taş ve istinat duvarları

ÖNSÖZ Karayollarında bir fiil çalışan bir inşaat mühendisi olarak, uygulama sırasında karşılaştığım sorunlarla ilgili bir çok teknik konuda dokümanların yetersiz olduğunu, olanların günümüz teknolojisine göre geri kaldığını, bir çok konuda da hiç yayın bulunmadığını gördüm. Bu kitap Karayolu mühendislerimizin yol yapımı esnasında ve tarihi yapıların restorasyonunda ihtiyaç duydukları istinat duvarlarından olan taş duvarların ve taştan yapılmış imalatların yapımı hakkında gereksinim duyacakları bilgileri bir arada sunmak amacı ile yazılmıştır. Sunulan bilgilerin iş alanında uygulamaya yönelik veri ve teknik bilgileri karşılayacak, sorunları çözüme kavuşturucu bir nitelikte ve içerikte olmasına özen gösterilmiştir. Kendi alanında bir boşluğu doldurup özellikle şantiyeci arkadaşlarımıza uygulamada ışık tutacak bir kitap olmasına özen gösterilmiştir. Denetim , kontrollük ve şantiye hizmetini yürüten teknik personele yardımcı olması ve hatalı inşa edilen duvar yıkımlarının önüne geçilmesi ,bu tür olumsuz gelişmelerin yerine , estetik, sağlam olan duvar inşaatlarının gerçekleşebilmesine yardımcı olunması düşünülmüştür. Bugünkü modern teknolojinin inşaat sektörünün her alanında kullanıldığı günümüzde; bu kitapta sadece taş yapıların ana kuralları tanıtılacaktır. Taş istinat duvarların Hesapları ve boyutlandırmaları konusundaki standart bilgilere de bu kitap kapsamında yer verilmiştir.Deprem hesaplarına yer verilmemiştir. Betonarme istinat duvarlarının statik ve betonarme hesapları aktarılmamıştır Yaptığım araştırmalar ve çalışmalar sonucunda edinmiş olduğum bilgi birikimini, siz değerli meslektaşlarımla paylaşmak, taş duvarların yapımı hakkındaki bilgilerinizi tazelemek ve uygulama sırasında karşılan sorulara çözüm bulmak için bu kitabı yeniden düzenleyerek yazdım. Bu kitap geçmiş uzun zaman birikiminde oluşan bilgi birikimi ve yoğun bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıkmış olsa da gözden kaçabilecek bazı hata ve noksanlıkların olması muhtemeldir.Bu nedenle hata ve noksanlıkların giderilmesi hususunda yapacağınız eleştirileriniz ve katkılarınızı şükranla beklemekte ve en içten teşekkürü şimdiden bir borç kabul edilmektedir. Bu kitabın yazılmasında teknik anlamda katkılarından dolayı Sayın M. Kemal BEŞENK, Özge Özlem KARANFĐL’ e ve Bilgisayar verilerini hazırlanmasındaki katkılarından dolayı Sayın Kadir ÖZGÖÇEN’ e, Nefise UYSAL’ a, Emel UĞURBAŞ’ a ve kitabın çeşitli hazırlık aşamalarında emeği geçen herkese teşekkür etmeyi bir borç bilirim. 19 / 09 / 2005

Necdet TOSUN Đnşaat Mühendisi

Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

1

Đnşaat Mühendisi Necdet TOSUN

TAŞ DUVARLAR Tabii taşlar taşçı avadanlıkları ile kısmen veya tamamen işlendikten sonra belli kurallarla duvar örgü usullerine uygun bir tarzda taşların yan yana getirilerek örülmesiyle taş duvar oluşturulur. Duvar bünyesine giren taşlar genel olarak, çeşitli harçlarla birbirine bağlanırlar bu yapılara harçlı duvar denir. Bazı haller de harç kullanılmadan da taşlar örülürler. Bu tip duvarlara da kuru duvar denir. Yol inşaatının devam ettiği kesimlerde ,yol inşaatının farklı kültürlerin bulunduğu yerleşim alanlarından geçmesi ve duvarların farklı projelendirilmeleri veya eski dönemlerde yapılmış özellikli duvarların devamı şeklinde yeni duvarların yapılması gerekeceğinden dolayı bu kitapta bütün taş duvar örgüleri hakkında bilgi verilecektir. Ancak bu bilgileri gruplayabilmek ve birbirinden ayırabilmek için taş duvar örgülerini sınıflandırmaya ihtiyaç vardır. Taş duvar örgüleri için şimdiye kadar çok katı bir sınıflandırma yapılmamıştır. Buna sebep bu sınıflandırmada taş şeklinin, işçiliğinin ve örgü tarzının rol oynaması ve geniş bir serbesti içinde uygulanmasıdır. Burada taş duvar örgü şekilleri için işçilik esasına dayanan bir sınıflandırma sunulacak ve olanaklar ölçüsünde ihtiyaca cevap vermeye çalışılacaktır. Taş duvarlar incelenirken de bu sınıflandırmaya uyularak bilgi verilecektir.

Taş Duvarlarda Kullanılan Taşların Đşçiliklerine Göre Sınıflandırılmaları 1- Moloz Taş: Ocaktan çıkarıldıktan ve parçalandıktan sonra oldukları gibi veya yerine göre düzeltilerek kullanılan bir veya müstesna hallerde iki kişi tarafından el ile manevra edilebilecek büyüklükte,gayri muntazam taşlardır.Görünen yüzlerde taşların köşe açıları 60 dereceden ve en küçük kenar da 10 cm. den küçük, olmayacaktır.Taşların derinliği 20 cm .den büyük olacaktır. 2- Çaplanmış Moloz Taş:Kenarları çekiçle düzeltilmiş dikdörtgen veya çok kenar yüzlü düzgün biçim verilmiş taşlardır.Yatak ve yan yüzeyleri taşların görünen yüzeyine genellikle dik ve en az 5 cm lik kısmı düzeltilmiş olacaktır.Çok kenarlılarda hiçbir köşe açısı 60 derecenin altına düşmeyecektir. 3- Kaba Yonu Taş : Yatak ve yan yüzeyleri, görünen yüzeyine dik,en az 15 cm .olmak üzere murç veya tarak ile düzeltilmiş dikdörtgen veya çok kenarlı yüzeyli düzgün şekil verilmiş taşlardır. Cephe taşlarının görünen yüzeylerdeki kabarıklık 3 cm yi geçmiyecek ve taş yüzeylerinde kenarlarından çukur kısımlar bulunmayacaktır.Çok kenarlı yüzeylerde hiçbir köşe açısı 60 derecenin altına düşmeyecektir.Dikdörtgen yüzeyli taşların yüksekliği en az 20 cm genişliği en az 30 cm ve derinliği de en az 25 cm olacaktır. 4 -Özel kaba Yonu Taş: Görünen yüzeylerinin ölçüleri projesine göre yapılmış ve şekli kaba yonu taş esaslarına uyularak hazırlanmış taşlardır.

yonu

5-Đnce Yonu Taş: Görünen yüzeyleri tamamen, yatak ve yan yüzeyleri 15 cm. derinliğe kadar gönyesinde ve düzlem olarak kenarları düzgün ve keskin doğrular teşkil edecek (oluşturacak) şekilde kalemle ve geri kalan kısımları murç veya ince tarakla tesviye edilmiş taşlardır. 6-Özel Đnce Yonu Taş:Her taşın görünen yüzeylerinin ölçüleri projelerine göre yapılmış ve yonu şekli ince yonu taş esaslarına uyularak hazırlanmış taşlardır.


2


7-Kesme Taş :Özellikle estetik ve mimarı düşüncelerle, onaylı proje ve detaylarına uygun olarak, bütün yüzeyleri düzgün ve geometrik şekilde yontulup hazırlanmış taşlardır.Bu taşların görünen yüzeylerini çevreliyen kenarlar gayet düzgün doğrulardan meydana getirilecektir. Taş Duvarların Yapı Malzemesi Olan Taşın Özellikleri Đstinat duvarlarında kullanılacak taşın fiziksel ve geometrik nitelikleri şartnamelerde belirtilmiştir. Bu taşlar genellikle homojen , sağlam, sık kristalli,sert, aşınma ve donmaya yada başka hava etkilerine dayanıklı olmalıdır. Bünyesinde çürük damarlar ve çatlaklar içermemelidir. Yapraklı olmamalıdır.Taşların anormal hafif olmaması gerekir. Taşlar 2 - 1.5 ton/m3 den az olmamalıdır. Duvar ağırlık kitlesi olduğuna göre yoğun taşlar kullanılmalıdır. Yapılacak yapının inşa alanına bağlı olarak taşın deniz suyuna ,sülfatlı sulara,kimyasal atıklara v.s.dayanıklı olması gerekmektedir.

Taş Duvarların Yapı Malzemesi Olan Harcın Özellikleri Taş duvarların bir diğer yapı malzemesi de harçtır. Harç, kum (ince agrega) ile çimentonun karışımıdır.Kum (tabii dere veya taş ile çakılın konkasörden geçirilerek kırılması ile elde edilmesi sonucunda oluşmalıdır) sağlam minerallerden yada taş parçacıklarından oluşur. Kumun içinde kil,kil topağı ile bitkisel maddeler ve yapıya olumsuz etkide bulunanacak zararlı maddeler bulunmamalıdır.Harçtaki su içeriği(su çimento oranı), harcın aşırı rötre çatlamaları yapıp, yapmaması açısından çok önemlidir.Harç karışımı üniform olmalıdır.Taşıma ve yerleştirme sırasında segragasyona uğramamasına dikkat edilmelidir. Yapıda daima hiç priz yapmamış, taze harç kullanılmalı veya priz geciktirici kullanılmalı aksi takdirde priz süreci içerisinde kalacak kadar harç hazırlanması sağlanmalıdır. Harçlar projesinde veya şartnamesinde belirtilen dozajda çimento ve katkılarla hazırlanmış olmalı. Mümkün mertebe duvar harcı santralde veya betonyerde hazırlanmalıdır.

TAŞ DUVARLARIN YAPIM METODLARI Taş Duvarların Temelleri : Duvar temelleri kazı sırasında sık sık kontrol edilmelidir.Duvar temellerinde taşıma gücü bakımından genel koşullar aranmalıdır.Zemin emniyet gerilmesi 1 kg/cm2 den büyük olmalıdır.Zemin emniyet gerilme değerine bağlı olarak duvar boyutlandırılması yapılmalıdır. Zemin emniyet gerilmesi yeterli olduğu kesinleşinceye kadar duvar temel kazısı sürdürülmelidir (Temelde uygun taşıma gücüne sahip zemin bulunamıyorsa bu alanda hazırlanacak araştırma raporu doğrultusunda farklı bir çözüme gidilmeli) .Temelin duvar boyunca üniform bir taşıma gücü içermesi gerekir.Ancak üniformluk sağlanamaz ise farklı taşıma gücündeki kesimler arasında duvara dilatasyon derzi konur. Ayrıca aynı taşıma gücünü elde etmek için bazı kesimleri daha derin yapmak da bir çözüm olabilir.Burada temel basamaklandırılmış olur.Ancak derinlik farkı olan bu kesimler arasında da dilatasyon derzi yapılmalıdır. Ağırlık duvarlarında duvarın önünde pasif toprak basıncı gerekmez. Bu nedenle duvar temellerinde bir derinlik aranmamalıdır. Suların oyabileceği yerlerde yapılan duvarlarda temel derinliği oyma derinliğinin altında inmelidir. Duvar temelinde kazı işi bittikten sonra, çalışma kolaylığı temin için 10 cm kalınlığında grobeton niteliğinde tesviye betonu yapılması uygun olacaktır. Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

3


Taş Duvarların Şekillendirilmesi : Duvar yapımına başlamadan önce duvar enine kesitinin şekil, boyut,ölçü ve kotunda yapımının sağlanması için ahşap tahta veya çelik profiller kullanılarak duvar şablonu yapılır..Bu şablonlar taş duvarda ano başı olacak yerlerde veya gereken başka ara yerlerde duvar doğrultusuna dik, duvar enine kesiti doğrultusunda olmak üzere yerlerine dikkatle yerleştirilir . Bu şablonlar ön yüzleri arasına duvar yapımının her kademesinde ip çekilir.Đp doğrultusu muhakkak surette yatay olmalıdır.Bu iplere ( Çırpı ) denir.Duvar yüzeylerinde bulunan taşların ön yüzleri bu iplere teğet yapılır .Taşların önyüzü bu iplere değer .Duvar yükseldikçe ipler şablon (kalıp) yüzeylerine temas ettirilerek yukarı çekilir. Duvar temelinde basamak bulunması halinde , zemin taşıma gücünün değiştiği noktalarının bulun kesimlerde ve duvar yüksekliği ile genişliğinde değişikliğin bulunduğu yerlerin kesitlerine de şablonlar konularak duvar yapısında dilatasyon derzi oluşturulur . Derzler arasındaki duvar bölümlerine ano denir ve derz kesitleri ise ano başı adını alır. Anolar belirttiğimiz gerekçeler olmasa bile en çok 10 metre boyunda olmalıdır.

