Ang Iba’t Ibang Ngalan ng Hangin ni Mikael de Lara
Co
mga Tula And I have nothing more to write about than gratitude. For la mer, soleil-la, the bow of the arc-en-ciel and the archery of blackbirds from its radiant bow. The rest of the year is rain. Derek Walcott Ang Iba’t Ibang Ngalan ng Hangin Ukol sa Akin
Marahil ipinagtataka mo kung ano ang ginagawa natin dito. Hindi ko rin nasisiguro kung paanong nangyaring ganito: Kausap kita, ngunit walang paraan upang makatugon ka. Pagtutuos sigurong maituturing ito. O pagtatapat, itim na sugat sa papel na maghihilom lamang kung bubulong ka nang gamit ang aking tinig. Hayaan mo akong magpakilala sa iyo: kapangalan ko ang pinakamatalik mong kaibigan, at kung minsan, ang pinakamarahas pinakamarahas na halimaw ng iyong pagkabata. Kung minsan, ikaw. Hilig kong pag-usapan ang kamatayan at kasalanan, at kung tatanungin mo ako ukol sa pananalig, titingin ako sa malayo at hihinga nang malalim at sasabihing sasabihing “Oo.” O kung minsan, “Hindi,” depende marahil sa hihip ng hangin o sa kulay ng nagdaang takipsilim.
Paborito kong kulay ang abo, sapagkat minsan nanaginip akong naglulunoy sa isang ilog ng tuyong dahon at may isang batong kumausap sa akin, naninimdim sa pagkakabilad sa init ng araw. Mahilig rin ako sa pusa, at sa ahas, lalo na iyong mga kahuhunos lamang. Paminsan-minsan kung may dadapong bato -bato o maya sa kalawanging bubungan ng aking kapitbahay, iniisip ko na lamang na uwak ito at sa wakas ay nakamtan ko na ang pinakamasidhi kong pangarap. Oo, hindi pa kailanman ako nakakikita ng uwak. Sa isang nakaraang buhay maaaring isa akong pulubi, bulag na nakahandusay sa harap ng simbahan. Sa isa pa, maaaring usa o salagubang, maaaring insektong isinilang at yumaong nakaipit sa pakpak ng isang tagak. Paminsan-minsan ay kaya ko rin namang magsalita sa isang paraang mauunawaan mo, ngunit sa kasong ito, mas mahalagang magpakilala ako sa iyo: Aaminin ko, hindi ko pa rin kayang pangahasang gamitin ang pangalang Makata. Huwag mo sanang mamasamain, ngunit matagal na akong sumuko sa kapalarang kailanman ay hindi ko maririnig ang iyong tinig. Huwag mong mamasamain, ngunit kung minsan, nagsusulat din ako para sa akin.
Prolepsis
Magsimula tayo sa kagubatan. Magtapos tayo sa apoy. Palibutan ng naratibo ang nangyari: sa pagitan ng kulubot na mga ugat ng isang puno, natutulog ang isang bubuli. O nagtatago. Nagpapatay-patayan. Mga uwak na sumisirko sa kalangitan, naghahanap ng mapupugaran. Binubulag ng kalawakan. Tuyong dahon, sukal, sala-salabid na mga tangkay, lahat nag-aabang ng ulan. Kailangang may mangyari: Tunog ng dahong nagsasalupa sa ilalim ng talampakan. Tunog ng paghingal. Alam mong may tumatakbo, bagaman hindi mo maaninag kung sino. Nasabi ko na bang madilim noong gabing iyon? At kailan ka ba huling nakaramdam ng takot? Papalabas ng kagubatan, humihingal ang isang bata, mata sa nag-iisang gasera sa malayo niyang bintana. Kayrami niyang hindi nalalaman. Umaapaw sa kuwento ang kagubatan. Ang Nakikita
