TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD
TS EN ISO 3834-1 Mart 2008
ICS 25.160.10
METALİK MALZEMELERİN ERGİTME KAYNAĞI İÇİN KALİTE ŞARTLARI BÖLÜM 1 : KALİTE ŞARTLARININ UYGUN SEVİYE SEÇİMİ İÇİN KRİTERLER Quality requirements for fusion welding of metallic materials Part 1: Criteria for the selection of the appropriate level of quality requirements
TS EN ISO 3834-1 (2008) standardı, EN ISO 3834-1 (2005) standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi’nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN’den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz.
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
−
Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
−
Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 25.160.10
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 3834-1/Mart 2008
Ön söz − Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN ISO 3834-1 (2005) standardı esas alınarak, TSE Metalurji İhtisas Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 20 Mart 2008 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. − Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 25.160.10
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 3834-1/Mart 2008
İçindekiler 0 1 2 3
Giriş .....................................................................................................................................................1 Kapsam................................................................................................................................................1 Atıf yapılan standardlar .....................................................................................................................2 Terimler ve tarifleri .............................................................................................................................2 3.1 Tasarım şartnamesi..............................................................................................................................2 3.2 Vasıflandırılmış kişi ..............................................................................................................................2 3.3 Konstrüksiyon .......................................................................................................................................2 3.4 İmalâtçı, fabrikatör................................................................................................................................2 3.5 Taşeron ................................................................................................................................................2 3.6 Kaynak operatörü .................................................................................................................................2 4 ISO 3834’ün genel hatları...................................................................................................................2 5 Uygun kalite şartları seviyesinin seçimi ..........................................................................................3 6 ISO 3834’e uygun bir kalite yönetim sistemi için dikkate alınacak unsurlar................................3 Ek A (Bilgi için) - ISO 3834-2, ISO 3834-3, veya ISO 3834-4’ün seçimindeki yardımcı kriterler ............4 Kaynaklar.......................................................................................................................................................6
ICS 25.160.10
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 3834-1/Mart 2008
Metalik malzemelerin ergitme kaynağı için kalite şartları Bölüm 1: Kalite şartlarının uygun seviye seçimi için kriterler 0
Giriş
Ergitme kaynağı gibi işlemler, çoğu mamullerin imalâtı için yaygın bir şekilde kullanılır. Bazı işletmelerde bu işlemler imalâtın temel özelliğidir. Mamuller basitten karmaşığa bir değişim aralığı gösterebilirler. Örneklere basınçlı kaplar yerel ve zirai teçhizatlar, vinçler, köprüler, ulaşım araçları ve diğer kaynaklı yapılar dahildir. Bu işlemler, imalâtın maliyeti ve kalitesi üzerine önemli etkide bulunur. Bu sebeple bu işlemlerin en etkili bir şekilde yapıldığından emin olunması ve işlemin bütün aşamalarında uygun kontrollerin yapılması önemlidir. ISO 3834 ’ün, ISO 9001:2000 standardının yerini alacak bir kalite yönetim sistemi standardı olmadığı vurgulanmaktadır. Bununla birlikte imalâtçılar tarafından ISO 9001:2000 uygulandığında yararlı bir araç olabilir. Kaynak işlemleri için kalite şartları şartnamesi, kaynak işlemlerinin kalitesinin tam olarak doğrulanamamasından dolayı kaynak işlemleri için kalite şartları şartnamesi önemlidir. Bu sebeple kaynak işlemleri, ISO 9000:2000 tarafından özel bir işlem olarak kabul edilir. Bir mamulun kalitesi, muayene ile değil, imalât sırasında sağlanmalıdır. En pahalı ve karmaşık tahribatsız muayene bile mamulün kalitesini geliştiremez. İmalâtta ve hizmette ciddi problemlerden arınmış mamuller için, tasarım aşamasında malzeme seçiminden, imalâta ve müteakip muayenelere kadar kontrollerin sağlanması gerekir. Örneğin, kötü tasarım, atölyede, şantiyede veya hizmette ciddî ve maliyeti yüksek güçlükler yaratabilir. Yanlış malzeme seçimi kaynaklı birleştirmelerde çatlama gibi problemlere sebep olabilir. Sağlam ve etkili imalâttan emin olmak için yönetim, muhtemel problem kaynaklarını bilmeye ve uygun kalite prosedürlerini uygulamaya ihtiyaç duyar. ISO 3834, farklı durumlar için uygulanabilen önlemleri belirler. Bu önlemler, tipik olarak aşağıdaki durumlarda: Sözleşme hallerinde: kaynak kalite şartlarının şartnamesi olarak, İmalâtçılar tarafından: kaynak kalite şartlarının tesisi ve sürdürülmesi için, İmalât kodları veya uygulama standardlarını hazırlayan komiteler tarafından: kaynak kalite şartlarının şartnamesi olarak, Üçüncü taraflar, müşteriler veya imalâtçılar gibi kaynak kalite performansını değerlendiren kuruluşlar tarafından uygulanabilir. Müşteri şartlarını, düzenleyici veya imalâtçının kendi şartlarını karşılamada imalâtçının imkânlarını değerlendirmek için ISO 3834, belgelendirme kuruluşları dahil, iç ve dış kuruluşlar tarafından kullanılabilir.
