικά είναι πιθανό να συνέλθει. • Οταν πολεμάς είναι κακό να επανα­ λαμβάνεις πολλές φορές το ίδιο πράγμα. Μπορεί να σε βοηθήσει αν επαναλάβεις μια φορά το ίδιο πράγμα, αλλά μην το επιχειρή­ σεις τρίτη φορά. Αν επιτεθείς μια φορά και αποτύχεις, έχεις πολύ λίγες πιθανότητες ε­ πιτυχίας αν επαναλάβεις δεύτερη φορά την ίδια μέθοδο. • Να σκέπτεσαι ότι οι στρατιώτες του εχθρού σου είναι δικοί σου στρατιώτες. Τότε μπορείς να τους νικήσεις σύμφωνα με τη θέλησή σου. • Οταν γίνεις κύριος της στρατηγικής το σώμα σου γίνεται σαν βράχος, οπότε δέ­ κα χιλιάδες πράγματα δεν μπορούν να σε αγγίξουν.

Το Βιβλίο του Ανέμου

Για το λόγο αυτό αναλύει με λεπτομέρειες τα δυσμενή στοιχεία κάθε άλλης σχολής, τα οποία παροτρύνει να μελετηθούν καλά για να εκτιμηθούν τα οφέλη της σχολής του. • Στη στρατηγική μεγάλης κλίμακας, αν έχεις δυνατό στρατό και βασίζεσαι στη δύναμη για να νικήσεις, αλλά ο εχθρός εί­ ναι και αυτός δυνατός, η μάχη θα είναι ά­ γρια. Αυτό ισχύει και για τις δύο πλευρές. Χωρίς τη σωστή αρχή δεν μπορεί να κερδί­ σεις τη μάχη. • Η ουσία της στρατηγικής είναι να πέ­ σεις επάνω στον εχθρό με μεγάλους αριθ­ μούς και να τον νικήσεις γρήγορα. Μελετώ­ ντας τη στρατηγική, οι λαοί του κόσμου συνηθίζουν να αντιμετωπίζουν τον αντίπαλο, να τον αποφεύγουν και να υπο­ χωρούν, σαν κάτι το φυσιολογικό. • Δεν μου αρέσει το αμυντικό πνεύμα. Στη στρατηγική μεγάλης κλίμακας ανα­ πτύσσουμε τα τμήματά μας για μάχη έχο­ ντας στο μυαλό μας τη δύναμή μας, τους α­ ριθμούς του εχθρού και τις λεπτομέρειες του πεδίου της μάχης. Αυτά γίνονται στην αρχή της μάχης. Το πνεύμα του να επιτε­ θείς πρώτος είναι τελείως διαφορετικό από το πνεύμα του να δεχθείς πρώτος επίθεση. Οταν αποκρούεις καλά μια επίθεση του ε­ χθρού είναι σαν να δημιουργείς ένα τείχος από λόγχες. Οταν επιτίθεσαι να φέρνεις το πνεύμα σου στο σημείο να θέλεις να αφαι­ ρέσεις τα ξύλα ενός τείχους και να τα χρη­ σιμοποιήσεις σαν λόγχες. • Στη στρατηγική ο τομέας που πρέπει να παρατηρείς είναι η δύναμη του εχθρού. Οι δύο μέθοδοι για να δεις είναι η “ αντίλη­ ψη” και η “ όραση” . Αντίληψη σημαίνει έντο­ νη συγκέντρωση στο πνεύμα του εχθρού, μελέτη των συνθηκών στο πεδίο της μά­ χης, παρακολούθηση της εξέλιξης της μάχης και της μεταβολής των πλεονεκτηματων. Είναι σίγουρος τρόπος για να νικήσεις.

75 mm

Το Βιβλίο του Κενού Το βιβλίο αυτό αποτελείται από μια σε­ λίδα. Ο Μουσάσι προσπαθεί, στο πνεύμα της θρησκείας του, να ξεχωρίσει την έν­ νοια του Κενού από την έννοια της Απο­ ρίας. Συγκεκριμένα λέει ότι οι άνθρωποι έ­ χουν την τάση να θεωρούν κενό ό,τι δεν καταλαβαίνουν, ενώ πρόκειται για απορίες. Το κενό σημαίνει τίποτα και δεν περιλαμβά­ νεται στη γνώση του ανθρώπου. Ομως γνω­ ρίζοντας τα πράγματα που υπάρχουν, μπο­ ρεί κάποιος να μάθει εκείνα που δεν υπάρ­ χουν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μιγιαμότο Μουσάσι: A BOOK OF FIVE RINGS, Overlook Press, Νέα Υόρκη 1992.

Στο βιβλίο αυτό ο Μουσάσι τονίζει τη σημασία που έχει η μελέτη των μεθόδων των άλλων σχολών. Χωρίς τη γνώση των με­ θόδων των άλλων σχολών, λέει, δεν μπο­ ρείς να εκτιμήσεις την ουσία της δικής σου. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΤΟ ΠΟΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΙΔΕΡΕΝΙΟ ΟΠΛΟ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ; Η τιμή αυτή ανήκει, σύμφω­ να με όλες τις ενδείξεις, σ’ ένα σπαθί το οποίο αντικατέστησε περί τον 12ο π,Χ. αι. τα τότε υπάρχοντα μυκηναϊκά μακρά σπαθιά. Επρόκειτο για ένα όπλο με πλατιά λεπίδα, αμφίστομο και με στένωση περίπου στο μισό του μήκους του. Πιθανότατα το σχέδιο είχε χρησιμοποιηθεί και για την τελευταία γενιά ορειχάλκινων σπαθιών, δηλαδή προηγεί­ το της εμφάνισης του σιδήρου. Το όνομά του αποτελεί ακόμα πηγή διαφωνιών. Κατά μία άποψη πρόκειται για το όπλο που ονο­ μάζεται “ φάσγανο" από τις πινα­ κίδες της Γραμμικής Β και αυτή η λέξη απαντάται και στον Ομηρο. Αλλη άποψη υποστηρίζει ότι η ε­ πίσης συναντώμενη στον Ομηρο λέξη “άορ” είναι αυτή που χαρα­ κτηρίζει το συγκεκριμένο όπλο. Δυστυχώς ο Ομηρος ήταν ραψω­ δός και όχι οπλουργός ή πολεμι­ στής κι έτσι τα έπη του δεν βοη­ θούν πολύ στο ξεκαθάρισμα αυτής της κατά­ στασης. Αυτό που βοηθά αρκετά εί­ ναι η ετυμολογία της λέξης "άορ", από το ρήμα αίρωάρω(=σηκώνω), και μάλλον υποδηλώ­ νει πως πρόκειται για όπλο το οποίο σηκώνεται ψηλά για να πλήξει. Αυτό σημαίνει όπλο βα­ σικά κρουστικόθλαστικό, σε αντί­ θεση με τα αποκλειστικώς νυκτικά μυκηναϊκά μακρά σπαθιά. Το πιο πιθανό είναι ότι μια μεγά­ λη οικογένεια σπα­

Αορ, το πρώτο σιδερένιο όπλο στον ελληνικό χώρο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

θιών, που περιλάμβανε και αρκε­ τά μικρότερα και περισσότερο εύχρηστα υποδείγματα, καλύ­ πτεται πίσω από το όποιο όνομα. Το σίγουρο είναι ότι το νέο όπλο είχε σαφή σχεδιαστική υπεροχή. Ικανό για νύξη, θλάση και κρού­ ση, είχε άριστο ζύγισμα και σπουδαία δομική αντοχή, που το καθιστούσε ικανό για αμυντική χρήση, αλλά και για απευθείας διάτρηση πλακών θωράκισης ό­ πως τα “γύαλα” των πρότερων μυκηναϊκών πανοπλιών. Ομως η βασική του χρήση ήταν πάντα η θλαστική, για την ικανότητά του αυτή δε περιγράφεται χαρακτη­ ριστικά στην Ιλιάδα. Ακρωτήριαζε αντιπάλους, θραύοντας τα α­ κραία “ φάλαρα” της θωράκισής τους με ένα μόνο πλήγμα. Η εύρεση τέτοιων δειγμάτων στην κεντρική Ευρώπη και η πε­ ποίθηση πως η Κάθοδος των Δω­ ριέων “έφερε” σιδηρά όπλα στην Ελλάδα, ωθούν αρκετούς να πι­ στεύουν ότι το συγκεκριμένο ό­ πλο είναι προϊόν εισαγωγής. Αυτή η ιδέα δεν φαίνεται να ευσταθεί. Εκτός από την αρχαιό­ τητα των υποδειγμάτων που βρέ­ θηκαν, τα οποία κάλλιστα μπορεί να είναι τυχαία, κανένα δείγμα δεν φανερώνει έστω και ένα λόγο για τον οποίο οι - όποιοι - κάτοι­ κοι της περιοχής μπορούν να θε­ ωρηθούν μεταλλουργικώς περισ­ σότερο προηγμένοι από τους Αχαιούς. Περικοπές μάλιστα στον Ομηρο δείχνουν γνώση της κατεργασίας του σιδήρου από τους τελευταίους, οι οποίοι μάλι­ στα τη θεωρούν και δυσχερή. Αντίθετα είναι γνωστή η χρή­ ση σιδερένιων όπλων από τους Χιττίτες εναντίον των Αιγυπτίων, εκείνη περίπου την περίοδο. Αυτή η χρήση ισοδυναμούσε με πραγματική επανάσταση στην πολεμική επιστήμη, όμως οι Χιττίτες δεν έδειξαν ότι κατάφεραν πολλά πράγματα, παρά το απο­ φασιστικό αυτό πλεονέκτημα. Εφεραν μια ματωμένη ισοπαλία στη μάχη του Καδέσιου και εμφο­ ρούντο από δέος για τους Αχαι­ ούς της εποχής του Ατρέα, όπως φαίνεται από την αλληλογραφία της αυλής τους, ενώ σύντομα καταστράφηκαν. Αυτό ίσως είναι έν­ δειξη μιας τεχνικής εξέλιξης που υπολειπόταν αντίστοιχης τακτι­ κής. Ομως, όπως και να έχει το πράγμα και για αρκετούς αιώνες, το σπαθί, πρώτα ως άορ και μετά ως οπλιτικό ξίφος, ήταν το πρώτο και για πολύ καιρό το μοναδικό σιδερένιο όπλο στην Ελλάδα, που άργησε πολύ να χρησιμοποι­ ήσει το σίδηρο στις αιχμές των δοράτων και των ακοντίων.

ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ; Η στρατιωτική οργάνωση του Βυζαντίου υπέστη πολλές αλλα­ γές και μετατροπές. Κατά τη βυζα­ ντινή περίοδο όμως μπορούσαν να διακριθούν βασικά δύο είδη στρατού. Οι τοπικές δυνάμεις των θεμάτων (διοικητικές περιφέρει­ ες), που διοικούντο από τον τοπι­ κό στρατηγό και έφεραν την ευθύνη της άμυνας της περιοχής τους, και οι κινητές δυνάμεις του στρατού εκστρατείας που έδρευ­ αν στην Κωνσταντινούπολη. Αυτές περιλάμβαναν αρκετούς διαφορε­ τικούς τύπους μονάδων. Ραχοκοκκαλιά ήταν ο “Ταγματικός στρα­ τός", που λεγόταν έτσι επειδή βα­ σική μονάδα του ήταν το ιππικό “τάγμα” ή “βάνδο” και το “νούμε­ ρο” ή “αριθμός” του πεζικού. Αργότερα η λέξη “τάγμα” ίσχυε και για τα δύο Οπλα. Τον ταγματικό στρατό τον αποτελούσαν διά­ φοροι τύποι μονάδων, όπως οι “Σχολές” , τα “Εξκούβιτα”, οι “Εταιρίες” , τα “ Ικανάτα” κλπ. και φυσικά η αυτοκρατορική φρουρά. Η εθνολογική προέλευση όλων αυτών των μονάδων ήταν ποικίλη. Συμπλήρωμα του Ταγματικού στρατού σε εκστρατείες ήταν και ot Βουκελάριοι, οι Φεδεράτοι και οι Σύμμαχοι. Οι πρώτοι ήταν ο προσωπικός στρατός διαφόρων αρχόντων και στρατηγών, μισθω­ μένος με προσωπική μέριμνα και έξοδα, για τον οποίο ενισχύονταν από το κράτος. Το σύστημα απέ­ δωσε καλά κυρίως επί Βελισσάριου, ο οποίος χάρη σ’ αυτό μπορού­ σε να εξοπλίσει και να εκπαιδεύ­ σει όπως εκείνος έκρινε σκόπιμο τους άνδρες του. ΟΙ Φεδεράτοι ή­ ταν ξένοι που παρέχονταν από υποτελείς χώρες και ηγεμόνες ως βοήθεια ή σύμφωνα με κάποια υποχρέωση/σύμφωνο προς τον Βυζαντινό αυτοκράτορα. Οι Σύμ­ μαχοι ήταν αυτό που λέει και το ό­ νομά τους, σταλμένοι -ή μισθωμέ­ νοι - από κάποιο ανεξάρτητο ξένο κράτος. Γενικά αποστέλλονταν ο­ μαδικά, οργανωμένοι ή μη και μπο­ ρούσαν να είναι και Ελληνες, όταν προέρχονταν από κατεχόμενες από άλλη δύναμη ελληνικές πε­ ριοχές - αυτό έγινε συχνά κατά τους τελευταίους αιώνες της Αυτοκρατορίας. Ο Ταγματικός στρατός ήταν α­ ντίστοιχος των σημερινών δυνά­ μεων τοπικής άμυνας, όπως η αμε­

| Βυζαντινός “ Βήυκελάριος” του 1 Βελισσάριου.

ρικανική Εθνοφρουρά ή η ελληνι­ κή εθνοφυλακή, αλλά με επαρκή ι­ σχύ και επάνδρωση. Αποτελούσε τη βάση των βυζαντινών δυνάμε­ ων και συμμετείχε με ισχυρές δυνάμεις στον αυτοκρατορικά στρατό όταν αποφασιζόταν η κί­ νηση του τελευταίου για σύ­ γκρουση με ισχυρό αντίπαλο. Αρχικά λοιπόν αντιμετώπιζε την πρώτη εχθρική κρούση και κέρδι­ ζε χρόνο και μετά ενωνόταν με τις αυτοκρατορικές δυνάμεις. Ιδιαίτερη κατηγορία ήταν οι φρουρές των συνόρων, οι άνδρες που έμειναν ονομαστοί ως Ακρί­ τες. Ο θεσμός ήταν παρόμοιος με αυτόν των Θεμάτων, όμως οι άν­ δρες δεν υφίσταντο φορολογία και αναφέρονταν στον αυτοκρά­ τορα και όχι στο στρατηγό του Θέ­ ματος. Σταδιακά ο θεσμός επεκτάθηκε και στο εσωτερικό, όπου υπήρχαν σημαντικές ορεινές δια­ βάσεις, στενωποί και περάσματα, με τους “Στρατιώτες” . Ο Θεματι­ κός στρατός υπέστη μεγάλο πλήγ­ μα στη μάχη του Ματζικέρτ (1071), αλλά συνέχισε να είναι η μόνη βυζαντινή δύναμη που αμυνόταν πάντα (αν και σπανιότερα επιτυχώς) απέναντι στους κάθε εί­ δους εισβολείς και λεηλάτες, ι­ δίως τους Οθωμανούς. Η αλλο­ πρόσαλλη πολιτική “αντιστρατιω­ τικών” αυτοκρατόρων, που είχαν έφεση σε οικονομικά και διοικητι­ κά/νομοθετικά θέματα, εξαφάνισε τους Ακρίτες και ώθησε πολλούς Στρατιώτες σε ξένες δυνάμεις.

Μ ανούσος Καμπούρης

ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΖΩΡΤΖ ΠΑΤΟΝ (1885-1945) ΑΝΘΡΩ ΠΟΣ ΜΕ ΕΓΩΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ, ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ Φ ΙΛΟΔΟΞΟ Σ ΚΑΙ ΔΙΨΑΣΜ ΕΝΟΣ ΓΙΑ ΦΗΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ, Ο ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΖΩΡΤΖ ΠΑΤΤΟΝ ΔΕΝ ΠΑΥΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΔΕΙΓΜ Α ΗΓΗΤΟΡΑ ΓΕΝΝΗΜ ΕΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟ Π ΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ, ΤΟΛΜ ΗΡΟΥ ΠΟΛΕΜ ΙΣΤΗ ΚΑΙ ΑΤΟΜΟΥ Π Ο Υ ΠΕΡΙΦΡΟΝΟΥΣΕ ΤΗΝ ΗΤΤΑ Ω Σ ΚΑΤΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΤΙΛΗΨ ΕΙΣ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ. 0 Τζώρτζ Πάττον ο Νεώτερος γεννήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1885 στο Σαν Γκάμπριελ της Καλιφόρνια. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο σπίτι του και σε ηλικία 11 χρό­ νων γράφτηκε σε σχολείο. Αργότε­ ρα φοίτησε για ένα χρόνο στο Στρατιωτικό Ινστιτούτο της Βιρτζίνια και μετά από ένα χρόνο έγινε δεκτός στη Στρατιωτική Ακαδημία του Γουέστ Πόιντ, από όπου κα­ θυστέρησε να αποφοιτήσει ένα χρόνο (αποφοίτησε το 1909) επειδή δεν είχε καλούς βαθμούς στα μα­ θηματικά. Το 1910 παντρεύτηκε με την 23χρονη Βεατρίκη, με την οποία πέρασε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Το 1912 πήρε μέρος με δικά του έ­ ξοδα στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Στοκχόλμης, στο Μοντέρνο Πένταθλο, λαμβάνοντας την πέ­ μπτη θέση μεταξύ 43 αθλητών. Την πρώτη του πολεμική ε­ μπειρία την απέκτησε στην εκ­ στρατεία του Στρατηγού Πέρσινγκ στο Μεξικό, όπου σε μια νύχτα έγινε εθνικός ήρωας, όταν εντόπισε και σκότωσε τρία από τα πρωτοπαλίκαρα του Μεξικανού επαναστάτη Πάντσο Βίλα. Το 1917 ακολούθησε

ρενέβαιναν για να σώσουν τη στα­ διοδρομία του. Το φθινόπωρο του 1942 ο Πάτ­

ρά από τη "γλώσσα” του. Ομως ο Αϊζενχάουερ δεν θέλησε να

τον ανέλαβε τη διοίκηση της τακτι­ κής δύναμης που θα διενεργούσε . την απόβαση στο Μαρόκο. Ηταν η πρώτη απόβαση των συμμάχων,

θυσιάσει το μόνο δοκι­ μασμένο στρατηγό

την οποία έφερε σε αίσιο πέρας, καταλαμβάνοντας την Καζαμπλάνκα με ελάχιστες απώλειες.

