I. Talambuhay ni Liwayway Arceo
Ipinanganak si Liwayway Arceo noong Enero 30, 1920 sa Tondo, Manila. Sina Gre Gregor gorio io Ar Arceo ceo a A! A!ada ada A"la#a A"la#a ang kany kanyang ang !ga !ag$ !ag$lang lang.. Mero Meron n siyang kapaid na !an$n$la na si %es$s Arceo. Man$n$la rin ang napangasawa ni Liw Liwayw ayway ay,, si Man Man$el $el &ri &rincip ncipe e 'a$ 'a$is isa. a. (ag (agkaro karoon on sila ng ani! na ana anak) k) *lorane, Isagani, +ecilia, *leride, I"arra a %ayri#al Mada!ing sin$la na no"ela si Liwayway Arceo ng$ni ang !ga kilala sa !ga ginaw ginawa a niy niya a ay Tits Titser er (1995), Canal de la Reina (1985), Ina, Maybahay, Maybahay, Anak at iba pa (1998), Mga Maria, Mga Eva (1995), Ang Maganak na Cr!" (199#,),$ha% ang Tigang na &!pa at Iba pang 'atha 19-/. Siya rin ay s$!$la ng !ga iskrip sa radyo a ele"isyon a nagsalin pa ng piong akda. Ang aw ang Ti Tigang gang na L$pa ay nagsil"i nagsil"ing ng si!$la sa kanyang karera sa pan$laan. Io ay kinilalang &angalawang &inaka!a$say na !aikling kaa ng 193. Iisinalin io sa Inggles a (iponggo a nalaala sa (ew ork +iy, .S.A. a Tokyo, %apan. (akilala rin ang kanyang 'anyaga nang Gani!palang &alanca, 19-2/, na isinalin sa Inggles, 4$so a '$lgaro. 5a"ilang sa !ga Gawad na ipinagkaloo" kay Arceo ay ang 'es 4adio 6ra!a 6ra !a 19 192 277 Ga Gawa wad d ng &a &agk gkila ilala la "il "ilan ang g !an !an$n $n$la $la na 8e 8e!in !inis isa a !$l !$la a sa 5apisanan ng !ga &ropesor sa &ilipino7 +aolic Mass Media Award, 'es 'ook in &ilipino a $nang Li8e Aciee!en Award sa 5aa !$la sa nyon ng !ga Man$n$la sa &ilipinas 5a$lad 5a$la d ng "id "ida a sa Ti ise ser, r, indi indi ri rin n g$ g$s so o ng na nanay nay ni Li Liwa wayw yway ay an ang g kanyang piniling propesyon. Maari ring pag"aayan ang !ga karanasan ng !ga g$ro na !alapi sa kanya k$ng "aki ginawa niya ang akda. I"ig niyang !aanga ang pagingin sa !ga g$ro. (a!aay si Liwayway noong 6isye!"re 3, 1999 II. Buod ng nobela
Si A!elia ang "$nso sa li!ang anak nila Aling 4osa a Mang A!"o. A A anging siya na lang ang naniniraan sa pro"insya sapagka laa ng kanyang !ga kapaid ay l$!$was na ng Maynila. Laa io:y !ay i$lo a na!$!$ay na nang !asagana. Io ang laging isin$s$!"a ni Aling 4osa kay A!elia. Gali na gali ga li siy siya a sa an anak ak niy niya a da dail il !a" !a"a" a"a a daw ang ka karer reran ang g ipi ipina naso sok k ni nio, o, an ang g pagiging g$ro. Malii ang saod a wala pang i$lo. A dail wala nang nang !agagawa !agagawa si Aling Aling 4osa sa pagiging pagiging g$ro ni A!elia, A!elia, g$so niya iong ipakasal kay ;s!$ndo, isang !aya!ang "inaa. Si A!elia na!an ay !ay !aal nang i"a. Iyon ay si Ma$ro, na kapwa g$ro niya.
