U. Fischer, B. Siemund - Borelioza. Poradnik dla pacjentów

P olska Ute Fischer • Bernhard Siegmund

Borelioza Poradnik dla pacjentów Wydanie I polskie pod redakcją Katarzyny Maks i Anny Kolbe-Panek

„W przypadku boreliozy nie ma objawów, które nie w ystępują” - tak opisują eksperci różnorodność dolegliwości. Przy bólach mięśni, puchnięciu i zapaleniu staw ów lekarze bez w iedzy na tem at boreliozy typują autom atycznie na reumatyzm lub fibromialgię, naw et kiedy brakuje typowych parametrów laboratoryjnych.

Borelioza Poradnik dla pacjentów Ute Fischer Bernhard Siegm und

Wydanie I polskie pod redakcją Katarzyny Maks i Anny Kolbe-Panek

M ed P h a rm P o ls k a

Redakcja naukowa: Katarzyna Maks, dr Anna Kolbe-Panek T łum aczenie: Joanna O w oc-L cm pach Redakcja językow a: A nna Sławińska O pracow anie skorowidza: dr Anna K olbe-Panek Z e w zględu na stały postęp w naukach m edycznych lub o dm ienne opinie na tem at leczenia, ja k rów nież m ożliw ość w ystąpienia błędu, W ydaw nictwo prosi, aby w trakcie podejm ow ania decy zji terapeutycznej uw ażnie oceniać inform acje zam ieszczone w niniejszej książce, zwłaszcza dotyczące leków now ych lub rzadko stosow anych. Inform acje dotyczące praktycznego stoso w ania leków odpowiadają poziom ow i aktualnej w iedzy m edycznej. Z a daw kowanie i sposób podaw ania le k ó w jest odpow iedzialny użytkow nik. P rosim y zapoznać się z inform acjam i p ro ducenta przed zastosow aniem leku. N azw y handlow e są praw nie chronione, naw et wówczas, gdy nie zostały specjalnie oznaczone.

D zieło w całości je st chronione praw em autorskim . Ż adna z części tej książki nie m oże być w jakiejkolw iek form ie publikow ana bez uprzedniej zgody W ydawnictwa. D otyczy to rów nież sporządzania fotokopii, m ikrofilm ów, tłum aczenia oraz przenoszenia danych do system ów ko m puterow ych. IS B N 978-83-60466-37-7

Tytuł w ydania oryginalnego w języ k u niem ieckim :

Borreliose. Zeckeninfektion mit Tarnkappe By U te Fischer, B ernhard Siegm und © 5th edition 2007 by S. H irzel Verlag BirkenwaldstraBe 44, D -70191 Stuttgart Ali rights reserved

© 2008 C opyright for the Polish edition by M ed P h arm Polska

M ed P h a rm

P o ls k a

ul. Pow stańców Śląskich 28-30 53-333 W rocław w w w .m edpharm .pl Skład i przygotow anie do druku: Luiza Pindral Projekt okładki: Luiza Pindral

Spis treści Przedmowa

6

Wstęp

7

Historia rodziny Polly Murray

9

Kleszcze nie spadają z drzew

11

Choroby przenoszone przez kleszcze

16

Ukłucie przez kleszcza

22

Objawy i przebieg choroby

26

Błędne i kłopotliwe rozpoznania

40

Neuroborelioza

46

Przetrwałe dolegliwości (późna manifestacja)

53

Borelioza w trakcie ciąży

55

Borelioza u dzieci

56

Borelioza w internecie

58

Poszukiwanie lekarza

59

Rozpoznanie - puzzle z nieuporządkowanymi elementami

63

Leczenie

77

Przyczyny niepowodzenia leczenia

91

Późna i przewlekła borelioza

95

Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie

98

Efekty uboczne leczenia

105

Alternatywne metody oraz nowe sposoby leczenia i zmniejszania bólu

110

Jak unikać kleszczy? Skuteczna i nieskuteczna profilaktyka

127

Szczepienia przeciwko boreliozie?

130

Kiedy można uznać boreliozę za chorobę zawodową?

132

Przypadki z życia

133

Grupy wsparcia

137

Dodatkowe wskazówki

139

Literatura

141

Informacje na temat boreliozy w Internecie

143

Indeks

144

6

B o r e lio z a - c h o r o b a p r z e n o s z o n a p r z e z k le s z c z e

Przedmowa

Kleszcze przenoszące boreliozę czają się wszędzie. Tysiące ludzi zapada na tę chorobę, ale nie są oni świadom i skąd pochodzą ich bóle. W iększość lekarzy je st bezsilnych, poniew aż nie m ieli boreliozy w sw oim planie kształcenia. N iniejsza książka pisana przez chorych dla chorych pomaga w postaw ieniu diagnozy, przygotowaniu się do roz m owy z lekarzem oraz radzeniu sobie z fizycznymi i psychicznymi dolegliwościami. D obrze wiedzieć: im wcześniej odkryje się chorobę, tym bardziej praw dopodobne bę dzie całkowite wyleczenie. Lato, 2000 r. Zadziwiające, jak wszystko uległo zm ianie w ciągu zaledwie dw óch lat. M edia coraz częściej inform ują o boreliozie. Rozwija się diagnostyka i powstają now e m odele le czenia, które stawiają pod znakiem zapytania dotychczasową w iedzę i rozum ienie cho roby. Zim a, 2003 r. Borelioza z roku na rok staje się coraz bardziej znana. D ostępne są liczne materiały inform acyjno-edukacyjne dla pacjentów i zainteresow anych osób. Zaczynają się także pojawiać grupy wsparcia dla chorych na boreliozę, które niosą pom oc zrozpaczonym, niepew nym i przestraszonym . Ciągle jeszcze m ożna jed n ak znaleźć niefachowe i błędne informacje na tem at tej choroby. Pacjenci pielgrzym ują więc czasem miesiącami i latami do jednego lekarza do innego w nadziei na znalezienie specjalisty. Diagnostyka serologiczna bywa zawodna. N iektórzy lekarze w ierzący w yłącznie w ynikom laboratoryjnym odmawiają jed n ak rozpoczęcia terapii, m im o że objawy są często bardzo typowe dla boreliozy. Pacjenci z negatywnym i wynikam i testów laboratoryjnych są odsyłani, uznawani za sym ulan tów albo kierowani na terapię psychosomatyczną. O becnie obowiązujące wytyczne leczenia i diagnozowania boreliozy są przestarza łe. Rozporządzenia te są rozpow szechnione na całym Swiecie. Jak więc lekarze mają się orientować? Ciągle jeszcze nie jest dobrze, Lato, 2006 r.

W stęp

7

Wstęp

B.QrdiQzsz .Lyui£..choroba—przsnoszoiis .p.rz6i«Jki.6jizcz£ U kłucia kleszcza nie zawsze są obojętne. Te podstępne pasożyty nie tylko ssą na szą krew, ale m ogą w niej pozostawiać niebezpieczne chorobotw órcze zarazki - krętki Borrelia.

Borelioza z Lyme (BL, krętkow nica kleszczowa) to przewlekła, w ieloukładow a choroba przenoszona przez kleszcze, a wywoływana przez krętka Borrelia burgdorferi. Kliniczne objawy zaczęto opisywać jako niezależne schorzenia ju ż w X IX wieku. N a początku 20. stulecia po raz pierwszy scharakteryzowano obrączkowatą, powiększającą się obw odow o zm ianę skórną. Podejrzewano, że powstała ona w wyniku ukłucia przez kleszcza i nazwano ją rum ieniem w ędrującym (EM - erythema migrans). Pierwszy przy padek EM opisano w Polsce w 1948 roku, jed n ak zachorowania na boreliozę z Lyme zaczęto rozpoznawać dopiero pod koniec lat 80. W latach 90. scharakteryzowano także ogniska endem icznego występowania boreliozy w naszym kraju. W 1997 roku rzecznik prasowy N iem ieckiego Zielonego Krzyża opublikow ał dane poświadczające 30-60 tys. zachorow ań na rok w N iem czech. W lipcu 1998 roku dane te musiały zostać skorygowane ju ż na 40-80 tys. W tym samym czasie Instytut R ober ta Kocha w Berlinie i N arodow y O środek Referencyjny dla Boreliozy w M onachium wskazywał na 100 tys. zachorowań. Po salmonellozie, borelioza jest drugą co do często ści chorobą zakaźną w Niem czech. W Polsce najwięcej przypadków pochodzi z woje w ództw podlaskiego, opolskiego, mazowieckiego, warm ińsko-mazurskiego i kujawsko-pom orskiego. N ik t nie odważy się określić, ja k wielką sum ę należy wydać na diagno stykę i leczenie jeszcze niestw ierdzonych przypadków boreliozy, które zostały rozpo znane jako reum atyzm lub inne kłopotliwe choroby ja k np.: fibromialgia, depresje. Tylko 40% zakażonych przypom ina sobie to pozornie banalne wydarzenie, jakim jest ukłucie przez kleszcza. Ponieważ większość objawów pojawia się dopiero po wielu dniach, tygodniach lub miesiącach, ani pacjenci, ani lekarze nie wiążą obu tych zda rzeń. D odatkow ą trudnością są zmieniające się objawy choroby, symulujące wiele in nych dolegliwości. Borelioza z Lyme jest chorobą, o której nie nauczano w procesie kształcenia większości dzisiejszych lekarzy rodzinnych i specjalistów w średnim wieku. Jeszcze w 1985 roku

8


jeden z lekarzy zapewniał mnie, że europejskie kleszcze nie przenoszą boreliozy. Kolejny lekarz, m im o w ielu śladów po ukłuciach, zlecił pacjentce wycięcie tkanki mięśniowej z ram ion i ud, ponieważ podejrzewał chorobę mięśni. W końcu inny lekarz przepisał jej masaże tkanki łącznej i zalecił roślinne środki przeczyszczające. Pozwolą Państwo, że się bliżej przedstaw im y N ie jesteśm y lekarzami, lecz dziennika rzam i i jednocześnie, z pow odu własnej choroby, pacjentami. Wierzymy, że w rozm o wie ze specjalistami, grupam i udzielającymi pom ocy i innym i chorym i, uda nam się uzupełnić braki w iedzy na tm at boreliozy oraz ułatwić dialog m iędzy lekarzami i pa cjentami. Zależy nam na ułatw ieniu stawiania roszczeń w stosunku do świadczenio dawców, tj. kasy chorych, zakładów ubezpieczeniow ych oraz związków zawodowych. Mając na uwadze fakt, że w iedza o boreliozie, jej diagnostyka i leczenie, dopiero w ostatnich piętnastu latach znalazły właściwe miejsce w fachowej literaturze m edycz nej, szkoleniach i badaniach naukow ych, choroba ta stanowi now e zagadnienie dla w ielu lekarzy. A pelujem y do Państwa, jako pacjentów, abyście byli świadom i swojej choroby. U pór, chęć pogłębiania wiedzy, odwaga i dyscyplina dadzą Państwu siłę do zapanowa nia nad dolegliwościami i szczęśliwego pokonania boreliozy. Ute Fischer i Bernhard Siegmund


9


Polly Murray - silna kobieta Polly M urray po przeprow adzce do Lyme w stanie C o n n e c tic u t w U S A w 1959 ro k u zau w aży ła u wszystkich członków rodziny rzadkie dolegliwo ści d erm ato lo g iczn e, staw ow e i n eu rologiczne: obrzęknięte kolana, zapalenie m igdałków podniebiennych, bóle głowy, sztywność karku, zapalenia gardła i krtani, specyficzne wysypki skórne, gorącz kę oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Po lecze niu antybiotykam i objawy ustępowały, ale tylko przejściowo. W ielokrotnie pojawiało się i znikało zaczerwie nienie w kształcie krążka i pierścienia (erythema m igrans). Podejrzenie w ysunięte przez rodzinę, że w szystko m oże m ieć zw iązek z ukłu ciem przez kleszcze, zostało odrzucone przez miejscowych le karzy. Prawie 30 lekarzy różnych specjalności przez 15 lat bezskutecznie starało się ustalić właściwą dia P o lly M u r r a y (fot. E.K. J o h n s o n ) gnozę, do m om entu, gdy matka Polly, odkryła, że inni ludzie, mieszkający w sąsiedztwie i okolicy, cierpią na podobne dolegliwości, a troje z nich m ogło się poruszać tylko o kulach. W zięła w ięc sprawę w swoje ręce. Razem z m atkam i innych chorych dzieci zebrała dane na tem at choroby, odbyła rozm ow y z le karzami i doprow adziła w 1975 roku, 16 lat po w ystąpieniu pierwszych dolegliwości, do rozpoczęcia badań naukowych nad tą zagadkową chorobą przez dr. Allena Steere’a z Kliniki Reumatologicznej U niw ersytetu w Yale. Poszukiwania czynnika wywołującego dolegliwości były skomplikowane. Problem tkwił w tym, że w praw dzie ponad 20% pacjentów kojarzyło pojawienie się erythema migrans z ukłuciem przez kleszcza, ale naukow cy początkowo poszukiwali w irusa i riketsji jako czynników sprawczych. Podejrzenie Polly M urray, że w inne są kleszcze, potw ierdziło się dopiero w 1978 roku, kiedy jed en z pacjentów zachował na pamiątkę „przestępcę” i przedłożył go przy badaniu.

10


W 1980 roku zdem askowano czynnik zakaźny boreliozy z Lyme jako wrażliwą na penicylinę, nieropotw órczą bakterię. W 1981 roku dr Willy Burgdorfer z N arodow ego Instytutu Zdrow ia, z laboratorium Rocky M ountains w H am ilton w M ontana (USA), badał kilkaset kleszczy twardych i znalazł w ich jelitach nadzwyczaj duże krętki. C h o dziło o form y bakterii, które były 10-20-krotnie większe niż bakterie wywołujące za palenie płuc. O d nazwiska odkrywcy ten typ krętka Borrelia nazwano Borrelia burgdotferi. O prócz opisywanej w U SA Borrelia burgdotferi, za przyczynę znacznego zróżnicow a nia obrazu klinicznego choroby odpow iedzialne są także występujące w Europie Bor relia garinii i Borrelia afzelii.


11


N a świecie występuje około 850 gatunków kleszczy. Te gatunki dzielą się na trzy ro dziny: kleszcze miękkie, tw arde i m niej zbadane gatunki mieszane, które występują tylko w Afryce. Kleszcze m iękkie (obrzezki), w przeciwieństwie do kleszczy twardych, nie mają na grzbiecie pancerza. Preferow anym przez nie gospodarzem są gołębie. U k łu cie ludzi przez te kleszcze nie m usi wywoływać boreliozy, ale m oże być przyczyną cięż kich reakcji alergicznych. Najczęściej występującą rodziną kleszczy w środkowej i południow ej Europie są kleszcze twarde, do których zalicza się 675 podrzędów Ixodes ricinus (kleszczy pospoli tych, dawniej nazywanych kleszczami pastwiskowymi). Są one głównym i przenosicielami boreliozy i w irusów zapalenia opon mózgowych. W Polsce mają idealne w arunki do rozw oju w w ojew ództw ach północno-w schodnich. Pasożytują na dużej liczbie zwierząt i ludziach.

Wyitęppwanieiregiony^zageszczenie Ponieważ większość chorób wywoływanych przez krętki, ja k leptospiroza (choroba przenoszona na ludzi przez zwierzęta) i krętkow ica tropikalna (m alinow opodobne uszkodzenia skóry i tkanek) w ystępuje przew ażnie w Afryce, południow ej Ameryce i południow o-w schodniej Azji, niem ieccy lekarze do 1985 roku byli pewni, że euro pejskie kleszcze nie m ogą przenosić boreliozy. Dzisiaj wiadom o, że cała półkula pół nocna, także z obszarami szczególnie narażonym i, należy do obszaru rozprzestrzenie nia się boreliozy, ja k i podobnych chorób wywoływanych przez ukłucie kleszcza. Ryzyko wystąpienia boreliozy znacznie zwiększają szczury z miejskich parków. Ba danie opublikowane w 1996 roku przez p ro f Franza-Rainera M atuschkę z Charite w Ber linie wykazało, że szczury trzydziestokrotnie częściej przenoszą kleszcze niż myszy Wów czas była mowa o dużych parkach miejskich w Londynie, Pradze i Baltimore. M ożna jednak przyjąć, że kleszcze spotyka się wszędzie, gdzie gryzonie wabione są resztkami jedzenia: na odkrytych basenach, w parkach miejskich, na murawie obiektów sportowych, na placykach zabaw dla dzieci. Najczęściej spotyka się m łodzieńcze postacie tych paję czaków, tzw. nimfy, które znane są z przenoszenia infekcji.

12


Rozprzestrzenianie się barwnych kleszczy Zdarza się, że kleszcze przywlekane są do nas z innych krajów. Z reguły jed n ak nie zadomawiają się one w naszym klimacie. W yjątkiem je st kleszcz derm acentor (barwny kleszcz), który przywędrował do nas z okolic M orza Śródziemnego. D w ukrotnie więk szy niż norm alne kleszcze i obdarzony m arm urkow ym ciałem kleszcz barw ny zasiedla now e okolice, praw dopodobnie w skutek przenoszenia przez ptaki w ędrow ne. Dotychczas w yizolow ano dwa rodzaje kleszczy. Dermacentor marginatus przenosi zakażenie gorączką Q . N ie m usi dojść do ukłucia, ponieważ czynnik chorobotw órczy rozprzestrzenia się w raz z odchodam i kleszcza przez powietrze. D r R ainer O ehm e z U rzęd u Z drow ia B adenii-W irtem bergii wie o około 300 przypadkach gorączki Q zdiagnozowanych w ciągu roku; przypuszczalnie jest ich jed n ak znacznie więcej. D rugi rodzaj zwany je st kleszczem łąkowym, Dermacentor reticulatus. Przenosi on pierwotniaka Babesia canis i w yw ołuje tzw. malarię psią. Jest ona najczęściej śm iertelna dla psów, ale nie stanowi zagrożenia dla ludzi. N ależy jed n ak zachować ostrożność w przypadku zarażonych psów. Kleszcze na urlopie Kleszcze czają się we w szystkich europejskich krajach, szczególnie w Belgii, Danii, N iem czech, Finlandii, we Francji, w Grecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii, w e W łoszech, na Litwie, w Hiszpanii, Czechach, Turcji, na U krainie, Białorusi, w Polsce i Austrii. Kto wierzy, że u n ik n ie kleszczy w zim ie, nie p ow inien spędzać tej pory ro k u na Wyspach Kanaryjskich lub w okolicach M orza Śródziemnego, gdzie um iarkow ane tem peratury nie zmuszają ich do snu zimowego. Kleszcze z C ypru są często zainfekowane różnym i rodzajami riketsji, które prze noszą tzw. gorączkę od ugryzienia kleszcza, która nie jest tożsama z boreliozą, pom i m o że wyw ołuje podobne objawy jak stan grypowy: bóle głowy, dreszcze, bóle mięśni, gorączkę, a później uszkodzenie skóry. Także kontynent afrykański nie je st bezpieczny: kleszcze zagrażają nam szczegól nie w Egipcie, Republice Południow ej Afryki i w Republice Kongo. Również w USA, gdzie borelioza je st drugą po H IV najczęściej występującą infekcją, bakterie spotyka się we wszystkich stanach, szczególnie często w C onnecticut, Kalifornii, Massachusetts, M innesocie, New adzie, N ew Jersey, N ow ym Jorku, O regonie, W isconsin. W Kana dzie w prow incjach A lberta, M anitoba, N o w a Szkocja, O n tario , Q uebec. W Azji w C hinach i Japonii, w całej Australii: wszędzie. Jedynie w N ow ej Zelandii, m im o wy stępowania tam kleszczy, do 2008 roku, tzn. do roku wydania tej książki, nie w ystępo wały żadne zachorowania.


13

Zagęszczenie M ożna założyć, że jed n a trzecia dojrzałych kleszczy przenosi bakterie wywołujące boreliozę. Najczęściej do zakażenia człowieka dochodzi przez kontakt z nim fam i, m a łymi i jednocześnie najagresywniejszymi form am i rozw ojowym i kleszy. Stwierdza się u nich 10-20-krotnie większą liczbę krętków niż u pozostałych postaci kleszczy, dlate go najwięcej przypadków zachorow ań przypada od maja do sierpnia, czyli w okresie żerowania nimf.

Naturalne środowiska N aturalne środowiska występowania kleszczy to ściśle określone tereny (lasy, krzewy, tereny łąkowo-leśne), biotopy, w których żyją zwierzęta-gospodarze (dzikie zwierzęta, ptaki, zające, myszy). Kleszcze i zwierzęta, rów nież dom owe, tworzą rezerw uar dla Bor relia.

Przestrzeń życiowa kleszczy Kleszcze szybko się dostosow ują do now ych warunków. M ożna je spotkać nawet na znacznych wysokościach, do prawie 2000 m n.p.m ., w w ilgotnych korytach rzek, na wyspach subarktycznych, w tropikach i na suchych obszarach pustynnych. Preferują jednak zielone obszary z podszyciem, paprocie i trawy, szczególnie przejścia między lasem liściastym a iglastym. M ożna je znaleźć w żyw opłotach i krzew ach, przede wszystkim w jeżynach, leszczynach, m alinach i dzikim bzie czarnym. Razem z lisami, zającami, psami i kotami dostają się one także do naszych przydom ow ych ogródków. W Polsce ponad 40 gatunków zwierząt, ssaków oraz gadów, pełni rolę gospodarzy dla kleszczy. D o tego zalicza się także ptaki, które poprzez swoje migracje odpowiedzialne są za rozpow szechnianie kleszczy na świecie. W zależności od stadium rozwoju, kleszcze wspinają się maksymalnie na wyso kość 1,5 m etra. Najczęściej dojrzałe osobniki męskie i żeńskie spotyka się na wysoko ści do 80 cm, nim fy - na około 40 cm i larwy - nie wyżej niż 20 cm. Jeśli jest za zim no lub za gorąco, zakopują się w ziemi lub ukrywają się pod liśćmi. D opiero pierwsze krople rosy i ciepły deszcz wabią je na światło dzienne. Najbardziej aktywne są latem przed południem , wczesnym wieczorem i nocą. Wypełzają ze swoich kryjówek i czekają na gospodarza. Z a pom ocą tylnej pary odnóży czepiają się źdźbła lub

14


gałązek i rozstawiają przednie odnóża w celu schwytania ofiary. N a najbardziej wysunię tej do przodu parze odnóży znajduje się tzw. narząd Hallera. Dzięki w łoskom czucio w ym pozbawione oczu kleszcze są w stanie odbierać bodźce termiczne, chemiczne i ru chowe. Jeśli kleszczowi „pasuje” ofiara, wbija się w jej ciało za pomocą narządu ssącogryzącego. Zagraża to szczególnie dolnym partiom ciała, a w szczególności okolicom krocza. W tym słabo w idocznym miejscu ciała m ożna nie zauważyć wędrującego rum ie nia, pierwszego objawu ostrzegawczego.

Im m łodszy jest kleszcz, tym niżej um iejscow iona je st jego przestrzeń życiowa. Larwy napadają na gospodarzy: mysz dom ow ą i leśną, w niższych warstwach roślin. N im fy mają większy horyzontalny i w ertykalny zasięg działania i trafiają na małe i średniej wielkości ssaki i ptaki. D ojrzałe kleszcze poruszają się po obszarze o średnicy około 5 m , są jed n ak transportow ane na znacznie większe odległości dzięki swoim gospoda rzom .

Cykl życiowy kleszcza Przebiega od jaja do dojrzałego płciowo kleszcza przez trzy stadia rozwojowe i trwa z reguły dwa do trzech lat. Samice kleszczy w każdym stadium potrzebują jedynie spo życia pewnej ilości krwi. D ojrzała samica utacza ofierze do 5 m ililitrów krwi. N a koń cu posiłku kleszcz m oże powiększyć swoją wagę naw et 200-krotnie. Samce kleszczy w praw dzie rów nież kłują, ale nie ssą. W iosną samica kleszcza składa do ziemi jaja. Jednorazow o może ich złożyć do 3000. Latem wykluwają się z nich larwy. N ie m ożna ich zobaczyć gołym okiem, ponieważ w pierwszych dw óch dniach życia są one jeszcze bezbarwne. M ogą ju ż jednak kłuć i ssać, a także zainfekować boreliozą. Jeśli od razu znajdą one gospodarza - bezpośred nio na ziemi, np. mysz, nogi ludzi - jeszcze latem rozwijają się z nich nimfy. Jeśli pierw sze spożycie krwi nastąpi dopiero latem, stadium rozwojowe opóźnia się, aż do następ nej wiosny. Jeśli larwom uda się, zarów no na wiosnę, ja k i zimą (już jako nimfy), wy ssać trochę krwi, przeistaczają się tylko przez je d n o zim owanie w ziemi w dojrzałe, dorosłe kleszcze. Samce kopulują z osobnikam i żeńskimi podczas ostatniego spożycia krwi, a następnie giną.


15

Tak mikroskopijne mogą być kleszcze przed spożyciem krwi Larwy wielkości około 0,6 m m , początkowo bezbarwne, najlepiej w idoczne są na py sku psa. Nim fy, najczęstsi napastnicy, wielkości około 1 m m , są tylko „wędrującym p u nktem ”. D orosłe samce kleszczy mają około 2,5 m m . Samice osiągają wielkość 2,4— 4,8 m m . Borrelia burgdorferi. Bakterie o krętkowatym kształcie, zostały po raz pierwszy rozpoznane jako czynnik w yw ołujący chorobę z Lyme w 1981 roku.

M yszy są rezerwuarem dla bakterii przenoszących chorobę z Lyme. Krętki przechodzą na nie poprzez ssące krew larwy.

'O

Bakterie przetrwają podczas przem iany larw w nim fy i następne stadia rozwojowe kleszczy.

Samica kleszcza

Zainfekow ane nimfy, żerujące na myszach, m ogą przenieść Borrelia.

Larwa kleszcza

Nim fa

Bakterie nie giną podczas przem iany n im f w dorosłe osobniki kleszczy. Zainfekow ane larwy i nim fy kleszczy, ssące krew z ludzi, mogą przenosić Borrelia.

Sarny i zwie rzyna łow na u m ożliw iają m nożenie się kleszczy.

Zainfekowane samice kleszczy, ssące krew z ludzi, mogą przenosić Borrelia.

Rozwój kleszczy i droga przenoszenia Borrelia

16



Nie mylić: WZM i borelioza N ajbardziej znane choroby przenoszone przez kleszcze są często m ylone zarów no przez pacjentów, ja k i specjalistów. N a hasło „kleszcze” pojawia się zazwyczaj odpo wiedź „zapalenie opon m ózgow ych” i „szczepienie na W Z M ”. Pozwolą Państwo, że wyjaśnimy tę kwestię.

Wczesnoletnie odkleszczowe zapalenie mózgowia (WZM) i borelioza: dwie catkowicie różne choroby Jedyna w spólna cecha obu chorób to przenoszenie ich przez kleszcze. M ogą one transportow ać w swoich jelitach zarów no w irusy W Z M , ja k i krętki Borrelia czy inne czynniki chorobotw órcze. W kleszczach znaleziono dotychczas dziesięć różnych czynników zakaźnych. M ogą być one jednocześnie przeniesione na ludzi oraz towarzyszyć chorobie jako tzw. w spółzakażenia ze szczególnie ciężkimi objawami neurologicznym i. Borelioza jest chorobą bakteryjną, którą m ożna leczyć antybiotykami. W Z M jest chorobą wirusową, w leczeniu której antybiotyki nie pomagają. Przeciwko W Z M m oż na się natom iast zaszczepić, przeciwko boreliozie jeszcze nie. Kleszcze z krętkam i Bor relia występują praktycznie na całym świecie; kleszcze z W Z M (najczęściej z jednocze snym zakażeniem Borrelia) na określonych obszarach, przed którym i zawsze szczegól nie się ostrzega. Podczas gdy w Europie Środkowej blisko jed n a trzecia kleszczy je st zainfekowana Borrelia, w irus W Z M stwierdzany jest tylko w około jednej .setnej kleszczy. W yjątkiem są tereny endem iczne dla W Z M , naturalne ogniska z dużą gęstością występowania kleszczy zakażonych, które w atlasie W Z M oznaczone są jako czerwone obszary ryzy ka. Tam wskaźnik ryzyka sięga 30%. D uże ogniska W Z M w ystępują w N iem czech, Estonii, Chorwacji, na Łotwie, Li twie, w Austrii, Polsce, Rosji, Szwecji, Szwajcarii, Słowacji, Czechach i na Węgrzech. Zachorowania na W Z M w ystępowały także w Albanii, Bośni-H ercegow inie, Finlan


17

dii, Francji, Grecji, w e W łoszech, w ja p o n ii, Lichtensteinie, M ołdawii, północnych C hinach, N orw egii, Republice Słowackiej, na U krainie i Białorusi. W Polsce od w ielu lat zachorowania na W Z M występowały głównie na terenach endem icznych w w ojew ództw ie podlaskim i w arm ińsko-m azurskim . O d 1993 roku liczba zgłoszonych zachorow ań pokaźnie wzrosła w porów naniu z okresem poprzed nim i co roku zgłasza się od 181 do 267 now ych przypadków.

Ryzyko z^k^zGniH D o zakażenia boreliozą dochodzi przy bezpośrednim kontakcie kleszcza przenoszące go krętki Borrelia z człowiekiem w w yniku przedostania się śliny lub w ym iocin paso żyta przez skórę ofiary. Jeśli wcześnie usunie się kleszcza, ryzyko zakażenia zmniejsza się, ponieważ uważa się, że do zakażenia potrzebny je st okres co najmniej 24 godzin. Kleszcza należy więc m ożliwie szybko usunąć i zabić. Trzeba przy tym uważać, żeby nie zgnieść pasożyta szczypcami lub palcami i nie spowodować wstrzyknięcia jego za wartości pod skórę. Zwiększa to znacznie ryzyko natychmiastowej infekcji. Inaczej jest w przypadku W ZM . Wystarczy, że zainfekowany w irusem kleszcz ukłuje człowieka, a ryzyko infekcji W Z M od razu jest bardzo duże. O koło 90% wszystkich infekcji W Z M przebiega bez lub tylko z łagodnie w yrażonym i objawami klinicznymi, ja k np. bóle głowy. 10% infekcji W Z M tw orzy zagrażający życiu obraz chorobow y z ciężkimi, trw ałym i uszkodzeniam i neurologicznym i. W 1999 roku boreliozę zgłaszano przede w szystkim w województwach podlaskim i w arm ińsko-m azurskim , natom iast w 2005 roku odnotow ano w zrost liczby zachoro w ań w całej Polsce. Tak znaczny, prawie pięciokrotny w zrost liczby zachorowań, jest w dużej m ierze związany z poprawą rozpoznaw alności objawów boreliozy, jak rów nież z przem ianą w arunków klimatycznych, sprzyjających rozwojowi kleszczy.

Podwójna infekcja: WZM i borelioza Ponieważ kleszcze m ogą przenosić jednocześnie zarówno krętki Borrelia ja k i w irusy W ZM , podw ójne infekcje są m ożliwe na obszarach szczególnie zagrożonych W ZM . M ogą przebiegać, po różnym okresie wylęgania, z bardzo ciężkimi komplikacjami neu rologicznymi.

18


Co to są Borrelia? B orrelia to krętkowata, ruchliw a bakteria G ram -ujem na należąca do rodziny Spirochaetaceae. Jej średnica w ynosi 0,3-0,5 fj.m, długość 20-30 firn i tworzy 3-10 zwojów.

Z pow odu częstych zm ian zachodzących w m ateriale genetycznym (D N A ) tych bak terii, łatwo dochodzi do zm ian budow y białek pow ierzchniow ych (OspA, OspB), co znacznie utrudnia diagnostykę choroby. Podczas gdy wiele innych bakterii nam naża się co 20-30 m inut, w przypadku krętków odbywa się to tylko co 8-20 godzin. Tem u w olnem u w zrostow i zawdzięczać m oż na praw dopodobnie to, że infekcja krętkam i rzadko ma przebieg śmiertelny, zazwyczaj tylko znacznie osłabia organizm. Gatunki Borrelia C zynnikiem w yw ołującym boreliozę je st bakteria Borrelia burgdorferi odkryta przez dr. Willi Burgdorfera w 1982 roku w Laboratorium Rocky M ountain. Okazało się, że w śród Borrelia w ystępuje wielka różnorodność. G atunek Borrelia odkryty przez Burg dorfera był kilka lat tem u jedynym gatunkiem występującym w USA. W yprodukowa nie szczepionki było relatywnie łatwym zadaniem dla Ameryki, jednak z niewyjaśnio nych przyczyn została ona wycofana z rynku. W Europie Zachodniej prawie 40% zakażeń przyporządkowano do gatunku B. afzelii i B. garinii. W przypadku manifestacji skórnej (erythema migrans, acrodermatitis chronicans atrophica) najczęściej stwierdza się B. afzelii, a w przypadku objawów neurologicznych B. garinii. W zapaleniu stawów największą rolę przypisuje się B. burgdotferi. W 2005 roku prof. Franz Rainer M atuschka z Charite (Berlin) odkrył gatunek A14S (przewidywana nazwa B. spielmani) występujący na granicy trzech krajów: Niem iec, Francji i Szwajcarii. Przed zakończeniem redakcji tej książki znaleziono je u dwóch pacjentów, u N orw ega i niemieckiego internisty, dopiero po 10 tygodniach inkubacji bakterii. Inne zidentyfiko wane gatunki, jak B. andersonii, B. japonka, B. lusitaniae, B. tanukii, B. turdi \ B. valaisiana, nie zostały do tej pory znalezione u ludzi.

Najbardziej znaną chorobą wywoływaną przez krętki jest kiła. N iektóre jej objawy oraz skokowy przebieg bardzo przypom ina boreliozę. N aukow e doniesienia wskazują na wysokie podobieństw o, nie wynikają z tego jed n ak żadne konsekwencje.


19

Nietypowa borelioza Południow o-hiszpański typ Borrelia, który po raz pierwszy wyizolowano w 1996 roku, charakteryzuje przede w szystkim naw rotow a gorączka, ale bez erythema migrans. Po w szechnie stosowane testy z krwi wskazują pacjentów zakażonych tą bakterią jako seropozytywnych. C horoby nie wyw ołują kleszcze pospolite, tylko kleszcze m iękkie obrzeżki (gatunek Ornithodoros), które przenoszą także nawracającą gorączkę afrykań ską i amerykańską (wg: Lancet 348, 1996, 162).

Inne choroby przenoszone przez kleszcze Erlichioza (HCE) A ktualna nazwa to anaplazmoza. Ta choroba, wywoływana przez bakterie Ehrlichia, była jeszcze kilka lat tem u znana jedynie u zwierząt. Istnieją jed n ak poważne wskazówki na to, że m oże ona wywoływać bóle głowy i kończyn oraz zm iany w obrazie krwi także u ludzi. Już w jesieni 1998 roku Instytut Roberta Kocha w Berlinie wysunął przypuszcze nie, że seronegatywne przypadki choroby z Lyme m ogą być wywoływane przez bakte rie Ehrlichia. N iektóre objawy —gorączka, dreszcze, bóle mięśni, biegunka i kaszel bardzo przypom inają boreliozę. Bakteria przenosząca H G E osłabia układ im m unolo giczny i toruje drogę takim infekcjom , jak: zapalenie płuc, zakażenia grzybicze czy zakażenie krwi. D o leczenia choroby stosuje się antybiotyki tetracyklinowe; przeważ nie nie pozostaw ia ona żadnych następstw. Z p ow odu niespecyficznych objawów, diagnozę m ożna postawić jedynie na podstawie m etod laboratoryjnych - pośredniego testu im m unofluorescencji i W esternblotting. Współistnienie erlichiozy i boreliozy Szwedzka naukow iec prof. M arta G ranstrom ze Szpitala Karolińska w Sztokholm ie poinform ow ała w m arcu 1999 r. o w spółistnieniu erlichiozy z boreliozą, względnie z W ZM . M ożliwość istnienia współzakażenia z erlichiozą należy zakładać szczególnie w przypadku boreliozy seronegatyw nej. W ostatnich latach donosiło o tym w ielu zna nych lekarzy. W U SA u 6% przebadanych kleszczy stw ierdzono jednoczesną obecność Borrelia i bakterii przenoszącej H G E.

20


Babesioza W przeciwieństwie do bakterii Ehrlichia i Borrelia, Babesia jest pasożytem z grupy sporow ców (pierwotniaków). Ich w spólną cechą je st to, że wszystkie są przenoszone przez kleszcze. W U SA donoszono, że jednoczesna infekcja Borrelia i Babesia prowadzi do cięższej postaci choroby, niż każda z nich wywołana osobno. O braz choroby staje się groźniejszy wraz z wiekiem : gorączka, dreszcze, ogólne wyczerpanie, bóle mięśni, bóle stawów, rozpad krw inek czerw onych charakteryzują przebieg choroby. M edyczna służ ba inform acyjna Viva diagnostica zalecała jesienią 1998 roku, żeby po ukłuciu kleszcza poddać się testom na wszystkie trzy czynniki chorobotw órcze. Babesia rozpoznawana jest na podstawie badania krwi. C horobę leczy się środkami przeciwmalarycznymi. Riketsja słowacka Ten czynnik chorobotw órczy - znany także jako T IB O LA (ńck-borne-lymphadenopathy -lim fadenopatia wywołana ukłuciem ) - został znaleziony po raz pierwszy w 1997 r. u pacjentki, która podczas w ędrów ki w Pirenejach została przez kleszcza ukłuta w po tylicę. Po tygodniu wystąpiła u niej gorączka, silne bóle głowy, uczucie rozbicia i bóle stawów. W miejscu ukłucia wytworzyła się grudka z zaczerw ienieniem skóry. Cztery potyliczne w ęzły chłonne były powiększone. Gorączka spadła wprawdzie po leczeniu doksycykliną, ale dwa miesiące trwało zanim ustąpiły bóle głowy, osłabienie i uczucie ogólnego wyczerpania, (wg: Lancet 350, 1997, 112.) Riketsja conorii Infekcja ta określana jako „gorączka po ukłuciu kleszcza”, wywoływana przez Riketsja conorii, występuje w rejonie M orza Śródziem nego i w w ielu krajach azjatyckich. Riketsja helvetica Prof. Em il Reisinger z Rostoku w 2006 roku donosił, że w 9% kleszczy w N iem czech znaleziono m ateriał genetyczny Riketsja helvetica. Przypuszczał, że liczba zachorowań m oże się powiększyć. C horoba objawia się wysoką gorączką, zlewnym i potam i i w y sypką skórną, które łatwo m ogą zostać uznane za objaw infekcji grypowej. Gorączka Q W ywoływana jest przez Coxiella burnetii, czynnik chorobotw órczy przenoszony przez kleszcza łąkowego (derm acentor). R ozprzestrzenianie się choroby zależy nie tylko od samych kleszczy, ale także od ich odchodów roznoszonych z pow ietrzem .


21

Tularemia C zynnik chorobotwórczy, Francisella tularensis, je st przenoszony przez kleszcze derm a centor, kom ary oraz powietrze. Bartoneloza Bartonella została znaleziona w europejskich i amerykańskich kleszczach Ixodes. Bartonella bacilliformis rozprzestrzenia się dzięki m oskitom , a Bartonella ąuintana przez wesz odzieżową. Bartonella henseae przenoszona jest bezpośrednio z gospodarza, kota, poprzez

zadrapanie lub ugiyzienie. C zęsto dyskutow any sposób przenoszenia tej bakterii przez kleszcze nie został ostatecznie potw ierdzony (wg: D eutsche M edizinische W ochenschrift, 1, 2 2005, Hassler, Braun, Kimmig). Przykłady chorób przenoszonych przez kleszcze na ludzi: » RSSE i zapalenie m ózgu Powassan (wschodnia Europa, Azja, Kanada) » bruceloza » gorączka plamista G ór Skalistych (Ameryka) » choroba skokowa owiec (Wielka Brytania) » gorączka kleszczowa Colorado (Ameryka Północna, Europa) » gorączka krwotoczna Krym-Kongo (Afryka, Azja, południowo-w schodnia Europa) » omska gorączka krw otoczna (Azja) » choroba lasu Kyasanur (Azja) » działanie neurotoksyczne, porażenia, paraliż kleszczowy (Australia, Ameryka Pół nocna)

22



Ukłucie kleszcza Po przywarciu do gospodarza, kleszcz nie pozostaje długo w jednym miejscu. W ędru je, szukając ciepłego, wilgotnego, dobrze ukrw ionego miejsca. Szuka zakamarków cia ła o miękkiej skórze, jak pachy, doły podkolanow e, uszy, owłosiona skóra głowy, oko lica genitalna. Wnikanie pasożytów do skóry odbywa się na podobieństwo operacji. Kleszcz wycina w skórze otwór, przez który wprowadza swój aparat ssąco-kłujący aż do naczyń krwiono śnych. Gospodarz nie odczuwa tego, ponieważ kleszcz jednocześnie wstrzykuje substancję znieczulającą i tamującą krwawienie. Około 80% ofiar kleszcza nie odczuwa ukłucia. N ie ma rany. Kleszcze mają tylko 0,8-1 m m i są zbyt lekkie, aby pobudzić nasze narządy czucia. Jedynie, kiedy kleszcz zegnie włos podczas wędrówki, m ożemy to poczuć. W przeciw ieństw ie do W Z M , w przypadku, kiedy ju ż przy pierwszym ukłuciu w irus natychm iast je st przenoszony do rany, Borrelia potrzebują więcej czasu. Trwa to tak długo, aż Borrelia w przewodzie pokarm ow ym kleszcza nam nożą się tak, że będą m ogły przedostać się do aparatu ssąco-kłującego. Dlatego ważne jest, aby natychmiast po zauw ażeniu kleszcza usunąć go, a nie czekać na wizytę u lekarza, czy w przedszko lu - na odebranie dziecka przez rodziców. D ługość picia krwi zależy od stadium roz w ojow ego kleszcza. Larwie wystarcza dwa do czterech dni, nim fie i dorosłym sa m icom 5-10 dni. Po tym czasie kleszcz odpada od ciała żywiciela. Przy okazji: tylko samice potrzebują krwi do przeżycia.

Prawidłowe -[.nieprawidłowe, metody usunięcia kleszcza Kto spróbuje kleszcza wyciskać lub udusić za pom ocą oleju (także oleju z drzewa herba cianego), spirytusu czy kleju, ryzykuje, że pasożyt wydali do rany wymiociny lub ślinę. Ponieważ ryzyko przedostania się zarazka wzrasta wraz z czasem trwania ssania krwi, pow inno się ja k najszybciej usunąć kleszcza. Tak zwane szczypce do usuwania kleszczy (także te z apteki) nie nadają się do tego, ponieważ grube końcówki szczypiec miażdżą tułów kleszcza i wstrzykują bakterie do rany. To samo dotyczy naszych palców.