TAŞ DUVARLARIN YAPIM ŞEKLĐNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI A - KURU DUVARLAR; B - HARÇLI DUVARLAR; I - Çekiçle düzeltilerek işlenen duvarlar: 1 - Sel taşından örülmüş duvar, 2 - Moloz taşından örülmüş duvar, 3 - Yatay derzli moloz taş duvar, 4 - Mozaik şeklinde moloz taş duvar. II - Yatak ve yüzleri kabaca işlenmiş duvarlar: 1 - Mozaik şeklinde kaba yonu duvar, a) Yalnız yatağı işlenmiş taşlarlarla, b) Yüzüne çerçeve açılmış taşlarla, c) Yüzü işlenmiş taşlarla. 2 - Dikdörtgen yüzlü taşlarla örülen kaba yonu duvar, a) Yalnız yan yüzleri işlenmiş taşlarla, b) Yüzüne çerçeve açılmış taşlarla, c) Yüzü işlenmiş taşlarla. III - Kesme taş duvarlar:


4


A- KURU DUVARLAR : Dere ve Taş Ocaklarından çıkarılmış veya yıkıntıdan toplanmış taşların irili ufaklı olarak ve bağlayıcı harç kullanmaksızın örülerek teşkil ettiği duvarlara kuru duvarlar ismi verilir (Şekil-1). Kuru duvar örülürken taşların birbiri üzerine daha iyi oturmalarını temin etmek için fazlalıkları çekiçle kırılabilir ve boşluklar küçük taş parçaları (helik) ile beslenir.Kuru duvarların örgü tarzı moloz taş duvar örgüsü şeklindedir.

Kuru Duvarların Yapımı Esnasında Dikkat Edilecek Özellikler: -Taşların yüzeyleri,kenar ve altları kabaca çekiçle düzeltilir. -Duvarın köşelerinde,baş ve nihayetlerinde kullanılacak taşlar düzgün yüzeylilerden seçilir ve duvara gerekli doğrultuyu verecek şekilde düzeltilir. -Taşlar mümkün olduğu kadar yatay sıralar oluşturacak şekilde konulur. -Temeli ve köşeleri oluşturan taş sıraları öncelikle büyük seçme taşlardan yapılır. -Bütün taşlar geniş yüzeyleri üzerine ve en az üç noktası ile altındaki taş sırasına oturtulacak ve en az boşluk verecek şekilde, birbirleriyle yatay ve düşey doğrultularda bağlantılı olarak örülür. -Görünen yüzeylerde derz aralıkları 4 cm den çok olmamalıdır. -Kuru duvar yapımında her taş dengeli ve en az boşluk kalacak şekilde oturtulmalıdır. -Taşın cephedeki yüksekliği, genişliğinden ve derinliğinden fazla olmamalıdır. -Kuru duvar kalınlığı en dar yerinde 60 cm den az olamaz. -Kuru duvarlarda taşlar en az üç ayrı noktada alt tabakaya kenetlenmelidir.

(Şekil- 1) Bir bahçe setini tutan kuru duvar

Kuru duvarlar başlıca kullanım alanları: a) Bazı istinat duvarlarında , (Bahçe duvarı , iksa duvarı v.s.) b) Pis su çukurlarında (fosseptiklerde) c) Kuyu duvarlarında. d)Heyelan önleme yapılarında. e)Yarma şev önlerindeki totemler, direkler, menhol bacaları v.b. yapıların temellerinin açılması esnasında yarma şevinde meydana gelen şev bozulmalarını tamir ve yapılan kazıların oluşturduğu boşluk alanlarında istinat yapısı oluşturmada. Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

5


B - HARÇLI DUVARLAR: Taş duvarların hayatta en çok rastlanan cinsi harçla örülmüş olanlarıdır. Hangi cins duvarda ne cins harç kullanılacağı yapının cinsi belirlemektedir. Yapı için kullanılan taşlar muhtelif cinsten olduğundan ve her birinin tabiatta (doğada) bulunuşu ve ocaktan çıkarılışı farklıdır.Taşın temin şartları yapı taşının birim miktarının yapı yerindeki maliyetini etkilemektedir. Daha ucuz (nitelikleri uygun olmayan) taşlar yapının (duvarın) daha az önemli yerlerinde kullanmalı ,Duvarın önemli ve görünen yerlerinde nitelikli taşlar kullanılmalıdır. Yapı taşları üzerine el işçiliği vermek suretiyle taşın görünüşü, kullanışı ve hatta duvarın mukavemeti artırılabilir. El işçiliği ise maliyetin önemli bir unsuru olduğuna göre; yapının görünmeyen kısımlarında daha az işçilikli taş duvar örmek zorunluluğu da ortaya çıkmaktadır. Bu iki şart değişik taşlarla değişik işçilikte taş duvar örgülerinin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Taşa verilecek işçiliğin duvar mukavemetinden başka yapının güzellik ve estetik tesirini (etkisini) de arttırması sebebiyle taş işçiliği çok eski zamanlardan beri önem kazanmış bulunmaktadır.

I- ÇEKĐÇLE DÜZELTĐLEREK ĐŞLENEN DUVARLAR: I-1- Dere taşından duvar: Sel taşları kuvvetli suların etkisiyle yuvarlanarak gelmiş taşlardır. Bu taşlar yuvarlak olduğundan genel olarak tabii (doğal) hali ile duvarda kullanılmaları doğru değildir. Çok defa sert cinsten olan bu taşların düzgün tabaka yüzeyleri olmadığından üst üste konamazlar ve konsalar dahi bağlantı yapamadıklarından dolayı bunlarla iyi bir duvar örülemez. Fakat taşıyıcı olmayan veya pek az yük taşıyan, daha ziyade süsleme vazifesi gören duvarlarda çimentolu harca gömülmek suretiyle sel taşları ile duvar yapılabilmektedir. Duvarın altına gelecek sıralarda düz yatak yüzleri hazırlayabilmek için bazı taşları varyosla parçalamak gerekmektedir. Duvarın sağlığı için bunu her 1,5 m -2 m. de bir tekrarlamak, bu suretle tesviye edilmiş bir sıra üzerine yeniden düzgün yataklı taşlarla başlamak lazımdır. Taş aralarındaki boşluklara bol miktar harçla beraber küçük taşlar da konmalıdır. (Şekil -2) Bu tür duvarlarda örgü süratle yürütülmemelidir, zira yuvarlak taşlar sert gözeneksiz ve olduklarından harcın suyunu zor emer ve sertleşmenin gecikmesine sebep olurlar.

(Şekil – 2) Sel taşı ile örülmüş bir duvar örneği


6


I- 2 - Moloz taş duvar : Yol inşaatlarında yaygın olarak kullanılan duvar yapım tekniği olması nedeniyle moloz taş duvarına ait tüm detaylarının incelenmesine çalışılacaktır. Taş duvarların en çok uygulanan tipi moloz taş duvar örgüsüdür. Đrili ufaklı ve gayri muntazam taşların kullanılması ile örülen bu cins duvarda bazı örgü kurallarına uymak zorunluluğu vardır. Đstinat duvarlarına cephe güzelliği vermek için bu duvarın ön kısmı ya ayrıca kesme taşla kaplanmakta veya duvarın ön kısmı örülürken ayrıca özen gösterilerek bu kısma mozaik şekli verilmektedir. Moloz taş duvar örgüleri için dikkat edilecek hususlara ait bilgiler aşağıda özetlenmiştir. Bu kurallar genellikle bütün taş duvar şekilleri için de aynıdır. Duvar örgülerinden özellik gösterenler hakkında kendi kısımlarında ayrıca bilgi verilecektir.

Moloz taş duvar örgüsünde dikkat edilecek hususlar: 1- Taş duvarda (Kagir inşaatta) bütün cephe taşları aynı düzlemde veya projesinde gösterilen yüzeyde olmalıdır. 2- Taşlarda toprak temas halinde olan , yosunlu olan ve zararlı madde içeren kirli taşlar yerine konulmadan önce temizlenmeli ve gerekirse yıkanmalıdır. 3-Taşların yatak yüzeyleri yatay gelecek şekilde konmalıdır. Yatak tabakaları (yüzeyleri) dik konan taşlar çatlar ve basınca daha az mukavemet gösterir. Bütün taşlar geniş yüzeyleri üzerine konulmak suretiyle inşa edilmelidir. 4- Duvara konan taşların yüksekliği diğer boyutlarından daha küçük olmalıdır, taşların yüksekliği derinliğinden ve genişliğinden fazla olmamalıdır. 5- Duvara her konan taş duvar boyunca ve duvar kalınlığınca bir bağlantı oluşturulmalı,Taşların duvar içinde kalan bütün yüzeyleri harçla sarılmalıdır. 6- Kagir inşaatta duvar kalınlığı 50 cm .den az olmamalı inşaat sırasında duvarın bütün kalınlığınca aynı zamanda yükseltilmelidir. 7- Duvar genişliği yönünde de taşların birbiri üzerine en az 10 - 12 cm. basması gerekir. Taşların en uzun yüzeyleri genişlik yönünde yatay yerleştirilmelidir.Taşların büyük eksenleri duvar yüzüne mümkün mertebe dik olmalıdır. 8-Köşe taşlarının, duvarın alt kesimlerindeki taşların yüzeyde kullanılanlara göre daha büyük olmasına dikkat edilmelidir. 9- Duvarın yapımı sırasında duvar yüzeylerinde gelen taşlar büyük ,biçimli ,düzgün olmalıdır. 10-Moloz taşlar, duvarcı ve yardımcısı ile birlikte kaldırılıp yerine konabilecek büyüklükte olmalıdır. 11-Taşların yapılmış duvar üzerinde oynatılmasına ve kırılmasına izin verilmemelidir. 12-Çalışmaya aralık verildiğinde duvara iyi kaynamamış taşlar görülürse önce bunlar sökülmeli ve sonra çalışmaya başlanılmalıdır. 13- Bir kısmı önceden yapılmış kargirin yeniden yapılmasına başlanırken, oynamış olan taşlar ve harçlar çıkarılmalı, üstü temizlenip ıslatıldıktan sonra işe devam edilmelidir.


