Titser

Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas Kolehiyo ng Arkitektura at Sining Sta. Mesa, Maynila

TITSER Liwayway Arceo Suri ng Nobela

Contreras, Mike Louis C. Mingo, Daniel J. Yumol, Jamila Leigh M. BS Archi 1-1

Bb. Mayluck Malaga

Marso 3, 2014

TITSER Ang akda ay pinamagatang “Titser” sapagkat isinasalay dito ang mga pangyayari sa isang guro. Umiikot ang nobela sa buhay ni Amelita na nagtuturo sa isang pampublikong paaralan. Nakasaad dito ang mga paghihirap, kabiguan at tagumpay ng mga guro at ang mga kontribusyon nila sa lipunan at sa pagbuo ng mga isipan ng mga kabataan. Naipakita dito ang tatag ng paninindigan ng guro sa kanyang napiling karera at ang kadakilaan ng pagiging isang guro. Ang mga suliraning panlipunan na nakasaad sa nobela ay umiikot sa buhay ng mga guro kung kaya‟t tiyak ang pamagat nito.

LIWAYWAY ARCEO

Si Liwayway Arceo ay ipinanganak sa Tondo, Manila noong January 30, 1924. Ang kanyang mga magulang ay sina Gregorio Arceo at Amada Ablaza. Sa tunay na buhay, siya ay ginang ni Manuel Prinsepe Bautista, isa sa ating mga pangunahingmakata. Ngunit minabuti niyang ipagpatuloy ang paggamit ng kanyang pangalan noong dalaga pa dahil sa paniniwalang silang mag-asawa‟y may kanya-kanyang landas sa pagsusulat. Si Liwayway A. Arceo ay pangunahing mangangathang Tagalog at Filipino na nakasulat ng 90 nobela, 2 libong mahigit na kuwento, 1 libong mahigit na sanaysay,36 tomo ng iskrip sa radyo, 7 aklat ng salin, 3 iskrip sa telebisyon, at di-mabilang na lathalain sa halos lahat ng pangunahing publikasyong Tagalog. Binago ni Arceo ang topograpiya ng panitikang Tagalog, at ng ngayon ay tinatawag na panitikang popular, sa paglalathala ng mga akdang nagtatampok ng halagahan [values], lunggati [vision], at kaisipang Filipino. Ginamit din niyang lunsaran ang pamilya bilang talinghaga ng Filipinas; at sa pamamagitan ng masinop ng paggamit ng wika ay itinaas sakarapat-dapat na pedestal ang mga kathang Tagalog sa kabila ng pamamayani ng Ingles bilang opisyal na wika ng edukasyon at gobyerno. Kabilang sa mga pangunahing aklat ni Arceo ang sumusunod: Maling Pook, Maling Panahon. ..Dito, Ngayon (1998); Mga Bathalang Putik (1998); Titser (1995); Canal de la Reina(1985) ; Ina, Maybahay, Anak at iba pa (1998); Mga Kuwento ng Pag-ibig (1997); Mga Maria, Mga Eva (1995); Ang Mag-anak na Cruz (1990); Mga Piling Katha ni Liwayway A. Arceo (1992); Uhaw ang Tigang na Lupa at Iba pang Katha (1968).Sumulat din ng biyograpikong nobela si Arceo at kabilang dito ang Ako. . . Si Clara (1990) na hinggil sa buhay niSanta Clara ng Assissi; Claret, ang Misyonero (1988) na hinggil sa pundador ng Misyong Claretian; Francisco ng Assissi at marami pang iba.

BUOD

Kabanata I- PANININDIGAN Dumating si Amelita nang dapit-hapon at medyo pagod galing sa paaralan. Si Aling Rosa nama‟y nasa tabi ng bintana at minamasid ang pagdating ng anak. Nagpupuyos ang damdamin at hindi kumibo si Aling Rosa nang humalik si Amelita sa kanyang kamay. Ito ay dahil hindi sya sang- ayon sa piniling karera ni Amelita, ang pagiging guro. Pumasok sa kwarto si Amelita at lumabas naman si Mang Ambo, ang kanyang ama. Doon ay nagkadiskusyunan sila ni Aling Rosa patungkol kay Amelita. At dito‟y iginigit ni Aling Rosa na mali ang piniling landasin ni Amelita. Napagdiskusyunan din nila ang tungkol kay Osmundo, ang mayang inirereto ni Aling Rosa kay Amelita. Lumabas ng kuwarto si Amelita at dito‟y sinabi ni Aling Rosa na kinumbida niya si Osmundo. Di naman sumang-ayon dito si Amelita kaya‟t nagdahilan siya na marami pa siyang gagawin. Nagalit si Aling Rosa at dito‟y ipinamukha niya kay Amelita na maling-mali ang pinili niya. Di naman nakatiis si Amelita at nanindigang masaya siya sa kanyang ginagawa. Patuloy pa rin si Rling Rosa sa kanyang iginigiit at nagpupuyos pa sa galit.

Kabanata II- HILIG Ayaw ni Amelitang paasahin si Osmundo kaya nanindigan lalo siya. Dahil dito‟y lalong nagalit si Aling Rosa. Dito‟y sinabi na rin ni Amelita na may karelasyon na siya, si Mauro, isang guro. Lalong umigting ang galit ni aling Rosa kaya‟t nasampal niya si Amelita. Ayaw niya rito dahil ang paniniwala niya‟y walang mararating ang isang guro. Sampu Sampera ika nga. Pinigil na lamang ni Mang Ambo sina Aling Rosa. Bumalik sa kwarto si Amelita at patuloy na nagdiskusyon ang mag-asawa. Si Amelita, sa kwarto ay dinadamdam ang paghamak ni Aling Rosa kay Mauro. Si Mauro ay matiyaga, may pagmamahal rin sa propesyon at tumutulong kay Amelita. Dahil dito kay nahulog ang loob ni Amelita sa kanya. Dati niya itong guro at malapit ang loob sa kanya ngunit nag-iba ang pakikitungo nang sabihin ni Amelita ang tunay niyang nararamdaman dito. Nabuo rin ang kanyang kapasyanhang maging guro dahil dito.

