Teoria Dhe Praktika Parlamentare- Literatura

DEMOKRACIA Sipas definicionit onkologjik ne fjalorët e ndryshëm gjuhësor demokracia është qeverisja e popullit ku pushteti suprem i takon popullit i cili e ushtron atë vete ne mënyre te drejtpërdrejte apo nëpërmes përfaqësuesve te vet te zgjedhur ne sistem te lire zgjedhori. Ndërsa fjalori i gjuhës shqipe jep ketë definicion te varfër demokracia është regjim a sistem politik ku pushteti ushtrohet nga populli drejtpërdrejt ose nëpërmjet organeve te zgjedhura ku shtetasit gëzojnë liri dhe te drejta te barabarta . Nga greqishtja demos –popull dhe cratio qeverisje pra qeverisje e popullit. Elementet e Demokracisë Elementet kryesore te demokracisë janë: -Sovraniteti popullor, -qeverisja e se drejtës shteti ligjor, -ndarja dhe kufizimi i pushtetit, -zgjedhjet e lira re drejtpërdrejta dhe pluraliste, -sigurimi dhe garantimi i lirive dhe te drejtave të qytetarëve, -pluralizmi politik dhe ekonomik , -përgjegjësia politike, -procedura demokratike e ,marrjeve të vendimeve dhe -kultura dhe toleranca politike. Format e demokracisë sipas kriterit historik: 1-Demokracia e poliseve greke. 2-Demokracia liberale borgjeze 3-Demokracia socialiste e bazuar ne diktaturën e proletariatit 4-Demokracia bashkëkohore e bazuar në shtetin modern juridik. Sipas raporteve te demokracive me raportet shoqërore dallojmë: 1-DEMOKRACINË FIKTIVE-mospërputhja e plotë në mes te parimeve demokratike të proklamuara me aktet juridike dhe p[politike te një shtetit dhe praktikës së shkeljes flagrante të këtyre parimeve . 2-DEMOKRACIA FORMALE- ku me akte kushtetuese dhe ligjore proklamohen parimet demokratike dhe barazia para ligjit kurse ne jetën e përditshme këto parime nuk realizohen por cenohen dhe shkelen nga organet dhe institucionet shtetërore. 3--DEMOKRACIA REALE- ku parimet demokratike të proklamuara me akte juridike dhe politike zbatohen dhe materializohen nga organet dhe institucionet shtetërore. Sipas mënyrës së realizimit të demokracisë dallojmë dy forma : Demokracia e Drejtpërdrejt dhe e Tërthortë( përfaqësuese). DEMOKRACIA E DREJTPËRDREJTE bazohet në qeverisjen e drejtpërdrejtë të qytetarëve dhe popullit me pushtetin shtetëror, pra kjo shprehet me parimin “ sovranitetit buron nga populli dhe i takon atij” dhe format e kësaj demokracie janë: Referendumi, Re ferendumi, plebishiti, iniciativa popullore, tubimet zgjedhore dhe forma të tjera të deklarimit personal. Referendumi nënkupton deklarimin e drejtpërdrejtë personal të qytetarëve ( popullit) për ndonjë akt juridik të pushtetit apo për ndonjë çështje tjetër për të cilën organi kompetent duhet të marr vendim. Vullneti përmes referendumit shpreh interesat e qytetarëve dhe ka fuqinë

Trusted by over 1 million members

Try Scribd FREE for 30 days to access over 125 million titles without ads or interruptions! Start Free Trial Cancel Anytime.













e ligjit dhe obligim te gjithë ta zbatojnë vendimin. Zakonisht çështja në referendum formulohet përmes pyetjeve konkret në të cilat shtetasit përgjigjen me po ose jo. Nëse shumica e trupit elektoral përgjigjet në mënyrë pozitive atëherë referendumi konsiderohet se është i suksesshëm. Referendumi sipas lëndës ( llojit të aktit) për të cilin vendoset ndahet në -referendum legjislativ, -referendum kushtetues, -referendum politik-statusor dhe -referendum lokal. Referendumi Legjislativ është deklarimi i drejtpërdrejtë i qytetarëve në procesin legjislativ dhe kjo pjesëmarrje mund të shprehet në dy mënyra : në miratimin e drejtpërdrejtë të ligjeve dhe me dhënjën paraprake të pëlqimit të popullit për nxjerrjen e ligjeve. Referendumi Kushtetues- është deklarimi i drejtpërdrejtë i qytetarëve për aktin themeltar juridik të shtetit-kushtetutën. Ky deklarim ka fuqi konstituive dhe vendimmarrëse dhe obligon parlamentin të shpall ose të refuzojë kushtetutën varësisht nga deklarimi. Referendumi Politik-Statusor, është forma më e shpeshtë dhe përfshin marrjen e vendimit që përcakton statusin politik të shtetit dhe zbatohet kur formohet shteti i ri, shpallet shkëputja nga shteti ekzistues, shpallja e pavarësisë, bashkimi me shtetin tjetër, hyrja ose lidhja federale ose konfederate me shtet e tjera, ndërrimi i regjimit politik, përcaktimi i formës qeverisëse etj. Referendumi Lokal- zbatohet në rastet kur merret vendim në sferën e urbanizimit, investimeve, infrastrukturën komunale, shpalljen e vetëkontributit të qytetarëve për ndërtimin e objekteve vitale. Referendumi bazë të karakterit dhe pasojave juridike të vendimit të marra në referendum dallojmë: referendumin e detyrueshëm , referendumin fakultativ dhe referendumin konsultativ. Referendumi I Detyrueshëm- Ku për miratimin e një akti juridik apo të ndonjë çështje tjetër politik në kushtetutë ose në ligj , caktohet shprehimisht vendosja përmes referendumit . në këto raste vendimi i marrë ka karakter obligues që organet shtetërore të marrin vendim në pajtim me rezultatin e referendumit. Referendumi Fakultativ- Paraqet formën e drejtpërdrejtë të deklarimit të qytetarëve që nuk i obligon organet shtetërore në marrjen e vendimit , mirëpo ne rast se për shkak të rëndësisë se ndonjë vendimi organet shtetërore vendosin që çështja të nxirret në referendum atëherë vendimi i marrë përmes referendumit nga qytetarët i obligon organet që ta zbatojnë. ( Sidomos në raste kur ka mospajtime në opinion për marrjen ë një vendimi politik ose akti juridik)















