Ujian Peranti Arus Baki i. Memastikan Peranti Arus Baki (PAB) terpelantik dalam masa yang ditetapkan apabila berlaku kebocoran arus ke bumi. ii. Alatuji – RCD Tester / RCCB Tester. iii. Kaedah Pengujian 1
Menggunakan Butang Tekan Trip.
Menekan butang trip yang terdapat pada RCD tersebut, sama ada ia terpelantik atau tidak. Ujian ini tidak dapat menentukan kepekaan RCD dan masa yang diambil untuk ianya terpelantik.
iv. Kaedah Pengujian 2
Menggunakan Penguji RCD (RCD Tester).
Alat ini lengkap dengan satu palam 13A yang boleh disambung kepada soket alir keluar 13A. Pilih kepekaan RCD supaya sama dengan kepekaan RCD yang hendak diuji, untuk menentukan sama ada RCD boleh terpelantik. Masa yang diambil untuk terpelantik mestilah tidak melebihi 40 milisaat.
Tatacara menjalankan ujian –
a) Laraskan suis pilihan mengikut kepekaan RCD yang digunakan. Contohnya : 100 mA / 0.1 A b) Laraskan suis operasi kepada ‘No Trip’ (½ Rated mA = 50%), sambungkan palam 3 pin pada soket alir keluar 13 A. c) ‘On’ soket alir keluar 13 A – pastikan lampu P-N dan P-E menyala. Ini menunjukkan kekutuban adalah betul. (Nota : Sekiranya kedua-dua lampu di atas tidak menyala – ujian tidak boleh diteruskan. d) Tekan butang uji – bacaan menunjukkan tidak kurang daripada 200 milisaat dan pada masa yang sama, lampu ‘test’ menyala dan lampu P-N dan P-E tidak menyala. Pada waktu ini RCD tidak akan terpelantik. e) Tukarkan suis pilihan kepada 1800 (gelombang +ve) – ulang langkah (d) dan (e). f) Ubah suis operasi kepada ‘Trip’ (Rated mA = 100%). g) Tekan butang uji – RCD akan terpelantik dan bacaan yang ditunjukkan mestilah tidak melebihi 200 milisaat. h) Tukarkan suis pilihan kepada 00 (gelombang -ve) i) Tekan butang uji – RCD akan terpelantik dan bacaannya mestilah tidak melebihi 200 milisaat. j) Ujian di atas hendaklah dibuat berulang kali sehinggalah mendapat bacaan yang hampir tepat.
k) Rekodkan keputusan ujian. l) Tukarkan suis operasi kepada ‘Fast Trip’ dan tekang butang uji – RCD akan terpelantik dalam masa tidak melebihi daripada 40 milisaat. m) Lakukan berulangkali pada 00 atau 1800.
v. Keputusan ujian hendaklah sepertimana dalam jadual berikut:-
Ujian Rintangan Elektrod Bumi i. Menguji rintangan elektrod bumi, ii. Mengetahui kesesuaian kedudukan elektrod yang ditanam, iii. Memastikan elektrod yang ditanam itu tidak berada dalam kawasan rintangan bertindih dengan elektrod lain. iv. Alat uji – Penguji Rintangan Bumi (Earth Resistance Tester). v. Kaedah pengujian -
Terminal ‘E’ disambungkan ke elektrod yang hendak diuji (konduktor hijau).
Terminal ‘P’ disambungkan pada pancang voltan (spike potential) (konduktor kuning) dengan jarak 10 meter daripada elektrod bumi.
Terminal ‘C’ disambungkan pada pancang arus (spike current) (konduktor merah) pada jarak 20 meter daripada elektrod bumi.
Cara Pengukuran Rintangan Elektrod Bumi Dibuat Ujian hendaklah diulang sekurang-kurangnya tiga kali, bertujuan untuk mengelakkan bacaan tidak tepat disebabkan kawasan rintangan bertindih. i. Rekodkan bacaan pertama (Z1) Contoh : Z1 = 10 Ω ii. Ubah pancang voltan sejauh 6 meter dari kedudukan asal. Rekodkan bacaan kedua (Z2) Contoh : Z2 = 10 Ω iii. Ubah pancang voltan sejauh 6 meter dari kedudukan asal. Rekodkan bacaan ketiga (Z3)
Keputusan: Daripada ketiga-tiga nilai rintangan, dapatkan nilai purata bagi menentukan nilai rintangan elektrod bumi yang diuji.
Z1 + Z2 + Z3 Z = —————– 3
10 + 10 + 10 = —————–
= 10 Ω
3
Ujian Kekutuban
Memastikan setiap fius atau kawalan kutub tunggal (satu kutub) dan peranti perlindungan disambung pada konduktor fasa sahaja.
Sentuhan tengah pemegang lampu skru Edison disambung konduktor fasa.
Memastikan sambungan pada soket alir keluar bagi setiap konduktor fasa, neutral dan bumi disambung pada terminal yang betul.
Alatuji – Jangka Pelbagai (Julat Ohm) atau Jangka Ohm.
Kaedah pengujian
ü Suis utama hendaklah pada kedudukan litar-buka (switch off). ü Semua beban hendaklah ditanggalkan.
ü Suis kawalan litar hendaklah pada kedudukan litar-tutup (switch on ). ü Jalankan ujian sebagaimana dibawah berdasarkan rajah. ü Menguji suis dan alat kawalan kutub tunggal pada konduktor fasa. ü Menguji punca sambungan soket keluaran. ü Menguji sambungan pemegang lampu jenis Edison skru. ü Nilai bacaan jangka hendaklah kurang daripada 1 ohm
Ujian Rintangan Penebatan
Memastikan tiada kebocoran arus antara konduktor fasa dengan fasa, konduktor fasa dengan neutral dan konduktor fasa dengan bumi.
Menguji ketahanan penebatan kabel.
Alat uji – Penguji Rintangan Penebatan (Insulation Resistance Tester). Voltan kendalian adalah arus terus dengan keupayaan voltan 250V A.T atau 500V A.T.