Kabanata III- PASIYA Tinawag ni Aling Rosa si Amelita habang ito‟y nasa loob ng kwarto. Maya- maya ay lumabas si Amelitaat nadatnan niya si Osmundo sa salas. Kapansin-pansin ang pambahay na ayos ni Amelita na para bang may iniindang karamdaman at namumugto ang mga mata. Nagpaalam si Osmundo at nagsabing babalik na lamang siya sa susunod. Nagpipigil ng galit si Aling Rosa at kapansin- pansing di lamang kumibo si Mang Ambo at nagkukunwaring nagbabasa ng magasin. At tulad ng dati , nagdiskusyon ulit ang dalawa tungkol kay Amelita. Ang sabi ni Mang Ambo ay pabayaan na lang si Amelita at Malaki na rin naman ito. Si Aling Rosa nama‟y nagpupuyos ulit sa galit at sinabing nagsasakit-sakitan lamang si Amelita.

Matamlay na bumangon si Amelita at hindi kinibo ni Aling Rosa. Sa klase ay kapansinpansing tila wala sa sarili si Amelita sinulatan niya si Amuro at nagkita sila pagkatapos ng klase. Ipinagtapat niya na nalaman na ni Aling Rosa ang tungkol sa kanilang relasyon. Nabigla si Mauro at naisip ang kanyang mga kapatid na tinutustusan at hindi pa siya handa para ditto. Sinabi naman ni Amelita na ang pagkakasundo sa kanila ni osmundo ng kanilang mga magulang ang nagbunsod sa kanyang sabihin ang tungkol sa kanila ni Mauro.

Kabanata IV- SAANGANDAAN Patuloy na nag-uusap sina Amelita at Mauro habang naglalakad. Kapwa nila iniisip at pinagpapasyahan ang kahihinatnan ng kanilang relasyon, ang kanilang pagpapakasal, ang massabi at maaaring gawin ni Aling Rosa at ang mga tinutustusan ni Mauro. Dapit-hapon na nang ipaalam ni Mauro ang pagpapanaog kay Amelita sa mgamagulang nito at sa sangandaan sila nagkahiwalay. Ang isa nama‟y sa maliit na bahay nila Mauro. Dumating si Mauro sa kanilang tahanan nang matamlay at namomroblema. Nadatnan niya ang kanyang ina at mga kapatid. Habang nagluluto ang kanyang ina ay ay ipinagtapat niya rito ang relasyon nila ni Amelita.Walang problema si Amelita sa pamilya ni Mauro. Ang tanging pinoproblema nila ay ang ina ni Amelita. Halata ang kalungkutan ni Mauro sa sitwasyon. Lumabas si Mauro sa tahol ng aso at nakita si Amelita sa labas ng bahay. Hindi pala umuwi si Amelita at sinabing ayaw na niyang pumunta pa sa bahay nila.

Kabanata V- GANTI Hindi pumayag si Mauro sa nais mangyari ni Amelitang mamalagi sa kanila kaya inihatid niya ito. Disididong magpakita at magpakilala si Mauro sa mga magulang ni Amelita. Kahit kinakabahan ay nagpatuloy sila sa kanilang gagawin. Sa bungad ng pintuan ay naroon si Aling Rosa ta nangangatog na umakyat at nagmano dito ang dalawa. Hindi sumagot si Aling Rosa at halata ang malamig na pagtanggap nito kina Amelita at Mauro. Kabaliktaran naman ito sa pakikitungo ni Mang Ambo na pinatuloy at pinaupo pa si Mauro. Dito‟y hiningi ng dalawa ang pahintulot upang magpakasal sila. Nagalit si Aling Rosa at nanuya pa sa bisita. Malayo ang pagkakaupo ng dalawa at patuloy ang pang-uusisa ni Aling Rosa kay Mauro. Nagsabi ito na dapat paghandaan ang maraming bagay bago ang simpleng kasal gayong di naman nito kayang magbigay ng marangyang kasalan. Natapos ang pag-uusap at umalis na si Mauro. Galit naming pinapasok sa kawarto ni Aling Rosa si Amelita at inutusan na ring mag pahinga na. Taliwas sa gusting mangyari nina Amelita, nagpalano si Aling Rosa na itakda na ang kasal ni Amelita at Osmundo.

Kabanata VI- PAGPAPAUBAYA

Napagdiskusyunan ng mag-asawa ang gustong mangyari ni Aling Rosa. Tulad ng dati, tutol pa rin si Mang Ambo kay Aling Rosa kaya‟t patuloy na ginigiit ni Aling Rosa ang kangyang saloobing mali amg pakasalan ni Amelita si Mauro. Masayang umuwi si Mauro at ikinuwento ang mga nangyari kay Aling Idad.Nangamba si Aling Idad sa maaaring gawin ni Aling Rosa kahit na mukhang maganda naman ang pagtanggap nito kay Mauro.Kinaumagahan ay hindi pumasok sa eskwela si Amelita. Muling pumunta si Mauro sa bahay nito.Bumungad sa pintuan si Aling Rosa. Binati siya nito ngunit matapang ang pakikipag-usap nito kay Mauro. Dito‟y nagpasalamat din naman siya at hindi tinangay ni Mauro si Amelita ngunit sinabi nitong nakatakda nang ikasal si Amelita kay Osmundo. Hindi nakakibo si Mauro. Bago makauwi ay nakausap pa siya ni Mang Ambo at nagmabuting-loob itong sabihin na limutin na niya si Amelita upang maayos na ang lahat. Naunawaan naman ni Mauro si Mang Ambo. Habang nasa bintana si Amelita‟y hinarap siya ni Aling Rosa at sinabing tama lamang ang ginawa niya kay Mauro. Dahil dito‟y sumama ang loob ni Amelita at sinabing si Osmundo rin ang aayaw sa kasalan pagnakataon.