23

Jeśli znajdziem y przyczepionego do skóry kleszcza, trzeba go od razu usunąć, np. za pom ocą pęsety. N ależy go chwycić przy samej skórze i delikatnie, ale jednocześnie zdecydowanie wyciągnąć lub wykręcić. Trzeba przy tym uważać, żeby głowa pasożyta nie pozostała w skórze. Pom ocna m oże być nitka do zębów, z której robi się pętlę w o kół kleszcza i wyciąga go przy jej pomocy. D o usuwania kleszczy m ożna również stosować specjalny sprzęt dostępny w apte kach, który działa na zasadzie ssawki i ułatwia wydobycie kleszcza dzięki wytwarzanemu podciśnieniu. M iejsce po ukąszeniu pow inno się zdezynfekować, a ręce umyć. Jeśli kleszcz tkwi głęboko i boim y się go sami usuwać - najlepiej od razu pójść do lekarza.

Warto zachować usuniętego kleszcza i (najlepiej żywego oraz zabezpieczonego przed w yschnięciem ) wysłać np. do Państwowego Instytutu W eterynaryjnego, w celu prze prowadzenia testu PC R , który wykaże czy kleszcz przenosi boreliozę. N a w ynik bada nia czeka się około siedm iu dni. Borelioza je st uznawaną chorobą zawodową. D o grupy ryzyka zalicza się przede wszystkim robotników leśnych, leśników, myśliwych oraz rolników. Wszystkie inne grupy zawodowe m uszą w pew ien sposób udow odnić, że ukłucie kleszcza, które spo w odow ało u nich chorobę, miało miejsce w drodze do lub z pracy albo podczas wyko nyw ania pracy. M oże to spotkać praktycznie każdego. N ajlepszym dow odem je st kleszcz, w całości lub w częściach. M artw ego kleszcza m ożna przykleić taśmą klejącą do kartki. Badanie laboratoryjne m oże być pom ocne w przypadku roszczeń względem ustawowego ubezpieczenia wypadkowego. Zapisywanie objawów je st rów nież przydatne przy zbieraniu dowodów. Ponieważ duża liczba dolegliwości i bolesnych objaw ów pojawia się i znika, po tygodniach, m ie siącach, nawet po latach, nie pamięta się tego i sposób przedstawiania dolegliwości może być nieco chaotyczny.

Niezauważone ukłucie kleszcza Bardzo m ała grupa ludzi je st w stanie przypom nieć sobie ukłucie kleszcza. W ynika to z faktu, że pasożyt osiada szczególnie w tru d n o dostępnych fałdach skórnych lub stawowych, a także w m iejscach o skórze delikatnej i cienkiej. Larwy i nim fy mają m inim alne zabarw ienie lub są bezbarw ne, dlatego nie są w idoczne gołym okiem . N apity kleszcz wygląda ja k strupek po ukłuciu kom ara i m oże zostać zdrapany.

24


Inne sposoby przenoszenia Borrelia Biolog, dr Trevor Petny (H eidelberg), donosił na kongresie dotyczącym boreliozy w 1997 roku o m uchach, które w U SA przenosiły Borrelia na ludzi. W N iem czech są pew ne wskazujące na to fakty, ale brak dowodów. Parazytolog, prof. d r Franz Rainer M atuschka (Charite, Berlin) odrzuca m ożliwość przenoszenia Borrelia przez komary, osy i bąki. M ożliw ość przyjęcia Borrelia przy ssaniu krwi, nie czyni z tych pasożytów autom atycznie przenosicieli na ludzi. W przypadku boreliozy z Lyme kom petentny w ektor (przenosiciel) m usi być w stanie zapewnić rozwój i nam nożenie bakterii, za nim przekaże je następnem u gospodarzowi. W rzeczywistości Borrelia były ju ż znajdo wane u różnych stawonogów ssących krew. Brakuje jednak dow odów na to, że nadają się one do stworzenia dla Borrelia warunków, w których byłyby zdolne do osiągnięcia kolejnego etapu rozwojowego. M ożna przyjąć, że w idoczne ślady ukłucia insektów występują okresowo po ukłuciu przez kleszcza. Także obecność tworzącego się po ukłu ciu rum ienia w ędrującego nie je st żadnym dow odem , ponieważ w przypadku borelio zy, rum ień m oże się tworzyć także w innym , niekoniecznie zgodnym z m iejscem ukłu cia, rejonie ciała. U kłucie insekta m oże nasilać tw orzenie się zaczerwienienia. Rum ień powstaje czasem także po ukłuciu przez kleszcza niezakażonego Borrelia, jako odczyn skórny. Transfuzje krwi W literaturze medycznej opisano jed en przypadek przeniesienia Borrelia podczas trans fuzji krwi. Z tego pow odu pacjentom z boreliozą zabrania się z reguły oddawania krwi. Jednak nie każdy chory wie o swojej chorobie w czasie, kiedy oddaje krew. Rutynow e badania serologiczne nie sprawdzają swoistych przeciwciał. Środki spożywcze Borelioza nie m oże być przeniesiona w skutek konsum pcji zainfekowanej zwierzyny, jak: zwierzęta łowne, owca, krowa czy koza.

Ryzykozachorowania naboreliozę W przeciwieństwie do choroby wczesnoletniego odkleszczowego zapalenia opon m ó zgowych (W ZM ), której w irusy występują u pasożytów tylko w określonych rejonach, kleszcze z Borrelia są rozpow szechnione na całej półkuli północnej (por. s. 11, W ystę powanie: regiony, zagęszczenie). M ożna przyjąć, że Borrelia występują u co trzeciego kleszcza, istnieją jed n ak naturalne skupiska, w których każdy z tych pajęczaków jest boreliopozytywny.


25

O dsetek zakażeń zależy od stadium rozwojowego kleszcza. M ałe larwy, zwane nim fami, są w praw dzie rzadko zainfekow ane, ale zdecydow anie przeważają ilościowo. Nimfy, które są najczęściej spotykane u ludzi, zawierają Borrelia w 5-15%, dorosłe klesz cze w 25%. N a wysoce endem icznych terenach mogą być one zainfekowane w 40%. Wszystko to są tylko przybliżone wartości. Liczby te mogą się znacząco wahać na m a łych przestrzeniach i właściwie zależą od tego, czy zainfekowane są myszy, czy inne zwierzęta, jak: sarny, jeże, ptaki. Najwyższy w skaźnik infekcji pochodzi od nimf. Ryzyko zachorowania na boreliozę zależy od w arunków życia. Ludzie, którzy prze bywają często na w olnym pow ietrzu, szczególnie w lasach, nad rzekami, w parkach, ogrodach lub ogólnie na obszarach trawiastych, są poddani w iększem u ryzyku niż spa cerowicze w mieście. D o tego zalicza się nie tylko pracow ników lasu, ale także: harce rzy, zbieraczy chrząszczy, m otyli, jagód i grzybów, uczestników obozów, rowerzystów i biegaczy trenujących na terenach otoczonych krzewami, paprociami i trawami. Przy jaciele zwierząt, którzy chętnie bawią się z psami, są zawsze w większym niebezpie czeństwie przejęcia kleszczy niż ludzie, którzy takich kontaktów unikają. Rodzice pozwalający dzieciom na głaskanie zwierząt, pow inni je potem starannie sprawdzić pod kątem kleszczy. N ie tylko psy łowne, ale i czworonogi, które chętnie m yszkują w ziem i za jeżam i, myszami czy zającami lub biegają w zaroślach, m ogą ze brać kleszcze na każdym etapie rozw oju. Także konie, bydło i owce strącają kleszcze z traw i gałązek i m ogą zachorować na boreliozę, podobnie ja k ludzie. Grupy krwi Dotychczas nie zostało potw ierdzone, czy kleszcze preferują konkretną grupę krwi. Podejrzenie w zbudzają jed n ak opowieści par, u których po spacerze u jednej osoby kleszcz był pełny (napity), a druga pozostawała oszczędzona. M oże to świadczyć o tym, że chem ia skóry oddziałuje na kleszcze jako bodziec. Wykryto, że istotne są indyw idu alne cechy potu człowieka. Z godnie z tą przesłanką, zaleca się stosowanie środków odstraszających (repelenty).

26


Objawy i przebieg choroby Borelioza ciągle jeszcze dzielona je st przez lekarzy na trzy stadia; przejście od jednego do następnego odbywa się w różnym czasie i przy różnych objawach. U dow adniana przed kilkoma laty teza, że boreliozę m ożna leczyć w każdym stadium, stanowi obec nie kwestię sporną. Zdarzają się jed n ak spontaniczne w yzdrow ienia i trwające latami przerw y bez dolegliwości.

Typy Borrelia W Europie Zachodniej w 40% przypadków stw ierdzono obecność B. afzelii i B. garinii. Przy manifestacji skórnej (rum ień wędrujący, zanikowe zapalenie skóry kończyn - acrodermatitis chronica atrophica, czyli ACA) najczęściej stwierdza się B. afzelii, a w przypadku objaw ów neurologicznych B. garinii. W przypadku zapalenia stawów największą rolę przypisuje się B. burgdorferi (wg: prof. dr m ed. H .-J. H agedorn, H ereford).

Objawy w pierwszej (wczesneilfazie Objaw wiodący: rumień wędrujący (EM, erythema migrans) W pierwszym stadium - bez lub z rum ieniem w ędrującym (erythema migrans) - bakte ria lokalizuje się w pobliżu miejsca infekcji. Borrelia rozprzestrzenia się, kiedy po 10 dniach, a czasami naw et po kilku tygodniach, pojawia się erythema migrans. O bjaw ten oznacza, że bakteria rozprzestrzenia się drogam i krw ionośnym i i lim fatycznym i po całym organizmie. O kres inkubacji - czas m iędzy infekcją a wystąpieniem pierwszych objawów - m oże wynosić od 3 dni do 2 lat. Tylko 20% zainfekowanych osób przypom nina sobie o wystąpieniu rum ienia w ę drującego, zm iany skórnej, która powstaje w m iejscu lub w pobliżu punktu ukłucia przez kleszcza. R um ień w ędrujący u każdego wygląda inaczej. Średnica zm iany w yno sząca conajmniej 5 cm je st cechą charakterystyczną, pozwalającą na odróżnienie EM od skórnego odczynu alergicznego, występującego po ukłuciu kleszcza albo innego owada. M oże być podłużny lub okrągły, z ostrą krawędzią lub z obrzękniętym brze giem, czasami żyw oczerwony lub całkiem fioletowy, czasami tylko lekko czerw ony


27

(pod lampą cieplną robi się ciemniejszy), do średnicy 80 cm lub większy M oże wyglą dać jak czerw ony pierścień lub podw ójny pierścień, który tworzy się w okół miejsca ukłucia. Zależnie od miejsca ukłucia, pierścień m oże być tak duży, że rozpoznawana jest tylko czerwonawa linia łukowata, która roztacza się przykładowo na połowie ple ców. M ożliwe jest także tw orzenie się kilku rum ieni, które wydają się nie mieć związ ku z miejscem ukłucia. Początek rum ienia m oże przebiegać bezobjawowo, miejscowo m oże m u towarzyszyć swędzenie lub pieczenie skóry, albo objawy ogólne: gorączka, bóle głowy, bóle m ięśniow o-staw ow e, męczliwość, zaburzenia czucia, kołatanie serca. R um ień ustępuje najczęściej po upływie około 4 tygodni - niezależnie od tego, czy jest leczony, czy nie. Jeśli miejsce ukłucia znajduje się w słabo w idocznym miejscu, zostaje odkryte przy padkowo lub wcale i dlatego przepadają szanse na natychm iastową diagnozę i leczenie. Krostki i pęcherzyki w ew nątrz rum ienia wskazują na mieszaną infekcję z innym i czyn nikam i chorobotw órczym i przenoszonym i przez kleszcze, lub na drobnoustroje, któ re zostają przeniesione podczas drapania się w okół rany po ukłuciu. N ie każdy lekarz rodzinny je st w stanie zdiagnozować rum ień. Często zlecane są maści zawierające kortyzon, pod w pływ em którego rum ień albo cofa się, albo przy padkowo znika, nie mogąc stanowić dow odu na infekcję kleszczową. Oglądając ru m ień wędrujący diagnozuje się go często m ylnie jako objaw zastoju przy żylakach. Większość rum ieni znika spontanicznie, bez maści. Lekarz i pacjent myślą wówczas, że infekcja ustąpiła sama - fałszywy wniosek. Czy przeciwciała chronią przed nową infekcją?

Przeciwciała a nty -Borrelia nie p o w od ują alergii. Jednak b ad ania p rzepro w adzone w USA d ow o dzą o fenom enie na wyspie Błock Island, wzdłuż w y brzeża stanu Rhode Island: ludzie z w ielokrotnym i ukłuciami kleszcza częściej rejestrują swędzące reakcje skórne niż ludzie po jednym ukłuciu (wg: „Borreliose Magazin” nr 12).

Chłoniak limfocytarny skóry (LBC, Lymphadenosis benigna cutis, Lymphocytoma borrelia) Jest to swoista, łagodna zm iana skórna w postaci grudki lub sinawo-czerwonego guzka o średnicy 1-5 m m . M oże pojawiać się w każdym miejscu ciała, szczególnie na płat kach usznych, brodawkach i otoczkach sutkowych, mosznie, łokciach. Przed kilkoma laty traktow ano go jako objaw nawracającej infekcji. N ie istnieją na to dotychczas żad ne naukow e dowody.

28


Rumień mnogi, rozsiany Są to liczne zm iany skórne o charakterze rum ienia wędrującego, występujące w róż nych miejscach ciała. Zazwyczaj są one mniejsze niż pojedyncze rum ienie. M ogą się one pojawiać u osób, u których wcześniej występował EM . U części pacjentów odno tow ano przy tym obecność objaw ów ogólnych (jak: bóle głowy, m ięśni i stawów, osła bienie, sztywność karku). Brak erythema migrans nie dowodzi, że nie ma infekcji. Pewne dow ody m ożna po zyskać dzięki podw ójnem u badaniu krwi (ELISA + W esternblot), najwcześniej 3 6 tygodni po ukłuciu. O bjaw y w ym ienione poniżej są praw dopodobną oznaką stadium pierwszego:

Objawy ogólne wszystkich stadiów choroby Stosunkowo w ielu pacjentów zauważa objawy lekkiego przeziębienia, bóle głowy i koń czyn, uczucie ogólnego rozbicia, rzuty gorączki, czasami powiększenie w ęzłów chłon nych, ale nie wiążą ich z ukłuciem kleszcza. O bjaw y te nie różnią się od objawów ty powych dla infekcji grypowej. Także te ogólne objawy, występujące w pojedynczych przypadkach, obserwowane są w pierwszym stadium: » bóle brzucha » bóle m ięśniow o-staw ow e » obrzęki stawów » kaszel » biegunka » zapalenie dróg chłonnych (czerwona linia, ja k przy zakażeniu krwi) » w ym ioty » spadek masy ciała » w zm ożone wypadanie włosów » zaburzenia rytm u serca » „m row ienie” w obrębie kończyn górnych i dolnych » bóle m ięśni, więzadeł i ścięgien (fibromialgia) » sztywność karku » bóle pleców » zaburzenia połykania » w zm ożona potliwość » ataki zaw rotów głowy » uczucie suchości w gardle » nudności


29

Objawy drugiego i trzeciego (przewlekłego! stadium Jeżeli wczesne stadium przebiega niezauw ażone i, przede wszystkim, nieleczone, to wzrasta ryzyko przejścia infekcji w stadium przewlekłe (trzecie) z ciężkimi następstwa mi. Za przewlekłe uważa się z reguły wszystko, co trw a dłużej niż 6-12 miesięcy. C zę sto borelioza zostaje praw idłow o zdiagnozowana dopiero w zaawansowanym stadium, ponieważ wiele początkowych objawów traktowanych jest jako nieszkodliwe zaburze nia, a przejściowe dolegliwości są lekceważone. Oczy Wszystkie części oczu, począwszy od naczyniówki do siatkówki i od ciała szklistego do kom ory przedniej oka m ogą być zajęte w przebiegu boreliozy. Rzadziej dochodzi do zajęcia nerw u w zrokowego. Przede wszystkim , w fazie przewlekłej może się rozwinąć retinopatia, która prow adzi do zwężenia pola w idzenia (widzenie tunelow e, czarne plamy).

» »

» » » » » » » »

Inne objawy: czerw one oczy (zapalenie tęczówki) nadwrażliwość na światło bóle za gałką oczną bóle przy poruszaniu gałką oczną podw ójne w idzenie niewyraźne w idzenie zespół H ornera zaburzenia w polu widzenia zapalenie błony środkowej oka (zapalenie jagodówki) zapalenie naczyniówki oka (chorioiditis) z przejściowym zanikiem ostrości widzenia.

Wyczerpanie, męczliwość M im o podjętych prób, dotąd nie ustalono, na ile „objaw przewlekłego zm ęczenia” (CFS/chronicfatigue syndrome) stanowi odrębną chorobę, a na ile stanowi objaw borelio zy. Prawdą jest, że wszyscy chorujący na boreliozę podają ten objaw jako najdłużej utrzym ujący się, który jako jedyny po ustąpieniu innych zaburzeń, obserwowany jest jeszcze naw et po roku.

30


Fibromialgia N a fibromialgię (bóle mięśni, więzadeł i ścięgien) cierpi około 2% ogólnej populacji. Fibromialgia je st często występującym zespołem bólow ym o nieznanym pochodzeniu. Objawy bólow e dotyczą całego aparatu ruchow ego, często zaczynając się w obszarze kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego, występują także w ram ionach, karku, kończynach górnych i dolnych oraz pośladkach. Porównywalne bóle m ięśniowe, które mogą się nasilać pod w pływ em ucisku, tw o rzą w przypadku boreliozy obraz fibromialgiopodobny. Fibromialgia je st obecnie roz ważana jako choroba psychosomatyczna. Gorączka N iem al wszyscy autorzy donoszą o stanie gorączkowym, przechodzących przez głowę falach ciepła lub stale podwyższonej tem peraturze podstawowej ciała, podczas gdy go rączka powyżej 39°C w ystępuje rzadko. Pocenie nocne, od lekkiego do wymagającego kilku zm ian pościeli, je st jed n y m z objaw ów boreliozy, podobnie ja k AIDS, gluźlicy, malarii. Dreszcze O bjaw towarzyszący przed i po zlewnych potach. Mózgowie W skutek zm ian zapalnych w naczyniach krw ionośnych borelioza m oże prowadzić do zaburzeń funkcji mózgowia. Najbardziej znane są nagle występujące porażenia, jak przy prawdziw ym udarze, bóle głowy, osłabienie zdolności umysłowych, napady nadwraż liwości, splątanie lub apatia, senność aż do utraty świadomości. Popularne przy boreliozie są występujące po kilku dniach objawy bólowe, jak rów nież porażenie twarzy lub porażenie innych nerw ów czaszkowych, które m ogą wyra żać się w postaci podw ójnego widzenia, niem ożności poruszania głową, porażenia bar ków i innych dolegliwości. Przy zaangażowaniu nerw ów m ówi się o neuroboreliozie (por. s. 46). Zapalenie naczyń w yw ołane przez boreliozę m oże stanowić przyczynę utraty słuchu lub w ęchu. Zapalenie stawów Zapalenia stawów są często i szybko kwalifikowane jako „reum atyzm stawowy”, np. dna moczanowa, łuszczyca (łuszczycowe zapalenie stawów) lub jednoczesne zapalenie w ielu stawów (chroniczne poliarthritis), kiedy jeszcze nie nastąpiło rozpoznanie bore-


31

liozy. Najczęściej zajęte są duże stawy: biodrowy, kolanowy, barkowy, łokciowy, ale tak że stawy palców dłoni i stóp oraz żuchwy. O bjaw am i są bóle przy poruszaniu się, ale m oże do nich również należeć wysięk i bolesny obrzęk stawu. Zapalenie m oże dotyczyć m ięśni, ścięgien i torebki stawowej. Ponieważ m oże się ono spontanicznie przenosić się z jednego stawu na drugi, pacjenci czują się niepew nie, sądzą że nie będą traktow ani poważnie, także z tego pow odu, że U S G i obrazy R T G nie wykazują żadnych szczególnych odchyleń. Zapalenie stawu palucha je st bolesne. Palce dłoni i stóp stają się obrzęknięte. Przy zapalnie zm ienionych, pogrubiałych palcach prawie niem ożliw ym jest np. ich prosto wanie. Z nane są także obrzęki pięt. R ozpoznanie „zespołu cieśni nadgarstka” pow inno być stawiane ostrożnie (por. s. 40, Błędne i kłopotliwe rozpoznania). Jeżeli w odpow iednim czasie rozpocznie się leczenie antybiotykami, m ożna zapo biec uszkodzeniu chrząstek. Brak leczenia lub niewłaściwe leczenie przewlekłego za palenia stawów m oże doprow adzić do rozw oju artrozy z uszkodzeniem chrząstek. Sztywność stawów Typowy objaw dla reum atyzm u stawowego je st czasami pierwszą oznaką boreliozy. Sztyw ność m oże dotyczyć w szystkich stawów, najczęściej palców, kolan i kręgów szyjnych. Rozdrażnienie Często je st w ynikiem nerwowości, zaburzonej zdolności koncentracji, zaburzeń w do borze słów, kłopotów ze snem , bezsilności w radzeniu sobie z chorobą i w końcu rezygnacji. Porażenie twarzy Porażenie twarzy je st objawem, który diagnostów kieruje ku rozpoznaniu „neuroboreliozy”. Porażona m oże być powieka oczna lub cała m im ika twarzy. M ożliwe są także zaburzenia mowy, porażenie m ięśni biorących udział w połyka niu, strun głosowych i związane z tym niewyjaśnione zaburzenia połykania i chrypka pom im o braku infekcji grypowej. Z reguły te objawy naprowadzają diagnostów na boreliozę. Zaczerwienienie twarzy Napadow y objaw występujący w skutek zapalenia nerw ów czaszkowych przy neuroboreliozie.

32


Wzmożone wypadanie włosów N adm ierna utrata w łosów obserwowana jest dotychczas głównie w pierwszym stadium choroby. Jest ona często przejściowa, następnie znika. N a podstawie pojedynczych doniesień stw ierdzono rów nież przejściowe w ypadanie w łosów podczas ostrego rzutu w przewlekłym stadium. Bóle gardła Bóle gardła pojawiają się w związku z boreliozą jako objaw dyskusyjny, jednakże opi sywany przez lekarzy jako elem ent składowy. Skóra Silne zapalenie skóry (acrodermatitis) je st najbardziej znanym obrazem choroby i typo w ym późnym objawem, który stanowi dow ód przebycia boreliozy, ponieważ tkanka łączna kurczy się pod skórą i pozostawia pergam inową, cienką, nieelastyczną pom arsz czoną skórę. W ostrym stadium skóra na dłoniach, przedram ionach, stopach i podudziach staje się czerwono-niebieska. Częściowo w idoczne stają się naczynia krwionośne. Brak i za burzenia czucia, m rowienie, uczucie polewania ciepłą wodą lub łaskotania insektów, iry tuje tak bardzo, że chory w końcu rzeczywiście czuje ukłucia niewidzialnych insektów. Zanikow e zapalenie skóry kończyn (acrodermatitis chronica atrophicans - A C A ) myl nie określane je st jako róża przyranna, zapalenie stawów i przewlekła niewydolność żylna. W yjaśnienie m oże przynieść próba hodow li Borrelia z zapalnie zm ienionej skó ry. Badania przeprow adzone na uniw ersytecie w G razu (Binder, Kerl, M uellegger) wykazały w 2004 roku, że w grupie 221 pacjentów z ACA, pom im o jednoznacznych param etrów laboratoryjnych i badania tkanki, prawidłową diagnozę postawiono zaled wie u 40 pacjentów. U szkodzenia błony śluzowej jam y ustnej: skóra staje się cienka, sucha i podatna na uszkodzenie. Twardzina (morphaea) to białe, małe, płaskie blizny, które m ogą występować na całym ciele. Podobne, m ocno swędzące zmiany skórne pojawiają się w okolicy żeń skich i m ęskich narządów płciowych, ale nie w przypadku boreliozy. Węzłowe, łagod ne obrzęki - często na płatkach usznych (lichen sclerosus et atrophicus) - mogą w ystępo wać u dzieci. C zerw one plam y na policzku (ru m ień policzkowy) profesor H erzez zaobserwował ju ż w 1989 roku u 13% spośród 314 badanych przez niego pacjentów z rum ieniem w ędrującym (erythema migrans).


33

Serce Pom im o że dr Allan Steere i w spółpracow nicy ju ż w 1980 roku odkryli zajęcie serca w śród 8% badanych przez nich pacjentów z boreliozą, biegli jeszcze w latach 90. de klarowali je jako rzadkie zjawisko. D r H ans H o rst prognozow ał ju ż wówczas, że staty stycznie liczby wskazujące na zajęcie serca są tak niskie, ponieważ zaniedbuje się kie rowanie pacjentów na U S G mięśnia sercowego. M ożna jedynie poradzić pacjentom z boreliozą, aby w przypadku wystąpienia zaburzeń rytm u serca starali się o skierowa nie do kardiologa.

Wysięk w worku osierdziowym (wysięk w pericardium) Jeszcze przed 5 laty bardzo rzadko opisyw ano nagrom adzenie się płynu w w orku osierdziow ym . Z p o w odu w ysięku w osierdziu pacjenci odczuw ają lekkie palenie w żołądku; dopiero badanie U S G w ykazuje, że je st to w o rek osierdziowy. Wysięk m ożna stwierdzić podczas U S G serca. Kto jest pew ny - dobrow olnie odwiedza kar diologa. Ponieważ wysięk w pericardium m oże tworzyć się jako w ynik infekcji wirusowej (np. Coxackie lub Herpes), która pozostawia po sobie przeciwciała w naszej krwi, jest on rzadko rozpoznaw any jako objaw boreliozy. N a jego obecność wskazuje narastanie i spadek objętości wysiękowej w osierdziu w rytm terapii antybiotykowej i utrzym ują ce się wycofanie wysięku w efekcie skutecznej terapii. W przebiegu choroby autorki, U te Fischer, ponad 10 lat trwało, zanim po w ielu niejednoznacznych wcześniejszych orzeczeniach, opow iedziano się ostatecznie za tym, że z pow odu nie występowania innych chorób infekcyjnych, m oże to być tylko efektem boreliozy. Wysięk osierdziow y je st objaw em przewlekłego zapalenia w orka osierdziowego, które m oże także ostatecznie ulec zbliznowaceniu. M ów i się w tedy o sercu pancer nym, ponieważ blizny tw orzą m ocny płaszcz w okół m ięśnia sercowego i m ogą ograni czać rytm iczne kurczenie się i rozkurczanie.

Zapalenie mięśnia sercowego (Carditis) Pod koniec lat 80. zapalenie serca w p o w o d u boreliozy traktow ano jak o skrajnie rzadki objaw, ponieważ nie było ono po prostu badane. To się zm ieniło. Gazeta lekar ska z 19 listopada 1996 roku: dr M ichael Stille-Siegener i jego w spółpracownicy sza cują, że 4 do 10% pacjentów z boreliozą będzie m iało zapalenie serca. O stre zapalenie serca m oże doprow adzić do osłabienia i powiększenia m ięśnia sercowego.

34


Sercowy blok AV Z aburzenia przewodzenia bodźców między przedsionkami a kom oram i (blokAV) dzie li się na trzy stopnie ciężkości. W ciągu m inuty m oże nastąpić zm iana m iędzy blokiem AV stopnia 1 i 3. W przypadku bloku AV trzeciego stopnia zupełnie brak przew odze nia m iędzy przedsionkam i a kom oram i. W zależności od postaci, okresowo lub na sta łe konieczny je st rozrusznik serca. Antybiotykoterapia zastosowana w odpow iednim czasie m oże tem u zapobiec. Zaburzenia rytmu serca W ielu pacjentów donosi o silnych kołataniach serca, m ówią także o „gonitwie” lub „ga lopie” serca. Z aburzenia rytm u serca są w idoczne w badaniu EKG. N iekiedy są tak nasilone, że m usi zostać w szczepiony rozrusznik.

Zaburzenia koncentracji (dezorientacja) Objaw y te charakteryzują przede wszystkim neuroboreliozę, wskazują czasem jednak także na boreliozę bez zajęcia nerwów. Wygląda to ja k choroba Alzheimera; człowiek idzie gdzieś i nie wie dlaczego; czyta list i go nie pojm uje. Z aburzenia w doborze słów są szczególnie obciążające, kiedy pracuje się w zawodzie, gdzie konieczne jest pisanie lub telefonowanie. Ludzie, którzy cieszyli się wcześniej znakom itą pamięcią, teraz czę sto nie m ogą sobie przypom nieć podstawowych informacji. Tylko pisanie kartek, w y rozum iali koledzy (jak długo?) i partner życiowy ratują dyscyplinę dnia codziennego. Często objawy te w ystępują dopiero w fazie przewlekłej i określane są przez orzekają cych jako „nerwica”. Jeśli są one efektem boreliozy i poddaje się je odpow iedniem u lezceniu, wycofują się.

Bóle głowy Ból głowy jest objawem ogólnym i powinien być oceniany jako odpowiedź organizmu na drobnoustroje, trucizny i substancje szkodliwe. W 1996 roku dr D ieter Hassler obra zowo opisał częste w boreliozie bóle głowy jako „bóle głowy tworzące kask, prom ieniu jące od karku”. W żadnym wypadku izolowany ból głowy nie może być interpretowa ny jako borelioza, ponieważ ten objaw ogólny towarzyszy też wielu innym chorobom. Nadwrażliwość na światło Podobnie ja k nadwrażliwość na hałas, ten objaw obserw owany je st przeważnie w neuroboreliozie.


35

Powiększenie węzłów chłonnych W pierwszym stadium choroby pacjenci często skarżą się na ból w ęzłów chłonnych.

Żołądek Bóle brzucha, nudności, brak apetytu, ból przy ucisku brzucha i w ym ioty przeważają w pierwszym stadium choroby.

Menstruacja N ie borelioza, a terapia antybiotykowa zaburza rytm m enstruacji. O późniona m en struacja m oże, jeśli nie w róci samoistnie, zostać przyw rócona do właściwego rytm u za pom ocą horm onów . W ekstrem alnych sytuacjach m enopauza pojawia się wcześniej o całe dziesięciolecie.

Wydzielanie mleka, bóle piersi O tym m ów ią pacjenci na spotkaniach grupowych.

Bóle mięśni (por. s. 30, Fibromialgia)

Sztywność karku O bjaw ten w ym ieniany je st w w ielu publikacjach na tem at boreliozy, podczas gdy ich autorzy w trakcie orzekania wskazują na sztywność kręgosłupa szyjnego przede wszyst kim, kiedy pacjent wykazuje ślady zużycia związanego z wiekiem . A jest on - na pod stawie historii choroby (anamnezy) i doznawanych w ypadków (np. uraz występujący w w yniku poślizgu) - m ożliw y w każdym wieku. D o 2005 roku traktow ano sztywność karku jako objaw pierwszego stadium bore liozy. D obra w spółpraca m iędzy grupam i sam opom ocy pom ogła jed n ak stwierdzić, że występuje ono w e wszystkich stadiach. Zwraca jed n ak uwagę fakt, że ograniczenia w poruszaniu zdarzają się tylko w ciągu dnia i ustępują pod w pływ em środków prze ciwbólowych, ja k diklofenak, co przem aw ia przeciwko występow aniu skutków dege neracji. Z drugiej strony częste zapalenia uszkadzają m uskulaturę kręgosłupa szyjne go. W okresie w olnym od dolegliwości należy wykonywać gimnastykę karku, co po maga zachować ruchom ość.

36


Układ nerwowy Borelioza m oże zaatakować cały układ nerwowy, w tym wszystkie nerwy, m ózg oraz doprowadzić do zapalenia opon mózgowych i rdzenia kręgowego. M ów i się wówczas 0 neuroboreliozie. D o tego m ogą wystąpić porażenia i zaburzenia czucia całego ciała (por. s. 46, N euroborelioza). Neuralgie Stany bólow e w ew nątrz określonych obszarów nerw ow ych wskazują na zapalenie ner wów. Często zajęte są nerw y kończyn. Ból wyraża się jako typowy ból niedokrwienny. W yróżnia się tym, że zależny od boreliozy ból niedokrw ienny występuje także w spo czynku i znika lub zm niejsza się pod w pływ em antybiotykoterapii. Szumy w uszach (por. s. 46, N euroborelioza) Narządy Borelioza je st infekcją wielonarządową. H ipotezę, że Borrelia są do znalezienia w każ dym narządzie m ożna udow odnić tylko wtedy, gdy ma się m ożliwość ich zbadania za życia pacjenta lub po jego śmierci. Borrelia w ykryto ju ż w w ątrobie, płucach, śledzionie 1 nerkach. Zespół Parkinsona N eurolodzy coraz częściej opisują przypadki, w których po zdiagnozowaniu boreliozy wystąpił zespół parkinsonowski, lub choroba Parkinsona przedstawiała się jako bore lioza. Objawy zaczynają się często jako nieszkodliwa niezręczność i narastają aż do utra ty siły fizycznej, bez uszczerbku na inteligencji i świadomości. D rżenia traktowane jako typowe (trem or) nie występują u każdego chorego na parkinsonizm . D alszymi obja w am i są utrata sił, sztywna m im ika, skłonność do upadania podczas chodzenia i de presja. O bie choroby mogą występować rów nolegle lub oddzielnie, nie mając ze sobą nic wspólnego. Zw raca uwagę jedynie fakt, że typowe leki przeciw chorobie Parkinso na nie są skuteczne w przypadku chorych na boreliozę. Zaburzenia osobowości (por. s. 46, N euroborelioza)


37

Zaburzenia potencji Z aburzenia erekcji i utrata libido lub - odw rotnie - całkowite odblokowanie, są zgła szane przez w ielu pacjentów, wpraw dzie nie w praktykach lekarskich, tylko w osobi stych rozm owach. Zaburzenia psychiczne Halucynacje, depresja, splątanie i całkowita zmiana osobowości aż do schizofrenii po wtarzają się, im dłużej trwa borelioza. Zrezygnow ani, bezsilni i pozbawieni nadziei pacjenci uznają się za straconych, mają przypiętą etykietę choroby urojeniowej, m ogą utracić kontakt z rzeczywistością. M ogą się wówczas pojawić czynności natrętne (wy niszczenie, manie) i ataki paniki, które zaczynają się gwałtownie i wiążą się z dużym wyczerpaniem . O bjaw y te są w końcu przypisane boreliozie, co je st wprawdzie nie prawdziwe, ale m im o to, ludzi, u których borelioza je st ostatecznie zagłuszona psychofarm aceutykam i, m oże naw et doprow adzić do samobójstwa.

Tętno Podwyższony puls w spoczynku je st rejestrow any przez w ielu pacjentów z boreliozą, m im o że nie chodzi tu o objaw właściwy dla boreliozy.

Zespół Reitera C hodzi tu o zespół objawów, które typowo składają się z: zapalenia stawów kolano wych, zapalenia gałek ocznych i zapalenia dróg m oczowych, szczególnie cewki m o czowej. Jednoczesne występowanie dw óch z tych objawów, co je st możliwe w przy padku boreliozy, opisywane je st w literaturze jako „niekom pletny zespół Reitera”.

Tarczyca W ywoływana przez boreliozę niedoczynność gruczołu tarczycowego i oporność na insulinę m ogą być wyjaśnieniem nadwagi, która charakteryzuje 80% pacjentów w prze wlekłej fazie boreliozy H ipoteza ta została w ysunięta przez amerykańskiego lekarza dr. Josepha Burrascano z USA, który od ponad 20 lat donosił o boreliozie, a przez nie m ieckich diagnostów traktow any był sceptycznie. W związku z tym i zjawiskami może także pozostawać obserwowany u przewlekle chorych na boreliozę w zrost poziom u cholesterolu. N iedoczynność tarczycy prowadzi do podwyższenia poziom u choleste rolu.

38


Bóle w kręgosłupie Trudne do zniesienia bóle nasuwają podejrzenia wypadnięcia krążka międzykręgowego. Najsilniejszy ból pojawia się nocą. Dolegliwości te nasilają się przy napięciu i ob ciążeniu fizycznym. Typowe środki przeciwbólowe nie przynoszą ulgi. W ykonanie to mografii kom puterow ej pozwala wykryć rzeczywistą przyczynę i zapobiega niepotrzeb nym operacjom krążków międzykręgowych. Napady potów W ielu pacjentów z boreliozą skarży się na zlewne poty nocą, szczególnie w okolicy gło w y i szyi; są one tak silne, że chorzy m uszą się w nocy cztery, pięć razy przebierać. Szczególnie w przypadku kobiet z m enopauzą powstają trudności w odróżnieniu hor m onalnych uderzeń gorąca od napadów gorączki. Napady zawrotów głowy Częsty objaw, który jed n ak m oże m ieć inne przyczyny. Zaburzenia widzenia (por. s. 20, Oczy) Zaburzenia czucia C hory odczuwa dotyk inaczej niż dotychczas. Skóra jest podrażniona, naw et głaskanie boli. Boleśnie odczuw any uchw yt ram ienia wyw ołuje u diagnostów podejrzenie zapa lenia m ięśni lub stw ardnienia rozsianego. Trochę ciepła parzy. Rzekom e m row ienie irytuje ja k odczucie obecności insektów. Fale przepływającej krwi odczuwa się jak po lewanie skóry ciepłą wodą. N iektórzy czują lodowate zim no w nietypow ych okolicach ciała, np. na plecach i pośladkach. Fatalne je st odczuwanie m row ienia insektów, które umiejscawia się na skórze. Kiedy chory w końcu się przyzwyczai, zaczyna te ukłucia ignorować. Skurcze (por. s. 46, N euroborelioza) Zaburzenia mowy, pisma i doboru słów (por. s. 46, N euroborelioza)


39

Smutek C elow o nie zaliczyliśmy objaw ów zaburzeń em ocjonalnych do depresji, chociaż wielu chorych na boreliozę je st przygnębionych. O dczuw ają oni bezsilność, przygnębienie, a także odtrącenie jako fatum , ponieważ nie są traktow ani poważnie przez fundusze zdrowia, pracodawców, związki zawodowe, a także przez przyjaciół czy członków ro dziny. O bserw ow any je st także głęboki sm utek, zły nastrój, agresja, dla których nie ma innego wyjaśnienia, poza tym, są one w ynikiem zaniku połączeń w m ózgu w yw ołane go boreliozą, neurotoksynam i i/lub przeciwciałami. Tylko niew ielu terapeutów bierze to pod uwagę. Uczucie zranienia żeber (por. s. 33, Wysięk w w orku osierdziowym ) Drżenia, głuchota i palenie (por. s. 46, N euroborelioza)

40


Błędne i kłopotliwe rozpoznania „W boreliozie nie m a objawów, które w ogóle nie w ystępują” - tak o tej skom plikowa nej chorobie pisał w 1997 roku dr Jó z e f Rakicky, szef Kliniki Rehabilitacyjnej we Flechtingen w N iem czech. O d pewnego czasu w fachowych czasopismach medycznych bo relioza traktowana je st ja k kam eleon w śród chorób. Tak zwane ogólne dolegliwości na początku infekcji boreliozowej są przyczyną pom yłek odnośnie prawdziwej przyczy ny. Ponadto objawy charakteryzują się szybkimi zm ianami, pojawiają się i znikają, co m oże doprow adzić do tego, że pacjentom przypisuje się choroby urojone, co wcale nie zdarza się rzadko. Przedstawiona poniżej lista m oże być niekom pletna, zm ienia się lub je st uzupeł niana w zależności od wcześniejszych chorób lub objawów towarzyszących. Pow inno się być w yczulonym na brakujące rozpoznania.

Rozpoznanie; zapalenie stawów, reumatyzm stawowy, zapalenie wielostawowe, zapalenie kaletek W przypadku wystąpienia bólów m ięśni, obrzęków i w ysięków w stawach, zapalenia błony stawowej, a także zapalenia małych stawów lekarze typują prawie autom atycznie zw yrodnieniow ą chorobę stawów. Przemawiają za tym objawy. Poza tym artroza w y stępuje znacznie częściej niż borelioza. N aw et przy braku typowych param etrów labo ratoryjnych, które m ogłyby przemawiać za reum atyzm em , chory z boreliozą m oże tra fić do kliniki reum atologicznej, gdzie je st bezefektywnie leczony kortyzonem i środ kami przeciw reum atoidalnym i. N ow oczesne badania obrazowe m ogą w praw dzie wykluczyć chorobę reum atoidal ną, ale takie dolegliwości zdarzają się często po 30. roku życia.

Rozpoznanie; wypadnięcie krążka międzykręgowego Proces zapalny nerw ów i korzonków nerwowych ( neuritis) skutkuje trudnym do znie sienia bólem , który im ituje wypadnięcie krążka międzykręgowego. Ponieważ jednak u pokaźnej części społeczeństwa m ożna stwierdzić obecność wypadniętego krążka bez


43

klinicznych dolegliwości, należy postawić praw idłow ą diagnozę zanim sięgnie się po skalpel. Także w tym przypadku z pom ocą przychodzą obecnie badania obrazow e (M R T), na podstaw ie których m ożna faktycznie odróżnicow ać wypadnięcie krążka międzykręgowego od innych przyczyn dolegliwości bólowych.

Rozpoznanie: zapalenie tkanki łącznej (por. s. 20, Oczy)

Rozpoznanie; zakrzepica naczyniowa Zagrażająca życiu zakrzepica jest rozpoznaniem , które wymaga hospitalizacji w klinice naczyniowej, trwającej od kilku godzin do kilku dni. O pisana historia to efekt badań diagnostycznych lekarza sportowego, który szukał przyczyny bólów m ięśni nóg. Jest to w praw dzie przypadek z 1985 roku. Ponow ne podejrzenie w ysunięto w tej samej klinice w stosunku do tej samej pacjentki z boreliozą na początku 2006 roku. Kobietę bolał paluch stopy, który stawał się na przem ian siny, blady i ukrwiony. N a jego dolnej pow ierzchni utw orzyła się czerw ona plama. Po am bulatoryjnym pom iarze przepływ u krwi pacjentka mogła na własne ryzyko zdecydować się na w ykonanie ba dania kontrastowego. Po zrobieniu zastrzyków z heparyną i podaniu aspiryny w celu przeciwdziałania zakrzepom , poinform ow ano ją o zagrożeniu życia. Lekarz rodzinny typow ał na „wywołany przez boreliozę zespół R aynauda”, przy którym naczynia sil nie kurczą się i rozluźniają. Po kilku dniach leczenia boreliozy antybiotykam i spazm ustąpił.