Kaedah Pengujian
• Suis utama hendaklah pada kedudukan litar-buka (switch off ) • Semua beban hendaklah ditanggalkan. • Suis kawalan litar hendaklah pada kedudukan litar-tutup (switch on ) • Jalankan ujian sebagaimana jadual di bawah.
• Nilai bacaan jangka hendaklah tidak kurang daripada 1 Megaohm.
Nilai Minimum Bagi Rintangan Penebatan adalah seperti jadual di bawah.
Ujian Keterusan Konduktor Hidup dan Neutral
untuk memastikan setiap konduktor mempunyai keterusan yang baik disepanjang litar.
Alat uji – Jangka Pelbagai (Juat Ohm) atau Jangka Ohm
ü
Kaedah pengujian Suis utama, RCD dan MCB di litar-buka ( Switch Off ).
ü
Semua beban hendaklah ditanggalkan.
ü
Suis hendaklah di litar-tutup ( Switch On ).
ü
Fius atau pemutus litar akhir hendaklah tanggalkan dan di litar-tutup.
ü
Jalankan ujian sebagaimana rajah di atas.
ü Nilai bacaan jangka hendaklah kurang daripada 1 ohm.
Ujian Keterusan Konduktor Litar Akhir Gelang
untuk memastikan setiap konduktor mempunyai keterusan disepanjang litar gelang.
Alat uji – Jangka Pelbagai (Julat Ohm) atau Jangka Ohm.
Kaedah Pengujian – Tanggalkan kedua-dua punca konduktor hidup dari MCB, konduktor neutral
dari terminal neutral dan konduktor bumi dari terminal bumi di kotak fius agihan. – Sambungkan lead penguji seperti gambarajah dibawah ( E-E). – Ulang tatacara bagi (L-L) dan (N-N). – Nilai bacaan jangka hendaklah kurang daripada 1 ohm.
Ujian Keterusan Konduktor Pelindung 1. untuk memastikan semua konduktor pelindung disambung secara betul dan berkesan. 2. Alat uji – Jangka Pelbagai (Julat Ohm) atau Jangka Ohm 3. Kaedah Pengujian – pastikan Suis utama, RCD dan MCB di litar buka (Switch Off ) dan semua beban ditanggalkan. - sambungkan test lead penguji seperti rajah; – nilai bacaan jangka hendaklah kurang daripada 1 ohm.
Pengujian Setelah selesai sesuatu pendawaian, beberapa pengujian terhadap pepasangan pendawaian perlu dilakukan bagi pengesahan kendalian litar pendawaian dan peralatan dipasang selamat untuk digunakan. Sebelum pengujian dijalankan proses pemeriksaan hendaklah dibuat. Keputusan pemeriksaan/penyeliaan dan pengujian hendaklah menggunakan Borang G (seperti Lampiran IV) dan Borang H (seperti Lampiran V). Untuk pengesahan Perakuan Ujian bagi Borang H, ujian-ujian berikut hendaklah dilakukan;
Ujian Keterusan;
Ujian Rintangan Penebatan;
Ujian Kekutuban;
Ujian Rintangan Elektrod Bumi; dan
Ujian Peranti Arus Baki.
Ujian Keterusan Terdapat 3 Ujian Keterusan Litar Akhir yang utama:1. Ujian Keterusan Konduktor Pelindung 2. Ujian Keterusan Konduktor Litar Akhir Gelang 3. Ujian Keterusan Konduktor Hidup dan Neutral
PEMERIKSAAN DAN UJIAN PENDAWAIAN ELEKTRIK Kehendak Perundangan
Mengikut Peraturan 12(1) dan (2), Peraturan-Peraturan Elektrik 1994 menyatakan bahawa setiap pendawaian dalam sesuatu pepasangan perlu diselia oleh Pendawai dengan sekatan Fasa Tunggal atau Sekatan Fasa Tiga. Setelah siap, pendawai berkenaan hendaklah memperakukan suatu Perakuan Penyeliaan dan Penyiapan.
Mengikut Peraturan 13(1) dan (2), Peraturan-Peraturan Elektrik 1994 menyatakan pepasangan itu hendaklah diuji oleh Pendawai dengan Sekatan Fasa Tunggal atau oleh Pendawai dengan Sekatan Fasa Tiga yang diberikuasa untuk menguji mana-mana pepasangan, dan yang hendaklah mengesahkan Perakuan Ujian bagi pepasangan itu.
Mengikut Peraturan 14(1) Peraturan-Peraturan Elektrik 1994 menyatakan Perakuan Penyeliaan dan Penyiapan dan Perakuan Ujian dalam peraturan 12 dan 13 hendaklah masing-masing dalam Borang G dan H yang ditetapkan dalam Jadual Pertama.
PEMBUMIAN PEPASANGAN ELEKTRIK Pembumian Pembumian ialah suatu sistem sambungan yang dibuat di antara logam dalam pemasangan pendawaian elektrik dengan jisim am bumi. Ianya bagi mengadakan laluan mudah dengan galangan atau rintangan yang rendah ke bumi supaya sistem perlindungan beroperasi dengan berkesan, bagi menjamin keselamatan manusia atau pengguna dari bahaya renjatan elektrik apabila terjadi arus bocor ke bumi. Secara amnya, system pepasangan elektrik dibumikan bagi tujuan berikut :i. Keselamatan . ii. Sistem Perlindungan. iii. Menghadkan Voltan Berlebihan. iv. Mengadakan Laluan Nyahcas. v. Keperluan Undang-Undang dan Peraturan.
Pembahagian Pembumian Pembumian secara amnya dibahagikan kepada dua (2) bahagian, iaitu: i. Pembumian Sistem
a) Mengasingkan sistem apabila berlaku kerosakan; b) Menghadkan bezaupaya di antara konduktor yang tidak bertebat disesuatu kawasan; dan c) Menghadkan berlakunya voltan berlebihan (over voltage) dalam keadaan yang berbeza.
ii. Pembumian Peralatan Pembumian peralatan dilakukan untuk perlindungan kepada manusia atau pengguna. Jika suatu punca yang hidup menyentuh badan peralatan, tenaga elektrik akan mengalir ke bumi dan arus tidak akan mengalir melalui badan manusia atau pengguna. Ini disebabkan badan manusia mempunyai rintangan yang lebih tinggi berbanding dengan rintangan ke bumi.