7


14- Duvar kesitinde , yapım esnasında meydana gelen derzlerin eğik hatlar oluşturmamasına dikkat edilmeli. Düşey derzler üst üste gelmemelidir (Şekil -3). Görünen yüzeylerde derz aralıkları 4 cm. den fazla olmamalı, Duvarda taşların derzleri uzun düzey hatlar oluşturmamalıdır. Bunun için taşlar arasındaki derzler aşağıdan yukarıya doğru şaşırtılmalıdır.

(Şekil – 3) Duvar kesitinde taşların yanlış ve doğru tertip tarzları. 15- Duvar cephesinde bir noktada en fazla üç derz birleşmelidir. (Şekil- 4)

Şekil : 4 Duvar cephesinde derzlerin yanlış ve doğru tertip tarzları.

16- Duvarda büyük taşlar arasındaki boşluklar küçük parçalar ve harçla doldurulmalıdır. Harçlı yapıda taşlar ıslatılarak kullanılmalı ,taşlar arasındaki derzler tamamen harç ile doldurulmalı ,taşların birbirine harçsız olarak teması veya harçsız boşluk kalması önlenmelidir. Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

8


Harç piriz yapmadan taşlar yerleştirilmeli, konan her taş iyice gömülmelidir.Harcın taşa yapışması için taşlar tozdan arınmalı dahası ıslatılmalıdır. Örgüde duvarın ön ve arka yüzüne büyük taşlar koyup ara kısmı küçük parçalarla doldurmak doğru değildir. Sıvanmayacak kagir inşaatın görünen yüzeylerinde kama kullanılmaz. Ancak iç kısımlarda, harcın çok kalınlık meydana getirebileceği yerlerde taş kamalar kullanılabilir. (Şekil-5)

(Şekil - 5 )Duvar planına taş bağlantıların yanlış ve doğru şekilleri.

17- Duvar örgüsünde bağlayıcı taşlar ya birer taş sırası atlayarak gelmeli veya her sırada 2 – 3 taşta bir taş bağlayıcı olmalıdır. (Şekil -6) Şekilde bağlayıcı taşlar B harfi ile gösterilmiştir. Görünen yüzey taşlarının kagir iç kısmı ile bağlantısını sağlayan taşlar m2 de iki adetten az olmamak üzere bütün duvar yüzeyine eşit aralıklarla dağıtılacaktır. .Görünen yüzdeki taşlar gerideki taşlara en az 25-30 cm girerek kenetlenmelidir.Bu geriye kenetlenme metrede en az iki kez yapılmalıdır. Bağlantı ve kenetleme taşların yüzeyi yapının toplam yüzeyinin beşte birinden az olmamalı ve bunlar yapı yüzeyinde üniform biçimde dağıtılmalıdır.

(Şekil - 6 )Duvar örgüsündeki bağlantı taşlarının iki ayrı usulde cephede dağılışı


9


18- Duvar yükseldikçe her 1,5 m. de bir duvar üzeri bütün duvar boyunca ve kalınlığınca tesviye edilerek buraya duvarın önem derecesine göre bir hatıl yapıldıktan sonra örgüye devam olunmalıdır. Taş kalınlığı 15 cm.den az olmamalı ve taşların üstleri harçla tesviye edilerek düzeltilmesine izin verilmemelidir. (Yüksek irtifaya sahip ve deprem bölgesinde bulunan Đstinat duvarlarında yapılması uygun olur.) (Şekil- 7)

(Şekil- 7) Taş duvarda ahşap, tuğla ve betonarme hatlı.

19- Duvar köşelerinde büyük taşlar kullanılmalı ve bu taşlar bir sırada duvarın bir yüzüne, diğer sırada diğer yüzüne bağlantı yapmalıdır. (Şekil 8) Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

10


(Şekil – 8) Büyük ve düzgün taşları köşelere koymak bir duvarcılık kuralıdır. 20- Köşe örgülerinde duvar iç köşesine gelen taşlar da üst üste gelen sıralarda birbiri üzerine bağlantı yapmalıdır. (Şekil -9)

(Şekil- 9) Köşede birleşen duvarların iç köşesinde de taş sıraları birbiri üzerine bağlantı yapar. 21-Bina yapılarında kullanılan taş inşaatının temellerinde ve bodrum katlarında çimento harcı veya çimento takviyeli kireç harcı kullanılmalıdır. Bodrum duvarlarında hatıl olarak ahşap ve tuğla hatıl kullanılmaz. Temelde duvardan taşan kısımlardaki (ampatman) taşların yapı ağırlığı karşısında zeminin gösterdiği aksi tesir (reaksiyon) sebebiyle dönerek, duvarın altından kaymaması için bu kısımda derin bağlantı sağlanmalıdır. (Şekil-10)

(Şekil- 10) Temel kademelerinde taş duvarın iyi ve Kötü(fena )tertipleri. Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

11


22-Taşların yüzeyleri yuvarlak konveks yüzeyler halinde olmamalıdır.Taş kenar çizgilerinde yüzeylerin birleşmeleri keskin köşeler meydana getirmemelidir. 23-Taşların kendisini çeviren taşlarla biçim bakımından uyumlu olması önemlidir.Uyumsuzluk boşluklara neden olur yada çok harç kullanılması gerekebilir.Bu uyumun sağlanamadığı yerlerde araya ( kırma ) denilen küçük taşlar konur .Bunların harçlanmasına özen gösterilmelidir. 24-Taşların birine odun çatısı gibi çakılıp aralarında boşluk kalması hali uygulamada çok karşılaşılan bir husustur.Böyle çatılar ve kitle için de ( kemercik )ve ( kubbecikler ) yapılması önlenmelidir. I-3- Yatay Derzli Moloz Taş Duvar: Moloz taşı genel olarak levha şeklinde değil, gayri muntazamdır. Duvarda kullanılırken bazı çıkıntı ve fazlalıkları çekiçle düzeltilir. Bazı bölgelerde çıkan taşlar ise levha şeklinde ve düzgün tabakalı olduğundan bu nevi taşlarla duvar örgüsü çok daha kolay olur. Yatay derzler duvar yüzünde kesikli olarak devam eder. (Şekil -11) Örgü kuralları için moloz taş kısmında açıklananlarla aynıdır. Çaplanmış moloz taşlarla yapılan kargir inşaatta ( Harçlı Moloz Taş Đnşaat) şartlarına tamamen uyulacak, ancak taşlar arasındaki derz aralıkları 3 cm. den çok olmayacak taşların örülmesinde kama kullanılmayacaktır.Bu türlü yapım bütün kagir kalınlığınca olacağı gibi yalnız görünen yüzeye de uygulanabilir.

(Şekil- 11) Kesik sıralı yatay derzli bir moloz taş duvar örgüsünün görünüşü. I-4- Mozaik şeklinde moloz taş duvar: Bu cins duvara siklop duvar da denir. Duvar yüzü çokgen şeklindeki taşlarla oluşturulduğundan bu örgü yan yana gelmiş gayri muntazam çokgenlerle oluşan görüntü adeta petek görünümündedir. Bu kısımda bahsedilen mozaik duvarlarda taşlar işlenmeden yalnız çekiç darbesi ile bir miktar düzeltilerek kullanılır. Park ve bahçe cins duvarlara çok rastlanır . (Şekil- 12) Bu duvarın örgüsünde dikkat edilecek husus bir noktada en fazla 3 derz birleştirmektir. 3 ten fazla derzin birleştirilmesi hatadır. Bu nevi duvar Örgüsünün daha muntazamı taş yüzü ve derz yataklarını işlemek suretiyle yapılanıdır.


12


(Şekil- 12) Mozaik şeklinde işlenmiş bir moloz taş duvar.

II - YATAK VE YÜZLERĐ KABACA ĐŞLENMĐŞ DUVARLAR: Duvarların biraz daha sağlam, biraz daha özenli ve göze daha hoş gelecek tarzda örülmesi için taşa biraz daha işçilik verilmesi gerekmektedir. Bunun için taşın yüzü ve yatak satıhları çekiçten başka ayrıca taşçılık aletleriyle düzeltilerek ve işlenerek taşın duvar bünyesi için daha uygun hale getirilmesi sağlanır. Bir miktar daha fazla işçilik verilmek suretiyle işlenmiş taşlarla örülen duvarlara genel olarak kaba yonu duvarlar denilir. Yalnız şu söylenmelidir ki bu gurupta incelenecek taşların hepsi dikdörtgen yüzlü değildir. Keza her bir taşın yüzü ve yatak yüzleri aynı derecede işlenmiş değildir. Onun için bu guruba giren taşları da ayrıca sınıflandırmak ve her birinin açıklamalarını kendi bölümünde yapmak lazımdır. Bu guruba giren taşlara verilecek işçiliğin şekli ve sınırı ile ilgili olarak genel anlatım yapılacaktır. -Kaba yonu yüzeyleri, sıra halinde, çeşitli boyuttaki dikdörtgen yüzeyli taşlarla karışık olarak veya çok kenarlı taşlarla mozayik şeklinde örülür. -Yüzeylerdeki kaba yonu taşların kargirle bağlantılarına dikkat edilecek ve yüzeye konan bir sıra taşın arkası duvarın bütün kalınlığınca tamamlandıktan sonra üst sıranın örülmesine geçilecektir. -Taş aralarındaki derz yerlerinin genişliği bütün duvar cephesinde aynı ve en çok 2cm. olacaktır. -Taşlar yerlerine konduktan sonra kalemle hiçbir düzeltme yapılmayacaktır. -Taşlar sıra halinde örüldüğü takdirde sıra aralarındaki yükseklik farkı dar taş sırasının 1/5 ini geçmemelidir. -Bir sıra ile ondan sonra gelen sırada birbirine en yakın olan derzlerin arasındaki uzaklık 10 cm den az olmayacaktır. -Kaba yonu taş sıralarına mimari düşüncelerle yukarıda yazılanlardan farklı şekiller verilmesi gerektiği zaman projesine veya şartnamesine uygun olarak yapılacaktır. -Çok köşeli taşlarla örülecek kargir yüzeylerinde birbirine yakın taşlarla arasındaki boyut farkı, görünüş güzelliğini bozmayacak oranda olacaktır.


13


•

•

Kâgir duvarlarda, genellikle diğer bitişik yüzeylerden malzeme, doku, renk, boyut veya çıkıntıyla ayrılan dış köşelere veya bu köşeleri oluşturan taş veya tuğlalara köşe taşı adı verilir.

Değişimli olarak yatay ve dikey olarak yerleştirilmiş dikdörtgen köşe taşları veya dikmeleriyle oluşturulan düzenlemeye uzunlu kısalı örgü denir.

- Bitmiş duvar yüzeyine kaplama olarak kullanıldığında ise: Taş cephe kaplaması; 100 mm minimum • • •

Beton blok veya betonarme destek duvarı Masif duvar için boşluklar harçla doldurulmalı; boşluklu duvar için sürekli hava boşluğu yaratılmalıdır. Renklenmenin önlenmesi için beton su geçirimsiz hale getirilebilir.

