T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
TEMEL ELEKTRİK DEVRELERİ
ANKARA 2005
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR........................................................................................................iii GİRİŞ............................................................................................................................ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1..........................................................................................2 1. ELEKTRİK DEVRESİ ........................................................................................ 2 1.1. Tanımı................................................................................................................ 2 1.2. Devre Elemanları ve Tanımları..........................................................................2 1.2.1. Üreteç..........................................................................................................2 1.2.2. Sigorta ........................................................................................................ 3 1.2.3. Anahtar veya Buton .................................................................................. 3 1.2.4. Alıcı ..........................................................................................................4 1.2.5. İletken......................................................................................................... 4 1.3. Elektrik Devresinin Çizimi............................................................................... 5 1.4. Elektrik Devre Çeşitleri..................................................................................... 5 1.4.1. Açık Devre.................................................................................................. 5 1.4.2. Kapalı Devre .............................................................................................. 6 1.4.3. Kısa Devre ................................................................................................. 6 UYGULAMA FAALİYETLERİ.............................................................................7 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME....................................................................... 11 ÖĞRENME FAALİYETİ-2........................................................................................14 2.1. Zayıf Akım Tesisatı Uygulama Devreleri........................................................14 2.1.1. Bir Buton Bir Zil Tesisatı Uygulama Devresi.......................................... 16 2.1.2. Bir Butonla İki Zil Tesisatı Uygulama Devresi........................................ 17 2.1.3. İki Butonla Bir Zil Tesisatı Uygulama Devresi........................................ 19 2.1.4. Bir Kat Bir Daireli Kapı Otomatiği ve Zil Tesisatı Uygulama Devresi... 20 UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME....................................................................... 26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 29 ÖĞRENME FAALİYETİ-3........................................................................................33 3.1. Aydınlatma ve Priz Tesisatı Uygulama Devreleri........................................... 33 3.1.1. Adi Anahtar Tesisatı Uygulama Devresi ................................................. 33 3.1.2. Adi Anahtar ve Priz Tesisatı Uygulama Devresi .....................................35 3.1.3. Komütatör Anahtar Tesisatı Uygulama Devresi .....................................36 3.1.4. Vaviyen Anahtar Tesisatı Uygulama Devresi .........................................38 3.1.5. Bir Fluoresant Lamba Tesisatı Uygulama Devresi .................................39 3.2. Bir Fazlı Motorun Paket Şalterle Kumandası.................................................. 42 3.2.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi...............................................43 UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 44 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME....................................................................... 51 MODÜL DEĞERLENDİRME...................................................................................56 KAYNAKLAR........................................................................................................... 59
ii
AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD
522ELK004 523ELT004
ALAN
Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK
Alan Ortak
MODÜLÜN ADI
Temel Elektrik Devreleri
MODÜLÜN TANIMI
Elektrik devre elemanları, devre çeşitleri, güç, aydınlatma, çağırma ve bildirim tesislerinin çalışmasını ve uygulamasını anlatır.
SÜRE
40/32
ÖN KOŞUL YETERLİK
MODÜLÜN AMACI
Elektrik devre elemanlarını ve çeşitlerini seçecek, zayıf akım,aydınlatma ve güç tesisatı elemanlarını seçerek bunlarla ilgili tesisatları kurup çalıştırabilecektir. MODÜLÜN GENEL AMACI : Öğrenciye , uygun ortam sağlandığında, her yerde, TSE ve iç tesisatı, kuvvetli akımı, topraklama yönetmeliğine uygun olarak, temel elektrik devrelerini, zayıf akım, aydınlatma ve priz devrelerini, paket şalter bağlantısını bilir ve uygulamalarını yapabilecektir. AMAÇLAR : Öğrenci, her yerde, TSE ve iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak; 1- Elektrik devre elemanlarını ve çeşitlerini seçerek, devreyi kurabilecektir. 2- Zayıf akım tesisatı elemanlarını seçerek, zayıf akım devrelerini kurabilecektir. 3- Aydınlatma ve priz devre elemanlarını seçerek, devreleri kurabilecektir.
iii
ORTAM: Sınıf, atölye, laboratuar, işletme, kütüphane,ev, bilgi teknolojileri ortamı(internet vb. kendi kendine veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar) EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
DONANIMLAR: Üreteç,trafo, sigorta,buton,anahtar çeşitleri,priz,kapı otomatiği, numaratör,merdiven otomatiği,duy,lamba,fluoresant armatür,zil,paket şalter,bir fazlı motor,iletken,plançete,el takımları,kesme takımları • Modülün içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme soruları, kendinize ilişkin gözlem ve değerlendirmeleriniz yoluyla kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. • Öğretmen, modül sonunda size ölçme teknikleri uygulayarak, modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerilerinizi ölçerek değerlendirecektir.
iv
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci; ELEKTRİK – ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ alanını seçmekle, teknoloji, bilim, yenilik adamı, yani çağın adamı olma yolunda ilk adımı atmış oldunuz. Sizi kutluyorum. Elektrik- Elektronik Teknolojisi, Dünyanın en ücra köşelerine kadar ulaşmış, elektriksiz hayat düşünülmemektedir. Yine ElektrikElektronik Teknolojisi, uzay teknolojisi, bilgisayar teknolojisi, ev aletleri, fabrika ve atölye gibi endüstriyel işletmelerin tamamı, iletişim teknolojisi, tıp teknolojisi, savaş teknolojisi, kısaca her alanda, can sıvısı (kan) görevini yürütmektedir. TEMEL ELEKTRİK DEVRELERİ modülü ise; bu alanın en temel taşlarını,konunun temel mantığını oluşturmaktadır. Bu modül içindeki üç öğrenme faaliyeti, elektrik enerjisinin işe dönüşümündeki en basit teknik ve sistemleri göstermektedir. Bu modüldeki amaca uygun olarak, yeterlik kazanan sizler; ev ve işyerlerinde bulunan küçük elektrik tesisatlarını kurabilme, arızalarını giderebilme becerisi kazanacağınız gibi, daha da önemlisi, bu meslek alanındaki tüm modüllere sağlam bir zemin hazırlamış olacaksınız. İleri modüllerdeki konu ve olayları daha iyi kavrayabilecek, çok daha iyi yorumlayabileceksiniz. Sevgili öğrenci, “Güzel ekmek, güzel hamurdan olur.” Elektrik - Elektronik teknolojisinin hamuru sayılabilecek, bu zevkli ve kolay modülü başarı ile tamamladığınızda, gelecekteki güzel günlere doğru üç onurlu adım daha atmış olacaksınız. Kendinize ve toplumunuza faydalı, saygın bir insan olmanız temennisi ile başarılar diliyorum.
1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Elektrik devre elemanlarını ve devre çeşitlerini seçerek kurabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Kapalı devre ile kısa devreyi birbirleriyle kıyaslayarak (farklılıkları ve benzerlikleri) araştırınız. Evinizde kullanılan devre elemanlarını ve kullanım amaçlarını araştırınız Araştırma konularını evde, okulda, üniversitede, ilgili işletmelerde, teknoloji ve bilgi üretim merkezlerinde, internette vb. araştırınız. •
Topladığınız bilgileri rapor haline getiriniz.
•
Hazırladığınız raporu sınıf ortamında sununuz.
1. ELEKTRİK DEVRESİ 1.1. Tanımı Üreteçten çıkan akımın alıcı üzerinden geçerek tekrar üretece ulaşması için izlediği yola elektrik devresi denir. Elektrik enerjisi ile çalışan herhangi bir aygıtın çalıştırılabilmesi için; içinden sürekli akımın geçmesi gereklidir. Bu da ancak aygıtın devresine bağlanan elektrik enerji kaynağı (pil,akü,batarya,alternatör vb.) ile temin edilir. Şekil 1.1:El feneri.
1.2. Devre Elemanları ve Tanımları 1.2.1. Üreteç Herhangi bir enerjiyi (kimyasal, mekanik, ısı, ışık), elektrik enerjisine dönüştüren devre elemanına üreteç veya kaynak denir. Kısaca elektrik enerjisi üreten devre elemanıdır. Aşağıda çeşitli üreteçlere ait semboller verilmiştir.
