Świat Fizyki 3 Poradnik Dla Nauczyciela

ŚWIAT FIZYKI PORADNIK DLA NAUCZYCIELI FIZYKI W GIMNAZJUM

Część 9

Wszelkie prawa zastrzeżone. Materiały wolno kopiować tylko do użytku wewnątrzszkolnego.

Kraków 2013 R

Zam Kor

Dokument pobrany przez: a5350b707e351b6df101ac9994ac4d3d8c312847

Redakcja i przygotowanie materiałów Barbara Sagnowska

Korekta językowa Agnieszka Kochanowska-Sabljak, Paulina Orłowska

Redakcja techniczna Stanisław Sagnowski

R

Zam Kor

© Copyright by ZamKor spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka komandytowo-akcyjna ul. Tetmajera 19, 31-352 Kraków NIP 677-23-73-069 REGON 122764214 tel. +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24 e-mail: [email protected] www.zamkor.pl

Druk DRUKARNIA STABIL, Kraków, tel. 12 410 28 20

wspólny cel...


Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Sprawdziany jedno- i wielostopniowe z zakresu wiedzy zawartej w rozdziałach 11–12 podręcznika Świat fizyki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Karty odpowiedzi ucznia i karty informacyjne nauczyciela. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Aktywizowanie uczniów na lekcjach fizyki w gimnazjum z wykorzystaniem podręcznika Świat fizyki i materiałów multimedialnych przygotowanych przez ZamKor. Plany lekcji do rozdziałów 11 i 12. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Rozumowanie w naukach przyrodniczych – PISA 2012 (fragment sprawozdania). . . . . . . . . . . . . 57



Część 9

Świat fizyki – poradnik dla nauczycieli

Szanowne Koleżanki, szanowni Koledzy! W opublikowanych na początku grudnia badaniach PISA w zakresie przeprowadzania rozumowań w naukach przyrodniczych, a więc i w fizyce, polscy gimnazjaliści znaleźli się na trzecim miejscu w Europie (fragment sprawozdania na stronie 57). Nieskromnie napiszę, że udział w tym sukcesie mają nauczyciele korzystający z podręczników i materiałów ZamKoru. Zdaniem niektórych (niestety także niektórych nauczycieli fizyki) podręcznik ma być cienki, kolorowy i bogato ilustrowany. Tylko że w takim podręczniku brak miejsca na kształtowanie bardziej złożonych umiejętności, np. prowadzenia rozumowań! Wydawnictwo ZamKor nie uległo tej modzie. Nie ulegli jej także nauczyciele korzystający z naszych podręczników. Dlatego sukces polskich gimnazjalistów to także Państwa sukces. GRATULACJE! Przesyłamy dziewiątą część poradnika zawierającą brakujące materiały do realizacji dwóch ostatnich rozdziałów podręcznika Świat fizyki, plany lekcji oraz sprawdziany jedno- i wielostopniowe. Tym sposobem zakończyliśmy etap tworzenia materiałów do obowiązującej podstawy programowej. Bardzo staraliśmy się, aby były one jak najbardziej wszechstronne, by kształtowały i sprawdzały wszystkie umiejętności wymienione w podstawie programowej i to na różnych poziomach: dla uczniów najsłabszych, średnich i bardzo zdolnych. Na stronie internetowej ZamKoru, w Portalu Nauczyciela, w zakładce Materiały do realizacji pakietu „Świat fizyki” znajduje się wiele przydatnych pozycji. yy Na bazie podstawy programowej opracowaliśmy Wymagania na poszczególne oceny przy realizacji programu i podręcznika „Świat fizyki”. yy Są one skorelowane ze Sprawdzianami jedno- i wielostopniowymi z zakresu wiedzy zawartej w kolejnych rozdziałach podręcznika „Świat fizyki”. Udostępniliśmy już pełne dwa cykle tych sprawdzianów, co powinno utrudnić uczniom ściąganie z gotowych odpowiedzi zamieszczanych nielegalnie w internecie. Plany sprawdzianów, zawierające przyporządkowanie określonym liczbom punktów odpowiednich ocen bardzo przydają się niektórym nauczycielom w kontaktach z uczniami i rodzicami. yy Nauczyciel może także samodzielnie decydować o wyborze zadań i ocenach. Do tego służy Generator sprawdzianów. To niezwykle łatwa w użyciu aplikacja, którą polecamy także nauczycielom korzystającym z podręcznika dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Świat fizyki z bliska. yy Do wdrażania opornych uczniów do systematycznej pracy przygotowaliśmy Sprawdziany służące bieżącej kontroli systematyczności pracy uczniów. Nawet sporadyczne wykorzystywanie tych sprawdzianów mobilizuje uczniów do systematycznej pracy. yy Do wykonywania doświadczeń przygotowaliśmy Proponowane zestawy doświadczalne do pracy z podręcznikiem Świat fizyki cz. 1, 2 i 3. yy Przy wykonywaniu doświadczeń obowiązkowych można korzystać z kart pracy dołączonych do sfilmowanych doświadczeń Obowiązkowe doświadczenia fizyczne (filmy i karty pracy). yy Podczas lekcji nauczyciel może korzystać z wybranych (spośród ponad 240) kart pracy zamieszczonych w zakładce Karty pracy dla uczniów gimnazjum. yy W przypadku braku dostępu do komputera i rzutnika nauczyciel może skorzystać także z wybranych foliogramów – Foliogramy do podręcznika: „Świat fizyki”. Część 1, 2 i 3. yy Aby ułatwić nauczycielom pracę i skrócić czas przygotowywania się do lekcji, zamieściliśmy: – Rozwiązania zadań z podręcznika „Świat fizyki” wraz z rozwiązaniami zadań z wprawek egzaminacyjnych i opisami proponowanych doświadczeń oraz bardzo szczegółowe – Rozwiązania zadań z zeszytów przedmiotowo-ćwiczeniowych z pakietu „Świat fizyki”.

© Copyright by ZamKor spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. ul. Tetmajera 19, 31-352 Kraków, tel. +48 12 623 25 00, faks +48 12 623 25 24 e-mail: [email protected], adres serwisu: fizyka.zamkor.pl


5


Część 9

yy Do pracy z uczniami zdolnymi proponujemy Zadania z fizyki wraz z rozwiązaniami do powtarzania i utrwalania wiedzy autorstwa Barbary Sagnowskiej i Jadwigi Salach znajdujące się w zakładce Materiały do powtarzania i utrwalania wiedzy. To zbiór bardzo oryginalnych zadań, dostępny także w Portalu Ucznia. Nie tylko samodzielne rozwiązywanie tych zadań, lecz także wspólne z nauczycielem analizowanie rozwiązań jest dla uczniów niezwykle rozwijające. yy Donoszą Państwo o przeprowadzanych w szkołach ewaluacjach. Z listów wynika, że nie przebiegają one bezproblemowo i często są powodem dużego stresu dla nauczyciela. Przeprowadzający ewaluację na ogół oceniają nowatorskość metod przeprowadzania lekcji (w tym korzystanie z nowych technologii) oraz wykonywanie doświadczeń. Dlatego gorąco zachęcamy do ściągnięcia z naszej strony internetowej Interaktywnej aplikacji WHITEBOARD. Jednorazowa trudność, jaką jest dla osób słabo posługujących się komputerem ściągnięcie i zainstalowanie aplikacji w swoim komputerze, zaowocuje nowoczesnymi lekcjami, podczas których uczniowie dyskutują i przeprowadzają rozumowania, czyli robią to, co najwyżej się ceni we współczesnym nauczaniu. Z listów nauczycieli wynika, że w kilku przypadkach lekcje z wykorzystaniem tej aplikacji zrobiły duże wrażenie na ewaluatorach. Pragnę zwrócić uwagę na plan dołączony do każdej lekcji zamieszczonej w aplikacji. Zawiera on istotne wskazówki do maksymalnie efektywnego wykorzystania aplikacji, czyli kształtowania wszystkich wymaganych umiejętności. Wymienione wyżej materiały to tylko niektóre spośród przygotowanych dla nauczyciela. Pełną listę znajdą Państwo w zakładce Jak pracować z materiałami ZamKoru w gimnazjum? Do korzystania z wybranych materiałów zachęcamy także nauczycieli uczących z podręcznika dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych Świat fizyki z bliska. Barbara Sagnowska Kraków, 10 grudnia 2013 r.

6



Sprawdziany jedno- i wielostopniowe z zakresu wiedzy zawartej w rozdziałach 11–12 podręcznika Świat fizyki

Uwaga 1. Sprawdziany po wydrukowaniu można włożyć do oddzielnych koszulek plastikowych. Uczniowie udzielają odpowiedzi tylko w kartach odpowiedzi, a wydrukowany test można użyć wielokrotnie. 2. Nauczyciel może stosować własne kryteria oceniania.


8 –

A

B


Liczba zadań

Uczeń określa kierunek prądu indukcyjnego.

Uczeń określa bieguny magnetyczne powstające w zjawisku indukcji elektromagnetycznej.

Uczeń podaje zastosowanie różnych rodzajów fal elektromagnetycznych.

Uczeń poprawnie stosuje regułę prawej dłoni.

Uczeń opisuje zasadę działania i zastosowanie silnika elektrycznego.

Uczeń poprawnie opisuje prąd przemienny.

Uczeń określa bieguny magnetyczne elektromagnesu na podstawie kierunku prądu płynącego w jego zwojach.

4

7

4

11

9

6

Na podstawie przebiegu linii pola magnetycznego określa bieguny magnesu.

Uczeń opisuje budowę i zasadę działania elektromagnesu.

8.1 8.2

C

–

D

13

A

–

B

12

C

D

1

3

10

1

1

1 1 16

14 15 2

1

1 1 1

1

2

1

1 1 1 1

–

D

Liczba zadań

3 4 5

1

1

C

Rozszerzające i dopełniające

1

–

B

Podstawowe

2

A

Konieczne

Uczeń poprawnie określa ustawienia igły w polu magnetycznym.

Uczeń wymienia substancje oddziałujące magnetycznie.

Uczeń podaje położenia biegunów magnetycznych Ziemi.

Uczeń wie, że bieguny magnetyczne zawsze występują parami.

Uczeń wskazuje, czy niewielka warstwa drewna likwiduje oddziaływanie magnetyczne.

Uczeń szacuje pole magnetyczne w różnych punktach w pobliżu magnesu podkowiastego.

Kategoria celów*

Poziom wymagań

Sprawdzian nr 21 O zjawiskach magnetycznych Plan testu sprawdzającego wielostopniowego

Świat fizyki – poradnik dla nauczycieli Część 9


*Kategorie celów według taksonomii B. Niemierki: A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych.

0–4 ocena niedostateczna 5–7 ocena dopuszczająca 8–10 ocena dostateczna 11–12 ocena dobra 13–15 ocena bardzo dobra

Normy punktowe zaliczania testu przy założeniu, że za każde poprawnie rozwiązane zadanie uczeń otrzymuje 1 punkt.

Część 9 Świat fizyki – poradnik dla nauczycieli



9


Część 9

Sprawdzian nr 21 (wersja A) O zjawiskach magnetycznych 1. Zamieszczony poniżej rysunek przedstawia magnes podkowiasty.

Siła magnetyczna o największej wartości działa w miejscu oznaczonym 2. Wskaż, czy zdanie jest prawdziwe czy błędne. A/ B

A. Zadanie jest prawdziwe.

B. Zdanie jest błędne.

2. Na drewnianym stole rozsypano szpilki. Jeśli pod blatem stołu przesuwamy silny magnes, to szpilki: A/ B/ C. A. poruszają się tak, jak magnes B. pozostają w spoczynku C. poruszają się w przeciwną stronę niż magnes 3. Magnes sztabkowy przepiłowano wzdłuż linii przerywanej. Uzyskano w ten sposób oddzielnie połowę stanowiącą biegun północny i połowę stanowiącą biegun południowy. Powyższe zdanie jest A/ B. A. prawdziwe B. fałszywe 4. Północny biegun geograficzny Ziemi pokrywa się z jej północnym biegunem magnetycznym. Powyższe zdanie jest A/ B. A. fałszywe B. prawdziwe 5. Magnes nie przyciąga A/ B/ A. stalowych gwoździ

C/

D. B. żelaznych opiłków

C. miedzianych kawałków drutu

D. stalowych śrub

6. Igiełka magnetyczna w jednorodnym polu magnetycznym ustawi się tak, jak pokazuje rysunek: A/ B/ C/ D.

7. Rysunek przedstawia dwa magnesy sztabkowe i linie pola magnetycznego między nimi.

10

Bieguny magnetyczne oznaczone I i II są A/ A. jednoimienne B. różnoimienne

B.



Część 9


8. Jeśli na długi gwóźdź nawiniemy izolowany drut i podłączymy do jego końców źródło napięcia (bateryjkę), to otrzymamy A/ B/ C, który jest tym silniejszy im D/ E/ F. A. elektromagnes B. silnik C. magnes

D. więcej zwojów drutu nawinięto na gwóźdź

E. dłuższy jest gwóźdź

F. mniejsze jest natężenie prądu płynącego przez drut

9. Poniższe rysunki przedstawiają elektromagnesy.

Niepoprawnie bieguny magnetyczne na końcach zwojnicy zaznaczono na rysunku 10. Prąd przemienny to prąd elektryczny o okresowo zmiennym A/ B/ C. A. tylko kierunku B. tylko natężeniu C. kierunku i natężeniu

A/

B/

C.

11. W codziennym życiu używamy wiele urządzeń zawierających silnik elektryczny na prąd przemienny. Takiego silnika nie ma A/ B/ C/ D. A. odkurzacz B. suszarka do włosów C. mikser D. piecyk elektryczny 12. Przewodnik, przez który płynie prąd elektryczny, biegnie prostopadle do kartki. Prąd płynie w górę (przed kartkę). Igiełka magnetyczna umieszczona w pobliżu przewodnika ustawi się tak, jak pokazano na rysunku A/ B.

13. Wskaż zdanie prawdziwe A/ B/ C/ D. A. Fale radiowe znalazły zastosowanie m.in. w GPS i mikrofalówkach.

B. Promieniowanie X jest wykorzystywane w telefonii komórkowej.

C. Promieniowanie gamma stosuje się w aparatach do prześwietleń.

D. Za pomocą kamer termowizyjnych działających na podczerwień lokalizuje się guzy w obrębie narządów.

14. Podczas zbliżania magnesu do zwojnicy na końcu A zwojnicy powstanie biegun magnetyczny

A. północny

A/

B.