•

Kırlangıç kuyruğu oyuklar içinde paslanmaz metal kenetler veya ankrajlar


14


Kaba yonu taşları genel olarak 2 guruba ayırmak icap edecektir: 1 - Mozaik şeklinde kaba yonu duvar, 2 - Dikdörtgen yüzlü taşlarla örülen kaba yonu duvar. Bu iki duvar gurubunu da değişik işçilik durumuna göre daha detaylı kısımlara ayırmak uygun olacaktır II-1 - Mozaik Şeklinde Kaba Yonu Duvar: Moloz taşların mozaik şeklinde örgüsü görülürken taşların alın ve diğer yüzlerine çekiç darbesinden başka bir işçilik verilmediğine işaret edilmişti. Burada kaba yonu duvarlar sınıfında izahı yapılacak mozaik duvarda ise taşın diğer taşlarla temas edecek yan yüzleri ile alnına murç, tarak, kalem, mucarta veya çekiç ile bir miktar işçilik verilmiştir. Bu nevi mozaik duvar taşının alt, üst ve yan yüzleri alın kısmından itibaren 12 cm. derinliğine kadar kalem ve tarakla düzeltilir. Bu suretle taşların birbirine düzgün yüzlerle oturması veya yanaşması sağlanır. Ayrıca 12 cm. derinliğe kadar işlenen yüzler taş alnına dik olacak şekilde işlenir. (Şekil 13)

(Şekil – 13) Mozaik şeklinde işlenmiş bir kaba yonu duvarın görünüşü ve bu örgüde yapılmış hatalar iyi bir örgü için noktada dört derz birleştirilmemelidir. Mozaik şeklinde örülen kaba yonu duvarların hepsinde yatak ve yan yüzlerin işçilik derecesi aynı olmakla beraber bu taşlara verilecek alın işçiliği bu cins duvarda değişik gurupların teşekkülüne sebep olmuştur. Bu guruplar şunlardır: a) Yalnız yatak ve yan yüzleri işlenmiş mozaik duvar: Bu guruba dahil olan duvar taşlarının yalnız yatak ve yan yüzleri 12 cm. derinliğe kadar işlenir ve yüzü çekiç darbeleriyle düzeltilerek taşa sert ve haşin bir karakter verilir (Şekil- 14) Bu nevi taşların yüzü bir miktar dışarıya taşkın, kabarık durur.


15


(Şekil- 14) Bu tarz mozaik duvarın yalnız yan yüzleri işlenmiş ve yüzü çekiç darbesi ile düzeltilmiştir. b) Yüzüne çerçeve açılmış taşlarla örülen mozaik duvar: Bu guruba giren duvarın taşlarının yüz kısmına taşın yan yüzlerine paralel olacak şekilde 2..3 cm. genişliğinde bir çerçeve (su) açılır. Bu çerçevenin çevrelediği orta kısım ise taşa verilmek istenen karaktere uygun olarak kabaca düzeltilir(Şekil -15).

(Şekil -15)Kenarına çerçeve açılmış mozaik şeklinde kaba yonu duvar

c) Yüzü işlenmiş taşlarla mozaik duvar: Bu guruba dahil taşların yüzü ise kenarlara ayrıca bir çerçeve açılmadan belirli bir karaktere uygun olmak üzere düzeltilir. Ya tarakla tamamen düzeltilmiş, veya kalemle darbe izleri belli olacak şekilde işlenmiş olabilir. Derzlerindeki intibak intizamı yanında yüzü de temizce işlendiği takdirde bu cins duvarlar tesirli ve güzel durur (Şekil -16) Mozaik şeklinde işlenen kaba yonu duvarların her cins içinde dikkat edilmesi lazım gelen hususlardan biri de taş yüzündeki de geniş açılı olmasını temin etmek olmalıdır. Mozaik duvarlarda derzlerin eğik durması ve yatay örgü sıralarını teşkil edilememesi dolayısı Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

16


ile mukavemet düşüklüğü olması bu cins duvarlar fazla yük taşımaya elverişli değildir. Daha çok süslü görünüşü bakımından tercih edilir.

(Şekil -16)Derzleri alıştırılmış, mozaik şeklinde kaba yonu duvar (Taş yüzü murç ile işlenmiş) II-2 - Dikdörtgen Yüzlü Taşlarla Yapılan Kaba Yonu Duvar: Duvar örgüsü için daha uygun olan taş, dikdörtgen veya kare yüzlü olan taştır. Bu taşların yatak ve alın satıhları da duvar örgüsüne uygun gelecek şekilde işlenirse hem yapısı bakımından sağlam hem de muntazam görünüşlü bir duvar elde edilir.

•


17

Kaba yönü, taraklanmış taşların görünür yüzlerinin yükseltilmesi ya da, diğer bir şekilde, lambalı veya pahlı yatay ve genellikle de düşey derzlerle zıtlık oluşturacak şekilde kullanılmasıyla elde edilir.


Dikdörtgen yüzlü kaba yonulu taşlarla iki türlü duvar örülebilir. Birincisi kesik tabakalı örgü, Đkincisi devamlı tabakalı örgüdür. Kesik tabakalı örgüde taşın yatak ve yan yüzleri 12 cm. derinliğine kadar; Devamlı tabakalı örgüde yan yüzler en az 15 cm. derinliğe kadar, alt ve üst yüzler taş kalınlığınca işlenmelidir. Her iki cins örgüde de derz kalınlığı 3 cm. den fazla alınmamalıdır. (Şekil -17)

(Şekil -17) Yüzü dikdörtgen şeklinde olan taşlarla yapılabilen kaba yonu tarzında iki örgü. Derzler tam yatay sıralar takip etmelidir. Duvarın güzel görünmesi için üst üste gelen taş sıralarının yüksekliği ile yan yana gelen taşların genişliği iyi seçilmelidir. Sıkıcı bir örgü teşkil etmemeye dikkat etmelidir. Hatta değişik renklerde taşların yan yana getirilmesi ile duvarda renk ahengi meydana getirilebilir. Bu cins duvarlar da taş yüzüne verilen işçiliğin şekline bağlı olarak kendi aralarında gruplanırlar. a) Yalnız yan yüzleri işlenmiş ve alnı kaba bırakılmış taşlarla örülen duvar: bu cins duvarda taş yüzü çekiç darbeleri ile kabaca işlenmiş düzeltilmiştir (Şekil -18)


18


(Şekil -18) Yüzü çekiçle düzeltilmiş kaba yonu kemer kaplaması

b) Yüzüne çerçeve açılmış taşlarla örülen duvar: Bu cins duvarda taşın alnına derzlere paralel olacak şekilde 2-3 cm. genişliğinde çerçeve (su) açılır, bu çerçevenin ihata ettiği orta kısım kaba bir karakterde bırakılır. (Şekil -19)

(Şekil -19)Yüzüne çerçeve açılmış dikdörtgen yüzlü taşlarla örülen bir kaba yonu duvar görünüşü.

c) Yüzü işlenmiş taşlarla örülen duvarlar: Bu cins duvarların yüzü taşçılık avadanlıkları kullanılmak suretiyle taşa verilmek istenilen karaktere uygun olarak işlenir. (Şekil- 20) da değişik karakterde işlenmiş kaba yonu duvarlar görülmektedir.


19


(Şekil- 20) Kaba yonu duvar örnekleri. birinci fotoğrafta görüldüğü gibi bazı taşlar (1) duvar yüzünden bir miktar taşkın yapılarak örgüye canlılık verilebilir. Bu tarz duvarların örgüsünde aşağıda izah edilen hatalara düşmemek lazımdır. (Şekil21) da görüldüğü gibi taşların iç köşe teşkil ederek yontulması ve duvarda böylece kullanılması uygun bir şey değildir. Taşın basınç ve aksi tesirler sebebiyle bu 'kısımdan kırılması muhtemeldir.

(Şekil- 21) Taşları üst üste koyarken yapılmaması gereken bir derz hatası Derzlerin oluşumu esnasında bazı taşların yan yüzlerini (başlarını) derzsiz bırakmak doğru değildir. Taşın bu kısmının serbest kalışı duvar mukavemetini bozar. Ancak alçak bahçe duvarlarında böyle bir şey yapılabilir. (Şekil -22)


20


(Şekil -22)Ok işareti ile gösterilen derzlere harç doldurulmamıştır. Bu, bir örgü hatasıdır.(1) numaralı taşın da yatak tabakaları dikine gelmiştir. Bu bariz bir hatadır.

III – KESME TAŞ DUVARLAR :

Kesme taş, çok ince harçlı derzler sağlamak amacıyla diğer taşlara bitişik tüm yüzeyleri ince taraklanmış ve çaplanmış yapı taşıdır.

Taşın bütün yüzleri tamamen işlenirse kesme taş adı verilen tam manasıyla işlenmiş taşlar elde edilir. Dik açı ile düşey yüzlü duvarlarda bu taşların bütün yüzleri de gönyesinde ve birbirine dik olur. Bina arsası çarpık veya duvarın bir yüzü hafif bir meyille yükseliyorsa bu kısımda kullanılacak taşların icap eden yüzüne bu şeve uygun bir meyil verilir. Kesme taş tamamen duvar kalınlığınca tatbik edilir veya kalın duvarların ön kısmında kaplama olarak kullanılır. Kaplama olarak kullanıldığı takdirde taşın arka yüzünü bir miktar pürüzlü bırakmak gerideki duvarla taşın daha iyi kaynaşması bakımından elzemdir. Bütün kalınlığınca kesme taştan yapılan duvarlarda yan yana ve üst üste gelen taşların birbiri ile daha iyi bağlanmalarını kenetlenmelerini temin etmek için taşlara kenetler yapılmakta ve demir kancalar kullanılmaktadır. Yan yana gelen, köşede birleşen ve birbirine saplanan duvar sıralarında taşların kendilerinde yapılacak kenetlerin ne tarzda olabileceği. Şekil- 23 de çeşitli örnekleri ile gösterilmiştir.


21


(Şekil- 23) Kesme taş masif bir duvarda taşların değişik tarzda bağlantı şekilleri

Taş yüzü tamamen düzgün olarak işlenebileceği gibi taş kenarlarına çeşitli profiller vermekte mümkündür. Taşların üst üste geldiği anda yatay derzlerini işçilik ve derz hatalarını mümkün olduğu kadar gizleyecek şekilde tertiplenmesi lazımdır (Şekil- 24).

(Şekil- 24) Profilli derzlerin doğru tertip tarzları Kesme taş duvarlarda derzler fazla kalın tutulmaz. Çok defa 4-6 mm, alınır. Đşlenmiş olan taş önce yerine uygunluğu kontrol edildikten sonra yerleştirilir. Bunun için önce kalınlığı derz kalınlığı kadar olacak şekilde katlanmış bitümlü karton üzerine taşı yerleştirerek yerine uygunluğuna bakılır. Uygun olmayan yerleri kalemle alındıktan sonra yayılan harcın üzerine taş oturtulur. Taşlar suyu çok emdiğinden harç yayılmadan ve taş yerine konmadan önce taş yüzleri ıslatılmalıdır. Taşın harç üzerine otururken bir yerinin az, diğer yerinin fazla oturmasına ve bu suretle derz intizamının bozulmasına mani olmak için taş önce derz kalınlığında küçük madeni veya beton takozlar üzerine oturtulduktan sonra boş kalan yatağına şerbet halinde harç akıtılır. Taş duvar örülürken derzlerden taşan çimento şerbeti taş yüzünü kirletir ve buradan kolaylıkla çıkmaz. Onun için taş duvar yüzünü önceden sulu kil çamuru ile sıvamak lazımdır


22


TAŞ DUVAR YÜZÜNE DERZ YAPILMASI Taş duvarların yan yana ve üst üste gelen taşları arasında kalan, düşey ve yatay düzlemde bulunan çizgilerin, duvar yüzlerindeki taşlar arasındaki birleşimlerine derzler yapılır. Taş duvarların üzerleri sıvanmayacak ise; derzlere bir miktar itina gösterildiği takdirde, derzlerle duvarların daha muntazam görünmeleri temin edilir. Genel olarak yüzüne derz yapılacak olan duvarlarda harç sertleşmeye başlayınca derzin dıştan 2- 3 cm. lik kısmı tamamen boşaltılır. Şayet bu boşluğu temin etmek için ince ahşap çıtalar konmuşsa bu çıtalar duvar derzlerinden çıkarılır. Sonradan, bu derzleri çimento takviyeli kireç harcı ,çimento harcı veya restore edilen tarihi binalarda horasan harcı ile doldurarak derzler istenilen intizama getirilir. Derz çalışmaları için ahşaptan yapılmış veya madeni derz malaları mevcuttur. Harç bu malalarla derzlere doldurulduktan sonra düzeltilir ve duvar yüzünde kalan harç bulaşıkları çuval v.b temizleyici malzemeler ile silinerek temizlenir. Duvar derzleri, birkaç türlü yapılmaktadır.