Kabanata VII- LALANG Sinabi ni Amelita sa kanyang mgamagulang na buntis na siya. Dahil dito‟y nag-alab sa galit si Aling Rosa at humagulgol sa pag-iyak. Nagpasya naman si Mang Ambo na ipakasal sila sa lalong madaling panahon kaya‟t pumunta siya sa kina Mauro ngunit hindi niya ito nadatnan. Ipinatawag ni Aling Rosa si Osmundo upang sabihin ang ipinagtapat ni Amelita sa kanila. Napatawa lamang si Osmundo at naniwalang parran lamang iyon ni Amelita upang ayawan siya nito. Nagkita sina Mauro at Mang Ambo at sinabing nadismaya siya sa nangyari. Naguluhan si Mauro sa sinabi ni Mang Ambo ngunit nabanaagan din niya na paraan nga iyon ni Amelita upang ayawan siya ni Osmundo kaya‟t nagkunwari na rin siya na nabuntis niya si Amelita. Napaniwala naman niya si Mang Ambo pati na rin si Aling Rosa kaya‟t itoy galit na galit muli, at sinabing di siya sisipot sa at gagastos sa kasal at pamamanhikan. Nagpasya na lamang siyang umalis at puntahan na lamang ang iba pa niyang mga anak.

Kabanata VIII- ANAK Pumunta si Aling Rosa sa anak niyang doktora na may asawang doktor. Sa ospital na kanilang pinagtatrabahuhan ay naroon ang katulong na nag-aalaga ng kanilang anak. Masaya si Aling Rosa sa pagkakita sa kangyang apo ngunit hindi ito lumapit sa kanya. Matagal na naghintay si Aling Rosa sa kanyang anak dahil marami itong pasyente at may nanganganak pa. Nang matapos ay sinamahan si Aling Rosa ng katulong sa kangyang kwarto ngunit nagalit ito dahil ayaw niyang tumanggap ng bisita at marami pa siyang ginagawa. Hindi niya alam na si Aling Rosa pala ang kasama ng katulong kaya kitang-kita ang pagkukunwaring magilw na

pagtanggap sa magulang. Inabot ni Aling Rosa ang pasalubong nitong puto ngunit ipinamerienda niya iyon sa kanyang mga katulong. Nagkwetuhan sila sandali at bumalik agad nang may pasyenteng ngailangan sa kanya. Napaluha si Aling Rosa at napabuntong-hininga. Kalat na sa nayon ang balitang pagpapakasal ni Amelita at may mga pagtataka kung bakit wala si Aling Rosa sa nayon nila sa araw ng paghahanda sa kasalan.

Kabanata IX- BAGONG BUHAY Ang pag-iisang dibdib ni Amelita at Mauro ay naging simple at tahimik lamang. Sila Mang Ambo at Aling Idad lamang ang naging saksi dito. Hinabilin ng ama ni Amelita na huwag siyang biguin sa inaasahang pagmamahal niya. Nagsama na ang dalawa sa bahay nila Mauro kasama ang kanyang Inang. Walang dinala si Amelita kundi ang tokador na binili niya sa unang sahod. Hindi niya dinala ang mga kasuotan na binigay ng kanyang ina. Pinili lamang niya ang mga bestidong naipatahi sa sariling pundar. Nagtalo sila Amelita at Mauro tungkol dito ngunit dinepensa ni Amelita na ang kanyang ina ay humihingi ng kapalit at gusting may tubo pa. Nang nakalaon ay nalinawan din ang isa‟t isa. Halos magkasabay si Amelita at ang kanyang biyenan na lumabas sa kusina. Nagtatalo sila kung sino ang magluluto ngunit ginigiit ni Amelita na siya lamang sapagkat hindi na din siya makakatulog pa. Niloloko sila ng kanyang ina na pumasok ulit sa kwarto dahil maaga pa, binulungan ni Mauro si Amelita ngunit isang pinong kurot sa tagiliran at tawa lamang ang sagot nito. Nabago ang paraan ng pagpasok at pag-uwi ng mag-asawa. Bago pumasok ay daraan muna sila kila Mang Ambo ngunit hanggang ngayon ay wala pa rin silang balita tungkol kay Aling Rosa. Gusto sundan ni Lita ang kanyang ina ngunit sabi ng kanyang tatay na matatag sa bus. Dahil dito, nalaman niya na hindi buntis ang kanyang anak. Dumating na si Aling Rosa sakay ng kalesa kasama ang kanyang napakadaming dala. Bunga ng hindi pagsunod ng kanyang anak ay naging malamig ang pakikitungo nito sa kanya. Nagparinig siya tungkol sa magiginhawang buhay ng kanyang mga anak sa Maynila. Habang nagkekwento ito, si Amelita naman ay parang pinapaso. Nahuhulaan na niya na ihahambing na naman siya sa kanyang mga kapatid. Humingi ng tawad si Amelita sa asawa dahil sa pagtatrato ng ina sa kanila.

Kabanata X- BANTA NG PANGANIB Nakauwi ang mag-asawa nang masaya at hindi na napag-usapan ang nangyari. Nang maiayos ang kanilang gamit sa eskwelahan ay inabot ni Mauro ang sobreng naglalaman ng sweldo ngunit ayaw itong tanggapin ni Amelita. Gusto niya itong mapunta kay Inang na nagiintindi ng lahat sa bahay.

Napag-usapan nila ang tungkol sa pag-aabono ng matrikula ng kanilang estudyante. Lagging bawas ang kanilang sweldo dahil dito. Napagkwentuhan din nila kung bakit masarap maging titser. Napasarap ang kanilang pag-uusap nang tawagin sila ni Aling Idad upang maghapunan. Ang mga araw ay mabilis na lumipas. Naging lingo. Naging buwan. Dumating ang isang sulat na galing kay Mister Batac. Nangangamba sila kung may kinalaman ba ito kay Osmundo. Napagdesisyunan niyang pumunta upang matukoy ang gusto nito. Pinapanatag naman niya ang loob ng asawa na huwag mag-alala. Nag-aalala si Mauro sa pahiwatig na pangamba ng asawa. Matagal siyang nakatayo sa harapan ng paaralan. Dito pinagmamasdan niya ang mga estudyanteng dumaraan. Napapansin niya ang hirap ng buhay. Nagkaharap na si Mauro at Mister Batac at agad niyang tinanong kung anong sadya nito. Sinabi niya na aalis na siya sa serbisyo at may balak sila ng misis niya na magtayo ng pribanong aaralan sa Maynila. Iminungkahi ni Osmundo dito na malaking tulong ang magagawa ng magasawa sa pagtuturo sa nayon. Hindi pa makasagot sa inaalok ni Mister Batac si Mauro. Naguguluhan ito at kailangan pangpag-usapan nilang mag-asawa. Nagmamadaling umuwi si Amelita. Pagkauwi niya ay si Osmundo ang kanyang nadatnan at hindi ang kanyang asawa.