B. południowy

15. Podczas zbliżania magnesu do zwojnicy popłynie w niej prąd indukcyjny, którego kierunek poprawnie przedstawia rysunek A/ B/ C.



11


Część 9

Sprawdzian nr 21 (wersja B) O zjawiskach magnetycznych 1. Zamieszczony poniżej rysunek przedstawia magnes podkowiasty.

Siła magnetyczna o największej wartości działa w miejscu oznaczonym A. 1

B. 2

C. 3

A/

B/

C/

D.

D. 4

2. Na drewnianym stole umieszczono silny magnes. Jeśli od spodu zbliżymy do blatu stołu stalowy gwóźdź, to: A/ B. A. warstwa drewna spowoduje, że gwóźdź nie będzie przyciągany przez magnes

B. przylgnie on do stołu

3. Elektryzowanie i magnesowanie tym m.in. różnią się od siebie, że ciało można naelektryzować dodatnio lub ujemnie, natomiast ciało namagnesowane nie może mieć tylko bieguna N lub tylko bieguna S. Wskaż, czy zdanie jest prawdziwe czy błędne. A/ B A. Zdanie jest prawdziwe. B. Zdanie jest błędne. 4. W pobliżu północnego bieguna geograficznego Ziemi znajduje się magnetyczny biegun A. północny B. południowy 5. Magnes przyciąga A/ A. drut miedziany

C. monety

A/

B.

B/ C/ D. B. folię aluminiową D. stalowe szpilki

6. Igiełka magnetyczna w jednorodnym polu magnetycznym ustawi się tak, jak pokazuje rysunek: A/ B/ C/ D.

7. Rysunek przedstawia dwa magnesy sztabkowe i linie pola magnetycznego między nimi. Bieguny magnetyczne oznaczone 1 i 2 są A/ B. A. jednoimienne B. różnoimienne 8. Jeśli na długi gwóźdź nawiniemy izolowany drut i podłączymy do jego końców źródło napięcia (bateryjkę) i wyłącznik, to otrzymamy A/ B/ C, który przyciąga stalowe przedmioty D/ E. A. elektromagnes B. magnes C. silnik

D. niezależnie od tego, czy przez drut płynie prąd elektryczny

E. tylko wtedy, gdy przez drut płynie prąd elektryczny

12



Część 9


9. Poniższe rysunki przedstawiają elektromagnesy.

Bieguny magnetyczne na końcach zwojnicy zaznaczono poprawnie na rysunku 10. Prąd elektryczny, który używamy na co dzień, to prąd przemienny o okresie A/ 1 1 A. 1 s B. s C. s 10 50 11. W silniku elektrycznym następuje zamiana energii A. elektrycznej w mechaniczną

B. mechanicznej w elektryczną

C. elektrycznej w wewnętrzną

A/

B/

A/ B/ D.

B/ C/

C. D.

1 s 100

C.

12. Przewodnik, przez który płynie prąd elektryczny, biegnie prostopadle do kartki. Prąd płynie pod kartkę. Igiełka magnetyczna umieszczona w pobliżu przewodnika ustawi się tak, jak pokazano na rysunku A/ B.

13. Nieprawdą jest, że A/ B/ C/ A. mikrofale stosuje się w radarach

D.

B. nadmiar promieniowania UV może być przyczyną raka skóry

C. promieniowanie podczerwone stosuje się w telefonii komórkowej

D. promieniowanie X wykorzystywane jest w aparatach rentgenowskich do prześwietleń

14. Podczas oddalania magnesu od zwojnicy na końcu A zwojnicy powstanie biegun magnetyczny

A. północny

A/

B.

B. południowy

15. Podczas odsuwania magnesu od zwojnicy popłynie w niej prąd indukcyjny, którego kierunek przedstawia rysunek A/ B/ C.



13

14


Liczba zadań

Uczeń podaje przykłady zastosowania fal elektromagnetycznych.

Uczeń podaje wartość prędkości fal elektromagnetycznych w powietrzu.

Uczeń opisuje przemiany energii w silniku elektrycznym.

Uczeń odróżnia urządzenia zasilane prądem zmiennym od urządzeń zasilanych prądem stałym.

Uczeń opisuje zależność pola magnetycznego elektromagnesu od liczby zwojów.

Uczeń opisuje budowę elektromagnesu.

Uczeń wie, że pole magnetyczne wytwarzają magnesy i przewodniki, przez które płynie prąd elektryczny.

Uczeń rozpoznaje substancje, które można namagnesować.

Uczeń wie, że w pilocie telewizyjnym wykorzystuje się promieniowanie podczerwone.

Uczeń wie, że nie można uzyskać oddzielnego pojedynczego bieguna magnetycznego.

Uczeń rozpoznaje substancje oddziałujące z magnesami.

Uczeń poprawnie opisuje oddziaływanie między biegunami magnetycznymi.

Kategoria celów

Poziom wymagań

Normy punktowe zaliczania testu przy założeniu, że za każde poprawnie rozwiązane zadanie uczeń otrzymuje 1 punkt. 0–5 ocena niedostateczna 6–8 ocena dopuszczająca 9–12 ocena dostateczna

4

11

6

3 4

A

12 4

9

5

2

B

4

10

7 8

1

C

Konieczne i podstawowe

Sprawdzian nr 22. Część 1 (maksymalna ocena – dostateczna) O zjawiskach magnetycznych Plan testu sprawdzającego jednostopniowego

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 12

1

Liczba zadań



Część 9


Sprawdzian nr 22. Część 1 (maksymalna ocena – dostateczna) O zjawiskach magnetycznych 1. Do wiszącego na nici magnesu sztabkowego zbliżamy drugi magnes, jak pokazano na rysunku obok. Magnesy A/ B. A. odpychają się B. przyciągają się 2. Za pomocą magnesu można przesuwać A. drewniane wiórki B. szpilki

C. plastikowe kuleczki

A/

B/

C/

D.

D. szklane koraliki

3. Magnesy sztabkowe przepiłowano na pół wzdłuż przerywanych linii. Dwubiegunowy magnes otrzymano A / B/ C.

A. w przypadku 1

B. w przypadku 2

C. w obu przypadkach

4. Do włączania i wyłączania telewizora oraz zmiany kanałów w pilocie telewizyjnym wykorzystuje się: A/ B/ C/ D. A. promieniowanie UV B. promieniowanie X

C. fale radiowe

5. Namagnesować można A/ A. drut miedziany

D. promieniowanie podczerwone B/

C/

D.

C. stalową igłę

B. aluminiową folię D. pałeczkę szklaną

6. Igła magnetyczna zmienia swoje położenie, jeżeli zbliżamy do niej A. magnesy i przewodniki z prądem

B. tylko przewodniki z prądem

C. tylko magnesy

A/

B/

C.

7. Jeśli na długi gwóźdź nawiniemy izolowany drut i podłączymy do jego końców bateryjkę, to otrzymamy A/ B/ C/ D. A. silnik B. magnes

C. prądnicę

D. elektromagnes

8. Przez zwoje elektromagnesów przepływa prąd elektryczny o jednakowym natężeniu. Drut jest nawinięty na jednakowe rdzenie żelazne. Silniejszy elektromagnes jest przedstawiony na rysunku A/ B.

9. Prądem stałym zasilane są A. miksery

A/ B/ C/ D. B. suszarki do włosów

D. silniki wycieraczek samochodowych

C. odkurzacze



15


Część 9

10. W silniku elektrycznym zostaje zamieniona energia A. elektryczna w energię mechaniczną

A/

B.

B. mechaniczna w energię elektryczną

11. Fale elektromagnetyczne rozchodzą się w powietrzu z szybkością około m m km A. 300 000 B. 300 000 C. 300 000 h s s

A/

B/

C/ D. km D. 300 000 h

12. Za pomocą systemu GPS można A/ B/ C/ D. A. używać nawigacji samochodowej B. ustalać pozycję statków i samolotów C. dokładnie zmierzyć wielkość działek rolniczych do obliczania kwot dotacji z Unii Europejskiej D. wykonywać wszystkie wymienione wyżej czynności

16





Liczba zadań

Uczeń rozróżnia fale mechaniczne i elektromagnetyczne.

υ Uczeń oblicza długość fali elektromagnetycznej na podstawie związku λ = . f

Uczeń odczytuje z wykresu okres prądu przemiennego.

Uczeń systematyzuje rodzaje fal elektromagnetycznych według wzrastającej częstotliwości.

Uczeń posługuje się regułą prawej dłoni w doświadczeniu Oersteda.

Uczeń opisuje kształt linii pola magnetycznego magnesu i zwojnicy, przez którą płynie prąd elektryczny.

Uczeń opisuje zasadę działania silnika elektrycznego na prąd stały.

Uczeń określa bieguny magnetyczne zwojnicy na podstawie kierunku prądu w zwojach.

Uczeń określa zwrot linii pola magnetycznego.

Uczeń posługuje się kompasem.

1

8

11 4

9

4

2

B

Kategoria celów

A

Rozszerzające

Poziom wymagań

Normy punktowe zaliczania testu przy założeniu, że za każde poprawnie rozwiązane zadanie uczeń otrzymuje 1 punkt. 7–9 ocena dostateczna 10–11 ocena dobra

Sprawdzian nr 22. Część 2 (maksymalna ocena – dobra) O zjawiskach magnetycznych Plan testu sprawdzającego jednostopniowego

6

10

6 7

3, 5

1

C

1 11

1

1

1 2 1 1 1 1

1

Liczba zadań


17


Część 9

Sprawdzian nr 22. Część 2 (maksymalna ocena – dobra) O zjawiskach magnetycznych 1. Samochód jedzie szosą w stronę wskazywaną przez strzałkę. Igła kompasu uruchomionego przez kierowcę ustawiła się tak, jak pokazuje rysunek. Samochód porusza się na A/ B/ C/ D. A. północny wschód

B. północny zachód

C. południowy wschód

D. południowy zachód

2. Kierunek i zwrot linii pola magnetycznego między dwoma magnesami poprawnie przedstawia rysunek A/ B/ C/ D.

3. Na stalową podkowę nawinięto zwoje izolowanego drutu i przepuszczono przez nie prąd elektryczny. Na końcach podkowy powstaną bieguny magnetyczne – w punkcie I biegun A/ B, w punkcie II biegun C/ D. A. północny N B. południowy S

C. północny N

D. południowy S

4. Silnik elektryczny na prąd stały nie będzie działał, jeśli A. szczotki komutatora będą wykonane z węgla

B. ramkę zastąpimy wieloma zwojami drutu

C. podłączymy go do domowej sieci elektrycznej

D. podłączymy go do akumulatora

A/

B/

C/

D.

5. Kierunek prądu płynącego przez zwojnicę oraz bieguny pola magnetycznego na końcach zwojnicy poprawnie przedstawia rysunek A/ B/ C/ D.

6. Pole magnetyczne najbardziej przypominające pole magnesu sztabkowego można wytworzyć, przepuszczając prąd elektryczny przez A/ B/ C. A. zwojnicę

B. gruby metalowy walec

C. przewodnik prostoliniowy

18



Część 9


7. Przez poziomy prostoliniowy przewodnik płynie prąd elektryczny w lewo. Umieszczona pod nim w punkcie P igła magnetyczna ustawi się A/ B/ C/ D.

A. równolegle do przewodnika biegunem N z prawej strony

B. równolegle do przewodnika biegunem N z lewej strony

C. prostopadle do przewodnika i kartki biegunem N nad kartkę

D. prostopadle do przewodnika i kartki biegunem N pod kartkę

8. W tabeli wymieniono kilka rodzajów fal elektromagnetycznych w dowolnej kolejności.

Nr

1

2

3

4

rodzaj fali elektromagnetycznej

promieniowanie X

mikrofale

promieniowanie g

promieniowanie UV

Prawidłową kolejność według wzrastającej częstotliwości przedstawia odpowiedź A. 2; 4; 1; 3

B. 1; 2; 4; 3

C. 2; 3; 4; 1

D. 1; 2; 4; 3

A/

B/

C/

D.

9. Wykres przedstawia zależność natężenia prądu przemiennego od czasu.

Jeden okres zmian wynosi A. 3 s

A/ B/ B. 4,5 s

C/

D. C. 6 s

D. 7,5 s

10. Długość fali elektromagnetycznej radiowej o częstotliwości 100 kHz i szybkości 300 000 km/s wynosi: A/ B/ C/ D. A. 3 m B. 300 m C. 3000 m D. 30 km 11. Falami elektromagnetycznymi nie są A. promieniowanie słoneczne

A/

B/

B. fale akustyczne

C. promieniowanie rentgenowskie

D. fale wykorzystywane w telefonii komórkowej

C/

D.



19

20 Kategoria celów

Poziom wymagań


Liczba zadań

Uczeń opisuje zjawisko indukcji elektromagnetycznej.

1

4

3

14

1

1

1

1

5

1

1 1

1

Liczba zadań

9 10

4

1

D

Uczeń oblicza długość fali wybranej stacji radiowej.

6

2

C

1

6

3

B

8

7

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

A


Uczeń wykorzystuje wcześniej zdobytą wiedzę do obliczeń związanych z wykorzystaniem fal elektromagnetycznych.

Uczeń wie, że metale odbijają fale elektromagnetyczne.

υ Uczeń oblicza częstotliwość fali elektromagnetycznej ze wzoru f = . λ

Uczeń podaje zastosowanie fal elektromagnetycznych o różnych zakresach.

Uczeń przeprowadza rozumowanie prowadzące do wniosku, że nie można uzyskać pojedynczego bieguna magnetycznego.

Uczeń rozróżnia substancje wykazujące właściwości magnetyczne od takich, które tych właściwości nie wykazują.

Uczeń potrafi wykazać, że wokół przewodnika z prądem istnieje pole magnetyczne.

Uczeń rozwiązuje problemy związane z oddziaływaniem magnetycznym.

