Tehnicki Opis Duboki Do

SUSTAV UPRAVLJANJA KVALITETOM

SEKTOR ZA PROIZVODNJU KAMENIH AGREGATA

„NEXE“ d.o.o. Sarajevo KAMENOLOM „DUBOKI DO”

IZDANJE DATUM IZDANJA

IME I PREZIME DOKUMENT IZRADIO:

DATUM

Sidik Salkić

2017.

Mustafa Tinjak

2017.

DOKUMENT PREGLEDAO DOKUMENT ODOBRIO:

POTPIS

NAZIV DOKUMENTA

SEKTOR ZA PROIZVODNJU KAMENIH AGREGATA KAMENOLOM „DUBOKI DO”

OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017

NEXE d.o.o. Sarajevo

PODRUČJE PRIMJENE

POGON: Kamenolom „Duboki do“ LOKACIJA: Rakovica bb INVESTITOR: „NEXE“ d.o.o. Sarajevo

1 2 3 4 5 6 7

OSNOVNI PODATCI O OPERATORU Naziv kompanije Nexe d.o.o. Sarajevo Pravni oblik Društvo sa ograničenom odgovornošću – d.o.o. Vrsta zahtjeva Obnova okolinske dozvole Adesa pogona/postrojenja Ilidža, Rakovica bb Telefon/fax 033/565-266 Kontakt osoba Sidik Salkić 063/790-774 Direktor Mustafa Tinjak

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

2/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

SADRŽAJ 1. UVOD.....................................................................................................................................3 2. GEOGRAFSKO – EKONOMSKE KARAKTERISTIKE PODRUČJA..............................5 2.1.GEOGRAFSKI POLOŽAJ..............................................................................................5 2.2.MORFOLOŠKE, HIDROLOŠKE i KLIMATSKE PRILIKE..................................................6 3. ISTORIJAT DOSADAŠNJIH ISTRAŽIVANJA........................................................................6 3.7. TEKTONIKA LEŽIŠTA......................................................................................................9 3.8. HIDROGEOLOŠKE KARAKTERISTIKE LEŽIŠTA...........................................................9 3.9. INŽENJERSKO – GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE LEŽIŠTA.......................................10 3.10. Fizičko – mehanička ispitivanja....................................................................................11 3.11. Tehnološka ispitivanja...................................................................................................12 3.12. Tehničko riješenje separacije........................................................................................12 3.12.1. Mobilna drobilica PC 12/65 J.................................................................................12 3.12.2. Stacionarno separacijsko postrojenje BAIONI.......................................................13 4. OGRANIČENJE POVRŠINSKOG KOPA..............................................................................14 4.1. Granice površinskog kopa..............................................................................................14 4.2. Izbor visine i nagiba radne kosine etaže........................................................................14 4.2.1. Izbor visine i nagiba radne kosine etaže.................................................................14 4.2.2. Izbor potrebne širine osnovnog utovarnog platoa...................................................15 4.2.3. Određivanje širine platoa i nagiba završnih etaža...................................................16 4.3. Provjera stabilnosti radne i završne kosine...................................................................17 5. IZBOR METODE EKSPLOATACIJE.....................................................................................19 5.1. Tehnologija (pripreme) otkrivanja ležišta........................................................................21 6 DINAMIKA RAZVOJA POVRŠINSKOG KOPA......................................................................22 6.1. Prva faza eksploatacije...................................................................................................22 6.2. Druga faza eksploatacije................................................................................................23 7. SISTEM POVRŠINSKE EKSPLOATACIJE I TEHNOLOŠKI PROCESI...............................24 7.1. Izbor sistema površinske eksploatacije i strukture kompleksne mehanizacije..............24 7.2. Opis strukture kompleksne mehanizacije.......................................................................26 8. BUŠENJE I MINIRANJE.......................................................................................................26 8.1. Bušenje vertikalnih minskih bušotina.............................................................................27 8.2. Bušenje horizontalnih minskih bušotina.........................................................................27 8.3. Bušenje kratkih minskih bušotina...................................................................................29 8.4. Izbor prečnika minskih bušotina.....................................................................................29 8.5. Osnovne karakteristike tehnologije miniranjna na eksploataciji dolomita Duboki Do....31 8.6. Metoda miniranja............................................................................................................32 8.7. Izbor eksploziva..............................................................................................................33 8.16. Izbor mašine za bušenje...............................................................................................37 8.17. Izbor bušaćeg čekića....................................................................................................38 8.18. Snabdijevanje komprimiranim zrakom.........................................................................39 9. UTOVAR I TRANSPORT MINIRANOG MATERIJALA.........................................................39 9.1. Unutrašnji transport........................................................................................................41 ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

3/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

9.2. Proračun kapaciteta angažovane opreme na utovaru i transportu................................42 9.2.1. Proračun kapaciteta utovarivača.............................................................................42 9.2.2. Proračun kapaciteta hidrauličnog bagera................................................................43 9.2.3. Kapacitet bagera......................................................................................................43 9.2.4. Transport dolomita...................................................................................................44 9.2.5. Kapacitet buldozera.................................................................................................45 10. ODVODNJAVANJE POVRŠINSKOG KOPA.......................................................................49 11. SNABDIJEVANJE PITKOM I INDUSTRIJSKOM VODOM NA POVRŠINSKOM KOPU....50 12. PREDMJER I PREDRAČUN RADOVA...............................................................................51 13. SNABDIJEVANJE POVRŠINSKOG KOPA GORIVOM I EKSPLOZIVOM.........................51 14. SISTEMATIZACIJA RADNIH MJESTA NA POVRŠINSKOM KOPU..................................53 15. MJERE ZAŠTITE NA RADU...............................................................................................54 15.1. Obezbjeđenje javne sigurnosti.....................................................................................54 15.2. Mjere sigurnosti u toku izvođenja radova na radnoj etaži............................................55 15.3. Mjere zaštite kod izvođenja bušačko-minerskih radova...............................................56 19.3.1. Bušenje minskih bušotina......................................................................................56 15.3.2. Mjere zaštite pri manipulaciji eksplozivnim sredstvima.........................................59 15.3.3. Mjere zaštite pri izvođenju minerskih radova.........................................................63 15.4. Mjere zaštite kod eksploatacije mehanizovane opreme.............................................68 15.5. Lična zaštitna sredstva i zaštitna oprema....................................................................70 15.6. Sanitetska zaštita..........................................................................................................70 15.7. Zaštita od požara..........................................................................................................70 15.7. Zaštita urbane sredine od ometajućeg karaktera tehnologije P.K................................71 15.8. Zaštita životnog okoliša................................................................................................72 15.8.1 Zaštita voda.............................................................................................................72 15.8.2. Zaštita od otpadnih voda........................................................................................72 15.8.3. Zaštita vazduha......................................................................................................73 15.8.4. Zaštita zemlje i rekultivacija nakon eksploatacije..................................................73 15.12. Uputstva koja se trebaju izraditi za potrebe bezbjedne eksploatacije dolomita.........73

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

4/76

NAZIV DOKUMENTA



OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA

2017


PODRUČJE PRIMJENE

1.

UVOD

Na lokalitetu ''Duboki Do'' unazad desetak godina

vrši se eksploatacija

dolomita, kao tehničko-građevinskog kamena. Do danas je u dva navrata vršeno elaboriranje rezervi 1998.g. i 2004.god. Elaboratom o rezervama i kvalitetu korisne Koordinate odobrenog eksploatacionog polja ''Duboki Do'' Tačka Y X M 6.151.670 4.857.906 6 6.515.747 4.857.906 4 6.515.802 4.857.910 3 6.515.843 4.857.923 N 6.515.873 4.857.943 S 6.515.856 4.858.010 B 6.515.748 4.858.106 1 6.515.681 4.858.047

mineralne ležišta

sirovine

(Stanje

na

ovog dan

31.12.2004.god.) preračunate su rezerve u količini od cca 820.000 m3, što je uz planiranu godišnju proizvodnju od 100.000 m3

omogućilo vijek kamenoloma od 8 godina. Elaborat je obradio površinu od 2,85 ha, u skladu sa Rješenjem Federalnog ministarstva energije, rudarstva i industrije Up/I broj: 07-18-748/01 od 23.04.2002.god. kojim se odobrava eksploatacija industrijske mineralne sirovine – dolomita na eksploatacionom polju ''Duboki Do'' kod Rakovice. Eksploataciono polje je ograničeno prelomnim tačkama označenim slovima i brojevima: M, 6, 4, 3, N, S, B i 1, koje međusobno čine nepravilan osmokut, a definisane su pripadajućim koordinatama kako slijedi: Koordinate proširenog istražnog prostora ''Duboki Do'' tačka Y X 15 6 515 867 4 858 141 F 6 515 875 4 858 121 D 6 515 968 4 857 910 A 6 515 878 4 857 690 B1 6 515 740 4 857 690 C 6 515 666 4 857 755 14 6 515 625 4 858 040 13 6 515 626 4 858 127 12 6 515 692 4 858 176 11 6 515 769 4 858 142

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

5/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Rukovodeći se obavezama koje proizilaze iz Zakona o geološkim istraživanjima (Sl.list RBiH 03/93) i Zakona o rudarstvu (Sl.list RBiH 03/93), a odnose se na ležišta u eksploataciji, u cilju nadomirenja otkopanih količina i činjenicom da rok predhodnog Elaborata ističe koncem 2009.god. menandžment Privrednog društva Agregati i betoni “PUT'' d.o.o. Sarajevo, pokreće aktivnosti za stvaranje preduslova za izradu novog Elaborata. Kako je dosadašnjim rudarskim radovima izeksploatisano cca 80% od odobrenog eksploatacionog polja a preostale rezerve ne zadovoljavaju potrebe i planiranu proizvodnju za duži niz godina, proistekla je odluka o proširenju već odobrenog eksploatacionog polja. Tako je Projektom detaljnih geoloških istraživanja (juli 2008.god.) obuhvaćena površina od 95.140 m2 južno od otvorenog dijela ležišta, koja bi omogučila dodatnih cca 3.000.000 m3 rezervi A+B+C1 kategorije.

Rješenjem Federalnog ministarstva energetike, rudarstva i industrije Up/I br.06-18-10/09 od 13.04.2009.god., odobren je prošireni istražni prostor na površini od 113.387 m2. Tako je ovim Elaboratom obuhvaćen prostor već odobrenog eksploatacionog polja i prostor za koji je dobiveno odobrenje za izvođenje detaljnih geoloških istraživanja. Ova površina prostorno je definisana tačkama 15,F, D, A, B 1, C, 14, 13, 12, 11 sa pripadajućim koordinatama kako slijedi:

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

6/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Elaborat je urađen i usklađen sa odredbama Pravilnika o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi čvrstih mineralnih sirovina (Sl.list SFRJ br. 53/79), koji je Federacija Bosne i Hercegovine preuzela i do daljeg se služi njime. Istraživanja za potrebe ovog Elaborata su započela u julu 2009.god., a završena su u novembru 2009.god. U ovom vremenskom periodu obavljeni su svi terenski radovi, istražni i laboratorijski radovi, nakon čega je uslijedila kabinetska obrada podataka. Terenske i kabinetske radove je izvodilo P.D. „GEA“ d.o.o. Tuzla, autor Elaborata je Alma Selesković–Bencun, dipl.inž.geol.; saradnici: Dijana Iličković, dipl.inž.geol. i Sanela Halilović - grafička obrada. Laboratorijska ispitivanja provedena su na RGGF-u u Tuzli (Katedra za mehaniku tla i stijena i Katedra za prirodne geološke discipline) i ''Putna laboratorija'' d.o.o. Sarajevo.

2.

GEOGRAFSKO – EKONOMSKE KARAKTERISTIKE PODRUČJA

2.1.

GEOGRAFSKI POLOŽAJ Ležište dolomita "Duboki Do" nalazi se na sjevernim padinama Batalovog brda, odnosno na terenu između Batalovog brda na padini zvanoj "Suha kosa". Od magistralnog puta Sarajevo – Rakovica – Kiseljak udaljeno je 1,5 km u pravcu jugozapada. (Prilog 1. – Geografska karta sa položajem ležišta dolomita "Duboki Do" M 1 : 50.000). Čitav istražni prostor zahvata teren između lokaliteta Vinjaga na sjeveru, zatim Suhe kose na istoku, Batalovog brda na jugu i Dubokog Dola na zapadu. Na širem području nalaza se sela Zabrđe udaljeno oko 500 m zapadno od ležišta, Rudnik – 6000m udaljen u pravcu sjeverozapada, Stanjevac na sjeveru i selo Koselji na sjeveroistoku. Sa aspekta morfologije, ležišta Duboki Do nalazi se u hipsometrijskom intervalu između 650 i 800m nadmorske visine. Ovaj teren pripada blago zaobljenom grebenu koji se spušta od Batalovog brda u pravcu sjevera prema Rosovom brdu i dalje prema selu Kešelj, te magistralnog puta Sarajevo – Rakovica – Kiseljak. Na području ležišta nisu prisutni vodeni tokovi, a nisu evidentirani ni izvori. Izvori se pojavljuju tek u nizinskom dijelu terena, sjeverno od ležišta. Najniži vodeni tokovi su potok Puhovik, istočno od ležišta i rijeka Rakovica na sjeveru.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

7/76

NAZIV DOKUMENTA



OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA

2017


PODRUČJE PRIMJENE

U okviru istražnog prostora, nema stambenih objekata. Najbliži su udaljeni 500 metara vazdušne linije, a nalaze se na hipsometrijski višim nivoima od kamenoloma.

2.2. MORFOLOŠKE, HIDROLOŠKE i KLIMATSKE PRILIKE Sa aspekta morfologije, ležišta Duboki Do nalazi se u hipsometrijskom intervalu između 600 i 800m nadmorske visine. Ovaj teren pripada blago zaobljenom grebenu koji se spušta od Batalovog brda u pravcu sjevera prema Rosovom brdu i dalje prema selu Kešelj, te magistralnog puta Sarajevo – Rakovica – Kiseljak. Glavni vodni tok ove prostrane oblasti je rijeka Bosna, koja nastaje na istoimenom vrelu podno Igmana, jugozapadno od Sarajeva. Ostale rijeke među kojima su značajnije: Željeznica, Miljacka, Vogošća, Ljubinja i Misoča, kao desne pritoke toka Bosne, te s lijeve strane Zujevina, Lepenica i Fojnica, imaju uglavnom duboke i kanjonaste doline. Na području ležišta nisu prisutni vodeni tokovi, a nisu evidentirani ni izvori. Izvori se pojavljuju tek u nizinskom dijelu terena, sjeverno od ležišta. Najniži vodeni tokovi su potok Puhovik, istočno od ležišta i rijeka Rakovica na sjeveru. Područje ležišta nalazi se u pojasu umjereno kontinentalne klime, koje odlikuju prosječne godišnje temperature od 12○C, sa prosječnom januarskom temperaturom 1○C i prosječnom julskom od 22○C. Prosječne godišnje padavine su do 1000 mm. Ovakvi klimatski uslovi omogućavaju desetomjesečni rad na kamenolomu. 3.

ISTORIJAT DOSADAŠNJIH ISTRAŽIVANJA

Tereni šire okoline Sarajeva i ovog dijele srednje Bosne su područja u Bosni i Hercegovini koja su najviše istražena, kako sa aspekta geološko – tektonske građe, tako i sa aspekta prisustva različitih čvrstih, tečnih i gasovitih mineralnih sirovina. U ova područja spada i širi teren Rakovice koji se nalazi između dvije velike i značajne geološke

jedinice

–

neogenog

ugljenosnog

sarajevsko

–

zeničkog

bazena

i

srednjebosanskog rudogorja. U sklopu mnogobrojnih radova o ovom području nalazi se i dosta podataka o širem području Rakovice kod Sarajeva. Jedan od prvih radova koji je, pored ostalih, tretirao i ovo područje jeste geološka karta šire okoline Sarajeva koju je uradio F. Titze (1904.godine). Na ovoj karti pomenuti autor je izdvojio kompleks paleozojskih i verfenskih sedimenata, zatim trijaske krečnjake, mezozojske stijene flišnog karaktera s jaspisima i oligomiocenske sedimente. Za oligomiocenske – jezerske sedimente je istakao da su, najvećim dijelom, ubrani i izdignuti.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

8/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

U ovom širem području je izdvojio dvije velike rasjedne zone: rasjed koji se pruža od Han Toplice do Trnova i rasjed koji se pruža od Blažuja prema Hadžićima i Bradini. Također je izdvojio i veliki „Busovački rasjed“ na kome se javljaju i izvori mineralnih i termomineralnih voda Ilidže i Kiseljaka. Poslije drugog svjetskog rata ovaj teren je bio često istraživan u okviru istraživanja uglja u sarajevsko – zeničkom bazenu. Rezultati tih istraživanja su prikazani u mnogobrojnim publikovanim i radovima u fondovima stručne dokumentacije, a najznačajniji prikazi tih rezultata su dati u radovima R. Milojevića ( 1964) i M. Muftić (1965), koji su detaljno obradili geološko – strukturnu građu i ugljonosnost sarajevsko – zeničkog bazena. R. Jovanović, M. Mojičević, S. Tokić i Lj. Rokić (1978.) su izradili Osnovnu geološku kartu, list Sarajevo 1 : 100 000. Na karti su, u području Rakovice, na ovom dijelu jugozapadnog oboda sarajevsko – zeničkog ugljenosnog bazena, izdvojili naslage gornjokrednog fliša koji transgresivno leži preko anizijskih karbonata na kojima se nalaze i manje površine rasprostranjenja ladinske vulkanogeno – sedimentne formacije. Autori su na Osnovnoj geološkoj karti, list Sarajevo 1 : 100 000, izdvojili naslage krečnjačkih stijena anizijskog kata i na ovom terenu nisu zapazili, niti na karti izdvojili, naslage anizijskih dolomita koji na ovom području – od Plješevca na sjeverozapadu, preko Dubokog dola, Pukovika i Miševića, do Hadžića imaju dominantno rasprostranjenje. Dalje, u pravcu juga, jugozapada i zapada, oko anizijskih dolomita, nalazi se velika površina rasprostranjenja donjotrijaskih naslaga – kvarcliskunovitih pješčara, glinaca, laporca i krečnjaka (tzv. „sarajevski pješčari“). U dolini rijeke Rakovice, gdje se nalazi granica između sarajevsko – zeničkog neogenog basena i naslaga krede i trijasa, pomenuti autori su utvrdili rasprostranjenje „koševske serije“ gornjeg miocena i terasnih sedimenata kvartara. Sa aspekta strukture geologije ovo područje su uvrstili u „Tektonsku jedinicu Hadžići“. U ovom dijelu te strukturne facijalne jedinice izdvojili su više dužih rasjeda među kojima treba pomenuti rasjed koji se pruža dolinom potoka Pukovik. E. Ramović (1996) je izvršio geološku prospekciju ovog područja u cilju utvrđivanja potencijalnih terena za detaljna istraživanja tehničkog građevinskog kamena – krečnjaka i dolomita za potrebe GP „PUT“ dd Sarajevo. Tom prospekcijom je utvrdio gore pomenutu konstataciju da su dolomiti, a ne anizijski krečnjaci dominantno rasprostranjenji na terenu