Rozpoznanie: zap alenie oponmózgpwych (por. s. 46, N euroborelioza)

Rozpoznanie; zapalenie rogówki (por. s. 20, Oczy)

42


R o z p o m im ie L Ł e s p ó I tie ś n ^ C hodzi w tym przypadku o pogrubienie w ięzadła poprzecznego dłoni, przez co zw ę ża się przestrzeń dla znajdujących się pod n im naczyń i nerwów, co negatywnie w pły wa na zaopatrzenie nerw u pośrodkow ego w krew i substancje odżywcze. D olegli wości polegające na braku czucia aż do bólu i porażeń kciuka oraz pierw szych trzech palców dłoni nasilają się szczególnie nocą i po w ykonaniu pracy fizycznej, zwłaszcza przy zginaniu. Pacjent budzi się, potrząsa d łońm i i dolegliwości krótkotrw ale ustę pują. Terapia je st w ielokierunkow a. M ożna się leczyć m iejscow ym i w strzyknięciam i kortyzonu lub operacyjnie, poprzez przecięcie pogrubiałego w ięzadła poprzecznego. Borelioza m oże zaatakować nerw pośrodkow y i imitować zespół cieśni nadgarstka w skutek nerw obóli oraz doprow adzić do niepotrzebnego leczenia, łącznie ze zbędną operacją.

Kto idzie od razu do internisty, kiedy odczuwa ból przy przeżuwaniu? Bóle te mogą być tak silne, że uniem ożliw iają ugryzienie chleba i zmuszają do ograniczenia się do spożywania bananów i papek. Stom atolodzy znają te objawy głównie u pacjentów, którzy nocą przeżywają swoje problem y i zgrzytają zębam i tak m ocno, że ścierają szkliwo. Ponieważ rzeczywiście wynika to z psychicznego obciążenia, zaleca się pójście do psychologa. Stom atolog roz wiązuje natom iast tylko problem mechaniczny, zapobiegając w ten sposób nocnem u ścieraniu zębów podczas zgrzytania. Z psychologii znane są przypadki, że pacjenci któ rym przeszkadza zgrzytanie zębami, zaczynają instynktow nie naciskać językiem na podniebienie i w skutek tego wyw ołują ból m ięśni języka. Jeśli zapalenie stawu żuchw ow ego ma przyczynę w boreliozie, nie pomagają ani ćwiczenia odprężające, ani pom oc psychologa, ale dopiero leczenie antybiotykami.

Rozpoznanie: stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex. MS) N iektóre z objawów boreliozy (porażenia, zaburzenia czucia) prowadzą do rozważe nia M S. Także mylące są typowe dla obu chorób ogniska w m ózgu, w idoczne w tom o


43

grafii spiralnej. O statecznie odróżnienie obu chorób um ożliw ia zbadanie płynu m ó zgow o-rdzeniow ego. Tragiczna je st możliwość jednoczesnego zachorowania na bore liozę i M S. Autorzy znają wiele przypadków, kiedy okazywało się, że stwardnienie roz siane - j u ż po przejściu chorego na rentę - okazywało się boreliozą. Ludzie wstawali z w ózków inwalidzkich, zaczynali ponow nie chodzić, od czasu do czasu byli jednak zm uszeni do ograniczeń przez ataki boreliozy. N a łamach niemieckiej prasy lekarskiej w 2005 r. dyskutowano, czy stw ardnienie rozsiane m oże mieć swoją przyczynę w ukłu ciu przez kleszcza.

Rozpoznanieizapaleme tęczówki (por. s. 20, Oczy)

Rozpoznajai&izapalenie pochewkLiciegna Te częste bóle z przeciążenia w skutek niepraw idłow ego chwytania lub ciężkiej pracy rąk i przedram ion m ogą rzeczywiście wynikać z m ylnego oszacowania obciążenia i si ły. Jeżeli tego typu bóle wystąpią bez zadziałania czynnika m echanicznego i nie ustę pują w spoczynku, m ogą być wskazówką obecności aktywnej boreliozy.

Rozpoznanie: sarkoidoza Systemowa choroba o nieznanej przyczynie z nasiloną im m unoaktyw nością kom ór kową w różnych narządach leczona je st kortyzonem . Jednej z pacjentek w klinice u n i wersyteckiej w Lipsku usunięto palucha stopy. Wszystkie badania fizykalne, testy labo ratoryjne, R T G i U S G były negatywne. D opiero biopsja palucha i badanie histologiczne oraz pozytywne badanie serolo giczne na obecność przeciwciał przeciw boreliozie dostarczyły prawidłowej diagnozy: Lymphadenosis cutis - łagodne guzy powstałe z limfocytów, które najczęściej w ystępo wały na płatkach uszu, nosie, czole i brodawkach sutkowych, traktowane są jako typo w e dla boreliozy. Po dw óch tygodniach leczenia ceftriaksonem uzyskano całkowite wyleczenie.

44


KłopotUwerozpoznanie z fatalny m s kut kiern „To jest psychosomatyczne!” Często droga cierpienia wydłuża się w skutek błędnych rozpoznań, a dolegliwości okre ślane są jako psychosom atyczne, a więc wynikające z czynników psychiczno-fizycznych. Oczywiście jest to możliwe. Ale tak samo m ożliwe jest, co udow odniono na ukowo, że infekcja m oże być przyczyną zaburzeń psychicznych. Ponieważ wiele cho rób psychiatrycznych nie m a jednoznacznych objawów, psychiatrzy i psychologowie nie są w stanie postawić naukow o niepodważalnego rozpoznania. U w zględnienie infekcji je st z reguły zaniedbywane. „Niem al wszystkie choroby i uszkodzenia fizyczne m ogą prowadzić do organicznych objawów psychicznych w sku tek bezpośredniego w pływ u na centralny układ nerw ow y lub pośredniego w pływ u na jego funkcje .. . ” (wg: O rganische U rsachen von Infektionskrankheiten, Th.v. U exkuell, U rban & Schwarzenberg, 1996). „Borelioza m oże wywołać każdy rodzaj zaburzeń psychicznych, możliwych przy neuroboreliozie” (wg: Psychische Erkrankungen, Ber ger, U rban & Fischer, 2004). „C horoby psychiczne i ich leczenie są obecnie najczęst szą przyczyną nabycia upraw nień rentow ych” (wg: D eutsche A rzteblatt 102, 2005, wydanie 50, strona A-3482). „Brak leczenia środkam i przeciwbólowym i i psychotro pow ym i może pod w pływ em określonych w arunków doprowadzić do śm ierci” (wg: Categories w ith the largest nu m b er o f deaths, T h e Pharmacological Basis O f Therapeutics, Pergam on Press, N ow y Jork, 2006). Próby samobójcze Każdego roku ludzie próbują odebrać sobie życie, ponieważ ani lekarze, ani rodzina nie wierzą w ich dolegliwości bólowe wynikające z boreliozy. Bóle ostatecznie uśm ie rzane są psychotropam i i lekami przeciwdepresyjnymi. „Leki te jako chem iczny kaf tan bezpieczeństw a nie leczą żadnej choroby infekcyjnej, tylko paraliżują chęć w y zdrow ienia u pacjenta. Są one kłopotliw ym rozw iązaniem , które m oże przynieść tylko chw ilow y sukces, poprzez w prow adzanie pacjenta w dobry nastrój” (dr med. W. F. von Leeber-Good, Szwajcaria). N iem iecki Zw iązek Boreliozy ogłosił w 2006 ro ku „M anifest przeciwko psychosom atycznem u niedocenianiu (neuro)-boreliozy”.


45

Rómedlagnosy Pojedyncze objawy boreliozy kierują początkow o diagnostów ku innym dolegliwo ściom: » m igrenow e bóle głowy » fibromialgia » wymagająca w ielu zabiegów sztywnoość odcinka szyjnego kręgosłupa » napady zaw rotów głowy i zaburzenia w idzenia » porażenia ja k w udarze » przyspieszenie czynności serca, silne kołatanie serca » intensyw ne pocenie się, jak przy m enopauzie » zmiana usposobienia, ja k w chorobach psychicznych » spadek masy ciała, ja k przy głodow aniu » zatkanie naczynia, ja k przy zawale » przewlekła niewydolność żylna (por. s. 133, Przypadki z życia)

Niew yobrażalna różnorodność objawów, ich jednoczesne występowanie, czasami prze mieszczenia z jednej części ciała na inną, m uszą zostać odnotow ane w dzienniku, po nieważ łatwo m ożna o nich zapom nieć, kiedy tylko ustąpią. Pom ocne je st także krót kie odniesienie się do nasilenia dolegliwości (np. lekkie, znośne, bardzo bolesne aż do - nie do zniesienia). D o tego dochodzą inform acje o zmianach, a także ustąpieniu do legliwości, tem p eratu rze ciała późnym p o p o łu d n iem , ja k i wynikające z objaw ów oświadczenia niew tajem niczonych, np. dentysty, okulisty, masażysty. Kto chce osobi ście przedstawić przejrzystą dokum entację swoich dolegliwości lekarzowi czy orzecz nikowi, tem u m oże służyć ukazujący się co roku w języ k u niem ieckim „BorreliozeJah rb u ch ” (wydawnictwo B O D , N ordersadt, N iem cy) w raz ze zintegrow anym pa m iętnikiem , jako kalendarium z aktualnym i inform acjami o boreliozie. D la boreliozy typowe je st osłabianie i nasilanie się objawów w rytm ie 4-tygodniowym, który je st zgodny z cyklem życiowym Borrelia, pozwala to więc na potw ierdzenie obecności żyjących bakterii. W iele objawów m oże/m usi być - poza podstawową terapią antybiotykową - do datkowo zdiagnozowanych i leczonych.

46


Neuroborelioza Jeżeli Borrelia wywołują przede wszystkim zapalenie ścian naczyń w centralnym i ob w odow ym systemie nerw ow ym , m ów im y o neuroboreliozie. Charakteryzuje się ona zaburzeniam i najróżniejszych funkcji m ózgu, rdzenia krę gowego i nerw ów obwodowych. Kombinacje mogą być tak różnorodne, że w konkret nych przypadkach naw et nie wszystkie zostają nazwane. Bariera krew-mózg N eurologiczne manifestacje w boreliozie z Lyme przypisywane są po części tem u, że Borrelia burgdoiferi przekracza barierę krew -m ózg (BKM) i w nika do centralnego ukła du nerw ow ego (C N S ). Jak to m ożliw e, że krętki przenikają przez szczelną błonę w ew nętrzn ą naczyń (endothelium ) o stru k tu rze płytkow ej, próbow ano w yjaśnić na Uniw ersytecie M edycznym Jo h n a H opkinsa w Baltimore. N orm alnie endothelium chroni ludzki m ózg przed w niknięciem drobnoustrojów. W przypadku w niknięcia Borrelia burgdoiferi tw orzą się jednak aktywne substancje, któ re prowadzą do krótkotrwałej nieszczelności białek łączących (wg: D ennis Grab i in. Infect Im m u n 2005, Luty; 73(2):1014-22). Kolejno w stadium I występują: bóle głowy, częściowo z nadwrażliwością na świa tło dzienne, mdłości, sztywność karku, zmęczenie i drażliwość. W stadium II pojawia ją się porażenia pojedynczych nerw ów czaszkowych wywołane przez dalej rozwijający się proces zapalny: porażenie nerw u twarzowego, podw ójne w idzenie, zaburzenia słu chu, zaburzenia równowagi aż do prawdziwego, całkowitego zapalenia m ózgu ze sta nem śpiączkowym. Jeżeli zajęty je st rdzeń kręgowy, m oże dojść do porażenia poprzecz nego z ciężkimi zaburzeniam i funkcji odbytnicy i pęcherza moczowego. W przypadku tych nasilających się i w yraźnych objawów obecnie nie trzeba się ju ż obawiać, że spe cjaliści (neurolodzy) nie przeprow adzą badania w kierunku boreliozy.

PrgbkOTyjjiagtiPJlyęine W przypadku podejrzenia neuroboreliozy większość lekarzy kieruje pacjenta do neu rologa. M im o, że wszystko wskazuje na to, iż negatywny w ynik w kierunku przeciwciał przeciw Borrelia w płynie m ózgow o-rdzeniow ym nie wyklucza neuroboreliozy, często

Neuroborelioza

47

rezygnuje się z tego pow odu z dalszego leczenia. W łaściwe zalecenie brzm i: pobrać i zbadać jednocześnie krew i płyn m ózgow o-rdzeniow y. Wcześniejsze zastosowanie antybiotyków m oże opóźnić produkcję przeciwciał. Każdy m usi sam odzielnie zadecydować, czy pozwoli na wykonanie u siebie punkcji lędźwiowej. Zabieg jest wpraw dzie dosyć bezpieczny, ale rezultat wątpliwy, ponie waż przeciwciała nie rozmieszczają się rów nom iernie w płynie. U chw ycenie ich w 3— 5 m ililitrach pobranego płynu graniczy z cudem . W tajem niczeni twierdzą, że tego ro dzaju diagnostyka służy tylko celom naukow ym , ponieważ leczenie neuroboreliozy je st takie samo ja k nie-neuroboreliozy.

W idmo punkcji lędźwiowej

Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego jest mniej bolesne niż się uważa. Kto chce, otrzymuje miejscowe znieczulenie w miejscu ukłucia między trzecim a czwartym, lub między czwartym a piątym kręgiem lędźwiowym. Podczas punkcji siedzi się i wygina plecy, jak kot, dzięki czemu powiększa się prze strzeń międzykręgowa. Igła do punkcji jest bardzo cienka. Lekarz nakłuwa przestrzeń międzykręgową aż do kanału rdzenia kręgowego. Odbywa się to bardzo szybko. Wcześniej była konieczność leżenia w łóżku przez 24 godziny po punkcji; dzisiaj przjmowanie do kliniki nie jest konieczne. Jeśli wystąpią bóle głowy niekiedy p om aga płaskie leżenie. Tak jak przy każdym zabiegu, możliwe są komplikacje, np. infekcja i krwawienie wskutek uszkodzenia na czyń krwionośnych. Kto zażywa środki wpływające na układ krzepnięcia, u tego nie powinno się przeprowadzać punkcji. Komplikacje może wywołać również podwyższone ciśnienie śródczaszkowe.

Cytokina CXCL13 (BLC) - wczesny marker diagnostyczny wskazujący na neuroboreliozę? N a kongresie boreliozy w W iedniu w 2005 roku zapalił się płom yk nadziei dla w cze snej diagnostyki neuroboreliozy. Potw ierdzenie klinicznego podejrzenia neuroboreliozy (N B) bazuje na w ystępo w aniu limfocytarnej pleocytozy (podwyższona liczba kom órek w płynie) i przeciwciał przeciwko Borrelia burgdotferi w płynie m ózgow o-rdzeniow ym . Jednakże m oże nie być produkcji przeciwciał we wczesnej fazie choroby, a antybiotykoterapia m usi być często rozpoczęta, zanim uzyska się w ynik indeksu przeciwciał. Z tego pow odu w neuroboreliozie wczesne m arkery w płynie są szczególnie pożądane.

4 8


Badanie wykazało obecność chem okiny CXCL13 (BLC - substancja przekaźniko wa układu im m unologicznego) jako kolejny m arker diagnostyczny w p ły n ie m ózgow o-rdzeniow ym dla ostrej fazy neuroboreliozy. Podczas gdy ELISA wskazywała, że BLC był podwyższony we wszystkich próbkach płynu od pacjentów z N B , nie został on znaleziony u pacjentów z niezapalną chorobą neurologiczną. O dkrycie, że silnie podwyższony poziom BLC stw ierdzono w każdej pierwszej próbce płynu pobranego od pacjentów z N B przemawia za tym, że jest to rzekomy, w czesny marker. D otych czas nie potw ierdzono tego w badaniu prospektyw nym , dlatego jego stosowanie w ru tynowej diagnostyce nie jest jeszcze możliwe. Problematyczne mogą być niezapalne, łagodne przebiegi choroby, gdzie w spom nia ne bóle nerw ow e dotyczą tylko jednego obszaru ciała lub często m ogą imitować bóle związane z wypadnięciem krążka międzykręgowego lub bóle niedokrw ienne (por. s. 40, Błędne i kłopotliw e rozpoznania).

Uczucie jak w chorobie Alzheimera Spadek zdolności um ysłowych, długotrw ałe zm ęczenie, zaburzenia koncentracji, prze wlekłe bóle głowy, rozdrażnienie i zaburzenia psychiczne, które często są zauważane i przem ilczane przez otoczenie, m ogą być dalszymi objawami, szczególnie w przew le kłym stadium boreliozy. N a początku chory zauważa, że nie m oże dobrać słów, że plą cze się przy budow ie zdań, lub że nagle znajduje się w miejscu, którego w pierwszym m om encie nie m oże zlokalizować. „Oszalałem? Jeśli opow iem to m ojem u lekarzowi, on wyśle m nie do zakładu dla psychicznie chorych!”. N ie zawsze objawy te towarzyszą zm ianom w E E G (elektroencefalogram). Także w przypadku pom iaru szybkości przew odzenia nerw owego występują izolowane lub uogólnione zaburzenia w zdolności przewodzenia pojedynczych nerw ów obwodowych. W ewnątrz centralnego lub obwodowego układu nerwowego, w przypadku neu ro boreliozy, m oże być zajęty system abstrakcyjnego myślenia. Dlatego w przypadku uza sadnionego podejrzenia zajęcia układu nerw ow ego przez boreliozę pow inno się szu kać izolowanych uszkodzeń - np. drogi słuchowej, w zrokowej, czuciowej, ruchowej, układu równowagi. Poszukiwania te wymagają specjalnej wiedzy i wyposażenia.

Wiadomo już w iele,ale ciąglezbytmało Prof. dr med. H ubertus Kursawe donosił w 2002 roku o sensacyjnych efektach lecze nia neuroboreliozy, zarówno we wczesnym , ja k i w późnym stadium. Z retrospektyw

Neuroborelioza

49

nego pun k tu w idzenia i pod w pływ em w rażeń z corocznego spotkania lekarzy z pa cjentam i w Klinice Westpfalz w N iem czech wynikają wątpliwości odnośnie 95% w y leczeń neuroboreliozy (wg. prof. dr m ed. Hans-W alter Pfister, 2005). Brakuje tu po prostu rozgraniczenia m iędzy w czesną a ostrą późną boreliozą w przew lekłym późnym stadium. Prof. dr med. Johannes Treib, szef Kliniki N eurologicznej w Westpfalz, mówiąc o ELISIE, ocenił ją jako badanie „niedokładne”, a W esternblotjako najbardziej odpowied nie. P C R w p ły n ie nie jest m etodą stuprocentową, jej trafność w ostrej neuroborelizoie wynosi tylko 20 do 25%. H odow la z płynu udaje się u mniej niż 10% pacjentów. Przedstaw iony poniżej podział neuroboreliozy na stadia nie je st stały, podobnie ja k w przypadku nie-neuroboreliozy. Stadium 1 » » »

jeszcze bez objaw ów neurologicznych bóle wokół rum ienia w ędrującego są często objaw em zapalenia skóry, nie mają one jeszcze nic w spólnego z system em nerw ow ym grypopodobne objawy ja k bóle głowy.

Jeśli te dolegliwości nie ustępują pom im o leżenia w łóżku i leczenia objawowego, ale się nasilają, to lekarze pow inni pomyśleć o neuroboreliozie. Stadium 2 U około 15% pacjentów rozwijają się objawy, które neurolodzy określają jako zapale nie nerw ów m ózgow o-rdzeniow ych (meningoradikuloneuritis, zespół G arin-BujadouxBannwarth). C horoba ta wyraża się najczęściej trójstopniow o. » Aseptyczne zapalenie opon, nie wywoływane przez drobnoustroje zapalenie opon m ózgow ych i rdzenia kręgowego, rozpoczyna się często silnym i bólam i głowy w okolicy potylicznej, bólam i karku, nadwrażliwością na światło słoneczne i n u d nościami. Diagnoza stawiana je st na podstawie badania płynu m ózgow o-rdzenio wego, w którym nie stwierdza się przeciwciał specyficznych w e wczesnej fazie cho roby. » Zapalenie nerw ów czaszkowych, zapalenie nerw ów dotyczące głowy, przebiega z je d n o - lub obustronnym porażeniem twarzy. » Zapalenie korzonków rdzeniow ych wyraża się silnymi objawami bólow ym i z po rażeniem kończyn, z silną asymetrią i dominacją po stronie ukłucia. Pacjenci cier pią głównie nocą z pow odu męczących, palących i kłujących bóli, złego sam opo czucia i nasilonej wrażliwości na zim no.

50


W niektórych przypadkach dochodzi do paraparezy (niekom pletnego porażenia), za burzeń czynności pęcherza, dalszych zaburzeń czucia, które wyraża się jako zm niej szone odczuwanie bólu i bodźców dotykowych. Pacjenci donoszą o zaburzeniach m y ślenia i koncentracji. W ystępują przypadki psychozy, halucynacji, zaburzeń motoryki. N apady padaczkowe to rzadkość. Bardzo rzadkie je st także wywołane przez Borrelia zapalenie rdzenia kręgowego. Stadium 3 D o dolegliw ości stadium 2 dochodzą dodatkow e objawy, jako wyraz uszkodzenia mózgu: » przewlekłe zmęczenie » stan ogólnego wyczerpania » zaburzenia myślenia » zaburzenia snu » niewyjaśniona depresja (wg: M M W Fortschritte der M edizin, n r 22/2002, U rb an & Kogel) Pozostałe objawy (zapalenie mózgu z Lyme) N aw et po wyleczeniu ostrej infekcji Borrelia niektóry pacjenci cierpią na przewlekłe dolegliwości, takie jak: zm ęczenie, wyczerpanie, zaburzenia koncentracji, zaburzenia snu i inne, m im o że w płynie m ózgow o-rdzeniow ym nie stwierdza się przeciwciał przeciwko Borrelia. Cabapentyna w leczeniu przewlekłych nerwobóli 10 do 15% pacjentów z neuroborelizoą skarży się na chroniczne nerwobóle. N iem iec ka grupa naukow ców sprawdzała działanie gabapentyny na pacjentów po dożylnej te rapii rocefmą. Gabapentyna je st związkiem, który stosuje się doustnie (np. N eurotyna) przeciwko padaczce i nerw obólom , gdy zawodzą typowe środki przeciwbólowe. Podczas badania pilotażowego pacjenci otrzymywali początkowo 300 m iligram ów na dzień. W ciągu 4 do 12 tygodni dawki, w zależności od działania i indywidualnej tolerancji, były zwiększane na 500 do 1200 m iligram ów i utrzym ane aż do ustąpienia bólu, a następnie przez tygodnie stopniow o zmniejszane. W razie naw rotu objawów, dawki były ponow nie zwiększane. Terapia trwała od roku do 2 lat. Efekty 90% pacjentów odczuwało poprawę jeśli chodzi o bóle, opisywane wcześniej jako prze mieszczające się i palące oraz pozytywny wpływ na samopoczucie. 50% osób donosiło

Neuroborelioza

51

o poprawie zdrowia i jakości snu. Przeciętne dawki, które całkowicie eliminowały do legliwości bólow e, w ynosiły 700 m iligram ów (wg: Techniczny U niw ersytet M ona chium , Derm atologia, autorzy: S. W eissenbacher, J. Ring, H . H ofm ann).

Tuiajjuyli Pomijając znany problem serologicznego potw ierdzenia w ystępow ania przeciwciał przeciw Borrelia, który został om ów iony w innym rozdziale, m usi zostać jasno powie dziane, że także tzw. uogólnione zaburzenia funkcji m ózgu (encefalopatie) mogą wy stępować jako efekt zachorowania na boreliozę i m usi im towarzyszyć występowanie przeciwciał przeciwko Borrelia w płynie m ózgow o-rdzeniow ym . Ta możliwość bywa również ignorowana lub niedostrzegana przez orzekających, m im o że donosi się o niej w literaturze fachowej (H alperin J.J. i in., 1996, N e w N eurology). Powoduje to kom plikowanie sprawy, ponieważ odw rotnie, nie każda męczliwość i zaburzenia koncen tracji przy ujem nym badaniu płynu m ogą być traktowane jako borelioza. Rozpoznanie boreliozy je st ciągle jeszcze ja k puzzle, które dzięki dużem u doświadczeniu i wiedzy m ogą zostać złożone razem z pojedynczych elementów.

O d czasu odkrycia przyczyny kiły w poprzednim stuleciu, psychiatrzy wiedzą, że ujaw nione zaburzenia psychiatryczne m ogą zostać w yw ołane przez infekcje centralnego układu nerwowego. Także borelioza z Lyme m oże obok bólów fizycznych przebiegać z różnorodnym i dolegliwościami psychicznymi, jak: zaburzenia postrzegania, zmiany osobowości i brak zdolności poznawania. W ielu pacjentów w późniejszym czasie donosi o zaburzeniach w doborze słów, o braku zdolności koncentracji, o lukach w pamięci. W przypadku, gdy diagnostykom brakuje wyraźnych param etrów laboratoryjnych, objawy są szybko uzna wane za psychosomatyczne.

Znani są neurolodzy, którzy odmawiają leczenia antybiotykami, dopóki pacjent nie wyrazi zgody na badanie psychosomatyczne. W najgorszym przypadku na swoje bóle otrzym ują oni leki przeciwdepresyjne. W 2005 roku m łody m ężczyzna z powodu sil nych dolegliwości bólow ych i braku nadziei na poprawę popełnił samobójstwo.

52


Podobnie, ja k wiele innych chorób fizycznych, osobowość pacjentów niszczy także długo utrzym ująca się, zbyt późno rozpoznana neuroborelioza. O to przykład: Lisa S., m łoda matka, cierpiała z pow odu bólów kręgosłupa i rozpaczy. Lekarz przy pisywał jej bóle m ięśniow e w yrzutom sum ienia, że z pow odu pracy zawodowej zbyt m ało czasu poświęca dziecku. M ąż myślał podobnie i wyperswadował jej podejrzenie boreliozy. U dział Lisy S. w miejscowej grupie wsparcia chorych na boreliozę został odebranyjako „szukanie sobie choroby”. Teściowa naciskała na rozw ód i groziła urzę dem opieki nad m ałoletnim i, jeśli kobieta nie podda się leczeniu psychiatrycznemu. Kobieta straciła swoje miejsce pracy z pow odu częstych niedyspozycji, zapom nianych term inów i zaburzeń koncentracji. To oraz rodzinna atmosfera sprawiły, że czuła się osobą niepełnow artościow ą i stała się agresywna w stosunku do męża i dziecka. N ie kontrolow ane zażywanie środków przeciwbólowych i nasennych doprowadziło do uza leżnienia od tabletek i w końcu kobieta trafiła do kliniki odwykowej, gdzie na podsta wie utrzym ujących się dolegliwości bólow ych zdiagnozowano neuroboreliozę. Lisa S. wprawdzie nie będzie ju ż nigdy w olna od dolegliwości, ale rozpoczęła now e życie, z dzieckiem, ale ju ż bez męża.

Przetrwałe dolegliwości (późna manifestacja)

53

Przetrwałe dolegliwości (późna manifestacja) N aw et po skutecznym leczeniu choroby z Lyme pozostają dolegliwości, które czasami słabną, czasami nasilają się, ale nigdy całkiem nie ustępują.

Przeciwciała Ilość przeciwciał nie jest param etrem nadającym się do udokum entow ania skuteczno ści leczenia. U niektórych ludzi ich liczba rzeczywiście się zmniejsza, często poziom rośnie dopiero po leczeniu antybiotykami, a najczęściej wysoki poziom utrzym uje się przez całe życie, nawet, jeśli człowiek czuje się całkiem zdrowy. O dw rotnie, lekarze odmawiają leczenia pom im o dolegliwości wskazujących na boreliozę, ponieważ trak tują oni przetrw ałe przeciwciała jako dow ód na przebytą chorobę, przeciwko której nic więcej nie m ożna zrobić.

Męczliwość i ból e głowy N ie należy mylić z sennością. Osłabia się wydolność fizyczna, pojawia się znużenie, które nie pozwala na pow rót do wcześniejszej wydajności. W ybitni lekarze donoszą, że chodzi tu o objaw, który podobnie ja k ból głowy, wymaga dłuższego leczenia - roku lub więcej. Pacjentom nie łatwo je st uzbroić się w cierpliwość.

Bóle stawów,. zapalenia stawów W przypadku tzw. zapalenia stawów z Lyme badanie radiologiczne wykazuje klasyczne objawy degeneracyjnej choroby stawów i zwapnienia ścięgien, łękotek i chrząstek sta wowych. Biorąc pod uwagę seronegatywnc wyniki w surowicy krwi, istnieje niebezpie czeństwo dla pacjentów, że klasyczne objawy boreliozy mogą być błędnie potraktowane jako objawy starzenia. Sztywność karku, często traktowana jako objaw zwyrodnienia krę gosłupa szyjnego, może odpowiadać za kurczenie się i skrócenie mięśni ram ion i karku. Dolegliwości te m ożna zmniejszyć przez rozciągające ćwiczenia gimnastyczne.

54


Problemy zsercem Zaburzenia przew odnictw a, powiększenie serca, tzw. serce pancerne (por. s. 33, Wy sięk w w orku osierdziowym ) i inne dolegliwości mogą doprowadzić do zm niejszenia ograniczeń wydolności oraz destabilizacji psychiki.

Zahurzema,Mkładunerwowego Przewlekle choroby nerw ów (neuropatie) są rzadkie, ale uciążliwe i przykre, oraz bar dzo często bolesne dla pacjentów. Stawiają one przed niektórym i diagnostami trudny problem , szczególnie, jeśli dochodzi do tego osteoporoza ze złam aniem kręgów, i kie dy nie pomagają ju ż środki przeciwbólowe. C o je st boreliozą, a co nie? Zaburzenia czucia rozwijają się często stopniowo. Przede wszystkim zapalnie zm ie nione obszary skóry (Acrodermatitis chronica atrophicans) m ogą objawiać się palącymi bó lami. Drgawki m ięśniowe, osłabione odruchy m ięśniowe lub lekkie porażenie mogą mieć przyczynę w przetrwałej boreliozie. U trzym ujące się problem y z równowagą pro wadzą do problem ów ze staniem, chodzeniem i sięganiem.

Borelioza w trakcie ciąży

55

Borelioza w trakcie ciąży Czy borelioza we wczesnej ciąży m oże powodować poronienia, czy nie - trudno stwier dzić, ponieważ dotychczas (Williams i in., 1988 oraz N adal i in., 1989) badane były tylko żyjące dzieci zainfekowanych matek, a nie poronione płody. Zasadniczo w iadom o jednak, że Borrelia przechodzą na dziecko przez łożysko, po nieważ zostały znalezione w tkankach, m ózgu, w ątrobie i sercu. Zw iązek m iędzy bo reliozą a nagłą śmiercią now orodków je st dyskutowany. D o dziś nie ma żadnych do w odów zarów no za, ja k i przeciw.

Boreliozapoprzezporód? D oktor Satz w poradniku dla pacjentów (1997 rok) donosi na podstawie swoich ba dań, że dziecko w łonie m atki nie m oże zachorować na boreliozę, nawet jeśli matka zachorowała na boreliozę w e wczesnej ciąży. Jednocześnie w ew nątrz grup wsparcia m ocne jest podejrzenie, że na boreliozę m ożna zachorować ju ż w łonie matki. Profe sorowie H uppertz i H ess z Kliniki Dziecięcej w Brem en w 2005 roku obwieszczali, że Borrelia nie m ogą przenieść się z m atki na nienarodzone dziecko. P ro f Volker Brade z Instytutu M ikrobiologii Kliniki Uniw ersyteckiej we Frankfurcie nad M enem infor mow ał natom iast, że Borrelia były znajdowane w łożysku. W 2006 roku ujaw niono, że prowadzone są próby badania, czy Borrelia m ożna wyizolować ze sperm y i czy mogą być one przekazane matce i dziecku wraz ze spermą.

Wiele antybiotyków m oże negatywnie wpływać na ciążę i prowadzić do uszkodzenia płodu. Konieczne je st więc uważne czytanie ulotek dołączonych do leków.

56


Borelioza u dzieci U dorosłych ukłucia przez kleszcza występują częściej na kończynach dolnych, u dzieci - z pow odu ich m niejszego w zrostu - głównie w obszarze głowy, szyi i pach. W ięk szość n im f znaleziona zostaje na szyi, za uszami, na owłosionej skórze głowy i u nasa dy włosów. Uwaga: nie napite nim fy są nie większe niż czarny punkcik.

Niebezpieczeństwo w przedszkolu i szkole Rodzice, którzy mieszkają na obszarze z ryzykiem W Z M , i których dzieci codziennie przechodzą przez las, pow inni zaszczepić je przeciwko W Z M . Jednocześnie bardzo mało przedszkolanek wie, ja k pow inno się usunąć kleszcza. W iększość jest zdania, że nie pow inno się w ogóle usuwać kleszcza, tylko zwrócić na to uwagę rodziców odbie rających dzieci z przedszkola. Traci się więc cenny czas. O d lat trwają próby przekona nia urzędników, że przedszkolanki i nauczycielki pow inny zostać przeszkolone, aby niezwłocznie i fachowo usuwać zauważone kleszcze. O koło 80% zainfekowanych dzieci m a erythema migrans lub limfocytomę, najczę ściej na uchu. N a zapalenie opon mózgowych lub porażenie nerw u twarzowego cierpi około 10% dzieci. U 10% dochodzi do zapalenia stawów. Pod koniec 1998 roku Instytut Roberta Kocha w Berlinie ostrzegał swoich kole gów lekarzy przed pozornie niewyjaśnionym i przypadkami przewlekłego zapalenia sta w ów u dzieci. Ponieważ dzieci z reguły nie pamiętają o ukłuciu kleszcza, lekarz musi najpierw wpaść na pomysł, aby wykonać badania w kierunku boreliozy. N aw et w przy padku negatywnego testu na obecność przeciwciał należy wziąć pod uwagę rozpozna nie zapalenia stawów z Lyme. W am bulatorium wyższej szkoły medycznej w H annow erze zapalenie stawów za leżne od Borrelia u dzieci i m łodzieży stw ierdzono w 5-10% przypadków. Pew nym dow odem je st także wysoki poziom przeciwciał IgG lub pięciokrotne i większe m iano wiązania IgG w im m unoteście W esternblot. O gólnie tylko około 20-50 % dzieci pro dukuje przeciwciała, dlatego leczenie w prow adza się w przypadku występowania ty powych objawów, także bez serologii.

Borelioza u dzieci

57

Objawy u niemowląt i jeszcze niemówiących dzieci Wszystkie niew yjaśnione objawy m ogą wskazywać na boreliozę, szczególnie apatia, porażenie twarzy, sztywność karku, napięte ciemiączko, plącz bez pow odu, przym uso we ustawienie kończyn, wysięki w stawach kolanowych i innych oraz zaczerwienienie skóry, które rozchodzi się na kształt okręgu. Pytanie: ja k kleszcze dostają się do dziec ka? Rodzice pozwalają swoim pociechom czołgać się po trawie lub spać na dworze na kocu. Kleszcze z psów i kotów m ogą przejść na dzieci podczas głaskania.

Objawy u mówiących dzieci R um ień wędrujący, bóle głowy, m ięśni, brzucha, pleców, chrypka, przym usow e usta wienie kończyn, wysięk stawowy (często w kolanie), osłabienie, apatia, zaburzenia oso bowości, sztywność karku, zapalenie oczu, powiększenie w ęzłów chłonnych, nadw raż liwość na światło, zm iany na skórze, nocne poty, zaburzenia koncentracji, wymioty, limfocytoma. Często rodzice i lekarze myślą najpierw o bólach głowy typu m igreno wego, a dopiero potem o boreliozie.

Leczenie Także w przypadku niemowląt i małych dzieci ze zdiagnozowaną boreliozą obowiązuje zasada, że należy jak najszybciej podjąć terapię antybiotykową. Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym większe są szanse całkowitego wyzdrowienia. Ogólnie, tak ja k w przy padku dorosłych, potrzeba cierpliwości. Antybiotyki dla dzieci dostępne są w formie sy ropu. W zależności od wieku podaje się np. 50 do 75 m iligramów amoksycyliny na kilo gram masy ciała w trzech dawkach dziennych przez dwa do trzech tygodni. Doksycyklina może się osadzać u dzieci w kościach oraz wywoływać przebarwienia zębów i z tych powodów pow inna być wprowadzana dopiero w wieku powyżej 14 lat. W przypadku dolegliwości neurologicznych konieczna może być dożylna terapia ampicylinowa.

Neuroborelioza W 55% przypadków wyraża się ona jako częściowe obustronne porażenie twarzy, w 27% jako zapalenie opon m ózgow o-rdzeniow ych (wg prof. H uppertz, p ro f Hess z Kliniki Dziecięcej w B rem en). Zdarzają się wymioty, sztywność karku, bóle głowy i zapalenie stawów (w 70% stawów kolanowych). 10 do 20% tych zachorowań jest opornych na leczenie antybiotykami. W tych przypadkach stosuje się środki reum atologiczne.

58


Borelioza w Internecie Podczas rozm ow y lekarza z pacjentem bardzo delikatnie należałoby się posługiwać pojęciem „Internet”. M ożna tam znaleźć poważne informacje, ale także doświadczenia laików, będące źródłem różnorodnej wiedzy. Przez Internet przepływają nowości, które jeszcze nawet nie pojawiły się w czaso pismach. Korzystają z niego nie tylko dziennikarze, ale i pacjenci z dobrą znajomością języka angielskiego. N ie należy przy tym zapominać, że diagnostyka i leczenie stosowane w USA, czy na innych kontynentach, niekoniecznie m oże być odnoszone do boreliozy w Europie. M im o to, Internet m a wiele zalet, szczególnie jeśli chodzi o szukanie grup wspar cia dla chorych na boreliozę w okolicy. W prawdzie nie wszyscy dysponują dostępem do sieci czy adresem m ailowym , ale m ożna przy okazji uzyskać dane kontaktowe, w ce lu otrzym ania porad.

JtommJbftgejjgzg Te w irtualnie organizow ane spotkania w grupach chorych odbywają się w In tern e cie m .in. pod adresam i w w w .fo ru m .g azeta.p l,w w w .sluzbazdrow ia.com .pl, h ttp :// com m ed.pl/borelioza. T rudno jed n ak znaleźć przez internet lekarza lub klinikę zaj m ujących się boreliozą. C horoby tej brakuje rów nież niezm iennie w różnego rodzaju wykazach.


59

Poszukiwanie lekarza Borelioza je st chorobą, przy której lekarz m usi zaufać pacjentowi. W prawdzie erythema migrans stanowi w idoczny znak na początku choroby, ale występuje tylko u około 60% pacjentów. Ale kto biegnie do lekarza z pow odu czerwonego pierścienia lub plamy, kiedy nie zna przyczyny? Także oderw any kleszcz, jego część lub pewność, że w idziano napitego pasożyta, poprawia wiarygodność i m oże w zbudzić w lekarzu podejrzenia dotyczące boreliozy.

Ustna propaganda: traktow ać z ostrożnością N ie należy zdawać się na ocenę pacjentów - obojętnie czy dobrą, czy złą. Ten sam lekarz m oże być kom petentny i pom ocny w przypadku jednego chorego, a przy kolej nym m oże zawieść. N ależy pamiętać o tym, że w stosunkach lekarza z pacjentem dużą rolę odgryw a sym patia, zachow anie godności, akceptacja i kultura, które decydują o wiarygodności, zaufaniu i zaangażowaniu.

Brakuje specjalistów odboreliozy Są specjaliści, którzy nieustannie się dokształcają, rozmawiają z innym i fachowcami, w ertują literaturę i przeglądają Internet. M ogą to być lekarze rodzinni. W tedy ważne jest, aby się ich trzymać, także, kiedy przyznają się do pewnych braków w wiedzy. W ięk szość lekarzy nie miała boreliozy w program ie studiów, nie należy więc oczekiwać, że od razu znajdzie się właściwego diagnostę. Decydujący je st rodzaj objawów. Ciągle brakuje prawdziwych specjalistów od boreliozy. Lekarz rodzinny Przy pierwszych objawach ogólnych, takich jak: oznaki przeziębienia, osłabienie, bóle kończyn, poprzestajem y na lekarzu rodzinnym (także specjaliście medycyny ogólnej). Pow inien on właściwie ocenić znaczenie erythema migrans oraz zlecić badanie krwi. W przypadku jednak, gdy zleca on badanie wcześniej niż 6 tygodni po praw dopodob nym ukłuciu przez kleszcza, nie w iadom o czy przeciwciała dopiero się utworzyły, czy są one efektem ukłuć przez kleszcza w przeszłości.