organet shtetërore dhe rezultatet e tij kanë karakter këshillëdhënës dhe jodetyrues. Plebisciti- është formë e realizimit të demokracisë së drejtpërdrejtë kur vendoset për çështje të rëndësishme si forma e regjimit politik, bashkimi ose ndarja me një shtet tjetër, dhënia e besimit ndonjë lideri partiak etj. Pra por dallim pre referendumit refere ndumit për deklarim nuk ka ndonjë akt juridik konkret por çështje që janë të lidhura me strukturën e shtetit dhe mënyrën e qeverisjes. Dallim tjetër është se referendumi ka të bëjë me deklarim po ose jo ndaj një akti juridik kurse plebishiti deklarim ndaj një individi. Zbatimi i kombinuar referendum dhe plebishitit bëhet kur qytetarët krahas deklarimit për ndonjë akt juridik deklarohen edhe me atë se i japin besimin një individi për qeverisja. Iniciativa Popullore- nënkupton autorizimin e trupit elektoral që të ndërmarrë iniciativë për fillimin e procedurës për nxjerrjen e kushtetutës, ligjit ose të ndonjë akti tjetër juridik për zgjedhjen ose shkarkimin e ndonjë funksionari nga funksionet politike. Pra për nxjerrjen e ndonjë akti juridik. Iniciativa më së shpeshti paraqitet si nismë që i drejtohet parlamentit për miratimin e ndonjë ligji dhe përmes mbledhjes se caktuar të nënshkrimeve për propozimin e kandidatëve për parlament, shef shteti etj. Tubimet E Zgjedhësve-Janë tubime ku zgjedhësit diskutojnë dhe marrin vendime për punën e përfaqësuesve të tyre në organet shtetërore dhe ushtrojnë kontrollin politik ndaj tyre si dhe bëjnë kandidimin për deputet, caktojnë listat kandiduese etj. Anketat Dhe Intervistat- janë formë e deklarimit personal të qytetarëve përmes të cilave organet shtetërore , institucionet e tjera politike shtetërore dhe jo-shtetërore bëjnë hulumtimin e opinionit publik dhe te disponimit të tyre lidhur me ndonjë akt juridik apo politik apo veprim tjetër të organeve shtetërore . vendimet e tilla nuk kanë karakter obligues por ndihmojnë në marrjen e vendimeve . Anketa sidomos ndihmojnë lidhur me popullaritetin e personaliteteve publike në popull dhe sidomos aplikohen në prag të zgjidhjeve parlamentare , pastaj për prestigjin e kandidatëve etj. Përparësitë dhe vështirësitë e realizimit te konceptit te demokracisë se drejtpërdrejt Ithtarët e demokracisë se drejtpërdrejte theksojnë se ajo shpreh me se miri sovranitetin popullor dhe paraqet formën me te mire te pjesëmarrjes se popullit ne krijimin dhe realizimin politikave publike. Ata theksojnë tri përparësi te kësaj forme te demokracisë 1. Vendosja burimore e popullit 2. Depolitizomi i vendimeve politike 3. Shoqërizimi i Pergjegjesise Ne anën tjetër autoret qe janë ithtarë te demokracisë përfaqësuese theksojnë këto vështirësi: 1. Ngadalësia e marrjes se vendimeve politike















demokracisë së tërthortë dhe sot paraqet model dominant te sistemeve bashkohese politike dhe nënkupton realizimin re alizimin e vullnetit politik të popullit nëpërmjet institucioneve dhe trupave përfaqësues të zgjedhur në mënyrë të drejtpërdrejtë nga populli. Kjo realizohet në ndërlidhje te ngushtë të tri institucioneve themelore: 1.trupit elektoral , 2.organit përfaqësues dhe 3.qendra e vendosjes politike. Trupi elektoral është bartës i sovranitetit dhe pasi që ai nuk mundet ta ushtrojë pushtetin drejtpërdrejtë ai zgjedh përfaqësuesit e tij-trupin përfaqësues parlamentin. Pra trupi elektoral zgjedh organet pë rfaqësuese duke i ngarkuar me mandat dhe ushtron kontroll politik ndaj tyre përmes procesit të zgjedhjeve. Trupi elektoral përbëhet nga të gjithë qytetarët. E Drejta e zgjedhjes së përgjithshme kuptohet e drejta e çdo qytetari pa dallim feje, gjinie, kombi , përkatësi politike, pozitë etj. Që me votën e tij të merr pjesë në zgjedhjet e organeve përfaqësuese apo edhe vet të kandidohet në ato organe. Kjo e drejtë përfshin legjitimacionin aktiv dhe pasiv të zgjedhurit në proces. 1-Legjitimacioni Aktiv përfshin të drejtën e çdo qytetari ai me votën e tij të zgjedhe anëtarët e organit përfaqësues( parlamentit, senatoret , shefin e shtetit etj. 2-Legjitimacioni Pasiv përfshin të drejtën e çdo qytetari që të vet kandidohet dhe zgjedhën anëtar të organeve or ganeve përfaqësuese politike dhe shtetërore. Zakonisht e drejta e votës vlen për arritjes së moshës 18 vjeçare. 3-E drejta e barabartë e votës që nënkupton se çdo votë e qytetarëve e ka fuqinë e njëjtë te votes Organi përfaqësues i zgjedhur nga trupi elektoral paraqet tërësinë e e parlamentarëve të zgjedhur drejtpërdrejtë nga qytetarët dhe ky organ paraqitet me emërtime të ndryshme si parlament . Ky organ edhe pas zgjedhjes se tij edhe pse marr mandat fuqi plotë për qeverisje periodike ai nuk ka garancion se do ta përfundojë mandatin e tij të plotë. Pra parlamenti mund te marr mandat të detyrueshëm dhe të lirë. Mandat i detyrueshëm është kur anëtarët e parlamentit mbesin të lidhur ngushtë me elektoratin kurse ne rastin me mandat të lirë gëzojnë një pavarësi më të madhe ndaj zgjedhësve por edhe në këtë rast nëse ju kundërvihen interesave të tyre –trupit elektoral mund të humbasin në zgjedhje e ardhshme. Qendra e vendosjes politike.-Është nocion i gjerë dhe nënkupton të gjitha institucionet shtetërore dhe politike. Në shtet demokratike qendra e vendosjes politike koncentrohet në tri degë kryesore të qeverisjes; në degën legjislative e cila ushtrohet nga parlamenti, në degën ekzekutive që ushtrohet nga shefi i shtetit dhe qeveria si dhe dega gjyqësore që ju besohet gjykatësve të pavarur. Përparësitë dhe vështirësitë ne implementimin e demokracisë përfaqësuese