Una sa lahat: kailangan mong maniwala: wala akong kayang sabihin kundi ang nakikita. Nagsasanib ang tubig-ulan at dura at grasa sa pitak-pitak na mukha ng kalsada, namumuo ang liwanag, namamaga ang alangaang, ito ang madaling-araw, ito ang Maynila, ito ang Maynila sa tuwing madaling-araw. Kanina lamang ay tinitigan mo ang buwang nakalambitin sa madawag na kalangitan. Mamaya, kung sa pagtingala ay walang buwang nag-aabang sa iyo, tititigan mo ang espasyo kung saan, sa mga himulmol ng iyong paghaharaya, ay iisipin mong may buwang tumititig pabalik. Alam mo ito:
Ang pagdilat ay isa lamang sa maraming anyo ng pag-asa. Nakikita mo rin ang nakikita ko: ito, akong nagwiwika; ito, ikaw na pilit humahalukay ng sariling kahulugan sa mga sukal ng lahat ng nakikita; ito, ang lungsod na di makayanang punan ang mga uka sa nababakbak mong puso. Kanina lamang ay nakita ko kung paano, sa kabila ng sala-salabid na busina at huntahan ng pasahero, isang pawisang babae ang naglabas ng rosaryo, pumikit, at bumulong nang para bang may nakaririnig. Ito, panalangin. Sabay tayong magtaka kung paanong nagkakasya ang gayong kalawak na pag-asa sa pagitan ng dadalawang palad. Ang Makasalanan
Walang makapapansin. Maglalakad ako sa hardin ng aking kapitbahay at isa-isang durukutin ang mata ng mga bulaklak. Darapa ang damo sa ilalim ng aking talampakan. Lalapat ang mga dahon sa kapwa nila dahon. Kaba ang tawag dito, o alisuag. Sapagkat kung ako’y magkakasala, at walang makakikita, maaari kong sabihing hangin ang nagkuyom sa makahiya. Hindi ako. Sapagkat hindi mo matitiyak kung ano ang naglalaho sa bawat pagpikit mo. Maaaring wala. Maaaring may isang talulot na naligaw sa iyong paanan. Maaaring sa isang balkonahe, sa isang dako ng mundo, may dumarapong paruparo. Ang totoo? Madaling-araw dito. Nakakuyom ang mga makahiya. Heto: isang sugat. Sa iyo ko lamang aaminin. Sa dakong ito ng mundo, iisa ang ngalan namin ng hangin. Dalawang talukap, kalahating kabang langib,
Isang tabong dugo. Lahat ng kaya mong sabihin O ihagis sa ilog. Maghanap ka pa ng sasabihin. Ako, Ayaw ko, dahil kung tanungin kita kung may naiwan ka ba, Litrato o iskapular na gusto mo sanang ilakip ko sa sobre
Bago sunugin, may maisasagot ka ba? Hindi ko alam, Baka. Basta. Ang alam ko: Mamaya, mananaog ang tubig Mula sa mga ulap, luluhod sa harap ko, hahandugan ako Ng tinig. Iyan ang sinabi mo kagabi, sa akin, Sa isang panaginip. Ang sabi mo pa, huwag kong tatanggapin. At kung magpumilit sila, isauli ko, dagdagan ko pa: Dalawang talukap, kalahating kabang langib, isang tabong dugo. Lahat ng kaya kong sukatin o ibaon sa lupa. Marami pa, Pero di ko na maalala. Nalulungkot ka na yata. Ako? Marahil. Bahala na. Kung may panahon ka, dumalaw ka Sa sementeryo. Sa tabi ng estero, sa ilalim ng kalansay Ng puno ng akasya, may makikita kang payong, nakasandal Sa isang puntod. Payong, dalawang talukap, Kalahating kabang langib, isang tabong dugo. Lahat Ng kaya mong angkinin. Pasensiya ka na. Hindi ngayon ang panahon ng mga bulaklak. Liriko: Tag-araw
Naririnig mo ba ako? Itinatanong ko ito sapagkat kanina, sa isang panaginip, ay natagpuan ko ang sariling naglulunoy sa isang ilog ng abo. Natanaw kita sa pampang, at pinilit kitang kausapin, bagaman alam kong aangkinin lamang ng alangaang ang tuyot kong tinig. Hindi ito tungkol sa pag-ibig. Tungkol ito sa alaala: Minsan akong nagnakaw ng isang araw mula sa tag-ulan. Hindi ko na maalala kung saan ko ito isinilid. Tungkol din ito sa mga ulap, kung paanong minsan, habang sila’y minamasdan, nakaulinig ako ng pagkuskos sa kalawakan.