9–10 ocena dobra 11–14 ocena bardzo dobra


Sprawdzian nr 22. Część 3 (maksymalna ocena – bardzo dobra) O zjawiskach magnetycznych Plan testu sprawdzającego jednostopniowego



Część 9


Sprawdzian nr 22. Część 3 (maksymalna ocena – bardzo dobra) O zjawiskach magnetycznych 1. Dwie długie stalowe szpilki zawieszono obok siebie. Jeśli od dołu do szpilek zbliżymy magnes, to: A/ B/ C/ D. A. szpilki zbliżą się do siebie B. szpilki oddalą się od siebie C. szpilki nie zmienią swoich położeń D. ich zachowanie zależy od tego, jakim biegunem zbliżamy magnes 2. Wykorzystując około 0,5 m drutu miedzianego, baterię 4,5 V oraz kompas, można wykazać, że: A/ B/ C. A. wokół przewodnika, przez który płynie prąd elektryczny, istnieje pole magnetyczne B. drut miedziany jest przewodnikiem prądu elektrycznego C. wokół Ziemi istnieje pole magnetyczne 3. Do wnętrza zwojnicy połączonej ze źródłem prądu wsuwano kolejno rdzeń z drewna, ze szkła, z żelaza i z aluminium. Zwojnica stanie się silnym magnesem, jeśli jej wnętrze wypełni rdzeń A/ B/ C/ D. A. z drewna B. ze szkła C. z żelaza D. z aluminium 4. W najprostszym modelu budowy atomu przyjmuje się, że elektrony krążą wokół jądra po orbitach kołowych, co odpowiada prądowi elektrycznemu w metalowym pierścieniu. Na podstawie takiego modelu nie można uzasadnić faktu, że nie jest możliwe uzyskanie pojedynczego bieguna magnetycznego A/ B. A. prawda B. fałsz 5. Do podanych rodzajów fal elektromagnetycznych dopasuj urządzenia, w których się je wykorzystuje. 5.1. Fale radiowe A/ B/ C/ D/ E/ F/ G/ H. 5.2. Mikrofale A/ B/ C/ D/ E/ F/ G/ H. 5.3. Podczerwień A/ B/ C/ D/ E/ F/ G/ H. 5.4. Ultrafiolet A/ B/ C/ D/ E/ F/ G/ H. 5.5. Promieniowanie X A/ B/ C/ D/ E/ F/ G/ H. A. radar B. kamera termowizyjna C. lampa kwarcowa D. telewizja E. pilot telewizyjny F. telefonia komórkowa G. GPS H. tomograf 6. Jeżeli długość fali promieniowania X w powietrzu jest równa 0,1 nm, to częstotliwość tej fali wynosi: A/ B/ C/ D. −16 A. 3 · 10 Hz B. 3 · 1018 Hz C. 3 · 10−18 Hz D. 3 · 1014 Hz 7. Telefon komórkowy szczelnie owinięto kilkoma warstwami folii aluminiowej. Wskutek tego nie można było się z nim połączyć. Brak możliwości uzyskania połączenia był spowodowany tym, że A/ B/ C. A. folia aluminiowa jako jedyna ma taką właściwość, że nie przepuszcza fal elektromagnetycznych B. wszystkie metale odbijają fale elektromagnetyczne C. telefon komórkowy nie działa w przypadku braku dostępu powietrza 8. Sygnały sterujące łazikiem marsjańskim są przesyłane za pomocą fal elektromagnetycznych. Mars znajduje się w odległości 400 000 000 km od Ziemi. Czas potrzebny na dostarczenie polecenia z Ziemi do łazika jest równy A / B/ C/ D. A. 10 min B. 22,2 min C. 10 s D. 22,2 s 9. Stację radiową TOK FM odbiera się w Krakowie na częstotliwości 102,9 MHz. Długość tej fali nośnej jest równa około A / B/ C/ D. A. 2,9 m B. 6,3 m C. 2,9 km D. 6,3 km 10. Podczas odsuwania magnesu od zwoju, w przewodniku, z którego jest wykonany zwój, popłynie prąd indukcyjny. Kierunek tego prądu oraz bieguny pola magnetycznego wytworzonego przez prąd poprawnie przedstawia rysunek A / B/ C/ D.



21

22 A

10

B

15

C

13 14

D

1

5

Uczeń formułuje warunki rozszczepienia światła przy przejściu przez pryzmat.


8

Uczeń wskazuje sposoby obserwowania obrazów rzeczywistych i pozornych.

Uczeń rozpoznaje zasadę działania układów soczewek.

Uczeń stosuje prawo załamania w nietypowych przykładach.

Uczeń konstruuje obrazy w soczewkach w nietypowych przykładach.

Uczeń wyjaśnia, na czym polega akomodacja oka.

Uczeń nazywa soczewki na podstawie ich kształtów.

Uczeń wyjaśnia zasady działania filtrów.

Uczeń opisuje barwę przedmiotu oświetlanego światłem jednobarwnym.

7

Uczeń wskazuje warunki, w których w soczewce skupiającej powstają obrazy rzeczywiste i pozorne.

Uczeń wykorzystuje pojęcie zdolności skupiającej soczewki do opisu wad wzroku.

4

Uczeń korzysta z prawa załamania światła na granicy dwóch ośrodków.

9

12

15

1 1 1 1 1 1

1

1

1

1

1

1

1

D

3

6

C

Uczeń konstruuje obrazy w zwierciadle kulistym wklęsłym.

B

Liczba zadań

1

11

A


2

1

D

Podstawowe

Uczeń potrafi objaśnić skutki prostoliniowego rozchodzenia się światła.

Uczeń korzysta z prawa odbicia światła.

C

B

Kategoria celów*

A

Konieczne

Poziom wymagań

Sprawdzian nr 23 Optyka, czyli nauka o świetle Plan testu sprawdzającego wielostopniowego



–

2

3

–

D

1

A

2

B

2

C

Podstawowe

*Kategorie celów według taksonomii B. Niemierki: A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych.

0–5 ocena niedostateczna 6–8 ocena dopuszczająca 9–12 ocena dostateczna 13–17 ocena dobra 18–21 ocena bardzo dobra


Liczba zadań

Uczeń określa cechy wspólne i cechy, którymi różnią się fale mechaniczne i elektromagnetyczne.

C

B

Kategoria celów*

A

Konieczne

Poziom wymagań

–

D

–

A

2

B

D

2

C

16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 7


21

6

Liczba zadań




23


Część 9

Sprawdzian nr 23 (wersja A) Optyka, czyli nauka o świetle 1. Jeśli światło pada na pewną powierzchnię pod kątem 42°, to odbija się pod kątem A/ B/ A. 21° B. 42° C. 63° D. 84°

C/

D.

2. Oceń prawdziwość poniższego zdania. Fakt, że obraz płomienia świeczki znajduje się na dole, jest skutkiem prostoliniowego biegu promieni świetlnych. A/ B A. prawda B. fałsz 3. Świecącą strzałkę umieszczono między ogniskiem a środkiem krzywizny zwierciadła kulistego wklęsłego.

Obraz strzałki będzie A. rzeczywisty E. powiększony

A/

B/ C/ D/ B. pozorny F. pomniejszony

E/

F. C. prosty

D. odwrócony

4. Na rysunku pokazano zmianę kierunku promienia świetlnego na granicy dwóch ośrodków. Jednym z tych ośrodków jest powietrze a drugim woda. A/ B A. Ośrodek 1 to powietrze, ośrodek 2 – woda. B. Ośrodek 1 to woda, ośrodek 2 – powietrze. 5. Widmo ciągłe światła białego to zestaw barw od czerwieni do fioletu, który obserwujemy np. wtedy, gdy światło białe przejdzie przez pryzmat. Powyższe zdanie jest A/ B. A. prawdziwe B. fałszywe 6. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłową odpowiedź z drugiej kolumny. Krótkowidz używa soczewek 6.1. skupiających, 6.2. rozpraszających,

których zdolność skupiająca jest

A. dodatnia. B. ujemna.

7. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłową odpowiedź z drugiej kolumny. Jeśli przed soczewką skupiającą w odległości mniejszej od jej ogniskowej (x < f) ustawimy oświetlony przedmiot, to: 7.1. patrząc w głąb soczewki, 7.2. na ekranie umieszczonym w odpowiedniej odległości

zobaczymy jego obraz

A. rzeczywisty. B. pozorny.

8. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłową odpowiedź z drugiej kolumny. Przed zwierciadłem umieszczono świecący przedmiot. Niektóre promienie wybiegające z przedmiotu padają na zwierciadło i odbijają się od niego. Obraz rzeczywisty przedmiotu tworzą: 8.1. promienie odbite od zwierciadła 8.2. przedłużenia promieni odbitych od zwierciadła

24

i oglądamy go, patrząc

A. na umieszczony w pobliżu ekran. B. w głąb zwierciadła.



Część 9


9. Jeśli wiązką światła czerwonego oświetlimy zieloną paprykę, to będziemy ją widzieć jako A / B/ A. zieloną B. białą C. czarną D. czerwoną

C/

D.

10. Przez filtr o barwie zielonej są przepuszczane wszystkie barwy oprócz zielonej. Powyższe zdanie jest A / B A. prawdziwe B. fałszywe 11. Na rysunku przedstawiono dwie soczewki. A / B/ C/ A. Obie soczewki są skupiające. B. Soczewka 1 jest skupiająca, a soczewka 2 – rozpraszająca. C. Obie soczewki są rozpraszające. D. Soczewka 1 jest rozpraszająca, a soczewka 2 – skupiająca. 12. Akomodacja oka polega na zmianie A. kształtu gałki ocznej B. przezroczystości gałki ocznej C. kształtu soczewki ocznej

A /

B/

D

C.

13. Skonstruowany obraz strzałki poprawnie przedstawiono na rysunku

A /

B/

C.

14. Na szklaną płytkę w kształcie połowy krążka pada promień światła laserowego pod kątem a (rysunek obok). Dalszy bieg promienia jest oznaczony cyfrą A / B/ C. A. 1 B. 2 C. 3 15. Poniższy rysunek przedstawia soczewkę skupiającą o ogniskowej f1.

Jeśli obok niej ustawimy soczewkę rozpraszającą, to promienie świetlne będą się skupiały A. w odległości f1 od układu soczewek B. w odległości fu > f1 C. w odległości fu < f1

16. Wspólne cechy fal mechanicznych i elektromagnetycznych to A / B/ A. rozchodzenie się w próżni B. prostoliniowe rozchodzenie się w ośrodkach jednorodnych C. transportowanie energii D. jednakowe szybkości rozchodzenia się w powietrzu E. stałość częstotliwości przy przejściu z jednego ośrodka do drugiego υ F. związek między szybkością, długością fali i częstotliwością λ = f



C,

D /

A /

E/

B/

C.

F.

25


Część 9

Sprawdzian nr 23 (wersja B) Optyka, czyli nauka o świetle 1. Oceń poprawność poniższego zdania. Kąt padania światła na powierzchnię to kąt między promieniem padającym na tę powierzchnię a promieniem odbitym od niej. A/ B A. prawda B. fałsz 2. Obszar oznaczony literą P na rysunku obok to obszar A/ B. A. cienia B. półcienia

P

3. Świecącą strzałkę umieszczono przed zwierciadłem kulistym wklęsłym w odległości większej niż promień krzywizny tego zwierciadła.

Obraz strzałki będzie A. rzeczywisty E. powiększony

A/

B/ C/ D/ B. pozorny F. pomniejszony

E/

F. C. prosty

D. odwrócony

4. Na rysunku obok pokazano zmianę kierunku promienia świetlnego na granicy dwóch ośrodków. Jednym z tych ośrodków jest powietrze, a drugim woda. A/ B. A. Ośrodek 1 to powietrze, ośrodek 2 – woda. B. Ośrodek 1 to woda, ośrodek 2 – powietrze. 5. Światło wysyłane przez wskaźnik laserowy po przejściu przez pryzmat rozszczepia się na szereg barw, od czerwieni do fioletu, zwany widmem ciągłym. Powyższe zdanie jest A/ B. A. prawdziwe B. fałszywe 6. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłową odpowiedź z drugiej kolumny. Dalekowidz używa soczewek 6.1. skupiających, 6.2. rozpraszających,

których zdolność skupiająca jest

A. dodatnia. B. ujemna.

7. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłową odpowiedź z drugiej kolumny. Jeśli przed soczewką skupiającą w odległości większej od jej ogniskowej (x > f) ustawimy oświetlony przedmiot, to: 7.1. patrząc w głąb soczewki, 7.2. na ekranie umieszczonym w odpowiedniej odległości

zobaczymy jego obraz

A. rzeczywisty. B. pozorny.

8. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłową odpowiedź z drugiej kolumny. Przed zwierciadłem umieszczono świecący przedmiot. Niektóre promienie wybiegające z przedmiotu padają na zwierciadło i odbijają się od niego. Obraz pozorny przedmiotu tworzą: 8.1. promienie odbite od zwierciadła 8.2. przedłużenia promieni odbitych od zwierciadła

26

i oglądamy go, patrząc

A. na umieszczony w pobliżu ekran. B. w głąb zwierciadła.



Część 9


9. Jeśli wiązką światła pomarańczowego oświetlimy niebieską figurkę, to będziemy ją widzieć jako: A / B/ C/ D. A. niebieską B. białą C. pomarańczową D. czarną 10. Filtr to jednobarwne szkło lub folia, przez które przechodzi tylko światło o barwie tego szkła lub folii. Powyższe zdanie jest A / B A. prawdziwe B. fałszywe 11. Na rysunku przedstawiono dwie soczewki. A / B/ C/ A. Soczewka 1 jest rozpraszająca, a soczewka 2 – skupiająca. B. Soczewka 1 jest skupiająca, a soczewka 2 – rozpraszająca. C. Obie soczewki są skupiające. D. Obie soczewki są rozpraszające.

D

12. Człowiek może widzieć ostre obrazy przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od niego, ponieważ A / B/ C. A. jego soczewka oczna może zmieniać kształt B. jego gałka oczna może zmieniać kształt C. może się zmieniać przezroczystość jego gałki ocznej 13. Skonstruowany obraz strzałki poprawnie przedstawiono na rysunku

A /

B/

C.

14. Na szklaną płytkę w kształcie połowy krążka pada promień światła laserowego pod kątem 0° (rysunek obok). Dalszy bieg promienia jest oznaczony cyfrą A / B/ C. A. 1 B. 2 C. 3 15. Poniższy rysunek przedstawia soczewkę skupiającą o ogniskowej f1.

Jeśli obok niej ustawimy drugą soczewkę skupiającą, to promienie świetlne będą się skupiały A. w odległości f1 od układu soczewek B. w odległości fu > f1 C. w odległości fu < f1

16. Cechy, którymi odróżniają się fale mechaniczne od elektromagnetycznych, to A. rozchodzenie się w ośrodkach jednorodnych B. transportowanie energii C. prostoliniowe rozchodzenie się w próżni D. szybkość rozchodzenia się w powietrzu E. stałość częstotliwości przy przejściu z jednego ośrodka do drugiego υ F. związek między szybkością, długością fali i częstotliwością λ = f



A /

B/

A /

C,

D /

B/

C.