3. Siguron konkurrence dhe alternativa ne procesin e vendimmarrjes qe shprehet ne raport pozite opozite. Vështiresit 1. Nganjëherë nuk shprehe vullnetin e shumicës se qytetarëve 2. Vendosja parlamentare shpeshherë është e për kohshme 3. vendimmarrja shpeshherë bie ne krize parlamentare DEMOKRACIA MAZHORITARE DHE KONSENSUALE Demokracia mazoritare bazohet ne konceptin e qeverisjes se shumices. Ajo nënkupton ekzistimin e mazhorances stabile parlamentare e cila zgjedhe qeverinë dhe realizon programin qeveritar te qeverisjes i cili ka fituar zgjedhjet parlamentare. Kjo demokraci është tipike ne sistemet parlamentare dypartiake ku vlen parimi fituesi merr gjithçka, humbsi kalon ne opozite dhe nuk participin ne qeveri. Demokracia Konsensuale funksionon ne shoqëri heterogjene politike me një spektër te gjere te diversiteteve politike. Qeverisa politike reflekton kompromiset e domosdoshme politike për te ndërtuar konsensusin e nevojshme politik i cili siguron qeverisjen e shumicës. SHTETI LIGJOR 1.1-Kuptimi i shtetit ligjor-tërësia e normave juridike të një shtetit paraqesin sistemin juridik në bazë të së cilave sigurohet qeverisje e se drejtës përkatësisht shtetit ligjor. Pra shteti ligjor nënkupton sistemin në të cilin pushteti shtetëror, në veçanti ai ekzekutiv dhe administrativ është i kufizuar me normat e veta juridike në atë mënyrë që ju garantohet pacenueshmëria e lirive dhe të drejtave themelore të qytetarëve. Sipas këtij parimi të gjitha organet shtetërore i nënshtrohen ligjit. Institucionalizimi Institucionaliz imi i pushtetit shtetëror duhet të shprehet përmes tri atributeve themelore: legjimitetit, autoritetit dhe fuqia politike. 1-Legjimiteti buron nga populli nga trupi elektoral i cili merr pjesë drejtpërdrejtë në zgjedhjen e organeve përfaqësuese dhe ne mandatimin e këtyre organeve për perioda të caktuara. 2-Autoriteti- e ka burimin në kushtetutë dhe ligj andaj dhe ju nënshtrohen atyre. Njëkohësisht kushtetuta dhe ligji bëjnë dhe kufizimin e pushtetit. 3-Fuqia Politike-paraqet tërësinë e kompetencave të organeve dhe institucioneve shtetërore dhe manifestohet veçanërisht ve çanërisht mes legjislacionit dhe ekzekutivit pra parlamentit dhe qeverisë. ELEMENTET E SHTETIT LIGJOR JANË: -Parimi i kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë, -Barazia para ligjit, -Parimi i mosdiskriminimi mosdiskriminimitt -Liritë dhe te drejtat e qytetarit dhe minoriteteve -Ndarja dhe kufizimi i pushtetit, -Gjyqësia e pavarur, -Depolitizimi i shërbimeve publike të shtetit -Shoqëria Civile etj. Kushtetutshmëria- sipas kuptimit politik juridik me kushtetutshmëri kuptojmë procesin e harmonizimit të gjitha akteve juridike në mes veti















kushtetutës dhe harmonizimin e të gjitha akteve juridike me aktet me fuqi me të lartë. Me Ligjshmëri kuptohet procesi i harmonizimit të gjitha akteve dhe veprimeve juridike me ligjin. Barazia para ligjit dhe parimi i mos diskriminimit-Barazia para ligjit parqet një standard ndërkombëtar i cili duhet të realizohet edhe me përcaktimet ligjore e edhe me mekanizmat dhe institucioneve ligjore, me të cilat qytetaret mbrohen nga arbitrariteti i kujtdo qofte. Ndërsa lirit dhe të drejtat e qytetarit janë të përfshira në disa konventa ndërkombëtare të cilat shtetet e reja duhet të i zbatojnë në legjislacionet e tyre . Problemi i veçantë në këtë drejtim është e drejta e minoriteteve. Konventat ndërkombëtare që duhet të zbatohen janë: -Deklarata universale e të drejtave të njeriut -Konventa ndërkombëtare për ndaljen e dënimeve dhe krimeve të gjenocidit. -Konventa ndërkombëtare për të drejta civile dhe politike -Konventa ndërkombëtare ekonomike , sociale dhe e konomike - Konventa ndërkombëtare për eliminimin e te gjitha formave te diskriminimit racial. - Konventa ndërkombëtare kundër torturës dhe krimeve tjera - Konventa ndërkombëtare për eliminimin e te gjitha formave te diskriminimit ndaj gruas. - Konventa ndërkombëtare mbi te drejtat ndaj femiut Gjyqësia e Pavarur –nënkupton ekzistimin e gjykatave te pavarura dhe punën e tyte ne pajtim me ligjin., Disa nga kushtet për një gjyqësi të pavarur janë: a)pavarësia e gjykatave nga legjislativi dhe ekzekutivi, b) depolitizomi i gjykatave( anëtaret e saj nuk mund te merren drejtpërdrejt dhe aktivisht ne jetën politike. c) zgjedhja e gjyqtarëve me afate të gjata përmes kësaj ata marrin garancinë se do te jen të pavarur nga ndryshimet politike d) financimi i pavarur-të menagjojnë vet buxhetin e tyre. e) respektimi i procedurave gjyqësore- Paanshmëria e gjyqtarëve ne ushtrimin e funksionit të tyre –kjo sigurohet duk i mbrojtur gjyqtarët nga kërcënimet politike dhe duke zgjedhur gjyqtar me tipare te larta morale dhe profesionale. f) Paanshmëria e gjyqtareve Depolitizomi i shërbimeve publike- Shërbimet publike paraqesin organet përmes te cilave shteti qytetarëve të tij ju ofron shërbimet publike në funksion të realizimit te interesave personale dhe publike dhe kane karakter kryesisht administrativ. Në këtë drejtim rëndësi të veçantë ka edhe depolitizimi i policisë dhe ushtrisë dhe vënia e tyre në kuadër të ligjit. Shoqëria Civile- nënkupton strukturën jo shtetërore dhe jo qeveritare të cilat reflektojnë mendimin e lirë të qytetarëve. Koncepti i kësaj shoqërie

