2
Şekil 1.1 : Pil Çeşitleri
Şekil 1.2 : Akü
Şekil 1.3 : Hidroelektrik Santral
1.2.2. Sigorta Devreyi normal çalışma akımının üzerindeki daha büyük akımlara karşı koruyan bir devre elemanıdır. Devrenin güvenliği için kullanılır.
Şekil 1.4 : Sigorta Çeşitleri
1.2.3. Anahtar veya Buton İstenildiği zaman elektrik akımının geçişini sağlayan, istenildiği zaman akımın geçişini durduran devre elemanıdır. Devreyi açıp kapatmaya yarar.
Şekil1 .5 : Anahtar ve Buton Çeşitleri
3
Buton ile anahtar arasındaki fark ise; butona basıldığında konum değiştiren (elektrik akımının geçişine izin veren), bırakıldığında tekrar eski konumuna dönen (elektrik akımının geçişine izin vermeyen) devre elemanı olup, buna liht de denir. Anahtar ise tekrar konum değiştirmez yani ilk konumunu muhafaza eder. Anahtar veya buton açık ise devre akımını geçirmez, ancak kapalı olmaları durumunda devre akımını iletirler. Büyük akımlara kumanda eden anahtarlara şalter denir. Aşağıda buton ve anahtara ait kısmi semboller verilmiştir.
Şekil 1.6 : Buton Ve Anahtar Sembolü
1.2.4. Alıcı Aldığı elektrik enerjisini başka bir enerjiye dönüştüren devre elemanına alıcı, yük veya almaç denir. Örneğin; lamba ışık enerjisine, fırın ısı enerjisine, zil ses enerjisine, motor hareket enerjisine dönüştürür.
Şekil 1.7 : Alıcı Çeşitleri (Fluoresant, Ampul, Zil, Motor)
1.2.5. İletken Elektrik devre elemanlarının birbirine bağlantısının yapıldığı ve elektrik akımını ileten metal tellere(bakır,aliminyum vb.) iletken veya kablo denir. Elektrik iç tesisatta üzeri yalıtılmış iletkenler kullanılır.Kullanılacak amaca göre farklı kesitlerde seçilirler.
Şekil 1..8 : İletkenler
4
Şekil 1.9 : Kurulu Elektrik Devresi
1.3. Elektrik Devresinin Çizimi
Şekil1.10 : Elektrik devre şeması çizimi
1.4. Elektrik Devre Çeşitleri Elektrik devreleri, devreden geçen akımın, alıcıdan geçmesine göre; açık devre,kapalı devre ve kısa devre olarak adlandırılır. 1.4.1. Açık Devre Eğer bir devrede anahtar açık olduğu için ya da akım yolunda bir kopukluk olduğu için üreteçten almaca enerji aktarılamıyorsa bu devrelere açık devre denir. Alıcı çalışmaz.
5
Açık devrenin oluşması için gerekli koşullar: •
Anahtarın açık olması,
•
Sigortanın devreyi açmış olması,
•
İletkenlerde kopukluk olması,
Şekil 1.11 : Açık Devre Şeması
•
Alıcının arızalı olması,
•
Ek yerlerinde veya elemanların bağlantısında temassızlık olması.
1.4.2. Kapalı Devre Bir elektrik devresinde anahtar kapalı, iletkenler sağlam ve üreteçteki enerji alıcıya ulaşıyorsa bu tür devreye kapalı devre denir. Alıcı çalışır.
Şekil 1.12 : Kapalı Devre Şeması.
1.4.3. Kısa Devre Anahtar kapalı olmasına rağmen herhangi bir nedenle elektrik akımı, alıcıya gitmeden devresini daha kısa yoldan veya direnci yok denecek kadar az olan yoldan tamamlıyorsa, bu şekildeki devrelere kısa devre denir. Alıcı çalışmaz. Üreteç gerilimi karşısında direnç sıfır olduğundan devreden büyük değerde akım geçmek ister. Böyle durumda koruma elemanı olarak kullanılan sigorta devreyi açar. İletkenlerin ,yalıtkan kısımlarının özelliğini kaybetmesi sonucunda, iletkenlerin birbirine teması kısa devreye neden olur. Bu, arıza çeşitlerinden biri olup, arzu edilmeyen bir durumdur. Bunu önleyebilmek için devreye uygun değerde sigorta bağlanmalıdır.
Şekil 1.13 : Kısa devre şeması
6
UYGULAMA FAALİYETLERİ UYGULAMA FAALİYETİ
Şekil 1.14 : Açık Devre
Şekil1.15 : Kapalı Devre
İşlem Basamakları Elektrik devre elemanlarını seç.
Şekil 1.16 : Kısa Devre
Öneriler Çalışma ortamını hazırlayınız. İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızı veya plançetenizi düzenleyiniz.
İş güvenliği tedbirlerini alınız. Temiz ve düzenli olunuz. Devre şemasını çizerek kullanacağınız malzemeleri bir kağıda listeleyiniz. Bakınız bilgi sayfası şekil 1.2 - 1.5 - 1.6 – 1.8 1..9 - 1.10 Planlı olunuz. Hazırladığınız listeye göre malzemeleri temin ediniz.
7
Malzeme deposu sorumlusuna başvurunuz. Depoda bulunmayan malzemeleri temin edebilmek için öğretmeninize başvurunuz. Malzeme alımı esnasında demokrasinin ilkelerine saygılı olunuz.
insan
haklarına,
Devre elemanlarının bağlantılarını yapınız. Bakınız bilgi sayfası şekil 1.13 El ve güç aletlerini (pense, tornavida, yan keski, çakı veya küçük boy falçata, kontrol kalemi) kendi amaçları doğrultusunda kullanınız. Bakınız modül EE004) Titiz olunuz ve yaptığınız bağlantıları kontrol ediniz. Elektrik devresini çalıştır.
Devreye enerji vererek anahtarı kapatınız. Dikkatli olunuz. Devreye enerji vermek için güç kaynağı veya pil kullanınız. Şekil 1.15
Elektrik devre çeşitlerini seç.
Bakınız bilgi sayfası 7’de şekil 1.12, şekil 1.13, şekil 1.14
Elektrik devre çeşitlerini kur.
Devreye enerji vererek anahtarı kapatınız. (şekil 1.13)
Alıcı olarak kullandığınız lambanızın ışık verip vermediğini gözleyiniz. Uygulama sayfası şekil 1.16’nın gerçekleştiğini görünüz. Lamba ışık vermiyorsa bilgi konusu sayfa 6’yı tekrar gözden geçiriniz. Aynı devrede anahtarı açınız. (veya sigortayı devreden çıkartınız, veya iletkeni herhangi bir yerinden kesiniz.)
8
Alıcı olarak kullandığınız lambanızın ışık verip vermediğini gözleyiniz. Dikkatli olunuz. Uygulama sayfası şekil 1.15’in gerçekleştiğini görünüz. Aynı devrede anahtarı kapatarak lamba uçlarını bir iletkenle birleştiriniz.(şekil 1.14)
Uygulama sayfası şekil 1.16 gerçekleştiğini görünüz. Devrede sigortanın attığını (devreyi açtığını) ve yanan lambanın söndüğünü gözlemleyiniz.
Araştırma raporu sonuçları ile uygulama gözlem sonuçlarını karşılaştırınız. Elde ettiğiniz sonuçları sınıf ortamında öğretmeniniz gözetiminde arkadaşlarınızla paylaşınız. Gerçekçi ve dürüst olunuz. Sayfa 12’ de verilen değerlendirme testini yapınız.
9
Testi kendi kendinize yapmanız tavsiye edilir. Bu sizin kendi bilgi ve becerinizi ölçmede daha faydalı olacaktır. Kullandığınız araç, gereç ve malzemeleri geri iade ediniz. Faaliyet sırasında zarar gören malzemeleri depo görevlisine bildirerek geri veriniz. Sabırlı olunuz.
10
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1.) Bilgi konusu şekil 1.1 ‘de verilen el fenerinde hangi devre elemanı eksiktir ? 2.) Elektrik motoru ne çeşit bir devre elemanıdır ? 3.) Elektrik enerjisi üreten devre elamanına ……………… denir. 4.) Aldığı elektrik enerjisini diğer enerjilere dönüştüren devre elemanına denir.