που είχε, τον οποίο προόριζε για το είδος της αποστολής που προαναφέρθηκε. Μετά την απόβα­

Το Μάρτιο του 1943, μετά τη βαριά ήττα των Αμερικανών από

ση στη Νορμανδία η 3η Στρατιά του Πάττον α­

τον Ρόμμελ στη διάβαση Κασερίν, ο Αϊζενχάουερ τον μετέθεσε στην Τυνησία και του ανέθεσε τη διοίκη­ ση του ηττημένου II Αμερικανικού Σώματος Στρατού, το οποίο ο Πάτ­

νέλαβε δράση την 1η Αυγούστου 1944 και προέλασε σαν ανεμο­

τον μετέτρεψε πολύ γρήγορα σε πρώτης τάξης πολεμική μηχανή, με την οποία πέτυχε συντριπτική νίκη επί των Γερμανών στη μάχη του Ελ Γκετάρ. Μετά από την επιτυχία αυτή ο Αϊζενχάουερ του ανέθεσε τη σχεδίαση της απόβασης των συμμάχων στη Σικελία. Στη Σικελία ο Πάττον διοικούσε τη νεοσυσταθείσα 7η Στρατιά. Στις επιχειρήσεις επί του νησιού, με τη σχεδόν πα­ θιασμένη επιθυμία του για νίκη, καθιέρωσε τον Αμερικανό στρατιώ­

Ο Στρατηγός Τζωρτζ Πάττον κατά την εποχή που διοικούσε την 3η Στρατιά.

στρόβιλος. Στις 13 Αυγούστου είχε δημιουργήσει ένα ρήγμα στο μέτω­ πο βάθους 160 και πλάτους 400 χιλιομέτρων. Ο Πάττον είχε γίνει το κύριο αντικείμενο συζήτησης των

20 τραυματίες, 24 ώρες πριν από τη μεγάλη επιχείρηση διάβασης του Ρήνου από τον Μοντγκόμερυ. Στη συνέχεια κατέλαβε τη Νυρεμβέρ­ γη, το Ρέγκενσμπουργκ και το Μό­

αντιπάλων του, όπως κάποτε είχε γίνει ο Ρόμμελ για τους Βρετανούς στην Αφρική. Στις 22 Νοεμβρίου η

ναχο, σταματώντας πριν καταλάβει την Πράγα επειδή τελείωσε ο πόλε­ μος. Ηταν ήδη 60 χρόνων. Και πάλι ο Πάττον δεν τα κατάφερε στον καιρό της ειρήνης. Η φράση του προς ένα δημοσιογρά­ φο ότι “ αυτή η υπόθεση των ναζί του θυμίζει καβγά μεταξύ Δημο­

3η Στρατιά κατέλαβε με έφοδο την πόλη Μετς. Ηταν η πρώτη φορά που η πόλη αυτή κατελήφθη εξ εφόδου μετά το 451 μ.Χ. Λίγες ημέ­ ρες αργότερα η Στρατιά εισερχό­ ταν στην περιοχή του Σάαρ. Οταν ο Χίτλερ εκτόξευσε την

κρατικού και Ρεπουμπλικανικού κόμματος’’, ξεσήκωσε θύελλα δια­

τη ως υπολογίσιμο μαχητή, πράγμα που πολλοί αμφισβητούσαν στην αρχή. Ο Πάττον δεν κατόρθωσε

αντεπίθεση στις Αρδέννες το Δ ε­ κέμβριο του 1944, ο Πάττον βρι­ σκόταν κοντά στο Ρήνο. Οταν του

μαρτυριών και έτσι βρέθηκε να δι­ οικεί μια στρατιά που είχε ως απο­ στολή να γράψει τη στρατιωτική ι­

μόνο να παρακινεί τους άνδρες του, αλλά και να τους εμπνεύσει να

ζητήθηκε να σπεύσει σε βοήθεια του μετώπου στην περιοχή του

στορία του πολέμου. Ομως στις 9 Δεκεμβρίου 1945 τραυματίστηκε

καταβάλουν σχεδόν υπεράνθρω­ πες προσπάθειες για τη νίκη. Απέ­

Λουξεμβούργου, κάλυψε 160 χιλιό­ μετρα δρόμων σκεπασμένων με

δειξε επίσης την ικανότητά του να αντιμετωπίζει και να επιλύει πολύ­ πλοκα προβλήματα. Ομως στη Σικελία η σταδιο­ δρομία του κινδύνεψε να τερματι­ στεί διότι χαστούκισε ένα στρατιώ­ τη που είχε πάθει σοκ από έκρηξη οβίδας. Ο Αϊζενχάουερ, για να τον σώσει, τον κράτησε μακριά από ση­

χιόνι, επιτέθηκε στο μέτωπο του Λουξεμβούργου και έλυσε την πο­ λιορκία της Μπαστόν. Μετά τη λήξη της μάχης των

θανάσιμα σε τροχαίο ατύχημα και στις 21 Δεκεμβρίου του ιδίου έ­ τους πέθανε στο νοσοκομείο της Χαϊδελβέργης. Ετάφη στην πόλη Χαμ του Λουξεμβούργου. Ο Πάττον, όπως και ο Ρόμμελ,

Αρδεννών ο Πάττον δεν γύρισε στο Σάαρ. Πέρασε όμως τη γραμμή “ Ζί-

υπέστη κριτική από ανθρώπους που ήταν έτοιμοι να ‘‘πιαστούν" από μια αμφιλεγόμενη απόφασή του ή από την προσωπική του ιδιο­ συγκρασία για να τον μειώσουν. Ομως λίγοι είναι εκείνοι που πι­

1940, με το βαθμό του συνταγμα­ τάρχη, διοικούσε μια Τ/Θ ταξιαρχία

μαντική θέση για μεγάλο διάστημα και μετά από πολλούς μήνες του α­ νέθεσε τη διοίκηση της 3ης Στρα­ τιάς στην Αγγλία, η οποία θα είχε

γκφριντ” και έφτασε στο Μοζέλα. Σε ένδεκα ημέρες πέρασε το Μοζέ­ λα και έφτασε στο Ρήνο, στην πε­ ριοχή μεταξύ Κόμπλεντς και Μανχάιμ, τελειώνοντας τη μεγαλύτερη επιχείρηση της 3ης Στρατιάς. Με λιγότερες από 10.000 απώλειες εί­

στεύουν ότι το όνομα και οι νίκες του στο πεδίο της μάχης δεν θα

στο Φορτ Μπένινγκ της πολιτείας Τζώρτζια. Διατηρούσε φιλικούς δε­ σμούς με τους Στρατηγούς Πέρσινγκ, Αϊζενχάουερ και Μάρσαλ, οι οποίοι σε κάποια περίπτωση θα πα-

ως αποστολή να προελάσει στο γαλλικό έδαφος μετά τη διάσπαση του γερμανικού μετώπου στη Νορμανδία. Στην Αγγλία ο Πάττον κιν­ δύνεψε και πάλι, αλλά αυτή τη φο­

χε καταλάβει όλη την περιοχή δυτι­ κά του Ρήνου και είχε συλλάβει 120.000 αιχμαλώτους. Μετά πέρα­ σε με μια μεραρχία του νύχτα το Ρήνο, με τίμημα οκτώ νεκρούς και

το Αμερικανικό Εκστρατευτικό Σώ­ μα στη Γαλλία και έγινε ο πρώτος Αμερικανός αξιωματικός που τοποθετήθηκε σε μονάδα αρμάτων, ό­ που και απέκτησε ειδικότητα στο νέο είδος πολέμου, οδηγώντας μια τεθωρακισμένη ταξιαρχία στις επι­ θετικές επιχειρήσεις του Σαιντ Μιχιέλ και της περιοχής ΜεύσηΑργκόν το 1918. Για τη δράση του στις μάχες αυτές τιμήθηκε με το Σταυρό Διακεκριμένων Υπηρεσιών. Στο μεταξύ των δύο παγκο­ σμίων πολέμων διάστημα ο Πάττον πέρασε από όλα τα σχολεία που προετοίμαζαν τους ηγήτορες για ένα μελλοντικό πόλεμο και το

77

διατηρηθούν άσβηστα στις σελί­ δες της στρατιωτικής ιστορίας.