Kabanata XI- ISANG INA, ISANG AMA Humingi ng pasensya si Aling Idad dahil sa pagpapatuloy niya kay Osmundo. Nailang si Amelita at nangatal ang buong katawan. Nagkausap sila tungkol sa pag-iwas niya sa binata. Tila hindi makakilos ng maayos si Amelita sa kanilang pag-uusap. Naiilang siya sa pagtitig ni Osmundo sa namimilog niyang katawan. Tinanong niya ang pakay nito at sinabi naming ipagbibili na niya ang kanyang mga interes sa lugar na iyon. Hindi mapakali si Amelita, tingin ito ng tingin sa bintana. Hinihintay nitong dumating ang kanyang asawa. Napansin ito ni Osmundo at tinakot ito na hindi na makakauwi ang kanyang asawa at sinabing siya ang nagrekomenda sa kanyang tiya. Nangatal ang buog katawan ni Amelita. Hinabol niya ang papaalis na binata upang makakuha pa ng impormasyon. Alalang-alala si Amelita sa kanyang asawa. Biglang sumakit ang tiyan niya at agad naman itong hinaplos ng kanyang Inang. Hindi pa din mapakali si Amelita sa sinabi ni Osmundo. Sinigurado naman ni Aling Idad na walang masamang mangyayari. Muling sumakit ang kanyang tiyan na tila manganganak na ito. Kumuha ang kanyang Inang ng itlog sa pugad upang mapabilis ang pag-anak nito. Ngunit hindi pa din maalis sa kanyang isip ang nangyari kanina. Hindi na kaya ni Aling Idad ang pangyayari dahil dito pinatawag kay Peping ang mga balae at ang labakara.

Humahangos na pumasok sa silid si Mang Ambo upang sabihin kay Aling Rosa na manganganak na ang kanyang anak ngunit wala itong kibo. Tila wala itong pakialam sa anak. Nagkakasagutan na ang mag-asawa tungkol sa hinanakit nito. Sinasabi niya na mararanasan na din ni Lita ang hirap ng maging isang ina. Hindi nila naabutan ang doktora sa senter ngunit dumating naman ang isang kumadrona. Hirap na hirap si Amelita sa kanyang sitwasyon.

Kabanata XII- TALAGA NG DIYOS Hirap na hirap si Amelita sa panganganak. Hiniling ng kumadrona na turukan ng pampatulog ito ngunit nag-aalala si Aling Idad sa posibleng mangyari. Ngunit sa kalaunan ay pumayag din ito. Nakatulog na ito at alalang-alala pa din ang kanyang Inang. Nagsimula na ding mangamba si Mang Ambo ngunit sinigurado ng kumadrona na walang masamang mangyayari. Babae ang naging anak ni Amelita. Ngunit hindi sila nakarinig ng uha mula dito. Kinailangan itong dalhin sa ospital para mailagay sa incubator. Nagpunta si Osmundo sa talahiban hanggang makarating sa isang kubo kung saan isang lalaki ang kanyang nadatnan na nagngangalang Enteng. Sinabi niya dito na didispatsahin na niya lahat ng prayoridad niya dito. Napag-usapan din nila si Mauro na nasa daan ng mga oras na iyon. Gusting niyang malagot si Mauro sa lahat ng nangyari. Inuutusan niya si Enteng na gumawa nito ngunit nagdadalawang-isip ito dahil binayaran ni Mauro ang matrikula ng kanyang anak. Um-oo na lamang si Enteng dahil wala itong nagawa. Galak na galak si Osmundo. Habang inip na inip na si Mauro sa paghihintay sa karetela ay napag-isipan niyang maglakad-lakad. Hindi pa siya nakakalayo nang may isang lalaking papalapit sa kanya. Nakilala niya ito na si Enteng. Hindi na niya tinuloy ang utos at kwinento niya ito kay Mauro kung anong balak ni Osmundo. Magpapakalayo na lamang siya. Tumalikod na si Mauro at ang tanging naiisip niya lamang ay si Amelita.

Kabanata XIII- NAHAWING ULAP Nakauwi na si Mauro sa kanilang bahay at agad naman itong niyakap ng kanyang ina. Isinalaysay ni Aling Idad ang mga nangyari at dahil dito nangamba si Mauro sa kanyang anak. Nagtungo siya sa kinaroonan ng kanyang asawa, naupo at mahigpit na hinahawakan ang kamay. Nagising na ito at tinanong kung anong nangyari nang siya ay tulog. Naitanong din niya kung anong nangyari sa lakad ni Mauro. Inilahad naman nito ang nais ni Mister Batac. Pinag-isipan ng dalawa ang magiging pangalan ng kanilang anak. Naisipan nilang gawin itong pangalan ng dalawang lola. Ang pangalan ng bata ay Rosalida. Naputol ang kanilang usapan sa pagpasok ni Aling Idad na sinabing kakain na. Dumating si Mang Ambo na masaya at sunod-sunod ang pagbabalita nito. Nakita na ni Mauro ang anak. Nag-aalala siya sa magiging gastos sa ospital. Sinabi naman ni Mang Ambo na

may deposito na ang bata at walang dapat alalahanin. Ngunit hindi niya sinabi ang katotohanan. Hindi din niya sinabi na pumayag siyang mabinyagan ang sanggol bago siya umalis. At pinangalanan niya itong Maria. Nagulat si Aling Rosa nang nakita niya ang kanyang asawa na umuwi. Nagtataka ito kung paano at bakit nakarating sila sa ospital. Naging matigas pa din ang loob nito ngunit dadalawin niya ang kanyang anak at dadalhan ng masusuot. Bago pumasok ay sinigurado muna ni Mang Ambo na mabuti ang kalagayan ng sanggol. Dumalaw naman si Aling Rosa kay Amelita.