…………
5.) Devreye kumanda eden devre elemanına ……….. veya ………… denir. 6.) Devrenin elektriksel güvenliğini sağlayan devre elemanına …..........….. denir. 7.) Alıcının çalıştığı devre çeşitine. …………….. denir. 8.) Şekil a ‘da A anahtarı kapatılırsa oluşan devre çeşidi nedir? 9.) Şekil a ‘da B anahtarı kapatılırsa oluşan devre çeşidi nedir?
10.) Şekil a ‘da A ve B anahtarı kapatılırsa oluşan devre çeşidi nedir? 11) Devre elemanları uygun değerlerde seçilmesine rağmen sigorta devreyi açıyorsa ve alıcı çalışmıyorsa devre hakkındaki yorumunuz nedir? 12.) Buton ile anahtar arasındaki fark nedir? 13.) Anahtar ile sigortayı birbirleriyle kıyaslayınız ? 14.) Anahtar ve sigortanın uçları değiştirilerek yapılacak devre bağlantısı,devrenin çalışmasını etkiler mi? 15.) Büyük akımlara kumanda eden anahtarlara …………................ denir. 16.) Televizyon ne çeşit bir devre elemanıdır ? 17.) Bir elektrik devresi çalışmıyorsa sebepleri neler olabilir?
11
CEVAP ANAHTARI 1.) Sigorta 2.) Alıcı 3.) Üreteç 4.) Almaç 5.) Anahtar veya buton 6.) Sigorta 7.) Kapalı devre 8.) Kapalı devre 9.) Açık devre 10.) Kısa devre 11.) Kısa devre oluşmuştur. 12.) Butona basıldığında konum değiştirir, bırakıldığında tekrar eski konumuna döner. Anahtar ise basıldığında konum değiştirir, bırakıldığında ise konumunu korur. 13.) Anahtar kumanda elemanı olup, devreyi açıp, kapamaya yarar. Sigorta ise; koruma elemanı olup, devreyi aşırı akımlardan (çalışma akımından büyük ) korur. 14.) Etkilemez. 15.) Şalter. 16.) Alıcı 17.) Anahtarın açık olması, sigortanın devreyi açmış olması, iletkenlerde kopuklukolması, alıcının arızalı olması, ek yerlerinde veya elemanların bağlantısında temassızlık olması, kısa devre olması.
12
Öğrencinin Kendi Performansını Değerlendirmesi. Değerlendirme Konuları
Evet
Elektrik devre elemanlarını seçebildin mi? Elektrik devresini genel hatlarıyla kurabildin mi? Elektrik devre çeşitlerini seçebildin mi? Açık devreyi kurabildin mi? Kapalı devreyi kurabildin mi? Kısa devreyi kurabildin mi? El aletlerini yerinde kullanabildin mi? Yukarıdaki işlemlerin tamamını 10 saatte yapabildin mi?
13
Hayır
Hayırsa neden ?
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Her türlü yerde, TSE ve iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak; Zayıf akım tesisatı elemanlarını seçerek, zayıf akım devrelerini kurabileceksiniz.
ARAŞTIRMA İki katlı dört daireli apartmanın, cümle kapıdan çağırma ve kapı kiliti tesisatı için malzeme seçimi, tesisatın çizimi ve uygulamasını araştırınız. Araştırma konularını evde, okulda, üniversitede, ilgili işletmelerde, teknoloji ve bilgi üretim merkezlerinde, internette vb. araştırınız. Topladığınız bilgileri rapor haline getiriniz. Hazırladığınız raporu sınıf ortamında sununuz.
2.1. Zayıf Akım Tesisatı Uygulama Devreleri Çağırma ve bildirim tesisleri; zayıf akım tesisleri olarak da adlandırılırElektrik tesisat şemaları açık ve kapalı şema olarak iki şekilde çizilir. Kapalı şema Elektrik tesisatında iletkenlerin yolunu (boru vb.) ve devre elemanlarının (sigorta,ek kutusu,anahtar, priz, alıcılar vb.) yerlerini gösteren şemadır. Buna tek hat şeması da denir. Elektrik projeleri kapalı şema olarak çizilir.
14
Açık şema Tesisatta elektrik devresini, alıcı ile kumanda araçları ile birlikte gösteren iletken dolaşım şemasına denir. Meslek elemanı devrenin bağlantısını bu şemaya göre yapar. Buna bağlantı şeması da denir. Bundan sonraki uygulamalarınızda, devre düzenini kapalı şemaya göre, bağlantıları ise; açık şemaya göre oluşturacaksınız.
Şekil 2.1 : Trafo
Şekil 2.2 : Kapı Kiliti
Şekil 2.3 : Buat
Devre Şemaları Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar: Devrede kullanılacak elemanların (sigorta, trafo,buton,zil) sembollerini uygun yerlere çiziniz. Nötr ( Mp) ile alıcı (zil, kapı kiliti vb.) arasını bir çizgi ile birleştiriniz (Açık mavi renk) Faz’dan sigorta, trafo ve kumanda elemanı (buton) arasını bir çizgi ile birleştiriniz.(kırmızı renk) Buton ile zil arasını bir çizgi ile birleştiriniz.(yeşil renk) Tesisatlarda İletken Çekiminde Dikkat Edilecek Hususlar: Kapalı şemaya göre devre elemanların ve iletken yolu belirlenir. Boru ve buat montajı yapılır. Açık şemaya göre iletkenler çekilir. • • •
Ttafonun faz ucundan (R) butona iletkjen çekilir. Nötr’den (Mp) zile iletken çekilir. Butondan zile iletken çekilir. (Hangi kumanda elemanı ile hangi alıcı çalıştırılacaksa, bu kumanda elemanı ile bu alıcı arasında iletken bağlantı kurulur.)
Buatta iletken bağlantısı yapılır. Devre elemanların iletken bağlantıları yapılır.
15
2.1.1. Bir Buton Bir Zil Tesisatı Uygulama Devresi Bir buton ile bir zil tesisatı genellikle tek katlı konutlarda, bir yerden bir kişinin çağrılmasında kullanılır. Çağırma ve bildirim tesislerinin temelini teşkil eder. Butona basıldığında zil çalar, bırakıldığında zil çalmaz. 2.1.1.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi.
Şekil 2.4 : Bir Buton Bir Zil Tesisatı Kapalı Şeması
Şekil 2. 5 : Bir Buton Bir Zil Tesisatı Açık Şeması
16
2.1.1.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi.
No 1 2 3 4 5 6
Adı Sigorta Trafo Buton Zil İletken tel Buat
Özelliği 6A W-otomat 220/12V 5W. Sıva üstü veya sıva altı Vızıltı veya elektronik 0,5 NYA (Zil teli) Sıva üstü veya sıva altı
Miktarı 1 Adet 1 Adet 1 Adet 1 Adet 2 metre 1 Adet
7 8 9 10 11
Bant Dirsek Kroşe Fiş Uzatma kablosu
Elektrik bantı 14PVC Metal veya çivili Topraksız 2x0,75 NYA ve fişli
1 Adet 1 Adet 10 Adet 1 Adet 2 metre
Tablo 2.1 : Bir Buton Bir Zil Tesisatı Malzeme Listesi
Yukarıda verilen malzeme listesi sıva üstü tesisat yapmak içindir. Tesisatınız eğer sıva altı ise yani boru, buat, kasalar vb. daha önceden döşenmiş ise bu iş veya bundan sonraki işler için kullanılacak malzeme listesinde; boru, buat, kasa, dirsek, kroşe verilmeyecektir. 2.1.2. Bir Butonla İki Zil Tesisatı Uygulama Devresi İki veya daha fazla zil paralel bağlanarak çalıştırılabilir. Bu devre genellikle birkaç koridoru olan veya ayrı katlardaki mekânlarda kullanılır. Butona basıldığı sürece her iki zil de çalar. Buton serbest bırakılınca ziller çalmaz.