Δημήτρης Γιδεών.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ Κύριε Διευθυντά, Εγινα σ υνδρομητής του εξαί­ ρετου περιοδικού “ Στρατιωτική Ιστορία” , με καθυστέρηση πολ­ λών μηνών από την έκδοσ η του πρώτου τεύχους. Για το λόγο αυτό διάβασα μόλις πρόσφατα το άψογο και εμπεριστατωμένο άρ­ θ ρο του Υποστρατήγου ε.α. κα-

Ο φοίβος Ν. Γρηγοριάδης γράφει σχετικά στο βιβλίο του “ Διχασμός-Μικρά Ασία. Ιστορία μιας ει­ κοσαετίας” , εκδόσ εις Κεδρηνός, Αθήνα, 1971 (σσ 281-282): “ Η Ανε­ ξάρτητος Μεραρχία είχε συμπλη­

στήλη “ Ειδή σ εις” του τεύχους No 5, στον ελληνικής καταγωγής Σοβιετικό πιλότο δοκιμών, έχω να προσθέσω τα παρακάτω, τα ο ­ ποία γράφηκαν σε τεύχος του πε­ ριοδικού Air International. Στις

ρωθεί και ενισχυθή όταν Κυβέρνησις και Στρατιά προετοίμαζαν

2/10/1939 ο πιλότος ονόματι Vladimir Kokkinaki πέταξε το πρώ­ το πρωτότυπο TsKB-55, το οποίο παρήχθη μαζικά ως ΙΙ-2/ΙΙ-2Μ

το “ κίνημα απελπισίας” , δηλαδή την κατάληψι της Κωνσταντι­

θ ηγη το ύ Στρατιωτικής Ιστορίας Σ Σ Ε , κ. Δημητρίου Γεδεών, “ Μι­

νουπόλεως (για την οποίαν, συν τοις άλλοις, διεφώνησε ο προη­ γ ούμενος αρχιστράτηγος Παπούλας). Αυτή θα έμπαινε πρώτη

κρασιατική Εκστρατεία. Η υποχώ­ ρηση της Ανεξάρτητης Μ εραρ­ χίας, Αύγουστος 1922” , στο Τεύ­ χος 1 (σ.σ. 33-40). Το άρθρο συνο­

στην Πόλη, κατά τα σχέδια. Και ε ­ πειδή το τόλμημα - αν πετύχαινε θ α είχε κολοσσιαίο πολιτικό αντί­ κτυπο, ήταν μια μεγάλη μονάς

δεύεται από ενδιαφ έρουσες φω­ τογραφίες από τη Μικρασιατική εκστρατεία, χωρίς όμως να υπάρ­

της οποίας τα ανώτερα στελέχη ανήκαν πολιτικά στην κυβ ερ νη τι­ κή παράταξη. Ηταν με μια λέξι α-

χει φωτογραφία σχετική με την η­ ρωική “ Ανεξάρτητη Μεραρχία” .

ντιβενιζελική, με τις τότε διακρί­ σεις. Αντιβενιζελική όμως όπου,

Από την έκδοση του 1937 του βι­ βλίου “ Η κάθοδος των νεωτέρων Μυρίω ν” , του Δημητρίου Τιμ. Αμπελά, Συνταγματάρχου ε.α.,

με τον αδέκαστο μέραρχό της, οι Βενιζελικοί εύρισκαν... καταφύ­ γιο. “ Παντού με κυνηγούσ α ν” ,

Σταυράκη Δημήτρη, Κιάτο Κο­ ρινθίας. Η ιδέα σας είναι ενδια­

μένο πρωτότυπο TsKB-57, το ο­ ποίο έφ ερ ε κινητήρα Alexandr

φέρουσα και θα τη μελετήσουμε, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη ότι

Mikulin ΑΜ-38 αντί του ΑΜ-38. Μετά τη δοκιμαστική πτήση πε-

δ ε ν θα έχει και άμεση σχέση με την καθαρά στρατιωτική ιστορία.

ριέγραψε το αεροσκάφος ως α­ πλό στην πτήση και χωρίς προ­ βλήματα. Ο ίδιος πέταξε στις 18/04/1944 και το πρωτότυπο του

προχωρήσετε σε ο,τιδήποτε, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με τα γραφεία μας για καλύτερη σ υνεν­ νόηση.

ου μοντέλου της σειράς του ΙΙ-2, του 11-16.

στέλνω μερικές από τις εκτός κειμένου και αριθμήσεως φωτο­

Αυτό είναι το αίτιο της επιτυχούς δράσεως της ηρωικής Μ ερα ρ­

γραφίες του βιβλίου, που πα­ ρουσιάζουν πρωταγωνιστές και

χίας. Αυτό θα πρέπει να είναι και το ιστορικό δίδαγμα: τα πολιτικά

“Σ Ι” . Σας ευχαριστούμε για τα ενδιαφέροντα στοιχεία που πα­ ραθέτετε.

στιγμιότυπα από τη δράση της Μεραρχίας κατά τη Μικρασιατική

και κομματικά πάθη μακριά από το Στράτευμα. Ο Φοίβος Γρηγο­ ριάδης καταλήγει: “ Αλλά ο άθλος της αποτελεί και μια επιπρόσθε­

δράση της “ Ανεξάρτητης Μ εραρ­ χίας” το 1921-22 αποτελεί φωτει­ νό παράδειγμα για το τι μπορεί

τουρκικού επιτελείου. Την ενίκη­ σε η διάβρωσις του ηθικού των στρατιωτών και βαθμοφόρων. Οπου οι περιστάσεις και η ικανότης ηγητόρων σαν τους Θεοτόκη, Τσίπουρα, Κωνσταντίνου και Μομφεράτο απέτρεψε την διάβρωσι, ο στρατός μας έμεινε ε ­ κείνος που ήταν. Εκείνος που επί δέκα χρόνια μόνο νίκες είχε γνω ­

να κατορθώσει ο Στρατός μας ό­ ταν τα κομματικά πάθη παραμέ­ νουν μακριά από το στράτευμα.

ρίσει” . Η πλούσια ιστορία των αγώ­ νων του Στρατού μας, μας παρέ­

Οπου και όταν οι Ελλ ηνες αξιω­ ματικοί κρίνονται ανάλογα με την

χει άφθονα διδάγματα. Θα τα αξιοποιήσουμε άραγε;

αξία και τα προσόντα τους και όχι με κομματικά κριτήρια, εκτελούν εις το ακέραιο το κα θήκον τους

Διατελώ με τιμή Λάζαρος Ε. Βλαδίμηρος Ιατρός

προς το Εθ νος. Αν και η βασική στελέχωση της "Ανεξάρτητης Μεραρχίας” έγινε για πολιτικούς λόγους, από βασιλικούς-αντιβενιζελικούς αξιωματικούς, ο αδέ­ καστος μέραρχος Δ ημήτριος Θεοτόκης δ εν επέτρεψε οι πολιτι­ κές προτιμήσεις των αξιωματι­ κών του να επιδράσουν στην ο­ μοψυχία της Μεραρχίας, γι αυτό και έδρασαν όλοι με απαράμιλλη συνοχή και αποτελεσματικότητα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τις ευχές. Πιστεύουμε ότι πριν

του 11-10/11-10UT/II-10 Μ . Ο Kokkinaki πέταξε στις 19/08/1944 και το πρωτότυπο του τελευταί­

διοικητού, τότε, της 1ης Π υρ οβ ο ­ λαρχίας της Μεραρχίας, σας

τεία και ιδιαίτερα κατά την υπο­ χώρηση, αποτελεί τρανή απόδει­ ξη της αποτελεσματικότητος του Στρατού μας, ακόμα και σε αντί­ ξοες σ υνθήκες, όταν αυτός διοικείται από ικανά στελέχη. Επι­ πρόσθετα όμως, και αυτό αποτε­ λεί το αίτιο της επιστολής μου, η

Παπαδημητρίου Κωνσταντίνο, Αθήνα. Ευχαριστούμε πολύ για

διαδόχου του ΙΙ-2 στην παραγωγή,

Π. Παπαδομανωλάκης, Αθήνα

τη εξήγησι της καταστροφής. Δ εν ενίκησε την ελληνική Στρα­ τιά τον Αύγουστο του 1922 η ο ρ ­ μή των Τούρκων ή τα σχέδια του

“ Στρατιωτικής Ιστορίας” . Ασχέ­ τως της καθυστέρησης που ανα­ φέρετε, το τεύχος θα κυκλοφ ο­ ρεί πάλι στην υπόλοιπη Ελλάδα και την Κύπρο στις αρχές του μή­ να.

Shturmovik. Αργότερα, στις 12/10/1939, πέταξε το τροποποιη­

γράφει ο τότε ταγματάρχης Σπαής. "Ησύχασα μόνο όταν με τοποθέτησαν στην Ανεξάρτητη” .