Jenis Dan Fungsi Aksesori Pembumian Aksesori pembumian adalah seperti berikut: i. Elektrod bumi Jenis elektrod yang digunakan untuk pendawaian rumah ialah rod besi bersalut kuprum (copper jacketed steel core rod). ii. Konduktor Pengikat Utama (equipotential bonding) Konduktor yang disambungkan di antara punca bumi pengguna ke bahagian logam terdedah. Saiz minima kabel ialah 10 mm². iii. Konduktor pelindung Konduktor yang disambungkan di antara punca bumi pengguna ke bahagian lain pemasangan yang memerlukan pembumian yang saiznya adalah sebagaimana dibawah; a) Sama dengan saiz kabel fasa sehingga 16 mm². b) 16mm² jika saiz kabel fasa diantara 16 mm² hingga 35 mm². c) Separuh dari saiz kabel fasa jika saiz kabel fasa melebihi 35 mm². Penyusunan Pembumian Menggunakan TT Sistem i. Huruf pertama menunjukkan susunan sistem pembumian dari pihak bekalan. ii. Huruf kedua menunjukkan penyusunan pembumian dalam pemasangan pengguna. T – pertama : Menunjukkan sistem bekalan ini menyediakan bumi sendiri. T- kedua: Menunjukkan semua bingkai logam alat elektrik dan lainlain disambung terus kebumi.
Penyusunan pembumian menggunakan TT sistem adalah seperti Rajah
Bahagian-Bahagian Yang Perlu Dibumikan
Semua struktur logam dalam sistem pendawaian (yang bukan membawa arus) seperti
salutan logam, perisai pembuluh, salur, sesalur dawai katenari dan sebagainya;
Satu punca belitan sekunder bagi pengubah; dan
Rangka bumbung yang diperbuat dari logam (Metal Roof Truss).
Bahagian – Bahagian Yang Tidak Perlu Dibumikan
Logam pendek yang diasingkan sebagai perlindungan mekanik bagi kabel yang mempunyai sarung bukan logam selain pembuluh yang disambung sebagai tempat laluan masuk antara bangunan dan pembuluh untuk melindungi kabel lampu-lampu nyahcas;
Klip logam untuk memasang kabel;
Penutup lampu yang dibuat daripada logam;
Logam kecil seperti skru dan plat nama yang diasingkan dengan menggunakan penebat;
Rantai logam untuk menggantungkan lampu dan peralatannya; dan
Logam peralatan lampu untuk lampu berfilamen di atas lantai yang kalis air.
Penamatan Di Bumi Penamatan di bumi adalah seperti di Rajah
Kotak Pembumian (Earth chamber) adalah dari jenis konkrit atau PVC manakala elektrod bumi adalah dari jenis besi bersalut kuprum.
Rintangan Elektrod Bumi Rintangan elektrod bumi maksimum yang dibenarkan mengikut jenis pepasangan adalah seperti yang ditunjukkan dalam jadual di bawah:
AKSESORI ELEKTRIK Pemilihan Aksesori Pendawaian i. Semua aksesori pendawaian yang digunakan hendaklah yang diluluskan oleh Suruhanjaya Tenaga dan dilabelkan dengan label yang dikeluarkan oleh SIRIM . ii. Bagi semua pendawaian menggunakan pembuluh UPVC -
Suis, soket alir kuasa, palam 3 pin, ros siling, penyambung, soket – bahan binaannya hendaklah terdiri dari jenis polycarbonate.
iii. Bagi semua pendawaian menggunakan pembuluh logam -
Suis, soket alir kuasa dan penyambung – bahan binaannya hendaklah terdiri dari jenis berperisai logam (metal clad); dan
Semua aksesori hendaklah dibumikan secara berkesan.
iv. Suis fius yang digunakan pada pemasangan pendawaian fasa tunggal mestilah mempunyai fius yang dipasang secara tetap dan tidak bergerak bersama suis. v. Fius suis yang digunakan pada pemasangan kediaman sistem 3 fasa juga mempunyai fius dan suis. Penyambung fius dipasang bersama bagi membolehkan fius bergerak secara serentak. vi. Lampu 1. a.
Bagi lampu kalimantang yang menggunakan magnetic ballast (watt loss tidak melebihi 6
watt) mesti dilengkapkan dengan pemuat (capacitor) jenis kertas kering; 2. Bagi lampu kalimantang yang menggunakan pencekik elektronik (electronic ballast) atau high frequency electronics ballast tidak memerlukan pemuat (capacitor); 3. Bagi pemasangan lampu di luar rumah kediaman, hendaklah menggunakan lampu kalis cuaca dan kalis air. 4. Voltan bagi semua pemasangan lampu dalam air (seperti kolam renang, fountain dan lain-lain) mestilah menggunakan jenis lampu kalis air dengan kadaran voltan tidak boleh melebihi 12 Volt AC. vii. Pemanas air elektrik terbahagi kepada 2 jenis iaitu pemanas air seketika dan pemanasan air setoran [jenis tangki setoran].
Pemanas air jenis seketika mesti dilengkapkan dengan kawalan suis 2 kutub dan peranti arus bakinya sendiri. Manakala pemanas air jenis setoran [jenis tangki setoran] pula hendaklah dipasang dengan pengasing dan peranti arus bakinya sendiri; dan
Pemanas air elektrik yang melebihi 3kW hendaklah disambung secara tetap kepada pemutus litar/fius 20A/30A berserta suis pengasing dan peranti arus baki.
viii. Pemasak Elektrik yang melebihi 3kW, mestilah mempunyai litar tersendiri yang disambung secara tetap kepada pemutus litar atau fius 30A berserta suis pengasing dan unit kawalan pemasak yang digandingkan bersama soket alir keluar 13A. Dua atau lebih alatan memasak boleh di pasang dalam bilik yang sama dengan jarak tidak melebihi 2 meter. ix. Motor elektrik (pintu pagar, penghawa dingin, fountain, kolam renang, kolam ikan, pam air) yang melebihi 373W tetapi tidak melebihi 2238W, mestilah disambung terus secara tetap kepada pemutus litar/fius berkadaran 20A/30A berserta pengasing, penghidup motor dan soket alir keluar 15A. Penghidup motor mestilah jenis terus ke talian (Direct On Line) dengan kelengkapan bersama sesentuh, geganti beban lampau dan kawalan mula-henti. Pemutus litar/fius yang mengawal litar motor mesti berkeupayaan menahan arus permulaan beban motor tersebut. x. Loceng elektrik – Litar mestilah mengandungi suis tetekan (push button) dan pengubah AU/AT. xi. Kipas angin siling mestilah mematuhi standard MS 1219:2002 pada klausa 21.101 iaitu test on suspension system of ceiling fan.