1
Kapsam
Bu standard, ISO 3834’ün kullanımı için genel hatları belirtir ve metalik malzemelerin ergitme kaynağı için uygun kalite şartları seviyesinin seçimi için ISO 3834-2 [3], ISO 3834-3 [4] ve ISO 3834-4 [5] de belirtilen üç seviye arasında dikkate alınacak kriterleri verir. Bu standard hem atölyeler hem de sahadaki montaj alanlarında yapılan imalâta uygulanır. Not 1 – ISO 3834-2, ISO 3834-3 ve ISO 3834-4, bütün ergitme kaynak işlemleri ile (ayrı ayrı veya belirtildiği şekilde birleştirilmiş olarak her işlem için) ilgili işlem kontrolleri için kalite şartlarının tam takımını sağlar. ISO 3834-2, ISO 3834-3 veya ISO 3834-4’ün kalite şartlarına uygunluğu teyit için gerekli dokümanlar ISO 3834-5’te belirtilmiştir. Bu standard bir toplam kalite yönetimi sistemi için şartları belirlemez. Bununla birlikte Madde 6, ilâve edilmeleriyle ISO 3834’ü tamamlayan kalite yönetim sistemi elemanlarını belirler. Not 2 - ISO 3834-2, ISO 3834-3 ve ISO 3834-4 kendi başlarına bir imalâtçı tarafından veya ISO 9001:2000’le bağlantılı olarak kullanılabilir. 1
ICS 25.160.10
2
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 3834-1/Mart 2008
Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tâdil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tâdil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardın en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. Adı No (İngilizce) ISO 9000: 2000 Quality management systems Fundamentals and vocabulary
3
TS No 1) TS EN ISO 9000:2007
Adı (Türkçe) Kalite yönetim sistemleri - Temel esaslar ve terimler ve tarifler
Terimler ve tarifler
Bu standardın amaçları için ISO 9000:2000’de verilen terim ve tariflerle birlikte aşağıda verilen terimler ve tarifler uygulanır.
3.1
Tasarım şartnamesi
Müşteri tarafından veya müşteri şartlarının beklentisindeki kuruluş vasıtasıyla veya düzenleme ile belirlenen mamuller için şartlar. Not - Mamuller için şartlar ve bazı durumlarda ilgili işlemler, örneğin; teknik şartnameler, mamul standardları, işlem standardları, sözleşmeye bağlı anlaşmalar ve düzenleyici şartlar gibi dokümanlarda kapsanabilir.
3.2
Vasıflandırılmış kişi
Öğretimle, eğitimle ve/veya ilgili uygulama tecrübesiyle bilgi ve yeterlilik kazanmış kişi. Not – Beceri ve bilgi seviyesini göstermek için bir yeterlilik sınavı istenebilir.
3.3
Konstrüksiyon
Mamul, yapı veya kaynak edilmiş herhangi bir parça.
3.4 İmalâtçı, fabrikatör Kaynaklı imalâttan sorumlu kişi veya kuruluş.
3.5 Taşeron Bir sözleşme durumunda imalatçıya mamullerin, hizmetlerin ve/veya faaliyetlerin sağlayıcısı.
3.6 Kaynak operatörü Tam mekanize veya otomatik ergitme kaynak işlemlerini yapan kişi.
4
ISO 3834’ün genel hatları
ISO 3834 metalik malzemelerin ergitme kaynak işlemleri için uygun kalite şartlarını belirler. Bu standardda kapsanan şartlar diğer kaynak işlemlerine adapte edilebilir. Bu şartlar sadece, herhangi bir özel mamul grubuna tahsis edilmeksizin ergitme kaynağı tarafından etkilenmiş olabilecek mamullerin kalitesi yönüyle alakalıdır. Bu yüzden ISO 3834, belirtilen kalitede mamuller üretmek için bir imalâtçının yeteneğini gösteren bir metot sağlar. ISO 3834 aşağıdaki şekilde hazırlanmıştır: a) Standard, imal edilecek konstrüksiyon tipinden bağımsızdır, b) Standard, atölye ve/veya şantiyede yapılan kaynak için gerekli kalite şartlarını tarif eder, c) Standard, belirtilen şartları karşılayacak şekilde konstrüksiyonlar imal etmek için bir imalâtçının yeteneklerini belirlemek için rehberlik sağlar, d) Standard, imalâtçının kaynak yeterliliğini değerlendirmek için bir temel sağlar. 1)
2
TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.* işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayınlanmış olan Türk Standardlarıdır.