60


Dermatolodzy Jeżeli udam y się z rum ieniem w ędrującym do derm atologa, zwiększa się szansa, że nasze dolegliwości zostaną popraw nie zakwalifikowane. D erm atolodzy najdłużej zaj m ują się boreliozą i jej objawami skórnymi. Interniści Interniści, szczególnie ci z dodatkow ym w ykształceniem reum atologicznym , opierają się najczęściej na aktualnym stanie wiedzy. W ten sposób wielu pacjentów z boreliozą z objawami reum atologicznym i m oże zostać „zaszufladkowanych” jako chorzy na reu m atyzm. Jest to także diagnoza różnicowa, którą należy wykluczyć. Ortopedzi Specjaliści od reum atologii zdarzają się także m iędzy ortopedam i. W każdym jednak razie brakuje im w iedzy internistycznej. Z nanych je st niewielu ortopedów, którzy po trafią podzielić dolegliwości aparatu ruchu na te wywołane przez boreliozę, wypadki lub zużycie związane z wiekiem. Neurolodzy Specjaliści od układu nerw ow ego są lekarzami konsultującym i przy neuroboreliozie; przede wszystkim przy objawach porażenia, głuchoty i zaburzeń umysłowych. W ięk szość akceptuje niestety rozpoznanie n eu roboreliozy dopiero wtedy, gdy znajdzie w płynie m ózgow o-rdzeniow ym przeciwciała przeciwko tej chorobie. Wyniki badania płynu m ózgow o-rdzeniow ego bywają problem atyczne. Po pierw sze, ujem n y w ynik nie w yklucza neuroboreliozy, a po drugie, w celu optym alnej diagnostyki laboratoryjnej, należy jednocześnie poszukiwać przeciwciał w e krwi. A poza tym pobranie płynu - obojętnie czy pozytyw nego czy negatyw nego - przy w ystąpieniu objaw ów boreliozy nie pow inno w żadnym w zględzie zm ienić leczenia. W każdym przypadku należy prow adzić terapię antybiotykow ą zgodnie z aktualną wiedzą. Kardiolodzy Konsultacja kardiologiczna je st niezbędna, jeśli borelioza prowadzi do choroby serca lub przynajmniej jej podejrzenia. Wiele opracowań podaje, że serce jest zajęte przez boreliozę tylko w bardzo rzadkich przypadkach. Zaprzeczają tem u często stwierdzane zaburzenia rytm u serca. Pacjentom zakłada się często zbędne rozruszniki serca, bez wiedzy o występującej boreliozie. N iebolesny wysięk osierdziowy, nienorm alne nagro


61

m adzenie płynów, je st także rozpoznaw ane przez internistów w badaniu ultrasonograficznym serca. W żadnym przypadku nie należy przem ilczeć tego typu dolegliwości sercowych podczas wizyty u lekarza. Okuliści Ponieważ borelioza m oże wywołać różne choroby oczu, takie jak osłabienie widzenia, okulista jest także możliwym konsultantem . N ie należy jednak spodziewać się szerokiej wiedzy na tem at boreliozy. Leczenie i tak prowadzi się antybiotykami, nie objawowo. Ważne adresy kontaktow e to niektóre (nie wszystkie) kliniki uniwersyteckie, wy dające publikacje na tem at boreliozy. Częściej występują tylko określone oddziały, jak klinika okulistyki lub kardiologia, które intensyw nie zajmują się boreliozą.

Nikt mi nie wierzy N egatyw ne wyniki laboratoryjne, a m im o to objawy? Przeżywa to w ielu pacjentów, u których kom petentni, otwarci i żądni wiedzy lekarze niczego nie znaleźli. Lekarze odmawiają wówczas leczenia antybiotykam i i mogą traktować pacjenta jak symulanta. W najgorszym przypadku wysyłają go do psychiatry (por. s. 133, Przypadki z życia).

Z anim pójdzie się do lekarza, należy się dobrze przygotować, ponieważ borelioza w y w ołuje „zamieszanie w m ózgu”. O w ielu objawach się zapomina, przekręca, a mogą one być ważne. Przede wszystkim należy spisać wywiad, to znaczy najważniejsze, w cze śniej przebyte choroby. Kilka wcześniejszych podejrzeń m oże naprowadzić na fałszy wy trop lekarza, który pow inien badać pod kątem boreliozy. Uwaga. N ależy się zasta nowić. Przede wszystkim unikać wyrażeń ja k „N ie w idziałem jeszcze kleszcza!”. Bar dzo niew ielu chorujących na boreliozę je st sobie w stanie przypom nieć kleszcza.

Dziennik obiawów Jeśli ktoś dłużej choruje na boreliozę, pow inien koniecznie prowadzić dziennik obja wów. Są to wpisy, z których później będzie m ożna odczytać daty, dolegliwości, przyj m owane leki, ich dawki, a także okresy bezbólowe. N ow ością jest specjalny „Borrelio-

62


se Jah rb u c h ” (co roku nowy, dostępny w Internecie, a w N iem czech także księgar niach), z w ielom a aktualnym i inform acjam i o diagnostyce, badaniach, leczeniu, róż norodności objawów i porów nyw alnym i przypadkam i oraz przygotowanym kalenda rium na dziennik objawów.

Brak, wiedzy, W przypadku poniższych argum entów pow inni Państwo szybko zm ienić lekarza: » » » » » » »

„W przypadku rum ienia wędrującego dotknięta je st tylko skóra”. „N ie uczyłem się tego na studiach i dlatego nie interesuje m nie to ”. „N ie m oże to być borelioza. O trzym ał pan przecież szczepienie przeciwko klesz czom ”. „Borelioza? N o tak, pow inniśm y się szybko zaszczepić”. „N iem ożliw e, w naszym rejonie kleszcze nie w ystępują”. „Jeśli nie je st to w idoczne w e krwi, nie ma pan boreliozy”. „Boreliozy w trzecim stadium nie trzeba leczyć, ona sama ustępuje”.

Oznaki, l e trafiliiiny dojsłegp lekarza » » » » » » »

Traktuje czerwone obszary ryzyka w atlasie W Z M , jako obszary rozprzestrzenia nia się wszystkich kleszczy. Traktuje szczepienie przeciwko W Z M , jako generalne szczepienia ochronne prze ciw kleszczom. Traktuje ru m ień w ędrujący jako lokalne zapalenie skóry i przepisuje maść. Przekonuje, że borelioza zawsze objawia się rum ieniem wędrującym. O dm aw ia leczenia w przypadku granicznych w yników laboratoryjnych i, pom im o objawów boreliozy, w ykonania W esternblot. Próbuje zmniejszyć poziom przeciwciał za pom ocą leczenia. Przekonuje, że borelioza leczy się sama i uodparnia.


63

Rozpoznanie - puzzle z nieuporządkowanymi elementami „Rozpoznanie boreliozy z Lyme jest prawdopodobnie stwierdzane zbyt często” - ciągle jeszcze orzekają lekarze, którzy także zgadzają się ze sloganami: „fobia przed boreliozą” i „internetowa borelioza”. Takie opinie pojawiają się w prasie, a zamieszkujący dany te ren lekarze są przekonani, że m ożna ten tem at pominąć. Prawdą jest, że dzisiaj nie da się jeszcze opanować boreliozy w 100%. Droga do rozpoznania to puzzle, które w korzystnych przypadkach, część po części, są dopaso wywane. Szczególnie w e w czesnym stadium , kiedy nie w iadom o jeszcze ani o ukłuciu przez kleszcza, ani o rum ieniu wędrującym . Zdarza się to rów nież w innych stadiach choroby, ponieważ reakcja obronna naszego organizm u następuje dni, a nawet tygo dnie po właściwej infekcji. Szczególnie w późnym stadium właściwa diagnoza jest często możliwa na zasadzie rozpoznania z wykluczenia.

Bezpośrednie i pośrednie metody wykrywania Hodowla Zwyczajne techniki diagnostyczne, m ianow icie hodow la w ykrytych bakterii, nie są odpowiednie w przypadku Borrelia, ponieważ rosną one bardzo w olno. Dzielą się do piero po 8-20 godzinach, po tym następuje faza odpoczynku trwająca dni i tygodnie, zanim znow u zacznie się reprodukcja. Przede wszystkim w łatwo dostępnych płynach ustrojowych, ja k krew i mocz, Borrelia nie m nożą się, ponieważ ich koncentracja jest ekstrem alnie mała. Poza tym krew nie je st dla Borrelia korzystnym środowiskiem i bak terie szybko je opuszczają. O dpow iednio długi jest także czas przechodzenia przez ło żysko. Jest to właściwy powód, dla którego przejście Borrelia matki na nienarodzone dziecko dokonuje się bardzo rzadko. W przeciwieństwie do tego sprawdza się hodow la ze skóry, a szczególnie dobrze z brzegu rum ienia wędrującego. Ale rów nież to trw a długo (8-10 tygodni), wymaga odpow iednich płynów odżywczych i jest rozwiązaniem tymczasowym, jeśli zawiodą zwykłe m etody laboratoryjne.

64


Badanie mikroskopowe Ponieważ Borrelia mają 15-20 nanom etrów długości, m ogą zostać uw idocznione za pom ocą m etody ciem nego pola. Te czasochłonne m etody są stosowane tylko w bada niach naukowych. DNA czynnika chorobotwórczego Łańcuchowa reakcja polim erazy (PCR) wskazuje bez wątpliwości na obecność (D N A - genetyczny odcisk palca) bakterii, przy czym nie m ożna rozróżnić, czy chodzi o świe żą, aktywną, reaktywną czy przebytą infekcję. O dsetek trafnych w yników w m oczu określa się realistycznie prawie na 30%. Jedną z możliwości zwiększenia ilości D N A Borrelia je st przyjęcie w przeddzień 300 m iligram ów doksycykliny. Z krwią prawie się to nie udaje. Przygotow any w ten sposób płyn m ózgow o-rdzeniow y pow inien być wykorzystany tylko w celu wykluczenia neuroboreliozy. Ponieważ bezpośrednie m etody wskazujące na czynnik chorobotw órczy są czasochłon ne i mogą opóźniać lub uniem ożliw iać właściwe leczenie i wyzdrowienie, rozwinęły się pośrednie m etody diagnostyczne. Poszukiwanie przeciwciał M ierzy się w ten sposób odpow iedź im m unologiczną pacjenta przeciwko strukturom pow ierzchniow ym bakterii. Brzm i prosto, ale jest bardzo skomplikowane. Borrelia posiada m ożliwość zm iany swojej struktury powierzchniowej w ciągu kil ku dni. U kład im m unologiczny m a w tedy problem z właściwą identyfikacją czynnika chorobotw órczego. Rozpoznaje on jednak, że dany czynnik nie pasuje do systemu i może pobudzać do obrony niespecyficzną odpowiedź immunologiczną. Wyłapie w ten sposób przypadkow o w szystkie Borrelia i infekcja zostanie pokonana. Jeśli w ierzyć naukowcom , zdarza się to w około 90% w szystkich infekcji. Jeżeli Borrelia zostaną oszczędzone, system im m unologiczny uczy się, ja k celowo (specyficznie) zareagować na intruzów i jako drugą b roń produkuje specyficzne prze ciwciała: im m unoglobuliny. IgM i IgG Im m unoglobuliny pierwszej fazy (IgM) są wpraw dzie 6-7 razy większe niż im m u n o globuliny drugiej fazy (IgG), ale są znacznie słabszą obroną, która dodatkow o nie m oże być utw orzona przez każdego pacjenta. W drugiej reakcji system im m unologiczny bro ni się ju ż za pom ocą efektywnych przeciwciał IgG.


65

Błąd nr 1

Lekarze ciągle jeszcze oczekują, że każdą świeżą infekcję m ożna wyjaśnić za p o m o c ą przeciwciał IgM. Zgodnie z najnowszym stanem wiedzy labo ratoryjnej, również przeciwciała IgG m ogą wskazywać na świeżą boreliozę, podczas gdy słabe przeciwciała (IgM) nie wytworzyły się lub tw orzone są dopiero później.

Błąd nr 2

Pacjenci chorujący latami na boreliozę często opowiadają, że ich przeciw ciała IgG przy występujących dolegliwościach nie są b ran e pod uw agę i traktow ane jako niewymagająca leczenia seroblizna, jako „stara historia”. Trzeba się przed tym bronić i przynajmniej zastosować leczenie na próbę, aby zobaczyć, czy uśmierzy to dolegliwości. Nierzadko po terapii an ty bio tykami poziom przeciwciał narasta lub tw orzą się d odatkow o IgM.

Dowód na obecność przeciwciał Propagowany w starych książkach test im m unofluorescencji, w którym przeciwciała stają się widoczne dzięki barw ieniu pod m ikroskopem , nie jest obecnie stosowany z po w odu czasochłonności. D o przesiewowego poszukiwania przeciwciał służy obecnie ELISA (wymowa: „elaisa” ) W m etodzie tej pobiera się surowicę (krew pozbaw ioną elem entów kom órkowych) w małe, okrągłe, kapilary, na których w ew nętrznej stronie przytw ierdzonych jest pięć, osiem lub dziesięć różnych antygenów typowych dla struktur pow ierzchniow ych Bor relia. Przeciwciała z surow icy wiążą się do tych antygenów. Po pew nym czasie surow i ca zostaje wylana, kapilary zostają w ym yte z surowicy, a związane przeciwciała m ie rzone za pom ocą m etod fotom etrycznych. Tak powstaje m iano przeciwciał.

6 6


Błąd nr 3

Słabym punktem testów na poszukiwanie przeciwciał, które są obecnie w y konywane autom atycznie w ciągu 3 godzin, nie jest m etoda, ale brak stan daryzowanych antygenów. Na rynku istnieje więcej niż dw a tuziny tych testów ELISA z różnorodną kombinacją antygenów. Ponadto większość a n tygenów pochodzi jeszcze z przypadkowo zmiennych hodowli komórko wych. Przy próbach przeprow adzenia wszystkich badań na tej samej suro wicy wychodzą nie tylko różne miana, ale n aw et wyniki fałszywie pozy tywne, prawdziwie pozytywne, prawdziwie negatyw ne i fałszywie nega tywne. Jeśli w teście znajduje się nieprzypadkowo jed en lub kilka antyge nów, które od po w ia d a ją koktajlowi czynników chorobotwórczych kleszczy, m ożna uzyskać wynik niepotwierdzający boreliozy.

W yjiLk^ranlczny” Taki w ynik badania laboratoryjnego oznacza, że lekarz diagnosta nie m oże stwierdzić, czy jest on pozytywny czy negatywny. N aukow o i finansowo najbardziej logiczną kon sekwencją dla lekarza m usi być zlecenie now ego badania krwi za pom ocą m etody ja kościowej. M im o to, pacjenci często donoszą, że oznacza to koniec diagnostyki. N aj odpowiedniejsze je st ponow ne um ów ienie się na now e badania, kilka tygodni lub m ie sięcy później. Berlińska lekarka U ta Everth donosiła w 2004 roku o fałszywym szczepie B. afze lii, który długie lata rozprow adzany był przez hodow le szczepów w Braunschwieger. M oże on jeszcze dziś znajdować się w użyciu i dawać fałszywie negatywne, ja k i fał szywie pozytywne wyniki laboratoryjne, które decydują o leczeniu lub nie.

Inżynieria genetyczna zmniejsza ryzyko Pewniejsze wyniki dają antygeny produkow ane m etodam i inżynierii genetycznej (rekom binow ane), a w ięc dokładne kopie antygenu. Kto nie wierzy sw oim w ynikom ELISA, pow inien dowiedzieć się w laboratorium , czy używa się tam antygenów rekom binow anych i jakich. M im o to, nie pow inno się sam em u polegać na w yniku po zytywnym.


67

Borelioza seronegatywna? U jem ny w ynik badania krwi nie oznacza, że m ożna wykluczyć podejrzenie boreliozy. N egatyw ny w ynik cechuje jedynie w artość poniżej granicznej w artości w kierunku w yniku pozytywnego. Tę wartość ustala sobie każde laboratorium . Dlaczego powstaje wątpliwość? Przeciwciała nie tw orzą się natychm iast po infekcji, ale 3 -6 lub więcej tygodni później. Jeśli ktoś zostanie zbadany zbyt wcześnie, może, pom im o obecności rum ienia wędrującego, uzyskać początkowo w ynik seronegatywny. Tacy ludzie należą do grupy osób słabo produkujących przeciwciała. U innych produkcję przeciwciał opóźnia wcześniejsze stosowanie kortyzonu. R enom ow ane laboratoria stwierdzają, że 7-9,5% wszystkich pacjentów negatywnych w badaniu ELISA zostaje ostatecznie uzna nych za pozytywnych w w yniku badania W esternblot.

Błąd nr 4

W przypadku dopuszczania testów laboratoryjnych nie oblicza się p e w n o ści trafnych wyników i przez to ich jakości, musi być jedynie u d o w o d n io ne, że stosujący nie jest przez nie zagrożony! Instytut Paula Ehricha (PEI) sprawdza w praw dzie m etod y badawcze dla HIV i toksoplazmozy, jed nak pomija boreliozę.

Test pptwierdzający (Biot) Ludzie m ogą wyglądać bardzo podobnie, nasz układ im m unologiczny także m oże pro dukować przeciwciała, które są do siebie bardzo podobne. Dlatego każdy odpow ie dzialny lekarz pow inien zlecać nie tylko testy ELISA, ale przy obecnych objawach, wykonać rów nież test potwierdzający Błot (W esternblot, Im m unoblot). Jeśli w ynik w badaniu ELISA je st pozytywny, przeprow adza się go prawie automatycznie. Jeśli jest on negatywny, w ielu lekarzy całkowicie zarzuca dalszą diagnostykę boreliozy. W tej sytuacji pacjenci, którzy chcą uzyskać pewność odnośnie swojej choroby, pow inni na legać na test potwierdzający Biot, szczególnie jeśli mają ślad po ukłuciu przez kleszcza, występuje u nich rum ień w ędrujący lub inne specyficzne objawy. Tak ja k ELISA, biot je st m etodą polegającą na rozdziale, ale tylko w edług wielkości i ciężaru cząsteczkowego przeciwciał. Białka antygenów zostają przeniesione na pod łoże z żelu i stają się w idoczne jako prążki. Typowy w zór podziału potw ierdza kontakt z Borrelia.

6 8


M arkeram i dla boreliozy są prążki 18, 23, 24, 25, 31, 34, 39, 83 i 93. Dalszych do w odów wskazujących na boreliozę dostarcza zgodność z antygenem VlsE (genotyp B. garinii, który m oże wskazywać na neuroboreliozę), ja k i z O spC (mieszanka różnych rodzajów genów B. burgdotferi, B. afzelii i B. garinii).

Laboratorium Państwa zaufania Laboratoria z certyfikatam i są zobowiązane zachowywać przynajm niej standardow e norm y jakości tak, aby udokum entow ać przebieg pracy i przez to udostępniać spraw dzalną jakość swoich działań. Akredytowane laboratoria same decydują ojakości swo ich w yników poprzez np. m odernizację pracy, intensywność szkoleń, aby wcześniej lub później uzyskać certyfikat. Posiadanie akredytacji lub certyfikatu m ożna rozpoznać po staranności orzeczenia. M im o to, nie należy od certyfikatu wymagać więcej niż od serwisu technicznego. Potwierdza on, że sam ochód w m om encie kontroli nadawał się dojazdy, ale nie ma gwarancji, że potem nie wystąpi jakaś usterka.

Błąd nr 5

Lekarz-diagnosta może pracow ać tak dobrze, jak pozwalają na to w a ru n ki. Im więcej wie o pacjencie, tym lepiej może interpretow ać wyniki b a dań laboratoryjnych i przekazać zalecenia lekarzowi p row adzącem u. J e d nak właśnie lekarze utrud niają to o p ty m a ln e ocenianie, poniew aż nie w y pełniają skierowań laboratoryjnych, zawierających pytania o objaw y i p o w ó d skierowania na b a d a n ie krwi. Dlatego należy zwracać szczególną uw agę na w pisyw anie przez lekarzy informacji na skierowaniach na b a dania.

Błąd nr 6

Większość specjalistów traktuje liczbę i rodzaj przeciwciał jako kontrolę pro cesu leczenia i oczekuje, że liczba ta obniży się pod wpływem antybiotykoterapii. Rzeczywistość wygląda inaczej: ogromna ilość seronegatywnych osób produkuje często przeciwciała podczas lub po leczeniu antybiotykami, albo mierzone stężenie przeciwciał tak wzrasta, że ich produkcja rozwija się dalej.


69

Przeciwciała pozostają widoczne we krwi jeszcze długo, mimo leczenia i o d czuwalnego wyleczenia, u niektórych ludzi na całe życie. Mimo to, pacjenci opowiadają, że poziom ich przeciwciał spada po odpow iednim leczeniu do zera, co lekarze uważają za skuteczną terapię. Nasz komentarz: może to być tylko wynik fałszywie negatywnego testu.

Granice diagnostyki W ielu lekarzy oczekuje od natury prawidłowości, która nie funkcjonuje w ludzkim organizmie, ponieważ układ im m unologiczny jest kompleksowy i podlega indyw idu alnej regulacji. Poddaje się on w pływ om osobistego stylu życia, informacji genetycz nej, ja k i wcześniejszych chorób.

Borrelia - organizmy żywe mające własne strategie Pacjenci i lekarze oczekują czasem, że bakterie, takie jak Borrelia, m ożna traktować zgod nie z regułą: w prow adzenie antybiotyku - śmierć Borrelia. N aw et jeśli Borrelia są pro stymi organizm am i żywymi, posiadają wolę przeżycia. I do tego używają różnych m e tod unikania układu im m unologicznego. Borrelia m anipulują odpow iedzią im m u n o logiczną, przez zm iany w ścianie kom órkow ej, przez co zmieniają dotychczasowe zna ki rozpoznawcze (białka pow ierzchniow e). M ogą przedostawać się do źle ukrw ionych stref, jak np. rogówka, tkanka łączna lub jam a stawowa. Potrafią się nawet umiejscowić w kom órkach żernych, które są w łaśnie nakierow ane na czynniki chorobotw órcze. W tym stadium nie są one agresywne i ludzie myślą, że zostali wyleczeni. Także z nieznanych pow odów - praw dopodobnie prow okow ane przez stres, zra nienia, operacje, inne przypadki osłabionego układu im m unologicznego - mogą się spontanicznie reaktywować i rozwijać swoje działanie. U kład im m unologiczny dawno o nich zapomniał, m usi się zatem ponow nie zorganizować przeciwko tym czynnikom chorobotw órczym i w znow ić produkcję przeciwciał.

PCR Ten bezpośredni dow ód na obecność czynnika chorobotw órczego (PC R - polymerase chain reaction, czyli reakcja łańcuchowa polimerazy), bardzo czasochłonna i kosztow na metoda, nie stwierdza obecności odpowiedzi im m unologicznej organizm u, ale obec ność samego m ikroorganizm u.

70


Dzięki tej m etodzie m ożna rów nież stwierdzić, że je st się zainfekowanym je d n o cześnie trzem a gatunkam i Borrelia (afzelii,garinii i burgdotferi). Za pom ocą P C R znajdu je się wpraw dzie bakterie w m oczu, punktacie stawowym, płynie m ózgow o-rdzenio w ym i skórze, ale odsetek trafień je st niepew ny Ponieważ borelioza je st infekcją głę boko leżących tkanek, Borrelia nie są znajdowane autom atycznie we wszystkich pły nach ustrojowych. Wyjaśnia to, dlaczego wysoko specyficzny test PC R , pom im o ak tywnej choroby, m oże rów nież wypaść negatywnie. PCR z moczu W tej m etodzie D N A czynnika chorobotw órczego nam nażane je st poza żyjącym orga nizm em (in pitro), dzięki czem u staje się m ożliwe do wykrycia. Diagnostyczne znacze nie dowiedzenia obecności Borrelia w m oczu jest sporne. Przy pobieraniu m oczu w aż ne jest, aby próbka m ateriału nie została zanieczyszczona przez inne czynniki choro botw órcze z zewnątrz. Dlatego trzeba używać sterylnych pojemników. Samodzielnie wym yte pojem niki m ogą powodować powstawanie niejednoznacznych wyników. PCR z płynu mózgowo-rdzeniowego Ta m etoda służy neurologom głównie do potw ierdzenia neuroboreliozy. Słabym punk tem w przypadku każdego płynu ustrojowego je st to, że znalezione D N A nie daje od powiedzi, czy chodzi o m ateriał genetyczny żyjącej czy martwej bakterii i czy wystę pujące zaburzenia neurologiczne m ogą zostać przypisane neuroboreliozie czy nie. N ie wynika z tego też żadne wyraźne zalecenie odnośnie antybiotykoterapii. Płyn mózgowo-rdzeniowy Płyn m ózgow o-rdzeniow y je st przezroczystą cieczą wypełniającą kom ory mózgowe oraz przestrzeń podpajęczynówkową. Jeśli znajdują się w nim Borrelia, mówi się o neu roboreliozie. Im dłużej trwa borelioza, tym m niejsze je st praw dopodobieństw o znale zienia Borrelia w płynie. Płyn pobierany jest z kanału rdzenia kręgowego za pomocą igły (punkcja). Punkcja lędźwiowa pow inna odbywać się na miejscu, w szpitalu, ponieważ płyn zmienia się ju ż 2 godziny po pobraniu i m oże dawać nieprawdziwy obraz. W płynie poszukuje się prze ciwciał lub D N A bakterii. Sens tego badania jest sporny. W ielu neurologów wyklucza neuroboreliozę, jeśli nie znajduje D N A ani przeciwciał w płynie. Przeciwciała nie są roz mieszczone w płynie regularnie, tak że w przypadku pobrania małej ilości 3-5 mililitrów nie otrzyma się automatycznie dow odu na obecność czynnika chorobotwórczego. M im o to, takie negatywne wyniki mogą powodować natychmiastowe zaprzestanie diagnostyki w kierunku boreliozy i skierowanie pacjenta na leczenie psychosomatyczne. Z przedstawionych tutaj informacji wynika, że trzeba być jednak ostrożnym z diagnozą.


71

Hodowla Ponieważ pod wpływem boreliozy tworzą się wysięki w stawach, eksperci ciągle próbują z tego płynu wyhodować Borrelia jako dowód ich obecności. Literatura medyczna dono si, że tego typu próby prawie nigdy się nie udają. Doc. dr Klaus-Peter H unfeld z Instytu tu Mikrobiologicznego Kliniki Uniwersyteckiej we Frankfurcie nad M enem inform o wał w 2004 roku o hodowli bakterii ze skóry z obszaru rum ienia wędrującego, a właści wie z jego brzegu. Okazało się, że aby pojawiła się kultura bakteiyjna, konieczna jest hodowla przez 6-10 tygodni. W ten sposób odkryto drugą bakterię Borrelia - B . spielmani.

Możliwośel diagnostyki obrazowej Za pom ocą testu elektroakupunktury m ożliwe je st szczegółowe zdiagnozowanie bo reliozy, uważa docent dr Hassler. A więc m am y do dyspozycji poważne metody. Tomografia rezonansu magnetycznego (MRT) Ta bardzo czuła technika badania bazuje na zasadzie rezonansu jądrow ego atom ów w odoru w badanej tkance w ew nątrz sztucznie wytwarzanego pola elektrom agnetycz nego. Służy anatom icznem u przedstaw ieniu narządów i ich zm ian chorobow ych; w przypadku boreliozy, np. w celu diagnostyki zm ian w m ózgu i rdzeniu kręgowym. Problem atyczne je st to, że ogniska zapalne w m ózgu wyglądają w boreliozie tak samo, jak w przypadku stw ardnienia rozsianego lub opryszczkowego zapalenia m ó zgu. Wyjaśnienia dostarcza najczęściej badanie płynu m ózgowo-rdzeniowego. Pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa (PET) Aparat wspom agany urządzeniem obliczającym do rejestrowania warstwowych obra zów w celu przedstawienia narządów, ja k np. mózg, m oże wskazywać na boreliozę na podstawie charakterystycznych odchyleń w przem ianie glukozy. Tomografia emisyjna pojedynczego fotonu (SPECT) W tej m etodzie w prow adza się dożylnie radioizotop i za pom ocą kam ery rejestruje się trójwymiarowy, w arstw ow y obraz. Dzięki tem u m ożna uwidocznić obszary mózgu, które wykazują zaburzenia funkcjonowania. Wszelkiego rodzaju przedmioty o działaniu leczniczym Istnieje wiele różnych przedm iotów, za pom ocą których znachorzy i uzdrowiciele chcą badać obecność Borrelia. Słyszano ju ż o magnesach, kam ieniach szlachetnych, pełnych

72


tajemniczych inform acji zam kniętych w szkle. M oże tak być, że osobom tym rzeczy wiście uda się zmniejszyć ból, jak niektórym prawdziwym lekarzom, jed n ak nie po w inny one obiecywać wyleczenia z boreliozy. Diagnostyka z wykluczenia W przypadku boreliozy, O B (szybkość opadania krw inek czerwonych) i poziom C R P (białko C -reaktyw ne) pozostają prawie zawsze prawidłowe. Pozwala to na wyklucze nie takich chorób, ja k choroba Reitera, choroba Bechterewa, czynna choroba reum a tyczna, objaw Loefgrena, łuszczycowe zapalenie stawów, choroba Behceta, reum ato idalne zapalenie stawów oraz inne nie w ym ienione tutaj choroby. Elektroakupunktura Prawdopodobieństw o zdiagnozowania boreliozy przy pom ocy tego urządzenia, w edług przedstawicieli m edycyny tradycyjnej, stanowi loterię. Protestują przeciwko tem u za rów no pacjenci, ja k i lekarze. N iejeden pacjent, który tylko dzięki tej m etodzie został poddany antybiotykoterapii, zgłaszał się po tym, ja k jego badania laboratoryjne w kon w encjonalnym laboratorium okazywały się seronegatywne. Elektroakupunktura w edług Volla (EAV) jest m etodą elektrom edycyny z lat pięć dziesiątych. W określonych punktach pow ierzchni ciała biorą początek prądy, które docierają do układu nerw ow ego tkanki podskórnej. Reaguje ona na te bodźce przez zm ianę oporności skóry i/lub przewodnictwa. Zdolność przew odnictw a skóry poka zuje terapeutom , gdzie zm iany chorobow e wpływają na osłabienie funkcji organizm u. Przede wszystkim entuzjaści EAV m ogą stwierdzić, czy i gdzie występuje terapeutycz na blokada.

Badania specjalistyczne Test transformacji limfocytów (LTT) LTT stosuje się ju ż od ponad trzydziestu lat. N adaje się on do stwierdzenia w zajem ne go oddziaływania układu im m unologicznego z różnorodnym i substancjami (antyge nam i), jak substancje do wypełniania miazgi zębowej, środki spożywcze i substancje pochodzące ze środowiska. Przeprow adzany od blisko ośm iu lat L T T -B O R (Borelio za) testuje kom órkow ą wrażliwość przeciwko najczęstszym szczepom Borrelia. Ten test krwi stwarza m ożliwość wyjaśnienia niespecyficznych, granicznych i seronegatywnych w yników laboratoryjnych w testach ELISA i W esternblot. Najbardziej


73

skuteczny je st LTT w m om encie wystąpienia najsilniejszych objawów u pacjenta. Jest on jed n ak lekceważony przez w ielu lekarzy szczególnie przez orzeczników.

Tak działa LTT: Limfocyty (komórki układu odpornościowego) specyficzne dla Borrelia namnażają się w w yniku spotkania z czynnikiem chorobotw órczym (antygenem), w tym przypadku z Borrelia. W LTT-BO R z krwi pacjenta izoluje się kom órki im m unologiczne (limfocyty, monocyty) i hoduje się je z wybranymi białkami Borrelia przez 6 tygodni. Jeśli we krwi znajdują się specyficzne dla Borrelia limfocyty, są one aktywowane przez ich białka i wy korzystywane do namnożenia. Potrzebną do tego syntezę kwasów nukleinowych (DNS) mierzy się ilościowo. Im wyższa synteza D N S , tym silniejsza reakcja LTT. Zwiększona liczba limfocytów specyficznych dla Borrelia jest wyrazem wrażliwości układu im m unologicznego na bakterie. W zrost poziom u tych kom órek można mierzyć obiektywnie i udokum entow ać silę ich wzajemnego oddziaływania z układem im m u nologicznym. Badanie to wychodzi na dobre przede wszystkim pacjentom, których or ganizm nie jest w stan ie wyprodukować przeciwciała i dlatego wypadających seronegatywnie, pom im o silnych objawów i z tego pow odu nie poddawanych leczeniu. W tym przypadku LTT jest pierwszym testem, który m ierzy odpowiedź komórkową i ujawnia pacjentów seronegatywnych lub z granicznymi wartościami. Prof. dr R uediger von Baehr z Berlina, propagator tej m etody diagnostycznej, na podstawie doświadczenia z ponad 1200 testam i L T T -B O R rocznie, podkreśla: » zdrowi ludzie nie wykazują reakcji pozytywnej » w przypadku obecności przeciw ciał przeciw boreliozie i braku objawów, LTT wypada negatywnie » w przypadku nieobecności przeciwciał przeciw boreliozie i obecności objawów, LTT wypada pozytywnie, kiedy układ im m unologiczny „widzi” bakterię, co ozna cza, że nam naża swoje kom órki lub pozostaje aktywny » przeciwciała mogą być obecne po skutecznej antybiotykoterapii, na przykład w d ru gim stadium ; LTT wypada w tedy ujem nie lub słabo pozytywnie » w (przew lekłej) późnej boreliozie LTT je s t pozytyw ny; jeśli objawy cofną się dzięki antybiotykom , spada rów nież w artość LTT, je d n a k test pozostaje pozy tywny » nawet w przypadku pozytywnych ELISA i W esternblot, LTT m oże w razie braku objawów wypaść początkowo negatywnie; jeśli pojawią się objawy, silnie wzrasta wartość LTT. D zięki tem u dośw iadczeniu z LTT, test służy także do pom iarów efektywności le czenia. G łów na różnica między LTT, a diagnostyką przeciwciał polega na tym, że na

74


znaczone kom órki nie krążą w organizm ie, lecz w przypadku terapii chowają się w w ę złach chłonnych, także podczas dalszej produkcji przeciwciał. W przypadku, gdy cho roba pow róci na now o, te kom órki pam ięci wydostają się natychm iast z pow rotem z w ęzłów chłonnych i poprzez LTT wskazują bardzo szybko na aktywność choroby. Diagnostyka przeciwciał wypada jeszcze w tym czasie negatywnie, poniew aż układ im m unologiczny znow u m a opóźnienie. Wada: na LTT potrzeba 8-10 dni i je st drogi. Elispot Ten test, podobnie ja k LTT, je st m etodą dowodzącą obecności reakcji im m unologicz nej, w której pośredniczą kom órki. W w yniku tej m etody pow inna zostać udow odnio na obecność kom órek produkujących cytokiny. Status limfocytów CD-57 w przewlekłej boreliozie Już w 2002 roku amerykańscy lekarze Stricker, Burrascano i W inger donosili o zredu kowanej liczbie lim focytów C D -5 7 w przypadku długo chorujących na boreliozę pa cjentów w trakcie obserwacji trwającej 10 lat. N ie występowały jed n ak wówczas żadne standardowe wartości, w edług których C D -5 7 byłoby określane jako niskie lub nor malne. N iektóre laboratoria zakładały, że norm alne wartości wynoszą 60 do 90, pod czas gdy u przewlekle chorych stw ierdzano wartości m iędzy 18 a 35, co m ogło pom óc diagnoście w przypadku wartości negatywnych. ANA w serologii boreliozy A N A je st skrótem dla przeciwciał przeciwjądrowych. Z niejasnych pow odów nasze kom órki obronne produkują czasem przeciwciała skierowane przeciwko nam samym. W ystępują rów nież przeciwciała celujące w narządy. Specjalne A N A kierują się prze ciwko jąd ru kom órkow em u, które występuje w większości kom órek organizm u. AN A znajdują się w dużym krwioobiegu i mogą wskazywać na chorobę autoim m unologiczną, w przypadku której organizm b roni się przed w łasnym i kom órkam i. A N A nie wskazują autom atycznie na chorobę, tylko m uszą być ocenione w związku z dolegli wościami oraz wynikam i badań u pacjenta. Szczególnie ludzie powyżej 60 roku życia wykazują pozytywne wyniki, m im o że nie w ystępuje u nich choroba. A N A budzą u w ielu diagnostów w ątpliw ości w związku z boreliozą. Służą one m iędzy innym i nadal jako m arker przebiegu choroby w przypadku tocznia rum ienio watego (zbiorowe pojęcie dla autoim m unologicznych chorób skóry i narządów w e w nętrznych), które objawiają się podobnie do boreliozy, tzn. zaczerw ienieniem skóry, dolegliwościami stawowymi i zaburzeniam i sercowymi. A N A mogą wskazywać także


75

na takie choroby, ja k tw ardzina uogólniona (zapalenie tkanki łącznej ze stwardnieniem , ograniczeniem ruchom ości palców), polymiositis (bóle m ięśni), dermatomiositis (bóle mięśni, przebarw ienia skóry), pierw otny zespół Sjoegrena (suchość oczu i jam y ust nej) i inne. N ie dają one jed n ak jednoznacznego obrazu boreliozy. Wirtualny kontrastowy test wrażliwości (VCS) Ten test oczny dotarł do nas w 2002 roku z USA. Amerykański lekarz Ritchie C. Shoem aker odkrył, że wiele chorób je st wywoływanych przez trucizny nerw ow e (neurotoksyny). Zalicza się do nich borelioza z Lyme. N eurotoksyny wywierają szkodliwe działanie na m ózg i nerw wzrokowy, wyrażające się w postaci zaburzenia w idzenia biało-szaro-czarnego, co odkrył amerykański toksykolog dr H udnell, o czym jed n ak do m om entu zamknięcia redakcji tej książki nie było oficjalnego oświadczenia, poza p u blikacją Shoem akera „The Inside Story o f H o w an A m erican D o cto r D iscovered a T h reatenin g N e w Fam ily o f E nvironm ental Diseases A nd H o w To Stop T h e m ” Gateway Press, Inc. Baltim ore, M D 2001. W przypadku tego testu w zrokow ego chodzi o wyświetlacz z pięciom a rzędam i okręgów, w środku których znajdują się szare linie przemieszczające się na lewo, na prawo lub prosto do góry. N asilenie linii maleje z góry na dół, a kolorów z lewej na prawą stronę. O soba testowana trzym a ten m onitor w odległości 46 centym etrów przed sobą, w dobrym ośw ietleniu i pow inna rozpoznać aktualne kierunki linii. Zaburzenie biało-szaro-czarnego widzenia, w edług Schoemakera, stanowi dow ód na występowa nie specjalnych neurotoksyn, które produkow ane są przez Borrelia. W 2006 roku chorujący na boreliozę internista prof. dr m ed. Fred Flartm ann z Ansbach donosił, o „całkowicie zgodnych w ynikach” w teście widzenia u ponad 4000 pa cjentów. W prawdzie, m im o występowania objawów, zdarzają się także wyniki nega tywne, np. w trakcie ostrej infekcji borelioźowej, w przypadku mieszanej infekcji, po przyjęciu ibuprofenu (zawartego w ponad 100 lekach), a także u ludzi, którzy regular nie piją alkohol. Test m ożna nabyć w internecie za 50 dolarów lub bezpośrednio u prof. H artm anna. Proponuje on także interesujące leczenie, za pom ocą którego m ożna pozbyć się tej trucizny nerwowej (zob. s. 77, Leczenie).

Ponieważ serologiczna diagnoza boreliozy z Lyme wywołanej przez ukłucie kleszcza może w skutek wolnej produkcji przeciwciał dać w ynik najwcześniej po 4 -6 tygodniach, apteki proponują coraz częściej bezpośredni test na obecność bakterii (PCR) w znale-

76


zionym kleszczu. Za cenę 30-60 euro w ciągu kilku dni m ożna się dowiedzieć, czy m artw y lub żyjący kleszcz, który nas ukłuł, nosi w sobie Borrelia. Ten w ynik laboratoryjny niesie jed n ak sporne, m ożliwe że również niebezpieczne, konsekwencje. W przypadku fałszywie negatywnego wyniku, który może być efektem m .in. niefachowego usunięcia kleszcza, ukłuty nabiera mylnej pewności i ociąga się z pójściem do lekarza, naw et w przypadku późniejszego pojawienia się typowego ru m ienia wędrującego lub innych objawów. W przypadku pozytywnego w yniku lekarze skłaniają się do profilaktycznego zaaplikowania pacjentowi antybiotyków, nawet jeśli nie występują objawy infekcji. Badanie z 2002 roku wykazało wprawdzie, że u około 23% ludzi, którzy zachorowali na boreliozę, w teście wypadły pozytywnie także klesz cze. N ie prow adzi się jed n ak żadnych badań, dotyczących profilaktycznej antybiotykoterapii. Więcej szkody niż korzyści Prof. dr Jochen Suess, kierow nik narodow ego laboratorium referencyjnego dla chorób przenoszonych przez kleszcze w Instytucie Friedricha Loefflera w je n ie , ocenia ten rodzaj testów, jako wprowadzające w błąd lekarzy i pacjentów. „Kojarzenie diagnostyki kleszczy bezpośrednio z diagnostyką i leczeniem ludzi stanowi zaniedbanie. N ie w ie my dokładnie, ja k w ielu ludzi ukłutych przez kleszcze rozwija klinicznie boreliozę. Badania w Europie i Ameryce Północnej wykazały, że około 3% ukłutych przez klesz cze z Borrelia tw orzy rum ień wędrujący, a więc rozwija kliniczne objawy boreliozy. D o tego dochodzi jeszcze około 3% pacjentów z boreliozą bez rum ienia. Profilaktyczne dawki antybiotyku doksycykliny - najczęściej nie więcej niż dwie lub pięć tabletek nie wystarczają, aby wyleczyć boreliozę, m ogą jed n ak rzeczywiście zatrzymać rozwija jącą się infekcję, tak że stłum ione zostają objawy początkowe. Jeśli potem po miesią cach wystąpi prawdziwa borelioza, o kleszczu nikt ju ż nie pam ięta”. Sensowne byłoby, w edług Suessa, najpierw poczekać na objawy kliniczne, a na stępnie, przez 3 -4 tygodnie, leczyć rzeczywistą boreliozę odpow iednim i dawkami le ków. W przypadku wysoko narażonych grup zawodowych należy prowadzić okresowe badania profilaktyczne. Eksperci zgadzają się, że w przypadku boreliozy z Lyme, w ra zie wystąpienia objawów klinicznych, pow inno się podjąć decyzję o zastosowaniu le czenia i potw ierdzić diagnozę serologicznie.

Leczenie

77

Leczenie Leczenie nie jest układem jednostronnym , ale terapeutycznym przym ierzem , w ideal nym przypadku, na rów nym poziom ie zaangażowania lekarza i pacjenta. Wielu leka rzy, ja k dr Laurence M eer-S cherrer lub dr Joseph J. Burrascano, apeluje o takie po rozum ienie. O znacza to, że pacjent przejm uje odpow iedzialność za przestrzeganie zaleceń lekarskich poprzez samodzielną, m ożliwie najlepszą dbałość o sprawność fi zyczną, oraz otwarcie opowiada o swoich problem ach i dolegliwościach. Także lekarz prowadzący terapię je st zobowiązany dokładnie wysłuchać pacjenta i nie umniejszać jego, czasami dziw nych lub nie mających związku, dolegliwości, nawet, jeśli nie wyda ją się one przekonujące.

Wiązanie wiedzy Problem braku w ym iany inform acji m iędzy różnym i specjalistami oraz nieistnienia obowiązku zgłaszania zachorow ań na boreliozę zobowiązuje zaangażowanych pacjen tów do wypracowania własnej strategii przekazywania informacji. Każdy, kto zdaje so bie sprawę, że choruje na borelizoę lub przynam niej otoczony je st opieką z pow odu uzasadnionego podejrzenia tej choroby, pow inien założyć archiw um , w którym gro m adziłby swoje wyniki (badania laboratoryjne, wypisy lekarskie, zdjęcia RTG , U S G i tomografii). Ponieważ często tylko m nogość objaw ów boreliozy wskazuje na godny oceny całościowy obraz, kopie wcześniejszych w yników pomagają lekarzowi wyrobić sobie własne zdanie.