Kabanata XIV- PAKITANG-TAO Ayaw makita ni Aling Rosa na hindi ayos ang pananamit ni Amelita kahit siya ay nakahiga lamang. Iniisip pa rin niya ang kanyang kahihiyan. Kumuha naman ng maiinom si Aing Idad upang maiwasan niya ang pagmamayabang ng kanyang balae sa mga dala nitong pambahay. Kumuha ito ng maiinom ngunit pilit na tinatanggihan ito ni Aling Rosa. Nagpakita siya ng mga dala niya galing sa kanyang mga anak na para bang pinapamukha nito sa kanyang balae na hindi na kayang tumbasan ito. Ngunit iginiit pa din ni Amelita na mas lalakas siya sa gatas na sariwa at itlog ng manok. Dumating na si Mauro kasama si Mang Ambo dala ang balitang maayos ang kalagayan ng sanggol. Napagtalunan nila ang marangyang pagpapabinyag ngunit napagkasunduan din nilang simple lamang tulad ng naging kasal nila. Nagpaalam na si Aling Rosa dahil paluwas ito ng Maynila upang mamakyaw ng mga paninda. Una niyang dinalaw si Felisa. Ibinalita niya dito ang panganganak ni Amelita pati ang nalalapit na pagbibinyag. Sinabi niya na itodo ang ibigay na pakimkim upang mahiya ang pamilya ni Mauro. Nahiya si Amelita sa padala ng kanyang mga kapatid. Naisipan niyang ibalot na lamang ito ulit at itago. Napag-usapan nilang muli ang tungkol sa pagbibinyag. Ayaw niyang ni-isa sa kanyang mga kapatid ang maging ninang ng bata. Pinili niya si Nena na matalik nitong kaibigan. Hindi natupad ang kanilang tahimik na pagpapabinyag dahil sa ito ay kumalat. Dumating ang mga tulong at ang kanilang mga kanayon upang tumulong sa pagluluto. Naging malaki ang handaan kahit na halos wala silang gastos.

Kabanta XV- TRANSISYON Lumipas ang isang taon at napansin ni Amelita ang taling nagbibigkis sa kanilang maganak. Katulong sa pagpapalaki ang kanyang biyenan at ang kanyang dalawang bayaw.

Kumonsulta sila sa senter upang patingnan si Lida sa doktor. Humanga ito dahil siya ay matalinong bata at nakakasabay sa iba kahit kulang sa buwan nung ipinanganak. Nagpaalam na sila at nagalak dahil sa nalaman. Naabutan nila si Mauro na naghihimulmol ng manok para sa panghanda ni Lida. Namalengke naman ang kanyang ina. Masaya kinantahan ni Peping at Dado si Lida ng happy birthday, Dumating naman si Mang Ambo at lumapit sa bata ngunit hindi ito sanay sa kanya. Nagkatawanan na lamang sila dahil dito. Maraming nagbago sa paglipas ng mga taon. Lumaki si Lida na isang mabait at matalinong bata. Nagkaroon din ng pagbabago sa paaralan na pinagtuturuan ni Amelita. Nagkaroon na ng isip si Lida. Habang namimitas sila ng talbos ay naitanong niya sa kanyang lola kung bakit hindi nagpupunta sa kanila si Aling Rosa. Walang maisagot ito sa bata. Sinisikap ni Anelita na mapalapit ang loob ni Lida sa kanyang lola Rosa. Pumunta ang pamilya ni Mauro sa bahay nila Mang Ambo, may nakita silang kotse nakatigil sa harapan nito. Nagdalawang-isip sila kung tutuloy pa ba sila. Ang kotse na iyon ay pagmamay-ari ni Norberto. Sabay-sabay silang pumasok sa komedor. Bumungad sa kanila si Lety at Aling Rosa. Napansin naman ni Lety ang kasuotan ni Lida. Dahil ditto hindi na sila nagtagal sa pamamahay na iyon. Pagkaalis nila Amelita ay napag-usapan nila Mang Ambo at Aling Rosa ang pagkakaiba ng pagpapalaki sa anak sa Maynila at sa nayon.

Kabanata XVI- ANG PAGBABALIK

Hindi pa din maiwasan ni Aling Rosa ang pang-aapi at pagiging tuso niya sa kanyang anak dahil sa pinili nitong karera. Hindi niya mapagilang ikumpara ang anak ni Amelita sa iba pa niyang apo na may magandang buhay. Napag-usapan din ng mag-asawa si Osmundo na nagpunta na din sa Amerika. Kumalat ang balitang babalik sa nayon si Osmundo. Balisa si Amelita dahil dito. Nagtalo ang mag-asawa tungkol dito. Hindi nila maiwasan ang mag-alala dahil baka magdala na naman ito ng gulo. Gumaan na din ang loob ni Amelita nang sinabi ni Mauro na ang mahalaga ay nabuhay silang mag-ina. Nagbalik si Osmundo sa probinsya. Naging bisita siya ni Aling Rosa. Nagkwento ito tungkol sa naging buhay niya doon. Balak niyang huwag ng bumalik doon at sa nayon na lamang mamalagi. Nagpaalam na ito sa mag-asawa at saka sumakay na ng kanyang kotse. Nagkaroon ng malaking pagdiriwang dahil sa kanyang pagbabalik. Pinaghandaan ito ng mga magsasaka at isa si Mauro sa komite na mag-aayos ng entablado. Nagpaalam si Lida sa kanyang ina na manunuod ng mga palaro ngunit ayaw niya itong payagan. Nasigawan niya ito at nabagbag din ang kanyang damdamin. Hindi ito nakatiis at pinayagan na din niya.

Dumating si Osmundo sa kainitan ng iba‟t ibang palaro. Sinasala niya ang lahat ng nagaganap sa paligid at tila may hinahanap. Napansin niya si Mauro sa entablado kasama si Lida.