17
Soru: Paralel bağlanacak zil sayısında herhangi bir sınırlama var mıdır? Cevap: Trafo gücü paralel bağlanacak zil sayısına göre seçilirse sınırlama söz konusu olmaz. 2.1.2.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
Şekil 2.6 : Bir Buton İki Zil Tesisatı Kapalı Şeması
No 1 2 3 4 5 6 7
Adı Sigorta Trafo Buton Zil İletken tel İletken tel Bant
Özelliği 6A W-otomat 220/12V 5W. Sıva üstü veya sıva altı Vızıltı veya elektronik 0,5 NYA (Zil teli) 1,5 NYA Elektrik bantı
Şekil 2.7 : Bir Buton İki Zil Tesisatı Açık Şeması
2.1.2.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi
18
Miktarı 1 Adet 1 Adet 1 Adet 2 Adet 3 metre 0,5 metre 1 Adet
Tablo 2.2 : Bir Buton İki Zil Tesisatı Malzeme Kistesi
2.1.3. İki Butonla Bir Zil Tesisatı Uygulama Devresi Bir zil, ihtiyaç duyulduğunda iki veya daha fazla sayıda buton paralel bağlanarak çalıştırılabilir. Butonların hangisine basılırsa basılsın zil çalışacaktır. Bu devre genellikle apartman zil tesislerinde, ana giriş ve daire kapılarındaki butonların dairedeki zili çalıştırması için veya birden fazla amirin bir hizmetliyi çağırması gibi örneklerde kullanılır. Soru: Bir zil için en fazla kaç buton paralel bağlanabilir? Cevap: Herhangi bir sınırlama yoktur. İstenilen sayıda buton paralel bağlanır.
2.1.3.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
Şekil 2.8: İki Buton Bir Zil Tesisatı Kapalı Şeması.
Şekil 2.9 : İki Buton Bir Zil Tesisatı Açık Şeması.
19
2.1.3.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi
Tablo 2.3 : İki Buton Bir Zil Tesisatı Malzeme Listesi.
2.1.4. Bir Kat Bir Daireli Kapı Otomatiği ve Zil Tesisatı Uygulama Devresi Kapı kiliti bir alıcı çeşidi olup vızıltı zilin çalışma prensibine göre çalışır. Zil gibi iki adet bağlantı uçu vardır. Kapı otomatiği (kapı kiliti) apartman giriş kapısı üzerindedir. Apartman kapısındaki zil butonuna (Z) basıldığında dairedeki zil çalar. Daire içindeki kapı otomatiği butonuna (K) basıldığında apartman giriş kapısı açılır. Daire kapısına
No 1 2 3 4 5 6 7
Adı Sigorta Trafo Buton Zil İletken tel İletken tel Bant
Özelliği 6A W-otomat 220/12V 5W. Sıva üstü veya sıva altı Vızıltı veya elektronik 0,5 NYA (Zil teli) 1,5 NYA Elektrik bantı
Miktarı 1 Adet 1 Adet 2 Adet 1 Adet 3 metre 0,5 metre 1 Adet
gelindiğinde buradaki zil butonuna (Z) basılınca tekrar dairedeki zil çalar. 2.1.4.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
20
Şekil 2.10 :Kapalı Şema
Şekil 2.11 : Açık Şema
2.1.4.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi
No 1 2 3 4 5 6 7 8
Adı Sigorta Trafo Buton Zil Kapı kiliti İletken tel İletken tel Bant
Özelliği 6A , W-otomat 220/12V 10W. Sıva üstü veya sıva altı Vızıltı veya elektronik Elektrik-mekanik 0,5 NYA (Zil teli) 1,5 NYA Elektrik bantı
Miktarı 1 Adet 1 Adet 3 Adet 1 Adet 1 Adet 3 metre 0,5 metre 1 Adet
Tablo 2.4 : Bir Kat Bir Daireli Zil ve Kapı Otomatiği Tesisatı Malzeme Listesi
21
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Zayıf akım malzemelerini seç.
Öneriler 1- Çalışma ortamını hazırlayınız. İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızı veya plançetenizi düzenleyiniz. İş güvenliği tedbirlerini alınız. Temiz ve düzenli olunuz
2 - Yapacağınız uygulamalarla ilgili malzemeleri temin ediniz. Tablo 2.1, tablo 2.2 ve tablo 2.3 ‘ e göre malzemeleri depo sorumlusundan alınız. Malzemelerin sağlamlık kontrolünü yapınız. Arızalı elemanları değiştiriniz. Buton ve zil, tesisat devrelerini kurarak çalıştır.
3 – Bir buton ve bir zil tesisat devresini plançete üzerine kurunuz.
22
Plançete üzerinde; devre elemanlarının (sigorta, trafo, buton ve zil ) yerlerini tespit ediniz. Bakınız şekil 2.4
Bağlantılar için yeteri kadar iletken hazırlayınız. Şekil 2.5’e göre iletkenleri düzenli çekiniz. Titiz bir şekilde elemanların bağlantılarını yapınız. Devre bağlantısını son bir kez kontrol ediniz. Devreye enerji veriniz. Butona basarak zilin çaldığını, butondan elinizi çektiğinizde ise sesin kesildiğini gözlemleyiniz. Enerjiyi kesiniz. 4Bir
buton iki zil tesisat devresini kurunuz.
Yukarıda kurduğunuz devrede zile paralel olarak bir zil daha bağlayınız. Şekil 2.7
23
Bağlantılarınızı kontrol ediniz. Devreye enerji veriniz. Butona basdığınızda her iki zilin çaldığını gözlemleyiniz. Butondan elinizi çektiğinizde her iki zilin de çalmadığını gözlemleyiniz. Enerjiyi kesiniz. 5 - İki buton bir zil tesisatı devresini kurunuz. En son kurduğunuz devrede paralel bağlı zillerden birini sökünüz ve butona paralel bir buton bağlayınız. Bağlantılarınızı şekil 2.9’a göre kontrol ediniz.
Devreye enerji veriniz. Birinci butona basarak zil sesini dinleyiniz ve elinizi çekiniz. İkinci butona basarak zil sesini dinleyiniz ve elinizi çektiğinizde zilin susduğunu gözlemleyiniz. Her iki butona aynı anda basdığınızda da zilin çalıştığını göreceksiniz. Enerjiyi kesiniz ve devreyi sökünüz. 6 - Kapı otomatiği tesisatını kurmak için tablo Buton, zil ve kapı otomatiği II.4’e göre malzeme listesini depo sorumlusundan devresini kurarak çalıştır. temin ediniz. 7 - Şekil 2.10’a göre devre elemanlarının yerlerini ve iletken yolunu tespit ediniz.
24
8 - İletkenleri çekerek devre elemanlarının da bağlantılarını yapınız.
9 - Bağlantılarınızı şekil 2.11’ e göre kontrol ederek devreye enerji veriniz. 10 - Herhangi bir butona basarak hangi alıcının çalıştığını gözlemleyiniz. Alıcıların butonlarına sırayla basınız tüm alıcıların sırayla çalıştığını gözlemleyiniz. 11 – Yapmış olduğunuz devrenin enerjisini kesiniz ve devre elemanlarına zarar vermeden dikkatli bir şekilde sökünüz. 12 – Resimdeki buton, zil ve kapı otomatiği tesisatını kurarken, çalışma esnasında arızalanan elemanları depo sorumlusuna bildirerek malzemelerin hepsini iade ediniz. 13 –İncelemiş olduğunuz öğrenim faaliyeti öncesi verilen araştırma konusu faaliyetleri sonunda uygulayarak aşağıdaki kriterlere göre kendinizi deneyiniz.
25
ÖLÇMEVE VEDEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME ÖLÇME ÖLÇME SORULARI 1.) Tesisat şemalarında tek hat şemasına …………… denir. 2.) Tesisatta elektrik devresini, alıcı ile kumanda araçları ile birlikte gösteren iletken dolaşım şemasına ……………. denir. 3.) Bir butonu devreye bağlamak için kaç adet iletken çekilir? 4.) Bir zili devreye bağlamak için kaç adet iletken çekilir? 5.) Bir kapı kilitini (kapı otomatiği) devreye bağlamak için kaç adet iletken çekilir? 6.) Çağırma ve bildirim tesisatı devrelerinde trafo niçin kullanılır? 7.)
Yukarıdaki şemada 1 nolu buton hangi zil veya zilleri çalıştırır? 8.) Yukarıdaki şemada 3 nolu buton hangi zil veya zilleri çalıştırır? 9.) Yukarıdaki şemada 5 nolu buton hangi zil veya zilleri çalıştırır? 10.) Yukarıdaki şemada 6 nolu zili hangi buton veya butonlar çalıştırır? 11.) Yukarıdaki şemada 4 nolu zili hangi buton veya butonlar çalıştırır? 12.) Yukarıdaki şemada 3 nolu zili hangi buton veya butonlar çalıştırır? 13.) Yukarıdaki şemada 2 nolu zili hangi buton veya butonlar çalıştırır? 14.) Yukarıdaki şemada 2 nolu buton hangi zil veya zilleri çalıştırır? 15.) Yukarıdaki şemada 4 nolu buton hangi zil veya zilleri çalıştırır?