Kailan ko bang natutunan: Iyon ang tunog ng tanghaling isinusulat ang maikli at mapait niyang talambuhay. Nauunawaan mo na ba? Kanina lamang ay nakita ko ang isang kaibigan, nakatanghod sa bintana. “Araw-araw, walang bigo, ay minamasdan kong tumubo ang isang puno. Ganito nga siguro,” wika niya, “ang pakiramdam ng tunay na kapayapaan.” Maaari ngang tungkol ito sa kapayapaan, bagaman mas hilig kong pagmasdan ang malungkot na sayaw ng mga dahon bago sila tuluyang lumapag sa lupa. At maaari ring tungkol ito sa pag-ibig. Maaaring tungkol ito sa pananahimik, isang pagtatangkang magsinungaling gayong alam kong anumang sugat ang mapamaga sa iyong paniniwala ay maghihilom at uuwi lamang sa gaspang ng katotohanan. Gaya nito: Tungkol ito sa alaala: Minsan ko nang nasukat ang kalawakan. Ilang dangkal nga ba ito? Nangamba akong makalimot, kaya’t pinilit kong magwika: Magugunaw ang lahat, pati tinig, pati gunita. Binalot ng alinsangan ang aking mga salita kaya’t di mo ako narinig, ngunit sa isip ko’y tumugon ka, at naunawaan kita, (naaalala ko ito hanggang sa ngayon,) bagaman ang totoo’y nakatingin ka sa malayo, taimtim na nakikinig sa paghuni ng tag-araw. Sa Kabila Ng Lahat
Matagal na mula noong nagsawa akong matakot sa hindi ko nakikita. Wala pa ring nagbabago hanggang ngayon. Magaspang pa rin ang hihip ng hangin. Ang mga ahas sa kagubatan, alam kong nasa kagubatan pa rin, patuloy na naghuhunos, bagaman sa tuwing hahanapin ko sila’y wala akong matagpuan kundi ang tuyot at maninipis nilang balat. Gayundin sa lungsod. Humuhuni pa rin ang langit sa tuwing ipipinid ko ang aking mga labi. Akala siguro nito’y hindi ko siya maulinig kaya’t nananahimik ako. Nagtataka rin kaya ito, tinitimbang kung may awit ding nagliliyab sa abuhin kong kalooban? Sa kabila ng lahat, hindi ko alam. Hindi ko alam kung anong tayantang na lupalop ang nasa kabila ng lahat, kung anong halimaw ang payapang natutulog, humihilik, nag-aabang na mahagilap ko ang anumang naglaho mula nang magsawa akong maniwala. Sa isip ko, isang araw, kakaharapin ko ang halimaw na iyon, walang sandata kundi gusgusing pananalig. Maaamoy niya ang aking pangamba, at ngingiti siya, at ibabahagi ang dalumat na alam ko na, dati pa: “Naiintindihan mo? Walang nagbabago.” At saka siya titindig. Tatakbo akong papalayo, ngunit hahabulin ako ng numinipis at numinipis niyang tinig. “Bakit ka natatakot? Alam mong magwika man ako, wala akong ibang tinig na magagamit kundi ang sa iyo.” At pipikit ako, ipipinid ang mga labi, dahil sa kabila ng lahat, hindi ko alam kung akin pa ring talaga ang tinig na iigpaw mula sa nag-aapoy kong lalamunan. Liham
1.
Kaninang madaling-araw, dumungaw ako sa bintana at buong-lakas na isinigaw ang iyong pangalan. Nangatal ang mga dahon. Patuloy na nagsayaw ang nag-iisang gamugamo sa paligid ng umaandap-andap na ilaw-poste. Umusad ang mga ulap. Nagkubli ang buwan. Walang sinumang lumingon. 2. Gusto kong ipaalam sa iyo kung gaano nang kahirap ang dumilat. Nagdurugo ang kalawakan sa bawat kong pagtingala, nagiging simbigat ng tingga, at wala na akong magawa kundi abangan ang marahas nitong pagbulusok. Ilang libong taon nang uso ang kamatayan, sabi ng isang makata, at oo, ilang libong taon na nga tayong binabagabag ng mga hangganan, ngunit iyon at iyon pa rin ang katahimikang sumasakop sa ating mga lalamunan sa tuwing napagtatantong di na babalik ang lumisan. Iyon pa rin ang mga pagnanasang alam nating di kailanman makakamtan: Gusto kong isiping naririnig mo ako, nababasa mo ito, at sa gilid ng papel, napapansin mo ang isang linya, nangungulila, walang mapagsingitan: Nasaan ka na? Kayhirap magtanong nang walang tumutugon. Kayhirap pumikit nang nalalamang kadiliman din lamang ang sasalubong sa aking pagdilat. 3. Kailangan kong magpatuloy. Sapagkat may mga bagay na hindi mo nagawa.