Właściwy czas Istnieją lekarze, którzy profilaktycznie, natychm iast po ukłuciu przez kleszcza, przepi sują antybiotyki. Jak w ielu i czy ma to sens, nie wiadom o. Jeden lekarz robi to dla uspo kojenia pacjenta, inny w idzi niebezpieczeństw o w tym, że przez kilka tabletek zostaną stłum ione m ożliwe objawy początkowe prawdziwej infekcji. Kiedy potem , po miesią cach lub latach, pojawią się objawy, nikt ju ż nie pam ięta o kleszczu.

78


Rumień wędrujący oznacza konieczność rozpoczęcia antybiotykoterapii Lekarze mający doświadczenie z boreliozą są zgodni, że leczenie tej choroby ma sens w każdym jej stadium . Im wcześniej zacznie się terapia, tym większa jest szansa na całkowite wyleczenie. W ystąpienie rum ienia wędrującego je st konieczne dla rozpoczę cia antybiotykoterapii. W większości przypadków szybko wyleczona borelioza nie pozostawia żadnych długotrw ałych szkód. Im dłuższy i cięższy je st przebieg choroby, tym organizm ma m niejsze szanse na całkowitą regenerację. Ale naw et po długotrwałych dolegliwościach istnieje m ożliw ość zatrzym ania antybiotykam i i rów nocześnie podawanym i lekami objawowym i pojawiających się zaostrzeń choroby. O dsetek pacjentów, którzy nigdy lub nigdy więcej nie odpow iedzą na antybiotyki, szacowany jest na 10-20% (por. s. 95, Późna i przewlekła bolerioza).

Cjy. konieczny^ Pacjenci z boreliozą zawsze pytają, czy istnieje alternatywa dla antybiotyków. Prawdą jest, że antybiotyki dają efekty niepożądane, tak ja k inne leki, tak ja k nawet herbata miętowa. Czekolada uszczęśliwia, ale jednocześnie pow oduje tycie. Wszystko, co ma jakieś działanie, m a także efekty uboczne. Jeśli się je zna, m ożna im od razu zapobiegać (zob. s. 105, Efekty uboczne leczenia).

Właściwy antybiotyk Ciągle jeszcze nie ma właściwego antybiotyku. M uzyką przyszłości je st posiadanie do dyspozycji antybiotyku przeciw każdem u rodzajowi Borrelia, w razie potrzeby kom bi nacji na w ypadek współzakażenia. W celu wykrycia działającego schem atu terapii anty biotykow ej przeprow adzono liczne badania, które je d n ak napotkały problem y, jak donosił w 2006 roku prof. Roland N au z G oettingen. 1. D iagnoza nie zawsze jest pewna. 2. Liczba leczonych pacjentów w większości badań jest zbyt mała. 3. O dsetek spontanicznych w yleczeń w stadium 1 i 2 jest wysoki. 4. W stadium III, m im o efektywnego leczenia, objawy rzadko ulegają złagodzeniu. Antybiotyki działają bakteriostatycznie lub bakteriobójczo. W leczeniu boreliozy sto suje się antybiotyki z grupy tetracyklin, penicylin oraz cefalosporyn najnowszej gene

racji. O d końca lat 40. do początku lat 70. odkryw ano rocznie około 200 substancji działających ja k antybiotyki. N aukow cy koncentrow ali się głównie na tym, aby dalej rozwijać niektóre m niej znane substancje. Brak jeszcze uniwersalnie działającej anty biotykoterapii. Każdy pojedynczy antybiotyk m usi zostać dobrany na podstawie w ie ku, masy ciała, poziom u osiąganego we krwi, tolerancji żołądkowo-jelitowej i nietole rancji leków. Przede wszystkim: 100-kilogramowy mężczyzna o wzroście 1,9 m etra nie pow inien być leczony taką samą dawką, ja k 55-kilogramowa kobieta. Dawki, których skuteczność potw ierdzono w badaniach klinicznych, są obecnie wyższe od zalecanych w starszych publikacjach. Pow odem jest głęboka penetracja tka nek przez Borrelia, ich występowanie w płynie m ózgow o-rdzeniow ym oraz tworzenie form przetrwalnikowych. W m om encie zamknięcia redakcji tej książki rozpoczęto na ukowe badanie kontrolujące przypadki działania antybiotyków w połączeniu z tlenem i pobytem w kom orze ciśnieniow ej.

Brak standardu leczenia N ie ma do dzisiaj żadnej, uniw ersalnie działającej antybiotykoterapii. W ybór leku, jego dawkowanie i czas przyjm owania, zależą indyw idualnie od pacjenta i od doświadczeń lekarza z określoną terapią. Największy w pływ ma czas trwania i nasilenie choroby, występowanie współzakażenia, osłabienie układu im m unologicznego, poprzedzające terapie (np. leki osłabiające odporność), wiek, ciężar ciała, poziom y leków osiągane we krwi, tolerancja przez układ pokarmowy, a także cierpliwość oraz dyscyplina pacjenta. Z a najbardziej skuteczne antybiotyki przeciw Borrelia w każdym stadium, uważane są tetracykliny, włączając w to doksycyklinę (działa rów nież przeciwko Ehrlichia) i m inocyklinę. Stosowane w zbyt niskich dawkach działają bakteriostatycznie, a więc je d y nie ham ują nam nażanie się bakterii. Jednak wymagane, wysokie dawki (odpowiednie do masy ciała) nie zawsze są dobrze tolerow ane. Niewystarczająco wysokie poziom y antybiotyków we krwi często pow odują nieskuteczność terapii. Penicyliny działają bakteriobójczo (uśmiercają bakterie). Zaliczają się do tzw. anty biotyków beta-laktamowych, do których należą także często stosowane cefalosporyny. Cefalosporyny trzeciej generacji zostały tak nazw ane ze w zględu na ich znakom itą dostępność tkankową i jako najbardziej skuteczne antybiotyki w późnym stadium cho roby. Także w tym przypadku trzeba osiągnąć trwały, wysoki poziom leku we krwi, który m usi być w spom agany jed noczesnym przyjm ow aniem probenecydu (środek przeciw dnie moczanowej). Alternatyw nie dyskutuje się nad zastosow aniem penicyliny benzatynow ej jako dom ięśniow ego preparatu działającego przez dłuższy czas. Szczególnie w U SA leczy się w ten sposób przewlekle chorych. Preparaty działające z opóźnieniem osiągają d łu

80


go trwały, jednakow y poziom we krwi, o czym donosił dr Burrascano w 2005 roku. Są dobrze tolerow ane przez żołądek i jelita oraz nie nasilają w zrostu grzybów chorobo twórczych. Stosuje się je 3 -4 razy tygodniowo przez 6 do 12 miesięcy, a niektóre z nich mogą być sam odzielnie w strzykuje przez pacjentów. Ceftriakson podawany jest dożylnie w jednej lub dwóch dawkach dziennie. Jest on najczęściej badanym i stosowanym antybiotykiem w terapii boreliozy, ma jednak wadę, ponieważ sole w apnia ceftriaksonu wytrącają się w żółci i w przypadku zastoju żółci m ogą prowadzić do powstania piasku i kam ieni żółciowych. Przypuszcza się, że m ożna zm niejszyć ten problem poprzez stosow anie ceftriaksonu z przerw am i, np. kolejno przez 5 dni, a potem 2 dni przerwy. Pacjenci z długim stażem choroby prefe rują jednorazow ą dawkę dzienną ceftriaksonu w ilości 4 i więcej gram ów do czasu, aż pojawi się now y rzut. Także cefotaksim je st antybiotykiem z grupy cefalosporyn, który zabija bakterie poprzez ham ow anie b udow y ich nowej ściany kom órkow ej. M ożna go stosować w znacznie wyższych dawkach. Am bulatoryjna dawka dobowa wynosi rano 2, a dwa naście godzin później 4 gramy. N a podstawie stopnia ciężkości objawów można zwięk szyć dawkowanie do 12 gram ów na dzień, które m ożna podzielić na 3 -4 pojedyncze dawki, podawane w odstępach sześcio- lub ośm iogodzinnych. Ta terapia m ożliwa jest tylko w szpitalu. Cefotaksim tylko w 5% wydalany je st z żółcią, nie pow oduje powsta wania kam ieni żółciowych lub piasku, w m niejszym stopniu niż ceftriakson wpływa na florę jelitow ą, posiada jed n ak ekstrem alnie krótki okres półtrwania - 73 minuty. Potem działanie ustępuje. Amerykańscy klinicyści wierzą, że cefotaksim w dłuższej infuzji działa skuteczniej. N ależy pamiętać, że w U SA przeważnie panuje Borrelia burgdorferi i nie należy zasadniczo przenosić całego schem atu leczenia do Europy.

Nowe antybiotyki Badania z 2004 roku (Instytut M ikrobiologii Lekarskiej w Klinice Uniwersyteckiej we Frankfurcie nad M enem ) wskazywały na to, że obok tertacyklin i beta-laktam ów także now oczesne chinolony i ketolidy, przynajmniej w probówce, są skuteczne przeciwko Borrelia.

Metronidazol Lek znany pod nazwą C lo n t (substancja czynna m etronidazol) przepisywany był pier w otnie tylko w przypadku zakażenia rzęsistkiem pochw ow ym , maksymalnie na 10 dni.

Leczenie

81

Potem pojawiał się coraz częściej w zaleceniach terapeutycznych jako uzupełnienie palety antybiotyków, ponieważ je st on w stanie zniszczyć cysty Borrelia burgdoiferi, c ze go nie potrafią inne antybiotyki, ja k penicyliny i cefalosporyny. Leku nie stosuje się u kobiet w ciąży, gdyż m ogą wystąpić uszkodzenia płodu. Alkohol jest absolutnie zabroniony, ponieważ m oże spowodować wymioty, bóle głowy i inne dolegliwości. M etronidazol ułatwia kolonizację przez grzyby i m oże oddziały wać na system nerwowy, pow odując głuchotę, zam roczenie i drażliwość.

Przedstaw ione tutaj schem aty leczenia nie są wyłączne i kom pletne, są tylko próbą po mocy lekarzom. M ogą one dawać zarów no pozytywne, ja k i negatywne rezultaty, pro wadzić do wyleczenia, lub przerw ania terapii oraz niestety nie są poparte żadnymi ba daniam i naukowym i. Schemat Donta Przez 3 miesiące rano i w ieczorem po 500 m iligram ów klarytromycyny, do tego 200 m iligram ów hydroskychlorochiny (w przypadku nietolerancji stopniow o począwszy od 100 m iligram ów ), jako profilaktykę przeciwgrzybiczą 1 m ililitr zawiesiny am foterycyny lub alternatywnie 200 m iligram nystatyny. Schemat Donta-Klemanna D r m ed. Wolfgang K lem ann w lekkich przypadkach choroby leczył najpierw doustnie tetracykliną podawaną 3 -4 razy dziennie, po 500 m iligram ów przez 20 dni. W przy padku niewystarczającego działania lub nietolerancji przechodził na podaż dożylną. Badanie D onta zaleca czas trw ania leczenia od jednego do 18, średnio 6 miesięcy. W przypadku tiw ania choroby powyżej 3 lat do rozpoczęcia leczenia, pierwsze objawy m ogą poprawić się dopiero po 12 tygodniach. Ponieważ tetracyklina nie je st dostępna w postaci am pułek, K lem ann zastąpił zalecaną przez D onta klarytromycynę przez 200 m iligram ów doksycykliny dożylnej w kom binacji z 500 miligram am i tetracykliny do ustnie i przez 20 dni. N a podstawie obserwacji szybkości cofania się objawów zalecane są 14-dniowe cykle leczenia, aż do ustąpienia objawów. Jako alternatywę zaleca K lem ann klarytromycynę, każdorazowo 500 m iligram ów dziennie (połowa rano dożylnie, reszta w ieczorem doustnie) przez 10-20 dni. Po je d nym do dw óch tygodni przerw y następują kolejne cykle leczenia, aż do ustąpienia ob jawów. W uporczywych przypadkach stosuje się kom binację doksycykliny lub tetracy

82


kliny razem z klarytromycyną. Te leki blokują syntezę białek, także przez różnorodne szlaki enzym atyczne i w yw ierają nasilający się efekt w odniesieniu do ham ow ania i uśm iercania bakterii. Schemat Cassera Cykl terapii trwa z reguły przez 5 -6 tygodni i składa się z podawanych 2 razy dziennie 150 m iligram ów roksytrom ycyny ze 100 m iligram am i trim etoprim u oraz dw ukrotnie i jednokro tn ie podawanych 3 m iligram ów w obenzym u. Podczas gdy Gasser publikuje dane dotyczące często pow tarzanych cykli, Reisinger przekonuje o potrzebie leczenia w maksym alnie 2 cyklach, w przeciw nym razie nie je st to borelioza. Modyfikacja Cassera nr 1 Jednoczesne leczenie współzakażenia Ehrlichia, stwarza m ożliwość w yboru zastosowa nia doksycykliny (300 m iligram ów doustnie lub 200-300 m iligram ów dożylnie) i do datkowo koniecznie tetracykliny. 14 dni ceftriaksonu, ja k zaleca większość specjalistów, pom ógł tylko części jego pacjentów i nie w przewlekłej boreliozie. N aw et po 5 tygo dniach przyjm ow ania ceftriaksonu pojawiają się często nawroty, praw dopodobnie z po w odu jednoczesnego występowania Ehrlichia i przetrw ałych form Borrelia. U pacjen tów z boreliozą często pojawia się niedobór w itam in z grupy B, głównie B p . Schemat Hartmanna/Gassera-Schoemakera Prof. Fred F lartm ann z Ansbach prezentow ał opinię amerykańskiego lekarza Richie Shoemakera, że cząsteczki tłuszczu w połączeniu z toksyną nerwową Borrelia (neurotoksyną), docierają przez organizm do m ózgu, nerwów, m ięśni i tkanki łącznej, stale je uszkadzając. Jego schem at leczenia to połączenie środka przeciwmalarycznego - hydroksychlorochiny 2 razy po 200 m g i klarytromycyny 2 razy po 500 m g przez 42 dni. W celu w ydalenia neurotoksyn, które są zw rotnie w chłaniane w jelicie, od 10 dnia te rapii stosuje się lek obniżający poziom lipidów - kolestyram inę (2 razy po 8 g). Lek m oże prowadzić do zaparć, gdy nie w prow adzi się dostatecznej ilości płynów. Jeżeli nie dochodzi do poprawy dolegliwości, przyjm ow anie kolestyram iny zalecane je st do 6 miesięcy. W przypadku nieustąpienia objawów, H artm ann zaleca leczenie w edług schem atu Schardta i podaży m etronidazolu. Terapia rozpoczyna się po dziesięciodniowej prze rwie łącznym zastosowaniem obu leków (m akrolid - roksytromycyna - j e s t niesku teczny bez trim etoprim u) przez 5 dni, 10 dni przerw y i w sum ie przeprowadza się 5 takich cykli. Z tego przez 10 dni stosuje się m etronidazol (2 razy po 400 mg), w celu zwalczenia krętka.

Leczenie

83

Schemat Schoemakera/Hartmanna jako model z Bremer G rupa sam opom ocy z B rem er zoptymalizowała leczenie H artm anna dodatkowym sto sowaniem kom pleksu w itam in oraz kwasów omega-3. Pulsacyjny, zmodyfikowany schemat drezdeński Radca sanitarny dr m ed. W ilfried Krickau z D rezna, który w 2005 roku odszedł na em eryturę, pozostawił po sobie dalej rozwijany, pierw otnie nazywany jako „Schemat H eidelberski” sposób leczenia: kombinację czterech różnych grup antybiotyków (te tracykliny, penicyliny, m akrolidów i cefalosporyny trzeciej generacji), którą w trzecim stadium choroby każdorazowo stosuje się przez 10 dni, z ośm iodniow ą przerwą. W za leżności od dolegliwości dochodzą dodatkow o naturalne m etody leczenia: terapia tle nem , akupunktura laserowa, hom eopatia (wg: Borreliosen, Verlag E dition Krickau, 2003). N iestety Krickau nie udokum entow ał swojego długoletniego doświadczenia z pacjentami.

Schemat Schardta Prof. dr med. Fritz Schardt donosił w 2005 roku o w yleczeniu swojej własnej, ciężkiej neuroboreliozy oraz neuroboreliozy innego pacjenta za pom ocą leku przeciwgrzybiczego, flukonazolu. Ten środek przeciwko grzybom , nie uśm iercił wprawdzie Borrelia, ale zahamował ich w zrost i - w przeciwieństwie do doksycykliny, erytrom ycyny i cefalosporyn - ułatwił pokonanie bariery krew - mózg, co zostało udow odnione w pierw szym badaniu, opublikow anym w „European Journal ofM edical Research” (30.7.2004, Volume 9/7). C odziennie rano i w ieczorem przyjm uje się doustnie po 100 m iligra m ów flukonazolu i w zależności od ciężkości objawów stosuje się kurację przez 25 lub 50 dni. Leczenie kończy się 3-tygodniow ym stosowaniem penicyliny V w dawce dzien nej od 4,5 do 6 mega. Bardziej dokładne i aktualne inform acje m ożna znaleźć na stro nie prof. Schardta w w w .neuroborreliose.net.

Krótka .terapia? N ow e amerykańskie badania (D attw yer i wsp.) nie określiły optym alnego czasu lecze nia pacjentów z późną boreliozą z Lyme. Badano w nich dwie grupy pacjentów, je d nych leczonych ceftriaksonem przez 14 dni, a drugich przez 28 dni. O dsetek wyleczeń w yniósł w grupie krócej leczonej 76%, a w grupie dłużej leczonej 70% (wg: W iener Klinische W ochenschrift (2005) 117/11-12: 393-397).

84


Realne cele leczenia Schem aty leczenia pojawiają się i znikają. Są właściwe, jeśli przynoszą pacjentom dłuż szą poprawę. Pom im o to schem aty te nie posiadają wyłączności. N ależy być wdzięcz nym lekarzom, ja k dr Laurence M eer-Scherrer ze Szwajcarii, która przekonywała swo ich kolegów, że koncepcje terapii należy opracowywać razem z pacjentem . C elem , w przypadku zaawansowanej boreliozy, nie m usi być całkowite wyzdrowienie, ale osią gnięcie realnych efektów leczenia, jak zdolność do uczęszczania do szkoły w przypad ku dzieci, zdolność do pracy, poprawa jakości życia lub uniknięcie inwalidztwa.

Leczenie towarzyszące Poniższe wskazówki nie są naukow o potw ierdzonym i zaleceniami, wynikają jedynie z doświadczenia pacjentów i oświadczeń prasowych. »

Kortyzon nie je st alternatywą dla antybiotyków, jedynie uzupełnieniem , jeśli szyb ko m uszą zostać zatrzymane ogniska zapalne, np. w stawach palucha, kolan i pal ców. Najczęściej, aby zlikwidować bolesny stan zapalny, wystarcza jednorazow a iniekcja w zaatakowany staw. Pow inno to jed n ak nastąpić dopiero po rozpoczęciu antybiotykoterapii, poniew aż w przeciw nym razie istnieje niebezpieczeństw o przedłużenia boreliozy. W iadom o, że ludzie po podaniu kortyzonu tworzą prze ciwciała z opóźnieniem albo wcale. M oże to być rów nież powód, dla którego w te stach w ychodzą wyniki seronegatywne, pom im o występowania objawów borelio zy (zob. także s. 87, Reakcja Jarischa-H erxheim era).

»

Zesztyw niałe, zapalnie zm ienione m ięśnie m ogą powodować silne dolegliwości bólowe, które m ożna opanować podając analgetyki. Zdecydow anie lepsza jest ob jaw ow a terapia przeciwbólowa, która um ożliwia np. podniesienie wydolności ukła du im m unologicznego poprzez regularne ćwiczenia i szybkie spacery przez las lub w odny jogging w głębokiej wodzie.

»

Profilaktyka przeciwgrzybicza (zob. s. 105, Efekty uboczne leczenia).

»

Ponieważ borelioza przebiega często z m nogością objawów, lekarze przepisują rów nolegle z antybiotykami inne leki.

»

G rupy sam opom ocy zalecają, aby w zm acniać układ im m unologiczny przez poda wanie w ysokich dawek w itam iny C, beta-karotenu, w itam iny E i B, magnezu, se lenu, cynku, jo d k u potasu i koenzym u Q.

Leczenie

85

»

W przypadku bólów stawowych niektórzy pacjenci przyjm ują kwas alfa-liponowy w dawce 300 m iligram ów dziennie.

»

W celu utrzym ania flory jelitow ej podczas antybiotykoterapii zaleca się chorym na boreliozę przyjm owanie preparatów Saccharomyces boulardii i LactobaciUus gasseri. Wy dalanie przez żółć i w ątrobę wspom agają roślinne preparaty z laku pospolitego. H erbata z ziela gryki poprawia ukrwienie.

Co lekarz może zrobić dodatkowo »

Sprawdzić status w itam iny B. W przypadku objawów niedoborow ych m ożna po dawać dom ięśniow o w itam inę Bj, B() i B 12.

»

Sprawdzić status magnezu. W przypadku postępującego niedoboru m agnezu może dojść do w zm ożonych odruchów, drżenia i kurczów mięśni, zwiększonej pobu dliwości mięśnia sercowego. Zaradzić tem u m ożna dzięki doustnem u podawaniu preparatów magnezowych. W ciężkich stanach zalecana jest podaż dożylna lub do mięśniowa, najlepiej tolerow ana i najbardziej skuteczna w codziennej kombinacji z selenem i cynkiem.

»

Przybieranie na wadze m oże być objawem oporności na insulinę. W U SA przyj m uje się, że borelioza wiąże się z osłabieniem funkcji tarczycy. Zaprzeczają tem u niem ieccy eksperci od tarczycy. Kto znacznie przybiera na wadze nie jedząc więcej i jednocześnie skarży się na męczliwość i uczucie zimna, pow inien sprawdzić po ziom trójjodotyroniny (T3).

Praktykitowarzyszące Poniższe wskazówki nie są naukow o potw ierdzonym i zaleceniami, wynikają jedynie z doświadczenia pacjentów. »

Sztywność karku i objawy fibrom ialgii, w ystępujące nie tylko przy boreliozie, zmniejsza ciepły prysznic, kąpiele odprężające, kąpiele błotne i gimnastyka korek cyjna na bolące, napięte m ięśnie. Szybkie ocieplenie przynosi żelowa poduszka na ram iona, którą m ożna ogrzać w mikrofalówce; trzyma ona ciepło do 30 m inut.

»

Skutecznym sposobem odprężenia mięśni są „gorące rolki”: w ielokrotnie składa się chusteczkę, ciasno roluje i nasącza gorącą wodą. W ilgotne, długo utrzym ujące się ciepło dobrze działa przy delikatnym dotykaniu bolących miejsc.

86

»


Antybiotyki zakłócają działanie pigułek antykoncepcyjnych. Z tego pow odu nale ży zastosować inne m etody zapobiegania ciąży. N iektóre antybiotyki przechodzą do mleka matki. W tych przypadkach należy m leko odciągać i wylewać lub odsta wić dziecko od piersi przed rozpoczęciem leczenia.

G rupy wsparcia podają zalecenia w celu osłabienia dolegliwości: » » » » » » » » » » » »

nie spożywać wieprzowiny, ani kiełbasy w ieprzowej, nie pić kawy, nie palić, nie spożywać alkoholu, szczególnie piwa, pić trzy litry płynów dziennie, w przypadku zm ęczenia stosować regularne drzem ki w ciągu dnia, spacery przed snem , opalanie/sauna, o ile są tolerowane, codziennie świeże warzywa i owoce, sezonowe, regionalne jedzenie, żadnych gotowych potraw, żadnych środków spożywczych z substancjam i konserwującymi.

Poniższe wskazówki nie są naukow o potw ierdzonym i zaleceniami, wynikają jedynie z doświadczenia pacjentów. »

Antybiotykoterapia pow inna odpowiadać stadium i objawom, co przy zaleceniach dawkowania, w chwili zamknięcia redakcji tej książki, brzm iało: pacjenci z erythe ma migrans (I stadium ) otrzym ują 2 -4 razy (w zależności od masy ciała) na dzień 100 m iligram ów doksycykliny doustnie przez 3 -4 tygodnie. A lternatywą (przy nie tolerancji) je st amoksycyklina raz do trzech razy po 1 gramie w rów nych odstę pach czasowych.

»

To zalecenie - stosowane oczywiście koniecznie najkrócej przez 4 tygodnie - obo wiązuje także dla II stadium , ja k długo poza skórą nie są zajęte inne narządy i bo relioza z Lyme trw a przynajm niej kilka tygodni lub miesięcy.

»

Borrelia w porów naniu do innych bakterii nam nażają się bardzo w olno. Ich żywot ność w ynosi od 8 do 20 godzin. Kilka Borrelia niepoddanych działaniu antybioty

ków wystarcza, aby ponow nie stworzyć armię, która najczęściej w ciąg u miesiąca doprow adza do nasielnia bólu i objawów.

Leczenie

»

87

W III, przewlekłym stadium , obecnie często leczy się tylko dożylnie. Skuteczność penicyliny, cefotaksymu i ceftriaksonu jest podobna. Różna jest natom iast ich to lerancja: m ogą wywoływać biegunkę, niewydolność krążenia i alergie. N ajm niej problem atyczny okazał się cefotaksym.

Czas trw ania leczenia Czas trwania leczenia i dawkowanie zależą od objawów, czasu trw ania choroby i para m etrów (wzrostu, masy) pacjenta. Biorąc pod uwagę okresy reprodukcyjne Borrelia, terapia pow inna trwać 4 tygodnie. N a tem at długoterm inow ej terapii (miesiące, lata, do końca życia) istnieją w praw dzie pozytywne opinie pojedynczych lekarzy i pacjentów, nie m a natom iast badań na ukowych. Z reguły cykle terapii trwają 4 -6 tygodni i po kilku tygodniach przerw y są powtarzane. Trend do krótszego leczenia pochodzi z USA. Większość am erykańskich badań nie wykazało żadnych różnic m iędzy terapią trwającą 14 i 28 dni. Zapom ina się przy tym często, że nie da się badań, zarów no leczenia, jak i zapobiegania boreliozie z Lyme przenieść bezpośrednio z U SA do Europy, ponieważ w U SA przeważnie wy stępuje Borrelia burgdorferi, a w Europie wiele różnych gatunków Borrelia. Tak samo czę sto w badaniach traktuje się niewystępowanie Erythema migrans jako brak infekcji.

Reakcja Janscha™Herxhemiera N azw a pochodzi od wiedeńskiego fizjologa Adolfa Jarischa i derm atologa Karla H erxheim era z Frankfurtu. O pisali on po raz pierwszy reakcję organizm u na dożylne po dawanie antybiotyków. O koło 6 -8 godzin po rozpoczęciu leczenia pacjent staje się wyraźnie blady. Tem peratura jego ciała m oże w zrosnąć do 41°C, co wywołuje dresz cze. N astępnego dnia pacjent m a czerw oną twarz, skarży się na ból głowy, ajego ci śnienie jest niskie, jak nigdy dotąd. Jednorazow a profilaktyka kortyzonem przed pierw szą infuzją zapobiega reakcji Jarischa- H erxheim era. Podobne reakcje obserwuje się na początku chemioterapii. Burrascano zaobserwował nawracającą reakcję H erxheim era w czwartym tygodniu leczenia i następnie zawsze, co cztery tygodnie podczas długotrwałej terapii. W 1998 roku podejrzewał on, że m oże to mieć związek z fazą namnażania się Borrelia. Znacząco obni ża się w tedy liczba krw inek białych (leukocytów), a parametry wątrobowe są podwyż szone. Burrascano redukował wtedy leczenie lub odstawiał je całkowicie na kilka dni. Następnie rozpoczynał od mniejszych dawek.

88


Doustmelub parenteralnie M im o że niektórzy naukow cy dowodzą, że dożylnie podawane antybiotyki przecho dzą do tkanek i płynu m ózgow o-rdzeniow ego, do dziś nie istnieją na to żadne dow o dy. W ielu pacjentów uważa leczenie dożylne za silniej działające i bardziej odpow ied nie do ciężkości swojej choroby. N ie je st to prawdą. Terapia dożylna jest jedynie in nym sposobem podania innej lub tej samej substancji.

Alergiana antybiotyk Alergie są nieprzewidywalne. M ogą one prowadzić do nieszkodliwej wysypki skórnej, świądu skóry aż do zagrażającego życiu skurczu dróg oddechowych i niewydolności serca. Także z tego pow odu każda próba samodzielnego stosowania lub zm iany daw kowania je st niebezpieczna dla życia.

Kontrola leczenia W ielu lekarzy łączy antybiotykoterapię z jednoczesnym badaniem krwi m etodą ELISA i/lub W esternblot. W efekcie lekarze i pacjenci są zdziwieni, kiedy ilość przeciwciał nie zmniejsza się i prążki nie znikają pod w pływ em leczenia. Podczas antybiotykoterapii ilość przeciwciał m oże wzrosnąć, spaść, a bardzo rzad ko mogą one naw et zniknąć. Najczęściej pozostają jed n ak w idoczne przez całe życie jako „ślad w surow icy”, m im o że choroba nie występuje. Także w zór prążków w Westernbolt m oże pozostać niezm ieniony przez lata po wyleczeniu. Rzeczywiście, często słyszymy od pacjentów, że nie mają ju ż objawów, ale są dalej leczeni, „ponieważ ich wyniki są tak złe”. Z e w zględu na to, że badania serologiczne rów nież nie są niezaw odne, fałszywie negatyw ne w yniki sygnalizują uśm iercenie w szystkich Borrelia. Pacjent m oże być przez lekarza traktow any jak o zdrowy, m im o istnienia objaw ów choroby. Reakcja łańcuchow ej polim erazy (PC R ) jak o dow ód, że czynnik chorobotw órczy opuścił organizm , uważana je st za bardzo niepewną. Pewne są natom iast kryteria kliniczne: ustanie, zniknięcie i brak naw rotów poje dynczych objawów. N ie ma badań, które mówią, z jak im praw dopodobieństw em cho ry człowiek rozwija objawy boreliozy w m oczu, jeśli do tej pory nie miał żadnych. Z w olennicy testu transform acji lim focytów (LTT) uważają w ynik tego testu za pom iar stopnia aktywności bądź nieaktywności choroby. N egatywny test LTT nie ozna cza jednak, że borelioza została wyleczona.

Leczenie

89

Bardziej pew nym pom iarem stopnia skuteczności terapii je st sam pacjent. Jeśli ustępują jego dolegliwości, poprawia się jakość życia. Jeśli pacjent nie odczuwa popra wy, pow inno się ponow nie rozważyć diagnozę, leczenie, dawkowanie i błędy w przyj m ow aniu. Często na początku cyklu leczenia dochodzi do pogorszenia się objawów. N ie pow inno to prowadzić do przerw ania leczenia. Często pomaga obniżenie dawki, a w razie poprawy, ponow ne jej zwiększenie. Pozytywny w pływ może mieć także zmia na leku. N ie każdy pacjent dobrze toleruje wszystkie preparaty. Ale nawet przy pozy tyw nym dośw iadczeniu z jakąś substancją, w dalszych cyklach terapii m oże dojść do zm iany tolerancji. Pełnego wyleczenia nie m oże jed n ak obiecać żaden lekarz. Praw dopodobne jest, że bakteria, tak ja k przy kile, przeżywa pom im o wysiłków układu im m unologicznego i antybiotykowych prób wytępienia. Przede wszystkim wydaje się, że może ona prze żyć w tkance łącznej. Jak długo objawy ustępują, nie należy brać tego pod uwagę. Jeśli jednak po miesiącach i latach, czy naw et dziesiątkach lat pojawią się niewyjaśnione do legliwości, pow inno się m ieć w zasięgu ręki swoje wypisy i wyniki badań.

Nawroty Dziesięć do dw udziestu procent pacjentów w III stadium nie odpowiada lub odpow ia da niewystarczająco silnie na antybiotyki. N ie istnieje jednolite zalecenie, ja k często należy powtarzać antybiotykoterapię.

Resztkowe czynniki chorobotwórcze (oporne) Pozostałe po antybiotykoterapii Borrelia „uśpione” w tkance łącznej nazywane są reszt kowymi czynnikam i chorobotw órczym i. Czasami naw et po wielu latach, kiedyjuż nikt nie myśli o przebytej boreliozie, m ogą się one ponow nie rozwinąć do aktywnej cho roby (objawowej). W tym przypadku sensowne byłoby przechowywanie swojej starej dokum entacji chorobowej.

Leczenie pulsacyjne Terapia zaprojektowana w połowie lat 90. była praktykowana przez niektórych lekarzy, m im o że nie istnieją żadne kontrolne badania. N ależało ją raczej stosować jako terapię eksperym entalną dopiero wtedy, kiedy konw encjonalne leczenie okazywało się niesku teczne.

90


J u ż w 1997 ro k u D ie te r H assler d o n o sił o przypadkach m niej o p o rn y ch na leczenie, które leczył terapią pulsacyjną, stosując cefotaksym przez dłuższy czas (www. dieterhassler. de). W poprzednich latach istniały bardzo różnorodne warianty pulsacyjnego leczenia, które zostały częściowo opisane na poprzednich stronach. Schem at podstawowy to wysokie dawkowanie przez krótki czas, często także w kombinacji z innym i antybioty kami. Zalety: dawkowanie m ożna krótkoterm inow o podwoić, a skuteczność zwięk szyć. Przyzwyczajenia życiowe pacjentów są ograniczone w m niejszym stopniu, np. poprzez terapię stosowaną w weekendy. Leczenie je st często korzystniejsze finansowo niż podawanie ciągłe farmaceutyków. Prof. med. H ubertus Kursawe z Poczdam u donosił od 2002 roku o wysokich szan sach w yleczenia późnej boreliozy poprzez podaw anie ceftriaksonu raz w tygodniu w dawce 4-gram owej do ustąpienia objawów lub przez 12 tygodni. N ależy jed n ak przestrzegać absolutnego zakazu samodzielnego leczenia. Należy zachować ostrożność w zględem fałszywej nadziei, ja k długo nie istnieją badania na te m at leczenia. Zw rócenie uwagi na własne ciało i pam iętnik z objawami są pom ocne w uczeniu się dynam iki choroby i służą jako dokum entacja. Coraz więcej zw olenni ków donosi o spontanicznych w yleczeniach (a więc bez stosowania leków) we wszyst kich stadiach choroby. H assler zaprzecza jed n ak istnieniu takiej możliwości.


91


Zbyt niski poziom antybiotyku we krwi m oże być przyczyną niepow odzenia leczenia. Dlatego w przypadku uporczyw ych objaw ów boreliozy pow inno się systematycznie oznaczać poziom leku w e krwi, aż do osiągnięcia tolerowanych dawek. W ciągu ostat nich 3 lat zostały skorygowane niektóre zalecenia w k ierunku zwiększenia dawek. Przede wszystkim dawki liczone na podstawie w zrostu i wagi ciała ciągle jeszcze są nowością dla w ielu lekarzy (zob. s. 86, O dpow iednie dawki).

Niewłaściwy antybiotyk Burrascano ju ż w 1998 roku wyrażał przypuszczenie, że beta-laktamazy (enzymy bak terii, które ham ują działanie antybiotyku) utrzym ujące się w Borrelia burgdoiferi mogą rów nież w ytworzyć oporność przeciwko cefalosporynom i penicylinom , którą z kolei da się przełamać przez zwiększone dawkowanie, dłuższy w lew (cefotaksym) lub pre paraty długodziałające (penicylina benzatynow a). Tym hipotezom zaprzeczają m ikro biolodzy.

Zakrótkiczasleczenia Dw utygodniow e leczenie w I stadium boreliozy uważane jest przez lekarzy mających doświadczenie z boreliozą za o wiele za krótkie. Leczenie dożylne, które przewidziane je st w II i III stadium na przynajmniej 3 -4 tygodnie, często przerywa się wcześniej w najbardziej obiecującej, częściowo aktywnej fazie boreliozy, którą rozpoznaje się po nasielniu się objawów.

Błędy podczas przyjmowąnia leków W przeciwieństwie do podawania dożylnego, na które nie wpływa przyjm owanie po żywienia, podczas antybiotykoterapii doustnej należy dbać o je j optym alne działanie.

92


Przy stosow aniu leków, które wpływają na układ enzymatyczny (np. leki przeciwpadaczkowe), oraz jednoczesnym spożywaniu alkoholu, działanie antybiotyków zostaje osłabione. Dla tetracyklin obowiązuje zasada: dwie godziny przerw y w spożywaniu produk tów mlecznych, w ody mineralnej i innych napojów z wysoką zawartością wapnia i m a gnezu, przyjm ow aniu środków zobojętniających (leki wiążące lub unieszkodliwiające kwasy żołądkowe), a także preparatów żelaza, związków m ineralnych i środków prze czyszczających. Stosowanie węgla aktywnego pow oduje wiązanie antybiotyków i spra wia, że są one nieskuteczne. M im o że nowsze badania dowodzą, iż minocyklina i doksycyklina są dobrze resorbow ane w obecności mleka, nie będzie błędem zachowanie bezpiecznej przerw y (antybiotyk zażyć dwie godziny wcześniej, tak samo dwie godzi ny przerw y do przyjęcia cholestyraminy). Doksycykliny i m inocykliny nigdy nie należy przyjmować na pusty żołądek, oba leki m ogą uszkadzać jego błonę śluzową. Przyjm owanie z pokarm em jest możliwe dla aksetylu cefuroksym u i proksetylu cefpodoksym u, ale w odstępie dw óch godzin do leków zobojętniających. Podczas posił ku należy zażywać: amoksycyklinę, erytrom ycynę, klarytromycynę, telitromycynę, azytrom ycynę, m etronidazol. G odzinę przed posiłkiem pow inny być zażyte: tetracyklina, penicylina, roksytromycyna, trim etoprim , dopiero potem obniżająca lipidy cholestyram ina i preparaty cyn ku. Zwłaszcza przy ciprofloksacynie należy zachować dw ugodzinny odstęp dla pro duktów mlecznych, preparatów związków m ineralnych, m ultiw itam inow ych, żelaza i cynku oraz środków zobojętniających. Inne antybiotyki i środki przeciwbólowe, które przyjm owane sąjednocześnie z po siłkiem, m ogą wykazywać słabsze działania łub być inaktywowane. Najlepiej, gdy leki te zostaną zażyte 20 m in u t przed posiłkiem z obfitą ilością płynów, np. w odą lub her batą. W każdym przypadku zaleca się zapoznanie się z ulotką dołączoną do opakowania, na której znajdują się dokładne wskazówki dotyczące sposobu stosowania danego leku. Substancje zawarte w soku grejpfrutow ym ham ują enzym y w ątrobowe, które od powiedzialne są za przem ianę odpow iednich substancji. H am ow anie tych enzym ów spowalnia rozkład pew nych leków. W zrasta przez to ich stężenie w e krwi. M oże to przynieść pozytywne skutki leczenia, ale także nasilać działania niepożądane. O gólnie o zmianie działania antybiotyku doustnego lub dożylnego dowiedzieć się m ożna z ulotki dołączonej do opakowania. Antybiotyki osłabiają działanie środków an tykoncepcyjnych, a nasialają działanie leków przeciwzakrzepowych.


93

Niedostępne kryjówki Borrelia Borrelia mogą ukryć się w kom órkach tkanki łącznej i, otulone przez samodzielnie w y

tw orzony płaszcz białkowy, uniknąć działania antybiotyków oraz przeciwciał. Naukow o niewypróbowana, ale rozważana przez specjalistów i pacjentów jako pomocna, jest pro wokacja Borrelia i przeciwciał poprzez masaż tkanki łącznej, ciepłe kąpiele lub wysokie dawki witam iny C podawanej jako przygotowanie przed pobraniem krwi oraz aby w spo móc działanie antybiotykoterapii. W dychanie tlenu w kom orze ciśnieniowej pow inno spowodować głębszą penetrację antybiotyku. Brakuje jeszcze badań na ten temat.

Borrelia zmieniają swoia powierzchnię D w óch naukow ców z N arodow ego Instytutu Z drow ia w H am ilton w stanie M assa chusetts (USA) ju ż w 1998 roku odkryło, że Borrelia m ogą zrzucać z siebie chroniące je i służące do identyfikacji osłony białkowe, powodując, że przeciwciała IgM nie są w stanie rozpoznać ich właścicieli. W takich przypadkach zainfekowany pacjent trak towany je st jako „seronegatywny”. Podczas gdy Borrelia m ogą się dalej bez przeszkód namnażać, mijają dni, czasami tygodnie, zanim układ im m unologiczny wytworzy nowe przeciwciała. Borrelia m ogą w yprodukow ać do 30 w ariantów antygenów. N a podstawie badań modeli mysich naukow cy stwierdzili, że układ im m unologiczny regenerował się po 3 -4 interwałach (wg: Arztezeitung, październik 1998). Borrelia, które w skutek ukłucia kleszcza, zostaną przeniesione z gospodarza zwie rzęcego na człowieka, początkow o otoczone są wcześniej w ytw orzoną osłonką po w ierzchniow ą, a następnie produkują nową, zm ienioną. M oże to wynikać z faktu, że borelioza u każdego chorego rozwija własną dynam ikę, jeśli chodzi o objawy i odpo w iedź na leczenie.

Borrelia zmieniają swoje kształty W środowisku niekorzystnym dla życia, ja k np. we krwi lub w płynie m ózgow o-rdze niowym po skutecznej terapii antybiotykowej, Borrelia przyjmują postać kapsułki (forma cysty), w której przebywają w stanie spoczynku. Kiedy środowisko gospodarza staje się korzystne dla Borrelia, cysty otwierają się i wykluwają się z nich form y krętkowate. D r Burrascano (2005 rok) stwierdził, że konwencjonalne antybiotyki, jak penicyliny i cefa losporyny nie zabijają form cysty. M etronidazol wykazuje taką zdolność przynajmniej w próbach laboratoryjnych. Stanowi to punkt wyjścia do prowadzenia leczenia kom bi nacjami wielu różnorodnych antybiotyków, dla którego nie istnieją jeszcze wytyczne.