26
CEVAP ANAHTARI 1.) Kapalı. 2.) Açık. 3.) 2 4.) 2 5.) 2 6.) Gerilimi düşürmek (örneklerde 220 Volt’u 12 Volt’a düşürür.) için. 7.) 1 – 4 nolu ziller. 8.) 2 – 6 nolu ziller. 9.) 3 – 5 nolu ziller. 10.) 3 – 4 nolu butonlar. 11.) 1 – 2 nolu butonlar. 12.) 5 nolu buton. 13.) 3 – 4 nolu butonlar. 14.) 1 – 4 nolu ziller. 15.) 2 – 6 nolu ziller.
27
Değerlendirme Konuları
Evet Hayır
Hayırsa neden?
Zayıf akım malzemelerini seçebildin mi? Bir buton bir zil tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? Bir butonla iki zil tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? İki butonla bir zil tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? Bir kat bir daireli kapı otomatiği ve zil tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? Ödev uygulamasını yapabildin mi? El aletlerini yerinde kullanabildin mi? Yukarıdaki işlemlerin tamamını 10 saatte yapabildin mi?
ÖLÇME SORUSU (Uygulama): İki katlı dört daireli bir konutun aşağıdan çağırmalı ve kapı otomatiği tesisi yapılacaktır. Tesisin kapalı ve açık şemasını çizerek malzeme listesini hazırlayınız. El ve güç aletlerini kullanım amaçları doğrultusunda kullanarak devreyi kurarak çalıştırınız. Bu işlemlerin tamamını iki saatte yapınız.
28
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ALINAN PUAN
GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR Devrenin kapalı şemasının çizimi
ALINABİLECEK PUAN 15
Devrenin açık şemasının çizimi
15
Malzeme listesinin seçimi
10
Devrenin plançete üzerine yerleşimi
10
İletken ve eleman bağlantıları
10
Devrenin çalıştırılması
15 15
El ve güç aletlerinin yerinde kullanımı
10
Sürenin kullanımı TOPLAM
100
29
Devrenin Kapalı Şeması
30
Devrenin Açık Şeması
31
Kullanılacak malzeme listesi No
Adı
Özelliği
Miktarı
1
Sigorta
6A. W-Otomat
1 Adet
2
Trafo
220/12V. 10Watt
1 Adet
3
Kapı otomatiği
Elektrik – mekanik
1 Adet
4
Zil
Elektronik veya vızıltı
4 Adet
5
Buton
Sıva üstü veya sıva altı
8 Adet
6
Buton
Dörtlü grup
1 Adet
7
İletken tel
0,5 NYA (zil teli)
7 Metre
8
İletken tel
1,5 NYA
0,5 Metre
9
Klemens
İnçe serisi (no:1)
1 Çift
10
Bant
Elektrik bantı
1 Adet
32
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ Aydınlatma ve priz devre elemanlarını seçerek, devreleri kurmak. Öğrenci, her türlü yerde, TSE ve iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak; Aydınlatma ve priz devre elemanlarını seçerek, devreleri kurabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Bir apartmanda kullanılan aydınlatma tesisatı ve güç tesisatı elemanları nelerdir? Bu tesisat devreleri nasıl çizilir ? Araştırma konularını evde, okulda, üniversitede, ilgili işletmelerde, teknoloji ve bilgi üretim merkezlerinde, internette vb. araştırınız. Topladığınız bilgileri rapor haline getiriniz. Hazırladığınız raporu sınıf ortamında sununuz.
3.1. Aydınlatma ve Priz Tesisatı Uygulama Devreleri 3.1.1. Adi Anahtar Tesisatı Uygulama Devresi
Adi Anahtar Bir lambayı veya bir grup lambayı aynı anda, aynı yerden yakıp söndürmeye yarayan anahtarlara denir. Bu anahtarlar aspiratör, ısıtıcılar, küçük güçlü elektrikli alıcıların kumandasında da kullanılır. Bir giriş ve bir çıkış olmak üzere iki bağlantı ucu vardır.
Şekil 3.1 : Adi Anahtar Çeşitleri
Şekil 3.2 : Adi Anahtar Kapalı ve Açık Sembolleri
33
Klemens: Aydınlatma ve güç tesislerinde buat (ek kutusu) içerisinde eklerin (iletken bağlantılarının) yapılması için kullanılan gereçtir.
Şekil 3..3 : Klemensle
Duy: Elektrik lambasının, vidalanarak veya takılarak elektrik tesisine bağlanmasını sağlayan gereçtir .
Şekil 3.4 : Duy Çeşitleri
3.1.1.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
Şekil 3.5 : Adi Anahtar Tesisatı Kapalı Şeması
Şekil 3.6 : Adi Anahtar Tesisatı Açık Şeması.
34
III.D.1bDevrede Kullanılacak Elemanların Seçimi
No
Adı
Özelliği
Miktarı
1
Adi anahtar
Sıva üstü veya sıva altı
1 Adet
2
Duy
Duvar veya davan tipi
1 Adet
3
Lamba
4
Klemens
1,5’ lik
2 Adet
5
Sigorta
10A. W-Otomat
1 Adet
6
İletken tel
1,5 NYA
2 Metre
7
Bant
Elektrik bantı
1 Adet
Akkor telli (25W. ∼ 100W.)
1 Adet
Tablo 3.1 Devrede Kullanılacak Malzeme Listesi
3.1.2. Adi Anahtar ve Priz Tesisatı Uygulama Devresi
Priz: Elektrik aygıtlarına, bir elektrik devresinden fiş aracılığı ile doğrudan veya uzatma kablosu ile enerji alınması için kullanılan bir araçtır .
Şekil3.7 : Priz çeşitleri
Tesisatta prizler ve lambalar iç tesisat yönetmeliği gereği ayrı ayrı linyelere bağlanır. Fakat lamba linyesine, bir priz bağlanabilir. 3.1.2.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
35
Şekil3.8:Tesisatın Kapalı Şeması
Şekil 3.9 : Tesisatın Açık Şeması
3.1.2.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi
No
Adı
Özelliği
Miktarı
1
Adi anahtar
Sıva üstü veya sıva altı
1 Adet
2
Duy
Duvar veya davan tipi
1 Adet
3
Lamba
Akkor telli (25W. ∼ 100W.)
1 Adet
4
Priz
Sıva üstü veya sıva altı (Topraksız)
1 Adet
5
Klemens
2,5’ lik
4 Adet
6
Sigorta
10A. W-Otomat
1 Adet
7
İletken tel
1,5 NYA
2 Metre
8
İletken tel
2,5 NYA
2 Metre
9
Bant
Elektrik bantı
1 Adet
Tablo 3.2 Devrede Kullanılacak Malzeme Listesi
3.1.3. Komütatör Anahtar Tesisatı Uygulama Devresi
Komütatör anahtar İki ayrı lamba veya iki lamba grubunu bir yerden aynı anda veya ayrı zamanlarda kumanda etmeye yarayan anahtar çeşitidir. Bir giriş ve iki çıkış olmak üzere üç ucludur. Giriş uçuna faz iletkeni bağlanır, çıkış uçları ise kumanda edeceği lambalara bağlanır.
36
Soru: Bir komitatör anahtar yerine iki adet adi anahtar kullanabilir misiniz? Cevap: Evet kullanabiliriz. Soru: Hangi durumda komütatör anahtar kullanılır.? Cevap: Aydınlatma yapılacak ortamda lamba sayısı (alıcı sayısı) birden fazla olduğunda.
Şekil 3.10 :Komütatör Anahtar Çeşitleri
Şekil 3.11:Komütatör Anahtar Sembolleri
3.1.3.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
Şekil 3.12 : Komütatör Tesisatın Kapalı Şeması
Şekil 3.13 : Komütatör Tesisatın Açık Şeması
37
3.1.3.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi
No
Adı
Özelliği
Miktarı
1
Komütatör anahtar
Sıva üstü veya sıva altı
1 Adet
2
Duy
Duvar veya davan tipi
2 Adet
3
Lamba
4
Klemens
1,5’ lik
4 Adet
5
Sigorta
10A. W-Otomat
1 Adet
6
İletken tel
1,5 NYA
3 Metre
7
Bant
Elektrik bantı
1 Adet
Akkor telli (25W. ∼ 100W.)