1 6 2 3

7

4 8 9 5

a-) Duvar Örgüleri 1234-

Tek bir modüler birim kalınlığında kâgir duvarın sürekli düşey kesitine dizi denir. Modüler birimlerin oluşturduğu sürekli yatay gruba sıra denir. Đki modüler birim dizisi arasındaki düşey derze yaka derzi adı verilir. Đki modüler birim sırasının arasındaki yatay derze yatak derzi adı verilir. Yatak terimi, modüler birimin alt kısmını veya modüler birimin üzerine yerleştirildiği harç katmanını belirtmek için de kullanılır. 5- Đki modüler birim arasında, duvar yüzeyine dik ve düşey doğrultudaki derze düşey derz denir.


23


b-) Kâgir Yapı Terminolojisi 6- Uzun kenarlı yan yüzü (yanak) görünür veya duvar yüzeyine paralel şekilde, yatay olarak yerleştirilen modüler birime dizi tuğlası denir. 7- Kısa kenarlı yan yüzü (alın) görünür veya yüzeye paralel şekilde, yatay olarak yerleştirilen modüler birime bağ tuğlası denir. 8- Alın kısmı görünecek şekilde, yanak yüzeyi üzerinde yatay olarak yerleştirilen tuğlaya kılıcına tuğla denir. 9- Yanak kısmı görünecek şekilde dikey olarak yerleştirilen tuğlaya dikine tuğla denir. c-) Harçlı derz çeşitleri

Harçlı derzlerin kalınlıkları 6 ila 13 mm arasında tipik olarak 10 mm kalınlığında olurlar.

değişir;

Yivli derzler, mala dışındaki gereçlerle sıkıştırılmış veya şekillendirilmiş harçlı derzlerdir. Kullanılan gereçlerle harç sıkıştırılarak tuğla yüzeylere karşı sıkıca itilir; böylece yüksek derecede rüzgar ve yağışa maruz kalan bölgelerde su sızıntısına karşı maksimum koruma sağlanır.

Malalı derzler, harcın fazlasının mala yardımıyla kazınmasıyla elde edilir. Malalı derzlerde, harç malayla kesilir veya kazınır. En etkili olanı suyun akıtılmasını sağlayan yağmurluk derzidir.

Çentikli derz, harcın sertleşmeden önce küt uçlu bir gereçle belirli bir derinliğe kadar indirilmesiyle elde edilir.


24


1-Duvar Yüzünden Đçeride Kalan Derz Teşkili: Bu tip derzler duvar yüzünden 1 - 2. cm. içeride kalır. Kaba yonu ve yatay derzli moloz duvarlarda, duvar yüzüne 1 - 1,5 cm. mesafe kalıncaya kadar derzler harçla doldurulur ve mala ile düzeltilir. Mozaik şeklinde örülmüş moloz duvarda ise, duvar yüzü pürüzlü olduğundan, derz duvar yüzünden 2 - 2,5 cm. içeriye kadar doldurulur ve üzeri çuval parçası ile perdahlanır. Taşlar derzden daha çıkıntılı kaldığı için, bu şekilde derzlenmiş duvarlar gayet canlı görünür (Şekil-25).

(Şekil-25)Moloz ve kaba yonu duvarlarda derin derzler taşı ve taş örgüsünü daha canlı gösterir. 2 - Çizgi Çekilmiş Derz: Duvar yüzünden 1 - 1.5 cm. kadar içeriye, hatta bazen duvar yüzüne kadar derz doldurulduktan sonra, ortasına 8 mm. çapında yuvarlak bir demir çubuk ile oluk yapmak suretiyle yapılan derzdir. En yaygın şekilde tatbik edilen derz türüdür. (Şekil- 26)

(Şekil- 26)Çizgi çekilmiş taş duvar derzi


25


3 - Duvar Yüzü Đle Birlikte Doldurulan Derz: Bu derz, yapılırken duvar yüzü ile yanı hizaya gelecek şekilde derzler mala ile doldurulur ve duvar yüzünde kalan çapaklar mala ucu ile veya çuval ile temizlenir. Moloz duvarda taş yüzleri fazla pürüzlü olduğundan bu nevi derzleme de cephenin % 30 - % 50 kadarı derz harcı ile örtülür. (Şekil27)

(Şekil- 27) Moloz duvarda derzler taş yüzüne kadar doldurulduğunda duvarın alacağı şekil

Kesme taş ve karışık örgülü duvarlarda derzlerin bu tarzda doldurulmalı, duvarın intizamını meydana çıkarır . (Şekil -28).

(Şekil -28) Duvar yüzüne kadar doldurulmuş kaba yonu ve kesme taş duvar derzleri


26


4- Duvar Yüzünden Taşkın Yapılan Derzler: Duvar yüzünden taşkın olarak yapılan derz teşkili vardır. Çok defa taş karakterini görünüş bakımından zayıflatan ve adeta taş yüzüne gerilmiş bir örümcek ağı hissini hasıl eden bu nevi derz sistemi o kadar hoş olmamakla beraber uygulamada yaygın olarak kullanılmaktadır. Taşın bünye özelliği ve satıh güzelliğinin ikinci planda tesir etmesine sebep olan bu nevi derzde aynı zamanda derz harcının kırılıp dökülebilme, donma çözülmeden derzin parçalanma tehlikesi vardır. Derz harcının bünyesinde bulunan suyun geç kaybolmasına sebebiyet vererek duvarın rutubetli kalması ve oluşan derz petekleri arasının tozlanması gibi mahzurlar da doğurmaktadır. Bu mahzurlarından dolayı uygulamasının zorunlu olmadıkça yapılmamsı daha doğru olmaktadır. (Şekil- 29)

(Şekil- 29) Duvar yüzünden taşkın derz


27


5-Çeşitli Derz Düzenlemeleri: Taş duvar yapımı esnasında çeşitli mimari düzenlemeler ve duvarın daha estetik görünmesini temin etmek içinde çeşitli yapı malzemeleri (tuğla,taş,cam,ahşap v.b.) kullanılarak çeşitli tarzlarda derzler teşkil edilerek yapıya güzellik kazandırıla bilinmektedir.Aşağıdaki şekiller bunlardan birkaçını teşkil etmektedir. (Şekil- 30)

(Şekil- 30) Çeşitli derz örnekleri


28


6- Çeşitli Duvar Örgü düzenlemeleri: Tuğlanın kesimini en aza indirmek ve örgü düzeninde daha iyi bir görünüm elde etmek için kâgir duvarların ana ölçüleri, kullanılan modüler birimlerin boyutlarına göre düzenlenmeli

Genellikle boşluklu ve kaplama duvarlarda kullanılan dizi örgüsü, üst üste binen dizi tuğlalarından oluşur.

Amerikan örgüsü olarak da bilinen normal örgüde, dizi tuğlalarından oluşan her beş veya altı sırada bir bağ tuğlalarından oluşan sıra yer alır.

Yığma örgü birleşim derzleri düşey olarak aynı hizada yer alacak şekilde üst üste yerleştirilmiş dizi tuğlalarından oluşur. Derzlerde bindirme olmadığından, donatısız duvarlarda mer.400 mm aralıklı yatay derz donatısı kullanılmalıdır.

Flaman örgüsü, her sırada birbirini takip eden bağ ve dizi tuğlalarından oluşur. Bağ tuğlalarından her biri, altındaki veya üstündeki bir dizi tuğlasının merkezine yerleştirilir. Daha koyu alınları olan bağ tuğlaları, örüntülü tuğla duvarlarda genellikle çıplak bırakılır.


29


Flaman haç örgüsü, değişimli bağ ve dizi tuğlalarından oluşan sıraların alt ve üstüne bağ sıraları örülerek yapılan bir tür Flaman örgüsüdür.

Flaman çapraz örgü, sıraların baklava örüntüsü oluşturacak şekilde kaydırıldığı bir tür Flaman haç örgüsüdür.

Hafif yüklü çevre duvarlarında kullanılan bahçe duvarı örgüsü, her sıra bir bağ ve üç dizi tuğlasından oluşacak ve bağ tuğlaları ardışık sıralardaki dizi tuğlalarının merkezine gelecek şekilde örülür.

Đngiliz örgüsü, birbirini izleyen sıralardan biri dizi, diğeri bağ tuğlalarından oluşacak şekilde örülür. Dizi tuğlaları, bağ tuğlalarının merkezlerine denk gelecek şekilde yerleştirilir. Bağ tuğlalarının aralarındaki derzler, tüm sıralarda düşey olarak aynı hizadadır.


30


TAŞ DUVAR ÜZERĐNE HARPUŞTA YAPILMASI Açıkta duran duvar üstlerini yağış ve don tesirlerine karşı korumak için yapılan duvar üstü kaplamasına harpuşta denir. Harpuşta kesme veya kaba yonu taşla, plak taş kaplama ile, beton veya mozaik ile yapılabilir. Her bir harpuşta şeklinde harpuşta üzerinin bir tarafa veya her iki yöne doğru meyilli olması, duvarın her iki yüzünden çıkıntılı olması lazımdır. Çıkan kısımların ucunda suların damlaması için damlalık tertip edilmelidir. Buradan damlayan suların duvar yüzüne değil, dış tarafa damlaması için damlalık biraz dışarıya çıkıntılı olmalıdır. Önemli olmayan hallerde bazen kaba yonu örgülerde ayrıca bir harpuşta yapmaya gerek kalmadan taş duvar üzerini meyilli bitirmekte amaca uygun düşmektedir. (Şekil -31).

(Şekil -31)Üzeri meyilli bitirilmiş duvarlar Kesme taş duvarın harpuştası da aynı cinsten uzun taşlarla yapılır. Đhtiyaç duyulan profile göre işlenen harpuşta duvar üzerine bir diş ile oturur. Plak taş kaplama tarzında yapılan harpuştayı harçtan başka ayrıca kenetle tespit etmelidir. Şekil -32de çeşitli malzeme ile yapılmış duvar harpuştaları görülmektedir.

(Şekil -32) Çeşitli harpuşta örnekleri Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

31


Pahlı kesilmiş harpuştalar sadece tek yönde eğimlidir Her iki tarafta damlalık 40 mm minimum Merkez filizi Sızdırmazlık profili (Şekil -32 a )

Đki eğimli harpuştalar, mahya çizgisinin her iki tarafına doğru eğimlidirler. Her bir taş başına iki düşey filiz Kademeli profil

(Şekil -32 b )

Harpuşta taşları, dış duvarda kaplama veya koruma katmanı olarak görev yapan ve suyun akışı için genellikle eğimli veya kavisli yapılan harpuştayı oluştururlar.

Yağmurluk taşı, pencere veya kapı açıklıklarının üzerindeki saçak silmesine benzer şekilde çalışan taş silmedir.

(Şekil -32 c )


32


Destek Duvarı Üzerine Taş Kâgir Duvar

•

Kat silmesi, yapı yüzeyiyle aynı seviyede veya dışa doğru çıkıntı yapan, genellikle duvarda bir bölüntü belirtmek üzere kalıplanmış taş örgüsüdür. Kat silmeleri aynı zamanda kordon olarak da adlandırılır.

•

Yapılarda yağmur suyunun yönünü değiştirmek için çıkıntı yapacak şekilde yerleştirilen kat silmesi, saçak veya kornişe su tablası adı verilir.