94


Rawcoty,„zaostrzenia N ik t nie zna liczby naw rotów po leczeniu boreliozy. Czasami mijają miesiące i lata zanim pow rócą stare dolegliwości, kiedy nie myśli się ju ż o wyleczonej infekcji. Są także pacjenci doświadczający naw rotu choroby natychmiast po odstawieniu an tybiotyku. N ależy w tedy rozważyć z lekarzem dłuższe leczenie, wyższe dawki, kom bi now aną terapię kilkoma antybiotykami, leczenie pulsacyjne lub dodatkowe podawanie m etronidazolu. W ażne je st także poszukiwanie chorób towarzyszących, które m ogą na silać bądź osłabiać objawy.

Nowa infekcja (re-infekcia) Po przebyciu boreliozy nie nabywa się odporności. Przeciwnie, borelioza dokłada nowe objawy do objawów wcześniejszych. Dodatkowo nowe czynniki chorobotwórcze fałszują swoimi objawami znaną ju ż manifestację choroby. Wyniki laboratoryjne nie przynoszą rozwiązania, niezależnie od tego, czy chodzi o świeżą czy starą infekcję boreliozą. Istnieje podejrzenie, że jeśli w życiu doświadczyło się wielu ukłuć kleszcza, to dzię ki tem u szybciej rozpozna się m iejsce jego przyw arcia do skóry (dzięki świądowi) i szybciej się znajdzie oraz usunie pasożyta. N a pytanie, czy różnorodne rodzaje Borre lia mogą się mieszać w ludzkim ciele, parazytolog prof. Franz-Rainer M atuschka (Charite w Berlinie) odpowiedział negatywnie.

O słabienie odporności m oże udarem niać leczenie. Po pierwsze, należy więc leczyć osłabienie odporności. Konieczna jest dyscyplina podczas stosowania leczenia - regu larne spożywanie alkoholu, jak i niedotrzym yw anie odpow iednich przerw w terapii m ogą być przyczynami jego niepowodzenia.

Kiedy dusza nie współgra N iepożądany długotrw ały konflikt duchowy, objawiający się pesymistycznym, lęko w ym sposobem myślenia, m oże prowadzić do utrzym ywania się ciągłej aktywności choroby (wg: Borrelioze magazin, n r l l „Leben m it B orrelioze”).


95


Dziewięćdziesiąt procent wszystkich przypadków boreliozy leczonych jest bez proble m u, dowodzą wykładowcy podczas szkoleń lekarskich. Brzmi to praw dopodobnie, tym bardziej że w cześnie zdiagnozowana i leczona borelioza nie pozostawia trwałych na stępstw. Ale co się dzieje z pozostałymi 10%? Policzm y zaokrąglając w górę. W edług Instytutu Roberta Kocha każdego roku Bor relia zaraża się 60-100 tysięcy ludzi. Dziesięć procent z tego to 6-10 tysięcy, u których wczesne terapie nie przynosi efektu. Rozwijanie i w prow adzanie dla nich nowych te rapii pow inno być zachętą dla każdego lekarza.

Amerykański lekarz dr Sam T. D onta (zob. także s. 79, Leczenie) opublikował w 2002 ro ku zestawienie odkrytych przez siebie objawów późnej boreliozy. Szacował, że około jedna czwarta pacjentów osiągnie przewlekłe stadium choroby. Często w ystępuje sztywność karku, objaw, który niektórzy orzecznicy ciągle jesz cze chcą ograniczyć do pierwszego stadium . W ciąg u 15 lat autorce w orzecznictwie dotyczącym jej choroby nie udało się dodanie tego objawu jako efektu boreliozy, po nieważ w m łodości ucierpiała w wypadku sam ochodow ym doznając urazu katapultowego. Także sztywność karku pojawiająca się w czterotygodniowym rytmie, przeko nywała tylko leczących ją lekarzy. Typowe bóle w różnych stawach, często także krótkotrw ałe bóle zębów lub bóle w stawie żuchw ow ym , są oceniane m ylnie, podkreśla D onta. Bóle żeber i piersi skła niają pacjentów z podejrzeniem choroby serca do wizyty na pogotowiu. Często pojawiają się takie zaburzenia czucia, ja k pieczenie, głuchota, m row ienie, świąd, dreszcze i w rażenia elektrowstrząsów, bóle głowy. D onosi się o zaburzeniach intelektualnych, które wyrażają się utratą krótkoterm inow ej pamięci, zaburzeniam i mowy, dobierania słów i koncentracji, aż do splątania i objawów psychiatrycznych, ja k panika, ataki lęku i depresja. O rd y n ato r neurologii z G oettingen prof. Rolad N au w 2006 roku określił te dolegliwości neuropsychiatryczne jako „nierzadkie” w stadium II i III w przypadku boreliozy z zajęciem centralnego układu nerwowego.

96


Pomyłki słowne O sobom , które dużo telefonują lub mają do czynienia z innym i ludźm i, przydarzają się typowe, śmieszne pom yłki słowne. „Ludzie nie traktowali m nie poważnie - skar żyła się pacjentka - ponieważ m yliłam słowa: konsum ow ać i koncentrow ać”. Często zgadza się tylko w spólny przedrostek lub liczba sylab. Większość pacjentów z przewlekłą boreliozą donosi o nieustępującej lekkiej go rączce, potliwości, potach nocnych, zaburzeniach widzenia, szumie w uszach, nadwraż liwości na hałas lub utracie słuchu. M ogą występować zaburzenia równowagi, dusz ność, galop serca, parcie na m ocz i skurcze. Pacjent łatwo nabiera przekonania, że cier pi na stw ardnienie rozsiane. Większość skarży się na uporczywe bóle głowy, niem oż ność pracowania i dużą męczliwość. Dolegliwości pojawiają się rzutam i, bardzo często w odstępach czterotygodnio wych. O gólne uczucie osłabienia paraliżuje chęć do życia.

Próby leczenia potnej boreliozy N ie znam y doniesień, choć codziennie rozm awiam y telefonicznie z chorym i na bore liozę, o tzw. spontanicznym w yzdrow ieniu w przew lekłym stadium , o którym infor m owaliby lekarze. Być może, istnieją takie przypadki, lecz nie są one meldowane. Większość lekarzy zaleca 14-28-dniow e przyjm ow anie ceftriaksonu, w przypadku którego nie trzeba koniecznie brać pod uwagę masy ciała pacjenta. Standardow o sto suje się 2 gramy na dzień, obojętnie, czy pacjent waży 50 czy 95 kilogram ów (zob. s. 77, Leczenie). W pojedynczych przypadkach, których naśladowania się nie poleca, pacjenci leczą się sami jednorazow ą infuzją ceftriaksonu w dawce 6-12 gramów. N ie ma przy nich spe cjalistów, sami puszczają sobie kroplówkę. D o tego potrzebna jest odwaga i odpowiednie warunki. Inni pacjenci dobrze reagują na antybiotyki doustne, amoksycyklinę, a nawet doksycyklinę, najważniejszy środek w I stadium boreliozy pomagający im w zwalczeniu rzutu choroby. Często wystarczy kilka dni stosowania, aby ich stan zdrowia uległ popra wie. D r D ietrich Rosin z B onn powiedział w 2006 roku, że w tych przypadkach doksycyklina w dużych dawkach jednorazow ych - 300, 400, 600 miligramów na dzień oraz wyższych - może być stosowana w celu osiągnięcia szybkiej poprawy. O soby z wrażli w ym żołądkiem pow inny zażywać lek w postaci twardych kapsułek, aby substancja ak tywna rozpuściła się dopiero w jeL :ie cienkim, gdzie rozwija swoje właściwe działanie. Przy dolegliwościach nie ulegających złagodzeniu m im o antybiotykoterapii, cho dzi zazwyczaj o nieinfekcyjne zjawiska, które pow inno się leczyć objaw ow o (zob. s. 110, Alternatywne m etody oraz nowe sposoby leczenia i zmniejszania bólu).


97

W grupach wsparcia grom adzą się przew ażnie ludzie z przew lekłą boreliozą, którzy nie chcą się zgodzić na życie pełne bólu. W ielu, przynajmniej przejściowo, pomaga ponow ne zażycie antybiotyku w okresie bolesnego rzutu. Problem em jest to, że leka rze zdający się wyłącznie na wyniki laboratoryjne, w przypadku seronegatywnej bore liozy, odmawiają zastosowania leków.

Nie zawsze można polęgać na wynikach laboratoryjnych W późnym stadium, które zgodnie z podręcznikami szkolnymi, może wyrażać się tylko za pomocą przeciwciał IgA, ciągle jeszcze zdarza się, że widoczne stają się przeciwciała IgM, co naprowadza diagnostę na rozpoznanie świeżej infekcji. W rzeczywistości nie jest możliwe rozróżnienie, czy chodzi o starą czy nową infekcję. M im o to, trzeba ją leczyć. W późnej boreliozie test ELISA je st jeszcze bardziej niepew ny niż przy świeżej infekcji. Z reguły dodatkow o w ykonuje się W esternblot (zob. s. 63, B ezpośrednie i pośrednie m etody wykrywania). D la późnej boreliozy ciesząca się dużym zaufaniem m etoda P C R okazuje się mniej czuła niż zakładano. Aby osiągnąć możliwie najlepszy wynik, trzeba zebrać wiele próbek płynów ustrojowych. M im o to, ujem ny w ynik nie wyklucza infekcji. Ważne jest, aby przez 6 tygodni przed przeprow adzeniem testu PC R nie przyjm ować antybiotyków. Badanie płynu m ózgow o-rdzeniow ego także nie w nosi nic nowego do w yników badań. N egatyw ny w ynik nie wyklucza boreliozy. Tylko u około 20% pacjentów z bo reliozą stwierdzane są przeciwciała lub D N A Borrelia. W każdym w ypadku należy w ie rzyć pozytywnym w ynikom . M im o to, zgodę na pobranie płynu pow inno się wyrażać tylko w przypadku wyraźnych objaw ów neurologicznych.

Oporność na leczenie Pacjenci w późnym stadium choroby często są oporni na leczenie, donosił prof. dr Jochen Suess w 2005 roku w gazecie lekarskiej, ponieważ objawy mają inną etiopatogenezę (przyczynę choroby). W edług obecnej wiedzy, Borrelia nasilają procesy autoim m unologiczne, na które nie wpływa antybiotykoterapia, np. reakcje autoim m unologiczne w mazi stawowej (sm arow idło stawowe) w długotrw ałym zapaleniu stawów. Autorce także pobrano sporą ilość zapalnego płynu stawowego ze stawów dłoni, m im o że - w brew jednoznacznej diagnozie - nie było żadnych oznak obecności Borrelia.

98


Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie W bardzo rzadkich przypadkach boreliozę m ożna całkowicie unieszkodliwić za pom o cą antybiotykoterapii. O bjaw y pozostają jed n ak obecne przez tygodnie, miesiące, a cza sami naw et lata po zakończeniu leczenia. Szczególnie w III, przewlekłym stadium, róż norodność objaw ów wymaga kompleksowej rehabilitacji. Borelioza, która uwidacznia się tylko za pom ocą rum iena wędrującego lub obja w ów grypopodobnych i zacznie być leczona w odpow iednim czasie, rzadko pozosta wia ślady, które ograniczałyby dalsze życie. Z nane są jed n ak objawy, jak osłabienie, bóle głowy, które chorzy w praw dzie odczuwają, ale które nie m uszą być znakiem przew le kłej choroby. Stan ten m oże utrzymywać się do roku. Zabiegi rehabilitacyjne trakto w ane są jako pom ocne i skracające drogę do wyzdrowienia.

Czas wyzdrowienia O rganizm każdego chorego znajduje się w stanie wyjątkowym, który m ożna porów nać do prowadzenia wojny. W ykorzystuje wszystkie rezerwy, aby bronić się przed in truzem i naprawić potem szkody, w końcu zyskać now e siły i odbudować kruchą linię obrony (układ im m unologiczny). Dlatego pacjent staje się mniej produktyw ny w co dziennych obowiązkach, a jego organizm potrzebuje odpoczynku. W prawdzie nie każdy m oże sobie pozwolić na urlop wypoczynkowy, ale zawsze trzeba próbować poprawić aktualną sytuację życiową. Przykłady: trzy razy w tygodniu spacer-marsz przez las, ograniczenie alkoholu, poprawa sposobu odżywiania, nauka zdrowego gotowania, codzienne wcześniejsze chodzenie spać, skorygowanie sposobu myślenia i unikanie negatywnych uczuć.

Leczenie bólu w boreliozie E. G. Boss

Leczenie bólu w potwierdzonej boreliozie jest indywidualną terapią i pow inno być dostosowywane do ogólnego stanu pacjenta. W przypadku bólu utrzym ują cego się m im o leczenia, należy skierować pacjenta do doświadczonego lekarza.


N ajlepszą i najskuteczniejszą terapią je st zawsze ta, która sięga do przy czyn dolegliwości. Oczywiście zawsze pow inny być leczone przede wszyst kim przyczyny, a w ięc sama borelioza. Specjalną terapię bólu m ożna zastoso wać wtedy, kiedy borelioza pozostawia skutki nieodpowiadające na bezpośred nie leczenie, m. in. w przypadku tak zwanego zespołu poboreliozowego obej m ującego wszystkie spow odow ane chorobą uszkodzenia, który, o ile nie jest nieleczony, doprow adza z reguły do stopniow ego nasilenia dolegliwości, a tym samym - do przewlekłości objawów. D o leczenia bólu u pacjentów z boreliozą do dyspozycji jest wiele różno rodnych sposobów, które m ogą doprow adzić do ustąpienia dolegliwości oraz m ogą być stosowane samodzielnie lub w kom binacji z innym i m etodam i. Terapia bólu lekami W zorując się na planie W H O (Światowej Organizacji Zdrow ia) w leczeniu bólu u pacjentów z now otw oram i, zaleca się rów nież stopniowe postępow a nie w leczeniu bólu pacjentów z boreliozą. W przypadku utrzym ującego się stanu bólowego, leki pow inny być dawkowane na postawie stałego harm ono gram u. D aw kow anie na żądanie nie prow adzi z reguły do wystarczającego zabezpieczenia przed bólem . Zaprogram ow anie na przyjm owanie leków m oże doprow adzić do uzależnienia psychicznego. Preparaty mieszane nie pow inny być stosowane przez dłuższy czas. Stosun kowo nieszkodliwa jest jednak kombinacja paracetamolu z kwasem acetylosali cylowym, ponieważ nie należy obawiać się zmiany działania substancji, a ich czas aktywności jest zbliżony. N ależy jednak dążyć do stosowania jednego preparatu. W przypadku stosowania kom binacji pojedynczych preparatów trzeba ko niecznie wziąć pod uwagę m ożliwe zm iany działania, a w schemacie leczenia sprawdzić okres aktywności poszczególnych substancji. D obrą kombinację sta nowi więc także analgetyk działający obw odow o z analgetykiem działającym centralnie, np. paracetam ol z kodeiną. N ie pow inno się w zajem nie kojarzyć różnych, działających centralnie przeciwbólowych pochodnych morfiny. Z re guły nie ma też sensu kom binacja obw odow o działających analgetyków lub leków przeciwreum atycznych. Leczenie likwidujące ból połączone ze środkami przeciwdepresyjnym i i/ lub neuroleptykam i, m oże być w specjalnie uw arunkow anych, pojedynczych przypadkach bardzo w skazane i efektyw ne. M oże okazać się pom ocne dla zmniejszenia ilości zażywanych leków przeciwbólowych i w ten sposób pro wadzić do uniknięcia działań niepożądanych. N iektóre z tych substancji mają

1 0 0


także własne, dodatkow e działanie przeciwbólowe, które z reguły nie jest bra ne pod uwagę. D zięki tym lekom m ożna zazwyczaj korzystnie wpłynąć na w tórne skłonności depresyjne, co w każdym przypadku prowadzi do wyraźnej popraw y jakości życia. Znieczulenie miejscowe Jako terapia uzupełniająca bądź pojedyncza, bardzo wartościowa je st lokalna terapia uśm ierzania bólu, szczególnie tzw. terapeutyczne znieczulenie m iej scowe. Pod tym pojęciem kryją się m etody elim inow ania bólu, których działa nie opiera się na lokalnych anestetykach. G łów ne działanie tych leków polega na stabilizacji błony kom órek nerw ow ych, i przez to, na zapobieganiu lub zm niejszeniu dalszego przesyłania im pulsów bólowych. Psychoterapeutyczne możliwości, zmieniające sposób odczuwania bólu Pacjent m oże nauczyć się sam odzielnie wpływać na odczuwanie bólu, m im o że objawy leżącego u podstaw problem u, prow adzą do nasilenia się obrazu choroby. Psychologiczne leczenie bólu próbuje zm ienić postrzeganie, myśle nie i postępow anie pacjenta w k ieru n k u pozytyw nym . To określenie celu w m niejszym stopniu ukierunkow ane je st na usunięcie objawów. Leczenie to cały szereg praktycznych możliwości, które w żadnym przy padku w zajem nie się nie w ykluczają. M ogą być w ielokrotnie łączone we w szechstronnie działającym procesie, w zależności od indywidualnej sytuacji pacjenta. Szczególnie często stosowane są następujące sposoby: 1. Metody praktyczne Poprzez psychologiczny program treningowy, przez plan leczniczy prowadzą cy do powolnego odzwyczajania się od leków przeciwbólowych lub rozmowy, przyczyniają się do redukcji potrzeby korzystania z terapii. Pacjent m a za za danie pozostać czynnym fizycznie i psychicznie, zamiast biernie przeżywać swój ból. Regularne, codzienne ćwiczenia zm ienią dotychczasowy, uzależnio ny od choroby w zór zachowań na zadania m ożliwe do wykonania. 2. Techniki odprężające, wyobraźnia i hipnoza Te techniki prowadzą do przerw ania cyklu strach-napięcie-ból, odwrócenia negatywnej postawy wyczekującej i zm niejszenia intensywności odczuwania


101

bólu. W tzw. treningu autogennym pacjent doświadcza tego, że w ew nętrzny niepokój m ożna zlikwidować, a dom inujące, nieprzyjem ne odczucia zastąpić przyjem nym i oraz, że te przem iany (wbrew jego oczekiwaniom) m ogą zostać osiągnięte w łasnym i siłami. W stanie transu udaje się przełamać oporne barie ry emocjonalne. W ten sposób stabilizuje się równowaga emocjonalna, a po ziom odczuwania bólu zostaje obniżony. 3. Samokontrola kognitywna dla lepszego przygotowania na bolesne bodźce stresujące i własne reakcje w sytuacjach krytycznych To postępow anie m a na celu zm ianę autom atycznego myślenia - „i tak nie dam rady”, „kiedy ból się pojawi, cały dzień jest stracony”. W ten sposób pa cjenci utrudniają sobie życie i sami w yw ołują złe samopoczucie poprzez psy chofizjologiczne m echanizm y stresowe. Indyw idualna w ydolność zależy od motywacji, tak samo jak zdolność do zwalczania bólu zależna jest od w ew nętrz nej postawy i oczekiwań. 4. Poprawa kompetencji socjalnych („trening socjalny”) w celu konstruktywnego wyjaśnienia roli pacjenta, wdrożenia odpowiedniego i „zdrowego” sposobu zachowywania się w związkach partnerskich i życiu zawodowym Chodzi o to, żeby, o ile to możliwe, uniknąć nieustannego zajmowania się cho robą i spróbować skom pensować zagubioną jakość życia pokonując choroby. Ponieważ każdy m a w życiu jakąś rolę, którą sobie pisze, również określone przez siebie zadania zależne od choroby prowadzą do odpowiedniego w zoru zachowania. Po długich cierpieniach konieczna je st zm iana przyzwyczajeń, postawy ciała, tonu głosu itp. Ponieważ choroba zawsze zaburza równowagę życia codziennego, leczenie pow inno być ukierunkow ane nie tylko na prze mianę zaburzonych stosunków, ale także na całościowy stan zdrowia. 5. Zoptymalizowanie trybu życia Poprzez planowanie i organizację dnia codziennego - od zdrowego otoczenia przez stabilizację w dom u, aż do spełnionej zmysłowości i kreatywności - po w inno się osiągnąć poprawę jakości życia. Z adaniem terapii jest m otywowanie do troski o własne zdrowie.

102


Biorąc pod uwagę duże znaczenie związków psychosocjalnych w subiek tyw nym odczuw aniu bólu, a także, aby osiągnąć optym alny efekt terapeutycz ny, leczenie bólu m usi uwzględniać psychiczny udział zgłaszanych dolegliwo ści na rów ni z udziałem fizycznym. Jeszcze przed rozpoczęciem terapii bólu należy wyjaśnić, czy obecny ob raz chorobow y m oże być leczony tylko na podstawie objawów. W tym celu do dyspozycji m am y antybiotyki, które m uszą być każdorazowo odpow iednio daw kow ane i stosow ane. Z g odnie z naszym dośw iadczeniem , pozytyw ny w pływ m oże mieć pow tórzenie antybiotykoterapii po pew nym okresie, nie rzadko stanowi to naw et konieczność. Często dopiero wówczas m ożna zatrzy mać chorobę lub przynajm niej doprow adzić do poprawy stanu zdrowia.

Dolegliwości mimo leczenia antybiotykami Bardzo często, m im o antybiotykoterapii, pacjenci skarżą się na dolegliwości i występowanie objawów choroby, które mogą wynikać z nieszkodliwych, ale długotrw ałych zaburzeń samopoczucia, jak ospałość, brak energii, problem y z zasypianiem i ze snem , zaburzenia trawienia, zaburzenia apetytu (wilczy głód lub utrata apetytu). Towarzyszy tem u całe spektrum bólów: od ogólnego złe go samopoczucia i przypadkowych bólów, które często są trudne do opanowa nia, aż do zmieniających się lub utrzym ujących się stanów bólowych, które często ciężko doświadczają pacjentów i doprow adzają do zwątpienia, braku nadziei, a naw et utraty chęci do życia. Ból, który nadal dokucza pacjentom po antybiotykoterapii, jest z reguły ciężki do opanowania i z tego pow odu także do leczenia. Zgodnie z naszym doświadczeniem , dużej liczbie pacjentów z boreliozą, udaje się go długotrw a le zwalczyć za pom ocą kom binow anego leczenia przeciwbólowego, po zakoń czeniu antybiotykoterapii. Środki przeciw bólow e nie pow inny być jed n a k stosowane stale i przez długi czas, ponieważ same mogą spowodować objawy nietolerancji lub uza leżnienia od leków. M oże wystąpić nasilenie bólu w skutek długiego stosowa nia środków przeciw bólow ych w wysokich dawkach, przy czym często jednak ani lekarz prowadzący, ani pacjent nie znają żadnych innych, lepszych terapii i, co zrozum iałe, cierpiący pacjenci są w nie zaopatrywani w nagłych sytuacjach. Typowe środki przeciwbólowe, a także znane środki przeciwreum atyczne, np. diklofenak, pow inny być stosowane tylko przejściowo, aby uniknąć długotrw a łych efektów ubocznych i uzależnienia od leków.


103

O d jakiegoś czasu popularne są leki przeciwbólowe działające rozlużniająco na m ięśnie i mające zastosowanie szczególnie w przypadku dolegliwości związanych z napięciem m ięśniow ym . Także te środki (np. flupirtyna) nie pow inny być stosowane w podwyższonych dawkach lub przez dłuższy czas. M am y pozytyw ne dośw iadczenie z m iejscowym i środkam i znieczulającymi (lokalne anestetyki). Preparaty te stosowane są z dobrym skutkiem, jeśli ból pojawia się w określonych obszarach ciała, do których m ożna dotrzeć za po m ocą miejscowego podania leku w postaci iniekcji. Z reguły przeprowadza się krótkotrw ałą terapię, którą jed n ak w zależności od potrzeby m ożna powtórzyć, przy czym tolerancja leczenia je st tak dobra, że leki te m ożna bezpiecznie stosować naw et u kobiet ciężarnych, u karmiących matek, a także u dzieci. Pozytyw ny w pływ m a rów nież kom binow ane psychologiczne leczenie bólu, przy czym każde działanie m ożna też z pow odzeniem stosować jako samodzielną terapię. Przy leczeniu za pom ocą miejscowych środków znieczu lających najlepsze efekty m oże uzyskać tylko bardzo dośw iadczony lekarz. Niestety, tylko w niektórych praktykach medycznych i klinikach możliwe jest przeprow adzenie specjalnego, psychologicznego leczenia bólu. N iew ielu pa cjentów m a zatem m ożliwość skorzystania z tej metody.

Lekarze interniści Jednym z ważnych punktów podczas rehabilitacji jest pobudzenie i w spom a ganie układu odpornościowego, co m oże być często przeprowadzane sam o dzielnie przez chorych. Tylko w szczególnie ciężkich przypadkach muszą być stosowane dodatkowe ćwiczenia przepisane wcześniej przez terapeutów. D o wsparcia właściwych dla każdego organizm u m echanizm ów zwalczania bólu zaleca się szczególnie, obok ju ż przepisanych zabiegów, także zdrowe odżywia nie. Ponieważ wraz z bólem pojawia się także podwyższone zapotrzebowanie na pewne składniki pokarmowe, pow inny być one niezwłocznie i regularnie do starczane. M ożna to osiągnąć przez odpowiedni w ybór środków spożywczych lub indywidualnie dobranych preparatów, co jest z reguły łatwiejsze i szybsze i dlatego preferowane przez w ielu chorych. Te specjalne substancje, obok pobu dzania układu obronnego przeciw bólowi, mają także dodatkowe działanie witalizujące.

1 0 4


Substancje aktywne i ich działanie Tiamina Po tym, ja k badania naukow e wykazały, że, szczególnie w przypadku bólów części m iękkich, m ogą występować zaburzenia m etabolizm u tiaminy, które często w spółwystępują z niedoborem magnezu, zaleca się podawanie tiaminy, uważanej za najważniejszą w itam inę, zawartą rów nież w licznych środkach spożywczych.

Selen Badania naukow e wykazały, że brak selenu objawia się bólami mięśniowymi. Dalsze doświadczenia udowodniły, iż 140 fi g selenu w kombinacji ze 100 m g w itam iny E jest bardzo skuteczne, szczególnie w silnych bólach mięśniowych.

Arginina Silny, uogólniony stan bólowy oraz ciągłe uczucie zmęczenia mogą być leczo ne za pom ocą am inokw asów argininy lub ornityny. W tym celu zaleca się do 4 g argininy lub 2 g ornityny rano i w ieczorem , przy czym am inokwasów tych najlepiej nie przyjmować razem z posiłkami. Aminokwasy, występujące także naturalnie w naszym pożywieniu, nie pow inny być stosowane dłużej niż przez 2-3 miesiące, aby nie dopuścić do zaburzenia stosunku am inokw asów w orga nizmie. W zastępstwie m ożna również stosować w itam iny A, C, E i selen, które są ogólnie znane jako antyoksydanty.

S-adenozylo-L-metionina (SAM) Ta substancja w dawce 600-1200 m g m oże spowodować znaczącą poprawę stanu zdrow ia, jeśli stosuje się przez kilka miesięcy. W ażne je s t pow olne zwiększanie daw kow ania, aby uzyskać optym alne działanie i ja k najlepszą tolerancję. W jed n y m z badań, po codziennym przyjm ow aniu 400 m g dwa razy dziennie, uzyskano zm niejszenie odczuwania bólu oraz strachu i sm utku w związku ze stanem bólowym. Pozostałe substancje występujące w pożyw ieniu są obecnie intensywnie badane i ju ż w niedalekiej przyszłości m ożna się spodziewać interesujących wyników. Aby uzyskać dobrą tolerancję i optym alne działanie, wszystkie pre paraty pow inny być stosowane pod kontrolą doświadczonego lekarza.


105

Efekty uboczne leczenia Każde leczenie m a także objawy niepożądane. M usim y być tego świadomi. N aw et zdrowa herbata z m ięty może rozluźnić zwieracze naszego przew odu pokarmowego, a sok jabłkow y obniżyć ciśnienie tętnicze krwi. Większość pacjentów z boreliozą bardzo dobrze toleruje antybiotyki. N iewielka ich część rozwija objawy alergii, co wymaga zm iany preparatu. N iektórzy skarżą się rów nież, że źle się czują po antybiotykoterapii. M ogą występować objawy nietoleran cji. N ależy w tedy uczciwie zapytać, czy nudności rzeczywiście mają związek z działa niem preparatów, czy wynikają z niechęci do zażywania leków.

Antybiotyki Leczenie antybiotykami m ożna porów nać do żołnierzy, którzy maszerują przez orga nizm i strzelają do wszystkiego, niezależnie czy to wróg, czy przyjaciel. Potrzebni przy jaciele żyją szczególnie w naszych jelitach. O koło 400 rodzajów bakterii zasiedla przede wszystkim końcow y odcinek jelita cienkiego i jelita grubego. Bakterie jelitow e w spo magają nasze procesy traw ienne i produkują przy tym substancje, które pobudzają układ im m unologiczny organizm u człowieka. Zabezpieczają rów nież przed zasiedleniem or ganizm u przez szkodliwe grzyby. Trzy czwarte w szystkich kom órek odpornościowych znajduje się w tkance limfatycznej ściany jelit. Są one w stanie zwalczyć także szkodli we grzyby i drożdże w drogach m oczowych, oskrzelach i błonie śluzowej jam y ustnej. Antybiotyki (oraz niektóre inne leki) pozbawiają nas tych przyjaznych bakterii na jakiś czas po leczeniu. Krzepnięcie krwi Antybiotyki mogą nasilać lub osłabiać działanie leków wpływających na krzepnięcie krwi. Antykoncepcja Antybiotyki osłabiają działanie większości środków antykoncepcyjnych.

Żółć C eftriakson jest wydalany głównie dzięki żółci i u niektórych ludzi m oże doprowadzić do powstania piasku lub kam ieni żółciowych. Wcześniej w tych przypadkach zamie

106


niano go na Claforan, o którym w iadom o, że jego okres półtrw ania wynosi tylko 73 m inuty i po upływie tego czasu jego działanie w organizmie zanika. Ceftriakson z ko lei działa dłużej i z tego pow odu m oże być stosowany tylko raz dziennie. Grzybice N ie pow inno się rezygnować z antybiotykoterapii, jeśli je st ona wymagana z m edycz nego punktu widzenia. Ważne je st tylko, żeby zauważyć pojawienie się kolonizacji grzy biczej i celowo jej przeciwdziałać. Szkodliwe grzyby m ogą się osiedlić na skórze gło wy, w okolicach genitalii, na paznokciach dłoni i stóp, na języku, a nawet w jelitach. Wiele kobiet ju ż po kilku dniach m oże mieć objawy zapalenia dróg m oczowych lub świąd pochwy. Zaleca się w tedy wizytę u ginekologa. Infekcje udaje się pokonać za pom ocą maści przeciw grzybiczych i najczęściej także tabletek dopochw ow ych (np. z leczniczym związkiem azotanem fentikonazolu). Z trzech różnych źródeł, także od farm aceuty i lekarza, usłyszeliśmy taką wskazówkę: tam pon zanurzyć na krótko z jo gurcie zawierającym probiotyki, wprowadzić na miejsce i powtarzać tę czynność dzie sięć razy dziennie, co zapobiega osiedlaniu się grzybów w pochwie. Świąd lub palenie między palcami stopy są pierwszymi objawami grzybicy stóp. Po maga wtedy puder przeciwgrzybiczy, unikanie syntetycznych materiałów w pończochach i butach, dobre wysuszenie po um yciu i wietrzenie stóp. Grzyby, szczególnie dermatofity, osiedlają się na paznokciach palców dłoni i stóp, pozbawiają je związków niezbędnych do budow y białek i powodują ich marszczenie. W zwalczaniu grzybów pom ocne są tak że specjalne lakiery do paznokci. Jeśli w porę nie zacznie się leczenia tych białych plam na paznokciach, może dojść do zapalenia i zniszczenia okolicznych tkanek. O siedlaniu się grzybów na skórze głowy przeciwdziałają specjalne szam pony do stępne w aptekach. Najczęściej wystarcza także zwykły szam pon przeciwłupieżowy. O gnisk grzybiczych nie pow inno się rozdrapywać, ani kontynuow ać używania starych grzebieni i szczotek. Osad na języku, nieprzyjem ny zapach z ust mogą być objawami pojawienia się grzy bów w jam ie ustnej. N ie każdy potrafi skutecznie wyszorować język. Zam iast tego ist nieją specjalne leki przeciwgrzybicze, które m ożna stosować do płukania jam y ustnej. W ielu lekarzy nie myśli niestety o profilaktyce przeciwgrzybiczej, kiedy zapisują antybiotyki. W ystarczy w tedy rów noczesne przepisanie leków zwalczających grzybicę, które występują w postaci tabletek lub roztw oru do kropienia na język. Grzyby, których nie zniszczono, m ogą rozprzestrzenić się po całym ciele. Im w ię cej słodkich pokarm ów w chodzi w skład pożywienia, tym szybciej się one rozprze strzeniają. M ożna tem u przeciwdziałać poprzez konsekw entne unikanie każdego ro dzaju cukru w trakcie i jeszcze kilka tygodni po leczeniu oraz ścisłe sprawdzanie listy dodatków w gotowych potrawach.


107

Należy wykluczyć: » cukier gronow y - także glukozę lub dekstrozę » cukier owocowy - także fruktozę » cukier słodowy - także cukier puder, cukier kandyzowany, cukier krystaliczny, sa charozę, cukier rafinowany » syrop glukozowy/m altodekstroza je st składnikiem w ielu gotowych potraw » sorbitol

Dopuszczone są: C ukier mlekowy (laktoza), słodziki pozbaw ione węglowodanów: ja k sacharyna, cyklamat, aspartam, acesulfam. Po zakończeniu leczenia lekarz pow inien zlecić badania pod kątem grzybicy. N ależą do nich wymaz z języka i badanie kału. M ożliwe, że konieczne okaże się rów nież przeprow adzenie 2-tygodniow ego leczenia przeciwgrzybiczego za pom ocą tabletek. Wówczas także zaleca się unikanie każdego rodzaju cukru.

Leczenie przewodu pokarmowego Spożywanie jo g u rtó w z żyjącymi (probiotycznym i) kulturam i bakterii pomaga w po now nym w prow adzeniu ich do jelit. Korzystne są także bakterie kwasu mlekowego, które w ystępują w naturalnie przygotowanej kiszonej kapuście. W aptekach i sklepach z ziołami i produktam i dietetycznym i m ożna znaleźć szeroką ofertę produktów służą cych do ponow nego zasiedlenia organizm u potrzebnym i bakteriami.

Fotonadwrażliwość skóry Podczas stosowania antybiotyków skóra silniej reaguje na bezpośrednie i rozproszone prom ienie słoneczne. M ożliwe jest powstawanie czerwonych i brązowych plam oraz naśladujących opaleniznę uszkodzeń skórnych. Szczególna nadwrażliwość na światło znana jest podczas stosowania doksycykliny, mniejsza jest przy amoksycyklinie. Także w zimie w słoneczne dni nie należy opuszczać dom u bez okularów przeciwsłonecznych.

Dyspepsja czynnościowa Kilkutygodniow e leczenie antybiotykam i m oże zaburzyć rów nowagę w organizmie. Jednym ze skutków m oże być dyspepsja czynnościowa. Tak medycyna określa zabu rzenia harm onii przew odu pokarmowego. W żołądku, dzięki rytm icznym , silnym skurczom m ięśni, papka pokarm ow a m ie sza się z traw iennym i kwasami żołądkowymi. To samo dzieje się w jelicie cienkim i gru

108


bym, dokąd następnie transportow ane jest pożywienie. Jeśli spowolni się perystaltyka żołądka i jelit, transport pożywienia zostaje utrudniony. N udności i bóle żołądka to reakcja na jego nadm ierne obciążenie. Cofający się sok żołądkowy pow oduje zgagę. Zw ieracz m iędzy przełykiem a żołądkiem przeciwdziała transportow i w stecznem u. Działanie tego zwieracza m oże zostać osłabione i z żołądka wydostają się gazy traw ien ne, powodując nieprzyjem ny zapach z ust. Jeśli motoryka pasażu żołądkowo-jelitowego zostaje zatrzymana, dochodzi do wzdęć i zatwardzenia. Są leki, które przywracają praw idłow y rytm w żołądku i jelitach. Najczęściej w y starcza 2-tygodniow e stosowanie tych preparatów. N iektórzy wspomagają się też pi ciem po posiłku herbatki z tysiącznika lub goryczki. Wahania hormonalne u kobiet Antybiotykoterapia m oże znacząco zm ienić kalendarz menstruacyjny. M ożliwe jest, że miesiączka w ogóle nie wystąpi i m usi zostać ponow nie pobudzona poprzez zastoso wanie leków horm onalnych. Zdarza się też, że po w ielu cyklach leczenia z zanikiem miesiączki, wcześniej rozpocznie się okres menopauzy. Zapalenia błony śluzowej żołądka Aby uniknąć podrażnienia przew odu pokarm ow ego najlepiej pić czystą wodę. N ależy unikać szczególnie w ody z kranu zawierającej w apń i/lub magnez, albo pow inna ona być filtrowana, ponieważ w przeciw nym w ypadku m oże osłabiać działanie doksycy kliny. W przypadku zażywania doksycykliny i m inocykliny nie m ożna się głodzić, gdyż obie substancje uszkadzają błonę śluzową żołądka

Zmiana działania W przypadku prawie każdego antybiotyku dochodzi do zmiany działania w obecności innych leków, szczególnie preparatów żelaza i cynku, związków m ineralnych i m ultiw itam inow ych, a także środków zobojętniających, leków, które wiążą lub osłaniają przed żołądkowym kwasem solnym . Stosowanie węgla aktywego pow oduje resorpcję antybiotyków i ham uje ich działanie. Środki przeczyszczające przyspieszają usuw anie antybiotyków, bez możliwości ich zadziałania. Substancje zawarte w grejpfrucie i jego soku ham ują enzym y wątrobowe, które od powiadają za przem ianę określonych substancji leczniczych. Zaham ow anie wydziela nia enzym ów spowalnia rozkład niektórych związków aktywnych biologicznie i przez to doprow adza do w zrostu ich stężenia we krwi. M oże to przynieść korzystne efekty


10 9

terapeutyczne, ale także nasilić intensyw ność działań niepożądanych. Efekt ten nie w y stępuje u wszystkich ludzi, poniew aż każdy człowiek m a genetycznie uw arunkow ane różne ilości enzym ów wątrobowych.

N iektóre laboratoria podczas pobierania krwi nadal posługują się przestarzałymi pro bówkami, które po użyciu są sterylizowane i ponow nie stosowane. N ow oczesne je d norazow e strzykawki ze sztucznego tworzywa kosztują wprawdzie więcej, ale są bez pieczniejsze i chronią przed ryzykiem zapalenia w ątroby lub infekcji H IV

1 1 0



Zwalczenie bólu - co można zrobić samemu? Poniższe wskazówki i zalecenia pochodzą z grup wsparcia dla chorych na boreliozę. N iektórym pomagają. M ożna je także zastosować do leczenia innych dolegliwości. D la tego są w arte wypróbowania.

Akupunktura N akłucia igłą wywodzące się z tradycyjnej chińskiej m edycyny mogą wpływać na układ odpornościowy. N a przykład, jeśli pobudzona zostanie produkcja własnego środka przeciwbólowego, beta-endorfiny, dochodzi do zmiejszenia dolegliwości związanych z zapaleniem stawów i fibromialgią.

Arnika N a zapalenia stawów z towarzyszącą gorączką i obrzękam i pomagają hamujące proces zapalny okłady z arniki. Poza tym zim ne okłady dodatkowo uśmierzają ból.

im m § |g r f ® k Olejki majerankowy i rozmarynowy, rozcieńczone oliwą z oliwek lub naturalnym olej kiem do ciała, działają odprężająco na kark i ram iona. Jałowiec pospolity, rozm aryn i la w enda pomagają w bólach pleców. Kąpiele z kilkom a kroplam i olejku z rum ianku, la wendy, jałow ca pospolitego, eukaliptusa i rozm arynu uśmierzają ból.


111

Biofeedback Zm niejszenie bólu poprzez silę um ysłu zaczyna się, gdy um ieszczone na ciele elektro dy zaczną rejestrować i pokazywać na m onitorze rozluźnienie pacjenta. Poddany tera pii uczy się, ja k m ożna samodzielnie wpływać na procesy fizjologiczne: pracę serca, ciśnienie krwi i napięcie mięśni. Pacjent w idzi swoje postępy na m onitorze i uczy się, jakim i myślami m oże osłabić odczuw anie bólu.

Brodaczka właściwa Głów ną substancją brodaczki właściwej (Usnea barbata), rodzaju porostu z północnoeuropejskich lasów i sadów, je st kwas usninowy. Działający silnie jako antybiotyk, kwas usninowy, je st czasami bardziej skuteczny od penicyliny. W przypadku infekcji bakte ryjnej zaleca się stosowanie go 2 -3 razy dziennie, rozcieńczając dziesięć kropli nalewki w dużej ilości wody. U niektórych ludzi brodaczka właściwa wywołuje zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Zaleca się zasięgnięcie porady lekarskiej.

Drenaż limfatyczny Ta szczególna form a łagodnego masażu wspom aga przepływ limfy, płynu śródtkankowego, powstałego na skutek przesączania się osocza krwi z drobnych naczyń do prze strzeni m iędzykom órkowych. Limfa rozprow adza m .in. limfocyty (krwinki białe), któ re zwalczają inwazje bakteryjne.

Dźwiekoterapia N iewłaściw e tony w yw ołują złe sam opoczucie, agresję, depresję, skurcze i sm utek. Przyjem ne dźwięki lub piękny głos poprawiają nastrój, łagodzą napięcia, dają ufność i nadzieję. W pływ dźw ięków na psychikę sprawia, że dźwiękoterapia je st wykorzysty wana w niektórych klinikach rehabilitacyjnych. Pacjenci z dolegliwościami bólowymi, z zaburzeniam i snu znajdują ukojenie w tzw. kołyskach, które są jednocześnie około 2-m etrow ym i drew nianym i instrum entam i, w spółbrzm iącym i z rytm em oddechu le żących w nich pacjentów. Pacjenci doświadczają w kołyskach cudow nego stanu odprę żenia. Ból się zmniejsza, zbyt wysokie ciśnienie obniża się. Po zastosowaniu tej m eto dy wielu pacjentów przez długi czas znow u m oże przesypiać całe noce.

