ΠΛHPΩMENO TEΛOΣ
KΩ∆IKOΣ 4587
Tαχ. Γραφείο Iωαννίνων Aριθµός. Aδείας 14
ΠEPIO∆IKH EK∆OΣH ΠOΛITIΣTIKOY ΣYΛΛOΓOY ∆OΛOY IΩANNINΩN ETOΣ 28ο AP. ΦYΛ. 112 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ∆EKEMBPIOΣ 2011 TAX. ∆/NΣH: AIAKI∆ΩN 36 452 21 IΩANNINA e-mail:
[email protected] www.dolo.gr
TO NΕΟ ΕΤΟΣ
«….συ είσαι αρχόντισσα, κυρία !…. »
Να επικρατήσει ο κοινός νους
.
Καθώς βρισκόµαστε στο κατώφλι του 2012, είµαστε όλοι γεµάτοι άγχος, ανησυχία και αβεβαιότητα για το νέο έτος που ανοίγεται µπροστά µας. Όλοι µας τρέφουµε την ελπίδα και προσµένουµε από τη νέα χρονιά να αποκαταστήσει κάθε δυσάρεστη στιγµή των προηγουµένων ετών και να φέρει ευνοϊκότερες ηµέρες στη ζωή µας. Καλή Χρονιά να έχουµε λοιπόν, µε υγεία πάνω απ’ όλα να αντέχουµε να αντισταθούµε σε ότι σκαρώνουν για εµάς χωρίς εµάς. Να οπλιστούµε µε δηµιουργική δύναµη, να αγαπήσουµε περισσότερο τον συνάνθρωπό µας, να µοιραστούµε ότι έχουµε περισσευούµενο µε κάποιον που το έχει ανάγκη. Να σηκώσουµε το ανάστηµά µας εκεί που µας καταπιέζουν. Ευχή λοιπόν είναι να επικρατήσει το τόσο απλό αλλά συνάµα και πιο δύσκολο: Ο κοινός νους. Είθε η γέννηση του Θεανθρώπου να φέρει ειρήνη, γαλήνη και αγάπη στις καρδιές όλων µας. Χρόνια σας πολλά. Γ.M.
K O Y B E N TO Y ΛE Σ
Tου ∆HM. ΠOTΣH
ΓΙΑΤΙ ΚΥΡΙΕ;
Πλάτωνα, η οποία έδωσε, τον Παρθενώνα, ναό της Παρθένου και της Σοφίας, η οποία έδωσε το Βυζάντιο, το ’21 και το 1941, γιατί σήµερα παράγει τόσα ναρκωτικά και τροχαία, τόσες εκτρώσεις και διαζύγια, ελεύθερες σχέσεις και οµοφυλικές, τόσο αυθαίρετα και φοροδιαφυγές, τόσα εγκλήµατα και βοµβιστές, τόσα αµφίβολα µπαρ και «νόµιµα πορνεία»; Γιατί στη γλώσσα µας που γράφτηκε η Καινή ∆ιαθήκη σήµερα γράφεται τόση αµαρτία...
– Επειδή ήµουνα καθηλωµένος δυο µήνες περίπου µέσα στο σπίτι (από σπονδυλοαθρίτιδα της µέσης µου) για να µου περάσει η ώρα διάβαζα διάφορα περιοδικά, βιβλία και εφηµερίδες. Έτσι σήµερα για τις «Κουβεντούλες» µας θα σας γράψω λίγα κείµενα απ’ αυτά που διάβασα µαζί µε την κριτική µου και για να κλείσω κι’ εγώ τις υποχρεωτικές στήλες µου στα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ». Αρχίζω πρώτα απ’ το βιβλίο του Άγι Φλογέρα που γράφει µε τον τίτλο: «ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ (Καϋµοί και στοχασµοί)». Η Ελλάς, η οποία έδωσε άλλοτε τους Επτά Σοφούς, αλλά και τον Σωκράτη και τον
«ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ» «Γιατί κάθε χρόνο η πολιτειακή και η πολιτιστική ηγεσία µας δίνει
Συνέχεια στην 2η σελίδα
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ιωαννίνων και η εφηµερίδα µας τα « ∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ » Εύχονται σε όλους σας: Χρόνια Πολλά από καρδιάς. Καλή χρονιά Υγεία και ευτυχία.
Το σπίτι τις 12 µέρες, από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα, γίνεται εστία και φρούριο των ανθρωπίνων αισθηµάτων, φωλιά αγάπης και ζεστασιάς που την περιµένουν µε λαχτάρα όσοι ετοιµάζονται να τη ζήσουν αλλά και µε τραγική νοσταλγία εκείνοι που θα τη στερηθούν. Καλότυχοι πάντα όσοι µπορούν να µαζεύονται, µπροστά στα γιορταστικά φώτα, όσοι µπορούν και κάθονται σε τραπέζια χορταστικά, καλότυχες και οι οικογένειες που χαίρονται τη Χριστουγεννιάτικη θαλπωρή, χωρίς απόντες. Ιέρεια πρώτη κι απαραίτητη, τιµητικό και ηρωικό πρόσωπο των ηµερών αυτών, µε συγκινητική φροντίδα και µόχθο για την ετοιµασία του σπιτιού και τους εορτασµούς, στέκεται λες, αιώνες τώρα, πλάι στην εστία, η Ελληνίδα νοικοκυρά, η µάνα, η αδελφή, η σύζυγος, η κόρη. Μια παράδοση ανθρώπινη κι ελληνική, που δεν πρέπει να την ξεχνά κανείς. ∆ικαιολογηµένη καταξίωση για την προσωπικότητά της κι ο τίτλος της «αρχόντισσα» που θα της δώσουν τα παιδικά κάλαντα. «…συ είσαι αρχόντισσα κυρία!.....» Γ.M.
Α∆ΕΛΦΟΤΗΤΑ ∆ΟΛΟΥ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ «Ο ΑΓΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ»
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΕΚΛΟΓΟΑΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ Σύµφωνα µε τα άρθρα 10, 16, 17 και 18 του καταστατικού και µετά από απόφαση του ∆ιοικητικού Συµβουλίου, καλούνται τα µέλη της Αδελφότητας ∆ολού της Ηπείρου «ο Άγιος Χριστόφορος», σε τακτική εκλογοαπολογιστική Γενική Συνέλευση στις 22/01/2012 ηµέρα Κυριακή και ώρα 10:00 π.µ., στην αίθουσα του πνευµατικού κέντρου της Οµοσπονδίας Αδελφοτήτων και Ενώσεων Επαρχίας Πωγωνίου, οδός ∆εληγεώργη 7, 1ος όροφος (κάθετος στην Πειραιώς), µε τα παρακάτω θέµατα: 1. Εκλογή προέδρου Γενικής Συνέλευσης και εφορευτικής επιτροπής, 2. Έκθεση Εξελεγκτικής επιτροπής για τη διετία 2010-2011, 3. Έκθεση πεπραγµένων ∆ιοικητικού Συµβουλίου για τη διετία 2010-2011, 4. Ανακοινώσεις, 5. Εκλογές 6. Κοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας. Για το ∆ιοικητικό συµβούλιο της Αδελφότητας Η Πρόεδρος Ο. ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ-ΧΡΙΣΤΟ∆ΟΥΛΟΥ Ο Γενικός γραµµατέας Φ. ΚΟΥΒΑΡΑΣ Η συµµετοχή όλων είναι απαραίτητη στη Γενική Συνέλευση
∆EKEMBPIOΣ 2011 Συνέχεια από την 1η σελίδα τιµητικές διακρίσεις σε τραγουδιστές, σε ηθοποιούς και καµµιά φορά σε κάποιους µεγάλους ποιητές και σχεδόν ποτέ σ’ έναν µεγάλο γιατρό; Σ’ ένα δάσκαλο που υπηρετεί 30 χρόνια στην παραµεθόριο, πραγµατικός ακρίτας; Σε µια άξια µάνα µε έξι-εφτά και εννιά παιδιά που όχι µόνο τα γέννησε, αλλά και τα ανάθρεψε σωστά; Γιατί δηµόσια δαπάνη η κηδεία γι’ αυτούς και λαϊκό προσκύνηµα της σορού, πράγµατα λαϊκίστικα, επαρχιώτικα και όχι επαρκώς πολιτισµικά!» ∆ΕΛΤΙΟ ΕΙ∆ΗΣΕΩΝ «Υποκλοπές, φοροδιαφυγές, ληστείες, απεργίες, συγκρούσεις στα γήπεδα, τροχαία δυστυχήµατα αυθαίρετα κτίσµατα...». Πάµε καλά, πάµε µπροστά! Ο πολιτισµός µας προχωρεί το Internet καλά κρατεί δεν µας χρειάζεται ο Θεός, αρκεί ο µέγας ε.......! ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΙ∆ΗΣΕΙΣ.... Γιατί η καθηµερινή ειδησεογραφία (εφηµερίδες, ραδιόφωνα, τηλεόραση) ασχολείται µόνον µε πολιτική και οικονοµία, µε το ποδόσφαιρο και τη µόδα, και δεν µας λέει ούτε λέξη για τον άνθρωπο και το πνεύµα, για την ψυχή και την αρετή; Είναι άχρηστα αυτά, είχε άδικο ο Σωκράτης και ο Πλάτων, ήταν ανόητος ο Παύλος ή ο Μακρυγιάννης; Ας µας πουν οι σύχρονοι παρουσιαστές και οι σοφοί αναλυτές! Και συνεχίζω µε το βιβλίο του Θ. Θεοφυλάκτου «Όταν θέλεις να ξεκουράζεσαι». ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΙΣ ΡΟ∆ΕΣ Στα χρόνια της κατοχής, ο Ελληνικός λαός έζησε µαύρες ώρες και σκληρές ηµέρες. Τα χιτλερικά στρατεύµατα, χωρίς σοβαρό λόγο, συνελάµβαναν, βασάνιζαν, φυλάκιζαν, εξόριζαν, σκότωναν. Μεταξύ των κρατουµένων, και ένα παλληκάρι, µοναχογιός. Τα άλλα δύο αδέλφια του σκοτώθηκαν στην Αλβανία. Πατέρας και µάνα έτρεξαν παντού. Χτύπησαν πόρτες. Παρακάλεσαν ανθρώπους. Τίποτε δεν µπόρεσαν να επιτύχουν. Το παιδί τους σε λίγη ώρα θα γεµίσει κάποια χαράδρα. Η ώρα έφθασε και οι µελλοθάνατοι ένας-ένας φορτώνονται. Η κλούβα είναι έτοιµη. Ο οδηγός βάζει µπρος την µηχανή. Μα την ώρα που το αυτοκίνητο ξεκινούσε, η µάνα σωριάστηκε µπροστά στις ρόδες του αυτοκινήτου. «Το παιδί µου», φωνάζει. Χωρίς αυτό δεν θέλω άλλο να ζω. Σκοτώστε µε... Ο
« ∆OΛ I Ω T I K A »
K O Y B E N T O Y ΛE Σ διοικητής του αποσπάσµατος έµεινε εµβρόντητος. Κάποια µάνα πρέπει να τον γέννησε κι’ αυτόν. «Η εκτέλεσις των µελλοθάνατων αναβάλλεται» και οι φυλακισµένοι γλιτώνουν τον θάνατο. Παιδί µου, αυτήν την µάνα που πικραίνεις, αυτή την µάνα που αντιµιλάς, αυτή την µάνα που βαθειά πληγώνεις µε την ανάρµοστη συµπεριφορά σου, αυτήν την µάνα σου έδωσε ο Θεός. Άλλη σαν αυτή στον κόσµο δεν υπάρχει. Σκέψου, παιδί µου, λίγο. Και είναι καιρός όλα σου τα λάθη να τα διορθώσεις σήµερα, γιατί ίσως αύριο θα είναι πολύ αργά. ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ Ο Νουρσιβάν, ο βασιλιάς της Περσίας, µια µέρα, εκεί που κυνηγούσε, θέλησε να ψήσει ένα θήραµα. Μερικοί απ’ την ακολουθία του έτρεξαν και πήγαν στο διπλανό χωριό να φέρουν αλάτι, για να το αλατίσουν. Ο βασιλιάς, όµως, κατάλαβε πως ζήτησαν το αλάτι, κάνοντας χρήση του ονόµατός του, χωρίς να το πληρώσουν, γι’ αυτό έδωσε εντολή να γυρίσουν πίσω και να πάνε να το πληρώσουν. Και απευθυνόµενος σε ολόκληρη την συνοδεία του είπε: – Η πράξη είναι ασήµαντη, όµως, όταν αυτή βαρύνει βασιλιά είναι µεγάλη. Ο άρχοντας ενός λαού οφείλει να είναι δίκαιος και να είναι το παράδειγµα του λαού. Αν αυτός σκοντάφτει στα µικρά, τότε ο λαός του θα σκοντάψει και στα µεγάλα... Πόσο αλήθεια, προσεκτική πρέπει να είναι η ζωή των αρχόντων µας! Γι’ αυτόν που ηγείται δεν υπάρχουν µικρά ή µεγάλα λάθη. Και τα λάθη του ηγήτορα, έχουν θλιβερές επιπτώσεις στον λαό που ηγείται. Ο λαός εύκολα µπορεί να δικαιολογήσει τις δικές του παρεκτροπές, όταν έχει παρόµοιες αυτού που κάνει τον αρχηγό και τον δάσκαλο και καθηγητή. Ένα λάθος µικρό του ηγέτου γίνεται αφορµή πτώσεων πολλών ανθρώπων. Τελειώνοντας σας παρακαλώ και περιµένω, πρώτα από σας την κριτική σας για τα έξι κείµενα που αντέγραψα, πού συµφωνείτε και πού διαφωνείτε, αυτό θα πει ότι κάνουµε «κουβεντούλες» και µε αυτό έχουµε και ύλη για τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ». Πρέπει κάποτε ν’ αρχίσετε και σεις να ενισχύετε µε κείµενα την εφηµερίδα µας. Σας ευχαριστώ και σας εύχοµαι καλές γιορτές και το Νέο Έτος µε υγεία, οµόνοια, αγάπη και ειρήνη.