εκστρατεία. Μ ε την ευκαιρία αυτή, ας μου επιτραπεί να σημειώσω ότι η δράση της εν λόγω Μεραρχίας κατά τη Μικρασιατική εκστρα­

Κουζίνη Νικόλαο, Τρίπολη. Στις αρχές κάθε μήνα θα βρίσκεται στα περίπτερα το νέο τεύχος της

Σγούρο Παναγιώτη, Αμαλιάδα, Ηλείας. Η επιστολή σας μελετήθ η κ ε σοβαρά από το περιοδικό μας και το συγγραφέα του άρ­ θ ρ ο υ “ Η Μάχη του Βατερλώ ” . Τα στοιχεία τα οποία μας αναφέρατε

Κατσιλιώτη Νεκτάριο, Θεσσαλο­ νίκη. Η επιστολή σας με το δείγ­ μα ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για μας. Ευχαριστούμε πολύ για την προσπάθεια που καταβάλα­ τε, αλλά αφενός το θέμ α αυτό έ ­ χει ήδη παρουσιαστεί στο τεύχος 4 και αφετέρου η απόσταση δημι­ ουργεί πολλά προβλήματα σε θ έ ­ ματα συνεργασίας.

Φούτρη Παναγιώτη, Καβάλα. Τα άρθρα που μας προτείνετε θα τα δημοσιεύσουμε σε διάφορα προ­

αποτέλεσαν ευχάριστη έκπληξη, μερικά δε από αυτά ήταν άγνω­

σεχή τεύχη. Οι ημερομηνίες κυκλοφορίας είναι οι προβλεπό-

στα και στο συγγραφέα. Η σοβα­ ρότητα όμως με την οποία το πε­ ριοδικό μας αντιμετωπίζει κάθε θέμα, επιβάλλει όπως η υιοθέτη­ ση απόψεων στηρίζεται σε σοβα­ ρά και αδιαμφισβήτητα στοιχεία. Γι’ αυτό σας παρακαλούμε να μας

μενες. Δ εν συμβαίνει τίποτα το ξεχωριστό, ούτε βεβαίως υπάρ­

γνωρίσετε την πηγή των τόσο ενδιαφερουσών λεπτομερειακών πληροφοριών σας. Είναι γεγονός ότι, μετά τη Μάχη του Βατερλώ, υπήρξαν στη Γαλλία φωνές περί “ προδοσίας του Γκ ρ ο υ σ ύ ” . Ομως ουδέποτε οι φωνές αυτές ξεπέρασαν το χαρακτήρα των “ απλών

χο υ ν “ μεσάζοντες” όπως τους εννοείτε εσείς.

Φραγγιά Αλέκο, Χαλκίδα. Λόγω των περιορισμών στις η μερ ο μ η ­ νίες έκδοσ ης και εκτύπωσης του π εριοδικού, θα πρέπει να προ­ σπαθείτε να στέλνετε τις απα­ ντήσεις του κουϊζ γνώσεων μέσα στα καθορισμένα χρονικά πλαί­ σια, ώστε να μπορείτε να λάβετε μέρος στην κλήρωση. Σας ευχα­ ριστούμε για τις θ ερ μ έ ς ευχές.

φημών” και οπωσδήποτε “ ουδέν α π οδείχθηκε” . Ετσι παρέμεινε η

Σίμο

κύρια

“Ο

στούμε για την επιστολή. Παρα­

Γκρουσύ παραπλανήθηκε και δ ε ν έτρεξε στον κρότο των πυροβόλων, παρά τις επίμονες συστάσεις των αξιωματικών τ ο υ ” . Οπως μπορείτε να καταλά­

καλούμε να επικοινωνήσετε τη­ λεφωνικά με τη σύνταξη του πε­ ριοδικού κατά τις εργάσιμες η μ έ­ ρες και ώρες.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΤΟΝ VLADIMIR ΚΟΚΚΙΝΑΚΙ

βετε, μερικά από όσα μας γράψα­ τε έχουν αποδοθεί στο άρθρο του συγγραφέα μας με γενικότε­ ρο και "ευπ ρεπέστερο“ τρόπο. Αλλά δ ε ν μπορεί να σημειωθεί τί­

Μπογιατζόγλου Γεώργιο, Θεσσα­ λονίκη. Ευχαριστούμε για τις

Κύριε διευθυντά, Σχετικά με την αναφορά, στη

ποτα περισσότερο χωρίς τεκμ η ­ ρίωση.

“Σ Ι” . Σας ευχαριστούμε πολύ για την επιστολή. Συμφωνούμε από­ λυτα στο ζήτημα της κομματικο­ ποίησης των Ενόπλων Δυνάμεων.

κατηγορία

ότι

ο

Θωμά,

Κέρκυρα.

Ευχαρι­

ευχές και την επεξήγηση. Πι­ σ τεύ ου μ ε ότι γενικά θ α ήταν κα­ λό να υπήρχε μια μόνο απάντηση στο κουϊζ γνώσεων.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1 Φεβρουάριου 1917 Η Γερμανία επαναλαμβάνει τον πόλεμο υποβρυχίων κατά των ε ­ μπορικών πλοίων που ενισχύουν τους συμμάχους της Αντάντ, σε αντίποινα για το ναυτικό απο­ κλεισμό της από τη Βρετανία.

2 Φεβρουάριου 871 Βυζαντινός στόλος υπό τον Νική­ τα Ωορύφα καταλαμβάνει το Μπάρι της Ιταλίας και διώχνει τους Αραβες από τη νότια Ιταλία.

2 Φεβρουάριου 1943 Η 6η Γερμανική Στρατιά, που είχε κυκλωθεί από τους Σοβιετικούς στο Στάλινγκραντ, παραδίδεται.

4 Φεβρουάριου 1943 Εκτελείται από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής ο αξιωμα­ τικός της Πολεμικής Αεροπορίας Κώστας Περρίκος, αρχηγός της αντιστασιακής ομάδας ΠΕΑΝ που ενήργησε το πρώτο σαμποτάζ κατά των δυνάμεων κατοχής στο κέντρο της Αθήνας.

Γερμανικό πυροβόλο διέρχεται από χαράκωμα κατά τη διάρκεια του Α ’ ΠΠ.

16 Φεβρουάριου 1821 Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στο Κισνόβιο, την πρωτεύουσα της Βεσσαραβίας, παίρνει την από­

που περιλαμβάνει ελληνικότατες περιοχές. Λόγω αντίδρασης των άλλων Μεγάλων Δυνάμεων, η Συ νθ ή κη αυτή ανατρέπεται τον ί­

φαση για την οριστική κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης.

διο χ ρόνο με τη Συ νθ ή κη του Β ε ­ ρολίνου.

5 Φεβρουάριου 1827

ωσαν οι μάχες τον Ιούνιο του ιδί­ ου έτους, οι συνολικές απώλειες Γάλλων και Γερμανών ήταν 646.000 άνδρες.

22 Φεβρουάριου 1821

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης επιτί­ θεται αιφνιδιαστικά κατά των

17 Φεβρουάριου 1770

τουρκικών δυνάμεων του Ο μέρ Πασά που πολιορκούσαν το Δίστομο. Την αλλη μέρα ο Ομέρ Πασάς αναγκάζεται να λύσει την πολιορκία.

Η .. άφιξη _ Τ .Τ Ι του . . . _______________________ Ρωσικού στόλου στο Οίτυλο της Μάνης προκαλεί εξάπλωση της επανάστασης των υποδούλων Ελλήνων που είχε εκ ­ δηλωθεί τον ίδιο χρόνο.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δια­

19Φεβρουαρίου 1915

8 Φεβρουάριου 1919

17 Φεβρουάριου 1914

βαίνει τον ποταμό Π ρούθο και ει­ ____ ,_________ , ____ ___________ __________________. . . , ____________ Ο Βρετα νικός στόλος βομβαρδί­ σέρχεται στη Μολδαβία. ζει τα οχυρά των Δαρδανελίων, αρχίζοντας μια αποτυχημένη 25 Φεβρουάριου 1826 προσπάθεια κατάληψης των Σ τ ε­ Ο γαμπρός του Ιμπραήμ, Χουσενών από τη θάλασσα. ήν Μπέης, καταλαμβάνει το νησάκι Βασιλάδι που ήταν το προ­ πύργιο του Μ εσολογγίου. 19 Φεβρουάριου 1945

Τα ελληνικά συντάγματα πεζικού 1ο και 34ο δίνουν σκληρές μάχες

Αρχίζει η αποχώρηση του Ελληνι­ κού Στρατού από τη Βό ρεια Ηπει­

Αμερικανικές δυνάμεις πεζο­ ναυτών αποβιβάζονται στη νήσο

στο Βεσ ελίνοβο και στη Μπερζεβόσκα της Μ εσημβρινής Ρωσίας. Οι μάχες διήρκεσαν μέχρι την 5η Μαρτίου, οπότε τα ελληνικά συντάγματα υποχώρησαν μόνο μετά από σχετική διαταγή.

ρο, μετά από την απόφαση των μεγάλων δυνάμεω ν για παραχώ­ ρησή της στην Αλβανία. Ταυτό­ χρονα, μετά από εξέγερση των κατοίκων της, η προσωρινή

Ιβοζίμα, την οποία καταλαμβά­ νουν με βαρύτατο τίμημα σε ν ε­

25 Φεβρουάριου 1833

κρούς και τραυματίες.

του Οθωνα καταργείται ο στρα­ τός των ατάκτων και συγκροτεί­

κυβέρνησ η του Γεωργίου Ζωγρά­ φου κηρύσσει την αυτονομία της Β. Ηπείρου.