4. Kayraming balakid sa paglimot: Dalawang talukap, kalahating kabang langib, isang tabong dugo. Sa pader ng kusina, sintaas ng tuhod, may sampulgadang linya. Iginuhit mo iyon, dati, gamit ang pulang krayola. Hanggang dito ang inabot ng huling baha. Sandakot na abo. Singsing, kupas na salamin. Pitak sa marmol na sahig. Sa ibabaw ng aparador, may bukbuking kahon, puno ng mga luma mong liham. Paminsan-minsan, ibinababa ko pa rin iyon, hinaharaya ang tinig mong binibigkas ang mga linya. Hindi mo kailangang magpaliwanag. Naiintindihan kita. Butas-butas na maleta. May-lamat na kopita. Kalawanging kuwadra ng mga ibon. Sa tokador: Ilang aklat. Kuwaderno, listahan ng mga ipamimili. Huwag kalilimutan! Tinitigan ko nang masinsin ang lahat nang ito, isinilid sa isang baul, pilit pinagkasya sa bukbukin kong puso. Sa hardin, nakaukit sa sandalan ng bangko, isang puso, pangalan mo, pangalan ko, Mayroon pa bang kulang? Mayroon pa bang naiwan? Sapagkat kailangan kong sunugin ang lahat nang natira. 5. GAMUGAMONG NAGSASAYAW: Kaylapit nang magliwanag, ngunit di ko matiis na lumapit sa iyong init. UMAANDAP-ANDAP NA ILAW-POSTE: May hanggan ang halat. GAMUGAMONG NAGSASAYAW: Alam kong kapag lumapit ako nang tuluyan,
masusunog ako. UMAANDAP-ANDAP NA ILAW-POSTE: May mga pagkakataong kailangan nating magpasya. GAMUGAMONG NAGSASAYAW: Ngunit kaydilim ng lungsod! Kaylamig! Kailangan ko ng kapirasong liwanag. Iyon lamang, at maaari na akong pumanaw. UMAANDAP-ANDAP NA ILAW-POSTE: Huwag nating pag-usapan ang kamatayan. 6. Kailangan kong magpatuloy. Sapagkat malapit nang magliwanag. 7. Gusto kong pagkasyahin sa iilang saknong itong dambuhalang kadilimang dumaragan sa kumikipot at kumikipot kong sulok ng lungsod. Ngunit paano? Kung bukas, may maalala ako, isusulat ko na lamang iyon sa lumang diyaryo, sa likod ng kalendaryo, ibubulong sa mga ibon, iguguhit sa hangin, at saka hihipan. Aasa na lamang na babalik sa akin ito bilang hininga, o ulan. Aasa na lamang na maririnig mo ako. Gusto kong isigaw, paulit-ulit, buong-lakas, ang iyong pangalan. Gusto kong bulungan ako ng bintana gamit ang nangangatal mong tinig. Kayrami ko pang gustong sabihin, ngunit sadya nga sigurong tungkol ito sa mga hangganan. Gusto kong maglaho ang lahat ng hangganan. Gusto kong ipagbawal ang kamatayan.
Gusto ko nang pumikit, at dumilat nang hindi nangungulila, nakaantabay sa muling pagliwanag ng kalawakan, at naririto pa rin, palagi, umaalala. Matapos Itaboy ng Tag-araw at Kalungkutan mula sa Lungsod
Malamig dito sa kabundukan. Dumating ako nang mag-isa, naghahanap ng katahimikan, ngunit ano ang sumalubong kundi mga kuliglig na humuhuni ng sarili-sariling pagdurusa sa ilalim ng makapal na damo? Tinatawag ng mga kuwago ang mga kaluluwa ng nagsilagas na dahon. Pinagpapasahan ng mga puno ang tinig ng mga nag-iinuman sa pusod ng gubat, iniaabot sa nakapinid kong bintana. Paano kong malilimot ang daan pauwi? Ibinubulong ng mga bulaklak ang huling linya ng tulang ito. Mapangutya ang titig ng buwan. Walang sapilitang paglimot. Sangandaan
Huwag muna nating pag-usapan ang kasalanan, huwag munang bilangin ang mga pagkukulang, ang kaban-kabang utang natin sa mundo.