2
Για τα χωράφια µας στο ∆ολό ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΒΑΡΑ Η λέξη χωράφι για τους Πωγωνήσιους γενικά έχει µεγαλύτερη αξία απ’ ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η καλλιέργεια των χωραφιών στο χωριό µας το ∆ολό τα παλιά χρόνια ήταν µια αναγκαία εργασία για να σιτιστούν οι τότε κάτοικοί του. Αν και φαινοµενικά οι κάµποι φαίνονται αρκετοί για ορεινό χωριό, η έλλειψη του νερού και ο προσανατολισµός τους ήταν µειονέκτηµα, στην µεγάλη παραγωγή του σιταριού, καλαµποκιού και των οσπρίων που συχνά καλλιεργούσαν οι γονείς µας τα χρόνια εκείνα, πριν του 2ου Παγκοσµίου Πολέµου, που τότε δεν υπήρχαν µηχανικά µέσα καλλιέργειας, ο κόπος εργασίας, σκάψιµο, σπορά, θέρισµα, αλώνισµα, ήταν αρκετά µεγάλος και πάρα πολύ κουραστικός. Οι γυναίκες κατέβαιναν στο Λάκκο (Χαράδρα Κουβαρά) µε τις βαρέλες «γκότσι» ή πάνω στα γαϊδουράκια για να φέρουν νερό στο σπιτικό τους, για να µαγειρέψουν, να πλυθούν, να ποτίσουν τα ζωντανά τους, ακόµα και να ποτίσουν τα λιγοστά λαχανικά τους που καλλιεργούσαν σε µικρά κηπάρια στις παρυφές του χωριού, ένα αγαθό (νερό) που σήµερα το χρησιµοποιούµε αλόγιστα και τελείως άσκοπα µερικές φορές, που τότε ήταν είδος πολυτελείας. Ευτυχώς οι «Βρύσες» κάτω στη χαράδρα «Κουβαρά» είχαν όλο το χρόνο αρκετό νερό και έφτανε για όλους. Η σχέση χαράδρας µε τους κατοίκους του ∆ολού ήταν άµεση, αφού ήταν η πηγή του πολυτιµότερου αγαθού του νερού. Στη χαράδρα κάτω πλέναν τα ρούχα, τις κουβέρτες και βελέντζες, εκεί γινότανε όλα τα κουτσοµπολιά, οι καβγάδες, ποια θα «πάρει» την καλύτερη πέτρα για να κοπανήσει και να πλύνει τα ρούχα, ποια θα πάρει πρώτη νερό στις βαρέλες, για να ανέβει µετά από το σκληροτράχηλο µονοπάτι επάνω στο χωριό για να κάνει τις καθηµερινές δουλειές του νοικοκυριού της και µετά να πάει στο χωράφι να τσαπίσει, να κλαδέψει και να πάρει την συγκοµιδή. Στο γυρισµό απ’ τα χωράφια να ζαλωθεί στους ώµους της και ξερά κλαδιά για τον φούρνο και όλα αυτά σχεδόν κάθε µέρα όλο τον χρόνο, µε καφτερό ήλιο, βροχή, αέρα και χιόνι. Για αυτό σήµερα ακόµα οι απόγονοι ∆ολιώτες οι ιδιοκτήτες των χωραφιών αυτών θέλουν να κρατούν υπό ιδιοκτησία τους αυτά τα χωράφια που δεν τους φέρνουν σχεδόν καθόλου εισόδηµα και στο µέλλον, όπως φαίνεται θα πληρώσουν και φόρο κατοχής των εκτάσεων αυτών. Τα τελευταία χρόνια µε την ίδρυση του Γεωργοδασικού Συλλόγου, τουλάχιστον προσπαθούµε να κρατήσουµε τα χωράφια της περιοχής του Κάµπου, σχεδόν ακέραια ενοικιάζοντας και στους µονίµους κατοίκους του χωριού µας υποστηρίζοντας τον βιοπορισµό τους, µε την καλλιέργεια
τροφής για τα πρόβατα και τις κατσίκες τους. Τα άλλα χωράφια στις εκτάσεις του χωριού µας, όπως στο Κουτσόκρανο, στα Αµπέλια, στα Χαλάσµατα, στις Αβοργιές, στην Αµαλή και σ’ άλλες περιοχές µε τα περίεργα για µας τοπωνύµια έχουν γίνει δάση και είναι αδιάβατα και η θέση τους είναι άγνωστη από τους απογόνους µας. Τώρα οι νέοι µας τα παιδιά και εγγόνια µας θα µπορέσουν κάποτε να αξιοποιήσουν αυτά τα χωράφια; Αν θέλει κάποιος να γυρίσει στο χωριό µας και διαθέτει µερικά χρήµατα για να αγοράσει σύγχρονα τρακτέρ και µηχανήµατα, πώς θα τα βρει να τα καλλιεργήσει; Και τι είδος πρέπει να καλλιεργήσει; Τι λένε οι γεωπόνοι του χωριού µας; Αν πάλι θέλει να κτίσει έξω από τα όρια του παραδοσιακού οικισµού, πώς θα γίνει αυτό; Κάποτε ο αείµνηστος Λεωνίδας Κουτσουµπίνας, έλεγε: «Να γίνει αναδασµός τουλάχιστον στην περιοχή του Κάµπου, δηλαδή να καταµετρηθούν οι ιδιοκτησίες και οι εκτάσεις και µε ένα έστω πρόχειρο σχέδιο να χωριστούν σε αναλογούντα µε κάθε ιδιοκτησία οι ορθογωνισµένες ενιαίες εκτάσεις που θα έχουν όλες πρόσβαση σε δρόµο ένα καταµήκος της Χαράδρας και άλλος ο υφιστάµενος ασφαλτοστρωµένος δρόµος». Αυτό κατά την γνώµη µου θα βοηθούσε σήµερα στα νέα παιδιά να το αξιοποιήσει ο καθένας όπως θέλει και µπορεί. Στις πλαγιές του χωριού µας να γίνουν µερικά όµορφα και φτηνά σπίτια, για να έρθουν αυτοί και άλλοι νέοι να κατοικήσουν ή για να κάνουν παραθερισµό, στο ωραίο κλίµα του χωριού µας. Πιστεύω ότι αυτά και άλλα πολλά θα δώσουν την απαιτούµενη ανάπτυξη που όλοι θέλουµε για να ζωντανέψει και πάλι το χωριό µας, και πρώτον και κυριότερο να ανοίξει µόνιµα το καφενείο του, διότι το καφενείο στα χωριά είναι ο «κράχτης» του χωριού και µε ένα µικρό µπακάλικο, να πουλάει αυτά τα οποία παράγει το χωριό. Αυτή είναι η καλύτερη µέθοδος για µένα για να ζωντανέψει και πάλι το χωριό µας, να διατηρηθούν τα ωραία αυτά παλιά, αλλά αρχαιολογικά σπίτια, να µένει καθαρό και οι πλατείες να έχουν παιδιά να παίζουν και να ανάβουν κανένα καντήλι στο νεκροταφείο του Αγιάννη και στα άλλα εικονίσµατα του χωριού ευχαριστώντας τους προγόνους τους που τους άφησαν µια τόσο ωραία κληρονοµιά, σ’ έναν τόπο που έµεινε τόσο αγνός στο πέρασµά του αλλά εξίσου και αξιοπρεπής. Με πολλή αγάπη, αγαπητοί µου ∆ολιώτες Γιάννης Κουβαράς Αθήνα 20/12/2011
Aληθινές ιστορίες
∆EKEMBPIOΣ 2011
« ∆OΛ I Ω T I K A »
ΕΓΩ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙ∆Α ΧΑΡΙΣΑ... ΕΝΑ υµήθηκα µια πα-
Θλιά σκηνή που µε
είχε συγκινήσει πάρα πολύ ψυχικά και για πολλές µέρες, εκείνα τα πέτρινα χρόνια που µε είχαν φέρει από το χωριό στα Γιάννενα σε νεαρά ηλικία. Και πώς την ξαναθυµήθηκα εκείνη την σκηνή; Πάντοτε την θυµούµαι όταν βρίσκοµαι στην πλατεία µας και γίνεται η υποστολή της σηµαίας, και µπορώ να σας πω είχα πολλά χρόνια να βρίσκοµαι εκεί αυτήν την ώρα! Αλλά τέλη Σεπτεµβρίου ήµουνα παρών. ∆ίπλα στο κτίριο της 8ης Μεραρχίας, στα δεξιά είναι ο δρόµος που µπαίνουµε στα Λιθαρίτσια και µετά η Εθνική Τράπεζα Ελλάδος, (που χτίστηκε το έτος 1964) και παραδίπλα άλλη τράπεζα. Εκείνη την εποχή ήταν απ’ το δρόµο για τα Λιθαρίτσια µέχρι την αρχή της οδού Αβέρωφ, ένας πελώριος πέτρινος τοίχος, όπου κάτω καθότανε πέντε-έξι άνθρωποι µε τα κασελάκια τους, τις µπογιές τους και τις βούρτσες τους και βάφανε τα παπούτσια των περαστικών πολιτών και φώναζαν κτυπώντας τα κασελάκια τους «Περάστε κύριοι εδώ ο λούστρος κ.τ.λ.». Ήταν θυµάµαι καλοκαίρι και ο ήλιος βασίλευε στην κεντρική πλατεία στα Γιάννενα και η Γαλανόλευκη κυµάτιζε µπροστά στο κτήριο της 8ης Μεραρχίας. Μικρό άγηµα στρατιωτών έτοιµο να αποδώσει τιµές. Εγώ ανηφορίζοντας απ’ το Κάστρο για να φτάσω στην πλατεία να βρω κανένα φίλο να κάνουµε και µια βόλτα πάνω-κάτω. Εδώ θα κάνω µια παρένθεση: (Εκείνη την εποχή η πλατεία ήταν µόνο για περίπατο και ιδιαίτερα όλων των νέων γι’ αυτό την ονόµαζαν «νυφοπάζαρο»). Είχα φτάσει ακριβώς κοντά στους καθήµενους λούστρους που µερικοί εργάζονταν, λουστρίζοντας τα παπούτσια των
περαστικών πολιτών. Μπροστά από µένα προπορευότανε ένας αξιωµατικός και δίπλα του µία κυρία µ’ ένα µωρό που έκλαιγε συνέχεια... Ξαφνικά ακούσαµε τον σαλπιγκτή να δίνει το σύνθηµα στο άγηµά του για την υποστολή της σηµαίας αποδίδοντας την πρέπουσα τιµή στο ιερό µας σύµβολο και όλος ο κόσµος που
Tου ∆HM. ΠOTΣH βρίσκονταν στην κεντρική πλατεία, σταµάτησαν σε στάση προσοχής. Ο νεαρός αξιωµατικός, µπροστά από µένα χαιρετά στρατιωτικά φέροντας το χέρι του στο πηλίκιο. Μετά από λίγα δευτερόλεπτα στρέφει το κεφάλι του δίπλα και κοιτά έναν λούστρο που δεν είχε σηκωθεί απ’ το κάθισµά του και όταν τελείωσε η υποστολή της σηµαίας γυρίζει απότοµα στον καθήµενο άνθρωπο και µε φωνή βροντώδη του λέγει: – Καλά, δεν ντρέπεσαι να κάθεσαι κάτω και δεν τιµάς την Σηµαία µας, Τούρκος είσαι, βλάκας είσαι, τι είσαι τέλος πάντων; Ο λούστρος ένας άνθρωπος περίπου 40-45 χρονών ακούγοντας αυτές τις βρισιές γίνεται κατακόκκινος στο πρόσωπο και τα χέρια του τα είδα να τρέµουν. Εγώ έµεινα στήλη άλατος και περίµενα να δω τι καβγάς θα γίνει τώρα. Ο άνθρωπος πάει να πει κάτι, κοιτάζει τον αξιωµατικό για λίγα λεπτά, δεν βγάζει κουβέντα, σκύβει το κεφάλι του και άρχισε να κλαίει, ένας πελώριος άνδρας, σαν µικρό παιδί. Ο αξιωµατικός .... βουβάθηκε και έµεινε κολώνα και τον κοιτούσε. Ο άνθρωπος ηρέµησε σκούπισε τα δάκρυά του, πιάνει το κασελάκι του το σπρώχνει µπροστά σ’ όλους µας, µαζί µε τις µπογιές, τις βούρτσες και µε φωνή τρεµάµενη απαντά στον αξιωµατικό: – Εγώ κύριε ανθυπολοχαγέ σ’ αυτή τη σηµαία της χάρισα το ένα πόδι µου στην πρώτη γραµµή της µάχης. Και του δείχνει το
Xωριανέ, Φίλε αναγνώστη, όσο η εφηµερίδα θα γράφεται από ελάχιστους, τόσο θα αποµακρύνεται από σένα. Γράψε τις αναµνήσεις, τα οράµατα, τον πόνο, την ελπίδα.