112


Nasze kom órki produkują dobre i złe eikozanoidy. Ich odkrycie zostało nagrodzone w 1982 roku N agrodą N obla. D obre eikozanoidy wykazują działanie jako czynniki le czące zapalenia i wspomagające gojenie się ran, zmniejszają bóle i pobudzają system od pornościowy. Złe mają działanie przeciwne. Eikozanoidów nie m ożna zażywać, można tylko wpływać na ich produkcję poprzez odpowiednie odżywianie. Jedna trzecia pow in na powstawać z chudego białka pochodzącego z mięsa, ryb i soi, dwie trzecie z warzyw, sałaty i owoców. Eikozanoidy są produktam i przemiany nienasyconych kwasów tłusz czowych. Ź ródłem mogą być: oleje z oliwek, rzepaku, orzechów lub awokado.

Enzymy Preparaty zawierające w sw oim składzie takie związki, jak: trypsyna, chymotrypsyna, papaina, brom elaina, pankreatyna, lipazy, amylazy, pomagają przy odtruciu i przyspie szają procesy przem iany materii.

Elektroterapia N erw obóle zmniejszają się od w pływ em prądu elektrycznego o niskiej częstotliwości. W tym celu proponuje się różnorodne urządzenia. Z ich rzeczywistym działaniem naj lepiej zapoznać się w grupach wsparcia.

F iz jo te ra p ia C iepłe powietrze, masaże, kąpiele, masaże podw odne i gimnastyka korekcyjna usuw a ją napięcie i prowadzą do zm niejszenia bólów nerwowych, m ięśniowych i stawowych. Przerywają one diabelski krąg: ból - napięcie m ięśni - zaburzenia ukrw ienia - ból, poprawiają samopoczucie.

Hiperbaryczne natlenianie fHBOl Leczenie odbywa się w kom orze ciśnieniowej, w której wdycha się czysty tlen. T len zabija bakterie. Po 3-4-tyg o d n io w y ch codziennych seansach leczniczych pacjenci


113

opowiadają o zm niejszeniu się dolegliwości i w yraźnym przedłużeniu okresów m ię dzy ich występowaniem . Rozpoczęte w 2006 roku badanie naukowe w C entrum Tera pii T lenem w D uesseldorfie m a na celu wyjaśnienie skutków leczenia.

Ta bardzo stara m etoda leczenia pow oduje stan transu m iędzy snem a czuw aniem , w którym pacjent m oże zaktywować własne siły do uzdrow ienia ciała i duszy. M etoda pomaga także uświadom ić sobie trudne problem y i ułatwia znajdowanie sposobu ich rozwiązywania.

N iektórzy uzdrow iciele lub znachorzy nazywają się hom eopatam i, co jed n ak nie ma nic w spólnego z klasyczną hom eopatią w edług Samuela H ahnem anna. N ie potrzebu je ona ani laboratoriów, ani osobliwych urządzeń do rezonansu lub analiz, tylko uważ nych słuchaczy i analityków. W hom eopatii stosuje się wysoko rozcieńczone substan cje w form ie tabletek, kropli, syropów, maści lub globulek. Systemowa hom eopatia leczy konkretne dolegliwości, całościowa natom iast szuka środka, który pasuje do osobowości pacjenta. D roga do tego opiera się na zebraniu wywiadu, stw orzeniu cało ściowego obrazu pacjenta w odniesieniu do historii choroby, jego niechęci, charakte ru, nastawienia życiowego. Zaletą tego sposobu leczenia je st um ożliw ienie organi zm ow i samoregulacji i to nie tylko w związku z dolegliwościami związanymi z bo reliozą.

Jemioła Słyszeliśmy od pewnej pielęgniarki, że jej samej zastrzyki z ekstraktem z jem ioły, po dawane przez skórę brzucha, w ciągu kilku dni przyniosły znaczną poprawę i ograni czyły dolegliw ości bólow e. Z książki „So arbeitet das Im m u n sy stem ” (V. Friebel, J. Ledvina, A. Rossmeier, Falken Verlag, 1992) pochodzi uzasadnienie: W przypadku preparatu z je m io ły po 6 godzinach od iniekcji w ystępuje w praw dzie spadek, ale 24 godziny później w zrost naturalnych kom órek zabójców (NK) i dużych lim focytów z ziarnistościami. W przypadku kom binow anych preparatów roślinnych (jemioła, waw

114


rzyn wilcze łyko, w ilczom lecz) stw ierdzono stymulację niespecyficznego układu im m unologicznego, która je st naw et silniejsza, niż w przypadku pojedynczych prepara tów. Ale także preparaty stosowane doustnie m ogą stymulować układ im m unologicz ny. W każdym przypadku jed n ak zbyt wysokie dawki mogą doprowadzić do przeciw nego efektu, także do pow stania alergii. Przed zastosowaniem preparatu koniecznie należy skonsultować się z lekarzem.

D ostępne w aptece kom presy z kłącza perzu ochładzają lub ocieplają bolące stawy.

Leczenie bolu Najczęściej podejm ują się go anestezjolodzy z dodatkową specjalizacją. Koszt indywi dualnych strategii leczenia bólu m usi być często pokrywany we w łasnym zakresie. P ró by autorki, aby w ten sposób zmniejszyć bolesną sztywność karku, pozostały bez w i docznych efektów.

Z godnie z przekonaniem felczerów, a także lekarzy, m agnesy pomagają w zwalczaniu infekcji, poprawie ukrwienia, ham ow aniu zapaleń, zm niejszaniu bólu dzięki mobiliza cji własnych sił zdrow otnych organizm u. Z nana je st nam pacjentka, która w ten spo sób skutecznie zwalczyła dolegliwości związane z boreliozą. Bogata literatura na ten tem at jest dostępna w księgarniach.

Butelki z lodem , chłodzące poduszki żelowe i z pestkami z wiśni, a także pobyt w ko m orze lodowej, zalecane są pacjentom z zapaleniem stawów, w celu zm niejszenia bólu.

Masaże Rozluźniają one napięcia i wspomagają wydzielanie h o rm onów szczęścia (endorfin).


115

Ma^ifi.xe£^iamwjsli:ei^gdirH£hM Biorąc pod uwagę, że cała stopa jest ja k mapa odzwierciedlająca wszystkie narządy i czę ści ciała, terapeuci opracowali mapę stóp. Leczniczy masaż stóp prowadzi do poprawy samopoczucia, popraw y krążenia i udrożnienia kanałów energetycznych.

Działanie medytacji pomagające ignorować ból wymaga ćwiczeń i pom ocy trenera d u chowego. Istnieje podobieństw o m iędzy medytacją a treningiem autogennym , jednak tę pierwszą przeprow adza się w pozycji siedzącej.

H ulda Regehr C lark nie je st lekarką. Studiowała biologię, biofizykę i fizjologię kom ór kową i znana je st w N iem czech ze swojej książki „H eilung ist m óglich” (przyp. tłum. Wyleczenie jest możliwe). Rozw inęła ona m etodę, w której w irusy i bakterie - także Borrelia - unieszkodliwia się prądem elektrycznym przepływającym przez elektrody. U rządzenie pracuje przy napięciu 5-10 Volt i częstotliwości 10-500 tys. H z. N ie w ol no go stosować w ciąży i w przypadku posiadania rozrusznika serca. N iektórzy pacjen ci z zaufaniem poddali się tem u leczeniu. Słyszeliśmy, że odczuwali oni pewną popra wę; nie pojawiły się jed n ak informacje o uzdrow ieniach.

Metronidazol W 1998 roku grupa badawcza Brorson w szpitalu Ulleval w Oslo doniosła, że ruchli wość Borrelia zmniejsza się znacznie pod wpływem działania metronidazolu. Tego bada nia in-vitro (czyli przeprowadzonego w probówce) nie m ożna przenieść w prost na lu dzi, ponieważ substancję tę, pod nazwą C ont, dopuszczono tylko do krótkotrwałego użytkowania. M im o to, w ostatnich latach m etronidazol stosuje się w leczeniu boreliozy.

Niegbędnekwasytłuszczowe D r Joseph Burrascano w celu eliminacji dolegliwości bólowych, słabości, odrętw ienia i depresji zaleca stosow anie kwasu linolow ego i arachidow ego, w ystępujących np. w o le ju rybim, oleju z wiesiołka, z czarnej porzeczki lub z ogórecznika.

116


Oczyszczenie jelit Przem awia za tym wiele przesłanek. W ażne je st picie letniej wody, herbat ziołowych, dokładnego przeżuw ania kleiku ryżowego, robienie odprężających przerw w postaci ciepłych okładów na brzuch. Niewskazane są mięso, wędliny, kawa ziarnista, czarna herbata, nikotyna, alkohol, cukier. Po antybiotykoterapii zaleca się zasiedlenie przew o d u pokarm ow ego dobrym i szczepami bakterii za pom ocą odpow iednich środków probiotycznych.

Odczulanie Podobne leczy się podobnym - to maksyma odnosząca się do leczenia odczulaniem. W metodzie tej stosuje się leki homeopatyczne, wytwarzane z m ikroorganizm ów w y wołujących chorobę, z narządów i płynów ustrojowych oraz form ę szczepionki zawiera jącą zabite Borrelia. Podręcznikowa medycyna nie wypowiada się wprawdzie na ten te mat. D ocent dr med. D ieter H assler w 1998 roku określił leczenie odczulaniem jako „ranienie ciała”.

Odtruwanie Poszczenie, masaże tkanki łącznej z drenażem limfatycznym, stosowanie alg (AFA, Spirulina, Chlorella) działają odtruwająco. Przy podw yższonym poziom ie cholesterolu, zależnym od przem iany m aterii, m ożna stosować kolestyraminę. N aturalną alternaty wę stanowią łupiny nasion babki jajowatej.

Okład ze śrutu pszenicznego Pow inien zmniejszać bóle stawowe. W tym celu gotuje się śrut pszeniczny w m ieszan ce zawierającej rów ne ilości w ody i octu, a następnie w strzykuje się pól mililitra wy w aru w lnianą chusteczkę. Gorący okład pow inien być stosowany na bolące stawy, za bezpieczony folią i chusteczką higieniczną. Czas działania: 2-3 godziny.

Olgj-arganowy Olejow i pochodzącem u z ziaren Arganii (M aroko) przypisuje się liczne właściwości uzdrawiające, m .in. w zm ocnienie układu odpornościow ego i zm niejszenie dolegliwo


117

ści. M onachijski lekarz dr Peter Schleicher leczy nim trądzik, egzemy, zmarszczki, neuroderm atitis, łuszczycę, alergię słoneczną, cellulit, chorobę Alzheimera, zawał serca, choroby now otw orow e.

Olejzdziuraw ca Aconit - olej przeciwbólowy (preparat hom eopatyczny), stosowany w celu krótkotrw a łego łagodzenia nerw obóli, m ożna sam em u przygotować z kwiatów dziurawca.

Postępującenapieciem ieini M etoda o nazwie „progresywna relaksacja m ięśni”, opracowana przez amerykańskiego fizjoterapeutę E dm undajacobsena, jest łatwa i m ożna się jej nauczyć sam em u. Jej pod stawowa zasada opiera się o to, że napina się silnie m ięśnie, po pięciu sekundach po woli je rozluźnia i w ten sposób odczuwa przyjem ne odprężenie i zm niejszenie bólu. Ć w iczenia te działają tak silnie, że m ogą być zastosowane w celu zwalczenia strachu związanego z lataniem (wg: „A ngenehm e Reise“, N e u n Schritte gegen Flugangst).

Propolis (kit pszczeli) W propolisie wykryto kilkaset różnorodnych związków chemicznych: flawonoidy, kwa sy aromatyczne, estry, alkohole, aldehydy, kumaryny, terpeny, sterole, kwasy tłuszczo we, mikroelementy. Lecznicze działanie propolisu je st efektem synergistycznym za w artych w nim związków chem icznych. M a on zdolność niszczenia, blokowania bak terii, grzybów chorobotw órczych, w irusów i pierwotniaków. W łaściwości farm akolo giczne propolisu um ożliwiają miejscowe znieczulenie, regulację ciśnienia, w zm ocnie nie wydzielania żółci, odtruw anie wątroby, leczenie wrzodów, ran. Propolis jest do stępny w kroplach, krem ach, sprayu, tabletkach, proszku, maści i w postaci płynnego wyciągu. C o prawda, nie je st m ożliwe, aby w ten sposób wyleczyć boreliozę, ale nie którzy pacjenci donoszą o poprawie stanu ogólnego.

Pożywienie Tak, jak w przypadku innych, ciężkich chorób, osoba cierpiąca na boreliozę czuje się znacznie lepiej, jeśli zrezygnuje z alkoholu, nikotyny, kawy, słodyczy oraz, przejścio

118


wo, z mięsa i w ędlin. N atom iast przygotowane z fantazją warzywa, sałata, produkty m ączne, ryż i owoce dobrze uzupełnią pożywienie. H erbata, soki owocowe i woda wypijane w dużych ilościach pomagają w w ypłukiw aniu związków, których organizm chce się pozbyć.

Relaks D uchow e spacery przy specjalnej, relaksującej m uzyce psychoterapeutycznej mają tę zaletę, że naw et ludzie żyjący w ciągłym napięciu sami uwalniają się ze świata bólu.

Samento l p odobn especyf iki - medycy n a n a tu ralna Samento, nalewka lub kapsułki z peruw iańskich pnączy o nazwie koci pazur, znana także jako vilcacora, służy do wspomagania układu im m unologicznego. Czekam y na wyniki leczenia.

Sauna Istnieją zarów no opinie za, jak i przeciw regularnym wizytom w saunie w celu zm niej szenia dolegliwości stawowych. Każdy m usi sam w ypróbować, czy czuje się dobrze czy nie w trakcie i po saunie. N ow e rodzaje suchych saun w podczerwieni budzą po dejrzenie (niepotw ierdzone przez m edycynę podręcznikową), że głęboko wnikające ciepło m oże powodować ponow ną aktywację ognisk zapalnych w stawach.

Sport Szybkie chodzenie, ćwiczenie w dom u, pływanie i ruch w wodzie, na przykład aquaaerobik, są m ożliw e naw et w przypadku dolegliwości stawowych. W ielu pacjentów opowiada, że po takim ruch u - najlepiej na świeżym pow ietrzu - czują się znacznie lepiej, nawet, jeśli na początku kosztuje ich to wiele wysiłku.

Srebrokoloidalne Srebro koloidalne to elektrycznie naładowane cząsteczki srebra w wodzie, działające jak katalizator i hamujące enzymy, których bakterie potrzebują do swojej przem iany


119

materii. N iektórzy pacjenci po spożyciu srebra koloidalnego czują się ponow nie w olni od dolegliwości. C zy rzeczywiście borelioza występowała u nich samodzielnie lub jako współzakażenie - nie m ożem y ocenić. N atom iast słyszeliśmy o wielu przypadkach, kie dy ludzie ciężko chorowali po tym leczeniu.

Substancje mineralne G rupy wsparcia radzą ostrożnie sprawdzać działanie preparatów i stosować się do zale conego dawkowania; a jeżeli je przekraczać, to tylko przez bardzo krótki czas. U kład odpornościow y m ożna wzmacniać za pom ocą cynku.

Substancje witalne N asz układ im m unologiczny, dopóki je st nienaruszony, chroni nas przed w niknięciem takich czynników chorobotw órczych, ja k bakterie i wirusy. Jeśli je st osłabiony, ochro na przed infekcjami staje się m niej skuteczna i szkodliwe drobnoustroje m ogą się ła twiej dostawać do organizm u. D o substancji w italnych (biologicznie czynnych) zali cza się witaminy, związki m ineralne, a także olej rybi, siarczan glukozam iny (do odbu dowy chrząstek, ścięgien i więzadeł) czy inozytol przeciwko depresji. N a podstawie objawów choroby m ożna ocenić indyw idualne potrzeby.

Terapia neuronalna W tej terapii za pom ocą iniekcji w bolące części ciała wprow adza się lokalnie środki anestetyczne, które w ciągu bardzo krótkiego czasu pow odują ustąpienie objawów (zob. s. 100, Rehabilitacja i leczenie bólu w boreliozie).

Pierw otnie rozw inięta w U SA terapia S/C stała się znana dopiero w 2006 roku. N ie m a żadnego naukowego opracowania na ten tem at, tylko informacje o rzekom ym ustą pieniu dolegliwości, także u pacjentów z boreliozą. Podejrzewa się, że Borrelia giną pod w pływ em wzrastającego poziom u S/C w płynach ustrojow ych organizm u. W zrastają ca ilość soli i w itam iny C uaktywnia nam nażanie się białych krw inek i wytwarzanie białek, które niszczą ścianę kom órkow ą bakterii.

120


O d strony praktycznej terapia wygląda tak, że naturalne sole ze sklepów ze zdrową żywnością oraz kwas askorbinowy (witam ina C) rozpuszcza się razem z sokiem z cy tryny w 0,75 litra w ody i pije się łykami przez cały dzień. Dawkowanie rozpoczyna się od jednego grama na sześć kilogram ów masy ciała i m oże być zwiększone w zależno ści od tolerancji organizm u. Z naukowego punktu w idzenia dochodzi jednak do dez aktywacji w itam iny C poprzez stopniow e utlenianie niestabilnych produktów prze m iany materii. W iadom o, że pod w pływ em tej terapii, prow adzonej w czterotygodniow ych cy klach, pojawia się reakcja H erxheim era, czyli wydzielanie toksyn z zabitych bakterii. Wyraźnie w idoczna poprawa pojawia się dopiero po kilku cyklach H erxheim era. M e tody odtruwające, ja k węgiel aktywny i przyjm owanie alg (Chlorella, Spirulina) wzm ac niają te reakcje (wg: w w w .borreliose-abhilfe.de).

Tradycyjnamedycyna chińska Podstawą tradycyjnej m edycyny chińskiej je st filozoficzny sposób pojm ow ania życia, który w ychodzi z założenia, że przeciwieństwa przyciągają się i jednocześnie uzupeł niają. Zdrow ie i dobre samopoczucie oznaczają w chińskim rozum ieniu harm onijną równowagę wszystkich sił. U trata równowagi prowadzi do choroby. Dlatego medycy na chińska nie leczy bolących stawów, tylko cały system człowieka w jego otoczeniu. Klinika tradycyjnej m edycyny chińskiej w K oetzting chwalona jest przez niektóre kręgi grup sam opom ocy z pow odu zm niejszania objawów bólowych. Sama klinika zna własne możliwości w leczeniu chorych na boreliozę. N iektórzy pacjenci donosili o sku tecznym złagodzeniu dolegliwości, inni byli rozczarowani. We wszystkich przypad kach borelioza jest w Koetzting zasadniczo leczona antybiotykami, a zioła lecznicze m e dycyny chińskiej stosowane są jako m etoda towarzysząca. W klinice w ykonuje się poza tym akupunkturę i stosuje chińskie leki z chińską techniką masażu T U IN A , z terapią oddychania i poruszania się Q I-G O N G oraz rozważną dietę. „Pacjent pow inien od kryć, że odpowiedzialność za jego zdrowie i dobre sam opoczucie rzeczywiście należy tylko do niego”. W idealnych przypadkach, nowoczesna, zachodnia medycyna w spółdziała ściśle z tradycyjną medycyną chińską. Przez niektórych chińskich lekarzy praktykowane są także stare m etody terapii sprzed ponad 5000 lat. Chińskie ćwiczenia przeciwbólowe Bolące stawy pociera się dłońm i około stu razy zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Czy ciepło tarcia lub magnetyczne działanie doprowadza do uśmierzenia dolegliwości, pozostaje tajemnicą.


121

Chińskie, sensacyjne uzdrowienia D r m ed. Qingcai Zhang, praktykujący w N ow ym Jo rk u chiński lekarz, wykonujący także akupunkturę, jest przekonany, że wiele chińskich leków ziołowych może zastą pić antybiotyki, sterydy (kortyzon) i niesteroidow e leki przeciwzapalne (np. diklofenak, kwas acetylosalicylowy, ibuprofen). N iek tó re leki ziołowe, przede wszystkich wysoko skoncentrow any ekstrakt z czosnku w am pułkach lub kapsułkach, m a ją w ięk szy zakres działania antybakteryjnego niż antybiotyki. Jesienią 1998 roku Z hang dono sił, że chińskim i ziołam i wyleczył 100 pacjentów z boreliozą. W większości przypad ków m ożna było odstawić podawane antybiotyki. W każdym razie leczenie m etodam i m edycyny naturalnej m usi trwać około 6 miesięcy. W czasie dw óch pierwszych tygo dni dochodzi do reakcji H erxheim era z pogorszeniem się objawów, co jest świadczy o skuteczności terapii. Chińskie zioła Klasyczna receptura „D u-huo-ji-sheng-tang” służy do ham owania zapaleń i uśm ierza nia bólu oraz w zm acniania układu im m unologicznego i ogólnego stanu zdrowia od czasów dynastii Tang (1350). W je j skład w chodzi 15 różnych, chińskich ziół, w tym korzeń Angelika pubescens i Achyranthis, krzew jem ioły i korzeń goryczki wielkolistnej.

Trening ąutogenny Relaksacji za pom ocą treningu autogennego należy uczyć się od instruktora. Kto po prawnie opanuje techniki relaksacji, posiada klucz do stłum ienia uczucia bólu i stra chu oraz pozbycia się napięcia i skurczów mięśni.

Trening służący odbudowie mięśni D obrze dopasowane ćwiczenia z przyrządam i lub bez, pod fachowym nadzorem , do w yboru także w wodzie, w zm acniają m uskulaturę i poprawiają nastrój.

JUkodtft ciepło kolorów C hodzi o leczenie ciepłem przy świetle ultraczerw onym , które, poprzez dodawanie przyjem nych dla pacjenta kolorów, pow inno wzm acniać siły witalne i chęć w yzdro wienia.

122


Urządzenia wibracyjne GąHleo Galileo je st urządzeniem do wibracji całego ciała. W ibracje w yw ołują naturalne skur cze we wszystkich zaangażowanych partiach mięśni.

Zdrowy post Każdy, kto raz lub dwa razy w roku pozwala odpocząć organizm ow i przez poszczenie, daje sobie okazję do oczyszczenia się. Także po terapii antybiotykowej ważne je st po zbycie się pozostałości po lekach. Pacjenci z boreliozą donosili, że przez jakiś czas po poście czuli się ,jak now o narodzeni”. O bjaw y bólu i męczliwości znikały. N ierzadko słyszy się, że poszczenie pomaga w rozjaśnieniu myśli, sprzyja niezw yczajnem u w i dzeniu, w e wszystkich przypadkach dodaje sił i odwagi.

Całkiem nowa metoda leczenia: protokół Marshalla Wolfgang Maes, czerwiec 2006

D r Trevor M arshall pochodzi z Australii, żyje w Kaliforni i był chory na sarkoidozę. Protokół M arshalla został przez niego rozw inięty na podstawie na ukow ego opracow ania z dziedziny biologii m olekularnej i po raz pierwszy przedstawiony w 2001 roku. Schem at terapii służy pokonaniu w ielu przewlekłych chorób, które do dziś są przeważnie leczone nie przyczynowo, tylko objawowo. C hodzi tu o u p o rczywe, zapalne choroby, ja k sarkoidoza, borelioza, CFS (zespół przewlekłego zmęczenia), fibromialgia lub reum atoidalne zapalenie stawów. C horoby i zja wiska autoim m unologiczne, których częściowo jeszcze nie traktuje się jako zapalne, są w każdym razie w opracowaniu: toczeń, cukrzyca, M S (stwardnie nie rozsiane), ALS (stw ardnienie boczne zanikowe), łuszczyca, choroba Par kinsona, choroba C rohna lub zespół Sjoegrena. W edług M arshalla, zgodnie z najnow szym i odkryciami m olekularno-biologicznymi, za choroby te odpowiedzialne są różne, żyjące w kom órkach i w y stępujące w form ie pozbawionej ściany kom órkowej bakterie (CW D - celi wali deficient bakteria), ja k Borrelia, Riketsja, Chlamydia, Mykoplasma, Bartonella i nanobakterie. Specjalna zdolność tych m ikroorganizm ów do ciągłego przem iesz czania się w kom órkach ciała, naw et w fagocytach (komórki żerne, białe krw in ki), chroni je przed działaniem układu im m unologicznego. Powstająca w ten


123

sposób trwała stymulacja układu odpornościow ego prowadzi do występowa nia całej palety objawów u osób przewlekle zainfekowanych i chorych. Te bakterie występują często jako w ew nątrzkom órkow e lub pozbawione ściany drobnoustroje i znane są m.in. jako sferoplasty, cysty form y L lub pę cherzyki. Ponieważ celem w ielu antybiotyków jest uszkodzenie ściany kom ór kowej, nie działają one na te bakterie. Jeśli m ikroorganizm y ukrywają się w ko m órkach ciała lub brakuje im ściany, nie m oże ich pokonać najsilniejszy anty biotyk. W edług M arshalla, stosowanie antybiotyków często wywołuje dopiero przem ianę bakterii w form ę pozbawioną ściany lub skłania je do ucieczki, a od pow iednim m iejscem chroniącym przed lekam i przeciw bakteryjnym i jest w nętrze komórki. Antybiotyki, stosowane standardowo nie tylko w przypadku boreliozy, pro wadzą w praw dzie do likwidacji objawów, ale nie do wyleczenia, ponieważ, w edług M arshalla, pow odują śmierć tylko niektórych bakterii, lecz nie tych w ew nątrzkom órkow ych i pozbawionych ściany. Z byt wiele m ikroorganizm ów pozostaje żywych i po ponow nym opuszczeniu kom órek gospodarza, w bar dziej sprzyjających w arunkach zew nętrznych, szybko się przeistaczają i dalej namnażają. Bakterie te m ogą generować przewlekłe procesy zapalne, których cechy w spólne wywołują typowe, nadm ierne reakcje im m unologiczne, definiowane pojęciem odpow iedzi im m unologicznej T H 1. Komórki T H 1 są limfocytami T pom ocniczym i, a więc w ażnym i kom órkam i odpornościow ym i, znanym i także jako limfocyty C D 4. W trakcie tej odpow iedzi im m unologicznej, pod wpływ em m ikroorganizm ów i ich działania na kom órki, produkow ane są prze kaźniki im m unologiczne, a więc własne związki chem iczne, zwane cytokinam i (np. T N F-alfa, interferon-gam m a, interleukiny). Te cytokiny podtrzym ują m .in. skom plikowane m echanizm y regulacyjne przewlekłego procesu zapal nego w tkankach i wyrządzają liczne szkody. G łów nym problem em w przypadku opisanych infekcji jest to, że bakterie wnikają do kom órek odpornościow ych i, pozbawione ściany kom órkow ej, nie są rozpoznaw ane ani zwalczane przez układ immunologiczny, a poza tym są nieosiągalne dla leków. W spom niane bakterie, w edług protokołu Marshalla, najczęściej nie są oporne na antybiotyki, jak się pow szechnie uważa. Antybio tyki m ogą mieć wysoki potencjał, ale nie m ogą wniknąć do kom órek lub zabić pozbaw ionych ściany kom órkow ej m ikroorganizm ów. W ywołujące chorobę bakterie opierają się bezpośredniej, wymagającej obronie im m unologicznej, nie prowadzą jed n ak do osłabienia odporności, odw rotnie, prowadzą do niepo

124


trzebnej i szkodliwej nadm iernej stymulacji układu im m unologicznego. M ar shall ubolewa, że większość w yników badań z dziedziny biologii m olekular nej nie jest do dziś wystarczająco znanych i stosowanych w działaniach kli nicznych. Tym procesom zapalnym, wywoływanym przez w ew nątrzkom órkow e lub pozbawione ściany kom órkowej bakterie, często towarzyszą anomalia przem ia ny w itam iny D i h o rm o n u angiotensyny II. Bakterie wymuszają produkcję w itam iny D i pobudzają produkcję angiotensyny II, ho rm o n u tkankowego zwężającego naczynia krw ionośne. Fatalne skutki to: nadm ierna reakcja ukła du odpornościow ego, nasilenie nam nażania się bakterii, ochrona czynników infekcyjnych przed układem odpornościow ym . W itamina D i angiotensyna II są, zgodnie z protokołem Marshalla, czynnikam i kluczowymi. W itam ina D występuje w organizm ie w dw óch postaciach: jako horm on aktywna 1,25-hydroksy-witam ina D (kalcytriol) i jako form a zmagazynowana w tłuszczach, nieaktywna 25-hydroksy-w itam ina D (kalcydiol). Potw ierdze nie występow ania procesów pow odujących chorobę uzyskuje się w testach krwi. Jeśli stężenie 1,25-D w e krwi je st podwyższone (powyżej 45 pg/ml) i/ lub poziom 25-D jest obniżony (poniżej 20 ng/m l), występuje wtedy, w edług Marshalla, zaburzenie przem iany m aterii w postaci infekcji zależnej od T H 1. Jeśli podzieli się poziom w itam iny 1,25-D przez 25-D , otrzym a się w spółczyn nik D. N orm alny jest, w edług Marshalla, w spółczynnik wynoszący 1,3. War tości powyżej 1,6 wskazują ju ż na reakcje zapalne T I I l . Im wyższy jest ten współczynnik, tym silniejsze są te reakcje. M arshall wychodzi z założenia, że układ im m unologiczny m usi być w sta nie się przestawić i własnym i siłami uśm iercić czynniki chorobotw órcze. Wy m ienione w Protokole M arshalla, bardzo nisko dawkowane antybiotyki, zapo biegają uruchom ieniu wspom nianej kaskady cytokinowej i wyw ołaniu proce sów zapalnych. Protokół M arshalla dzieli się na trzy fazy. W pierwszej zaleca się przede w szystkim redukcję p o zio m u w itam iny D. D o tego zalicza się zm niejszenie ekspozycji na światło słoneczne i każde inne jasne źródło świa tła, noszenie specjalnych okularów słonecznych i redukcję spożywania pro duktów zawierających w itam inę D, jak wątroba, jajka, oleje rybne oraz m arga ryna, m leko i zboża (płatki, m usli), które są wzbogacane w w itam inę D. D odatkow o w fazie I w prow adza się substancje, które pierw otnie stoso w ane były do leczenia nadciśnienia, przede wszystkim blokery receptora an giotensyny II (ARB), ja k olm esartan. O lm esartan stosuje się w dawkach trzylub czterokrotnie wyższych niż te przew idziane w leczeniu nadciśnienia, w y


125

noszące 40 m g co 6 do 8 godzin. C elem jest zablokowanie receptorów angio tensyny II, obniżenie poziom u w itam iny D , wsparcie układu im m unologicz nego, wspomaganie narządów, blokowanie aktywności bakteryjnej oraz uczy nienie drobnoustrojów ponow nie w idocznym i i tym samym dostępnym i dla system u obronnego organizm u. Marshall: „Blokada angiotensyny II osłabia bakterie do m om entu, kiedy mogą być łatwo zabite. Redukcja w itam iny 1,25-D powoduje, że bakteriom trudniej je st przem ieszczać się do i z kom órek, które zostały przez nie zainfe kow ane”. W dalszym przebiegu fazy I, po conajmniej 14 dniach stosowania olm esartanu, pacjent rozpoczyna dodatkow o przyjm ow anie antybiotyku, m inocykliny, dawkowanego przez 2 dni w ilości 25 m g lub mniejszej. Dopasowanie lub bardzo w olne zwiększanie dawki do 100 mg, je st indywidualne, zależne od sytuacji, przebiegu choroby i obrazu dolegliwości. Podczas terapii olm esartanem samodzielnie lub dodatkowo z m inocykliną należy w każdym m om encie liczyć się z gwałtownym pogorszeniem albo reakcją H erxheim era. Jest to nieuniknione, w yraźnie pożądane i stanowi pe w ien dow ód pow odzenia leczenia, przede wszystkim dow ód na obum ieranie bakterii. W celu złagodzenia dolegliwości wywołujących reakcję H erxheim era, M arshall zaleca bioflaw onoid kwercetynę, w tym przypadku 500 m g 3 -4 razy dziennie. Po około trzech miesiącach lub dłuższym czasie, w zależności od sytuacji, w II i III fazie dodaje się kolejny antybiotyk i po kilku miesiącach aż do roku, zawsze na podstawie oceny skuteczności terapii i odpowiedzi organizm u, jesz cze jeden. Najczęściej chodzi o tetracyklinę, klindamycynę łub azytromycynę. Antybiotyki stosowane są dalej w bardzo niskich dawkach i dłuższych odstę pach (np. tylko co dziesięć dni) niż norm alnie. Cała procedura m oże trwać 2 -3 lata. D o tego, w zależności od sytuacji, reakcji H erxheim era i stanu ogólnego, stosowane antybiotyki m ogą być zm ie niane i kom binow ane, aby dotrzeć do m ożliwie ja k największej liczby zaraz ków i współzakażenia. A RB-bloker olm esartan jest stosowany przez cały czas trwania leczenia. Efekt terapeutyczny staje się widoczny, w edług M arshalla, na podstawie coraz mniej nasilonych objawów i reakcji H erxheim era i pow inien być regu larnie, około co cztery tygodnie, sprawdzany przez lekarza. Sprawdzać należy: morfologię, param etry zapalenia (CRP, ACE), wskaźniki uszkodzenia nerek i wątroby, obie w ym ienione w itam iny D, cytokiny, status im m unologiczny

126


z odpow iednim zestawem limfocytów, fosfatazę alkaliczną, trójglicerydy i se rologię bakteryjną/wirusologiczną. M arshall twierdzi: „Wszystkie, przewlekłe boreliozy są chorobam i T H 1, wywoływanym i przez w ew nątrzkom órkow e i pozbawione ściany komórkowej bakterie”. Podkreśla on, że w przypadku większości typowych objawów bore liozy najczęściej nie chodzi tylko o bakterie, które ją wywołują, ale często o zna cznie więcej różnorodnych mikroorganizmów. Dlatego tak ważne jest w pro wadzenie antybiotyków, które leczą choroby szerokim spektrum działania. M arshall jest przekonany: „Tylko układ odpornościowy może pom óc!” Jed nak nadreaktywny układ im m unologiczny, pobudzony ciągłym procesem za palnym, m usi być najpierw ponow nie zdolny, aby powrócić do prawidłowego funcjonowania. C elem Protokołu jest wyleczenie przewlekłych chorób, a więc pow inien on osłabiać bakterie, blokować reakcje zapalne i wzmacniać układ odpornościowy. Dla M arshalla w ażne jest, aby pacjent był dobrze poinform o wany i prowadził leczenie stosując się do wskazówek i w sposób zdyscyplino wany, po om ów ieniu i pod kontrolą lekarza prowadzącego. W przypadku niniejszego Protokołu brak je st jeszcze długoterm inow ych doświadczeń. O pisano ju ż część bardzo dobiych wyników, szczególnie w USA, gdzie aktualnie około 100 pacjentów realizuje ten sposób leczenia. W N ie m czech, pod kontrolą lekarzy i specjalistów od infekcji, leczonych je st obecnie w ten sposób około 50 pacjentów. W Polsce dotychczas nie stosuje się tej m e tody. Protokół M arshalla nie został jeszcze potw ierdzony naukowo. W N ie m czech i w Polsce je st on znany tylko kilku lekarzom. Jest krytykowany przez niektórych lekarzy, a koszty nie są pokrywane przez kasy chorych. Najważniejsze adresy internetow e, gdzie m ożna zasięgnąć informacji na ten tem at oraz w ym ienić myśli: » www .m arshallprotocol.com » www.sarcinfo.com » www.sarkoidose.de » w w w .A utoim m unityResearch.org » m em bers.aol.com /SynergyH N » www.sanitas.com.pl (strona w języku polskim ) Wolfgang Maes jest dziennikarzem, biologiem i od da wna jest chory na boreliozę.

Jak uniknąć kleszczy? Skuteczna i nieskuteczna profilaktyka

127


Ubranie Przyjemnie jest poczuć powiew w iatru na odsłoniętych nogach - jednak w lesie lub na łące raczej należy unikać kontaktu z trawą i krzewami albo nosić długie spodnie. Kto ma zamiar zbierać grzyby, powinien koniecznie założyć długie spodnie ze śliskiej tkaniny oraz gumowce. N a jasnych materiałach m ożna łatwiej dostrzec nimfy i dorosłe kleszcze. Kleszcze przeżywają na zdjętej z ciała odzieży do trzech dni, aby zapolować na ofiarę przy następnym ubieraniu. Pomaga energiczne wytrzepanie i dokładne prze szukanie ubrań na zew nątrz i od środka oraz kwadrans w suszarce. Pobyt w zim nie nie szkodzi kleszczom, które zapadają przecież w sen zimowy.

Środki do ochrony przed kleszczami Środki do ochrony przed insektam i pochodzące z aptek i drogerii dają tylko w arunko wą i ograniczoną czasowo ochronę. Ich sposób działania je st różnorodny. Są preparaty, które działają odstraszająco tylko przy bezpośrednim kontakcie ze skórą oraz inne, które pow inno się rozpylić na spodnie i buty. Infekcja boreliozą możliwa je st jed n ak nawet m im o starannego spryskiwania i wcierania specjalnych substancji. O broże przeciw pa sożytom dla psów i kotów zawierają środek owadobójczy lindan, który w ciągu kilku dni rozchodzi się w niskim stężeniu na zwierzęta dom ow e i zabija kleszcze.

Najpóźniej wieczorem , podczas rozbierania się, ajeszcze lepiej po zakończeniu pracy w ogrodzie lub po powrocie ze spaceru po lesie, pow inno się obejrzeć ubranie i ciało pod kątem obecności kleszczy. Typowe kryjówki to: okolice podkolanowe, pachy, miej sca zgięcia kończyn górnych, nasada włosów, uszy, szyja, fałdy piersiowe, genitalia, palce u nóg. Prysznic nie działa na kleszcze. Przeżywają pod w odą do trzech dni.

1 2 8


Z w k J C Ł ^ jjQ m ii.w f i Kleszcze zassane na psie, kocie lub innych zwierzętach dom ow ych nie stanowią zagro żenia dla ludzi, gospodarza m ogą zm ienić tylko te pasożyty, które nadal szukając, peł zają w sierści i potrafią przedostać się na ciało człowieka przy głaskaniu, szczotkowa niu albo spaniu w je g o łóżku. Właściciele zwierząt dom ow ych często opowiadają, że znajdują kleszcze w łóżku, albo zauważają je na sobie, kiedy ju ż ssą ich krew.

Ten sposób kontaktu dzieci ze zw ierzętami m oże okazać się zagrożeniem dla ich zdro wia. N ie je st wpraw dzie m ożliwe, aby zassany na zwierzęciu kleszcz przeszedł na czło wieka. Jednak kiedy zgarnięte z traw kleszcze szukają dogodnego dla siebie miejsca ukłucia, ludzie bardzo im odpowiadają jako gospodarze, ponieważ są mniej owłosieni od zwierząt i mają miękką skórę.

Czy są tu kleszcze? Test na obecność kleszczy je st całkiem prosty do przeprowadzenia. Wystarczy wziąć biały frotow y ręcznik i potrzeć nim trawy i krzewy. Pow inien do tego panować idealny dla nich klimat: tem peratura 15-20°C, brak deszczu i niezbyt silny upał, ponieważ cho wają się one w tedy pod liście. Kleszcze wczepiają się we frotową tkaninę i m ożna je zebrać pęsetą. Kto chce je zatrzymać jako dowód, pow inien je umieścić z w ilgotnym źdźbłem trawy w przezroczystym szklanym pojem niku.

Jak można zdassUtkować Meszcze? Atak kleszczy ułatw ia obecność koszy na śmieci i stosów kom postu, które poprzez resztki jedzenia przyciągają myszy i szczury, naturalne rezerw uary Borrelia. Kosze na śmieci m uszą być tak podwieszone, aby nie m ogły dostać się do nich gryzonie. Myszy lubią także pokarm dla ptaków, który niektórzy ludzie sami przygotowują latem. W ogrodach pomaga utrzym yw anie krótkiej trawy i, w przypadku masowego po jaw ienia się kleszczy, rozkładanie zatrutych wacików (zapytać fachowców przeprow a dzających dezynfekcję i deratyzację), których m yszy używają do budow y gniazda. N aturalnie, nie w olno w tym czasie wpuszczać do ogrodu ani dzieci, ani zwierząt do


129

m owych. Istnieją także substancje niszczące kleszcze, rozpylane na dużej powierzchni, jednakże w tedy nie w olno w chodzić do ogrodu przez kilka tygodni. Zabijają one wszystkie pajęczaki i owady.

Fałszywe obietnice Wysoko czy norm alnie dawkowana witam ina B, olej bawełniany ani nawet sok z czosn ku nie wywierają w pływu na kleszcze, ani ich nie odstraszają. N ie m a też żadnych wska zówek odnośnie preferowanych przez te pajęczaki grup krwi, płci lub wieku.

130


Szczepienia przeciwko boreliozie? U kład odpornościow y potrafi rozpoznać Borrelia. C zęsto jednak bakterie działają bar dzo szybko. Jeśli uda im się rozprzestrzenić do różnych tkanek organizm u, wtedy, m im o że nie są zabezpieczone przed kom órkam i obronnym i i antybiotykami, łatwiej im się ukryć. Szczepionka pow inna tak spotęgować obronę im m unologiczną, aby bak terie nie m iały żadnych szans na jej uniknięcie. Dotychczas nie udało się tego jeszcze osiągnąć.

Amerykańskie Borreiiainaiam niejsze szanse Badania rozpoczęto w 1988 roku. Szczepionka, której działanie po raz pierwszy zatwier dzono w 1998 roku, stymuluje produkcję przeciwciał jedynie dla występującej w Ame ryce Borrelia burgdorferi. M im o że dwa badania kliniczne, przeprowadzone w Bostonie i w N ow ym Brunszwiku, potwierdziły skuteczność u 49-92% z ponad 20 tys. osób, po jaw iła się opinia, iż szczepienie przeciw boreliozie niesie ze sobą zagrożenie. W 2002 ro ku wycofano z rynku szczepionkę Lymerbc z pow odu licznych skutków ubocznych. Przyczyny jed n ak nie są jednoznaczne, podejrzewa się pow ody gospodarcze.