ICS 25.160.10
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 3834-1/Mart 2008
Aşağıdaki bir veya birden fazla hususta belirtilen kalite şartlarını sağlayan bir imalâtçının, kaynaklı konstrüksiyonları imal etme yeterliliğinin gösterilmesinde ISO 3834 uygundur: - Bir şartname, - Bir mamul standardı, - Bir düzenleyici şart. Bu standardda kapsanan şartlara imalâtçı tarafından tam olarak uyulabilir veya ilgili yapıya uygulanamadığında seçimli olarak iptal edilebilir. Standardda kapsanan şartlar aşağıdaki uygulamalarda kaynak kontrolleri için esnek bir çerçeve sağlar: Durum 1: İmalâtçının ISO 9001:2000’e uygun bir kalite yönetim sistemine sahip olmasını gerektiren şartnamelerdeki özel şartları sağlamak, Durum 2: İmalâtçının ISO 9001:2000’den başka bir kalite yönetim sistemine sahip olmasını gerektiren şartnamelerdeki özel şartları sağlamak, Durum 3:.Ergitme kaynağı için bir kalite yönetim sistemi geliştiren imalâtçı için özel kılavuzluk sağlamak, Durum 4: Ergitme kaynak faaliyetlerinin kontrolünü gerektiren şartnameler, düzenlemeler veya mamul standardları için ayrıntılı şartlar sağlamak.
5
Uygun kalite şartları seviyesinin seçimi
ISO 3834 standardının uygun bölümünün seçimi, gerekli kalite şartları seviyesinin belirlenmesi, mamul standardı, şartname, düzenleme veya sözleşmeye uygun olmalıdır. ISO 3834’ün çeşitli durumlar ve farklı uygulamalar için kullanılabilmesi sebebiyle tek tek hususlarda adapte edilen kalite şartları seviyesindeki belirleyici kurallar bu maddede verilemez. ISO 3834 durumların değişikliğinde uygulanabilir. İmalâtçı, mamullerle ilgili aşağıdaki kriterleri esas alan kalite şartlarının farklı seviyelerini belirleyen üç bölümden birini seçmelidir: Güvenlik açısından kritik mamullerin kapsam ve önemi, İmalâtın karmaşıklığı, İmal edilen mamullerin aralığı, Farklı malzemelerin kullanım aralığı, Oluşabilecek metalurjik problemlerin kapsamı, Kaçıklık, çarpılma veya kaynak kusurları gibi mamul performansını etkileyecek imalât kusurlarının kapsamı. Özel bir kalite seviyesine uyumunu gösteren bir imalâtçının daha ileri bir gösterimini gerektirmeksizin tüm alt seviyelerdeki uyumluluğunu sağlamış olduğu kabul edilir [meselâ, ayrıntılı kalite şartlarına (ISO 3834-2 gibi) uyan bir imalâtçı, standard kalite şartlarıyla uyumluluğu (ISO 3834-3 gibi) ve temel kalite şartlarıyla uyumluluğu (ISO 3834-4 gibi) da sağlamış olduğunu gösterir]. Ek A, ISO 3834’ün uygun bölümünün seçiminde yardımcı olacak kriterleri sıralar.
6 ISO 3834’e uygun bir kalite yönetim sistemi için dikkate alınacak unsurlar Bu standard bir kalite yönetim sistemine (QMS) katkıda bulunacak birçok nitelik ihtiva eder. Bu madde, ISO 3834 standardının kalite şartlarını desteklemek için imalâtçı tarafından dikkate alınması gereken bu QMS unsurlarını tayin eder: a) Doküman ve kayıtların kontrolü (ISO 9001:2000, Madde 4.2.3, Madde 4.2.4’e bakınız), b) Yönetimin sorumlulukları (ISO 9001:2000, Madde 5’e bakınız), c) Kaynakların sağlanması (ISO 9001:2000, Madde 6.1’e bakınız), d) İşletim personelinin yeterliliğini, bilinç ve eğitimi [ISO 9001:2000, Madde 6.2.2, Madde 7.5.2 b)’ye bakınız], e) Mamul gerçekleştirmenin plânlanması (ISO 9001:2000, Madde 7.1’e bakınız), f) Mamule bağlı şartların belirlenmesi (ISO 9001:2000, Madde 7.2.1’e bakınız), g) Mamulle ilgili şartların gözden geçirilmesi (ISO 9001:2000, Madde 7.2.2’ye bakınız), h) Satın alma (ISO 9001:2000, Madde 7.4’e bakınız), i) İşlemlerin geçerli kılınması (ISO 9001:2000, Madde 7.5.2’ye bakınız), j) Müşterinin özelliği (ISO 9001:2000, Madde 7.5.4’e bakınız), k) İç denetim (ISO 9001:2000, Madde 8.2.2’ye bakınız), l) Mamulün izlenmesi ve ölçülmesi (ISO 9001:2000, Madde 8.2.4’e bakınız). ISO 9004:2000[2] bir kalite yönetim sisteminin geliştirilmesi ve uygulamasında rehberlik sağlar. 3
ICS 25.160.10
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 3834-1/Mart 2008
Ek A (Bilgi için) ISO 3834-2, ISO 3834-3, veya ISO 3834-4’ün seçimindeki yardımcı kriterler No 1
Unsur
ISO 3834 - 2
ISO 3834 - 3
Şartların gözden geçirilmesi
Gözden geçirme gerekir Kayıt gerekir
2
ISO 3834 - 4
Teknik incelenme
Kayıt gerekebilir
Kayıt gerekmez
İncelenme gerekir Kayıt gerekir
Kayıt gerekebilir
Kayıt gerekmez
Mamul, hizmetler ve/veya faaliyetlerin özel taşeronluğu için bir imalâtçı gibi işleme tabi tutmak. Bununla birlikte kalite için son sorumluluk imalâtçıda kalır.