A para !aiwasan ni A!elia na !akasal kay ;s!$ndo, nagpanggap iong "$nis a si Ma$ro ang iin$ro niyang a!a. 6ail dio, ipinakasal agad sila ni Mang A!"o. !alis si ;s!$ndo sa nayon a si Aling 4osa na!a:y l$!$was ng Maynila sa so"rang gali. &agkalipas ng ilang "$wan, "$!alik si ;s!$ndo a si Aling 4osa sa nayon. Tinangkang paayin ni ;s!$ndo si Ma$ro ng$ni na"igo dail ang in$$san niyang si Eneng ay indi !agawa sapagka !ara!i na ang na$long sa kanya ni Ma$ro $pang gawan niya ng !asa!a. Sa ka"ilang "anda, piong "$wan pa la!ang na "$nis si A!elia ay !anganganak na siya. Tin$l$ngan siya ni Aling Idad ina ni Ma$ro/ a ni Mang A!"o. 6inala ang sanggol sa ospial dail io ay nasa kriikial na siwasyon. Sa ka"$iang palad, na"$ay ang sanggol na ipinangalang Lida. L$!aki iong !as$n$rin a !aalino. Makalipas ang ilang aon, nag"ago na si ;s!$ndo a na$$nan na niyang anggapin na indi sila !agiging ni A!elia. (aka$long sa kanya nang l$"os ang !ga payo ni +esar sa kanya. Tin$l$ngan pa nga niya sila A!elia nang !agkasaki si Lida. Ang indi pa rin nag"a"ago ay si Aling 4osa. Ma"a"a pa rin ang ingin niya kela A!elia a Ma$ro. (g$ni nang !agkasaki siya, ang pa!ilya lang ni A!elia ang nag
Mauro = ka"iyak ni A!elia a kapwa g$ro sa eskwelaang pinapas$kan ng asawa. (aging es$dyane niya si A!elia sa !ga $nang aon niya ng pag$$ro. (ang $!anda si A!elia ay na$$nan niya iong !aalin. 5ai indi siya g$so ng ina ni A!elia ay pinipili pa rin niyang panindigan ang pagindi na!an niya !agawan ng !asa!a si Ma$ro dail io na!a:y $!$long sa pagpapa
Mister Batac = ka!ag
Li!ang Maaalagang &angyayari o
o o
o
o
Ina!in ni A!elia na indi na niya pwedeng paasain si ;s!$ndo dail !eron na siyang i"a Sa so"rang gali ay sina!pal ni Aling 4osa si A!elia. Sina"i ni A!elia na si Ma$ro iyon. &inagk$k$ya na!an ni Aling 4osa si Ma$ro. Isang a!ak na iser lang daw a walang !apapala si A!elia roon. >inino ni Mang A!"o ang sag$an a pina"alik si A!elia sa kanyang kwaro. Si A!elia na!a:y inalala ang $na nilang pagkikia ni Ma$ro, k$ng paano naging inspirasyon si Ma$ro sa pagpapasya niyang !aging g$ro. Tinawag ni Aling 4osa si A!elia a sina"ing d$!aing na si ;s!$ndo.
Magagandang 5aangian 5ai niy$gyog a sina!pal na ni Aling 4osa sa so"rang gali ay indi nagawang ganian ni A!elia ang ina. A !ay paggalang parin ang !ga sago ni A!elia sa ina niya. Ang !agandang kaangian din dio ay ang pagindi na !aiis ni A!elia
ang pagkokonrol ng kanyang ina sa "$ay niya. >indi siya kailan!an !agiging !aligaya sa !ga plano sa kanya ng kanyang ina. "ay nakita siya na mga kislap sa mata nito na hindi niya nakita noon = 5$ng dai ay es$dyaneng naaaliw lang sa kanya ang ingin ni Ma$ro kay A!elia, ngayon ay ganap na na dalaga. (angyari io nang !agkia silang dalawa sa $ni"ersidad, koleiyo na si A!elia.