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

9/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

od rijeke Lepenice, odnosno od Plješevca (kota 937.59) pa do Hadžića. Prospekcijom je utvrdio da se dolomiti na ovom terenu pružaju u kontinuitetu od Plješevca, preko Zabrđa, Rudnika i Dubokog dola do potoka Pukovik i dalje prema Hadžićima i Blažuju. U dolini potoka Pukovik, između ovog potoka i linije Kešelji – Batalovac – Rastovine, nalazi se površina rasprostranjenja naslaga ladinske vulkanogeno – sedimentne formacije u kojoj su, u najnižim nivoima utvrđeni glinci, laporci i rožnaci, a u središnjim i višim nivoima krečnjaci i dolomitični krečnjaci. Površina rasprostranjenja naslaga dolomita na širem istražnom prostoru je veća od 3 km2. Debljina im varira od 20 – 40 m, u hipsometrijski nižim terenima, pa do preko 150m na Plješevcu i Batalovom brdu. Dolomiti su sive do sivo bijele i bijele boje. Masivni su i kompaktni i jako ispucali . Na pojedinim dijelovima terena na površini su jako grusifikovani, i pretvoreni u tzv. dolomitski pijesak (pržinu). Potencijalnost ovog područja sa aspekta dolomita kao sirovine za tehnički građevinski kamen je velika. R. Kurtanović (1997) je zaključio, na osnovu rezultata regionalnih geoloških istraživanja, da je lokalitet Duboki do jedan od najperspektivnijih lokaliteta ovog područja za detaljna geološka istraživanja dolomita. 1998.god. su vršena detaljna geološka istraživanja na osnovu Projekta detaljnih geoloških istraživanja tehničko-građevinskog kamena - dolomita u ležištu ''Duboki Do'' u Rakovici kod Sarajeva, u cilju utvrđivanja količina i kvaliteta dolomita u konturama odobrenog istražnog prostora. Predložene i verifikovane su rezerve u slijedećim količinama: 226.970 m3

A

424.976 m3

B

550.268 m3

C1 A + B+ C1

1.202.214 m3

Proračun je izvršen za površinu od 4,5 ha. Utvrđene količine su omogućile kontinuiranu proizvodnju za narednih 8,5 god, uz planiranu godišnju proizvodnju od 150.000m 3. Prema urbanističkoj saglasnosti odobrena je eksploatacija korisne mineralne sirovine na površini od 2,85 ha. Zbog

nemogućnosti

nastavka

eksploatacije

izvan

kontura

odobrenog

eksplaotacionog polja, kao rješenje proizašla je mogućnost obezbjeđenja sirovinske baze za kontinuiranu proizvodnju, projektovanjem dubinskih etaža, odnosno spuštanja etaža do nivoa 625 m.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

10/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Na osnovu izvedenih doistražnih radova izradom ''Elaborata o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi dolomita za ležište Duboki Do, kod Rakovice'' utvrđene su rezerve A+B kategorije u količini od 860.000 m3. (''GEOPROJEKT'' d.o.o. Tuzla, 2005.god.)

3.7. TEKTONIKA LEŽIŠTA Osnovno tektonsko obilježje ležišta dolomita '' Duboki Do'' je prisustvo markantnog rasjeda koji je doveo u isti nivo anizičke i ladiničke naslage. Detaljnim geološkim kartiranjem utvrđen je njegov položaj na etaži 690 m. Ostali evidentirani strukturno-tektonski elementi doprinijeli su stvaranju slike o složenoj geološkoj građi ovog dijela ležišta Duboki Do. Neposredno uz pomenuti rasjed, slojevi strmo zaliježu pod uglom od 500 prema jugoistoku. Ostali rasjedi prikazani na detaljnoj geološkoj karti, na osnovu analize prikupljenih podataka mogu se svrstati u pet grupa: I ( 355 0 – 040/650 -730), II ( 1000 – 1050/400 -650), III ( 3200 – 3350/600 - 650), IV ( 250 – 3540/500 -550). Istražnim bušenjem je također utvrđen veći broj rasjednih zona, na što ukazuje nabušeni stjenski materijal, rasjedne plohe, evidentirane promjene u nagibu slojeva (od 200 - 500). Na eksploatacionim etažama i otvorenim profilima, utvrđena su različiti padni uglovi slojeva koji se kreću od 10 0 do 450, sa generalnim zalijeganjem prema jugu. U zasjeku pristupnog puta prema bušotini B-2/09 utvrđeni su elementi SS 2000/100 i 1750/450. 3.8. HIDROGEOLOŠKE KARAKTERISTIKE LEŽIŠTA Ležište dolomita ''Duboki Do'' je predstavljeno masivnim i kompaktnim anizijskim dolomitom i dolomitnim pijeskom, koji je tektonski izlomljen i paketom ladiničkih naslaga koje su heterogenog litološkog sastava: dolomiti, dolomitne breče, pješčari, glinci, laporci. Sa aspekta hidrogeologije dolomiti predstavljaju hidrogeološki kolektor sa veoma izraženom pukotinskom poroznošću, dok se dolomitske breče i dolomitski pijesak karakterišu pukotinskom, odnosno, integranularnom poroznošću. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

11/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Ladiničke naslage uslijed prisustva različitih litoloških članova i velikog stupnja dezintegrisanosti i tektonske poremećenosti, pospješuju cirkulaciju atmosferskih voda i njeno dreniranje u niže nivoe. Na ovom terenu nema izvora niti stalnih vodenih tokova. Jedine vode koje se javlju su padavinske, atmosferske vode koje se procjeđuju i poniru kroz sisteme pukotina u dolomitu. 3.9. INŽENJERSKO – GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE LEŽIŠTA Posmatrajući dolomite u Rakovici sa inženjesko-geološkog aspekta, dokazano je da pripadaju klasi sedimentnih stijena. Također, treba istaći da inženjersko-geološke osobine dolomita zavise od količine MgCO 3 u masi, i o stepenu ispucalosti dolomita, odnosno o stepenu stvaranja grusa ili dolomitskog pijeska. Uopšte se može reći da su tereni izgrađeni od dolomita stabilni, posebno kad su izgrađeni od dolomita koji su slabije podložni trošenju, odnosno grusifikaciji. U područjima gdje je trošenje dolomita vrlo snažno, razvijen je proces odnošenja lako pokretljivog grusa. Također, ako su rastrošene dolomitske mase podvrgnute jačim temperaturnim promjenama (topli i hladni periodi) i uticajima drugih egzogenih faktora dolomiti se brzo razaraju i pretvaraju u dolomitni grus – pijesak. Stabilnost padina izgrađenih od čvrstih stijenskih masa, bez obzira na njihovu genetsku pripadnost, bitno zavisi od njihove ispucalosti. Ispucalost ne utiče samo na stabilnost padina, već i na osobine nestabilnosti. Naime, u zavisnosti od prostornog položaja pukotina, njihove gustine, genetske veze, hrapavosti, pukotinske ispune i dr. javljaju se različiti vidovi pojava nastabilnosti (odroni, sipari, klizišta i dr.). Ispucalost dolomita direktno utiče na odronjavanje, a na ostale procese, uglavnom indirektno. Odroni u masivnim i bankovitim dolomitima su relativno rijetke pojave ali su, po pravilu, velikih dimenzija. To je i razumljjivo s obzirom da su padine izgrađene od dolomitskih masa visoke i strme (najčešće između 40 0 i 600). Dolomiti su otporne stijenske mase kod kojih, kao što je poznato, preovladava fizičko raspadanje. To je i razlog što se u ovim terenima formiraju specifični oblici reljefa i padine specifičnih morfoloških oblika. Pri daljoj eksploataciji ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

12/76

NAZIV DOKUMENTA



OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA

2017


PODRUČJE PRIMJENE

na kamenolomu ''Duboki Do'', odnosno projektovanju etaža, potrebno je uzeti u razmatranje slijedeće činjenice: -

paket ladiničkih naslaga, heterogenih u pogledu litologije

-

povoljan položaj slojeva u odnosu na frontu napredovanja rudarskih radova

-

fizičko-mehaničke osobine stjenskog materijala u južnoj dijelu ležišta

Razlike u fizičko-mehaničkim osobinama stijenske mase mogu biti posljedica litološkog sastava, ali znatno su više posljedica stupnja raspucalosti i tektoniziranosti. 3.10. Fizičko – mehanička ispitivanja Za izradu ovog Dopunskog rudarskog projekta korišteni su podaci fizičko mehaničkih ispitivanja prezentovanih u Elaboratu o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi dolomita (kao tehničko - građevinskog kamena) ležišta “Duboki Do” Općina Ilidža sa stanjem na dan 31.11.2009. godine u kome su proračunate srednje vrijednosti za sve parametre koje određuju fizičko-mehaničke karakteristike stjenske mase, i dobivene prosječne vrijednosti kako slijedi: 1. Čvrstoća na pritisak a) u suhom stanju

σp= od 27,9 – 100,7 (MPa)

b) u vodom zasićenom stanju 2. Zapreminska masa 3. Upijanje vode 4. Poroznost

σp= od 26,5 do 99,1 (MPa) ρ = od 25,4 do 27,8 (t/m³)

Ug = .od 1,3 do 0,52 % n = 5,1 do 1,7 %

5. Postojanost na djelovanje mraza - dj. postojan do postojan 6. Sadržaj sulfida i sulfata

0,000 – 0,002 %

Na osnovu prikazanih fizičko – mehaničkih karakteristika, može se zaključiti da se na ležištu dolomite “Duboki Do” mogu projektovati etaže visine između 10 i 20 m i nagiba do 750.

3.11. Tehnološka ispitivanja

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

13/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

2017


PODRUČJE PRIMJENE

Na

DATUM IZDANJA


osnovu

rezultata

dobivenih

laboratorijskim

ispitivanjima

fizičko–

mehaničkih osobina uzoraka kamena i drobljenog kamenog agregata, ovaj materijal se može upotrebljavati za: - spravljanje asfaltnih mješavina za izradu završnih slojeva kolničkih konstrukcija AB-a na cestama sa srednjim i nižim vrstama prometnih opterećenja - spravljanje asfaltnih mješavina za izradu nosivih slojeva kolničkih konstrukcija BNS-a na cestama sa teškim i nižim vrstama prometnih opterećenja - spravljanje mješavina za cementne betone klase B I i klase B II Utvrđene naslage dolomita i dolomitnih breča u okviru ladiničkog razvoja, također se mogu koristiti kao tehničko-građevinski kamen. Na osnovu mineraloškopetrografskih ispitivanja, fizičko-mehaničkih karakteristika i u korelaciji sa ležištima tehničko-građevinskog kamena otvorenim u ovakvom stjenskom materijalu, dolomiti i dolomitne breča mogu se koristiti za izradu maltera, za beton, za nasipanje i izradu gornjih i donjih tamponskih slojeva kod puteva i u druge svrhe u građevinarstvu. 3.12. Tehničko riješenje separacije Tehničko rješenje drobljenja i klasiranja dolomita na kamenolomu Duboki Do se bazira na postojećoj operemi koju ovo Privredno društvo ima na raspolaganju a sastoji se od: - Mobilne drobilice PC 12/65 J , Proizvođača HARTL i - stacionarnog separacijskog postrojenja BAIONI

3.12.1. Mobilna drobilica PC 12/65 J Primarna prerada dolomita započinje u mobilnoj drobilici PC 12/65 J, gdje se rovni dolomit krupnoće +0-400 mm drobi na granulaciju +0-120 mm i izdvaja jalovina i dalje transportnim sredstvima otprema u stacionarno separacijsko postrojenje Baioni.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

14/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

3.12.2. Stacionarno separacijsko postrojenje BAIONI

Tehnološki proces na stacionarnom seperacijskom postrojenju BAIONI se odvija na sljedeći način: Ulazni rovni dolomit (minirani ili prerađeni u mobilnoj drobilici) granulacije -400+0 mm se doprema sa eksploatacionog utovarnog platoa kamionima u primarni bunker seperacije. Iz prihvatnog bunkera se rovni materijal dozira pomoću dodavača – dozirnog stola preko transportera na primarno dvoetažno sito. Na primarnom dvoetažnom situ se odvaja prirodni pijesak granulacije +0-4 (+0-32) i to u kišnom periodu granulacija +0-32 mm a u suhom vremenskom periodu granulacija -4+0 mm. Jalovina i prirodni pijesak se prihvataju na gumene transportere i deponuje na radni plato. Sekundarna drobilica se ističu velikom sposobnošću drobljenja i drobi dolomit ulazne granulacije +4-120 (+32-120) mm na granulaciju +0-60 mm. Obzirom da drobi dolomit pomoću udara, oblik zrna je kubičast. Iz sekundarne drobilice izdrobljeni dolomit granulacije +0 - 60 mm preko gumenog transportera transportuje se do četveroetažnog sekundarnug sita sa četiri mreže sa otvorima 4x4, 8x8, 16x16 i 32x32 mm. Ispod svake mreže nalazi se usmjerivač (korito) koji vrši usmjeravanje određene granulacije na gumeni transporter koji vrši transport materijala na depo granulacija. Odnosno granulacija +32-60 se usmjerava na transporter koji vrši transport granulacije na tercijalno drobljenje na drobljenje za nižu granulaciju. U tercijalnoj drobilici se granulacije krečnjaka -32+60 mm drobe na granulaciju -8 + 0 mm ili -4 + 0 mm zavisno od veličine izlaza ili zahtjeva tržišta. Iz tercijalne drobilice, izdrobljeni krečnjak gravitaciono se usmjerava preko tercijalnog transportera na transporter sekundarne drobilice i zajednički se sa produktima sekundarne drobilice transportuje na sekundarno četveroetažno vibraciono sito. Ustanovljeni i potvrđeni kvalitet i količine dolomitnog materijala u okviru granica odobrenog eksploatacionog polja omogućavaju kontinuiranu proizvodnju u skladu sa ustaljenom tehnološkom šemom uz dalje formiranje eksploatacionih etaža,

+

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

15/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

4. OGRANIČENJE POVRŠINSKOG KOPA

4.1. Granice površinskog kopa Eksploatacionom granicom je obuhvaćen i prostor koji će biti obuhvaćen budućim rudarskim radovima, ograničen prelomnim tačkama označenim slovima i brojevima: M, 6, 4, 3, N, S, B i 1, koje međusobno čine nepravilan osmokut, u skladu sa Rješenjem Federalnog ministarstva energije, rudarstva i industrije Up/I broj: 07-18-748/01 od 23.04.2002.god. Geološka granica određena je pri utvrđivanju bilansnih rezervi odnosno Elaboratom o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi dolomita (kao tehničko građevinskog kamena) ležišta “Duboki Do” Općina Ilidža sa stanjem na dan 31.11.2009. godine. Otkopna granica je određena na osnovu geometrijskog ograničenja dijela istražnog prostora i poklapa se sa eksploatacionom granicom uz ostavljanje zaštitnog stuba prema stabilnom postrojenju seperajije . Na prilogu br.1. prikazana je situacija PK "Duboki Do" sa odobrenom eksploatacionom i istražnom granicom površinskog kopa. 4.2. Izbor visine i nagiba radne kosine etaže

4.2.1. Izbor visine i nagiba radne kosine etaže

Pri izboru visine i nagiba radne kosine utiču mnogobrojni faktori kao što su: geomehanička svojstva ležišta, lokacija i konfiguracija terena u granicama konture površinskog kopa, odabrana tehnologija metode eksploatacije dolomita i unutrašnjneg transporta rovnog materijala, izabrani parametri bušenja i miniranja te metoda masovnog miniranja, sigurnost pri radu na bušenju, miniranju, utovaru i transportu, oprema koja će biti primjenjena. -------------------------------

OB-3.1-001 (10.09/0)

16/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Na osnovu iskustava u dosadašnjem radu i naprijed navedenih faktora, i u nastavku radova eksploatacije preostalih rezervi dolomita u odobrenim granicama eksploatacionog polja su zadržani postojeći elementi: visina etaže 12 m nagib radne kosine etaže 700 nagib završne kosine 520 berma između radnih kosina 9 m Nagib radne kosine je prilagođen nagibu minskih bušotina (70 0) iz razloga bezbjednosti spuštanja eksploziva u bušotinu (shodno Pravilniku o manipulaciji sa eksplozivima), te sigurnijeg rada mehanizacije na platou etaže.