Penebat Konduktor Dan Jenis Pendawaian Terdapat pelbagai jenis bahan dan lapisan penebat yang digunakan untuk perlindungan konduktor. Pemilihan kabel mengikut lapisan penebat perlu betul untuk tujuan pemasangan pendawaian seperti jadual di bawah:
Kabel Boleh Lentur
Kabel boleh lentur dengan luas keratan rentas kurang 4.0 mm2 diguna pakai untuk pemasangan pada aksesori elektrik seperti siling ros, penetap atau lekapan lampu, palam soket ke radas mudah alih dan sebagainya.
Kabel boleh lentur tidak boleh digunakan untuk pendawaian kekal.
Kabel boleh lentur bagi kegunaan kekal kelengkapan elektrik tidak boleh melebihi 3 meter.
Fungsi dan Pengenalan Warna Kabel Boleh Lentur Berikut adalah fungsi dan pengenalan warna kabel boleh lentur seperti dalam jadual di bawah:
Fungsi dan Pengenalan Warna Kabel Bukan Boleh Lentur Berikut adalah fungsi dan pengenalan warna kabel bukan boleh lentur seperti dalam jadual di bawah:
Penggunaan Kadaran Luas Keratan Rentas Minimum Konduktor Pendawaian. Berikut adalah luas keratan rentas minimum konduktor mengikut kegunaannya seperti dalam jadual di bawah:
Penggunaan Kadaran Luas Keratan Rentas Minimum Konduktor Perlindung Berbanding Dengan Luas Keratan Rentas Konduktor Fasa. Berikut adalah luas keratan rentas minimum konduktor perlindung berbanding dengan luas keratan rentas konduktor fasa seperti dalam jadual di bawah:
Faktor-Faktor Yang Berkaitan Dengan Keupayaan Membawa Arus Kabel. Faktor-faktor yang berkaitan dengan keupayaan membawa arus kabel berikut perlu diambil kira :1. Pendawaian permukaan menggunakan klip – faktor kumpulan; 2. Pendawaian menggunakan pembuloh – faktor ruang 40%; 3. Pendawaian menggunakan sesalor – faktor ruang 45%; 4. Pendawaian terbenam – faktor kumpulan; dan 5. Pendawaian terbenam menggunakan sesalor – faktor suhu persekitaran
PEMILIHAN KABEL Pemilihan saiz kabel perlulah mengambil kira perkara-perkara seperti berikut:1. semua kabel pendawaian mestilah berpenebat PVC atau PVC/PVC dan berkonduktor kuprum. Konduktor dengan luas keratan rentas 16mm2 atau kurang mestilah daripada jenis kuprum. Konduktor aluminium tidak dibenarkan. Rujuk Jadual 4D1A iaitu keupayaan membawa arus bagi konduktor kuprum seperti; 2. kabel dalam kolam renang hendaklah dari jenis kalis air bertebatkan PE (polyethylene); 3. kabel yang dipilih itu berupaya membawa tenaga elektrik dengan cekap; 4. saiz kabel mampu membawa arus beban tanpa memanaskan kabel; 5. kadar susut voltan kabel tidak melebihi 4 % voltan bekalan. 6. penebat kabel mestilah bersesuaian dengan keadaan persekitaran pepasangan seperti mempunyai ketahanan suhu persekitaran dan ketahanan perlindung mekanikal; dan 7. setiap konduktor dalam pemasangan mesti dilindungi daripada lebihan arus dengan alat-alat pelindung lebihan arus yang diperlukan supaya penebat kabel tidak akan rosak.
SISTEM KAWALAN DAN PERLINDUNGAN PENDAWAIAN Pemilihan Sistem Kawalan dan Perlindungan Pendawaian
Kawalan dan perlindungan pendawaian adalah suatu sistem pemencilan /pengasingan dan pensuisan serta sistem perlindungan yang mesti ada di dalam setiap pendawaian domestik. Pengasingan dan Pensuisan Contohnya suis, palam kuasa dan soket alir keluar serta pemutus litar. Ianya berfungsi untuk menyambung dan memutuskan bekalan secara manual pada sesuatu litar tanpa mengganggu litar lain. Ia bertujuan untuk mencegah bahaya renjatan elektrik semasa penyenggaraan, pengujian, mengesan kerosakan dan pembaikan.
Perlindungan Memberi perlindungan kepada sistem pendawaian, kelengkapan elektrik atau pengguna daripada bahaya yang disebabkan oleh arus elektrik seperti arus lebih, arus bocor ke bumi, litar pintas, kilat dan sebagainya. Litar di bawah menunjukkan alat pengasing dan perlindungan yang mesti dipasang pada sistem pendawaian elektrik domestik.
Alat Pengasing dan Perlindungan Pendawaian Elektrik Domestik
Perlindungan Arus Secara amnya, perlindungan bagi arus boleh dibahagikan kepada dua ; i.
Perlindungan arus lebih (arus beban lebih atau litar pintas).
Pemutus litar atau fius hendaklah digunakan dengan kadaran yang sesuai bagi perlindungan arus beban lebih atau litar pintas. Pemutus litar atau fius hanya digunakan pada konduktor hidup sahaja. Bagi penggunaan litar fasa tiga, semua pemutus litar atau fius hendaklah digabungkan dalam satu kumpulan litar. Pemilihan alat perlindung arus lebihan mestilah berpandukan kepada paras kerosakan arus litar pintas pemutus litar atau suis utama [kA]. ii.
