ΠΛHPΩMENO TEΛOΣ
KΩ∆IKOΣ 094587
Tαχ. Γραφείο Iωαννίνων Aριθµός. Aδείας 14
ΠEPIO∆IKH EK∆OΣH ΠOΛITIΣTIKOY b ΣYΛΛOΓOY ∆OΛOY IΩANNINΩN b ETOΣ 32ο u AP. ΦYΛ. 126 u AΠPIΛIOΣ - MAΪΟΣ - IOYNΙΟΣ 2015 TAX. ∆/NΣH: AΠOΛΛΩNIAΣ 21 u 45332 IΩANNINA u e-mail:
[email protected] u www.dolo.gr τόπος καταγωγής για
Οτον καθένα µας αντιπρο- Tα «ανταµώµατα» του Kαλοκαιριού σωπεύει ένα µεγάλο κεφάλαιο της ζωής µας και των αξιών της και ιδιαίτερα όταν ο τόπος αυτός ονοµάζεται “∆ολό”. Για όλους εµάς τους ∆ολιώτες είναι τόπος και σηµείο αναφοράς που µας γεµίζει µε υπερηφάνεια µε τις ιστορικές και τις πνευµατικές του προεκτάσεις. Οι ∆ολιώτες εξακολουθούµε να κρατούµε σταθερούς τους δεσµούς µε την πατρίδα που ιδιαίτερα ξαναζωντανεύει τα καλοκαίρια θυµίζοντας παλιούς αλλά όχι ξεχασµένους “καλούς καιρούς”. Περιµένουµε τον ∆εκαπενταύγουστο το ετήσιο προσκύνηµα και “αντάµωµα” σαν φόρο τιµής και ευγνωµοσύνης, να περιδιαβούµε τους δρόµους του χωριού µας µε τα καλντερίµια και τα αρχοντόσπιτα, Να προσκυνήσουµε ευλαβικά τον Άγιο Χριστόφορο και τον Άγιο Νικόλαo να περπατήσουµε τη χαράδρα του Κουβαρά και να ξαναθαυµάσουµε τη γύρω φύση. Τι κι αν έµειναν λίγοι οι µόνι-
µοι κάτοικοι του χωριού µας που φυλάγουν “Θερµοπύλες’’. Η ζεστασιά της ψυχής τους το θερµό τους καλωσόρισµα και η ευγενική τους φιλοξενία µας γεµίζει συγκίνηση. Μία εσωτερική δύναµη ίσως και µία ανεξήγητη ανάγκη για την συνέχιση της ζωής µας είναι αυτό το αντάµωµα των απανταχού ∆ολιωτών, που αυτή η αγάπη δεν λογαριάζει δυσκολίες και ξεπερνά χιλιόµετρα και ηπείρους για να βρεθεί έστω και για λίγες µέρες του Αυγούστου στη γενέθλια γη. Έτσι το ∆ολό φορά τα γιορτινά του. Γεµίζουν τα σπίτια ευγενικά πρόσωπα, οι φιλίες ανανεώνονται, γνωρίζουν οι νεότεροι τις ρίζες τους και την ιστορία τους. Είναι το «νόστιµο ήµαρ» του Οδυσσέα προς την Ιθάκη του. Όλα αυτά αποτελούν ταξίδι αναδροµής στο ιστορικό παρελθόν ίσως και προβληµατισµού, µνήµης, συγκίνησης µα πιο
K O Y B E N TO Y ΛE Σ
Tου ∆HM. ΠOTΣH
Το παρακάτω κείµενο είναι της εφηµερίδος «Ηπειρωτικός Αγώνας» όπου η κυρία Λουκία Τζάλλα γράφει τα καλύτερα λόγια για τον Σύλλογό µας, την εφηµερίδα µας «∆ολιώτικα» και για µένα προσωπικά:
αυτό τον τρόπο το µυαλό τους ζωντανό. Εκείνοι δεν πρόκειται ποτέ να κτυπηθούν από την αρρώστια της εποχής. Συγκίνηση µας κατέλαβε όταν ανοίγοντας την καλή εφηµερίδα του Πωγωνίου «∆ολιώτικα», την οποία εκδίδει ο Πολιτιστικός Σύλλογος είδαµε άρθρο του πάλαι ποτέ συνεργάτη της εφηµερίδας του Μήτσου Πότση. Μάλιστα αναρωτήθηκαν πολλοί εδώ αν όντως είναι ο τυπογράφος Πότσης. Είναι ο ίδιος και µάλιστα, όπως µας διαβεβαίωσαν χωριανοί, κρατά γερά την έκδοση της εφηµερίδας
Η.Α. – ΤΡΙΤΗ 28 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015
ΛΟΥΚΙΑΣ ΤΖΑΛΛΑ
Ο Μήτσος που δηµοσιογραφεί Πόσο χαίροµαι όταν κάποιοι άνθρωποι δεν το βάζουν κάτω και εξακολουθούν παρά την ηλικία τους να γράφουν, κρατώντας µε
* Συνέχεια στη 2η σελίδα
πολύ ένα αφιέρωµα σ’ όλους αυτούς που πέρασαν αφήνοντας πίσω τα ίχνη τους, σ’ όλους όσους µε µεράκι και αγάπη προσπαθούν να διαφωτίσουν όσα κληρονόµησαν και να µεταδώσουν στις επόµενες γενιές αυτήν την ανάγκη για τον συνδετικό κρίκο της ιστορίας, της παράδοσης, της αγάπης για την ιδιαίτερή µας πατρίδα, που θα ενώσει το παρελθόν
µε το παρόν για µια καλύτερη προοπτική. Η παράδοση για µας τους ∆ολιώτες δεν είναι µουσικό είδος, ούτε έχει τα χαρακτηριστικά της φολκλορικής ελαφρότητας. Είναι στοιχεία ζωής και ζωντανής πραγµατικότητας. Ο επισκέπτης το αντιλαµβάνεται από το συλλογικό πνεύµα του «ανταµώµατος» του Αυγούστου που δεν είναι κέφι, αλλά σύµβολο και θεσµός, και από τις υπόλοιπες συµπεριφορές και εκδηλώσεις του χωριού. ΚΑΛΕΣ ΑΝΤΑΜΩΣΕΣ!
∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ 2015 ?
?
?
?
Το πρόγραµµα των εκδηλώσεων του καλοκαιριού 2015: Παρασκευή 14 Αυγούστου: Κινηµατογραφική βραδιά, µε προβολή ταινίας από τον καλό παλιό ελληνικό κινηµατογράφο. Σάββατο 15 Αυγούστου: “10 βράδια στο ∆ολό”, η οµάδα “ΟΒΙΡΑ” παρουσιάζει – ξαναθυµάται στιγµές από δράσεις που έχει κάνει τα τελευταία χρόνια. ∆ευτέρα 17 Αυγούστου: Το επίκεντρο των εκδηλώσεων θα είναι το “∆ΟΛΙΩΤΙΚΟ ΑΝΤΑΜΩΜΑ”», µε παραδοσιακό γλέντι και µε το συγκρότηµα του Κώστα Βέρδη. Τις επόµενες µέρες θα ακολουθήσουν µουσικές βραδιές µε τους νέους του χωριού µας.
ΠPOΣKΛHΣH
στο ετήσιο αντάµωµα Oι ∆OΛIΩTEΣ διοργανώνουν την ∆ευτέρα 17 Aυγούστου 2015 και ώρα 9.30 το βράδυ, το ετήσιο αντάµωµα. Θα ήταν ιδιαίτερη τιµή για µας η παρουσία σας.
IOYNIOΣ 2015
« ∆OΛ I Ω T I K A »
K OY B E N T O Y Λ E Σ * Συνέχεια από την 1η σελίδα
µαζί µε άλλους συγχωριανούς του και δεν σταµάτησε να γράφει πολλά και ενδιαφέροντα άρθρα. Ο Μήτσος εκτός του ότι εργαζόταν στον Η.Α. ήταν και συγγενής, έτσι θα χαρακτηρίζαµε την διπλοκουµπαριά µας, αφού ανήκει στην «περίφηµη» οικογένεια των Σακκαίων. ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ Στην κυρία Λουκία Τζάλλα Αξιότιµη κυρία Λουκία Τζάλλα, τα σέβη µας. Πρώτα απ’ τον Σύλλογό µας και δεύτερο από µένα προσωπικά. ∆εν µπορώ να µην γράψω λίγα λόγια και να σας ευχαριστήσω και δηµόσια, για τα τόσα καλά λόγια που γράψατε για µένα, για τον Σύλλογό µας και την εφηµερίδα µας «∆ολιώτικα». ∆εν θα ξεχάσω ποτέ µου ότι δούλεψα για πολλά χρόνια, στην υπέροχη αυτή εφηµερίδα του «Ηπειρωτικού Αγώνα» των Ιωαννίνων, που εκπροσωπείται σήµερα από σας (εκείνα τα πέτρινα χρόνια) όπου ο µακαρίτης Ελευθέριος Τζάλλας µου έδωσε δουλειά και µάλιστα τα πρώτα χρόνια στο καλλιτεχνικό τµήµα του τυπογραφείου και... χόρτασα το ψωµί. Εξάλλου πώς µπορώ να ξεχάσω την συγγένεια και την διπλοκουµπαριά, αφού και εγώ είµαι ο δεύτερος γαµπρός της µεγάλης και «περίφηµης» οικογένειας των Σακκαίων (όπως το γράφετε) όπου σήµερα έφτασαν να κατοικούν µέσα στην πόλη των Ιωαννίνων ογδόντα επτά άτοµα µικροί και µεγάλοι; Και πάλι σας ευχαριστώ και εύχοµαι νάστε πάντα καλά, να κρατάτε το τιµόνι της δηµοσιογραφίας και του «Ηπειρωτικού Αγώνα» σταθερά. ΕΝΑ «ΣΤΕΚΙ» Να ζήσεις χρόνια πολλά και καλά, αγαπητέ µου χωριανέ Κώστα Αναστασίου και σε ευχαριστώ που σκέφτηκες και
έγραψες τα εξής στο τελευταίο φύλλο στα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ». «Χρειαζόµαστε ένα “Στέκι”, µια ζεστή αγκαλιά» και τελειώνει παρακάτω: «...ανάγκη ψυχική. Ένα αποκούµπι για όλους µας, µια ζεστή αγκαλιά που θα ανοίξουν και τα νεότερα µέλη µας εδώ στα Γιάννενα που τα χρειαζόµαστε και τα έχουµε ανάγκη». Μου θύµησες πολλά γιατί εγώ προσωπικά και ολόκληρο το Συµβούλιο του Συλλόγου µας εδώ στα Γιάννενα το είχαµε σκεφτεί και το έτος 1982 που αρχίσαµε να δηµιουργούµε Σύλλογο µετά το 1984 που ξεκίνησε η έκδοση της εφηµερίδος µας, το «Στέκι» αυτό το είχαµε πάρα πολύ ανάγκη, πρώτα για την τακτοποίηση της εφηµερίδος και δεύτερον για τις συγκεντρώσεις, που τις κάναµε σε διάφορα σπίτια δικά µας. Μετά από κάµποσα χρόνια, ο γαµπρός του χωριού µας Γιάννης Λάζος µας παρεχώρησε ένα τεράστιο γραφείο, όπου όλες οι εργασίες, γίνονταν εκεί και γαι πάρα πολλά χρόνια και θέλουµε και δηµοσίως να τον ευχαριστήσουµε πάρα πολύ. Φαντάσου µετά από 30 ολόκληρα χρόνια έφτασε η ώρα να ξανασυζητήσουµε το ίδιο θέµα που µια ζωή ολόκληρη µας στενοχωρούσε διότι ο ...«αργύρης» το χρήµα, δεν υπήρχε! Πιστεύω όµως ότι σήµερα, (παρά την οικονοµική κρίση) όλοι µας, Σύλλογοι, χωριανοί και φίλοι του χωριού µας συµφωνούν για να πετύχουµε τον σκοπό µας. Έτσι ξεκινήσαµε και το 1982, µια χούφτα «νοµάτοι» και ζήσαµε µέχρι σήµερα και µπορώ να πω ότι κάτι καταφέραµε. Έτσι και τώρα το 2015 όλοι µαζί, ενωµένοι νέοι και γέροι θα πετύχουµε. Εµπρός στον αγώνα να µη δειλιάζετε, πρέπει να αποκτήσουµε, µέσα στα Γιάννενα το ωραιότατο «Στέκι των ∆ολιωτών» και είµαι σίγουρος γι’ αυτό.