4.2.2. Izbor potrebne širine osnovnog utovarnog platoa Osnovni utovarni plato će se nalaziti na etaži E-665 i E-617 m. Pošto našim propisima nije regulisano pitanje širine platoa kod radne etaže uzima se iskustveni podatak koji je ostvarivan na površinskoj eksploataciji nemetaličnih mineralnih sirovina. Angažovana oprema na utovaru i transportu praktično određuje širinu platoa radne etaže. S obzirom da je na površinskom kopu dolomita “Duboki Do” predviđena primjena utovarivača za utovar i kamiona za transport, to je izračunata širina platoa 16 m kod radne etaže E-665 m. Širina osnovnog utovarnog platoa E-665 iznosi: L=R+K+x gdje je:Lmin – širina radnog platoa (m) R – poluprečnik okretanja utovarivača (m) K – širina kamiona sa manevarskim prostorom (m) x – sigurnosno odstojanjne od ivice etaže (m) L=11+2,5+2,5=16 m Na ivici etaže E-655 formirati zaštitni grudobran od postojećeg materijala minimalne visine 1 m zbog sigurnosti rada opreme na utovaru i transportu.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

17/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

4.2.3. Određivanje širine platoa i nagiba završnih etaža Prema podacima iz literature širina opasne zone na etaži, gdje dolazi do odronjavanja materijala sa kosine etaže , iznosi: x=C . H gdje je:x - širina kosine opasne zone na etaži (m) C – faktor koji iznosi 0,2 H – visina etaže (m) Iz dobivene vrijednosti širine opasne zone i faktora sigurnosti koji se kreće između 1,3 – 3 maksimalna širina platoa završne etaže iznosi: Bz=C . H . 2 = 0,2 . 12 . 2 = 4,80 m usvojeno Bz=5 m Na osnovu dobivenih geomehaničkih parametara, minimalne širine platoa završnih etaža od 5 m, visine etaže od 12 m i radnog nagiba etaže od 70 0, nagib završne kosine kopa iznosi: tg  

H 12  x  B 4,4  5

 z  51,9 0  52 0

gdje je:x – širina kosine etaže (4,4 m) B – širina platoa završne etaže (5 m) H – visina etaže (12 m) ae- radni nagib etaže x

H 12   4,4 m tg  e tg 70 0

tg  e 

H  69,8  70 0 x

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

18/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

4.3. Provjera stabilnosti radne i završne kosine Shodno Čl. 69 Pravilnika o tehničkim normativima iz površinske eksploatacije kontrola radnih kosina mora se vršiti svakih šest mjeseci. U tabeli br. 6.1. date su vrijednosti faktora stabilnosti F s iz člana 61 tabela br. 4 Pravilnika o tehničkim normativima za površinsku eksploataciju ležišta mineralnih sirovina Tabela br. 6.1. – Vrijednost koeficijenta Fs po Pravilniku o tehničkim normativima Za površinski kop Radne kosine parcijalnih etaža Radne kosine sistema etaža Sistem radnih etaža sa transportnim putevima Završne kosine kopa

Koeficijent sigurnosti F 1,00 – 1,05 1,05 – 1,10 1,15 – 1,20 1,30 – 1,50

Kao metoda za proračun faktora stabilnosti korištena je metoda Hook-a za dreniranu radnu kosinu bez djelovanja pornog pritiska. Pri proračunu faktora sigurnosti ušlo se sa slijedećim, usvojenim parametrima: kohezija c = 0,9 MPa ugao unutrašnjeg trenja  = 39 zapreminska težina materijala  = 27,78 kN/m3 Na slici br. 6.3 dat je Hook – ov dijagram iz koga su određene bezdimenzionalne grupe I II za proračun Fs. Bezdimenzionalna grupa I I

c 90   0,47   H  tg 2,778  84  tg 39 0

Bezdimenzionalna grupa II Na osnovu presjecišta veličine I i krive za nagib završne kosine φ = 52 0 na Hoek-ovom diagramu dobija se veličina II, koja iznosi II=0,28 Vraćajući vrijednost II u formulu II dobijemo da je: Fs 

tg 39 0  2,51 II

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

19/76

NAZIV DOKUMENTA



OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA

2017


PODRUČJE PRIMJENE

Na slici br. 6.3 dat je Hook – ov dijagram kružnog loma, na osnovu kojeg je dobijena vrijednost faktora sigurnosti.

Slika br. 6.3–Hookov dijagram provjera stabilnosti završne kosine Proračun stabilnosti kosine po Fellinijus-u: ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

20/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

2017


PODRUČJE PRIMJENE

H 90 

DATUM IZDANJA


4c 4  90  0,958   0,958  124,15 ( m)  2,778

Uz pretpostavku da je masiv potpuno monolitan i uz pretpostavku da je nagib radne i završne kosine vertikalan, a za usvojene geomehaničke parametre, kosina bi bila stabilna do visine 124,15 m(po Fellinijusu).

5. IZBOR METODE EKSPLOATACIJE

U dosadađnjem radu, površinska eksploatacija dolomita “Duboki do” je obavljana sistemom etažnog dobivanja dolomita sa diskontinuiranim utovarom i gravitacionim transportom odminiranog materijala U procesu eksploatacije zastupljene su sljedeće tehnološke faze rada: tehnologija (priprema) otkrivanja ležišta, bušenje i miniranje, guranje odminiranog materijala sa visinskih etaža na utovarni plato Primarna prerada dolomita u mobilnoj drobilici PC 12/65 J, gdje se rovni dolomit krupnoće +0-400 mm drobi na granulaciju +0-120 mm i izdvaja jalovina utovar dolomita u transportna sredstva i otprema u stacionarno separacijsko postrojenje Baioni. Nastavak rudarskih radova eksploatacje dolomite na kamenolomu “Duboki Do” će se izvoditi u dvije faze: u I fazi rudarski radovi eksploatacije dolomita se izvode od projektovane etaže na najvišem nivou (E-701) i dalje prema etaži E-665, uz formiranje pojedinih projektovanih radnih etaža (E-677, E-689). Na etaži E-665 će biti formiran utovarni plato. Istovremeno, zbog ujednačavanja kvaliteta rovnog dolomita, formirati će se dodatno još dvije dubinske etaže: E-629 i E-617. Dostizanjem fronta rudarskih radova na etažama E-701, E-689 i E-677 do linije završne kosine, završava se I faza rudarskih radova. u II fazi rudarskih radova će biti otkopane preostale rezerve dolomita u konturama odobrenog eksploatacionog polja. Radovi eksploatacije će se izvoditi na projektovanim radnim etažama: E-665, E-653, E-641, E-629 i E-617 do ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

21/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

dostizanja projektovane linije završne kosine. Utovarni plato će biti formiran na najnižem nivou površinskog kopa, na etaži E-617. Dostizanjem rudarskih radova na etažama E-665, E-653, E-641, E-629 i E-617 do linije završne kosine, završavaju se rudarski radovi po ovom projektu. Tehnologija eksploatacije će se organizovati tako da se gravitaciono obara odminirani materijal sa eksploatacionih etaža E-701, E-689 i E-677 na radni utovarni plato osnovne etaže E-665 odnosno sa eksploatacione etaža E-629 na etažu E-617 u I fazi. i na radni utovarni plato osnovne etaže E-617 u II fazi, a zatim utovar i transport dolomita do drobiličnog postrojenja. Obaranje miniranog materijala sa etaža na osnovni utovarni plato vršiti će se buldozerom. Ovaj način eksploatacije je ekonomski povoljniji, u tehnološkom smislu jednostavniji i zahtjeva manji obim mehanizacije, manje zaposlenih i manja održavanja pristupnih puteva pojedinim etažama. Loša strana gravitacionog transporta je smanjena sigurnost kod eksploatacije u vrijeme obaranja miniranog materijala jer potencijalno postoji mogućnost pojave kotrljajućih komada, na što treba obratiti posebnu pažnju, a što će biti obrađeno u mjerama zaštite pri radu u ovom projektu. Prednost eksploatacije ovom metodom na površinskom kopu “Duboki do” obezbjeđuje činjenica da je ležište dosta udaljeno od naselja (najbliže naselje nalazi se na oko 500 m-600 m), pa je jedino potrebno zaštititi zaposlene na kopu i angažovanu mehanizaciju. Konstrukciju kopa čini šest eksploatacionih etaža: etaža na nivou E-701 m kao najviša etaža, etaža na nivou E-689 m, etaža na nivou E-677 m, etaža na nivou E-665 m etaža na nivou E-653 m, etaža na nivou E-641 m, etaža na nivou E-629 m etaža na nivou E-617 m kao najniža etaža. Usvojena vertikalna visina etaže na ovom kopu je 12 m a usvojeni radni nagib etaže je 700. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

22/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Visinska razlika između najviše i najniže etaže sa kojih se obara materijal iznosi 24 m, što dozvoljava obaranje odminiranog materijala sa najviših etaže E-689 i E-677 i gravitacioni transport istog do osnovne utovarne etaže bez formiranja sabirnih međuetaža. Prema priloženoj karti i uvidom na terenu, može se konstatovati da radovi na etaži E-701 se svode samo na čišćenje etažne ravni tako da nema količina materijala za guranje sa etaže E-701. U članu 95 Pravilnika o tehničkim normativima za površinsku eksploataciju tehničkog kamena (preuzeto iz Sl. list SFRJ br. 11/86), gravitacioni transport sa radnih etaža na osnovnu etažu može obavljati sa ukupne visine najviše od 100 m. Prema tome, za uslove ležišta Duboki Do, čija otkopna visina iznosi 84 m, moguće je tehnologijom gravitacionog transporta eksploatisati sve rezerve obuhvaćene ovim projektom. 5.1. Tehnologija (pripreme) otkrivanja ležišta Dosadašnjim rudarskim radovima u granicama odobrenog eksploatacionog polja dolomita “Duboki Do” je odstranjena vegetacija šumskog pokrivača i rastinja. Jalovog materijala je preostalo još samo u jugoistočnom dijelu, neposredno uz odobrenu granicu i to na površini od cca 1650 m 2 gdje moćnost jalovog pokrivača iznosi oko 1 m. Ovaj jalovi materijal po svojoj prirodi predstavlja ostatke raspadnutog dolomita pomiješan sa humusnim materijalom. Dinamika čišćenja preostalog dijela jalovine biti će prilagođena dinamici otkopavanja odnosno napredovanju etaže a odstranjivanju jalovog materijala se radi buldozerom sa riperom i dalje transportnim sredstvima van kontura eksploatacionog polja. Širina buldozerskog pojasa treba da iznosi (3-4) puta veći pojas od pojasa miniranja, tj. širine linije najmanjeg otpora (W). Poslije grubog odstranjivanja jalovine pristupa se detaljnom čišćenjnu ležišta – etaže. Širina detaljno očišćenog pojasa odgovara najmanje dvostrukoj debljini pojasa (2W), tako da je prvi ivični pojas potpuno očišćen te se zaposleno osoblje prilikom izvođenjja bušačko – minerskih radova može kretati bez opasnosti. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

23/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

6 DINAMIKA RAZVOJA POVRŠINSKOG KOPA

U postojećem stanju na površinskom kopu Duboki Do formirano je šest eksploatacionih etaža: E-701, E-689, E-677, E-665, E-653 i E-641 m. Pri nastavku radova na eksploataciji dolomite po ovom dopunskom rudarskom projektu, sinhronizovano će se vršiti eksploatacija u dvije faze. 6.1. Prva faza eksploatacije U prvoj fazi će se vršiti eksploatacija na etažama E-701, E-689, E-677, E665 i utovarni plato će biti formiran na etaži E-665. Zbog postizanja boljeg kvaliteta rovnog materijala, u prvoj fazi će biti izvršeno otvaranje i eksploatacija dijela rezervi iz dubinskih etaža E-629 i E-617. Dubinske etaže E-629 i E-617 otvoriti će se u granicama eksploatacionog polja ispod radno – utovarnog platoa etaže E-641. Mjesto otvaranja i razrade prve dubinske etaže E-629 je na južnoj strani uz konturu odobrenog eksploatacionog polja u zoni profila 2-2’, neposredno ispod dolaznog puta prema seperaciji. Odabrana lokacija otvaranja dubinske etaže ima direktnu transportnu vezu sa stacionarnim postrojenjem seperacije. Otvaranje etaže E-629 započinje izradom zasjeka na etažnu raven E-641. Dužina zasjeka – silaznog puta sa etaže E-641 na E-629 iznosi 55 m i radi se pod uglom od 15 %. Sukcesivnim napredovanjem bušačko – minerskih radova (izradom kratkih minskih bušotina) u zoni profila 2-2', gravitacionim obaranjem odminiranog materijala formira se zasjek širine do 5,5 m koji se uklapa u urađenu etažnu ravan na koti +641 m. Nakon formiranja otkopa na etažnoj ravni na koti +629 započinje izrada zasjeka za etažnu ravan na koti +617 m na način koji je opisan i za otvaranje etaže E-629. Formiranjem utovarnog platoa na koti +617, odminirani materijal sa E-629 se gravitaciono obara na pripremljeni plato odakle se transportuje van kontura ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

24/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

odbrenog eksploatacionog polja do postrojenja za drobljenje i separisanje krečnjaka koje se nalazi neposredno uz zapadnu granicu odobrenog eksploatacionog polja. Prilogom br.2 dat je položaj rudarskih radova na kraju I faze eksploatacije sa pripadajućim poprečnim profilima datih priloga br. 5 Prilazni putevi višeležećim etažama već postoje. Napredovanje fronta rudarskih radova, generalno u I fazi je od sjevera prema jugu 6.2. Druga faza eksploatacije Nakon dostistizanja fronta rudarskih radova sa etažama koje su u radu u I fazi, do projektovanog položaja u završnoj kosini kopa započinje druga faza rudarskih radova. U II fazi rudarskih radova će se izvršiti otkopavanje preostalih rezervi dolomite na E-653, E-641 E-629 i E-617 u granicama odobrenog eksploatacionog polja. Utovarni plato u II fazi rudarskih radova će biti na E-617. Prilogom br.3 dat je položaj rudarskih radova na kraju II faze eksploatacije sa pripadajućim poprečnim profilima datih priloga br. 5

Količine dolomita po etažama koje će biti otkopane u II fazi eksploatacije date su u a

Rad na kamenolomu „Duboki Do“ odvijat će se Januar, Februar, Mart, Novembar i Decembar rad u jednoj smjeni a April, Maj, Jun, Jul, Avgust, Septembar i Oktobar rad u dvije smjene s time da radovi eksploatacije se odvijaju deset mjeseci a dva mjeseca su planirani remonti Planirana godišnja proizvodnja rovnog dolomita iznosi 100.000 m3č.m. ili, odnosno uz predviđane otkopne gubitke od 20% potrebno je povećati otkopnu količinu: 100.000 m3č.m.  1,20 = 120.000 m3r.m./god. -Uz planiranu godišnju proizvodnju vijek eksploatacije preostalih rezervi dolomite u konturama odobrenog eksploatacionog polja će iznositi: 437340 m 3 č .m.  3.64 godine 120.000 m 3 č .m.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

25/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Prosječna dnevna proizvodnja, koju miniranjem treba odvojiti od masiva iznosi: 120.000 m 3 r.m.  545,0 m 3 r.m. / dan ili 220 dana

454,00 m3 č.m./dan

7. SISTEM POVRŠINSKE EKSPLOATACIJE I TEHNOLOŠKI PROCESI

7.1. Izbor sistema površinske eksploatacije i strukture kompleksne mehanizacije

Sistem površinske eksploatacije predstavlja određeni poredak izvođenja rudarskih radova na površinskom kopu u cilju postizanja projektovanog kapaciteta, primjene rudarske mehanizacije i sigutnosti na radu. Osnovna karakteristika sistema eksploatacije je pravac napredovanja u planu i po visini površinskog kopa. Osnovni sadržaj sistema eksploatacije je struktura kompleksne mehanizacije koja se ogleda u međusobnoj usklađenosti sa odabranim parametrima sistema površinske eksploatacije. S obzirom da Investitor već izvodi radove po odobrenoj tehničkoj dokumentaciji i raspolaže odrteđenom opremom u ovom projektu se vrši verifikacija postojeće opreme kao i one sa kojom se računa da će biti primjenjena u procesu eksploatacije na ovom ležištu, a kojom se treba da rukovodi Investitor kod izbora opreme. Na površinskom kopu –dolomite “Duboki Do” struktura kompleksne mehanizacije na izvođenju rudarskih radova sačinjava komplet opreme po proizvodnim procesima.

Proizvodni proces: OTKRIVKA S obzirom na malu, odnosno neznatnu moćnost otkrivke, nema posebnog odstranjivanja otkrivke osim uklanjanja niskog rastinja i jalovog pokrivača u jugoistočnom dijelu eksploatacionog polja. Napredovanje fronta rudarskih radova i

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

26/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

razvojem kopa rad se odvija u naprijed očišćenom terenu te nema potrebe za ovim tehnološkim operacijama. Proizvodni proces: EKSPLOATACIJA TEHNIČKO–GRAĐEVNOG KAMENA Radni procesi: -Bušenje minskih bušotina -Proces miniranja -Guranje odminiranog materijalana osnovni utovarni plato -Transport -Prerada kamena Odlučujući uticaj na izbor strukture mehanizacije na površinskom kopu imaju prirodni i tehničko-tehnološki faktori: U prirodne faktore spadaju: -fizičko-mehaničke karakteristike, -oblik i dimenzije okonturenja površinskog kopa, -topografija terena, U tehničko-tehnološke karakteristike spadaju: -kapacitet površinskog i maksimalne dimenzije ulaznog komada u koš, -intenzitet razvoja površinskog kopa u planu i po visini, -lokacija prerađivačkih kapaciteta.

7.2. Opis strukture kompleksne mehanizacije Za predviđene tehnološke procese potrebna je slijedeća oprema:

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

27/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

2017


PODRUČJE PRIMJENE

-

DATUM IZDANJA


Za bušenje minskih bušotina predviđena je bušaća garnitura promjera bušenja do 105 mm i dubine bušenja do 60 m.

-

Za guranje zaostalog materijala na etažama, čišćenju etaža, transport bušaće garniture i kompresora, prosjecanje puteva zasjecanje etaže i druge poslove predviđen je buldozer sa riperom.

-

Za utovar odminiranog materijala na kopu (kamenolomu) predviđen je bager kašikar sa čeonom kašikom zapremine kašike do 3m 3 ili neka druga utovarna mehanizacija sličnih karakteristika.

-

Za čišćenje terena, kopanje panjeva i razbijanje vangabaritnih komada dolomite predviđen je bager sa dubinskom kašikom i mogućnošću postavljanja čekića, zapremine kašike do 1,5m3.

-

Za utovar materijala na platou seperacije predviđen je utovarivač zapremine kašike do 3 m3 ili neke druge utovarne mehanizacije sličnih karakteristika.

-

Za transport

dolomite od utovarnog platoa do postrojenja za drobljenje i

separisanje, odnosno utovarnog bunkera predviđeni su kamioni zapremine sanduka 12 m3 koji nisu predviđeni za javni saobraćaj.