E/

F.

27

28


Liczba zadań

Uczeń wskazuje ważne różnice między falami mechanicznymi i elektromagnetycznymi.

Uczeń opisuje barwę przedmiotu oświetlonego światłem jednobarwnym.

Uczeń wykorzystuje doświadczenia z codziennego życia i uzasadnia je.

Uczeń wyjaśnia zagrożenia spowodowane pozostawianiem w lesie potłuczonych przedmiotów szklanych.

Uczeń wyjaśnia zasadę działania peryskopu.

Uczeń na podstawie zdolności skupiającej wnioskuje o rodzaju wady wzroku.

Uczeń konstruuje obrazy w soczewkach skupiających.

Uczeń wyjaśnia zasadę działania lupy.

Uczeń rozpoznaje zasadę działania reflektora.

11.1 11,2 2

5

7 8

4

7

9,1 9,2 10

5 6

3,1 3,2

14

2

1

2

1 1 1 1 1

2

1

2

Liczba zadań

Uczeń podaje cechy obrazu w zwierciadle płaskim.

C

1

B

1

A

Konieczne i podstawowe

Uczeń podaje przyczyny powstawania cienia.

Kategoria celów

Poziom wymagań

Normy punktowe zaliczania testu przy założeniu, że za każde poprawnie rozwiązane zadanie uczeń otrzymuje 1 punkt. 0–5 ocena niedostateczna 6–8 ocena dopuszczająca 9–14 ocena dostateczna

Sprawdzian nr 24. Część 1 (maksymalna ocena – dostateczna) Optyka, czyli nauka o świetle Plan testu sprawdzającego jednostopniowego



Część 9


Sprawdzian nr 24. Część 1 (maksymalna ocena – dostateczna) Optyka, czyli nauka o świetle 1. Powstawanie cienia jest skutkiem prostoliniowego rozchodzenia się promieni świetlnych A. prawda B. fałsz

A/

B.

2. Przed lustrem w punkcie P umieszczono mały przedmiot. Obraz przedmiotu powstanie w punkcie A/ B/ C/ D. A. S i będzie to obraz rzeczywisty B. Q i będzie to obraz rzeczywisty C. Q i będzie to obraz pozorny D. R i będzie to obraz pozorny 3. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłową odpowiedź z drugiej kolumny. W ognisku zwierciadła kulistego wklęsłego umieszczono silne źródło światła. Po odbiciu od zwierciadła promienie utworzą wiązkę 3.1. zbieżną 3.2. równoległą

A. obraz źródła światła. i powstanie

3.3. rozbieżną

B. reflektor. C. światło odblaskowe.

4. Aby zobaczyć powiększony obraz przedmiotu, patrzymy na ten przedmiot przez lupę. Obraz jest A. pozorny B. rzeczywisty

A/

B.

5. W odległości 10 cm przed soczewką o ogniskowej 8 cm umieszczono palącą się świeczkę. Na ekranie ustawionym za soczewką zaobserwowano ostry obraz. Był on A/ B/ C/ D. A. powiększony i nieodwrócony B. pomniejszony i odwrócony C. pomniejszony i nieodwrócony D. powiększony i odwrócony 6. Osoba używająca okularów, których soczewki mają zdolność skupiającą −4 dioptrie, jest A. krótkowidzem B. dalekowidzem 7. Do zbudowania peryskopu są potrzebne A/ B/ A. dwa zwierciadła kuliste wklęsłe B. soczewka skupiająca i soczewka rozpraszająca C. dwa zwierciadła płaskie D. dwie soczewki skupiające

C/

A/

B.

D.

8. Pozostawienie w lesie potłuczonych przedmiotów szklanych grozi pożarem, ponieważ A. kawałek szkła może działać jak soczewka skupiająca B. kawałek szkła może działać jak soczewka rozpraszająca

A/

B.

9. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłowe uzasadnienie z drugiej kolumny. W lecie najczęściej nosimy ubrania A. jasne ubrania pochłaniają promienie świetlne.

9.1. jasne, ponieważ 9.2. ciemne,

B. jasne ubrania odbijają promienie świetlne. C. ciemne ubrania odbijają promienie świetlne. D. ciemne ubrania pochłaniają promienie świetlne.

10. Żółty szalik oświetlony światłem czerwonym widzimy jako A / A. żółty B. czerwony C. czarny 11. Dźwięki mogą się rozchodzić w próżni C / D. A. prawda B. fałsz

A /

B/

C.

B, a fale elektromagnetyczne także mogą się rozchodzić w próżni C. prawda



D. fałsz

29

30


Liczba zadań

Uczeń konstruuje obraz przedmiotu w soczewce w nietypowych przykładach.

Uczeń wskazuje wielkości opisujące falę, które ulegają zmianie przy przejściu światła z jednego ośrodka do drugiego.

Uczeń rozróżnia fale mechaniczne i elektromagnetyczne.

Uczeń podaje i uzasadnia barwę ciała oświetlonego światłem jednobarwnym.

Uczeń rozpoznaje soczewki skupiające i rozpraszające na podstawie ich kształtów.

Uczeń oblicza zdolność skupiającą na podstawie znajomości ogniskowej.

Uczeń korzysta z prawa załamania światła.

Uczeń opisuje obraz powstający na siatkówce zdrowego oka.

Uczeń konstruuje obrazy w soczewce skupiającej.

Uczeń wskazuje bieg promienia padającego na granicę ośrodków pod kątem 0°.

Uczeń korzysta z prawa odbicia światła.

Kategoria celów

Poziom wymagań

Normy punktowe zaliczania testu przy założeniu, że za każde poprawnie rozwiązane zadanie uczeń otrzymuje 1 punkt. 9–13 ocena dostateczna 14–17 ocena dobra

2

7

2

A

Sprawdzian nr 24. Część 2 (maksymalna ocena – dobra) Optyka, czyli nauka o świetle Plan testu sprawdzającego jednostopniowego

9

8.1 8.2 9.1 9.2 10.1 10.2 10.3 10.4

4

B

5

5 6

3

1, 12

C

Rozszerzające

1

11

D

1 17

4

2

2

1 1 1 1 1 1

2

Liczba zadań



Część 9


Sprawdzian nr 24. Część 2 (maksymalna ocena – dobra) Optyka, czyli nauka o świetle 1. Jeśli promień odbity od zwierciadła płaskiego tworzy z promieniem padającym na zwierciadło kąt 70°, to kąt padania jest równy A / B/ C, D. A. 70° B. 35° C. 140° D. 20° 2. Jeśli kąt padania promienia świetlnego na granicę dwóch ośrodków jest równy 0°, to promień przechodzi z jednego ośrodka do drugiego A / B/ C. A. i załamuje się pod kątem większym od kąta padania B. i załamuje się pod kątem mniejszym od kąta padania C. bez zmiany kierunku 3. Aby za pomocą soczewki skupiającej otrzymać pozorny obraz przedmiotu, należy ten przedmiot umieścić w odległości od soczewki A / B/ C, D. A. mniejszej niż ogniskowa (x < f ) B. równej ogniskowej (x = f ) C. większej od ogniskowej, ale mniejszej od podwójnej ogniskowej (f < x < 2f ) D. większej od podwójnej ogniskowej (x > 2f ) 4. Na siatkówce zdrowego oka otrzymujemy ostry obraz A. rzeczywisty, nieodwrócony, pomniejszony B. pozorny, nieodwrócony, powiększony C. pozorny, odwrócony, powiększony D. rzeczywisty, odwrócony, pomniejszony

A /

B/

C,

D.

5. Na rysunku przedstawiono załamanie światła na granicy ośrodków 1 i 2. Szybkość rozchodzenia się światła w ośrodku 2 jest A / B/ C. A. równa szybkości światła w ośrodku 1 B. większa od szybkości światła w ośrodku 1 C. mniejsza od szybkości światła w ośrodku 1 6. Długość ogniskowej soczewki wynosi 50 cm. Zdolność skupiająca tej soczewki jest równa A / 1 1 A. 20 D B. 2 D C. D D. D 2 5 7. Rysunek obok przedstawia szklane soczewki różnego kształtu. A / B/ C/ D A. Obie soczewki są skupiające. B. Soczewka 1 jest skupiająca, a soczewka 2 – rozpraszająca. C. Soczewka 1 jest rozpraszająca, a soczewka 2 – skupiająca. D. Obie soczewki są rozpraszające.

B/

C,

D.

8. Wybierz poprawną odpowiedź z pierwszej kolumny i prawidłowe uzasadnienie z drugiej kolumny. Zielone liście oświetlone światłem niebieskim widzimy jako 8.1. zielone,

A. liście pochłaniają światło, którym są oświetlone. ponieważ

8.2. niebieskie,

B. liście odbijają światło, którym są oświetlone.

8.3. czarne, 9. Sformułuj dwie poprawne odpowiedzi. 9.1. Fale akustyczne 9.2. Fale świetlne

są falami

9.1.

A /

B/

C/

D

9.2.

A /

B/

C/

D

A. mechanicznymi B. elektromagnetycznymi



oddziałującymi na zmysł

C. wzroku D. słuchu

31

Świat fizyki – poradnik dla nauczycieli 10.

Część 9

Przy przejściu światła z jednego ośrodka do innego zmienia się 10.1. barwa światła P / F, 10.2. szybkość światła P / F, 10.3. częstotliwość fali świetlnej P / F, 10.4. długość fali świetlnej P / F.

11. Przed zwierciadłem kulistym wklęsłym umieszczono świecącą strzałkę AB. Obraz A1B1 strzałki poprawnie przedstawia rysunek A / B/ C.

12. Powszechnie używane światła odblaskowe są wykonane z zabarwionych na czerwono, umieszczonych obok siebie, równoramiennych, szklanych lub plastikowych pryzmatów. Padające na nie promienie świetlne odbijają się dwukrotnie od ścian sąsiadujących pryzmatów i wracają w kierunku, z którego były wysłane.

32

Kąty a między sąsiadującymi ścianami pryzmatów powinny być A. równe 90° B. większe od 90° C. mniejsze od 90°

A /

B/

C.



Kategoria celów

Poziom wymagań



Liczba zadań

Uczeń oblicza częstotliwość na podstawie długości fali i podaje rząd wielkości.

Uczeń opisuje zasadę działania lupy.

Uczeń rozwiązuje nietypowy problem dotyczący obrazów w soczewce.

Uczeń rozwiązuje problem dotyczący przejścia światła przez układ soczewek.

Uczeń określa barwę światła i podaje jego częstotliwość przy przejściu z jednego ośrodka do innego.

Uczeń rozwiązuje problem dotyczący odbicia światła.

Uczeń wyjaśnia pojęcie gęstości optycznej.

Uczeń przyporządkowuje skutki do przyczyn w dziedzinie optyki.

Uczeń korzysta z prawa załamania światła.

9–13 ocena dobra 14–16 ocena bardzo dobra


2

5.1 5.2

A

8

8.1 8.2

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 3

B

2

9

1

C

4

6 7.1 7.2

4

D


Sprawdzian nr 24. Część 3 (maksymalna ocena – bardzo dobra) Optyka, czyli nauka o świetle Plan testu sprawdzającego jednostopniowego

16

1

2

2

1

2

1 1

5

1

Liczba zadań


33


Część 9

Sprawdzian nr 24. Część 3 (maksymalna ocena – bardzo dobra) Optyka, czyli nauka o świetle 1. Szybkość światła w lodzie ul = 2,29 ·108 m/s, a w szkle usz. = 1,97 ·108 m/s. Przy przejściu światła z lodu do szkła kąt załamania promienia świetlnego będzie A/ B/ C. A. równy kątowi padania B. mniejszy od kąta padania C. większy od kąta padania 2. Przyporządkuj skutek (1–5) do odpowiedniej przyczyny (A–E). 2.1. Przeglądanie się w lustrze A/ B/ C, D/ E. 2.2. Powstawanie tęczy A/ B/ C, D/ E. 2.3. Zafałszowana ocena głębokości wody w rzece A/ B/ C, D/ E. 2.4. Krótko- lub dalekowzroczność A/ B/ C, D/ E. 2.5. Zmniejszanie możliwości zmarznięcia w zimie A/ B/ C, D/ E. A. Zjawisko załamania światła B. Spłaszczona lub wydłużona gałka oczna C. Zjawisko odbicia światła D. Zjawisko rozszczepienia światła E. Noszenie ciemnych ubrań pochłaniających światło i zamieniające jego energię w energię wewnętrzną 3. W optyce używa się pojęcia „gęstość optyczna”. Jest to A/ B/ C. m A. gęstość wyrażająca się wzorem d = V B. p ojęcie związane z szybkością rozchodzenia się światła w danym ośrodku; duża gęstość optyczna oznacza dużą szybkość C. p ojęcie związane z szybkością rozchodzenia się światła w danym ośrodku; duża gęstość optyczna oznacza małą szybkość 4. Dwa zwierciadła płaskie ustawiono prostopadle do siebie. Na poziome zwierciadło pada promień świetlny. Niezależnie od kąta padania a promień odbity od pionowego zwierciadła biegnie równolegle do promienia padającego na zwierciadło poziome. Zdanie jest A/ B. A. prawdziwe B. fałszywe 5. Na powierzchnię wody w akwarium skierowano wiązkę światła laserowego o barwie zielonej i częstotliwości f. W wodzie światło ma barwę A. f.

5.1. pomarańczową 5.2. zieloną 5.3. niebieską

i częstotliwość

B. f ’ > f. C. f ’ < f.

6. Kartka zasłania układ dwóch soczewek skupiających. Na soczewkę znajdującą się po stronie X pada równoległa wiązka świata. Spośród niżej wymienionych układów soczewek wybierz ten, który spowoduje zwiększenie średnicy wiązki. Literą F1 oznaczono ognisko soczewki znajdującej się po stronie X, a F2 oznaczono ognisko soczewki znajdującej się po stronie Y. A/ B/ C, D

34



Część 9


7. Do soczewki skupiającej o ogniskowej f zbliżano palącą się świeczkę z odległości x1 = 3f do odległości x2 = 2f od soczewki. Wykonując konstrukcję obrazów świeczki utworzonych przez soczewkę dla odległości x1 i x2, stwierdzono, że y1 = 1,5f, y2 = 2f.