2
ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ
(Μια ιερή παρακαταθήκη) αράδοση είναι ένα είδος
Ππυξίδας, που µας δείχνει
πάντα πού βρισκόµαστε µέσα στο απέραντο πέλαγος της ζωής και του κόσµου. Κάθε λαός έχει τη δική του παράδοση και όσο πιο παλιά ιστορία έχει, τόσο η παράδοσή του είναι πλουτισµένη από πνευµατικά στοιχεία βαθειά, πιο ξεχωριστά, για τούτο η δική µας παράδοση, η Ελληνική είναι πιο σπουδαία και πιο ξεχωριστή απ’ όλα τ’ άλλα κράτη του Κόσµου. Μέσα της υπάρχει µεγάλος πλούτος από σοφία, βαθειά αισθήµατα, καλαισθησία, ανθρωπιά και αισιοδοξία. Όποιος δεν νοιώθει την παράδοση (γιατί µέσα του στέρεψε η πηγή) ζει πάντα µε ξένη ψυχή και σε ξένα πρότυπα, ας τα πούµε µοντέρνα. Σήµερα πιστεύω ήρθε ίσως το πλήρωµα του χρόνου για να πετάξουµε από πάνω µας αυτή την ψώρα της ξενοµανίας που κάποιοι µε απατηλά συνθήµατα του κοσµοπολιτισµού και του µοντερνισµού µας κόλλησαν και πρέπει να ξυπνήσουµε και να δούµε πού σήµερα βρισκόµαστε. Πρέπει κάποτε να βρούµε τον πραγµατικό εαυτό µας, γιατί πάρα πολλά χρόνια µας ταλαιπώρησαν στις ξένες ερηµιές και στα λασπόνερα των δικών τους παραδόσεων και προτύπων και να επιστρέψουµε στις δικές µας ΡΙΖΕΣ και στον τόπο µας, τον δικό µας τόπο, µε τα ήµερα βουνά µας, τις
γαλάζεις θάλασσες, το φεγγοβόλι του ήλιου µας, µε τα χωριά µας (που σήµερα έχουν ερηµώσει δυστυχώς) µε τους εγκάρδιους ανθρώπους µας, µε την απλότητά µας σ’ όλα, µε τις όµορφες συνήθειές µας, τα καθαρά και αθάνατα
Tου ∆HM. ΠOTΣH ∆ηµοτικά µας τραγούδια τους χορούς µας, τα πανηγύρια µας, τα ζιαφέτια µας, µε τα ήθη και εθίµατά µας, µε τα ρηµοκλήσια µας, τις εκκλησιές µας και τόσα άλλα που χάσαµε σήµερα. Ότι λοιπόν έκαναν οι πρόγονοι µε το δικό τους Ελληνικό πνεύµα, έχει αιώνια και αµάραντη αξία. Πρέπει επιτέλους να «ξετσιµπλιάσουµε» κάποτε για να µπορέσουµε να δούµε καθαρά και να χαρούµε αυτή την ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ που µας άφησαν οι πρόγονοί µας, µοναδική στον κόσµο, που φυλάχθηκε για µας τους νεώτερους µε τόσο πόνο, µε αίµα και µε πολύ λαχταριστή αγάπη. Ας προσέξουµε να µη φανούµε ανάξιοι κληρονόµοι, σαν τον άσωτο υιό, και µη µας θρέφουν πια τα ξυλοκέρατα της ξενοµανίας και του δήθεν µοντερνισµού, αλλά να τρώµε το δικό µας ψωµί και πίνουµε το δικό µας κρασί που πίνανε οι πρόγονοί µας και κάνανε τα εξαίσια αυτά έργα, που εµείς σαν Έλληνες κληρονοµήσαµε και πρέπει να τα διαφυλάξουµε σαν µια ιερή παρακαταθήκη.
Aναδροµές
∆ολό 2-9-1972. Στην αυλή του καφενείου και υπό τον ήχο του juke box του Γιάννη Φωτόπουλου χορεύουν οι Σταύρος Zωίδης (µερακλής-χορευταράς), ∆ηµήτρης Σακελλάριος και Bασίλης Kωσταπαπάς. Στο παγκάκι διακρίνεται ο Tόλης Mπάσιος. (Aριστερά το παλιό τραπέζι του Kίτσιου Tόµου). (Aπό το αρχείο της Eλένης Mέξη-Παπακώστα).
IOYNIOΣ 2015
« ∆OΛ I Ω T I K A »
3
Το πανηγύρι του Αγ. Χριστοφόρου στο ∆ολό Στις 9 Μαΐου 2015, γιορτάστηκε µε µεγάλη επιτυχία ο εορτασµός του Αγίου Χριστοφόρου, πολιούχου του ∆ολού. Εν συγκρίσει µε προηγούµενες χρονιές, φέτος ήταν µεγαλύτερη η προσέλευση. Σ’ αυτό συνετέλεσε ο πολύ καλός καιρός και η αργία του Σαββάτου. Για όσους δεν γνωρίζουν, το εξωκλήσι βρίσκεται στην κορυφή του βουνού Κουτσόκρανο, σε υψόµετρο 1324 µ. Η ανάβαση που διαρκεί περίπου 1,5 ώρα (µε ενδιάµεσες στάσεις για ξεκούραση ή απόλαυσης της θέας), αποζηµιώνει τον επισκέπτη µε τη θαυµάσια διαδροµή, µέσα από πλούσια βλάστηση και µεγάλη ποικιλία λουλουδιών, προσφέροντας απεριόριστη θέα. Το µονοπάτι είχε καθαριστεί µε πρωτοβουλία του Βαγγέλη και του Πάνου και είχε σε πολλά σηµεία σηµάνσεις από τους Ορειβατικούς Συλλόγους Πωγωνίου και Ιωαννίνων, κάνοντας έτσι την πρόσβαση πιο εύκολη. Η µικρή εκκλησία δεν ήταν δυνατόν να χωρέσει όλο τον κόσµο και έτσι οι περισσότεροι έµειναν στο προαύλιο, απολαµβάνοντας τη φύση και τη θέα. Όταν τελείωσε η λειτουργία, στο προαύλειο του νέου εξωκλησιού έγινε η αρτοκλασία, προσφορά, όπως κάθε χρόνο, της Aδελφότητας Aµερικής. Εκτός του παραδοσιακού λουκουµιού, προσφέρθηκε τσίπουρο µε τυριά και πίτες προσφορά του εορτάζοντα Φόρη Κωσταρά. Μετά τη λήψη των αναµνηστικών φωτογραφιών, ακολούθησε η κατάβαση, σε µικρότερο χρόνο βέβαια απ’ ότι η ανάβαση. Στην είσοδο του χωριού περίµενε το δηµοτικό συγκρότηµα του Τάκη Λούκα, µε τον Βαγγέλη Ντάκα στο τραγούδι, µαζί µε όσους δεν µπόρεσαν να ανέβουν στο εξωκλήσι και όλοι µαζί κατευθυνθήκαµε στο προαύλιο του καφενείου, όπου στήθηκε ένα µικρό γλέντι. Στην εκδήλωση παρευρέθηκε και το Πολυφωνικό Σύνολο
ΧΑΟΝΙΑ, µε σολίστ την Αλίκη Γκανά και µαζί µε τους δικούς µας Ηλία Κούρο, Βαγγέλη ∆άκα, Πάνο Κούρο και Άκη Φωτόπουλο, τραγούδησαν πολυφωνικά τραγούδια, όπως τα γνωρίζουµε καλά στο ∆ολό. Στην ιστοσελίδα µας (www.dolo.gr) και (http://dolo-gr.blogspot. gr/) έχουν αναρτηθεί φωτογραφίες και βίντεο από όλα τα δρώµενα. Επίσης και το ειδικό αφιέρωµα του epirus tv news, για το πανηγύρι στο ∆ολό “Μια ξεχωριστή γιορτή στο ξακουστό ∆ολό Πωγωνίου”, µε την κάµερα του Λευτέρη Ζαφείρη. Γ.M.
IOYNIOΣ 2015
« ∆OΛ I Ω T I K A »
4
Το γεφύρι του Κουβαρά στο ∆ολό Πωγωνίου Ο αγαπητός µας φίλος του ∆ολού και συνδροµητής της εφηµερίδας µας, Βασίλης Παπαγεωργίου, µε καταγωγή από την Πυρσόγιαννη Κόνιτσας, είχε την καλοσύνη να µας στείλει τα κείµενα που ακολουθούν και αφορούν την κατασκευή του γεφυριού του Κουβαρά. Πρόκειται για δύο ιστορικής σηµασίας ντοκουµέντα που αναφέρονται σε λεπτοµέρειες της κατασκευής του γεφυριού µας. Στη δηµοσίευση διατηρήθηκε η ορθογραφία και ο τονισµός των λέξεων των κειµένων, χωρίς καµία παρέµβαση και αλλοίωση, κρατώντας έτσι όλα τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα του προφορικού λόγου και της τοπικής διαλέκτου των δύο αφηγητών. Τον ευχαριστούµε θερµά.