Masdan sa halip ang pagsiksik ng araw sa sinapupunan ng isang kutsara, pakinggan, sa likod ng kalangitan, ang paghuni ng mga anghel. Sino ba tayo upang makaintindi? Nagsisiwalat ng lihim ang lupa ngunit mas hilig yata nating pumikit at kupkupin ang sari-sarili nating mga pagdurusa. Sakaling magsawa ka sa pagsisisi, ibulong mo lamang ang pangalan ng kapalaran. Sakaling hindi mo ito alam, ipagpatuloy mo na lamang ang pagsisisi. O di kaya umupo sa mga ugat ng nag-iisang puno sa iyong bakuran, at humaraya: Sa isang madilim na silid natutulog ang isang dalaga. Biniyak mo ang kanyang puso, dati, sa isang panaginip. Maaaring hindi mo na siya naaalala. Maaaring hindi ka na niya naaalala. Maaaring tanghali na ngunit nakapinid pa rin ang bintana. Kung papasok ka sa silid, makita mo kaya ang kanyang blusang nakalambong sa gasera? Mapabulong ka kaya, ikaw? At nasabi ko na bang kagabi, inilapat ng dalaga ang kaniyang palad sa aking pisngi at sinabing, Patawad, mayroon lamang akong naalala. Nang tanungin ko siya kung ano ito, ngumiti lamang siya at bumulong: Wala kang dapat ikabahala. Narito tayo ngayon, hindi ba? Matapos Matanggap ang Mensahe ng Isang Kaibigang Makata
Matagal na kaming hindi nagkikita ng makatang si Diego. Malungkot din kaya ang huni ng mga kuliglig sa bayan ng San Pablo? Hindi ko mailarawan ang kagandahan
ng mga ilog sa San Pablo sapagkat hindi pa ako nakararating doon. Kanina, nabasa ko ang kaniyang mensahe: “Masigasig ang kalikasan sa iyong mga tula ngayon, kaibigan.” Hinaharaya ko siyang nakangiti, kamay-sa-tiyan, habang sinasabi ito. Sa labas ng aking bintana, umuugong ang mga sasakyang tumatahak sa Avenida. Naglalako ng sampaguita at ilang-ilang ang mga paslit sa paanan ng Labingwalong Istasyon ng Tren. May mabibili kaya ang isang pirasong baryang pilak na nakasabit sa kalangitan? Maalinsangan sa sinapupunan ng Maynila. Sa susunod na buwan, pupunta ako sa San Pablo at magdadala ng isang boteng alak. Mapilit ko kayang uminom si Diego? Pakikinggan namin ang tinig ng mga nalalagas na dahon. Magkukuwento ako tungkol sa bundok na nakasiksik sa aking dibdib. Sakaling malasing siya, tiyak ko, tatanungin niya ako, “Paano kang nakauwi?” At tutugon ako, “Hindi naman ako umalis.” Paniniwala
Maniwala ka, dumaan din ako sa pagkabata, at nakarinig ng awit sa pagpatak ng tubig sa yero, at kaydalas ding naglapat ng kamay sa lupa upang pakinggan ang pagpintig ng puso ng daigdig. Ngayon, kaytanda ko na, at ano ang nagbago? Gusto kong maniwalang wala, bagaman gusto ko ring isiping nagkamali sa pagbilang ng mga taon ang panahon. Ilang ulit na akong tumingala
upang titigan ang mga ibong naghahabulan sa ibabaw ng mga gusali. Sinubok ko na ring hanapin ang liwanag sa likod ng nakikita, ngunit sa anino pa lamang ng isang nalalagas na talulot ay sinalubong na ako ng pagkabulag. Gusto kong ibulong sa iyo ang lahat ng aking lihim, ngunit hinihintay ko pa rin ang hudyat ng iyong pagtataka. Bakit hindi iumang ang palad sa labas ng bintana, pakiramdaman ang pagdating ng ulan? Pumikit at mag-abang. Naririnig mo? May sinasabi ang mundo, at dumadaing ang buhay na bato sa loob ng ating mga dibdib, nagliliyab, umaapaw sa mga panalanging nalimot na natin kung paanong bigkasin. Elehiya, Bago pa Man
Hindi mo kailangang maging matapang. Hindi mo kailangang isipin ang malawak na parang ng iyong kabataan, ang hapdi ng hamog nang minsan kang abutin ng madaling-araw sa pagtitig sa mabagal na sayaw ng kalawakan, sa pagbilang sa naglalaho at naglalahong mga tala. Nabilang mo sila—ilan? ngunit hindi mo kailangang maalala. Kailangan mo lamang makinig sa mga butil ng liwanag na nakatanim sa iyong kalooban. Ibulong sa kanila ang bawat mong pangamba at dumantay sa payapa nilang pananatili. Samantala nangungusap ang dilim, hinihintay kang tumugon sa kanyang anyaya. Samantala, ang hamog, ang madaling-araw, ang naglalahong mga tala ay nakatanghod sa sari-sarili nilang mga bintana.