Średnia szybkość przemieszczania się obrazu świeczki jest A/ B/ C, D. A. taka, jak średnia szybkość przemieszczania się świeczki B. dwa razy mniejsza od szybkości przemieszczania się świeczki C. trzy razy mniejsza od szybkości przemieszczania się świeczki D. dwa razy większa od szybkości przemieszczania się świeczki Zwrot prędkości obrazu świeczki jest E/ F do zwrotu prędkości świeczki E. zgodny F. przeciwny

8. Wybierz prawidłową odpowiedź z pierwszej kolumny, a następnie prawidłową odpowiedź z kolumny drugiej. Lupa jest soczewką dwuwypukłą służącą do oglądania bardzo małych przedmiotów. Przedmiot umieszcza się w odległości od soczewki 8.1. x < f 8.2. f < x < 2f 8.3. x > 2f

A. rzeczywisty. a oglądany obraz jest

B. pozorny.

9. Częstotliwość najwyższego słyszalnego przez człowieka dźwięku wynosi około 20 kHz, a długość fali światła o barwie czerwonej w powietrzu to około 0,7 mm. Częstotliwość światła jest większa od częstotliwości dźwięku o A/ B/ C. A. 13 rzędów wielkości

B. 10 rzędów wielkości

C. 5 rzędów wielkości



35


Karty odpowiedzi ucznia i karty informacyjne nauczyciela



Część 9

Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 21. Wersja A

Imię i nazwisko ________________________________________________________________ Klasa _________ Data sprawdzianu ________________________

Nr zadania

Nr zadania

Odpowiedź

Odpowiedź

9

A,

B,

C

10

A,

B,

C

B

11

A,

B,

C,

D

A,

B

12

A,

B

5

A,

B,

C,

D

13

A,

B,

C,

D

6

A,

B,

C,

D

14

A,

B

7

A,

B

15

A,

B,

8

A,

B,

1

A,

B

2

A,

B,

3

A,

4

C

C,

D,

E,

C

F

Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 21. Wersja B


Nr zadania

38

Nr zadania

Odpowiedź

Odpowiedź

9

A,

B,

C

B

10

A,

B,

C,

A,

B

11

A,

B,

C

4

A,

B

12

A,

B

5

A,

B,

C,

D

13

A,

B,

6

A,

B,

C,

D

14

A,

B

7

A,

B

15

A,

B,

8

A,

B,

1

A,

B,

2

A,

3

C,

C,

D

D,

C,

D

D

C

E



Część 9


Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 22. Część 1 (maksymalna ocena – dostateczna)


Nr zadania

Odpowiedź

1

A,

B

2

A,

B,

C,

3

A,

B,

C

4

A,

B,

C,

5

A,

B,

C,

6

A,

B,

C

Nr zadania

Odpowiedź

7

A,

B,

8

A,

B

9

A,

B,

D

10

A,

B

D

11

A,

12

A,

D

C,

D

C,

D

B,

C,

D

B,

C,

D

Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 22. Część 2 (maksymalna ocena – dobra)


Nr zadania

Odpowiedź

Nr zadania

Odpowiedź

1

A,

B,

C,

D

7

A,

B,

C,

D

2

A,

B,

C,

D

8

A,

B,

C,

D

3

A,

B,

C,

D

9

A,

B,

C,

D

4

A,

B,

C,

D

10

A,

B,

C,

D

5

A,

B,

C,

D

11

A,

B,

C,

D

6

A,

B,

C



39


Część 9

Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 22. Część 3 (maksymalna ocena – bardzo dobra)

Imię i nazwisko ________________________________________________________________ Klasa _________ Data sprawdzianu ________________________ Nr zadania 1

A,

B,

C,

2

A,

B,

C

3

A,

B,

C,

4

A,

B

5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5.

5

Nr zadania

Odpowiedź

A, A, A, A, A,

B, B, B, B, B,

D D C, C, C, C, C,

D, D, D, D, D,

E, E, E, E, E,

F, F, F, F, F,

G, G, G, G, G,

H H H H H

Odpowiedź

6

A,

B,

C,

7

A,

B,

C

8

A,

B,

C,

D

9

A,

B,

C,

D

10

A,

B,

C,

D

D

Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 23. Wersja A


A,

B,

2

A,

B

3

A,

B,

4

A,

5

A,

6

6.1. 6.2. A,

7

40

Nr zadania

Odpowiedź

7.1. 7.2. A,

Odpowiedź 8.1. 8.2. A,

B

9

A,

B,

B

10

A,

B

B

11

A,

12

C,

D

C,

D,

8 E,

F

B

B

C,

D

B,

C,

D

A,

B,

C

13

A,

B,

C

14

A,

B,

C

15

A,

B,

C

16

A,

B,

C,

D,

E,

F



Część 9


Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 23. Wersja B

Imię i nazwisko ________________________________________________________________ Klasa _________ Data sprawdzianu ________________________ Nr zadania

Nr zadania

Odpowiedź

1

A,

B

2

A,

B

3

A,

B,

4

A,

5

A,

6

6.1. 6.2. A, 7.1. 7.2. A,

7


B

9

A,

B,

B

10

A,

B

B

11

A,

12

8 C,

D,

E,

F

B

B

C,

D

B,

C,

D

A,

B,

C

13

A,

B,

C

14

A,

B,

C

15

A,

B,

C

16

A,

B,

C,

D,

E,

F

Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 24. Część 1 (maksymalna ocena – dostateczna)


Odpowiedź

1

A,

B

2

A,

B,

3

3.1. 3.2. 3.3. A,

B,

4

A,

B

5

A,

B,

6

A,

B

C,

D

C

C,

Nr zadania

Odpowiedź

7

A,

B,

8

A,

B

9

9.1. 9.2. A,

10 11 D



C,

D

B,

C,

D

A,

B,

C

A,

B,

C,

D

41


Część 9

Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 24. Część 2 (maksymalna ocena – dobra)


Nr zadania

Odpowiedź

1

A,

B,

C,

2

A,

B,

C

3

A,

B,

C,

D

4

A,

B,

C,

D

5

A,

B,

C

6

A,

B,

C,

D

7

A,

B,

C,

D

8

8.1. 8.2. 8.2. A,

B

D

Odpowiedź

9

9.1. 9.2.

10

10.1. 10.2. 10.3. 10.4.

11

A,

B,

C

12

A,

B,

C

A, A,

B, B,

P, P, P, P,

F F F F

C, C,

D D

Karta odpowiedzi ucznia Sprawdzian 24. Część 3 (maksymalna ocena – bardzo dobra)


2

42

Nr zadania

Odpowiedź A, 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.

B, A, A, A, A, A,

3

A,

B,

4

A,

B

5

5.1. 5.2. 5.3. A,

B,

C B, B, B, B, B,

C, C, C, C, C,

D, D, D, D, D,

E E E E E

C

Odpowiedź

6

A,

B,

C,

D

7

A,

B,

C,

D,

8

8.1. 8.2. 8.3. A,

B

A,

B,

9

E,

F

C

C



Część 9


Karta informacyjna nauczyciela Sprawdzian 21. Wersja A Nr zadania

Nr zadania

Odpowiedź

Odpowiedź

9

A,

B,

C

10

A,

B,

C

B

11

A,

B,

C,

D

A,

B

12

A,

B

5

A,

B,

C,

D

13

A,

B,

C,

D

6

A,

B,

C,

D

14

A,

B

7

A,

B

15

A,

B,

8

A,

B,

1

A,

B

2

A,

B,

3

A,

4

C

C,

D,

E,

C

F

Sprawdzian 21. Wersja B Nr zadania

Nr zadania

Odpowiedź

Odpowiedź

9

A,

B,

C

B

10

A,

B,

C,

A,

B

11

A,

B,

C

4

A,

B

12

A,

B

5

A,

B,

C,

D

13

A,

B,

6

A,

B,

C,

D

14

A,

B

7

A,

B

15

A,

B,

8

A,

B,

1

A,

B,

2

A,

3

C,

C,

D

D,

C,

D

D

C

E

Sprawdzian 22. Część 1 (maksymalna ocena – dostateczna) Nr zadania

Odpowiedź

1

A,

B

2

A,

B,

C,

3

A,

B,

C

4

A,

B,

C,

5

A,

B,

C,

6

A,

B,

C

Nr zadania

Odpowiedź

7

A,

B,

8

A,

B

9

A,

B,

D

10

A,

B

D

11

A,

12

A,

D



C,

D

C,

D

B,

C,

D

B,

C,

D

43


Część 9

Sprawdzian 22. Część 2 (maksymalna ocena – dobra) Nr zadania

Nr zadania

Odpowiedź

Odpowiedź

1

A,

B,

C,

D

7

A,

B,

C,

D

2

A,

B,

C,

D

8

A,

B,

C,

D

3

A,

B,

C,

D

9

A,

B,

C,

D

4

A,

B,

C,

D

10

A,

B,

C,

D

5

A,

B,

C,

D

11

A,

B,

C,

D

6

A,

B,

C

Sprawdzian 22. Część 3 (maksymalna ocena – bardzo dobra) Nr zadania 1

A,

B,

C,

2

A,

B,

C

3

A,

B,

C,

4

A,

B

5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5.

5

Nr zadania

Odpowiedź

A, A, A, A, A,

B, B, B, B, B,

D D C, C, C, C, C,

D, D, D, D, D,

E, E, E, E, E,

F, F, F, F, F,

G, G, G, G, G,

H H H H H

Odpowiedź

6

A,

B,

C,

7

A,

B,

C

8

A,

B,

C,

D

9

A,

B,

C,

D

10

A,

B,

C,

D

D

Sprawdzian 23. Wersja A Nr zadania 1

A,

B,

2

A,

B

3

A,

B,

4

A,

5

A,

6

6.1. 6.2. A,

7

44

Nr zadania

Odpowiedź

7.1. 7.2. A,


B

9

A,

B,

B

10

A,

B

B

11

A,

12

C,

D

C,

D,

8 E,

F

B

B

C,

D

B,

C,

D

A,

B,

C

13

A,

B,

C

14

A,

B,

C

15

A,

B,

C

16

A,

B,

C,

D,

E,

F



Część 9

Świat fizyki – poradnik dla nauczycieli Sprawdzian 23. Wersja B

Nr zadania

Nr zadania

Odpowiedź

1

A,

B

2

A,

B

3

A,

B,

4

A,

5

A,

6

6.1. 6.2. A, 7.1. 7.2. A,

7


B

9

A,

B,

B

10

A,

B

B

11

A,

12

8 C,

D,

E,

F

B

B

C,

D

B,

C,

D

A,

B,

C

13

A,

B,

C

14

A,

B,

C

15

A,

B,

C

16

A,

B,

C,

D,

E,

F

Sprawdzian 24. Część 1 (maksymalna ocena – dostateczna) Nr zadania

Odpowiedź

1

A,

B

2

A,

B,

3

3.1. 3.2. 3.3. A,

B,

4

A,

B

5

A,

B,

6

A,

B

C,

D

C

C,

Nr zadania

Odpowiedź

7

A,

B,

8

A,

B

9

9.1. 9.2. A,

10 11 D

C,

D

B,

C,

D

A,

B,

C

A,

B,

C,

D

Sprawdzian 24. Część 2 (maksymalna ocena – dobra) Nr zadania

Odpowiedź

1

A,

B,

C,

2

A,

B,

C

3

A,

B,

C,

D

4

A,

B,

C,

D

5

A,

B,

C

6

A,

B,

C,

D

7

A,

B,

C,

D

8

8.1. 8.2. 8.3. A,

B

D

Nr zadania

Odpowiedź

9

9.1. 9.2.

A, A,

B, B,

10

10.1. 10.2. 10.3. 10.4.

P, P, P, P,

F F F F

11

A,

B,

C

12

A,

B,

C



C, C,

D D

45


Część 9

Sprawdzian 24. Część 3 (maksymalna ocena – bardzo dobra) Nr zadania 1

2

46

Nr zadania

Odpowiedź A, 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.

B, A, A, A, A, A,

3

A,

B,

4

A,

B

5

5.1. 5.2. 5.3. A,

B,

C B, B, B, B, B,

C, C, C, C, C,

D, D, D, D, D,

E E E E E

C

Odpowiedź

6

A,

B,

C,

D

7

A,

B,

C,

D,

8

8.1. 8.2. 8.3. A,

B

A,

B,

9

E,

F

C

C



Aktywizowanie uczniów na lekcjach fizyki w gimnazjum z wykorzystaniem podręcznika Świat fizyki i materiałów multimedialnych przygotowanych przez ZamKor Plany lekcji do rozdziałów 11 i 12



Część 9


Rozdział 11. O zjawiskach magnetycznych 11.1. Właściwości magnesów trwałych Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. pyta uczniów, czy posługiwali się kiedyś magnesem i w jakich okolicznościach. N. podsumowuje dyskusję, pokazując galerię Magnetyt i magnesy. Pokazuje kompas i wyjaśnia znaczenie skrótów Pn i Pd oraz pochodzące z języka angielskiego symbole oznaczające bieguny magnetyczne: północny – N i południowy – S (north i south). Informuje, że biegun północny podpartego lub wiszącego swobodnie magnesu (N) kieruje się w stronę północnego bieguna geograficznego Ziemi, a południowy (S) w stronę południowego bieguna geograficznego (stąd nazwy biegunów magnesu). Uwaga: Niestety producenci magnesów sztabkowych i igieł magnetycznych nie przestrzegają przyjętej dawno umowy, że biegun N maluje się na niebiesko, a S – na czerwono. Obecnie produkowane są także magnesy i igły biało-czerwone; kolor biały oznacza S, a czerwony – N. Należy uprzedzić o tym uczniów. N. wykonuje trzyczęściowe doświadczenie pokazowe (w podręczniku 11.1 na stronie 109). U. formułują wyniki obserwacji i wnioski z doświadczenia, zapisują je lub odszukują w podręczniku na stronie 110 i zakreślają. U. rozwiązują zadania 1, 2 i 3. N. przypomina, że do badania pola elektrycznego w pobliżu naładowanej kuli używaliśmy kuleczki próbnej naładowanej dodatnio. Może pokazać symulację Ładunek próbny z lekcji 9.5. Informuje, że do badania właściwości pola magnetycznego w pobliżu magnesów używa się opiłków żelaznych lub małych igiełek magnetycznych. U. wykonują doświadczenie opisane w podręczniku na rysunku 11.5 lub oglądają film Linie pola magnetycznego. U. oglądają film Zwrot linii pola magnetycznego. U. rozwiązują zadanie 4. N. zwraca uwagę, że igiełka magnetyczna w danym punkcie w pobliżu magnesu trwałego ustawia się zawsze tak samo. Pyta: A jak jest z igłą kompasu w danym punkcie na Ziemi? U. odpowiadają, że igła kompasu także w danym miejscu ustawia się zawsze jednakowo. U. oglądają animację Ziemskie bieguny magnetyczne i geograficzne wyjaśniającą ten problem. U. oglądają animację Zasada działania kompasu. N. sprawdza, czy uczniowie pamiętają z lekcji przyrody w szkole podstawowej sposób posługiwania się kompasem (wymaganie szczegółowe 2.1 podstawy programowej). U. oglądają galerię Przedmioty, w których wykorzystano magnesy do zapisywania danych. N. proponuje przygotowanie przez zespół uczniów prezentacji szczegółowo omawiającej wykorzystanie właściwości magnetycznych materii do zapisywania danych. U. rozwiązują zadania podsumowujące 5, 6 i 7. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 11.1 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze strony 113 podręcznika lub ze zbioru.