Θεσσαλονίκη 21-4-2015 Αγαπητέ Γιώργο σε χαιρετώ. Εύχοµαι υγεία και δύναµη. Έλαβα τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ», αρ. φύλ. 125. Εύχοµαι το κουράγιο και η αγάπη σας για το ∆ολό και το Πωγώνι να µη στερέψει ποτέ. ∆ιάβασα για το γεφύρι του Κουβαρά στο ∆ολό που χαρακτηρίστηκε µνηµείο από το Υπουργείο Πολιτισµού. Είχα ετοιµάσει για δηµοσίευση σε περιοδικό της Κόνιτσας ένα κείµενο για το γεφύρι του Κουβαρά, στηριγµένο σε δύο σπάνιας αξίας θησαυρούς. Πρόκειται για µια συνέντευξη που είχα πάρει από τον πρωτοµάστορα Πασχάλη Ζιούνη στην Πωγωνιανή (7-5-1986) και µία επιστολή από το θείο µου Μίχο Τσερώνη (15-4-1989). Είναι αδηµοσίευτες και αξίζει τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» να φιλοξενήσουν τις µνήµες δύο µαστόρων που εργάστηκαν στην κατασκευή της γέφυρας του Κουβαρά. Η εισαγωγή-πρόλογος του πονήµατός µου είναι απόσπασµα από το βιβλίο «ΜΑΣΤΟΡΟΙ, ΧΤΙΣΤΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΣΤΟΡΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΝΙΤΣΑΣ, Τόµος Α΄, έκδοση ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, 2008. Πρόκειται για βιβλίο που γράψαµε µαζί µε τον Αργύρη Π. Π. Πετρονώτη καθηγητή αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης. –––––––––––––––––––––––
Του ΒΑΣΙΛΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ––––––––––––––––––––––– Στα (1926-1927) ο Πασχάλης Γιαν. Ζιούνης (18981988) έφκιαξε το πιο γνωστό µας έργο και δικό του καµάρι: «Το γιοφύρι στο Λάκκο του Κουβαρά» µεταξύ των χωριών ∆ολού και Πωγωνιανής (της πριν Βοστίνας), πάλι στο Πωγώνι. Κατασκευάστηκε και σώζεται µονότοξο. Σχεδιάστηκε και υπολογίστηκε η δοµή του από Μηχανικό της Νοµαρχίας Ιωαννίνων. Μηχανικός, λέει ο µπάρµπα-Πασχάλης, ήταν ο Μελιγκάνος. Το συνεργείο που έκανε κουµάντο ο µαστρο-Πασχάλης ήταν όλοι τους Πυρσογιαννίτες: Ήταν ο Πέτρος Γιαννούλη Τσερώνης
(1869-1945), σεµνός πρωτοµάστορας, πελεκάνος, και το δεξί χέρι του Ζιούνη. Ο Θωµάς Κώστα Τσερώνης (1891-1936), ο Κώτσιος Τουλούδη (=Αποστόλη) Γαλάνης (1892-1949), στο όνοµα του οποίου πάρθηκε η δουλειά και είναι αυτός που κρατούσε τα δεφτέρια, ο Μήτσος Γούσια (= Γεωργίου) Παπανικολάου (1897-1991), άλλοι τρεις της οικογένειας Γαλάνη, ο Τολούδης (1869-1938), ο Κύρκας (1893-1972) και ο Λάµπρος (1902-1973), και τα µαστορόπουλα Νάσιος Ζιούνης (1911-1988) και Μίχος Τσερώνης (1911-2003). Όλοι δηλαδή οι µαστόροι ήταν µεγαλύτεροι σε ηλικία απ’ ότι ο πρωτοµάστοράς τους (!) Πασχάλης Ζιούνης (γενν. 1898).
∆ιήγηση του πρωτοµάστορα Πασχάλη Ζούνη (1898-1988) που έχτισε το γεφύρι του Κουβαρά στο ∆ολό. (Πωγωνιανή 7 Μαΐου 1986) κ’σε δ΅, αéτή ™ δουλειά, τό γεφύρι αéτοÜ στοÜ Κουβαρά, qταν στή δημοπρασία. Βγαίναν στή δημοπρασία καί τό öπαιρνες âσύ, âγώ, ï ôλλος. Κατάλαβες; Λοιπόν πÉρα τή δουλειά âγώ κι öκαναν χαρτιά νά φκιάσω τό γεφύρι μέ θόλο, δύο θόλους. \Aλλά ≤να θόλο öκανα âγώ. oHταν σ’ ≤να τέτοιο ρέμα αéτοÜ στοÜ Κουβαρά πού λές τέτοιο ρέμα, πού μία πέτρα νά μοÜ ’πεφτε στό κεφάλι, θά μέ σκότωνε. oHταν âπικίνδυνο πολύ. ‰Eπεφταν οî πέτρες àπό πάνω, κινοÜσαν κι ôλλες σιακάτω. Νά πάτε âκεÖ καί νά το δεÖτε ποÜ εrναι χτισμένο στο βάθος. Νά τό δεÖς àπό πάνω κάτω, κατάλαβες; ‰Eφκιασα τά ποδαρικά. ≠Eνα κι ≤να àπό τήν ôλλη μεριά. Τίποτα ôλλο. Τό στήριξα πάνω στά βράχια. Βράχια àπό δ΅ κι àπό κεÖ κι àπάνω στά βράχια τά καλούπια. \Aρχίζω νά ποÜμε νά πάρω τό θόλο, νά βγάλω τίς πέτρες. Πέτρες μεγάλες ö-
‰A
βγαιναν âπί τόπου. Λοιπόν καί τίς öβγαζα τίς πέτρες. \Aλλά τόν καιρό πού τίς öβγαζα εrχε πάρει μιά θεομηνία, ≤να κακό, καί τίς πέτρες τίς πέταξε àπό κάτω. Κάτω qταν σάν ντριστέλα νά ποÜμε, νερό πολύ νερό. Τίς σήκωσε τίς πέτρες καί τίς πέταξε παρακάτω. Τό τόξο εrναι πανεύκολο. ‰Eκανα ≤να σχέδιο καταΐς νά ποÜμε στό πάτωμα. Πόσο ôνοιγμα εrχε; Τράβηξα ≤να μολύβι âκεÖ, öφερα τό στρόγγυλο κι àρχίν’σα καί τό ’φκιαχνα. Στήν κλείδωση στό τόξο âρχόταν μοναχό του. \AφοÜ εrχα πέτρα àποδ΅ κι àποκεÖ καί πού ¦τανε φάλτσο ™ μία, φάλτσο ™ ôλλη. ‰Eκανα τό θόλο μέ μεγάλες πέτρες. Ναί, öτσι öγινε τό γεφύρι ½ραÖο. Διαλέγαμε γιά θεμέλια στέρεο νά πούμε. Ε€χαμε θεμέλια καλά, βάσεις καλές καί πάνω στίς βάσεις âκεÖνες âκεÖ χτιοÜσαν τό γεφύρι. Τό öδαφος φαίνεται νά qταν γερό. ≠Eνας μάστορας πού χτίζει, φαίνεται ôν εrναι γερό θεμέλιο γιά τό σπίτι. ‰Oχι
IOYNIOΣ 2015
« ∆OΛ I Ω T I K A »
5
Το γεφύρι του Κουβαρά στο ∆ολό Πωγωνίου âγώ àλλά ¬ποιος εrναι τεχνίτης καλός. ≠Aμα πιάσεις τό χώμα στά θεμέλια καταλαβαίνεις ¬τι εrναι κατάλληλο. \Aπό τό πιάσιμο καταλαβαίνεις iν εrναι καλό τό έδαφος. Τά θεμέλια γίνονταν μεγάλα ¦ μικρά, âξαρτÄται στό ôνοιγμα πού ’χει τό γεφύρι. ‰Eχει δέκα μέτρα, öτσι, πέντε μέτρα εrναι πού θά πάρει. Τά μισά μέτρα qταν θεμέλια. Τό τόξο τήν μεγαλύτερην δυσκολία τήν öχει μόλις πλησιάζει νά κλείσει ï θόλος. Μόλις πλησιάζει ï θόλος, öρχεται, öρχεται, öρχεται, öρχεται μπροστά σ’ ≤να σημεÖο πού πλησιάζει, âκεÖ πού νά μπορέσει νά τό σφίξει. Καί ξύλινες σφÉνες βάνουν, γιά νά κλείσει τό τόξο. \Eδώ στό γεφύρι στό Δολό öχω ξύλινες σφÉνες. ‰Eπρεπε νά μπεÖ σφίξη. Κονίαμα, λάσπη, öβαζαν àσβέστη κι ôμμο. Δέν είχε τσιμέντα τότε. Νά πετÄς τσιμέντο καί κοκαλιάζει τήν ôλλη μέρα. \Eν΅ τότε qταν ™ àσβέστη. ^O ôμμος ï καλός πρέπει νά öχει στιρνάρι μέσα, âκεÖνος πιάνει πολύ. ^O ôμμος νά μήν öχει χ΅μα μέσα, νά τόν πιάνεις τόν άμμο καί νά φεύγει. \Eγώ αéτοÜ στοÜ Κουβαρά τό ’χω μέ σανίδια χτισμένο. \Aλλά öχω δύο πέτρες. μία πέτρα àπό τή μία μεριά καί μία απ’ τήν ôλλη. Τόση πέτρα μεγάλη, τόση κι àπ’ τήν ôλλη μεριά κι âρχόταν €σια-€σια μέ τό γεφύρι. Δέν εrναι ¬λες οî πέτρες στό €σιο· παραδείγματος χάριν εrναι àράδες, ¬πως εrναι σιακάτω, πάνω δ΅ στά Τσαραπλανά καί πάνω-πάνω. Εrναι àνώμαλες κουτουροÜ
πέτρες, ¦τανε κι ôλλο εrδος. Τό ’φκιασα τό γεφύρι, öγινε ½ραίο τό γεφύρι. ‰Hθελα νά φκιάσω τό στηθαÖο. ‰Eφκιασα καί τό στηθαÖο μέ τίς απομέναντες πέτρες âκεÖ. ‰Eφκιασα καί τό στηθαÖο τοÜ γεφυριοÜ καί τό τελείωσα τό γεφύρι. \Aλλά περνόντας οî γυναÖκες πού δέν àποχτοÜσαν öριχναν àπό μιά πέτρα γιά ν’ àποκτήσουν παιδί. Κατάλαβες, γυναικεÖα πράματα. ‰Aλλη μία φορά παρουσίασε δυσκολία τό γεφύρι. \Aλλά τί δυσκολία. Τόν καιρό πού πήγαινα âγώ νά φκιάσω τό γεφύρι, θόλο μέ θόλο εrχα ξύλινη σκαλωσιά. ΠερνÄνε δύο γυναίκες àπ’ τό Δολό πού τίς εrχε φάει τό σκυλί τό λυσσάρ’κο. Τίς παίρνω κι âγώ νά τίς περάσω àλλά μέσα στή σκαλωσιά αéτές πηδοÜσαν. \Ωρέ μή ρίχνεστε öτσι, θά πÄτε àπό κάτω. Μέ τό στανιό τίς πέρασα αéτές. Κι àρχίν’σα καί τό φκιαχνα. Ναί öτσι öγινε τό γεφύρι ½ραÖο. Μπορ΅ νά σÄς πάω âκεÖ στό γεφύρι. oHρθε ï Μελιγκάνος ï μηχανικός. Λέει τοÜ προέδρου τότε πού qταν ï Σιούλας ï Βασίλης. Πόσο κόστισε αéτό; Καμμιά ëβδομηνταριά; ‰Oχι, 16 χιλιάδες δραχμές. Αéτός τό εrχε για 70, 80 χιλιάδες. Τόσο τοÜ ’λεγε αéτός, μηχανικός qταν. Μελιγκάνος στά Γιάννενα εrναι. Τί λές μωρέ οûτε 60, οûτε 70 γένεται αéτό τό γεφύρι, Κατάλαβες; Εrχε àξία τό γεφύρι σέ τέτοιο μέρος πού qταν. ‰Eχω μιά πλάκα, μία ταμπέλα γραμμένη âκεÖ. Εrναι àπ’ τό κάτω μέρος τοÜ
Xωριανέ, Φίλε αναγνώστη, όσο η εφηµερίδα θα γράφεται από ελάχιστους, τόσο θα αποµακρύνεται από σένα. Γράψε τις αναµνήσεις, τα οράµατα, τον πόνο, την ελπίδα.