Kabanata XVII- MULING PAGBABALIK Sa paningin ni Osmundo ay nagbago ng hitsura si Mauro. Nagmukha itong matanda at nangayayat. Nilapitan niya ito at nakipagkamustahan. Kinailangang umalis ni Mauro dahil siya ang punong-abala at naiwan si Lida kay Osmundo. Takot ang bata ng maiwan siya ng kanyang tatay. Dumalaw si Osmundo kila Mauro upang magpasalamat. Dahil dito kinabahan na naman si Amelita. Buti na lamang at dumating na ang kanyang asawa. Sinabi nito na tulog na ang kanyang mag-ina. Nagpaalam na si Osmundo at lumabas na ng silid si Amelita. Hindi pa din maitatanggi na natatakot pa din siya sa tuwing makikita ang binata. Nang makauwi si Osmundo ay hindi siya makatulog. Tanging nasa isip at damdamin niya ay si Amelita lamang. Naisip niya ang mga posibleng mangyari kung siya ang mapangasawa nito. Hinanap niya si Cesar na anak ni Aling Tinay upang maging kasalo sa inuman ngunit may inaasikaso pa ito sa bayan. Dumating ito bago maggabi. Napag-usapan nila ang tungkol kay Amelita. Hindi matanggap ni Osmundo na sawi siya sa pag-ibig kay Amelita. Sinabi ni Cesar na kalimutan na lamang niya ito. Ngunit sa kanyang dibdib ay nararamdaman niya ang paghihiganti.

Kabanata XVIII- BAGONG BABALA NG PANGANIB Patuloy pa din ng pag-uusap ni Cesar at Osmundo tungkol kay Amelita. Naikwento din ni Cesar ang kanyang pagkasawi sa pag-ibig. Iniwan siya ng kanyang nobya bago silaikasal. Ngunit parang wala lamang it okay Osmundo. Nagising siya ng masakit ang ulo at doon lamang tumatak sa kanyang isipan ang napagkwentuhan nila ngunit hindi pa din niya ito kayang tanggapin. Nagpunta si Osmundo sa bahay nila Amelita ngunit si Aling Idad lamang ang nadatnan nito. Hindi makapaniwala si Aling Idad na si Osmundo talaga ang kanyang kaharap. Sinabi nito na may pinuntahan ang mag-asawa. Nakadama ang binata ng pagkabigo nang hindi niya nakita si Amelita ngunit nang dumating si Lida ay nangislap ang kanyang mata. Tuwang-tuwa siya sa bata. Nang makauwi ang mag-asawa ay kinuwento ng kanilang anak na nagpunta doon si Osmundo at sinabi naman ni Aling Idad ang pakay nito. Magkakaroon ng bagong bilding sa eskwela kaya naman nagkaroon ng pasinaya para dito. Naging punong-abala si Mauro at ang gobernador, alkalde at si Osmundo naman ay nasa entablado dahil sa donasyon ng lupa na pinagtayuan nito. Pinalakpakan si Osmundo at Mauro

dahil sa naging kontribusyon nila. Matapos ang seremonya ay umuwi na ang mag-anak. Ngunit nagkaroon ng sakit si Lida.

Kabanata XIX- SA BINGIT NG KAMATAYAN Matapos masuri ng doktora ang bata ay sinabi nitong kailangan itong dalhin sa ospital. Sinabi din nito na humingi sila ng tulong sa kanyang kumpare na si Osmundo. Nagdadalawangisip sila tungkol dito ngunit napagdesisyunan din nilang humingi ng tulong. Mas malapit ang bahay ni Osmundo kaysa sa kanyang mga biyenan kaya wala silang ibang paraan kundi ito. Dinala na nila si Lida sa ospital gamit ang sasakyan ni Osmundo. Bawal silang pumasok sa silid na pinagdalhan dito kaya naghihintay lamang sila sa labas kung ano ang mangyayari. Alalang-alala si Amelita sa posibleng mangyari. Ngunit sinabi ng doktor na mabuti na lamang ay nadala agad ang bata sa ospital. Si Amelita lamang ang naiwan para magbantay. Damang-dama niya ang pangungulila sa kanyang anak. Habang siya ay nag-aalala biglang dumating si Osmundo na may dalang pagkain. Hindi nagtagal ay nagpaalam din ito. Kinaumagahan ay pinayagang makalapit si Amelita sa anak. Sanadali lamang iyon at bumalik din agad sa kanyang pwesto. Nag-aalala ito tungkol kay Lida dagdag pa ang bayarin sa ospital. Kinahapunan naman ay dumating si Mauro. Napag-usapan din nila ang tungkol dito at napagdesisyunang sa seguro nila kukunin ang pambayad. Nalaman ni Mang Ambo at Aling Rosa ang nangyari. Matigas pa din ang kalooban niya tungkol sa mag-asawa. Ihinambing na naman niya si Lida kay Lety at inapi na naman ang pagkatao ni Mauro.

Kabanata XX- KAIBIGAN O KAAWAY? Dinalaw ni Aling Rosa at Mang Ambo ang kanilang apo. Nag-aalala si Mang Ambo tungkol sa kalagayan ni Lida samantalang si Aling Rosa naman ay panay ang paghuhusga tungkol sa pagkakaroon ng sakit ng apo. Nabanggit din nito ang tungkol sa bayarin. Sa gitna ng pag-uusap ay dumating si Osmundo. Nagkaroon ng kaunting pag-uusap at hindi nagtagal ay umalis na din ang mga dalaw. Nakadama ng kaganapan si Osmundo ng sundin niya ang payo ni Cesar. Habang nagmamaneho ay napag-usapan ulit nila si Lida. Walang pagkakaiba at ganun na naman ang sinabi ni Aling Rosa. Naihatid na niya ang dalawang bata at nakadating ito ng bahay ng may tuwa sa mukha. Naiisip niya na hindi natatanggap ni Amelita na tunay ang kanyang pagtulong. Naging mabilis ang paggaling ni Lida. At hindi nagtagal ay pinayagan din itong umuwi. Pinayagan ni Amelita na si Osmundo ang sumundo sa anak. Ngunit hindi pa din mapanatag ang kanilang loob.

Mabilis na nanumbalik ang sigla ni Lida. Pinayagab ba ulit itong makipaglaro. Isang hapon ay hindi pa dumadating ang bata mula sa paglalaro. Nag-alala ang mag-asawa. Napagalaman ni Mauro na si Osmundo ang kasama ni Lida bago ito maawala.