•

Duvarın tabanı veya temelini oluşturan, sürekli veya genellikle çıkıntı yapan taş örgüsüne duvar etekliği denir.

(Şekil -32 d )

KÂGĐR KEMERLER


•

Şişkin kemer, merkezi üzengi çizgisinden daha aşağıda olan kemerdir.

•

Gotik kemer, çift merkezli ve genellikle eşit yarıçaplara sahip sivri kemerdir.

33


•

•

Mızrak ucu kemer, çift merkezli ve yarıçapları kemer açıklığından büyük olan sivri kemerdi

Basık sivri kemer, çift merkezli ve yarıçapları kemer açıklığından küçük olan sivri kemerdir.

•

•

1

2 3

açıklık 5 6


4

Kemer tablası, bitişik iki kemerin sırtları veya bir kemerin sol veya sağ sırtıyla onu çevreleyen dikdörtgen çerçeve arasında kalan üçgen alana denir.

Tudur kemeri, içteki iki eğrisinin yarıçapı dıştaki eğri çiftlerinden daha büyük olan dört merkezli kemerdir.

Sepetkulpu kemer, tepe noktasının yarıçapı dıştaki diğer iki eğriden daha büyük olan üç merkezli kemerdir. 1- Tepe noktası 2- Kemer sırtı, kemerin görünür yüzünün dış eğriliği veya sınırıdır. 3- Kemer ekseni 4- Kemer karnı, kemerin görünür yüzünün iç eğriliğidir; alt kısmı içbükey olan kemerlerin iç yüzeyine sof ita denir. 5- Kemer, tonoz veya kubbenin taşıyıcı eleman üzerinde yükseldiği noktaya üzengi noktası adı verilir. 34


6- Kemer yüksekliği kemerin üzengi çizgisinden sof itanın en yüksek noktasına kadar olan yüksekliğidir; kemer yüksekliğinin açıklığına oranı minimum 1.12.

Kâgir kemerler, tuğla ve taşın basınç mukavemetinden yararlanır ve taşınan yükün düşey kuvvetlerini eğimli bileşenlere ayırarak açıklıkları geçerler. Kemer hareketinin, toplam yük ve açıklıkla orantılı, yükseklikle ters orantılı olarak oluşturduğu dış yöndeki itme kuvvetleri, açıklığa bitişik kemer ayaklarıyla veya bitişik kemerlerden gelen zıt yönlü itme kuvvetleriyle karşılanmalıdır. Kemer boyunca eğilme etkisinin ortadan kaldırılması için, itme kuvvetinin çizgisi kemer ekseniyle çakışmalıdır.

Kâgir kemer, tuğla örgüsünden veya tekil kemer taşlarından oluşabilir. 1 -Değişimli dikine ve kılıcına tuğla sırası 2 -Đki veya üç kılıcına tuğla sırası 3 -Üzengi, bir taştan veya örgü sırasından oluşur ve kemerin bitiş noktasının oturması için eğik yüzey sağlar.

2

3

17-

2

1-Roma kemeri, yarım dairesel kemer karnına sahiptir.

2-Kilit taşı, kemerin tepe noktasında yer alan ve diğer kemer taşlarını yerinde 3 tutmaya yarayan, kama şeklindeki, genellikle süslemeli kemer taşıdır. 3-Kâgir kemerde, kenar çizgileri kemerin merkez noktalarının birinde kesişecek şekilde kesilmiş, kama şeklindeki her bir elemana kemer taşı denir.


35


Düz kemerde, kemer taşları aşağıda bir merkezden yayılır ve kemer sofi tası yataydır; oturmayı karşılamak için genellikle yukarı doğru az miktarda kavisli yapılır.

Her 100 mm kemer derinliği için, 300 mm kemer açıklığında 13 mm üzengi Kavis= açıklık ölçüsündeki 1.100 mm

KÂGĐR LENTOLAR • •

Üstten gelen döşeme veya çatı yükü Lento için duvar yükü alanı •

Kâgir duvarın açıklığın üzerinde gösterdiği kemer davranışı yük üçgeninin dışında kalan duvar yükünü taşır.

45°

Lento, normal yük üçgenine göre daha az yük taşır


36


•

Bir noktasal yükün ya da döşeme veya çatı yüklerinin normal yük üçgeninin içine düşmesi durumunda, lentonun ek yük taşıması gerekir

•

Herhangi bir kemer davranışından gelen yatay itme kuvveti açıklığın her iki yanındaki duvar kütlesi tarafından taşınmalıdır.

Çelik Köşebent Lentolar


37

•

Lentoda, dikine bir tuğla sırası kullanımıyla görsel çeşitlilik sağlanabilir.

• • •

Sızdırmazlık profili Đç köşebent Dış köşebent


Donatılı Tuğla Lentolar

•

Donatı çeliği tamamen portland çimento harcı içine gömülü

•

Dört ila yedi sıra yüksekliğinde

•

200, 250 ve 300 mm genişliklerinde

Beton Örme Lentolar

•

•

Portland çimento harcı dolgulu ve çelik donatılı lento veya bağ hatılı bloğu

Masif veya harç dolgulu örme duvarda minimum 200 mm oturma

Prekast Beton Lentolar

•


Prekast betonarme lentolar, hem tuğla hem de beton kagir duvarlardaki açıklıkları geçmek için kullanılabilir.

38


ĐSTĐNAT DUVARLARI Zemin yüksekliğinde yapılmak istenen bir değişiklik toprağın doğal şev açısını aşıyorsa, seviye değişikliğinin yukarıda kalan bölümündeki toprak kütlesini geride tutabilmek için bir istinat duvarı yapılması gerekir. Đstinat duvarı, tutulacak toprağın yanal basıncına dayanacak şekilde tasarlanmalı ve inşa edilmelidir. Bu aktif basınç, duvarın üst seviyesinde sıfırdan başlayarak orantılı bir şekilde artar ve duvarın en alt bölgesinde maksimum değere ulaşır. Toplam basınç veya itme kuvvetinin, duvarın tabanından üçte bir yükseklik kadar yukarıda olan bir noktadaki üçgen dağılım düzeninin merkezinden etkilediği varsayılabilir

• • • •

•

T= toplam basınç veya itme kuvveti S= tutulan toprağın ağırlığı; tipik olarak 1600 kg/m3 W= kesitin merkezinden etkiyen kompozit duvar ağırlığı R= T ve W kuvvetlerinin bileşkesi

T= 0,286xSH2/2

•

•

•


39

Aşırı yükleme, örneğin istinat duvarının yukarısında kalan toprak yükü gibi ek yüklere denir. Đtme kuvvetinin doğrultusu aşırı yüklemenin eğimine paraleldir. Doğal şev eğiminin, zeminlerin çoğu için %33 olduğu varsayılabilir. Çıplak toprak kümelerinin doğal toprak eğimleri için,

T= 0,833 x S (H+H)2/2(aşırı yükleme yapılmış bir istinat duvarı için) Đnşaat Mühendisi Necdet TOSUN

•

Bir istinat duvarı, devrilme, yatay yönde kayma veya aşırı çökme nedenleriyle yıkılabilir.

• •

• • •

Đtme kuvveti, duvarı tabanın bir kenarı üzerinden devirme eğilimindedir. Đstinat duvarının devrilmesini önlemek için duvarın kompozit ağırlığının ve tabanın topuğu üzerine binen toprak kütlelerinin karşı koyma momenti (Mr=W x d), toprağın basıncından kaynaklanan devrilme momentine (Mo=T x H/3) karşı koymalıdır. Güvenlik katsayısının 2 olduğu eşitlikte; Mr>2Mo.

Bir istinat duvarının kaymasını önlemek için, duvarın kompozit ağırlığı ile duvarı destekleyen toprağın sürtünme katsayısının çarpımı (W x C.F.) duvar üzerindeki yanal itme kuvvetini (T) karşılamalıdır. Güvenlik katsayısının 1,5 olduğu eşitlikse; W x C.F.>1,5T. Duvarın alt bölümüne etkiyen pasif toprak basıncı yanal itme kuvvetine (T) karşı koymaya yardımcı olur. Duvarın kaymaya karşı direnci bir kama ile artırılabilir. Ortalama sürtünme katsayıları: Çakıl,0,6; silt/kuru kil, 0,5;kum,0,4; ıslak kil, 0,3.

•


Bir istinat duvarının çökmesini engellemek için, düşey kuvvetin (W), toprağın taşıma kapasitesini (B.C.) aşmaması gerekir. Burada W, duvarın ağırlığı ve tabana yük teşkil eden tüm toprak kütlesi ile aşırı yükleme yapılmış olan duvarlarda, topraktan etkiyen itme kuvvetinin düşey bileşeninin toplamına eşittir. Güvenlik katsayısının 1,5 olduğu eşitlikte; B.C.> 1,5 W/A.

40


Betonarme Đstinat Duvarları Aşağıda oranlamalar ile ilgili olarak belirtilen temel noktalar ön tasarımda kullanılmak üzere verilmiştir. Son tasarım için de istinat duvarının zayıf zeminde yapılması ve aşırı yükleme hareketli yüklere maruz kalması durumunda, bir inşaat mühendisine danışmak gerekir. T-Tipi Konsol Duvarlar Betonarme konsol duvarlar 6000 mm yüksekliğe kadar olan duvarlar için kullanılır. Bu yüksekliğin üzerinde, payandalı kullanılır.

Ağırlık Duvarları Ağırlık duvarları, devrilme ve kaymaya karşı tamamen kendi ağırlıkları ve hacimleriyle direnç gösterirler. Bu duvarlar, yükü 3000 mm’den daha az olan strüktürleri tutmak için kullanılır.

Payandalı Duvarlar Payandalı duvarlarda, düşey plağı sağlamlaştıran ve tablaya ağırlık sağlayan üçgen şekilli çapraz duvarlar bulunur. Payandalı duvar yüksekliğinin yarısına eşit olacak şekilde, düzenli aralıklarla yerleştirilir.


41


L-Tipi Konsol Duvarlar Bu tür istinat duvarları, duvarın mülk sınırına basması veya engelle karşılaşması durumunda kullanılır.

• • •

• • •


42

Duvarın arkasındaki su basıncındaki artışı azaltmak için bir sistemine gereksinim duyulabilir. Filtre bezli drenaj hasırı veya gözenekli çakıl dolgusu Mer. 1200 ila 1800 mm Aralıklı, 50 mm çaplı su atma deliği veya duvarın dışına su atacak şekilde eğim verilmiş delikli duvar borusu 50 mm minimum 75 mm minimum Mer.7600 mm düşey kontrol derzleri; her dört kontrol derzi bir yatay genleşme derzi yerleştirilmeli…


Göreli olarak alçak olan istinat duvarlarında ahşap ve beton, tuğla veya taş kullanılabilir. Yatay Ankrajlı Ahşap Duvarı

•

Yatay ankraj 1

•

•

Ankraj kazığı, ankraj için zemine gömülü ahşap, taş veya betondan kazıktır; 900 mm’den daha yüksek duvarlar için kullanılır ve mer.1800 mm aralıklı yerleştirilir. 600 mm’den daha yüksek duvarlar için çakık dreni 1-)1200 mm aralıkla bitişik derzli yerleştirilen, birbirlerine çivilenmiş veya galvanize çelik çubuklarla bağlanmış, 100x150 veya 150x150 basınç korumalı keresteler.

Tuğla Kaplama Duvar

•

•

1200–1800 mm aralıklı su atma delikleri

•

Duvarın dışına su atacak şekilde eğim verilmiş delikli drenaj borusu

• •

•

Don sınırı

•

200x600 mm beton taban


• •

Tuğla veya taş harpuşta Galvanizli duvar ankrajları 100 mm tuğla kaplama 200 mm modüler beton birimler 300 mm modüler beton birimler

•

43


Kuru taş duvar

• •

•

Duvar şevi

•

Denge için taşlar eğimin içine doğru yatırılmalı.