Επιστολή του µάστορα Μίχου Τσερώνη (1911-2003), που µικρό παιδί δούλεψε µε τον πατέρα του Πέτρο Τσερώνη (1869-1943) στο γεφύρι του ∆ολού Α¨γάλεω τ÷É 15÷η \Aπριλίου 1989 \Aγαπητέ àνεψιέ Βασίλη καί παιδί τÉς κουσουρέσιος1 μου \Aμαλίας τά πρέποντά μου. ^Yγειένω καί •γείαν δι’ •μÄς âπιθυμ΅. Θά σοÜ γράψω ¬σα öζησα καί âγώ καί ¬σα θυμοÜμαι διότι γηράσαμε àγαπητέ μου àνεψιέ. ^O πατέρας μου ï μακαρίτης Πέτρος Τσερώνης qταν ≤νας àπό τούς πρώτους πελεκάνους τÉς Πυρσόγιαννης καθώς καί πρωτομάστορας. Τό 1926 öφκιασε τό γεφύρι στό χωριό Δολό ΠωγωνιανÉς, στό ποτάμι Κουβαρά μέ τό μπουλούκι Πασχάλη Ζούνη, Κυριάκο Γαλάνη, Κώτσιο Γαλάνη καί âγώ ε€μουν μαθητούρη. ≠Oλοι àείμνηστοι εrναι πλέον. ^O Πασχάλης oHταν ï τελειότερος κτίστης âξ’ οy καί öγινε àργότερα πρωτομάστορας. ΚοιμοÜνταν οî γεροντότεροι στό Δολό ε¨ς τό \Aμηλικό (öξω μέ τήν κάππα), διότι φυλάγαμε μέ νούμερο τά ζώα ™μεÖς τά παιδιά ¬λο τό καλοκαίρι. Τό μπουλούκη μαστόροι ΓαλαναÖοι, Τολούδης, Κώτσιος, Κύρκας, Λάμπρος. Μαστορόπουλα Νάσιος Ζούνης καί ï Μίχος Τσερώνης ï γράφων. Στό μαντένη (νταμάρι) ï ΘωμÄς Τσουράκης καί Μήτσιος Παπανικόλας. Πελεκάνοι Τσερώνης ΘωμÄς, Πέτρος Τσερώνης. Τό γεφίρη τοÜ ΔολοÜ στερεόθηκε στά 2 ôκρα ¬που qταν σκέμπια2. Τρυπήσαν οî γύφτοι àπό Βοστίνα μέ φουρνέλο. Ξυλεία qταν àπό τσιάμικα πεύκα, ξυλεία ôφθονη àπό \Aλβανία, τό χωριό Σωτήρα. Μέ μουλάρια âρχόνταν. Μέ öφερες 70 χρόνια πίσω!
Κουβάλαγα πέτρες àπό τά πλακάλωνα τÉς Βοστίνας, àράδα τσινί3. Τήν πέτρα τήν κουβαλάγαμε μέ τά 6 μουλάρια. Κάθε μάστορας εrχε ¦ μουλάρι ¦ γαϊδουράκι. Κάναμε τή λάσπη μέ àσβέστη καί ôμμο. ^H πέτρα qταν àράδα. Τρώγαμε ïμαδικά àνά 3 ôτομα, φαγητό ρύζη, μανέστρα, γυφτοφάσουλα καί κάθε Κυριακή κρέας. Τρόφιμα àπό τό Δολό (μαγαζάκι) καί ψωμί πέρναμε κάθε Πέμπτη καί Κυριακή àπό Βοστίνα (φούρνο). Τό μεροκάματο qταν 60 δρχ. ï μάστορας καί 20 δρχ. τό μουλάρη. Τό öργο τό πÉραν κατ’ àποκοπή. Τό κόστος ôν στό öγραψα παλαιά τώρα δέν θυμοÜμαι. Τά μαστορόπουλά μας βγάζαν κάθε μήνα ≤να ποσό àνέξοδα καί àπό μία κάπα, ¬που μÄς δίναν àπό τό παζαρόπουλο Κόνιτσας, διότι ™μεÖς ε€μασταν μέρα-νύχτα μέ τά μουλάρια. ^O Κώτσιος Γαλάνης ½ς νεότερος καί âγγράμματος κρατοÜσε τά δευτέρια4 καί τή σακούλα.5 ≠Oταν öπαιρναν λεφτά καέ öδωνε àνάλογα τά μεροκάματα, γι’ αύτό τό λέγαν τό μπουλούκη τοÜ Κώτσιου Γαλάνη. \Aρκετά öγραψα, δέν θυμοÜμαι ôλλα. \Eν çλίγοις οéδεμίαν •ποχρέωσιν νά σκέφτεσαι δι’ âμένα. Τό μέν πνεÜμα πρόθυμον ™ δέ σάρξ àσθενής. Μέ πολύ àγάπη ï θεÖος σας καί συγχωριανός σας Μίχος Π. Τσερώνης ––––––––––– 1. κουσουρέσιος = ξαδέλφης 2. σκέμπια = βράχια 3. τσινί = σκληρή πέτρα 4. δεφτέρια = τετράδια 5. σακούλα = τά λεφτά, παράδες, ταμεÖο
IOYNIOΣ 2015
« ∆OΛ I Ω T I K A »
??????? - ?????? Μεγάλη κίνηση στο χωριό την Μεγάλη Παρασκευή. Αυτοκίνητα πηγαινοέρχονταν και δεν κατάλαβα στην αρχή το λόγο. Υπέθεσα θα έρχονταν κόσµος για την εκκλησία. ∆ιαψεύστηκα όµως γιατί στην εκκλησία ήµασταν πολύ λίγα άτοµα. Οι υπόλοιποι ανακάλυψα πως έρχονταν να προµηθευτούν τον οβελία από τους κτηνοτρόφους µας Πάνο, Φόρη και Ηλία. *** Τα διατροφικά σκάνδαλα που κατά καιρούς µας βοµβαρδίζουν, θορύβησαν τους καταναλωτές µε αποτέλεσµα να ενισχυθεί το ενδιαφέρον και η ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέµατα ποιότητας και ασφάλειας. Βλέπετε οι κτηνοτρόφοι µας, πρωτοπόροι στην περιοχή, ασχολούνται συστηµατικά εδώ και αρκετά χρόνια µε την βιολογική κτηνοτροφία µε αποτέλεσµα τα προϊόντα τους να είναι περιζήτητα. *** Προµηθευτήκαµε κι εµείς τον οβελία, διάφορα κτηνοτροφικά προϊόντα, το µαντανόζι από την Άννα, απαραίτητο συστατικό για να νοστιµίζει η µαγειρίτσα µας και µε αυτές τις αυθεντικές γεύσεις, δώρα της φύσης, στολίσαµε το πασχαλινό τραπέζι µας. Συγχαρητήρια στους κτηνοτρόφους µας για τα προϊόντα τους. Το καλοκαίρι µπορείτε κι εσείς να τα δοκιµάσετε. *** Ο επιτάφιός µας κι εφέτος στολισµένος, όπως κάθε χρόνο, από την Άννα, Ντίνα και Κατερίνα, µε πολύχρωµα αγριολούλουδα, µε λουλούδια του κήπου µαζί και µε άλλα λουλούδια του εµπορίου καµάρωνε στο κέντρο της εκκλησίας συντροφιά µε ελάχιστους χωριανούς περιµένοντας τον παπαΒασίλη. Ο ίδιος, αν και συνταξιούχος και φιλάσθενος (υποφέρει από τη µέση του) τα αγνόησε όλα και έτρεξε στην παλιά του ενορία να προσφέρει υπηρεσία. ∆ύσκολη και κουραστική η αποστολή και µεγάλο το έργο του. Έστω και για λίγο µας έβαλε στο κλίµα των ηµερών και γιορτάσαµε τα Άγια Πάθη και την Ανάσταση του Κυρίου. Παπα-Βασίλη σε ευχαριστούµε πολύ. Ο Θεός να σου χαρίζει υγεία. *** Παράλληλα πρέπει να ευχαριστήσουµε και τον ψάλτη µας Βασίλη ∆άκα για τις υπηρεσίες του. Χωρίς αυτόν δε θα λειτουργούσε η εκκλησία µας. Βέβαια το πρόβληµα παραµένει και θα παραµένει όσο υπάρχει έλλειψη ιερέων, όπως γράψαµε και στο προηγούµενο φύλλο
6
AΠO TON A∆OΛO-∆OΛIΩTH
µας. Η λύση του προβλήµατος είναι στα χέρια του Μητροπολίτη µας, αν και σ’ αυτούς τους χαλεπούς καιρούς λύση προς το παρόν δεν υπάρχει. *** Το βράδυ της Ανάστασης η εικόνα καλυτέρευσε. Στις 20,30 ώρα που η καµπάνα καλούσε του πιστούς στην Ανάσταση, η εκκλησία γέµισε κόσµο. ∆εν ήταν µόνο οι χωριανοί αλλά ήρθαν και πολλοί γειτόνοι µας Κακολακκίτες. Να λοιπόν ένας τρόπος να παρακολουθούµε κανονικά τις ακολουθίες και γενικότερα να εκκλησιαζόµαστε. Να επισκεπτόµαστε το χωριό που έχει την τύχη να λειτουργεί η εκκλησία του. Μεταφορικά µέσα σήµερα, δόξα το Θεό, υπάρχουν σε όλα τα χωριά ώστε να µεταφέρονται οι λιγοστοί κάτοικοι. Είναι κι αυτό µια λύση. *** Κάποιοι λένε η πατρίδα µας είναι η παιδική µας ηλικία. Είναι η ηλικία που διαµορφώνεις τον χαρακτήρα σου, την προσωπικότητά σου, βιώνεις τις πρώτες όµορφες στιγµές, τις πρώτες εµπειρίες. Αυτές οι εµπειρίες είναι πιθανόν να µας επηρεάζουν όλους ως ένα βαθµό. Ορισµένοι µάλιστα είναι πιο ευαίσθητοι σε περιβαλλοντικούς παράγοντες από ότι κάποιοι άλλοι. *** Και εδώ αναφέροµαι στα αδέλφια Παναγιώτη και τη Λώλα, τα παιδιά του Λευτέρη Παπαϊωάννου από το Τέροβο που έζησαν αρκετά χρόνια στο χωριό. Τους αγαπήσαµε και µας αγάπησαν. Και αυτό φαίνεται από τις συχνές επισκέψεις τους, το ενδιαφέρον και την αγάπη τους για το χωριό και τα δρώµενα του χωριού. Τελευταία πραγµατοποίησαν και την επιθυµία τους. Έστησαν, δίπλα στο παλιό τους σπίτι, (το πρώην σπίτι της Mαρούσιως του Mπάκουλη) το όνειρό τους. Ένα κατάλυµα για να µπορούν να επισκέπτονται το χωριό και να µένουν πολλές µέρες . Τους καλωσορίζουµε µε αγάπη και τους ευχόµαστε να είναι καλορίζικο. *** Αυτό συµβαίνει όχι µόνο µε τα αδέλφια Παπαϊωάννου, αλλά και µε άλλες οικογένειες που έτυχε να ζήσουν µερικά χρόνια στο χωριό. Απόδειξη ότι δεν έπαψαν να το επισκέπτονται , να το αγαπούν και να το θεωρούν χωριό τους,. Το δείχνει η αθρόα παρουσία τους σε κάθε είδους εκδηλώσεις µας, η συνδροµή τους στα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ», η παρουσία τους ακόµη και στους εκλογικούς καταλόγους του ∆ολού. Η χαρά µας µεγάλη οσάκις ανταµώνουµε και θυµούµαστε τα δύσκολα και παράλληλα αξέχαστα χρόνια