Kabanata XXI- SA DULO NG LANDAS Nagtanong-tanong si Mauro tungkol sa kanyang nawawalang anak hanggang mapunta siya sa bahay ni Osmundo. Hindi niya ito nadatnan at wala din ang kotse nito. Alalang-alala ang mag-asawa. Kasama ni Osmundo si Lida. Habang nagmamaneho ay madaming binabatong katanungan si Lida. Nagkaroon na siya ng pangamba. Nagpunta sila sa isang maliit na kubo kung saan andoon si Bastian. Sinabi ni Osmundo ang katotohanan dito at pinagbilin niya dito ang bata dahil siya ay bibili ng makakain. Hindi mapakali si Amelita sa pag-aalala sa kanyang anak. Akyat panaog ito sa hagdan. Hinihintay niyang dumating ang asawa. Nagpunta si Mang Ambo at Aling Rosa. Wala na naming sinabi si Aling Rosa kundi pangungutya. Buong akala nila ay si Lida ang paghihigantihan ni Osmundo ngunit di naglaon ay nagbalik rin ang bata, ipinagmamalaki pa ang kabaitang ginawa ni Osmundo. Hinatid ni Bastian ang bata ayon sa utos ni Osmundo. Nagwakas naman ang pag-aalala ng lahat. Dahil dito nagpasalamat sila kay Bastian. Nabalita ang pag-alis ni Osmundo sa nayon. Nanghihinayang pa din si Aling Rosa sa mga nangyari. Habang nakikipag-usap kay Mang Ambo ay nanlabo ang paningin nito at nanakit ang dibdib.

Kabanata XXII- KUNG ANO ANG IPINUNLA Hindi nagtagal, napag-isipan na din ni Osmundo na tuluyan ng tumira sa ibang bansa at kalimutan ang minamahal na si Amelita ayon na din sa sinabi ni Cesar. Nagkaroon ng malubhang karamdaman si Aling Rosa. Lumuwas si Mauro upang ipaalam sa mga kapatid ni Amelita ang sitwasyon ni Aling Rosa. Hinanap niya ang kanyang mga anak ngunit wala ni isa mang dumating maliban kay Amelita na matiyagang nag-asikaso sa kanya. Pawang gamot at padalang pera lamang ang ipinaabot ng apat na anak. Nagdamdam si Aling Rosa kanyang mga anak na nasa Maynila At doon natauhan ang matanda sa kanyang mga pagkakamali.

MGA TAUHAN Amelita - pangunahing tauhan sa nobelang Titser na nagpamalas ng magiting na paninindigan at katapangan sa pagpapahayag ng sariling desisyon sa kabila ng matinding patutol ng kanyang ina rito. Pinili niyang maging titser ng isang pampublikong paaralan dahil di mababayaran ang kasiyahang nakukuha niya rito. Aling Rosa- Ina ni Amelita na tutol sa propesyong pinili ni Amelita at sa karelasyon nito. Naging malimaig ang kanyang pakikitungo kay Amelita ngunit nagbago ri matapos ang malaking nangyari sa buhay niya. Mauro- Naging karelasyon ni Amelita na di kalaunan ay naging asawa rin niya. Mabuting tao si Mauro sa kayang asawa at matulungin sa kapwa. Osmundo- nanggaling sa isang mayaman at kilalang pamilya at umibig kay Amelita. Mas pabor sa kanya si Aling Rosa na makatuluyan ni Amelita kaysa kay Mauro. Naging masama ang hangarin niya noong una at di kalaunan ay nagbago rin siya. Mang Ambo- Isang maunawaing ama ni Amelita. Sang-ayon siya kay Amelita sa pinili nitong karera. Siya rin ang tumulong at umunawa kay Amelita sa pagpapakasal nito kay Mauro at kahit na may asawa na rin si Amelita. Aling Idad- Maunawaing ina ni Mauro, tanggap ng maluwag si Amelita at sang-ayon sa lahat nagging plano ni Mauro. Rosalinda- Matalino at maunawaing anak nina Mauro at Amelita. Felisa, Norbeto at Jose- mga kapatid ni Amelita na magaganda ang katayuan sa buhay. Si Felisa ay doctor, Si Norberto ay nagtatrabaho sa ibang bansa at si Jose naman ay isang inhenyero. Letty- Paboritong apo ni Aling Rosa na sagana sa material na bagay. Mr Batac- Punong guro na asawa ng isang kamag-anak ni Osmundo. Enteng- Dating nakulong sa bibilid. Tinulungan ni Osmundong makalabas sa kulungan at inutusan na patayin si Mauro. Hindi niya ito ginawa dahil sa malaking utang na loob kay Mauro na pagbabayad nito sa gastusin ng anak sa paaralan.

PAGSUSURI

TAYUTAY 1. Alila ng buong nayon (URI: Pagpapalit-tawag) – titser sa pampublikong paaralan (sa gobyerno nagtatrabaho) 2. Sumusuksok na araw sa kanluran (Pagsasatao) - hapon, malapit ng gumabi 3. Isang bahagi ng kanyang katauhan ang yayao (Pagmamalabis) – maaaring hindi na makayanan ang suliraning kaharap 4. Bumayo ng tibok ng kanyang puso (Pagmamalabis) – biglang pagbilis at paglakas ng tibok ng puso 5. Apoy na nag-aalimpuyo sa mga mata (pagmamalabis) – tindi ng galit 6. Tila ipinako [si Amelita] sa kinatatayuan (Pagtutulad) – hindi makagalaw 7. Munting buhay (Pagpapalit –tawag) – sanggol sa sinapupunan 8. Para kang ahas na natuklaw (Pagtutulad) - hindi makagalaw; natulala 9. Tila papel na sinidihan ang kanyang galit (pagtutulad) – bigla-biglang nagalit 10. Tila may tumarak sa dibdib (Pagtutulad) – nasaktan ang damdamin

IDYOMATIKONG PAHAYAG 1. Nag-aagaw na dilim at liwanag – hapon, malapit ng gumabi 2. Trabahong-alipin – mahirap na trabaho 3. Pangungulimlim ng mukha – pagkayamot 4. Tapunan ng tingin – pagtuunan ng pansin 5. Basagan ng Kampana – enggrande; pinaghandaan 6. Basagin [ni Mauro] ang katahimikan – magsalita na 7. Nakasusi ang mga labi – hindi umiimik 8. Halos bumaon ang kuko sa laman – sobrang higpit ng kapit 9.