δεξί του πόδι που ήταν κοµµένο απ’ το γόνατο και κάτω! Όλοι οι περαστικοί που δεν τον γνώριζαν τον Τάκη Π... (τον λουστράκο) συγκινήθηκαν, ο δε αξιωµατικός, ακούοντας και βλέποντας όλα αυτά, τον πλησίασε του πρότεινε το χέρι του και του ζητά πολλές φορές συγνώµη και να τον συγχωρέσει. Ο κόσµος χειροκροτεί, ο Τάκης όµως.... κλαίει. – Ο αξιωµατικός ξαναζητά τη συγνώµη και ρωτά τον Τάκη µε γλυκιά φωνή, σε ποιο µέτωπο χάσατε το πόδι σας αγαπητέ; – Στα Βορειοηπειρωτικά βουνά κοντά έξω απ’ το Τεπελένι, πολεµώντας τους Ιταλούς φασίστες. Ο άγνωστος για µένα αξιωµατικός, απλώνει ξανά το χέρι του και σφίγγει το δικό του χέρι και του λέει: «Σήµερα γνώρισα έναν ακόµη ήρωα». Εάν επιτρέπεται πώς ονοµάζεστε; Τάκης Π............ Γιαννιώτης. Εγώ είµαι Αρτινός και λέγοµαι Αλκιβιάδης (δεν θυµάµαι το επίθετό του). – Χάρηκα πάρα πολύ και θα γνωριστούµε καλύτερα διότι υπηρετώ στο 502 Τάγµα εδώ στην Κόνιτσα. Και πάλι σας ζητώ συγνώµη. – Και ο Τάκης µε πλατύ χαµόγελο: Και εγώ κύριε ανθυπολοχαγέ σας ζητώ να µε συγχωρέσετε για την απρεπή στάση µου, που σας πέταξα µπροστά το κασελάκι µου, δεν έπρεπε. – Και η απάντηση του αξιωµατικού: Μην στενοχωριέστε, δεν τρέχει τίποτα, σήµερα γίναµε φίλοι και θα βλεπόµαστε συνέχεια και χαιρετώντας τον Τάκη στρατιωτικά, έφυγε για την υπηρεσία του και ο Τάκης την δουλειά του, µε τις µπογιές, το λούστρισµα των παπουτσιών και τις... βούρτσες του! ∆υστυχώς αυτό είναι το τίµηµα των ηρώων στην Πατρίδα µας µε συντάξεις πείνας. Ο Τάκης ήταν παντρεµένος µε τρία παιδιά (2 αγόρια 1 κορίτσι) και σπίτι µε ενοίκιο, λίγο πιο κάτω από το σπίτι µου εδώ στα Γιάννενα, στην οδό Σολωµού. ∆εν θυµάµαι πότε έφυγε απ’ τη ζωή. Πάντως έφυγε ευτυχισµένος, µέσα σε τρία παιδιά και επτά εγγόνια, έτσι είχα µάθει, απ’ ένα φίλο µου. Γιάννενα 10 Νοεµβρίου 2011
3
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΚΚΛΗΣΗ ΜΟΥ Όπως γνωρίζετε όλοι σας οι καιροί σήµερα είναι πολύ δύσκολοι. Το καταλαβαίνουµε απόλυτα αφού έχουµε περίπου δύο χρόνια µε µεγάλη οικονοµική κρίση, µπορώ να πω παγκόσµια. Η εφηµερίδα µας τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» που εκδίδεται απ’ το 1983 συνέχεια, περνάει και αυτή δύσκολες µέρες. Τώρα δε τελευταία προστέθηκαν και άλλα βάσανα επιπλέον στον οικονοµικό τοµέα, πληρώνοντας µια ακόµη υπερβολική αύξηση των ταχυδροµικών τελών! Εµείς σαν άτοµα και σαν Σύλλογος θα συνεχίσουµε να εκδίδουµε την εφηµερίδα µας αγωνιζόµενοι µε «νύχια και µε δόντια» όπως λέει και η λαϊκή µας παροιµία, µε την ελπίδα ότι και σεις όλοι, όχι µόνον οι λίγοι χωριανοί, συγγενείς και φίλοι του χωριού µας, να ανταποκριθείτε στην έκκλησή µου αυτή που είναι η τρίτη και η τελευταία φορά που σας καλώ, για να µην βρεθούµε αργότερα σε δυσάρεστες καταστάσεις. ∆εν είναι σωστό να διαβάζουµε τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» ανελλιπώς επί πολλά χρόνια, χωρίς να τα συνδράµουµε... Τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» είναι δική µας εφηµερίδα και πρέπει να ακούγεται το όνοµα του χωριού µας σ’ όλα τα πέρατα της αγαπηµένης µας πατρίδας. Αυτά τα λίγα λόγια σταράτα, καθαρά και για τελευταία φορά. Με τις θερµότερες ευχές µου για τις άγιες εορτές των Χριστουγέννων και του Νέου Έτους, που πιστεύω να είναι καλύτερο και πολύ φωτεινό στον οικονοµικό τοµέα για όλους µας. Σας ευχαριστώ πολύ. Γιάννενα ∆εκέµβριος 2011 Ο χωριανός σας ∆ΗΜ. ΠΟΤΣΗΣ Αιακιδών 36 – 45221 ΤΗΛ: 33728
Εφηµερίδες και περιοδικά που λάβαµε – Ένωση Βασιλικιωτών Πωγωνίου Ηπείρου «Η ΥΠΑΠΑΝΤΗ» τριµηνιαία έκδοσης της ένωσης: «Τα νέα µας ... και τα παλιά µας». – «Ηπειρωτικό Μέλλον» – «Ηπειρωτικά Νέα» – «Νέα Κατσανοχωρίων» – «Η φωνή του Γεροπλάτανου» – «Ο παλµός των Μηλιωτάδων» – Η φωνή των Παλαιοχωριτών (Συρράκου).
∆EKEMBPIOΣ 2011
« ∆OΛ I Ω T I K A »
Σκέψεις - Σχόλια Ξεφυλλίζοντας το άλµπουµ του Χριστόφορου ήρα το άλµπουµ του Χριστόφορου µε πάµπολλες φωτογραφίες, τις ξεφύλλισα και άρχισε να περνά µια ολόκληρη ζωή από µπροστά µου. Τοπία παλιά και αγαπηµένα, ασπρόµαυρες µικρές φιγούρες δικών µας ανθρώπων που δε θα ξανακινηθούν ποτέ, χαρούµενες και θλιβερές ιστορίες, έρωτες, πάθη και συναισθήµατα. Στιγµές παγωµένες στο χρόνο, ξεθωριασµένες εικόνες αξέχαστης αθωότητας. Το ∆ολό του 19…., σκηνές καθηµερινής ζωής, γάµοι, πανηγύρια, τοπία διάφορα, το πρώτο λεωφoρείο, το χτίσιµο του νέου σχολείου….. Με συγκινούν τα πρόσωπα, όχι τόσο τα τοπία. Κάθοµαι και σκέπτοµαι πόσα από τα εικονιζόµενα πρόσωπα του ’50 ή του ’60 είναι εν ζωή, πότε αποδήµησε ο Κίτσο Τόµος, ο Λάλος, ο Φόρη Νάστος, η Τσάντα Μπλέκω η Μήτσαινα, η Τασία……. Βλέποντας τα εικονιζόµενα πρόσωπα κάνω προσπάθεια να µπορέσω να θυµηθώ πως
Πτις
ήταν ο ήχος του γέλιου τους, του τραγουδιού τους, πιο χορό χορεύουν εκείνη την ώρα, τι εποχή, τι ώρα, σε πια τοποθεσία βρίσκονται και για πιο λόγο…… Πόσες αναµνήσεις! Στιγµές µαγικές! Μας γυρίζουν πίσω αυτές οι εικόνες. Άλλες φορές πληγώνουν γιατί βλέπεις ευτυχισµένα τότε πρόσωπα και σήµερα να κουβαλούν δυστυχία και κακοτυχία, επίσης πολλά αγαπηµένα σου πρόσωπα να έχουν φύγει. Όλα ανήκουν στο χθες, αλλά θα ζουν αιώνια µέσα σε αυτές τις κιτρινισµένες φωτογραφίες Σκέπτοµαι πως χάρις στις φωτογραφίες η µικρή µας διαδροµή, µπορεί να µείνει χαραγµένη στην ιστορία! Ματαιοδοξία; Όχι µάλλον ανακούφιση. Είναι µια παρηγοριά κι αυτή. Κλείνοντας το άλµπουµ, ένιωσα ένα χάδι στην ψυχή, ένα χάδι στη µνήµη, στο νου. Εντάξει, µελαγχόλησα λίγο αλλά είµαι καλά. Θα ξεφυλλίζω το άλµπουµ συχνότερα. Σ’ ευχαριστώ Χριστόφορε!
1952: Στην πόρτα του Λιόλιου. Από αριστερά καθιστοί: Χρήστος Καρβούνης(1), Γιάννης Μποντίνης, Γιώργος Λιάλιος, πίσω του Έλλη, Iφiγένεια και Ειρήνη Τσάµη, Kούρος ........;, Ναπολέων Ζέρβας, Γιώργος Λιάλιος. Όρθιοι από αριστερά: Παύλος Μπέτζιος, Γιάννης Καρβούνης, Ευτυχία Ζωίδη, Γιάννης Μαλάµης, Γιάννης Λιόλιος, Ευτυχία Μαργαρίτη, Χρήστος Λιάλιος(2), Βασιλεία Κωσταρά, Χρήσταινα Λιάλιου και Αρετή Ζωίδη (Μυλωνού). Ενηµερωτικά: (1): Ο Χρήστος και ο Γιάννης Καρβούνης, είναι εγγόνια του µεγάλου τσέλιγκα Χρήστου Παπαρούνα που είχε τα ζώα του στα Παρακάτωνα. Με τον Γιάννη είχαµε την µεγάλη χαρά να ανταµώσουµε έπειτα από πολλά χρόνια στο τραπέζι του καλοκαιριού. (2) Η οικογένεια Χρήστου Λιάλιου είναι από τις πρώτες οικογένειες που µετοίκισαν στο χωριό µας, µετά τον επαναπατρισµό, µε σκοπό την ενίσχυση των µαθητών του σχολείου µας. Προέρχονταν από τις ∆ρυµάδες και κατοικούσαν στο σπίτι που τους είχε παραχωρήσει ο Παναγιώτης Λιόλιος. ∆υστυχώς σήµερα κανείς τους δεν υπάρχει εν ζωή. Πάρα πολύ γνωστές και αγαπητές οικογένειες, για µας τους παλαιότερους. (3) Παρατηρήστε τους µαθητές του ∆ηµοτικού σχολείου, κουρεµένοι µε την ψιλή, έτσι όπως απαιτούσαν τότε οι κανονισµοί του σχολείου.