που περάσαµε µαζί. Τους αγαπήσαµε και τρέφουµε τις καλύτερες εντυπώσεις γι’ αυτούς. (Σηµείωση: Σε έρευνα που κάνω και θα δηµοσιευτεί εν καιρώ, διαπίστωσα πως κατά καιρούς από το 1951 µέχρι 1959-60 τέτοιες οικογένειες πέρασαν και έζησαν στο χωριό µας κατά διαστήµατα, ορισµένες µάλιστα παρέµειναν µόνιµοι κάτοικοί του, 22 οικογένειες και 7 µεµονωµένα άτοµα). *** Το πανηγύρι µας εφέτος είχε µεγάλη επιτυχία. Εκείνο που εγώ θα επισηµάνω ιδιαίτερα είναι ότι όλα άγγιζαν την τελειότητα, ώστε οι επισκέπτες — προσκυνητές να µείνουν ενθουσιασµένοι. Η σήµανση στα µονοπάτια (κόκκινες κορδέλες) για τους ξένους, η καθαριότητα των εξωκλησιών και του γύρω χώρου,( έργα των Βαγγέλη ∆άκα και Πάνο Κούρου), έδιναν πανηγυρίσιο τόνο. Να προσθέσω ακόµη το λουκούµι της εκκλησιαστικής επιτροπής και το κέρασµα του εορταζόµενου Χριστόφορου Κωσταρά µε τοπικούς µεζέδες και µπόλικο τσίπουρο. Όλα αυτά σε αυτό το ξεχωριστό και αποµακρυσµένο µέρος, ξάφνιασαν και εντυπωσίασαν ευχάριστα όλους. Επίσης να υπενθυµίσω πως η Αδελφότητα Αµερικής δεν ξεχνά χρόνια τώρα, να προσφέρει την αρτοκλασία, προς τιµή του προστάτη µας. Ας ευχηθούµε και του χρόνου να µας αξιώσει ο Άγιος Χριστόφορος να ξαναγιορτάσουµε. Εδώ πρέπει και δηµόσια να ευχαριστήσουµε, για µια ακόµη φορά, τον συντοπίτη µας Παπά Φάνη, ιερέα της Πωγωνιανής και όχι µόνο, που πρόθηµα µας εξυπηρετεί και µας δέχεται στην ενοριακή του οικογένεια µε αγάπη. (περισσότερες φωτογραφίες και βιντεοσκοπήσεις από το πανηγύρι στο: ww. dolo.gr από το Γιώργο Μποντίνη. ) *** Στους υποψήφιους των πανελλαδικών εξετάσεων Έλαβε τέλος ένας από τους πιο όµορφους αγώνες που πραγµατοποίησαν ποτέ τα παιδιά µας. Μια χρονιά κοπιαστική, ένας αγώνας για την κατάκτηση της γνώσης και την ευώδοση των προσωπικών στόχων έλαβε τέλος. Αγαπητά µας παιδιά! Είναι η πρώτη µεγάλη µάχη στο στίβο της ζωής και είµαι σίγουρος ότι θα βγείτε νικητές. Εύχοµαι οι κόποι σας να δικαιωθούν. Καλή επιτυχία. Περιµένουµε να χαρούµε µε τη χαρά σας Ι.Μ.
IOYNIOΣ 2015
« ∆OΛ I Ω T I K A »
7
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΠΕΡΑΣΜΕΝΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΉ ΥΓΙΕΙΝΉ
Οι παιδικές αρρώστιες την εποχή εκείνη (1950-1960), έκαναν θραύση. Κάθε τόσο κι ένας συµµαθητής πάθαινε ιλαρά, κοκίτη, µαγουλάδες, ανεµοβλογιά. Κύρια αιτία ήταν και η ανθυγιεινή διατροφή (διάρροια, εντερίτιδα). ΌσOν αφορά την προληπτική υγιεινή, αυτή ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Π.χ. τα δόντια πλένονταν µε δάχτυλο βουτηγµένο σε αλάτι, το στόµα και τις µίξες τις σκουπίζαµε µε το µανίκι. Για απλές παθήσεις, οι θεραπείες γίνονταν στο σπίτι µε τα «γιατροσόφια της γιαγιάς», εµπειρίες που µεταδίδονταν από γενιά σε γενιά. Tο συνάχι, βήχα και πυρετό τα καταπολεµούσαν µε ζεστά ροφήµατα (χαµοµήλι, φλαµούρι, τσάι του βουνού). Kάναµε εντριβές µε πρωτοράκι3 αντί για οινόπνευµα βάζαµε βεντούζες και στο τέλος µας έβαζαν σινάπι.4 Στις αρχές του 20ού αιώνα η πολιτεία προχωρά στη λήψη κάποιων πρώτων µέτρων για να προστατεύσει την υγεία των παιδιών. Αργότερα παρουσιάστηκαν και τα εµβόλια όπου γινόταν στο σχολείο και κάπως περιορίστηκαν οι παιδικές αρρώστιες. Παιδίατροι ανύπαρκτοι. Για καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγνωστών µας παρακαλούµε τα εµβάσµατά σας µπορείτε να τα στέλνετε και µέσω των Τραπεζών στους εξής λογαριασµούς: Τράπεζα ΠΕΙΡΑΙΩΣ Αριθ. Λογ.: 5407-025725-400 IBAN: GR 1401724070005407025725400 (ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ∆OΛOY ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ) Εθνική Τράπεζα Αρ. Λογ.: 794/744999-22 IBAN: GR 9801107940000079474499922 (∆ικαιούχοι: Kούρος Παναγιώτης Μποντίνης Ιωάννης)
Το βιβλιάριο υγείας του παιδιού καθιερώθηκε µε υπουργική απόφαση το 1976 Τη ζωή στο χωριό από πλευράς υγειονοµικής κάλυψης τη στήριζε συνήθως ένας γιατρός µε δεσµούς ισχυρότατους όσον αφορά τα τοπικά δρώµενα. Ευτυχώς η Πωγωνιανή διέθετε ιατρείο µε µόνιµο γιατρό τον Κώστα Κάπαρο ο οποίος εξυπηρετούσε όλη την περιοχή µας και µάλιστα και για όλες τις ειδικότητες. Έτρεχε από χωριό σε χωριό για να δώσει τις ιατρικές του συµβουλές. (Θα ασχοληθούµε ειδικά γι’ το σπουδαίο έργο του Κάπαρου). Η επέκταση της ασφαλιστικής προστασίας του πληθυσµού εξασφαλίστηκε το 1961 µε την ίδρυση του Οργανισµού Γεωργικής Ασφαλίσεως (Ο.Γ.Α.), ο οποίος κάλυψε σχεδόν το σύνολο του αγροτικού πληθυσµού. Οι αγροτικοί γιατροί αποτέλεσαν τον πυλώνα της πρωτοβάθµιας περίθαλψης στην Ελλάδα. Ο θεσµός τους θεσπίστηκε για την υγειονοµική κάλυψη της επαρχίας, η οποία δεν είχε εύκολη πρόσβαση στη δηµόσια υγεία λόγω απόστασης, µετά το 1970. Μάλιστα, πολλοί από τους θανάτους σε αποµακρυσµένες περιοχές προέρχονταν λόγω αδυναµίας µεταφοράς του αρρώστου. ∆ΙΑΤΡΟΦΗ Την περίοδο του 1950 τα µωρά τρέφονταν αποκλειστικά από µητρικό γάλα – µητρικός θηλασµός. Όταν οι µητέρες αδυνατούσαν να θηλάσουν, συνήθως κάποιος άλλος συγγενής ή χωριανή θήλαζε το βρέφος ή χορηγούσαν φρέσκο ζωικό γάλα. Αυτό το είδος όµως της διατροφής δεν ήταν αποτελεσµατικό, αφού τα βρέφη προσβάλλονταν από λοιµώξεις του πεπτικού λόγω έλλειψης συνθηκών υγιεινής σε σχέση µε την παρασκευή των γευµάτων. Αργότερα, σαν παιδιά του