Perlindungan arus bocor ke bumi.
Pemutus Arus Baki (RCD) hendaklah digunakan dengan kadaran yang sesuai bagi perlindungan arus bocor ke bumi (mengelakkan daripada renjatan elektrik). a) Peraturan 36(1), PPE 1994 menyatakan bagi sesuatu pepasangan di tempat hiburan awam, perlindungan terhadap arus kebocoran bumi hendaklah menggunakan peranti arus baki berkepekaan tidak melebihi 10 miliampiar; b) Peraturan 36(2), PPE 1994 menyatakan bagi sesuatu pepasangan di tempat yang lantainya berkemungkinan akan basah atau jika dinding atau kepungan berintangan elektrik yang rendah, perlindungan terhadap arus kebocoran bumi hendaklah menggunakan peranti arus baki berkepekaan tidak melebihi 10 miliampiar; c) Peraturan 36(3), PPE 1994 menyatakan bagi sesuatu pepasangan jika kelengkapan, radas atau perkakas yang dipegang dengan tangan, perlindungan terhadap arus kebocoran bumi hendaklah menggunakan peranti arus baki berkepekaan tidak melebihi 30 miliampere; dan d) Peraturan 36(4), PPE 1994 menyatakan bagi sesuatu pepasangan selain daripada (1), (2) dan (3), perlindungan terhadap arus kebocoran bumi hendaklah menggunakan peranti arus baki berkepekaan tidak melebihi 100 miliampere. Keperluan Pengunaan Pemutus Litar Arus Baki (Kepekaan) Berdasarkan Peraturan 36, Peraturan-Peraturan Elektrik 1994.
Alat Perlindung Arus/Voltan Mendadak (Surge Protection Device (SPD)
SPD adalah digalakkan untuk dipasang bagi melindungi daripada sambaran kilat yang mendadak (lightning surge) atau voltan berlebihan yang mendadak (overvoltage surge). Ianya boleh dipasang berdekatan dengan punca bekalan (sebelum RCD). Spesifikasi Keperluan Alat Pelindung Arus/Voltan Mendadak (Surge Protection Device):
Litar Akhir Bagi Soket Alir Keluar 13A Jumlah litar akhir yang perlu diagihkan dan saiz konduktor yang digunakan serta luas lantai maksimum yang dibenarkan boleh ditentukan dengan berpandukan jadual di bawah.
Contoh-contoh Litar Skematik Pendawaian Soket Alir Keluar
Contoh-contoh Litar Skematik Pendawaian Lampu
Spesifikasi Bekalan Elektrik Spesifikasi bekalan elektrik yang dibekalkan kepada pengguna-pengguna domestik mengikut standard MS IEC 60038 adalah seperti berikut : i. Bekalan voltan nominal satu fasa 230V AU, julat +10%, -6%;
ii. Bekalan voltan nominal tiga fasa 400V AU, julat +10%, -6%; iii. Frekuensi yang dibenarkan ialah 50Hz ± 1%; iv. Jenis sistem pembumian ( Sistem TT ) seperti rajah 2.1 dan rajah 2.2.
Semua kelengkapan elektrik yang akan digunakan hendaklah sesuai dengan spesifikasi bekalan elektrik seperti dinyatakan.
Ciri-Ciri Pendawaian Elektrik Pendawaian elektrik adalah terdiri dari kelengkapan elektrik seperti kabel, papan suis, suis utama, pemutus litar kenit (MCB) atau fius, pemutus litar arus baki (PAB/RCD), mata lampu, mata kuasa, penangkap kilat dan lainlain lekapan elektrik. Pendawaian elektrik pengguna fasa tunggal Contoh 1 seperti Rajah 3.2
Pendawaian elektrik pengguna fasa tunggal Contoh 2 seperti Rajah
Pendawaian elektrik pengguna fasa tunggal Contoh 3 seperti Rajah
Pendawaian elektrik pengguna fasa tiga Contoh 1. Seperti Rajah
Pendawaian elektrik pengguna fasa tiga Contoh 2. Seperti Rajah
Keperluan Pengguna Lawatan Tapak Lawatan tapak perlu dilakukan bertujuan untuk menentukan:i. kelengkapan elektrik yang sesuai digunakan; ii. permintaan beban maksimum; iii. bekalan masuk, fasa tunggal atau fasa tiga; iv. jenis pendawaian; dan v. susunatur kelengkapan.
Mengenalpasti Keperluan Beban Pengguna Melalui pelan lantai bangunan keperluan pemasangan seperti cadangan beban, penempatan kelengkapan elektrik dan rekabentuk pelan pepasangan boleh ditentukan.
Mengira Permintaan Beban Maksimum Anggaran permintaan beban maksimum adalah untuk menentukan spesifikasi kelengkapan pendawaian seperti kabel, aksesori dan seterusnya menyediakan pelan pepasangan elektrik. Mengikut MS IEC 60364 Part 1 klausa 311, pengiraan permintaan maksimum bagi setiap litar bertujuan supaya rekabentuk pepasangan yang ekonomi, berdaya harap dan dalam had voltan susut yang dibenarkan. Faktor Kepelbagaian boleh diambil kira. Pengiraan kesemua permintaan arus maksimum setiap litar perlu disediakan dengan lengkap. Butiran ini dapat menunjukkan keperluan arus bagi setiap fasa dalam ampiar dan juga membantu dalam menentukan saiz kabel. Rujuk Jadual Ketiga (Jadual A dan Jadual B), Peraturan 11(2), Peraturan-Peraturan Elektrik 1994 untuk menghitung permintaan arus maksimum dan kelonggaran bagi kepelbagaian untuk pepasangan domestik.
Mengemukakan Pelan, Lukisan Dan Spesifikasi Peraturan 65, Peraturan-Peraturan Elektrik 1994 menyatakan kelayakan Pendawai mengemukakan pelan adalah seperti berikut:1. Pendawai dengan Sekatan Fasa Tunggal – Voltan rendah fasa tunggal sehingga 60 ampiar. ii.