4
AΠO TON A∆OΛO-∆OΛIΩTH
Στο µεσοχώρι στην καστανιά, ηµέρα πανηγυριού: (γύρω στο 1950-52). ∆ιακρίνονται από αριστερά. Καθιστοί: Παντελής Έξαρχος, Γιώργο Πότσης, Φόρη Νάστος. Όρθιοι: Θωµά Nάστος, Νάσιο Λέκκας, Νίκο ∆άκας, Μήτση Μιτζιλώνης, Λεωνίδα Τσάµης και Χρήστο Φούκος.
Tσίπουρο, το απόσταγµα της χαράς Μόλις πέσει η αυλαία του τρύγου, ξεκινά σιγά - σιγά η ετοιµασία για την παραγωγή, ενός άλλου πολύτιµου αγαθού που µας δίνει το αµπέλι, του τσίπουρου. Ένα τυπικό τραπέζι στο Πωγώνι ξεκινά µε ένα ρακί (τσίπουρο) στην αρχή. Το µήνα Νοέµβρη, ο κατεξοχήν µήνας των ρακοκάζανων (µήνας που αποστάζουµε το τσίπουρο), σε όλο το χωριό µέρα και νύχτα τα καζάνια δούλευαν ασταµάτητα. Στα ρακοκάζανα η απόσταξη του τσίπουρου γίνεται ευκαιρία για αντάµωµα και για γλέντι. Οι παρέες µαζεύονται για να δοκιµάσουν τη νέα σοδειά που βγαίνει σταγόνα - σταγόνα από τον αποστακτήρα. Σήµερα ευτυχώς ο Χριστόφορος έχει ένα από τα καλύτερα ρακοκάζανα της περιοχής που παράγει το γνωστό εκλεκτής ποιότητας τσίπουρο. (Το δοκιµάσαµε εξάλλου του Αγίου Νικολάου στο χωριό). Η ευωδία που σου έρχεται όταν µπαίνεις στο χώρο που βράζουν τα τσίπουρα (στέµφυλα) στο καζάνι, δεν περιγράφεται. Είναι πράγµατι εµπειρία ζωής, τόσο η όλη τελετουργία απόσταξης, όσο και η διάθεση και το κλίµα της περιρρέουσας ατµόσφαιρας µε το άφθονο τσίπουρο, τους καλούς µεζέδες και την καλή παρέα. Κάθε τέτοια εποχή ο Χριστόφορος φιλοξενεί πολλούς φίλους από διάφορα µέρη της Ελλάδος και τους κερνάει το πρώτο ρακί της χρονιάς. Του ευχόµαστε και του χρόνου διπλότερα. Του Αγίου Χριστοφόρου και το καλοκαίρι θα το απολαύσουµε!
∆EKEMBPIOΣ 2011
« ∆OΛ I Ω T I K A »
Σκέψεις - Σχόλια Xιονισµένα Xριστούγεννα Μετά από ένα εξαιρετικά άνυδρο φθινόπωρο, πλέον βρισκόµαστε στα πρόθυρα µιας σηµαντικής αλλαγής του καιρού που πιθανόν να οδηγήσει σε εκτεταµένες χιονοπτώσεις. Η περίοδος αυτή ήδη ξεκίνησε στις 22 ∆εκεµβρίου το βράδυ. Όλα δείχνουν πως θα έχουµε χιονισµένα Χριστούγεννα στο ∆ολό και το παραµύθι µοιάζει να ζωντανεύει. Πάλι γίνεται ο τόπος προορισµός ονειρικός. Πάλι ξανάρχεται στο νου η υπόσχεση ευχή…. Να γυρίσουµε πάλι
εκεί. Πολλοί από εµάς έχουµε περάσει τέτοιες µέρες στο χωριό. Σίγουρα θυµόµαστε µε νοσταλγία τις φορές που το χιόνι είχε σκεπάσει τα πάντα κάνοντας ακόµη πιο όµορφη την γιορτινή ατµόσφαιρα. Καθόµασταν δίπλα στο αναµµένο τζάκι και από το παράθυρο αγναντεύαµε τις νιφάδες του χιονιού να παίζουν τρελά παιχνίδια και να στολίζουν τα πάντα κάτασπρα. Τα δέντρα, τις στέγες των σπιτιών, το καµπαναριό της εκκλησιάς…. ∆εν υπάρχει καλύτερη ατµόσφαιρα από αυτήν. Βγαίναµε έξω, παίζαµε χιονοπόλεµο, φτιάχναµε χιονάνθρωπους, φέρναµε γύρω το χωριό από σπίτι σε σπίτι να ψάλλουµε τα κάλαντα, να εξαργυρώσουµε το φιλοδώρηµα στο Φόρη Νάστο µε λίγες καραµέλες και ξερολούκουµα. Ευτυχισµένα και ανέµελα παιδικά χρόνια Ποιος µπορεί να ξεχάσει αυτές τις ανεπανάληπτες µέρες! ∆εν µας ένοιαζε αν το χωριό µας έχει αποκλειστεί για µέρες, ή τα ζώα µας δεν µπορούσαν να βγουν στη βοσκή (ο µεγάλος µπελάς για τους γονείς µας), το µόνο που θέλαµε ήταν να χαρούµε το χιόνι. ∆ε θα ξεχάσω κάποια Χριστούγεννα όπου, είχαµε σηκωθεί πολύ πρωί να πάµε στην εκκλησία. Το κρύο ήταν τσουχτερό και ο καιρός βαρύς, δεν είχε χιονίσει όµως ακόµα. Τότε και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας είδαµε από τα παράθυρα να πέφτουν λευκές νιφάδες χιονιού. Όταν βγήκαµε από την εκκλησία όλα ήταν κάτασπρα και µαγικά.
Ας ελπίσουµε κι αυτά τα Χριστούγεννα στο χωριό να είναι το ίδιο µαγικά και χιονισµένα. * * * Όλοι ονειρευόµαστε χιονισµένα Χριστούγεννα και όλοι ψάχνουµε ένα τέτοιο µέρος. Υπάρχουν αρκετά τυχερά µέρη. Ένας τέτοιος κατάλληλος τόπος που τον προίκισε η φύση µε πολλά χαρίσµατα, είναι και το χωριό µας. Κατάλληλος τόπος για τους εραστές της φύσης και της περιπέτειας. Καταπράσινα δάση, επιβλητική χαράδρα, αγέρωχα βουνά, γραφικό χωριό και µαγευτικά χιονισµένα τοπία, µε πρόσχαρους και φιλόξενους κατοίκους ,είναι µόνο από τα χαρακτηριστικά που συγκλονίζουν τον επισκέπτη και τον κάνουν να έρθει κοντά του ξανά και ξανά. * * * Σκέπτοµαι αυτές τις γιορτινές µέρες, πως, η λειτουργία του καφενείου είναι απαραίτητη. Μπορεί να είναι λιγοστοί οι µόνιµοι κάτοικοι ή και ακόµη κι αυτοί που θα έρθουν αυτές τις µέρες, αλλά µια συνάντηση και µια επικοινωνία όλοι την επιδιώκουν. Επίσης κι αυτός είναι ένας επί πλέον λόγος που θέλεις να επισκεφτείς το χωριό, να ανταµώσεις µε τους χωριανούς και φίλους και να χαρείς τη συντροφιά και την παρέα. ∆ιαφορετικά δεν αποφασίζεις να κάνεις αυτό το ταξίδι. Επί πλέον εάν αυτό καθιερωθεί και ο κάθε επισκέπτης γνωρίζει ότι θα βρει εξυπηρέτηση, θα προγραµµατίσει µια επίσκεψη. Πολλοί είναι αυτοί που ψάχνουν τέτοια µέρη. Εξ’ άλλου το χωριό µας έχει αποκτήσει τέτοιο καλό όνοµα (χάρις στο Χριστόφορο) που ακόµη και σε αυτή την κατάσταση, έχει πολλούς επισκέπτες, ιδιαίτερα δε τις γιορτινές µέρες. Ας το δοκιµάσει ο καφετζής µας. Πιστεύω θα βγει κερδισµένος * * * Η σφοδρή χιονόπτωση, παραµονή των Χριστουγέννων είχε σαν συνέπεια τη διακοπή ηλεκτρικού ρεύµατος για τρεις µέρες τόσο στο χωριό µας, όσο και σε ολόκληρο το Πωγώνι. Απογοητευµένοι οι κάτοικοι απεγνωσµένα καλούσαν τη βοήθεια της ∆.Ε.Η. αλλά η βλάβη ήταν µεγάλη και απαιτούσε πολύ χρόνο. Ένα συχνό πρόβληµα του χειµώνα για τους λιγοστούς κατοίκους µας που όλα εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες. * * * Στο πρόβληµα του χιονιού που έφτασε τα 40 εκατοστά, τη λύση έδωσε ο ∆ήµος µας µε τα µηχανήµατά του όπου καθάρισε τους δρόµους και εξυπηρετήθηκαν τόσο οι µόνιµοι κάτοικοι όσο και οι επισκέπτες του Χριστόφορου .Βλέπετε καλό είναι το χιόνι, αλλά έχει και τις παρενέργειές του. Ιδιαίτερα για
5 τους κτηνοτρόφους µας είναι µεγάλος µπελάς. Αλλά αυτοί συνήθως είναι πάντα προετοιµασµένοι γιατί γνωρίζουν πως, «ο καλός ο νοικοκύρης το χειµώνα χαίρεται».
Kοντά στο τζάκι Μέρες του ∆ωδεκαήµερου, φωτεινές µέρες που αποπνέουν ιερότητα και δέος για όσους ερευνούν την παράδοση και τις καταβολές τους. Γιατί τις µέρες αυτές που λειτουργεί ακόµη περισσότερο η διάθεση της νοσταλγίας των χρόνων της παιδικής ηλικίας, αναπολούµε µαζί µε τα άλλα και κάποιες γωνιές ευλογηµένες του σπιτιού µας. Γωνιές που φωτίζονται ακόµα από την ακοίµητη λαµπάδα της ψυχής γιατί εκεί αναπαυτήκα-
µε πολλές φορές. Από τις ευλογηµένες, λοιπόν, γωνιές που στέκουν µέσα µας ακόµη, σαν χώροι καταφυγής, είναι και το τζάκι, η παραστιά. Σε χρόνια περασµένα όταν από το σπίτι έλειπε η τηλεόραση, που στις µέρες µας, καλώς ή κακώς, συντροφεύει τους µοναχικούς ανθρώπους, οι ηλικιωµένοι λέγανε πως συντροφιά τους ήταν, εκτός των αγίων, των οποίων το καντήλι ουδέποτε έσβηνε, η φωτιά στην παραστιά. «Τη φωτιά µου έχω συντροφιά µου» έλεγαν, ιδιαίτερα τις µακρές νύχτες του χειµώνα, όπου η µοναξιά µεγάλωνε. Κι εγώ θυµάµαι, τέτοιες µέρες, σιµά στην παραστιά εκείνη, κάθονταν και µε συντρόφευαν τα ιερά πρόσωπα των γονιών µου, αλλά και του παππού και της γιαγιάς. Ιδιαίτερα της γιαγιάς µε το αιώνιο πλέξιµο και το παραµύθι το ποτισµένο µε πολλά όνειρα και συµβουλές. Ορµήνιες ώστε να µάθει το παιδί, για τον κόσµο, τον καλό και τον κακό. Μέρες λοιπόν, που είναι, ξαναθυµήθηκα το τζάκι και περισσότερο την παρηγοριά που σκορπούσε γύρω, καθώς φεγγοβολούσε εκείνες τις άγριες νύχτες του χειµώνα. Μόνο που δεν καταλαβαίνεις τότε ότι εκείνες οι στιγµές που τις γέµιζε αισιοδοξία και ασφάλεια, η παρουσία των δικών σου ανθρώπων, θα σου χάριζαν στα κατοπινά τη δυνατότητα να ηρεµείς όταν µε συγκίνηση τις επισκέπτεσαι. Στιγµές, που, δυστυχώς δε θα µατάρθουν. Όπως πολλά.