Đyi akaçlanmış ve sıkıştırılmış tanecikli bir tabla altı sağlanmalı; tablanın don sınırının altına uzanma zorunluluğu yoktur. Harçlı taş duvarların alt kısmı don sınırının altına uzanmalıdır.

Bu kitap kapsamında taş istinat duvarları hakkında daha detaylı bilgi verilecektir.Betonarme istinat duvarları konusu bu kitap kapsamında sadece işlevsel olarak tanımlanacaktır. Betonarme istinat duvarlarının boyutlandırılması ve statik , betonarme hesapları bu kitap kapsamında işlenmeyecektir. Betonarme istinat duvarlarının boyutlandırılması ve statik , betonarme hesapları ilgili olarak;konunu bütünlüğü açısından betonarme kitaplarından yararlanılması önerilmektedir. Ancak anlatılan belli kabuller Betonarme istinat duvarlarında da geçerli olduğundan uygulama bu doğrultuda yapılabilinir.


44


ĐSTĐNAD DUVARLARININ ARKASINDAKĐ DRENAJ SĐSTEMLERĐ 1-Duvarlarda Barbakan Delikleri ve Drenaj önlemleri : Đstinat duvarı olarak yapılan duvarların arkasında toprak dolgu bulunduğundan bu duvarlar devamlı olarak dolgudan gelecek rutubete ve suya maruz bulunurlar. Bunu önlemek için istinat duvarı arkasına harçsız kuru moloz taşlarla istif yaparak dolgudan gelecek yağmur ve kar sularının kuru duvardan aşağıya akması sağlanarak suyun duvara sızmaması sağlanır. Aşağıya sızan sular drenaj sistemi ile toplanarak duvarın altında bırakılan deliklerden su dışarıya atılır. Duvar arkasında toplanan suların duvarın dışına atılması için duvar içinde bırakılan deliklere barbakan ismi verilir

(Şekil- 33) Đstinat duvarı arkasında toplanan suları atmak için duvarda bırakılan delikler Duvarlarda Barbakan Deliklerinde Dikkat Edilecek Özellikler: -En alttaki barbakanlar tabii zeminden 10 cm. yukarıda tertip edilmeli ve duvar boyunca her 3 - 4 m. de bir barbakan yapılmalıdır. -Barbakanlar duvar arkasında blokajla yapılmış bir drenaj tertibatı ile irtibatlandırılmalıdır. -Duvar yüksekliğince en az her 3 m. de bir yine 3 - 4 m. ara ile barbakan yapılmalı ve barbakanlar üst üste getirilmeyip şaşırtılmalı inşa edilmelidir. -Đstinat duvarının arkasındaki dolgu toprak değil de taş veya fazla taşlı bir dolgu olursa ayrıca taşla kuru istif yapmaya gerek kalmaz. Yalnız barbakan ağızları hizasında blokajdan bir drenaj yapılmalıdır. Şekil- 33 de arka dolgusu toprak olan bir istinat duvarında yapılacak kuru istifin şekli ve boyutları verilmiştir. - Barbakan için bırakılacak boşluğun iç açıklığı takriben 10-15 cm. genişlikte ve buna yakın yükseklikte olmalıdır. Kesitin tam muntazam olmasına lüzum yoktur. Yalnız içinin iyice harçlanmış olması taş aralarına su sızmayacak şekilde yapılmış olması yeterlidir. Barbakan delikleri için fabrikalarda üretimi yapılan plastik veya hazır beton büzlerde kullanılabilir. Bu suretle istinat duvarlarında muntazam barbakan delikleri temin edilebilir. -Barbakan deliklerinin çıkış delikleri duvar yüzünden 2 cm. kadar dışarı çıkarılırsa, sızan suyun Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

45


duvar yüzünde leke yapma mahzuru da azaltılmış olur. - Barbakan ağızlarına yalak yapmak, veya buraya suların damlamasını temin edecek bir oluk yapmak daha güzel olmaktadır (Şekil- 34). Duvarlar yüzlerinde özel bir şekilde işlemler yapılarak çiçeklikler temin edilebilinir. Sızan suların bu çiçekliklere akması da temin edilerek duvar cephesinde güzel bir görünüm kazandırılmış olunur.

(Şekil- 34): Önüne damlama oluğu (çörten) yapılmış bir barbakan

2- Đstinat (Moloz taş) Duvarları Arkasında Büzlü Drenaj Sistemi ve Duvar Arkalarının Dolgusunun Yapımı Đle Sağlanan Drenaj Önlemleri : Đstinat duvarlarında alınacak drenaj önlemleri duvarın göçmeden hizmet verebilmesi için çok önemlidir.Đstinat duvarlarında drenaj uygulaması duvarın dolgu yada yarma önüne yapılmış olmasına göre değişir. Đstinat duvarları arkasındaki dolguların duvara vereceği aktif yanal toprak basıncı duvar hesaplarında öngörülen değerleri aşmamalıdır.Dahası yapım sırasında olanak bulunmuş ise daha da düşürülmesi sağlanmalıdır.Aktif yanal basıncı az olan zeminler içsel sürtünmesi büyük olan zeminlerdir.Bu bakımdan pratikte taş dolgu ile daneli ve kohezyonsuz zeminler iyi duvar arkası dolgu malzemeleridir ve kolay sıkışırlar. Ancak daneli ve kohezyonsuz malzemeler ile yapılan dolgular duvar arkası drenajını engellememelidir. Duvar arkası dolgular kat, kat ve sıkıştırılarak yapılmalıdır. (Şekil - 35)


46


Dolgu Önüne Yapılan Đstinad Duvarlarındaki Drenaj Önlemleri : Duvar arkasının drenajı, duvara barbakan delikleri konması, duvarın dolgu zemin yüzünü kestiği düzeye, duvar arkasına duvara paralel drenaj büzleri yerleştirilmesi arka taş dolgunun bunun üzerine yapılması ile sağlanabilir. Ancak taş dolgu üzerindeki şevlerden aşağı sızarak gelen bir su varsa bunun sürükleyeceği zemin parçacıkları ile girdiği kesitteki boşlukları doldurup tabandaki taş dolguyu zamanla tıkayarak drenajın çalışmasını engelleyebileceği durumlarda. Bu bölgelere 20~30 cm .kat kalınlığında filtre malzemesi komalıdır. Đstinat duvarı temelinde yer altı suyu yüksek bir düzeyde ise temelin dolgu yakasına (arka yüzüne) ve temel taban düzeyi altında standart büzlü bir drenaj hendeği yapılarak suyun bu hendekte toplanmasını ve bu hendekte toplanan suların drenaj borusu yardımıyla akıtılması temelin kuru kalmasını sağlayacaktır. Şekil – 36 de bu önlem görülmektedir. -Dolgu önüne yapılan duvarlarda duvar arkası dolguların arka yüzü genellikle duvar başında aşağı doğru bir eğik yüzey oluşturacak biçimdedir. Bu dolguların taş dolgu halinde tek bir eğik düzlem olmayıp basamaklı olması hem yol dolgusu ile iyi kenetlenmesine yardımcı olur.

( Şekil- 36)Dolgu ve Yarmada Đstinat duvarlarında büzlü drenaj sistemleri


47


Yarmalarda Đnşa edilen Đstinat (iksa) Duvarları:

Bu tür duvarlar yarmaların önüne büyük hareket ve büyük güçleri karşılamak üzere konmamalıdır. Aslında bu duvarların yarma şevi stabilitesinde büyük bir yararı yoktur. Büyük zemin hareketlerinin önüne geçmek amacıyla duvar inşa edilecekse yarma şev eğimini bozmadan ve tahrip etmeden duvar temelleri kazılmalı ve duvar yapılmalıdır. Aksi halde duvar arkasındaki yarmada duvarı yerleştirme esnasında kazılar çok ev derin yapılması halinde zeminin harekete geçirilmesi durumları söz konusu olabilir. Bu gibi durumlarda dikkatli olunmalıdır aksi halde heyelanların oluşumuna neden olunur . Duvar arkasında drenaj için bırakılan boşluk tabanına duvara paralel bir drenaj büzü dizisi ve bunun da üzerine filtre malzemesi konmalıdır. Filtre malzemesi yarma şevi ile bu boşluk (Hendek) yan yüzünün kesiştiği noktaların biraz üzerine kadar yükseltilir. Eğer yarma şevinden gelen su sızıntıları varsa filtre malzemesi üst düzeyi bunların biraz üzerine çıkacak şekilde yüksek olmalıdır. (Şekil - 35) Duvar yüzüne yine barbakan delikleri koymak yaralıdır.Bu deliklerden filtre malzemesi içine doğru bir büz uzatılmalı ve büzün filtre malzemesi yönündeki ağzı iri çakıllardan sonra filtre malzemesi konmalıdır. (Şekil - 35) Duvar arkasına taş dolgu yapmanın drenaj bakımından yeterli olduğu sanılmaktadır. Bu düşünce yanlıştır. Taş dolgusunda bulunan boşluklar gelen su sızıntısı sonucunda sızıntı sularının getirdiği zemin parçacıkları ile geçen zaman süresi içinde taş dolgunun tıkanmasına neden olabilir. Böylece zamanla duvar arkasındaki zeminde su içeriğinin artması büyük ölçüde kayma direnci düşmelerine, aktif itki artmalarına neden olur. Bu tür sorunlardan doğacak muhtemel taş dolgu yanal basınçlarının azaltılması veya ortadan kaldırılması için taş dolgu ile yarma yakasındaki yüzey arasına filtre malzemesinden dolgu yapılmalıdır.Bu filtre yüzey veya yeraltı suyunun getireceği zemin parçacıkları ile taş dolgunun tıkanmasını da önler. Yarmada büyük oranda su akışı mevcut ise asıl büyük drenaj önlemleri duvar girişindeki yarma şevi kitlesi içinde uygulanmış olmalıdır.Yani su sorunu duvardan önceki bölgede önlenmiş olmalı ve bundan sonra duvar inşaatına başlanmalıdır. (Şekil - 35) Yarma önüne yapılan duvarların , arkasında yapılacak olan duvar dolgusunun eğimi de yarma şev eğimine uymalıdır. Şişen ve kabaran zeminlerde yapılacak duvarlarda muhakkak zemin ile duvar arasında boşluk bulunmalı ve bu alan granül malzeme ile doldurulmalıdır.Böyle zeminlerde yapılan duvar inşaatlarında duvar zemine direk temas ettirilirse veya kaplama duvar gibi örülürse ,zeminin şişmesi ve kabarması halinde yapılmış olan duvar hasar görebilir.