σχολείου, τρώγαµε ό,τι και η οικογένεια. Τίποτε το ξεχωριστό. ∆εν υπήρχε εξάλλου κάτι το ιδιαίτερο για µας. Επειδή όλοι µας είχαµε µικρά ή µεγάλα ζώα, τρώγαµε πολλά γαλακτοκοµικά προϊόντα, γάλα, τυρί, φρέσκο βούτυρο, και το καλοκαίρι µπόλικο ξινόγαλο. Χρησιµοποιούσαµε πολύ τα λιγοστά (λόγω έλλειψης νερού) προϊόντα του κήπου µας, όπως ποικιλία χορταρικών, κρεµµυδάκια, αρωµατικά φυτά µε τα οποία φτιάχνανε διάφορα φαγητά, χορτόπιτες και µπατσαριές. Επίσης τρώγαµε φακές και πατάτες από το χωράφι, αβγά από τις κότες µας, και από το εµπόριο ρύζι, φασόλια, µακαρόνια κλπ. Κρέας τρώγαµε συνήθως στις µεγάλες γιορτές και όταν σφάζαµε κάποιο ζώο στο σπίτι µας. Επειδή όµως δεν είχαµε ψυγεία, λόγω έλλειψης ηλεκτρικού ρεύµατος (το χωριό ηλεκτροδοτήθηκε το 1965), για να το διατηρήσουµε, το κάναµε καβουρµά.2 Στην ορεινή Ελλάδα όπως και στις πιο φτωχές περιοχές ο παστός µπακαλιάρος ήταν η εύκολη και οικονοµικά λύση. Όποιες και να ήταν οι καιρικές συνθήκες βρίσκαµε παστό µπακαλιάρο ακόµη και στο µπακάλικο του Νάστου και αργότερα στου Κωσταρά. Το πρωινό µας ήταν συνήθως γάλα και τραχανάς τις µέρες του χειµώνα . Τα βράδια σαν πρόχειρο φαγητό, είχαµε συνήθως το ψωµοτύρι, φέτες µε φρέσκο βούτυρο και ζάχαρη, πέτουρα (χυλοπίτες). Οι γονείς µας εξάλλου δεν είχαν χρόνο ούτε και επιλογή για ποικιλία τροφών. Το πιο αγαπηµένο µας φαγητό ήταν οι κουρκουτόπιτες. Χρειάζονταν όµως άναµµα φούρου (φούρνου) ή γάστρας. (Φούρο και γάστρα είχαν όλα τα σπίτια). Τυχερή µέρα για µας, που την περιµέναµε µε λαχτάρα,
ήταν η µέρα του ζυµώµατος. Τότε που υποχρεωτικά άναβε ο φούρνος συνηθίζονταν µαζί µε το ψωµί και άνοιγµα φύλλων πίτας. Οι συνηθισµένες πίτες ήτα η τυρόπιτα, η λαχανόπιτα, η κριγιασόπιτα (κρεατόπιτα). Απαραίτητη ήταν η κουρκουτόπιτα. Με τη φλόγα από τα αναµµένα ξύλα, προτού ακόµη γίνουν κάρβουνα, έψηναν την πίτα µε µπόλικα τυριά και φρέσκο βούτυρο. Σκέτα ‘’γλυκίσµατα’.’ Επίσης για µας τα παιδιά έφτιαχναν και τα «µπαντούσια». Μικρά-µικρά ψωµάκια, από ένα του καθενός που τα τρώγαµε ζεστά, σκέτα ή µε τυρί. Συνήθως πίτες τρώγαµε στις µεγάλες γιορτές, στους γάµους, στα πανηγύρια, στις επισκέψεις συγγενών και φίλων. Ήταν συνήθως µπουρέκια (τυρόπιτες), λαχανόπιτες µε µπόλικα φρέσκα λάχανα και µυρωδικά από τον κήπο, µπατσαριές, κρεατόπιτες, κολοκυθόπιτες, Επίσηµη ξεχωριστή πίτα ήταν η κοφτόπιτα.1 Η πίτα της πρωτοχρονιάς, η βασιλόπιτά µας, όπου βάζαµε µέσα και το φλουρί. Όλες ήταν νόστιµες γιατί γίνονταν µε φρέσκα και αγνά υλικά ποτισµένα µε σπιτικά βούτυρα. Επίσης στις παραµονές των µεγάλων γιορτών έφτιαχναν και λειτουργιές (πρόσφορα) για την εκκλησία. Γι’ αυτές κοσκίνιζαν µε ψιλό κόσκινο το αλεύρι για να βγει η ζύµη πιο λευκή, ενώ για το ψωµί χρησιµοποιούσαν αραιό κόσκινο ώστε να αυγαταίνει το αλεύρι αδιαφορώντας αν το ψωµί γινόταν µαύρο και χρειαζόσουν δυνατές µασέλες ιδιαίτερα µετά από δυο-τρεις µέρες. Μεγάλο πρόβληµα αποτελούσαν οι µέρες των νηστειών. Τη σαρακοστή όπως λέγαµε, κρατούσε συνήθως όλη η οικογένεια. Αυστηρές εντολές, ιδιαίτερα από τους γερόντους της οικογένειας. Αυτήν την περίοδο δεν τρώγαµε κανένα ζωικό
IOYNIOΣ 2015
« ∆OΛ I Ω T I K A »
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ προϊόν, µε εξαίρεση την 25η Μαρτίου και την Κυριακή των Βαΐων που τρώγαµε µπακαλιάρο, αντί για ψάρι που δεν υπήρχε. Τότε εκτός από τα όσπρια και χορταρικά, σαν πρόχειρο φαγητό είχαµε τις βραστές πατάτες, το πετιµέζι, το λαδότριµµα, το κρασότριµµα και κάπου-κάπου και λίγο θρεψίνη και χαλβά. Τα παλιά χρόνια κατά τη διάρκεια της σαρακοστής δεν έτρωγαν ούτε λάδι. Η µεγάλη πλειοψηφία των γυναικών και πολλοί περασµένης ηλικίας άνδρες, κρατούσαν νηστεία και κάθε Τετάρτη και Παρασκευή. Αγαπούσαµε πάρα πολύ τα φρούτα. Προτού ακόµη καλά καλά ωριµάσουν, που µας έχανες που µας εύρισκες, πάντα έξω στους κήπους και στα χωράφια για να φάµε τους γλυκούς καρπούς κι οι νοικοκυραίοι να µας κυνηγούν συνεχώς. Έχω ιδίαν πείρα από τα φιρίκια και τα κυδώνια του αµπελιού µου. Τελευταίος τα δοκίµαζα. Ήταν και τα αφιλότιµα πολύ νόστιµα. Μάλιστα ο Γιώργος ισχυρίζεται πως η κυδωνιά µου ήταν η καλύτερη του χωριού. Αυτός ξέρει! Ευτυχώς τότε δεν υπήρχαν ραντίσµατα και δεν είχαµε από αυτή την αιτία στοµαχικές διαταραχές. Αυτές ήταν µόνο από χαλασµένα, συχνά σκουλικιασµένα φρούτα και µόνο, που τα προσπερνούσαµε σύντοµα. Έπρεπε την άλλη µέρα να συνεχίσουµε το έργο γιατί η σοδειά τελείωνε σύντοµα. Ο µεγαλύτερος φόβος µας όµως ήταν µη τυχόν το πουν στο δάσκαλο και τότε υπήρχε τιµωρία και προσβολή γιατί θα µας αποκαλούσαν κλέφτες. Το χειµώνα που δεν υπήρ-
χαν φρούτα τρώγαµε κυδώνια, µήλα που τα συντηρούσαµε φυλαγµένα µέσα στο άχυρο, ξηρούς καρπούς, καρύδια, αµύγδαλα, σούρβα, σταφύλια (βετσίκια) που τα κρεµούσαµε στο νταβάνι να αερίζονται και να διατηρούνται. Για γλυκά είχαµε ξηρά σύκα, συκοµαΐδες (σύκα ζυµωµένα µε πετιµέζι), µουστόπιτες (µουσταλευριά ψηµένη στο φούρνο), σουµπέκια (καρύδια σκεπασµένα µε µουσταλευριά), σταφίδες (ψηµένες ρόγες σταφυλιών). Τα χειµωνιάτικα βράδια ψήναµε στο τζάκι ή στον ψήστη του καφέ παπαδιές (παπαδίτσες). Στους επισκέπτες και στις γιορτές του σπιτιού, κερνούσαµε γλυκά του κουταλιού, σταφύλι, κεράσι, κυδώνι, τριαντάφυλλο, φτιαγµένα στην εποχή τους και τσίπουρο για τους άνδρες. Πρόχειρο είχαµε και το λουκούµι. (Συνεχίζεται)
8
Παρουσίαση της ποιητικής Συλλογής του Άγγελου Κούρου Μια όµορφη ποιητική βραδιά έλαβε χώρα την Τρίτη 14 Απριλίου 2015 στην κατάµεστη αίθουσα του καφέ «Σκάλα» στα Γιάννενα. Αφορµή ήταν η παρουσίαση της πρόσφατης – τρίτης στη σειρά ποιητικής συλλογής του χωριανού µας ποιητή Άγγελου Κούρου µε τίτλο «Κουβαλάµε πάνω µας υδροκυάνιο», από τις εκδόσεις Μελάνι. Την εκδήλωση παρουσίασε και συντόνισε η χωριανή µας δηµοσιογράφος Αγνή Βραβορίτη. Κύριοι οµιλητές ήταν ο χωριανός µας καθηγητής του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Λάκης Παπαϊωάννου και ο αρχιτέκτονας – συγγραφέας Μιχάλης Αράπογλου. Ποιήµατα διάβασαν οι ηθοποιοί Γιολάντα Καπέρδα και ο Βασίλης Σιάφης. Η βραδιά έκλεισε µε απαγγελία ενός ποιήµατος από τη συλλογή από τον ίδιο τον Άγγελο Κούρο, ο οποίος ευχαρίστησε τους προλαλήσαντες και όλους τους παρευρισκοµένους που τίµησαν µε την παρουσία τους την εκδήλωση, όπου να σηµειωθεί παρευρέθηκαν και πολλοί χωριανοί µας. Την επιµέλεια της διοργάνωσης και προετοιµασίας είχαν ο Βασίλης και Ορέλια Χρήστου.