2 Adet
Tablo 3 .3 Devrede Kullanılacak Malzeme Listesi
3.1.4. Vaviyen Anahtar Tesisatı Uygulama Devresi
Vaviyen anahtar Bir lambayı veya bir grup lambayı (alıcıyı) iki ayrı yerden aynı zamanda veya farklı zamanlarda yakıp söndüren anahtar çeşididir. Bir tesis için iki anahtar kullanılır. Üç adet bağlantı ucuna sahiptir. Birinci anahtarın ortak uçu faz iletkenine, diğer anahtarın ortak ucu lambaya bağlanır. Her iki anahtar arasına iki adet iletken çekilerek diğer uçlara bağlanır. Çift girişli uzun koridorların giriş ve çıkışlarına, iki katlı yerlerin merdiven arası aydınlatması, iki odanın aynı balkona açılması durumunda kullanılır.
Şekil 3.14 : Vaviyen Anahtar Çeşitleri ve Sembolleri
3.1.4.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
38
Şekil 3.15 : Vaviyen Anahtar Tesisatı Kapalı Şeması
Şekil 3.16 : Vaviyen Anahtar Tesisatı Açık Şeması
3.1.4.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi
No
Adı
Özelliği
Miktarı
1
Vaviyen anahtar
Sıva üstü veya sıva altı
1 Çift
2
Duy
Duvar veya davan tipi
1 Adet
3
Lamba
Akkor telli (25W. ∼ 100W.)
1 Adet
4
Klemens
1,5’ lik
2 Adet
5
Sigorta
10A. W-Otomat
1 Adet
6
İletken tel
1,5 NYA
3 Metre
7
Bant
Elektrik bantı
1 Adet
Tablo 3.4 Devrede Kullanılacak Malzeme Listesi
3.1.5. Bir Fluoresant Lamba Tesisatı Uygulama Devresi Fluoresant lambaların ışık akıların fazlalığı, çektikleri güçlerin azlığı, ısınmaması, ışık dağılımının düzenli ve ömürlerinin uzun olması tercih sebeplerindendir.
Fluoresant lamba Cam borudan yapılmış, içerisindeki hava boşaltılarak argon gazı doldurulmuş ve ayrıca içerisine az miktarda cıva konulmuştur.İki ucunda tungstenden yapılmış flaman bulunur. Simit, çubuk, vb. şeklinde imal edilirler
Şekil 3.17 : Fluoresant Lamba
39
Balast: Bobinli veya elektronik olarak yapılırlar. En yaygın olarak bobinli balastlar kullanılıyor. Lambanın çalışmasında iki ana görevi vardır. 1- İlk anda lambaya enerji uygulanıp flamanların ısınması sonunda, starter aracılığı ile flamanları ısıtmak ve atlama gerilimi oluşturmak,
Şekil 3.18 : Balast
2- Lambanın yanmasından sonra çalışma geriliminin yaklaşık %50 ‘ si oranında gerilim düşümü meydana getirmek.
Starter: İçi argon yada neon gazı ile doldurulmuş cam bir balon içinde iki elektrodu bulunan silindir şeklinde bimetal şeritten oluşmuştur. Elektronik balast kullanıldığında starter kullanılmaz. İlk ateşlemeyi sağlayan elemandır.
Şekil 3.19 : Starter
Soket: Fluoresant lambalarda iki adet soket bulunur ve cam tüpü , pim şeklindeki flaman giriş uçları aracılığı ile tutmaya yararlar.Fluoresant lambaya duy görevi yaparlar.
Şekil III.20 : Soketler
40
3.1.5.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
Şekil 3.21 : Devrenin Kapalı Şeması
Şekil 3.22 : Devrenin Açık Şeması
3.1.5.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi No
Adı
Özelliği
Miktarı
1
Adi anahtar
Sıva üstü veya sıva altı
1 Çift
2
Balast
20W veya 40W (Bobinli)
1 Adet
3
Starter
20W veya 40W
1 Adet
4
Soket
Çubuk fluoresant için
2 Adet
5
Klemens
1,5’ lik
2 Adet
6
Fluoresant lamba
20W veya 40W
1 Adet
7
Sigorta
10A. W-Otomat
1 Adet
8
İletken tel
1,5 NYA
3 Metre
41
9
Bant
Elektrik bantı
1 Adet
Tablo 3.5: Devrede Kullanılacak Malzeme Listesi
3.2. Bir Fazlı Motorun Paket Şalterle Kumandası Paket şalter: Bir eksen etrafında dönebilen, bir mil üzerinde dizilmiş ve paketlenmiş , bir çok kontak yuvalarından oluşan şalterlere denir. Şalterin her kontak yuvasında 1,2,3 veya 4 kontak bulunur. Kontak elemanları gümüş-kadmiyum ‘la kaplanmıştır. Şekil 3.23 Pako Şalter
Motor: Aldığı elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren bir alıcı çeşididir. Oluşturacağımız devrede mono faze (bir fazlı) motor kullanılacaktır. 3.2.1. Devrenin Bağlantı Şeklinin Çizimi
Şekil 3.24 : Devrenin Kapalı Şeması
Şekil 3.25 : Devrenin Açık Şeması
42
3.2.2. Devrede Kullanılacak Elemanların Seçimi
No
Adı
Özelliği
Miktarı
1
Paket şalter
10A 0-1 açma kapama
1 Çift
2
Sigorta
16A. W-Otomat
1 Adet
3
Motor
Monofaze motor
1 Adet
4
İletken tel
1,5 NYA
3 Metre
5
Klemens
2,5’ lik
3 Adet
Bant
Elektrik bantı
1 Adet
6
Tablo 3.6: Devrede Kullanılacak Malzeme Listesi
43
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETLERİ İşlem Basamakları Aydınlatma ve priz devre tesisat malzemelerini seç.
Öneriler Çalışma ortamını hazırlayınız. İş önlüğünüzü giyerek çalışma masanızı veya plançetenizi düzenleyiniz. İş güvenliği tedbirlerini alınız. Temiz ve düzenli olunuz.
Yapacağınız uygulamalarla malzemeleri temin ediniz.
ilgili
Tablo 3.1, tablo 3.2 , tablo 3..3 , tablo 3.4 ve tablo 3.5 ‘ e göre malzemeleri depo sorumlusundan alınız. Malzemelerin sağlamlık kontrolünü yapınız. Arızalı elemanları değiştiriniz. Adi anahtar tesisatı devresini kurarak çalıştır.
Adi anahtar tesisat devresini plançete üzerine kurunuz. Plançete üzerinde; devre elemanlarının (sigorta, anahtar ve lamba ) yerlerini tespit ediniz. Bakınız şekil 3..5 Bağlantılar için yeteri kadar iletken hazırlayınız.
44
Şekil 3.6 ’ya göre iletkenleri düzenli çekiniz. Titiz bir bağlantılarını yapınız.
şekilde
elemanların
Devre bağlantısını son bir kez kontrol ediniz. Devreye enerji veriniz. Adi anahtarı kapattığınızda lambanın yandığını, anahtarı açtığınızda ise lambanın söndüğünü görünüz. Enerjiyi keserek devreyi sökünüz.
Adi anahtar ve priz tesisatı devresini kurarak çalıştır.
Adi anahtar ve priz tesisat devresini plançete üzerine kurunuz. Plançete üzerinde; devre elemanlarının (sigorta, anahtar, priz ve lamba ) yerlerini tespit ediniz. Bakınız şekil 3.8 Bağlantılar için yeteri kadar iletken hazırlayınız.
Şekil 3.9 ’a göre çekiniz.
45
iletkenleri düzenli
Titiz bir bağlantılarını yapınız.
şekilde
elemanların
Devre bağlantısını son bir kez kontrol ediniz. Devreye enerji veriniz. Adi anahtarı kapattığınızda lambanın yandığını, anahtarı açtığınızda ise lambanın söndüğünü görünüz. Priz uçlarını kontrol kalemiyle veya voltmetreyle kontrol ederek faz ve nötr uçlarını tesbit ediniz. Enerjiyi keserek devreyi sökünüz. Komütatör anahtar tesisatı devresini kurarak çalıştır.