3
Taşeronluk
4
Kaynakçılar ve kaynak operatörleri
5
Kaynak koordinasyon personeli
6
Muayene ve deney personeli
7
İmalât ve deney teçhizatı
Koruyucu elbiseler ve güvenlik teçhizatı ile birlikte; hazırlık, işlem uygulama, kaynak, nakil, kaldırma faaliyetleri için gerektiği şekilde uygun ve mevcut
8
Teçhizat bakımı
Bakım ve ürün uygunluğunu sağlamak için gerekir.
Vasıflandırma gerekir. Gerekir
Özel şart yok
Vasıflandırma gerekir.
Dokümante edilmiş plânlar ve kayıtlar gerekir.
Özel bir şart yok
Kayıtlar tavsiye edilir.
9
Teçhizatın tanımı
Liste gerekir
Özel bir şart yok
10
İmalât plânlaması
Gerekir
Özel bir şart yok
Dokümante edilmiş plânlar ve kayıtlar gerekir.
Dokümante edilmiş plânlar ve kayıtlar tavsiye edilir
11
Kaynak prosedürü şartnameleri
Gerekir
Özel bir şart yok
12
Kaynak prosedürlerinin vasıflandırılması
Gerekir
Özel bir şart yok
13
Sarf malzemelerin parti deneyi
14
Kaynak sarf malzemelerinin depolanması ve kullanılması
15
Esas malzemenin depolanması
4
Gerektiğinde Tedarikçinin tavsiyelerine uygun olarak bir prosedür gerekir
Özel bir şart yok Tedarikçinin tavsiyelerine uygun olarak
Çevre etkisinden koruma gerekir, Depolama sırasında tanıtım işaretleri muhafaza edilmelidir.
Özel bir şart yok
ICS 25.160.10 No 16
TÜRK STANDARDI Unsur
Kaynak sonrası ısıl işlem
TS EN ISO 3834-1/Mart 2008
ISO 3834 - 2
ISO 3834 - 3
ISO 3834 - 4
Mamul standardı veya şartnamelere uygun şartları yerine getirerek teyit etme.
Özel bir şart yok
Prosedür, kayıt ve mamulde kaydın izlenebilirliği gerekir.
Prosedür ve kayıt gerekir.
17
Kaynak öncesi, esnası ve sonrası muayene ve deney
Gerekir
Gerektiğinde
18
Uygunsuzluk ve düzeltici faaliyetler
19
Ölçme, muayene ve deney teçhizatının kalibrasyonu ve geçerlik süresi
20
İşlem esnasında tanıtım
Gerektiğinde
Özel bir şart yok
21
İzlenebilirlik
Gerektiğinde
Özel bir şart yok
22
Kalite kayıtları
Kontrol önlemleri tamir ve/veya düzeltmeler için uygulanmış prosedürler gerekir.
Gerekir
Uygulanmış kontrol önlemleri
Gerektiğinde
Özel bir şart yok
Gerektiğinde
5
ICS 25.160.10
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 3834-1/Mart 2008
Kaynaklar [1
ISO 9001:2000, Quality management systems - Requirements
[2]
ISO 9004:2000, Quality management systems - Guidelines for performance improvements
[3]
ISO 3834-2, Quality requirements for fusion welding of metallic materials - Part 2: Comprehensive quality requirements
[4]
ISO 3438-3, Quality requirements for fusion welding of metallic materials - Part 3: Standard quality requirements
[5]
ISO 3834-4, Quality requirements for fusion welding of metallic materials - Part 4: Elementary quality requirements
6