8. BUŠENJE I MINIRANJE

Bušenje minskih bušotina Bušačko – minerski radovi predstavljaju glavni dio tehnološkog procesa eksploatacije dolomita i sastoji se iz sljedećih, dole navedenih radnih procesa koji imaju zajednički cilj, ali različitu tehnološku sadržinu i to: 1. Bušenje minskih bušotina o bušenje vertikalnih dubinskih minskih bušotina, -

o bušenje horizontalnih minskih bušotina o bušenje kratkih minskih bušotina ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

28/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

2. Punjenje minskih bušotina eksplozivom 3. Iniciranje minskih bušotina

8.1. Bušenje vertikalnih minskih bušotina

Bušenje vertikalnih dubinskih minskih bušotina je sastavni dio metode miniranja pomoću “dubokog bušenja” – masovnog primarnog miniranja. Ova bušenja se izvode na radnoj liniji paralelno ivici etaže (jedan red bušotina) pod uglom od 700 a na rastojanju od 3,5 m od ivice etaže. Rastojanje između bušotina na liniji iznosi 3,0 m. Promjer bušenja je Φ 89 mm (slika br. 6). Ispiranje bušotine se vrši pomoću komprimiranog zraka.

8.2. Bušenje horizontalnih minskih bušotina Bušenje horizontalnih minskih bušotina se rade po potrebi (kod maksimalne visine etaže od 12 m) a bušenje se izvodi u jednom redu (Slika br. 6). Red bušotina je neposredno iznad platoa etaže i isti je horizontalan ili blago nagnut prema platu. Međusobni razmak bušotina u redu je definisan razmakom vertikalnih bušotina, jer se isti buši u blizini vertikalnih bušotina na odstojanju cca 1 m.

Dubina bušotina zavisi od linije najmanjeg otpora, odnosno od odstojanja od ivice etaže vertikalnih bušotina. Obično se horizontalne bušotine buše 1 m iza vertikalnih bušotina, tj 4,0 m ukupne dužine.

Horizontalne bušotine se buše istom, gore navedenom bušilicom promjerom bušenja Φ 89 mm. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

29/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


PODRUČJE PRIMJENE

B0 3 , 5 m

Ф 8 Ф

Slika br. 6 Bušenje vertikalnih i horizontalnih bušotina

8.3. Bušenje kratkih minskih bušotina ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

30/76


2017

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Bušenje kratkih minskih bušotina izvoditi će se kod izrade glavnog buldozerskog pristupnog puta, pristupnih puteva etažama i bermi odnosno platoa etaža kao i za druge svrhe po potrebi tehnološkog preocesa. Ovo bušenje se izvodi bušenjem kratkih minskih bušotina pneumatskim bušaćim čekićem. Promjer bušotina iznosi Φ 32 mm, dubina bušotine je zavisna od veličine negabarita odnosno prema potrebi i kreće se od 0,70 do 1,50 m. 8.4. Izbor prečnika minskih bušotina Veličina prečnika minske bušotine računa se po obrascu: d=k . D (mm) gdje je: d-prečnik minske bušotine (mm) k-koeficijent proporcionalnosti (0,1 – 0,3) D-maksimalno dozvoljena veličina komada Na slici br. 7 prikazan je dijagram krupnoće materijala u funkciji prečnika bušotine.

Slika br. 7 Dijagram zavisnosti materijala u funkciji prečnika bušotine.

U uslovima rada površinskog kopa dolomita Duboki Do utovar odminiranog materijala se vrši utovarivačem u kamione sa radne etaže E-665 i E-617 do ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

31/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

prijemnog koša stacionarnog seperacijskog postrojenja. Zahtjevi za maksimalnom krupnoćom komada su sljedeći: Iz uslova zapremine kašike utovarivača (Vk=1,5 -3,0 m3 – zapremina kašike): D max  0,75  3 V k  0,75  3 1,5  0,86  1,08 m

Srednje dozvoljeni prečnik komada u izminiranoj masi (presjek sa učešćem svih klasa) u odnosu na utovarno sredstvo: D sred  0,5  Vu

Vu- zapremina kašike utovarivača D sred  0,61  0,86 m

Prečnik negabaritnih komada u odnosu na primarno drobilično postrojenje: D max 

 B 4

gdje je:B-širina uže strane otvora mobilne drobilice (uzet u razmatranje širine 60 cm) pa je: D max  0,47 m

Srednji dozvoljeni prečnik komada u izminiranoj masi u odnosu na drobilično postrojenje: D sr  0,5  B

gdje je: B-širina uže strane otvora mobilne drobilice (uzet u razmatranje širine 60 cm) pa je: D max  0,30 m

Srednji dozvoljeni prečnik komada izminiranog u masi u odnosu na drobilično postrojenjje iznosi 30 cm i manji je od srednjeg dozvoljenog prečnika u odnosu na utovarno sredstvo, te bi za dalje razmatranje mjerodavan bio najmanji srednji dozvoljeni prečnik komada u odnosu na drobilično postrojenje, odnosno da su negabaritni komadi dimenzija većih od 47,0 cm. Veličina prečnika minske bušotine: d=k . D =0,15 . (470-860) = 70,5 – 129 (mm) Usvajamo d=89 mm.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

32/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

8.5. Osnovne karakteristike tehnologije miniranjna na eksploataciji dolomita Duboki Do Minerski radovi na površinskom kopu Duboki Do imaju primaran značaj i široku primjenu. Upotrebom eksploziva omogućava se uz odgovarajuće angažovanje stručne radne snage i mehanizacije ispunjenje planirane proizvodnje u eksploataciji dolomita. Treba istaći da su minerski radovi pri izvođenju primarnog i sekundarnog miniranja najčešće i najopasniji i najteži radovi. Uz to oni angažuju veliki broj mašina i radne snage kako sa pripremama miniranja tako i na samom miniranju. Izuzetno veliki značaj u eksploatacionoj djelatnosti imaju sigurnosne mjere koje će obezbjediti sigurnost dejstva eksploziva i time opravdati njegovu primjenu. To se postiže primjenom sigurnosnih eksploziva i sredstava za njihovo iniciranje, te odgovarajuće načine i u praksi provjerene metode miniranja i iniciranja minskih bušotina. Rušenje stijenskog masiva na etaži, prilikom primarnog miniranja, nastaje djelovanjem talasa naprezanja i ekspanzije gasova u bušotini. Talas naprezanja izaziva nastajanje pukotina u stijenskom masivu, a ekspanzija gasova odražava unutrašnju energiju i uslovljava odbacivanje miniranog materijala. Teoretska razmatranja i praktična iskustva ukazuju da se sigurnost iniciranja, smanjenje negabarita i smanjenje seizmičkih talasa, najvažnijeg pokazatelja kvaliteta miniranja može postići: povećanjem prečnika bušotine (do optimalnih granica), smanjenjem linije najmanjeg otpora, smanjenjen rastojanja između bušotina, pravilan izbor eksploziva za sredinu koja se minira, promjenom specifične potrošnje eksploziva mogu se, ali ne moraju dobiti kvalitetniji rezultati miniranjna, pravilan raspored eksploziva u bušotini, pravilno određena mjesta početnog impulsa (mjesto iniciranja), pravilno određen vremenski interval između minskih bušotina. Smanjenje ili povećanje svih gore navedenih parametara miniranja može se ići do optimalnih granica za dotičnu radnu sredinu, poslije toga svako smanjenje ili povećanje istih može predstavljati veliku opasnost po osoblje i mehanizaciju. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

33/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Na slici br.8 dat je šematski prikaz vrste izvođenja minerskih radova.

Miniranje za dobivanje dolomita na etažama E-701, E-689, E-677; E-665, E653, E-641, E629, E-617

Primarno (masovno) miniranje

Sekundarno miniranje

dubinske vertikalne minske bušotine Φ 86 mm horizontalne minske bušotine Φ 86 mm

Kratke min. bušotine Φ89 i Φ32

Slika br. 8 Šematski prikaz vrste izvođenja minerskih radova 8.6. Metoda miniranja Primarno miniranjne pomoću metode “dubokih” minskih bušotina koje se primjenjuju na eksploataciji dolomita Duboki Do koje se buše od površine gornjeg dijela etaže prema dole tj. odozgo prema dole sa blagim nagibom od 70 0 što osigurava čisto i glatko čelo etaže poslije miniranja jer se odvajanje dolomita od masiva vrši po liniji bušotina. Minsko polje čine bušotine u jednom redu paralelno ivici etaže sa međusobnim razmakom od 3,0 m i sa probušenjem ispod nivoa platoa etaže od 1,0 m. Linija najmanjeg otpora “W” je jednaka duž čitavog reda bušotina i iznosi 3,0 m. Osnovne odlike ove metode su: Primjene kod visinskih etaža čime se postiže mogućnost kombinacije viša vrsta eksploziva i primjena inertnog uloška i poretka eksploziva i iniciranja. Najbolje se može postići željena krupnoća miniranog materijala pogodnog za mehanički utovar. Obezbjeđuje se velika količina odminiranog materijala na jednoj etaži što omogućava optimalnu koncentraciju utovara i transporta. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

34/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Jedan od osnovnih zadataka navedene metode primarnog miniranja je postići odmah traženu granulaciju miniranog materijala. Poznato je da u praksi mora biti maksimalno dopušten prečnik komada poslije miniranjna uzimajući u obzir veličinu utovarne kašike odnosno bunkera primarnog drobiličnog postrojenja.

8.7. Izbor eksploziva Izabrani eksploziv, po svojim karakteristikama treba da odgovara geomehaničkim svojstvima dolomita i odabranim parametrima (geometriji) miniranja. Izbor eksploziva i parametara miniranja ne mogu se međusobno odvojiti zbog međusobne uslovljenosti. Osnovne karakteristike eksploziva su: energetska sadržina, brizantnost, radna sposobnost po TRAUZLOVOM testu, detonaciona brzina i gustina -

Izbor odgovarajućeg eksploziva vrši se prema komparativnim vrijednostima Trauzlovog testa i detonacione brzine i dosadašnjim iskustvima na primarnom miniranju. U prvom redu ne smiju se zaboraviti specifični uslovi miniranja u stijenskom masivu, kako se nebi napravila greška, jer se pored niske cijene eksploziva mora obezbijediti određena konstrukcija i ravnomjernost eksplozivnog punjenja, siguran prijenos detonacije, odgovarajuće drobljenje stijene i kvalitet eksploziva. Prema dijagramu, slika br. 9, za donji dio bušotine odgovara eksploziv sa detonacijskom brzinom od cca 3500-6500 m/s, a gornji dio bušotine od cca 25004000 m/s. Vrijednost detonacione brzine računata je približno za promjer patrone Φ 70 mm, jer se povećanje promjera patrone povećava i detonaciona brzina do izvjesnih granica. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

35/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

ČVRSTI KREČNJAK, DOLOMIT

Slika br. 9 Izbor eksploziva u zavisnosti od vrste stijene (zavisnost detonacione brzine od vrste stijene) Za iniciranje eksploziva u bušotinama usvaja se isključivo detonirajući štapin C-12. Za iniciranje detonirajućeg štapina usvaja se rudarska detonatorska kapisla br. 8. Zbog velike opasnosti na lutajuće struje za iniciranje rudarske detonatorske kapisle br. 8, usvaja se sporogoreći štapin. Veoma je česta pojava da se na dnu bušotina nalazi voda, što isključuje primjenu praškastih ekspoloziva bez odgovarajuće polietilenske zaštite. Zbog ove pojave, a i iz drugih razloga treba stavljati na dno bušotine plastični ili emulzioni eksploziv VITEZIT-20, KAMNITIT – E-1 ili E-2, MINEX-4. Ovi eksplozivi, kao “jači” ekspoziv treba da omoguće da se što više razori uklješteno dno etaže. Da bi se izbjeglo nastajanje “pragova” i tzv. “nogu”, a također i smanjili negabariti u toj zoni, na dnu bušotine se uvijek stavlja eksploziv sa većom detonacionom brzinom. Pri izboru optimalnih bušačko – minerskih radova, osim poznavanja fizičko – mehaničkih karakteristika stijenskog masiva potrebno je poznavati i akustičke karakteristike gdje postoji odgovarajuća ovisnost.

Akustičke karakteristike dolomita su:

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

36/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

γ (gr/cm3)

VL (m/s) -redukovana

Zs (m/s)

2,78

2300-3000

5600-6300

Radi raspucalosti ovih stijena usvojena brzina podužnih elastičnih talasa iznosi 2300-3000 m/s. Najveći dio energije prenosi se na stijenu kada je: Ze  K0 1 Zs

Ze=Zs γe . D = γv . VL γv-zapreminska masa stijene (g/cm3) VL- brzina prostiranja seizmičkih talasa Zs – akustična impedanca stijena  1 K 

2

0  Ko  0,62 ; a iz jednačine Ko K r    1  K 0  

Kr  0,05 Za čvrste i homogene stijene K0 teži jedinici (K0

1)

U tabeli br. 2. su prikazani eksplozivi sa odgovarajućim karakteristikama. U slučaju nedostatka na tržištu eksploziva koji zadovoljavaju po navedenom kriterijumu treba primjeniti eksplozive koji su najbliži graničnim uslovima za K 0 i Kr. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

37/76

NAZIV DOKUMENTA



OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

2017

DATUM IZDANJA


PODRUČJE PRIMJENE

Tabela br. 2 EKSPLOZIV

Dγc

VLγs

K0

KR

Amoneks 1 Amoneks 2 Amonal pojačan Amonal obični Kamniktit I Kamniktit II Nitrol I Nitrol II Vitezit 20 Kameks C Anfo - 1 Minex-1, Minex4

4.494 3.914 4.950 4.429 3.800 3.366 3.300 3.535 9.240 6.440 3.887

6147 6147 6147 6147 6147 6147 6147 6147 6147 6147 6147

0,55 0,48 0,609 0,545 0,467 0,414 0,406 0,435 1,14 0,79 0,766

0,084 0,123 0,059 0,0867 0,132 0,1717 0,1785 0,155 0,0043 0,0137 0,0185

D/P V0 Q 3 v10 3.686 4.302 3.347 3.685 4.177 4.729 4.796 4.166 1.547 1.974 4.04

Eksplozivi koji zadovoljavaju navedene uslove sa ekonomskog aspekta su povoljni ali zbog predviđenog načina eksploatacije, zašto je potrebno izvoditi miniranje na odbacivanju potrebno je koristiti u određenom procentu jače eksplozive i to do 15 %. Za razmatranje ćemo uzeti kombinaciju ANFO eksplozive i plastične VITEZIT 20 i kombinaciju amonijumnitratskih (AMONEX-2) i plastičnih (VITEZIT – 20): praškasti ili ANFO – 85 % i emulzioni ili VITEZIT – 20 – 15 % - SAMO ZA MOKRE MINSKE BUŠOTINE

K0 

Z e Z e  0,85  Z e  0,15 4684    0,78  0,70 Zs Zs 6000

 1 K 0 K r    1 K 0

2

  

 0,0152  0,05

Dobiveni rezultati zadovoljavaju navedene kriterije. U tabeli 3. date su karakteristike ANFO eksplozivnog sredstva. za gornji dio bušotine primjenjivati ANFO eksplozive (ANFEX, NITROL MINEX -1) praškaste eksplozive (AMONAL – pojačani, AMONEX) – po potrebi za donji dio bušotine (suhe) primjenjivati praškaste eksplozive (AMONAL – ojačani, AMONEX-1), a za mokre bušotine primjenjivat emulzione ili plastične eksplozive do maksimalnog odnosa procenata kako je gore navedeno.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

38/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Promjer patrona eksploziva je za promjer bušotine Φ89 mm je Φ70 mm. 8.16. Izbor mašine za bušenje Na bušenju dubokih minskih bušotina na PK “Duboki Do” koriste se usluge kooperanata. U daljem tekstu se daje proračun potrebnog kapaciteta bušenja na osnovu čega će biti vršen izbor bušilice od strane kooperanta ili eventualna nabavka. Kod izbora bušaće garniture, pažnju posvetiti izduvavanju kamene sitnježi iz bušotine. Normalno izduvavanje postiže se kada je brzina strujanja vazduha iz bušotine oko 20 m/s ili da je: Q

D 2  d 2 89 2  70 2   3,02 m3/min 10 10

gdje je: D- prečnik bušaće krune (89 mm) d-prečnik bušaćih cijevi (70 mm) Proračun kapaciteta bušilice Odabranu bušilicu je potrebno provjeriti u pogledu zadovoljenja traženog kapaciteta. Izdašnost bušotine iznosi: Ib 

L m’/m3.č.m. W aH

gdje je: L=17,00 m – dužina bušotine W=3,0 m – l.n.o. a=3,0 m – rastojanjje između bušotina u redu Ib 

14,00  0,129 3,0  3  12

m’/m3.č.m.

Dnevna potreba za bušenjem Ld  Q d  I b 

100000  0,129  58,64 m/dan 220

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

39/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Na osnovu iskustva na ovom kopu postiže se efektivna brzina bušenja od 8 m’/h, odnosno 48 m/smjeni. Iz ovog proizilazi da je potrebni broj radnih časova na dan na bušenju minskih bušotina: t dan 

58,64  7,33 h/dan 8,0

8.17. Izbor bušaćeg čekića Prema odabranoj tehnologiji mogu se očekivati “negabariti” u miniranoj masi 10 – 15 % preko 470 mm. Dnevna proizvodnja od 455 m 3č.m./dan sadrži prema tome slijedeću količinu mase preko 470 mm: Qn  Qd  0,10  455  0,10  45,5 m3č.m./dan

Zapremina jednog kamenog bloka iznosi: V n  a 3   0,7 1,20  3  0,34  1,78 m3č.m.