Mbrojtja e pronës dhe e pasurisë së qytetarëve paraqet parakusht për funksionimin e shtetit ligjor. Ndërtimi i shtetit ligjor në Kosovë:-Pas përfundimit të luftës dhe vendosjes së Kosovës nën administrimin e OKB-ës kanë filluar hapa e parë në ndërtimin e shtetit ligjor dhe vendosjen e sundimit të ligjit në shoqëri. Me themelimin e organeve ligjëdhënse , ekzekutive dhe gjyqësore në Kosovë janë krijuar kushte për ndërtimin e shtetit ligjor dhe sigurimin e parimit të sundimit të së drejtës. FORMAT KRYESORE TË PUSHTETIT SHTETËROR JANË: pushteti kushtetutëdhënes dhe legjislativ, pushteti ekzekutiv-administrat ekzekutiv-administrativ iv dhe pushteti gjyqësor. Pushteti Kushtetutëdhënes Dhe Legjislativ konsiston në autorizimin e organeve më të larta shtetërore për të miratuar kushtetutën si akt më të lartë , ligjet , aktet nënligjore dhe aktet e tjera të përgjithshme juridike. Për mes këtij funksioni ndërtohet sistemi kushtetues dhe juridik i cili mundëson qeverisjen e së drejtës si parim themelor i demokracisë. Ky pushtet ushtrohet nga bartësit e sovranitetit ( parlamenti, kuvendi , senati etj. Në bazë të asaj se këtë funksion në mënyrë të pavarur e ushtrojnë organet legjislative – kemi shtetet parlamentare dhe kur ky funksion ushtrohet nën mbikëqyrje e shefit të shtetit kemi shtetet presidenciale. Pushteti Ekzekutiv- Është formë e pushtetit që konsiston në zbatimin e drejtpërdrejtë te ligjeve dhe akteve tjera juridike në njërën anë dhe ne anën tjetër të politikës shtetërore. Bartës të këtij pushteti janë qeveria dhe organet administrative. Në shtet parlamentare qeveria formohet dhe mbikëqyret nga parlamenti . Qeveria formon dhe mbikëqyr organet administrative ndërsa roli i administratës është zbatimi i ligjeve, i planeve shtetërore, të politikës shtetërore etj. Organet e administratës janë : ministrit, sekretariatet, drejtorit etj. Pushteti Gjyqësor-është formë pushtetit që konsiston në ndarjen e së drejtës apo sigurimin e ligjshmërisë në shoqëri. Këtë pushtet e ushtrojnë gjykatat e pavarura si organe tradicionale te shtetit. Funksionin e ushtrojnë si procedurë gjyqësore dhe në bazë të ligjit dhe sistemi gjyqësor zakonisht është unik. Sistemi i jurisprudencës ka dy kuptime:

















Historikisht njihen tri forma të rregullimit shtetëror të bazuara në unitetin e pushtetit shtetëror: sistemi autokratik, sistemi i kuvendit dhe sistemi i konventës. Sistemi Autokratik –Janë të bazuara në parimin e unitetit të pushtetit i cili realizohet në favor të organeve or ganeve ekzekutive. Ato dominojnë mbi organet përfaqësuese dhe legjislative duke i mbajtur nën kontroll dhe duke marr vendime më të rëndësishme politike . Shembull janë regjimet fashiste. Sistemi I Kuvendit- këtu kocentrimi i pushtetit është në kuvend si organ përfaqësues dhe legjislativ. Ky organ përveç funksionit legjislativ ushtron edhe funksionin e kontrollit ndaj organeve tjera të pushtetit. Zakonisht është zbatuar në sistemet socialiste dhe bazohet në sistemin e delegimit i cili mundëson përfaqësimin ne kuvend të tri bazave deleguese: të punës së bashkuar, organizatave shoqërore-politike dhe bashkësive shoqërorepolitike. P.sh ish Jugosllavia dhe kuvendi i ish KSA të Kosovës me tri dhoma. Ndërsa në varantin sovjetik ky pushtet i takonte sovjetëve ku vend të rëndësishme kishin Presidiumi suprem dhe Këshilli i ministrave. Sistemi I Konventës- është sistem në të cilin organi legjislativ pjesërisht dhe në mënyrë të tërthortë e ushtron edhe pushtetin ekzekutiv. Për herë të parë është aplikuar gjatë revolucionit francez në kohën e qeverisjes së jakobinëve. Shembull është Zvicra ku kuvendi federativ zgjedhë këshillin federativ prej 7 anëtareve në kompetencë të cilit është pushteti ekzekutiv. Parlamenti mund të anulojë ose pranojë propozimet e këtij këshilli. PARIMI I NDARJES SË PUSHTETIT SHTETËROR-nënkupton formën e qeverisjes shtetërore që bazohet në ushtrimin e pavarur të pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor dhe ekziston në ato shtet ku çdo njëra nga këto organe është kompetent për kryerjen e pavarur të punëve të caktuara me kushtetutë dhe me ligj. Kjo pavarësi shprehet me faktin se organet e një dege të pushtetit shtetëror nuk munden të urdhërojnë organet e degëve të tjera të nxjerrin ndonjë akt ose të ndërmarrin ndonjë veprim të caktuar. Ky sistem është paraqitur në kohën e revolucionit borgjez si përpjekje për kufizimin e pushtetit të monarkut. Përfaqësues kryesor i kësaj teorie është Monteskie.

