11.2. Przewodnik z prądem jako źródło pola magnetycznego Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. pyta, jakie źródła pola magnetycznego uczniowie poznali dotychczas (magnesy i Ziemia) i informuje, że poznają jeszcze jedno zaskakujące źródło pola magnetycznego. U. wykonują doświadczenie 11.2, opisane w podręczniku na stronie 114, lub oglądają je na filmie Badamy oddziaływanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną. U. rozwiązują zadanie 1. N. przedstawia historię doświadczenia i jego znaczenie w odkryciu związku zjawisk elektrycznych i magnetycznych uważanych dotychczas za zupełnie niezależne. U. oglądają ekran statyczny Reguła prawej dłoni, rozwiązują podpięte do ekranu zadanie i ćwiczą używanie reguły (w podręczniku reguła jest opisana na stronie 138). U. wykonują doświadczenie przedstawione w podręczniku na rysunku 11.10 lub oglądają film Bieguny magnetyczne z wojnicy. N. wyjaśnia, że do określenia biegunów magnetycznych także stosuje się odpowiednią regułę prawej dłoni. U. oglądają film Reguła prawej dłoni dla zwojnicy. © Copyright by ZamKor spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. ul. Tetmajera 19, 31-352 Kraków, tel. +48 12 623 25 00, faks +48 12 623 25 24 e-mail: [email protected], adres serwisu: fizyka.zamkor.pl


49


Część 9

U. rozwiązują zadania 2 i 3. N. informuje, że to, jak silnym magnesem jest zwojnica, zależy od natężenia prądu (i od liczby zwojów przypadających na jednostkę długości zwojnicy). Bardzo silny magnes możemy otrzymać, wkładając do zwojnicy stalowy rdzeń. Zwojnica z rdzeniem nazywa się elektromagnesem. U. oglądają film Elektromagnes. N. poleca powtórzenie doświadczenia w domu. N. informuje, że elektromagnesy mają szerokie zastosowanie w technice. N. przypomina zdjęcia dźwigu i mikrofonu w galerii Magnetyt i magnesy z lekcji pierwszej. U. oglądają film Dzwonek elektryczny. U. rozwiązują zadania podsumowujące 4, 5 i 6. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 11.2 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze strony 118 podręcznika lub ze zbioru i zachęca do przeczytania tekstu nadobowiązkowego ze stron 119–120.

11.3. Zasada działania silnika zasilanego prądem stałym Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. pyta, czy uczniowie znają jakieś urządzenia, w których jest silnik, i po co on jest. U. dyskutują i dochodzą do konkluzji, że silnik jest w urządzeniach, które mają wykonywać pracę. N. przypomina, że aby mogła być wykonana praca, musimy ciału dostarczyć energię. Może zademonstrować wybrane rodzaje silników (zestawy ZamKoru 86, 89, 111, 113, 116), wskazując w każdym przypadku rodzaj energii zamienianej w pracę mechaniczną. Przypomina, że w drugiej części podręcznika na stronach 183–185 opisano turbiny parowe i silniki spalinowe. Praca jest w nich wykonywana kosztem energii wewnętrznej. Są to silniki cieplne. N. informuje, że omówimy zasadę działania silnika elektrycznego. Pyta, jaki rodzaj energii będzie zamieniany w takim silniku w pracę mechaniczną. U. odpowiadają, że zapewne będzie to energia elektryczna. U. oglądają animację Model budowy silnika elektrycznego. U. rozwiązują zadanie 1. U. oglądają animację Zasada działania silnika elektrycznego. N. powtarzając animację z zatrzymywaniem jej po obejrzeniu małych fragmentów, sprawdza, czy uczniowie zrozumieli zasadę działania silnika. N. zachęca uczniów do wykonania własnego silnika na podstawie opisu w portalu ZamKor Laboratorium (Inne propozycje doświadczeń uczniowskich  Silniki elektryczne na prąd stały). U. oglądają galerię Urządzenia zasilane prądem stałym. N. informuje, że prąd elektryczny, którego używamy w naszych domach, jest prądem przemiennym i wszystkie urządzenia (miksery, pralki, odkurzacze, suszarki do włosów i inne) mają silniki zasilane prądem przemiennym. U. oglądają ekran statyczny Prąd stały i prąd przemienny. U. oglądają ekran Rzeczywisty wygląd silnika elektrycznego. U. rozwiązują zadanie podsumowujące 2. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 11.3 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze strony 123 podręcznika lub ze zbioru i zachęca do przeczytania tekstu nadobowiązkowego ze stron 124–128.

11.5. Fale elektromagnetyczne Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. Uwaga: Jeśli tylko pozwala na to czas, nauczyciel powinien przeprowadzić lekcję nadobowiązkową na temat zjawiska indukcji elektromagnetycznej (paragraf 11.4) z dwóch ważnych powodów. Powód 1. Nie tylko gimnazjalna podstawa programowa, lecz także podstawa programowa zakresu podstawowego dla szkoły ponadgimnazjalnej nie zawiera tego tematu. Dlatego uczniowie, którzy po pierwszej klasie zakończą naukę fizyki, nigdy nie poznają zjawiska, które umożliwiło niezwykły rozwój cywilizacji. Mogą także nie zetknąć się na lekcjach fizyki z pojęciami „prądnica” czy „generator prądu przemiennego”. Powód 2. Do sensownego przeprowadzenia kolejnej lekcji na temat fal elektromagnetycznych konieczne jest choćby szczątkowe wprowadzenie postulatów Maxwella. Pierwsze prawo możemy wywnioskować z doświadczenia Oersteda. Bez znajomości zjawiska indukcji elektromagnetycznej nie da się w żaden sposób uzasadnić drugiego prawa Maxwella.

50



Część 9


W poniższej propozycji lekcji (na którą z pewnością należy przeznaczyć więcej niż jedną godzinę) pokazano próbę usunięcia tej przeszkody. Nauczyciel nie powinien jednak wymagać od wszystkich uczniów powtórzenia niżej przedstawionego rozumowania prowadzącego do wyjaśnienia powstawania fali elektromagnetycznej. N. wprowadza uczniów w temat lekcji, stwierdzając, że każdy z nich słucha radia, ogląda telewizję, używa telefonu komórkowego, kuchenki mikrofalowej, GPS. Jakim sposobem możliwe jest działanie tych urządzeń? Żyjemy na Ziemi dzięki dochodzącemu do niej promieniowaniu słonecznemu. Czym jest to promieniowanie? Celem lekcji jest poznanie fali elektromagnetycznej. Na początek spróbujemy wyjaśnić, jak powstaje taka fala. U. rozwiązują zadania 1 i 2. N. włączając uczniów w dyskusję, przeprowadza pierwszą część rozumowania.

Część 1 N. Z doświadczenia Oersteda możemy wnioskować, że skoro zmiana kierunku prądu w przewodniku powoduje zmianę ustawienia igły, to powoduje też zmianę pola magnetycznego wokół przewodnika. Ale prąd elektryczny to uporządkowany ruch elektronów w polu elektrycznym, w którym na elektrony działają siły elektryczne, więc zmiana kierunku prądu oznacza zmianę pola elektrycznego w przewodniku. Możemy zatem wnioskować, że zmieniające się pole elektryczne w przewodniku powoduje powstanie zmieniającego się pola magnetycznego wokół tego przewodnika.

Część 2 N. przypomina, że prąd, którego używamy w naszych domach, jest prądem przemiennym. Następnie informuje, że do jego wytwarzania wykorzystuje się zjawisko indukcji elektromagnetycznej, odkryte w połowie XIX wieku przez angielskiego fizyka Michała Faradaya. N. wykonuje doświadczenie przedstawione na rysunku 11.21. U. oglądają je także na filmie Wytwarzanie prądu indukcyjnego. N. włączając uczniów do dyskusji, przeprowadza drugą część rozumowania. N. Zmiana pola magnetycznego w zwojnicy powoduje w niej przepływ prądu. Ale prąd elektryczny płynie wtedy, gdy w przewodniku istnieje pole elektryczne. Wskazania miliamperomierza pokazują, że nie jest to prąd stały, więc także wytworzone pole elektryczne musi być zmienne. Zmieniające się pole magnetyczne w zwojnicy powoduje zatem powstanie zmieniającego się pola elektrycznego w przewodniku. U. oglądają animację Fala elektromagnetyczna, a nauczyciel dodatkowo objaśnia problem zgodnie z treścią podręcznika (strona 129). Jakkolwiek fale elektromagnetyczne mogą powstawać w różny sposób, to zawsze są to przenikające się wzajemnie pola elektryczne i magnetyczne. U. samodzielnie czytają fragment podręcznika ze strony 130 od słów: „Chociaż do opisu fal…” do słów: „Niektóre z nich omówimy poniżej”. Zapisują najważniejsze właściwości fal elektromagnetycznych. N. informuje, że w dalszej części lekcji będziemy omawiać różne rodzaje fal elektromagnetycznych. Ich właściwości i zastosowanie zależą od ich długości (i częstotliwości), dlatego konieczne jest powtórzenie związków między jednostkami długości. U. rozwiązują zadanie 3. U. oglądają galerię Widmo fal elektromagnetycznych. Uwaga: Podczas oglądania kolejnych ekranów nauczyciel komentuje je, dyskutuje z uczniami i zachęca do bardziej szczegółowego zapoznania się z wybranymi zastosowaniami fal elektromagnetycznych. U. oglądają ekrany statyczne Promieniowanie gamma i Promieniowanie rentgenowskie. U. oglądają animację Promieniowanie jonizujące (gamma i X). N. wprowadza promieniowanie ultrafioletowe. U. oglądają galerię Promieniowanie ultrafioletowe. N. pokazuje doświadczenie 11.4. U. oglądają film Światło słoneczne. U. oglądają galerię Promieniowanie podczerwone. U. oglądają galerię Mikrofale. U. oglądają ekran statyczny Badanie właściwości mikrofal i wykonują opisane tam doświadczenie. U. oglądają animację Telefonia komórkowa. U. oglądają animację Modulowanie amplitudy fali nośnej. N. stawia problem podsumowujący do przedyskutowania: w zespołach zdecydujcie, które trzy zastosowania fal elektromagnetycznych są najważniejsze dla człowieka. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 11.5 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze stron 136–137 podręcznika lub ze zbioru. © Copyright by ZamKor spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. ul. Tetmajera 19, 31-352 Kraków, tel. +48 12 623 25 00, faks +48 12 623 25 24 e-mail: [email protected], adres serwisu: fizyka.zamkor.pl


51


Część 9

12.1. Źródła światła. Prostoliniowe rozchodzenie się światła Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. wprowadza uczniów w zagadnienia optyczne zgodnie z tekstem na stronie 144, ewentualnie rozszerzając go według własnego uznania. Może na przykład polecić obliczenie czasu, w którym światło przebywa drogę 150 milionów kilometrów ze Słońca na Ziemię. N. wymienia i opisuje źródła światła. U. oglądają galerię Źródła światła. N. omawia różnicę między naturalnymi i wtórnymi źródłami światła. U. rozwiązują zadanie 1. N. przedstawia źródło światła o niezwykłych właściwościach – laser. U. oglądają film Cięcie laserem. N. informuje, że za pomocą wskaźnika laserowego i rozpylacza wody, używanego przy prasowaniu, można pokazać rozchodzenie się promienia świetlnego. N. wykonuje pokaz przedstawiony na rysunku 12.2, a uczniowie notują, że światło rozchodzi się prostoliniowo. U. oglądają galerię Światło i cień i wyjaśniają powstawanie cienia. N. wykonuje pokaz przedstawiony na rysunku 12.4 i objaśnia powstawanie półcienia. U. wykonują zadanie 2. N. pyta uczniów, czy wiedzą, na czym polega zaćmienie Słońca. U. w celu uzupełnienia wiedzy oglądają animację Zaćmienie Słońca. Uwaga: Nauczyciel może przeczytać uczniom fragment powieści Bolesława Prusa Faraon, np. z wypisów Fizyka w świecie przedstawionym, ZamKor, Kraków 2013 (książka może się przydać także przy realizacji innych tematów). Może także wejść na stronę internetową ZamKoru, do Portalu Nauczyciela i w zakładce Materiały do realizacji pakietu „Świat fizyki w szkole ponadgimnazjalnej, zakres podstawowy”, otworzyć Wirtualne obserwacje astronomiczne i wraz z uczniami wysłuchać relacji Jana Długosza o zaćmieniu Słońca w Polsce w 1415 roku. U. rozwiązują zadanie 3. N. proponuje uczniom wykonanie i wypróbowanie kamery otworkowej, przedstawionej na rysunku 12.6. U. rozwiązują zadania podsumowujące 4 i 5. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.1 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze stron 148–149 podręcznika lub ze zbioru.