Pendawai dengan Sekatan Fasa Tiga – Voltan rendah sehingga 60 ampiar.
Carta Alir Merancang Pemasangan Pendawaian Bangunan Kediaman Bekalan Fasa Tunggal Dan Fasa Tiga.
Carta alir merancang pemasangan pendawaian bangunan adalah seperti di rajah 3.1.
Merancang Kerja-Kerja Pendawaian Sebelum kerja-kerja pendawaian dibuat, pendawai/kontraktor hendaklah merancang dan mengenalpasti kerja-kerja yang hendak dilakukan supaya hasil kerja kemas, teratur dan selamat untuk digunakan. Pendawai/kontraktor perlulah:i. membuat lawatan tapak; ii. mengenal pasti keperluan beban pengguna; iii. mengira permintaan beban maksimum; dan iv. mengemukakan pelan, lukisan dan spesifikasi.
Kehendak Perundangan Peraturan 11(1), Peraturan-Peraturan Elektrik 1994 – mensyaratkan semua pendawaian, tambahan pendawaian atau pendawaian semula yang hendak dijalankan oleh Kontraktor Elektrik atau Unit Pendawaian Elektrik perlu mendapat kelulusan bertulis dari pemegang lesen atau pihak berkuasa bekalan.
4.2 KABEL Pengalir yang berpenebat dikenali sebagai kabel. Ia adalah suatu bahan yang membentuk suatu litar pada beban dalam sistem pemasangan elektrik. Kabel berupaya : a) mengalirkan arus elektrik dari bekalan kuasa ke dalam peralatan-peralatan elektrik atau mesin elektrik dengan selamat. b) menghalang berlakunya denyutan daya gerak elektrik apabila tersentuh padanya.
4.2.1 Binaan Pada amnya ia mengandungi beberapa bahagian/lapisan seperti Rajah 4.4 di bawah.
4.2.1.1 Pengalir/Teras a) Semua kabel mempunyai satu atau lebih teras yang diperbuat dari aluminium atau kuprum yang mempunyai nilai pengaliran yang tinggi. b) Pemilihan kuprum sebagai pengalir kerana ia mempunyai nilai rintangan yang rendah, mudah di bentuk dan mudah untuk proses pemetrian. c) Ia berbentuk lembaran dawai supaya mudah dilenturkan. Contoh ukuran kabel, 7/1.04 mm 7= 7 lembar 1.04 mm= garispusat setiap lembar pengalir
6.0 mm2 = luas keratan rentas keseluruhan pengalir
4.2.1.2 Penebat. Penebat mestilah mempunyai rintangan yang tinggi bagi menghalang arus keluar. Jenis-jenis penebat yang digunakan ialah kertas isian minyak, varnish cambric, vulcanised bitumen, PVC dan getah.
4.2.1.3 Pelindung mekanikal. Bahan yang digunakan disekeliling penebat untuk mengelakkan kerosakan mekanikal pada kabel semasa pemasangan atau sepanjang penggunaannya. Di antara bahan yang digunakan ialah,
tape) atau galvanizes steel wire, salutan plumbum/kuprum dan konduit atau sesalur. salutan PVC, salutan getah, pita keluli(steel
4.2.2 Teras Kabel Jenis-jenis teras kabel yang biasa digunakan dalam pemasangan ditunjukkan dalam
Rajah 4.5 : Jenis-jenis teras kabel
4.2.3 Syarat-Syarat Pemilihan Kabel Untuk menghantar tenaga elektrik dengan selamat, ekonomikal, beberapa syarat/peraturan perlu diambil kira: a) Mempunyai saiz pengalir yang berpatutan supaya tidak berlaku kepanasan dan susutan voltan dalam had yang ditetapkan. b) Mempunyai penebat yang sempurna dan selamat. c) Kabel mestilah mempunyai kestabilan dari segi fizikal pada keseluruhannya.
d) Mempunyai perlindungan mekanikal untuk mengelakkan daripada kerosakan yang teruk e) Penggunaan kabel mestilah mengikut had/kelas tertentu sesuai dengan nilai voltan yang digunakan.
4.2.4 Faktor Pemilihan Jenis Kabel a) Tempat hendak digunakan/keadaan sekeliling b) Jenis pendawaian/jenis beban yang digunakan c) Jangka masa ketahanan yang dikehendaki d) Kemungkinan kerosakan yang akan dihadapi e) Perbelanjaan yang dianggarkan f) Rupabentuk g) Mampu yang membawa arus maksima tanpa pemanasan yang keterlaluan.
4.2.5 Kord Dan Kabel Boleh Lentur Ia merupakan suatu jenis kabel yang mempunyai lembaran pengalir yang banyak dan halus. Ia lebih mudah dilenturkan berbanding dengan kabel biasa. Jadual 4.5 adalah perbandingan di antara kord dan kabel boleh lentur.
Jadual 4.5 : Perbandingan kord dan kabel boleh lentur
Kord boleh lentur
Kabel boleh lentur
1. Luas keratan rentas keseluruhan
Luas keratan rentas keseluruhan pengalir bagi
pengalir bagi kord ialah 4.0 mm
atau
kabel ialah lebih 4.0 mm
kurang 2. Disambung di antara siling ros dan pemegang
Disambungkan untuk kadaran beban yang lebih
lampu anting-anting
besar
3. Disambungkan antara plug atau palam dan
Disambungkan di antara palam dan alat-alat
alat-alat mudah alih
tetap
Nama kabel adalah bergantung kepada; a) Perlindungan mekanikalnya
b) Penebatan yang digunakan c) Teras pengalir kabel tersebut
4.2.6 Jenis-Jenis Kord Dan Kabel Boleh Lentur
Rajah 4.6 Jenis-Jenis Kord dan Kabel Boleh Lentur.