––––––––––– 1. Κοφτόπιτα: Γινόταν µε κοφτό δηλαδή χοντραλεσµένο σιτάρι, κάτι σαν το πλιγούρι και µε µπόλικα τυριά. Έβαζαν δυο φύλλα στο ταψί, έβραζαν τον κοφτό και τον άδειαζαν πάνω στα φύλλα µαζί µε τυριά. Την πρωτοχρονιά βάζαν και φλουρί. 2. Kαβουρµάς: κοµµάτια κρέατος (σπάλα, στήθος, πλευρά) τεµαχισµένα σε µικρά κοµµάτια, τσιγαρισµένα σε πολύ σιγανή φωτιά, το οποίο διατηρείται µέσα σε λίπος. 3. Πρωτοράκι: η πρώτη (ρακή) που βγαίνει στην απόσταξη (πρωτοράκι όπως λέγεται) και περιέχει µεγάλη ποσότητα οινοπνεύµατος. 4. Σινάπι: παίρνουµε τους σπόρους, τους κάνουµε σκόνη, τους ανακατεύουµε µε νερό και βάζουµε επιθέµατα στην πλάτη. H οσµή τους είναι ερεθιστική και πολύ καυτερή.
Aν έχετε περισσότερες πληροφορίες, διορθώσεις ή δικές σας σκέψεις, καθώς και φωτογραφίες, γράψτε µας στο: ioabodinis@gmail. com ή στη διεύθυνση της εφηµερίδας µας «∆OΛIΩTIKA», Aπολλωνίας 21 - 45332 IΩANNINA. I.M.
∆είτε τα video από την εκδήλωση στην ιστοσελίδα µας (www.dolo.gr και http://dolo-gr.blogspot.gr/ ) Γ.M.
IOYNIOΣ 2015
Kοινωνικά ΓΕΝΝΉΣΕΙΣ – O Κωνσταντίνος Λατσούνας (γιος του Κώστα και εγγονός του Παναγιώτη) και η σύζυγός του Joy απέκτησαν κοριτσάκι, την Vivian. Στους ευτυχισµένους γονείς, παππούδες και γιαγιάδες ευχόµαστε να τους ζήσει ΘΆΝΑΤΟΙ – Στις 5 Ιουνίου απεβίωσε η Αλέκα Πέγιου - Κωσταρά και αναπαύθηκε στο Αγρίνιο. – Απεβίωσε στη Σαλαµίνα ο Αθανάσιος Λέκκας του Κωνσταντίνου (εγγονός του Θανάση Λέκκα), όπου και αναπαύθηκε. – Aπεβίωσε στην Aµερική, όπου και αναπαύθηκε, ο Γεώργιος Λιώλης, σύζυγος της Mαρίκας το γένος Mπέτζιου. Ας είναι αιωνία η µνήµη τους ΜΝΗΜΌΣΥΝΑ – Στα Γιάννενα στις 26 Απριλίου 2015, έγινε το 40/ήµερο µνηµόσυνο του Ευαγγέλου Παγούνη.
ΡΙΞΑΝΕ ΛΑ∆Ι ΣΤΟ ΛΥΧΝΑΡΙ – ∆ιώνη Βαδήµα - Παπαδοπούλου 20 – Καρακίτσου Βασιλική 50 – Τσάµης Γιάννης 20
ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ Ευχαριστούµε θερµά όλους όσοι µε οποιονδήποτε τρόπο συµπαραστάθηκαν στο πένθος µας για το χαµό της µητέρας και γιαγιάς µας Όλγας. Εγώ ο γιος της Αντώνης είµαι ιδιαίτερα ευχαριστηµένος και συγκινηµένος για τα καλά λόγια που έγραψαν στα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» για τη µητέρα µου τόσο ο Γιάννης Μποντίνης, όσο και ο Χριστόφορος Ράπτης, γείτονάς µου από το χωριό, µε την Κρυστάλλω, και η πρόεδρος της Αδελφότητας Μαριάνθη Ράπτη. Ευχαριστώ επίσης την Αδελφότητά µας και όλους όσοι προσέφεραν χρηµατικά ποσά στη µνήµη της. Να έχετε την ευχή της. Οικογένεια
« ∆OΛ I Ω T I K A »
9
AYTOI ΠOY EΦYΓAN
Αλέκα Κωσταρά - Πέγιου Το Σάββατο στις 6 του Ιούνη, συγγενείς και φίλοι, αποχαιρετήσαµε στην τελευταία της κατοικία, στο κοιµητήριο του Αγρινίου, την Αλέκα Κωσταρά - Πέγιου. Για µια ακόµη φορά και µάλιστα σύντοµα, χτύπησε λυπητερά η καµπάνα του Αγίου Νικολάου για να ανακοινώσει το θλιβερό µαντάτο του θανάτου της Αλέκας µας. Ένα ακόµη τρυφερό κλωνάρι από το γεννεολογικό δέντρο της µεγάλης οικογένειας του Κώστα Κωσταρά, κόπηκε τόσο ξαφνικά και αναπάντεχα. Η Αλέκα µετά το γάµο της έµενε µόνιµα στο Αγρίνιο, τόπο κατοικίας του συζύγου της Σπύρου. Ο αγαπηµένος της Σπύρος, ξεχωριστός και πολύ αγαπητός σε όλους µας, είχε την ατυχία να φύγει κι αυτός νωρίς, αφήνοντας την Αλέκα µόνη της µε τρία κορίτσια. Ο ξαφνικός θάνατός του την “τσάκισε”. Κράτησε όµως επάξια τα ηνία της οικογένειας, πορεύτηκε µε αξιοπρέπεια, µεγάλωσε τα τρία της παιδιά, τα στήριξε µε την αγάπη της και ευτύχισε να τα δει ευτυχισµένα και δηµιουρ-
γηµένα χαρίζοντάς της και εγγόνια. Υπήρξε σπάνια µητέρα και σύζυγος, ευγενική, καλωσυνάτη, γλυκοµίλητη. Τη συναντούσαµε πάντα µε το Σπύρο της σε κάθε γιορτή και εκδήλωση του πατρικού της σπιτιού και του χωριού µας, πάντα µε χαµόγελο και προσφορά. Ο θάνατός της προκάλεσε πόνο και οδύνη στα παιδιά της, λύπη και συγκίνηση στους συγγενείς της και συµπάθεια σε όλους τους χωριανούς µας. Αγαπηµένη µας Αλέκα! Αναπαύσου εν ειρήνη στην στερνή σου κατοικία. Πίσω σου άφησες µόνο φίλους και υπέροχους απογόνους που τους έδωσες όλα τα εφόδια για να συνεχίσουν την πορεία τους στη ζωή όπως εσύ τους την έδειξες. Τα παιδιά σου και οι γαµπροί σου και τα εγγόνια σου χάνουν έναν προστάτη, ένα στήριγµα και οδηγό τους. Είναι όµως βέβαιο ότι στη ζωή τους θα εισπράττουν την καλή φήµη της Αλέκας, που είναι το µόνο που αποµένει µετά
Νέα από την Αδελφότητα Αθηνών Στις 10 Μαΐου 2015 η Αδελφότητα ∆ολού Αθηνών Ο Άγιος Χριστόφορος τέλεσε αρτοκλασία στον Ι.Ν. Αγ. Αθανασίου στο Θησείο και µετά από ένα µικρό περίπατο στην περιοχή και στο “γιουσουρούµ” της Αθήνας γευµατίσαµε στο Στέκι του Ηλία 30 συγχωριανοί µε τις οικογένειες µας. Ήταν µια Θαυµάσια ηµέρα µε πολλές σκέψεις για το χωριό, και µε ανυποµονησία να είµαστε όλοι µαζί τον Αύγουστο στο Καφενείο του χωριού µας...... Στην αρτοκλασία παρευρέθηκαν µεταξύ άλλων και ο πρόεδρος Ηπειρωτών Νέας Μάκρης Αττικής ο κ. Ευάγγελος Φωτόπουλος και ο πρόεδρος του συλλόγου “ο Ρόβας” των Ηπειρωτών Νοτίων Προαστίων Αττικής ο κ. Πέτρος Θανόπουλος, αµφότεροι συγχωριανοί µας. – Ευχαριστήριο. Η Αδελφότητα ∆ολού της Ηπείρου "Ο Άγιος Χριστόφορος" ευχαριστεί θερµά τον Χριστόφορο και την Χριστίνα Μούστου που προσέφεραν το ποσό των πεντακοσίων ευρώ (500) στο ταµείο της Αδελφότητάς µας. Στην τακτική του συνεδρίαση το ∆.Σ. συµφώνησε το ποσό αυτό να διατεθεί για καλλωπισµό κτίσµατος στο χωριό µας. Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο
Στον ∆άσκαλό µας!! Έµεινα σιωπηλός και δακρυσµένος πολύ ώρα, Παύλο, διαβάζοντας αυτά που έγραψες για το ∆άσκαλό µας. Αυτόν τον Ήρωα της εκπαίδευσης που είχα την τύχη, τη µεγάλη τύχη, να τον συναντήσω στο ∆ολό το 2011. Έκανες πολύ καλά που πήρες αυτή την πρωτοβουλία, η οποία µας εκφράζει όλους και σου αξίζουν συγχαρητήρια. Χρόνια Πολλά σε όλους και πρώτα στο ∆άσκαλό µας. Γιάννης Καρβούνης
το τέλος αυτής της ζωής. Λένε πως οι ουρανοί ανοίγουν πολύ δύσκολα αλλά είµαι βέβαιος ότι για σένα θα είναι ορθάνοιχτοι για να σε υποδεχτούν. Αιωνία σου η µνήµη αγαπηµένη µας. Ι.Μ.
Τον προηγούµενο µήνα αποχαιρετήσαµε εκλεκτούς χωριανούς µας σήµερα την Αλέκα. Κοιτώντας αυτά καταλήγεις στο συµπέρασµα πως η ζωή κι ο θάνατος είναι πολύ κοντά. Γι’ αυτό και πρέπει να οµορφαίνουµε και να πλαταίνουµε όλοι µέσα µας µένοντας µακριά από µεµψιµοιρίες και µικρότητες.