Ngayon—naaalala mo? bumangon ka upang ipakita sa kanila ang mga mata mong mahapdi rin, o abuhin, o nangangatal sa ginaw. Ngunit dilat. Malapit nang magliwanag, at harapin mo man ito nang nakapikit, manalig kang sa kabila ng lahat ng iyong pagkukulang ay nakangiti kang ihahalukipkip ng mundo sa nag-aabang niyang mga braso. Avenida, Pagtila
Masdan mo, nagtatampisaw ang mga batobato at maya sa tubig na naipon sa mga uka sa semento, tumitingala at para bang umiiling-iling sa bawat businang nambubulabog sa di-kalayuan. Dinidilaan ng mga pusa ang isa’t isa sa ilalim ng mga namamahingang sasakyan, at ang bawat bintana, nakapinid man o hindi, ay nakikinig sa payapang pagtibok ng puso nitong lungsod. Kaibigan, gusto sana kitang kausapin tungkol sa kalungkutan, ngunit ngayon, tinatawag ng liwanag ang hangin mula sa aking dibdib, at saan man ako lumingon, naghahabulan ang mga batang di makapagpigil ng ngiti sa pinilakang pagdilat ng lungsod. Kaytagal kong inabangan ang tag-ulan, at pagdating nito, kaytagal ko namang inabangan ang pagtila. Masdan mo.
Pumikit lamang at dumilat muli, at mababatid mo ang lihim na ibinubulong ng kalangitan matapos ang ulan: lahat, lahat, nahuhugasan. Tanging Pananalig
Hindi dugo ang tutubos sa kahirapan kundi pag-ibig na puspos. - Cirilo F. Bautista, mula sa “Panangis ng Huling Tao sa Daigdig”
Ngunit may silbi pa ba ang pag-ibig na hindi tinubog sa dugo? Dakilang makata, dito ko sa loob ng simbahan binabasa ang iyong tula, habang naaagnas ang lungsod at ang Diyos ay nasa langit lamang. Matagal na akong nagsawa sa paniniwalang kumikirot din ang Kanyang dambuhalang dibdib sa tuwing may batang inaangkin ng lansangan, sa bawat dalanging naglalaho sa alangaang, sa bawat tulang humahamon sa Kanyang kadakilaan. Ngunit ano ang lugar kong magmaktol gayong itong pasang tungkulin ay singbigat lamang ng kalawanging pakong nakaturok sa Kanyang mga palad? Dakilang makata, kailangang may magsabi sa Kanyang kailangan na Niya muling bumaba, ngunit may kutob akong hindi rin Siya nagbabasa ng tula. Heto’t nagtatangka akong kumatha ng panalangin habang di pa rin makahanap ng hiling na kayang kargahin ng hangin. Kung hiwain ko itong aking palad— may mabago pa kaya ang dugong papatak sa naghihingalong salita? Saan pupulot ng tinik na isisilid sa mga titik gayong ang tangi kong alam na pag-aaklas
ay ang laban sa pananahimik? Gayong hawak mo na ngayon ang tangi kong paraan ng pananalig?