∆EKEMBPIOΣ 2011
« ∆OΛ I Ω T I K A »
Σκέψεις - Σχόλια Ο εορτασµός του Αγ. Νικολάου στο ∆ολό Όπως καθιερώθηκε να γίνεται κάθε χρόνο έτσι και εφέτος, στις 6 ∆εκεµβρίου, γιορτή του Αγίου Νικολάου, στη µνήµη του οποίου είναι αφιερωµένη η εκκλησία του χωριού µας, τελέστηκε θεία λειτουργία και ακολούθησε αρτοκλασία. Παραβρέθηκαν οι λιγοστοί κάτοικοι του χωριού και αρκετοί
Τη νόστιµη φασουλάδα που ετοίµασε ο Λεονάρδος µε τη Μιρέλα, συνόδευαν οι εκλεκτές πίτες που είχαν φτιάξει οι ∆ολιώτισες και βέβαια µε τη συνοδεία του εκλεκτού τσίπουρου!
Το καλωσόρισµα του Νέου Χρόνου
χωριανοί από τα Γιάννενα. Με την ευκαιρία αυτή άνοιξε και το καφενείο και δόθηκε η ευκαιρία για µια νέα συνάντηση των χωριανών, που τους θεωρούµε τυχερούς που µπόρεσαν να παρευρεθούν και να τα πουν µέσα στη ζεστή και φιλική ατµόσφαιρα που δηµιουργήθηκε δίπλα στο αναµµένο τζάκι.
Ο συγχωριανός µας, ηθοποιός Βασίλης Παπαλαζάρου παρουσιάζει στο θέατρο ΑΓΓΕΛΩΝ ΒΗΜΑ Σατωβριάνδου 36 στην Αθήνα, την παιδική παράσταση του Γ. Μενδρινού: «Σςςς! Η φύση ξυπνά». Πρόκειται για µια σουρεαλιστική παιδική παράσταση µε καθαρά οικολογικό µήνυµα για µικρούς και όχι µόνο. Οι θεατές θα δουν τα στοιχεία της φύσης και το ζωικό βασίλειο να αναστατώνονται απ’ τον ερχοµό του ανθρώπου. Τα παιδιά θα βοηθήσουν τη φύση να βρει τη γαλήνη της; Το παραµύθι µας µιλάει για µια ιστορία αγάπης που ξεδιπλώνεται στα βάθη του ωκεανού και της γης. Οι ήρωες µας είναι πλάσµατα της θάλασσας και της στεριάς που ζωντανεύουν προκειµένου να διασκεδάσουν τα παιδιά και να στείλουν µηνύµατα που αφορούν τη φροντίδα της γης, την διαφορετικότητα, την συνεργασία. Ένα φύκι βρίσκεται στο βυθό εγκλωβισµένο ανάµεσα στους
Το βράδυ της παραµονής του Νέου χρόνου, βρήκε τους µόνιµους κατοίκους του χωριού, µαζί µε λίγους ∆ολιώτες από Γιάννενα, Αθήνα και Πάτρα, να το γιορτάζουν στο καφενείο του χωριού. Όλοι µαζί, µια µεγάλη παρέα, µια µεγάλη οικογένεια, ένα πλούσιο τραπέζι µε µεζέδες, γλυκά και ποτά και µε πολύ κέφι, καλοδέχτηκαν το νέο χρόνο. Την όλη γιορτινή ατµόσφαιρα την έκανε ακόµη πιο χαρούµενη ο ήχος του κλαρίνου του Βασιλάκη και του λαούτου του πατέρα του και τραγουδιστή Βαγγέλη. Η δική µας µικρή, αλλά ταλαντούχα κοµπα-
6 νία, είναι αρκετή για µια παρέα 40 ατόµων να την ενθουσιάσει και να φέρει κέφι και ξεφάντωµα. (Απούσα σε αυτή τη συνάντηση, για να αποθανατίσει τέτοιες ξεχωριστές στιγµές, η φωτογραφική µηχανή). * * * Η πιο ευχάριστη όµως είδηση από αυτό το καθιερωµένο αντάµωµα, είναι η παρουσία µικρών παιδιών, των οικογενειών Άκη Φωτόπουλου, Βασίλη Παγούνη, Ευριπίδη Ευαγγέλου, Βαγγέλη ∆άκα και Tάκη Σωτηρόπουλου (γαµπρός Λευτέρη Ζωίδη). Αυτή η µικρή τρυφερή ηλικία, η πολού νέα γενιά, που για χατίρι τους αναγκάζει τους γονείς, θέλοντας και µη, να επισκέπτονται το χωριό, για µας αποτελεί τη µοναδική ελπίδα, πως υπάρχει συνέχεια. Αυτή είναι η µεγαλύτερη επιτυχία και η σπουδαιότερη σηµασία, αυτής της συνεύρεσης. Μέσα σε τέτοιο κλίµα και σε τέτοια ατµόσφαιρα τα µικρά µας παιδιά, έχουν την τύχη να γνωρίσουν και να επηρεαστούν από πλήθος συναισθηµάτων, που πλάθουν τον χαρακτήα τους, αλλά και τα οπλίζουν µε τέτοιες εµπειρίες, που στη ζωή τους θα αποβούν πολύ χρήσιµες. Η τρυφερή τους ηλικία, µακριά από τις µέριµνες της ενήλικης ζωής, προσφέρεται περισσότερο από κάθε άλλη για να κατανοήσουν και να βιώσουν, µέσα από τέτοιες συναναστροφές, την αξία της αγάπης και της φιλίας. Αυτά είναι η ελπίδα µας, σ’ αυτά και στα αµέσως µεγαλύτερα πρέπει να στρέψουµε την προσοχή µας και µε αυτά επιβάλλεται να ασχοληθούµε πρωτίστως. ∆OΛIΩTHΣ I A∆OΛOΣ
Ο Βασίλης Παπαλαζάρου στη θεατρική παράσταση: «Σςςς! Η φύση ξυπνά» βράχους, µεγαλώνει και νιώθει την ανάγκη να κάνει ένα ταξίδι ώστε να γνωρίσει τον κόσµο της θάλασσας, η φύση και τα ξωτικά που κατοικούν στην θάλασσα µαζί µε τα παιδιά-θεατές θα βοηθήσουν το φύκι να ξεκολλήσει από τους βράχους. Τότε το φύκι θα γνωρίσει τους πρώτους του φίλους. Ένα γκρινιάρικο στρείδι, ένα φοβισµένο κογχύλι, ένα δελφίνι και θα ξεκινήσουν το ταξίδι τους. Με την βοήθεια του δελφινιού το φύκι θα βγει στην επιφάνεια της θάλασσας και θα ταξιδέψει στο πιο µυστήριο µέρος του κόσµου, που είναι η στεριά. Θα γνωρίσει ένα τριαντάφυλλο και θα το ερωτευτεί. Πρέπει όµως να γυρίσει στον βυθό για να µην ξεραθεί και καθώς το φύκι θα αποχαιρετά την στεριά θα πει: Εγώ θα ξαναγυρίσω στην στεριά και θα µείνω εκεί για πάντα.
Ο βυθός αναστατώνεται. ∆ελφίνια, χταπόδια, στρείδια και το γκρινιάρικο κογχύλι προσπαθούν να πείσουν το φύκι να µείνει στο βυθό, εκείνο θα ακούσει µόνο την καρδιά του και θα βγει στη στεριά. Η υπέροχη αυτή ιστορία, η συνύπαρξη του ηθοποιού και της κούκλας, η πρωτότυπη µουσική και τα τραγούδια της παράστασης, και φυσικά η ενεργή συµµετοχή των παιδιών στην εξέλιξη της ιστορίας δίνουν µια ζωντανή παράσταση όπου µικροί µεγάλοι συµµετέχουν γελούν µαθαίνουν... Μετά το τέλος της παράστασης τα παιδιά µαζί µε τους γονείς θα έχουν την δυνατότητα να συµµετέχουν σε ένα διαδραστικό παιχνίδι όπου µαζί µε την βοήθεια των ηθοποιών θα µάθουν πόσο σηµαντική είναι η ανακύκλωση και πόσο µπορού-
µε να βοηθήσουµε στην προστασία του περιβάλλοντος. Η παράσταση είναι κατάλληλη ακόµη και για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Ο Βασίλης Παπαλαζάρου εκτός από τη συµµετοχή του ως ηθοποιός στην παράσταση έχει και την επιµέλεια κίνησης. Ευχόµαστε κάθε επιτυχία στον Βασίλη.