cilën e formon dhe kontrollon parlamenti. Mandatin për formimin e qeverisë e ka partia politike qe ka fituar zgjedhjet parlamentare .Në rast se asnjë parti nuk e ka shumicën vjen deri te formimi i qeverisë së koalicionit të cilën e formojnë dy apo më shumë parti. Parlamenti ka të drejtë të mbikëqyrë punën e qeverisë, ushtrojë votëbesimin , shkarkoj dhe zgjedhe qeverinë e re. Sistemi Presidencial- është formë e qeverisjes shtetërore e bazuar në ndarjen e funksioneve në mes te parlamentit dhe shefit të shtetit. Shefi i shtetit në këto sisteme paraqitet si bartës i pushtetit ekzekutiv. Ai ka të drejta në radhe të parë që të kontrolloj aktivitetin legjislativ të parlamentit përmes përdorimit të vetos suspenzive në kthimin e ligjeve në rishqyrtim në parlament. Në anën tjetër ai është i obliguar tu përmbahet ligjeve të parlamentit. Shefi i shtetit për punën e tij nuk i përgjigjet parlamentit por trupit elektoral . në këto shtet presidentit formon kabinetin e tij i cili e ushtron funksionin e qeverisë. qe verisë. Anëtarët e kabinetit i emëron vetë presidenti i cili edhe mundet ti shkarkojë ata. Formë me të zhvilluar të këtij sistemi e kanë SHBA-të ku shprehet me pozitë të fortë presidenti ndaj kongresit dhe me funksion të pavarur të gjykatës kushtetuese. Sistemi I Përzier- Ky sistem paraqet formën hibride të qeverisjes të bazuar në kombinimin e parimeve të sistemeve parlamentare dhe presidenciale. Në këto sisteme parlamenti edhe pse emëron shefin e shtetit dhe formon qeverinë nuk ka të drejtë të kontrollojë punë e tyre dhe ti shkarkojë ata. Për herë të parë është paraqitur ne Francë ne vitin 1958 me kushtetutën e DE GOLIT. Ku qeveria përcakton dhe udhëheq politikën shtetërore dhe për punën e saj i përgjigjet parlamentit. Kështu edhe pse kryetari i republikës emëron kryeministrin e me propozimin e tij edhe e dhe anëtarët e tjerë të qeverisë Parlamenti ka të drejtë të mbikëqyr punë e sajë dhe të ushtrojë çështjen e votëbesimit në parlament. Kur qeveria shkarkohet në parlament kryeministri jep dorëheqje . Në këto raste kryetari ka dy mundësi të emëroj kryeministër të ri ose të shpërndajë parlamentin dhe të shpallë zgjedhje të reja. Forma të caktuara të këtij sistemi e hasim edhe ne republikën e Shqipërisë dhe të Kosovës. PARLAMENTARIZMI Paraqitja dhe zhvillim i parlamentarizmit në botë.-Parlamenti si institucion

















vonë në shekullin e XIX sistemi qeverisës i bazuar në rregullat e qeverisjes parlamentare u aplikua në shume vende të Evropës. Sistemi evropian dallon nga ai anglez kur është në pyetje raporti i parlamentit me qeverinë. Në sistemin anglez qeveria ka funksione më të gjera ekzekutive dhe ka një pavarësi më të theksuar ndaj parlamentit ( ka të drejtën e shpërndarjes së parlamentit) në sistemin evropian funksionon qeveria parlamentare e cila formohet dhe kontrollohet nga parlamenti. Sistemi parlamentar është dinamik dhe jo proces statik dhe është në konkurrencë të vazhdueshme me sistemet paralele politike si sistemet presidenciale , sistemet e kuvendit dhe sistemet e konventës. Kuptimi i përgjithshm i parlamentarizmit- Kuptimi i sistemit parlamentar është se trupi elektoral ose tërësia e shtetasve që kanë të drejtë vote përcaktojnë njerëzit që do të i përfaqësojnë. Këta përfaqësuesit e popullit e përbejnë parlamentin dhe me anë të votëbesimit të tyre ngarkojnë qeveritarët me funksionimin e qeverisjes, te drejtimit politik dhe administrativ të vendit. Është sistem që për dallim nga ai presidencial ku ndarja e pushtetit shtetëror është rigoroze në sistemin parlamentar përcaktohen rregulla elastike të ndarjes së pushtetit në legjislativ ekzekutiv dhe gjyqësor. Pra këtu ekziston një kufizim dhe varshmëri funksionale në mes të pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv.

Karakteristikat kryesore të sistemeve parlamentare janë: 1-Përcaktimi i raporteve specifike midis pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv . pushteti ekzekutiv në shumicën e vendeve parlamentare i nënshtrohet kontrollit të parlamentit. 2-Në këto sisteme organet ekzekutive po marrin rol kryesor politik përkatësisht të qendrës vendimtare të vendosjes politike. Kjo shprehet me faktin se shumica e akteve të cilat i miraton parlamenti i përgatit dhe propozon qeveria. 3- Qeveria formohet dhe funksionon sipas rregullave parlamentare. Mandatin për formimin e qeverisë e ka partia shumicë në parlament, në rast se asnjë parti nuk e ka shumicën atëherë qeveria formohet nga dy apo më shumë parti. 4-Karakteristik tjetër janë zgjedhjet e lira të drejtpërdrejta dhe shumëpartiake parlamentare.

















zgjedhjen e shefit të shtetit sipas parimit te trashëgimisë së postit mbretëror dhe në rolin dominant të parlament në të. Në këto shtete monarku nuk paraqet faktor të rëndësishëm politik dhe nuk qeveris me pushtetin. Ndërsa parlamenti ushtron pushtetin shtetëror me qeverinë. Kjo formë është na Angli., Spanjë, Suedi etj. Pra monarku ushtron funksione formale dhe ceremoniale. Republika Parlamentare-parqet formën e rregullimit rre gullimit shtetëror të bazuar në ndarjen e pushtetit në legjislativ , ekzekutiv dhe gjyqësor. Bartës të pushtetit legjislativ është parlamenti, atij ekzekutiv është kryetari i republikës dhe qeveria dhe i atij gjyqësor janë gjykatat e pavarura. Për dallim nga monarkitë kryetari i republikës zgjidhet nga parlamenti ose nga zgjedhjet e drejtpërdrejta nga populli. Në këtë kë të sistem dominon parlamenti sidomos në pushtetin ekzekutiv pra parlamenti formon qeverinë, kontrollon punën e sajë dhe mund ta shkarkojë me votëbesim. Sistemet parlamentare sipas raportit të organeve shtetërore janë: -sistemet e pastërta parlamentare, -sistemet gjysëm parlamentare dhe -sistemet e përziera parlamentare . Sistemet e pastërta parlamentare- Parlamenti paraqet qendrën kryesore të vendosjes politike. Ai zgjedh kryetarin si shef të shtetit dhe qever inë si organ ekzekutiv. Edhe pse mandatarin( kryeministrin) për formimin e qeverise e propozon shefi i shtetit ajo i nënshtrohet kontrollit të plotë të parlamentit. Parlamenti e ka të drejtën që në çdo kohë të shtrojë çështjen e votëbesimit të qeverisë në parlament. Po ashtu parlamenti ka të drejtën e shkarkimit të shefit të shtetit. Sistemet Gjysmë Parlamentare- paraqet formën dominonte të parlamentarizmit sot. Shefi i shtetit ka të drejtë të firmos ligjet e parlamentit ti riktheje ato për rishqyrtim në parlament dhe te përdor veton suspenzive ndaj ligjeve dhe akteve të tjera të miratuara nga parlamenti. Në anën tjetër shefi i shtetit zgjidhet nga parlamenti dhe është i obliguar tu përmbahet rregullave rre gullave te parlamentit. Parlamenti ka të drejtën të fillojë procedurën për shkarkimin e shefit te shtetit dhe ta shkarkojë me procedurë sipas kushtetutës dhe ligjit. Janë të njohura dy modele të këtij sistemi:ai anglez dhe kontinental. Në sistemin kontinental



