12.2. Odbicie światła Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. wprowadza pojęcie fizyczne zwierciadło w języku potocznym zwane lustrem, od którego światło się odbija. U. oglądają film Jak zrobiono lustro i otrzymują polecenie zapoznania się z reakcjami chemicznymi powodującymi osadzanie się związków srebra na powierzchni szkła. U. oglądają w galerii Lustra wokół nas przykłady odbicia światła. N. informuje, że odbicie światła od gładkich powierzchni podlega pewnemu prawu, które odkryjemy. Wykonuje pokaz doświadczenia 12.1 (najlepiej na tablicy magnetycznej z użyciem zamkorowego zestawu nr 85). U. odczytują kolejne kąty padania i odpowiadające im kąty odbicia, a następnie formułują i zapisują wniosek. U. rozwiązują zadanie 1. N. omawia odbicie światła od powierzchni chropowatej i wprowadza pojęcie rozpraszania światła. Pyta o przykłady rozpraszania światła. U. rozwiązują zadanie 2 (tablet jest źródłem światła, czytnik pisma rozprasza padające na niego światło). N. stawia problem: dlaczego w dzień okna domów są ciemniejsze od ścian, a w nocy są jaśniejsze od ścian? U. po dyskusji powinni dojść do wniosku, że w dzień światło słoneczne odbija się od ścian i rozproszone wpada do naszych oczu, a przez szyby okien przechodzi do wnętrza mieszkań i nie dochodzi do naszych oczu, jeśli stoimy na zewnątrz budynku. Wieczorem ściany nie są oświetlone, a do naszych oczu dobiega światło, które przeszło przez szyby z wnętrza mieszkań. U. na poparcie sformułowanej hipotezy wykonują doświadczenie domowe 1. U. wykonują zadania podsumowujące 3 i 4. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.2 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze stron 154–155 podręcznika lub ze zbioru.

52



Część 9


12.3. Obrazy otrzymywane w zwierciadle płaskim Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. wyjaśnia, że gdy stoimy przed lustrem w oświetlonym pokoju, promienie świetlne odbijają się od nas (a dokładniej rozpraszają się) i część z nich pada na lustro. I co dalej? Pokażemy na prostszym przykładzie. U. oglądają animację Konstrukcja obrazu w zwierciadle płaskim. N. wyjaśnia, dlaczego obraz nazywa się obrazem pozornym (promienie do naszego oka biegną pozornie z punktów, w których przecinają się przedłużenia promieni odbitych od zwierciadła). U. rozwiązują zadanie 1. U. oglądając rysunek 12.21, wymieniają inne cechy obrazu powstającego w zwierciadle płaskim i zapisują wniosek. U. rozwiązują zadania 2, 3, 4 i 5. N. wyświetla zadanie 6 i informuje, że na następnej lekcji poznamy obrazy o innych cechach: rzeczywiste, odwrócone, wyjaśnia te cechy, po czym uczniowie rozwiązują zadanie. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.3 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze stron 157–158 podręcznika lub ze zbioru.

12.4. Obrazy otrzymywane za pomocą zwierciadeł kulistych Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. pokazuje uczniom zwierciadło kuliste i wprowadza pojęcia: środek krzywizny, promień krzywizny i oś główna zwierciadła. U. rozwiązują zadanie 1. N. wykonuje pokaz jak na rysunku 12.23 lub prezentuje je uczniom na filmie Zwierciadło wklęsłe. U. rozwiązują zadania 2 i 3. N. używając symulacji Obrazy w zwierciadle kulistym wklęsłym, wyjaśnia, jak powstają obrazy w zwierciadle kulistym wklęsłym i czym różni się obraz rzeczywisty od obrazu pozornego. U. równocześnie w zespołach wykonują doświadczenie z otrzymywaniem obrazów pozornych i rzeczywistych w zwierciadle wklęsłym i rysują konstrukcje w zeszytach. U. wykonują zadania 4 i 5. N. może (choć nie przewiduje tego podstawa programowa) pokazać uczniom zwierciadło wypukłe i omówić rysunki 12.28 i 12.29 U. oglądają galerię Wykorzystanie zwierciadeł wklęsłych i wypukłych. U. rozwiązują zadania podsumowujące 6, 7 i 8. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.4 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze stron 164 podręcznika lub ze zbioru.

12.5. Załamanie światła na granicy dwóch ośrodków Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. przypomina uczniom, że gdy stoją w rzece lub w wannie po kolana w wodzie, ich nogi wydają się bardzo krótkie. Może także włożyć łyżeczkę do szklanki z wodą i obserwować wraz z uczniami łyżeczkę z boku i z góry (widać dwie różne łyżeczki). Informuje, że obserwowane efekty są skutkiem zjawiska załamania światła na granicy wody i powietrza. N. wykonuje pokaz (doświadczenie obowiązkowe) według opisu na stronie 165 (doświadczenie 12.2, część 1). Uczniowie notują obserwacje. Może wykorzystać film Załamanie światła; powietrze–szkło. N. wprowadza pojęcia ośrodka optycznie gęstszego i optycznie rzadszego, zwracając uwagę, żeby nie mylić tych pojęć z gęstością substancji m/V. U. rozwiązują zadania 1 i 2. N. wykonuje pokaz (doświadczenie obowiązkowe) według opisu na stronie 166 (doświadczenie 12.2, część 2). Uczniowie notują obserwacje. Może wykorzystać film Załamanie światła; szkło–powietrze. U. rozwiązują zadanie 3. U. formułują i zapisują wnioski z doświadczenia. N. „dopowiada” ostatnie zdanie ze strony 166. U. rozwiązują zadanie 4. U. oglądają film Pozorna zmiana położenia ciała i czytają wyjaśnienie obserwowanych zjawisk na stronie 167. U. rozwiązują zadania podsumowujące 5 i 6. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.5 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze strony 169 podręcznika lub ze zbioru, i zachęca do przeczytania tekstu nadobowiązkowego ze strony 170. © Copyright by ZamKor spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. ul. Tetmajera 19, 31-352 Kraków, tel. +48 12 623 25 00, faks +48 12 623 25 24 e-mail: [email protected], adres serwisu: fizyka.zamkor.pl


53


Część 9

12.6. Przejście światła białego przez pryzmat Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. demonstruje uczniom przejście przez pryzmat światła laserowego i światła białego (np. za pomocą starego rzutnika do przeźroczy, w którym, w miejscu na przeźrocze umieszcza się przesłonę z wąską szczeliną). Może wykorzystać film Rozszczepienie światła. Pryzmat. N. Wprowadza pojęcie rozszczepienia światła białego. Zwraca uwagę na kolejność barw. U. rozwiązują zadanie 1. N. wykonuje pokaz jak na rysunku 12.42 lub prezentuje film Krążek Newtona w celu wykazania, że w wyniku złożenia wszystkich barw otrzymujemy światło białe. N. wyjaśnia związek kąta załamania (a więc i kąta odchylenia w pryzmacie) od szybkości światła o różnych barwach (większa szybkość – mniejsze odchylenie). U. rozwiązują zadanie 2. N. wyjaśnia, dlaczego różne przedmioty mają różne barwy. U. rozwiązują zadanie 3. U. oglądają ekran statyczny Pochłanianie światła białego przez chlorofil i rozwiązują zadania 4 i 5 oraz odpowiadają na pytanie z tego ekranu. N. demonstruje przezroczyste, kolorowe folie lub płytki szklane i omawia działanie filtrów. U. oglądają film Filtry. U. rozwiązują zadanie 6. U. oglądają i komentują wraz z nauczycielem film Mieszanie barw. Uwaga: Obserwacje przedstawione na filmie wymagają odpowiednich przygotowań, dlatego proponujemy wykonać je na kółku fizycznym. Na lekcji wystarczy pokazać film i przedyskutować obserwacje z uczniami. Na filmie przedstawiono otrzymywanie różnych barw w systemie R (red), G (green), B (blue). Z lamp biurowych, tekturowych rulonów (z ręczników papierowych) i wydrukowanych na folii kolorowych kółek sporządzono trzy reflektory: czerwony (R), zielony (G) i niebieski (B). Jeśli zaświecimy tylko czerwony reflektor, otrzymujemy na białej kartce czerwone kółko, jeśli dodatkowo zaświecimy zielony reflektor o tej samej intensywności, otrzymamy kółko żółte: R + G = Y (yellow). Podobnie R + B = M (magenta), czyli otrzymujemy delikatną purpurę, a G + B = C (cyan) – otrzymujemy kolor turkusowy. Oświetlenie obszaru wszystkimi trzema kolorami R + G + B daje kolor biały (w doświadczeniu słabo widoczny, ponieważ reflektory są bardzo niedoskonałe). Wynik mieszania kolorów zależy od ich intensywności i tym sposobem możemy uzyskać wszystkie barwy. Ten fakt wykorzystuje się w nowych typach telewizorów i w monitorach. Każdy piksel ma własne źródło światła czerwonego, niebieskiego i zielonego. Piksele są tak małe, że nie widzimy barw oddzielnie, tylko ich złożenie. W końcowym fragmencie filmu pokazano zbliżenie na białą kopertę na ekranie informacyjnym Whiteboarda. Część filmu jest poświęcona oświetlaniu czerwonego kwiatka z zieloną łodygą na niebieskiej podstawce. Warto zwrócić uwagę uczniom na różnice w zabarwieniu przedmiotu w zależności od barwy oświetlenia. N. informuje o wadach wzroku związanych z widzeniem barw. U. oglądają animację Sprawdzamy widzenie barw. U. rozwiązują zadania podsumowujące 7, 8, 9. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.6 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze stron 174–175 podręcznika lub ze zbioru, i zachęca do przeczytania tekstu nadobowiązkowego ze strony 176.

12.7. Soczewki Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. napełnia kilka szklanek wodą i prosi uczniów o obejrzenie z różnej odległości jakiegoś tekstu (np. ustawionego pionowo podręcznika) przez szklankę. Informuje, że wynik takich obserwacji był znany już w starożytności. Obecnie do powiększania używamy soczewek, np. lupy. N. pokazuje uczniom soczewki wypukłe i wklęsłe oraz omawia możliwe kształty soczewek. N. demonstruje przejście światła przez soczewkę skupiającą lub pokazuje film Soczewka skupiająca. U. rozwiązują zadanie 1. N. wprowadza pojęcie zdolności skupiającej soczewki. U. rozwiązują zadanie 2. N. demonstruje przejście światła przez soczewkę rozpraszającą lub pokazuje film Soczewka rozpraszająca. U. rozwiązują zadania 3, 4, 5 i 6. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.7 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze strony 181 podręcznika lub ze zbioru.

54



Część 9


12.8. Obrazy otrzymywane za pomocą soczewek Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. N. przypomina, że obrazów rzeczywistych szukamy na ekranie, a pozornych – patrząc w głąb zwierciadła lub soczewki. U. wykonują doświadczenie obowiązkowe według opisu na stronie 182 (doświadczenie 12.3) i zapisują wyniki obserwacji dla czterech różnych odległości świecącego przedmiotu od soczewki skupiającej. W ostateczności można doświadczenie pokazać na filmie Otrzymywanie obrazów za pomocą soczewki skupiającej. N. uruchamia symulację Soczewka skupiająca i pokazuje uczniom, jak konstruować obrazy w soczewce skupiającej. U. konstruują obrazy w zeszytach dla każdego z czterech obserwowanych przypadków. U. rozwiązują zadanie 1. U. konstruują samodzielnie obraz w soczewce rozpraszającej. U. oglądają film Obrazy w soczewce rozpraszającej. U. oglądają animację Oko i rozwiązują dołączone do niej zadania 2 i 3. N. zwraca uwagę na zmianę kształtu soczewki ocznej w animacji. U. rozwiązują zadania 4 i 5. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.8 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze strony 187 podręcznika lub ze zbioru.

12.9. Porównujemy fale mechaniczne i elektromagnetyczne Cele lekcji znajdują się w podręczniku, w ramce na początku paragrafu. Lekcja stanowi powtórzenie wiadomości o falach. U. rozwiązują kolejne zadania. N. stawia dodatkowe pytania typu: yy W jaki sposób to sprawdzaliśmy? yy Jakich do tego używaliśmy przyrządów? yy Co obserwowaliśmy? yy Jakie wyciągnęliśmy wnioski? yy Gdzie w przyrodzie mamy z tym do czynienia? yy Gdzie zostało to zastosowane? yy Gdzie można znaleźć o tym więcej informacji? N. tym sposobem, oprócz wiedzy, sprawdza umiejętności odróżniania obserwacji od wniosków, porównywania właściwości i zjawisk, uogólniania, dostrzegania znaczenia zjawisk falowych w przyrodzie. N. zadaje zadanie domowe: przeczytać paragraf 12.9 oraz rozwiązać zadania z zeszytu ćwiczeniowego albo ze strony 189 podręcznika lub ze zbioru.



55


Rozumowanie w naukach przyrodniczych – PISA 2012 (fragment sprawozdania) Źródło: www.ifispan.waw.pl



Część 9

Świat fizyki – poradnik dla nauczycieli Rozumowanie w naukach przyrodniczych – PISA 2012

Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów PROGRAMME FOR INTERNATIONAL STUDENT ASSESSMENT

PISA

Wyniki badania 2012 w Polsce

1. O badaniu Badanie PISA (Programme for International Student Assessment, czyli Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów) organizowane jest przez OECD, lecz biorą w nim udział również kraje nienależące do tej organizacji. Jest to jeden z najważniejszych projektów badawczych na świecie, uważany powszechnie zarówno za istotny miernik poziomu edukacji, jak i narzędzie pomocne przy jej doskonaleniu. Badanie przeprowadzane jest co trzy lata, począwszy od 2000 r. Polska uczestniczy w nim od pierwszej edycji. W roku 2012 wzięły udział 64 kraje lub regiony (w wypadku Chin). PISA sprawdza umiejętności 15-latków w trzech obszarach: umiejętności matematycznych, czytania i interpretacji oraz rozumowania w naukach przyrodniczych. Każde badanie obejmuje wszystkie trzy obszary, ale jeden z nich jest wiodący. Rozumowanie w naukach przyrodniczych było dziedziną wiodącą w roku 2006, dlatego dla pokazania zmian poziomu umiejętności uczniów w obszarze nauk przyrodniczych punktem odniesienia stał się rok 2006. Zgodnie z obowiązującą metodą, badanie PISA 2012 zostało przeprowadzone na reprezentatywnej, losowej próbie 15-latków – czyli, wedle przyjętej definicji, uczniów urodzonych w 1996 r. Zrealizowana polska próba liczyła 4607 uczniów ze 184 szkół, w tym 4594 uczniów gimnazjów. Poziom realizacji próby (proporcja wielkości próby zrealizowanej do wylosowanej) wynosił 83% i był taki sam jak w badaniu PISA 2009. Także inne charakterystyki procedury doboru oraz realizacji próby nie uległy zmianom względem badania PISA 2009, co pozwala przyjąć założenie o pełnej porównywalności polskich wyników PISA 2012 z PISA 2009, a także z wcześniejszymi edycjami badania PISA. Badanie PISA biegnie w rytmie zgodnym z reformami polskiej edukacji. W 2000 r. pomiar objął uczniów pierwszych klas szkół ponadpodstawowych, absolwentów 8-letniej szkoły podstawowej. W roku 2003 badanie PISA zmierzyło umiejętności drugiego rocznika absolwentów gimnazjów. W 2012 r. badanie objęło pierwszy rocznik uczniów, którzy w gimnazjum uczyli się według nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego. Kładzie ona nacisk na rozwój

umiejętności rozumowania (w tym rozumowania naukowego), a zatem m.in. na: odróżnianie opinii od faktów, wnioskowanie, formułowanie problemów badawczych, stawianie i weryfikowanie hipotez, analizę tekstów, tabel i wykresów, czy na umiejętności odnoszenia nabytej wiedzy do sytuacji z życia codziennego. O wzroście znaczenia przedmiotów przyrodniczych w edukacji świadczy także wyodrębnienie dla nich części egzaminu gimnazjalnego.