∆EKEMBPIOΣ 2011
« ∆OΛ I Ω T I K A »
7
Η Πανηπειρωτική Συνοµοσπονδία Ελλάδος για την κατάργηση της ταχυδροµικής ατέλειας των εφηµερίδων Η Πανηπειρωτική Συνοµοσπονδία Ελλάδος, σχετικά µε την κατάργηση της ταχυδροµικής ατέλειας των εφηµερίδων που εκδίδουν οι συλλογικοί φορείς, απέστειλε στις 12-122011 την παρακάτω επιστολή που απευθύνεται στον Πρωθυπουργό, τους αρχηγούς των Κοµµάτων, τον Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης και Υπουργό Οικονοµικών κ. Ευάγγελο Βενιζέλο, τους Υπουργούς Πολιτισµού και Επικρατείας, την Περιφέρεια Ηπείρου και τους Βουλευτές Ηπείρου:
Αξιότιµε κύριοι Όλοι εµείς που υπογράφουµε το παρόν, συγκεντρωθήκαµε σήµερα στις 12/12/2011 στην αίθουσα της Πανηπειρωτικής Συνοµοσπονδίας Ελλάδος, παρουσία του ∆ιοικητικού Συµβουλίου, του Γενικού Συµβουλίου αυτής για να διαµαρτυρηθούµε για τις επιπτώσεις που έχει το άρθρο 48 του νόµου 3986/2011. Είµαστε δε, νόµιµοι εκπρόσωποι πρωτοβάθµιων και δευτεροβάθµιων ηµεδαπών νοµικών προσώπων (Αδελφοτήτων, Οµοσπονδιών, Συλλόγων), µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που εδρεύουµε και δραστηριοποιούµαστε στην Αθήνα και που ως συλλογικοί φορείς εκδίδουµε εφηµερί-
δες των Αδελφοτήτων και Οµοσπονδιών µας. Οι εφηµερίδες των πατριωτικών µας σωµατείων είναι ένα µέρος της ιδιαίτερης Πατρίδας µας της Ηπείρου. Κάθε µία από αυτές καταγράφει την ζωή και την εξέλιξη των χωριών µας, προβάλλει: τις πολιτιστικές δραστηριότητες των µελών µας, ιδιαίτερα δε της νεολαίας µας , τα ήθη και έθιµα της Πατρίδας µας, τα βιβλία και τα έργα που εκδίδουν Ηπειρώτες του πνεύµατος και της τέχνης, είναι ανεξάρτητες και ανεπηρέαστες γι΄ αυτό και κάθε µια µε σταθερότητα και επιµονή προβάλλει και διεκδικεί από την εκάστοτε κεντρική και περιφερειακή εξουσία την επίλυση των µικρών και µεγάλων προβληµάτων ανάπτυξης και περιβάλλοντος των χωριών µας αλλά και της Ηπείρου γενικότερα. Κι έτσι η σχέση που έχει διαµορφωθεί µε το αναγνωστικό κοινό συµβάλλει τα µέγιστα στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Οι εφηµερίδες αυτές αποτελούν τον συνδετικό κρίκο µεταξύ αποδηµίας -γενέτειρας αλλά και οµογένειας γι’ αυτό και έχουν µεγάλη αναγνωσιµότητα. ∆εν πωλούνται, εκδίδονται µε την βοήθεια και συνδροµή των µελών των Αδελφοτήτων, δεν υπάγονται στο νόµο 2328/1995
Νέα από την Αδελφότητα ∆ολού της Ηπείρου «Ο Άγιος Χριστόφορος»
Γιορτή Τσίπουρου στη Ν. Μάκρη Στις 16 Οκτωβρίου 2011, ηµέρα Κυριακή µεσηµέρι, στις κατασκηνώσεις της Νοµαρχίας Ανατολικής Αττικής του ∆ήµου Ν. Μάκρης, Ραφήνας και Μαραθώνος, ο σύλλογος Ηπειρωτών «Η Αγία Ειρήνη» και ο δραστήριος Πρόεδρός του Βαγγέλης Φωτόπουλος οργάνωσαν τη γιορτή του τσίπουρου. Η Αδελφότητα ∆ολού παρευρέθη στο παραδοσιακό γλέντι το οποίο είχε άφθονο φαγητό, ηπειρώτικη µουσική και καλό τσίπουρο. Λόγω των δυσµενών καιρικών συνθηκών που επεκράτησαν την ηµέρα εκείνη το γλέντι περιορίστηκε σε κλειστή αίθουσα των εγκαταστάσεων της κατασκήνωσης αλλά το κέφι ήταν αµείωτο. Στην πίστα χόρεψε ηπειρώτικους παραδοσιακούς χορούς ο Μήτσος Φωτόπουλος µε το συγκρότηµά του υπό τους ήχους του κλαρίνου και της υπέροχης φωνής του Ηπειρώτη τραγουδιστή Κυρίτση. Η Αδελφότητα ∆ολού ευχαριστεί τους αδελφούς Φωτόπουλου για την εγκάρδια υποδοχή και την άριστη φιλοξενία! Από το ∆.Σ. της Αδελφότητας
οπότε δεν παίρνουν κρατική διαφήµιση, ούτε υπάγονται στην υπουργική απόφαση της παρ. 1 του άρθρου 2 του νόµου 3548/ 2007. Είναι γνωστό, ότι µε το άρθρο 48 του νόµου 3986/2011 καταργήθηκε από 1/8/2011 η ταχυδροµική ατέλεια όλων αυτών των εφηµερίδων, κι έτσι τα σωµατεία µας οδηγήθηκαν σε τροµερά αδιέξοδα. Αναµφίβολα το άρθρο αυτό βάζει τις εφηµερίδες των Πατριωτικών µας σωµατείων σε άγρια στενωπό, αφού σ΄ αυτό το προνόµιο στηρίξαµε την έκδοση και κυκλοφορία τους, Κατά πάσα περίπτωση η έκδοση των εφηµερίδων αυτών δεν αποτελεί κατ’ επάγγελµα επιτήδευµα αλλά εκδίδονται από το µεράκι και το φιλότιµο των συµπατριωτών µας γι’ αυτό και το τέλος επιτηδεύµατος που επιβάλλεται θα πρέπει να καταργηθεί. Γι’ αυτό αν θέλετε η εκάστοτε κεντρική εξουσία να µη χαρίζει τα αγαθά της µόνο σε όσους επιθυµούν να την υπηρετούν. Αν θέλετε ως Έθνος, ως λαός και ως χώρα να προβάλλονται τα στοιχεία του λαϊκού µας πολιτισµού και να µεταλαµπαδεύονται
στις νεότερες και επερχόµενες γενιές . Αν θέλετε να µη συνεχιστεί το επικίνδυνο φαινόµενο ερήµωσης της υπαίθρου . Αν θέλετε όλα αυτά, τότε πρέπει να προβείτε σε άρση της κατάργησης της ταχυδροµικής ατέλειας και στην επαναφορά του καθεστώτος που ίσχυε πριν ψήφιση του νόµου την 3986/2011 και µόνο για τα έντυπα που εκδίδουν οι αποδηµικές οργανώσεις που είναι και αίτηµά µας, γιατί εµείς πιστεύουµε ακράδαντα ότι η διάταξη του άρθρου 48 είναι µια δολοφονική µαχαιριά στην καρδιά των εντύπων των σωµατείων µας, τα οποία πανθολογουµένως είναι απαραίτητα χρήσιµα και ουσιαστικά. Ευελπιστούντες στην ικανοποίηση του αιτήµατός µας, ένεκα της ευαισθησίας που Σας διακρίνει, πέραν των άλλων και ως καθηγητής του Συνταγµατικού δικαίου, εκ των προτέρων. Σας ευχαριστούµε και διατελούµε. Ο Πρόεδρος της Π.Σ.Ε Γιώργος ∆. Οικονόµου Ο Γ. Γραµµατέας Ιπποκράτης Μ. Κατσένης
Η ηλεκτρονική επικοινωνία µας Για τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, στο e-mail της εφηµερίδας µας (
[email protected]) λάβαµε ευχές από τους παρακάτω χωριανούς και φίλους του χωριού και τους ευχαριστούµε: - Γιάννη Καρβούνη, από την Αθήνα - Χάρη Ζέρβα, από την Αµερική - Κωνσταντίνο Φούκη, από τη Γερµανία - Μιχάλη Σέρβο, από την Αµερική - Ευφροσύνη Τζίµου, από τη Θεσσαλονίκη - Νίκο Στράτη της Σουλιώτικης Συµπολιτείας Επίσης στο Youtube, (http://www.youtube.com/user/GEOMACYOU#g/u) όπου ανεβάζουµε όλα τα video µε τις εκδηλώσεις που πραγµατοποιούνται στο ∆ολό, δεχόµαστε πολύ καλές κριτικές από πολλούς επισκέπτες. Ήδη έχουµε ανεβάσει 156 video και τα έχουν δει 174.600 άτοµα µέχρι σήµερα! Αντίστοιχα η ιστοσελίδα µας (www.dolo.gr) µέχρι σήµερα είχε 101.155 επισκέψεις, από τις οποίες οι 39.331 αφορούσαν το έτος 2011. Με την ευκαιρία αυτή παρακαλούµε, όσοι έχουν την δυνατότητα, να µας στέλνουν οποιοδήποτε ενηµερωτικό υλικό (φωτογραφίες, βίντεο, ρεπορτάζ κλπ) που αφορά το ∆ολό, προκειµένου να δηµοσιεύεται στην εφηµερίδα «ΤΑ ∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» και στην ιστοσελίδα µας.
∆EKEMBPIOΣ 2011 αφνικό
ξάφνιασµα. Ο αρχές του Τόπου στο ∆ολό. ∆εν είναι 1955. Είναι 1953 έως 1954. Μέχρι τότε ο Παππούς Χρήστος Παπαρούνας είχε τα µάτια ανοιχτά και έβγαινε στο µεσοχώρι, στη καστανιά, κυρίως στο πανηγύρι. Του άρεσαν οι χοροί και τα τραγούδια. Του άρεσαν οι επαφές µε τους ανθρώπους, ήταν κοσµικός και επικοινωνιακός. Ο Παπα – Σπύρος Κολέφας και οι αρχές της περιοχής, λεει η φωτογραφία. Ανήκε και ο Παππούς µου Χρήστος Παπαρούνας στις αρχές του τόπου ? Ποιος ξέρει. Ίσως, και αυτός µε το δικό του τρόπο, να ανήκε. Πιο κάτω βλέπω τον Πρόεδρο Νάσιο Λέκκα, όπως ακριβώς τον θυµάµαι. Και αυτός ένας από τις Αρχές του Τόπου, απλός και φτωχικά ντυµένος. Όµως, έτσι ήταν τότε όλα. Χωρίς επισηµότητες, χωρίς κουστούµια και γραβάτες. Φτωχά και απλά. Φτωχός και απλός και ο Παππούς. Όµως διερωτάται κανείς: Τι να ήθελε αυτός µε την εξουσία και η εξουσία από αυτόν? ∆ιέβλεπε ο ενωµοτάρχης στη πυκνή γενειάδα του τη σοφία των χρόνων, την πείρα της ζωής και την απλότητα ενός αγράµµατου ανθρώπου? Ίσως.
ΞΠαππούς µου µε τις
Η ζωή του Χρήστου Παπαρούνα ήταν «όπου γης και πατρίς». Έζησε τα µεγάλα τσελιγκάτα. Φόρεσε την ηρωική φουστανέλα, τα τσαρούχια και το φέσι και χόρεψε στα νιάτα του στους γάµους και στα πανηγύρια : «Εψές εµπήκα στο χορό, µπήκα για να χορέψω. Μου ’πεσε το µαντήλι µου και η φούντα απ’ το σπαθί µου. Σαν ταύρε νιος να τα χαρεί, γέρος να µου τα δώσει. Κι αν ταύρε και η αγάπη µου µε γεια να τα φορέσει». Έζησε όλους τους καταστροφικούς πολέµους του προηγούµενου αιώνα, τον πρώτο και δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο, την µικρασιατική καταστροφή και όλο τον εµφύλιο. Γύρισε όλη την Ήπειρο και την Aκαρνανία και ακόµα πιο πέρα µέχρι την Αλβανία, Αγίους Σαράντα και τη Χειµάρα. Έλεγε: « Γιαννάκη! Η προβατίνα και η κοπέλα σε πάνε και στου οχτρού την πόρτα.» Το χειµώνα στα χειµαδιά, στα ήπια κλίµατα, τα καλοκαίρια στα ψηλά βουνά. Κρύο νερό από το Βίκο και καθαρό αέρα απ’ τη ∆ρακόλιµνη. Όµως τα νεανικά χρόνια πέρασαν. Ήρθαν τα µεγάλα. Καταστάλαξε στο ∆ολό. Έφερε το βιός του για βοσκή και τα εγγόνια στο σχολείο του ∆ολού. Χειµώνας του ‘51 θα ’ταν. Ακόµα πέφτανε που και που τουφεκιές στο Μπόζοβο. Το χιόνι µέχρι το γόνατο µέσα στα σοκάκια του ∆ολού. Πρώτη επίσκεψη στο καφενείο. Ο Χριστόφορος Νάστος, πρόσφερε το τσίπουρο για τον Παππού και ένα χωνί σταφίδες
« ∆OΛ I Ω T I K A »
Ο ΠΑΠΠΟΥΣ ΣΤΑ « ∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» (Αφορµή η φωτογραφία του Παππού στα «∆ολιώτικα» στο φύλλο αρ. 110) Tου Γιάννη Καρβούνη - Παπαρούνα
Χορεύοντας µε το Σπύρο Καρακίτσιο σε εφηµερίδα για το Γιαννάκη. Στεγάστηκαν τα έκθετα και αβέβαια συναισθήµατα, για το άγνωστο, στου Κούλα το σπίτι. Άρχισε να σκάει µύτη η άνοιξη και ο Παντελής Ζωίδης, έστειλε την Τσιάντα Μποτίνη και τη Φιγούλα Τσιάµη στο σπίτι του Κούλα. Μας παρέλαβαν µε τον αδελφό µου και συνοδεία (απ’τ’αυτί και στο δάσκαλο !!) µας παρέδωσαν στο δάσκαλο. Γνωριστήκαµε µε τα παιδιά γίναµε φίλοι, µάθαµε γράµµατα. Παίξαµε σαλίγκαρο και µπάλα στο τσιαΐρι. Αργότερα φέραµε στο ∆ολό την οικογένεια Λαδιά. Ήρθε και ο µικρός Βασιλάκης µαζί µας στο σχολείο. Στη συνέχεια ήρθαν οι Κωσταραίοι από την περιοχή των Ιωαννίνων. Και από την οικογένεια αυτή ήρθαν παιδιά στο σχολείο. Έτσι κάπως γέµισαν τα σκαλοπάτια του σχολείου µας και ο δάσκαλος Παντελής Ζωϊδης, φωτογραφίζεται µαζί µας και κρατήθηκε ανοιχτό για κάποια χρόνια το σχολείο. Ο Παππούς εγκαταστάθηκε στα
Παρακάτωνα µε το βιός του. Το χειµώνα στα χαµηλά, το καλοκαίρι στα ψηλώµατα της περιοχής του Αϊ Λιά. Ένα φεγγάρι είχε και συνεργάτες. Τον Πάνο Πότση από το ∆ολό βοηθό στα πρόβατα και τους Καψαλαίους και τους Κωτσαίους από το Καλπάκι στη συµµετοχή των λιβαδιών. Έχει ο καιρός γυρίσµατα όµως. Ο Γιώργος Καψάλης, που ήταν µαζί του, είναι ο πατέρας του σηµερινού ∆ηµάρχου Πωγωνίου. Να που ο Παππούς έµµεσα και άθελά του είναι «παράγων». Με τις αρχές του τόπου λοιπόν µαζί και εγώ να διερωτώµαι (ακόµα τώρα ) πώς και γιατί. Γιατί η πρεσβυωπία της µνήµης είναι αγιάτρευτη ασθένεια. Θέλει να βλέπει τα µακρινά και θολώνει στα κοντινά. Και θολώνει στα κοντινά γιατί δε χωράει άλλα. Και δεν έχει «κάδο ανακύκλωσης» για να αδειάζει τα περιττά. Γιατί η µνήµη είναι ένα χωνί. Ένα χωνί της ζωής. Στο κάτω µέρος είναι τα νιάτα µας και η γάργαρη µνήµη µας. Σιγά σιγά
Με τον Αριστοτέλη Ζωίδη, τον Χριστόφορο Νάστο και τον Κούρο.