Szczepienie przeciwko europejskim Borrelia Ponieważ w Europie, obok Borrelia burgdorferi, występują także gatunki Borrelia afzelii, Borrelia garinii, Borrelia valaisiana, Borrelia spielmani i jeszcze kilka gatunków egzotycz nych, potrzebna jest szczepionka działająca wielokierunkowo. W czerwcu 1998 roku Reinhard Wallich ogłosił, że została wynaleziona szczepion ka trójwalentna, a testy na myszach wypadły pozytywnie. Z anim jed n ak będzie ona dopuszczona do stosowania u ludzi, trzeba odczekać 3 lata dalszej fazy testów. W paź dzierniku 1999 roku w Austrii w prow adzono do prób klinicznych szczepionkę wyna lezioną przez firm ę Baxter, która została zaprojektowana na różne w arianty czynników chorobotw órczych w Europie. Szczepionka ta wykazała pozytywne działanie w bada niach na myszach. Atakuje ona bakterię jeszcze w kleszczu, w ten sposób, że paraliżuje jego białko pow ierzchniow e OspA. W skutek tego Borrelia nie m ogą przemieszczać się z jelit do gruczołów ślinowych. Podobno w 2002 roku Szwajcarzy rów nież opracowali i przetestowali na zwierzę tach szczepionkę trójwalentną.

Szczepienia przeciwko boreliozie?

131

W 2005 roku firm a Baxter z Austrii ponow nie donosiła o dobrych wynikach prób na zwierzętach. Jednak potem program został wstrzymany, ponieważ priorytetem stała się ptasia grypa. M usim y więc czekać dalej! W jesieni 2005 roku doniesienie prasowe obudziło now ą nadzieję. W eksperym en cie naukowca H eriberta W rzechy z U niw ersytetu w W urzburgu udało się wyhodować szczepionkę na boreliozę w roślinach tytoniu. W tajem niczeni wiedzieli jednak, że cho dziło o genetycznie m odyfikow aną szczepionkę Lymerix, która je st skuteczna tylko przeciwko Borrelia burgdorferi. M im o zaawansowanych badań nad szczepionkami, pro blem istnieje nadal: m ogą one w praw dzie zapobiegać nowej infekcji, jednak nie potra fią przeciwdziałać chorobie, jeśli Borrelia ju ż namnażają się w organizmie.

Salp

15

„ klucz do szczepionki na boreliozę?

Borrelia zm uszają kleszcze do pom ocy w przeżyciu, odkryli naukowcy z U niw ersytetu M edycznego Yale w N e w H aven. Kleszcze zainfekowane Borrelia tw orzą w swojej śli

nie białko Salp 15, które z kolei wiąże się określonym i białkami pow ierzchniowym i Borrelia i pow oduje, że bakterie stają się niew idoczne dla układu im m unologicznego.

M echanizm ten zaobserwowano u myszy. Pytanie naukow ców brzm i: czy uda się z te go ochronnego białka wytworzyć szczepionkę?

C zy w obecności boreliozy pow inno się szczepić przeciwko W ZM ? Tak, ponieważ cho dzi tu o dwie różne choroby. N ie, jeśli borelioza przebiega w postaci ostrego rzutu. Trzeba pamiętać, że je d e n czynnik chorobotw órczy m oże wpływać na drugi. N ie m usi to dotyczyć każdego pacjenta, ale w niektórych przypadkach szczepienie na W Z M lub także na grypę m oże wywołać ostry rzu t boreliozy.

132


Kiedy można uznać boreliozę za chorobą zawodową? Zgodnie z § 2 rozporządzenia Rady M inistrów z 30 lipca 2002 roku dotyczącym wy kazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznaw ania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podm iotów w ła ściwych w tych sprawach (Dz. U . N r 132, poz. 1115), za choroby zawodowe uważane są schorzenia określone w wykazie chorób zawodowych, stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, jeżeli w w yniku oceny w arunków pracy m ożna jednoznacznie lub z w ysokim praw dopodobieństw em stwierdzić, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy albo będących w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem za w odow ym . Borelioza uznawana je st w Polsce za chorobę zawodową. W ym ieniona jest w załączniku do w /w rozporządzenia pod n um erem 26. Zaw ody związane z największym ryzykiem zakażenia Borrelia to pracownicy leśni, rolnicy, straż graniczna, zawodowi żołnierze. W przypadku chorób zakaźnych, w tym rów nież boreliozy, właściwą jednostką do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania są przychodnie oraz w ojew ódzkie oddziały chorób zakaźnych. Decyzję adm inistra cyjną o stw ierdzeniu choroby zawodowej wydaje państwowy inspektor sanitarny, po wcześniejszym przeprow adzeniu dochodzenia epidem iologicznego wskazującego na praw dopodobieństw o zakażenia się boreliozą w pracy. W ram ach profilaktycznych badań lekarskich, pracownicy pow inni mieć robione badania laboratoryjne w kierun ku boreliozy, być zaznajom ieni z oceną ryzyka zawodowego, sposobami ochrony przed tą chorobą i stosować odpow iednie środki profilaktyczne.

Przypadki z życia

133

Przypadki z życia (wszystkie nazwiska zostały zm ienione)

ZW9gMiowalidzkiegQ.niiir9wer Karol Bauer rzadko chorowai do czasu swoich 50 urodzin. Odnoszący sukcesy iv swoim zaivodzie, później pracujący prywatnie, aktywny sportowo, nie został zaatakowany p rzez boreliozę nagle, tylko podstępnie, zdradziecko. „Moja głowa jest moim biurem” brzmiała jego dewiza; jed nak funkcjonował coraz gorzej. N ie pamiętał nazivisk klien tów. Także z liczeniem szło mu coraz gorzej. Prawa noga odmówiła posłuszeństwa. Do tego doszły silne bóle całego ciała. M ożliw ie wszystkim i sposobami próbował te dolegliwości ukrywać. Tak minęły dwa lata, do czasu, gdy zaczął coraz częściej odczuwać w głowie zam ęt i stracił orientację. Dopiero po licznych wizytach u lekarzy i jego całkowitym załamaniu, zdiagnozowano u niego boreliozę. Było to iv 1988 roku. Zachwalano cudowny amerykański środek, który jednak nie pomógł. Z n o w u całkowite załamanie. Pobyt w klinice. Ordynator, która odmówiła mu przepisania ce ftriaksonu, zemściła się za jego przeciwstawienie p rzez wystawienie zaświadczenia o wyjściu z kli niki dopiero dwa dni później. Ubezpieczenie z kasy chorych doraźnie zapobiegło niedoborowi dochodów. U następnego lekarza otrzymywał p rzez cztery tygodnie ceftriakson. Poprawa do ko lejnego zaostrzenia choroby. Z wielu pobytów w klinice przypomina sobie dziś: "...czasami para liżujący ból całego ciała". Pomimo poprawy, pozostały ciężkie zaburzenia mowy, wózek inwa lidzki i ogólne osłabienie. Reszta potoczyła się sama: rozpad małżeństwa. Koszty rozwodu i choroby pochłonęły wszyst kie rezerwyfinansowe. O bniżyła się pozycja zaivodowa. „Jeślijest się na dnie, można iść tylko do góry lub odebrać sobie życie”, powiedział sobie i spróboiml najpierw tego ostatniego..., pozostał jednak p rzy pierwszym i postanowił: „Jeśli wstanę znow u z wózka, chcę pomagać innym, aby nie musieli on doświadczyć takiego losu!” Głos Karola Bauera załamuje się, kiedy cofa się on do przeszłości, mimo, że d ziś powodzi mu się nieporównywalnie lepiej. Ciągle jeszcze praiuie nie śpi, ma zdrętwiałe stopy, ale może zrezygnować z antybiotyków i czuje się każdego roku odrobinę lepiej. W zmacnia swój układ od pornościowy rozsądnym odżywianiem i witaminami, dwa razy w roku odtruwa organizm środ kam i farmakologicznymi. Przede wszystkim często wychodzi z domu, biega, je ź d z i rowerem. Zam iast 100 pompek, ja k wcześniej, robi dziśjedną rano, jedną w południe ijedną wieczorem. W międzyczasie udziela telefonicznych porad ludziom z boreliozą.

134


Czyszczenie klatki dla ptaków Pewna psychoterapeutka napisała w 2003 roku, że pięć lat wcześniej ona, jej m ąż i córka zostali ukłuci p rze z kleszcza podczas czyszczenia ptasich klatek w ogrodzie. Niedługo potem wszyscy zachorowali: najpierw matka miała dolegliwości żołądkowo-jełitowe, potem wszyscy zapadli na ostrą grypę z potami nocnymi. Córka powoli odzyskała siły pod wpływem leczenia antybiotyka mi. Dla matki zaczął się najgorszy okres w życiu: dwa poronienia, jedno po drugim, zły stan ogólny, zdrowotne załamanie, z którego j u ż nigdy nie wróciła do zdrowia. W końcu w 1994 roku postawiono diagnozę: borelioza. Pod wpływem antybiotykoterapii kobieta powracała do zdrowia i czuła się pierwszy raz od lat „niesamowicie dobrze”; po roku znow u „niesamowicie źle”. Klinika uniwersytecka gwarantowała, że nie ma boreliozy. Jednak po trzech tygodniach podawania ceftriaksonu powróciło dobre samopoczucie, znow u na jeden rok. M łodsza córka, urodzona po zakażeniu się boreliozą p rzez matkę, miała zaburzenia wzro stu w wieku sześciu lat, cierpiała j u ż na napady migreny, zaburzenia psychiczne i bezsenność. Narastało to do 12 roku życia, aż lekarz zdiagnozowal boreliozę. Po terapii amoksycyliną dole gliwości zniknęły. M atka, wówczas 37-łetnia, czuła się ja k 70-łetnia kobieta. Podjęła kolejną próbę leczenia antybiotykiem i poddała się 18-miesięcznej terapii kombinowanej (roksytromycyna + kotrimoksazol). Po krótkiej poprawie, zarzuciła leczenie metodami medycyny konwencjonalnej i zaczęła się leczyć za pomocą magnetoterapii. O d tego czasu czuje się lepiej. Uprawia znow u sport. Z w y kłą czterotygodniową podagrę zwalcza aspiryną.

Borelioza poprzez poród? Ciągle jeszcze spotyka się chorych na boreliozę, którzy po latach dolegliwości nie mogą przypo mnieć sobie o ukłuciu p rze z kleszcza, ale snują najgorsze podejrzenia. Ferdynand Flag zaw sze pamiętał swoją mamę skarżącą się na bóle reumatyczne. Spędziła ona ostatnie 10 lat życia niemal nie ruszając się z łóżka. Dopiero długi czas po je j śmierci rozwa żał, czy nie miała ona boreliozy i nie przekazała mu je j będąc w ciąży. Ferdynand od małego był wątły, podatny na przeziębienia i przemęczenie. Gimnastyka była dla niego koszmarem. A długie wędrówki powodowały, że był zmęczony p rzez kilka następnych dni. W wieku 40 lat jego stan wyczerpania tak się nasilił, że pracodawca zaproponował, aby pracował w domu. A taki bólu zm uszały go do wędrówki po gabinetach lekarskich, a ż w końcu, po miesiącach badań, zdiagnozowano boreliozę. Stosowana zw ykle doksycykłina p rzez trzy tygodnie prawie wcale nie przynosiła poprawy. D o tego doszły troski o rodzinę, o niespłacony jeszcze dom. Rodzice wspomagali go finansowo. Po latach mniej lub bardziej nasilonych rzutów choroby Ferdynand otrzymał w końcu rentę. M ial

Przypadki z życia

135

teraz czas, aby samemu sprytnie radzić sobie ze swoją zagadkową chorobą. Zm ieniło się to w jego główny cel.

AA^ątpIiwy guz mózgu A nna Haberland, młoda matka, żyjąca w zw ią zku małżeńskim, udała się do neurologa z powo du głuchoty, ciągłego zapalenia pochewek s'cięgien oraz bólów stawowych i nerwouych. Z e wzglę du na bóle poddawała się licznym terapiom psychologicznym. Następnie typowała, że bóle pleców są mogą być spowodowane zablokowanym przewodem mlecznym. G dy j u ż miała poważne pro blemy z chodzeniem, brała pod uwagę guza mózgu. To całkowicie załamało młodą kobietę. D zię ki badaniu tomografii komputerowej wyjaśniono w końcu, że z jej głową jest wszystko w porząd ku. N a pytanie, czy mogłaby to być borelioza, neurolog zdenerwował się i wzbraniał się przed zrobieniem badań krwi. Jeżeli ona, jako pacjentka wie lepiej, powinna się udać do lekarza domo wego. Zrobiła to i okazało się to, czego można się było domyślać. A nna pozbyła się w końcu swoich dolegliwości po leczeniu dożylnym i martwi się tylko, czy terapia prowadzona jest w odpowiednim czasie, aby zniszczyć wszystkie bakterie.

N a początku lat 80. Elke Sachs, upraiuiająca wolny zawód grafika, spędziła urlop w Irlandii. Plaga kleszczy była wprawdzie znana, ale niewiele wiedziano o skutkach ich ukłucia. Jej rodzina codziennie spawdzała całe ciało pod kątem kleszczy. Sięgając pamięcią wstecz, Elke przypomina sobie prawie fotograficznie czerwony krąg na kolanie, który po kilku dniach zniknął. Pół roku później przebudziła się z powodu nieznośnego bólu w nogach, karku i plecach. N ie była w stanie obrócić się w łóżku lub wstać z niego o własnych siłach. L ekarz pogotowia rozpo zn a ł rozległe zapalenie. Elke trafiła o kulach do kliniki reumatologicznej i opuściła ją po sześciu tygodniach również o kulach. Wiele miesięcy leczenia środkami przeciwreumatycznymi nie p rzy niosło poprawy, pomogło natomiast leczenie antybiotykami, które omyłkowo przepisano z powo du letniej grypy. E lke czuła się znow u dobrze. Pięć lat później wybitny lekarz sportoicy zdiagnozował bóle mięśniowe jako zakrzepicę. Elke natychmiast musiała iść do szpitala. Jednak diagnoza nie potwierdziła się. Wskazówka o wcze śniejszych ukłuciach p rze z kleszcze uryplywała prawie w każdym badaniu, ale pojawiło się nowe rozpoznanie: stwardnienie rozsiane. Fałszywy trop. Zapalenie mięśni? Także nie. Problemy psy chiczne? Nie. Pomimo to: natychmiast do psychologa. Dwanaście spotkań i psycholog także był bezradny, ponieważ dolegliwości nie ustępowały. Kolejna letnia grypa leczona niewłaściwie anty biotykami. I Elke czuta się zdrowa.

136


Jednak wtedy spuchły je j barki: usunięto błonę mazioivą z torebki stawowej. Potem zapale nie pochewek ścięgien: obie kończyny górne zostały zagipsowane. Wysięk w kolanie. Upłynęło ponad dziesięć lat, zanim postawiono je j właściwą diagnozę: przewlekła borelioza. Wiele razy wierzyła, że się wyleczy. Jeśli chodzi o metody leczenia, urypróbowano prawie wszyst ko, co nowego można było zastosować: leczenie doustne, dożylne, pulsowe, różne antybiotyki. D zisiaj E lke tak to sobie zorganizowała, że musi przyjmować leki raz, do dwóch razy w roku. Przyjaciele i znajomi wiedzą ju ż , kiedy to następuje: zawsze, kiedy Elke porusza się z usztyw nionym karkiem.

Forum - borelioza W ielu ludzi szuka dialogu i w ym iany doświadczeń z chorym i na nowoczesnym forum internetow ym . G łów ne sprawy użytkow ników (odwiedzających) dotyczą objawów, rozpoznania i leczenia, potrzeby wyjaśnienia w yników i poszukiwania lekarzy, którzy znają się na boreliozie. W ielu spotyka się na forum codziennie, czatuje, dyskutuje i cier pliwie odpowiada now o zakażonym na pytania, nawet, jeśli stawiane są ju ż x-razy. Adresy najpopularniejszych forów i stron internetow ych dotyczących boreliozy znajdują się w rozdziale „Borelioza w Internecie”.

Grupy wsparcia

137

Grupy wsparcia C elem grupy wsparcia jest zapewnienie swoim członkom oparcia i pom ocy w radze niu sobie z problem am i, zm niejszanie lub elim inow anie poczucia izolacji i unikalno ści własnych problemów.

Jak założyć grupę wsparcia?

1. Poszukać ludzi z podobnymi problemami, zainteresowaniami » działalność publiczna (listy, telefony do gazet, lokalne programy ra diowe, wyjaśnienie intencji) » dystrybutor prasowy (zbieranie adresów redakcji/ książek/ osobiste kon takty) » internet (ogłaszać na forum boreliozy i prosić o da n e kontaktowe) » ogłoszenia (lekarze, apteki, fizjoterapeuci) » organizowanie spotkań informacyjnych jako wstęp (z/bez lekarza, kom petentni laicy, pytania do stowarzyszenia osób chorych na boreliozę) » stworzenie i rozpowszechnienie listy uczestników 2. Kontakt z różnymi instytucjami:

» » » » » » » »

inne grupy sam opom ocy kasy chorych urzędy zdrowia politycy aptekarze fizjoterapeuci księża stowarzyszenia, które mają coś w spólnego z kleszczami

3. Poszukiwanie sponsorów:

» » » »

pozyskiwanie pieniędzy bezpłatne konta bankowe wynajęcie pomieszczenia telefon/porto

138


4. Wyposażenie

» » » » »

wyznaczenie osoby prowadzącej poradnictwo telefoniczne dopasow anie adresu e-mailowego w celu przeprowadzania poradnic tw a narzędzia konieczne do komunikacji (komputer, internet, telefon) pieczątka materiały informacyjne (stworzone samodzielnie lub przez inne grupy sam opom ocy)

5. Stworzenie listy lekarzy

» »

informacje od istniejących grup sam op om ocy uzupełnianie listy na podstaw ie relacji pacjentów

6. Spotkania grupowe w celu

» » »

określenia miejsca i czasu spotkań zn a jd o w a n ia miejsc zastępczych/w spółorganizatorów , tw orzen ia ze społów uzyskiwania stałego wsparcia przez kasy chorych.

Nie zawsze musi powstać grupa wsparcia R uch sam opom ocy zaczyna się od jednej osoby, która chce pom óc z pow odu swojej choroby lub choroby partnera. Potrzebni są chętni, tak zwani ludzie do kontaktu, któ rzy są do dyspozycji (telefonicznie lub przez e-m ail) dla osób szukających pom ocy i którzy służą inform acjam i i wskazówkam i. N ie należy m artw ić się tym, że nie na wszystkie pytania znam y odpowiedź. Rzeczywistość pokazuje, że na wiele pytań nie znają odpow iedzi nawet naukow cy i lekarze, co potw ierdza potrzebę wsparcia dla sie bie i innych. Kto czuje się powołany, aby pomagać ludziom w swoim wąskim regio nie za pom ocą rad lub po prostu słuchania, pow inien podjąć próbę stworzenia grupy wsparcia.


139


Liniowechromosomy W przeciwieństwie do większości bakterii, Borrelia posiadają jed en liniowy chrom o som i pozachrom osom alne D N A w form ie kolistych i liniowych plazmidów. M ogą być one odpow iedzialne za kodow anie białek pow ierzchniow ych (OspA, O spB). Z pow o du częstych zm ian zachodzących w m ateriale genetycznym plazmidów, łatwo docho dzi do zm ian antygenów tych struktur, co w znacznym stopniu utrudnia diagnostykę choroby (wg: B lO spektrum 2/02).

UkŁuciaprzez kleszczaw zimie Sprawcami ukłuć w zimie lub u ludzi, którzy nie przebywali na dworze, są praw dopo dobnie kleszcze dom ow e, także kleszcze miękkie, czyli obrzeżki przenoszone przez gołębie. M ogą one spowodować nieprzyjem ne podrażnienie skóry, ale nie przenoszą zakażenia boreliozą, ani W Z M . Z im ą jed n ak zdarzają się także ciepłe dni, z tem peratu rą powyżej 10°C, podczas których kleszcze m ogą być aktywne. N ie m ożna zapomnieć o urlopach w okolicach M orza Śródziem nego, na Wyspach Kanaryjskich i w Afryce. Także tam w ystępują kleszcze, które m ogą przenieść boreliozę, riketsjozę i gorączkę Krym-Kongo.

Ukłucie kleszcza w starości W iek gospodarzy nie robi kleszczom różnicy. D uża częstotliwość infekcji przenoszo nych przez kleszcze u starszych ludzi m a raczej związek z ich trybem życia. Starsi lu dzie częściej spacerują, pracują w ogrodzie i zajmują się zw ierzętami dom ow ym i. C zę ściej chodzą do lasu, aby nazbierać jagód, grzybów, ziół, chrustu i drzewa. Praw dopo dobnie większość społeczeństwa cierpi lub cierpiała na niewyjaśnione dolegliwości po dobne do reum atycznych, ponieważ lekarze prowadzący nie badali obecności Borrelia.

140


Prawie wszystkie zwierzęta, poza rybami i ssakami m orskim i, mogą być gospodarzami kleszczy, naw et ptaki i gady. Zwierzęta rów nież m ogą chorować na boreliozę. Wyraża się ona różnie, ja k u lu dzi: męczliwość, osłabienie, obrzęknięte stawy. Zw ierzęta także leczy się antybiotyka mi. C hore zwierzęta nie przenoszą boreliozy na ludzi. Pomijając rolę kleszczy jako nośników bakterii, same kleszcze m ogą wyrządzać szkody. G rom adny napad na bydło, owce, konie, dzikie zwierzęta m oże prowadzić do niedokrwistości, a trujące substancje ze śliny kleszczy do porażeń. M oże dojść do za palenia ran kłutych. Ślina kleszczy zawiera poza tym substancje, które osłabiają układ odpornościow y gospodarza i ham ują jego układ krzepnięcia.

PflJkniecieJdeiztza Jest zawsze śm iertelne - ale dla kleszcza.

Literatura

141

Literatura B innew ies G iinther, „Borreliose A -Z fu r B etroffene u n d A rzte”, Verlag Borreliose Selbsthilfe Verein H eidenheim /B ren z e.V, 3. Auflage 2003, Bezug: g uebin@ t-online.de B litterd o rff von R ainer Dr. m ed. Facharzt fiir In n ere M edizin/E ndokrinologie, H eidelberg. „B esonderheiten d er B eh an d lu n g d er ch ro n isch en B orreliose m it H in w eisen a u f eine zusatzliche E hrlichiose.”, 2006. B orreliose B und D eutschland c. V , „M anifest N r. 1 gegen psychosom atische V erharm losung d er (N eu ro -) B orreliose”, 2006. B orreliose M agazine des Borreliose B und D eutschland e.V.; N r. 6 „Therapie”, N r. 11 „Leben m it B orreliose”, N r. 12 „N achgefragt”, N r. 13 „Schicksale, P rognosen, P erspektiven”, N r. 14. „Phasengerechte T h erap ie”, N r. 15. „D iagnostik”, info@ borreliosebund.de B urrascano Joseph J. D r. m ed., East H am p to n , NY. 15. Ausgabe „Fortschritte im Verstandnis der L ym e-K rankheit”, 2005, U b ersetzu n g von Regina E rbel-Z appe. Bezug: info@ borreliosebund.de D onta Sam T. D r. m ed., B oston, MA. „S pat-und chronische L ym e-B orreliose” , M ed C lin N o rth , M arz 2002 Eiffert H e lm u t P ro f D r. m ed., Dr. rer. nat., U niversitat G óttingen. „Lym e-Borreliose -E rreger, D iagnostik und P ravention”. 2006. Fingerle Volker Dr. m ed. / W ilske B ettina P ro f Dr. m ed. N ationales R eferenzzentrum B orrelien, M iinchen, „Epidem iologische Aspekte zeckeniibertragener E rkrankungen in Bayern: L ym e-B orreliose”, 2005. Fischer U te, S iegm und B ernhard, „B orreliose-Jahrbuch”, Verlag B O D N o rd ersted t. E rscheint jah rlich ab 2006. H artm an n Fred. P ro f Dr. m ed.. D res. M u ller-M arienburg, H opf-S eidel, A nsbach. „U b er die C olestyram intherapie der chronischen B orreliose”, M edizin 2000. H artm an n Fred. Prof. Dr. m ed., M uller-M arien b u rg H atto, A nsbach, „M odeli einer Kausalkette der chronischen E n tziin d u n g einer B orreliose”, w w w .borreliosew eb.de, 2006. H ecker/L iebchen „Akut-Taping - sanft gegen den Schm erz”, Haug-Verlag Stuttgart, 2006. H o rst H . Dr. m ed., „Zeckenborreliose L ym e-K rankheit bei M ensch u n d T ie r”, Spitta Verlag Balingen, 4. Auflage 2003. H u p p ertz H .-I. P ro f Dr. m ed., P ro f-H ess-K in d erk lin ik B rem en, Krause A. P ro f Dr. med., Im m anuel K rankenhaus Berlin. „L ym e-Borreliose”, In tern ist 2003. H u p p ertz H .-I. Prof. Dr. m ed., P rof.-H ess-K inderklinik B rem en, „Lym e-A rthritis”, M onatsschrift K inderheilkunde 2003. F lunfeld K laus-Peter P D D r. m ed., D res. Sabljic, N o rris, Kraiczy, Strle, Frankfurt, Ljubljana, B altim ore. „In V itro S usceptibility Testing o f B orrelia bu rg d o rferi Sensu Lato Isolates C u ltu red from Patients w ith E rythem a M igrans before and after A ntim icrobial C h em o therapy”. A ntim icrobial Agents and C hem othcrapy, A pril 2005.

142


Kaiser R einhard Prof. Dr. m ed., N eu ro lo g isch e K linik Pforzheim , „Verlauf d er akuten u n d chronischen N euroborrelio se nach B ehandlung m it C eftriaxon”, N erv en arzt 2004. K ohler Bodo D r. m ed., „G rundlagen des Lebens”, Verlag Videel O H G N iebull,2. Auglage 2001. K oster W alter Prof. Dr. m ed., „Spiegelungen zw ischen K órper u n d Seele”, H au g Verlag S tutt gart, 3. Auflage 2006. Kreis H ans, „Wie W unden heilen”, Verlag K naur M ensSana M iinchen, 2004. Laser T hom as Dr. m ed., „M ach dich locker”, Trias Verlag Stuttart, 2005. Lym e B orreliosis and other T ick-B orne Diseases, Books o f A bstract, 10. Internationaler Kongress W ien, 2005. w w w .iclb2005.com . N a u R oland,Prof. Dr. m ed., U n ik lin ik G óttingen, „Sym ptom atik u n d T herapie chronischer V erlaufsform en einer B orrelieninfektion”. 2006. Peters Ralph, „Zecken u n d Z eckenerkrankungen - V erstehen u n d V orbeugen”, B orreliose B und D eutschland e.V, 2006. Bezug: info@ borreliosebund.de R eining R obert Dr. m ed., Schw eiger Anita D r. rer. nat., „Endlich w eniger S chm erzen”, Trias Verlag Stuttgart, 2006 R eisinger Em il, Prof. Dr. m ed. U n iversitat R ostock „D urch Z ecken iibertragene E rk ran k u n gen”, M TA D ialog 2005. R icca A lessandra, „L ieber G o tt ich sch reib e d i r ”, E ig en v erlag E -M ail: alessandraricca@ freesu rfch , 2005. Satz N o rb e rt D r. m ed., Z iirich , „K linik d er L y m e-B o rrelio se”, Verlag H an s H u b er, B ern, 2. Auflage 2002. S chardt F riedrich W. P ro f Dr. m ed. U n ik lin ik W iirzburg. „W hksam keit v o n Fluconazol bei Patienten m it N eu ro b o rrelio se”, E uropean Jo u rn al o f M edical Research, 2004. S ervan-Schreiber D ., „Die neue M edizin der E m o tio n en ”, Verlag Anja K unstm ann M iinchen, 2004. S pringer Lexikon M edizin, Springer Verlag H eidelberg, 2004. Steere A llen C. Dr. m ed., Tufts U niv ersity School o f M edicine and Im m unologie, B oston, MA, N e w E ngland Journ al M edicin, 2001. W iesenauer M arkus, Dr. m ed., Boes A nnette, „H om óopathie fu r die ganze Fam ilie”, H irzel Yerlag Stuttgart, 7. Auflage 2005.

Informacje na temat boreliozy w Internecie

143

Informacje na temat boreliozy w Internecie www.borelioza.info.pl

in form acje, diagnostyka, badania, portal prow adzony przez lekarzy

www.cbdna.com .pl

strona C en tru m Badań D N A , które prowadzi specjalny program m onitorow ania zakażeń boreliozą

w w w.lym e.org

am erykańska strona wspierającej chorych na boreliozę Lyme Disease Foundation

www.ilads.org

strona m iędzynarodow ego stowarzyszenia osób chorych na boreliozę z Lyme i choroby pokrew ne

www.lym e.net

strona poświęcona inform ow aniu ludzi na tem at zapobigania i leczenia choroby z Lyme

www.aok.de

testow ane leki - bezpłatne dla członków A O K

w w w .borreliose-bund.de

370 spraw dzonych linków

www.borreliose.ch

szwajcarskie grupy sam opom ocy

www.borreliosem agazin.de internetow y zbiór magazynów, informacji www.ilads.org

m iędzynarodow a strona lekarzy

www.laborlexikon.de

największy portal niemieckiej m edycyny laboratoryjnej

www.lymenet.de

obszerne, pryw atne strony

www.lym enet.com

największe forum dotyczące boreliozy w U SA

www.lymetimes.org

amerykańskie inform acje o boreliozie

www.lymevereiniging.nl

holenderskie grupy sam opom ocy

w w w .neuroborreliose.net

inform acje na tem at leczenia flukonazolem

www.ooenet.at

austriackie grupy sam opom ocy

www.rki.de

Instytut Roberta Kocha

www.zecken.de

inform acje na tem at W Z M , boreliozy

144


Indeks A A conit 117 acrodermatitis 32 - chronica atrophicans 54

akupunktura 83, 110 alergia 88 am foterycyna 81 am oksycyklina 86 A N A 74 antybiotyki 78, 88, 91, 102, 105 - zm iana działania 108 antybiotykoterapia 78, 86 antygen 73 antykoncepcja 105 aparat ssąco-kłujący 22 arginina 104 arnika 110 arom aterapia 110 azytrom ycyna 92

B Babesia canis 12

babesioza 20 Bartonella 122

bartoneloza 21 beta-endorfiny 110 biegunka 28 biofeedback 111 blok AV sercowy 34 borelioza zob. krętkow nica, choroba z Lyme - choroba zaw odowa 132 - diagnostyka 6, 69, 72 - drugie stadium 29 - dzieci 56, 57 - infekcja przez poród 134 - leczenie 57, 59 - 61, 77, 81, 96 - bólu 98 - pulsacyjne 89 efekty uboczne 105 niepow odzenie 91 - naw roty 89, 94

- niem ow lęta 57 - nietypow a 19 - objawy 26, 28, 29, 45, 61 - późna 95 - przeciwciała 53 - przew lekła 95 - rehabilitacja 98 - rozpoznanie 63 - ryzyko zachorow ania 24 - seronegatyw na 67 - terapia 99 - trzecie stadium 29 - w ciąży 55 - w czesna faza 26 B orrelia - afzelii 10 - burgdorferi 7, 10 - gatunki 18

-garinii 10 - hodow la 71 - kształt 93 - przenoszenie 24 ból - brzucha 28 - gardła 32 - kręgosłupa 38 - piersi 35 - pleców 28 - staw ów 53 bóle m ięśniow o-staw ow e 28 brodaczka właściwa 111 bruceloza 20

c C D -5 7 74 cefalosporyny 83 cefotaksym 87 ceftriakson 43, 83, 87 cefuroksym u aksetyl 92 - proksetyl 92 chińskie zioła 121

Indeks

Chlamydia 122

chłoniak lim focytarny skóry T l cholestyram ina 92 choroba A lzheim era 48 - lasu Kyasanur 20 - skokowa owiec 20 - z Lyme 7 chydroksychlorochina 81 ciąża 55 - leczenie boreliozy C lo n t 80 Coxiella burnetti 20 cukier 107 cytokina C X C L 13 47

depresja 7, 119 Dermacentor margitanus 12 Dermacentor reticulatus 12 dermatitis chronica atropluca 26

fizjoterapia 112 flukonazol 83 flupirtyna 103 fotonadw rażliw ość skóry 107 Francisella tularensis 21

gabapentyna 50 Galileo 122 glukozam iny siarczan 119 gorączka 30 - kleszczowa C olorado 20 - krw otoczna K rym -K ongo 20 - plam ista G ó r Skalistych 20 - Q 20 grupy krwi 25 - w sparcia 137 grzybice 106

H

diagnostyka obrazow a 71 diklofenak 102 D N A 64 doksycyklina 8, 92 drenaż lim fatyczny 111, 116 dreszcze 30 dyspersja czynnościow a 107 działanie neurotoksyczne 20 dźw iękorterapia 111

H G E zob. erlichioza hipnoza 100, 113 H IV 12 hom eopatia 83, 113

E EG 48 eikozanoidy 112 elektroakupunktura 72 elektroterapia 112 ELISA 49, 65, 67, 72, 97 E M zob. erythem a m igrans encefalopatia 51 erlichioza 19 erythema migrans 56, 86, zob. ru m ie ń w ęd ru jący erytrom ycyna 92

Ixodes ricinuszób. kleszcze pospolite

fagocyty 122 fibromialgia 7, 28, 30, 45, 85

I IgG 56, 64 IgM 56, 64 Im m u n o b lo t 67 inozytol 119 in te rn et 58

J jem io ła 113

K kaszel 28 kiła 18 kit pszczeli zob. propolis klarytrom ycyna 81, 92 kleszcze - cykl życiowy 14, 15 - larwy 13, 15, 22 - łąkowe 12 - miękkie 11

145

1 4 6


- nim fy 13, 15, 22 - pastwiskowe 11 - pospolite 11 - przenoszone choroby 11, 16 - środki ochronne 127 - tw arde 11 - u zw ierząt 140 - ukłucie 22, 23, 139 - usuw anie 22 -w y stę p o w a n ie 7, 11, 13, 25 - zainfekowane 15 - zasięg 14 kłącze perzu 114 kom ary 21 kortyzon 43, 84 krętkow nica 7 krzepnięcie krwi 105 kwas arachidonow y 115 - linolow y 115 - om ega-3 83 kwasy tłuszczow e 115

L larwy 13, 15, 22 LB C zob. chloniak lim focytarny skóry leczenie bólu 98, 114 - polem m agnetycznym 114 - tlenem 112 - zim nem 114 leukocyty 87 lim focytom a 56 lim focyty 111 - status 74 liniow e chrom osom y 139 LTT zob. test transform acji lim focytów L T T -B O R Lymphadenosis cutis 43 Lymphocytoma borrelia zob. chłoniak lim focy tarny skóry

M m akrolid 82 masaż receptorów stre f od ru ch u 115 - tkanki łącznej 93 masaże 114

m edycyna chińska 120 m edytacja 115 m enstruacja 35 m etoda H u ld y C lark 115 m etody leczenia, alternatyw ne 110 m etronidazol 80, 82, 92, 115 m ęczliw ość 29, 53 m inocyklina 92 m ózgow ie 30 M R T zob. tom ografia rezonansu magnetycz nego M S zob. stw ardnienie rozsiane M ykoplasma 122

N nanobakterie 122 napięcie m ięśni 117 narządy 36 natlenienie hiperbaryczne 112 nauroborelioza 46, 83 - diagnostyka 46 - dolegliw ości 48 - 50 - objawy 48 - 50 - punkcja lędźw iow a 47 - stadia 49, 50 neuralgie 36 neuritis 40 nim fy 13, 15, 22 nudności 28 nystatyna 81

O obrzezki zob. kleszcze miękkie obrzęki staw ów 28 oczy 29 - bóle za gałką oczną 29 - nadw rażliwość na światło 29, 34 - podw ójne w idzenie 29 - zaburzenia w polu w idzenia 29 - zapalenie jagodów ki 29 - zapalenie naczyniów ki 29 - zapalenie tęczów ki 29 - zespół H o rn era 29 odczulanie 116 o dtruw anie 116

In d e k s

olei arganow y 116 - rybi 119 - z dziuraw ca 117 - z w iesiołka 115 olm esartan 124 om ska gorączka krw otoczna 20 O spA 18 O spB 18

P paraliż kleszczowy 20 P C R 64, 69, 70, 97 penicylina 83, 92 P E T 71 płyn m ózgow o-rdzeniow y 43 porażenia 20, 42 post 122 potliw ość 28, 45 protokół M arschalla 122 propolis 117 przeciwciała 27, 64 punkcja lędźw iow a 47

1 4 7

sclerosis multiplex zob. stw ardnienie rozsiane

selen 104 serce 33, 54 - blok AV 34 - w ysięk w w o rk u osierdziow ym 33 - zaburzenia ry tm u 34 - zapalenia m ięśnia 33 skóra, zapalenie 32 skurcze 38 sm u tek 39 spadek masy ciała 28, 45 S P E C T 71 Spirochaetaceae 18 sport 118 srebro koloidalne 118 stw ardnienie rozsiane 42, 122 substancje m ineralne 119 - w italne 119 suchość w gardle 28 szczepienie 130 sztywność karku 28, 35, 53, 85 - stawów 31 szum y w uszach 36

R reakcja Jarischa-H erxheim era 87, 125 rehabilitacja 98 relaks 118 reum atyzm 7 - stawowy 40 riketsja 20 roksytrom ycyna 82, 92 rozdrażnienie 31 RS SE 20 R T G 31, 43 ru m ień m nogi 28 ru m ień w ędrujący 7, 26, 78

s S-adenozylo-L -m etionina 104 salp 15 131 Sam ento 118 sam okontrola kognityw na 101 sarkoidoza 43, 122 sauna 86, 118 schem aty leczenia 81

Ś środki antykoncepcyjne 92, 105 - przeciw bólow e 102 śru t pszeniczny 116 świąd 106

T tarczyca 37 telitrom ycyna 92 terapia antybiotykow a 45 - n euronalna 119 - S/C zob. terapia solą i w itam iną C - solą i w itam iną C 119 - tlenem 83 test transform acji lim focytów 72 tetracykliny 92 tętn o 37 tiam ina 104 tom ografia rezonansu m agnetycznego 71 - spiralna 43 transfuzje krw i 24

148


trem o r 36 trening autogenny 121 - służący odbudow ie m ięśni 121 - socjalny 101 trim etoprim 82 trójjodotyronina 85 tryb życia 101 tularem ia 21 tw ardzina 32 twarz, porażenie 31 - zaczerw ienienie 31

U uderzenia gorąca 38 układ im m unologiczny 48 - nerw ow y 36, 51 urządzenia w ibracyjne 122 U S G 31, 33, 43 utrata apetytu 102

V V CS 75

W w ahania horm onalne 108 w czesnoletnie odkleszczow e zapalenie m ó zgowia 16 - szczepienie 17 - ryzyko zakażenia 17 W esternblot 56, 67, 72 w ęzły chłonne, pow iększenie 35 w itam ina C 119 w itam ina D 124 w itam iny 83-85, 119 w obenzym 82 w ym ioty 28

w ypadanie w łosów 28, 32 w ysięk w w o rk u osierdziow ym 33 W Z M 16, 22, 56

Z zaburzenia czucia 42 - do b o ru słów 38 - koncentracji 34 - m ow y 38 - osobow ości 36 - pism a 38 - potencji 37 - psychiczne 37 - ry tm u serca 28, 34 zakrzepica naczyniowa 41 zapalenie błony śluzowej żołądka 108 - dróg chłonnych 28 - kaletek 40 - m ięśnia sercowego 33 - m ózgu Powasan 20 - opon m ózgow ych 41 - pochew ki ścięgna 43 - rogów ki 41 - stawów 30, 40, 53 - staw u żuchw ow ego 42 - tęczówki 43 - tkanki łącznej 41 - w ielostaw ow e 40 zaw roty głow y 28, 38, 45 zespól cieśni nadgarstka 42 - Parkinsona - R eitera 37

ż żołądek 35 żółć 105, 117

Zagrożenia wynikające z zakażenia krętkami Borrelia są ogromne. Boreliozy nie należy mylić z chorobą wywoływaną przez wirusy - odkleszczowym zapaleniem mózgu (WZM), przeciwko któremu można się zaszczepić. U wielu osób pierwsze stadium borelizoy nie zostaje wykryte. Może to skutkować rozwojem choroby i jej przejściem w stadium przewlekłe. Różnorodność objawów oraz brak standaryzowanych testów laboratoryjnych utrudniają postawienie właściwej diagnozy. Z tego powodu wielu nieświadomych choroby pacjentów podejmuje leczenie zbyt późno. Odpowiednio przeprowadzona terapia antybiotykowa daje szansę na łatwe wyleczenie już we wczesnym stadium - może zaoszczędzić choremu wielu cierpień i długotrwałego leczenia!

T a b lic e b a r w n e

I

Dwa dojrzałe kleszcze pospolite (lxodes ricinus), nazywane są także drewnianymi koziołkami. Po pra wej stronie napity osobnik żeński, po lewej - męski. U osobnika męskiego pancerz okrywa całe ciało, u żeńskiego tylko przednią część, aby mógł się zaopatrywać w wystarczającą ilość krwi do produkcji jaj. Napity osobnik żeński jest 100 do 200 razy cięższy niż nienapity. (wg: Baxter)

Kleszcze nie spadają z drzew, tylko wspinają się na źdźbła traw i gałązki, (wg: Baxter)

II


Kleszcz podczas ssania (wg: Baxter)

Borrelia burgdorferii należy do gatunku dużych, ruchliwych, bakterii krętkowatych. (wg: Baxter)

Tak zwany rumień wędrujący (Erythema migrans) rozwija się od miejsca ukłucia jako plama lub pierścień. Jednak nie każda infekcja objaw ia się takim nie zawsze okrągłego kształtu rumieniem wędrującym! (wg: Baxter)


Test ELISA jest wykonywany całowicie automatycznie, (wg: laboratorium medyczne w Bremen)

III

Jeden z wielu objawów: podrażniona, popękana skóra, (wg: Reinhard)

Ś w ieża infekcja

IgG IgM N a w ra cając a infekcja

igG igM

P rze w lek ła infekcja

igG IgM

I

I

III

I

II

W Westernblot poszczególne prążki oznaczają różne przeciwciała, (wg: laboratorium medyczne w Bremen)

IV


Limfocytoma rozwija się najczęściej na płatkach usznych, brodawkach sutkowych lub, jak na zdjęciu, na łokciu, (wg: Baxter)

Zapalenie skóry Acrodermatitis chronica atrophicans zaliczane jest do późnych objaw ów choroby. Skóra przybiera czerwono-niebieskawe zabarwienie i marszczy się jak pergamin. (wg: Baxter)

W przypadku neuroboreliozy często dochodzi do porażeń lub częściowych porażeń, jak pokazano w tym przypadku na twarzy, (wg: Baxter)

U. Fischer, B. Siemund - Borelioza. Poradnik dla pacjentów

Recommend Documents