partiake dhe sisteme shumë partiake. Sistemet Parlamentare Një Partiake-bazohen në parimin e monizmit politik të bazuara në ndalimin e veprimit të partive politike të tjera të pluralizmit politik. Ato këtë e shprehin përmes kushtetutës. Janë shtete totalitare dhe autokratike ku edhe pse funksionojnë organet përfaqësuese nuk aplikohen rregullat e demokracisë parlamentare.( shembull ish shtetet socialiste). Sistemet Parlamentare Dy Partiake- është i bazuar në luftën dhe rivalitetin në mes të dy partive kryesore politike. Këto sisteme aplikojnë sistemin parlamentar të bazuar në sistemin shumë partiak mirëpo lufta për pushtet ushtrohet vetëm në mes të dy partive kryesore rreth të cilave pozicionohet shumica e trupit elektoral të një shteti. Pra në jetën politike marrin pjesë një numër i madh i partive me orientime të ndryshme politike mirëpo lufta bëhet vetëm në mes të dy partive . Karakteristik Kar akteristik e këtyre sistemeve është se këto dy parti i ndërrojnë pozicionet në pushtet. Përfaqësues tipik janë SHBA- ku janë dy parti kryesore ajo Republikane dhe demokratike dhe Anglia ku dominojnë partitë :Konzervative dhe ajo Laburiste. Sistemet Shumë Partiake- i hasim në ato shtete ku lufta parlamentare zhvillohet midis shumë partive të ndryshme politike prej të cilave asnjëra nuk ka rol dominant politik. Karakteristik tjetër është koalicionet e shpeshta politike të cilat lidhen në mes të partive me orientime te ngjashme politike. Këto sisteme janë mjaft të përhapura në shumë shtete si ne Francë, Gjermani, Itali, Spanje, Greqi, Poloni, Shqipëri etj.



















paraqet formën dominonte te realizimit te demokracisë ,ku qytetaret në pa mundësi të marrin pjesë në mënyrë të drejtpërdrejt në jetën politike ata me votën e tyre zgjedhin përfaqësuesit e tyre të cilëve ju besohet ushtrimi I funksioneve qeverisëse. Pra: A-Fillimisht parlamenti ishte instrument përkufizimin e pushtetit të monarkut dhe bartjes së disa funksioneve të tij në organet përfaqësuese B-Krahas aplikimit të sistemit parlamentar si formë e qeverisjes parlamenti merr atributet e organet ligjëdhenes dhe përfaqësues . C- Aktualisht parlamenti në sistemet demokratike paraqet institucion kryesor politik që mundëson funksionimin e demokracisë parlamentare dhe pluralizmit . Funksionet e parlamentit mund të ndahen në :legjislativ ,zgjedhor dhe mbikqyrs FUNKSIONI LEGJISLATIV-Parlamenti është trup ligjdhënës të cilit I besohet ushtrimi I pushtetit legjislativ. Funksioni ligjdhënës ka kufirin e lartë dhe kufirin e ulët. Kufiri I lartë përfshin të drejtë deri në nxjerrjen e aktit më të lartë kushtetutës dhe kufiri I ulët në nxjerrjen e urdhëresave dhe akteve nënligjore. Funksioni I nxjerrjes së ligjeve përfshin tri faza të procesit legjislativ: 1-Fazën e iniciativës legjislative legjislative 2- Fazën e shqyrtimit dhe të miratimit të ligjeve 3- faza e hyrjes në fuqi të ligje. 1-Iniciativa legjislativ-nënkupton legjislativ-nënkupton të drejtën e propozimit të ligjve në procedurën parlamentare . kjo e drejtë ju njihet në radhë të parë parlamentarëve , mirëpo në vendet me sistem parlamentar të qeverisjes propozues kryesor të ligjeve është qeveria. Përpos qeverisë kjo e drejtë I njihet edhe shefit të shtetit. Në shumë shtete parlamentare shefi I shtetit



















4- zgjedhja dhe shkarkimi I bartësve të funksioneve gjyqësore 5- zgjedhja dhe shkarkimi I gjykatësve të gjykatave kushtetuese 6-Zgjedhja dhe shkarkimi I bartësve të tjerë të autorizimeve publike. a) Në sistemet parlamentare dhe kuvendare parlamenti në mënyrë të pavarur zgjedhe dhe shkarkon qeverinë si dhe shefin e shtetit. Pra në këto sisteme qeveria dhe shefi I shtetit për punë e tyre I përgjigjen parlamentit. b-Në sistemet e përziera parlamentare –presidenciale ka të drejtë të zgjedhe dhe të shkarkojë vetëm qeverinë kurse shefi I shtetit zgjidhet nga të gjitha qytetarët me të drejtë vote. c) në sistemet presidenciale , parlamenti nuk ka autorizime zgjedhore në raport me shefin e shtetit dhe qeverinë. Në këto sisteme shefi I shtetit zgjidhet nga trupi elektoral dhe për punën e vet nuk I jep llogari parlamentit edhe pse kufizohet në disa obligime ndaj parlamentit. FUNKSIONI MBIKËQYRËS I PARLAMENTIT-Ky funksion nënkupton ushtrimin e kontrollit politik ndaj pushtetit në veçanti të qeverisë. Pra në sistemet parlamentare apo kuvendare parlamenti zgjedhe dhe shkarkon qeverinë e edhe shefin e shtetit ( kryetarin e republikës) me shefin e shtetit autorizimet janë më të kufizuara. Qeveria e cila formohet dhe funksionon nën mbikëqyrjen e parlamentit njihet si qeveria parlamentare. Instrumentet e kontrollit parlamentar të punës së qeverisë është e drejta e parlamentit te miratoj buxhetin pastaj instrumentet me të cilat shtrohet përgjegjësia e qeverisë në parlament. Mjetet me të cilat shtrohet përgjegjësia e qeverisë janë raportet e rregullta të qeverisë në parlament e që paraqesin mjetet e përhershme .



