Komütatör anahtar tesisat devresini plançete üzerine kurunuz. Plançete üzerinde; devre elemanlarının (sigorta, anahtar ve lambalar ) yerlerini tespit ediniz. Bakınız şekil 3.12 Bağlantılar için yeteri kadar iletken hazırlayınız.
Şekil 3.13 ’e göre iletkenleri düzenli çekiniz. Titiz bir bağlantılarını yapınız.
şekilde
elemanların
Devre bağlantısını son bir kez kontrol ediniz. Devreye enerji veriniz.
46
Komütatör anahtarın bir kontağını kapatınız ve lambalardan birinin yandığını görünüz. Komütatör anahtarın diğer kontağını kapatınız ve diğer lambanın yandığını görünüz. Komütatör anahtarın her iki kontağını kapattığınızda devredeki lambaların yandığını, anahtarın her iki kontağını açtığınızda lambaların söndüğünü görünüz. Enerjiyi keserek devreyi sökünüz. Vaviyen anahtar tesisatı devresini kurarak çalıştır.
Vaviyen anahtar tesisat devresini plançete üzerine kurunuz. Plançete üzerinde; devre elemanlarının (sigorta, anahtarlar ve lamba ) yerlerini tespit ediniz. Bakınız şekil 3.15 Bağlantılar için yeteri kadar iletken hazırlayınız.
Şekil 3.16 ’ya göre iletkenleri düzenli çekiniz. Titiz bir bağlantılarını yapınız.
şekilde
elemanların
Devre bağlantısını son bir kez kontrol ediniz. Devreye enerji veriniz. Birinci vaviyen anahtarı kapatınız ve lambanın yandığını görünüz. Aynı anahtarı
47
açınca yanan lambanın söndüğünü görünüz. İkinci vaviyen anahtarı kapatınız ve lambanın yandığını görünüz. Aynı anahtarı açınca yanan lambanın söndüğünü görünüz. Birinci vaviyen anahtarı kapatınız ve lambanın yandığını görünüz. İkinci vaviyen anahtarı açınca yanan aynı lambanın söndüğünü görünüz. İkinci vaviyen anahtarı kapatınız ve lambanın yandığını görünüz. birinci vaviyen anahtarı açınca yanan aynı lambanın söndüğünü görünüz. Enerjiyi keserek devreyi sökünüz. Fluoresant lamba devresini kurarak çalıştır.
Fluoresant lamba tesisat devresini plançete üzerine kurunuz. Plançete üzerinde; devre elemanlarının (sigorta, anahtar, balast ve soketler ) yerlerini tespit ediniz. Bakınız şekil 3.21 Bağlantılar için yeteri kadar iletken hazırlayınız.
Şekil 3.22 ’ye göre iletkenleri düzenli çekiniz. Titiz bir bağlantılarını yapınız.
şekilde
elemanların
Starteri soketteki yerine takınız. Fluoresant yerleştiriniz.
48
lambayı
soketlere
Devre bağlantısını son bir kez kontrol ediniz. Devreye enerji veriniz. Adi anahtarı kapattığınızda lambanın yandığını, anahtarı açtığınızda ise lambanın söndüğünü görünüz. Lamba yanmamış ise starter ve soketlerde temassızlık olup olmadığını kontrol ediniz. Bakınız üçüncü faaliyet bilgi konuları Enerjiyi keserek devreyi sökünüz. Bir fazlı motorun paket şalterle çalıştırılması devresini kurarak çalıştır.
Çalışma ortamını hazırlayınız. Çalışma masanızı veya plançetenizi düzenleyiniz. İş güvenliği tedbirlerini alınız. Temiz ve düzenli olunuz. Yapacağınız uygulamalarla ilgili malzemelerin temini için Tablo 3.6 ‘ya göre malzemeleri depo sorumlusundan alınız. Malzemelerin sağlamlık kontrolünü yapınız. Arızalı lemanları değiştiriniz. Bir fazlı motorun paket şalterle çalıştırılması tesisat devresini plançete üzerine kurunuz. Plançete üzerinde; devre elemanlarının (sigorta, paket şalter ve motor ) yerlerini tespit ediniz. Bakınız şekil 3.24 Bağlantılar için yeteri kadar iletken hazırlayınız. Şekil 3.25 ’e göre iletkenleri düzenli çekiniz.
49
Titiz bir bağlantılarını yapınız.
şekilde
elemanların
Devre bağlantısını son bir kez kontrol ediniz. Devreye enerji veriniz. Paket şalteri ‘’1’’ konumuna alınca motorun çalıştığını, paket şalteri ‘’0’’ konumuna alınca çalışan motorun enerjisinin kesildiğini ve kısa bir süre sonra durduğunu görünüz. Devrenin enerjisini kesiniz. Kurmuş olduğunuz devreyi sökünüz. Plançetenizi temizleyiniz. Aldığınız tüm malzemelerin sağlamlık kontrollerini yaparak depocuya teslim ediniz. Öğrenim faaliyetleri öncesi yaptığınız araştırma ile edindiğiniz bilgi ve becerilerinizi , uygulamalar sonrası öğrendiğiniz bilgi ve becerilerinizle kıyaslayınız. Aşağıda verilen bilgi testini kendi kendinize çözerek öğrenim seviyenizi test ediniz.
50
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1.) Komütatör anahtarı aktif olarak kullanmak için en az kaç lambaya (alıcıya) ihtiyaç duyulur?
2.) Vaviyen anahtarı aktif olarak kullanmak için en az kaç lambaya (alıcıya) ihtiyaç duyulur?
3.) Bir lambayı veya bir grup lambayı aynı anda, aynı yerden yakıp söndürmeye yarayan anahtarlara ……………………………….. denir.
4.) Bir eksen etrafında dönebilen, bir mil üzerinde dizilmiş ve paketlenmiş , bir çok kontak yuvalarından oluşan devre elemanına ……………...................…denir.
5.) İki ayrı lamba veya iki lamba grubuna bir yerden aynı anda veya ayrı zamanlarda kumanda etmeye yarayan anahtar çeşitine ……......................…………denir.
6.) Bir lambayı veya bir grup lambayı (alıcıyı) iki ayrı yerden aynı zamanda veya farklı zamanlarda yakıp söndüren anahtar çeşitine …....................……………denir.
7.) Elektrik aygıtlarına, bir elektrik devresinden fiş aracılığı ile doğrudan veya uzatma kablosu ile enerji alınması için kullanılan devre elemanına …..............................… denir.
8.) Aydınlatma ve güç tesislerinde buat (ek kutusu) içerisinde eklerin (iletken bağlantılarının) yapılması için kullanılan gerece ………………........…….. denir.
51
9.) Elektrik lambasının, vidalanarak veya takılarak elektrik tesisine bağlanmasını sağlayan gerece ……………..............… denir.
10.) Flouresant lambaya duy görevi yapan elemana ……..............…………….denir.
11.) Adi anahtar kaç bağlantı uçuna sahiptir?
12.) Vaviyen anahtar kaç bağlantı uçuna sahiptir?
13.) Komütatör anahtar kaç bağlantı uçuna sahiptir?
14.) Topraksız priz kaç bağlantı uçuna sahiptir?
15.) Fluoresant lamba tesisatında en az olması gereken elemanlar nelerdir?
16.) İç tesisat yönetmeliğine göre nötr iletkeni ..................................... rengindedir.
17.) İç tesisat yönetmeliğine göre topraklama iletkeni ............................... rengindedir.
18.) Fluoresant lambalarda ilk anda lambaya enerji uygulanıp flamanların ısınması sonunda, starter aracılığı ile flamanları ısıtmak ve atlama gerilimi oluşturmak için kullanılan elemana ne ad verilir?
19.) Fluoresant lamba tesisatında ilk ateşlemeyi sağlayan eleman ….........................…. dır.
52
20.) Adi anahtar tesisat devresini komütatör anahtar devresine dönüştürmek için tesisatta nasıl bir düzenleme yaparsınız?