21 Φεβρουάριου 1913

10 Φεβρουάριου 1947 Υπογράφεται στο Παρίσι Σ υ ν θ ή ­ κη μεταξύ 21 εθνών που πολέμη­ σαν τον Αξονα κατά τον Β'ΠΠ. Μ ε τη Συ νθ ήκη αυτή εκχωρού­ νται στην Ελλάδα τα Δω δεκάνη­ σα.

18 Φεβρουάριου 1695 Ο Τουρκικός στόλος νικά σε ναυμαχία τους Ενετο ύς που εί­ χαν καταλάβει προσωρινά τη ν ή ­ σο Χίο και την ανακαταλαμβάνει.

15 Φεβρουάριου 1942

19 Φεβρουάριου 1878

Οι Ιάπωνες καταλαμβάνουν τη Σι­

Υπογράφεται η Σ υ ν θ ή κ η του Αγί­ ου Στεφάνου μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, με την οποία δημιουργείται η Μεγάλη Βουλγαρία,

γκαπούρη.

Απελευθέρω ση των Ιωαννίνων, μετά την άνευ όρων παράδοση της τουρκικής φρουράς (1.000 α­ ξιωματικοί, 32.000 οπλίτες και 108 πυροβόλα) στον Ελληνικό Στρα­ τό.

21 Φεβρουάριου 1916 Τα ξημερώματα μια τεράστια οβί­ δα που έπεσε στην αυλή του επι­ σκοπικού μεγάρου του Β ερ ντέν, σηματοδότησε την έναρξη της μάχης του Β ερ ντέν, “ του πιο πα­ ράλογου συμβάντος του Α ’ Πα­ γκοσμίου Π ολέμου” . Οταν τελεί­

79

Με διάταγμα της αντιβασιλείας

ται Ελληνικός Στρατός από Πεζι­ κό, Πυροβολικό, Ιππικό και Μηχα­ νικό.

28 Φεβρουάριου 1916 Οι γαλλο-αγγλικές δυνάμεις του Στρατηγού Σαράιγ εξέρχονται από το περιχαρακωμένο στρατό­ πεδο της Θεσσαλονίκης και κι­ νούνται προς την ελληνική μ ε θ ό ­ ριο, με σκοπό να καθηλώσουν δυνάμεις των Κεντρικώ ν Α υτο­ κρατοριών.

Δ η μ ή τρ η ς Γεδεώ ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

ΠΕΡΣΗΣ “ΑΘΑΝΑΤΟΣ ” ΜΗΔΙΚΑ (6ος-4ος π.Χ. αι.) ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΩΝ "ΑΘΑΝΑΤΩΝ ” ΗΤΗΛ/ ΤΟ ΠΙΟ ΕΠΙΛΕΚΤΟ ΣΩΜΑ ΠΕΖΙΚΟΥ ΤΩΝ ΑΧΑΙΜ ΕΝΙΔΩΝ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΚΑΙ ΕΛΑΒΕ ΤΗΝ ΟΝΟΜ ΑΣΙΑ ΑΥΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΘΕΡΗΣ. ΟΣΕΣ Α Π Ω ΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝ ΥΦΙΣΤΑΤΟ, ΑΥΤΕΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΝ ΑΜΕΣΩΣ. Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΥΤΗ ΕΠΙΒΙΩΣΕ Π Ο Λ Υ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜ ΕΝΟ ΣΩΜΑ, ΚΑΘΩΣ ΘΑΥΜΑΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΚΕ ΑΠΟ Π Ο ΛΛΟ ΥΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΠΟΧΕΣ. 0 κύριος περσικός τρόπος μά­ χης ήταν δασικά οι τακτικές πεζικού. Μόνο επί Κύρου του Μέγα και μετά την κατάκτηση της Βαβυλώνας (538 π,Χ.) σχηματίστηκε περσικό ιππικό. Είναι ευνόητο λοιπόν το γιατί η πιο ε­

30

σχεδιασμένα για μεγάλη εμβέλεια και ταχυβολία. Το δόρυ έφερε αντί­ βαρο στο πίσω άκρο του. Το αντίβα­

τους ίδιους λόγους αρκετοί θα υιο­ θέτησαν και ελληνικά ξίφη και θώρα­

ρο στο σώμα των Αμρτάκα έμοιαζε

τησαν και οπλιτικές ασπίδες. Οι Αθάνατοι εμφανίζονται στο απόγειό τους στην εκστρατεία του

με μήλο (γι’αυτό λέγονταν οι “ Μηλοφόροι του Βασιλέως”) και ήταν αση­ μένιο, εκτός αυτού των “Αρστιμπά-

κες, ενώ κατά τον 4ο αι. ίσως υιοθέ­

Ξέρξη. Παρουσιάζονται να μετέχουν και στις δύο φάσεις της μάχης των Θερμοπυλών, όπου, μετά από ένα επώδυνο μάθημα οπλομαχίας και ε­

πίλεκτη μονάδα τους, θεωρούμενη ως η προσωπική φρουρά του βασι­ λιά, ήταν δύναμη πεζικού. Δυστυχώς η περσική λέξη της περιόδου για τη μονάδα αυτή δεν διασώζεται (πιθα­

ρα” που ήταν χρυσό. Χρησίμευε στο να επιτρέπει στον πολεμιστή να κρατά κατάλληλα το δόρυ του εκμεταλ­ λευόμενος μεγάλο μέρος του μή­

νώς είναι “ Μπαϊβαραμπάμ"). Αντίθε­ τα υπάρχουν οι λέξεις για τις υποδι­

κους του και προσέδιδε μεγαλύτερη δύναμη στο καταφερόμενο πλήγμα.

αιρέσεις της και για το σώμα των Αθανάτων, που στα περσικά λέγεται

Ως βοηθητικό όπλο φερόταν κάποιο μικρό τσεκούρι όπως η “Σαγαρίς” ή

"Αμρτάκα” . Η μονάδα ήταν επίλεκτη και στρατολογείτο από όλους τους Πέρσες, αλλά μια υπομονάδα, μια χι­ λιάδα (=“ Χαζαραμπάμ” ), προερχόταν από τους πιο ευγενείς Πέρσες, τους επονομαζόμενους Ίσ ο υ ς ” (τω Βασι-

εγχειρίδιο, αλλά συνήθως φερόταν ο “ακινάκης” , ένα σπαθί μονόστομο, κοντό, λιγότερο ή περισσότερο κα­ μπύλο, βασικά θλαστικό και λιγότερο νυκτικό, κατάλληλο για μάχη σώμα

οδηγού μένος από τον Εφιάλτη. Επό­

λεί), έφερε δε το όνομα “Αρστιμπάρα” - επρόκειτο για μια αριστοκρατι­ κή ελίτ μέσα σε μια πολεμική ελίτ.

με σώμα και με την κόψη στην κοίλη του πλευρά. Είναι σαφές ότι σε κάθε σημείο ο εξοπλισμός του Αθάνατου υστερούσε απέναντι στην οπλιτική

υπήρξε συντριπτική για τους Πέρσες και είναι απίθανο τέτοιοι άνδρες να ανήκαν στις 40.000 πεζούς με τους ο­ ποίους λιποτάκτησε από το πεδίο ο

Παρά τις πληροφορίες για την παράταξη των περσικών μυριοστύων

πανοπλία, το βαρύ και στέρεο δόρυ και το εξαιρετικό κρουστικό-νυκτικό

Αρτάβαζος. Από το πεδίο της μάχης ελάχιστοι Πέρσες σώθηκαν.

σε τετράγωνα εκατό στοίχων των 100 ζυγών, περισσότερο πιθανή είναι η παράταξη σε βάθος δέκα ανδρών, ό­ πως απαιτούσε η πρακτική των “ Σπα-

οπλιτικό ξίφος. Βασική του τακτική, όπως και όλου του περσικού στρα­ τού, ήταν ο καταιγισμός βελών και μετά η έφοδος στον αποκαρδιωμένο και συγχυσμένο αντίπαλο με το κο­ ντό δόρυ και (αν πλησίαζε πολύ) με

Οσο και αν φαίνεται περίεργο, μετά από την εκστρατεία του Ξέρξη

ραμπάρα” , του βασικού τότε τύπου του περσικού πεζικού. Παρά δε τις ό­ μορφες στολές με τις οποίες βλέ­ πουμε τους Αθάνατους στις τοιχο­ γραφίες των Σούσων (και όχι μόνο), στη μάχη πιθανώς φορούσαν το μη­ δικό ένδυμα, που περιλάμβανε πα­ ντελόνια (“ αναξυδρίδες” ), χιτώνιο χαλαρό - με πιθανή χρήση αλυσιδω­ τού ή ελαστομερούς θώρακα από μέσα - και κάποιον επενδύτη. Ο μαν­ δύας που φερόταν από πάνω λεγό­ ταν “ κάνδυς” και είχε απόχρωση πορφυρού ή ερυθρού χρώματος. Στο κεφάλι φερόταν η “ τιάρα’’, εθνι­ κό κάλυμμα κεφαλής για τους Πέρ­ σες, την οποία ο βασιλιάς μόνο φο­ ρούσε ανορθωμένη. Οι Αθάνατοι ήταν οπλισμένοι με τα κλασικά περσικά όπλα, δηλαδή σύνθετο τόξο μήκους 1,2 μέτρων με ευμεγέθη φαρέτρα πλήρη βελών στον αριστερό ώμο και δόρυ μήκους 2 περίπου μέτρων στο δεξί χέρι. Το περσικό τόξο και τα βέλη του ήταν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τον ακινάκη. Ομως έπρεπε πρώτα η βροχή Των βελών και μετά η ορμητι­ κή έφοδος να έχουν “ σπάσει” τον α­