&ag<$$gnay sa 5asal$k$yan 5ai indi na !a"a"a ang ingin ngayon sa !ga g$ro ay !a"a"a pa rin ang sweldo nila. 5$ng !apapansin, indi !arangya ang !ga "$ay ng !ga iser sa !ga pa!p$"likong paaralan kaysa sa !ga nasa pri"adong paaralan, $lad nila Ma$ro. Mas !airap para sa akin ang ra"ao ng !ga g$rong $lad nila Ma$ro dail !airap na nga sila, !airap rin ang kanilang in$$r$an. %abanata )' !asiya
Li!ang Maaalagang &angyayari o
o
o
o
o
>iniinay ni ;s!$ndo na l$!a"as sa kwaro si A!elia. A nang l$!a"as nga io, ay !aa!lay na !aa!lay a nagpapaiwaig na indi !akakasa!a dail !ay saki io. (a$nawaan na!an io ni ;s!$ndo a $!alis. (apaiya si Aling 4osa kay ;s!$ndo. Sina"i niya kay Mang A!"o na nagdadailan lang si A!elia a swereng swere siya na pinili siya ni ;s!$ndo dail laa ng "a"ae sa nayon ay iniiling na !apangasawa si ;s!$ndo. Sina"i ni Mang A!"o na !aya"ang na!an daw si ;s!$ndo a indi siya g$so ni A!elia kaya ayaan na lang daw. Mainang !aina si A!elia ng$ni nag$ro parin io kina"$kasan. In$$san niya na dalin ng isang es$dyane ang s$la niya para kay Ma$ro. (ag<$sap si A!elia a Ma$ro. Sina"i ni A!elia na kailangan na nilang !agpakasal dail !ay plano na ang kanyang ina na ipakasal siya kay ;s!$ndo.
Magagandang 5aangian Ipinaganggol ni Mang A!"o si A!elia a sina"ing ayaan na dail indi na!an alaga g$so ni A!elia si ;s!$ndo. (a$$nawaan ni Mang A"no na indi !agiging !asaya si A!elia sa piling ni ;s!$ndo. Ang isa pang !agandang kaangian sa ka"anaa ay ang dedikasyon sa pag$$ro ni A!elia. Sa ka"ila ng !ga e!osyonal na s$liranin, indi pa rin nali!$an ni A!elia ang $ngk$lin niya "ilang g$ro
Saki ? Isy$ng &anlip$nan &ag
&ag<$$gnay sa 5asal$k$yan &rakikal parin ang !ga ao anggang ngayon. Mara!i ang nagpapakasal la!ang kapag anda na silang dalawa na !agag$yod ng isang pa!ilya. (asira nga lang ang plano nila Ma$ro dail sa nanay ni A!elia a kay ;s!$ndo. %abanata *' +anti
Li!ang Maaalagang &angyayari o
o
o
o
o
(ag$la si Ma$ro na nandoon sa "aay nila si A!elia. Sina"i ni A!elia na ayaw pa niyang $!$wi. (ag"iis si Ma$ro ng panlakad a sina!aan pa$wi si A!elia Tinanong ni A!elia k$ng ano ang "alak ni Ma$ro a s$!ago na!an io na ipapanaog na niya siya. (anganga!"a si A!elia k$ng ano ang gagawing pagrao ni Aling 4osa kay Ma$ro ng$ni sina"i ni Ma$ro na aanggapin niya kai ano alang
Magagandang 5aangian Ang pagiging !aginoo ni Ma$ro sa pagpapaala! sa !ag$lang ni A!elia. A ang pagiging !agalang parin niya sa ka"ila ng !ga panlalai sa kanya ni Aling 4osa.