qeverisë dhe qëllimi I interpelancës është hapja e debatit de batit për lëshimet dhe dobësitë eventuale të qeverisë apo ministrive përkatëse si dhe marrja e sanksioneve lidhur me këto lëshime. Zakonisht interpelanca ushtrohet nga partia opozitare Në parlament. komisionet anketuese parlamentare-zakonisht formohet në ato raste kur lidhur me ndonjë çështje në parlament ekzistojnë mendime të ndryshme midis partisë në pushtet dhe në opozitë Andaj formohet komisioni anketues me përbërje shumë partiake për mbledhjen e fakteve dhe provave relevante lidhur me ndonjë çështje . Pastaj në seancën e radhës prezantohet raporti I komisionit dhe hapet diskutimi parlamentar I cili përfundon me miratimin apo hedhjen e tij. Zakonisht ky funksion ushtrohet kur qeveria ka keqpërdorime apo edhe ministri të korruptuara. Votëbesimi I qeverisë- Përmes tij deputetët I marrin mandatin qeverisë para skadimit të afatit për të cilin është zgjedhur ajo. Propozimin për fillimin e një procedure te tillë mund ta jep një numër I caktuar I deputetëve. Ndërsa shkaqet për votëbesim janë të ndryshme dhe si pasojë e pakënaqësisë së parlamentit më punën e qeverisë dhe mosrealizimit të programit të punës së saj. Konsiderohet se qeveria a ka humbur votëbesimin nëse votëbesimin e saj e përkrah shumica e deputetëve në parlament. Votëbesimi mund të iniciohet edhe nga vet qeveria kur ajo dëshiron të dijë se a gëzon besimin e parlamentit për realizimin e programit te saj. Zakonisht në sistemet shumëpartiake partitë opozitare me anë të votëbesimit arrijnë që në rrugë parlamentare ta rrëzojnë qeverinë. Ndërsa Ndë rsa në sistemet dy partiake kjo ndodhë shumë rrallë. shkarkimi I qeverisë- Në raste kur qeveris I merret votëbesimi ajo sipas fuqisë ligjore konsiderohet e shkarkuar dhe duhet të jep dorëheqje kolektive. Shkarkimi është akt me të cilin qeverisë parlamentare apo të asaj së



















njësive federale dhe te shteteve anëtare-SBA, anëtare -SBA, Zvicër, Gjermani etj,. 2--Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të zgjedhjeve të përgjithshme dhe aplikohet në senatin e Italisë. 3- Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të emërimit të anëtareve të sajë dhe aplikohet në Kanada ku kryeministri I cakton ata. 4- Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të trashëgimisë të funksionit . Në disa raste kompetenca e të dy dhomave është e njëjtë e ne disa raste apo vende kompetencat e dhomës së dytë janë më të kufizuara. Organizimi I brendshëm I parlamentit –Dominon pikëpamja se organizmi I brendshëm paraqet qështje autonome të çdo parlamenti andaj shumica e parlamenteve nxjerrin rregulloret e punës pe qëllim për të rregulluar mënyrën e punës së tyre, organet, trupat dhe komisionet parlamentare , mënyra e marrjës së vendimeve etj. Mirëpo shumica e sistemeve kushtetuese kanë pranuar pikëpamjen se këto rregulla duhet të jenë në pajtim me parimet kushtetuese dhe të I nënshtrohen kontrollit të kushtetutshmërisë nga ana e gjykatave kushtetuese. Ky organizim ka rëndësi sidomos për mbledhjet e parlamentitt, udhëheqjen e parlamentit, grupet parlamentare dhe komisionet parlamentare Mbledhjet (seancat) e parlamentit Mbledhjea e parlamentit nënkupton seancat e dhomave te tij. Lidhur me menyren e mbajtjes se mbledhjeve jane te njohura dy sisteme 1) Sistemi i par i jep liri të plotë parlamentit që vet të përcaktoj mbledhjet, kohëzgjatjen e tyre dhe rendin e ditës. Pra parlamenti cakton vet orarin e seancave pa u kufizuar ne sesione të caktuara. 2) Sistemi tjetër është I sesioneve. Sesion quhet mbledhja e përgjithshme e





















marrjen e ndonjë vendimi duhet të deklarohen njejtë të dy dhomat e parlamentit. Zakonisht votimi në parlament bëhet në mënyrë publike dhe në rast kur shprehimisht është përcaktuar bëhet ne mënyrë të fshehtë. Udhëheqja e parlamentit- është organ i zgjedhur nga parlamenti i cili kryeson dhe udhëheq punën e tij. Zakonisht kryetari zgjidhet nga radhët e shumicës parlamentare dhe i nënshtrohet rizgjedhjes kur ndërron shumica parlamentare . në këto raste mandatarin për kryetar e propozon partia politke pozitare kurse partitë opozitare propozojnë kandidatët për nënkryetar të p[parlamentit. Kryetari duhet të ushtroj funksionin e tij në mënyrë objektive të kujdeset për ligjshmërinë e punës së parlamentit , efikasitetin e punë, procedurën e vendosjes etj.. Si rregull kryetari i parlamentit nuk merr pjesë në debat . në parlamentet me dy dhoma veçanërisht në dhomën e ulët mund të ketë dy kryesi-jopartiake dhe të depolitizuar për shembull kryesuesi i depolitizuar është spikeri i dhomës së ulët në Angli, ai zgjidhet nga radhët e anëtarëve të dhomës së komunave me propozim të qeverisë pas një konsulte





