Broj kamenih blokova, koji se mogu očekivati u miniranoj masi iznosi: nb 

Qn 22,7   (133  24) komada Vn 0,34  1,78

Prosječna dubina bušenja u jednom bloku iznosi oko 0,5 m pa će potrebna dužina bušenja kratkih minskih bušotina iznositi: Ln  n N  L N  80  0,5  40,0 m/dan

odnosno: 40  220 dana  8800

m/god. U sličnim radnim uslovima brzina bušenja bušaćeg čekića se kreće od 8 – 12 m/h, te se usvaja čekić koji treba da radi oko 4,0 sati na bušenju kratkih minskih bušotina. Usvajanjem minimalne brzine bušenja od 10 m/h te 5 sati efektivnog rada u prvoj smjeni, za potrebe sekundarnog miniranja potreban broj bušaćih čekića iznosi: nŽ 

Ln 40   1,0 čekića V  t ef 8  5

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

40/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Imajući u vidu da će se bušenje, pored potreba sekundarnog miniranja (usitnjavanj) kamenih blokova, izvoditi i prilikom pomoćnih rudarskih radova (miniranje usjeka za otvaranje pristupnih puteva i sl.) usvajamo 1 bušaći čekić sa slijedećim osnovnim karakteristikama: potrebna količina zraka 2,5 m3/min radni pritisak 7 bar prečnik bušaće krune Φ 32 mm -

dubina bušenja

do 4 m

8.18. Snabdijevanje komprimiranim zrakom Samo dva potrošača, rotaciono – udarna bušilica i bušaći dubinski čekić će trošiti komprimirani zrak. Uz izabranu bušaću garnituru odgovara kompresor kapaciteta 9 – 12 m3/min komprimiranog zraka sa pritiskom 700 – 900 kPa (7-9 bara). Ako pretpostavimo da će odjednom u radu biti 1 čekić i bušilica, potrošnja komprimiranog zraka iznosi: 1 . 2,5+7=9,5 m3/min, što znači da kompresor kapaciteta 10 m 3/min odgovara. 9. UTOVAR I TRANSPORT MINIRANOG MATERIJALA

Utovar miniranog materijala vršiti će se pomoću utovarivača ili hidrauličnog bagera. Utovar će se vršiti na utovarnoj etaži kopa E-665 i E-617. Na slici br. 27 dat je izgled utovarivača sa osnovnim karakteristikama: osovinsko rastojanje 3200 mm kolotrag 2100 mm maksimalna dužina sa kašikom na tlu 7722 mm maksimalna visina sa kabinom 3240 mm maksimalna širina – spoljna širina kašike 2702 mm klirens (ispod zgloba šasije) 450 mm masa stroja 18400 kg zapremina kašike 2,0 m3 maksimalna operativna visina 2800 kg korisna nosivost kašike 4200 kg ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

41/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

-

2017


PODRUČJE PRIMJENE

-

DATUM IZDANJA


specifična potrošnja goriva pri max. momentu maksimalna snaga motora.

164 gr/h (223 g/kWh) 153 kW (205KS)

Materijal koji se utovara utovarivačem u mora biti prethodno odminiran i isti se ne smije kašikom otkidati iz kosine etaže niti kašikom razbijati krupne komade. Na slici broj 28 je prikazana tehnološka šema rada utovarivača na utovaru materijala u kamion a zatim u prijemni koš drobilice. Pored utovarivača na utovaru će raditi i hidraulični bager čiji je način rada opisan u poglavlju: Rad sa hidrauličnim bagerom.

Slika br. 27 Izgled utovarivača

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

42/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Slika br. 28 Tehnološka šema rada utovarivača na utovaru materijala u kamion 1.Kamion; 2. Utovarivač; 3. Kretanje sa punom kašikom; 4. Kretanje sa praznom kašikom; 5. Miniran materijal

9.1. Unutrašnji transport Unutrašnji transport minirane mase, od mjesta utovara sa utovarivačem do postrojenja za drobljenje i klasiranje vršit će se kamionskim prevozom.

9.2. Proračun kapaciteta angažovane opreme na utovaru i transportu Na površinskom kopu za rad na dobivanju utovara i transportu predviđa se sljedeća oprema: ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

43/76

NAZIV DOKUMENTA



OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA


PODRUČJE PRIMJENE

-

2017

DATUM IZDANJA

utovarivač zapremine kašike od 2 m3 buldožer snage od 150 – 220 kW bager gusjeničar zapreminske kašike od – 1,0 m 3 kamion damper zapremine 9 m3

2 kom 1 kom 1 kom 2 kom

9.2.1. Proračun kapaciteta utovarivača Satni kapacitet utovarivača iznosi: Qn 

3600  V  kb te

gdje je: V - zapremina kašike utovarivača (2,0 m3) kb – koeficijent bagerovanja kb 

kp kr



0,9  0,67  0,70 1,45

kp – koeficijent punjenja kašike (0,9) kr – koeficijent rastresitosti (1,35) tc – vrijeme ciklusa utovarivača tc= tk+ tp+ tpr+ ti tc – vrijeme punjenja kašike (s) tp – vrijeme vožnje punog utovarivača (s) tpr – vrijeme vožnje praznog utovarivača (s) ti – vrijeme istresanja utovarivača (s) Prosječno vrijeme ciklusa utovarivača u sličnim uslovima iznosi tc = 120 (s) pa je: Qn 

3600  2,0  0,8  48,0 m3r.m./h 120

Smjenski kapacitet utovarivača: Qsmj  48,0  8  0,85  326,4 m3r.m./smjeni

Ako kamenolom radi 220 dana u jednoj smjeni utovariti će se: ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

44/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Q god  220  326,4  71808 m3r.m.

Investitor posjeduje dva utovarivača zapremine kašike 2 m 3 što zadovoljava potrebe površinskog kopa za planirani godišnji kapacitet od 100.000 m 3r.m./god i utovar gotovih proizvoda kod seperacije.

9.2.2. Proračun kapaciteta hidrauličnog bagera Kao što je već rečeno, hidraulični bager kašikar sa obrnutom kašikom zapremine kašike Vk =1,0 m3, biti će angažovan na poslovima otkopavanja i odbacivanja masa, kao i pomoćnim poslovima izrade pristupnih i etažnih puteva, mehaničkog usitnjavanja negabarita, izrade obodnih kanala za odvodnjavanje kao i druge poslove po potrebi.

9.2.3. Kapacitet bagera Efektivni kapacitet hidrauličnog bagera iznosi: Qef 

3600  V k p Tc

Qef 

3600  1,0  0,8  82,28 m3 r.m./h 35

gdje je:V - zapremina kašike (m3) Tc – vrijeme jednog radnog ciklusa bagera (s) kp – koeficijent punjenja kašike bagera Dnevni kapacitet bagera za jednu smjenu sa šest sati efektivnog rada iznosi: Q d  Qef  n  Tsmjene

m3 r.m./smjeni

Qd  82,28  6  493,7 m3 r.m./smjeni

Godišnji kapacitet bagera: Q god  Q d  N god Qgod  493,7  220  108.614

gdje je:

m3 r.m./god

Ng-broj radnih dana bagera u godini

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

45/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

9.2.4. Transport dolomita Transport dolomita predviđen je da se vrši kamionima kiperima čije su osnovne karakteristike: zapremina sanduka 9 m3 snaga motora 148 kW Ukupna količina odminiranog dolomita kojeg treba transportovati na osnovu godišnje proizvodnje od 100.000 m 3.č.m. smjenske proizvodnje 455 m3.č.m. ili 613 m3.r.m. Odminirani materijal treba odvući do mjesta primarnog drobiličnog postrojenja smještenog na zapadnom dijelu P.K. sa navozištem na E-665. Vrijeme transporta kamiona usvaja se za pola dužine etaže sa radnog platoa na koti 665, odnosno za izminiran materijal na koti platoa na E-617. Kapacitet kamiona u sistemu sa odabranim utovarivačem određuje se na sljedeći način: Qh 

t pk

3600  V sk  k p  t tp  t ik  t tpk

(m3.r.m./h)

gdje je:Qh satni kapacitet kamiona tpk – vrijeme punjenja kamiona (45 s) ttp – vrijeme transporta punog kamiona (240 s) tik – vrijeme istovara i manevrisanja kamiona (20 s) ttpk – vrijeme transporta praznog kamiona (180 s) Vsk –zapremina sanduka kamiona (9 m3) kp –koeficijent punjenja kamiona (0,95) Unošenjem svih elemenata u formulu dobije se satni kapacitet kamiona: Qh 

3600  9  0,95  66,19 (m3.r.m./h) 45  240  20  160

Za efektivno vrijeme na transportu od 6 sati, smjenski kapacitet kamiona iznosi: Qsmj  Qhk  t smj .k .  66,19  7,0  463,35 (m3.r.m./h)

gdje je:Qsmj.k.-smjenski kapacitet kamiona Qh.k.-satni kapacitet kamiona tsmj.k.-efektivno radno vrijeme kamiona Dužina transporta od mjesta za proizvodnju do drobiličnog postrojenja iznosi maksimalno 300 m. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

46/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Pošto je smjenska proizvodnja površinskog kopa “Duboki Do” 613 m 3r.m. to će se za potrebe transporta trebati obezbjediti potreban broj kamiona. Nk 

Qsm 613,00   1,32 kamion Qk .smj . 463,35

gdje je:Nk- broj kamiona u smjeni Qsmj- proizvodnja u smjeni Qk.smj.- smjenski kapacitet kamiona Za nesmetanu dinamiku odvijanja transporta na P.K. neophodno je obezbjediti dva (2) kamiona.

9.2.5. Kapacitet buldozera Buldozer će raditi kao osnovna mašina na guranju materijala na nižu etažu te pripremanju na gomile, za rad utovarivača na utovaru i transportu, zatim na čišćenju radnog planuma berme, te izradi i održavanju povremenih i stalnih putova na kopu (Slika br. 29). Buldozer će takođe raditi na otklanjanju lokalnih nanosa materijala, na smanjivanju (škarpiranju) visokih etaža za premještanje većih količina materijala na kraća odstojanja, za izradu usjeka i zasjeka uređenjne deponije i dr. Kapacitet buldozera zavisi od dimenzija pluga, profila trase, osobina stijene te od brzine kretanja. Qh 

3600  V  k g  k ng (m3/h) tc  kr

gdje je: V – zapremina rastrešene vučne prizme na plugu buldozera kg – koeficijent kojim se uzimaju u obzir gubici stijenskog materijala u procesu transporta: kg=1-bL gdje je:b =0,008-0,004 L- dužina transporta u metrima kng- koeficijent nagiba trase u radu (tabela br. 4) tc- vrijeme ciklusa, sekundi kr-koeficijent rastresitosti ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

47/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Slika br. 29 Izgled buldozera Vrijednost koeficijenata nagiba trase u radu

Odnos dužine horizontalnog dijela i ukupne dužine 1,0 0,6 0,3 0,2

Tabela br. 4

Vrijednost koeficijenta kng pri radu u padu od u padu od na usponu od 10 % 20 % 10 % 1,80 2,50 0,60 1,10 1,60 0,37 0,60 0,90 0,18 0,36 0,55 0,12

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

48/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Na slici br. 30 prikazana je zavisnost maksimalnog otkopnog kapaciteta buldozera na gusjenicama (a) i na točkovima (b) proizvodnje Caterpiler (USA) od prosječne dužine transporta stijenskog materijala.

Slika br. 30 Zavisnost otkopnog kapaciteta buldozera a) na gusjenicama, b) na točkovima Kapacitet je izražen u m3/h rastresitog materijala (kr=1,35). Da bi se izračunao eksploatacioni kapacitet buldozera za konkretne uslove, tehnički kapacitet dobiven sa dijagrama množi se slijedećim koeficijentima korekcije, tabela 5.

Koeficijent korekcije

Tabela br. 5

Uticajni faktori

Koeficijent

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

49/76

NAZIV DOKUMENTA



OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

2017

DATUM IZDANJA


PODRUČJE PRIMJENE

buldožerista stijenski materijal:gomila - veći otpor kopanja - ljepljiv - ripovan ili miniran - zapreminska težina vidljivost (kiša, snijeg, magla) vrijeme čistog rada: 50 min/h 40 min/h nagib trase od: + % (-) 30 % + % (+) 30 %

za gusjeničare 0,6-1,00 1,20 0,80 0,80 0,6-0,8 1,37 0,80

za točkaše 0,5-1,00 1,20 0,75 0,80 1,37 0,70

0,84 0,75

0,84 0,75

1,0-1,25 1,0-0,40

1,0-1,25 1,0-0,40

Kod rada na guranju materijala na nižu etažu Tehnički rukovodilac kopa mora izdati tehničko uputstvo za rad sa buldožerom a ono mora da sadrži: kad i pod kojim uslovima može gurati materijale na nižu etažnu ravan, koliko smije da se kašika noža buldozera odnosno ivica spoljne gusjenice nalazi od ivice etaže, što se ocjenjuje na licu mjesta pregledom stanjna etaža, ali ne smije ni u jednom trenutku preći u zonu zarušavanja etažne kosine. Površinski kop Duboki Do za svoje potrebe mora imati na raspolaganju jedan buldozer koji moži zadovoljiti traženi kapacitet. Ovdje će biti prikazane tehničke karakteristike buldozera TG-170B: snaga motora 170 KS motor DISSEL 4-taktni, broj cilindara 6 težina 15.600 kg težina buldožerskog pluga 3.600 kg dužina pluga 4.080 mm visina pluga 935 mm najveća dubina spuštanja pluga 450 mm dužina gusjenica 3.870 mm širina gusjenica 500 mm visina gusjenica 1.250 mm visina buldozera sa kabinom 2.700 mm širina na gusjenicama 2.450 mm brzina kretanja – naprijed: ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

50/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE



I brzina

3,4 km/h



II brzina

5,5 km/h



III brzina

10,4 km/h

- nazad

-



I brzina

3,46 km/h



II brzina

5,66 km/h



III brzina

10,6 km/h

najveći uspon pri kretanju specifični pritisak na tlo rezervoar za gorivo

40 % 0,72 kg/cm2 300 l

Napomena: Iako su date tehničke karakteristike buldozera TG-170B, Investitor može koristiti i druge buldozere koji zadovoljavaju tehničkim karaketeristikama.

10. ODVODNJAVANJE POVRŠINSKOG KOPA

Za odvodnjavanje oborinskih i tekućih voda u području površinskog kopa predviđena je izrada obodnog kanala iznad kopa (vidi prilige situacionih karti). Poprečni presjek kanala iznosi P=0,525 m 2, dimenzije kanala iznose: širina kanala u vrhu 1m širina kanala u dnu 0,5 m visina kanala 0,7 m Izrada kanala vrši se mehanizovano uz pomoć hidrauličnog bagera sa dubinskom kašikom a treba biti udaljen najmanje 10 m iznad ivice kopa tj. etaže na E-701. Odvodnjavanje utovarnog platoa dubinske etaže E-629 odnosno E-617 vrši se putem vodosabirnika čije dimenzije iznose 10 x 5 m i dubine cca 2,5 m zapremine 125 m3 smještajnog prostora. S obzirom na raspucalost stijenske mase dolomite i veliku vjerovatnoću migracije vode kroz pore i pukotine dolomite, vodosabirnik predstavlja sigurnost skupljanja vode kod većih količina padavina, odnosno u zimskom periodu. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

51/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

U vodosabirniku, instalisati jedna plutajuća muljna pumpa kapaciteta 6 – 8 l/s, sa visinom dizanja 40 – 60 m, sa potisnim cjevovodom pumpe od 2’’ (vatrogasno crijevo ili plastično) . Sva voda koja bi se ispumpavala iz postojećeg vodosabirnika bi obodnim kanalom bila odvođena vododjelnicama u potok Puhovik.

11. SNABDIJEVANJE PITKOM I INDUSTRIJSKOM VODOM NA POVRŠINSKOM KOPU

Za snabdijevanje uposlenih radnika pitkom vodom i za druge potrebe za koje je neophodna čista voda, koristiti će se cisterna za vodu. Pored cisterne za pitku vodu, treba obezbijediti i cisternu sa industrijskom vodom za redovito polijevanje svih prilaznih puteva površinskom kopu, prema potrebi u ljetnom periodu radi zaštite od prašine zaposlenih i rudarskih mašina, kao i kamiona za prevoz iskopanog materijala.

12. PREDMJER I PREDRAČUN RADOVA

Na osnovu iskustava u dosadašnjem radu i podacima kojima raspolaže menadžment privrednog društva Agregati i betoni ''PUT'' d.o.o. Sarajevo, za godišnju proizvodnju od 100.000 m3č.m., specifični troškovi materijala i energije su sljedeći:

Gorivo Koncesije Sirovina i radni material Bušenje i miniranje Materijal za održavanje i usluga održavanja Plate i druge naknade za radnike Amortizacija Mazivo i plin UKUPNO ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

52/76

4,29 KM/m3č.m 0,78 KM/m3č.m 0,34 KM/m3č.m 1,52 KM/m3č.m 1,79 KM/m3č.m 2,46 KM/m3č.m 3,90 KM/m3č.m 0,02 KM/m3č.m 15,11 KM/m3č.m

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Uz kojeficijent rastresitosti k=1,3 i zapreminskom težinom 1,70 t/m 3r.m. prosječna proizvodna cijena agregata iznosi: Cp 

Ut 15,11   6,84 KM/m3 agregata k r   1,30  1,70

Godišnji trošak proizvodnje će iznositi Cp  100.000  15,11  1.511.000,00 KM 13. SNABDIJEVANJE POVRŠINSKOG KOPA GORIVOM I EKSPLOZIVOM

Površinski kop “Duboki Do” nije priključen na mrežu električne energije. Snabdijevanje sa električnom energijom potrošača vrši se sa tri dizel električna agregata: 1. agregat tipa TESAR 200 kW 2. agregat tipa VILSON 50 kW 3. agregat tipa ULJANIK 50 kW UKUPNO 300 kW Sva tri agregata snabdijevaju sa električnom energijom potrošače na površinskom kopu kao i komplet seperaciju, tercijalnu drobilicu sa sitom i seperaciju jalovine kao i osvjetljenje poslovnih prostorija kopa.

Snabdijevanje površinskog kopa eksplozivom Površinski kop će se snabdijevati eksplozivom i eksplozivnim materijalima u dane kad se izvode minerski radovi, odnosno količine koje su određene planom miniranja potrebno je utrošiti. Eventualno neutrošeni eksploziv i eksplozivne materije moraju se ponovo vratiti u skladište odakle su i izuzete. Snabdijevanje površinskog kopa gorivom i mazivom Na površinskom kopu za potrebe tehnologije instalisati će se skladište zapaljivih i opasnih materija, u ovom slučaju cisterna za gorivo i kontejner za smještaj ulja i maziva. Uskladištenje se mora izvršiti u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za skladištenje zapaljivih i opasnih materija (Službeni list ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

53/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

SFRJ br. 38/77). Do izgradnje skladišta, potrebne količine goriva i maziva će se dovoziti u odgovarajućim prevoznim sredstvima u količinama koje su mogu rasporediti po mašinama.