8 το χωνί γεµίζει από εµπειρίες, χαρές, λύπες, φουρτούνες και λαχτάρες, που φέρνει η ζωή µε τα χρόνια. Κι έρχεται ο καιρός που κάποτε γεµίζει το χωνί και δε χωράει άλλα. Όσα καινούργια έρχονται, δε χωράνε. Χύνονται απ’ έξω. Σαν σταφίδες στο παραγεµισµένο χωνί...του Γιαννάκη. Και ό,τι πέφτει απ’ έξω, την άλλη µέρα, ξεχνιέται και χάνεται. Στο κάτω µέρος του χωνιού, είναι σφηνωµένο και το ∆ολό. ∆εν βγαίνει απ’ εκεί. Γι’ αυτό λεω και ξανάλεω: ∆ολό µικρό και µακρινό Ακόµα σε θυµάµαι Γυρίζω πίσω τον καιρό Με σένα αποκοιµάµαι. Κοιµάται και ο Παππούς. Μόνιµος κάτοικος ∆ολού, µόνιµος τόπος διαµονής στον Αϊ Γιάννη παρέα µε το αγριολούλουδο. Ήρεµο και απαλό το δειλινό, διαδέχεται τη ζεστή µέρα του Αυγούστου και οι τελευταίες αχτίδες του ήλιου, που γέρνει να βασιλέψει κατακόκκινος, αγγίζουν κι αυτές απαλά τις πλακοσκεπές των σπιτιών του ∆ολού. Την ώρα αυτή, µπαίνω στον τόπο του Αϊ Γιάννη. Σκύβω το κεφάλι στη µνήµη του Παππού και µε το αγριολούλουδο µιλώ: Του Αϊ Γιάννη, λουλούδι µοσχοµύριστο, της πέτρας αγριολούλουδο, που µόνο σου χωρίς νερό ανθείς και τον Παππού µου ξέρεις. Ξέρεις? Όταν έφυγε, ήµουν µικρός, τον θάνατο φοβόµουν. Ήταν τα µαύρα ρούχα σίδερο, τα µοιρολόγια πέτρα. Κι ο τόπος όπου εσύ ανθείς, του Άδη τα ληµέρια. …………………………… Ακολουθήσαµε την πορεία του ήλιου. Ανατολή, µεσηµέρι, δειλινό. ∆ειλινό η ζωή µας. Ας το δεχτούµε. Αν δεν τα προλάβαµε όλα, άλλο δεν έχει. Μην είµαστε αχάριστοι και αχόρταγοι. Η ζωή δε χορταίνεται. Θα θέλαµε κι άλλα που δεν είδαµε, που δε ζήσαµε, και αν τα ζούσαµε κι αυτά, πάλι επιθυµίες κι άλλες θα είχαµε. Γι’ αυτό σηµαντικό είναι, τίµια, τα βιβλία της ζωής, να κλείσουµε. Σ’ αυτό το αυγουστιάτικο ηλιοβασίλεµα εφέτος, σ’ αυτό το δειλινό, συναντηθήκαµε µερικοί από µας. Συναντήθηκε η νιότη µε µας, µε τη µνήµη µας. Ο δάσκαλος και λιγοστοί µαθητές, στο «∆ολιώτικο Αντάµωµα 2011». Από την εποχή της νιότης, είναι κι άλλοι ακόµα που δεν ήρθαν, σε αυτό το αντάµωµα. Είναι κι άλλοι, που δεν ήρθαν, και δε θα ’ρθούν, γιατί δεν πρόλαβαν. Και είναι κι άλλοι ακόµα, σκορπισµένοι στον πλανήτη της γης, που ίσως έρθουν, ίσως και να µην έρθουν. Σκορπισµένοι πάνω στη φλούδα της γης. Κοντολογίς: «Όπου Γης και Πατρίς».
∆EKEMBPIOΣ 2011
« ∆OΛ I Ω T I K A »
ΠΩΣ ΕΓΙΝΕ ΓΝΩΣΤΟ...
9
ΡΗΤΑ - ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ - ΓΝΩΜΙΚΑ - ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΜΠΕΤΖΙΟΥ
– «Τα κάνατε... πλακάκια». Η έκφραση προήλθε από τα πλακάκια που πρέπει να µπαίνουν συµµετρικά και να ταιριάζουν το ένα µε το άλλο ώστε να µην αφήνουν κανένα κενό. Λογική που ακολουθούν και αυτοί που έχουν κοινό σχέδιο δράσης. – «Αν είσαι και παπάς µε την αράδα σου θα πας...». Αγαπηµένη έκφραση του Κολοκοτρώνη, που δεν αποδίδεται σε κείνους που η πατρότητά τους ήταν βέβαια. Αυτή τη φράση την χρησιµοποιούσαν όταν κάποιος παπάς θέλοντας να κάνει χρήση του αξιώµατός του, προσπαθούσε να αποφύγει τις µεγέλες σειρές που γινόταν έξω από το µύλο, όπου περίµεναν τη σειρά τους για να αλέσουν ή έξω από βρύσες που περίµεναν να πάρουνε µε τις στάµνες τους νερό για να πιούνε, αλλά και για την υπόλοιπη «λάτρα» των σπιτιών. – «Θα το πάει... στο πι και φι». Τα σχολεία του Μεσαίωνα ήταν πολύ δύσκολα και βασανιστικά για τα παιδιά. Οι δάσκαλοι είχαν µεγάλη εξουσία. Κάποτε ο Βυζαντινός αυτοκράτορας είχε διατάξει την τύφλωση ενός πατέρα επειδή αντιδίκησε µε τον δάσκαλο. Όταν λοιπόν µάθαιναν τα παιδιά τα σύµφωνα ΠΙ και ΦΙ τα πρόσταζαν να τα λένε πολύ γρήγορα και µε καθαρή άρθρωση. Όταν δεν τα κατάφερναν τα έδερναν άγρια. Γι’ αυτό έµεινε η φράση ότι έπεσε το ξύλο... στο ΠΙ και ΦΙ. – «Του έδωσα τα παπούτσια στο χέρι». Όταν ο Βασιλιάς της Βαβυλωνίας ήθελε να καταργήσει το αξίωµα ενός άρχοντα γιατί είχε πέσει στη δυσµένεια του έστελνε ένα ζευγάρι παλιά παπούτσια µε το όνοµά του από κάτω. Απο εκεί επίσης είχε µείνει και η άλλη έκφραση: «Σε γράφω στα παλιά µου τα παπούτσια». – «Ούτε ένα πράσινο φύλλο». Όταν ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος πολέµησε τους Άραβες, ο Τσάρος βρήκε την ευκαιρία να κάνει µια µεγάλη επίθεση στην Ελλάδα ξεκινώντας από Μακεδονία και Θεσσαλία και µετά φτάνοντας στην Τερσά και την Πελοπόννησο. Η επιθετική του µανία ήταν τόσο µεγάλη που είχε δώσει εντολή σε όλες τις περιοχές αυτές να µην µείνει τίποτα... να γίνουν όλα σαν την έρηµο. Συγκεκριµένα είχε πει τη φράση: «Να µην µείνει τίποτα... ούτε ένα πράσινο φύλλο» (Συνεχίζεται)
Ποιήµατα Από την κυρία Κούλα Σ..... λάβαµε περίπου 25 ποιήµατα, πολύ παλιά, αλλά από µεγάλους Έλληνες ποιητές, µε την παράκλησή της να τα δηµοσιεύσουµε, όποτε θέλουµε στην εφηµερίδα µας τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ». Παρ’ ότι δεν είναι Πωγωνήσια µας συγκίνησε αυτή η προσφορά της, αλλά διαβάζει τα «∆ΟΛΙΩΤΙΚΑ» πάντοτε, όπως µας είπε, και µας συγχαίρει για την έκδοση τόσων ετών της εφηµερίδος κ.τ.λ. Πρώτον την ευχαριστούµε για την προσφορά της και τα καλά της λόγια προς τον Σύλλογό µας και δεύτερον θέλουµε και περιµένουµε και άλλες συνεργασίες (εάν βέβαια θέλει) επάνω σε θέµατα εκπαιδευτικά, µια που τώρα είστε συνταξιούχος εκπαιδευτικός. Σας ευχόµαστε καλές γιορτές και ο καινούργιος χρόνος µε υγεία και χαρά. Η συντακτική επιτροπή
Χ Ρ Ι Σ Τ ΟΥ Γ Ε Ν Ν Α Τι φως και χρώµα κι εµορφιά να σκόρπιζε τ’ αστέρι, όπου στην κούνια του Χριστού τους Μάγους έχει φέρει!... Να ’µουν του σταύλου εν άχυρο, ένα φτωχό κοµµάτι, την ώρα π’ άνοιξ’ ο Χριστός στον ήλιο του το µάτι! Να ιδώ την πρώτη Του µατιά και το χαµόγελό Του, το στέµµα των ακτίνων Του γύρω στο µέτωπό Του. Να λάµψω από τη λάµψι Του κι εγώ σαν διαµαντάκι, να µοσχοβοληθώ κι εγώ από την ευωδία, που άναψε στα πόδια Του των Μάγων η λατρεία... Αχ, αχ χριστουγεννιάτικο της φαµελιάς τραπέζι, που ταίρι-ταίρι η όρεξι µε την αγάπη παίζει! γύρω φαιδρά γεράµατα και προκοµµένα νιάτα! Γάλλος στη µέση ολόζεστος µοσχοβολά, ροδίζει, µοιράζει η µάνα γνωστικά και την χαρά σκορπίζει... Και να, αρχίζει ακούραστη ο πάππος οµιλία, των Χριστουγέννων µια γνωστή πανάρχαια ιστορία. Νά ’µουν του σταύλου εν άχυρο, ένα φτωχό κοµµάτι, την ώρα π’ άνοιξ’ ο Χριστός στον ήλιο του το µάτι! Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ
(Νέα Υόρκη 2005) 22ο «Ξεκαρδίστηκε στα – γέλια». Ευχάριστο και συνεχές γέλιο κάποιου. – «Ξέφραγο αµπέλι». Εγκατελειµµένο µέρος χωρίς εποπτεία. – «Ξύλο απελέκητο». Αγράµµατος-αµαθής. – «Ξύλο και των γονέων» ή «Ξύλο µετά µουσικής». Υπέρµετρος και απαράδεκτος ξυλοδαρµός. – «Ξύνει τα νύχια του». Κάποιος που προκαλεί για καβγά. – «Ο αναµάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω». Αν υπάρχει κανείς που δεν έχει κάνει στραβό στη ζωή του, ας τολµήσει να κρίνει κάποιον άλλο. – «Ο αποθανών δεδικαίωται». Όταν κάποιος πεθάνει παύουµε να τον κρίνουµε για τις πράξεις του. – «Ο βήχας κι ο παράς δεν κρύβονται». Νεόπλουτοι που δεν µπορούν να κρύψουν τις φιλοδοξίες τους. – «Ο βρεγµένος τη βροχή δεν την φοβάται». Ένα βάσανο παραπάνω απ’ όσα έχει κάποιος δεν τα φοβάται. – «Ο γέγονε-γέγονε». Ό,τι έγινε-έγινε από δω και πέρα τι γίνεται; – «Ο γέρος που κοκορεύεται στην ανηφόρα φαίνεται». Ο ηλικιωµένος που υπόσχεται πολλά αλλά στην πράξη δεν τα καταφέρνει. – «Ο διάολος δεν είχε δουλειά να κάνει και γ...... τα παιδιά του». Ο κακός και ο τεµπέλης µόνο µε κακές πράξεις ασχολείται. – «Ο εαυτούλης µου κι εγώ». Το άκρον άωτον του ατοµικισµού. – «Ο επιµένων νικά». Ποτέ δεν πρέπει να παραιτούµαστε από µια δύσκολη δουλειά αν θέλουµε να πετύχουµε. – «Ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω». Όποιος επιθυµεί ας ακούει τι του λένε. – «Ο Θεός να βάλει το χέρι του». Επικαλούµεθα τον Θεό να µας προστατέψει από κάτι κακό. – «Ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται».