Isa pang !agandang kaangian ay ang pag"i"igay galang sa "isia ni Mang A!"o. Sinal$"ong niya io a inasikaso. Ang pagiging deer!inado, !aapang a indi kaagad s$!$s$ko na $gali ni Ma$ro ay !ai$$ring din na !agandang kaangian. Saki ? Isy$ng &anlip$nan Ang pags$s$ka ng kakayaang pinansyal ng isang ao. Ang pagiging !akasarili ni Aling 4osa a indi !an lang iniinindi ang ooong !agpapaligaya ng anak. Siya ang nagpasya sa isang desisyong !akapag"a"ago ng !alaki sa "$ay ng anak. Maalinagang &aayag ? 5aisipan Hinihitay ni Amelita na basagin ni "auro ang katahimikan$ ngunit nakasusi ang mga labi nito = (ang !ga sandaling iyan ay indi pa ala! ni A!elia k$ng ano ang $nay na "alak ni Ma$ro sa pag"i"iis ng panlakad a pagaaid sa kanya sa "aay adama ni Amelita na hindi niya mayayanig ang damdamin ni "auro = (aano ni A!elia na indi na niya !a"a"ago ang pasya ni Ma$ro na ipanaog na siya noong ga"ing din na iyon. abanaagan niya ang apoy na nagaalimpuyo sa mga mata nito = (akikia ni A!elia na gali na gali ang kanyang ina a !$kang !agiging !apai ang paganggap nio sa kanila ni Ma$ro
&ag<$$gnay sa 5asal$k$yan >anggang ngayon ay pin$p$naan pa rin ng !ga lalaki ang !ga !ag$lang ng "a"ae "ago io pakasalan. Io ay anda ng respeo ng lalaki?"a"ae sa !ag$lang ng !apapangasawa/ a ang "as"as na!a:y parang @lisensya sa pagpapakasal. %abanata ,' Lalang
Li!ang Maaalagang &angyayari o
o o
o
Sina"i ni A!elia sa kanyang !ga !ag$lang na "$nis siya a ang a!a ay si Ma$ro. (apa$!ingi ng awad si A!elia sa ina ng$ni indi io inanggap. 6$!aing sa "aay nila Aling 4osa si ;s!$ndo. &inaliwanag ni Aling 4osa na "$nis kay Ma$ro si A!elia. >indi naniwala si ;s!$ndo a sina"ing pakana lang daw iyon ni A!elia para indi sila !akasal. &in$naan ni Mang A!"o si Ma$ro a sina"ing kailangan na nilang !agpakasal ni A!elia. &inaka$sapan niya si Ma$ro na wag "ig$in si A!elia.
o
(agali si Aling 4osa sa ginawa ni Mang A!"o a sina"ing wala siyang gagas$sin sa gagawing kasal. A sa so"rang gali ay inakwil ni Aling 4osa si A!elia "ilang anak a nagdesisyon iong l$!ayas sa "aay.
Magagandang 5aangian Ang pagingi ng awad ni A!elia sa !ga !ag$lang niya. Ang pagaalala ni Mang A!"o sa anak sa pa!a!agian ng pagpapaki$sap niya kay Ma$ro na !aalin si A!elia. (al$ngko !an siya sa "aliang "$nis si A!elia, ay ininindi pa rin niya ang kapakanan ng anak. Saki ? Isy$ng &anlip$nan Ang !asyadong kaya"angan o pag!a!aaas sa sarili @pride/. >indi !aanggap ni Aling 4osa na alo siya k$ng kaya: !as pinili na lang niyang l$!ayas kaysa anggapin na lang ang !ga pangyayari. Maalinagang &aayag ? 5aisipan “Hindi na ako dalaga inang” (Amelita) = Ang i"ig sa"iin nio:y nagdadalang< ao na si A!elia
&ag<$$gnay sa 5asal$k$yan Sa kasal$k$yan, ganoon rin ang !ga nagiging reaksyon ng !ga !ag$lang pag nalala!an na na"$nis sa indi a!ang oras ang kanilang !ga anak. '$i pa sa kalagayan ni A!elia ay !ay ra"ao na siya. (g$ni kara!ian ngayon ay es$dyane pa lang ay na"$"$nis na. Mas nagiging li"eral na ang !ga ka"aaan ngayon. Sa no"ela nga ay indi na!an alaga ooo. %abanata -' Banta ng !anganib
Li!ang Maaalagang &angyayari o
o
o
o
o
Inia"o ni Ma$ro ang sweldo niya kay A!elia. T$!anggi si A!elia ng$ni pinili pa rin ni Ma$ro dail ganoon daw alaga ang !ag
Magagandang 5aangian Ang pagkakaroon ng respeo a iwala sa !agindi rin ipinagwawalang "aala ni A!elia si Aling Idad k$ng kaya: "i"igyan niya io ng pera galing sa saod nilang !agindi nakali!$an ni A!elia ang sina"i noon ni Ma$ro sa kanya a iyon pa ang naging dailan k$ng "aki nag iser si A!elia.
&ag<$$gnay sa 5asal$k$yan >anggang ngayon ay !ay !ga $!$$long pa rin na !ga g$ro kai !airap na sila/ sa kanilang !ga es$dyaneng kapos. (g$ni !ay !ga nang