May nalasahan na pait sa [kanyang] bibig – panghihinayang

10.

Nagkibit-balikat – nagpasawalang bahala

SALITANG BINIGYANG NG BAGONG KAHULUGAN 1. Linya – Kahulugan ng may akda: mga bagay-bagay na kilala ang kanilang pamilya, Tunay na kahulugan: guhit 2. Sanga – sa akda: daan na hinati sa dalawa, tunay na kahulugan: maliit na parte ng punongkahoy 3. Didilat – sa akda: iisipin ang kinabukasan, tunay na kahulugan: pagmulat ng mata 4. Dalaga – sa akda: birhen, tunay na kahulugan: babaeng menor de edad 5. May sinasabi – sa akda: mayaman/nakakaluwag sa buhay, Tunay na kahulagan: may nais ipabatid 6. Kahon – sa akda: telepono, Tunay na kahulugan: isang bagay na madalas ginagamit bilang lalagyan ng iba‟t ibang bagay 7. Mabuhusan – sa akda: mabinyagan, Tunay na kahulugan: malagyan ng tubig ang isang bagay 8. Nagpapahulog – sa akda: nagbebenta na ang bayad ay hindi biglaan, tunay na kahulugan: nagpapalaglag 9. Balani – sa akda: kagaanan ng loob, Tunay na kahulugan: uri ng bato na nakakahatak ng metal na bakal 10. Pino – sa akda: talunan; mababa, Tunay na kahulugan: maliit

PAGSUSURI SA UGNAYAN NG MGA SALITA 1. “Hindi na nga ako dalaga, Inang!” – nagpapahiwatig na may dinadala na sa kanyang sinapupunan si Amelita. 2.“Kailangang mabigay na sakin ni Mauro ang kanyang pangalan!” – pagpapahiwatig na magaganap ang isang kasalan. 3. “…alam niyang hindi sila lumampas ni Amelita sa hangganan.” – nagpapabatid na wala lpang nagyayari sa magkasintahan upang mabuntis si Amelita. 4. “ Ito „ng sinasabi ko kay Amelita na hindi niya nakikita.” – nagpapahiwatig ng panghihinayang dahil sa pagsuway ni Amelita sa kanya at malayong maabot ni Amelita ang kasaganaang material na natamo ng iba niyang anak. 5. Mabilis siyang kinabig ni Mauro sa balikat at binulungan. Isang pinong kurot sa tagiliran nito ang itinugon niya, kasabay ang isang tawa. – nagpapahiwatig ito na may magaganap na pangyayaring mag-asawa lamang ang dapat gumagawa. 6. “kailan pa kami makakahalik ng kamay kay Inang?” – nagtatanong si Amelita kung kailan kaya sila mapapatawad ni Aling Rosa.

7. “Eh kung sabihin ko sa‟yong… hindi na uuwi si Mauro?” – nagpapahiwatig na may hindi magandang balak si Osmundo kay Mauro 8. “…pumayag siyang mabuhusan ang sanggol bilang pagbibinyag bago siya umalis.” – ipinahihiwatig nito na hindi nga mabuti ang kalagayan ng sanggol dahil kulang ito sa buwan 9. Ngunit may ilang bagay ang nagpapatunay na may panahon ng nagdaan mula nang landasin niya ang sangandaan ng kanyang buhay. – nagpapabatid ito na nagkaroon at patuloy na nagkakaroon ng mga mabubuting pagbabago sa kanilang nayon 10. “Sabi nga ng hurado, wala pang tagarito na nakagawa ng pagpapaunlad ng nayon, tulad n‟yo.” – nagpapabatid ito kung gaano kadakila sina Mauro at Amelita bilang guro at bilang mamamayan ng kanilang nayon.

HIRAM NA SALITA 1. Fountain pen – (Ingles), panulat na may kartutso na kung saan dumadaloy ang tinta papunta sa dulo. 2. Recitation – (Ingles), pagsasalaysay, pagsagot sa tanong 3. Test paper – (Ingles), papel kung saan isinusulat ang tanong at sagot sa pagsusulit 4. Siyanse – (Intsik), isang kagamitan sa kusina sa ginagamit sa pagpiprito ng pagkain 5. Silya – (Espanyol), upuan 6. Lesson Plan – (Ingles), isang malaking kuwaderno ng guro kung saan isinusulat ang mga aralin na tatalakayin nila sa klase sa mga susunod na araw 7. Baby – (Ingles), sanggol 8. Siyete mesinos – (Espanyol) kulang sa buwan 9. Pan de sal – (Espanyol), tinapay na kadalasang inihahain bilang pang-umagahan 10. Party – (Ingles), pagsasalu-salo, pagtitipon upang magdiwang PAG-UUGNAY SA NOBELA O AKDA SA IBA PANG AKDA Tumatalakay ang “Titser”, ni Liwayway Arceo, na nobelang aming binasa, sa kadakilaan ng isang tao sa kanyang propesyon – sa pagiging guro – kaya naman agad naming naiugnay ang “ang Kwento ni Mabuti” dito. Tulad ng pangunahing tauhan sa nobelang “Titser” na si Amelita, si Mabuti ay may natatangi ring kabutihan sa kanyang puso. Naging malapit din siya sa mga estudyante niya. Mayroon siyang lihim na pilit niyang tinatago-tago. Tulad ni Amelita, may isa na rin siyang anak at nakharap ng isang malaking problema. Ito ay nang pumanaw ang kanyang inaakalang asawa, hindi ito ibinurol sa kanilang tahanan bagkus ay sa tahanan ng una nitong asawa. Ngunit ang problemang ito hindi nakaapekto sa kanya sa halip ay ipinagpatuloy n‟ya ang pagtuturo at pagtulong sa kapwa sa pamamagitan ng pagiging isang mabuting titser, tulad ni Amelita.