53
CEVAP ANAHTARI 1.) İki 2.) Bir 3.) Adi anahtar 4.) Paket şalter 5.) Komütatör anahtar 6.) Vaviyen anahtar 7.) Priz 8.) Klemens 9.) Duy 10.) Soket 11.) İki 12.) Üç 13.) Üç 14.) Üç 15.) Flouresant lamba, balast, soket ve starter. 16.) Açık mavi 17.) Sarı-yeşil 18.) Balast 19.) Starter 20.) Adi anahtar yerine komütatör anahtar kullanılır ve anahtar ile lamba arasına bir iletken daha çekilir.
54
Öğrencinin Kendi Performansını Değerlendirmesi Değerlendirme Konuları
Evet
Aydınlatma ve priz devre tesisat malzemelerini seçebildin mi? Adi anahtar tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? Adi anahtar ve priz tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? Komütatör anahtar tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? Vaviyen anahtar tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? Fluoresant lamba tesisatı devresini kurarak çalıştırabildin mi? Bir fazlı motorun paket şalterle çalıştırılması devre elemanlarını seçebildin mi? Bir fazlı motorun paket şalterle çalıştırılması devresini kurarak çalıştırabildin mi? El aletlerini yerinde kullanabildin mi? Yukarıdaki işlemlerin tamamını 12 saatte yapabildin mi?
55
Hayır
Hayırsa Neden
MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME SOLDAN SAĞA 1- Eğitim ve öğrenim faaliyetini tamamladığınız bu modülün adı. 2- Çare, deva, ilaç, yardım.. – Aydınlatmada kullanılan bir veya daha fazla lamba bulunduran aydınlatma aracı. – Kanıt, belge, araz. 3- Fluoresant lambaya duy görevi yapan eleman. – Bir müzik çeşiti. – Belirti, çizinti, nişan. – Utanma duygusu, edep, hayâ. – Tersi bandırma, pekmez, pestil. 4- Tek hücreli canlı. – Kızgın, öfkeli, sinirli, somurtkan. – Engel, çıkıntı, barikat, baraj. Zaman sayacı. – Elektrik tesisatlarında buat içerisinde iletken bağlantılarının yapılması için kullanılan gereçtir. – Işık yayan alıcı çeşidi, kandil. 5- Bir elektrik devresinden fiş aracılığı ile doğrudan veya uzatma kablosu ile enerji alınması için kullanılan gereçtir. – Tersi genişlik. – Türkiye’nin uluslar arası plaka işareti. – Tümör, yumru, şişkinlik. 6- Bir cetvel çeşidi. – Oyun, raks. – Tersi canlının beslenebilmesi için vazgeçilemez unsur, besin, aş. – Geçmiş zaman eki. 7- Elektrik devrelerinde arzu edilmeyen arıza çeşidi. – Tersi bir çalgı aleti. – Başa takılan örtü etrafına veya bez parçalarının etrafına iplik ile yapılan süsleme, elişi, nakış, ajur. 8- İsim. –Tersi işaret zamiri. –Tersi boyutlardan biri, uzunluk. – Faiz, artış, çoğalma. 9- Tersi bir nida. – Eski Mısır’da bir tanrı. – Adi anahtara çekilmesi gereken iletken sayısı. – Eşi ölmüş kadın veya eşinden boşanmış kadın.- Tersi çalışırken yapılan şey, uğraş, meslek. 10- Bir lambayı veya bir grup lambayı (alıcıyı) iki ayrı yerden aynı zamanda veya farklı zamanlarda yakıp söndüren anahtar çeşididir. - Bir rengin son iki harfi. 11- Fluoresant lambalarda ilk ateşlemeyi yapan eleman. – Olmaktan emir. 12- Tersi ilave, katkı, zam. – Çocuğu olan kadın, anne. – Çoğul eki. – Öğrencinin başarısını ölçme aracı. 13- Komütatör anahtara çekilmesi gereken iletken sayısı. –Zilin çıkardığı ve kulağımızla algıladığımız şey. – Tersi elektrik devrelerinde kullanılan koruma elemanı. – Vaka, hadise. 14- Bilmekten emir, öğrenmek, bellemek. – Elektrik tesisatlarında kapalı şemanın diğer adı. – Tersi bayrağı veya sancağı önde tutan veya taşıyan kimse, öncü, lider, bayraktar.
YUKARIN AŞAĞIYA. 123456-
78-
9-
Elektrik tesisat işini yapan kimse. – Vaviyen anahtara çekilmesi gereken iletken sayısı. Elektrik Mühendisler Odasının kısaca yazılışı. – Küçük bitki, çimen. Tersi protaktinyum’un sembolü - Dünyanın uydusu. – Bir renk. Üreteçten çıkan akımın alıcı üzerinden geçerek tekrar üretece ulaşması için izlediği yola denir. Bir hayvan. – Bir organımız. Tersi ses çıkaran alıcı çeşidi. – Bir içecek, usare, abıhayat. – Bir bağlaç. Tersi bir üreteç çeşididir. – Tersi boyun atkısı, başörtüsü, atkı. – Şişman, kalın, cüsseli, balaban. Tersi yabancı. Bir elektrik devresinde anahtar kapalı, iletkenler sağlam ve üreteçteki enerji alıcıya ulaşıyor ve alıcı çalışıyorsa bu tür devreye verilen ad.
56
10- Televizyonun kısaca yazılımı. – Kuzu sesi. – Avlanılan. – En kısa zaman birimi. –Tersi eskiden konaklamak için kullanılan bina, konukluk, iş merkezi. 11- Müzikte tempo, ses uyumluluğu, dizem. – Narin’in sessizleri. – Tersi tayin etme. 12- Belirti, çizinti. – Elektrik tesisatçılığında da kullanılan bir el aleti. – Küçük mağara, barınak, oyuk. – Tersi ülkemizin plaka sembolü. 13- Hamurdan yapılan bir pasta çeşidi. — Soru eki. – Elektrik akımını ileten iletken tel. 14- Bitki bilimde; ermin, kakım. – Tersi ismin hal eki. – Tersi sıra manasına gelen kelimenin ilk hecesi. - Bir bölgemiz. 15- Duman, pus, tütsü. — Elektrik lambasının, vidalanarak veya takılarak elektrik tesisine bağlanmasını sağlayan gereçtir. – Tersi gelir, kazanç. 16- Bir zil çeşidi. – Evin bölümlerinden her biri. – Stronsiyum’un sembolü. 17- Elektrik tesisatçılığında da kullanılan bir el aleti. 18- İfa etme, tatbik, tavır. 19- Çoğul eki. – Elektrik devrelerinde basıldığında devreyi kapadan el çekildiğinde devreyi açan elemandır. – Tersi aldığı elektrik enerjisini hareket (dönme) enerjisine dönüştüren bir alıcı çeşididir. 20- İnsan vücudunda kolun bir bölümü. — Topraklama iletkenin rengi. – Tersi yabancı. 21- Bir ilimiz. – Tersi üstü kapalı konuşma, kast etme, fark ettirme, sezdirme. – Bir renk. 22- Elektrik devre elemanlarının birbirine bağlantısının yapıldığı ve elektrik akımını ileten metal tellere denir. – Tersi bir isim.
57
CEVAPLAR
58
KAYNAKLAR KAYNAKLAR ALACALI Mahmut, Atölye 1, Özkan Matbaacılık , Ankara – 2004 ALEMDAR Ayhan, Elektroteknik I Ders Notları, Trabzon ASLAN Recai, AYDIN Cengiz, GÜNDÜZ M.Ali, Teknik Resim ve Meslek Resim , Yüce Yayın , İstanbul -2002 ÇOLAK Şeref, NACAR Mahmut, Teknik ve Meslek Resim, Color Ofset Matbaacılık , İskenderun, 2002 DOĞRU Ali, Elektrik Meslek Resim, Has Ofset, Kahramanmaraş, 2004 GÖRKEM Abdullah, Atölye ve Laboratuar, Özkan Matbaacılık, Ankara ,2002 GÖRKEM Abdullah, KUŞ Metin , Elektroteknik 1 , Özkan Matbaacılık , Ankara, 2002 GÜVEN M.Emin, MARTI İ.Baha, ÇOŞKUN İsmail, Elektroteknik 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul , 1990 NACAR Mahmut, Atelye 1, Color Ofset Matbaacılık, İskenderun, 2004 NACAR Mahmut, Laboratuar 1, Kahramanmaraş, 2000 YARCI Kemal, ÖZTÜRK Orhan, Elektroteknik 1, Yüce Yayıncılık, İstanbul, 1999
59