«∆OΛIΩTIKA» Όργανο του Eκπολιτιστικού Συλλόγου ∆ολού Iωαννίνων
Aπολλωνίας 21 T.K. 4523 32 Tηλ. 26510 44558 E-mail:
[email protected] Yπεύθυνος έκδοσης: Μποντίνης Ιωάννης Πρόεδρος Συλλόγου ∆ολού Πωγωνίου
Υπεύθυνος σύνταξης: Μποντίνης Γεώργιος Απολλωνίας 21 - 45332 Ιωάννινα KΩ∆IKOΣ 4587 ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Kώστας Mέξης Γεώργιος Μποντίνης Iωάννης Mποντίνης Xάρης Παπακώστας ∆ηµήτριος Πότσης Bασίλειος Xρήστου Eλευθέριος Φωτόπουλος Οι συνδροµές - συνεργασίες να αποστέλλονται στη ∆/νση: Mποντίνη Iωάννη Aπολλωνίας 21 T.K. 4523 32 Ιωάννινα Xειρόγραφα που δηµοσιεύονται ή όχι, δεν επιστρέφονται. Oι ενυπόγραφες συνεργασίες εκφράζουν τις απόψεις εκείνων που υπογράφουν.
IOYNIOΣ 2015
« ∆OΛ I Ω T I K A »
10
Η Φανή και τα αυθεντικά δηµοτικά µας τραγούδια µορφη και εποικοδοµη-
Ότική πορεία µε οδηγό
τον Αντώνη Κούρο και συνεπιβάτες εµένα και τη Φανή ∆ηµοπούλου τώρα, Ράφτη πριν παντρευτεί, κόρη του Γιάννη Ράφτη (Μάικα) από το ∆ολό και της Κατίνας Τζουλάφη από τη Βοστίνα. Τη Φανή που µας θέλγει µε τα τραγούδια της. Αντάρτισσα, χωρίς τη θέλησή της, στα δίσεχτα χρόνια του εµφύλιου, όταν το φέρνει η κουβέντα, ποτέ δεν καταφέρεται, πολλά έµειναν µέσα της, που δε σβήνουνται, από εκείνους τους καιρούς. Ο αδελφός της Θωµάς, που έµεινε µε το κοπάδι του πατέρα του στο χωριό, από πολλά χρόνια τώρα στην Αµερική, έχει πικρές αναµνήσεις για το πώς ο εθνικός στρατός, όταν επικράτησε στο Πωγώνι, επίταξε το κοπάδι, τι αντιµετώπιση είχε ο ίδιος και τι τράβηξε µέρες νηστικός… Όλα αυτά υποσχέθηκε κάποτε να µας τα γράψει και τα περιµένουµε. Με την ήττα και την υποχώρηση η Φανή πέρασε στην Αλβανία και από εκεί στην… Τασκένδη. Τόσο µακριά. Εκεί της αναγνωρίστηκε το φυσικό χάρισµα της φωνής της και βρέθηκε να σπουδάζει στο κρατικό Ωδείο της πόλης. Το θυµάται µε ευγνωµοσύνη αυτό. Τραγούδησε ρωσικά τον πρώτο καιρό. Όµως εκείνη η µυστική χορδή που «έστριζε» µέσα της και που την είπαν πατρίδα, έµενε ασίγαστη και επίµονη. Έτσι οι ήχοι από τις πρώτες καταβολές και τα ακούσµατα του γενέθλιου τόπου την κέρδισαν. Όταν γύρισε στην πατρίδα, ακούστηκε η αυθεντική φωνή της, που δεν είχε παραµορφωθεί από λαϊκισµούς και εµπορικότητες στο πέρασµα του χρόνου, όπως συµβαίνει σε πολλούς, και έτερψε µε το ιδιαίτερο χρώµα της τραγουδώντας παλιούς ήχους και στίχους. Όταν ακούει το «κούγω τον άνεµο κι αχάει» παρεφθαρµένα και όχι τον παλαιό σκοπό που τραγουδούσαµε
στο Πωγώνι, φρίττει. Ποιος από εµάς γνωρίζει ότι ο «Κώσταντας» απηχεί την αρχική σύνθεση ενός τραγουδιού που εξιστορούσε την τραγική µοίρα του τελευταίου Έλληνα βασιλιά, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, που γνώριζε και βάδιζε συνειδητά προς το θάνατο, κι αυτό του µηνούσε στο τραγούδι, το πουλάκι. Της το οµολόγησε ο µακαρίτης Σίµων Καράς, µε τον οποίο συνεργαζόταν τότε και ο οποίος είχε κάνει τις ανάλογες έρευνες. Μιλήσαµε για τη δωρικότητα που έχουν ορισµένα τραγούδια και είναι πολύ σύντοµα, αλλά µε τον καιρό νοθεύτηκαν. Η Φανή µας εξήγησε ότι δεν είναι µόνον ο χρόνος που φέρνει τις αλλαγές, αλλά και κάποιες οργανικές ανάγκες. Παλαιότερα είπε ο κόσµος σπάνια χόρευε µε τη συνοδεία οργάνων. Τραγουδούσαν. Αν το τραγούδι ήταν σύντοµο, ο χορός δεν µπορούσε να σταµατήσει, πριν καλά - καλά αρχίσει. Γινόταν προσθέσεις ή προσµίξεις µε άλλα, και από εκεί το µπέρδεµα και η νοθεία. Π.χ. ο στίχος: «εσύ κοιµάσαι κι εγώ νυστάζω / σε συλλογιούµαι κι αναστενάζω» που προσµίχθηκε στο τραγούδι του Οσµάν Τάκα, δεν έχει καµιά σχέση µ’ αυτό. Ανήκει στο «µαύρα µου µάτια και κοντοκλαδεµένα». Το πραγµατικό τραγούδι του Οσµάν Τάκα, που από παραφθορά έγινε Σαµαντάκας, υπέστη τέτοια νοθεία που όχι µόνον έγινε αγνώριστο, αλλά και ανούσιο. «Ο Οσµάν Τάκας», συνεχίζει η Φανή, «υπήρξε ένας όµορφος νέος, ένας λεβεντάνθρωπος που στο χορό δεν παράβγαινε κανένας µαζί του. Ένα τέτοιο παλληκάρι ήταν το ίνδαλµα των γυναικών. Λίγωναν στη θωριά του. Από αντιζηλία ή από κάποιον άλλο λόγο που δεν καλοθυµάµαι τώρα, ο Αλή - πασάς τον έπιασε και τον καταδίκασε σε θάνατο. Όταν ήρθε η ώρα της εκτέ-
λεσης, το λαµπρό παλληκάρι ζήτησε στερνή χάρη, πριν αποχαιρετήσει τον κόσµο µας και τη ζωή του. Ζήτησε να χορέψει για τελευταία φορά. Και ο πασάς το επέτρεψε. Μα σαν είδε το θάµα του χορού του, δε βάσταξε να σκοτώσει έναν τέτοιο λεβέντη χορευτή. Τέτοιους ανθρώπους δεν τους σκοτώνουν. Και του χάρισε τη ζωή. Και να το τραγούδι: Του ΚΩΣΤΑ Γ. ΤΣΙΛΙΜΑΝΤΟΥ
Γεια σου (ω)ρέ Οσµάν Τάκα Τη λεβεντιά σου να ’χα. Ωρέ πήγα να σκοτώσω Tέτοιο παλληκάρι. Ωρέ σαν χορεύει Πηδάει σαν το λιοντάρι. Σου χαλαλίζω και τη ζωή σου, Χόρεψε, µπίρο µου, µε την ψυχή σου». Αυτά µας είπε η Φανή. Και την ευχαριστώ εκ µέρους όλων µας. Και γράφω την οµολογία της περισσότερο για τους σηµερινούς τραγουδιστές, που οι πιο πολλοί είναι αδόκιµοι και αδοκίµαστοι και απαίδευτοι και ασελγούν επάνω στο τραγούδι χωρίς ίχνος σεβασµού στην παράδοση. Έτσι τους ακούµε να τραγουδούν: 1. Έγώ ούζο(!) δεν έπινα, κρασί για να µεθύσω ή στη «∆εροπολίτισσα»: 2. Συ (!) θα πας στην εκκλησιά µωρ’ καηµένη ή στο «Ξενιτεµένο µου πουλί» 3. Το δάκρυ ήτανε καυτερό (και καί)ει το µαντήλι ή στην «Κοντούλα λεµονιά» 4. Πότε µικρή µεγάλωσες και έκανες κλωνάρια 1. Οι ανίδεοι δε γνωρίζουν ότι η λέξη ούζο είναι ανύπαρκτη στα δηµοτικά τραγούδια και επί πλέον ο λαός δε σηκώνει τη χασµωδία δυο παράλληλων φωνηέντων ε(γώ ού)ζο δίχως την παρεµβολή ενός έστω και εµβόλιµου συµφώνου, όπως π.χ.: Με ταϊ βουνά ν- εµάλωνε ή 2. ότι ο λαός ποτέ δε λέει
σύ, αγνοεί τη λέξη, λέει εσύ. Μόνο που εδώ δεν πρόκειται ούτε για «σύ» ούτε για «εσύ», αλλά για τη λέξη σύντα και αλλού σύντας (ιδίως προ φωνήεντος) που σηµαίνει όταν. Έτσι ο σωστός στίχος είναι «σύντα πας στην εκκλησιά». ή 3. αυτό το «και και», το αφόρητο, ποτέ δεν θα το έπέτρεπε ο γνήσιος λαϊκός τραγουδιστής, αφήνω τη χρονική ανακολουθία ήταν και καίει, ο σωστός στίχος είναι: το δάκρυ ήτανε καυτερό κι έκαψε το µαντήλι. 4. Αλλά και η κοντούλα λεµονιά, όσοι ξέρουν από ποίηση, δεν «κάνει» αλλά «τινάζει», ή «πετάζει» κλωνάρια, λέξη που έχει κίνηση. Ο καλός στίχος είναι: «Πότε µικρή µεγάλωσες και πέταξες (ή τίναξες) κλωνάρια». Ο ελληνικός λαός δεν ξέρω αν ήταν ποτέ ρατσιστής, όπως πάνε τώρα τελευταία να του προσάψουν. ∆ίπλα στη «∆εροπολίτισσα» που διεκτραγωδεί τα βάσανα της σκλαβιάς, δε δίστασε να κάνει τραγούδι και τη µοίρα κάποιων ατόµων που ήταν ξεχωριστοί µέσα σ’ άλλους κι ας ανήκαν απ’ τη µεριά του καταχτητή. Ατόµων όπως του Πασόµπεη, του Οσµάν Τάκα και του Μενούση, που πότε η λεβεντιά, πότε η τραγικότητα του χαρακτήρα τους, σφράγισε τις ζωές τους. Γνωρίζετε πολλούς άλλους λαούς να κάνουν τραγούδι τα βάσανα και τα πάθη αλλόφυλων; Αντώνη, σ’ ευχαριστώ για το ταξίδι και τη συντροφιά.