2. Rozumowanie w naukach przyrodniczych w badaniu PISA Umiejętności w zakresie rozumowania w naukach przyrodniczych były główną dziedziną pomiaru w 2006 r. Wykorzystano wówczas 103 zadania; 53 z nich wystąpiły w badaniach w 2009 r. i w 2012 r., co umożliwiło porównanie wyników. To są tzw. zadania kotwiczące. W 2006 r. dokonano także skalowania wyników, przyjmując wartość 500 punktów jako średnią, a 100 p. – jako odchylenie standardowe. Na tej samej skali wyznacza się zarówno poziom trudności zadania, jak i poziom umiejętności ucznia. Rozumowanie w naukach przyrodniczych obejmuje zagadnienia takie, jak: zdrowie, zasoby naturalne, ochrona środowiska w skali lokalnej i globalnej, a także granice nauki i techniki. Zadania zebrano w trzech grupach, z których każda mierzy inną składową rozumowania naukowego: • rozpoznawanie zagadnień naukowych, • wyjaśnianie zjawisk przyrodniczych w sposób naukowy, • interpretację oraz wykorzystanie wyników i dowodów naukowych. Wśród zadań wykorzystanych we wszystkich cyklach, 25 sprawdzało wiadomości i umiejętności, które można odnieść do podstawy programowej biologii, a po sześć – fizyki, chemii i geografii. Jedenaście zadań dotyczyło ogólnych zasad metodyki badań naukowych, stąd trudno je przypisać jednemu przedmiotowi, a dwa – techniki (kilka zadań odnosiło się do więcej niż jednej dziedziny, dlatego suma jest większa od 53). Należy podkreślić, że najważniejsze elementy rozumowania naukowego, takie jak stawianie pytań badawczych, formułowanie hipotez i ich empiryczne weryfikowanie, pojawiają się w kształceniu powszechnym jedynie w podstawie programowej przyrody (II etap edukacyjny) i biologii (III etap edukacyjny).

ifispan.waw.pl



59


Część 9

Rozumowanie w naukach przyrodniczych – PISA 2012

Wyniki badania przedstawione zostały jako sześć poziomów umiejętności (od 1 – najniższego, po 6 – najwyższy), którym odpowiadają określone przedziały punktów. Ponieważ wyniki uczniów i trudność zadań mierzono za pomocą tej samej skali, każdy z poziomów umiejętności uczniów można scharakteryzować za pomocą przypisanych do niego zadań (o trudności znajdującej się w tym samym przedziale punktów). Z punktu widzenia efektywności systemów edukacyjnych ważny jest odsetek uczniów, którzy zostali zaklasyfikowani do poziomów skrajnych – najniższego i najwyższych. Uważa się, że umiejętności uczniów, których wynik znajduje się na poziomie 1 lub poniżej, są niewystarczające do sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie; nie potrafią oni w pełni korzystać ze zdobyczy postępu naukowo-technicznego, a zatem są zagrożeni społecznym wykluczeniem. Natomiast uczniowie zaklasyfikowani na poziomie 5 i 6 – to najpewniej przyszła elita intelektualna kraju, potencjalna kadra, od której będzie zależeć rozwój nauki, techniki i ekonomii. Procent badanej młodzieży o umiejętnościach niesięgających poziomu 2 świadczy zatem o tym, czy system

szkolnictwa skutecznie przygotowuje uczniów do funkcjonowania w społeczeństwie. Natomiast procent tych, którzy znaleźli się na poziomie 5 i 6, wskazuje, jak rozwijany jest potencjał intelektualny uczniów.

3. Osiągnięcia polskich uczniów na tle międzynarodowym Średnie wyniki uczniów oraz ich zmiany w latach 2006-12. Zauważalna jest istotna poprawa wyników polskich uczniów, zarówno w porównaniu z rokiem 2006, jak i 2009. W badaniu z 2006 r. średni wynik był niemal równy średniej dla krajów OECD i wyniósł 498 punktów, w 2009 r. wyniósł 508 p., natomiast w 2012 r. poprawił się aż o 18 p. i osiągnął poziom 526 p. Polska znalazła się w czołówce krajów, których wyniki są statystycznie istotnie lepsze od średniej dla krajów OECD. Wśród wszystkich krajów lub regionów biorących udział w badaniu najlepsze wyniki uzyskały Szanghaj (Chiny), Hongkong (Chiny) i Singapur. Lepsze wyniki od Polski uzyskały także Japonia i Korea Południowa, a z krajów europej-

Tabela 1. Średnie wyniki uczniów z pomiaru umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych w badaniach z lat 2006, 2009 i 2012 w krajach Unii Europejskiej. Białe tło oznacza kraje, których wynik nie był istotnie różny od przeciętnego w krajach OECD, jasnym kolorem wyróżniono kraje o wynikach lepszych, a ciemnym – gorszych od średniego wyniku. PISA 2006

PISA 2009

PISA 2012

Kraj

Średni wynik

Kraj

Średni wynik

Kraj

Średni wynik

Finlandia

563

Finlandia

554

Finlandia

545

Estonia

531

Estonia

528

Estonia

541

Holandia

525

Holandia

522

Polska

526

Słowenia

519

Niemcy

520

Niemcy

524

Niemcy

516

Wielka Brytania

514

Holandia

522

Wielka Brytania

515

Słowenia

512

Irlandia

522

Czechy

513

Polska

508

Słowenia

514

Austria

511

Irlandia

508

Wielka Brytania

514

Belgia

510

Belgia

507

Czechy

508

Irlandia

508

Węgry

503

Austria

506 505

Węgry

504

Czechy

500

Belgia

Szwecja

503

Dania

499

Łotwa

502

Polska

498

Francja

498

Francja

499

Dania

496

Szwecja

495

Dania

498

Francja

495

Austria

494

Hiszpania

496

Chorwacja

493

Łotwa

494

Litwa

496

Łotwa

490

Portugalia

493

Węgry

494 494

Słowacja

488

Litwa

491

Włochy

Hiszpania

488

Słowacja

490

Chorwacja

491

Litwa

488

Włochy

489

Luksemburg

491

Luksemburg

486

Hiszpania

488

Portugalia

489

Włochy

475

Chorwacja

486

Szwecja

485

Portugalia

474

Luksemburg

484

Słowacja

471

Grecja

473

Grecja

470

Grecja

467

Bułgaria

434

Bułgaria

439

Bułgaria

446

Rumunia

418

Rumunia

428

Rumunia

439

ifispan.waw.pl

60



Część 9

Świat fizyki – poradnik dla nauczycieli Rozumowanie w naukach przyrodniczych – PISA 2012

skich – jedynie Finlandia i Estonia. Polscy uczniowie uzyskali zbliżone wyniki do uczniów z Wietnamu, Kanady, Liechtensteinu, Niemiec, Tajwanu, Holandii, Irlandii, Australii i Makao (Chiny) – różnice między Polską a tymi krajami były statystycznie nieistotne. Na podstawie porównania wyników z lat 2012 i 2006 (lub 2009), jeśli dane państwo nie uczestniczyło wcześniej w badaniu) obliczono średnią zmianę punktową przypadającą na rok. Polska znajduje się wśród krajów o najwyższej wartości tego parametru. Większe od Polski tempo zmian miały jedynie państwa, w których średnie wyniki uczniów są znacznie niższe od wyniku polskich uczniów i znacznie poniżej średniej dla krajów OECD. Są to: Kazachstan, Turcja, Katar i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Polska znajduje się wśród krajów o najniższym odsetku uczniów na poziomie 1 i poniżej tego poziomu (wykres 3a), wyróżnia się przy tym bardzo wysokim jego spadkiem w badanym okresie – z 17% w 2006 r. do 9% w 2012 r. Jednocześnie łączny odsetek uczniów na poziomach 5 i 6 wzrósł z 6,8% w 2006 r. do 10,8% w 2012 r. (wykres 3b). Wykres 2. Odsetki uczniów (a) poniżej poziomu 2 oraz (b) powyżej poziomu 4 w krajach Unii Europejskiej w 2012 roku. Kraje uporządkowano według wzrastającego (a) lub malejącego (b) odsetka uczniów na określonych poziomach umiejętności w 2012 r. Średnia dla OECD liczona była tylko z uwzględnieniem krajów uczestniczących w obu cyklach badania. Unia Europejska uznała spadek odsetka uczniów zagrożonych wykluczeniem do wartości poniżej 15% (czerwona linia) za priorytet edukacyjny. 40 35

Wynik badania odzwierciedla zarówno efektywność systemu kształcenia, jak i zmiany statusu społeczno-ekonomicznego obywateli danego kraju (np. wzrost wykształcenia społeczeństwa). Przeliczono zatem wyniki, szacując wpływ zmian statusu społeczno-ekonomicznego. Okazało się, że wzrost wyników w Polsce w latach 2006-2009 można wyjaśnić zmianami społeczno-ekonomicznymi, natomiast nie wyjaśniają one różnicy między latami 2009 i 2012. Tę ostatnią poprawę wyników można powiązać z reformą podstawy programowej kształcenia ogólnego oraz ze zmianą struktury egzaminu gimnazjalnego, zwiększającą znaczenie przedmiotów przyrodniczych.

30 25 20 15 10 5 0

(a) 40 35 30 25 20 15 10

Poziomy umiejętności w rozumowaniu w naukach przyrodniczych

5

Średni wynik uczniów w PISA służy porównaniom międzynarodowym lub między cyklami badania, nie jest jednak wystarczającą miarą efektywności systemu edukacji. Do tego potrzebny jest rozkład wyników, czyli informacja o odsetku uczniów na poszczególnych poziomach umiejętności.

(b)

0

Bardzo interesująco przedstawia się dynamika zmian odsetka uczniów dla poszczególnych poziomów. W Polsce w kolejnych cyklach badania odsetek uczniów na poziomach 2, 1 i poniżej 1 spada, natomiast sukcesywnie wzrasta na poziomach 3, 4, 5 i 6. Wykres 1. Odsetki uczniów na poszczególnych poziomach umiejętności w Polsce w latach 2006, 2009 i 2012. 35

30

25

20

2006

15

2009 2012

10

5

Wyniki chłopców i dziewcząt W 2012 r. średni wynik chłopców w krajach OECD wyniósł 502 punkty i był o 2 p. wyższy od średniego wyniku dziewcząt. W Polsce średni wynik dziewcząt wyniósł 527 p., podczas gdy chłopcy osiągnęli 524 p. Różnica była jednak nieistotna statystycznie. Polska znalazła się zatem wśród 36 krajów, dla których nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic między wynikami dziewcząt i chłopców. Rozwiązywalność zadań W Polsce w porównaniu z rokiem 2006 procent poprawnych odpowiedzi zwiększył się dla 47 zadań, a zmniejszył się jedynie dla 6. Z tych sześciu zadań jedno dotyczyło rozpoznawania zagadnień naukowych, trzy – wyjaśniania zjawisk przyrodniczych w sposób naukowy, a dwa – interpretacji i wykorzystania wyników i dowodów naukowych. Analiza zadań pod kątem treści, mierzonych umiejętności oraz stopnia trudności nie wykazała obszarów zaniedbań – poprawiają się wyniki uczniów w zadaniach odnoszących się do wszystkich przedmiotów przyrodniczych oraz mierzących wszystkie główne umiejętności.

0 poziom 1

poziom 2

poziom 3

poziom 4

poziom 5

poziom 6

ifispan.waw.pl



61


Część 9

Rozumowanie w naukach przyrodniczych – PISA 2012

Wnioski • W badaniu umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych polscy uczniowie osiągnęli średni wynik 526 punktów (w porównaniu z 498 punktami w 2006 r.), a tym samym Polska awansowała do czołówki krajów uczestniczących w badaniu PISA nie tylko pod względem wysokości wyniku, ale także dynamiki jego wzrostu. • W porównaniu ze średnią dla OECD Polska ma znacznie niższy odsetek uczniów zagrożonych wykluczeniem (spadek z 17,0% w 2006 r. do 9,0% w 2012). Pozytywnym zjawiskiem jest także wzrost odsetka uczniów na najwyższych poziomach umiejętności (z 6,8% w 2006 r. do 10,8% w 2012 r.). • Nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy między wynikami dziewcząt i chłopców. • Wzrost średniego wyniku polskich uczniów w latach 2006-2009 można najprawdopodobniej wyjaśnić, odwołując się do zmian statusu społeczno-ekonomicznego. Natomiast znaczny wzrost wyniku w latach 2009-2012 jest najprawdopodobniej efektem poprawy jakości pracy polskich gimnazjów, co może wiązać się z wprowadzeniem nowej podstawy programowej oraz zmiany egzaminu gimnazjalnego. • W porównaniu z 2009 r. uczniowie lepiej rozwiązywali zadania odnoszące się do wszystkich przedmiotów przyrodniczych, a także zadania mierzące wszystkie główne elementy składające się na umiejętność rozumowania w naukach przyrodniczych.

Badanie przeprowadził zespół Instytutu Filozofii i Socjologii PAN w składzie: Kinga Białek, Krzysztof Biedrzycki, Dorota Cyngot, Monika Czajkowska, Grażyna Drążyk, Michał Federowicz (kierownik zespołu), Anna Gumbrycht, Jacek Haman, Dorota Laskowska, Zbigniew Marciniak, Elżbieta Barbara Ostrowska, Zbigniew Sawiński, Michał Sitek, Krzysztof Spalik, Agnieszka Sułowska, Magdalena Swat-Pawlicka, Paweł Sztabiński, Piotr Walicki Badanie zostało sfinansowane ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej.

ifispan.waw.pl

62



Świat Fizyki 3 Poradnik Dla Nauczyciela

Recommend Documents