48


(Şekil - 35) Đstinat Duvarları Arkasında Büzlü Drenaj Sistemi ve Duvar Arkalarının Dolgusunun Yapımı :

TAŞ ĐSTĐNAT DUVARLARININ BOYUTLANDIRILMASI Đstinat duvarlarının boyutlandırılması için Karayolları Genel Müdürlüğü tarafınca hazırlanmış olan tip tablolarda stabilite ve denge durumlarında duvara gelen kuvvet ve momentler göz önünde tutularak hazırlanmıştır.. Duvarın boyutlandırılmasında dış kuvvetler ve momentler altında dengede kalması ve onların etkisi ile yapının kesitlerinde oluşacak kuvvet ve momentlere güvenlik sınırları içinde dayanacak biçimde olması düşünülerek hesaplar yapılarak duvara boyut verilir. Ancak pratik çalışmalarda bu ayrıntılı hesaplara pek az gereksinim olur. Pratik çalışmalarda istinat duvarlarının boyutlandırılmasında Karayolları Genel Müdürlüğünün istinat duvarları için hazırlamış olduğu tip tablo ve cetveller kullanır .Bu tip tablo ve cetveller istinat duvarlarına, verilecek yükseklik ile gelecek yük ve etkilere göre kalınlık belirler.Ancak kullanıldığı yerin özelliğine göre bu cetvellerde ayrıca kuru istinat duvarları için de boyutlandırma değerleri stabilite koşullarına göre duvar boyutlandırılmasına dönülebilir.Deprem bölgelerinde yapılacak olan yüksek irtifalı istinat duvarları için ayrıca deprem güvenlik tahkikleri de yapılmalıdır. Bu tip tablo ve cetvellerde duvarlar iki türe ayrılmıştır. Biri arkasında pek toprak yanal basıncı olamayan kendisini tutabilen bir zemin kitlesinin önüne yapılan duvarlardır. Örneğin erozyon ile bir şevin önüne yapılan duvarlardır.Bu tip duvarlara kaplama duvarları denir.Büyük yanal basınç almadıkları için enine boyutları küçük olur. Đkinciler ise büyük yanal itkiler altındadır.Enine kesitler daha geniş olur. Bunlar asıl istinat duvarlarıdır.Cetvellerde ayrıca kuru istinat duvarları için de boyutlandırma değerleri vardır.


49


Taş Đstinat ve Đksa Duvarlarının Boyutlandırması için Tablo ve Abaklarının Kullanımı Taş duvarların boyutlandırılmasında kullanılacak olan tablo ve abakların kullanımını kolaylaştırılması için aşağıda belirtilen kurallara uyulması gerekmektedir. Bu tablo ve abaklar duvar yüksekliği 1,00 - 12,00 m. ve hamule (Duvar arkasındaki yük) yüksekliği 0,00 – 20,00 m. arasında olan istinat yapılarında kullanılabilinir. Deprem bölgelerinde yapılacak olan yüksek irtifaya sahip duvarların durumu ayrıca depremsellik açısından irdelenip tahkik edilmesi gerekmektedir. 1.Cetvellerin birinci sütununda yazılan hamule (yük) yüksekliği (H,HT,HK) ve ilk satırındaki duvar yüksekliği ( h, hT, hK ) metre olarak fakat duvarın( K) kalınlığına ait cetvelin iç rakamları santimetre olarak gösterilmiştir. 2. Đstinat duvarları için tablo: 1,2,,5,6 da verilen değerler duvar arkasının taşlı imla malzemesi ile doldurulması ile temel zemininin sağlam olması hali içindir. Eğer imla killi veya kumlu toprak gibi kayıcı bir malzemeden teşkil edilmişse duvar arkasına Şekil-37 de gösterildiği gibi elle istif edilmiş taş imla (dolgu) yapılacaktır. 3.Zeminin basınç emniyet gerilmesine göre duvar temellerine verilecek Şekil-38 de gösterilen ( a ) ampatman değerleri Tablo: 1 den alınacaktır. 4. Tablo: 2 de 10 m. den yüksek imlalar halinde 10 m. imla için verilen değerler alınacaktır. 5. Đstinat duvarında, hamule (H) şose (toprak zemin) platformu ile duvarın üst seviyesi arasındaki irtifa farkıdır. Yalnız harçlı iksa duvarlarında toprakta hamule irtifaı ( HT) ve kayalık da hamule irtifaı (H K) ile gösterilmiştir. 6. Harçlı istinat duvarları toprak zemin üzerinde yapılırsa cetveldeki duvarın üst kalınlığını bulmak için önündeki tabii şevden ( 1.00) m. aşağısı ile duvarın üst seviyesi arasındaki irtifaı h K alınır. Kayalık ise duvarın önündeki tabii zemin rakımı ile duvarın üst seviyesi arasındaki irtifaı ( h K) nazarı itibara alınır. 7. Toprak arazide harçlı iksa duvarı irtifaı hendek tabanından itibaren Ölçülecek olan (h T) dir. Hamule irtifaı hendek tabanının duvarı kat ettiği noktadan 1:1 meyli ile çizilen hattın tabii zemin ile birleştiği noktadan duvarın üst seviyesine kadar olan (h T)dir. Duvar kayalıkta ise cetveldeki ( K ) duvar kalınlığını bulmak için alınacak ( h K) irtifaı duvarın arka tarafındaki kaya tabakasının seviyesinden itibaren alınır ve buna ait (h K) o seviyeden çizilen ayni meyilli hattın tabii zemin ile birleştiği noktadan duvar üstüne kadar olan irtifadır. Şekil-41 8 . Kuru istinat duvarının irtifaı, Toprak için tabii şevin 1.00 m. altından duvar üstüne ölçülecek (h T ) , kayada ise duvarın önündeki tabii zemin seviyesinden itibaren ölçülecek (h K) dir. Gerek duvar gerek hamule irtifaı kuru duvarlarda 4.00 m. den fazla olamaz. Aksi halde harçlı duvar inşa edilmesi lazımdır . 9. Kuru iksa duvarı ancak akmayan arazide,şişmeyen zeminlerde ve duvar irtifaı 4.00 m. den fazla olmayan yerlerde inşa edilebilir. 10. Harçlı duvarların yüzüne 5: 1 meyil, Kuru duvarların yüzüne ise 3:1 meyil verilir.Duvarların arka cihetindeki ( tarafındaki ) şakuli olan kısmının irtifaı toprakta alınacak duvar yüksekliği (h T ) nin % 60 ıdır. 11.Duvarlar arkasında iyi bir drenaj yapmak zorunludur. Bunun için duvarların boyunca 3-4 metrede bir ve irtifa itibariyle de 3.00 metrede bir barbakan yapılmalıdır. Barbakan sıraları şaşırtmalı alacaktır. Alt barbakanlar tabii zeminden takriben 10 cm. yukarda inşa edilmelidir. Barbakanlar duvarın arkasında ve duvar boyunca blokojdan bir drenajla irtibatlı olmalıdır.


50


Dolgu Malzemesinin Toprak Olması Halinde Kuru Ve Harçlı Đstinat Duvarları Arkasında Yapılacak Düzenleme.

Şekil -37

Şekil - 38

Tablo - 1


51


Harçlı Đstinat Duvarı

(şekil-39)

Tablo- 2


52


Harçlı istinat Duvarı

(Şekil-40)

Tablo-3 Taş Yapılar & Taş Đstinat Duvarlar

53


Harçlı Đksa Duvarı

(Şekil-41)

Tablo -4


54


Kuru Đstinat Duvarı

Tablo - 5 Şekil - 42

Şekil - 43 Tablo - 6


55


Kuru Đksa Duvarı

Kaplama Đksa Duvarı

Şekil-44

Tablo-7

Şekil-45

Şekil-46

Şekil-47 Tablo-8


56


Taş Đstinat Duvarlarının Boyutlandırılması Karayolları Genel Müdürlüğünün istinat duvarları için hazırlamış olduğu tip tablo ve cetveller kullanılarak, duvar yüksekliği ile gelecek yük ve etkilere göre bu tip tablo ve cetvellerden istinat duvarlarına ait elde edilen (K) değeri, aşağıda belirtilen formüllerde yerine konularak duvarın boyutlandırılması yapılır.

Şekil-48


57


Taş Đstinat ve iksa duvarlarında duvar kazısına ait pratik hesap formülleri.

Şekil-49

Şekil-50


58


Yapımı Tamamlanmış Đstinat Duvarlarından Bazı Fotoğraflar


59



60


Faydalanılan Eserler: 1-) Ahşap ve Kagir Yapı

Đ.Hulusi GÜNGÖR

2-) Yol Yapım Tekniği

Burhan ÇAĞLARER

3-) Yollar Fenni Şartnamesi

Karayolları Genel Müdürlüğü

4-) Yol Mühendisliğinde Geo teknik ve Uygulamaları

Argun TUNÇ

5-) Karayolları Yapım Mühendislerine Yol Yapım Notları 6-) Çizimlerle Bina Yapım Rehberi

Karayolları Genel Müdürlüğü yazar komisyonu Francıs D.K. CHING

ĐLETĐŞĐM BĐLGĐLERĐ:

Necdet TOSUN Đnşaat mühendisi ADRES: Karayolları 14. Bölge Müdürlüğü Yıldırım / BURSA G.S.M: 0.532.221 88 38 E.MAĐL: tosunnecdet @ gmail .com ntosun @ kgm .gov .tr.


61


ĐÇĐNDEKĐLER

SAYFA

Önsöz

1

Taş Duvarlar

2

Taşların Đşçiliklerine Göre Sınıflandırılması

2

Yapı Malzemesi Olan Taşın Özellikleri

3

Yapı Malzemesi Olan Harcın Özellikleri

3

Taş Duvarların Yapım Metotları

3

Taş Duvarların Temelleri

3

Taş Duvarların Şekillendirilmesi

4

Taş Duvarların Yapım Şekline Göre Sınıflandırılması

4

Kuru Duvarlar

5

Harçlı Duvarlar

6

Çekiçle Düzeltilerek Đşlenen Duvarlar, Dere Taşından Duvar

6

Moloz Taş Duvar

7

Moloz taş duvar örgüsünde dikkat edilecek hususlar

7

Yatay Derzli Moloz Taş Duvar

12

Mozaik şeklinde moloz taş duvar

12

Yatak ve Yüzleri Kabaca Đşlenmiş Duvarlar

13

Mozaik Şeklinde Kaba Yonu Duvar

15

Dikdörtgen Yüzlü Taşlarla Yapılan Kaba Yonu Duvar

17

Kesme Taş Duvarlar

21

Taş Duvar Yüzüne Derz Yapılması

23

Duvar Yüzünden Đçeride Kalan Derz Teşkili

25

Çizgi Çekilmiş Derz

25

Duvar Yüzü Đle Birlikte Doldurulan Derz

26

Duvar Yüzünden Taşkın Yapılan Derzler

27

Çeşitli Derz Düzenlemeleri

28

Çeşitli Duvar Örgü Düzenlemeleri

29

Taş Duvar Üzerine Harpuşta Yapılması

31

Destek Duvarı Üzerine Taş Kagir Duvar

33

Kagir Kemer

33


62


Kagir Lentolar

36

Đstinat Duvarları

39

Đstinat Duvarlarının Arkasındaki Drenaj Sistemleri

45

Duvarlarda Barbakan Delikleri ve Drenaj önlemleri

45

Duvarlarda Barbakan Deliklerinde Dikkat Edilecek Özellikler Đstinat (Moloz taş) Duvarları Arkasında Büzlü Drenaj Sistemi ve Duvar Arkalarının Dolgusunun Yapımı Đle Sağlanan Drenaj Önlemleri Dolgu Önüne Yapılan Đstinat Duvarlarındaki Drenaj Önlemleri

45

Yarmalarda Đnşa edilen Đstinat (iksa) Duvarları

48

Taş Đstinat Duvarlarının Boyutlandırılması

49

Taş Đstinat ve Đksa Duvarlarının Boyutlandırması için Tablo ve Abaklarının Kullanımı Dolgu Malzemesinin Toprak Olması Halinde Kuru ve Harçlı Đstinat Duvarları Arkasında Yapılacak Düzenleme Harçlı Đstinat Duvarı

50 51

Harçlı Đksa Duvarı

54

Kuru Đstinat Duvarı

55

Kuru ve Kaplamalı Đksa Duvarı

56

Taş Đstinat Duvarlarının Boyutlandırılması

57

Taş Đstinat ve iksa duvarlarında duvar kazısına ait pratik hesap formülleri

58

Yapımı tamamlanmış Đstinat duvarlarından bazı fotoğraflar

59

Faydalanılan Eserler

61


63

46 47

52



64


taş ve istinat duvarları

Recommend Documents