4.2.7 Fungsi Kabel dan Pengenalan Warna Jadual 4.6 : Pengenalan warna kabel
FUNGSI KABEL
PENGENALAN WARNA
Pengalir perlindungan
Hijau dan kuning
Pengalir litar satu fasa
Merah atau kuning atau biru
Fasa R bagi litar 3 fasa
Merah
Fasa Y bagi litar 3 fasa
Kuning
Fasa B bagi litar 3 fasa
Biru
Positif bagi litar 2, 3 dawai arus terus (a.t)
Merah
Negatif bagi litar 2 dawai arus terus (a.t)
Hitam
Negatif bagi litar 3 dawai arus terus (a.t)
Biru
Dawai tengah bagi litar 3 dawai (a.t)
Hitam
Jadual 4.7 : Kabel Yang Digunakan Oleh TNB
JENIS
VOLTAN
PVC INSULATED-Single core-Twin core
LVLVLV
-Multicore PAPER INSULATED-Single core-Belted
6.6kV, 11kV, 22kV,33kVLV, 6.6kV,
-Screened
11kV22kV, 33kV
OIL FILLED-3 Core self contained-Single core
22kV, 33kV, 132kV132kV
self contained XLPE-Aerial cable-Single core
11kV, 33kV{SAXKA)11kV,
-XLPE 3 core
22kV,33kV,132kV11kV
4.1 AKSESORI PEMASANGAN DAN PERALATAN PERLINDUNGAN Terdapat beberapa alat tambah (aksesori) dalam pemasangan elektrik. Antara yang paling banyak digunakan adalah palam 3 pin, soket alur keluar dan suis. Ada juga aksesori digunakan untuk tujuan perlindungan daripada kerosakan yang disebabkan litas pintas atau arus bocor. 4.1.1 Suis Suis adalah suatu alat mekanikal yang digunakan untuk memutus dan menyambung bekalan kepada peralatan elektrik. Terdapat banyak jenis suis diantaranya ialah suis togol, suis satu hala, suis satu kutub dua hala, suis siling dan lain-lain.
4.1.2 Soket alur keluar dan palam .
Alat ini diperlukan untuk menyambungkan bekalan kepada peralatan elektrik mudah alih. Soket alur keluar mempuyai dua atau tiga alur terminal manakala palam pula merupakan bahagian yang boleh digerakkan yang mempunyai dua atau tiga pin untuk dimasukkan ke dalam soket alur keluar. Saiz piawai bagi peralatan tersebut adalah 2A, 5A, 15A dan 30A.
4.1.3 Perlindungan Arus Lebihan. Arus lebihan ialah nilai arus tinggi mengalir dalam sesuatu litar dan lebih daripada kadar maksima yang dibenarkan. Ianya mungkin disebabkan oleh satu daripada perkara berikut ; a)
Lebihan arus beban
– yang disebabkan oleh beban lampau(penambahan beban lebih daripada yang dibenarkan) atau permulaan beban (arus beban naik secara mengejut pada peringkat permulaan penghidupan) b)
Litar pintas
- berlaku apabila pengalir fasa dan pengalir neutral bersentuhan. Ini menyebabkan pengalir kabel menjadi panas dan sekiranya alat perlindungan mengambil masa yang lama untuk memutuskan litar, kebakaran akan berlaku. 4.14 Faktor pemilihan jenis-jenis perlindungan arus lebihan Awas!! Beban lebihan menyebabkan arus litar meningkat. a) Jenis beban b) Keupayaan unit perlindungan c) Suhu sekeliling d) Alat khas e) Harga 4.1.5 Jenis-jenis alat perlindungan a) Fius b) Pemutus litar
4.1.6 Jenis-jenis fius a) Fius boleh dawai semula b) Fius katrij c) Fius kapasiti pemutus tinggi Jadual 4.1 : Perbezaan antara Talian Atas dan Kabel Bawah Tanah
Talian Atas
Kabel Bawah Tanah
1. Didirikan di kawasan luar bandar
Kawasan bandar dan rumah pangsa
2. Menggunakan tiang kayu, besi dan
Menggunakan kabel berpenebat yang
konkrit
ditanam dan tahan kerosakan mekanikal
3. Pengalir talian adalah tidak berpenebat
Pengalir yang digunakan berpenebat
4. Penyelenggaraannya adalah mudah
Penyelenggaraannya adalah rumit
5. Kos pembinaannya murah
Kos pembinaannya tinggi
4.1.7 Fius Boleh Dawai Semula Ia digunakan pada pemasangan pengguna domestik atau untuk arus beban yang rendah di perindustrian ciri-ciri : a) terdiri dari dawai elemen yang disambungkan dalam satu penghubung fius yang boleh dikeluarkan dari tapak fius. b) Dawai elemen fius diperbuat dari aloi iaitu campuran timah dan plumbum atau dari kuprum tulin. c) Ia boleh ditukar ganti sekiranya elemen itu putus. d) Arus nominal bergantung kepada saiz dawai elemen fius. e) Kebaikan dan keburukan fius jenis ini adalah seperti jadual 4.2.
Jadual 4.2 : Kebaikan dan keburukan fius boleh dawai semula.
Kebaikan
Keburukan
1. Dawai elemen fius murah
Menghasilkan arka dan mengeluarkan bunyi yang kuat
2. Senang ditukar ganti
Kemungkinan silap mengganti saiz elemen fius
4.1.8 Fius Katrij
Fius Katrij digunakan dalam palam 3 pin bagi perkakasan elektrik. Ia boleh dianggap sebagai fius tambahan kepada fius dalam papan agihan. Ciri-ciri ; a) Terdiri dari satu tiub yang diperbuat dari kaca atau seramik atau tembikar. b) Arus nominal fius adalah 0.15A, 0.25A, 0.5A, 0.75A,1A, 2A, 3 A, 5A dan 13A. c) Faktor fiusan diantara 1.5 hingga 1.75 kali. d) Kebaikan dan keburukan fius jenis ini adalah seperti jadual 4.3 Jadual 4.3 : Kebaikan dan keburukan fius katrij
Kebaikan
Keburukan
1. Kadar arus nominal diketahui dengan tepat2.
1. Jika elemen fius putus, keseluruhan fius tidak
Kapasiti pemutus tidak merosot
boleh digunakan.2. Pemegang fius hanya sesuai
3. Mempunyai kod warna untuk kadaran saiz
dengan saiz kartrij yang tertentu.
yang tertentu. 4. Dapat mengelakkan terjadinya arka dan bunyi yang kuat.