14. SISTEMATIZACIJA RADNIH MJESTA NA POVRŠINSKOM KOPU

Redni br oj

1 2

Radno mjesto

Tehnički rukovodilac kopa Rukovodilac zaštite na radu

Broj iz vr ši oc a

Potrebna stručna sprema

1

VSS, VS

1

VSS/VS

3

Mjerački poslovi

1

SSS

4

Geolog

1

VSS ili SSS

5

Čuvar

3

-

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

54/76

Napomena

Po

zakonu o rudarstvu Po zakonu o rudarstvu Po zakonu o rudarstvu Po zakonu o rudarstvu Dozvola za nošenje

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

6

Poslovođa

1

SSS

7 8 9

Automehaničar Bušač – palilac mina Pomoćni bušač

1 1 1

SSS KV/VK KV

oružja Po zakonu rudarstvu Iskusan Položen ispit Interno obučen Položen ispit rukovaoca rudarskim mašinama

10

Rukovaoc rud. mašina

4

VKV

11

Vozač kamiona

2

KV

Vozački ispit

12

Pomoćni radnik

1

PK

Položen ispit

13

Električar

1

VKV

Iskusan

14

Bravar

1

KV

Iskusan

15

Radnik na bunkeru

1

PK

Interno obučen

UKUPNO

o

za

21

15. MJERE ZAŠTITE NA RADU

Pri razradi mjera zaštite na radu po ovom projektu primjenjeni su sljedeći propisi i normativi, a isti će se primjenjivati u toku eksploatacije i tehnološkim procesima izvođenim na bazi projekta i to: o Zakon o rudarstvu (uredba sa zakonskom snagom o rudarstvu, Sl. list R BiH, broj 24/93) o Zakon o zaštiti na radu (Sl. list Sr BiH broj 22/90 i 13/94), o Pravilnik o tehničkim normativima za površinsku eksploataciju ležišta mineralnih sirovina i Pravilnik o tehničkim mjerama i o zaštiti na radu na površinskim otkopima uglja, metalnih i nemetalnih mineralnih sirovina, zaštitne mjere. o Pravilnik o tehničkim normativima za površinsku eksploataciju arhitektonskog – građevinskog kamena (ukrasnog kamena), tehničkog kamena, šljunka i pijeska i preradu arhitektonsko – građevinskog kamena. o Pravilnik o opštim mjerama i normativima zaštite na radu na oruđima za rad i uređajima. o Pravilnik o opštim mjerama zaštite na radu od buke u radnom prostoru. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

55/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

o Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona. o Pravilnik o stručnoj spremi i načinu provjere stručnog znanja lica koja mogu rukovati uređajima i postrojenjenima u tehnološkom procesu o Pored mjera zaštite predviđene važećim tehničkim propisima i pravilnicima, te Uputstva za rad izdatih od strane tehničkog rukovodioca jame, pri izvođenju rudarskih radova po ovom projektu potrebno je provoditi i posebne mjere zaštite. Mjere zaštite na radu sprovode se poduzimanjem niza kompleksnih radnji u cilju identifikacije potencijalnih opasnosti, njihovog eliminisanja ili smanjenja, a sprovode se kroz: Organizovanje svih faza tehnološkog procesa na način predviđen ovim DRP, sprovođenje propisanih mjera zaštite na radu te obezbjeđenje visokog stepena ispravnosti i funkcionalnosti mehanizovane i druge opreme. Edukaciju radnika koji izvode tehnološke operacije, kao i radnika koji vrše nadzor. Ustrojavanje i vođenje dokumentacije rudarskog preduzeća u obimu i na način definisan odredbama propisa. 15.1. Obezbjeđenje javne sigurnosti

o o o o

o o o o o

Obezbjeđenje javne sigurnosti se obavlja na više načina: postavljanjem tabli upozorenja, postavljanjem stražarskih mjesta, prilikom miniranja na svim prilazima opasnoj zoni od razlijetanja komada, najava miniranja zvučnim signalima, obavještenje organa mjesne zajednice i općine o postupku vladanja prilikom miniranja i to pismenim putem u početku godine, Obavijest sadrži: vrijeme izvođenja masovnog miniranja, postupak i vladanje za vrijeme miniranja, vrijeme i način prevoza eksplozivnih sredstava, signali za vrijeme miniranja, mjere sigurnosti koje se poduzimaju prije i za vrijeme miniranja. 15.2. Mjere sigurnosti u toku izvođenja radova na radnoj etaži

Prije početka radova, kao i u toku rada mora se vršiti pregled radilišta. Pregled vrši poslovođa ili nadzornik, palioc mina i tehnički rukovodilac kopa. Kod uočavanja bilo kakve opasnosti za ljude i objekte, potrebno je preduzeti sve mjere sigurnosti dok se opasnost ne ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

56/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

otkloni. Sve uočene primjedbe u toku pregleda upisuju se u dnevnik koji se daje na uvid tehničkom rukovodiocu na potpis. Zabranjuje se istovremeni rad na više etaža, ukoliko su radna mjesta jedno iznad drugog. U izuzetnim slučajevima se to može dozvoliti, ukoliko tehnički rukovodilac ocijeni da ne postoji opasnost po zaposlene i mehanizaciju i nakon što izda posebno pismeno uputstvo za takav rad. Zabranjeno je kretanje vozila i ostalih pokretnih mašina u zoni 2,0 m od ivice etaže. Otkopavanje dolomita se ne vrši noću, pa nije potrebno obezbjediti odgovarajuću rasvjetu. Putevi kojima se kreću radnici, a ukoliko su blizu ivice etaže, iste zaštititi ogradom. Sve labave i viseće komade sa ivice i kosine etaže neophodno je odstraniti, pri čemu radnici koji to obavljaju moraju biti vezani opasačem i konopcem, a drugi da ih pridržavaju. Eventualna klizišta potrebno je obilježiti vidnim znacima, kako ljudi i mehanizacija ne bi došli u zonu opasnu za rušenje. Ukoliko se primijeti kretanje masa, ljude i mehanizaciju hitno ukloniti sa ugroženog mjesta, a na kritičnom mjestu dati i fizičko obezbjeđenje. Prilikom miniranja zabranjena je upotreba vlažnog eksploziva. Eksploziv je zabranjeno mehanički pretovarati. Pretovar se smije vršiti samo ručno i to samo ovlaštena lica. Aktiviranje minskih bušotina vršiti od strane objekata koji su ugroženi. U vrijeme velikih kiša rad je potrebno obustaviti, a opremu i ljude skloniti na sigurno mjesto. Nakon prestanka padavina radilišta treba prethodno pregledati, eventualne opasnosti otkloniti, pa tek onda nastaviti sa radom. U vrijeme miniranja ljude i opremu skloniti na bezbjedna mjesta, a mjestu miniranja omogućiti pristup sa bilo koje strane. Obavezno okavati etaže nakon miniranja, većih vremenskih promjena kao velikih kiša, otapanja snijega, nakon velikih mrazova. Datum i rezultate kavanja upisivati u knjigu rudarskog nadzora. 15.3. Mjere zaštite kod izvođenja bušačko-minerskih radova Tehnološki proces bušenja i rušenja stijene energijom eksploziva predstavljaju tehnološki proces sa najvećim potencijalnim opasnostima pri površinskoj eksploataciji tehničkog kamena, koje u datim uslovima predstavljaju opasnosti od nastajanja kolektivnih nesreća, uništavanja imovine preduzeća i skrnavljenja životnog okoliša. Zbog toga se ovom tehnološkom procesu mora posvećivati posebna pažnja i mjere zaštite na radu posmatrati i analizirati u obimu, koji stvara sve pretpostavke zaštite od: o miniranjem odbačenih jedinica stijene koja se minira, o djelovanja vazdušnog udarnog talasa na ljude, postrojenja i objekte, o seizmičkog djelovanja eksplozije na ljude, objekte i postrojenja, o toksičnog, toplotnog i zagušljivog djelovanja gasnih produkata eksplozije i ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

57/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

o skrnjavljenja životnog okoliša (vode, zemlje i vazduha) sindromom eksplozivnog razlaganja eksplozivnih materijala, o opasnosti od povređivanja usljed upotrebe oruđa za rad i uređaja i o opasnosti vezane za rad na otvorenom prostoru, kao i defektnim uslovima konfora radne sredine. Izvođenje bušačko minerskih radova se smije vršiti samo po odobrenoj tehničkoj dokumentaciji i Godišnjem planu bušenja i miniranja, u kojem se unose svi parametri trenutnog stanja područja u kojem se izvode miniranja, parametri geometrije i tehnologije bušenja i miniranja i ostali parametri neophodni za propisno i bezbjedno izvođenje bušenja i miniranja.

19.3.1. Bušenje minskih bušotina Izrada minskih bušotina za izvođenje miniranja vrši se odabranom bušaćom garniturom ili drugom, čije karakteristike omogućuju izradu minskih bušotina projektovanog prečnika. Za potrebe dopunskih miniranja, minske bušotine se mogu izrađivati primjenom bušaće garniture kada to negabariti uslovljavaju ili, kako je predviđeno, bušilicama odnosno čekićima za izradu bušotina malog prečnika (30mm). Broj minskih bušotina, njihov raspored, nagib, dubina i prečnik određeni su projektom, a za potrebe svakodnevnog rada u izmjenjivim uslovima radne sredine određuju se planom bušenja i miniranja za taj dan. Bušaća garnitura mora se transportovati unutar kamenoloma samo saobraćajnicama ili slobodnim terenima koji omogućuju njenu potpunu stabilnost i sigurnost transporta. Na terenima na kojima se vrši transport bušaće garniture, koji ne odgovaraju uslovima bezbjednosti transporta, mora se drugom pomoćnom mehanizacijom preduzeća izvršiti priprema odnosno izrada saobraćajnice za kretanje bušaće garniture. Prostor na kojem se vrši izrada minskog polja mora biti čvrst, očišćen, stabilan, nagiba koji odgovara karakteristikama bušaće garniture i unaprijed definisan u pogledu geometrije minskog polja koje se izgrađuje. Ukoliko je teren ili njegov dio, na kojem se vrši bušenje, nagnut više od nagiba koji je predviđen karakteristikama bušaće garniture, bušaća garnitura se mora na odgovarajući način obezbjediti od pomjeranja ili prevrtanja. Prilikom svakog postavljanja bušaće garniture mora se voditi računa da se garnitura postavi na dovoljnom odstojanju od ivice etaže ili drugih udubljenja, upravno na ivicu etaže ili udubljenja i okrenuta u smijeru suprotnom od ivice etaže ili udubljenja kako bi se u slučaju nehotičnog uključenja translacije mašine ista kretala suprotno od ivice etaže ili udubljenja. Minimalno odstojanje konstrukcije bušeće garniture od ivice etaže definiše se geometrijom minskog polja, s tim što se centar masa, opterećenje pomjera u osu garniture, jer se ivici etaže primiče samo toranj garniture. Ako se prilikom pripreme za postavljanje garniture i pregleda kosine ispod radne površine i samo površine na kojoj će se vršiti bušenje, utvrdi ili posumnja na ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

58/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

nestabilnost i slabu nosivost terena, bušaća garnitura se ne smije postavljati na to mjesto. Prilikom transporta ili premještanja bušaće garniture, kao i za vrijeme njenog rada u ugroženom prostoru garniture ne smiju se nalaziti ili kretati ljudi niti druga oprema PK-a, osim rukovaoca i njegovih pomoćnika. Prije svakog početka rada sa garniturom mora se izvršiti provjera ispravnosti i funkcionalnosti svih elemenata garniture, podmazivanjem dijelova koji su predviđeni za podmazivanje, obezbjediti odgovarajući bušački pribor i izvršiti provjera rada svih mehanizama garniture bez opterećenja. Uz bušaću garnituru mora uvijek biti obezbjeđeno slijedeće: o uputstvo za rukovanje i održavanja, o komplet prve pomoći, u čijem sastavu bi trebao postojati i serum protiv zmijskog ujeda (vodeći računa o kratkom roku trajanja istog), o bušaći pribor (spojke, bušaće šipke i krune), o odgovarajući alati za male i srednje popravke kao i specijalni alati za pridržavanje pribora, o aparat za gašenje požara punjen lakim suhim prahom sadržaja ne manjeg od 6kg sredstva (S-6), o reflektorski uređaji i/ili prenosna rudarska svjetiljka (za uslove noćnog rada), o dnevnik rada bušaće garniture i pripadajućeg kompresora. Sastavni uređaj bušaće garniture čini kompresorski agregat koji obezbjeđuje komprimirani zrak za pogon pneumatskih uređaja bušaće garniture. Kompresorsko postrojenje se postavlja, kao i bušaća garnitura, na terenu koji obezbjeđuje njegovu sigurnost i stabilnost. Cijevi za spajanje kompresorskog agregata i bušaće garniture moraju biti atestirane, ispitane na radni pritisak kompresora uvećan za 50%. Ove cijevi se moraju spajati na način koji obezbjeđuje da se komprimirani zrak ne rasipa u sistemu, položene po terenu na način koji obezbjeđuje njihovu mehaničku i drugu sigurnost. Prije početka rada, odnosno uključenja kompresorskog postrojenja u rad, mora se izvršiti pregled i provjera ispravnosti i funkcionalnosti svih elemenata kompresorskog postrojenja i razvoda komprimiranog zraka. Ukoliko se pregledom i provjerom utvrdi potpuna ispravnost i funkcionalnost svih elemenata kompresora, pristupa se puštanju kompresora u pogon. Ukoliko se prilikom pregleda i ispitivanja utvrde bilo kakve nepravilnosti i neispravnosti elemenata kompresorskog postrojenja ili se posumnja na njihovo postojanje, postrojenje se ne smije puštati u pogon dok se neispravnost ili nepravilnost ne otklone. Uz kompresorsko postrojenje mora uvijek postojati slijedeće: o uputstvo za rukovanje i održavanje, o komplet prve pomoći, u čijem sastavu bi trebao postojati i serum protiv zmijskog ujeda. Ovaj komplet se obezbjeđuje za kompresor i bušaću garnituru kao jedinstven. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

59/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

o odgovarajući alati za male i srednje popravke kao i alat za izvođenje spojeva na razvodu komprimiranog zraka, o aparat za gašenje požara punjen lakim suhim prahom sadržaja ne manjeg od 6 kg sredstava (S-6), o reflektorski uređaji ili prenosna rudarska svjetiljka (za uslove noćnog rada). Na kompresoru je postavljen zračni rezervoar visokog pritiska, koji se mora prijaviti nadležnom organu kojoj pripada radilište. Za obezbjeđenje uslova sigurnosti pri odlasku i dolasku radnika na radilište, radnici se moraju kretati putevima koji su unaprijed određeni i definisani Uputstvom o kretanju radnika na PK-u. Zaštita od atmosferskih pražnjenja na radnom mjestu bušača izvodi se propisnim galvanskim vezivanjem svih metalnih masa bušaće garniture i kompresorskog agregata. Zaštita od opasnog djelovanja agresivne mineralne prašine provodi se obezbjeđenjem potpune ispravnosti i funkcionalnosti sistema za otprašivanje i po potrebi upotrebom ličnih zaštitnih sredstava za zaštitu disajnih organa. Mineralna prašina koja se nakuplja prilikom bušenja se ne smije razbacivati po slobodnom prostoru niti bacati u vodotoke, a gomile te prašine moraju biti zaštićene od raznošenja djejstvom vjetra polijevanjem ili na drugi način. Zaštita od nepovoljnog djelovanja defektnog osvjetljenja ili nedovoljne osvijetljenosti provodi se instalisanjem reflektorskih uređaja i korištenjem prenosnih rudarskih ili drugih svjetiljki, koje obezbjeđuju minimalan intenzitet rasvjete od 10 lx u području bušenja, odnosno 1 lx na pješačkim stazama. Pri radu bušaće garniture emituje se buka čiji je intenzitet iznad 90 dB(A), odnosno iznad N-85. U uslovima slobodnog prostora ova buka se širi u okoliš ugrožavajući radnike na susjednim radnim mjestima i/ili lica koja se u bilo kojem osnovu nađu u ugroženom području. Radnici zaposleni na bušenju, moraju, pored lične zaštitne opreme i sredstava, propisanih aktom preduzeća, a koja moraju odgovarati uslovima rada na otvorenom prostoru, biti snabdjeveni sredstvima za zaštitu sluha.