λιγμών πυκνής τάξης από τους Σπαρτιάτες “ Ομοιους” και τους συμμάχους τους, θα εκδικηθούν λαμβάνόντας μέρος στην υπερκέρα­ ση που πραγματοποίησε ο Υδάρνης μενη εμφάνισή τους αναφέρεται στις Πλαταιές, όπου ο Μαρδόνιος φέρεται να τους έχει κρατήσει μαζί με όλο το πεζικό των Περσών. Η μάχη

οι Αθάνατοι δεν πολυάκούγονται. Ο Κύρος ο Νεώτερος αντιμετώπισε με 500 ιππείς της προσωπικής του φρουράς τη σωματοφυλακή του α­ δελφού του, Αρταξέρξη του Μνήμονος, που αποτελείτο από 5.000 άν­

Πέρσης Αθάνατος με στολή μάχης. Φαίνεται η ελλειπτικού σχήματος ασπίδα του (“ γέρρον") που σχηματικά θυμίζει τη θηβαϊκή. Ηταν αποτελεσματική έναντι βλημάτων όπως τα βέλη, αλλά ανίσχυρη έναντι πλήγματος δόρατος. Ο άνδρας φέρει την κλασική πεσμένη τιάρα, κοσμήματα, μηδικό ένδυμα, περσικό σύνθετο τόξο, φαρέτρα μεγάλου με γέθους στον ώμο και ακινάκη.

τακα, μαχομενοι κατα στίφη, αντικα­ ταστάτες των σπαραμπάρα ως βασι­ κός τύπος του περσικού πεζικού), μια πρακτική που μάλλον είχαν υιο­ θετήσει πριν από τις επίσημες με­ ταρρυθμίσεις.

ντίπαλο, σε μια τακτική αντίληψη πα­ ρόμοια με αυτήν των Αγγλων τοξο­ τών του Μεσαίωνα. Οι Αθάνατοι δεν έφεραν βασικά ασπίδες, εκτός των

δρες. Για την περίπτωση που ο Αλέ­ ξανδρος Ο Μέγας συγκρούστηκε με τον Δαρείο Γ ’ τον Κοδομανό, είναι α­ σαφείς οι αναφορές στους Αθάνα­

“Αρστιμπάρα” , όμως αυτό δεν σημαί­ νει ότι στη μάχη τις εστερούντο.

τους, αντίθετα με αυτές για πεζή σω­ ματοφυλακή 1,000 ανδρών - προφα­

Προτιμώμενος τύπος ήταν το ελλει­ πτικού σχήματος “γέρρον” , από κλα­

νώς τους “Αρστιμπάρα” . Κατά τον τέταρτο αιώνα, αν οι Αθάνατοι διατη-

Η πίστη των Αθανάτων δεν αμφισβητήθηκε ποτέ, ο δέ θεσμός απο­ δείχθηκε αποτελεσματικότατος, α­ φού ουδέποτε, παρά τις όποιες α­ τυχίες, η μονάδα δεν βρέθηκε με ση­ μαντικά μειωμένη δύναμη και ανίκα­ νη να διαδραματίσει το ρόλο της. Για το λόγο αυτό η ιδέα υιοθετήθηκε

διά λυγαριάς και με επικάλυψη δέρ­ ματος, που έφερε δύο κυκλικές το­

ρήθηκαν, το πιθανότερο είναι να με­ ταβλήθηκαν ο εξοπλισμός και οι τα­

από πολλούς μεταγενέστερα, ακόμα και από Ελληνες, Ομως η μαχητική ι­

μές κατά τον άξονα της μικρής δια­ μέτρου. Αυτό αποτέλεσε κοινή πρα­ κτική μετά τις δυσάρεστες εμπειρίες

κτικές τους, όπως συνέβη και με τον περσικό στρατό στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τους οπλίτες. Πιθανώς οι Πέρσες, υιοθετώντας πλέον ελληνικές ασπίδες και θώρα­ κες, να άρχιζαν να προσαρμόζονται στο στυλ του “ βάρβαρου οπλίτη” (=Κάρδακα) ή να συνέχιζαν να δρουν

σχύς αυτής της μονάδας ουδέποτε υπήρξε η αναμενόμενη απέναντι στο

του Ξέρξη, συνεπώς οι Αθάνατοι μάλλον θα υιοθέτησαν μαζικά την “τάκα” , ασπίδα ελαφριά (από δέρμα ή/και κλωνάρια ή ελαφριά ξυλεία), η­ μισεληνοειδούς σχήματος και πολύ συγγενούς με την ελληνική (θρακική) “ πέλτη” . Την ίδια εποχή και για

ως “ τακαμπάρα” (ελαφρείς πεζοί ο­ πλισμένοι με κοντό δόρυ και την

μακρύ και στιβαρό οπλιτικό δόρυ που παλλόταν πίσω από την προστα­ σία του Οπλου με ρυθμό και τάξη, πειθαρχημένα και αποφασιστικά,

Μανούσος Καμπούρης

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Αλέξη Γ.Κ. Σαββίδη, Λάζαρου Α. Δεριζιώτη

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Β ΥΖΑΝΤΙΟΥ (τόμος Α ’) Εκδόσεις Πατάκη (6' έκδοση) Αθήνα, 1996 Σελίδες 382 Μετά την πολύ καλή αποδοχή που είχε το έργο αυτό κατά την πρώ­ τη του έκδοση, το 1984, οι υπεύθυνοι αποφάσισαν την επανέκδοσή του, το

μ.Χ., δηλαδή τη μεσοβυζαντινή (717

δοση, με κείμενα στα ελληνικά και

μ.Χ.-1025 μ.Χ.) και την υστεροβυζα­ ντινή περίοδο (1025 μ.Χ.-1461 μ.Χ.),

στα αγγλικά (μετάφραση Ευστάθιος Θ. Τρίφυλλης), που συνοδεύονται

με πρόσθετα κεφάλαια-ενότητες για το σλαβόφωνο, το δυτικοευρωπαϊκό και τον ασιατικό κόσμο, την κυρίως

από πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Την επιμέλεια των κειμένων είχαν ο

βυζαντινή τέχνη από την εποχή της Εικονομαχίας μέχρι την Παλαιολό-

και ο Γιώργος Αγγελόπουλος, ενώ το γενικό συντονισμό της έκδοσης είχε αναλάβει ο αρχιεπιστολέας του Στό­ λου Υποναύαρχος Παναγιώτης

γεια Αναγέννηση κλπ. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο πρώ­ τος τόμος είναι εμπλουτισμένος με πλήθος εικόνων και χαρτών που έχει επιμεληθεί ο (εκ των συγγραφέων) Αλέξης Σαββίδης. Πιστεύουμε ότι

Λουμάκης, ΠΝ. Σημειώνουμε

πρόκειται για ένα εξαιρετικά αξιόλο­ γο βιβλίο, που αναφέρεται σε μια ση­ μαντική περίοδο της Ιστορίας μας.

στορίας, αλλά μια επιλεκτική κατα­ γραφή γεγονότων-σταθμών. Τα γεγο­

Παρέχει στον αναγνώστη, ακόμα και τον μη ειδικό, έναν όγκο χρήσιμων πληροφοριών για την πρώτη περίοδο της μεσαιωνικής ελληνικής αυτο­ κρατορίας, της Βυζαντινής. Η κε­ ντρική διάθεση του έργου γίνεται από τις εκδόσεις Πατάκη (Εμμ. Μπενάκη 16, 10678, Αθήνα, τηλ. 3831078 και Ν. Μοναστηριού 122, 56334 Θεσ­ σαλονίκη, τηλ. 706354-5).