Αυτός που δεν χάνει το θάρρος του και την ψυχραιµία του στις πλέον δύσκολες στιγµές της ζωής του. – «Ο καλός ο φίλος στην ανάγκη φαίνεται». Αν δεν σε βοηθήσει ο φίλος σου σε µια ανάγκη δεν µπορεί να είναι πλέον φίλος καλός. – «Ο κλέψας του κλέψαντος». Όλοι πέσανε στο κλέψιµο. – «Ο κόσµος το ’χει τούµπανο κι εσύ (κι’ εµείς) κρυφό καµάρι». Προσπάθεια να κρυφτεί κάτι που ήδη είναι γνωστό στους πάντες. – «Ο κύβος ερρίφθη». Η απόφαση πάρθηκε ήδη. – «Ο λόγος σου µε χόρτασε και το ψωµί σου φάτο». Μου φτάνει µόνο η καλή σου διάθεση και τίποτε άλλο. – «Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άσπρισε το µαλλί του, ούτε τη γνώµη άλλαξε ούτε την κεφαλή του». Όταν ένας, όσα χρόνια κι αν περάσουν, εξακολουθεί την ίδια απαράδεκτη συµπεριφορά. – «Ο λύκος στην αντάρα χαίρεται». Ο εχθρός εκµεταλλεύεται την ευκαιρία να σου κάνει κακό όταν έχει πολλά προβλήµατα. (Συνεχίζεται)
«∆OΛIΩTIKA» Όργανο του Eκπολιτιστικού Συλλόγου ∆ολού Iωαννίνων
Aιακιδών 36 T.K. 452 21 Tηλ. 26510/33.728 FAX: 26510/44558 Yπεύθυνος έκδοσης: ∆ηµήτριος Πότσης, Πρόεδρος Συλλόγου ∆ολού Πωγωνίου Υπεύθυνος σύνταξης: Μποντίνης Ιωάννης Απολλωνίας 21 - 45332 Ιωάννινα KΩ∆IKOΣ 4587 ΣYNTAKTIKH EΠITPOΠH Kώστας Mέξης Γεώργιος Μποντίνης Iωάννης Mποντίνης Eλένη Παπακώστα ∆ηµήτριος Πότσης Bασίλειος Xρήστου Eλευθέριος Φωτόπουλος Οι συνδροµές - συνεργασίες να αποστέλλονται στη ∆/νση: Πότση ∆ηµήτριο Αιακιδών 36 – Τ.Κ. 45221 Ιωάννινα Xειρόγραφα που δηµοσιεύονται ή όχι, δεν επιστρέφονται. Oι ενυπόγραφες συνεργασίες εκφράζουν τις απόψεις εκείνων που υπογράφουν.
Kοινωνικά Θάνατοι – Πέθανε στην Αµερική, όπου και κηδεύτηκε η Λευκοθέα Χρήστου Λατσούνα, (νύφη από αδερφό της Αντιγόνης Γιάνναρου). – Πέθανε στην Αυστραλία, όπου και κηδεύτηκε, ο Κουτσουµπίνας Χρήστος, (αδερφός της Ντίνας Κουτσουµπίνα). – Πέθανε στην Αθήνα, όπου και κηδεύτηκε, ο Σινάνης Σινάνογλου (αδερφός της Χαράς Νίκου Παγούνη). – Πέθανε στην Aθήνα όπου και κηδεύτηκε ο ∆ηµήτρης (Mήτσης) Nάτσικας. – Πέθανε στην Aθήνα όπου και κηδε΄τηκε η Nτίνα σύζυγος Στέφανου Λατσούνα. Εκφράζουµε τα θερµά µας συλλυπητήρια στους οικείους τους.
« ∆OΛ I Ω T I K A »
β ιβλιο παρουσίαση
∆EKEMBPIOΣ 2011
Από το βιβλίο του συµπατριώτη µας Θανάση ∆. ∆έµου, φιλολόγου «ΟΙ ∆ΡΥΜΑ∆ΕΣ ΤΟΥ ΠΩΓΩΝΙΟΥ» (Ιστορία-Λαογραφία-Προσωπικότητες κ.τ.λ.)
Η
ΝΕΜΕΡΤΣΙΚΑ Επιµέλεια: ∆ΗΜ. ΠΟΤΣΗ
Αέροπος ή Αεαπό το γένος των Ηρακλειδών από το Άργος κατέφυγε µε τους αδελφούς του Γαύανον και Περδίκα στη Μακεδονία και υπηρέτησαν ως βοσκοί στο βασιλιά της Μακεδονίας. Εκείνος φοβήθηκε από κάποιο όνειρο ότι θα γίνονταν βασιλιάς ο Περδίκας και
Ορόπης
λη σχέση. ∆ιότι το µεγάλο βουνό όπου κατέφυγε ο Αέροπος «ή Αερόπης» δεν είναι άλλο από τη σηµερινή Νεµέρτσικα και από αυτόν πήρε το όνοµα η οροσειρά Αερόπου. Το όνοµα Αερόπης παρεφθάρει και έγινε κατόπιν Μερόπη. Στη µεσαιωνική εποχή είναι γνωστό το βουνό µε το όνοµα Μερόπη και από αυτό ονοµά-
Μνηµόσυνα – Έγινε στα Γιάννενα το 40/ήµερο µνηµόσυνο του Αριστοµένη Παπακώστα. – Έγινε στο χωριό το ετήσιο µνηµόσυνο του Γιώργου Ντόντη. Εκφράζουµε θερµά συλλυπητήρια στους οικείους τους. Συλλυπητήρια Το ∆.Σ. της Αδελφότητας ∆ολού της Ηπείρου «Ο Άγιος Χριστόφορος» εκφράζει τα θερµά του συλλυπητήρια στην οικογένεια Νικολάου και Χαράς Παγούνη για τον ξαφνικό θάνατο του αγαπηµένου τους αδελφού και θείου Σινάνη Σινάνογλου. Αιωνία του η µνήµη. ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
– Ξεσφίγγη Καλλιρρόη 50 € – Μούστου ∆ηµοκρατία, στη µνήµη Γιώργου Ντόντη 50 € – Κουτσουµπίνα Ντίνα, στη µνήµη αδελφού της Χρήστου 100 € – Κωσταπαππά Κωνσταντίνα 50 € – Γιάνναρου Αντιγόνη, στη µνήµη Λευκοθέας Χρήστου Λατσούνα 50 € – Μποντίνης Γεώργιος στη µνήµη Χριστόφορου Παππά 20 € ∆ηµητρίου Nάτσικα 50 €
– Xρυσάνθη Zωίδη στη µνήµη
10
H Nεµέρτσικα χιονισµένη, όπως φαίνεται από το Γυµνάσιο Πωγωνιανής.
γι’ αυτό τους έδιωξε και διέταξε να τους φονεύσουν. Αυτοί κατέφυγαν προς τα δυτικά και γλίτωσαν γιατί µολις πέρσαν ένα µεγάλο ποτάµι (τον Αώο) υψώθηκαν τα νερά του (πληµµύρισε) και δεν µπόρεσαν να περάσουν οι διώκτες τους. Ο µεν Περδίκας έγινε αργότερα ο ιδρυτής της ισχυρής Μακεδονικής ∆υναστείας, ο δε Αέροπος κατέφυγε στο µεγάλο βουνό στην αριστερή όχθη του µεγάλου ποταµού, του Αώου. Αυτά µας λέει η Μυθολογία. Ποια σχέση έχουν όµως, αυτά µε τη Νεµέρτσικα; Έχουν µεγά-
ΡΙΞΑΝΕ ΛΑ∆Ι ΣΤΟ ΛΥΧΝΑΡΙ ∆ιαµαντούκου Bάσω δολ. 300 Mπέτζιος Hλίας
δολ. 100
Παπαδηµητρίου Iωάννης E 50 Γεώργιος Nάστος στη µνήµη Aριστοµένη Παπακώστα E 50
στηκαν και τα χωριά Μερόπη και Κάτω Μερόπη. Ο λατίνος ιστορικός Τίτος Λίβιος αναφέρει το όρος αυτό µε το όνοµα Meropus, του οποίου η ορθή γραφή θεωρείται Aeropus. Το Α στα χειρόγραφα γράφονταν πολλές φορές Λ. Λόγω φθοράς, του χειρογράφου έγινε Μ γιατί σβήστηκε το επάνω, µέρος και έτσι το Aeropus έγινε Mëropus= Μερόπη. Και ο Πτολεµαίος το ονοµάζει Μερόπη (Ιω. Λαµπρίδη, «Πωγωνιακά» σελ. 8). Το όνοµα Νεµέρτσικα είναι µεταγενέστερο. ∆εν είναι γνωστό από πού προήλθε. Ο Σπ. Στούπης γράφει ότι είναι παραφθορά του Ελληνικού Νηµερτής (αλάνθαστος, αψευδής, αληθής). *** Πάντως, από το Μάιο µέχρι τον Οκτώβριο και γενικά όταν είναι καθαρός ο ορίζοντας, την ώρα που παίρνει κανείς τον
καφέ του στην «Κυρά Φροσύνη» µε το βλέµµα στραµµένο στα δυτικά, δεν κάνει λάθος, αν πει ότι το βουνό που ορθώνεται στο βάθος του ορίζοντα, συνήθως µε χιόνια, είναι η Νεµέρτσικα. Η Νεµέρτσικα, το άγριο και γυµνό σχεδόν βουνό του Πωγωνίου, δεσπόζει σε όλη την περιοχή. Έχει στενόµακρο σχήµα. Αρχίζει από το Βασιλικό και το Κεφαλόβρυσο (παλιό Μιτζιτιέ), διασχίζει το µεγαλύτερο µέρος του βορείου Πωγωνίου και φθάνει µέχρι την Πρεµετή. Είναι ένα από τα πιο επιβλητικά βουνά της Ηπείρου. Είναι µάλλον οροσειρά ολόκληρη. Το υψόµετρό του φθάνει, τα 2486 µέτρα. Ο καθηγητής Ν. Hammond στο βιβλίο του «Ήπειρος» γράφει: «Η σκιαγραφία της οροσειράς, όπως φάινεται από τη Βήσσανη, φέρει µια στενή οµοιότητα µε το προφίλ µιας γυναίκας που βρίσκεται στα νώτα της µε τα µαλλιά της, που κυµατίζουν πίσω της. Είναι πολύ εντυπωσιακή και κάνει ένα ισχυρό αποτύπωµα στη µνήµη. Είναι συχνά ορατή από τα βουνά τριγύρω στ’ οροπέδιο των Ιωαννίνων». Στα πόδια του µεγάλου αυτού, φυσικού γίγαντα παραστέκονται σαν πιστοί υπηρέτες του τόσα χωριά από όλες τις πλευρές. Στη νοτιοδυτική πλευρά, αρχίζοντας από τα Τσαραπλανά (Βασιλικό), έχουµε τα χωριά: Μιτζιτιέ (Κεφαλόβρυσο), Φραστανά (Κάτω Μερόπη), Μέβιεζα ( Π α λ α ι ό π υ ρ γ ο ) , Ρω µ π ά τ ε ς (Μερόπη), Κακόλακκος, ∆ρυµάδες, Σωπική, Σκωριάδες, Πολύτσανη.