15.3.2. Mjere zaštite pri manipulaciji eksplozivnim sredstvima Poslove manipulacija sa eksplozivnim sredstvima mogu vršiti radnici stariji od 21 godine, koji su obučeni za taj rad, a koje je odgovorni tehnički rukovodioc ovlastio da vrše te poslove. Sve manipulacije sa eksplozivnim sredstvima moraju se vršiti prema uputstvu o transportovanju, smještaju, čuvanju, izdavanju i upotrebi eksplozivnih sredstava koje izdaje odgovorni tehnički rukovodioc kopa, prema ovom projektu, planovima i programima miniranja i odredbama važećih propisa i normativa. Pri rukovanju sa eksplozivnim sredstvima moraju se poštovati slijedeće osnovne odredbe: ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

60/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

o uskladištenje i čuvanje eksplozivnih sredstava mora se vršiti u cijelosti prema uputstvu izdatom od proizvođača i uputstva tehničkog rukovodioca PK-a, o eksplozivna sredstva se moraju pregledati prije njihove upotrebe. Ukoliko se utvrdi bilo kakva neispravnost u smislu promjene oblika pakovanja, deformacije ili oštećenja ili ako je istekao rok trajanja određenom sredstvu ista se ne smiju upotrebljavati. Ova sredstva se moraju čuvati odvojeno od ispravnih sredstava i uništiti kada se za to stvore uslovi. Uništavanjem neispravnih eksplozivnih sredstava mora se vršiti prema uputstvu proizvođača i ne smije se obavljati na radnim površinama PK-a niti stavljati u minske bušotine sa ispravnim eksplozivnim sredstvima i na taj način uništavati. Sigurnosti razmak mjesta na kojem se vrši uništavanje neispravnih eksplozivnih sredstava izračunava se po slijedećem obrascu: R  100  150 Q ( m)

gdje je:R - radijus sigurnosnog odstojanja (m) Q - masa eksploziva koji se uništava (kg) Uništavanje se mora vršiti na način koji ne ugrožava bezbjednost lica koja vrše uništavanje, objekata preduzeća i drugih objekata kao i životnog okoliša. Pri manipulacijama sa eksplozivnim sredstvima je strogo zabranjeno: o Upotrebljavati pribore, alate i opremu koja prilikom udara, trenja i sl. varniči ili izaziva elektrostatičke naboje. o Pakovanja sredstava tumbati, bacati, vući po tlu ili udarati po njima. o Pušiti u blizini eksplozivnih sredstava ili istim prinositi bilo kakav materijal ili sredstva sa otvorenim plamenom. o Koristiti sredstva suprotno odredbama uputstava, nenamjenski koristiti ili otuđivati ista. o Dozvoliti prisustvo pri radu sa sredstvima svim licima mlađim od 21 godine, ne obučenim licima, licima pod dejstvom alkohola i drugih narkotika, kao i licima sklonim uživanju istih, kao i licima izazivanju nereda. o Dolaziti u minsko polje na kojem je izvršeno miniranje prije isteka 20 minuta nakon aktiviranja zadnjih minskih bušotina. o Rukovati eksplozivnim sredstvima na ne dozvoljen i nepropisan način. o Prinositi inicijalna sredstva eksplozivnim materijama, osim u vrijeme pripreme udarne patrone. o Pripremati iniciranje i inicirati minska polja uz upotrebu električnih detonatora kada postoji opasnost od atmosferskih pražnjenja. o Koristiti eksplozivna sredstva koja nisu prethodno pregledana kao i koristiti eksplozivna sredstva koja su neispravna ili u čiju se sigurnost sumnja. o Otpočinjati radove na punjenju minskih bušotina prije nego što se radnici koji ne obavljaju te operacije ne udalje iz opasnih prostora. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

61/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

o Vršiti aktiviranje minskih punjenja prije nego što se utvrdi da su svi radnici i prema sklonjeni na sigurno mjesto i o Vršiti poslove miniranja bez davanja odgovarajućih znakova o miniranju. Pregled radilišta poslije miniranja obavlja rukovalac miniranja ili palioc mina sa poslovođom. U slučaju zatajenih mina dužni su postupiti prema Uputstvu tehničkog rukovodioca za slučajeve uništavanja neeksplodiranih minskih punjenja. 15.3.2.1. Sporogoreći štapin Sporogoreći štapin se, prije njegove upotrebe mora pregledati i provjeriti njegova ispravnost. Provjera ispravnosti sporogorećeg štapina vrši se njegovim odmotavanjem i provlačenjem između prstiju, pri čemu se kontroliše njegov oblik i homogenost. Provjera brzine prenosa plamena vrši se tako što se prije svakog miniranja odsiječe od bunta komad štapina dužine 1m, pripali i na ručnom satu provjeri brzina prijenosa plamena koje ne smije biti kraće od 90 niti duže od 150 sekundi (prosječno 120 s/m). Pored navedenih mjera zaštite na radu, pri manipulacijama sa sporogorećim štapinom moraju se poštovati i slijedeće mjere: o Štapin se mora čuvati od uticaja niskih i visokih temperatura, ne smije se izlagati uticaju sunčeve toplote niti toploti nekog drugog izvora, o Štapin se mora čuvati i od uticaja vlage pa se njegovi krajevi trebaju izolovati (kod skladištenja) izolir trakom, voskom ili bitumenom. o Štapin se mora čuvati i od uticaja različitih masti, ulja, rastvarača, kiselina. o Štapin se ne smije savijati pod oštrim uglom jer ovo savijanje oštećuje ili prekida srž, što dovodi do otkazivanja gorenje ili tinjanja omotača na mjestu prekida i do ponovne pripale srži čime se izazivaju mogućnosti unesrećenja palioca. o Štapin koji se spaja sa detonatorskom kapislom, na strani spajanja osijeca se ravno, a na strani pripale pod uglom od 45°. Kod presijecanja štapina mora se koristiti oštar nož i podložna dašćica izrađena od mekog drveta, a pri presjecanju se mora voditi računa da se srž štapina ne zamaže bitumenom, što bi onemogućilo normalno gorenje i prijenos plamena. Prilikom paljenja upotrebom sporogorećeg štapina, komad štapina kojim se vrši paljenje ne smije biti kraći od 1m.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

62/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

15.3.2.2. Sredstva za paljenje sporogorećeg štapina U sredstva za paljenje sporogorećeg štapina spadaju minersko saće, minerski tuljci i minerske šibice. Minersko saće se koristi samo kada se istovremeno vrši paljenje većeg broja štapina. Minerske žižice koristiti će se na ovome objektu za pripaljivanje sporogorećeg štapina neposredno ili preko minerskih saća. Žižice gore brzinom 50 do 60 sekundi, ne gase se na promaji ili vjetru, pod uslovom da nisu ovlažene. 15.3.2.3. Detonatorske kapisle Detonatorske kapisle koje se koriste za aktiviranje minskih polja ili minskih punjenja moraju se pregledati prije njihove upotrebe, a nakon pregleda laganim udarom šuplje strane od nokat radnika, iz njih istresti piljevinu i sličan materijal koji se može u njima naći. Kada se vizuelnim pregledom kapisle utvrdi njena potpuna ispravnost, vrši se funkcionalna proba, najmanje jedne kapisle iz pakovanja. Funkcionalna proba se vrši na taj način što se na sporogoreći štapin dužine ne manje od 1m propisno postavi kapisla, izvši pripala štapina i ovaj pripremak ostavi na sigurnom odstojanju, te provjeri njegovo djelovanje. Pri manipulacijama sa kapislama moraju se poštovati slijedeće mjere opreza: o Kapisle se moraju čuvati od uticaja vode i vlage, a kapisle koje su se ovlažile ne smiju se sušiti nego se moraju uništiti, o Sa kapislama se mora vrlo pažljivo rukovati bez udara trenja ili potresa. Iste se ne smiju držati po džepovima, rasipati van propisnog pakovanja niti izlagati uticaju sunčevih zraka ili drugoj toploti kao ni bilo kakvim iskrama. o Piljevina ili drugi predmeti koji se nađu u metalnoj čahurici kapisle ne smiju se izvlačiti čačkanjem ili uvlačenjem nekog oštrog predmeta u kapislu, nego iste predmete lagano istresti, ako se ne mogu istresti kapisla se mora uništiti. o Kapisle na kojim postoje bilo kakva oštećenja metalne čahurice ili na kojim postoje tragovi od eksploziva ne smiju se koristiti nego se moraju uništiti. o Kapisle se ne smiju ostavljati po zemlji ili patosu gdje mogu biti nagažene ili mehanički povrijeđene, nego samo u propisnim kutijama. Za spajanje sporogorećeg štapina i detonatorske kapisle moraju se koristiti orginalna minerska kliješta. Spajanje zubima ili različitim vrstama kliješta nije dozvoljeno.

15.3.2.4. Detonirajući štapin ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

63/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Detonirajući štapin, koji se koristi za privredne svrhe gori običnim plamenom (ako se zapali plamenom) i pri tom gorenju ne bi smjelo doći do detonacije, što se ne smje provjeravati na mjestu upotrebe. Isto tako detonirajući štapin ne bi smio prekinuti detonaciju i preći u gorenje, mora prenositi detonaciju pri usmjerenom granjanju kada se od glavnog voda granau dijelovi na razne strane, mora biti elastičan u tepretaturnom području od –40 do +50° C, mora detonirati brzinom većom od 5000 m/sec i ne smije biti osjetljiv na vlagu, trenje, udar ili potres. Na mjestu upotrebe vrši se vizuelni pregled bunta štapina, a pri razvlačenju štapina vrši se njegovo provlačenje između prstiju radnika pri čemu se provjerava homogenost njegovog oblika. Štapin koji ima deformisan oblik ili promijenjen presjek ne smije se koristiti. Bunt detonirajućeg štapina, koji se priprema za kontrolu i rezanje mora se postaviti minimalno 25 m od mjesta na kojem će se vršiti kontrola i rezanje. Za sprečavanje rasipanja eksploziva u detonirajućem štapinu, krajevi odrezanog štapina moraju se zaštititi od istresanja ljepljivom trakom ili sličnim materijalom. Spojevi detonirajućeg štapina sa detonatorom koji ga inicira moraju se izvršiti paralelnim nalijeganjem detonatora i štapina i uvezivanjem ovog spoja ljepljivom trakom ili sličnim materijalom. Pritezanje ovih spojeva žicom nije dozvoljeno. Spojevi pojedinih ogranaka detonirajućeg štapina vrše se takođe preklapanjem i uvezivanjem. Kod upotrebe detonirajućeg štapina, pored navedenih mjera moraju se poštovati i slijedeće: o detonirajući štapin se mora čuvati od uticaja vlaga, o detonirajući štapin ne savijati pod oštrim uglom, o štapin se mora čuvati od uticaja rastvarača, ulja, masti i kiselina, o štapin se ne smije izlagati djelovanju sunčeve ili druge toplote, o sječenje štapina mora se vršiti oštrim nožem na podlozi izrađenoj od mekog drveta i to u jednom potezu. “Testeranje” detonirajućeg štapina je zabranjeno.

15.3.3. Mjere zaštite pri izvođenju minerskih radova Eksplozivne materije koje se koriste na PK spadaju u grupu privrednih eksplozivnih materija, koje na radilište dolaze u različitim oblicima pakovanja. Eksplozivne materije koje se koriste kao pojačnici detonacije dolaze u patroniranom obliku ili u obliku izrađenih i profilisanih eksplozivnih punjenja. Prilikom pripreme i izvođenja minerskih radova, palilac mina, pored poštivanja odredbi primljenih uputstava, mora uvažiti naročito slijedeće mjere opreza: o poslovi miniranja se ne smiju raditi u akordu ili po normi, ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

64/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

o minsko polje mora biti označeno, a na prilazima se moraju postaviti jasno uočljive table sa natpisom “ne prilazi! Miniranje!”, o prije punjenja minskih bušotina moraju se sa minskog polja ukloniti sva lica koja ne rade na poslovima miniranja ili koja ne vrše inspekcijski ili tehnički nadzor, o na radilištu se mora obezbjediti mjesto za sklanjanje lica koja vrše poslove miniranja. Ovo mjesto određuje tehnički rukovodilac PK. o na pristupnim saobraćajnicama moraju se postaviti straže, koje će spriječiti ulazak u opasni prostor ljudima i ostalim živim bićima, o kod pripreme miniranja mora se obezbjediti i odgovarajući uređaj za oglašavanje miniranja, davanjem zvučnih signala (sirena). Zvučni signali se daju prema propisanom načinu i redu, o ukoliko se miniranja izvode svakodnevno treba nastojati da se vrše u isto vrijeme. Vremenski raspored miniranja mora biti istaknut na jasno uočljivim tablama na svim pristupnim saobraćajnicama, a poželjno je iste objaviti i na mjesnim radio stanicama ili slično, o ukoliko na PK ne postoje prirodna skloništa za radnike, moraju se izraditi odgovarajuća vještačka skloništa koja osiguravaju radnike od dejstva detonacije, o prije punjenja minskih bušotina, sa minskog polja se moraju ukloniti sve mašine, alata i i kablovi i druga tehnička sredstva i to na udaljenosti ne manju od 50 m, a minsko polje obilježiti crvenim zastavicama, o svaka minska bušotina mora biti prekontrolisana po čitavoj njenoj dužini i nagibu. Ako su bušotine zapunjenje vodom u iste se ne smije spuštati eksplozivna materija osjetljiva na vlagu, ako nije zaštićena od djelovanja vlage, o udarna patrona, u koju se smješta detonator ili koja se povezuje na detonirajući štapin mora se pripremati na način propisan uputstvom proizvođača. Postavljanje detonatora u udarnu patronu mora se vršiti tako da detonator čitavom svojom dužinom uđe u udarnu patronu, a ulazni otvor se mora na bezbjedan način zatvoriti. Izrada otvora u udarnoj patroni mora se vršiti specijalnim drvenim šiljkom ili šiljkom izrađenim od nevarničnog materijala. Ukoliko je patrona eksploziva u kojoj se ugrađuje detonator stvrdnuta istu je potrebno, prije izrade otvora za detonator, smekšati laganim protrljavanjem između dlanova. Kada se udarna patrona ili pojačanik detonacije vezuje na detonirajući štapin, veza štapina i udarne patrone mora biti čvrsta da ne bi došlo do njihovog razdvajanja prilikom spuštanja u minsku bušotinu. Udarne patrone i opremu spušta u minsku bušotinu isključivo palioc mina koji taj posao vrši sukcesivno vodeći računa da pripremi tačan broj udarnih patrona i da ne preostane pripremljenih udarnih patrona, nakon punjenja minskog polja. Ukoliko se desi da paliocu mina preostane pripremljen komplet detonatorskih kapisla – sporogoreći štapin ili pripremljena udarna patrona iste se smije rastavljati niti nositi u magacin nego ih mora uništiti. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

65/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Nakon što je izvršeno punjenje minskih bušotina, palioc mina vrši povezivanje magistralnog voda detonirajućeg štapina i njegovih ogranaka, prema dobivenoj šemi miniranja, a potom vrši ugradnju konektora u istu mrežu. Pri ugradnji konektora, palilac mina vodi računa da presijecanje detonirajućeg štapina vrši na opisani način i konektore orijentiše vodeći računa o smjeru kretanja inicijalnog lanca. Postupci sa konektorima zahtijevaju sve mjere bezbjednosti propisane za detonatorske kapisle. U vrijeme povezivanja inicijalnog lanca, na minskom polju smije biti samo palioc mina. Po završenom povezivanju minskog polja, palilac mina mora ponovno provjeriti sistem povezivanja (završna provjera) i da li je obezbijeđena sigurnost izvođenja miniranja i tek nakon toga pristupiti završnim operacijama aktiviranja minskog polja. Prije aktiviranja minskog polja na prilaznim putovima koji vode prema ugroženom prostoru (minskom polju) postaviti straže, a u krugu ugroženog prostora moraju se dobro čuti zvučni signali koji se moraju upadljivo razlikovati od svakodnevnih signala u okolini. Po nalogu palioca mina daju se zvučni signali sirenom čiji znak se mora razlikovati od znaka drugih mašina na kopu. Zvučni signali teku ovim redom: PRVI SIGNAL – jedanput dugo, kada su minske bušotine napunjene eksplozivom i začepljene. Kod ovog signala prestaje rad mehanizacije oko mjesta miniranja a straže uklanjaju radnike sa ugroženog područja. DRUGI SIGNAL – dvaput dugo, kada su mine pripremljene za paljenje. TREĆI SIGNAL – triput dugo, koji se daje najmanje jedan minut poslije drugog signala, a objavljuje početak paljenja mina. ČETVRTI SIGNAL – jedanput kratko, objavljuje završetak miniranja, a daje se tek onda kada se palioc mina uvjeri da na radilištu nema više nikakve opasnosti. Poslije signala koji objavljuje završetak miniranja radnici smiju napustiti svoja skloništa a straže napuštaju svoja mjesta i uklanjaju postavljene znakove upozorenja. Ako neko lice uđe u ugroženo područje u vrijeme kada na njemu ne smije biti mora se dati određen signal, a paljenje mina se ne smije vršiti dok se ponovo ne da signal za paljenje mina. Signali određeni za miniranje ne smiju se upotrebljavati u druge svrhe. Zvučni signali upozorenja moraju biti poznati svim osobama koje rade u blizini mjesta miniranja, a za stalna mjesta miniranja i postavljene table na prilaznim putevima prema ugroženom području (kopu) sa oznakom zvučnih signala i vremenom miniranja. Nakon završenog aktiviranja minskog polja palioc mina se sklanja na odgovarajuće sigurno mjesto i prati proces miniranja. Po okončanom procesu miniranja svi radnici ostaju u skloništu najmanje 20 minuta. Nakon isteka ovog roka palioc minira vrši pregled minskog polja i ako utvrdi da su sve mine ispravno detonirale oglašava da je miniranje završeno. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

66/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

U slučaju da se utvrdi da jedna ili više mina nisu detonirale mora se pristupiti njihovom uništavanju. Uništavanje ne eksplodiranih mina vrši se od strane palioca mina, po potrebi zajedno sa svojim pomoćnikom. Za vrijeme uništavanja ne eksplodiranih mina ljudi i oprema se ne smiju vraćati na radilište. Postupak uništavanja ne eksplodiranih mina vrši se prema uputstvu tehničkog rukovodioca, vodeći računa da se u bušotine sa ne eksplodiranim minama ne smiju produbljivati niti se eksplozivna sredstva iz istih smiju čupati. Eksplozivna sredstva koja se eventualno nađu na površini nakon izvedenog miniranja, moraju se uništiti propisnim postupkom i ne smiju se koristiti za dalji proces miniranja. Eksplozivna sredstva preostala nakon punjenja minskih bušotina se, prema uputstvu, sakupljaju i sklanjaju iz minskog polja na bezbjedno mjesto, koje je pod kontrolom lica zaduženih za poslove miniranja. Detonatore i konektore sa sobom nosi palioc mina. Po završenom miniranju eksplozivna sredstva se vraćaju u spremište. Na rudarskom objektu - Kamenolomu „Duboki Do” “ će se ustrojiti i voditi potrebna dokumentacija o miniranju i to: o glavna knjiga miniranja, o dnevnik miniranja i minskih polja o skica minskih polja, o knjiga palioca mina o kao i ostala zakonom propisana dokumentacija