1996, με όλες τις βιβλιογραφικές κυρίως -προσθήκες που κρίθηκαν α­ παραίτητες. Στον παρόντα πρώτο τό­ μο του έργου “ Ιστορία του Βυζαντί­ ου" οι δύο συγγραφείς, αμφότεροι έ­ γκριτοι ιστορικοί - Βυζαντινολόγοί, ε­ πιχειρούν μια αφηγηματική πα­ ρουσίαση της πρωτοβυζαντινής πε­ ριόδου (284 μ.Χ,-717 μ.Χ.) σε τέσσερα από τα οκτώ κεφάλαια του τόμου. Στα υπόλοιπα κεφάλαια-ενότητες πραγματεύονται το Βυζαντινό κό­ σμο, το Ισλάμ, καθώς και την παλαιο­ χριστιανική και πρωτοβυζαντινή τέ­ χνη μέχρι την Εικονομαχία. Στη συνέχεια και μέχρι το τέλος του πρώ­ του τόμου ο αναγνώστης μπορεί να βρει τρία παραρτήματα, πίνακες ηγε­ μόνων, πίνακα των λατινικών όρων που χρησιμοποιούνται στο κείμενο και βιβλιογραφία των πηγών και των νεώτερων βοηθημάτων. Σημαντικό πλεονέκτημα του έρ­ γου είναι το γεγονός ότι το βασικό α­ φηγηματικό Τμήμα του έχει διάσπαρτα επιλεγμένα αποσπάσματα από τις πρωτότυπες πηγές σε ελεύθερη νε­ οελληνική απόδοση, όπως επίσης και γνώμες/θεωρίες νεώτερων ε­ ρευνητών. Με τον τρόπο αυτό ο ανα­ γνώστης δεν βρίσκεται “ αποκομμέ­ νος” από την εξεταζόμενη χρονική περίοδο, αλλά "ενσωματώνεται” σε αυτήν ενώ παράλληλα βοηθείται να διαλευκάνει τα όποια δύσκολα ση­ μεία χρήζουν αποσαφήνισης. Οι επόμενοι τόμοι του έργου θα εξετάζουν με τον ίδιο τρόπο τη συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρα­ τορίας από το 717 μ.Χ. μέχρι το 1461

Αντιπλοίαρχος Σπύρος Κόπιτσας, ΠΝ

ΔΟΞΑΣΜ ΕΝΑ ΚΥΜΑΤΑ. Ο ΕΛΛΗ Ν ΙΚ Ο Σ Σ Τ Ο Λ Ο Σ Α Π Ο ΤΟ 480 π.Χ. ΕΩ Σ ΣΗΜΕΡΑ Εκδοση ΠΝ/Αρχηγείο Στόλου Αθήνα, 1996 Σελίδες 139 Μία θαυμάσια πρωτοβουλία του Πολεμικού Ναυτικού, μέσω του Αρχηγείου Στόλου, υλοποιήθηκε πρόσφατα χάρη στην ευγενική χορη­ γία του Κωνσταντίνου Π. Αγγελόπουλου. Πρόκειται για το βιβλίο με τον τίτλο “Δοξασμένα Κύματα” , στο οποίο παρουσιάζεται περιληπτικά η ι­ στορία του Ελληνικού Στόλου από το 480 π.Χ. (χρονιά κατά την οποία διεξήχθη η Ναυμαχία της Σαλαμίνας) μέχρι σήμερα, καθώς και η συμβολή του σε όλους τους αγώνες του Εθνους για την επιβίωση και την προάσπιση της ελευθερίας της πα­ τρίδας μας. Είναι μια πολυτελής έκ-

Δ

ο ξ α σ μ έ ν α

K

y m a t a

ότι

στο

βιβλίο

αυτό δεν επιχειρείται λεπτομερής ε­ πισκόπηση της ελληνικής ναυτικής ι­

νότα αυτά όμως συνθέτουν ένα ενι­ αίο και αδιατάρακτο ιστορικό σύνο­ λο, μέσα από το οποίο διαφαίνεται η αδιάλειπτη παρουσία των Ελλήνων στις θάλασσες. Υπάρχουν έξι επιμέρους κεφάλαια που αναφέρονται α­ ντίστοιχα στη ναυμαχία της Σαλαμί­ νας, στα Βυζαντινά χρόνια, στη ναυτική εποποιία του 1821, στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, στη δράση του Ναυτικού μας κατά τη διάρκεια του Β ’ΠΠ και στον Ελληνικό Στόλο σήμερα. Στην αρχή της έκδο­ σης υπάρχει μήνυμα του αρχηγού ΓΕΝ Αντιναυάρχου Λεωνίδα Παληογιώργου, ΠΝ και πρόλογος του αρχηγού Στόλου Αντιναυάρχου Γεωρ­ γίου Μπεζεριάνου, ΠΝ. Με την έκδοση αυτή πιστεύ­ ουμε ότι το ΠΝ επιτυγχάνει το στόχο του, που είναι η προβολή της ναυτι­ κής ιστορίας και της ναυτοσύνης των Ελλήνων διαχρονικά, καθώς και της μακραίωνης κυριαρχίας τους στις θάλασσες, ιδιαίτερα στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο. Η ταυτόχρονη παρουσία αγγλικού κει­ μένου καθιστά εύκολα κατανοητά τα στοιχεία αυτά και στους ξένους φί­ λους ή “ φίλους” της Ελλάδας, τόσο στο εσωτερικό αυτής, όσο και στο ε­ ξωτερικό.

Donald Caldwell

The JG-26 WAR DIARY. Vol. ONE: 1939-1942 Εκδόσεις Grub Street Λονδίνο, 1996 Σελίδες 346

W A VES O F G LO R Y

To βιβλίο αυτό αναφέρεται στην ιστορία και την πολεμική δράση μιας από τις πιο γνωστές μονάδες της Luftwaffe κατά τη διάρκεια του Β ’ΠΠ. Πρόκειται για την Jagdgeschwader 26 (JG-26), μονάδα επιπέδου αντίστοι­ χου της δικής μας πτέρυγας μάχης. Την JG-26 διοίκησε, μεταξύ των άλ­ λων, και ένας από τους μεγαλύτε­ ρους άσσους της Luftwaffe, αλλά και του Β ’ΠΠ, ο Adolf Galland (ως αντι­ σμήναρχος), την περίοδο 22 Αυγού­ στου 1940 - 5 Δεκεμβρίου 1941. Ο ί­

διος προηγουμένως, ως επισμηναγός, είχε διοικήσει την III/JG-26, δη­ λαδή την τρίτη Σμηναρχία αυτής (ας μας επιτραπεί η χρήση αυτού του ό­ ρου για την απόδοση της λέξης “ Gruppe”). Η JG-26 είναι η πιο γνωστή μονά­ δα της Luftwaffe στη Βρετανία και τις ΗΠΑ, γιατί ήταν μια από τις δύο μο­ νάδες της Γερμανικής Αεροπορίας που δεν μετακινήθηκαν καθόλου από το Δυτικό Μέτωπο καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Πολλοί ιστο­ ρικοί υποστηρίζουν ότι η άνοδος και η πτώση της JG-26 αντικατοπτρίζει ε­ πακριβώς και τα αντίστοιχα συμβαίνοντα στη Luftwaffe. Η πτέρυγα θεω­ ρείτο, τόσο από τους Γερμανούς όσο και από τους Συμμάχους, ως ο καλύ­ τερος σχηματισμός δίωξης της Luftwaffe κατά την περίοδο 1940-44. Τη φήμη αυτή άρχισε να την αποκτά με την απόδοσή της στη Μάχη της Αγγλίας και στη συνέχεια του πολέ­ μου τη διατήρησε επιχειρώντας ενα­ ντίον των βομβαρδιστικών των Συμμάχων που επέδραμαν εναντίον στόχων της ηπειρωτικής - κατεχόμενης - Ευρώπης και της ίδιας της Γερ­ μανίας. Κατά τα έτη 1941 και 1942 η JG-26, μόνο με 124 καταδιωκτικά αε­ ροσκάφη, κυριαρχούσε πλήρως στους ουρανούς της Δυτικής Γαλλίας και του Βελγίου. Αυτός ο (πρώτος) τόμος καλύπτει ακριβώς αυτή την περίοδο ακμής της μονάδας, από το 1939 μέχρι το 1942. Γίνεται μια πα­ ρουσίαση του ημερολογίου δράσης της JG-26, που είναι αρκετά λεπτομε­ ρής, αντικατοπτρίζοντας το φόρτο ε­ πιχειρήσεων και των δραστηριοτή­ των της. Μετά τον πόλεμο “ σώθη­ καν” οι δύο από τους τρεις επίση­ μους τόμους του πολεμικού ημερο­ λογίου δραστηριοτήτων της μονά­ δας. Οπου υπήρχαν κενά, ο

81

συγγραφέας ανέτρεξε στις μαρ­ τυρίες επιζώντων πιλότων ή άλλου τεχνικού - προσωπικού για τη συμπλήρωσή τους, συγκρίνοντας τα στοιχεία με αντίστοιχα στοιχεία από τα Συμμαχικά αρχεία. Ο τόμος ε­ μπλουτίζεται και με 150 φωτογρα­ φίες μαχητικών αεροσκαφών, προ­ σώπων και δραστηριοτήτων της JG26, πολλές από τις οποίες δημοσιεύ­ ονται για πρώτη φορά; Υπάρχουν επί­ σης πλήρεις κατάλογοι απωλειών και καταρρίψεων της μονάδας, πλήρεις κατάλογοι των διατελεσάντων διοι­ κητών της Πτέρυγας, των Σμηναρ­ χιών και των Μοιρών της. Πρόκειται για εξαιρετική εργα­ σία που θα ενθουσιάσει τους φίλους των μοντέλων και της αεροπορίας γενικότερα. Η κεντρική διάθεσή της γίνεται από τις εκδόσεις Grub Street (The Basement, 10 Chivalry Rd, London, SW11 1HT, England).

Λεωνίδας 1. Μπλαβέρης

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