Parlamentet si sinonim te sovranitetit popullor janë te hapura para opinionit dhe zgjedhëseve ne te gjitha segmentet e punës se tyre. Qytetaret dhe zgjedhësit kane nevoje te shohin se si punon parlamenti dhe sa i realizon pritjet e tyre si zgjedhës dhe si kontribuues te formimit te parlamentit. Transparenca e punës se parlamentit siguron një lloj kontrolli politik qe i bëjnë zgjedhësit punës se tij. Disiplina parlamentare dhe mbajtja e rendit ne parlament Rregullorja e brendshme e punës se parlamentit qe me te drejte quhet shpesh edhe kushtetute e parlamentit, cakton procedurat parlamentare ne funksion te krijimit te rendit dhe mirëvajtjes se punës ne parlament. E cila duhet te siguroje një atmosfere demokratike parlament për te shmangur veprimet arbitrare. Debati parlamentar Parlamenti është institucion i debatit, ballafaqimit politik dhe shprehjes se





















përfundimin e mandatit para skadimit te mandatit te rregullt r regullt për te cilin është zgjedhur. Shpërndarja e parlamentit vjen si pasoje e rrethanave rr ethanave te caktuara kushtetuese dhe politike te cilat bllokojnë punën e tij, bëjnë te pamundshme ushtrimin e funksioneve kushtetuese dhe krizave te tjera parlamentare te cilat nuk mund te tejkalohen me mjete te tjera politike. Koalicionet parlamentare dhe qeveritare Janë instrumente politike qe nënkuptojnë bashkimin e dy apo me shume partive politike me qellim te krijimit te mazhorancave parlamentare dhe qeverise se koalicionit. Koalicionet politike mund te klasifikohen sipas dy kritereve kryesore: 1. Ne baze te kohës se lidhje s se tyre janë te njohura koalicionet parazgjedhore dhe ato pas zgjedhore 2. Ne baze te numrit te partive qe formojnë koalicionet politike janë te njohura koalicionet biletarale qe ndërtojnë dy parti politike dhe koalicionet e gjera qe përfshinë një spektër te gjere te partive politike ne pushtet.





















shpërndarja e parlamentit në mbarim të afatit të legjislaturës dhe para mbarimit të këtij afati, kur deputeti merr funksione të tjera që janë inkompatibile me mandatin parlamentar, me dorëheqjen e deputetit( pra askush nuk mund ta ndalojë atë nga e drejta e tij për dorëheqje. Imuniteti parlamentar-Për herë të par u aplikua në Angli me ligjin mbi te drejtat( Bill of righs) . Imuniteti ju afron bartësve të funksioneve përfaqësuese dhe politike garancinë kushtetuese se gjatë kohës së ushtrimit të funksioneve të tyre nuk do ti nënshtrohen masave represive shtetërore dhe përfshin papërgjegjësinë penale dhe paprekshmërinë penale të pë rfaqësuesit. Papërgjegjësia penale- nënkupton që deputeti nuk ka përgjegjësi ligjore dhe nuk mund të ndiqet për shkak të mendimeve të shprehura dhe votës së dhënë gjatë funksionit si deputet. Paprekshmëria penale- nënkupton këto kufizime: ndaj deputetit të parlamentit





















shtetet me sistem parlamentar dhe kuvendar ai zgjidhet nga parlamenti dhe së bashku me qeverinë ushtron funksion ekzekutiv. Në praktik në sistem të tilla kryetari ushtron vetëm funksione formale dhe nuk ka ndikim te theksuar në jetën politike. Në sistemet e përziera ( parlamentare-presidenciale) pozita e shefit të shtetit ndryshon ai zgjidhet nga trupoi elektoral dhe nuk është përgjegjës para parlamentit. Në këto shtet kryetari propozon mandatarin për formimin e qeverisë , dhe zgjedhë funksionar të tjerë. Në sistemet presidenciale kryetari i shtetit paraqet institucion kryesor politik. Në këto shtete pushteti është i ndarë në tri branzhe kryesore por presidenti është funksioni kryesor dhe i cili krahas funksionit ekzekutiv ushtron edhe kontroll ndaj funksionit legjislativ të parlamentit.

Monocefalizmi dhe Bicefalizmi Ne sistemet bashkoheore shefi i shtetit eshte bartes i ekzekutivit te pushtetit























përgjegjësin politike ndaj parlamentit deri në shkarkimin eventual të parlamentit. Në sistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga qytetarët drejtpërdrejtë parlamenti nuk ka të drejtë ta shtrojë çështjen e përgjegjësisë politike të tij. QEVERIA-si shefi i shtetit është qeveria është organ i pushtetit ekzekutiv por për





















Funksionet e qeverisë- Qeveria si organ i pushtetit shtetëror ka autorizim të organit të pavarur vetëm në sistemet parlamentare të pushtetit. Në sistemet presidenciale dhe kuvendar qeveria është organ formal që ushtron pushtetin ekzekutiv në emër të parlamentit. Sot shumica e shteteve parlamentare qeveria është organ aktiv politik





















Sipas teoricentit Fridrih partitë politike paraqesin një grup te qytetarëve te organizuar ne mënyre stabile me qellim te sigurimit dhe ruajtjes se pushtetit ndaj një grupi tjetër. Politologu Hasbahuva thekson se partitë politike paraqesin bashkimin e njerëzve me bindje dhe qëllime te njëjta politike me qellim te marrjes se pushtetit shtetëror dhe realizimin e qëllimeve te tyre politike





















1.Partitë ekstremiste djathtiste janë parti nacionaliste dhe shoviniste që bazohen në programet nacionaliste-shoviniste. Pra angazhohen për hegjemonizmin e kombit të tyre dhe për shtyp[je klasore dhe politike te kombeve dhe popujve të tjerë port këtë qëllim ato nuk përjashtojnë edhe përdorimin e dhunës. 2.Partitë politike djathtiste të cilat anojnë kah qendra angazhohen për dezideologjizmin e shoqërisë, për shtetin





















ZGJEDHJET PARLAMENTARE Roli i zgjedhjeve ne demokraci Nuk ka sistem demokratik pa zgjedhje te lira te përgjithshme dhe te drejta . Sovraniteti i popullit ne demokraci realizohet me pjesëmarrjen e tij ne marrjen e



















































































































































































































































































Teoria Dhe Praktika Parlamentare- Literatura

Recommend Documents