15.3.3.1. Zaštita od seizmičkog efekta miniranja Proces eksplozivnog razlaganja eksploziva, bezuslovno, uzrokuje oscilacije materijalnih čestica u pobuđenoj radnoj sredini – vibracije, koje se od mjesta nastajanja šire u okolni prostor pri čemu se njihovi talasi transformišu, reflektuju i prigušuju. Intenzitet vibracija i njihovo djelovanje zavisi od niza faktora od kojih su najvažniji slijedeći: o akustičke osobine stijena u zoni miniranja i u zoni djelovanja vibracija, o prirodnih faktora, u koje spadaju prije svega sastav i karakter radne sredine i sredine u kojoj se temelje objekti ili postavljaju mašine, tektonike, nivoa podzemnih voda itd. Ovi faktori su, za nivo ovog projekta nedovoljno istraženi i dopuna istraživanja se može izvršiti eksperimentalnim putem u fazi eksploatacije na PK-u, o vještački faktori, u koje prije svega spadaju vrste i količine eksplozivnih materija, način punjenjna minskih bušotina, način miniranja i način građenja objekata koji se žele štititi. Rs  k s    3 Q  10  1  3 28,50  30,55 m ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

67/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

gdje je:Rs- radijus seizmičke opasne zone (m), ks- koeficijent zavisan od fizičko – mehaničkih osobina stijene, a- koeficijent koji zavisi od pokazatelja eksplozije, Q- količina eksploziva u bušotini. 15.3.3.2. Zaštita od zračnih efekata miniranja Do povećanja pritiska vazdušnog udarnog talasa dolazi usljed detonacije inicijalnih sredstava (detonirajućeg štapina) postavljenih po površini i uslijed detonacije radne eksplozivne materije ugrađene u minske bušotine. Intenzitete pritiska zračnih udarnih talasa koji proizvode inicijalna sredstva i dopunska miniranja je daleko veći od intenziteta koji proizvode eksplozivne materije pri svom razlaganju. Zbog toga je potrebno izvršiti eksperimentalna ispitivanja intenziteta pritiska zračnog talasa za date uslove izvođenja minerskih radova u odnosu na objekte i postrojenja koji se žele štititi u funkciji prirodnih i vještačkih uslova koji vladaju u radnoj sredini i okolišu. Za zaštitu od zračnih efekata miniranja potrebno je provoditi slijedeće mjere: o detonirajući štapin supstituirati ne električnim sistemom prijenosa inicijalnog talasa (Nonel sistem), o minska polja orijentisati tako da udarni vazdušni talas ne bude usmjeren direktno na objekte koji se štite, o dopunska miniranjna izvoditi sa prekrivanjem minskih polja. Matematička zavisnost rasprostiranja intenziteta zračnog udara je identična matematičkoj zakonitosti rasprostiranja intenziteta seizmičkih efekata, pošto se radi o rasprostiranju elastičnih talasa u elastičnoj sredini. Rastojanje iznad koga vazdušni udarni talas nije u stanju da izazove oštećenjne, računa se pomoću obrasca: Ru  K u  Q m gdje je:Ku-koeficijent proporcionalnosti, čija je veličina ovisna od uslova smještaja minskog naboja količine eksploziva i karaktera oštećenja, uzima se iz tabele Q- masa eksploziva (kg) Ovo se odnosi na uslove sekundarnog miniranja, pa je stoga suvišno sagledavanje ovih efekata pri miniranju na etažama, jer u tom slučaju daleko veća opasnost prijeti od razlijetanjna komada. Na osnovu datog obrasca i za stepen sigurnosti (moguća slučajna oštećenja stakla) radijus ugrožene zone iznosi: Ru  K u  Q  30  10  95 m Definisanje zone sigurnosti djelovanja vazdušnog udara na ljude određuje se pomoću obrasca: Rlj  45  Q m ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

68/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Za maksimalno dozvoljenu masu eksploziva (sekundarno) Q=10 kg radijus ugrožene zone iznosi: Rlj  45  10  143 m Maksimalni refleksni udar može se izračunati po obrascu: 

Q     150  P  1400  R

1 3

mbar

Q- masa eksploziva u bušotini, kg R- udaljenost u metrima 15.3.3.3. Radijus opasne zone od razlijetanjna komada Granice opasne zone za ljude obzirom na povrede od odbacivanjna komada miniranog stijenskog materijala se mogu odrediti po Zakonu balistike. Pri ovom se pretpostavlja da vazduh ne stvara otpor kretanju komada stijene, pa se u račun uvodi izvjestan faktor sigurnosti. Veličina opasne zone zavisi od više faktora, kao: o masa, položaj i djelovanjje eksploziva, o ugao odbacivanja, o konfiguracija terena, o osobine stijene koja se minira, o jačina i pravac vjetra, o kvalitet i stepen začepljenosti minske bušotine. Prema zakonima balistike maksimalni domet komada je pod uglom 45 0. Minimalni dozvoljeni radijus opasne zone može se izraziti po formuli N.M. Lopatnija: R min  20  n 2  w  20 12  3,0  60 m ili po formuli: 20  W m W 1 20  3,0  (3 1  1) 2   60 m 3,0  1

R min  (3  n  1) 2  R min

Najveća dopuštena količina eksploziva (Q) koja se smije paliti po stupnju paljenja pri poznatoj udaljenosti građevine koja se štiti: Qmax  Qmax





2



2

2  K  3n 2  4  W 3 kg n  97



2  2  3  12  4   3,03  54 kg  Qexp 1  97

Prema tome u tehnologiji miniranja svaka bušotina će imati svoj stupanj miniranja što je i u poglavlju tehnologije miniranja projektovano. ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

69/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

15.3.3.4. Određivanje sigurnosne udaljenosti za ljude i opremu Sigurnosna rastojanja, data u daljem tekstu, izražavaju se vrijednostima koje je praksa prihvatila. Na taj način radijusi su definisani i iznose: za ljude 200 m za mehanizaciju 150 m Kada je teren u smjeru leta komada u padu pod uglom od 30 0 i više ili kada je mjesto miniranja na većoj relativnoj visini od 30 m u odnosu na okolinu, navedene vrijednosti treba uvećati za 1,5 puta, što je slučaj u ovom kamenolomu. Ove vrijednosti važe i za sekundarno miniranje samo u slučaju kada ukupna masa istovremeno aktiviranog eksploziva ne prelazi 10,0 kg. To znači da trenutno aktiviranje veće količine eksploziva za sekundarno miniranje nije dozvoljeno. 15.4. Mjere zaštite kod eksploatacije mehanizovane opreme Za obezbjeđenje individualne i kolektivne sigurnosti ljudi i zaštitu imovine pri eksploataciji mehanizovane opreme moraju se provoditi slijedeće mjere zaštite: o mehanizovanom opremom mogu rukovati radnici koji su stručno osposobljeni za vršenje tih poslova i kojima je rudarsko preduzeće priznalo stepen obučenosti, koji su fizički i psihički zdravi i koji su upoznati sa opasnostima i mjerama zaštite od tih opasnosti, o sva oprema, koja se koristi na PK-u, mora, u svakom trenutku eksploatacije biti potpuno ispravna i funkcionalna, a njena eksploatacija se mora vršiti dosljedno uputstvu proizvođača i odgovornog tehničkog rukovodioca PK-a, Na svakoj mašini mora biti obezbjeđeno slijedeće: o uputstvo za rukovanje i održavanje, o dnevnik rada, o aparat za gašenje požara i to na dizel-motornoj opremi najmanje jedan aparat punjen lakim suhim prahom sadržaja sredstva ne manjeg od 6 kg i na elektromotornoj opremi najmanje jedan aparat punjen ugljendioksidom, sadržaja sredstva ne manjeg od 9kg, o alat za male i srednje popravke kao i eventualni specijalni alati, o krpe za čišćenje, o sredstva i uređaji za podmazivanje (ako ne postoji servisna grupa), o komplet prve pomoći. Sa mehanizovanom opremom rukovaocima je zabranjeno: ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

70/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

o opremu koristiti ne namjenski i izvan radilišta osim kada za to dobiju posebno odobrenje i suprotno primljenim uputstvima, o puštati u pogon mašine koje nisu prethodno detaljno pregledane ili na kojima je prilikom pregleda utvrđena neispravnost ili nepravilnost, o napuštati opremu koja nije isključena iz pogona, rasterećena, obezbjeđena od neovlaštenog rukovanja ili oštećenja djelovanjem miniranja i dr. o ostavljati mobilne mašine na nesigurnim terenima, saobraćajnicama ili u blizini minskih polja, o dozvoliti ulaz u kabinu opreme neovlaštenim licima, vršiti prijevoz lica u kabini i dozvoliti rukovanje opremom ne ovlaštenim i ne obučenim licima, o napuštati opremu prije nego što u dnevnik rada mašine ne upiše zapažanja stečena u toku radne smjene ili primati opremu i puštati u rad prije nego što prouči izvještaj prethodne smjene, o vršiti popravke na opremi za koje nije stručno osposobljen. Mehanizovana oprema angažovana na PK mora biti redovno pregledana i servisirana. Preglede opreme vrše, pored rukovaoca, nadzorno tehničko osoblje, služba zaštite na radu i ovlaštene institucije za zaštitu na radu, kao i stručni serviseri. Rokovi pregleda tekućih održavanja i servisa definišu se uputstvom tehničkog rukovodioca. Na mehanizovanoj opremi čiji se pogon vrši elektromotornim pogonima moraju se ugraditi sve mjere i sistemi zaštite od opasnog djelovanja električne struje, shodno odredbama Tehničkih propisa i standarda. U toku neradnih dana kao i u toku drugih dužih prekida rada mehanizovana oprema mora biti pod nadzorom čuvarske službe.

15.5. Lična zaštitna sredstva i zaštitna oprema Radnici na PK-u moraju biti snabdjeveni ličnim zaštitnim sredstvima i zaštitnom opremom, prema odredbama Pravilnika o zaštiti na radu preduzeća. Lična zaštitna oprema i zaštitna sredstva moraju ispunjavati slijedeće uslove: o da štite tijelo, noge, ruke, glavu, disajne organe, oči i slušne organe radnika, sve prema radnom mjestu i vrsti ugroženosti i ekspozicije, o da odgovaraju uslovima rada na otvorenom prostoru, u promjenljivim klimatskim prilikama, o da su funkcionalna ali da nemaju ometajući karakter. Za potrebe namjenskog korištenja, čuvanja i održavanja lične zaštitne opreme i zaštitnih sredstava, radnicima se moraju stvoriti uslovi u krugu preduzeća kao i mogućnost svakodnevne zamjene neispravnih sredstava (prema Pravilniku preduzeća). ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

71/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

15.6. Sanitetska zaštita Radnicima zaposlenim na PK-u moraju se obezbjediti osnovni sanitetski uslovi i to: o uslovi za smještaj i čuvanje civilne odjeće i obuće i lične zaštitne opreme, o kupatila, odvojeno za muškarce i žene, o umivaonike sa potrebnim brojem slavina, o nužnike, koji moraju biti na udaljenosti ne većoj od 100 m od radnih prostorija ili radnih prostora i to odvojeno za muškarce i žene, o prostoriju za uzimanje dnevnog toplog obroka, o sredstva za pranje tijela, tekuću ili stajaću vodu i peškire. 15.7. Zaštita od požara Zaštita od požara obuhvata skup mjera i radnji koje se preduzimaju u cilju sprečavanja, otkrivanja i gašenja požara kao i spašavanja ljudi i imovine ugrožene požarom. U cilju stvaranja uslova za sprečavanje i otklanjanje opasnosti od požara odgovorna lica na površinskom kopu moraju organizovati zaštitu od požara i starati se o njenom funkcionisanju. U tom cilju dužni su da u skladu sa zakonom, sprovode mjere zaštite od požara. Na površinskom kopu se koriste zapaljive i eksplozivne materije (nafta i eksploziv) pa je u tom cilju neophodno preduzeti preventivne mjere zaštite od požara i eksplozije. Posebno treba obratiti pažnju na skladište goriva i maziva u čijoj blizini moraju biti istaknute table sa natpisima da nije dozvoljeno: - pušenje, upotreba otvorenog plamena i sredstava za paljenje - korištenje uređaja i instalacija koje mogu izazvati požar - upotrebljavati alat koji varniči - korištenje grejnih uređaja sa otvorenim plamenom - držanje i smještaj materijala koji je sklon samozapaljenju U slučaju pojave izbijanja požara, svaki radnik je dužan pristupiti njegovom gašenju. Prednost nad akcijom gašenja požara ima samo spašavanje ljudi iz požarom ugroženog prostora. U cilju obezbjeđenja i zaštite ljudi i materijalnih dobara od požara provode se slijedeće radnje: 1. održava se ispravnost skladišta, čišćenje okolnog prostora i otklanjanje svih mogućih izvora požara, ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

72/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

2. stalno se otklanjaju uzroci koji mogu dovesti do požara, 3. eventualni nastali požar se gasi u što kraćem roku kako bi se spriječilo njegovo širenje, 4. gašenje požara vrši se na način koji će izazvati što manje štete i isključiti povrede ljudi , 5. radnici se upoznaju sa opasnostima koje proizilaze iz požara, kao i sa postupcima spašavanja ljudi, materijalnih dobara i gašenja požara, 6. uz objekat se postavlja najmanje jedan aparat za gašenje požara, tipa S – 9.

15.7. Zaštita urbane sredine od ometajućeg karaktera tehnologije P.K. Ometajući karakter tehnologije primijenjene na PK može se manifestovati kroz stvaranje buke ometajućeg nivoa koja se može javljati uslijed rada mehanizovane opreme i minerskih radova. Zaštita od buke provodit će se kroz slijedeće mjere: o miniranja će se izvoditi u periodima sa kojima će biti upoznato stanovništvo tako da isto očekuje zvučne efekte detonacije, isključivo u toku trajanja dana (dnevne svjetlosti), kada je ometajući karakter buke znatno niži, o mehanizovana oprema će se održavati na nivou koji isključuje pojavu nepotrebnih izvora buke (vibrirajući limovi, oštećenja uzglobljenja, ležajevi itd.).

15.8. Zaštita životnog okoliša Tehnološki proces eksploatacije tehničkog kamena može u određenim uslovima vršiti uticaje na stabilnost i sigurnost životnog okoliša. Uticaj tehnologije eksploatacije na PK-u mogu se manifestovati kao vode, zemlje i vazduha ili kao ometajuća djelatnost na aktivnost građana u gravitirajućoj urbanoj sredini. Zaštita urbane sredine od nepovoljnih efekata tehnologije eksploatacije i pripreme tehničkog kamena provoditi će se kroz primjenu slijedećih mjera:

15.8.1 Zaštita voda

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

73/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

Na ovom terenu nema konstatovanih izvorišta niti stalnih vodenih tokova, a jedine vode koje se javljaju su padavinske. Sam masiv dolomitičnog krečnjaka ispresjecan je kaveroznim pukotinama i rasjedima, kroz koje se oborinske vode u ležištu veoma brzo izdreniraju. Zaštita voda će se svesti na zaštitu površine terena, u cilju onemogućenja da oborinskim vodama se izvrši infiltriranje u tlo, onečišćenja nastalih od otpadnih materijala, ulja, masti i sl.

15.8.2. Zaštita od otpadnih voda U cilju sprečavanjja neregulisanog toka otpadnih voda, na PK-u će se izraditi septička jama koja će se povremeno čistiti i otpadne vode odlagati na zato dozvoljeno mjesto.

15.8.3. Zaštita vazduha U vazduh životnog okoliša će se izdvajati gasoviti i čvrsti produkti tehnologije bušenja i miniranja kao i rada mehanizovane opreme. Ovi produkti će se izdvajati u vidu gasova, para, aerosola i prašina. Koncentracije navedenih produkata, obzirom na projektovane kapacitete, vrstu i količinu opreme, neće biti značajne i, uglavnom, će se razblaživati i svoditi ispod MDK u samom eksploatacionom polju. Zaštita vazduha od zagađenja vršit će se kroz primjenu slijedećih mjera zaštite: o plansko i sistematično održavanje dizel-motornih pogona opreme, o obaranje mineralne prašine na MDP, ako se za to ukaže potreba.

15.8.4. Zaštita zemlje i rekultivacija nakon eksploatacije Zaštita zemlje u okolišu od djelovanja agresivne i mineralne prašine koja nastaje kao nus produkt tehnologije vršiti će se planskim polijevanjem radnih ------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

74/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


2017


PODRUČJE PRIMJENE

površina etaža i saobraćajnica i sakupljanjem prašine pri bušenju i zaštitom sakupljenih količina od rasturanja po slobodnim prostorima. U cilju sanacije degradiranog zemljišta, nakon završetka radova na eksploatacionom polju izvršiti će se rekultivaciju

15.12. Uputstva koja se trebaju izraditi za potrebe bezbjedne eksploatacije dolomita Za potrebe rada na eksploataciji tehničkog kamena dolomita po ovom projektu, tehnički rukovodilac PK, će izdati slijedeća uputstva: o Uputstva za rukovanje i održavanje svih mehanizovanih oruđa za rad i uređaja, o Uputstvo za kretanje radnika zaposlenih na PK, o Uputstvo za rad na eksploataciji tehničkog kamena dolomita, o Uputstvo za primanje, transportovanje, smještaj, izdavanje, rukovanje i provjeru ispravnosti eksplozivnih sredstava, o Uputstva za upotrebu sredstava za gašenje požara, o Uputstvo za primanje, transport, uskladištenje, čuvanje i izdavanje dizel goriva, o Uputstva za rad na elektroenergetskim postrojenjima i uređajima, o Uputstva za pružanje prve pomoći. O izdatim uputstvima će se voditi posebna knjiga u kojoj se upisuju podaci lica koje je upoznato sa sadržajem i preuzelo uputstvo sa datumom i potpisom. Svako uputstvo potpisuje odgovorni tehnički rukovodilac PK, lice i funkcija lica koje je izradilo uputstvo, a ovjerava služba zaštite na radu rudarskog preduzeća. Osim navedenih uputstava na rudarskom objektu će se ustrojiti i voditi knjiga rudarskog nadzora, situacione karte radilišta i opreme, knjige dnevnih izvještaja, odgovarajuće šeme kao i ostala zakonom propisana dokumentacija.

Uradio: Sidik Salkić,dipl.ing.rud.

Direktor: Sandra Bezdrob dipl.ing.el.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

75/76

NAZIV DOKUMENTA


OZNAKA DOKUMENTA

PES-5.1-01

1

BROJ IZDANJA

DATUM IZDANJA


PODRUČJE PRIMJENE

.

------------------------------OB-3.1-001 (10.09/0)

76/76


2017

Tehnicki Opis Duboki Do

Recommend Documents