4.1.9 Fius Kapasiti Pemutus Tinggi Fius ini digunakan pada tempat atau beban yang memerlukan kadar kapasiti pemutusan yang tinggi. Ia mempunyai arus nominal yang besar dan mampu menanggung arus beban yang tinggi. Ciri-ciri ; a) Terdiri dari satu tuib seramik dengan penutup hujungnya yang diperbuat dari logam. b) Dawai elemen fius diperbuat dari jenis jalur perak dan disokong oleh silikon serta diselaputi oleh serbuk mineral. c) Mempunyai elemen penunjuk dan serbuk penanda. d) Faktor fiusan diantara 1.0 hingga 1.25 kali. e) Kebaikan dan keburukan fius jenis ini adalah seperti jadual 4.4.
Jadual 4.4 : Kebaikan dan keburukan fius pemutus tinggi
Kebaikan
Keburukan
1. Dapat mengelakkan terjadinya arka dan
- Paling mahal.- Mengambil masa untuk
bunyi yang kuat.2. Dapat mengawal arus
menggantikan fius yang baru.
yang tinggi.
- Hanya sesuai dengan penghubung fius dan
3. Kapasiti pemutusan yang tinggi.
tapak fius yang tertentu.
4. Mempunyai tanda pemutusan.
- Sukar didapati.
4.1.10 Istilah-istilah yang berkaitan dengan fius ;
Elemen fius- adalah pengalir dengan pelbagai saiz yang akan cair apabila arus yang berlebihan mengalir melaluinya a)
Arus nominal – arus maksima yang boleh melalui kabel atau fius pada jangka masa yang tidak terhad dengan tidak memanaskan pengalir kabel atau mencairkan elemen fius. b)
c)
Arus fiusan – arus minima yang boleh mencairkan elemen fius.
d)
Faktor fiusan – nisbah arus fiusan dengan kadaran arus.
4.1.11 Pemutus Litar Ia merupakan peralatan mekanikal yang digunakan untuk membuka dan menutup litar dalam keadaan biasa (untuk tujuan penyelenggaraan) dan juga dalam keadaan litar pintas. Bila berlaku litar pintas ia akan terpelantik secara automatik.
Sistem Pemasangan Elektrik 4.0 LITAR PENGGUNA
Ianya berada di antara talian pengagihan dengan beban pengguna. Litar utama pemasangan pengguna mengandungi unit kawalan dan perlindungan yang berfungsi melindungi dari arus lebihan seperti litar pintas dan beban lampau dan kebocoran arus ke bumi bagi mengelakkan dari terkena kejutan elektrik.
4.0.1 Litar Kawalan Turutan Pengguna
Ia berfungsi sebagai alat pengawalan dan perlindungan yang terdapat pada litar utama pemasangan pengguna. Ia terdiri dari alat-alat pengasingan dan pensuisan, alat perlindungan arus lebihan dan perlindungan arus bocor ke bumi. Komponen-komponen tersebut adalah seperti yang ditunjukan oleh Rajah 4.1 di bawah:
1. Fius pemutus dan perangkai neutral - sebagai pelindung arus lebihan dan menghadkan arus pengguna. 2. Meter kWj - mengukur jumlah tenaga yang telah digunakan untuk menetapkan kadar bayaran tarif. 3. Suis utama
– sebagai pengasing litar dan perlindungan arus lebihan
4. Pemutus litar bocor ke bumi kendalian arus- alat pelindung kepada kebocoran arus ke bumi dan sebagai pengasing litar. 5. Papan agihan - pengagih litar kecil akhir dan pelindung arus lebihan. 4.0.2 Litar Akhir
Litar akhir ialah litar yang keluar dari papan agihan untuk membekalkan tenaga elektrik terus kepada peralatan elektrik.Tujuan pembahagian litar utama ke litar akhir ialah ; a) Untuk mengelakkan bahaya apabila berlaku kerosakan, iaitu dengan memastikan bahawa arus kerosakan yang akan mengendalikan sistem perlindungan itu tidak melebihi daripada sepatutnya. b) Untuk memastikan bahawa bahagian-bahagian dalam pemasangan boleh diputuskan bekalan bagi tujuan pemeriksaan, pengujian atau kerja-kerja membaiki tanpa mengganggu litar lain. c) Untuk mengelakkan kerosakan yang berlaku pada sesuatu litar itu merebak ke litar yang lain.
4.0.3 Permintaan maksima
Permintaan maksima ialah arus terbesar yang perlu dialirkan ke dalam litar, suis dan alat perlindungan pada sesuatu masa. Ianya boleh di tentukan daripada permintaan arus keseluruhan bagi semua punca perkakas elektrik dalam litar.
4.0.4 Litar akhir bagi soket alur keluar
Ia boleh di bahagikan kepada beberapa jenis iaitu:
a) Litar jejari litar yang di sambungkan kepada soket alur keluar dan berakhir pada soket alur keluar yang di hujung sekali.
b) Litar gelang litar yang di sambungkan kepada beberapa soket alur keluar dan berakhir pada punca masukannya di papan fius agihan.
c) Sulur merupakan satu cabang kabel yang di sambungkan pada litar jejari dan litar gelang.
4.0.5 Litar akhir lampu
Biasanya diagihkan untuk bekalan ke punca lampu filamen atau lampu discas. Beban lain juga disambungkan dari litar lampu seperti kipas siling dengan syarat arus beban penuh kurang daripada yang ditetapkan. Pengalir kabel litar akhir lampu yang diagihkan dari papan fius agihan akan berakhir di terminal siling ros atau pemegang lampu.
4.0.6 Litar akhir alat pegun
Litar akhir alat pegun(tetap) yang berkadar lebih daripada 3 kW tidak boleh disambungkan ke soket alur keluar. Ini bermakna litar akhir yang berasingan perlu dipasang untuk beban tersebut.
